8-1-0 (54873) श्रीवेदव्यासाय नमः। 8-1-0x (4817) नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्। देवीं सरस्वतीं व्यासं ततो जयमुदीरयेत्॥ 8-1-1 (54874) `वैशम्पायन उवाच। शिबिराद्धास्तिनपुरं प्राप्य भारत सञ्जयः। प्रविवेश महाबाहुर्धृतराष्ट्रनिवेशनम्॥ 8-1-1x (4818) शोकेनापहतः सूतो विलपन्भृशदुःखितः। चिन्तयन्निधनं घोरं सूतपुत्रस्य पाण्डवैः॥ 8-1-2 (54875) अन्तःपुरं प्रविश्यैव सञ्जयो राजसत्तमम्। अश्रुपूर्णो भृशं त्रस्तो राजानमुपजग्मिवान्॥ 8-1-3 (54876) उपस्थाय च राजानं विनिश्वस्य च सूतजः। नातिहृष्टमना राजन्निदं वचनमब्रवीत्॥ 8-1-4 (54877) सञ्जय उवाच। 8-1-5x (4819) सञ्चयोऽहं महाराज नमस्ते भरतर्षभ। हतो वैकर्तनः कर्णः कृत्वा कर्म सुदुष्करम्॥ 8-1-5 (54878) चेदिकाशिकरूशानां मत्स्यानां सोमकैः सह। कृत्वाऽसौ कदनं शेते वातनुन्न इव द्रुमः॥ 8-1-6 (54879) गोष्ठमध्येव ऋषभो गोव्रजैः परिवारितः। व्यालेन निहतो यद्वत्तथाऽसौ निहतः परैः॥ 8-1-7 (54880) निराशान्पाण्डवान्कृत्वा दृढं राजन्ससात्यकान्। पाञ्चालानां रथांश्चैव विनिहत्य सहस्रशः॥ 8-1-8 (54881) जित्वा शूरान्महेष्वासान्विद्राव्य च दिशोदश। हतो वैकर्तनः कर्णः पाण्डवेन किरीटिना॥ 8-1-9 (54882) वैरस्य गत आनृण्यं दुर्गमस्य दुरात्मभिः। हत्वा कर्णं महाराज विशल्यः पाण्डवोऽभवत्॥ 8-1-10 (54883) शोषणं सागराणां वा पतनं वा विवस्वतः। विशीर्णत्वं यथा मेरोस्तथा कर्णस्य पातनम्॥ 8-1-11 (54884) योधाश्च बहवो राजन्हतास्तत्र जयैषिणः। राजानो राजपुत्राश्च शूराः परिघबाहवः॥ 8-1-12 (54885) रथौघाश्च नरौघाश्च हता राजन्सहस्रशः। वारणा निहतास्तत्र वाजिनश्च महाहवे॥ 8-1-13 (54886) क्षत्रियाश्च महाराज सेनयोरुभयोर्हताः। परस्परं वै वीक्ष्यात्र परस्परकृतागसः॥ 8-1-14 (54887) किञ्चिच्छेषान्परान्कृत्वा तीर्त्वा पाण्डववाहिनीम्। पार्थवेलां समासाद्य हतो वैकर्तनो वृषा॥ 8-1-15 (54888) जयाशा धार्तराष्ट्राणां वैरस्य च मुखं नृप। तीर्णं तत्पाण्डवै राजन्यत्पुरा नावबुध्यसे॥ 8-1-16 (54889) प्रोच्यमानं महाराज बन्धुभिर्हितबुद्धिभिः। तदिदं समनुप्राप्तं व्यसनं त्वां महाभयम्॥ 8-1-17 (54890) पुत्राणां राज्यकामेन त्वया राजन्हितैषिणा। चरितान्यहितान्येव तेषां ते फलमागतम्॥ 8-1-18 (54891) हतो दुःशासनो राजन्यथोक्तं पाण्डवेन तु। प्रतिज्ञा भीमसेनेन निस्तीर्णा सा चमूमुखे॥ 8-1-19 (54892) पीतं च क्षतजं तस्य धार्तराष्ट्रस्य संयुगे। पाण्डवेन महाराज कर्म कृत्वा सुदुष्करम्*'॥ 8-1-20 (54893) वैशम्पायन उवाच। 8-1-21x (4820) एतच्छ्रुत्वा महाराज धृतराष्ट्रोऽम्बिकासुतः। शोकस्यान्तमपश्यन्वै हतं मत्वा सुयोधनम्। विह्वलः पतितो भूमौ नष्टचेता इव द्विपः॥ 8-1-21 (54894) तस्मिन्निपतिते भूमौ विह्वले राजसत्तमे। आर्तनादो महानासीत्स्त्रीणां भरतसत्तम॥ 8-1-22 (54895) श शब्दः पृथिवीं कृत्स्नां पूरयामास सर्वशः॥ 8-1-23 (54896) शोकार्णवे महाघोरे निमग्ना भरतस्त्रियः। रुरुदुर्दुःखशोकार्ता भृशमुद्विग्नचेतसः॥ 8-1-24 (54897) राजानं च समासाद्य गान्धारी भरतर्षभ। निःसंज्ञा पतिता भूमौ सर्वाण्यन्तः पुराणि च॥ 8-1-25 (54898) ततस्ताः स़ञ्जयो राजन्समाश्वासयदातुराः। मुह्यामानाः सुबहुशो मुञ्चन्तीर्वारि नेत्रजम्॥ 8-1-26 (54899) समाश्वस्ताः स्त्रियस्तास्तु वेपमाना मुहुर्मुहुः। कदल्य इव वातेन धूयमानाः समन्ततः॥ 8-1-27 (54900) राजानं विदुरश्चापि प्रज्ञाचक्षुषमीश्वरम्। आश्वासयामास तदा सिञ्चंस्तोयेन कौरवम्॥ 8-1-28 (54901) स लब्ध्वा सनकैः संज्ञां ताश्च दृष्ट्वा स्त्रियो नृपः। उन्मत्त इव राजेन्द्र स्थितस्तूष्णीं विशाम्पते॥ 8-1-29 (54902) ततो ध्यात्वा चिरं कालं निःश्वस्य च पुनःपुनः। स्वान्पुत्रान्गर्हयामास बहुमेने च पाण्डवान्॥ 8-1-30 (54903) गर्हयंश्चात्मनो बुद्धिं शकुनेः सौबलस्य च। ध्यात्वा तु सुचिरं कालं वेपमानो मुहुर्मुहुः॥ 8-1-31 (54904) संस्तभ्य च मनो भूयो राजा धैर्यसमन्वितः। पुनर्गावल्गणिं सूतं पर्यपृच्छत सञ्जयम्॥ 8-1-32 (54905) न त्वया कथितं वाक्यं श्रुतं सञ्जय तन्मया॥ 8-1-33 (54906) कच्चिद्दुर्योधनः सूत न गतो वै यमक्षयम्। जये निराशः पुत्रो मे सततं जयकामुकः। ब्रूहि सञ्जय तत्त्वेन पुनरुक्तां कथामिमाम्॥ 8-1-34 (54907) वैशम्पायन उवाच। 8-1-35x (4821) एवमुक्तोऽब्रवीत्सूतो राजानं जनमेजय। हतो वैकर्तनो राजन्सहपुत्रैर्महारथः। भ्रातृभिश्च महेष्वासैः सूतपुत्रैस्तनुत्यजैः॥ 8-1-35 (54908) दुःशासनश्च निहतः पाण्डवेन यशस्विना। पीतं च रुधिरं कोपाद्भीमसेनेन संयुगे॥ 8-1-36 (54909) `वैशम्पायन उवाच। 8-1-37x (4822) एतच्छ्रुत्वा महाराज धृतराष्ट्रोऽम्बिकासुतः। दह्यमानोऽब्रवीत्सूतं मुहूर्तं तिष्ठ सञ्जय। व्याकुलं मे मनस्तात मा तावत्किंचिदुच्यताम्॥ 8-1-37 (54910) राजापि नाब्रवीत्किञ्चित्सञ्जयो विदुरस्तथा। तूष्णीम्भूतस्तदा सोऽथ बभूव जगतीपतिः'॥ ॥ 8-1-38 (54911) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि प्रथमोऽध्यायः॥ 1 ॥

Mahabharata - Karna Parva - Chapter Topics

दुर्योधनादिभिः कर्णस्य सैनापत्येऽभिषेचनपूर्वकं युद्धाय निर्याणम्॥ 1 ॥ जनमेजयेन वैशम्पायनम्प्रति कर्णमरणश्राविणो धृतराष्ट्रस्य प्रवृत्तिप्रश्नः॥ 2 ॥

Mahabharata - Karna Parva - Chapter Text

Mahabharata - Karna Parva - Chapter Topics

धृतराष्ट्रेण भीष्मद्रोणौ प्रत्यनुशोचनपूर्वकं सञ्जयम्प्रति दुर्योधनादिप्रवृत्तिप्रश्नः॥ 1 ॥

Mahabharata - Karna Parva - Chapter Text

Mahabharata - Karna Parva - Chapter Topics

दुर्योधनेन द्रोणमरणनिर्विण्णानां सैनिकानां कर्णगुणानुवर्णनेन प्रोत्साहनम्॥ 1 ॥ सञ्जयेन धृतराष्ट्रम्प्रति कर्णपराक मप्रशंसनपूर्वकं तन्निधनकथनम्॥ 2 ॥

Mahabharata - Karna Parva - Chapter Text

Mahabharata - Karna Parva - Chapter Footnotes

8-1-21 विह्वलः चलनासमर्थः काष्ठवत्पतितः॥ 8-1-25 अन्तःपुराणि स्त्रियः॥ 8-1-27 कदल्यइव वेपमाना आसन्निति शेषः॥ 8-1-29 दृष्ट्वा मनसैवात्मप्रत्ययेन दुःखवतीर्ज्ञत्वा॥ 8-1-34 इष्टवियोगमात्रेण दशरथादिर्मृतः। अस्यतु जये नैराश्यमधिकं मरणकारणमस्तीति भावः॥ 8-1-1 प्रथमोऽध्यायः॥

8-2-0 (54987) `जनमेजय उवाच। 8-2-0x (4832) तच्छ्रुत्वा कर्णहननं पुत्रांश्चैव पलायितान्। धृतराष्ट्रो नृपश्चैव द्विजश्रेष्ठ किमब्रवीत्॥ 8-2-1 (54988) प्राप्तवान्व्यसनं घोरं पुत्रव्यसनजं महत्। काले यदुक्तवांस्तस्मिंस्तन्ममाचक्ष्व तत्त्वतः'॥ 8-2-2 (54989) वैशम्पायन उवाच। 8-2-3x (4833) एतच्छ्रुत्वा महाराज धृतराष्ट्रोऽम्बिकासुतः। अब्रवीत्सञ्जयं सूतं शोकसंविग्नमानसः॥ 8-2-3 (54990) दुष्प्रणीतेन मे तात पुत्रस्यादीर्घजीविनः। हतं वैकर्तनं श्रुत्वा शोको मर्माणि कृन्तति॥ 8-2-4 (54991) तस्य मे संशयं छिन्धि दुःखपारं तितीर्षतः। कुरूणां सृञ्जयानां च के जीवन्ति के मृताः॥ 8-2-5 (54992) सञ्जय उवाच। 8-2-6x (4834) हतः शान्तनवो राजन्दुराधर्षः प्रतापवान्। हत्वा पाण्डवयोधानामर्बुदं दशभिर्दिनैः॥ 8-2-6 (54993) तथा द्रोणो महेष्वासः पाञ्चालानां रथव्रजान्। निहत्य युधि दुर्धर्षः पञ्चाद्रुक्मरथो हतः॥ 8-2-7 (54994) हतशेषस्य भीष्मेण द्रोणेन च महात्मना। अर्धं निहत्य सैन्यस्य कर्णो वैकर्तनो हतः॥ 8-2-8 (54995) विविंशतिर्महाराज राजपुत्रो महाबलः। आनर्तयोधाञ्शतशो निहत्य निहतो रणे॥ 8-2-9 (54996) तथा पुत्रो विकर्णस्ते क्षत्रव्रतमनुस्मरन्। क्षीणबाणो हतः शूरः स्थितो ह्यभिमुखः परैः॥ 8-2-10 (54997) धोररूपान्परिक्लेशान्दुर्योधनकृतान्बहून्। प्रतिज्ञां स्मरता तेन भीमसेनेन पातितः॥ 8-2-11 (54998) विन्दानुविन्दावावन्त्यौ राजपुत्रौ महारथौ। कृत्वा स्वसुकरं कर्म गतौ वैवस्वतक्षयम्॥ 8-2-12 (54999) सिन्धुराष्ट्रमुखानीह दश राष्ट्राणि यानिह। यस्य तिष्ठन्ति वचने यः स्थितस्तव शासने॥ 8-2-13 (55000) अक्षौहिणीर्दशैकां च विनिर्जित्य शितैः शरैः। सोऽर्जुनेन हतो राजन्महावीर्यो जयद्रथः॥ 8-2-14 (55001) तथा दुर्योधनसुतस्तरस्वी युद्धदुर्मदः। वर्तमानः पितुः शास्त्रे सौभद्रेण निपातितः॥ 8-2-15 (55002) तथा दौःशासनिः सूरो बाहुशाली रणोत्कटः। द्रौपदेयेन सङ्गम्य गमितो यमसादनम्॥ 8-2-16 (55003) किरातानामधिपतिः सागरानूपवासिनाम्। देवराजस्य धर्मात्मा प्रियो बहुमतः सखा॥ 8-2-17 (55004) भगदत्तो महीपालः क्षत्रधर्मरतः सदा। धनञ्जयेन विक्रम्य गमितो यमसादनम्॥ 8-2-18 (55005) तथा कौरवदायादो न्यस्तशस्त्रो महायशाः। हतो भूरिश्रवा राजञ्शूरः सात्यकिना युधि॥ 8-2-19 (55006) श्रुतायुरपि चाम्बष्ठः क्षत्रियाणां धुरन्धरः। चरन्नभीतवत्सङ्ख्ये निहतः सव्यसाचिना॥ 8-2-20 (55007) तव पुत्रः सदामर्षी कृतास्त्रो युद्धदुर्मदः। दुःशासनो महाराज भीमसेनेन पातितः॥ 8-2-21 (55008) यस्य राजन्गजानीकं बहुसाहस्रमद्भुतम्। सुदक्षिणः स सङ्ग्रामे निहतः सव्यसाचिना॥ 8-2-22 (55009) कोसलानामधिपतिर्हत्वा बहुमतान्परान्। सौभद्रेणेह विक्रम्य गमितो यमसादनम्॥ 8-2-23 (55010) बहुशो योधयित्वा तु भीमसेनं महारथम्। चित्रसेनस्तव सुतो भीमसेनेन पातितः॥ 8-2-24 (55011) मद्रराजात्मजः शूरः परेषां भयवर्धनः। असिचर्मधरः श्रीमान्सौभद्रेण निपातितः॥ 8-2-25 (55012) समः कर्णस्य समरे यः स कर्णस्य पश्यतः। वृषसेनो महातेजाः शीघ्रास्त्रो दृढविक्रमः॥ 8-2-26 (55013) अभिमन्योर्वधं स्मृत्वा प्रतिज्ञामपि चात्मनः। धनञ्जयेन विक्रम्य गमितो यमसादनम्॥ 8-2-27 (55014) नित्यं प्रसक्तवैरो यः पाण्डवैः पृथिवीपतिः। विश्राव्य वैरं पार्थेन श्रुतायुः स निपातितः॥ 8-2-28 (55015) शल्यपुत्रस्तु विक्रान्तः सहदेवेन मारिष। हतो रुक्मरथो राजञ्श्यालो मातुलजो युधि॥ 8-2-29 (55016) राजा भागीरथो वृद्धो बृहत्क्षत्रश्च केकयः। पराक्रमन्तौ विक्रान्तौ निहतौ वीर्यवत्तरौ॥ 8-2-30 (55017) भगदत्तसुतो राजन्कृतप्रज्ञो मंहाबलः। श्येनवच्चरता सङ्ख्ये नकुलेन निपातितः॥ 8-2-31 (55018) पितामहस्तव तथा बाह्लीकः सह बाह्लिकैः। निहतो भीमसेनेन महाबालपराक्रमः॥ 8-2-32 (55019) जयत्सेनस्तथा राजञ्जारासन्धिर्महाबलः। मागधो निहतः सङ्ख्ये सौभद्रेण महात्मना॥ 8-2-33 (55020) पुत्रस्ते दुर्मुखो राजन्दुःसहश्च महारथः। गदया भीमसेनेन निहतौ शूरमानिनौ॥ 8-2-34 (55021) दुर्मर्षणो दुर्विषहो दुर्जयश्च महारथः। कृत्वा त्वसुकरं कर्म गता वैवस्वतक्षयम्॥ 8-2-35 (55022) उभौ कलिङ्गवृषकौ भ्रातरौ युद्धदुर्मदौ। कृत्वा चासुकरं कर्म गतौ वैवस्वतक्षयम्॥ 8-2-36 (55023) सचिवो वृषपर्वा ते शूरः परमवीर्यवान्। भीमसेनेन विक्रम्य गमितो यमसादनम्॥ 8-2-37 (55024) तथैव पौरवो राजा नागायुतबलो महान्। समरे पाण्डुपुत्रेण निहतः सव्यसाचिना॥ 8-2-38 (55025) वसातयो महाराज द्विसाहस्राः प्रहारिणः। शूरसेनाश्च विक्रान्ताः सर्वे युधि निपातिताः॥ 8-2-39 (55026) अभीषाहाः कवचिनः प्रहरन्तो रणोत्कटाः। शिबयश्च रथोदाराः कालिङ्गसहिता हताः॥ 8-2-40 (55027) गोकुले नित्यसंवृद्धा युद्धे परमकोपनाः। गोपालाः कृतवीरास्ते निहताः सव्यसाचिना॥ 8-2-41 (55028) श्रेणयो बहुसाहस्राः संशप्तकगणाश्च ये। ते सर्वे पार्थमासाद्य गदा वैवस्वतक्षयम्॥ 8-2-42 (55029) श्यालौ तव महाराज राजानौ वृषकाचलौ। त्वदर्थमतिविक्रान्तौ निहतौ सव्यसाचिना॥ 8-2-43 (55030) उग्रकर्मा महेष्वासो नामतः कर्मतस्तथा। साल्वराजो महाबाहुर्भीमसेनेन पातितः॥ 8-2-44 (55031) ओघवांश्च महाराज बृहन्तः सहितौ रणे। पराक्रमन्तौ मित्रार्थे गतौ वैवस्वतक्षयम्॥ 8-2-45 (55032) तथैव रथिनां श्रेष्ठः क्षेमधूर्तिर्विशाम्पते। निहतो गदया राजन्भीमसेनेन संयुगे॥ 8-2-46 (55033) तथा राजन्महेष्वासो जलसन्धौ महाबलः। सुमहत्कदनं कृत्वा हतः सात्यकिना रणे॥ 8-2-47 (55034) अलम्बुसो राक्षसेन्द्रः खरबन्धुरयानवान्। घटोत्कचेन विक्रम्य गमितो यमसादनम्॥ 8-2-48 (55035) राधेयः सूतपुत्रश्च भ्रातरश्च महारथाः। केकयाः सर्वशश्चापि निहताः स्व्यसाचिना॥ 8-2-49 (55036) मालवा मद्रकाश्चैव द्राविडाश्चोग्रकर्मिणः। यौधेयाश्च ललित्थाश्च क्षुद्रकाश्चाप्युशीनराः॥ 8-2-50 (55037) मावेल्लकास्तुण्डिकेराः सावित्रीपुत्रकाश्च ये। प्राच्योदीच्याः प्रतीच्याश्च दाक्षिणात्याश्च मारिष॥ 8-2-51 (55038) पत्तीनां निहताः सङ्घा हयानां प्रयुतानि च। रथव्रजाश्च निहता हताश्च वरवारणाः॥ 8-2-52 (55039) सध्वजाः सायुधाः शूराः सवर्माम्बरभूषणाः। कालेन महताऽऽयस्ताः कुशलैर्ये च वर्धिताः॥ 8-2-53 (55040) ते हताः समरे राजन्पार्थेनाक्लिष्टकर्मणा। अन्ये तथाऽमितबलाः परस्परवधैषिणः॥ 8-2-54 (55041) एते चान्ये च बहवो राजानः सगणा रणे। हताः सहस्रशो राजन्यन्मां त्वं परिपृच्छसि॥ 8-2-55 (55042) एवमेष क्षयो वृत्तः कर्णार्जुनसमागमे। महेन्द्रेण यथा वृत्रो यथा रामेण रावणः॥ 8-2-56 (55043) यथा कृष्णेन नरको मुरुश्च निहतो रणे। कार्तवीर्यश्च रामेण भार्गवेण यथा हतः॥ 8-2-57 (55044) सज्ञातिबान्धवः शूरः समरे युद्धदुर्मदः। रणे कृत्वा महद्युद्धं घोरं त्रैलोक्यमोहनम्॥ 8-2-58 (55045) यथा स्कन्देन महिषो यथा रुद्रेण चान्धकः। तथाऽर्जुनेन स हतो द्वैरथे युद्धदुर्मदः॥ 8-2-59 (55046) सामात्यबान्धवो राजन्कर्णः प्रहरतां वरः। जयाशा धार्तराष्ट्राणां वैरस्य च मुखं नृपः॥ 8-2-60 (55047) तीर्णं तत्पाण्डवै राजन्यत्पुरा नावबुध्यसे। उच्यमानो महाराज बन्धुभिर्हितकाङ्क्षिभिः॥ 8-2-61 (55048) `न कृतं च त्वया पूर्वं दैवेन विधिना बलात्'। तदिदं समनुप्राप्तं व्यसनं सुमहात्ययम्॥ 8-2-62 (55049) गाणां राज्यकामानां त्वया राजन्हितैषिणा। अहितान्येव चीर्णानि तेषां ते फलमागतम्॥ ॥ 8-2-63 (55050) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि द्वितीयोऽध्यायः॥ 2 ॥

8-3-0 (55051) धृतराष्ट्र उवाच। 8-3-0x (4835) आख्याता मामकास्तात निहता युधि पाण्डवैः। हतांश्च पाण्डवेयानां मामकैर्ब्रूहि सञ्जय॥ 8-3-1 (55052) सञ्जय उवाच। 8-3-2x (4836) कृतिनो युधि विक्रान्ता महासत्वा महाबलाः। सानुबन्धाः सहामात्या गाङ्गेयेन निपातिताः॥ 8-3-2 (55053) नारायणा वल्लवाश्च रामाश्च शतशो परे। अनुरक्ताश्च वीरेण भीष्मेण युधि पातिताः॥ 8-3-3 (55054) समः किरीटिना सङ्ख्ये वीर्येण च बलेन च। सत्यजित्सत्यसन्धेन द्रोणेन निहतो युधि॥ 8-3-4 (55055) पाञ्चालानां महेष्वासाः सर्वे युद्वविशारदाः। द्रोणेन सह सङ्गम्य गता वैवस्वतक्षयम्॥ 8-3-5 (55056) तथा विराटद्रुपदौ वृद्वौ सहसुतौ नृपौ। पराक्रमन्तौ मित्रार्थे द्रोणेन निहतौ रणे॥ 8-3-6 (55057) यो बाल एव समरे सम्मितः सव्यसाचिना। केशवेन च दुर्धर्षो बलदेवेन चाभिभूः॥ 8-3-7 (55058) परेषां कदनं कृत्वा महद्रणविशारदः। परिवार्य मदामात्रैः षड्भिः परमकै रथैः। अशक्नुवद्भिर्बीभत्सुमभिमन्युर्निपातितः॥ 8-3-8 (55059) कृतं तं विरथं वीरं क्षत्रधर्मे व्यवस्थितम्। दौःशासनिर्महाराज सौभद्रं हतवान्रणे॥ 8-3-9 (55060) पटच्चरनिहन्ता च महत्या सेनया वृतः। अम्बष्ठस्य सुतः श्रीमान्मित्रहेतोः पराक्रमन्॥ 8-3-10 (55061) आसाद्य लक्ष्मणं वीरं दुर्योधनसुतं रणे। सुमहत्कदनं कृत्वा गतो वैवस्वतक्षयम्॥ 8-3-11 (55062) बृहन्तः सुमहेष्वासः कृतास्त्रो युद्वदुर्मदः। दुःशासनेन विक्रम्य गमितो यमसादनम्॥ 8-3-12 (55063) मणिमान्दण्डधारश्च राजानौ युद्धदुर्मदौ। पराक्रमन्तौ मित्रार्थे द्रोणेन युधि पातितौ॥ 8-3-13 (55064) अंशुमान्भोजराजस्तु सहसैन्यो महारथः। भारद्वाजेन विक्रम्य गमितो यमसादनम्॥ 8-3-14 (55065) सामुद्रश्चित्रसेनश्च सह पुत्रेण भारत। समुद्रसेनेन बलाद्गमितो यमसादनम्॥ 8-3-15 (55066) अनूपवासी नीलश्च व्याध्रदत्तश्च वीर्यवान्। अश्वत्थाम्ना विकर्णेन गमितौ यमसादनम्॥ 8-3-16 (55067) चित्रायुधश्चित्रयोधी कृत्वा च कदनं महत्। चित्रमार्गेण विक्रम्य विकर्णेन हतो मृधे। 8-3-17 (55068) वृकोदरसमो युद्धे वृतः केकयजो युधि। केकयेन च विक्रम्य भ्राता भ्रात्रा निपातितः॥ 8-3-18 (55069) जनमेजयो गदायोधी पार्वतीयः प्रतापवान्। दुर्मुखेन महाराज तव पुत्रेण पातितः॥ 8-3-19 (55070) रोचमानौ नरव्याघ्रौ रोचमानौ ग्रहाविव। द्रौणेन युगपद्राजन्दिवं सम्प्रातितौ शरैः॥ 8-3-20 (55071) नृपाश्च प्रतियुध्यन्तः पराक्रान्ता विशाम्पते। कृत्वा नसुकरं कर्म गता वैवस्वतक्षयम्॥ 8-3-21 (55072) पुरुजित्कृन्तिभोजश्च मातुलौ सव्यसाचिनः। संग्रामनिर्जिताँल्लोकान्गमितौ द्रोणसायकैः॥ 8-3-22 (55073) अभिभूः काशिराजश्च काशिकैर्बहुभिर्वृतः। वसुदानस्य पुत्रेण त्याजितो देहमाहवे॥ 8-3-23 (55074) अमितौजा युधामन्युरुत्तमौजाश्च वीर्यवान्। निहत्य शतशः सूरानस्मदीयैर्निपातिताः॥ 8-3-24 (55075) मित्रवर्मा च पाञ्चाल्यः क्षत्रधर्मा च भारत। द्रोणेन परमेष्वासौ गमितौ यमसादनम्॥ 8-3-25 (55076) शिखण्डितनयो युद्धे क्षत्रदेवो युधाम्पतिः। लक्ष्मणेन हतो राजंस्तव पौत्रेण भारत॥ 8-3-26 (55077) सुचित्रश्चित्रवर्मा च पितापुत्रौ महारथौ। प्रचरन्तौ महावीरौ द्रोणेन निहतौ रणे॥ 8-3-27 (55078) वार्धक्षेमिर्महाराज समुद्र इव पर्वणि। आयुधक्षयमासाद्य प्रशान्तिं परमां गतः॥ 8-3-28 (55079) सेनाबिन्दुसुतः श्रेष्ठः शास्त्रवान्प्रहरन्युधि। बाह्लिकेन महाराज कौरवेन्द्रेण पातितः॥ 8-3-29 (55080) धृष्टकेतुर्महाराज चेदीनां प्रवरो रथः। कृत्वा नसुकरं कर्म गतो वैवस्वतक्षयम्॥ 8-3-30 (55081) तथा सत्यधृतिर्वीरः कृत्वा कदनमाहवे। पाण्डवार्थे पराक्रान्तो गमितो यमसादनम्॥ 8-3-31 (55082) पुत्रस्तु शिशुपालस्य सुकेतुः पृथिवीपतिः। निहत्य शात्रवान्सङ्ख्ये द्रोणेन निहतो युधि॥ 8-3-32 (55083) तथा सत्यधृतिर्वीरो मदिराश्वश्च वीर्यवान्। सूर्यदत्तश्च विक्रान्तो निहतो द्रोणसायकैः॥ 8-3-33 (55084) `मात्स्यादवरजः श्रीमाञ्शतानीको निपातितः। श्रेणिमांश्च महाराज युध्यमानः पराक्रमी। कृत्वा नसुकरं कर्म गतो वैवस्वतक्षयम्॥ 8-3-34 (55085) तथैव युधि विक्रान्तो मागधः परमास्त्रवित्। भीष्मेण निहतो राजञ्शेतेऽद्य परवीरहा॥ 8-3-35 (55086) विराटपुत्रः शङ्खस्तु उत्तरश्च महारथः। कुर्वन्तौ सुमहत्कर्म गतौ वैवस्वतक्षयम्॥ 8-3-36 (55087) वसुदानश्च कदनं कुर्वाणोऽतीव संयुगे। भारद्वाजेन विक्रम्य गमितो यमसादनम्॥ 8-3-37 (55088) एते चान्ये च बहवः पाण्डवानां महारथाः। हता द्रोणेन विक्रम्य यन्मां त्वं परिपृच्छसि॥ ॥ 8-3-38 (55089) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि तृतीयोऽध्यायः॥ 3 ॥

8-4-0 (55090) धृतराष्ट्र उवाच। 8-4-0x (4837) मामकस्यास्य सैन्यस्य हृतोत्सेकस्य स़ञ्जय। अवशेषं न पश्यामि ककुदे मृदिते सति॥ 8-4-1 (55091) तौ हि वीरौ महेष्वासौ मदर्थे कुरुसत्तमौ। भीष्मद्रोणौ हतौ श्रुत्वा कोन्वर्थो जीवितेन मे॥ 8-4-2 (55092) न च मृष्यामि राधेयं हतमाहवशोभिनम्। यस्य बाह्वोर्बलं तुल्यं कुञ्जराणां शतं शतम्॥ 8-4-3 (55093) हतप्रवरसैन्यं मे यथा शंससि सञ्जय। अहतानपि मे शंस येऽत्र जीवन्ति केचन॥ 8-4-4 (55094) एतेषु हि मृतेष्वद्य ये त्वया परिकीर्तिताः। येऽपि जीवन्ति ते सर्वे मृता इति मतिर्मम॥ 8-4-5 (55095) सञ्जय उवाच। 8-4-6x (4838) यस्मिन्महास्त्राणि समर्पितानि चित्राणि शुभ्राणि चतुर्विधानि। दिव्यानि राजन्विहितानि चैव द्रोणेन वीरे द्विजसत्तमेन॥ 8-4-6 (55096) महारथः कृतिमान्क्षिप्रहस्तो दृढायुधो दृढमुष्टिर्दृढेषुः। स वीर्यवान्द्रोणपुत्रस्तरस्वी व्यवस्थितो योद्वुकामस्त्वदर्थे॥ 8-4-7 (55097) आनर्तवासी हृदिकात्मजोऽसौ महारथः सात्वतानां वरिष्ठः। स्वयं भोजः कृतवर्मा कृतास्त्रो व्यवस्थितो योद्वुकामस्त्वदर्थे॥ 8-4-8 (55098) आर्तायनिः समरे दुष्प्रकम्प्यः सेनाग्रणीः प्रथमस्तावकानाम्। यः स्वस्रीयान्पाण्डवेयान्विसृज्य सत्यां वाचं स्वां चिकीर्षुस्तरस्वी॥ 8-4-9 (55099) तजोवधं सूतपुत्रस्य सङ्ख्ये प्रतिश्रुत्याजातशत्रोः पुरस्तात्। दुराधर्षः शक्रसमानवीर्यः शल्यः स्थितो योद्वुकामस्त्वदर्थे॥ 8-4-10 (55100) शारद्वतो गौतमश्चापि राज-- न्महाबाहुचित्रास्त्रयोधी। धनुश्चित्रं सुमहद्भावरसाहं व्यवस्थितो योद्वुकामः प्रगृह्य॥ 8-4-11 (55101) गान्धारराजः ससुतश्च राज-- न्दुर्द्यूतदेवी कलहप्रियश्च। गान्धारमुख्यैर्यवनैश्च राज-- न्व्यवस्थितो योद्वुकामस्त्वदर्थे॥ 8-4-12 (55102) महारथः केकयराजपुत्रः सदश्वयुक्तं च पताकिनं च। रथं समारुह्य कुरुप्रवीर व्यवस्थितो योद्वुकामस्त्वदर्थे॥ 8-4-13 (55103) तथा सुतस्ते ज्वलनार्कवर्णं रथं समास्थाय कुरुप्रवीरः। व्यवस्थितः पुरुमित्रो नरेन्द्र व्यभ्रे सूर्यो भ्राजमानो यथा खे॥ 8-4-14 (55104) दुर्योधनो नागकुलस्य मध्ये व्यवस्थितः सिंह इवाबभासे। रथेन जाम्बूनदभूषणेन व्यवस्थितः समरे योत्स्यमानः॥ 8-4-15 (55105) स राजमध्ये पुरुषप्रवीरो रराज जाम्बूनदचित्रवर्मा। पद्मप्रभो वह्निरिवाल्पधूमो मेघान्तरे सूर्य इव प्रकाशः॥ 8-4-16 (55106) तथा सुषेणोऽप्यसिचर्मपाणि-- स्तवात्मजः सत्यसेनश्च वीरः। व्यवस्थितौ चित्रसेनेन सार्धं हृष्टात्मानौ समरे योद्धकामौ॥ 8-4-17 (55107) हीनिषेवो भारतराजपुत्र उग्रायुधः श्रुतवर्मा जयश्च। शलश्च सत्यव्रतदुःशलौ च व्यवस्थिताः सहसैन्या नराग्र्याः॥ 8-4-18 (55108) कैतव्यानामधिपः शूरमानी रणेरणे शत्रुहा राजपुत्रः। रथी हयी नागपत्तिप्रयायी व्यवस्थितो योद्वुकामस्त्वदर्थे॥ 8-4-19 (55109) वीरः श्रुतायुश्च धृतायुधश्च चित्राङ्गदश्चित्रसेनश्च वीरः। व्यवस्थिता योद्वुकामा नराग्र्याः प्रहारिणो मानिनः सत्यसन्धाः॥ 8-4-20 (55110) कर्णात्मजः सत्यसन्धो महात्मा व्यवस्थितः समरे योद्वुकामः॥ 8-4-21 (55111) अथापरौ कर्णसुतौ वरास्त्रौ व्यवस्थितौ लघुहस्तौ नरेन्द्र। बले महत्युल्बणसत्ववीर्यौ समास्थितौ योद्वुकामौ त्वदर्थे॥ 8-4-22 (55112) एतैश्च मुख्यैरपरैश्च राज-- न्योधप्रवीरैरमितप्रभावैः। व्यवस्थितो नागकुलस्य मध्ये यथा महेन्द्रः कुरुराजो जयाय॥ 8-4-23 (55113) धृतराष्ट्र उवाच। 8-4-24x (4839) आख्याता जीवमाना ये परे सैन्या यथायथम्। इतीदमवगच्छामि व्यक्तमर्थाभिपत्तितः॥ 8-4-24 (55114) वैशम्पायन उवाच। 8-4-25x (4840) एवं ब्रुवन्नेव तदा धृतराष्ट्रोऽम्बिकासुतः। हतप्रवीरं भूयिष्ठं किञ्चिच्छेषं स्वकं बलम्। श्रुत्वा व्यामोहमागच्छच्छोकव्याकुलितेन्द्रियः॥ 8-4-25 (55115) व्याकुलं मे मनस्तात श्रुत्वा सुमहदप्रियम्॥ मनो मुह्यति चाङ्गानि न च शक्नोमि धावितुम्। इत्येवमुक्त्वा वचनं धृतराष्ट्रोऽम्बिकासुतः। भ्रान्तचित्तस्ततः सोऽथ बभूव जगतीपतिः॥ ॥ 8-4-26 (55116) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि चतुर्थोऽध्यायः॥ 4 ॥

8-5-0 (55117) जनमेजय उवाच। 8-5-0x (4841) श्रुत्वा कर्णं हतं युद्वे पुत्रांश्चैव पलायिनः। नरेन्द्रः किञ्चिदाश्वस्तो द्विजश्रेष्ठ किमब्रवीत्॥ 8-5-1 (55118) प्राप्तवान्परमं दुःखं पुत्रव्यसनजं महत्। तस्मिन्यदुक्तवान्काले तन्ममाचक्ष्व पृच्छतः॥ 8-5-2 (55119) वैशम्पायन उवाच। 8-5-3x (4842) श्रुत्वा कर्णस्य निधनमश्रद्वेयमिवाद्भुतम्। भूतसम्मोहनं भीमं मेरोः संसर्पणं यथा॥ 8-5-3 (55120) चित्तमोहमिवायुक्तं भार्गवस्य महामतेः। पराजयमिवेन्द्रस्य द्विषद्ध्यो भीमकर्मणः॥ 8-5-4 (55121) दिवः प्रपतनं भानोरुरव्यामिव महाद्युतेः। संशोषणमिवाचिन्त्यं समुद्रस्याक्षयाम्भसः॥ 8-5-5 (55122) महीवियद्दिगम्बूनां सर्वनाशमिवाद्भुतम्। कर्मणोरिव वैफल्यमुभयोः पुण्यपापयोः॥ 8-5-6 (55123) सञ्चिन्त्य निपुणं बुद्ध्या धृतराष्ट्रो जनेश्वरः। नेदमस्तीति सञ्चिन्त्य कर्णस्य समरे वधम्॥ 8-5-7 (55124) प्राणिनामेवमात्मत्वात्स्यादपीति विचार्य च। शोकाग्निना दह्यमानो धम्यमान इवाशये॥ 8-5-8 (55125) विस्रस्ताङ्गः श्वसन्दीनो हाहेत्युक्त्वा सुदुःखितः। विललाप महाराज धृतराष्ट्रोऽम्बिकासुतः॥ 8-5-9 (55126) धृतराष्ट्र उवाच। 8-5-10x (4843) सञ्जयाधिरथिर्वीरः सिंहद्विरदविक्रमः। वृषभप्रतिमस्कन्धो वृषभाक्षगतिस्वरः॥ 8-5-10 (55127) वृषभो वृषभस्येव यो युद्धे न निवर्तते। शत्रोरपि महेन्द्रस्य वज्रसंहननो युवा॥ 8-5-11 (55128) यस्य ज्यातलशब्देन शरवृष्टिरवेण च। रथाश्वनरमातङ्गा नावतिष्ठन्ति संयुगे॥ 8-5-12 (55129) यमाश्रित्य महाबाहुं द्विषत्सङ्घघ्नमच्युतम्। दुर्योधनोऽकरोद्वैरं पाण्डुपुत्रैर्महारथैः॥ 8-5-13 (55130) स कथं रथिनां श्रेष्ठः कर्णः पार्थेन संयुगे। निहतः पुरुषव्याघ्रः प्रसह्यासह्यविक्रमः॥ 8-5-14 (55131) यो नामन्यत वै नित्यमच्युतं च धनञ्जयम्। न वृष्मीन्सहितानन्यान्स्वबाहुबलदर्पितः॥ 8-5-15 (55132) शार्ङ्गगाण्डीवधन्वानौ सहितावपराजितौ। अहं दिव्याद्रथादेकः पातयिष्यामि संयुगे॥ 8-5-16 (55133) इति यः सततं मन्दमवोचल्लोभमोहितम्। दुर्योधनमवाचीनं राज्यकामुकमातुरम्॥ 8-5-17 (55134) योऽजयत्सर्वकाम्भोजानावन्त्यान्केकयैः सह। गान्धारान्मद्रकान्मात्स्यांस्त्रिगर्तांस्तङ्कणाञ्शकान्। 8-5-18 (55135) पाञ्चालांश्च विदेहांश्च कुलिन्दान्काशिकोसलान् सूह्मानङ्गांश्च वङ्गांश्च निषादान्पुण्ड्रकीकटान्॥ 8-5-19 (55136) वत्सान्कलिङ्गान्दरदानश्मकानृषिकानपि। `शबरान्हारहूणांश्च प्रघूणान्सरलानपि॥ 8-5-20 (55137) म्लेच्छराष्ट्राधिपांश्चैव दुर्गानाटविकांस्तथा'। जित्वैतान्समरे वीरः प्रदीप्तैः कङ्कपत्रिभिः॥ 8-5-21 (55138) करमाहारयामास जित्वा सर्वानरींस्तथा। दुर्योधनस्य वृद्ध्यर्थं राधेयो रथिनां वरः। दिव्यास्त्रविमन्हातेजाः कर्णो वैकर्तनो वृषः॥ 8-5-22 (55139) सेनागोपश्च स कथं शत्रुभिः परमास्त्रवित्। घातितः पाण्डवैः शूरैः समरे वीर्यशालिभिः॥ 8-5-23 (55140) वृषो महेन्द्रो देवेषु वृषः कर्णो नरेष्वपि। तृतीयमन्यं लोकेषु वृषं नैवानुशुश्रुम॥ 8-5-24 (55141) उच्चैः श्रवा वरोऽश्वानां राज्ञां वैश्रवणो वरः। वरो महेन्द्रो देवानां कर्णः प्रहरतां वरः॥ 8-5-25 (55142) योऽजितः पार्थिवैः शूरैः समर्थैर्वीर्यशालिभिः। दुर्योधनस्य वृद्ध्यर्थं कृत्स्नामुर्वीमथाजयत्॥ 8-5-26 (55143) यं लब्ध्वा मागधो राजा सांत्वमानोऽथ सौहृदैः। अरौत्सीत्पार्थिवं क्षत्रमृते यादवकौरवान्॥ 8-5-27 (55144) तं श्रुत्वा निहतं कर्णं द्वैरथे सव्यसाचिना। शोकार्णवे निमग्नोऽहं भिन्ना नौरिव सागरे॥ 8-5-28 (55145) तं वृषं निहतं श्रुत्वा द्वैरथे रथिनां वरम्। शोकार्णवे निमग्नोऽहमप्लुवः सागरे यथा॥ 8-5-29 (55146) ईदृशैर्यद्यहं दुःखैर्न विनश्यामि सञ्जय। वज्राद्दृढतरं मन्ये हृदयं मम दुर्भिदम्॥ 8-5-30 (55147) ज्ञातिसंबन्धिमित्राणामिमं श्रुत्वा पराभवम्। को मदन्यः पुमाँल्लोके न जह्यात्सूत जीवितम्॥ 8-5-31 (55148) विषमग्निं प्रपातं च पर्वताग्रादहं वृणे। `महाप्रस्थानगमनं जलं प्रायोपवेशनम्'। न हि शक्ष्यामि दुःखानि सोढुं कष्टानि सञ्जय॥ ॥ 8-5-32 (55149) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि पञ्चमोऽध्यायः॥ 5 ॥

8-6-0 (55150) सञ्जय उवाच। 8-6-0x (4844) श्रिया कुलेन यशसा तपसा च श्रुतेन च। त्वामद्य सन्तो मन्यन्ते ययातिमिव नाहुषम्॥ 8-6-1 (55151) श्रुते महर्षिप्रतिमः कृतकृत्योऽसि पार्थिव। पर्यवस्थापयात्मानं मा विषादे मनः कृथाः॥ 8-6-2 (55152) धृतराष्ट्र उवाच। 8-6-3x (4845) दैवमेव परं मन्ये धिक्पौरुषमनर्थकम्। यत्र सालप्रतीकाशः कर्णोऽहन्यत संयुगे॥ 8-6-3 (55153) हत्वा युधिष्ठिरानीकं पाञ्चालानां रथव्रजान्। प्रताप्य शरवर्षेण दिशः सर्वा महारथः॥ 8-6-4 (55154) मोहियित्वा रणे पार्थान्वज्नहस्त इवासुरान्। स कथं निहतः शेते वायुरुग्ण इव द्रुमः॥ 8-6-5 (55155) शोकस्यान्तं न पश्यामि पारं जलनिधेरिव। चिन्ता मे वर्धतेऽतीव मुमूर्षा चापि जायते॥ 8-6-6 (55156) कर्णस्य निधनं श्रुत्वा विजयं फल्गुनस्य च। अश्रद्धेयमहं मन्ये वधं कर्णस्य सञ्जय॥ 8-6-7 (55157) वज्रसारमिदं नूनं हृदयं दुर्भिदं मम। यच्छ्रुत्वा पुरुषव्याघ्रं हतं कर्णं न दीर्यते॥ 8-6-8 (55158) आर्युर्नूनं सुदीर्घं मे विहितं दैवतैः पुरा। यत्र कर्णं हतं श्रुत्वा जीवामीह सुदुःखितः॥ 8-6-9 (55159) धिग्जीवितमिदं चैव सुहृद्वीनस्य सञ्जय। अद्य चाहं दशामेतां गतः सञ्जय गर्हिताम्। कृपणं वर्तयिष्यामि शोच्यः सर्वस्य मन्दधीः॥ 8-6-10 (55160) अहमेव पुरा भूत्वा सर्वलोकस्य सत्कृतः। परिभूतः कथं सूत परैः शक्ष्यामि जीवितुम्॥ 8-6-11 (55161) दुःखाद्दुःखतरं भन्ये प्राप्तवानस्मि सञ्जय। भीष्मद्रोणवधेनैव कर्णस्य च महात्मनः॥ 8-6-12 (55162) नावशेषं प्रपश्यामि सूतपुत्रे हते युधि। सहि पारं महानासीत्पुत्राणां मम सञ्जय॥ 8-6-13 (55163) युद्धे हि निहतः शूरो विसृजन्सायकान्बहून्। को हि मे जीवितेनार्थस्तमृते पुरुषर्षभम्॥ 8-6-14 (55164) रथादाधिरथिर्नूनं न्यपतत्सायकार्दितः। पर्वतस्येव शिखरं व ज्रपाताद्विदारितम्॥ 8-6-15 (55165) स शेते पृथिवीं नूनं शोभयन्रुधिरोक्षितः। मातङ्ग इव मत्तेन मताङ्गेन निपातितः॥ 8-6-16 (55166) यो बलं धार्तराष्ट्राणां पाण्डवानां यतो भयम्। सोऽर्जुनेन हतः कर्णः प्रतिमानं धनुष्मताम्॥ 8-6-17 (55167) स हि वीरो महेष्वासो मित्राणामभयङ्करः। शेते विनिहतो वीरः शक्रेणेव पुरा बलः॥ 8-6-18 (55168) पङ्गोरिवाध्वगमनं दरिद्रस्येव कामितम्। दुर्योधनस्य लोभश्च समान्येतानि सञ्जय॥ 8-6-19 (55169) अन्यथा चिन्तितं कार्यमन्यथा तत्तु जायते। अहो नु बलवद्दैवं कालश्च दुरतिक्रमः॥ 8-6-20 (55170) पलायमानः कृपणो दीनात्मा दीनपौरुषः। कच्चिद्विनिहतः सूत पुत्रो दुःशासनो मम॥ 8-6-21 (55171) कच्चिन्न दीनाचरितं कृतवांस्तात संयुगे। कच्चिन्न निहतः शूरा यथाऽन्ये क्षत्रियर्षभाः॥ 8-6-22 (55172) युधिष्ठिरस्य वचनं मा युद्धमिति सर्वदा। दुर्योधनो नाभ्यगृह्णान्मूढः पथ्यमिवौषधम्॥ 8-6-23 (55173) शतल्पे शयानेन भीष्मेण सुमहात्मना। पानीयं याचितः पार्थः सोविध्यन्मेदिनीतलम्॥ 8-6-24 (55174) जलस्य धारां जनितां दृष्ट्वा पाण्डुसुतेन च। अब्रवीत्स महाबाहुस्तात संशाम्य पाण्डवैः॥ 8-6-25 (55175) प्रशमाद्वि भवेच्छान्तिर्मदन्तं युद्धमस्तु वः। भ्रातृभावेन पृथिवीं भुङ्क्ष्व पाण्डुसुतैः सह॥ 8-6-26 (55176) अकुर्वन्वचनं तस्य नूनं शोचति पुत्रकः। तदिदं समनुप्राप्त वचनं दीर्घदर्शिनः॥ 8-6-27 (55177) अहं तु निहतामात्यो हतपुत्रश्च सञ्जय। द्यूततः कृच्छ्रमापन्नो लूनपक्ष इव द्विजः॥ 8-6-28 (55178) यथा हि शकुनिं गृह्य छित्त्वा पक्षौ च सञ्जय। विसर्जयन्ति संहृष्टाः क्रीडमानाः कुमारकाः॥ 8-6-29 (55179) लूनपक्षतया तस्य गमनं नोपपद्यते। तथाहमपि सम्प्राप्तो लूनपक्ष इव द्विजः॥ 8-6-30 (55180) क्षीणः सर्वार्थहीनश्च निर्ज्ञातिर्बन्धुवर्जितः। कां दिशं प्रतिपत्स्यामि दीनः शत्रुवशं गतः॥ 8-6-31 (55181) वैशम्पायन उवाच। 8-6-32x (4846) इत्येवं धृतराष्ट्रोऽथ विलप्य बहुदुःखितः। प्रोवाच सञ्जयं भूयः सोकव्याकुलमानसः॥ 8-6-32 (55182) धृतराष्ट्र उवाच। 8-6-33x (4847) योऽजयत्सर्वकाम्भोजानम्बष्ठान्कैकयैः सह। गान्धारांश्च विदेहांश्च जित्वा कार्यार्थमाहवे॥ 8-6-33 (55183) दुर्योधनस्य वृद्ध्यर्थं योऽजयत्पृथिवीं प्रभुः। स जितः पाण्डवैः शूरैः समरे वाहुशालिभिः॥ 8-6-34 (55184) तस्मिन्हते महेष्वासे कर्णे युधि किरीटिना। के वीराः पर्यतिष्ठन्त तन्ममाचक्ष्व सञ्जय॥ 8-6-35 (55185) कच्चिन्नैकः परित्यक्तः पाण्डवैर्निहतो रणे। उक्तं त्वया पुरा तात यथा वीरो निपातितः॥ 8-6-36 (55186) भीष्ममप्रतियुध्यन्तं शिखम्डी सायकोत्तमैः। पातयामास समरे सर्वशस्त्रभृतां वरम्॥ 8-6-37 (55187) तथा द्रौपदिना द्रोणो न्यस्तसर्वायुधो युधि। `धर्मराजवचः श्रुत्वा अश्वत्थामा हतस्त्विति'॥ 8-6-38 (55188) युक्तयोगो महेष्वासः शरैर्बहुभिराचितः। निहतः खङ्गमुद्यम्य धृष्टद्युम्नेन सञ्जय॥ 8-6-39 (55189) अन्तरेण हतावेतौ छलेन च विशेषतः। अश्रौषमहमेतद्वै भीष्मद्रोणौ निपातितौ॥ 8-6-40 (55190) भीष्मद्रोणौ हि समरे न हन्याद्वज्रभृत्स्वयम्। न्यायेन युध्यन्समरे तद्वै सत्यं ब्रवीमि ते॥ 8-6-41 (55191) कर्णं त्वस्यन्तमस्त्राणि दिव्यानि च बहूनि च। कथमिन्द्रोपमं वीरं मृत्युर्युद्वे समस्पृशत्॥ 8-6-42 (55192) यस्य विद्युत्प्रभां शक्तिं दिव्यां कनकभूषणाम्। प्रायच्छद्द्विषतां हन्त्रीं कुण्डलाभ्यां पुरन्दरः॥ 8-6-43 (55193) यस्य सर्पमुखो दिव्यः शरः काञ्चनभूषणः। अशेत निशितः पत्री समरेष्वरिसूदनः॥ 8-6-44 (55194) भीष्मद्रोणमुखान्वीरान्योऽवमत्य महारथान्। जामदग्न्यान्महाघोरं ब्राह्ममस्त्रमशिक्षत॥ 8-6-45 (55195) यश्च द्रोणमुखान्दृष्ट्वा विमुखानर्दिताञ्शरैः। सौभद्रस्य महाबाहुर्व्यधमत्कार्मुकं शितैः॥ 8-6-46 (55196) यश्च नागायुतप्राणां वज्ररंहसमच्युतम्। विरथं सहसा कृत्वा भीमसेनमपाहसत्॥ 8-6-47 (55197) सहदेवं च निर्जित्य शरैः सन्नतपर्वभिः। कृपया विरथं कृत्वा नाहनद्धर्मचिन्तया॥ 8-6-48 (55198) यश्च मायासहस्राणि विकुर्वाणं जयैषिणम्। घटोत्कचं राक्षसेन्द्रं शक्रशक्त्या निजघ्निवान्॥ 8-6-49 (55199) एवांश्च दिवसान्यस्य युद्धे भीतो धनञ्जयः। नागमद्द्वैरथं वीरः स कथं निहतो रणे॥ 8-6-50 (55200) [संशप्तकानां योधा ये आह्वयन्त सदाऽन्यतः। एतान्हत्वा हनिष्यामि पश्चाद्वैकर्तनं रणे॥ 8-6-51 (55201) इति व्यपदिशन्पार्थो वर्जयन्सूतजं रणे। स कथं निहतो वीरः पार्थेन परवीरहा॥] 8-6-52 (55202) रथभह्गो न चेत्तस्य धनुर्वा न व्यशीर्यत। न चेदस्त्राणि नष्टानि स कथं निहतः परैः॥ 8-6-53 (55203) को हि शक्तो रणे कर्णं विधुन्वानं महद्धनुः। विमुञ्चन्तं शरान्घोरान्दिव्यान्यस्त्राणि चाहवे। जेतुं पुरुषशार्दूलं शार्दूलमिव वेगिनम्॥ 8-6-54 (55204) ध्रवं तस्य धनुश्छिन्नं रथो वाऽपि महीं गतः। अस्त्राणि वा प्रनष्टानि यथा शंससि मे हतम्। न ह्यन्यदपि पश्यामि कारणं तस्य नाशने॥ 8-6-55 (55205) न हिन्मि फल्गुनं यावत्तावत्पादौ न धावये। इति यस्य महाघोरं व्रतमासीन्महात्मनः॥ 8-6-56 (55206) यस्य भीतो रमे निद्रां धर्मराजो युधिष्ठिरः। त्रयोदशसमा नित्यं नाभजत्पुरुषर्षभः॥ 8-6-57 (55207) यस्य वीर्यवतो वीर्यमुपाश्रित्य महात्मनः। मम पुत्रः सभां भार्यां पाण्डूनां नीतवान्बलात्॥ 8-6-58 (55208) तत्रापि च सभामध्ये पाण्डवानां च पश्यताम्। दासभार्येति पाञ्चालीमब्रवीत्कुरुसन्निधौ॥ 8-6-59 (55209) [न सन्ति तपयः कृष्णे सर्वे षण्डतिलैः समाः। उपतिष्ठस्व भर्तारमन्यं वा वरवर्णिनि॥ 8-6-60 (55210) इत्येवं यः पुरा वाचो रूक्षाः संश्रावयन्रुषा। सभायां सूतजः कृष्णां स कथं निहतः परैः॥ 8-6-61 (55211) यदि भीष्मो रणश्लाघी द्रोणो वा युधि दुर्मदः। न हनिष्यति कौन्तेयान्पक्षपातात्सुयोधन। सर्वानेव हनिष्यामि व्येतु ते मानसो ज्वरः॥ 8-6-62 (55212) किं करिष्यति गाण्डीवमक्षय्यौ च महेषुधी। स्निग्धचन्दनदिग्धस्य मच्छरस्याभिधावतः। स नूनमृषभस्कन्धो ह्यर्जुनेन कथं हतः॥] 8-6-63 (55213) यश्च गाण्डीवमुक्तानां स्पर्शमुग्रमचिन्तयन्। अपतिर्ह्यसि कृष्णेति ब्रुवन्पार्थानवैक्षत॥ 8-6-64 (55214) यस्य नासीद्भयं पार्थात्सपुत्रात्सजनार्दनात्। स्वबाहुबलमाश्रित्य मुहूर्तमपि सञ्जय॥ 8-6-65 (55215) तस्य नाऽहं वधं मन्ये देवैरपि सवासवैः। प्रतीपमभिघावद्भिः किं पुनस्तात पाण्डवैः॥ 8-6-66 (55216) न हि ज्यां संसम्पृशानस्य तलत्रे वाऽपि गृह्णतः। पुमानाधिरथेः स्थातुं कश्चित्प्रमुखतोऽर्हति॥ 8-6-67 (55217) अपि स्यान्मेदिनी हीना सोमसूर्यप्रभांशुभिः। न वध- पुरुषेन्द्रस्य संयुगेष्वपलायिनः॥ 8-6-68 (55218) येन मन्दः सहायेन भ्रात्रा दुःशासनेन च। वासुदेवस्य दुर्बुद्धिः प्रत्याख्यानमरोचत॥ 8-6-69 (55219) स नूनं वृषभस्कन्धं कर्णं दृष्ट्वा निपातितम्। दुःशासनं च निहतं मन्ये शोचति पुत्रकः॥ 8-6-70 (55220) हतं वैकर्तनं दृष्ट्वा द्वैरथे सव्यसाचिना। जयतः पाण्डवान्दृष्ट्वा किंस्विद्दुर्योधनोऽब्रवीत्॥ 8-6-71 (55221) [दुर्मर्षणं हतं दृष्ट्वा वृषसेनं च संयुगे। प्रभग्रं च बलं दृष्ट्वा वध्यमानं महारथैः॥ 8-6-72 (55222) पराङ्मुखांश्च राज्ञस्तु पलायनपरायणान्। विद्रुतान्रथिनो दृष्ट्वा मन्ये शोचति पुत्रकः॥ 8-6-73 (55223) अनेयश्चाभिमानी च दुर्बुद्धिरजितेन्द्रियः। हतोत्साहं बलं दृष्ट्वा किंस्विदुर्योधनोऽब्रवीत्॥ 8-6-74 (55224) स्वयं वैरं महत्कृत्वा वार्यमाणः सुहृद्गणैः। प्रधने हतभूयिष्ठैः किंस्विद्दुर्योधनोऽब्रवीत्॥ 8-6-75 (55225) भ्रातरं निहतं दृष्ट्वा भीमसेनेन संयुगे। रुधिरे पीयमाने च किंस्विद्द्रुर्योधनोऽब्रवीत्॥] 8-6-76 (55226) सह गान्धारराजेन सभायां यदभाषत। कर्णोऽर्जुनं रणे हन्ता हते तस्मिन्किमब्रवीत्॥ 8-6-77 (55227) द्यूतं कृत्वा पुरा हृष्ठो वञ्चयित्वा च पाण़्डवान्। शकुनिः सौबलस्तात हते कर्णे किमब्रवीत्॥ 8-6-78 (55228) कृतवर्मा महेष्वासः सात्वतानां महारथः। हतं वैकर्तनं दृष्ट्वा हार्दिक्यः किमभाषत॥ 8-6-79 (55229) ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्या यस्य शिक्षामुपासते। धनुर्वेदं चिकीर्षन्तो द्रोणपुत्रस्य धीमतः॥ 8-6-80 (55230) युवा रूपेण सम्पन्नो दर्शनीयो महायशाः। अश्वत्थामा हते कर्णे किमभाषत सञ्जय॥ 8-6-81 (55231) आचार्यो यो धनुर्वेदे गौतमो रथसत्तमः। कृपः शारद्वतस्तात हते कर्णे किमब्रवीत्॥ 8-6-82 (55232) मद्रराजो महेष्वासः शल्यः समितिशोभनः। दृष्ट्वा विनिहतं कर्णं सारथ्ये रथिनां वरः। किमभाषत सौवीरो मद्राणामधिपो बली॥ 8-6-83 (55233) दृष्ट्वा विनिहतं सर्वे योधा वारणदुर्जयाः। ये च केन राजानः पृथिव्यां योद्वुमागताः। वैकर्तनं हतं दृष्टवा कान्यभाषन्त सञ्जय॥ 8-6-84 (55234) द्रोणे तु निहते वीरे रथव्याघ्रे नरर्षभे। के वा मुखमनीकानामासन्सञ्जय भागशः॥ 8-6-85 (55235) मद्रराजः कथं शल्यो नियुक्तो रथिनां वरः। वैकर्तनस्य सारथ्ये तन्ममाचक्ष्व सञ्जय॥ 8-6-86 (55236) केऽरक्षन्दक्षिणं चक्रं सूतपुत्रस्य युध्यतः। वामं चक्रं ररक्षुर्वा के वा वीरस्य पृष्ठतः॥ 8-6-87 (55237) के कर्णं न जहुः शूराः के क्षुद्राः प्राद्रवंस्ततः। कथं च वः समेतानां हतः कर्णो महारथः॥ 8-6-88 (55238) पाण्डवाश्च स्वयं शूराः प्रत्युदीयुर्महारथाः। सृजन्तः शरवर्षाणि वारिधारा इवाम्बुदाः॥ 8-6-89 (55239) स च सर्पमुखो दिव्यो महेषुप्रवरस्तदा। व्यर्थः कथं समभवत्तन्ममाचक्ष्व स़ञ्जय॥ 8-6-90 (55240) मामकस्यास्य सैन्यस्य हतोत्सेधस्य सञ्जय। अवशेषं न पश्यामि ककुदे मृदिते सति॥ 8-6-91 (55241) तौ हि वीरौ महेष्वासौ मदर्थे त्यक्तजीवीतौ। भीष्मद्रोणौ हतौ श्रुत्वा को न्वर्थो जीवितेन मे॥ 8-6-92 (55242) पुनः पुनर्न मृष्यामि वधं कर्णस्य पाण्डवैः। यस्य बाह्वोर्बलं तुल्यं कुञ्जराणां शतं शतम्॥ 8-6-93 (55243) द्रोणे हते च यद्वृत्तं कौरवाणां परैः सह। सङ्घामे नरवीराणां तन्ममाचक्ष्व सञ्जय॥ 8-6-94 (55244) यथा कर्णश्च कौन्तेयैः सह युद्धमयोजयत्। तथा च द्विषतां हन्ता रणे शान्तस्तदुच्यताम्॥ ॥ 8-6-95 (55245) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षष्ठोऽध्यायः॥ 6 ॥

8-7-0 (55246) सञ्जय उवाच। 8-7-0x (4848) हते द्रोणे महेष्वासे तस्मिन्नहनि भारत। कृते च मोघसंकल्पे द्रोणपुत्रे महारथे॥ 8-7-1 (55247) द्रवमाणे महाराज कौरवाणां बलार्णवे। व्यूह्य पार्थः स्वकं सैन्यमतिष्ठद्वातृभिर्वृतः॥ 8-7-2 (55248) तमवस्थितमाज्ञाय पुत्रस्ते भरतर्षभ। विद्रुतं स्वबलं दृष्ट्वा पौरुषेण न्यवारयत्॥ 8-7-3 (55249) स्वमनीकमवस्थाप्य बाहुवीर्यमुपाश्रितः। युद्धा च सुचिरं कालं पाण्डवैः सह भारत॥ 8-7-4 (55250) लब्धलक्षैः परैर्हष्टैर्व्यायच्छद्भिश्चिरं तदा। सन्ध्याकालं समासाद्य प्रत्याहारमकारयत्॥ 8-7-5 (55251) `निवेश्य बलवद्वोरं क्षुत्पिपासाबलैर्युतम्। श्रमेण महता युक्तं तथा द्रोणवधेन च॥ 8-7-6 (55252) दीनरूपा रणे कर्म कृत्वा घोरं च शर्वरीम्। विशं प्राप्य सा सेना विश्रम्य मुदिताऽभवत्'॥ 8-7-7 (55253) कृत्वाऽवहारं सैन्यानां प्रविश्य शिबिरं स्वकम्। कुरवः सहिता मन्त्रं मन्त्रयाञ्चक्रिरे मिथः॥ 8-7-8 (55254) पर्यङ्केषु परार्ध्येषु स्पर्ध्यास्तरणवत्सु च। वरासनेषूपविष्टाः सुखशय्यास्विवामराः॥ 8-7-9 (55255) ततो दुर्योधनो राजा साम्ना परमवल्गुना। तानाभाष्य महेष्वासान्प्राप्तकालमभाषत॥ 8-7-10 (55256) मतं मतिमतां श्रेष्ठाः सर्वे प्रब्रूत मा चिरम्। एवङ्गतेन यत्कार्यं भवेत्कार्यतरं नृपाः॥ 8-7-11 (55257) सञ्जय उवाच। 8-7-12x (4849) एवमुक्ते नरेन्द्रेण नरसिंहा युयुत्सवः। चक्रुर्नानाविधाश्चेष्टाः सिंहासनगतास्तदा॥ 8-7-12 (55258) तेषां निशाम्येङ्गितानि युद्धे प्राणाञ्जुहूषताम्। समुद्वीक्ष्य मुखं राज्ञो बालार्कसमवर्चसम्। आचार्यपुत्रो मेधावी वाक्यज्ञो वाक्यमाददे॥ 8-7-13 (55259) रागो योगस्तथा दाक्ष्यां नयश्चेत्यर्थसाधकाः। उपायाः पण्डितैः प्रोक्तास्ते तु दैवमुपाश्रिताः॥ 8-7-14 (55260) लोकप्रवीरा येऽस्माकं देवकल्पा महारथाः। नीतिमन्तस्तथा युक्ता दक्षा रक्ताश्च ते हताः॥ 8-7-15 (55261) न त्वेव कार्यं नैराश्यमस्माभिर्विजयं प्रति। सुनीतैरिह सर्वार्थैर्दैवमप्यनुलोम्यते॥ 8-7-16 (55262) ते वयं प्रवरं नॄणां सर्वैर्योधगुणैर्युतम्। कर्णमेवाभिषेभ्यामः सैनापत्येन भारत॥ 8-7-17 (55263) कर्णं सेनापतिं कृत्वा प्रमथिष्यामहे रिपून्॥ 8-7-18 (55264) एष ह्यतिबलः शूरः कृतास्त्रो युद्धदुर्मदः। वैवस्वत इवासह्यः शक्तो जेतुं रणे निपून्॥ 8-7-19 (55265) एतदाचार्यतनयाच्छ्रुत्वा राजंस्तवात्मजः। `दुर्योधनो महाराज भृशं प्रीतमनास्तदा'॥ 8-7-20 (55266) आशां बहुमतीं चक्रे वर्णं प्रति स वै तदा। हते भीष्मे च द्रोणे च कर्णो जेष्यति पाण्डवान्॥ 8-7-21 (55267) तामाशां हृदये कृत्वा समाश्वस्य च भारत। [ततो दुर्योधनः प्रीतः प्रियं श्रुत्वाऽस्य तद्वचः। प्रीतिसत्कारसंयुक्तं तथ्यमात्महितं शूभम्॥] 8-7-22 (55268) स्वं मनः समवस्थाप्य बाहुवीर्यमुपाश्रितः॥ 8-7-23 (55269) `प्रियसत्कारसंयुक्तं तथ्यमात्महिते रतम्'। दुर्योधनो महाराज राधेयमिदमब्रवीत्॥ 8-7-24 (55270) कर्ण जानामि ते वीर्यं सौहृदं परमं मयि। तथाऽपि त्वां महाबाहो प्रवक्ष्यामि हितं वचः॥ 8-7-25 (55271) श्रुत्वा यथेष्टं च कुरु वीर यत्तव रोचते। भवान्प्राज्ञतमो नित्यं मम चैव परा गतिः॥ 8-7-26 (55272) भीष्मद्रोणावतिरथौ हतौ सेनापती मम। सेनापतिर्भवानस्तु ताभ्यां द्रविणवत्तरः॥ 8-7-27 (55273) वृद्धो च तौ महेष्वासौ सापेक्षो च धनञ्जये। मानितौ च मया वीरौ राधेय वचनात्तव॥ 8-7-28 (55274) पितामहत्वं सम्प्रेक्ष्य पाण्डुपुत्रा महारणे। रक्षितास्तात भीष्मेण दिवसानि दशैव तु॥ 8-7-29 (55275) न्यस्तशस्त्रे तु भवति हतो भीष्मः पितामहः। शिखण्डिनं पुरुस्कृत्य फल्गुनेन महाहवे॥ 8-7-30 (55276) हते तस्मिन्महेष्वासे शरतल्पगते तथा। त्वयोक्ते पुरुषव्याघ्र द्रोणो ह्यासीत्पुरःसरः॥ 8-7-31 (55277) तेनापि रक्षिताः पार्थाः शिष्यत्वादिति मे मतिः। स चापि निहतो वृद्धो धृष्टद्युम्नेन सत्वरम्॥ 8-7-32 (55278) निहताभ्यां प्रधानाभ्यां ताभ्यामतुलविक्रम। त्वत्समं समरे योधं नान्यं पश्यामि चिन्तयन्॥ 8-7-33 (55279) भवानेव तु नः शक्तो विजयाय न संशयः। पूर्वं मध्ये च पश्चाश्च तथैव विहितं हितम्॥ 8-7-34 (55280) स भवान्धुर्यवत्सङ्ख्ये धुरमुद्वोऽढुमर्हति। अभिषेचय सैनान्ये स्वयमात्मानमात्मना॥ 8-7-35 (55281) देवतानां यथा स्कन्दः सेनानीः प्रभुरव्ययः। तथा भवानिमां सेनां धार्तराष्ट्रीं बिभर्तु वै॥ 8-7-36 (55282) जहि शत्रुगणान्सर्वान्महेन्द्रो दानवानिव। अवस्थितं रमे दृष्ट्वा पाण्डवास्त्वां महारथाः। द्रविष्यन्ति च पाञ्चाला विष्णुं दृष्ट्वेव दानवाः॥ 8-7-37 (55283) तस्मात्त्वं पुरुषव्याघ्र प्रकर्षैतां महाचमूम्॥ 8-7-38 (55284) भवत्यवस्थिते यत्ते पाण्डवा मन्दचेतसः। द्रविष्यन्ति सहामात्याः पाञ्चालाः सृञ्जयाश्च ह। 8-7-39 (55285) यथा ह्यभ्युदितः सूर्यः प्रतपन्स्वेन तेजसा। व्यपोहति तमस्तीव्रं तथा शत्रून्प्रतापय॥ 8-7-40 (55286) सञ्जय उवाच। 8-7-41x (4850) एवमुक्तस्तु राधेयो राज्ञा दुर्योधनेन ह। राज्ञां मध्ये महाबाहुः प्रीतात्मा स महाबलः। हर्षयन्नब्रवीत्कर्णो दुर्योधनमिदं वचः॥ 8-7-41 (55287) कर्ण उवाच। 8-7-42x (4851) उक्तमेतन्मया पूर्वं गान्धारे तव सन्निधौ। जेष्यामि पाण्डवान्सर्वान्सपुत्रान्सजनार्दनान्॥ 8-7-42 (55288) सेनापतिर्भविष्यामि तवाहं नात्र संशयः। स्थिरो भव महाराज जितान्विद्वि च पाण्डवान्॥ 8-7-43 (55289) सञ्जय उवाच। 8-7-44x (4852) एवमुक्तो महाराज ततो दुर्याधनो नृपः। उत्तस्थौ राजभिः सार्धं देवैरिव शतक्रतुः॥ 8-7-44 (55290) सैनापत्येन सत्कर्तुं कर्णं स्कन्दमिवामराः। ततोऽभिषिषिचुः कर्णं विधिदृष्टेन कर्मणा॥ 8-7-45 (55291) दुर्योधनमुक्ता राजन्राजानो विजयैषिणः। शातकुम्भमयैः कुम्भेर्माहेयैश्चाभिमन्त्रितैः॥ 8-7-46 (55292) तोयपूर्णैर्विषाणैश्च द्विपखङ्गमहर्षभैः। मणिमुक्तायुतैश्चान्यैः पुण्यगन्धैस्तथौषधैः॥ 8-7-47 (55293) औदुम्बरे सुखासीनमासने क्षौमसंवृते। शास्त्रदृष्टेन विधिना सम्भारैश्च सुसम्भृतैः॥ 8-7-48 (55294) ब्राह्मणः क्षत्रिया वैश्यास्तथा शूद्राश्च सम्मताः। तुष्टुवुस्तं महात्मानमभिषिक्तं वरासने॥ 8-7-49 (55295) ततोऽभिषिक्ते राजेन्द्र निष्कैर्गोभिर्धनेन च। वाचयामास विप्राग्र्यान्राधेयः परवीरहा॥ 8-7-50 (55296) `स व्यरोचत राधेयः सूतमागधबन्दिभिः। स्तूयमानो यथा भानुरुदये ब्रह्मवादिभिः॥ 8-7-51 (55297) ततः पुण्याहघोषेण वादित्रनिनदेन च। जयशब्देन शूराणां तुमुलः सर्वतोऽभवत्॥ 8-7-52 (55298) जयेत्यूचुर्नृपाः सर्वे राधेयं तत्र सङ्गताः'॥ 8-7-53 (55299) जय पार्थान्सगोविन्दान्सानुगांस्तान्महामृधे। इति तं बन्दिनः प्राहुर्द्विजाश्च पुरुषर्षभम्॥ 8-7-54 (55300) जहि पार्थान्सपाञ्चालान्राधेय विजयाय नः। उद्यन्निव सदा भानुस्तमांस्युग्रैर्गभस्तिभिः॥ 8-7-55 (55301) न ह्यलं त्वद्विसृष्टानां शराणां वै सकेशवाः। उलूकाः सूर्यरश्मीनां ज्वलतामिव दर्शने॥ 8-7-56 (55302) न हि पार्थाः सपाञ्चालाः स्थातुं शक्तास्तवाग्रतः। आत्तवज्रस्य समरे महेन्द्रस्येव दानवाः॥ 8-7-57 (55303) `सञ्जय उवाच। 8-7-58x (4853) स सत्कृतः स्तूयमानः सुहृद्गणवृतो रुषा। कर्णो दुर्योधनं वाक्यमब्रवीत्प्रहसन्प्रियम्॥ 8-7-58 (55304) दुर्योधनाद्य सगणं पाण्डूनां प्रवरैः सह। फल्गुनं सूदयिष्यामि त्वत्प्रियार्थं सबान्धवम्॥ 8-7-59 (55305) सपर्वतार्णवद्वीपां शाधि गां गतपाण्डवाम्। पुत्रपौत्रप्रपौत्रेषु प्रतिष्ठां गमयिष्यमि॥ 8-7-60 (55306) नासह्यं विद्यते मह्यं त्वत्प्रियार्थमरिन्दम। सत्यधर्मानुरक्तस्य सिद्धिरात्मवतो यथा॥ 8-7-61 (55307) अभिषिक्तस्तु राघेयः प्रभया सोऽमितप्रभः। अत्यरिच्यत रूपेण दिवाकर इवापरः॥ 8-7-62 (55308) सैनापत्ये तु राधेयमभिषिच्य सुतस्तव। अमन्यत तदात्मानं कृतार्थं कालचोदितः॥ 8-7-63 (55309) कर्णोऽपि राज्ञः संप्राप्य सैनापत्यमरिन्दमः। योगमाज्ञापयामास सूर्यस्योदयनं प्रति॥ 8-7-64 (55310) तव पुत्रैर्वृतः कर्णः शुशुभे तत्र भारत। देवैरिव यथा स्कन्दः सङ्ग्रामे तारकामये॥ ॥ 8-7-65 (55311) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तमोऽध्यायः॥ 7 ॥

8-8-0 (55312) धृतराष्ट्र उवाच। 8-8-0x (4854) सैनापत्यं तु सम्प्राप्य कर्णो वैकर्तनस्तदा। तथोक्तश्च स्वयं राज्ञा स्निग्धं भ्रातृसमं वचः॥ 8-8-1 (55313) हितश्च प्रियकामश्च मम पुत्रस्य नित्यशः। अकरोत्किं महाप्राज्ञस्तन्ममाचक्ष्व स़ञ्जय॥ 8-8-2 (55314) सञ्जय उवाच। 8-8-3x (4855) कर्णस्य मतमाज्ञाय पुत्रास्ते भरतर्षभ। योगमाज्ञापयामासुर्नन्दितूर्यपुरःसरम्॥ 8-8-3 (55315) महत्यपररात्रे च तव सैन्यस्य मारिष। योगो योग इति ह्याशु प्रादुरासीन्महास्वनः॥ 8-8-4 (55316) कल्पतां नागमुख्यानां रथानां च वरुथिनाम्। सन्नह्यतां नराणां च वाजिनां च विशाम्पते॥ 8-8-5 (55317) क्रोशतां चैव योधानां त्वरितानां परस्परम्। बभूव तुमुलः शब्दो दिवस्पृक्सुमहांस्ततः॥ 8-8-6 (55318) ततः श्वेतपताकेन बलाकावर्णवाजिना। हेमपृष्ठेन धनुषा नागकक्षेण केतुना॥ 8-8-7 (55319) तूणीरशतपूर्णेन सगदेन वरूथिना। शतघ्नीकिङ्किणीशक्तिशूलतोमरधारिणा॥ 8-8-8 (55320) कार्मुकैरुपपन्नेन विमलादित्यवर्चसा। रथेनाभिपताकेन सुतपुत्रो ह्यदृश्यत॥ 8-8-9 (55321) ध्मापयन्वारिजं राजन्हेमजालविभूषिन्तम्। विध्रुन्वानो महच्चापं कार्तस्वरविभूषितम्॥ 8-8-10 (55322) दृष्ट्वा कर्णं महेष्वासं रथस्थं रथिनां वरम्। भानुमन्तमिवोद्यन्तं तमो घ्नन्तं दुरासदम्॥ 8-8-11 (55323) न भीष्मव्यसनं केचिन्नापि द्रोणस्य मारिष। नान्येषां पुरुषव्याघ्र मेनिरे तत्र कौरवाः॥ 8-8-12 (55324) ततस्तु त्वरयन्योधाञ्शङ्खशब्देन मारिष। कर्णो निष्कर्षयामास कौरवाणां महद्बलम्॥ 8-8-13 (55325) व्यूहं व्यूह्य महेष्वासो मकरं शत्रुतापनः। प्रत्युद्ययौ तथा कर्णः पाण्डवान्विजिगीषया॥ 8-8-14 (55326) मकरस्य तु तुण्डे वै कर्णो राजन्व्यवस्थितः। नेत्राभ्यां शकुनिः शूर उलूकश्च महारथः॥ 8-8-15 (55327) द्रोणपुत्रस्तु शिरसि ग्रीवायां सर्वसोदराः। मध्येदुर्योधनो राजा बलेन महता वृतः॥ 8-8-16 (55328) वामपादे तु राजेन्द्र कृतवर्मा व्यवस्थितः। नारायणबलैर्युक्तो गोपालैर्युद्धदुर्मदैः॥ 8-8-17 (55329) पादे तु दक्षिणे राजन्गौतमः सत्यविक्रमः। त्रिगर्तैः सुमहेष्वासैर्दाक्षिणात्यैश्च संवृतः॥ 8-8-18 (55330) अनुपादे तु यो वामस्तत्र शल्यो व्यवस्थितः। महत्या सेनया सार्धं मद्रदेशसमुत्थया॥ 8-8-19 (55331) दक्षिणे तु महाराज सुषेणः सत्यसङ्गरः। वृतो रथमहस्रेण दन्तिनां च त्रिभिः शतैः॥ 8-8-20 (55332) पुच्छे ह्यास्तां महावीर्यौ भ्रातरौ पार्थिवौ तदा। चित्रश्च चित्रसेनश्च महत्या सेनया वृतौ॥ 8-8-21 (55333) तथा प्रयाते राजेन्द्र कर्णे नरवरोत्तमे। धनञ्जयमभिपेक्ष्य धर्मराजोऽब्रवीदिदम्॥ 8-8-22 (55334) पश्य पार्थ यथा सेना धार्तराष्ट्रीह संयुगे। कर्णेन विहिता वीर गुप्ता वीरैर्महारथैः॥ 8-8-23 (55335) हतवीरतमा ह्येषा धार्तराष्ट्री महाचमूः। फल्गुशेषा महाबाहो तृणैस्तुल्या मता मम॥ 8-8-24 (55336) एको ह्यत्र महेष्वासः सूतपुत्रो विराजते। सदेवासुरगन्धर्वैः सकिन्नरमहोरगैः। चराचरैस्त्रिभिर्लोकैरजेयो यो महारथः॥ 8-8-25 (55337) तं हत्वाऽद्य महाबाहो विजयस्तव फल्गुन। उद्धृतश्च भवेच्छल्यो मम द्वादशवार्षिकः॥ 8-8-26 (55338) एवं ज्ञात्वा महाबाहो व्यूहं व्यूह यथेच्छसि॥ 8-8-27 (55339) सञ्जय उवाच। 8-8-28x (4856) भ्रातुरेतद्वचः श्रुत्वा पाण्डवः श्वेतवाहनः। अर्धचन्द्रेण व्यूहेन प्रत्यव्यूहत तां चमूम्॥ 8-8-28 (55340) वामपार्श्वे तु तस्याथ भीमसेनो व्यवस्थितः। दक्षिणे च महेष्वासो धृष्टद्युम्नो व्यवस्थितः॥ 8-1-29 (55341) मध्ये व्यूहस्य राजा तु पाण्डवश्च धनञ्जयः। नकुलः सहदेवश्च धर्मराजस्य पृष्ठतः॥ 8-8-30 (55342) चक्ररक्षौ तु पाञ्चाल्यौ युधामन्यूत्तमौजसौ। पार्थं न जहतुर्युद्वे पाल्यमानौ किरीटिना॥ 8-8-31 (55343) शेषां नृपतयो वीराः स्थिता व्यूहस्य दंशिताः। यथाभागं यथोत्साहं यथायत्नं च भारत॥ 8-8-32 (55344) एवमेतन्महाव्यूहं व्यूह्य भारत पाण्डवाः। तावकाश्च महेष्वासा युद्धायैव मनो दधुः॥ 8-8-33 (55345) दृष्ट्वा व्यूढां तव चमूं सूतपुत्रेण संयुगे। निहतान्पाण्डवान्मेने धार्तराष्ट्रः सबान्धवः॥ 8-8-34 (55346) तथैव पाण्डवीं सेनां व्यूढां दृष्ट्वा युधिष्ठिरः। धार्तराष्ट्रान्हतान्मेने सकर्णान्वै जनाधिपः॥ 8-8-35 (55347) ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च पणवानकगोमुखाः। डिण्डिमाश्चाप्यहन्यन्त झर्झराश्च समन्ततः॥ 8-8-36 (55348) सेनयोरुभयो राजन्प्रावाद्यन्त महास्वनाः। सिंहनादश्च सञ्जज्ञे शूराणां जयगृद्धिनाम्॥ 8-8-37 (55349) हयहेषितशब्दाश्च वारणानां च बृंहिताः। रथनेमिस्वनाश्चोग्राः सम्बभूवुर्जनाधिप॥ 8-8-38 (55350) न द्रोणव्यसनं कश्चिज्जानीते तत्र भारत। दृष्ट्वा कर्णं महेष्वासं मुखे व्यूहस्य दंशितम्॥ 8-8-39 (55351) उभे सैन्ये महाराज प्रहृष्टनरसङ्कुले। योद्वुकामे स्थिते राजन्हन्तुमन्योन्यमोजसा॥ 8-8-40 (55352) विजये जातसंरम्भे दृष्ट्वाऽन्योन्यं व्यवस्थिते। अनीकमध्ये राजेन्द्र चेरतुः कर्णपाण्डवौ॥ 8-8-41 (55353) नृत्यन्त्याविव ते सेने समेयातां परस्परम्। तयोः पक्षप्रपक्षेभ्यो निर्ययुर्युद्वलिप्सवः॥ 8-8-42 (55354) ततः प्रववृते युद्धं नरवारणवाजिनाम्। रथानां च महाराज अन्योन्यमभिनिघ्नताम्॥ ॥ 8-8-43 (55355) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धारम्भे अष्टमोऽध्यायः॥ 8 ॥

8-9-0 (55356) सञ्जय उवाच। 8-9-0x (4857) ते सेनेऽन्योन्यमासाद्य प्रहृष्टाश्वनरद्विपे। बृहत्यौ सम्प्रजहाते देवासुरचमूसमे॥ 8-9-1 (55357) ततो नानारथाश्वेभाः पत्तयश्चोग्रविक्रमाः। सम्प्रहारान्भृशं चक्रुर्देहपाप्मविनाशनान्॥ 8-9-2 (55358) पूर्णचन्द्रार्कपद्मानां कान्तित्विङ्गन्धतः समैः। उत्तमाङ्गैर्नृसिंहानां नृसिंहास्तस्तरुर्महीम्॥ 8-9-3 (55359) अर्धचन्द्रैस्तथा भल्लैः क्षुरप्रैरसिपट्टसैः। परश्वथैश्चापहृतान्युत्तमाङ्गानि युध्यताम्॥ 8-9-4 (55360) व्यायतायतबाहूनां व्यायतायतबाहुभिः। वाहवः पातिता रेजुर्धरण्यां सायुधाङ्गदैः॥ 8-9-5 (55361) तैः स्फुरद्भिर्मही भाति रक्ताङ्गुलितलैस्तथा। गरुडप्रहितैरुग्रैः पञ्चास्यैरुरगैरिव॥ 8-9-6 (55362) द्विरदस्यन्दनाश्वेभ्यः पेतुर्वीरा द्विषद्धताः। विमानेभ्यो यथा क्षीणे पुण्ये स्वर्गदस्तथा॥ 8-9-7 (55363) गदाभिरन्ये गुर्वीभिः परिधैर्मुसलैरपि। पोथिताः शतशः पेतुर्वीरा वीरतरै रणे॥ 8-9-8 (55364) रथा रथैर्विमथिता मत्ता मत्तैर्द्विपा द्विपैः। सादिनः सादिभिश्चैव तस्मिन्परमसङ्कुले॥ 8-9-9 (55365) रथैर्नरा रथा नागैरश्वारोहाश्च पत्तिभिः। अश्वारोहैः पदाताश्च निहता युधि शेरते॥ 8-9-10 (55366) रथाश्वपत्तयो नागै रथाश्वेभाश्च पत्तिभिः। रथपत्तिद्विपाश्चाश्चै रथैश्चापि नरद्विपाः॥ 8-9-11 (55367) रथाश्वेभनराणां तु नराश्वेभरथैः कृतम्। पाणिपादैश्च शस्त्रैश्च रथैश्च कदनं महत्॥ 8-9-12 (55368) तथा तस्मिन्बले शूरैर्वध्यमाने हतेऽपि च। अस्मानभ्याययुः पार्था वृकोदरपुरोगमाः॥ 8-9-13 (55369) वृष्टद्युम्नः शिखण्डी च द्रौपदेयाः प्रभद्रकाः। सात्यकिश्चेकितानश्च द्राविडैः सैनिकैः सह॥ 8-9-14 (55370) वृता व्यूहेन महता पाण्ड्याश्चोलाः सकेरलाः। व्यूढोरस्का दीर्घभुजाः प्रांशवः पृथुलोचनाः॥ 8-9-15 (55371) आपीडिनो रक्तदन्ता मत्तमातङ्गविक्रमाः। नानाविरागवसाना गन्धचूर्णावचूर्णिताः॥ 8-9-16 (55372) बद्धासयः पाशहस्ता वारणप्रतिवारणाः। समानमृत्यवो राजन्नात्यजन्त परस्परम्॥ 8-9-17 (55373) कलापिनश्चापहस्ता दीर्घकेशाः प्रियंवदाः। पत्तयः सायकैर्विद्धा घोररूपपराक्रमाः॥ 8-9-18 (55374) अथापरे पुनः शूराश्चेदिपाञ्चालकेकयाः। कारूशाः कोसलाः काञ्च्या मागधाश्चापि दुद्रुवुः॥ 8-9-19 (55375) तेषां रथाश्वनागाश्च प्रवराश्चोग्रपत्तयः। नानाबाणरवैर्हृष्टा नृत्यन्ति च हसन्ति च॥ 8-9-20 (55376) तस्य सैन्यस्य महतो महामात्रवरैर्वृतः। मध्ये वृकोदरोऽभ्यायात्त्वदीयान्नागधूर्गतः॥ 8-9-21 (55377) स नागप्रवरोऽत्युग्रो विधिवत्कल्पितो बभौ। उदयाग्राद्रिभवनं यथाऽभ्युदितभास्करम्॥ 8-9-22 (55378) तस्यायसं वर्मवरं वररत्नविभूषितम्। ताराव्याप्तस्य नभसः शारदस्य समं त्विषा॥ 8-9-23 (55379) स तोमरव्यग्रकरश्चारुमौलिः स्वलङ्कृतः। शरन्मध्यन्दिनार्काभस्तेजया प्रदाहद्रिपून्॥ 8-9-24 (55380) तं दृष्ट्वा द्विरदं दूरात्क्षेमधूर्तिर्द्विपस्थित। आह्वयन्नभिदुद्राव प्रहसन्पृतनामुखे॥ 8-9-25 (55381) तयोः समभवद्युद्धं द्विपयोरुग्ररूपयोः। यदृच्छया द्रुतवतोर्महापर्वतयोरिव॥ 8-9-26 (55382) संसक्तनागौ तौ वीरौ तोमरैरितरेतरम्। बलवत्सूर्यरश्म्याभैर्भित्त्वाऽन्योन्यं विनेदतुः॥ 8-9-27 (55383) व्यपसृत्य तु नागाभ्यां मण्डलानि विचेरतुः। प्रगृह्य चोभौ धनुषी जघ्नतुर्वै परस्परम्॥ 8-9-28 (55384) क्ष्वेडितास्फोटितरवैर्बाणशब्दैस्तु सर्वतः। तौ जनं हर्षयन्तौ च सिंहनादं प्रचक्रतुः॥ 8-9-29 (55385) समुद्यतकराभ्यां तौ द्विपाभ्यां कृतिनावुभौ। वातोद्वूतपताकाभ्यां युयुधाते महाबलौ॥ 8-9-30 (55386) तावन्योन्यस्य धनुषी छित्त्वाऽन्योन्यं विनेदतुः। शक्तितोमरवर्षेण प्रावृण्मेघाविवाम्बुभिः॥ 8-9-31 (55387) क्षेमधूर्तिस्तदा भीमं तोमरेण स्तनान्तरे। निर्बिभेदातिवेगेन षड्भिश्चाप्यपरैर्नदन्॥ 8-9-32 (55388) स भीमसेनः शुशुभे तोमरैरङ्गमाश्रितैः। क्रोधदीप्तवपुर्मेधैः सप्तसप्तिरिवांशमान्॥ 8-9-33 (55389) ततो भास्करवर्णाभमञ्चोगतिमयस्मायम्। ससर्ज तोमरं भीमः प्रत्यमित्राय यत्नवान्॥ 8-9-34 (55390) ततः करूशाधिपतिश्चापमानम्य सायकैः। दशभिस्तोमरं भित्त्वा षष्ट्या विव्याध पाण्डवम्॥ 8-9-35 (55391) अथ कार्मुकमादाय भीमो जलदनिः स्वनम्। रिपोरभ्यर्दयन्नागमुन्नदन्पाण्डवाः शरैः॥ 8-9-36 (55392) स शरौघार्दितो नागो भीमसेनेन संयुगे। गृह्यमाणोऽपि नातिष्ठद्वातोद्धूत इवाम्बुदः॥ 8-9-37 (55393) तमभ्यधावद्द्विरदं भीमो भीमस्य नागराट्। महावातेरितं मेघं वातोद्धूत इवाम्बुदः॥ 8-9-38 (55394) सन्निवार्यात्मनो नागं क्षेमधूर्तिः प्रतापवान्। विव्याधाभिद्रुतं बाणैर्भीमसेनस्य कुञ्जरम्॥ 8-9-39 (55395) ततः साधुविसृष्टेन क्षुरेणानतपर्वणा। छित्त्वा शरासनं शत्रोर्नागं चापि प्रमार्दयत्॥ 8-9-40 (55396) ततः क्रुद्धो रणे भीमं क्षेमधूर्तिः पराभिनत्। जघान चास्य द्विरदं नाराचैः सर्वमर्मसु॥ 8-9-41 (55397) स पपात महानागो भीमसेनस्य भारत। पुरा नागस्य पतनादवप्लुत्य स्थितो महीम्॥ 8-9-42 (55398) भीमसेनोऽपि तन्नागं गदया समपोथयत्। तस्मात्प्रमथितान्नागात्क्षेमधूर्तिरवप्लुतः॥ 8-9-43 (55399) `उद्धृत्य स्वङ्गं निशितमभ्यधावत्स पाण्डवम्'। उद्यतायुधमायान्तं सदयाऽहन्वृकोदरः॥ 8-9-44 (55400) स पपात हतः सासिर्व्यसुस्तमभितो द्विपम्। वज्रप्रभग्नमचलं सिंहो वज्रहतो यथा॥ 8-9-45 (55401) तं हतं नृपतिं दृष्ट्वा करूशानां यशस्करम्। प्राद्रावद्व्यथिता सेना त्वदीया भरतर्षभ॥ ॥ 8-9-46 (55402) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे नवमोऽध्यायः॥ 9 ॥

8-10-0 (55403) सञ्चय उवाच। 8-10-0x (4858) ततः कर्णो महेष्वासः पाण्डवानामनीकिनीम्। जघान समरे शूरः सन्नतपर्वभिः॥ 8-10-1 (55404) तथैव पाण्डवा राजंस्तव पुत्रस्य वाहिनीम्। कर्णस्य प्रमुखे क्रुद्धा निजघ्नुस्ते महारथाः॥ 8-10-2 (55405) कर्णोऽपि राजन्समरे व्यहनत्पाण्डवीं चमूम्। नाराचैरर्करश्म्याभैः कर्मारपरिमार्जितैः॥ 8-10-3 (55406) तत्र भारत कर्णेन नाराचैस्ताडिता गजाः। नेदुः सेदुश्च मम्लुश्च बभ्रुमुश्च दिशो दश॥ 8-10-4 (55407) वध्यमाने बले तस्मिन्सूतपुत्रेण मारिष। नकुलोऽभ्यद्रवत्तूर्णं सूतपुत्रं महारणे॥ 8-10-5 (55408) भीमसेनस्तथा द्रौणिं कुर्वाणं कर्म दुष्करम्। विन्दानुविन्दौ कैकेयौ सात्यकिः समवारयत्॥ 8-10-6 (55409) श्रुतकर्माणमायान्तं चित्रसेनो महीपतिः। प्रतिविन्ध्यस्तथा चित्रं चित्रकेतनकार्मुकम्॥ 8-10-7 (55410) दुर्योधनस्तु राजानं धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्। संशप्तकगणा हृष्टा ह्यभ्यधावन्धनञ्जयम्॥ 8-10-8 (55411) धृष्टद्युम्नः कृपं चापि तस्मिन्वीरवरक्षये। शिखण्डी कृतवर्माणं समासादयदच्युतम्॥ 8-10-9 (55412) श्रुतकीर्तिस्तथा शल्यं माद्रीपुत्रः सुतं तव। दुःशासनं महाराज सहदेवः प्रतापवान्॥ 8-10-10 (55413) कैकेयौ सात्यकिं युद्धे शरवर्षेण भास्वता। सात्यकिः केकयौ चापि च्छादयामास भारत॥ 8-10-11 (55414) तावेनं भ्रातरौ वीरौ जघ्नतुर्हृदये भृशम्। विषाणाभ्यां यथा नागौ प्रतिनागं महावने॥ 8-10-12 (55415) शरसम्बिन्नवर्माणौ तावुभौ भ्रातरौ रणे। सात्यकिं सत्यकर्माणं राजन्विव्यधतुः शरैः॥ 8-10-13 (55416) तौ सात्यकिर्महाराज प्रहसन्सर्वतोदिशः। छादयञ्छरवर्षेण वारयामास भारत॥ 8-10-14 (55417) वार्यमाणौ ततस्तौ हि शैनेयशरवृष्टिभिः। शैनेयस्य रथं तूर्णं छादयामासतुः शरैः॥ 8-10-15 (55418) तयोस्तु धनुषी चित्रे छित्त्वा शौरिर्महायशाः। अथ तौ सायकैस्तीक्ष्णैर्वारयामास सात्यकिः॥ 8-10-16 (55419) अथान्ये धनुषी चित्रे प्रगृह्य च महाशरान्। सात्यकिं छादयन्तौ तौ चेरतुर्लघु सुष्ठु च॥ 8-10-17 (55420) ताभ्यां मुक्ता महाबाणाः कङ्कबर्हिणवाससः। द्योतयन्तो दिशः सर्वाः सम्पेतुः स्वर्णभूषणाः॥ 8-10-18 (55421) बाणान्धकारमभवत्तयो राजन्महामृधे। अन्योन्यस्य धनुश्चैव चिच्छिदुस्ते महारथाः॥ 8-10-19 (55422) ततः क्रुद्धो महाराज सात्वतो युद्धदुर्मदः। धनुरन्यत्समादाय सज्यं कृत्वा च संयुगे॥ 8-10-20 (55423) क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन ह्यनुविन्दशिरोऽहरत्। अपतत्तच्छिरो राजन्कुण़्डलोपचितं महत्॥ 8-10-21 (55424) शम्बरस्य शिरो यद्वन्निहतस्य महारणे। शोचयन्केकयान्सर्वाञ्जगामाशु वसुन्धराम्॥ 8-10-22 (55425) तं दृष्ट्वा निहतं शूरं भ्राता तस्य महारथः। सज्यमन्यद्धनुः कृत्वा शैनेयं पर्यवारयत्॥ 8-10-23 (55426) स षष्ट्या सात्यकिं विद्व्वा स्वर्णपुङ्खैः शिलाशितैः। ननाद बलवन्नादं तिष्ठतिष्ठेति चाब्रवीत्॥ 8-10-24 (55427) सात्यकिं च ततस्तूर्णं केकयानां महारथः। शरैरनेकसाहस्रैर्बाह्वोरुरसि चार्पयत्॥ 8-10-25 (55428) स शरैः क्षतसर्वाङ्गः सात्यकिः सत्यविक्रमः। रराज समरे राजन्सपुष्प इव किंशुकः॥ 8-10-26 (55429) सात्यकिः समरे विद्वः कैकेयेन महात्मना। कैकेयं पञ्चविंशत्या विव्याध प्रहसन्निव॥ 8-10-27 (55430) तावन्योन्यस्य समरे सञ्छिद्य धनुषी शुभे। हत्वा च सारथी तूर्णं हयांश्च रथिनां वरौ॥ 8-10-28 (55431) विरथावसियुद्धाय समाजग्मतुराहवे। शतचन्द्रचिते गृह्य चर्मणी सुभुजौ तथा॥ 8-10-29 (55432) विरोचेतां महारङ्गे निस्त्रिंशबरधारिणौ। यथा देवासुरे युद्धे जम्भशक्रौ महाबलौ॥ 8-10-30 (55433) मण्डलानि ततस्तौ तु विचन्तौ महारणे। अन्योन्यमभितस्तूर्णं समाजग्मतुराहवे॥ 8-10-31 (55434) अन्योन्यस्य वधे चैव चक्रतुर्यत्नमुत्तमम्। कैकेयस्य द्विधा चर्म ततश्चिच्छेद सात्वतः॥ 8-10-32 (55435) सात्यकेस्तु तथैवासौ चर्म चिच्छेद पार्थिवः। चर्म च्छित्त्वा तु कैकेयस्तारागणशतैर्वृतम्। चचार मण्डलान्येव गतप्रत्यागतानि च॥ 8-10-33 (55436) तं चरन्तं महारङ्गे निस्त्रिंशवरधारिणम्। अपहस्तेन चिच्छेद शैनेयस्त्वरयाऽन्वितः॥ 8-10-34 (55437) सवर्मा केकयो राजन्द्विधा च्छिन्नो महारणे। निपपात महेष्वासो वज्राहत इवात्वलः॥ 8-10-35 (55438) तं निहत्य रणे शूरः शैनेयो रथसत्तमः। युधामन्युरथं तूर्णमारुरोह परन्तपः॥ 8-10-36 (55439) ततोऽन्यं रथमास्थाय विधिवत्कल्पितं पुनः। केकयानां महत्सैन्यं व्यधमत्सात्यकिः शरैः॥ 8-10-37 (55440) सा वध्यमाना समरे केकयानां महाचमूः। तमुत्सृज्य रणे शत्रुं प्रदुद्राव दिशो दश॥ ॥ 8-10-38 (55441) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे दशमोऽध्यायः॥ 10 ॥

8-11-0 (55442) सञ्जय उवाच। 8-11-0x (4859) श्रुतकर्मा ततो राजंश्चित्रसेनं महीपतिम्। आजघ्ने समरे क्रुद्धः पञ्चाशद्भिः शिलीमुखैः॥ 8-11-1 (55443) चित्रसेनस्तु तं राजन्नवभिर्नतपर्वभिः। श्रुतकर्माणमाहत्य सूतं विव्याध पञ्चभिः॥ 8-11-2 (55444) श्रुतकर्मा ततः क्रुद्धश्चित्रसेनं चमूमुखे। नाराचेन सुतीक्ष्णेन मर्मदेशे समार्पयत्॥ 8-11-3 (55445) सोऽतिविद्धो महाराज नाराचेन महात्मना। मूर्च्छामभिययौ वीरः कश्मलं चाविवेश ह॥ 8-11-4 (55446) एतस्मिन्नन्तरे चैनं श्रुतकीर्तिर्महायशाः। नवत्या जगतीपालं छादयामास पत्रिभिः॥ 8-11-5 (55447) प्रतिलभ्य ततः संज्ञां चित्रसेनो महारथः। धनुश्चिच्छेद भल्लेन तं च विव्याध सप्तभिः॥ 8-11-6 (55448) सोऽन्यत्कार्मुकमादाय वेगघ्नं रुक्मभूषितम्। चित्ररूपधरं चक्रे चित्रसेनं शरोर्मिभिः॥ 8-11-7 (55449) स शरैश्चित्रितो राजा चित्रमाल्यधरो युवा। अशोभत महारङ्गे श्वाविच्छललो यथा॥ 8-11-8 (55450) श्रुतकर्माणमथ वै नाराचेन स्तनान्तरे। बिभेद तरसा शूरस्तिष्ठतिष्ठेति चाब्रवीत्॥ 8-11-9 (55451) श्रुतकर्माणि समरे नाराचेन समर्पितः। सुस्राव रुधिरं तत्र गैरिकाम्बु यथाऽचलः॥ 8-11-10 (55452) ततः स रुधिराक्ताङ्गो रुधिरेण कृतच्छविः। रराज समरे वीरः सपुष्प इव किंशुकः॥ 8-11-11 (55453) श्रुतकर्मा ततो राजञ्शत्रुणा समभिद्रुतः। शत्रुसंवारणं क्रुद्धो द्विधा चिच्छेद कार्मुकम्॥ 8-11-12 (55454) अथैनं छिन्नधन्वानं नाराचानां शतैस्त्रिभिः। छादयन्समरे राजन्विव्याध च सुपत्रिभिः॥ 8-11-13 (55455) ततोऽपरेण भल्लेन तीक्ष्णेन निशितेन च। जहार सशिरस्त्राणं शिरस्तस्य महात्मनः॥ 8-11-14 (55456) तच्छिरो न्यपतद्भूमौ चित्रसेनस्य दीप्तिमत्। यदृच्छया यथा चन्द्रश्च्युतः स्वर्गान्महीतलम्॥ 8-11-15 (55457) राजानं निहतं दृष्ट्वा तेऽभिसारं तु मारिष। अभ्यद्रवन्त वेगेन चित्रसेनस्य सैनिकाः॥ 8-11-16 (55458) ततः क्रुद्धो महेष्वासस्तत्सैन्यं प्राद्रवच्छरैः। अन्तकाले यथा क्रुद्धः सर्वभूतानि प्रेतराट्॥ 8-11-17 (55459) ते वध्यमानाः समरे तव पौत्रेण धन्विना। व्यद्रवन्त दिशस्तूर्णं दावदग्धा इव द्विपाः॥ 8-11-18 (55460) तांस्तु विद्रवतो दृष्ट्वा निरुत्साहान्द्विषज्जये। द्रावयन्निषुभिस्तीक्ष्णैः श्रुतकर्मा व्यरोचत॥ 8-11-19 (55461) प्रतिविन्ध्यस्ततश्चित्रं भित्त्वा पञ्चभिराशुगैः। सारथिं च त्रिभिर्विद्व्वा ध्वजमेकेषुणापि च॥ 8-11-20 (55462) तं चित्रो नवभिर्भल्लैर्बाह्वोरुरसि चार्पयत्। स्वर्णपुङ्खैः प्रसन्नाग्नैः कङ्कबर्हिणवाजितैः॥ 8-11-21 (55463) प्रतिविन्ध्यो धनुश्छित्त्वा तस्य बारत सायकेः। पञ्चभिर्निशितैर्बाणैरथैनं स हि जघ्निवान्॥ 8-11-22 (55464) ततः शक्तिं महाराज स्वर्णघण्टां दुरासदाम्। प्राहिणोत्प्रतिविन्ध्याय विचिन्वन्तीमसूनिव॥ 8-11-23 (55465) तामापतन्ती सहसा शक्तिमुल्कामिवाम्बरे। द्विधा चिच्छेद समरे प्रतिविन्ध्यो हसन्निव॥ 8-11-24 (55466) सा पपात द्विधा छिन्ना प्रतिविन्ध्यशरैः शितैः। युगान्ते सर्वभूतानि त्रासयन्ती यथाऽशनिः॥ 8-11-25 (55467) शक्तिं तां प्रहतां दृष्ट्वा चित्रो गृह्य महागदाम्। प्रतिविन्ध्याय चिक्षेप रुक्मजालविभूषिताम्॥ 8-11-26 (55468) सा जघान हयांस्तस्य सारथिं च महारणे। रथं प्रमृद्य वेगेन धरमीमन्वपद्यत॥ 8-11-27 (55469) एतस्मिन्नेव काले तु रथादाप्लुत्य भारत। शक्तिं चिक्षेप चित्राय स्वर्णदण्डामलङ्कृताम्॥ 8-11-28 (55470) तामापतन्तीं जग्राह चित्रो राजन्महामनाः। ततस्तामेव चिक्षेप प्रतिविन्ध्याय पार्थिवः॥ 8-11-29 (55471) समासाद्य रणे शूरं प्रतिविन्ध्यं महाप्रभा। निर्भिद्य दक्षिणं बाहुं निपपात महीतले। पतिताऽभासयश्चैव तं देशमशनिर्यथा॥ 8-11-30 (55472) प्रतिविन्ध्यस्ततो राजंस्तोमरं हेमभूषितम्। प्रेषयामास सङ्क्रुद्धश्चित्रस्य वधकाङ्क्षया॥ 8-11-31 (55473) स तस्य गात्रावरणं भित्त्वा हृदयमेव च। जगाम धरणीं तूर्णं महोरग इवाशयम्॥ 8-11-32 (55474) स पपात तदा राजा तोमरेण समाहतः। प्रसार्य विपुलौ बाहू पीनौ पिघसन्निभौ॥ 8-11-33 (55475) चित्रं सम्प्रेक्ष्य निहतं तावका रणशोभिनः। अभ्यद्रवन्त वेगेन प्रतिविन्ध्यं समन्ततः॥ 8-11-34 (55476) सृजन्तो विविधान्बाणाञ्शतघ्नीश्च सकिङ्किणीः। तमवच्छादयामासुः सूर्यमभ्रगणा इव॥ 8-11-35 (55477) तान्विधम्य महाबाहुः शरजालेन संयुगे। व्यद्रावयत्तव चमूं वज्रहस्त इवासुरीम्॥ 8-11-36 (55478) ते वध्यमानाः समरे तावकाः पाण्डवैर्नृप। विप्रकीर्यन्त सहसा वातनुन्ना घना इव॥ 8-11-37 (55479) विप्रद्रुते बले तस्मिन्वध्यमाने समन्ततः। द्रौणिरेकोऽभ्ययात्तूर्णं भीमसेनं महाबलम्॥ 8-11-38 (55480) तः समागमो घोरो बभूव सहसा तयोः। यथा दैवासुरे युद्धे वृत्रवासवयोरिव॥ ॥ 8-11-39 (55481) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे एकादशोऽध्यायः॥ 11 ॥

8-12-0 (55482) सञ्जय उवाच। 8-12-0x (4860) भीमसेनं ततो द्रौणी राजन्विव्याध पत्रिणा। परया त्वरया युक्तो दर्शयन्नस्त्रलाघवम्॥ 8-12-1 (55483) अथैनं पुनराजघ्ने नवत्या निशितैः शरैः। सर्वमर्माणि सम्प्रेक्ष्य मर्मज्ञो लघुहस्तवत्॥ 8-12-2 (55484) भीमसेनः समाकीर्णो द्रौणिना निशितैः शरैः। रराज समरे राजन्रश्मिवानिव भास्करः॥ 8-12-3 (55485) ततः शरसहस्रेण सुप्रयुक्तेन पाण्डवः। द्रोणपुत्रमवच्छाद्य सिंहनादममुञ्चत॥ 8-12-4 (55486) शरैः सरांस्ततो द्रौणिः संवार्य युधि पाण्डवम्। ललाटेऽभ्याहनद्राजन्नाराचेन स्मयन्निव॥ 8-12-5 (55487) ललाटस्थं ततो बाणं धारयामास पाण्डवः। यथा शृङ्गं वने दृप्तः खङ्गो धारयते नृप॥ 8-12-6 (55488) ततो द्रौणिं रणे भीमो यतमानं पराक्रमी। त्रिभिर्विव्याध नाराचैर्ललाटे विस्मयन्निव॥ 8-12-7 (55489) ललाटस्थैस्ततो बाणैर्ब्राह्मणोऽसौ व्यशोभत। प्रावृषीव यथा सिक्तस्त्रिशृङ्गः पर्वतोत्तमः॥ 8-12-8 (55490) ततः शरशतैर्द्रौणिरर्दयामास पाण्डवम्। न चैनं कम्पयामास मातरिश्वेव पर्वतम्॥ 8-12-9 (55491) तथैव पांण्डवो युद्धे द्रौणिं शरशतैः शितैः। नाकम्पयत संहृष्टो वार्योध इव पर्वतम्॥ 8-12-10 (55492) तावन्योन्यं शरैर्घोरैश्छादयानौ महारथौ। रथवर्यगतौ वीरौ शुशुभाते बलोत्कटौ॥ 8-12-11 (55493) आदित्याविव सन्दीप्तौ लोकक्षयकरावुभौ। स्वरश्मिभिरिवान्योन्यं तापयन्तौ शरोत्तमैः॥ 8-12-12 (55494) ततः प्रविकृते यत्नं कुर्वाणौ तौ महारणे। कृतप्रतिकृते यत्तौ शरसङ्घैरभीतवत्॥ 8-12-13 (55495) व्याघ्राविव च सङ्ग्रामे चेरतुस्तौ नरोत्तमौ। शरदंष्ट्रौ दुराधर्षौ चापवक्रौ भयङ्करौ॥ 8-12-14 (55496) अभूतां तावदृश्यौ च शरजालैः समन्ततः। मेघजालैरिव च्छनौ गगने चन्द्रभास्करौ॥ 8-12-15 (55497) चकाशेते मुहूर्तेन ततस्तावप्यरिन्दमौ। विमुक्तावभ्रजालेन अङ्गारकबुधाविव॥ 8-12-16 (55498) अथ तत्रैव सङ्ग्रमे वर्तमाने सुदारुणे। अपसव्यं ततश्चक्रे द्रौणिस्तत्र वृकोदरम्॥ 8-12-17 (55499) किरञ्छरशतैरुग्रैर्धाराभिरिव पर्वतम्। न तु तन्ममृषे भीमः शत्रोर्विजलक्षणम्॥ 8-12-18 (55500) प्रतिचक्रे ततो राजन्पाण्डवोऽप्यपसव्यतः। मण्डलानां विभागेन गतप्रत्यागतेन च॥ 8-12-19 (55501) बभूव तुमुलं युद्धं तयोः पुरुषसिंहयोः। चरित्वा विविधान्मार्गान्मण्डलस्थानमेव च॥ 8-12-20 (55502) शरैः पूर्णायतोत्सृष्टैरन्योन्यमभिजघ्नतुः। अन्योन्यस्य वधे चैव चक्रतुर्यत्नमुत्तमम्॥ 8-12-21 (55503) ईषतुर्विरथं चैव कर्तुमन्योन्यमाहवे। ततो द्रौणिर्महास्त्राणि प्रादुश्चक्रे महारथः॥ 8-12-22 (55504) तान्यस्त्रैरेव समरे प्रतिजघ्नेऽथ पाण्डवः। ततो घोरं महाराज अस्त्रयुद्धमवर्तत॥ 8-12-23 (55505) ग्रहयुद्वं यथा घोरं प्रजासंहरणे ह्यभूत्। ते वाणाः समसज्जन्त मुक्तास्ताभ्यां तु भारत॥ 8-12-24 (55506) द्योतग्रन्तो दिशः सर्वास्तव सैन्यं समन्ततः। बाणसङ्घैर्वृतं घोरमाकाशं समपद्यत॥ 8-12-25 (55507) उल्कापातावृतं युद्धं प्रजानां संक्षये नृप। बाणाभिघातात्सञ्जज्ञे तत्र भारत पावकः॥ 8-12-26 (55508) सविस्फुलिङ्गो दीप्तार्चिर्योऽदहद्वाहिनीद्वयम्। तत्र सिद्धा महाराज सम्पतन्तोऽब्रुवन्वचः॥ 8-12-27 (55509) युद्धानामति सर्वेषां युद्धमेतदिति प्रभो। सर्वयुद्धानि चैतस्य कलां नार्हन्ति षोडशीम्॥ 8-12-28 (55510) नेदृशं च पुनर्युद्धं भविष्यति कदाचन। अहो ज्ञानेन सम्पन्नावुभ ब्राह्मणक्षत्रियौ॥ 8-12-29 (55511) अहो शौर्येण सम्पन्नावुभौ चोग्रपराक्रमौ। अहो भीमबलो भीम एतस्य च कृतास्त्रता॥ 8-12-30 (55512) अहो वीर्यस्य सारत्वमहो सौष्ठवमेतयोः। स्थितावेतौ हि समरे कालान्तकयमोपमौ॥ 8-12-31 (55513) रुद्रौ द्वावि सम्भूतौ यथा द्वाविव भास्करौ। यमौ वा पुरुषव्याघ्रौ घोररूपावुभौ रणे॥ 8-12-32 (55514) इति वाचः स्म श्रूयन्ते सिद्धानां वै मुहुर्मुहुः। सिंहनादश्च सञ्जज्ञे समेतानां दिवौकसाम्॥ 8-12-33 (55515) अद्भुतं चाप्यचिन्त्यं च दृष्ट्वा कर्म तयो रणे। सिद्वचारणसङ्घानां विस्मयः समपद्यत॥ 8-12-34 (55516) प्रशंसन्ति तदा देवाः सिद्वाश्च परमर्षयः। साधु द्रौणे महाबाहो साधु भीमेति चाब्रुवन्॥ 8-12-35 (55517) तौ शूरौ समरे राजन्परस्परकृतागसौ। परस्परमुदीक्षेतां क्रोधादुद्वृत्य चक्षुषी॥ 8-12-36 (55518) क्रोधरक्तेक्षणौ तौ तु क्रोधात्प्रस्फुरिताधरौ। क्रोधात्संदष्टदशनौ तथैव दशनच्छदौ॥ 8-12-37 (55519) अन्योन्यं छादयन्तौ स्म शरवृष्ट्या महारथौ। शराम्बुधारो समरे शस्त्रविद्युत्प्रकाशिनौ॥ 8-12-38 (55520) तावन्यन्यं ध्वजं विद्व्वा सारथिं च महारणे। अन्योन्यस्य हयान्विद्वा बिभिदाते परस्परम्॥ 8-12-39 (55521) ततः क्रुद्धौ महाराज बाणौ गृह्य महाहवे। उभौ चिक्षिपतुस्तूर्ममन्योन्यस्य वधैषिणौ॥ 8-12-40 (55522) तौ सायकौ महाराज द्योतमानौ चमूमुखे। आजघ्नतुः समासाद्य वज्रवेगौ दुरासदौ॥ 8-12-41 (55523) तौ परस्परवेगाच्च शराभ्यां च भृशाहतौ। निपेततुर्महावीर्यौ रथोपस्थे तयोस्तदा॥ 8-12-42 (55524) ततस्तु सारथिर्ज्ञात्वा द्रोणपुत्रमचेतनम्। अपोवाह रणाद्राजन्सर्वसैन्यस्य पश्यतः॥ 8-12-43 (55525) 8-12-44 (55526) तथैव पाण्डवं राजन्विह्वलन्तं मुहुर्मुहुः। अपोवाह रथेनाजौ विशोकः शत्रुतापनम्॥ ॥ *इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे द्वादशोऽध्यायः॥ 12 ॥ *.झ. पन्तके एतदनन्तरं स्थिताः सप्ताध्याया एतत्पाठे क्रमेण 52-53-54-55-56-59-60 तमाध्यायतया वर्तन्ते।

8-13-0 (55527) `सञ्जय उवाच। 8-13-0x (4861) श्रुतकीर्तिमथायान्तं किरन्तं निशिताञ्शरान्। मद्रराजो महाराज वारयामास हृष्टवत्॥ 8-13-1 (55528) मद्रराजं समासाद्य श्रुतकीर्तिर्महारथः। विव्याध भल्लैर्विशत्या कार्तस्वरविभूषितैः॥ 8-13-2 (55529) प्रतिविव्याध तं शल्यं त्रिभिस्तूर्णमजिह्मगैः। सारथिं चास्य भल्लेन भृशं विव्याध भारत॥ 8-13-3 (55530) स शल्यं शरवर्षेण च्छादयामास संयुगे। मुमोच निशितान्बाणान्मद्रराजरथं प्रति॥ 8-13-4 (55531) ततः शल्यो महाराज श्रुतकीर्तिभुजच्युतान्। चिच्छेद समरे बाणासन्बणैः सन्नतपर्वभिः॥ 8-13-5 (55532) श्रुतकीर्तिस्ततः श्ल्यं भित्त्वा नवभिरायसैः। सारथिं त्रिभिरानर्च्छत्पुनः शल्यं च प़ञ्चभिः॥ 8-13-6 (55533) तस्य शल्यो धनुश्छित्त्वा हस्तावापं निकृत्य च। विव्याध समरे तूर्णं सप्तभिस्तं शरोत्तमैः॥ 8-13-7 (55534) अथान्यद्धनुरादाय श्रुतकीर्तिर्महारथः। भद्रेश्वरं चतुःषष्ट्या बाह्वोरुरसि चार्पयत्॥ 8-13-8 (55535) ततस्तु समरे राजंस्तेन विद्वः शिलीमुखैः। xxविव्याध तं चापि नवत्या निशितैः शरैः॥ 8-13-9 (55536) तस्य मद्रेश्वरश्चापं पुनश्चिच्छेद मारिष। स च्छिन्नधन्वा समरे गदां चिक्षेप सत्वरः॥ 8-13-10 (55537) पट्टैर्जाम्बूनदैर्बद्धां रुप्यपट्टैश्च भारत। भ्राजमानां यथा नारीं दिव्यवस्त्रविभूषिताम्॥ 8-13-11 (55538) तामापतन्तीं सहसा दीप्यमानाशनिप्रभाम्। शरैरनेकसाहस्रैर्व्यष्टम्भयत मद्रराट्॥ 8-13-12 (55539) विष्टभ्य च गदां वीरः पातयित्वा च भूतले। श्रुकीर्तिमथायत्तो राजन्विव्याध पञ्चभिः॥ 8-13-13 (55540) तस्य शक्तिं रमे भूयश्चिक्षेप भुजोपमाम्। तां द्विधा चाछिनच्छल्यो मेदिन्यां सा त्वशीर्यत॥ 8-13-14 (55541) तस्य शल्यः क्षुरप्रेण यन्तुः कायाच्छिरोऽहरत्। बालहस्ताद्यथा श्येन आमिषं वै नरोत्तम॥ 8-13-15 (55542) स पपात रथोपस्थात्सारथिस्तस्य भारत। ततस्ते प्राद्रवन्सङ्ख्ये हय्नास्तस्य महात्मनः॥ 8-13-16 (55543) पलायमानैस्तैरश्वैः सोपनीतो रमाजिरात्। श्रुतकीर्तिर्महाराज पश्यतां सर्वयोधिनाम्॥ 8-13-17 (55544) ततो मद्रेश्वरो राजा पाण्डवानामनीकिनीम्। व्यगाहत मुदा युक्तो नलिनीं द्विरदो यथा॥ 8-13-18 (55545) लोलयामास स बलं सिंहः पशुगणानिव। शल्यस्तत्र महारङ्गे पाण्डवानां महात्मनाम्॥ 8-13-19 (55546) निपात्य पाण्डुपाञ्चालान्पृतनासु व्यवस्थितः। अशोभत रणे शल्यो विधूमोऽग्निरिव ज्वलन्॥ 8-13-20 (55547) सेनाकक्षं महद्दग्ध्वा कक्षमग्निरिवोत्थितः। स्थितो रराज समरे पुरं दग्ध्वेव शङ्करः॥ ॥ 8-13-21 (55548) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे त्रयोदशोऽध्यायः॥ 13 ॥

8-14-0 (55549) सञ्जय उवाच। 8-14-0x (4862) सहदेवं तथा क्रुद्धं निघ्नन्तं तव वाहिनीम्। दुःशासनो महाराज भ्राता भ्रातरमभ्ययात्॥ 8-14-1 (55550) तौ समेतौ महाराज दृष्ट्वा तत्र महारथाः। सिंहनादरवांश्चक्रुर्वासांस्यादुधुवुश्च ह॥ 8-14-2 (55551) ततो भारत रुष्टेन तव पुत्रेण धन्विना। पाण्डुपुत्रस्त्रिभिर्बाणैर्वक्षस्यभिहतो बली॥ 8-14-3 (55552) सहदेवस्ततो राजन्नाराचेन तवात्मजम्। विद्व्वा विव्याध सप्तत्या सारथिं च त्रिभिः शरैः॥ 8-14-4 (55553) दुःशासनस्ततश्चापं छित्त्वा राजन्महाहवे। सहदेवं त्रिसप्तत्या बाहोरुरसि चार्पयत्॥ 8-14-5 (55554) सहदेवस्तु सङ्क्रुद्धः खङ्गं गृह्य महाहवे। आविध्य प्रासृजत्तूर्णं तव पुत्रथं प्रति॥ 8-14-6 (55555) समार्गणगुणं चापं छित्त्वा तस्य महानसिः। निपपात ततो भूमौ च्युतः सर्प इवाम्बरात्॥ 8-14-7 (55556) अथान्यद्धनुरादाय सहदेवः प्रतापवान्। दुःशासनाय चिक्षेप बाणमन्तकरं ततः॥ 8-14-8 (55557) तमापतन्तं विशिखं यमदण्डोपमत्विषम्। खङ्गेन शितधारेण द्विधा चिच्छेद कौरवः॥ 8-14-9 (55558) ततस्तं निशितं खङ्गमाविध्य युधि सत्वरः। धनुश्चान्यत्समादाय शरं जग्राह वीर्यवान्॥ 8-14-10 (55559) तमापतन्तं सहसा निस्त्रिंशं निशितैः शरैः। पातयामास समरे सहदेवो हसन्निव॥ 8-14-11 (55560) ततो बाणांश्चतुः षष्टिं तव पुत्रो महारणे। सहदेवरथं तूर्णं प्रेषयामास भारत॥ 8-14-12 (55561) ताच्छरान्समरे राजन्वेगेनापपतो बहून्। एकैकं पञ्चभिर्बाणैः सहदेवो न्यकृतन्तत॥ 8-14-13 (55562) सन्निवार्य महाबाणान्सहदेवः प्रतापवान्। अथास्मै सुबहून्बाणान्प्रेषयामास संयुगे॥ 8-14-14 (55563) तान्वाणांस्तव पुत्रोऽपि छित्त्वैकैकं त्रिभिः शरैः। ननाद सुमहानादं नादयानो वसुंधराम्॥ 8-14-15 (55564) ततो दुःशासनो राजन्द्वाभ्यां पाण्डुसुतं रणे। सारथिं नवभिर्बाणैर्माद्रोयस्य समाचिनोत्॥ 8-14-16 (55565) ततः क्रुद्धो महाराज सदहेवः प्रतापवान्। समाधत्त शरं घोरं मृत्युकालान्तकोपमम्॥ 8-14-17 (55566) विकृष्य बलवच्चापं तव पुत्राय सोऽसृजत्। स तं निर्भिद्य वेगेन भित्त्वा च कवचं महत्॥ 8-14-18 (55567) प्राविशद्वरणीं राजन्वल्मीकमिव पन्नगः। ततः सम्मुमुहे राजंस्तव पुत्रो महारथः॥ 8-14-19 (55568) मूढं चैनं समालोक्य सारथिस्त्वरितो रथम्। अपोवाह भृशं त्रस्तो वध्यमानं शितैः शरैः॥ 8-14-20 (55569) पराजित्य रणे तं तु कौरव्यं पाण्डुनन्दनः। दुर्योधनबलं दृष्ट्वा प्रममाथ समन्ततः॥ 8-14-21 (55570) पिपीलिकपुटं राजन्यथा मृद्गन्नरो रुषा। तथा सा कौरवी सेना मृदिता तेन भारत॥ ॥ 8-14-22 (55571) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे चतुर्दशोऽध्यायः॥ 14 ॥

8-15-0 (55572) सञ्जय उवाच। 8-15-0x (4863) नकुलं रभसं युद्धे द्रावयन्तं वरूथिनीम्। कर्णो वैकर्तनो राजन्वारयामास वै रुषा॥ 8-15-1 (55573) नकुलस्तु ततः कर्णं प्रहसन्निदमब्रवीत्॥ चिरस्य बत दृष्टोऽहं दैवतैः सौम्यचक्षुषा। 8-15-2 (55574) यस्य मे त्वं रणे पाप चक्षुर्विषयमागतः॥ त्वं हि मूलमनर्थानां वैरस्य कलहस्य च। 8-15-3 (55575) त्वद्दोषात्कुरवः क्षीणाः समासाद्य परस्परम्। त्वामद्य समरे हत्वा कृतकृत्योऽस्मि विज्वरः॥ 8-15-4 (55576) एवमुक्तः प्रत्युवाच नकुलं सूतनन्दनः। सदृशं राजपुत्रस्य धन्विनश्च विशेषतः॥ 8-15-5 (55577) प्रहरस्व च मे वीर पश्यामस्तव पौरुषम्। कर्म कृत्वा रमे शूर ततः कत्थितुमर्हसि॥ 8-15-6 (55578) अनुक्त्वा समरे तात शूरा युध्यन्ति शक्तितः। प्रयुध्यस्व मया शक्त्या हनिष्ये दर्पमेव ते॥ 8-15-7 (55579) इत्युक्त्वा प्राहरत्तूर्णं पाण्डुपुत्राय सूतजः। विव्याध चैनं समरे त्रिसप्तत्या शिलीमुखैः॥ 8-15-8 (55580) नकुलस्तु ततो विद्वः सूतपुत्रेण भारत। अशीत्याऽऽशीविषप्रख्यैः सूतपुत्रमविध्यत॥ 8-15-9 (55581) तस्य कर्णो धनुश्छित्त्वा स्वर्णपुङ्खैः शिलाशितैः। त्रिंशता परमेष्वासः शरैः पाण्डवमर्दयत्॥ 8-15-10 (55582) ते तस्य कवचं भित्त्वा पपुः शोणितमाहवे। आशीविषा यथा नागा भित्त्वा गां सलिलं पपुः॥ 8-15-11 (55583) अथान्यद्वनुरादाय हेमपृष्ठं दुरासदम्। कर्णं विव्याध सप्तत्या सारथिञ्च त्रिभिः शरैः॥ 8-15-12 (55584) ततः क्रुद्धो महाराज नकुलः परवीहा। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन कर्णस्य धनुराच्छिनत्॥ 8-15-13 (55585) अथैनं छिन्नधन्वानं सायकानां शतैस्त्रिभिः। आजघ्ने प्रहसन्वीरः सर्वलोकमहारथम्॥ 8-15-14 (55586) कर्णमभ्यर्दितं दृष्ट्वा पाण्डुपुत्रेण मारिष। विस्मयं परमं जग्मुर्ऋषयः सह दैवतैः॥ 8-15-15 (55587) अथान्यद्वनुरादाय कर्णो वैकर्तनस्तदा। नकुलं पञ्छभिर्बाणैर्जत्रुदेशे समार्पयत्॥ 8-15-16 (55588) उरस्थैरथ तैर्बाणैर्माद्रीपुत्रो व्यरोचत। स्वरश्मिभिरिवादित्यो भुवने विसृजन्प्रभाम्॥ 8-15-17 (55589) नकुलस्तु ततः कर्णं विद्व्वा सप्तभिराशुगैः। अथास्य धनुषः कोटिं पुनश्चिच्छेद मारिष॥ 8-15-18 (55590) सोऽन्यत्कार्मुकमादाय समरे वेगवत्तरम्। नकुलस्य ततो बैणैः समन्ताच्छादयद्दिशः॥ 8-15-19 (55591) सञ्छाद्यमानः सहसा कर्णचाप्युतैः सरैः। चिच्छेद स शरांस्तूर्णं शरैरेव महारथः॥ 8-15-20 (55592) ततो बाणमयं जालं विततं व्योम्न्यदृश्यत। खद्योतानामिव व्रातैः सम्पतद्भिर्यथा नभः॥ 8-15-21 (55593) तैर्विमुक्तैः शरशतैश्छादितं गगनं तदा। शलभानां यथा व्रातैस्तद्वदासीद्विशाम्पते॥ 8-15-22 (55594) ते शरा हेमविकृताः सम्पन्तौ मुहुर्मुहुः। श्रेणीकृता व्यकाशान्त क्रौञ्चाः श्रेणीकृता इव॥ 8-15-23 (55595) बाणजालवृते व्योम्नि च्छादिते च दिवाकरे। न स्म सम्पतते भूतं किञ्चिदप्यन्तरिक्षगम्॥ 8-15-24 (55596) निरुद्वे तत्र मार्गे च शरसङ्घैः समन्ततः। व्यरोचेतां महात्मानौ कालसूर्याविवोदितौ॥ 8-15-25 (55597) कर्णचापच्युतैर्बाणैर्वध्यमानास्तु सोमकाः। अवालीयन्त राजेन्द्र वेदनार्ता भूशार्दिताः॥ 8-15-26 (55598) नकुलस्य तथा बाणैर्हन्यमाना चमूस्तव। व्यशीर्यत दिशो राजन्वातनुन्ना इवाम्बुदाः॥ 8-15-27 (55599) ते सेने हन्यमाने तु ताभ्यां दिव्यैर्महाशरैः। शरपातमपाक्रम्य तस्थतुः प्रेक्षिके तदा॥ 8-15-28 (55600) प्रोत्सारितजने तस्मिन्कर्णपाण्डवयोः शरैः। अविध्येतां महात्मानावन्योन्यं शरवृष्टिभिः॥ 8-15-29 (55601) विदर्शयन्तौ दिव्यानि शस्त्राणि रणमूर्धनि। छादयन्तौ च सहसा परस्परवधैषिणौ॥ 8-15-30 (55602) नकुलेन शरा मुक्ता कङ्कबर्हिणवाससः। सूतपुत्रमवच्छाद्य व्यतिष्ठन्त यथाऽम्बरे॥ 8-15-31 (55603) तथैव सूतपुत्रेण प्रेषिताः परमाहवे। पाण्डुपुत्रमवच्छाद्य व्यतिष्ठन्ताम्बरे शराः॥ 8-15-32 (55604) शरवेश्मप्रविष्टौ तौ ददृशाते न कैश्चन। सूर्याचन्द्रमसौ राजञ्छाद्यमानौ घनैरिव॥ 8-15-33 (55605) ततः क्रुद्धो रणे कर्णः कृत्वा घोरतरं वपुः। पाण्डवं छादयामास समन्ताच्छरवृष्टिभिः॥ 8-15-34 (55606) सोऽतिच्छन्नो महाराज सूतपुत्रेण पाण्डवः। न चकार व्यथां राजन्भास्करो जलदैर्यथा॥ 8-15-35 (55607) ततः प्रहस्याधिरथिः शरजालानि मारिष। प्रेषयामास समरे शतशोऽथ सहस्रशः॥ 8-15-36 (55608) एकच्छायमभूत्सर्वं तस्य बाणैर्महात्मनः॥ अभ्रच्छायेव सञ्जज्ञे सम्पतद्भिः शरोत्तमैः॥ 8-15-37 (55609) ततः कर्णो महाराज धनुश्छित्त्वा महात्मनः। सारथिं पातयामास रथनीडाद्वसन्निव॥ 8-15-38 (55610) ततोऽश्वांश्छतुरश्चास्य चतुर्भिर्निशितैः शरैः। यमस्य भवनं तूर्णं प्रेषयामास भारत॥ 8-15-39 (55611) अथास्य तं रथं दिव्यं तिलशो व्यधमच्छरैः। पताकां चक्ररक्षांश्च गदां खङ्गं च मारिष॥ 8-15-40 (55612) शतचन्द्रं च तच्चर्म सर्वापकरणानि च। `सुवर्णविकृतं तच्च धनुः शरमाहवे'॥ 8-15-41 (55613) हताश्वो विरथश्चैव विवर्मा च विशाम्पते। अवतीर्य रथात्तूर्णं परिघं गृह्य धिष्ठितः॥ 8-15-42 (55614) तमुद्यतं महारघोरं परिघं तस्य सूतजः। व्यहनत्सायकै राजन्सुतीक्ष्णैर्भारसाधनैः॥ 8-15-43 (55615) व्यायुधं चैनमालक्ष्य शरैः सन्नतपर्वभिः। आर्पयद्बहुभिः कर्णो न चैनं समपीडयत्॥ 8-15-44 (55616) स हन्यमानः समरे कृतास्त्रेण बलीयसा। प्राद्रवत्सहसा राजन्नकुलो व्याकुलेन्द्रियः॥ 8-15-45 (55617) तमभिद्रुत्य राधेयः प्रहसन्वै पुनःपुनः। सज्यमस्य धनुः कण्ठे व्यवासृजत भारत॥ 8-15-46 (55618) ततः स शुशुभे राजन्कण्ठासक्तमहाधनुः। परिवेषमनुप्राप्तो यथा स्याद्व्योम्नि चन्द्रमाः॥ 8-15-47 (55619) यथैव चासितो मेघः शक्रचापेन शोभितः। `अशोभत महाराज पाण्डुपुत्रस्तथा रणे'॥ 8-15-48 (55620) तमब्रवीत्ततः कर्णो व्यर्थं व्याहृतवानसि। वदेदानीं पुनर्हृष्टो वध्यमानः पुनःपुनः॥ 8-15-49 (55621) मा योत्सीः कुरुभिः सार्धं बलवद्भिश्च पाण्डव। सदृशैस्तात युध्यस्व व्रीडां मा कुरु पाण्डव॥ 8-15-50 (55622) गृहं वा गच्छ माद्रेय यत्र वा कृष्णफल्गुनौ। एवमुक्त्वा महाराज विससर्ज स तं तदा॥ 8-15-51 (55623) वधप्राप्तं तु तं शूरो नाहनद्वर्मवित्तदा। स्मृत्वा कुन्त्या वचो राजंस्तत एनं व्यसर्जयत्॥ 8-15-52 (55624) विसृष्टः पाण्डवो राजन्सूतपुत्रेण धन्विना। व्रीडन्निव जगामाथ युधिष्ठिररथं प्रति॥ 8-15-53 (55625) आरुरोह रथं चापि सूतपुत्रप्रतापितः। निःश्वसन्दुःखसन्तप्तः कुम्भक्षिप्त इवोरगः॥ 8-15-54 (55626) तं विजित्याथ कर्णोऽपि पाञ्चालांस्त्वरितो ययौ। रथेनातिपताकेन चन्द्रवर्णहयेन च॥ 8-15-55 (55627) तत्राक्रन्दो महानासीत्पाण्डवानां विशाम्पते। दृष्ट्वा सेनापतिं यान्तं पाञ्चालानां रथव्रजान्॥ 8-15-56 (55628) तत्राकरोन्महाराज कदनं सूतनन्दनः। मध्यं प्राप्ते दिनकरे चक्रवद्विचरन्प्रभुः॥ 8-15-57 (55629) भग्नचक्रै रथैः कैश्चिच्छिन्नध्यवजपताकिभिः। हताश्वैर्हतसूतैश्च भग्नाक्षैश्चैव मारिष। हियमाणानपश्याम पाञ्चालानां रथव्रजान्॥ 8-15-58 (55630) तत्रतत्र च सम्भ्रान्ता विचेरुरथ कुञ्जराः। दावाग्न्यभिपरीताङ्गा यथैव स्युर्महावने॥ 8-15-59 (55631) भिन्नकुम्भाः सरुधिराश्छिन्नहस्ताश्च वारणाः। छिन्नगात्रावराश्चैव च्छिन्नवालधयोऽपरे। छिन्नाभ्राणीव सम्पेतुर्हन्यमाना महात्मना॥ 8-15-60 (55632) अपरे त्रासिता नागा नाराचशरतोमरैः। तमेवाभिमुखं जग्मुः शलभा इव पावकम्॥ 8-15-61 (55633) अपरे निष्टनन्तश्च व्यदृश्यन्त महाद्विपाः। क्षरन्तः शोणितं गात्रैर्नगा इव जलस्रवाः॥ 8-15-62 (55634) उरश्छदैर्वियुक्तांश्च वालबन्धैश्च वाजिनः। राजतैश्च तथा कांस्यैः सौवर्णैश्चैव भूषणैः॥ 8-15-63 (55635) हीनांश्चाभरणैश्चैव खलीनैश्च विवर्जितान्। चामरैश्च कुथाभिश्च तूणीरैः पतितैरपि॥ 8-15-64 (55636) निहतैः सादिभिश्चैव शूरैराहवशोभितैः। अपश्याम रणे तत्र भ्राम्यमाणान्हयोत्तमान्॥ 8-15-65 (55637) प्रासैः खङ्गैश्च रहितानृष्टिभिश्चापि भारत। हयसादीनपश्याम कञ्चुकोष्णीषधारिणः॥ 8-15-66 (55638) निहतान्वध्यमानांश्च वेपमानांश्च भारत। नागाङ्गावयवैर्हीनांस्तत्रतत्रैव भारत॥ 8-15-67 (55639) रथान्हेमपरिष्कारान्संयुक्ताञ्जवनैर्हयैः। भ्राम्यमाणानपश्याम हतेषु रथिषु द्रुतम्॥ 8-15-68 (55640) भग्नाक्षकूबरान्कांश्चिद्भग्नचक्रांश्च भारत। विपताकध्वजांश्चान्याञ्छिन्नेषादण्डबन्धुरान्॥ 8-15-69 (55641) विहीनान्रथिनस्तत्र धावमानांस्ततस्ततः। सूतपुत्रशरैस्तीक्ष्णैर्हन्यमानान्विशाम्पते॥ 8-15-70 (55642) विशस्त्रांश्च तथैवान्यान्सशस्त्रांश्च हतान्बहून्। तारकाजालसञ्छन्नान्वरघण्टाविशोभितान्॥ 8-15-71 (55643) नानावर्णविचित्राभिः पताकाभिरलङ्कृतान्। वारमआननुपश्याम धावमानान्समन्ततः॥ 8-15-72 (55644) शिरांसि बाहूनूरूंश्च च्छिन्नानन्यांस्तथैव च। कर्णचापच्युतैर्बाणैरपश्याम समन्ततः॥ 8-15-73 (55645) महान्व्यतिकरो रौद्रो योधानामन्वपद्यत। कर्णसायकनुन्नानां युध्यतां च शितैः शरैः॥ 8-15-74 (55646) ते वध्यमानाः समरे सूतपुत्रेण सृञ्जयाः। तमेवाभिमुखं यान्ति पतङ्गा इव पावकम्॥ 8-15-75 (55647) तं दहन्तमनीकानि तत्रतत्र महारथम्। क्षत्रिया वर्जयामासुर्युगान्ताग्निमिवोल्बणम्॥ 8-15-76 (55648) हतशेषास्तु ये वीराः पाञ्चालानां महारथाः। तान्प्रभग्रान्दुतान्वीरः पृष्ठो विकिऱञ्छरैः। अभ्यधावत तेजस्वी विशीर्णवचनध्वजान्॥ 8-15-77 (55649) तापयामास तान्बाणैः सूतपुत्रो महाबलः। मध्यन्दिनमनुप्राप्तो भूतानीव तमोनुदः॥ ॥ 8-15-78 (55650) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे पञ्चदशोऽध्यायः॥ 15 ॥

8-16-0 (55651) सञ्जय उवाच। 8-16-0x (4864) युयुत्सं तव पुत्रस्य द्रावयन्तं बलं महत्। उलूको न्यपतत्तूर्णं तिष्ठतिष्ठेति चाब्रवीत्॥ 8-16-1 (55652) युयुत्सुश्च ततो राजञ्शितधारेण पत्रिणा। उलूकं ताडयामास वज्रेणेव महाबलम्॥ 8-16-2 (55653) उलूकस्तु ततः क्रुद्धस्तव पुत्रस्य संयुगे। क्षुरप्रेण धनुश्छित्त्वा ताडयामास कर्णिना॥ 8-16-3 (55654) तदपास्य धनुश्छिन्नं युयुत्सर्वेगवत्तरम्। अन्यदादत्त सुमहच्चापं संरक्तलोचनः॥ 8-16-4 (55655) शाकुनिं तु ततः षष्ट्या विव्याध भरतर्षभ। सारथिं त्रिभिरानर्च्छत्तं च भूयो व्यविध्यत॥ 8-16-5 (55656) उलूकस्तं तु विंशत्या विद्व्वा स्वर्णविभूषितैः। अथास्य समरे क्रुद्धो ध्वजं चिच्छेद काञ्चनम्॥ 8-16-6 (55657) स च्छिन्नयष्टिः सुमहाञ्शीर्यमाणो महाध्वजः। पपात प्रमुखे राजन्युयुत्सोः काञ्चनध्वजः॥ 8-16-7 (55658) ध्वजमुन्मथितं दृष्ट्वा युयुत्सुः क्रोधमूर्च्छितः। उलूकं पञ्चभिर्बाणैराजघान स्तनान्तरे॥ 8-16-8 (55659) उलूकस्तस्य समरे तैलधौतेन मारिष। शिरश्चिच्छेद भल्लेन यन्तुर्भरतसत्तम॥ 8-16-9 (55660) तच्छिन्नमपतद्भूमौ युयुत्सोः सारथेस्तदा। तारारूपं यथा चित्रं निपपात महीतले॥ 8-16-10 (55661) जघान चतुरोऽश्वांश्च तं च विव्याध पञ्चभिः। सोऽतिविद्वो बलवता प्रत्यपायाद्रथान्तरम्॥ 8-16-11 (55662) तं निर्जित्य रणे राजन्नुलूकस्त्वरितो ययौ। पाञ्चालान्सृञ्जयांश्चैव विनिघ्नन्निशितैः शरैः॥ 8-16-12 (55663) शतानीकं महाराज श्रुतकर्मा सुतस्तव। व्यश्वसूतरथं चक्रे निमेषार्धादसम्भ्रमः॥ 8-16-13 (55664) हताश्वे तु रथे तिष्ठञ्शतानीको महारथः। गदां चिक्षेप सङ्क्रुद्धस्तव पुत्रस्य मारिष॥ 8-16-14 (55665) सा कृत्वा स्यन्दनं भस्म हयांश्चैव ससारथीन्। पपात धरणीं तूर्णं दारयन्तीव भारत॥ 8-16-15 (55666) तावुभौ विरथौ वीरौ कुरूणां कीर्तिवर्धनौ। व्यपाक्रमेतां युद्वात्तु प्रेक्षमाणौ परस्परम्॥ 8-16-16 (55667) पुत्रस्तु तव सम्भ्रान्तो विविंशो रथमारुहत्। शतानीकोऽपि त्वरितः प्रतिविन्ध्यरथं गतः॥ 8-16-17 (55668) सुतमोमं तु शकुनिर्विद्व्वा तु निशितैः शरैः। नाकम्पयत सङ्क्रुद्वो वार्योघ इव पर्वतम्॥ 8-16-18 (55669) सुतसोमस्तु तं दृष्ट्वा पितुरत्यन्तवैरिणम्। शरैरनेकसाहस्रैश्छादयामास भारत॥ 8-16-19 (55670) ताञ्शराञ्शकुनिस्तूर्णं चिच्छेदान्यैः पतत्रिभिः। लघ्वस्त्रश्चित्रयोधी च जितकाशी च संयुगे॥ 8-16-20 (55671) निवार्य समरे चापि शरांस्तान्निशितैः शरैः। आजघान सुसङ्क्रुद्धः सुतसोमं त्रिभिः शरैः॥ 8-16-21 (55672) `नाकम्पयत सङ्क्रुद्धो वार्योघ इव पर्वतम्'। तस्याश्वान्केतनं सूतं तिलशो व्यधमच्छरैः। श्यालस्तव महाराज तत उच्चुक्रुशुर्जनाः॥ 8-16-22 (55673) हताश्वो विरथश्चैव छिन्नकेतुश्च मारिष। धन्वी धनुर्वरं गृह्य रथाद्भूमावतिष्ठत॥ 8-16-23 (55674) व्यसृजत्सायकांश्चैव स्वर्णपुङ्खाञ्शिलाशितान्। छादयामासुरथ ते तव श्यालस्य तं रथम्। शळभानामिव व्राताः शरव्राता महारथम्॥ 8-16-24 (55675) सञ्छाद्यमानोऽपि दृढं विव्यथे नैव सौबलः। प्रममाथ शरांस्तस्य शरव्रातैर्महायशाः॥ 8-16-25 (55676) तत्रातुष्यन्त योधाश्च सिद्वाश्चापि दिवि स्थिताः। सुतसोमस्य तत्कर्म दृष्ट्वाऽश्रद्वेयमद्भुतम्। रथस्थं शकुनिं यत्तु पदातिः समयोधयत्॥ 8-16-26 (55677) तस्य तीक्ष्णैर्महावेगैर्भल्लैः सन्नतपर्वभिः। व्यहनत्कारामुकं राजंस्तूणीरांश्चैव सर्वशः॥ 8-16-27 (55678) स च्छिन्नधन्वा विरथः खङ्गमुद्यम्य चानदत्। वैदूर्योत्पलवर्णाभं दन्तिदन्तमयत्सरुम्॥ 8-16-28 (55679) भ्राम्यमाणं ततस्तं तु विमलाम्बरवर्चसम्। कालदण्डोपमं मेने सुतसोमस्य धीमतः॥ 8-16-29 (55680) सोऽचरत्सहसा खङ्गी मण्डलानि सहस्रशः। चतुर्दश महाराज शिक्षाबलसमन्वितः॥ 8-16-30 (55681) भ्रान्तमुद्धान्तमाविद्धमाप्लुतं विप्लुतं सृतम्। सम्पातसमुदीर्णे च दर्शयामास संयुगे॥ 8-16-31 (55682) सौबलस्तु ततस्तस्य शरांश्चिक्षेप वीर्यवान्। तानापतत एवाशु चिच्छेद परमासिना॥ 8-16-32 (55683) ततः क्रुद्धो महाराज सौबलः परवीरहा। प्राहिणोत्सुतसोमाय शरानाशीविषोपमान्॥ 8-16-33 (55684) चिच्छेद तांस्तु खङ्गेन शिक्षया च बलेन च। दर्शयँल्लाघवं युद्धे तार्क्ष्यतुल्यपराक्रमः॥ 8-16-34 (55685) तस्य सञ्चरतो राजन्मण्डलावर्तने तदा। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन खङ्गं चिच्छेद सुप्रभम्॥ 8-16-35 (55686) स च्छिन्नः सहसा भूमौ निपपात महानसिः। अधर्मस्य स्थितं हस्ते सुत्सरोस्तत्र भारत॥ 8-16-36 (55687) छिन्नमाज्ञाय निस्त्रिंशमवप्लुत्य पदानि षट्। प्राविध्यत ततः शेषं सुतसोमो महारथः॥ 8-16-37 (55688) तच्छित्त्वा सगुणं चापं रणे तस्य महात्मनः। पपात धरणीं तूर्णं स्वर्णवज्रविभूषितम्॥ 8-16-38 (55689) सुतसोमस्ततोऽगच्छच्छ्रुतकीर्तेर्महारथम्। सौबलोऽपि धनुर्गृह्य घोरमन्यत्सुदुर्जयम्॥ 8-16-39 (55690) अभ्ययात्पाण्डवानीकं निघ्नञ्शत्रुगणान्बहून्। तत्र नादो महानासीत्पाण्डवानां विशाम्पते॥ 8-16-40 (55691) सौबलं समरे दृष्ट्वा विचरन्तमभीतवत्। तान्यनीकानि दृप्तानि शस्त्रवन्ति महान्ति च। द्राव्यमाणान्यदृश्यन्त सौबलेन महात्मना॥ 8-16-41 (55692) यथा दैत्यचमूं राजन्देवराजो ममर्द ह। तथैव पाण़्वीं सेनां सौबलेयो व्यनाशयत्॥ ॥ 8-16-42 (55693) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे षोडशोऽध्यायः॥ 16 ॥

8-17-0 (55694) सञ्जय उवाच। 8-17-0x (4865) धृष्टद्युम्नं कृपो राजन्वारयामास संयुगे। यथा दृष्ट्वा वने सिंहं शरभो वारयेद्युधि॥ 8-17-1 (55695) निरुद्वः पार्षतस्तेन गौतमेन बलीयसा। पदात्पदं विचलितुं नाशकत्तत्र भारत॥ 8-17-2 (55696) गौतमस्य रथं दृष्ट्वा धृष्टद्युम्नरथं प्रति। वित्रेसुः सर्वभूतानि क्षयं प्राप्तं च मेनिरे॥ 8-17-3 (55697) तदा जल्पन्ति पाण्डूनां रथिनः सादिनस्तथा। द्रोणस्य निधनान्नूनं सङ्क्रुद्वो द्विपदां वरः॥ 8-17-4 (55698) शारद्वतो महातेजा दिव्यास्त्रविदुदारधीः। अपि स्वस्ति भवेदद्य धृष्टद्युम्नस्य गौतमात्॥ 8-17-5 (55699) अपीयं वाहिनी कृत्स्ना मुच्येत महतो भयात्। अप्ययं ब्राह्मणः सर्वान्न नो हन्यात्समागतान्॥ 8-17-6 (55700) यादृशं दृश्यते रूपमन्तकप्रतिमं रणे। गमिष्यत्यद्य पदवीं भारद्वाजस्य गौतमः॥ 8-17-7 (55701) आचार्यः क्षिप्रहस्तश्च विजयी च सदा युधि। अस्त्रवान्वीर्यसम्पन्नः क्रोधेन च समन्वितः॥ 8-17-8 (55702) पार्षतश्च महायुद्वे विमुखोऽद्याभिलक्ष्यते। इत्येवं विविधा वाचस्तावकानां परैः सह। व्यश्रूयन्त महाराज तयोस्तत्र समागमे॥ 8-17-9 (55703) विनिःश्वस्य ततः क्रोधात्कृपः शारद्वतो नृप। पार्षतं चार्दयामास निश्चेष्टं सर्वमर्मसु॥ 8-17-10 (55704) स हन्यमानः समरे गौतमेन महात्मना। कर्तव्यं न स्म जानाति मोहेन महता वृतः॥ 8-17-11 (55705) तमब्रवीत्ततो यन्ता कञ्चित्क्षेमं तु पार्षत। ईदृशं व्यसनं युद्धे न ते दृष्टं मया क्वचित्॥ 8-17-12 (55706) दैवयोगात्तु ते बाणा नापतन्मर्मभेदिनः। प्रेषिता द्विजमुख्येन मर्माण्युद्दिश्य सर्वतः॥ 8-17-13 (55707) व्यावर्तये रथं तूर्णं नदीवेगमिवार्णवात्। अवध्यं ब्राह्मणं मन्ये येन ते विक्रमो हतः॥ 8-17-14 (55708) धृष्टद्युम्नस्ततो राजञ्शनकैरब्रवीद्वचः। मुह्यते मे मनस्तात गात्रस्वेदश्च जायते॥ 8-17-15 (55709) वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च सारथे। वर्जयन्ब्राह्मणं युद्धे शनैर्याहि यतोऽर्जुनः॥ 8-17-16 (55710) अर्जुनं भीमसेनं वा समरे प्राप्य सारथे। क्षेममद्य भवेन्मह्यमिति मे नैष्ठिकी मतिः॥ 8-17-17 (55711) ततः प्रायान्महाराज सारथिस्त्वरयन्हयान्। यतो भीमो महेष्वासो युयुधे तव सैनिकैः॥ 8-17-18 (55712) प्रद्रुतं च रथं दृष्ट्वा धृष्टद्युम्नस्य मारिष। किरञ्शरशतान्येव गौतमोऽनुययौ तदा॥ 8-17-19 (55713) शङ्खं च पूरयामास मुहुर्मुहुररिन्दमः। पार्षतं त्रासयामास महेन्द्रो नमुचिं यथा॥ 8-17-20 (55714) शिखण्डिनं तु समरे भीष्ममृत्युं दुरासदम्। हार्दिक्यो वारयामास स्मयन्निव मुहुर्मुहुः॥ 8-17-21 (55715) शिखण्डी तु समासाद्य हृदिकानां महारथम्। पञ्चभिर्निशितैर्भल्लैर्जत्रुदेशे समाहनत्॥ 8-17-22 (55716) कृतवर्मा तु सङ्क्रद्धो भित्त्वा षष्ट्या पतत्रिभिः। धनुरेकेन चिच्छेद हसन्राजन्महारथः॥ 8-17-23 (55717) अथान्यद्वनुरादाय द्रुपदस्यात्मजो बली। तिष्ठतिष्ठेति सङ्क्रुद्धो हार्दिक्यं प्रत्यभाषत॥ 8-17-24 (55718) ततोऽस्य नवतिं बाणान्रुक्मपुङ्खान्सुतेजनान्। प्रेषयामास राजेन्द्र तेऽस्याभ्रश्यन्त वर्मणः॥ 8-17-25 (55719) वितथांस्तान्समालक्ष्य पतितांश्च महीतले। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन कार्मुकं चिच्छिदे भृशम्॥ 8-17-26 (55720) अथैनं छिन्नधन्वानं भग्नशृङ्गमिवर्षभम्। अशीत्या मार्गणैः क्रुद्धो बाह्वोरुरसि चार्पयत्॥ 8-17-27 (55721) कृतवर्मा तु सङ्क्रुद्धो मार्गणैः क्षतविक्षतः। ववाम रुधिरं गात्रैः कुम्भवक्रादिवोदकम्॥ 8-17-28 (55722) रुधिरेण परिक्लिन्नः कृतवर्मा त्वराजत। वर्षेण क्लेदितो राजन्यथा गैरिकपर्वतः॥ 8-17-29 (55723) अथान्यद्वनुरादाय समार्गणगुणं प्रभुः। शिखण्डिनं बाणगणैः स्कन्धदेशे व्यताडयत्॥ 8-17-30 (55724) स्कन्धदेशस्थितैर्बाणैः शिखण्डी तु व्यराजत। शाखाप्रशाखाविपुलः सुमहान्पादपो यथा॥ 8-17-31 (55725) तावन्योन्यं भृशं विद्व्वा रुधिरेण समुक्षितौ। `पोप्लुयमानौ हि यथा महान्तौ शोणितहदे। तद्वद्विरेजतुर्वीरौ शोणितेन परिप्लुतौ॥ 8-17-32 (55726) यथा च किंशुकौ फुल्लौ पुष्पमासे समागते। रुधिरोक्षितसर्वाङ्गौ रक्तचन्दनरूषितौ। भुजगाविव सङ्क्रुद्धौ रेजतुस्तौ नरोत्तमौ॥ 8-17-33 (55727) तावुभौ शरवनुन्नाङ्गौ परस्परशरक्षतौ'। अन्योन्यशृङ्गाभिहतौ रेजतुर्वृषभाविव॥ 8-17-34 (55728) अन्योन्यस्य वधे यत्नं कुर्वाणौ तौ महारथौ। रथाभ्यां चेरतुस्तत्र मण्डलानि सहस्रशः॥ 8-17-35 (55729) कृतवर्मा महाराज पार्षतं निशितैः शरैः। रणे विव्याध सप्तत्या स्वर्णपुङ्गैः शिलाशितैः॥ 8-17-36 (55730) ततोऽस्य समरे बाणं भोजः प्रहरतां वरः। जीवितान्तकरं घोरं व्यसृजत्त्वरयाऽन्वितः॥ 8-17-37 (55731) स तेनाभिहतो राजन्मूर्च्छामाशु समाविशत्। ध्वजयष्टिं च सहसा शिश्रिये कश्मलावृतः॥ 8-17-38 (55732) अपोवाह रणात्तूर्णं सारथी रथिनां वरम्। हार्दिक्यशरसन्तप्तं निःश्वसन्तं पुनःपुनः॥ 8-17-39 (55733) पराजिते ततः शूरे द्रुपदस्यात्मजे प्रभो। व्यद्रवत्पाण्डवी सेना व्यधमाना समन्ततः॥ ॥ 8-17-40 (55734) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे सप्तदशोऽध्यायः॥ 17 ॥

8-18-0 (55735) सञ्जय उवाच। 8-18-0x (4866) श्वेताश्वोऽपि महाराज व्यधमत्तावकं बलम्। यथा वायुः समासाद्य तूलराशिं समन्ततः॥ 8-18-1 (55736) प्रत्युद्ययुस्त्रिगर्तास्तं शिबयः कौरवैः सह। वसातयोऽथ साल्वाश्च गोपालाश्च यशस्विनः॥ 8-18-2 (55737) सत्यदेवः सत्यकीर्तिर्मित्रदेवः श्रुतञ्जयः। सौश्रुतिश्चन्द्रदेवश्च मित्रवर्मा च भारत॥ 8-18-3 (55738) त्रिगर्तराजः समरे भ्रातृभिः परिवारितः। पुत्रैश्चैव महेष्वासैर्नानाशस्त्रविशारदैः॥ 8-18-4 (55739) व्यसृजन्त शस्त्रातान्किरन्तोऽर्जुनमाहवे। अभ्यवर्तन्त सहसा वार्योघा इव सागरम्॥ 8-18-5 (55740) ते त्वर्जुनं समासाद्य योधाः शतसहस्रशः। अगच्छन्विलयं सर्वे तार्क्ष्यं दृष्ट्वेव पन्नगाः॥ 8-18-6 (55741) ते हन्यमानाः समरे न जहुः पाण्डवं रणे। हन्यमाना महाराज शलभा इव पावकम्॥ 8-18-7 (55742) सत्यदेवस्त्रिभिर्बाणैर्विव्याध युधि पाण्डवम्। मित्रदेवस्त्रिषष्ट्या तु चन्द्रदेवस्तु सप्तभिः॥ 8-18-8 (55743) मित्रवर्मा त्रिसप्तत्या सौश्रुतिश्चापि सप्तभिः। श्रुतंजयस्तु विंशत्या सुशर्मा नवभिः शरैः॥ 8-18-9 (55744) स विद्वो बहुभिः सङ्ख्ये प्रतिविव्याध तान्नृपान्। सौश्रुतिं सप्तभिर्विद्व्वा चन्द्रदेवं त्रिभिः शरैः॥ 8-18-10 (55745) श्रुतंजयं च विंशत्या चन्द्रदेवं तथाऽष्टभिः। मित्रदेवं शतेनैव सत्यदेवं त्रिभिः शरैः॥ 8-18-11 (55746) नवभिर्मित्रवर्माणं सुशर्माणं तथाऽष्टभिः। श्रुतञ्जयं च राजानं हत्वा तत्र शिलाशितैः॥ 8-18-12 (55747) सौश्रुतेः सशिरस्त्राणं शिरः कायादपाहरत्। त्वरितश्चन्द्रदेवं च शरैर्निन्ये यमक्षयम्॥ 8-18-13 (55748) तथेतरान्महाराज यतमानान्महारथान्। पञ्चभिः पञ्चभिर्बाणैरेकैकं प्रत्यवारयत्॥ 8-18-14 (55749) सत्यदेवस्तु सङ्क्रुद्वस्तोमरं व्यसृजन्महत्। समुद्दिश्य रणे कृष्णं सिंहनादं ननाद च॥ 8-18-15 (55750) स निर्भिद्य भुजं सव्यं माधवस्य महात्मनः। अयस्मयः स्वर्णदण्डो जगाम धरणीं तदा॥ 8-18-16 (55751) माधवस्य तु विद्धस्य तोमरेण महारणे। प्रतोदः प्रापतद्वस्ताद्रश्मयश्च विशाम्पते॥ 8-18-17 (55752) वासुदेवं विभिन्नाङ्गं दृष्ट्वा पार्थो धनञ्जयः। क्रोधमाहारयत्तीव्रं कृष्णं चेदमुवाच ह॥ 8-18-18 (55753) प्रापयाश्वान्महाबाहो सत्यदेवं प्रति प्रभो। यावदेनं शरैस्तीक्ष्णैर्नयामि यमसादनम्॥ 8-18-19 (55754) प्रतोदं गृह्य सोऽन्यत्तु रश्मीन्सङ्गृह्य च द्रुतम्। वाहयामास तानश्वान्सत्यदेवरथं प्रति॥ 8-18-20 (55755) विष्वक्सेनं सुनिर्विद्वं दृष्ट्वा पार्थो धनञ्जयः। सत्यदेवं शरैस्तीक्ष्णैर्वारयित्वा महारथः॥ 8-18-21 (55756) ततः सुनिशितैर्भल्लै राज्ञस्तस्य महच्छिरः। कुम्डलोपचितं कायाच्चकर्त पृतनान्तरे॥ 8-18-22 (55757) तन्निकृत्य शितैर्बाणैर्भित्रवर्माणमाक्षिपत्। वत्सदन्तेन तीक्ष्णेन सारथिं चास्य मारिष॥ 8-18-23 (55758) ततः शरशतैर्भूयः संशप्तकगणान्बली। पातयामास सङ्क्रुद्वः शतशोऽथ सहस्रशः॥ 8-18-24 (55759) ततो रजतपुङ्खेन राजञ्शीर्षं महात्मनः। मित्रदेवस्य चिच्छेद क्षुरप्रेण महारथः। सुशर्माणं सुसङ्क्रुद्धो जत्रुदेशे समाहनत्॥ 8-18-25 (55760) ततः संशप्तकाः सर्वे परिवार्य धनञ्जयम्। शस्त्रौघैर्ममृदुः क्रुद्वा नादयन्तो दिशो दश॥ 8-18-26 (55761) अभ्यर्दितस्तु तज्जिष्णुः शक्रतुल्यपराक्रमः। ऐन्द्रमस्त्रममेयात्मा प्रादुश्चक्रे महारथः॥ 8-18-27 (55762) ततः शरसहस्राणि प्रादुरासन्विशाम्पते। `कार्मुकात्पाण्डुपुत्रस्य पार्थस्यामिततेजसः'॥ 8-18-28 (55763) ततस्तु च्छिद्यमानानां ध्वजानां धनुषां तथा। रथानां सपताकानां तूणीराणां युगैः सह॥ 8-18-29 (55764) अक्षाणामथ चक्राणां योक्त्राणां रश्मिभिः सह। कूबराणां वरूथानां पृषत्कानां च संयुगे॥ 8-18-30 (55765) अश्वानां पततां चापि प्रासानामृष्टिभिः सह। गदानां परिघानां च शक्तितोमरपट्टसैः॥ 8-18-31 (55766) शतघ्नीनां सचक्राणां भुजानां चोरुभिः सह। कण्ठसूत्राङ्गदानां च केयूराणां च मारिष॥ 8-18-32 (55767) हाराणामथ निष्काणां तनुत्राणां च भारत। छत्राणां व्यजनानां च शिरसां कुमुटैः सह। राशयश्चात्र दृश्यन्ते पतितानां महीतले॥ 8-18-33 (55768) सकुण्डलानि स्वक्षीमि पूर्णचन्द्रनिभानि च। शिरांस्युर्व्यामदृश्यन्त ताराजालमिवाम्बरे॥ 8-18-34 (55769) सुस्रग्वीणि सुवासांसि चन्दनेनोक्षितानि च। शरीराणि व्यदृश्यन्त निहतानां महीतले॥ 8-18-35 (55770) रुद्रस्याक्रीडसदृशं घोरमायोधनं तदा॥ 8-18-36 (55771) निहतै राजपुत्रैश्च क्षत्रियैश्च महाबलैः। `अर्जुनेन महाराज तत्रतत्र महारणे'॥ 8-18-37 (55772) हस्तिभिः पतितैश्चैव तुरङ्गैश्चाभवन्मही। अगम्यरूपा समरे विशीर्णैरिव पर्वतैः॥ 8-18-38 (55773) नासीद्रथपथस्तस्य पाण्डवस्य महात्मनः। निघ्नतः शात्रवान्भल्लैर्हस्त्यश्वं चास्यतो महत्॥ 8-18-39 (55774) स्वानुगा इव सीदन्ति रथचक्राणि मारिष। चरतस्तस्य सङ्ग्रामे तस्मिंल्लोहितकर्दमे॥ 8-18-40 (55775) सीदमानानि चक्राणि समुहूस्तुरगा भृशम्। श्रमेण महता युक्ता मनोमारुतरंहसः॥ 8-18-41 (55776) वध्यमानं तु तत्सैन्यं पाण्डुपुत्रेण धन्विना। प्रायशो विमुखं सर्वं नावतिष्ठत भारत॥ 8-18-42 (55777) ताञ्जित्वा समरे जिष्णुः संशप्तकगणान्बहून्। विरराज तदा पार्थो विधूमोऽग्निरिव ज्वलन्॥ ॥ 8-18-43 (55778) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे अष्टादशोऽध्यायः॥ 18 ॥

8-19-0 (55779) सञ्जय उवाच। 8-19-0x (4867) युधिष्ठिरं महाराज विसृजन्तं शरान्बहून्। स्वयं दुर्योधनो राजा प्रत्यगृह्णादभीतवत्॥ 8-19-1 (55780) तमापतन्तं सहसा तव पुत्रं महारथम्। धर्मराजो द्रुतं विद्ध्वा तिष्ठतिष्ठेति चाब्रवीत्॥ 8-19-2 (55781) स तु तं प्रतिविव्याध नवभिर्निशितैः शरैः। सारथिं चास्य भल्लेन भृशं क्रुद्धोऽभ्यताडयत्॥ 8-19-3 (55782) ततो युधिष्ठिरो राजन्स्वर्णपुङ्खाञ्शिलीमुखान्। दुर्योधनाय चिक्षेप त्रयोदश शिलाशितान्॥ 8-19-4 (55783) चतुर्भिश्चतुरो वाहांस्तस्य हत्वा महारथः। पञ्चमेन शिरः कायात्सारथेश्च समाक्षिपत्॥ 8-19-5 (55784) षष्ठेन तु ध्वजं राज्ञः सप्तमेन तु कार्मुकम्। अष्टमेन तथा खङ्गं पातयामास भूतले। पञ्चभिर्नृपतिं चापि धर्मराजोऽर्दयद्भृशम्॥ 8-19-6 (55785) हताश्वात्तु रथात्तस्मादवप्लुत्य सुतस्तव। उत्तमं व्यसनं प्राप्तो भूमावेवावतिष्ठत॥ 8-19-7 (55786) तं तु कृच्छ्रगतं दृष्ट्वा कर्णद्रौणिकृपादयः। अभ्यवर्तन्त सहसा परीप्सन्तो नराधिपम्॥ 8-19-8 (55787) अथ पाण्डुसुताः सर्वे परिवार्य युधिष्ठिरम्। अन्वयुः समरे राजंस्ततो युद्धमवर्तत॥ 8-19-9 (55788) ततस्तूर्यसहस्राणि प्रावाद्यन्त महामृधे॥ 8-19-10 (55789) क्ष्वेलाः किलकिलाशब्दाः प्रादुरासन्महीपते। यत्राभ्यगच्छन्समरे पाञ्चालाः कौरवैः सह॥ 8-19-11 (55790) नरा नरैः समाजग्मुर्वारणा वरवारणैः। रथाश्च रथिभिः सार्धं हयाश्च हयसादिभिः॥ 8-19-12 (55791) द्वन्द्वान्यासन्महाराज प्रेक्षणीयानि संयुगे। विविधान्यप्यचिन्त्यानि शस्त्रवन्त्युत्तमानि च॥ 8-19-13 (55792) ते शूराः समरे सर्वे चित्रं लघु च सुष्ठु च। अयुध्यन्त महावेगाः परस्परवधैषिणः॥ 8-19-14 (55793) अन्योन्यं समरे जघ्नुर्योधव्रतमनुष्ठिताः। न हि ते समरं चक्रुः पृष्ठतो वै कथञ्चन॥ 8-19-15 (55794) मुहूर्तमेव तद्युद्वमासीन्मधुरदर्शनम्। तत उन्मत्तवद्राजन्निर्मर्यादमवर्तत॥ 8-19-16 (55795) रथी नागं समासाद्य दारयन्निशितैः शरैः। प्रेषयामास कालाय शरैः सन्नतपर्वभिः॥ 8-19-17 (55796) नागा हयान्समासाद्य विक्षिपन्तो बहून्रणे। दारयामासुरत्युग्रं तत्रतत्र तदातदा॥ 8-19-18 (55797) हयारोहाश्च बहवः परिवार्य हयोत्तमान्। तलशब्दरवांश्चक्रुः सम्पतन्तस्ततस्ततः॥ 8-19-19 (55798) धावमानांस्ततस्तांस्तु द्रवमाणान्महागजान्। पार्श्वतः पृष्ठतश्चैव निजघ्नुर्हयसादिनः॥ 8-19-20 (55799) विद्राव्य च बहूनश्वान्नागा राजन्मदोत्कटाः। विषाणैश्चापरे जघ्नुर्ममृदुश्चापरे भृशम्॥ 8-19-21 (55800) साश्वारोहांश्च तुरगान्विषामैर्विव्यधू रुषा। अपरे चिक्षिपुर्वेगात्प्रगृह्यातिबलास्तदा॥ 8-19-22 (55801) पादातैराहता नागा विवरेषु समन्ततः। चक्रुरार्तस्वरं घोरं दुद्रुवुश्च दिशो दश॥ 8-19-23 (55802) पदातीनां तु सहसा प्रद्रुतानां महाहवे। उत्सृज्याभरणं तूर्णमववव्रू रणाजिरे॥ 8-19-24 (55803) निमित्तं मन्यमानास्तु परिणाम्य महागजाः। जगृहुर्बिभिदुश्चैव चित्राण्याभरणानि च॥ 8-19-25 (55804) तांस्तु तत्र प्रसक्तान्वै परिन्वार्य पदातयः। हस्त्यारोहान्निजघ्नुस्ते महावेगा बलोत्कटाः॥ 8-19-26 (55805) अपरे हस्तिभिर्हस्तैः खं विक्षिप्ता महाहवे। निपतन्तो विषाणाग्रैर्भृशं विद्वाः सुशिक्षितैः॥ 8-19-27 (55806) अपरे सहसा गृह्य विषाणैरेव सूदिताः। सेनान्तरं समासाद्य केचित्तत्र महागजैः॥ 8-19-28 (55807) क्षुण्णगात्रा महाराज विक्षिप्य च पुनःपुनः। अपरे व्यजनानीव विभ्राम्य निहता मृधे॥ 8-19-29 (55808) पुरःसराश्च नागानामपरेषां विशाम्पते। शरीराण्यतिविद्वानि तत्रतत्र रणाजिरे॥ 8-19-30 (55809) प्रतिमानेषु कुम्भेषु दन्तवेष्टेषु चापरे। निगृहीता भृशं नागाः प्रासतोमरशक्तिभिः॥ 8-19-31 (55810) निगृह्य च गजाः केचित् पार्श्वस्थैर्भृशदारुणैः। रथाश्वसादिभिस्तत्र सम्भिन्ना न्यपतन्भुवि॥ 8-19-32 (55811) सहयाः सादिनस्तत्र तोमरेण महामृधे। भूमावमृद्रन्वेगेन सचर्माणं पदातिनम्॥ 8-19-33 (55812) चछा सावरणान्कांश्चित्तत्रतत्र विशाम्पते। रथान्नागाः समासाद्य परिगृह्य च मारिष। व्याक्षिपन्सहसा तत्र घोररूपे भयानके॥ 8-19-34 (55813) नाराचैर्निहताश्चापि गजाः पेतुर्महाबलाः। पर्वतस्येव शिखरं वज्ररुग्णं महीतले॥ 8-19-35 (55814) योधा योधान्समासाद्य मुष्टिभिर्व्यहनन्युधि। केशेष्वन्योन्यमाक्षिप्य चिक्षिपुर्बिभिदुश्च ह॥ 8-19-36 (55815) उद्यम्य च भुजानन्ये निक्षिप्य च महीतले। पदा चोरः समाक्रम्य स्फुरतोऽपाहरच्छिरः॥ 8-19-37 (55816) पततश्चापरो राजन्विजहारासिना शिरः। `मृतमन्यो महाराज पदा ताडितवांस्तदा'॥ 8-19-38 (55817) जीवतश्च तथैवान्यः शस्त्रं काये न्यमज्जयत्। मुष्टियुद्धं महच्चासीद्योधानां तत्र भारत। तथा केशग्रहश्चोग्रो बाहुयुद्धं च भैरवम्॥ 8-19-39 (55818) समासक्तस्य चान्येन अविज्ञातस्तथाऽपरः। जहार समरे प्राणान्नानाशस्तैरनेकधा॥ 8-19-40 (55819) संसक्तेषु च योधेषु वर्तमाने च सङ्कुले। कबन्धान्युत्थितानि स्युः शतशोऽथ सहस्रशः॥ 8-19-41 (55820) शोणितैः सिच्यमानानि शस्त्राणि कवचानि च। महारागानुरक्तानि वस्त्राणीव चकाशिरे॥ 8-19-42 (55821) एवमेतन्महद्युद्वं दारुणं शस्त्रसङ्कुलम्। उन्मत्तगङ्गाप्रतिमं शब्देनापूरयज्जगत्॥ 8-19-43 (55822) नैव स्वे न परे राजन्विज्ञायन्ते शरातुराः। योद्वव्यमिति युध्यन्ते राजानो जयगृद्विनः॥ 8-19-44 (55823) स्वान्स्वे जघ्नुर्महराज परांश्चैव समागतान्। उभयोः सेनयोर्वीरैर्व्याकुलं समपद्यत॥ 8-19-45 (55824) रथैर्भग्नैर्महाराज वारणैश्च निपातितैः। हयैश्च पतितैस्तत्र नरैश्च विनिपातितैः॥ 8-19-46 (55825) अगम्यरूपा पृथिवी क्षणेन समपद्यत। क्षणेनासीन्महीपाल क्षतजौघप्रवर्तिनी॥ 8-19-47 (55826) पाञ्चालानहतत्कर्णस्त्रिगर्तांश्च धनञ्जयः। भीमसेनः कुरून्राजन्हस्त्यनीकं च सर्वशः॥ 8-19-48 (55827) एवमेष क्षयो वृत्तः कुरुपाण्डवसेनयोः। अपराह्णे गते सूर्ये काङ्क्षतां विपुलं यशः॥ ॥ 8-19-49 (55828) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे एकोनविंशोऽध्यायः॥ 19 ॥

8-20-0 (55829) धृतराष्ट्र उवाच। 8-20-0x (4868) अतितीव्राणि दुःखानि दुःसहानि बहूनि च। त्वत्तोऽहं सञ्जयाश्रौषं पुत्राणां चैव सङ्क्षयम्॥ 8-20-1 (55830) यथा त्वं मे कथयसे यथा युद्वमवर्तत। न सन्ति सूत कौरव्या इति मे निश्चिता मतिः॥ 8-20-2 (55831) दुर्योधनश्च विरथः कृतस्तत्र महारथः। धर्मपुत्रः कथं चक्रे तस्य वा नृपतिः कथम्॥ 8-20-3 (55832) अपराह्णे कथं युद्वमभवद्रोमहर्षणम्। तन्ममाचक्ष्व तत्त्वेन कुशलो ह्यसि सञ्जय॥ 8-20-4 (55833) सञ्जय उवाच। 8-20-5x (4869) संसक्तेषु तु सैन्येषु वध्यमानेषु भागशः। रथमन्यं समास्थाय पुत्रस्तव विशाम्पते॥ 8-20-5 (55834) क्रोधेन महता युक्तः सविषो भुजगो यथा। दुर्योधनः समालक्ष्य धर्मराजं युधिष्ठिरम्। प्रोवाच सूतं त्वरितो याहियाहीति भारत॥ 8-20-6 (55835) तत्र मां प्रापय क्षिप्रं सारथे यत्र पाण्डवः। ध्रियमाणातप्रतेण राजा राजति दंशितः॥ 8-20-7 (55836) स सूतश्चोदितो राज्ञा राज्ञः स्यन्दनमुत्तमम्। युधिष्ठिरस्याभिमुखं प्रेषयामास संयुगे॥ 8-20-8 (55837) ततो युधिष्ठिरः क्रुद्वः प्रभिन्न इव कुञ्जरः। सारथिं चोदयामास याहि यत्र सुयोधनः॥ 8-20-9 (55838) तौ समाजग्मतुर्वीरौ भ्रातरौ रथसत्तमौ॥ 8-20-10 (55839) समेत्य च महावीरौ संरब्धौ युद्वदुर्मदौ। ववर्षतुर्महेष्वासौ शरैरन्योन्यमाहवे॥ 8-20-11 (55840) ततो दुर्योधनो राजा धर्मशीलस्य मारिष। शिलाशितेन भल्लेन धनुश्चिच्छेद संयुगे॥ 8-20-12 (55841) तं नामृष्यत सङ्क्रुद्धो ह्यवमानं युधिष्ठिरः। अपविध्य धनुश्छिन्नं क्रोधसंरक्तलोचनः॥ 8-20-13 (55842) अन्यत्कार्मुकमादाय धर्मपुत्रश्चमूमुखे। दुर्योधनस्य चिच्छेद ध्वजं कार्मुकमेव च॥ 8-20-14 (55843) अथान्यद्वनुरादाय पुत्रस्ते भरतर्षभ। `युधिष्ठिरस्य चिक्षेप शरान्कनकभूषणान्। रुक्मपुङ्खान्प्रसन्नाग्रान्सविषानिव पन्नगान्'॥ 8-20-15 (55844) तावन्योन्यं सुसङ्क्रुद्धौ शस्त्रवर्षाण्यमुञ्चताम्। सिंहाविव सुसंरब्धौ परस्परजिगीषया॥ 8-20-16 (55845) जघ्नतुस्तौ रणेऽन्योन्यं नर्दमानौ वृषाविव। अन्तरं मार्गमाणौ च चेरतुस्तौ महारथौ॥ 8-20-17 (55846) ततः पूर्णायतोत्सृष्टैः शरैस्तौ तु कृतव्रणौ। विरेजतुर्महाराज किंशुकाविव पुष्पितौ॥ 8-20-18 (55847) ततो राजन्विमुञ्चन्तौ सिंहनादान्मुहुर्मुहुः। तलयोश्च तथा शब्दान्धनुषश्च महाहवे॥ 8-20-19 (55848) शङ्खशब्दवरांश्चैव चक्रतुस्तौ नरेश्वरौ। अन्योन्यं तौ महाराज पीडयांचक्रतुर्भृशम्॥ 8-20-20 (55849) ततो युधिष्ठिरो राजा पुत्रं तव शरैस्त्रिभिः। आजघानोरसि क्रुद्धो वज्रवेगैर्दुरासदैः॥ 8-20-21 (55850) प्रतिविव्याध तं तूर्णं तव पुत्रो महीपतिः। पञ्चभिर्निशितैर्बाणैः स्वर्णपुङ्खैः शिलाशितैः॥ 8-20-22 (55851) ततो दुर्योधनो राजा शक्तिं चिक्षेप भारत। सर्वपारशवीं तीक्ष्णां महोल्काप्रतिमां तदा॥ 8-20-23 (55852) तामापतन्तीं सहसा धर्मराजः शितैः शरैः। त्रिभिश्चिच्छेद सहसा तं च विव्याध पञ्चभिः॥ 8-20-24 (55853) निपपात ततः साऽथ स्वर्णदण्डा महास्वना। निपतन्ती महोल्केव व्यराजच्छिखिसन्निभा॥ 8-20-25 (55854) शक्तिं विनिहतां दृष्ट्वा पुत्रस्तव विशाम्पते। नवभिर्निशितैर्भल्लैर्निजघान युधिष्ठिरम्॥ 8-20-26 (55855) सोऽतिविद्वो बलवता शत्रुणआ शत्रुतापनः। दुर्योधनं समुद्दिश्य बाणं जग्राह सत्वरः॥ 8-20-27 (55856) समाधत्त च तं बाणं धनुर्मध्ये महाबलः। चिक्षेप च महाराज ततः क्रुद्वः पराक्रमी॥ 8-20-28 (55857) स तु बाणः समासाद्य तव पुत्रं महारथम्। व्यामोहयत राजानं धरणीं च ददार ह॥ 8-20-29 (55858) ततो दुर्योधनः क्रुद्धो गदामुद्यम्य वेगितः। विधित्सुः कलहस्यान्तं धर्मराजमुपाद्रवत्॥ 8-20-30 (55859) तमुद्यतगदं दृष्ट्वा दण्डहस्तमिवान्तकम्। धर्मराजो महाशक्तिं प्राहिणोत्तव सूनवे॥ 8-20-31 (55860) दीप्यमानां महावेगां महोल्कां ज्वलितामिव। यमदण्डनिभां घोरां कालरात्रिमिवापराम्॥ 8-20-32 (55861) रथस्थः स तया विद्वो वर्म भित्त्वा स्तनान्तरे। भृशं संविग्नहृदयः पपात च मुमोह च॥ 8-20-33 (55862) नभस्तमाह च ततः प्रतिज्ञामनुपालय। नायं वध्यस्तव नृप इत्युक्तः स न्यवर्तत॥ 8-20-34 (55863) ततस्त्वरितमागम्य कृतवर्मा तवात्मजम्। प्रत्यपद्यत राजानं निम्नं व्यसनार्णवे॥ 8-20-35 (55864) गदामादाय भीमोऽपि हेमपट्टपरिष्कृताम्। अभिदुद्राव वेगेन कृतवर्माणमाहवे॥ 8-20-36 (55865) एवं तदभवद्युद्धं त्वदीयानां परैः सह। अपराह्णे महाराज काङ्क्षतां विजयं युधि॥ ॥ 8-20-37 (55866) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे विंशोऽध्यायः॥ 20 ॥

8-21-0 (55867) सञ्जय उवाच। 8-21-0x (4870) ततः कर्णं पुरस्कृत्य त्वदीया युद्वदुर्मदाः। पुनरावृत्य सङ्ग्रामं चक्रुर्देवासुरोपमम्॥ 8-21-1 (55868) द्विरदनररथाश्वशङ्खशब्दैः परिहृषिता विविधैश्च शस्त्रपातैः। द्विरदरथपदातिसादिसङ्घाः परिकुपिताभिमुखाः प्रजघ्निरे ते॥ 8-21-2 (55869) शितपरश्वथसासिपट्टसै-- रिषुभिरनेकविधैश्च सूदिताः। द्विरदरथहया महाहवे वरपुरुषैः पुरुषाश्च वाहनैः॥ 8-21-3 (55870) कमलदिनकरेन्दुसन्निभैः सितदशनैः सुमुखाक्षिनासिकैः। रुचिरमकुटकुण्डलैर्मही पुरुषशिरोभिरुपस्तृता बभौ॥ 8-21-4 (55871) परिघमुसलशक्तितौमरै-- र्नखरभुशुण्डिगदाशतैर्हताः। द्विरदनरहयाः सहस्रशो रुधिरनदीप्रवहास्तदाऽभवन्॥ 8-21-5 (55872) प्रहतरथनराश्वकुञ्जरं प्रतिभयदर्शनमुल्बणव्रणम्। तदहितहतमाबभौ बलं पितृपतिराष्ट्रमिव प्रजाक्षये॥ 8-21-6 (55873) अथ तव नरदेव सैनिका-- स्तव च सुताः सुरसूनुसन्निभाः। अमितबलपुरः सरा रणे कुरुवृषभाः शिनिपुत्रमभ्ययुः॥ 8-21-7 (55874) तदतिरुधिरभीममाबभौ पुरुषवराश्वरथद्विपाकुलम्। लवणजलसमुद्वतस्वनं बलमसुरामरसैन्यसप्रभम्॥ 8-21-8 (55875) सुरपतिसमविक्रमस्तत-- स्त्रिदशवरावरजोपमं युधि। दिनकरकिरणप्रभैः पृषत्कै रवितनयोऽभ्यहनच्छिनिप्रवीरम्॥ 8-21-9 (55876) तमपि सरथवाजिसारथिं शिनिवृषभो विविधैः शरैस्त्वरन्। भुजगविषसमप्रभै रणे पुरुषवरं समवास्तृणोत्तदा॥ 8-21-10 (55877) शिनिवृषभशरैर्निपीडितं तव सुहृदो वसुषेणमभ्ययुः। त्वरितमतिरथा रथर्षभं द्विरदरथाश्वपदातिभिः सह॥ 8-21-11 (55878) तदुदधिनिभमाद्रवद्बलं त्वरिततरैः समभिद्रुतं परैः। द्रुपदसुतमुखैस्तदाऽभवत् पुरुषरथाश्वगजक्षयो महान्॥ 8-21-12 (55879) अथ पुरुषवरौ कृताह्निकौ भवमभिपूज्य यथाविधि प्रभुम्। अरिवधकृतनिश्चयौ द्रुतं तव बलमर्जुनकेशवौ सृतौ॥ 8-21-13 (55880) जलदनिनदनिःस्वनं रथं पवनविधूतपताककेतनम्। सितहयमुपयान्तमन्तिकं कृतमनसो ददृशुस्तदाऽरयः॥ 8-21-14 (55881) अथ विष्फार्य गाण्डीवं रथे नृत्यन्निवार्जुनः। शरसम्बाधमकरोत्खं दिशः प्रदिशस्तथा॥ 8-21-15 (55882) रथान्विमानप्रतिमान्मज्जयन्सायुधध्वजान्। ससारथींस्तदा बाणैरभ्राणीवानिलोऽवधीत्॥ 8-21-16 (55883) गजान्गजप्रयन्तॄंश्च वैजयन्त्यायुधध्वजान्। सादिनोऽश्वांश्च पत्तींश्च शरैर्निन्ये यमक्षयम्॥ 8-21-17 (55884) तमन्तकमिव क्रुद्धमनिवार्यं महारथम्। दुर्योधनोऽभ्ययादेको निघ्नन्बाणैरजिह्मगैः॥ 8-21-18 (55885) तस्यार्जुनो धनुः सूतमश्वान्केतुं च सायकैः। हत्वा सप्तभिरेकेन च्छत्रं चिच्छेद पत्रिणा॥ 8-21-19 (55886) नवमं च समाधाय व्यसृजत्प्राणघातिनम्। दुर्योधनायेषुवरं तं द्रौणिः सप्तधाऽच्छिनत्॥ 8-21-20 (55887) ततो द्रौणेर्धनुश्छित्वा हत्वा चाश्वरथाञ्शरैः। कृपस्यापि तदत्युग्रं धनुश्चिच्छेद पाण्डवः॥ 8-21-21 (55888) हार्दिक्यस्य धनुश्छित्त्वा ध्वजं चाश्वांस्तदाऽवधीत्। दुःशासनस्येष्वसनं छित्त्वा राधेयमभ्ययात्॥ 8-21-22 (55889) अथ सात्यकिमुत्सृज्य त्वरन्कर्णोऽर्जुनं त्रिभिः। विद्व्वा विव्याध विंशत्या कृष्णं पार्थं पुनःपुनः॥ 8-21-23 (55890) न ग्लानिरासीत्कर्णस्य क्षिपतः सायकान्बहून्। रणे विनिघ्नतः शत्रून्क्रुद्धस्येव शतक्रतोः॥ 8-21-24 (55891) अथ सात्यकिरागत्य कर्णं विद्द्वा शितैः शरैः। नवत्या नवभिश्चोग्रैः शतेन पुनरार्पयत्॥ 8-21-25 (55892) ततः प्रवीराः पार्थानां सर्वे कर्णमपीडयन्। युधामन्युः शिखण्डी च द्रौपदेयाः प्रभद्रकाः॥ 8-21-26 (55893) उत्तमौजा युयुत्सुश्च यमौ पार्षत एव च। चेदिकारूशमात्स्यानां केकयानां च यद्बलं॥ 8-21-27 (55894) चेकितानश्च बलवान्धर्मराजश्च सुव्रतः। एते रथाश्वद्विरदैः पत्तिभिश्चोग्रविक्रमैः॥ 8-21-28 (55895) परिवार्य रणे कर्णं नानाशस्त्रैरवाकिरन्। भाषन्तो वाग्भिरुग्राभिः सर्वे कर्णवधे धृताः॥ 8-21-29 (55896) तां शस्त्रवृष्टिं बहुधा कर्णश्छित्त्वा शितैः शरैः। अपोवाहास्त्रवीर्येण द्रुमं भङ्क्त्वेव मारुतः॥ 8-21-30 (55897) रथिनः समहामात्रान्गजानश्वान्ससादिनः। पत्तिव्रातांश्च सङ्क्रुद्वो निघ्नन्कर्णो व्यदृश्यत॥ 8-21-31 (55898) तद्वध्यमानं पाण्डूनां बलं कर्णास्त्रतेजसा। विशस्त्रपत्रदेहासु प्राय आसीत्पराङ्मुखम्॥ 8-21-32 (55899) अथ कर्णास्त्रमस्त्रेण प्रतिहत्यार्जुनः स्मयन्। दिशं खं चैव भूमिं च प्रावृणोच्छरवृष्टिभिः॥ 8-21-33 (55900) मुसलानीव सम्पेतुः परिघा इव चेषवः। शतघ्न्य इव चाप्यन्ये वज्राण्युग्राणि चापरे॥ 8-21-34 (55901) तैर्वध्यमानं तत्सैन्यं सपत्त्यश्वरथद्विपम्। निमीलिताक्षमत्यर्थं बभ्राम च ननाद च॥ 8-21-35 (55902) निष्कैवल्यं तदा युद्वं प्रापुरश्वनरद्विपाः। हन्यमानाः शरैरार्तास्तदा भीताः प्रदुद्रुवुः॥ 8-21-36 (55903) त्वदीयानां तदा युद्वे संसक्तानां जयैषिणाम्। गिरिमस्तं समासाद्य प्रत्यपद्यत भानुमान्॥ 8-21-37 (55904) तमसा च महाराज रजसा च विशेषतः। न किञ्चित्प्रत्यपश्याम शुभं वा यदि वाऽशुभम्॥ 8-21-38 (55905) ते त्रस्यन्तो महेष्वासा रात्रियुद्वस्य भारत। अपयानं ततश्चक्रुः सहिताः सर्वयोधिभिः॥ 8-21-39 (55906) कौरवेष्वपयातेषु तदा राजन्दिनक्षये। जयं सुमनसः प्राप्य पार्थाः स्वशिबिरं ययुः॥ 8-21-40 (55907) वादित्रशब्दैर्विविधैः सिंहनादैः सगर्जितैः। परानुवहन्तश्च स्तुवन्तश्चाच्युतार्जुनौ॥ 8-21-41 (55908) कृतेऽवहारे तैर्वीरैः सैनिकाः सर्व एव ते। आशीर्वाचः पाण्डवेषु प्रायुञ्जन्त नरेश्वराः॥ 8-21-42 (55909) ततः कृतेऽवहारे च प्रहृष्टास्तत्र पाण्डवाः। निशायां शिबिरं गत्वा न्यवसन्त नरेश्वराः॥ 8-21-43 (55910) ततो रक्षः पिशाचाश्च श्वापदाश्चैव सङ्घशः। जग्मुरायोधनं घोरं रुद्रस्याक्रीडसन्निभम्॥ ॥ 8-21-44 (55911) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षोडशदिवसयुद्धे एकविंशोऽध्यायः॥ 21 ॥

8-22-0 (55912) धृतराष्ट्र उवाच। 8-22-0x (4871) स्वेन च्छन्देन नः सर्वानवधीद्व्यक्तमर्जुनः। न ह्यस्य समरे मुच्येदन्तकोऽप्याततायिनः॥ 8-22-1 (55913) पार्थो ह्येकोऽहरद्भद्रामेकश्चाग्निमतर्पयत्। एकश्चेमां महीं जित्वा चक्रे बलिभृतो नृपान्॥ 8-22-2 (55914) एको निवातकवचनानहनद्दिव्यकार्मुकः। एकः किरातरूपेण स्थितं शर्वमयोधयत्॥ 8-22-3 (55915) एको ह्यरक्षद्भरतानेको भवमतोषयत्। तेनैकेन जिताः सर्वे मदीया ह्युग्रतेजसः॥ 8-22-4 (55916) न ते निन्द्याः प्रशस्यास्ते यत्ते चक्रुर्ब्रवीहि तत्। ततो दुर्योधनः सूत पश्चात्किमकरोत्तदा॥ 8-22-5 (55917) सञ्जय उवाच। 8-22-6x (4872) हतप्रहतविध्वस्ता विवर्मायुधवाहनाः। दीनस्वरा दूयमाना मानिनः शत्रुनिर्जिताः॥ 8-22-6 (55918) शिबिरस्थाः पुनर्मन्त्रं मन्त्रयन्ति स्म कौरवाः। भग्नदंष्ट्रा हतविषाः पादाक्रान्ता इवोरगाः॥ 8-22-7 (55919) तानब्रवीत्ततः कर्णः क्रुद्वः सर्प इव श्वसन्। करं करेण निष्पीड्य प्रेक्षमाणस्तवात्मजम्॥ 8-22-8 (55920) यत्तो दृढश्च दक्षश्च धृतिमानर्जुनः सदा। सम्बोधयति चाप्येनं यथाकालमधोक्षजः॥ 8-22-9 (55921) सहसाऽस्त्रविसर्गेण वयं तेनाद्य वञ्चिताः। श्वस्त्वहं तस्य सङ्कल्पं सर्वं हन्ता महीपते॥ 8-22-10 (55922) एवमुक्तस्तथेत्युक्त्वा सोऽनुजज्ञे नृपोत्तमान्। तेऽनुज्ञाता नृपाः सर्वे स्वानि वेश्मानि भेजिरे॥ 8-22-11 (55923) सुखोषितास्तां रजनीं हृष्टा युद्वाय निर्ययुः। तेऽपश्यन्विहितं व्यूहं धर्मराजेन दुर्जयम्। प्रयत्नात्कुरुमुख्येन बृहस्पत्युशनोमतात्॥ 8-22-12 (55924) अथ प्रतीपकर्तारं प्रवीरं परवीरहा। सस्मार वृषभस्कन्धं कर्णं दुर्योधनस्तदा॥ 8-22-13 (55925) पुरन्दरसमं युद्वे मरुद्गणसमं बले। कार्तवीर्यसमं वीर्ये कर्णं राज्ञोऽगमन्मनः॥ 8-22-14 (55926) सर्वेषां चैव सैन्यानां कर्णमेवागमन्मनः। सूतपुत्रं महेष्वासं बन्धुमात्ययिकेष्विव॥ 8-22-15 (55927) धृतराष्ट्र उवाच। 8-22-16x (4873) ततो दुर्योधनः सूत पश्चात्किमकरोत्तदा। यद्वोऽगमन्मनो मन्दाः कर्णं वैकर्तनं प्रति॥ 8-22-16 (55928) अप्यपश्यत राधेयं शीतार्ता इव भास्करम्। कृतेऽवहारे सैन्यानां प्रवृत्ते च रणे पुनः॥ 8-22-17 (55929) `दुर्योधनं च तत्राजौ पाण्डवेन भृशार्दितम्। पराक्रान्तान्पाण्डुसुतान्दृष्ट्वाऽपि भृशार्दितम्'॥ 8-22-18 (55930) कथं वैकर्तनः कर्णस्तत्रायुध्यत सञ्जय। कथं च पाण्डवाः सर्वे युयुधुस्तत्र सूतजम्॥ 8-22-19 (55931) कर्णो ह्येको महाबाहुर्हन्यात्पार्थान्ससृञ्जयान्। कर्णस्य भुजयोर्वीर्यं शक्रविष्णुसमं युधि॥ 8-22-20 (55932) तस्य शस्त्राणि घोराणि विक्रमश्च महात्मनः। कर्णमाश्रित्य सङ्ग्रामे मत्तो दुर्योधनो नृपः॥ 8-22-21 (55933) दुर्योधनं ततो दृष्ट्वा पाण्डवेन भृशार्दितम्। पराक्रान्तान्पाण्डुसुतान्दृष्ट्वा चापि महारथः॥ 8-22-22 (55934) कर्णमाश्रित्य सङ्ग्रामे मन्दो दुर्योधनः पुनः। जेतुमुत्सहते पार्थान्सपुत्रान्सहकेशवान्॥ 8-22-23 (55935) `यः सौबलं तथा तात नीतिमानिति मन्यते। कर्णं चाग्रतिमं युद्वे देवैरपि दुरुत्सहम्॥ 8-22-24 (55936) मन्यतेऽभ्यधिकं पार्थादेवं चास्य हृदि स्थितम्। विजेष्यति रणे कर्ण एकः पर्थान्ससोमकान्। मम चैव सदा मन्दः शंसते नित्यमग्रतः'॥ 8-22-25 (55937) अहो बत महद्दुःखं यत्र पाण्डुसुतान्रणे। नातरद्रभसः कर्णो दैवं नूनं परायणम्॥ 8-22-26 (55938) अहो द्यूतस्य निष्ठेयं घोरा सम्प्रति वर्तते॥ 8-22-27 (55939) अहो तीव्राणि दुःखानि दुर्योधनकृतान्यहम्। सोढा घोराणि बहुशः शल्यभूतानि सञ्जय॥ 8-22-28 (55940) सौबलं च तदा तात नीतिमानिति मन्यते। कर्णश्च रभसो नित्यं राजा त चाप्यनुव्रतः॥ 8-22-29 (55941) यदेवं वर्तमानेषु महायुद्वेषु सञ्जय। अश्रौषं निहतान्पुत्रान्नित्यमेव विनिर्जितान्॥ 8-22-30 (55942) न पाण्डवानां समरे कश्चिदस्ति हतः किल। स्त्रीमध्यमिव गाहन्ते दैवं तु बलवत्तरम्॥ 8-22-31 (55943) सञ्जय उवाच। 8-22-32x (4874) [राजन्पूर्वनिमित्तानि धर्मिष्ठानि विचिन्तय]। 8-22-32 (55944) अतिक्रान्तं हि यत्कार्यं पश्चाच्चिन्तयते नरः। तच्चास्य न भवेत्कार्यं चिन्तया च विनश्यति॥ 8-22-33 (55945) तदिदं तव कार्यं तु दूरप्राप्तं विजानता। न कृतं यत्त्वया पूर्वं प्राप्ताप्राप्तविचारणम्॥ 8-22-34 (55946) उक्तोऽसि बहुधा राज्ञन्मा युध्यस्वेति पाण्डवैः। न च तत्त्वग्रहीर्द्वेषात्पाण्डवेषु विशाम्पते॥ 8-22-35 (55947) त्वया पापानि घोराणि समाचीर्णानि पाण्डुषु। त्वत्कृते वर्तते घोरः पार्थिवानां जनक्षयः॥ 8-22-36 (55948) तत्त्विदानीमतिक्रान्तं मा शुचो भरतर्षभ। शृणु सर्वं यथावृत्तं घोरं वैशसमुच्यते॥ 8-22-37 (55949) प्रभातायां रजन्यां तु कर्णो राजानमभ्ययात्। समेत्य च महाबाहुर्दुर्योधनमथाब्रवीत्॥ 8-22-38 (55950) कर्ण उवाच। 8-22-39x (4875) अद्य राजन्समेष्यामि पाण्डवेन यशस्विना। निहनिष्यामि तं वीरं स वा मां निहनिष्यति॥ 8-22-39 (55951) बहुत्वान्मम कार्याणां तथा पार्थस्य भारत। नाभूत्समागमो राजन्मम चैवार्जुनस्य च॥ 8-22-40 (55952) इदं तु मे यथाप्रज्ञं शृणु वाक्यं विशाम्पते। अनिहत्य रणे पार्थं नाहमेष्यामि भारत॥ 8-22-41 (55953) हतप्रवीरे सैन्येऽस्मिन्मयि चावस्थिते युधि। अभियास्यति मां पार्थः शक्रशक्तिविनाकृतम्॥ 8-22-42 (55954) ततः श्रेयस्करं यच्च तन्निबोध जनेश्वर। आयुधानां च मे वीर्यं दिव्यानामर्जुनस्य च॥ 8-22-43 (55955) कार्यस्य महतो भेदे लाघवे दूरपातने। सौष्ठवे चास्त्रपाते च सव्यसाची न मत्समः॥ 8-22-44 (55956) प्राणे शौर्येऽथ विज्ञाने विक्रमे चापि भारत। निमित्तज्ञानयोगे च सव्यसाची न मत्समः॥ 8-22-45 (55957) सर्वायुधमहामात्रं विजयं नाम तद्वनुः। इन्द्रार्थं प्रियकामेन निर्मितं विश्वकर्मणा॥ 8-22-46 (55958) येन दैत्यगणान्राजञ्जितवान्वै शतक्रतुः। यस्य घोषेण दैत्यानां व्यामुह्यन्त दिशो दश॥ 8-22-47 (55959) तद्भार्गवाय प्रायच्छच्छक्रः परमसम्मतम्। तद्दिव्यं भार्गवो मह्यमददद्वनुरत्तमम्॥ 8-22-48 (55960) तेन योत्स्ये महाबाहुमर्जुनं जयतां वरम्। यथेन्द्रः समरे सर्वान्दैतेयान्वै समागतान्। `निजघान तथा सर्वाञ्जेष्यामि युधि पाण्डवान्'॥ 8-22-49 (55961) धनुर्घोरं रामदत्तं गाण्डीवात्तद्विशिष्यते। त्रिस्सप्तकृत्वः पृथिवी धनुषा येन निर्जिता॥ 8-22-50 (55962) धनुषो ह्यस्य कर्माणि दिव्यानि प्राह भार्गवः। तद्रामो ह्यददन्मह्यं तेन योत्स्यामि पाण्डवम्॥ 8-22-51 (55963) अद्य दुर्योधनाहं त्वां नन्दयिष्ये सबान्धवम्। निहत्य समरे वीरमर्जुनं जयतां वरम्॥ 8-22-52 (55964) सपर्वतवनद्वीपा हतवीरा ससागरा। पुत्रपौत्रप्रतिष्ठा ते भविष्यत्यद्य पार्थिव॥ 8-22-53 (55965) नाशक्यं विद्यते मेऽद्य त्वत्प्रियार्थं विशेषतः। सम्यग्धर्मानुरक्तस्य सिद्विरात्मवतो यथा॥ 8-22-54 (55966) न हि मे विक्रमं सोढुं स शक्तोऽग्निं तरुर्यथा। अवश्यं तु मया वाच्यं येन हीनोऽस्मि फल्गुनात्॥ 8-22-55 (55967) ज्या तस्य धनुषो दिव्या तथाऽक्षय्ये महेषुधी। सारथिस्तस्य गोविन्दो मम तादृङ्ग विद्यते॥ 8-22-56 (55968) तस्य दिव्यं धनुः श्रेष्ठं गाण्डीवमजितं युधि। विजयं च महद्दिव्यं ममापि धनुरुत्तमम्॥ 8-22-57 (55969) तत्राहमधिकः पार्थाद्वनुषा तेन पार्थिव। येन चाप्यधिको वीरः पाण्डवस्तन्निबोध मे॥ 8-22-58 (55970) रश्मिग्राहश्च दाशार्हः सर्वलोकनमस्कृतः। अग्निदत्तश्च वै दिव्यो रथः काञ्चनभूषणः॥ 8-22-59 (55971) अच्छेद्याः सर्वतो वीर वाजिनश्च मनोजवाः। ध्वजश्च दिव्यो द्युतिमान्वानरोपि भयङ्करः॥ 8-22-60 (55972) कृष्णश्च जगतः स्रष्टा रथं तमभिरक्षति। एभिस्त्रिभिरहं हीनो युद्वुमिच्छामि पाण्डवम्॥ 8-22-61 (55973) अयं तु सदृशः शौरेः शल्यः समितिशोभनः। सारथ्यं यदि मे कुर्याद्द्रुवस्ते विजयो भवेत्॥ 8-22-62 (55974) तस्य मे सारथिः शल्यो भवत्वसुकरः परैः। नाराचान्गार्ध्रपत्रांश्च शकटानि वहन्तु मे॥ 8-22-63 (55975) रथाश्च मुख्या राजेन्द्र युक्ता वाजिभिरुत्तमैः। आयान्तु पश्चात्सततं मामेव भरतर्षभ॥ 8-22-64 (55976) एवमभ्यधिकः पार्थाद्भविष्यामि गुणैरहम्। शल्योप्यभ्यधिकः कृष्णादर्जुनादपिचाप्यहम्॥ 8-22-65 (55977) यथाऽश्वहृदयं वेद दाशार्हः परवीरहा। तथा शल्यो विजानीते हयज्ञानं महारथः॥ 8-22-66 (55978) बाहुवीर्ये समो नास्ति मद्रराजस्य कश्चन। तथाऽस्त्रे मत्समो नास्ति कश्चिदेव धनुर्धरः॥ 8-22-67 (55979) तथा शल्यसमो नास्ति हयज्ञाने हि कश्चन। सोऽयमभ्यधिकः कृष्णाद्भविष्यति रथो मम॥ 8-22-68 (55980) एवं कृते रथस्थोऽहं गुणैरभ्यधिकोऽर्जुनात्। विजयेयमहं सङ्ख्ये फल्गुनं कुरुसत्तम॥ 8-22-69 (55981) समुद्यातुं न शक्ष्यन्ति देवा अपि सवासवाः। एतत्कृतं महाराज त्वयेच्छामि परन्तप॥ 8-22-70 (55982) क्रियतामेष कामो मे मा वः कालोऽत्यगादयम्। एवं कृते कृतं मह्यं त्वया सर्वं भविष्यति॥ 8-22-71 (55983) ततो द्रक्ष्यसि सङ्ग्रामे यत्करिष्यामि भारत। सर्वथा पाण्डवान्सङ्ख्ये विजेष्ये वै समागतान्॥ 8-22-72 (55984) न हि मे समरे शक्ताः समुद्यातुं सुरासुराः। किमु पाण्डुसुता राजन्रणे मानुषयोनयः॥ 8-22-73 (55985) सञ्जय उवाच। 8-22-74x (4876) एवमुक्तस्तव सुतः कर्णेनाहवशोभिना। सम्पूज्य सम्प्रहृष्टात्मा ततो राधेयमब्रवीत्॥ 8-22-74 (55986) दुर्योधन उवाच। 8-22-75x (4877) एवमेतत्करिष्यामि यथा त्वं कर्ण मन्यसे। सोपासङ्गा रथाः साश्वाः स्वनुयास्यन्ति संयुगे॥ 8-22-75 (55987) नाराचान्गार्ध्रपत्रांश्च शकटानि वहन्तु ते। अनुयास्याम कर्ण त्वां वयं सर्वे च पार्थिवाः॥ 8-22-76 (55988) सञ्जय उवाच। 8-22-77x (4878) एवमुक्त्वा महाराज तव पुत्रः प्रतापवान्। अभिगम्याब्रवीद्राजा मद्रराजमिदं वचः॥ ॥ 8-22-77 (55989) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि द्वाविंशोऽध्यायः॥ 22 ॥

8-23-0 (55990) सञ्जय उवाच। 8-23-0x (4879) एवमुक्तो महाराज तव पुत्रः प्रतापवान्। मद्रेश्वरं प्रति रणे सुरसैन्यभयङ्करम्। सर्वं तथाऽकरोत्तूर्णं राधेयस्तद्यथाऽब्रवीत्॥ 8-23-1 (55991) मद्राजं च समरे प्रणम्य च महारथम्। विनयेनोपसङ्गम्य प्रणयाद्वाक्यमब्रवीत्॥ 8-23-2 (55992) सत्यव्रत महाभाग द्विषतां तापवर्धन। मद्रेश्वर रणेशूर परसैन्यभयङ्कर॥ 8-23-3 (55993) `मत्प्रियार्थं हितार्थं च तथा पार्थवधाय च'। श्रुतवानसि कर्णस्य ब्रुवतो वदतां वर। यथा नृपतिसिंहानां मध्ये त्वां वरये स्वयम्॥ 8-23-4 (55994) तत्त्वामप्रतिवीर्याद्य शत्रुपक्षक्षयावह। मद्रेश्वर प्रयाचेऽहं शिरसा विनयेन च॥ 8-23-5 (55995) तस्मात्पार्थविनाशार्थं हितार्थं मम चैव हि। त्वं पाहि सर्वतः कर्णं भवं ब्रह्मेव सुव्रत॥ 8-23-6 (55996) सारथ्यं रथिनां श्रेष्ठ प्रणयात्कर्तुमर्हसि। त्वयि यन्तरि राधेयो विद्विषो मे विजेष्यते॥ 8-23-7 (55997) अभीषूणां हि कर्णस्य ग्रहीतान्यो न विद्यते। ऋते हि त्वां महाभाग वासुदेवसमं युधि॥ 8-23-8 (55998) स पाहि सर्वथा कर्णं यथा ब्रह्मा महेश्वरम्। यथा च सर्वथाऽऽपत्सु वार्ष्णेयः पाति पाण्डवम्। तथा मद्रेश्वराद्य त्वं राधेयं प्रतिपालय॥ 8-23-9 (55999) भीष्मो द्रोणः कृपः कर्णो भवान्भोजश्च वीर्यवान्। शकुनिः सौबलो द्रौणिरहमेव च नो बलम्॥ 8-23-10 (56000) एवमेष कृतो भागो नवधा पृथिवीपते। न च भागोऽत्र भीष्मस्य द्रोणस्य च महात्मनः॥ 8-23-11 (56001) ताभ्यामतीत्य तौ भागौ निहता मम शत्रवः। वृद्वौ हि तौ महेष्वासौ छलेन निहतौ युधि॥ 8-23-12 (56002) कृत्वा चासुकरं कर्म गतौ स्वर्गमितोऽनघ। तथान्ये पुरुषव्याघ्राः परैर्विनिहता युधि॥ 8-23-13 (56003) अस्मदीयाश्च बहवः स्वर्गाय गमिताः परैः। त्यक्त्वा प्राणानय्थाशक्ति चेष्टां कृत्वा च पुष्कलाम्। 8-23-14 (56004) तदिदं हतभूयिष्ठं बलं मम नराधिप। पूर्वमप्यल्पकैः पार्थैर्हतं किमुत साम्प्रतम्॥ 8-23-15 (56005) बलवन्तो महात्मानः कौन्तेयाः सत्यविक्रमाः। बलं शेषं न हन्युर्मे यथा तत्कुरु पार्थिव॥ 8-23-16 (56006) हतवीरमिदं सैन्यं पाण्डवैः समरे विभो। कर्णो ह्येको महाबाहुरस्मत्प्रियहिते रतः॥ 8-23-17 (56007) भवांश्च पुरुषव्याघ्र सर्वलोकमहारथः। शल्य कर्णोऽर्जुनेनाद्य योद्वुमिच्छति संयुगे॥ 8-23-18 (56008) तस्मिञ्जयाशा विपुला मद्रराज नराधिप। तस्याभीषुग्रहवरो नान्योऽस्ति भुवि कश्चन॥ 8-23-19 (56009) पार्थस्य समरे कृष्णो यथाऽभीषुग्रहो वरः। तथा त्वमपि कर्णस्य रथेऽभीषुग्रहो भव॥ 8-23-20 (56010) तेन युक्तो रणे पार्थो रक्ष्यमाणश्च पार्थिव। यानि कर्माणि कुरुते प्रत्यक्षाणि तथैव तत्॥ 8-23-21 (56011) पूर्वं नः समरे ह्येवमधीदर्जुनो रिपून्। इदानीं विक्रमो ह्यस्य कृष्णेन सहितस्य च॥ 8-23-22 (56012) कृष्णेन सहितः पार्थो धार्तराष्ट्रीं महाचमूम्। अहन्यहनि मद्रेश द्रावयन्दृश्यते युधि॥ 8-23-23 (56013) भागोऽवशिष्टः कर्णस्य तव चैव महाद्युते। तं भागं सह कर्णेन युगपन्नाशयाद्य हि॥ 8-23-24 (56014) अरुणेन यथा सार्धं तमः सूर्यो व्यपोहति। तथा कर्णेन सहितो जहि पार्थं महाहवे॥ 8-23-25 (56015) उद्यन्तौ च यथा सूर्यौ बालसूर्यसमप्रभौ। कर्णशल्यौ रणे दृष्ट्वा विद्रवन्तु महारथाः॥ 8-23-26 (56016) सूर्यारुषौ यथा दृष्ट्वा तमो नश्यति मारिष। तथा नश्यन्तु कौन्तेयाः सपाञ्चालाः ससृञ्जयाः॥ 8-23-27 (56017) रथिनां प्रवरः कर्णो यन्तॄणां प्रवरो भवान्। संयोगो युवयोर्लोके नाभून्न च भविष्यति॥ 8-23-28 (56018) यथा सर्वास्ववस्थासु वार्ष्मेयः पाति पाण्डवम्। तथा भवान्परित्रातु कर्णं वैकर्तनं रणे। `सारथ्यं क्रियतां तस्य युध्यमानस्य संयुगे॥ 8-23-29 (56019) यथा च समरे कृष्णो रक्षते सर्वतोऽर्जुनम्। तथा त्वमपि राधेयं रक्षस्व च महारणे'॥ 8-23-30 (56020) त्वया सारथिना ह्येष अप्रधृष्यो भविष्यति। देवतानामपि रणे सशक्राणां महीपते। किं पुनः पाण्डवेयानां मा विशङ्कीर्वचो मम॥ 8-23-31 (56021) सञ्जय उवाच। 8-23-32x (4880) दुर्योधनवचः श्रुत्वा शल्यः क्रोधसमन्वितः। `धार्तराष्ट्रमथोवाच सृक्विणी परिलेलिहन्'॥ 8-23-32 (56022) त्रिशिखां भ्रुकुटिं कृत्वा धुन्वन्हस्तौ पुनःपुनः। क्रोधरक्ते महानेत्रे परिवृत्य महाभुजः। कुलैश्वर्यश्रुतबलैर्दृप्तः शल्योऽब्रवीदिदम्॥ 8-23-33 (56023) शल्य उवाच। 8-23-34x (4881) न मामर्हसि राजेद्र नियोक्तुं कर्मणीदृशे। न हि पापीयसः श्रेयान्प्रेष्यत्वं कर्तुमर्हति॥ 8-23-34 (56024) यो ह्यभ्युपगतं मित्रं गरीयांसं विशेषतः। वशे पापीयसो धत्ते तत्कार्यमधरोत्तरम्॥ 8-23-35 (56025) ब्रह्मणा ब्राह्मणाः सृष्टा मुखात्क्षत्रं च बाहुतः। ऊरुभ्यामथ वैश्या वै शूद्राः पद्भ्यामिति श्रुतिः॥ 8-23-36 (56026) तेभ्यो वर्णविशेषाश्च प्रतिलोमानुलोमजाः। अथान्योन्यस्य संयोगाच्चातुर्वर्ण्यस्य भारत॥ 8-23-37 (56027) गोप्तारः सङ्गृहीतारो दातारः क्षत्रियाः स्मृताः॥ 8-23-38 (56028) याजनाध्यापनैर्विप्रा विशुद्वैश्च प्रतिग्रहैः। लोकस्यानुग्रहार्थाय स्थापिता ब्राह्मणा भुवि॥ 8-23-39 (56029) कृषिश्च पाशुपाल्यं च विशां दानं च धर्मतः। ब्रह्मक्षत्रविशां शूद्रा विहिताः परिचारकाः॥ 8-23-40 (56030) ब्रह्मक्षत्रस्य विहिताः सूता वै परिचारकाः। न क्षत्रियो वै सूतानां शृणुयाच्च कथञ्चन॥ 8-23-41 (56031) अहं मूर्धाभिषिक्तो हि राजर्षिकुलजो नृपः। महारथसमाख्यातः सेव्यः स्तुत्यश्च वन्दिनां॥ 8-23-42 (56032) सोऽमहेतादृशो भूत्वा नेहारिबलसूदनः। सूतपुत्रस्य सङ्ग्रामे सारथ्यं कर्तुमुत्सहे॥ 8-23-43 (56033) अवमन्यसे मां गान्धारे ध्रुवं चाप्यतिशङ्कसे। यस्माद्ब्रवीषि विस्रब्धः सारथ्यं क्रियतामिति॥ 8-23-44 (56034) अस्मत्तोऽभ्यधिकं कर्णं मन्वानस्तं प्रशंससि। न चाहं युधि राधेयं गणये तुल्यमात्मनः॥ 8-23-45 (56035) आदिश्यतामभ्यधिको ममांशः पृथिवीपते। तमहं समरे हत्वा गमिष्यामि यथागतम्॥ 8-23-46 (56036) अथवाप्येक एवाहं योत्स्यामि तव शत्रुभिः। पश्य वीर्यं ममाद्य त्वं सङ्ग्रामे दहतो रिपून्॥ 8-23-47 (56037) न चापि कामान्कौरव्य निधाय हृदये पुमान्। अस्मद्विधः प्रवर्तेत मा मा त्वमतिशङ्किथाः॥ 8-23-48 (56038) अपि चाप्यवमानो मे न कर्तव्यः कथञ्चन। पश्य भीमौ मम भुजौ वज्रसंहननौ दृढौ॥ 8-23-49 (56039) धनुः पश्य च मे चित्रं शरांश्चाशीविषपमान्। रथं च पश्य मे चित्रं सदश्वैर्वातवेगिभिः॥ 8-23-50 (56040) गदां च पश्य गान्धारे हेमपट्टविभूषिताम्। दारयेयं महीं क्रुद्धो विकिरेयं च पर्वतान्। शोषयेयं समुद्रांश्च पातयेयं च भास्करम्॥ 8-23-51 (56041) तं मामेवंविधं राजन्समर्थमरिनिग्रहे। कस्माद्युनङ्क्षि सारथ्ये सूतस्याधिरथेस्तु माम्॥ 8-23-52 (56042) न चापि मम राधेयः कलामर्हति षोडशीम्॥ 8-23-53 (56043) सकर्णा ये त्रयो लोकाः सार्जुनाः सजनार्दनाः। निबद्वांस्तन्त्रणे राजन्न गणेयं कथञ्चन॥ 8-23-54 (56044) न चाहं प्राकृतः कश्चिन्न चास्म्यधिगतः स्वयम्। अयं चाप्यवमानो मे न कर्तव्यः कथञ्चन॥ 8-23-55 (56045) आपृच्छे त्वाद्य गान्धारे यास्यामि विषयं प्रति। न चाहं सूतपुत्रस्य सारथ्यमुपजग्मिवान्॥ 8-23-56 (56046) अवमानमहं प्राप्य न योत्स्यामि कथञ्चन। आपृच्छे त्वाऽद्य गान्धारे गमिष्यामि गृहाय वै॥ 8-23-57 (56047) सञ्जय उवाच। 8-23-58x (4882) एवमुक्त्वा महाराज शल्यः समितिशोभनः। उत्थाय प्रययौ तूर्णं राजमध्यादमर्षितः॥ 8-23-58 (56048) प्रणयाद्बहुमानाच्च तं निगृह्य सुतस्तव। अब्रवीन्मधुरं वाक्यं साम्ना सर्वार्थसाधकम्॥ 8-23-59 (56049) यथा शल्य त्वमात्थेदमेवमेतदसंशयम्। अभिप्रायस्तु मे कश्चित्तं निबोध जनेश्वर॥ 8-23-60 (56050) न कर्णोऽभ्यधिकस्त्वत्तो न चान्ये चैव पार्थिवाः। न च मद्रेश्वर त्वां वै कृष्णः सोढुं च शक्ष्यति॥ 8-23-61 (56051) ऋतमेव हि पूर्वास्ते वदन्ति पुरुषोत्तमाः। तस्मादार्तायनिः प्रोक्तो भवानिति मतिर्मम॥ 8-23-62 (56052) शल्यबूतस्तु शत्रूणां यस्मात्त्वं युधि मानद। तस्माच्छल्येति ते नाम कथ्यते पृथिवीतले॥ 8-23-63 (56053) यदेतद्व्याहृतं पूर्वं भवता भूरिदक्षिण। तदेव कुरु धर्मज्ञ मदर्थं यद्यदुच्यते॥ 8-23-64 (56054) न च त्वत्तो हि राधेयो न चाहमपि वीर्यवान्। वृणेऽहं त्वां हयाग्र्याणां यन्तारमिह संयुगे॥ 8-23-65 (56055) मन्ये चाभ्यधिकं शल्य गुणैः कर्णं धनञ्जयात्। भवन्तं वासुदेवाच्च लोकोऽयमतिमन्यते॥ 8-23-66 (56056) कर्णो ह्यभ्यधिकः पार्थादस्त्रैरेव नरर्षभ। भवानभ्यधिकः कृष्णादश्वज्ञाने बले तथा॥ 8-23-67 (56057) यथाऽश्वहृदयं वेद वासुदेवो महामनाः। द्विगुणं त्वं तथा वेत्सि मद्रराजेश्वरात्मज॥ 8-23-68 (56058) शल्य उवाच। 8-23-69x (4883) यन्मां ब्रवीषि गान्धारे मध्ये सैन्यस्य कौरव। विशिष्टं देवकीपुत्रात्प्रीतिमानस्म्यहं त्वयि॥ 8-23-69 (56059) एष सारथ्यमातिष्ठे राधेयस्य यशस्विनः। युध्यतः पाण्डवाग्र्येण यथा त्वं वीर मन्यसे॥ 8-23-70 (56060) समयश्च हि मे वीर कश्चिद्वैकर्तनं प्रति। उत्सृजेयं यथाश्रद्वमहं वाचोऽस्य सन्निधौ॥ 8-23-71 (56061) सञ्जय उवाच। 8-23-72x (4884) तथेति राजन्पुत्रस्ते सह कर्णेन भारत। 8-23-72 (56062) अब्रवीन्मद्रराजस्य मतं भरतसxxxx॥ ॥ 8-23-72 (56063) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि त्रयोविंशोऽध्यायः॥ 23 ॥

8-24-0 (56064) दुर्योधन उवाच। 8-24-0x (4885) भूय एव तु मद्रेश यत्त्वा वक्ष्यामि तच्छृणु। यथा पुरावृत्तमिदं युद्धे देवासुरे प्रभो॥ 8-24-1 (56065) यदुक्तवान्पितुर्मह्यं मार्कण्डेयो महातपाः। ब्रुवतस्तदशेषेण मम राजर्षिसत्तम। निबोध मनसा चात्र न ते कार्या विचारणा॥ 8-24-2 (56066) `समुत्पन्नो हि राजानः प्रमोह इति निश्चयम्। कृत्वा चैव व्यवस्यन्ति सर्वे धर्मार्थनिश्चयान्॥ 8-24-3 (56067) देवानामसुराणां च महानासीत्समुच्छ्रयः। सैंहिकेयास्तदोद्वृत्ता विबुधानवसूदयन्। ते निरस्तः कृता देवैर्दानवा बलगर्विताः'॥ 8-24-4 (56068) तत्रासीत्प्रथमो राजन्सङ्ग्रामस्तारकामयः। निर्जिताश्च ततो दैत्या दैवतैरिति नः श्रुतिः॥ 8-24-5 (56069) भग्नदर्पा निरुत्साहाः पातालं विविशुस्तदा॥ 8-24-6 (56070) निर्जितेषु च दैत्येषु तारकस्य सुतास्त्रयः। ताराक्षः कमलाक्षश्च विद्युन्माली च पार्थिव॥ 8-24-7 (56071) तप उग्रं समास्थाय नियमे परमे स्थिताः। तपसा कर्णयामासुर्देहांस्ताञ्शत्रुकर्शनाः॥ 8-24-8 (56072) दमेन तपसा चैव नियमेन समाधिना। तेषां पितामहः प्रीतो वरदः प्रददौ वरम्॥ 8-24-9 (56073) अवध्यत्वं च ते सर्वे सर्वभूतेषु सर्वदा। सहिता वरयामासः सर्वलोकपितामहम्॥ 8-24-10 (56074) तानब्रवीत्तदा देवः सर्वलोकगुरुः प्रभुः। नास्ति सर्वामरत्वं वै निवर्तध्वमितोऽसुराः। अन्यं वरं वृणीध्वं वै रोचते यादृशो हि वः॥ 8-24-11 (56075) ततस्ते सहिता राजन्सम्प्रधार्यासकृद्बहुः। सर्वलोकेश्वरं वाक्यं प्रणम्यैनमथाऽब्रुवन्॥ 8-24-12 (56076) वस्तुमिच्छाम नगरं कर्तुं कामगमं शुभम्। सर्वकामसमृद्वार्थमवध्यं देवदानवैः॥ 8-24-13 (56077) यक्षरक्षोरगगणैर्नानाजातिभिरेव च। न कृत्याभिर्न शस्त्रैश्च न शापैर्ब्रह्मवादिनाम्। वध्येत त्रिपुरं देव प्रयच्छेः प्रपितामह॥ 8-24-14 (56078) वयं पुराणि त्रीण्येव समास्थाय महीमिमाम्। विचरिष्याम लोकेऽस्मिंस्त्वत्प्रसादपुरस्कृताः॥ 8-24-15 (56079) ततो वर्षसहस्रेषु समेष्यामः परस्परम्। एकीभावं गभिष्यन्ति पुराण्येतानि चानघ॥ 8-24-16 (56080) समागतानि चैतानि यो हन्याद्भगवांस्तदा। एकेषुणा देववरः स नो मृत्युर्भविष्यति॥ 8-24-17 (56081) दुर्योधन उवाच। 8-24-18x (4886) तेषां तद्वचनं श्रुत्वा दानवानां पितामहः। एवमस्त्विति तान्देवः प्रत्युक्त्वा प्राविशद्दिवम्॥ 8-24-18 (56082) ते तु लब्धवराः प्रीताः सम्प्रधार्य परस्परम्। पुरत्रयविसृष्ट्यर्थं मयं वव्रुर्महारथाः। विश्वकार्माणमजरं दैत्यदानवपूजितम्॥ 8-24-19 (56083) ततो मयः स्वतपसा चक्रे धीमान्पुराणि च। त्रीणि काञ्चनमेकं वै रौप्यं कार्ष्णायसं तथा॥ 8-24-20 (56084) काञ्चनं दिवि तत्रासीदन्तरिक्षे च राजतम्। आयसं चाभवद्भौमं तदा तेषां परन्तप॥ 8-24-21 (56085) एकैकं योजनशतं विस्तृतं तावदायतम्। दृढं चाट्टालकयुतं बृहत्प्राकारतोरणम्॥ 8-24-22 (56086) गृहप्रवरसम्बाधमसम्बाधमहापथम्। प्रासादैर्विविधैश्चापि द्वारैश्चैवोपशोभितम्॥ 8-24-23 (56087) त्रिपुरं तेषु चाप्यासन्राजानो वै पृथक्पृथक्। दिव्यमाल्याम्बरधरा दैतेया राजसत्तम॥ 8-24-24 (56088) काञ्चनं तारकाक्षस्य दिव्यमासीन्महात्मनः। राजतं कमलाक्षस्य विद्युन्मालिन आयसम्॥ 8-24-25 (56089) त्रयस्ते दैत्यराजानस्त्रीँल्लोकानाशु तेजसा। आक्रम्य तस्थुरूचुश्च कश्च नाम प्रजापतिः॥ 8-24-26 (56090) तेषां दानवमुख्यानां प्रयुतान्यर्बुदानि च। कोट्याश्चाप्रतिवीराणां समाजग्मुस्ततस्ततः॥ 8-24-27 (56091) मांसाशिनः सुदृप्ताश्च सुरैर्विनिकृताः पुरा। महदैश्वर्यमिच्छन्तस्त्रिपुरं दुर्गमाश्रिताः॥ 8-24-28 (56092) सर्वेषां च पुनश्चैषां सर्वयोगवहो मयः। तमाश्रित्य हि ते सर्वेऽवर्तयन्नकुतोभयाः॥ 8-24-29 (56093) यो हि यं मनसा कामं दध्यौ त्रिपुरसंश्रयः। तस्मै तस्मै मयस्तं तं विदधे मायया तदा॥ 8-24-30 (56094) तारकाक्षसुतश्चासीद्वरिर्नाम महाबलः। तपस्तेपे परमकं येनातुष्यत्पितामहः॥ 8-24-31 (56095) सन्तुष्टमवृणोद्देवं वापी भवतुः नः पुरे। शस्त्रैर्विनिहता यत्र क्षिप्ताः स्युर्बलवत्तराः॥ 8-24-32 (56096) स तु लब्ध्वा वरं वीरस्तारकाक्षसुतो हरिः। ससृजे तत्र वापीं तां मृतसञ्जीविनीं प्रभो॥ 8-24-33 (56097) येन रूपेण यो दैत्यो येन वेषेण चाप्यथ। क्षिप्यते निहतो वाप्यां तादृशेनैव जायते। सम्पूर्णबलवीर्यस्तु राजञ्छौर्यसमन्वितः॥ 8-24-34 (56098) एवं वीर्येण संयुक्तां कृतां तेन महात्मना। तां प्राप्य त्रैपुरा वापीं लोकान्सर्वान्बबाधिरे॥ 8-24-35 (56099) महता तपसा सिद्धाः सुराणां भयवर्धनाः। एकस्मिन्निहते दैत्ये सृजन्ति स्म दशासुरान्। न तेषां विद्यते युद्वे क्षयो राजन्कथञ्चन॥ 8-24-36 (56100) ततस्ते लोभमोहाभ्यामभिभूता विचेतसः। निर्भीकाः सहिताः सर्वे स्थापिताः समलोलुपाः॥ 8-24-37 (56101) विद्राव्य सगणान्देवांस्तत्रतत्र तदातदा। विचेरुः स्वेन कामेन वरदानेन दर्पिताः॥ 8-24-38 (56102) देवोद्यानानि सर्वाणि स्थानानि च दिवौकसाम्। ऋषीणामाश्रमान्पुण्यान्रम्याञ्चनपदांस्तथा। उत्सादयन्त मर्यादां दानवा दुष्टचारिणः॥ 8-24-39 (56103) निःस्थानाश्च कृता देवा ऋषयः पितृभिः सह। दैत्यैस्त्रिभिस्त्रयो लोका ह्याक्रान्तास्तैः सुरेतरैः॥ 8-24-40 (56104) पीड्यमानेषु लोकेषु ततः शक्रो मरुद्वृतः। पुराण्यायोधयाञ्चक्रे वज्रहस्तः समन्ततः॥ 8-24-41 (56105) नाशकत्तान्यभेद्यानि यदा भेत्तुं पुरन्दरः। पुराणि वरदत्तानि धात्रा तेन नराधिप॥ 8-24-42 (56106) तदा भीतः सुरपतिर्मुक्त्वा तानि पुराण्यथ। तैरेव विबुधैः सार्धं पितामहमरिन्दम। जगामाथ तदाख्यातुं विप्रकारं सुरेतरैः॥ 8-24-43 (56107) ते तत्त्वं सर्वमाख्याय शिरोभिः सम्प्रणम्य च। तद्वधोपायमाचक्ष्व भगवन्निति चाब्रुवन्॥ 8-24-44 (56108) श्रुत्वा तद्भगवान्देवो देवानिदमुवाच ह। श्रूयतां त्रिदशाः सर्वे यथेदं वाक्यगौरवम्॥ 8-24-45 (56109) दुरात्मानोऽसुरा नित्यं ते चापि विबुधा मम। न शक्नुवन्ति ते (ये) सर्वे युष्मान्वै पीडयन्ति ते॥ 8-24-46 (56110) अहं समस्तु सर्वेषां भूतानां नात्र संशयः। अविनीता निहन्तव्या इत्येवं प्रब्रवीमि वः॥ 8-24-47 (56111) एकेषुणा (हि) विभेद्यानि तानि दुर्गाणि नान्यथा। शक्तस्तु तानि बाणेन भेत्तुं कामं त्रिलोचनः॥ 8-24-48 (56112) ते यूयं स्थाणुमीशानं जिष्मुमक्लिष्टकारिणम्। योद्वारं वृणुत क्षिप्रं स तान्हन्ता सुरेतरान्॥ 8-24-49 (56113) ते देवास्तेन वाक्येन चोदिताः प्रणताः स्थिताः। दिव्यं वर्षसहस्रं वै तपस्तप्त्वा सुरर्षभाः। शुभात्मानो महात्मानो जग्मुर्वै वृषभध्वजम्॥ 8-24-50 (56114) ब्रह्माणमग्रतः कृत्वा शरण्यं शरणागताः। तपः परममाजग्मुर्गृणन्तो ब्रह्म शाश्वतम्॥ 8-24-51 (56115) अनङ्गमथनं सर्वे भवं सर्वात्मना गताः। देवदेवं परं स्थाणुं वरदं त्र्यम्बकं शिवम्॥ 8-24-52 (56116) शर्वमीड्यमजं रुद्रं शशाङ्काङ्कितमूर्धजम्। तुष्टुवुर्वाग्भिरुग्राभिर्भयेष्वभयमच्युतम्। सर्वात्मानं महात्मानं येनाप्तं विश्वमात्मना॥ 8-24-53 (56117) तपोविशेषैर्विविधैर्योगं यो वेद चात्मनः। यः साङ्ख्यमात्मना वेत्ति यस्य चात्मा वेशे सदा॥ 8-24-54 (56118) तं ते ददृशुरीशानं तेजोराशिमुमापतिम्। `परेण यत्नेन भवं त्रिदशाः शर्वमीश्वरम्'। अनन्यसदृशं लोके प्रतपन्तमकल्मषम्॥ 8-24-55 (56119) एकश्च भगवांस्तत्र नानारूपमकल्पयत्। आत्मनः प्रतिरूपाणि रूपाण्यथ महात्मनि। परस्परस्य चापश्यन्सर्वे परमविस्मिताः॥ 8-24-56 (56120) सर्वभूतमयं दृष्ट्वा तमजं जगतः परिम्। देवा ब्रह्मर्षयश्चैव शिरोभिर्धरणीं गताः॥ 8-24-57 (56121) तान्स्वस्तिवाच्य चाभ्यर्च्य समुत्थाप्य च शङ्करः। ब्रूतब्रूतेति भगवान्स्मयमानोऽभ्यभाषत॥ 8-24-58 (56122) त्र्यम्बकेणाभ्यनुज्ञातास्ततस्ते स्वस्थचेतसः। नमो नमो नमस्तेऽस्तु प्रभो इत्यब्रुवन्भवम्॥ 8-24-59 (56123) नमो देवाधिदेवाय प्रियाधाघ्नेऽतिमन्यवे। प्रजापतिमखघ्नाय प्रजापतिभिरीड्यते॥ 8-24-60 (56124) नमः स्तुताय स्तुत्याय स्तूयमानाय शम्भवे। विलोहिताय रुद्राय नीलग्रीवाय शूलिने॥ 8-24-61 (56125) अमोघाय मृगाक्षाय प्रवरायुधयोधिने। अर्हाय चैव शुद्वाय क्षयाय क्रथनाय च॥ 8-24-62 (56126) दुर्वारणाय शुक्राय ब्रह्मणे ब्रह्मचारिणे। ईशानायाप्रमेयाय निहन्त्रे चर्मवाससे॥ 8-24-63 (56127) तपोरताय पिङ्गाय व्रतिने कृत्तिवाससे। कुमारपित्रे त्र्यक्षाय प्रवरायुधधारिणे॥ 8-24-64 (56128) प्रपन्नार्तिविनाशाय ब्रह्मद्विट्सङ्घघातिने। वनस्पतीनां पतये वनानां पतये नमः॥ 8-24-65 (56129) गवां च पतये नित्यं यज्ञानां पतये नमः। नमोस्तु ते ससैन्याय त्र्यम्बकायामितौजसे। मनोवाक्कर्मभिर्देव त्वां प्रपन्नान्भजस्व नः॥ 8-24-66 (56130) ततः प्रसन्नो भगवान्स्वागतेनाभिनन्द्य च। प्रोवाच व्येतु वस्त्रासो ब्रूत किं करवाणि वः॥ 8-24-67 (56131) `देवाः शर्वस्य वचनं श्रुत्वा हर्षमुपागताः'॥ ॥ 8-24-68 (56132) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि चतुर्विंशोऽध्यायः॥ 24 ॥

8-25-0 (56133) दुर्योधन उवाच। 8-25-0x (4887) पितृदेवर्षिसङ्घेभ्योऽभये दत्ते महात्मना। सत्कृत्य शंकरं प्राह ब्रह्मा लोकपितामहः॥ 8-25-1 (56134) इमान्यसुरदुर्गाणि लोकांस्त्रीनाक्रमन्ति हि। कश्च प्रजापतिर्घोरांस्तान्स्रर्वाञ्जहि मा चिरम्॥ 8-25-2 (56135) वरातिसर्गाद्देवेश प्राजापत्यमिदं परम्। मयाऽधितिष्ठता दत्तो दानवेभ्यो महान्वरः॥ 8-25-3 (56136) नास्त्यन्यो युधि तेषां वै निहन्ता इति नः श्रुतम्। तानतिक्रान्तमर्यादान्नान्यः संहर्तुमर्हति। त्वामृते सर्वभूतेश त्वं ह्येषां प्रत्यरिर्वधे॥ 8-25-4 (56137) स त्वं देव प्रपन्नानां याचतां च दिवोकसाम्। कुरु प्रसादं वरद दानवाञ्जहि संयुगे॥ 8-25-5 (56138) त्वत्प्रसादाज्जगत्सर्वं सुखमैधत मानद। शरण्यस्त्वं हि देवानां वयं त्वां शरणं गताः॥ 8-25-6 (56139) ईश्वर उवाच। 8-25-7x (4888) हन्तव्याः शत्रवः सर्वे युष्माकमिति मे मतिः। न त्वेकश्चोत्सहे हन्तुं बलिनः सुरविद्विषः॥ 8-25-7 (56140) ते यूयं सहिताः सर्वे मदीयेनापि तेजसा। जयध्वं युधि तान्सर्वान्सङ्घातेन महाबलान्॥ 8-25-8 (56141) देवा ऊचुः। 8-25-9x (4889) अस्मत्तेजोबलं यावत्तावद्द्विगुणमेव वा। तत्तेषामिति मन्यामो दृष्टतेजोबला हि ते॥ 8-25-9 (56142) ईश्वर उवाच। 8-25-10x (4890) वध्यास्ते सर्वथा पापा ये युष्मास्वपराधिनः। मम तेजोबलार्धेन सर्वे मृद्गथ शात्रवान्॥ 8-25-10 (56143) देवा ऊचुः। 8-25-11x (4891) बिभर्तुं तव तेजोर्धं न शक्ष्याम सुरेश्वर। सर्वेषां नो बलार्धेन त्वमेव जहि शात्रवान्॥ 8-25-11 (56144) वयं च सर्वथा देव रक्षणीयास्तथैव च। स नो रक्ष महादेव त्वमेव जहि शात्रवान्॥ 8-25-12 (56145) ईश्वर उवाच। 8-25-13x (4892) मम तेजो न शक्ता हि सर्वे धारयितुं यदि। अहमेनान्वधिष्यामि युष्मत्तेजोर्धसंयुतः॥ 8-25-13 (56146) बलार्धं यदि मे देवा न धारयितुमाहवे। शक्ताः सर्वे हि सङ्गम्य यूयं तत्प्रब्रवीमि वः॥ 8-25-14 (56147) समा भवन्ति मे सर्वे दानवाश्चामराश्च ये। शिवोऽस्मि सर्वभूतानां शिवत्वं तेन मे सुराः॥ 8-25-15 (56148) किन्त्वधर्मेण वर्तन्ते यस्मात्ते सुरशत्रवः। तस्माद्वध्या मयाप्येते युष्माकं च हितेप्सया॥ 8-25-16 (56149) शरणं वः प्रपन्नानां धर्मेण च जिगीषताम्। साहाय्यं वः करिष्यामि निहनिष्यामि वो रिपून्॥ 8-25-17 (56150) दीयतां च बलार्धं मे सर्वैरपि पृथक्पृथक्। पशुत्वं चैव मे लोकाः सर्वे कल्पन्तु पीडिताः॥ 8-25-18 (56151) पशूनां तु पतित्वं मे भवत्वद्य दिवौकसः। एवं न पापं प्राप्स्यामि पशून्हत्वा सुरद्विपः॥ 8-25-19 (56152) कल्पयध्वं रथं दिव्यं रथाश्वांश्चैव पारगान्। धनुः शरं सारथिं च ततो जेष्यामि वो रिपून्॥ 8-25-20 (56153) इति श्रुत्वा वचो देवा देवदेवस्य भूपतेः। विषादमगमन्सर्वे पशुत्वं प्रति शङ्किताः॥ 8-25-21 (56154) तेषां भावं भवो ज्ञात्वा देवस्तानब्रवीदिदम्। मा वोस्तु पशुभावेऽस्मिन्भयं विबुधसत्तमाः॥ 8-25-22 (56155) श्रूयतां पशुभावस्य विमोक्षः क्रियतां च सः॥ 8-25-23 (56156) यो वः पशुपतेश्चर्यां चरिष्यति स मोक्ष्यते। पशुत्वादिति सत्यं वः प्रतिजाने समागमे॥ 8-25-24 (56157) ये चाप्यन्ये चरिष्यन्ति व्रतं मोक्ष्यन्ति तेऽपि च॥ 8-25-25 (56158) नै(त्य)ष्ठिकं द्वादशाब्दं वा अर्धमब्दमृतुत्रयम्। मासं द्वादशरात्रं गुह्यं व्रतं दिव्यं चरिष्यथ॥ 8-25-26 (56159) तं तथेत्यब्रुवन्देवा देवदेवनमस्कृतम्। ऊचुश्चेदं गृहाणेदं तेजसोऽर्धमिति प्रभुम्॥ 8-25-27 (56160) प्रत्युवाच तथेत्येव शूलधृद्राजसत्तम। ततस्ते प्रददुः सर्वे तेजसोऽर्धं महात्मने॥ 8-25-28 (56161) सर्वमादाय सर्वेषां तेजसोऽर्धं दिवौकसाम्। तेजसाप्यधिको भूत्वा भूयोऽप्यतिबलोऽभवत्॥ 8-25-29 (56162) ततः प्रभृति देवानां देवदेवोऽभवद्भवः। पतिश्च सर्वभूतानां पशूनां चाभवत्तदा॥ 8-25-30 (56163) तस्मात्पशुपतिश्चोक्तो भवत्वाच्च भवेति वै॥ अर्धमादाय सर्वेषां तेजसा प्रज्वलन्निव। 8-25-31 (56164) भासयामास तान्सर्वान्देवदेवो महाद्युतिः॥ ततोऽभिषिषिच्युः सर्वे सुरा रुद्रं पुरारिणम्। 8-25-32 (56165) महादेव इति ह्यासीद्देवदेवो महेश्वरः॥ ॥ 8-25-33 (56166) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि पञ्चविंशोऽध्यायः॥ 25 ॥

8-26-0 (56167) दुर्योधन उवाच। 8-26-0x (4893) तेजसोऽर्धं सुरा दत्त्वा शङ्कराय महात्मने। पशुत्वमपि चोपेत्य विश्वकर्माणमव्ययम्॥ 8-26-1 (56168) ऊचुः सर्वे समाभाष्य रथः सङ्कल्प्यतामिति। विश्वकर्माऽपि सञ्चिन्त्य रथं दिव्यमकल्पयत्॥ 8-26-2 (56169) समेतां पृथिवीं देवी विशालां पुरमालिनीम्। सपर्वतवनद्वीपां चक्रे भूतधरां रथम्॥ 8-26-3 (56170) ईषां नक्षत्रवंशं च छत्रं मेरुमहागिरिम्। अनेकद्रुसञ्छन्नं रत्नाकरमनुत्तमम्॥ 8-26-4 (56171) हिमवन्तं च विन्ध्यं च नानाद्रुमलताकुलम्। अवस्करं प्रतिष्ठानं कल्पयामास वै तदा॥ 8-26-5 (56172) अस्तंगिरिमधिष्ठानं नानाद्विजगणायुतम्। चकार भगवांस्त्वष्टा उदयं रथकूबरम्॥ 8-26-6 (56173) मीननक्रझषावासं दानवालयमुत्तमम्। समुद्रमक्षं विदधे पत्तनाकरशोभितम्॥ 8-26-7 (56174) चक्रं चक्रे चन्द्रमसं तारकागणमण्डितम्। दिवाकरं चाप्यपरं चक्रं चक्रेंऽशुमालिनम्॥ 8-26-8 (56175) गङ्गां सरस्वतीं तूणीं चक्रे विश्वकृदव्ययः। अलङ्कारा रथस्यासन्नापगाः सरितस्तथा॥ 8-26-9 (56176) त्रीनग्नीन्मन्त्रवच्चक्रे रथस्याथ त्रिवेणुकम्। अनुकर्षान्रथे दीप्तान्वरूथांश्चापि तारकाः॥ 8-26-10 (56177) ओषधीर्वीरुधश्चैव घण्टाजालं च भानुमत्। अलञ्चकार च रथं मासपक्षर्तुभिर्विभुः॥ 8-26-11 (56178) अहोरात्रैः कलाभिश्च काष्ठाभिरयनैस्तथा। द्यां युगं युगपर्वाणि संवर्तकबलाहरकान्॥ 8-26-12 (56179) शम्यां धृतिं च मेधां च स्थितिं सन्नतिमेव च। ऋघ्वेदं सामवेदं च धुर्यावश्वावकल्पयत्॥ 8-26-13 (56180) पृष्ठाश्वौ तु यजुर्वेदः कल्पितोऽथर्वणस्तथा। अश्वानां चाप्यलङ्कारं विदधे पदसञ्चयम्॥ 8-26-14 (56181) सिनीवालीमनुमतिं कुहूं राकां च सुप्रभाम्। योक्ताणि चक्रे चाश्वानां कूश्माण्डांश्चापि पन्नगान्। 8-26-15 (56182) तालपृष्ठोऽथ नहुषः कार्कोटकधनञ्जयौ। इतरे चाभवन्नागा हयानां वाहबन्धनम्॥ 8-26-16 (56183) अभीशवः षडङ्गानि कल्पितानि महीपते। ओङ्कारः कल्पितस्तस्य प्रतोदो विश्वकर्मणा॥ 8-26-17 (56184) यज्ञाः सर्वे पृथक्लृप्ता रथाङ्गानि च भागशः। अधिष्ठानं मनश्चासीत्परिरथ्या सरस्वती॥ 8-26-18 (56185) नानावर्णानि शस्त्राणि पताकाः पवनेरिताः। विद्युदिन्द्रधनुर्युक्तं रथं दीप्त्या व्यदीपयत्॥ 8-26-19 (56186) वर्म योद्धुं च विहितं नमो ग्रहगणाकुलम्। अभेद्यं भानुमच्चित्रं कालचक्रपरिक्षतम्॥ 8-26-20 (56187) एवमस्मिन्महाराज कल्पिते रथसत्तमे। त्वष्ट्रा मनुजशार्दूल द्विषतां भयवर्धने॥ 8-26-21 (56188) स्वान्यायुधानि दिव्यानि न्यदधाच्छङ्करो रथे। ध्वजयष्टिं वियत्कृत्वा स्थापयामास गोवृषम्॥ 8-26-22 (56189) ब्रह्मदण़्डः कालदम्डो रुद्रदण्डश्च ते ज्वराः। परिष्कारा र्थस्यासन्समन्ताद्दिशमुद्धताः॥ 8-26-23 (56190) विचित्रमृतुभिः षड्भिः कृत्वा संवत्सरं धनुः। छायामेवात्मनश्चक्रे धनुर्ज्यामक्षयां ध्रुवाम्॥ 8-26-24 (56191) कालो हि भगवान्रुद्रस्तच्च संवत्सरं धनुः। तस्माद्रौद्री कालरात्री ज्या कृता धनुषो जरा॥ 8-26-25 (56192) ततो रथे रथाश्वांस्तानृषयः समयोजयन्। एकैकशः सुसंहृष्टानादाय सुधृतव्रताः॥ 8-26-26 (56193) दक्षिणस्यां धुरि कृत ऋग्वेदो मन्त्रपारगैः। सव्यतः सामवेदश्च युक्तो राजन्महर्षिभिः॥ 8-26-27 (56194) पार्ष्ठिदक्षिणतो युक्तो यजुर्वेदः सुरद्विजैः। इतरस्यां तथा पार्ष्ठ्यां युक्तो राजन्नथर्वणः॥ 8-26-28 (56195) एवं ते वाजिनो युक्ता यज्ञविद्भिस्तथा रथे। अशोभन्त तथा युक्ता यथैवाध्वरमध्यगाः॥ 8-26-29 (56196) कल्पयित्वा रथं दिव्यं ततो बाणमकल्पयत्। चिन्तयित्वा हरिं विष्णुमव्ययं यज्ञवाहनम्॥ 8-26-30 (56197) शरं सङ्कल्पयाञ्चक्रे विश्वकर्मा महामनाः। तस्य वाजांश्च पुङ्खं च कल्पयामास वै तदा॥ 8-26-31 (56198) पुण्यगन्धवहं राजञ्श्वसनं राजसत्तम। अग्नीषोमौ शरमुखे कल्पयामास वै तदा॥ 8-26-32 (56199) अग्नीषोमात्मकं कृत्स्नमुच्यते वैष्णवं जगत्। विष्णुरात्मा भगवतो भवस्यामिततेजसः॥ 8-26-33 (56200) तस्माद्धनुर्ज्यासंस्पर्शं स विषेहे शरस्य वै। तस्मिञ्शरे तीक्ष्णमन्युममुञ्चद्दुःसहं प्रभुः॥ 8-26-34 (56201) भृग्वङ्गिरोमन्युभवः क्रोधाग्निरतिदुःसहः। स नीललोहितो धूम्रः कृत्तिवासा भयानकः॥ 8-26-35 (56202) आदित्यायुतसङ्काशस्तेजोज्वालावृतो भवः। दुश्चर्यच्यावको जेता हन्ता ब्रह्मद्विषां वरः॥ 8-26-36 (56203) तस्याङ्गानि समाश्रित्य स्थितं विश्वमिदं जगत्। जङ्गमाजङ्गमं राजञ्छुशुभेऽद्भुतदर्शनम्॥ 8-26-37 (56204) दृष्टा तु तं रथं दिव्यं कवची स शरासनी। आददे स शरं दिव्यं सोमविष्ण्वग्निवायुजम्॥ 8-26-38 (56205) तमादाय महादेवस्त्रासयन्दैत्यदानवान्। आरुरोह तदा यत्तः कम्पयन्निव रोदसी॥ 8-26-39 (56206) महर्षिभिः स्तूयमानो वन्द्यमानश्च वन्दिभिः। उपनृत्तश्चाप्सरसां गणैर्नृत्तविशारदैः॥ 8-26-40 (56207) स शोभमानो वरदः खङ्गी बाणी शरासनी। हसन्निवाब्रवीद्देवः सारथिः को भवेदिति॥ ॥ 8-26-41 (56208) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षड्विंशोऽध्यायः॥ 26 ॥

8-27-0 (56209) दुर्योधन उवाच। 8-27-0x (4894) तमब्रुवन्देवगणा यं भवान्सन्नियोक्ष्यते। स भविष्यति देवेश सारथिस्ते न संशयः॥ 8-27-1 (56210) तानब्रवीन्महादेवो मत्तः श्रेष्ठतरो हि यः। तं सारथिं कुरुध्वं वै स्वयं सञ्चिन्त्य मा चिरम्॥ 8-27-2 (56211) एतच्छ्रुत्वा वचो देवाः सर्वे गत्वा पितामहम्। प्रणिपत्योचुरेकाग्राः प्रसाद्यैनं महर्षिभिः॥ 8-27-3 (56212) त्वया यत्कथितं देव त्रिदशारिनिबर्हणे। तथा तत्कृतमस्माभिः प्रसन्नश्च वृषध्वजः॥ 8-27-4 (56213) रथश्च विहितोऽस्माभिर्विचित्रायुधसंवृतः। सारथिं च न जानीमः कः स्यात्तस्मिन्रथोत्तमे॥ 8-27-5 (56214) तस्माद्विधीयतां कश्चित्सारथिर्देवसत्तम। सफलां तां गिरं देव कर्तुमर्हसि नो विभो। एवमस्मासु हि पुरा भगवन्नुक्तवानसि॥ 8-27-6 (56215) सदैव युक्तो रथसत्तमो वै दुराधर्षो द्रावणः शात्रवाणाम्। पिनाकधन्वा विहितोऽत्र योद्धा विभीषयन्दानवानुद्यतोऽसौ॥ 8-27-7 (56216) तथैव वेदाश्च हया रथाग्र्य धरा सशैला च रथो महात्मनः। नक्षत्रवंशानुगतो वरूथी यस्मिन्योद्धा सारथिनाऽभिरक्ष्यः॥ 8-27-8 (56217) तत्र सारथिरेष्टव्यः सर्वैरेतैर्विशेषवान्॥ 8-27-9 (56218) तं प्रविष्टा रथं देवा रथयोद्वारमेव च। कवचानि च शस्त्राणि कार्मुकं च पितामह॥ 8-27-10 (56219) त्वामृते सारथिं तत्र नान्यं पश्यामहे वयम्। त्वं हि सर्वैर्गणैर्युक्तोदेवताभ्योऽधिकः प्रभो॥ 8-27-11 (56220) त्वं देव शक्तो लोकेश नियन्तुं प्रद्रुतानिमान्। वेदांश्च सोपनिषदः सारथिर्भव नः स्वयम्॥ 8-27-12 (56221) योद्वुं बलेन वीर्येण सत्वेन विनयेन च। अधिकःसारथिःकार्यो नास्ति चान्योऽधिको भवात्॥ 8-27-13 (56222) स भवांस्तारयत्वस्मान्कुरु सारथ्यमव्यय। भवानभ्यधिकस्त्वत्तो नान्योस्ति भविता त्विह॥ 8-27-14 (56223) त्वं हि देवेश सर्वैस्तु विशिष्टो वदतां वर। तं रथं त्वं समारुह्य संयच्छ परमान्हयान्॥ 8-27-15 (56224) तव प्रसादाद्वध्येयुर्देव दैवतकण्टकाः। स नो रक्ष महाबाहो दैत्येभ्यो महतो भयात्॥ 8-27-16 (56225) त्वं हि नो गतिरव्यग्र तवं न्त्रे गोप्ता महाव्रत। त्वत्प्रसादात्सुराः सर्वे पूज्यन्ते त्रिदिवे प्रभो॥ 8-27-17 (56226) इति ते शिरसाऽगच्छंस्त्रिलोकेशं पितामहम्। देवाः प्रसादयामासुः सारथ्यायेति नः श्रुतम्॥ 8-27-18 (56227) ब्रह्मोवाच। 8-27-19x (4895) एवमेतत्सुरास्तथ्यं नान्यस्त्वभ्यधिको भवात्। सारथित्वं करिष्यामि शङ्करस्य महात्मनः॥ 8-27-19 (56228) सर्वथा रथिनः श्रेयान्कर्तव्यो रथसारथिः। तस्मादेतद्यथातत्त्वं ज्ञात्वा युष्मांश्च सङ्गतान्। संयच्छामि हयानेष विबुधाय कपर्दिने॥ 8-27-20 (56229) दुर्योधन उवाच। 8-27-21x (4896) एवमुक्त्वा जटाभारं संयम्य प्रपितामहः। परिधायाजिनं गाढं सन्न्यस्य च कमण्डलुम्। प्रतोदपाणिर्भगवानारुरोह रथं तदा॥ 8-27-21 (56230) सारथौ कल्पिते देवैरीशानस्य महात्मनः। तस्मिन्नारोहति रथं कल्पितं लोकसम्भृतम्। शिरोभिः पतिता भूमौ तुरगा वेदसम्भृताः॥ 8-27-22 (56231) उभाभ्यां लोकनाथाभ्यामास्थितं रथसत्तमम्। ओढुं न शक्ता वेदाश्वा जानुभ्यामपतन्महीम्॥ 8-27-23 (56232) अभीशुभिस्तु भगवानुद्यम्य च हयान्विभुः। अस्तु वीर्यं च शौर्यं च वेदाश्वानामिति प्रभुः। रथं सञ्चोदयामास देवानां प्रभुरव्ययः॥ 8-27-24 (56233) ततोऽधिरूढे वरदे रथं पशुपतिस्तदा। साधुसाध्विति देवेशं स्मयमानोऽभ्यभाषत॥ 8-27-25 (56234) याहि देव यतो दैत्याश्चोदयाश्वानरिन्दम। पश्य बाह्वोर्बलं मेऽद्य निघ्नतः शात्रवान्रणे॥ 8-27-26 (56235) ततोऽश्वांश्चोदयामास मनोमारुतरंहसः। पुराण्युद्दिश्य खस्थानि दानवानां तरस्विनाम्॥ 8-27-27 (56236) ततस्ते सहसोत्पत्य वेदाख्या रथवाजिनः। क्षणेन तेन दैत्यानां पुराणि प्रापयन्हरम्॥ 8-27-28 (56237) अथर्वाङ्गिरसौ चास्तां चक्ररक्षौ महात्मनः। अथाधिज्यं धनुः कृत्वा शर्वः सन्धाय तं शरम्। युक्त्वा पाशुपतास्त्रेण त्रिपुरं समचिन्तयत्॥ 8-27-29 (56238) तस्मिन्स्थिते ततो राजन्रुद्रे सज्जितकार्मुके। पुराणि तेन कालेन जग्मुरेकत्वमाशु वै॥ 8-27-30 (56239) एकीभावं गते चैव त्रिपुरत्वमुपागते। बभूव तुमुलो हर्षो देवतानां महात्मनाम्॥ 8-27-31 (56240) ततो देवगुणाः सर्वे सिद्धाश्च परमर्षयः। जयेति वाचो मुमुचुः संस्तुवन्तो महेश्वरम्॥ 8-27-32 (56241) ततोऽग्रतः प्रादुरभूत्त्रिपुरं जघ्नुषोऽसुरान्। अनिर्देश्याग्र्यवपुषो देवस्यासह्यतेजसः॥ 8-27-33 (56242) त्रीणि दृष्ट्वैव संस्थानि पुराण्यथ पिनाकधृत्। स तद्विकृष्य भगवान्दिव्यं लोकेश्वरो धनुः। त्रैलोक्यसारं तमिषुं मुमोच त्रिपुरं प्रति॥ 8-27-34 (56243) एकबाणेन तं देवस्त्रिपुरं परमेश्वरः। निजघ्ने सासुरगणं देवदेवो महेश्वरः॥ 8-27-35 (56244) बाणतेजोग्निदग्धं तद्विप्रकीर्णं सहस्रधा। महदार्तस्वरं कृत्वा नावशेषमुपागतम्। मद्रेश सासुरगणं प्रापतत्पश्चिमार्णवे॥ 8-27-36 (56245) एवं हि त्रिपुरं दग्धं दानवाश्चाप्यशेषतः। महेश्वरेण क्रुद्धेन त्रैलोक्यस्य हितैषिणा॥ 8-27-37 (56246) स चात्मक्रोधजो विह्निर्दहेत्युक्तो निवारितः। त्रैलोक्यमविशेषेण पुनर्दग्धुं प्रचक्रमे॥ 8-27-38 (56247) कालाग्निमिव निर्दग्धुमुत्थितं तं पुनः पुनः। माकार्षीर्भस्मासाल्लोकानिति त्र्यक्षोऽब्रवीद्वचः॥ 8-27-39 (56248) ततः प्रकृतिमापन्ना देलोकास्तथर्षयः। तुष्टुवुर्वाग्भिरग्र्याभिः स्थाणुं त्रिपुरवैरिणम्॥ 8-27-40 (56249) तेऽनुज्ञाता भगवता सर्वे जग्मुर्यथागतम्। कृतकामाः प्रसन्नेन प्रजापतिमुखाः सुराः॥ 8-27-41 (56250) एवं रुद्रस्य कृतवान्सारथ्यं तु पितामहः। संयच्छ तुरगानस्य राधेयस्य महात्मनः॥ 8-27-42 (56251) त्वं हि कृष्णाच्च कर्णाच्च फल्गुनाच्च गुणाधिकः। बलतो रूपतो योगादस्त्रसम्पद एव च॥ 8-27-43 (56252) समासक्तं महीपाल कुरु मे हितमीप्सितम्। युद्वे ह्ययं रुद्रकल्पस्त्वं च ब्रह्मसमोऽनघ। तस्माच्छक्तौ युवां जेतुं मच्छत्रून्दिवि वा सुरान्॥ 8-27-44 (56253) स यथा शल्य कर्णोऽयं श्वंताश्वं कृष्णसारथिम्। प्रमथ्य हन्यात्कौन्तेयं तथा नीतिर्विधीयताम्॥ 8-27-45 (56254) त्वयि राज्यं सुखं चैव जीवितं जयमेव च। समासक्तं महीपाल कुरु मे हितमीप्सितम्॥ 8-27-46 (56255) संयच्छास्य हयान्त्राजन्मत्प्रियार्थं परन्तप॥ ॥ 8-27-47 (56256) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तविंशोऽध्यायः॥ 27 ॥

8-28-0 (56257) दुर्योधन उवाच। 8-28-0x (4897) इमं चाप्यपरं भूय इति हासं निबोध मे। पितुर्मम सकाशे वै ब्राह्मणः प्राह धर्मवित्॥ 8-28-1 (56258) श्रुत्वा चैतद्वचश्चित्रं हेतुकार्यार्थतत्त्ववित्। कुरु शल्य विनिश्चित्य मा भूदत्र विचारणा॥ 8-28-2 (56259) भार्गवाणां कुले जातो जमदग्निर्महातपाः। तस्य रामेति विख्यातः पुत्रस्तेजोगुणान्वितः॥ 8-28-3 (56260) स तीव्रं तप आस्थाय सम्प्रसादितवान्भवम्। अस्त्रहेतोः प्रसन्नात्मा नियतः संयतेन्द्रियः॥ 8-28-4 (56261) तस्मै तुष्टो महादेवो भक्त्या च प्रशमेन च। हृद्गतं चास्य विज्ञाय दर्शयामास शङ्करः। प्रत्यक्षेण महादेवः स्वां तनुं सर्वशङ्करः॥ 8-28-5 (56262) शङ्कर उवाच। 8-28-6x (4898) राम तुष्टोऽस्मि भद्रं ते विदितं तव चेप्सितम्। कुरुष्व पूतमात्मानं सर्वमेतदवाप्स्यसि॥ 8-28-6 (56263) दास्यामि ते तदाऽस्त्राणि यदा पूतो भविष्यसि। अपात्रमसमर्थं च दहन्त्यस्त्राणि भार्गव॥ 8-28-7 (56264) इत्युक्तो जामदग्न्यस्तु देवदेवेन शूलिना। प्रत्युवाच महात्मानं शिरसाऽवनतः प्रभुम्॥ 8-28-8 (56265) यदा जानासि देवेश पात्रं मामस्त्रधारणे। तदा शुश्रूषतेऽस्त्राणि भवान्मे दातुमर्हति॥ 8-28-9 (56266) ततः स तपसा चैव व्रतेन नियमेन च। पूजोपहारबलिभिर्होममन्त्रपुरस्कृतैः॥ 8-28-10 (56267) समाराधितवाञ्शर्वं बहुवर्षगणांस्तदा। प्रसन्नश्च महादेवो भार्गवस्य महात्मनः॥ 8-28-11 (56268) असकृच्चाब्रवीत्तस्य गुणान्देव्याः सकाशतः। भक्तिमानेष सततं मयि रामो दृढव्रतः॥ 8-28-12 (56269) एवमस्य गुणान्प्रीतो बहुशो कथयद्विभुः। देवतानां पितॄणां च समक्षमरिसूदन॥ 8-28-13 (56270) एतस्मिन्नेव काले तु दैत्या ह्यासन्महाबलाः। तैस्तदा दर्पमोहाद्वै अबाध्यन्त दिवौकसः॥ 8-28-14 (56271) ततः सम्भूय विबुधास्तान्हन्तुं कृतनिश्चयाः। चक्रुः शत्रुवधे यत्नं दैत्याञ्चेतुमशक्नुवन्॥ 8-28-15 (56272) अभिगम्य ततो देवा महेश्वरमुमापतिम्। प्रासादयंस्तदा भक्त्या जहि शत्रुगणानिति॥ 8-28-16 (56273) प्रतिज्ञाय ततो देवो देवतानां रिपुक्षयम्। रामं भार्गवमाहूय सोऽभ्यभाषत शङ्करः॥ 8-28-17 (56274) रिपून्भार्गव देवानां जहि सर्वान्समागतान्। लोकानां हितकामार्थं मत्प्रियार्थं तथैव च॥ 8-28-18 (56275) परशुराम उवाच। 8-28-19x (4899) का शक्तिर्मम देवेश अकृतास्त्रस्य संयुगे। निहन्तुं दानवान्सर्वान्कृतास्त्रान्युद्धदुर्मदान्॥ 8-28-19 (56276) ईश्वर उवाच। 8-28-20x (4900) गच्छ त्वं मदनुज्ञानान्निहनिष्यसि शात्रवान्। विजित्य च रिपून्सर्वान्गुणान्प्राप्स्यसि पुष्कलान्॥ 8-28-20 (56277) दुर्योधन उवाच। 8-28-21x (4901) एतच्छ्रुत्वा तु वचनं प्रतिगृह्य च सर्वशः। रामः कृतस्वस्त्ययनः प्रययौ दानवान्प्रति॥ 8-28-21 (56278) ततोऽजयद्देवशत्रून्महादर्पबलान्वितान्। वज्राशनिसमस्पर्शैः प्रहारैरेव भार्गवः॥ 8-28-22 (56279) स दानवैः क्षततनुर्जामदग्न्यो नृपोत्तम। संस्पृष्टः स्थाणुना सद्यो निर्व्रणः समपद्यत॥ 8-28-23 (56280) प्रीतश्च भगवान्देवः कर्मणा तेन तस्य वै। वरान्प्रादाद्बहुविधान्भार्गवाय महात्मने॥ 8-28-24 (56281) उक्तश्च प्रीतियुक्तेन देवदेवेन शूलिना॥ 8-28-25 (56282) निपातात्तव शस्त्राणां शरीरे याऽभवद्रुजा। तया ते मानुषं कर्म व्यपोहं भृगुनन्दन। गृहाणास्त्राणि दिव्यानि मत्सकाशाद्यथेप्सितं॥ 8-28-26 (56283) ततोऽस्त्राणि समग्राणि वरांश्च मनसेप्सितान्। लब्ध्वा बहुविधान्रामः प्रणम्यशिरसा शिवम्। अनुज्ञां प्राप्य देवेशाज्जगाम स महातपाः॥ 8-28-27 (56284) एवमेतत्पुरावृत्तं तथा कथितवानृषिः॥ 8-28-28 (56285) भार्गवोऽपि ददौ सर्वं धनुर्वेदं महात्मने। कर्णाय पुरुषव्याघ्रः सुप्रीतेनान्तरात्मना॥ 8-28-29 (56286) वृजिनं न भवेत्किञ्चिदस्य कर्णस्य पार्थिव। सूतेन वर्धितो नित्यं न सूतो नृप एव सः॥ 8-28-30 (56287) विशुद्धयोनिं विज्ञाय दिव्यान्यस्त्राण्यदाद्भृगुः। नापि सूतकुले जातं मन्ये कर्णं कथञ्चन। देवपुत्रमदं मन्ये क्षत्रियाणां कुलोद्भवम्॥ 8-28-31 (56288) विसृष्टमविबोधार्थं कुलस्येंति मतिर्मम। सर्वथा न ह्यसो शल्य कर्णः सूतकुलोद्भवः॥ 8-28-32 (56289) सकुण्डलं सकवचं दीर्घबाहुमरिन्दमम्। कथमादित्यसङ्काशं मृगी सिंहं प्रसूयते॥ 8-28-33 (56290) पश्य ह्यस्य भुजौ पीनौ नागराजकरोपमौ। वक्षः पश्य विशालं च सर्वशस्त्रसहं रणे॥ 8-28-34 (56291) न त्वेव प्राकृतः कश्चित्कर्णो वैकर्तनो वृषा। महात्माह्येष राजेन्द्र रामशिष्यः प्रतापवान्॥ ॥ 8-28-35 (56292) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि अष्टविंशोऽध्यायः॥ 28 ॥

8-29-0 (56293) दुर्योधन उवाच। 8-29-0x (4902) एवं स भगवान्देवः सर्वलोकपितामहः। सारथ्यमकरोत्तत्र ब्रह्मा रुद्रोऽभवद्रथी॥ 8-29-1 (56294) रथिनोऽभ्यधिको वीर कर्तव्यो रथसारथिः। तस्मात्त्वं पुरुषव्याघ्र नियच्छ तुरगान्युधि॥ 8-29-2 (56295) यथा देवगणैस्तत्र वृतो यत्नात्पितामहः। तथाऽस्माभिर्भवान्यत्नात्कर्णादभ्यधिको वृतः॥ 8-29-3 (56296) यथा देवैर्महाराज ईश्वरादधिको वृतः। तथा देवैर्महाराज क्षिप्रं रुद्रस्यव पितामहः। नियच्छ तुरगान्युद्वे राधेयस्य महाद्युते॥ 8-29-4 (56297) शल्य उवाच। 8-29-5x (4903) मयाप्येतन्नरश्रेष्ठ बहुशो नरसिंहयोः। कथ्यमानं श्रुतं दिव्यमाख्यानमतिमानुषम्॥ 8-29-5 (56298) यथा च चक्रे सारथ्यं भवस्य प्रपितामहः। यथाऽसुराश्च निहता इषुणैकेन भारत॥ 8-29-6 (56299) कृष्णस्य चापि विदितं सर्वमेतत्पुरा ह्यभूत्॥ 8-29-7 (56300) यथा पितामहो जज्ञे भगवान्सारथिस्तदा। अनागतमतिक्रान्तं वेद कृष्णोऽपि तत्त्वतः॥ 8-29-8 (56301) एतदर्थं विदित्वाऽपि सारथ्यमुपजग्मिवान्। स्वयम्भूरिव रुद्रस्य कृष्णः पार्थस्य भारत॥ 8-29-9 (56302) यदि हन्याच्च कौन्तेयं सूतपुत्रः कथञ्चनः। दृष्ट्वा पार्थं हि निहतं स्वयं योत्स्यति केशवः॥ 8-29-10 (56303) शङ्खचक्रगदापाणिर्धक्ष्यते तव वाहिनीम्। न चापि तस्य क्रुद्धस्य वार्ष्णेयस्य महात्मनः। स्थास्यते प्रत्यनीकेषु कश्चिदत्र नृपस्तव॥ 8-29-11 (56304) सञ्जय उवाच। 8-29-12 (56305) तं तथा भाषमाणं तु मद्रराजमरिन्दमः। प्रत्युवाच महाबाहुरदीनात्मा सुतस्तव॥ 8-29-12 (56306) मावमंस्था महाबाहो कर्णं वैकर्तनं रणे। सर्वशस्त्रभृतां श्रेष्ठं सर्वशास्त्रार्थपरागम्॥ 8-29-13 (56307) यस्य ज्यातलनिर्घोषं श्रुत्वा भयकरं महत्। पाण्डवेयानि सैन्यानि विद्रवन्ति दिशो दश॥ 8-29-14 (56308) प्रत्यक्ष ते महाबाहो यथा रात्रौ घटोत्कचः। मायाशतानि कुर्वाणो हतो मायापुरस्कृतः॥ 8-29-15 (56309) न चातिष्ठत बीभत्सुः प्रत्यनीके कथञ्चन। एतांश्च दिवसान्सर्वान्भयेन महता वृतः॥ 8-29-16 (56310) भीमसेनश्च बलवान्धनुष्कोट्याभिचोदितः। उक्तश्च संज्ञया राजन्मूढ औदरिको यथा॥ 8-29-17 (56311) माद्रीपुत्रौ तथा शूरौ येन जित्वा महारणे। कमप्यर्थं पुरस्कृत्य न हतौ युधि मारिष॥ 8-29-18 (56312) येन वृष्णिप्रवीरस्तु सात्यकिः सात्वतां वरः। निर्जित्य समरे शूरो विस्थश्च बलात्कृतः॥ 8-29-19 (56313) सृञ्जयाश्चेतरे सर्वे धृष्टद्युम्नपुरोगमाः। असकृन्निर्जिताः सङ्ख्ये स्मयमानेन संयुगे॥ 8-29-20 (56314) तं कथं पाण्डवा युद्वे विजेष्यन्ति महारथम्। यो हन्यात्समरे क्रुद्वो वज्रहस्तं पुरन्दरम्॥ 8-29-21 (56315) त्वं च सर्वास्त्रविद्वीरः सर्वविद्यास्त्रपारगः। बाहुवीर्येण ते तुल्यः पृथिव्यां नास्ति कश्चन॥ 8-29-22 (56316) त्वं शल्यभूतः शत्रूणामविषह्यः पराक्रमे। ततस्त्वमुच्यसे राजञ्शल्य इत्यरिसूदन॥ 8-29-23 (56317) तव बाहुबलं प्राप्य न शेकुः सर्वसात्वताः। तव बाहुबलाद्राजन्किं नु कृष्णो बलाधिकः॥ 8-29-24 (56318) यथा हि कृष्णेन बलं धार्यं वै फल्गुने हते। तथा कर्णात्ययीभावे त्वया धार्यं महद्बलम्॥ 8-29-25 (56319) किमर्थं समरे सैन्यं वासुदेवो न्यवारयत्। किमर्थं च भवान्सैन्यं न हनिष्यति मारिष॥ 8-29-26 (56320) त्वत्कृते पदवीं गन्तुमिच्छेयं युधि मारिष। सोदराणां च वीराणां सर्वेषां च महीक्षिताम्॥ 8-29-27 (56321) शल्य उवाच। 8-29-28x (4904) यन्मां ब्रवीषि गान्धारे अग्रे सैन्यस्य मानद। विशिष्टं देवकीपुत्रात्प्रीतिमानस्म्यहं त्वयि॥ 8-29-28 (56322) एष सारथ्यमातिष्ठे राधेयस्य यशस्विनः। युध्यतः पाण्डवाग्र्येण यथा त्वं वीर मन्यसे॥ 8-29-29 (56323) समयश्च हि मे वीर कश्चिद्वैकर्तनं प्रति। उत्सृजेयं यथाश्रद्वमहं वाचोऽस्य सन्निधौ॥ 8-29-30 (56324) सञ्जय उवाच। 8-29-31x (4905) तथेति राजन्पुत्रस्ते सह कर्णेन मारिष। अब्रवीत्मद्रराजानं सर्वक्षत्रस्य सन्निधौ॥ 8-29-31 (56325) सारथ्यस्याभ्युपगमाच्छल्येनाश्वासितस्तदा। दुर्योधनस्तदा हृष्टः कर्णं तमभिषस्वजे॥ 8-29-32 (56326) अब्रवीच्च पुनः कर्णं स्तूयमानः सुतस्तव। जहि पार्थान्रणे सर्वान्महेन्द्रो दानवानिव॥ 8-29-33 (56327) स शल्येनाभ्युपगते हयानां सन्नियच्छने। कर्णो हृष्टमना भूयो दुर्योधनभाषत॥ 8-29-34 (56328) नातिहृष्टमना ह्येष मद्रराजोऽभिभाषते। राजन्मधुरया वाचा पुनरेनं ब्रवीहि वै॥ 8-29-35 (56329) ततो राजा महाप्राज्ञः सर्वास्त्रकुशलो बली। दुर्योधनोऽब्रवीच्छल्यं मद्रराजं महीपतिम्॥ 8-29-36 (56330) पूरयन्निव घोषेण मेघगम्भीरया गिरा। शल्य कर्णोऽर्जुनेनाद्य योद्वव्यमिति मन्यते॥ 8-29-37 (56331) तस्य त्वं पुरुषव्याघ्र नियच्छ तुरगान्युधि। कर्णो हत्वेतरान्सर्वान्फल्गुनं हन्तुमिच्छति। तस्याभीषुग्रहे राजन्प्रयाचे त्वां पुनः पुनः॥ 8-29-38 (56332) पार्थस्य सचिवः कृष्णो यथाऽभीषुग्रहो वरः। तथा त्वमपि राधेयं सर्वतः परिपालय॥ 8-29-39 (56333) सञ्जय उवाच। 8-29-40x (4906) ततः शल्यः परिष्वज्य सुतं ते वाक्यमब्रवीत्। दुर्योधनममित्रघ्नं प्रीतो मद्राधिपस्तदा॥ 8-29-40 (56334) शल्य उवाच। 8-29-41x (4907) एवं चेन्मन्यसे राजन्गान्धारे प्रियदर्शन। तस्मात्ते यत्प्रियं किञ्चित्तत्सर्वं करवाण्यहम्॥ 8-29-41 (56335) यत्रास्मि भरतश्रेष्ठ योग्यः कर्मणि कर्हिचित्। तत्र सर्वात्मना युक्तो वक्ष्ये कार्यं परन्तप॥ 8-29-42 (56336) यत्तु कर्णमहं ब्रूयां हितकामः प्रियाप्रिये। मम तत्क्षमतां सर्वं भवान्कर्णश्च सर्वशः॥ 8-29-43 (56337) कर्ण उवाच। 8-29-44x (4908) ईशानस्य यथा ब्रह्मा यथा पार्थस्य केशवः। तथा नित्यं हिते युक्तो मद्रराज भवस्व नः॥ 8-29-44 (56338) शल्य उवाच। 8-29-45x (4909) आत्मनिन्दात्मपूजा च परनिन्दा परस्तवः। अनाचरितमार्याणां वृत्तमेतच्चतुर्विधम्॥ 8-29-45 (56339) यत्तु विद्वन्प्रवक्ष्यामि प्रxxxxयार्थमहं तव। आत्मनः स्तवसंयुक्तं तन्निबोध यथातथम्॥ 8-29-46 (56340) अहं शक्रस्य सारथ्ये योग्यो मातलिवत्प्रभो। अप्रमादात्प्रयोगाच्च ज्ञानविद्याचिकित्सनैः॥ 8-29-47 (56341) ततः पार्थेन सङ्ग्रामे युध्यमानस्य तेऽनघ। वाहयिष्यामि तुरगान्विज्वरो भव सूतज॥ ॥ 8-29-48 (56342) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि एकोनत्रिंशोऽध्यायः॥ 29 ॥

8-30-0 (56343) दुर्योधन उवाच। 8-30-0x (4910) अयं ते कर्ण सारथ्यं मद्रराजः करिष्यति। कृष्णादभ्यधिको यन्ता देवेशस्येव मातलिः॥ 8-30-1 (56344) यथा हरिहयैर्युक्तं सङ्गृह्णाति स मातलिः। शल्यस्तथा तवाद्यायं संयन्ता रथवाजिनाम्॥ 8-30-2 (56345) योधे त्वयि रथस्थे च मद्रराजे च सारथौ। रथश्रेष्ठो ध्रुवं सङ्ख्ये पार्थानभिभविष्यति॥ 8-30-3 (56346) सञ्जय उवाच। 8-30-4x (4911) ततो दुर्योधनो भूयो मद्रराजं तरस्विनम्। उवाच राजन्सङ्ग्रामेऽध्युषिते पर्युपस्थिते॥ 8-30-4 (56347) कर्णस्य यच्छ सङ्ग्रामे मद्रराज हयोत्तमान्। त्वयाऽभिगुप्तो राधेयो विजेष्यति धनञ्जयम्॥ 8-30-5 (56348) इत्युक्तो रथमास्थाय तथेति प्राह भारत। शल्येऽभ्युपगते कर्णः सारथिं सुमनाऽब्रवीत्॥ 8-30-6 (56349) त्वं सूत स्यन्दनं मह्यं कल्पयेत्यसकृत्त्वरन्॥ 8-30-7 (56350) ततो जैत्रं रथवरं गन्धर्वनगरोपमम्। विधिवत्कल्पितं भद्रं जयेत्युक्त्वा न्यवेदयत्॥ 8-30-8 (56351) तं रथं रथिनां श्रेष्ठः कर्णोऽभ्यर्च्य यथाविधि। सम्पादितं ब्रह्मविदा पूर्वमेव पुरोधसा॥ 8-30-9 (56352) कृत्वा प्रदक्षिणं यत्नादुपस्थाय च भास्करम्। समीपस्थं मद्रराजमारोह त्वमथाब्रवीत्॥ 8-30-10 (56353) ततः कर्णस्य दुर्धर्षं स्यन्दनप्रवरं महत्। आरुरोह महातेजाः शल्यः सिंह इवाचलम्॥ 8-30-11 (56354) ततः शल्याश्रितं दृष्ट्वा कर्णः स्वं रथमुत्तमम्। अध्यतिष्ठद्यथाऽम्भोदं विद्युत्वन्तं दिवाकरः॥ 8-30-12 (56355) तावेकरथमारूढावादित्याग्निसमत्विषौ। अभ्राजेतां यथा मेघं सूर्याग्नी सहितौ दिवि॥ 8-30-13 (56356) संस्तूयमानौ तौ वीरौ तदास्तां द्युतिमत्तमौ। ऋत्विक्सदस्यैरिन्द्राग्नी स्तूयमानाविवाध्यरे॥ 8-30-14 (56357) स शल्यसङ्गृहीताश्वे रथे कर्णः स्थितो बभौ। धनुर्विष्फारयन्घोरं परिवेषीव भास्करः॥ 8-30-15 (56358) आस्थितः स रथश्रेष्ठं कर्णः शरगभस्तिमान्। प्रबभौ पुरुषव्याघ्रो मन्दरस्थ इवांशुमान्॥ 8-30-16 (56359) तं रथस्थं महाबाहुं युद्वायामिततेजसम्। दुर्योधनस्तु राधेयमिदं वचनमब्रवीत्॥ 8-30-17 (56360) अकृतं द्रोणभीष्माभ्यां दुष्करं कर्म संयुगे। कुरुष्वाधिरथे वीर मिषतां सर्वधन्विनाम्॥ 8-30-18 (56361) मनोगतं मम ह्यासीद्भीष्मद्रोणौ महारथौ। अर्जुनं भीमसेनं च निहन्ताराविति ध्रुवम्॥ 8-30-19 (56362) ताभ्यां यदकृतं वीर वीरकर्म महामृधे। तत्कर्म कुरु राधेय वज्रपाणिरिवापरः॥ 8-30-20 (56363) गृहाण धर्मराजं वा जहि वा त्वं धनञ्जयम्। भीमसेनं च राधेय माद्रीपुत्रौ यमावपि॥ 8-30-21 (56364) जयश्च तेऽस्तु भद्रं ते प्रयाहि पुरुषर्षभ। पाण्डुपुत्रस्य सैन्यानि कुरु सर्वाणि भस्मसात्॥ 8-30-22 (56365) ततस्तूर्यसहस्राणि भेरीणामयुतानि च। वाद्यमानान्यरोचन्त मेघशब्दो यथा दिवि॥ 8-30-23 (56366) प्रतिगृह्य तु तद्वाक्यं रथस्थो रथरुत्तमः। अभ्यभाषत राधेयः शल्यं युद्धविशारदम्॥ 8-30-24 (56367) चोदयाश्वान्महाबाहो यावद्वन्मि धनञ्जयम्। भीमसेनं यमौ चोभौ राजानं च युधिष्ठिरम्॥ 8-30-25 (56368) अद्य पश्यतु मे शल्य बाहुवीर्यं धनञ्जयः। अस्यतः कङ्कपत्राणां सहस्राणि शतानि च॥ 8-30-26 (56369) अद्य क्षेप्स्याम्यहं शल्य शरान्परमतेजनान्। पाण्डवानां विनाशाय दुर्योधनजयाय च॥ 8-30-27 (56370) सञ्जय उवाच। 8-30-28x (4912) एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य शल्यः कर्णं वचोऽब्रवीत्। कथं नु तान्महावीर्यान्पाण्डवानवमन्यसे॥ 8-30-28 (56371) सर्वास्त्रज्ञान्महेष्वासान्सर्वानेन महाबलान्। अनिवर्तिनो महाभागानजय्यान्सत्यविक्रमान्। अपि सञ्जनयेयुर्ये भयं साक्षाच्छतक्रतोः॥ 8-30-29 (56372) यदा श्रोष्यसि निर्घोषं विस्फूर्जितमिवाशनेः। राधेय पार्थधनुषस्तदा नैवं वदिष्यसि॥ 8-30-30 (56373) यदा द्रक्ष्यसि भीमेन कुञ्जरानीकमाहवे। विशीर्णदन्तं निहतं तदा नैवं वदिष्यसि॥ 8-30-31 (56374) यदा द्रक्ष्यसि सङ्ग्रामे धर्मपुत्रं यमौ तथा। शितैः पृषत्कैः कुर्वाणानभ्रच्छायामिवाम्बरे॥ 8-30-32 (56375) अस्यतः क्षिण्वतश्चारीँल्लघुहस्तान्दुरासदान्। पार्थिवागपि चान्यांस्त्वं तदा नैवं वदिष्यसि॥ 8-30-33 (56376) सञ्जय उवाच। 8-30-34x (4913) अनादृत्य तु तद्वाक्यं मद्रराजे भाषितम्। द्रक्ष्यस्यद्येत्यवोचत्तं शल्यं कर्णो जनेश्वर॥ ॥ 8-30-34 (56377) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि त्रिंशोऽध्यायः॥ 30 ॥

8-31-0 (56378) सञ्जय उवाच। 8-31-0x (4914) दृष्ट्वा कर्णं महावीर्यं युयुत्सं समवस्थितम्। चुक्रुशुः कुरवः सर्वे हृष्टरूपाः समन्ततः॥ 8-31-1 (56379) ततो दुन्दुभिनिर्घोषैर्भेरीणां निनदेन च। कोणशब्दैश्च विविधैर्गर्जितैश्च तरस्विनाम्। निर्ययुस्तावकाः सर्वे मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्॥ 8-31-2 (56380) प्रयाते तु ततः कर्णे रथेषु मदितेषु च। चचाल च मही सर्वा ररास च सुविस्वरम्॥ 8-31-3 (56381) निःसरन्तो व्यदृश्यन्त सूर्यात्सप्त महाग्रहाः॥ 8-31-4 (56382) उल्कापाताश्च सञ्जज्ञुर्दिग्दाहाश्चैव दारुणाः। तथाऽशन्यश्च सम्पेतुर्ववुर्वाताश्च भैरवाः॥ 8-31-5 (56383) मृगपक्षिगणाश्चैव पृतनां बहुशस्तव। अपसव्यं तदा चक्रुर्वेदयन्तो महाभयम्॥ 8-31-6 (56384) प्रस्थितस्य च कर्णस्य निपेतुस्तुरगा भुवि। अस्थिवर्षं च पतितमन्तरिक्षाद्भयानकम्॥ 8-31-7 (56385) जज्वलुश्चैव शस्त्राणि ध्वजाश्चैव चकम्पिरे। अश्रूणि च व्यमुञ्चन्त वाहनानि विशाम्पते॥ 8-31-8 (56386) एते चान्ये च बहव उत्पातास्तत्र मारिष। समुत्पेतुर्विनाशाय कौरवाणां सुदारुणाः॥ 8-31-9 (56387) न च तान्गणयामासुः सर्वे दैवेन मोहिताः। प्रस्थितं सूतपुत्रं च जयेत्सूचुर्नराधिपाः॥ 8-31-10 (56388) `शल्येन सहितं दृष्ट्वा कर्णमाहवशोभिनम्'। निर्जितान्पाण्डवांश्चैव मेनिरे तत्र कौरवाः॥ 8-31-11 (56389) ततो रथस्थः परवीरहन्ता भीष्मद्रोणवतिवीर्यौ समीक्ष्य। समुज्ज्वलन्भास्करपावकाभो वैकर्तनोऽसौ रथकुञ्जरो वृषा॥ 8-31-12 (56390) अलं मनुष्यस्य सुखाय वर्तितुं तथाहि युद्वे निहतः परैर्गुरुः॥ 8-31-20 (56398) हुताशनादित्यसमानतेजसं पराक्रमे विष्णुपुरन्दरोपमम्॥ नये ब-हस्पत्युशनःसमं सदा न चैनमस्त्रं तदुपास्त दुःसहम्॥ 8-31-21 (56399) सम्प्राक्रुष्टे रुदितस्त्रीकुमारे पराभूते पौरुषे धार्तराष्ट्रे। कृत्यं मया नाद्य जानामि शल्य प्रयाहि तस्माद्द्विषतामनीकम्॥ 8-31-22 (56400) स यत्र राजा पाण्डवः सत्यसन्धो व्यवस्थितो भीमसेनार्जुनौ च। स वासुदेवः सात्यकिः सृञ्जयाश्च यमौ च कस्तान्विषहेन्मदन्यः॥ 8-31-23 (56401) तस्मात्क्षिप्रं मद्रपते प्रयाहि रणे पाञ्चालान्पाण्डवान्सृञ्जयांश्च। तान्वा हनिष्यामि समेत्य सङ्ख्ये यास्यामि वा द्रोणमुखो यमाय॥ 8-31-24 (56402) न त्वेवाहं न गमिष्यामि मध्ये तेषां शूराणामिति शल्याद्य विद्वि। मित्रद्रोहो मर्षणीयो न मेऽयं त्यक्त्वा प्राणाननुयास्यामि द्रोणम्॥ 8-31-25 (56403) प्राज्ञस्य मूढस्य च जीवितान्ते नास्ति प्रमोक्षोऽन्तकसन्निभस्य। अतो विद्वन्नभियोत्स्यामि पार्थं दिष्टं न शक्यं व्यतिवर्तितुं वै॥ 8-31-26 (56404) कल्याणवृत्तः सततं हि राजा वैचित्रवीर्यस्य सुतो ममासीत्। तस्यार्थसिद्व्यर्थमहं त्यजामि प्रियान्भोगान्दुस्त्यजं जीवितं च॥ 8-31-27 (56405) वैयाघ्रचर्माणमकूजनाक्षं हैमं त्रिकोशं रजतत्रिवेणुम्। रथप्रबर्हं तुरगप्रबार्है-- र्युक्तं प्रादान्मह्यमिमं हि रामः॥ 8-31-28 (56406) धनूंषि चित्राणि निरीक्ष्य शल्य ध्वजान्गदाः सायकांश्चोग्ररूपान्। असिं च दीप्तं परमायुधं च शङ्खं च शुभ्रं स्वनवन्तमुग्रम्॥ 8-31-29 (56407) पताकिनं वज्रनिपातनिः स्वनं सिताश्वयुक्तं शुभतूणशोभितम्। इमं समास्थाय रथर्षभं रणे दृढं हनिष्याम्यहमर्जुनं बलात्॥ 8-31-30 (56408) तं चेन्मृत्युः सर्वहरोऽभिरक्षे-- त्सदाऽप्रमत्तः समरे पाण्डुपुत्रम्। तं वा हनिष्यामि रणे समेत्य यास्यामि वा द्रोणमुखो यमाय॥ 8-31-31 (56409) यमवरुणकुबेरवासवा वा यदि युगपत्सगणा महाहवे। जुगुपुरिह समेत्य फल्गुनं किमु बहुना सह तैर्जयामि तम्॥ 8-31-32 (56410) सञ्जय उवाच। 8-31-33x (4915) इति रणरभसस्य कत्थत-- स्तदुपनिशम्य वचः स मद्रराट्। अवहसदवमन्य वीर्यवान् प्रतिषिषिधे च जगाद चोत्तरम्॥ 8-31-33 (56411) शल्य उवाच। 8-31-34x (4916) विरम विरम कर्ण कत्थना-- दतिरभसोऽप्यतिवाचमुक्तवान्। क्व च हि नरवरो धनञ्जयः क्व पुनरिह त्वमहो नराधमः॥ 8-31-34 (56412) यदुसदनमुपेन्द्रपालितं त्रिदिवमिवामरराजरक्षितम्। प्रसभमतिविलोड्य को हरे-- त्पुरुषवरावरजामृतेऽर्जुनात्॥ 8-31-35 (56413) त्रिभुवनसृजमीश्वरेश्वरं क इह पुमान्भवमाह्वयेद्युधि। मृगवधकलहे ऋतेऽर्जुनात् सुरपतिवीर्यसमप्रभावतः॥ 8-31-36 (56414) असुरसुरमहोरगान्नरान् गरुडपिशाचसयक्षराक्षसान्। इषुभिरजयदग्निगौरवात् स्वभिलषितं च हविर्ददौ जयः॥ 8-31-37 (56415) स्मरसि ननु यदा परैर्हृतः सहधृतराष्ट्रसुतो विमोक्षितः। अधिरथज नरोत्तमैर्युतान् कुरुषु बहून्विनिहत्य तानरीन्॥ 8-31-38 (56416) प्रथममपि पलायिते त्वयि प्रियकलहा धृतराष्ट्रसूनवः। स्मरसि ननु यदा प्रमोचिताः खचरगणानवजित्य पाण्डवैः॥ 8-31-39 (56417) समुदितबलवाहनाः पुनः पुरुषवरेण जिताः स्थ गोग्रहे। सगुरुगुरुसुताः सभीष्मकाः किमु न जितः स तदा त्वयाऽर्जुनः॥ 8-31-40 (56418) इदमपरमुपस्थितं पुन-- स्तव निधनाय सुयुद्वमद्य वै। यदि न रिपुभयात्पलायसे समरगतोऽद्य हतोऽसि सूतज॥ 8-31-41 (56419) सञ्जय उवाच। 8-31-42x (4917) इति बहुपरुषं प्रभाषति प्रमनसि मद्रपतौ रिपुस्तवम्। भृशमभिरुषितः सरन्तपः कुरुपृतनापतिराह मद्रपम्॥ 8-31-42 (56420) कर्ण उवाच। 8-31-43x (4918) भवतु भवतु किं विकत्थसे ननु मर्म तस्य हि युद्धमुद्यतम्। यदि स जयति मामिहाहवे तत इदमस्तु सुकत्थितं तव॥ 8-31-43 (56421) सञ्जय उवाच। 8-31-44x (4919) एवमस्त्विति मद्रेश उक्त्वा नोत्तरमुक्तवान्। याहि शल्येति चाप्येनं कंर्णः प्राह युयुत्सया॥ 8-31-44 (56422) स रथः प्रययौ शत्रून्निघ्नतः शल्यसारथिः। निघ्नन्नमित्रान्समरे तमोघ्नः सविता यथा॥ 8-31-45 (56423) ततः प्रायात्प्रीतिमान्वै रथेन वैयाघ्रेण श्वेतयुजाऽथ कर्णः। स चालोक्य ध्वजिनीं पाण्डवानां धनञ्जयं त्वरया पर्यपृच्छत्॥ ॥ 8-31-46 (56424) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि एकत्रिंशोऽध्यायः॥ 31 ॥

8-32-0 (56425) सञ्जय उवाच। 8-32-0x (4920) प्रयत्नेन तदा कर्णो हर्षयन्वाहिनीं तव। एकैकं समरे दृष्ट्वा पाण्डवं पर्यपृच्छत॥ 8-32-1 (56426) यो ममाद्य महात्मानं दर्शयेच्छ्वेतवाहनम्। तस्मै दद्यामभिप्रेतं धनं यन्मनसेच्छति॥ 8-32-2 (56427) न चेत्तदभिमन्येत तस्मै दद्यामहं पुनः। शकटं रत्नसम्पूर्णं यो मे ब्रूयाद्वनञ्जयम्॥ 8-32-3 (56428) न चेत्तदभिमन्येत पुरुषोऽर्जुनदर्शिवान्। शतं दद्यां गवां तस्मै नैत्यकं कांस्यदोहनम्॥ 8-32-4 (56429) शतं ग्रामवरांश्चैव दद्यामर्जुनदर्शिने। तथा तस्मै पुनर्दद्यां श्वेतमश्वतरीरथम्। युक्तमञ्जनकेशीभिर्यो मे ब्रूयाद्वनञ्जयम्॥ 8-32-5 (56430) न चेत्तदभिमन्येत पुरुषोऽर्जुनदर्शिवान्। अन्यं वाऽस्मै पुनर्दद्यां सौवर्णं हस्तिषङ्गवम्॥ 8-32-6 (56431) तथाप्यस्मै पुनर्दद्यां स्त्रीणां शतमलङ्कृतम्। श्यामानां निष्ककण्ठीनां गीतवाद्यविपश्चिताम्॥ 8-32-7 (56432) न चेत्तदभिमन्येत पुरुषोऽर्जुनदर्शिवान्। तस्मै दद्यां शतं नागाञ्शतं ग्रामाञ्शतं रथान्॥ 8-32-8 (56433) सुवर्णस्य च मुख्यस्य हयाग्र्याणां शतं शतान्। ऋद्व्या गुणैः सुदान्तांश्च धुर्यवाहान्सुशिक्षितान्॥ 8-32-9 (56434) तथा सुवर्णशृङ्गीणां गोधेनूनां चतुःशतम्। दद्यां तस्मै सवत्सानां यो मे ब्रूयाद्वनञ्जयम्॥ 8-32-10 (56435) न चेत्तदभिमन्येत पुरुषोऽर्जुनदर्शिवान्। अन्यदस्मै वरं दद्यां श्वेतान्पञ्चशतान्हयान्॥ 8-32-11 (56436) हेमभाण्डपरिच्छन्नान्सुमृष्टमणिभूषणान्। सुदान्तानपि चैवाहं दद्यामष्टादशापरान्॥ 8-32-12 (56437) रथं च शुभ्रं सौवर्णं दद्यां तस्मै स्वलङ्कृतम्। युक्तं परमकाम्भोजैर्यो मे ब्रूयाद्वनञ्जयम्॥ 8-32-13 (56438) न चेत्तदभिमन्येत पुरुषोऽर्जुनदर्शिवान्। अन्यदस्मै वरं दद्यां कुञ्जराणां शतानि षट्॥ 8-32-14 (56439) काञ्चनैर्विविधैर्भाण्डैराच्छन्नान्हेममालिनः। उत्पन्नानपरान्तेषु विनीतान्हस्तिशिक्षकैः॥ 8-32-15 (56440) न चेत्तदभिमन्येत पुरुषोऽर्जुनदर्शिवान्। अन्यदस्मै वरं दद्यां वैश्यग्रामांश्चतुर्दश॥ 8-32-16 (56441) सुस्फीतान्धनसंयुक्तान्प्रत्यासन्नवनोदकान्। अकुतोभयान्सुसम्पन्नान्राजभोज्यांश्चतुर्दश॥ 8-32-17 (56442) दासीनां निष्ककण्ठीनां मागधीनां शतं तथा। प्रत्यग्रवयसां दद्यां यो मे ब्रूयाद्धनञ्जयम्॥ 8-32-18 (56443) न चेत्तदभिमन्येत पुरुषोऽर्जुनदर्शिवान्। अन्यं तस्मै वरं दद्यां यमसौ कामयेत्स्वयम्॥ 8-32-19 (56444) पुत्रदारान्विहायैव यदन्यद्वित्तमस्ति मे। तच्च तस्मै पुनर्दद्यां यद्यच्च मनसेच्छति॥ 8-32-20 (56445) हत्वा च सहितौ कृष्णौ तयोर्वित्तानि सर्वशः। तस्मै दद्यामहं यो मे प्रब्रूयात्केशवार्जुनौ॥ 8-32-21 (56446) सञ्जय उवाच। 8-32-22x (4921) एता वाचः सुबहुशः कर्ण उच्चारयन्युधि। दध्मौ सागरसम्भूतं सुस्वरं शङ्खमुत्तमम्॥ 8-32-22 (56447) ता वाचः सूतपुत्रस्य तथा युक्ता निशम्य तु। दुर्योधनो महाराज संहृष्टः सानुजोऽभवत्॥ 8-32-23 (56448) ततो दुन्दुभिनिर्घोषो मृदङ्गानां च सर्वशा। सिंहनादः सवादित्रः कुञ्चराणां च निःस्वनः॥ 8-32-24 (56449) प्रादुरासीत्तदा राजंस्त्वत्सैन्ये पुरुषर्षभ। योधानां सम्प्रहृष्टानां तथा समभवत्स्वनः॥ 8-32-25 (56450) तथा प्रहृष्टे सैन्ये तं प्लुवमानं महारथम्। विकत्थमानं च तदा राधेयमरिकर्शनम्। मद्रराजः प्रहस्येदं वचनं प्रत्यभाषत॥ ॥ 8-32-26 (56451) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि द्वात्रिंशोऽध्यायः॥ 32 ॥

8-33-0 (56452) शल्य उवाच। 8-33-0x (4922) मा सूतपुत्र मन्येत(थाः) सौवर्णं हस्तिषङ्गवम्। प्रयच्छसि मुधैव त्वं द्रक्ष्यस्यद्य धनञ्जयम्॥ 8-33-1 (56453) मा सूतपुत्र दानेन सौवर्णं हस्तिषङ्गवम्। प्रयच्छ पुरुषायाद्य द्रक्ष्यसि त्वं धनञ्जयम्॥ 8-33-2 (56454) बलेन मत्तस्त्यजसि वसु वैश्रवणो यथा। अयत्नेनैव राधेय द्रष्टास्यद्य धनञ्जयम्॥ 8-33-3 (56455) पुरा सृजसि यच्चापि वित्तं बहु च मूढवत्। अपात्रदानाद्ये दोषास्तान्मोहान्नावबुध्यसे॥ 8-33-4 (56456) यत्प्रवेदयसे वित्तं बहु तेन खलु त्वया। शक्यं बहुविधैर्यज्ञैर्यष्टुं सूत यजस्व तैः॥ 8-33-5 (56457) यच्च प्रार्थयसे हन्तुं कृष्णौ मोहाद्वृथैव तत्। न हि शुश्रुम सम्मर्दे क्रोष्ट्रा सिंहौ निपातितौ॥ 8-33-6 (56458) अप्रार्थितं प्रार्थयसे सुहृदो न हि सन्ति ते। ये त्वां निवारयन्त्याशु प्रपतन्तं हुताशने॥ 8-33-7 (56459) कार्याकार्यं न जानीषे कालपक्कोऽस्यसंशयम्। बह्वबद्धमकर्णीयं को हि ब्रूयाज्जिजीविषुः॥ 8-33-8 (56460) समुद्रतरणं दोर्भ्यां कण्ठे बद्ध्वा यथा शिलाम्। गिर्यग्राद्वा निपतनं तादृक्त्व चिकीर्षितम्॥ 8-33-9 (56461) सहितः सर्वयोधैस्त्वं व्यूढानीकैः सुरक्षितः। धनञ्जयेन युध्यस्व श्रेयश्चेत्प्राप्तुमिच्छसि॥ 8-33-10 (56462) हितार्थं धार्तराष्ट्रस्य ब्रवीमि त्वां न हिंसया। श्रद्धस्वेदं मया प्रोक्तं यदि तेऽस्ति जिजीविषा॥ 8-33-11 (56463) कर्ण उवाच। 8-33-12x (4923) स्वबाहुवीर्यमाश्रित्य प्रार्थयाम्यर्जुनं रणे। त्वं तु मित्रमुखः शत्रुर्मां भीषयितुमिच्छसि॥ 8-33-12 (56464) न मामस्मादभिप्रायात्कश्चिदद्य निवर्तयेत्। अपीन्द्रो वज्रमुद्यम्य किमु मर्त्यः कथञ्चन॥ 8-33-13 (56465) सञ्जय उवाच। 8-33-14x (4924) इति कर्णस्य वाक्यान्ते शल्यः प्राहोत्तरं वचः। चुकोपयिषुरत्यर्थं कर्णं मद्रेश्वरः पुनः॥ 8-33-14 (56466) यदा वै त्वां फल्गुनबाहुवेगा-- ज्ज्याचोदिता वेगवन्तोऽग्निकल्पाः। अन्वेतारः कङ्कपत्राः शिताग्रा-- स्त्यक्ष्यत्येषा स्वां तदा कर्ण बुद्धिः॥ 8-33-15 (56467) यदा दिर्व्य धनुरादाय पार्थः प्रतापयन्पृतनां सव्यसाची। त्वां मर्दयिष्यत्यसुखैः पृषत्कै-- स्तदापृच्छां त्यक्ष्यसे पाण्डवस्य॥ 8-33-16 (56468) बालश्चन्द्रं मातुरङ्के शयानो यथा कश्चित्प्रार्थयतेऽपहर्तुम्। तद्वन्मोहाद्दयोतामानं रथस्थं जेतुं पार्थं काङ्क्षसे सूतपुत्र॥ 8-33-17 (56469) हरादस्त्रं तीक्ष्णधारं यथाऽद्य सर्वाणि गात्राणि निकर्षसि त्वम्। सुतीक्ष्णशस्त्रोपमकर्मणेह युयुत्ससे फल्गुनेनाद्य कर्ण॥ 8-33-18 (56470) हन्यादसिं तीक्ष्णधारं यथाऽतः सुतेजनं निहितं वै पृथिव्याम्। तथा खनस्यद्य शितान्पृषत्का-- न्यथार्थयस्यर्जुनेनेह युद्धम्॥ 8-33-19 (56471) त्रिशूलमाश्लिष्य सुतीक्ष्णधारं सर्वाणि गात्राणि विघर्षसि त्वम्। सुतीक्ष्णधारोपमकर्मणा त्वं युयुत्ससे योऽर्जुनेनाद्य कर्ण॥ 8-33-20 (56472) क्रुद्धं सिंहं केसरिणं बृहन्तं बालो मूढः क्षुद्रमृगस्तरस्वी। समाह्वयेद्वृष्टमुपेत्य योद्धुं तथा त्वमद्याह्वयसे हि पार्थम्॥ 8-33-21 (56473) मा सूतपुत्राह्वय राजपुत्रं महावीर्यं केसरिणं यथैव। वने शृगालः पिशितेन तृप्तः पार्थं समासाद्य विनङ्क्ष्यसि त्वम्॥ 8-33-22 (56474) ईषादन्तं महानागं प्रभिन्नकरटामुखम्। शशको हयसे युद्वे कर्ण पार्थं धनञ्जयम्॥ 8-33-23 (56475) विलस्थं कृष्णसर्पं त्वं जाल्यात्काष्ठेन विध्यसि। महाविषं पूर्णकोपं यत्पार्थं योद्वुमिच्छसि॥ 8-33-24 (56476) सिंहं केसरिणं क्रुद्धमभिक्रम्याभिनर्दसे। शृगाल इव मूढस्त्वं नृसिंहं कर्ण पाण्डवम्॥ 8-33-25 (56477) सुपर्णं पतगश्रेष्ठं वैनतेयं तरस्विनम्। स्वगेवाह्वयसे पार्थं तथा कर्णं धनञ्जयम्॥ 8-33-26 (56478) सर्वाम्भसां निधिं भीमं मूर्तिमन्तं झषाकुलम्। चन्द्रोदये विवर्धन्तमप्लुवस्त्वं तितीर्षसि॥ 8-33-27 (56479) ऋषभं दुन्दुभिग्रीवं तीक्ष्णशृङ्गं प्रहारिणम्। वत्स आह्वयसे युद्वे कर्ण पार्थं धनञ्जयम्॥ 8-33-28 (56480) महामेघं महाघोषं दर्दुरः प्रतिनर्दसि। बाणतोयप्रदं काले नरपर्जन्यमर्जुनम्॥ 8-33-29 (56481) यथा च श्वा गृहस्थस्तु व्याघ्रं वनगतं भषेत्। तथा त्वं भषसे कर्ण नरव्याघ्रं धनञ्जयम्॥ 8-33-30 (56482) शृगालो हि वने कर्ण शशैः परिवृतो वसन्। मन्यते सिंहमात्मानं यावत्सिंहं न पश्यति॥ 8-33-31 (56483) तथा त्वमपि राधेय सिंहमात्मानमिच्छसि। अपश्यञ्शत्रुदमनं नरसिंहं रणेऽर्जुनम्॥ 8-33-32 (56484) व्याघ्रं त्वं मन्यसेऽऽत्मानं यावत्कृष्णौ न पश्यसि। समास्थितावेकरथे सूर्याचन्द्रमसाविव॥ 8-33-33 (56485) यावद्ग्राण्डीवघोषं त्वं न शृणोषि महाहवे। तावदेव त्वया कर्ण शक्यं वक्तुं यथेच्छसि॥ 8-33-34 (56486) रथशङ्खधनुःशब्दैर्नादयन्तं दिशो दश। नर्दन्तमिव शार्दूलं दृष्ट्वा क्रोष्टा भविष्यसि॥ 8-33-35 (56487) नित्यमेव शृगालस्त्वं नित्यं सिंहो धनञ्जयः। वीरप्रद्वेषणान्मूढ तस्मात्क्रोष्टेव लक्ष्यसे॥ 8-33-36 (56488) यथाऽऽखुः स्याद्विडालश्च श्वा व्याघ्रश्च बलाबले। यथा शृगालः सिंहश्च यथा च शशकुञ्जरौ॥ 8-33-37 (56489) यथाऽनृतं च सत्यं च यथा चापि विषामृते। तथा त्वमपि पार्थश्च प्रख्यातावात्मकर्मभिः॥ ॥ 8-33-38 (56490) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि त्रयस्त्रिंशोऽध्यायः॥ 33 ॥

8-34-0 (56491) सञ्जय उवाच। 8-34-0x (4925) अधिक्षिप्तस्तु राधेयः शल्येनामिततेजसा। शल्यमाह सुसङ्क्रुद्धो वाक्शल्यमवधारयन्॥ 8-34-1 (56492) कर्ण उवाच। 8-34-2x (4926) गुणान्गुणवतां शल्य गुणवान्वेत्ति नागुणः। त्वं तु नित्यं गुणैर्हीनः किं ज्ञास्यसि गुणागुणान्॥ 8-34-2 (56493) अर्जुनस्य महास्त्राणि क्रोधं वीर्यं धनुः शरान्। अहं शल्याभिजानामि न त्वं जानासि तत्तथा॥ 8-34-3 (56494) तथा कृष्णस्य माहात्म्यमृषभस्य महीक्षिताम्। यथाहं शल्य जानामि न त्वं जानासि तत्तथा॥ 8-34-4 (56495) एवमेवात्मनो वीर्यमहं वीर्यं च पाण्डवे। जानंस्तावाह्वये युद्धे शल्य नाग्निं पतङ्गवत्॥ 8-34-5 (56496) अस्ति चाऽयमिषुः शल्य सुपुङ्खो रक्तभोजनः। एकस्तूणीशयः पत्री सुधौतः समलङ्कृतः॥ 8-34-6 (56497) शेते चन्दनचूर्णेन पूजितो बहुलाः समाः। आहेयो विषवानुग्रो नराश्वद्विपसङ्घहा॥ 8-34-7 (56498) घोररूपो महारौद्रस्तनुत्रास्थिविदारणः। निर्भिन्द्यां येन रुष्टोऽहमपि मेरुं महागिरिम्॥ 8-34-8 (56499) तमहं जातु नास्येयमन्यस्मिन्फल्गुनादृते। कृष्णाद्वा देवकीपुत्रात्सत्यं चापि शृणुष्व मे॥ 8-34-9 (56500) तेनाहमिषुणा शल्य वासुदेवधनञ्जयौ। योत्स्ये परमसंरब्धौ तत्कर्म सदृशं मम॥ 8-34-10 (56501) सर्वेषां वृष्णिवीराणां कृष्णे लक्ष्मीः प्रतिष्ठिता। सर्वेषां पाण्डुपुत्राणां जयः पार्थे प्रतिष्ठितः। उभयं तु समासाद्य को निवर्तितुमर्हति॥ 8-34-11 (56502) तावेतौ पुरुषव्याघ्रौ समेतौ स्यन्दने स्थितौ। मामेकमभिसंयुद्धौ सुजातं पश्य शल्य मे॥ 8-34-12 (56503) पितृष्वसामातुलजौ भ्रातरावपराजितौ। मणी सूत्र इव प्रोतौ द्रष्टासि निहतौ मया॥ 8-34-13 (56504) अर्जुने गाण्डिवं कृष्णे चक्रं तार्क्ष्यकपिध्वजौ। भीरूणां त्रासजननं शल्य हर्षकरं मम॥ 8-34-14 (56505) त्वं तु दुष्प्रकृतिर्मूढो महायुद्वेष्वकोविदः। भयावदीर्णः सन्त्रासादबद्धं बहुः भाषसे॥ 8-34-15 (56506) संस्तौषि तौ तु केनापि हेतुना त्वं कुदेशज। तौ हत्वा समरे हन्ता त्वामद्य सह बान्धवम्॥ 8-34-16 (56507) पापदेशज दुर्बुद्धे क्षुद्र क्षत्रियपांसन। सुहृद्रूपो रिपुः किं मां कृष्णाभ्यां भीषयिष्यसि॥ 8-34-17 (56508) तौ वा मामद्य हन्तारौ हनिष्ये वाऽपि तावहम्। नाहं बिभेमि कृष्णाभ्यां विजानन्नात्मनो बलम्॥ 8-34-18 (56509) वासुदेवसहस्रं वा फल्गुनानां शतानि वा। अहमेको हनिष्यामि जोषमास्स्व कुदेशज॥ 8-34-19 (56510) स्त्रियो बालाश्च वृद्वाश्च प्रायः क्रीडागता जनाः॥ 8-34-20 (56511) या गाथाः सम्प्रगायन्ति कुर्वतोऽध्ययनं यथा। ता गाथाः शृणु मे शल्य मद्रकेषु दुरात्मसु॥ 8-34-21 (56512) ब्राह्मणैः कथिताः पूर्वं यथावद्राजसन्निधौ। श्रुत्वा चैकमना मूढ मम वा ब्रूहि चोत्तरम्॥ 8-34-22 (56513) मित्रध्रुङ्मद्रको नित्यं यो नो द्वेष्टि स मद्रकः। मद्रके सङ्गतं नास्ति क्षुद्रवाक्ये नराधमे॥ 8-34-23 (56514) दुरात्मा मद्रको नित्यं नित्यमानृतिकोऽनृजुः। यच्चान्यदपि दौरात्म्यं मद्रकेष्विति नः श्रुतम्॥ 8-34-24 (56515) पिता पुत्रश्च माता च श्वश्रूश्वशुरमातुलाः। भगिनी दुहिता भ्राता नप्ताऽन्ये ते च बान्धवाः॥ 8-34-25 (56516) वयस्याभ्यागताश्चान्ये दासीदासाश्च सङ्गताः। पुम्भिर्विमिश्रा नार्यश्च ज्ञाताज्ञाताः स्वयेच्छया॥ 8-34-26 (56517) येषां गृहेष्वशिष्टानां सक्तुमद्याशिनां सदा। पीत्वा शीधु सगोमांसं क्रन्दन्ति च हसन्ति च॥ 8-34-27 (56518) गायन्ति चाप्यबद्धानि प्रवर्तन्ते च कामतः। कामप्रलापिनोऽन्योन्यं तेषु धर्मःकथं भवेत्॥ 8-34-28 (56519) मद्रकेष्ववलिप्तेषु प्रख्याताशुभकर्मसु। नापि वैरं न सौहार्दं मद्रकेण समाचरेत्॥ 8-34-29 (56520) मद्रके सङ्गतं नास्ति मद्रको हि सदा मलः। मद्रकेषु च संसृष्टं शौचं गान्धारकेषु च॥ 8-34-30 (56521) राजयाजकयाज्ये हि यथा दत्तं हविर्नशेत्। शूद्रसंस्कारको विप्रो यथा याति पराभवम्॥ 8-34-31 (56522) यथा ब्रह्मद्विषो नित्यं गच्छन्तीह पराभवम्। यथैव संगतं कृत्वा नरः पतति मद्रकैः॥ 8-34-32 (56523) बालेष्वपि सदा न स्म धनं वृश्चिक ते विषम्। आथर्वणेन मन्त्रेण सर्वशान्तिः कृता मया॥ 8-34-33 (56524) इति वृश्चिकदष्टस्य विषवेगहतस्य च। कुर्वन्ति भेषजं प्राज्ञाः सत्यं तच्चापि दृश्यते॥ 8-34-34 (56525) एवं विद्वञ्जोषमास्स्व ब्रूहि चात्रोत्तरं वचः। वासांस्युत्सृज्य नृत्यन्ति स्त्रियो मद्यविमोहिताः॥ 8-34-35 (56526) मैथुनेऽसङ्गताश्चापि यथाकामवराश्च ताः। तासां पुत्र कथं धर्मं मद्रको वक्तुमर्हति॥ 8-34-36 (56527) यास्तिष्ठन्त्यः प्रमेहन्ति यथैवोष्ट्रदशेरकाः। तासां विभ्रष्टधर्माणां निर्लज्जानां ततस्ततः। त्वं पुत्रस्तादृशीनां हि धर्मं वक्तुमिहेच्छसि॥ 8-34-37 (56528) सौवीरकं याच्यमाना मद्रिका कर्षति स्फिचौ। अदातुकामा वचनमिदं वदति दारुणम्॥ 8-34-38 (56529) मा मां सौवीरकं कश्चिद्याचतां दयितं मम। पुत्रं दद्यां पतिं दद्यां न तु दद्यां सुवीरकम्॥ 8-34-39 (56530) गौर्यो बृहत्यो निर्हीका मद्रिकाः कम्पलावृताः। घस्मरा नष्टशौचाश्च प्राय इत्यनुशुश्रुम॥ 8-34-40 (56531) पमेहित्वा स्फिचौ भूमौ घर्षन्त्यो हीनशोधनाः। शुद्धा नाद्भिर्न मृद्भिश्च नित्योच्छिष्टा भवन्ति हि॥ 8-34-41 (56532) एवमादि मयाऽन्यैर्वा शक्यं वक्तुं भवेद्बहु। आकेशान्तान्नखाग्राच्च वक्तव्येषु कुकर्मसु॥ 8-34-42 (56533) मद्रकाः सिन्धुसौवीरा धर्मं विद्युः कथं त्विह। पापदेशोद्भवा म्लेच्छा धर्माणामविचक्षणाः॥ 8-34-43 (56534) एष मुख्यतमो धर्मः क्षत्रियस्येति नः श्रुतम्। यदाजौ निहतः शेते सद्भिः समभिपूजितः॥ 8-34-44 (56535) आयुधानां साम्पराये यन्मुञ्चेयमहं ततः। ममैष प्रथमः कल्पो निधने स्वर्गमिच्छतः॥ 8-34-45 (56536) सोयं प्रियसखा चास्मि धार्तराष्ट्रस्य धीमतः। तदर्थे हि मम प्राणा यच्च मे विद्यते वसु॥ 8-34-46 (56537) व्यक्तं त्वमप्युपहितः पाण्डवैः पापदेशज। यथा चामित्रवत्सर्वं त्वमस्मासु प्रवर्तसे॥ 8-34-47 (56538) कामं न खलु शक्योऽहं त्वद्विधानां शतैरपि। सङ्ग्रामाद्विमुखः कर्तुं धर्मज्ञ इव नास्तिकैः॥ 8-34-48 (56539) सारङ्ग इव घर्मार्तः कामं विलप शुष्य च। नाहं भीषयितुं शक्यः क्षत्रधर्मे व्यवस्थितः॥ 8-34-49 (56540) तनुत्यजां नृसिंहानामाहवेष्वनिवर्तिनाम्। या गतिर्गुरुणा प्रोक्ता प्रेम्णा रामेण तां स्मरे॥ 8-34-50 (56541) स्वेषां त्राणार्थमुद्यन्तं वधार्थं द्विषतामपि। विद्धि मामास्थितं वृत्तं पौरूरवसमुत्तमम्॥ 8-34-51 (56542) न तद्भूतं प्रपश्यामि त्रिषु लोकेषु मद्रप। यो मामस्मादभिप्रायाद्वारयेदिति मे मतिः॥ 8-34-52 (56543) एवं विद्वञ्जोषमास्स्व त्रासात्किं बहु भाषसे। न त्वां हत्वा प्रदास्यामि क्रव्याद्भ्यो मद्रकाधम्॥ 8-34-53 (56544) मित्रप्रतीक्षया शल्य धृतराष्ट्रस्य चोभयोः। अपवादतितिक्षाभिस्त्रिभिरेतैर्हि जीवसि॥ 8-34-54 (56545) पुनश्चेदीदृशं वाक्यं मद्रराज वदिष्यसि। शिरस्ते पातयिष्यासि गदया वज्रकल्पया॥ 8-34-55 (56546) श्रोतारस्त्विदमद्येह द्रष्टारो व्रा कुदेशज। कर्णं वा जघ्नतुः कृष्णौ कर्णो वा निजघान तौ॥ 8-34-56 (56547) एवमुक्त्वा तु राधेयः पुनरेव विशाम्पते। अब्रवीन्मद्रराजानं याहियाहीत्यसम्भ्रमम्॥ ॥ 8-34-57 (56548) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि चतुस्त्रिंशोऽध्यायः॥ 34 ॥

8-35-0 (56549) सञ्जय उवाच। 8-35-0x (4927) मारिषाधिरथेः श्रुत्वा वाचो युद्धाभिनन्दिनः। शल्योऽब्रवीत्पुनः कर्णं निदर्शनमुदाहरन्॥ 8-35-1 (56550) जातोऽहं यज्वनां वंशे सङ्ग्रामेष्वनिवर्तिनाम्। राज्ञां मूर्धाभिषिक्तानां स्वयं धर्मपरायणः॥ 8-35-2 (56551) यथैव मत्तो मद्येन त्वं तथा लक्ष्यसे वृष। तथाऽद्य त्वां प्रमाद्यन्तं चिकित्सेयं सुहृत्तया॥ 8-35-3 (56552) इमां काकोपमां कर्ण प्रोच्यमानां निबोध मे। श्रुत्वा यथेष्टं कुर्यास्त्वं निहीन कुलपांसन॥ 8-35-4 (56553) नाहमात्मनि किञ्चिद्वै किल्बिषं कर्ण संस्मरे। येन मां त्वं महाबाहो हन्तुमिच्चस्यनागसम्॥ 8-35-5 (56554) अवश्यं तु मया वाच्यं बुद्ध्वा तव हिताहितम्। विशेषतो रथस्थेन राज्ञश्चैव हितैषिणा॥ 8-35-6 (56555) समं च विषमं चैव रथिनश्च बलाबलम्। श्रमः खेदश्च सततं हयानां रथिना सह॥ 8-35-7 (56556) आयुधस्य परिज्ञानं रुतं च मृगपक्षिणाम्। सारं चैवाप्यासरं च शल्यानां च प्रतिक्रिया॥ 8-35-8 (56557) अस्त्रयोगं च युद्वं च निमित्तानि तथैव च। सर्वमेतन्मया ज्ञेयं रथस्यास्य कुटुम्बिना। अतस्त्वां कथये कर्ण निदर्शनमिदं पुनः॥ 8-35-9 (56558) वैश्यः किल समुद्रान्ते प्रभूतधनधान्यवान्। यज्वा दानपतिः क्षान्तः स्वकर्मस्थोऽभवच्छुचिः॥ 8-35-10 (56559) बहुपुत्रः प्रियापत्यः सर्वभूतानुकम्पकः। राज्ञो धर्मप्रधानस्य राष्ट्रे वसति निर्भयः॥ 8-35-11 (56560) पुत्राणां तस्य बालानां कुमाराणां यशस्विनाम्। काको बहूनामभवदुच्छिष्टकृतभोजनः॥ 8-35-12 (56561) तस्मैसदा प्रयच्छन्ति वैश्यपुत्राः कुमारकाः। मांसोदनं दधि क्षीरं पायसं मधुसर्पिषी॥ 8-35-13 (56562) स चोच्छिष्टभृतः काको वैश्यपुत्रैः कुमारकैः। सदृशान्पक्षिणो दृप्तः श्रेयससश्चावमन्यते॥ 8-35-14 (56563) अथ हंसाः समुद्रान्ते प्रजग्मुरतिपातिनः। गरुडस्य गतौ तुल्याश्चक्राङ्गा हृष्टचेतसः॥ 8-35-15 (56564) कुमरारकास्तदा हंसान्दृष्ट्वा काकमथाब्रुवन्। भवानेव विशिष्टोऽसि पतत्रिभ्यो विहङ्गम॥ 8-35-16 (56565) एतेऽतिपातिनः पश्य विहङ्गान्वियदाश्रितान्। एहि त्वमपि शक्तो हि कस्मान्न पतितं त्वया॥ 8-35-17 (56566) प्रतार्यमाणस्तैः सर्वैरल्पबुद्धिभइरण्डजः। तद्वचः सत्यमित्येव मौर्ख्याद्दर्पाच्च जज्ञिवान्॥ 8-35-18 (56567) तान्सोनुपत्य जिज्ञासुः क एषां श्रेष्ठभागिति। उच्छिष्टदर्पितः काको बहूनामेकपातिनाम्॥ 8-35-19 (56568) तेषां यं प्रवरं मेने हंसानां दूरपातिनाम्। स तमाह्वत दुर्बुद्धिः पताव इति पक्षिणम्। तच्छ्रुत्वा प्राहसन्हंसा ये तत्रासन्समागताः॥ 8-35-20 (56569) भाषतो बहु काकस्य बालिश्यात्पततां वराः। इदमूचुः स्म चक्राङ्गावचः काकं विङ्गमाः॥ 8-35-21 (56570) हंसा ऊचुः। 8-35-22x (4928) वयं हंसाश्चरामेमां पृथिवीं मानसौकसः। पक्षिणां च वयं नित्यं दूरपातेन पूजिताः॥ 8-35-22 (56571) कथं हंसं नु बलिनं चक्राङ्गं दूरपातिनम्। काको भूत्वा निपतने समाह्वयसि दुर्मते। कथं त्वं पतिता काक सहास्माभिर्ब्रवीहि तत्॥ 8-35-23 (56572) अथ हंसवचो मूढः कुत्सयित्वा पुनः पुनः। प्रजगादोत्तरं काकः कत्थनो जातिलाघवात्॥ 8-35-24 (56573) काक उवाच। 8-35-25x (4929) शतमेकं च पातानां पतिताऽस्मि न संशयः। शतयोजनमेकैकं विचित्रं विविधं तथा॥ 8-35-25 (56574) उड्डीनमवडीनं च प्रडीनं डीनमेव च। निडीनमथ संडीनं तिर्यक्डीनगतानि च॥ 8-35-26 (56575) विडीनं परिडीनं च पराडीनं सुडीनकम्। अभिडीनं महाडीनं निर्डीनमतिडीनकम्॥ 8-35-27 (56576) अवडीनं प्रडीनं च संडीनं डीनडीनकम्। संडीनोड्डीनडीनं च पुनर्डीनविडीनकम्॥ 8-35-28 (56577) संपातं समुदीषं च ततोऽन्यद्व्यतिरिक्तकम्। गतागतं प्रतिगतं बह्वीश्च निकुलीनकाः। कर्ताऽस्मि मिषतां वोऽद्य ततो द्रक्षयथ मे बलम्॥ 8-35-29 (56578) तेषामन्यतमेनाहं पतिष्यामि विहायसम्। प्रदिशध्वं यथान्यायं केन हंसाः पताम्यहम्॥ 8-35-30 (56579) ते वै ध्रुवं विनिश्चित्य सम्पतध्वं मया सह। पातैरेभिः खलु खगाः पतितुं खे निराश्रये॥ 8-35-31 (56580) एवमुक्ते तु काकेन प्रहस्यैको विहंगमः। उवाच काकं राधेय वचनं तन्निबोध मे॥ 8-35-32 (56581) हंस उवाच। 8-35-33x (4930) शतमेकं च पातानां त्वं काक पतिता ध्रुवम्। एकमेव तु यं पातं विदुः सर्वे विहङ्गमाः। तमहं पतिता काक नान्यं जानामि कञ्चन॥ 8-35-33 (56582) काक उवाच। 8-35-34x (4931) पत त्वमपि तत्राशु येन पातेन मन्यसे॥ 8-35-34 (56583) अथ काकं प्रजहसुर्ये तत्रासन्समागताः। कथमेकेन पातेन हंसः पातशतं जयेत्। एकेन वायस त्वैनं पातेनाभिभविष्यति॥ 8-35-35 (56584) हंसश्चोत्पतितः काको बलवानाशुविक्रमः। प्रपेततुः स्पर्धया च ततस्तौ हंसवायसौ। उपर्युपरि वेगेन समुद्रं मकरालयम्॥ 8-35-36 (56585) हंसस्त्वेकेन पातेन काकः पातशतेन च। स्पर्धिनौ सहितौ तूर्णं खमास्थाय तरस्विनौ॥ 8-35-37 (56586) हंसस्तु मृदुनैकेन विक्रान्तुमुपचक्रमे। पूर्वमेव तु वै काकः स तं तूर्णं प्रचक्रमे॥ 8-35-38 (56587) नात्यहीयत काकश्च मुहूर्तमिव सूतज॥ 8-35-39 (56588) काकोपि हंसं चापल्याच्छीघ्रतां प्रतिदर्शयन्। वेगेनातीत्य तरसा पुनरेति मुहुर्मुहुः॥ 8-35-40 (56589) तुण्डेनाभ्यहनच्चैनं कुर्वन्नामापसव्यतः। रोरूयन्निव चाप्येनं समाह्वयति वै मुहुः। विसिस्मापयिषुः पातैर्दर्शयन्नात्मनः क्रियाम्॥ 8-35-41 (56590) अथ तानि विचित्राणि पतितानीतराणि च। दृष्ट्वा प्रमुदिताः काका विनेदुरधिकैः स्वरैः॥ 8-35-42 (56591) हंसाश्चापहसन्ति स्म प्रवदन्ति प्रियाणि च। कुर्वाणा विविधान्रावानिच्छन्तो जयमात्मनः॥ 8-35-43 (56592) उत्पत्योत्पत्य च प्राहुर्मुहूर्तमिति चेति च। वृक्षाग्रेभ्यः स्थलेभ्यश्च निपतन्त्युत्पतन्ति च॥ 8-35-44 (56593) अवमत्य च हंसं तमिदं काकोऽब्रवीद्वचः। योऽसावुत्पतितो हंसः सोऽसावेव प्रहीयते॥ 8-35-45 (56594) अथ हंसस्तु तच्छ्रुत्वा भाषितं पततांवरः। विगाह्य हंसो विक्षोभ्य प्रापतत्पश्चिमां दिशम्॥ 8-35-46 (56595) उपर्युपरि वेगेन सागरं मकरालयम्। बहुसत्वसमाकीर्णं वीचीभिर्भीमदर्शनम्॥ 8-35-47 (56596) अथाचिरेण राधेय काको वेगादहीयत। ततोऽतीव परिश्रान्तः कथञ्चिद्वंसमन्वगात्॥ 8-35-48 (56597) भीश्चैनमाविशत्तीव्रं काकं कर्ण विचेतसम्। द्वीपान्द्रुमान्वितान्पश्यन्विश्रमार्थं श्रमातुरः। निपतेयं क्कनु श्रान्त इति तस्मिञ्जलार्णवे॥ 8-35-49 (56598) अवगाह्य समुद्रोऽपि बहुसत्वगणालयः। महान्भूतशतोद्भूसी नभसस्तु विशिष्यते॥ 8-35-50 (56599) गाम्भीर्यार्द्वि समुद्रस्य न विशेषं कुलाधम। दिशश्च नाम्भसां कर्ण समुद्रस्था विदुर्जनाः। विपश्चितोप्यपारत्वात्किं पुनः कर्ण वायसः॥ 8-35-51 (56600) अथ हंसोप्यतिक्रामन्मुहूर्तमिव दूरतः। अतिक्रम्य च चक्राङ्गः काकं तं समुदैक्षत॥ 8-35-52 (56601) शनकैः परिहीनं तं परिश्रान्तमचेतसम्। अवेक्षमाणस्तं काकं प्रत्यागम्य हसन्निव॥ 8-35-53 (56602) तं प्रहस्य च चक्राङ्गः काकं मन्दगतिं तदा। हीयमानमथो दृष्ट्वा हंसः प्राह यथार्थवत्। उज्जिहीर्षुर्निमज्जन्तं स्मरन्सत्पुरुषव्रतम्॥ 8-35-54 (56603) बहूनि पतितानि त्वमाचक्षाणो मुहुर्मुहुः। पतस्यव्याहरन्खेदं ततो गर्ह्यं प्रभाषसे॥ 8-35-55 (56604) जलं नाम पतितं काक यत्त्वं पतसि साम्प्रतम्। जलं स्पृशसि पक्षाभ्यां तुण्डेन च पुनः पुनः॥ 8-35-56 (56605) प्रब्रूहि कतमोऽयं ते पातो वर्तति वायस। एह्येहि काक शीघ्रं त्वमेष त्वां परिपालये॥ 8-35-57 (56606) स पक्षाभ्यां स्पृशन्नार्तस्तुण्डेन च जलं तदा। काको दृढं परिश्रान्तः सहसा निपपात ह॥ 8-35-58 (56607) सागराम्भसि तं दृष्ट्वा पततन्तं दीनचेतसम्। म्रियमाणमिदं वाक्यं हंसः काकमुवाच ह॥ 8-35-59 (56608) शतमेकं च पातानां पताम्यहमिति स्म ह। श्लाघन्नात्मानमद्य त्वं काक भाषितवानसि॥ 8-35-60 (56609) स त्वमेकशतं पातं पतन्नभ्यधिको मया। कथमेवं परिश्रान्तः पतितोऽसि महार्णवे॥ 8-35-61 (56610) प्रत्युवाच ततः काकः सीदमान इदं वचः। उपरीतं तदा हंसं प्रसमीक्ष्य प्रसादयन्॥ 8-35-62 (56611) उच्छिष्टान्नेन पुष्टोऽहं दर्पोत्सिक्तः कुसत्वतः। सुपर्ण इव चात्मानं ज्ञातवान्पुत्रलाघवात्॥ 8-35-63 (56612) शरणं त्वां प्रपन्नोऽहमुदकान्तमवाप्नुयाम्। हंसेदानीं परिश्रान्तमापदो मां समुद्वर॥ 8-35-64 (56613) यदि नाम पुनर्जीवन्गच्छेयं स्वं निवेशनम्। नैनं पुनर्हीनमपि क्षेप्ताऽहं खे विचारिणम्॥ 8-35-65 (56614) तमेवं करुणं दीनं विलपन्तमचेतसम्। काककाकेति वाशन्तं निमज्जन्तं महार्णवे। कृपयाऽभिपरीतो वै कृपां चक्रे दुरात्मनि॥ 8-35-66 (56615) अथ तं पततं दीनं जलक्लिन्नमचेतनम्। पद्भ्यामुत्क्षिप्य वेपन्तं पृष्ठमारो पयत्तदा॥ 8-35-67 (56616) स हंसः पृष्ठमारोप्य काकं कर्ण विचेतसम्। अविस्मयंस्तदा कर्ण पुनरेव समानयत्। तमेव देशं तरसा स्पर्धया पेततुर्यतः॥ 8-35-68 (56617) उत्सृज्य त्वब्रवीन्मैवं पुनः कार्यं त्वयेति ह। स्थाप्य चैनं पुनर्द्वीपे समाश्वस्य च विक्लवम्। गतो यथेप्सितं देशं हंसो मन इवाशुगः॥ 8-35-69 (56618) एवमुच्छिष्टपुष्टः स काकोऽहंसपराजितः। बलं वीर्यं महत्कर्ण त्यक्त्वा क्षान्तिमुपागतः॥ 8-35-70 (56619) उच्छिष्टभोजनः काको यथा वैश्यकुले पुरा। एवं त्वमुच्छिष्टभृतो धार्तराष्ट्रैर्न संशयः॥ 8-35-71 (56620) सदृशाञ्श्रेयसश्चापि सर्वान्कर्णावमन्यसे। द्रोणद्रौणिकृपैर्गुप्तो भीष्मेणान्यैश्च कौरवैः॥ 8-35-72 (56621) विराटनगरे पार्थमेकं किं नावधीस्तदा। यत्र व्यस्ताः समस्ताश्च निर्जिताः स्थ किरीटिना सृगाला इव सिंहेन क्व ते वीर्यं तदा गतम्॥ 8-35-73 (56622) भ्रातरं निहतं दृष्ट्वा समरे सव्यसाचिना। पश्यतां कुरवीराणां प्रथमं त्वं पलायितः॥ 8-35-74 (56623) तथा द्वैतवने कर्ण गन्धर्वैः समभिद्रुतान्। कुरून्सदारानुत्सृज्य त्वमेवाग्रे पलायितः॥ 8-35-75 (56624) हत्वा जित्वा च गन्धर्वांश्चित्रसेनमुखान्रणे। कर्ण दुर्योधनं पार्थः सभ्रातृकममोक्षयत्॥ 8-35-76 (56625) पुनः प्रभावः पार्थस्य पुराणः केशवस्य च। कथितः कर्ण रामेण सभायां कुरुसंसदि॥ 8-35-77 (56626) सततं च त्वमश्रौषीर्वचनं द्रोणभीष्मयोः। अवध्यौ वदतोः कृष्णौ सन्निधौ च महीक्षिताम्॥ 8-35-78 (56627) कियन्तं तत्र वक्ष्यामि येनयेन धनञ्जयः। त्वत्तोऽतिरिक्तः सर्वेभ्यो भूतेभ्यो ब्राह्मणो यथा॥ 8-35-79 (56628) इदानीमेव द्रष्टासि प्रधाने स्यन्दने स्थितौ। पुत्रं च वसुदेवस्य कुन्तीपुत्रं च पाण्डवम्॥ 8-35-80 (56629) यथाऽश्रयत चक्राङ्गं वायसो बुद्धिमास्थितः। तथाश्रयस्व वार्ष्णेयं पाण्डवं च धनञ्जयम्॥ 8-35-81 (56630) यदा त्वं युधि विक्रान्तौ वासुदेवधनञ्जयौ। द्रष्टास्येकरथे कर्ण तदा नैवं वदिष्यसि॥ 8-35-82 (56631) यदा शरशतैः पार्थो दर्पं तव वधिष्यति। तदा त्वमन्तरं द्रष्टा आत्मनश्चार्जुनस्य च॥ 8-35-83 (56632) देवासुरमनुष्येषु प्रख्यातौ यौ नरोत्तमौ। तौ मावमंस्था मौर्ख्यात्त्वं स्वद्योत इव रोचनौ॥ 8-35-84 (56633) सूर्याचन्द्रमसौ यद्वत्तद्वदजुनकेशवौ। प्रकाश्येनाभिविख्यातौ त्वं तु खद्योतवन्नृषु॥ 8-35-85 (56634) एवं विद्वन्मावमंस्थाः सूतपुत्राच्युतार्जुनौ। नरसिंहौ नरश्वा त्वं जोषमास्स्व विकत्थसे॥ ॥ 8-35-86 (56635) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि पञ्चत्रिंशोऽध्यायः॥ 35 ॥

8-36-0 (56636) सञ्जय उवाच। 8-36-0x (4932) मद्राधिपस्याधिरथिर्महात्मा वचो निशम्याप्रियमप्रतीतः। उवाच शल्यं विदितं ममैत-- द्यथाविधावर्जुनवासुदेवौ॥ 8-36-1 (56637) शौरे रथं वाहयतोऽर्जुनस्य बलं महास्त्राणि च पाण्डवस्य। अहं विजानामि यथावदद्य परोक्षभूतं तव तत्तु शल्य॥ 8-36-2 (56638) तौ चाप्यहं शस्त्रभृतां वरिष्ठौ व्यपेतभीर्योधयिष्यामि कृष्णौ। सन्तापयत्यभ्यधिकं हि रामा-- च्छापोऽद्य मां ब्राह्मणसत्तमाच्च॥ 8-36-3 (56639) `पुरा महेन्द्राद्रिवरे समुद्रे तपस्विनं राममुपेत्य शल्य। अस्त्रार्थिनं माऽद्य शिष्यं गृहाणे-- त्यथाऽब्रुवं ब्राह्मणच्छद्मना च॥ 8-36-4 (56640) तत्रावसं ब्राह्मण इत्यविप्रो ब्रह्मास्त्रलोभादनृतेन चाहम्। तज्जामदग्न्येन परं महास्त्रं समन्त्रयुक्तं विहितं ममासीत्॥ 8-36-5 (56641) अस्त्रं यदा तद्विदितं ममासी-- त्तदाऽब्रवीद्ब्राह्मणो मां महर्षिः। आपद्गतेनास्त्रमिदं प्रयोज्यं त्वया रणे गच्छता साधयेति'॥ 8-36-6 (56642) तत्रापि मे देवराजेन विघ्नो हितार्थिना फल्गुनस्यैव शल्य। कृतो विभेदेन ममोरुमेत्य प्रविश्य कीटस्य तनुं विरूपाम्॥ 8-36-7 (56643) ममोरुमेत्य प्रबिभेद कीटः सुप्ते गुरौ तत्र शिरो निधाय। ऊरुप्रभेदाच्च महान्बभूव शरीरतो मे घनशोणितौघः॥ 8-36-8 (56644) गुरोर्भयाच्चापि न चेलिवानहं ततो विबुद्धो ददृशे स विप्रः। स धैर्ययुक्तं प्रसमीक्ष्य मां वै न त्वं विप्रः कोऽसि सत्यं वदेति॥ 8-36-9 (56645) तस्मै तदाऽऽत्मानमहं यथाव-- दाख्यातवान्सूत इत्येव शल्य। स मां निशाम्याथ महातपस्वी संशप्तवान्रोषपरीतचेताः॥ 8-36-10 (56646) सूत त्वया ह्याप्तमिदं तवास्त्रं न कर्मकाले प्रतिभास्यतीति। अन्यत्र तु स्यात्तव मृत्युकाला-- दब्राह्मणे ब्रह्म न हि ध्रुवं स्यात्॥ 8-36-11 (56647) तदद्य पर्याप्तमतीव मेऽस्त्र-- मुपस्थितेऽस्मिंस्तुमुले विमर्दे॥ 8-36-12 (56648) शल्योग्रधन्वानमहं वरिष्ठं तरस्विनं भीममसह्यवीर्यम्। सत्यप्रतिज्ञं युधि पाण्डवेयं धनञ्जयं मृत्युमुखं नयिष्ये॥ 8-36-13 (56649) अस्त्रं ततोऽन्यत्प्रतिपन्नमद्य येन क्षेप्स्ये समरे शत्रुपूगान्। प्रतापिनं बलवन्तं कृतास्त्रं तमुग्रधन्वानममितौजसं च। क्रूरं शूरं रौद्रममित्रसाहं धनञ्जयं संयुगेऽहं हनिष्ये॥ 8-36-14 (56650) अपांपतिर्वेगवानप्रमेयो निमज्जयिष्यन्बहुलाः प्रजा इव। महारवं यः कुरुते समुद्रो वेलेव तं वारयाम्यप्रमेयम्॥ 8-36-15 (56651) प्रमुञ्चन्तं बाणसङ्घानमेया-- न्मर्मच्छिदो वीरहणः सुपत्रान्। कुन्तीपुत्रं प्रतियोत्स्यामि युद्धे ज्यां कर्षतामुत्तमं मर्त्यलोके॥ 8-36-16 (56652) एवं बलेनातिबलं महास्त्रं समुद्रकल्पं सुदुरापमुग्रम्। शरौघिणं पार्थिवान्मज्जयन्तं वेलेव पार्थमिषुभिर्वारयिष्ये॥ 8-36-17 (56653) कृती कृतास्त्रो दृढहस्तयोधी दिव्यास्त्रविच्छ्वेतहयः प्रमाथी। सुरासुरान्युधि वै यो जयेत तेनाद्य मे पश्य युद्वं सुघोरम्॥ 8-36-18 (56654) अभीर्मानी पाण्डवो युद्वकामो ह्यमानुषैरस्यति मां महास्त्रैः। तस्यास्त्रमस्त्रैरभिभूय सङ्ख्ये बाणोत्तमैः पातयिष्यामि पार्थम्॥ 8-36-19 (56655) सहस्ररश्मिप्रतिमं ज्वलन्तं दिशश्च सर्वाः प्रतपन्तमुग्रम्। तमोनुदं मेघ इवातिमात्रं धनञ्जयं छादयिष्यामि बाणैः॥ 8-36-20 (56656) वैश्वानरं धूमकेतुं ज्वलन्तं तेजस्विनं नरवीरान्दहन्तम्। पर्जन्यभूतः शरवर्षैर्यथाऽग्निं तथा पार्थं शमयिष्यामि युद्धे॥ 8-36-21 (56657) आशीविषं दृष्टिहणं सुघोरं सुतीक्ष्णदंष्ट्रं ज्वलनप्रभवाम्। क्रोधात्प्रदीप्तानलवद्दहन्तं कुन्तीपुत्रं शमयिष्यामि भल्लैः॥ 8-36-22 (56658) प्रवाहिणं बलवन्तं महौजसं प्रभञ्जनं मातरिश्वानमुग्रम्। युद्धे सहिष्ये हिमवानिवाचलो धनञ्जयं क्रुद्धममृष्यमाणम्। 8-36-23 (56659) विशारदं रथमार्गेषु शक्तं धुर्यं नित्यं समरेषु प्रवीरम्। लोके वरं सर्वधनुर्धराणां धनञ्जयं संयुगेऽहं हनिष्ये॥ 8-36-24 (56660) अद्याहवे यस्य न तुल्यमन्यं मन्ये मनुष्यं धनुराददानम्। सर्वामिमां यः पृथिवीं सहेत तथापि तेनाद्य रणे समेष्ये॥ 8-36-25 (56661) यः सर्वभूतानि सदैवतानि प्रस्थेऽजयत्खाण्डवे सव्यसाची को जीवितं रक्षमाणो हि तेन युयुत्सतेऽस्त्रैर्मानुषो मामृतेऽन्यः॥ 8-36-26 (56662) मानी कृतास्त्रः कृतहस्तयोधी दिव्यास्त्रविच्छ्वेतहयः प्रमाथी। तस्याहमद्यातिरथस्य काया-- च्छिरो हरिष्यामि शितैः पृषत्कैः। 8-36-27 (56663) योत्स्याम्येनं शल्य धनञ्जयं वै मृत्युं पुरस्कृत्य रणे जयं वा। अन्यो हि न ह्येकरथेन मर्त्यो युध्येत यः पाण्डवमिन्द्रकल्पम् 8-36-28 (56664) तस्याहवे पौरुषं पाण्डवस्य ब्रूयां पृष्टः समितौ क्षत्रियाणाम् किं त्वं मूर्खः प्रहसन्मूढचेता आख्यासि मे पौरुषं फल्गुनस्य॥ 8-36-29 (56665) अत्यप्रियो यः पुरुषो निष्ठुरो हि क्षुद्रः क्षेप्ता क्षमिणश्चाक्षमावान्। हन्यामहं त्वादृशानां शतानि क्षमाम्यहं क्षमिणां काल एषः॥ 8-36-30 (56666) अवोचस्त्वं पाण्डवार्ये प्रियाणि प्रधर्षयन्मां मूढवत्पापकर्मन्। मय्यार्जवे जिह्ममतिर्यतस्त्वं मित्रद्रोही साप्तपदं हि मित्रम्॥ 8-36-31 (56667) कालस्त्वयं प्रत्युपयाति दारुणो दुर्योधनो युद्धमुपागमद्यत्। तस्यार्थसिद्धिं त्वभिकाङ्क्षमाण-- स्तमन्वेष्ये यत्र चैकान्तमस्ति॥ 8-36-32 (56668) `तथाप्यहं पाण्डववासुदेवौ योत्स्ये रणे मद्विधस्यैव कर्म। न प्राकृतः सज्जते वै कदाचि-- द्यः प्रत्युदीयात्कृष्णधनञ्जयौ तौ'॥ 8-36-33 (56669) मित्रं मिन्देर्नन्दतेः प्रीयतेर्वा सन्त्रायतेर्मिनुतेर्मोदतेर्वा। दुर्योधने सर्वमिदं ममास्ति तच्चापि सर्वं मम वेत्ति राजा॥ 8-36-34 (56670) शत्रुः शदेः शासतेर्वा श्यतेर्वा शृणातेर्वा श्वसतेः सीदतेर्वा। श्रमेः शुचो बहुशः सूदतेश्च प्रायेण सर्वं त्वयि तच्च मह्यम्॥ 8-36-35 (56671) दुर्योधनार्थं तव च प्रियार्थं यशोर्थमात्मार्थमपीश्वरार्थम्। तस्मादहं पाण्डववासुदेवौ योत्स्ये यत्नात्कर्म च पश्य मेऽद्य॥ 8-36-36 (56672) `शल्याद्याहं सङ्गतः पाण्डवेन मुच्येयं चेज्जीवमानः कथञ्चित्। शश्वन्मृत्योः स्यामनाधृष्यरूपो व्यक्तं तस्मात्संयुगाद्विप्रमुक्ताः'॥ 8-36-37 (56673) अस्त्रं ब्राह्मं मनसा सञ्जपन्वै यदाऽस्यते क्रोधितः सव्यसाची। तदापि मे नैव मुच्येत पार्थो न चेत्पतेद्विषमे मेऽद्य चक्रम्॥ 8-36-38 (56674) अस्त्राणि विद्ध्वा समरे गतानि ब्राह्माणि दिव्यान्यथ मानुषाणि। आसादयिष्याम्यहमुग्रवीर्यं नागोत्तमं नाग इव प्रभिन्नः॥ 8-36-39 (56675) वैवस्वताद्दण्डहस्ताद्वरुणाद्वापि पाशिनः। सगदाद्वा धनपतेः सवज्राद्वा सुराधिपात्॥ 8-36-40 (56676) अथान्यस्मादपि सुरादमित्रादाततायिनः। इति शल्य विजानीहि यथा नाहं बिभेम्युत॥ 8-36-41 (56677) तस्मान्न मे भयं पार्थान्नापि चैव जनार्दनात्। सह युद्धं हि मे ताभ्यां साम्पराये भविष्यति॥ 8-36-42 (56678) श्वभ्रे ते पततां चक्रमिति मां ब्राह्मणोऽब्रवीत्। युध्यमानस्य सङ्ग्रामे प्राप्तस्यैकायनं भयम्॥ 8-36-43 (56679) तस्माद्बिभेमि बलवद्ब्राह्मणव्याहृतादहम्। एते हि सोमराजान ईश्वराः सुखदुःखयोः॥ 8-36-44 (56680) कदाचिब्राह्मणस्याथ योग्यहेतेरहं नृप। अजानन्नक्षिपं बाणं घोररूपं भयावहम्॥ 8-36-45 (56681) होमधेन्वास्ततो वत्सः प्रमत्त इषुणा हतः। चरन्वै विजने शल्य ततोऽनु व्याजहार सः॥ 8-36-46 (56682) यस्माद्वत्सस्त्वया चात्र होमधेन्वा हतो नृप। तस्मात्त्वमपि राधेय वाक्शल्यं महदाप्नुहि॥ 8-36-47 (56683) श्वभ्रे ते पतिता चक्रं युध्यमानस्य शत्रुणा। प्राप्त एकायने काले मृत्युसाधारणे त्वयि॥ 8-36-48 (56684) स्पर्धसे येन सङ्ग्रामे यदर्थं घटसेऽनिशम्। तत एव ध्रुवं मृत्युं सूत प्राप्स्यसि संयुगे॥ 8-36-49 (56685) अहं प्रसादयाञ्चक्रे ब्राह्मणं संशितव्रतम्॥ 8-36-50 (56686) गवां दशशतं वित्तं बलीवर्दांश्च षट्शतम्। प्रच्छन्नं काञ्चनैः कामं ब्राह्मणार्थमहं तदा॥ 8-36-51 (56687) दासीशतं निष्ककण्ठं शतमश्वतरीरथान्। कन्यानां निष्ककण्ठीनां सहस्रं समलंकृतम्॥ 8-36-52 (56688) ईषादन्तान्नागशतान्दासीदासशतानि च। दद्मि तैर्द्विजमुख्यो मे प्रसादं न चकार सः॥ 8-36-53 (56689) कृष्णानां श्वेतवत्सानां गोशतानि चतुर्दश। ददन्हि न लभे तस्मात्प्रसादं द्विजसत्तमात्॥ 8-36-54 (56690) यत्किञ्चिन्मामकं वित्तं त्वदधीनं करोमि तत्। इति मां याचमानं वै ब्राह्मणः प्रत्यवारयत्। क्रोधदीप्तेक्षणः शळ्य निर्दहन्निव चक्षुषा॥ 8-36-55 (56691) व्याहृतं यन्मया सूत तत्तथा न तदन्यथा। अनृतोक्तं प्रजां हन्यात्ततः पापमवाप्नुयाम्॥ 8-36-56 (56692) तस्माद्धर्माभिरक्षार्थं नानृतं वक्तुमुत्सहे। मा त्वं ब्रह्मगतिं हिंस्याः प्रायश्चित्तं कृतं त्वया॥ 8-36-57 (56693) मद्वाक्यं नानृतं लोके कश्चित्कुर्यात्समाप्नुहि। `यन्मयोक्तं सरोषेण गच्छ सूतज माचिरम्॥ 8-36-58 (56694) इति मामसकृत्क्रुद्धः स उवाच द्बिजोत्तमः। एते हि सोमराजान ईश्वराः सुखदुःखयोः॥ 8-36-59 (56695) नाहं बिभेमि बीभत्सोर्न शल्य मधुसूदनाम्। तस्माद्बिभेम्यहं शापात्तेन सत्येन ते शपे॥ 8-36-60 (56696) सह युद्धं समेताभ्यामद्येदं समुपस्थितम्। युद्वेऽस्मिञ्जीवितं मेऽद्य शल्य संशयमागतम्॥ 8-36-61 (56697) शक्रोऽप्यमरराट् ताभ्यामुपगम्याहवं सह। संशयं परमं गच्छेत्कथं वा मन्यते भवान्॥ 8-36-62 (56698) इत्येवं ते मयाऽऽख्यातं क्षिप्तेन न सुहृत्तया। जानामि त्वाऽधिक्षिपन्तं दोषमात्मगतं शृणु'॥ ॥ 8-36-63 (56699) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि षट्तत्रिंशोऽध्यायः॥ 36 ॥

8-37-0 (56700) सञ्जय उवाच। 8-37-0x (4933) ततः पुनर्महाराज मद्रराजमरिन्दमः। अभ्यभाषत राधेयः सन्निवार्योत्तरं वचः॥ 8-37-1 (56701) निर्भर्त्सनार्थं शल्य त्वं यत्तु जल्पितवानसि। नाहं शक्यस्त्वया वाचा विभीषयितुमाहवे॥ 8-37-2 (56702) यदि मां देवताः सर्वा योधयेयुः सवासवाः। तथापि मे भयं न स्यात्किमु पार्थात्सकेशवात्॥ 8-37-3 (56703) नाहं भीषयितुं शक्यः शुद्धकर्णा महाहवे। अभिजानीहि शक्तस्त्वमन्यं भीषयितुं रणे॥ 8-37-4 (56704) नीचस्य बलमेतावत्पारुष्यं यतत्त्वमात्थ माम्। अशक्तो हि गुणान्वक्तुं वल्गसे बहु दुर्मते॥ 8-37-5 (56705) न हि कर्णः समुद्भूतो भयार्थमिह मद्रक। विक्रमार्थमहं जातो यशोर्थं च तथाऽऽत्मनः॥ 8-37-6 (56706) सखिभावेन सौहार्दान्मितत्रभावेन चैव हि। कारणैस्त्रिभिरेतैस्त्वं शल्य जीवसि साम्प्रतम्॥ 8-37-7 (56707) राज्ञश्च धार्तराष्ट्रस्य कार्यं सुमहदुद्यतम्। मयि तच्चाहितं शल्य तेन जीवसि मे क्षणम्॥ 8-37-8 (56708) कृतश्च समयः पूर्वं क्षन्तव्यं विप्रियं तव। `समयः परिपाल्यो मे तेन जीवसि साम्प्रतम्'॥ 8-37-9 (56709) ऋते शल्यसहस्रेण विजयेयमहं परान्। मित्रद्रोहस्तु पापीयानिति जीवसि साम्प्रतम्॥ 8-37-10 (56710) शल्य उवाच। 8-37-11x (4934) आर्तप्रलापांस्त्वं कर्ण यान्ब्रवीषि परान्प्रति। न ते कर्णसहस्रेण शक्या जेतुं परे युधि॥ 8-37-11 (56711) सञ्जय उवाच। 8-37-12x (4935) तथा ब्रुवन्तं परुषं कर्णो मद्राधिपं तदा। परुषं द्विगुणं भूयः प्रोवाचाप्रियदर्शनम्॥ 8-37-12 (56712) इदं त्वमेकाग्रमनाः शृणु मद्रजनाधिप। सन्निधौ धृतराष्ट्रस्य प्रोच्यमानं मया श्रुतम्॥ 8-37-13 (56713) देशांश्च विविधांश्चित्रान्पूर्ववृत्तांश्च पार्थिवान्। ब्राह्मणाः कथयन्ति स्म धृतराष्ट्रनिवेशने॥ 8-37-14 (56714) तत्र वृद्धः पुरावृत्ताः कथाः कश्चिद्द्विजोत्तमः। बाह्लीकदेशं मद्रांश्च कुत्सयन्वाक्यमब्रवीत्॥ 8-37-15 (56715) बहिष्कृता हिमवतता गङ्गया च तिरस्कृताः। सरस्वत्या यमुनया कुरुक्षेत्रेण चापि ये॥ 8-37-16 (56716) पञ्चानां सिन्धुषष्ठानां नदीनां येऽन्तराश्रिताः। तान्धर्मबाह्यानशुचीन्बाह्लीकानपि वर्जयेत्॥ 8-37-17 (56717) गोवर्धनो नाम वटः सुभाण्डं नाम पत्तनम्। एतद्राजन्कलिद्वारमाकुमारात्स्मराम्यहम्॥ 8-37-18 (56718) कार्येणात्यर्थगूढेन बाह्लीकेषूषितं मया। तत एषां समाचारः संवासाद्विदितो मया॥ 8-37-19 (56719) शाकलं नाम नगरमापगानामनिम्नगा। चण्डाला नाम बाह्लीकास्तेषां वृत्तं सुनिन्दितम्॥ 8-37-20 (56720) पानं गुडासवं पीत्वा गोमांसं लशुनैः सह। अपूपसक्तुमद्यानामाशिताः शीलवर्जिताः॥ 8-37-21 (56721) गायन्त्यथ च नृत्यन्ति स्त्रियो मत्ता विवाससः। नगरापणवेशेषु बहिर्माल्यानुलेपनाः॥ 8-37-22 (56722) मत्ताः प्रगीतविरुतैः खरोष्ट्रनिनदोपमैः। अनावृता मैथुने ताः कामचाराश्च सर्वशः॥ 8-37-23 (56723) आहुरन्योन्यसूक्तानि प्रब्रुवाणा मदोत्कxxxः। हेहतेहेहतेत्येवं स्वामिभर्तृहतेति च॥ 8-37-24 (56724) आक्रोशन्त्यः प्रनृत्यन्ति व्रात्याः पर्वस्वसंयताः। तासां किलावलिप्तानां निवसन्कुरुजाङ्गले॥ 8-37-25 (56725) कश्चिद्बाह्लीकदुष्टानां नातिहृष्टमना जगौ। सा नूनं बृहती गौरी सूक्ष्मकम्बलवासिनी॥ 8-37-26 (56726) मामनुस्मरती शेते बाह्लीकं कुरुवासिनम्। शतद्रुं नु कदा तीर्त्वा तां च रम्यामिरावतीम्। गत्वा स्वदेशं द्रक्ष्यामि स्थूलजङ्घाः शुभाः स्त्रियः॥ 8-37-27 (56727) मनःशिलोज्ज्वलापाङ्ग्यो गौर्यस्ताः काकुकूजिताः। कम्बलाजिनसंवीता रुदन्त्यः प्रियदर्शनाः॥ 8-37-28 (56728) मृदङ्गानकशङ्खानां मर्दलानां च निःस्वनैः। खरोष्ट्राश्वतरैश्चैव मत्ता यास्यामहे सुखम्॥ 8-37-29 (56729) शमीपीलुकरीराणां वनेषु सुखवर्त्मसु। अपूपान्सक्तुपिण्डांश्च प्राश्नन्तो मथितान्वितान्॥ 8-37-30 (56730) पथिषु प्रबलो भूत्वा तथा सम्पततोऽध्वगान्। चेलापहारं कुर्वाणास्ताडयिष्याम भूयसः॥ 8-37-31 (56731) एवंशीलेषु व्रात्येषु बाह्लीकेषु दुरात्मसु। कश्चेतयानो निवसेन्मुहूर्तमपि मानवः॥ 8-37-32 (56732) कर्ण उवाच। 8-37-33x (4936) ईदृशा ब्राह्मणेनोक्ता बाह्लीका मोघचारिणः। येषां षड्भागहर्ता त्वमुभयोः पुण्यपापयोः॥ 8-37-33 (56733) इत्युक्त्वा ब्राह्मणः साधुरुत्तरं पुनरुक्तवान्। बाह्लीकेष्वविनीतेषु प्रोच्यमानं निबोध तत्॥ 8-37-34 (56734) ततत्र स्म राक्षसी गाति कृष्णचतुर्दशीम्। नगरे शाकले स्फीते आहत्य निशि दुन्दुभिम्॥ 8-37-35 (56735) कथं वस्तादृशो गाथाः पुनर्गास्यामि शाकले। गव्यस्य तृप्ता मांसस्य पीत्वा गौडं सुरासवम्॥ 8-37-36 (56736) गौरीभिः सह नारीभिर्बृहतीभिः स्वलङ्कृता। पलाण्डुगण्डूषयुताः खादन्तश्चेशिकान्बहून्॥ 8-37-37 (56737) वाराहं कौक्कुटं मांसं गव्यं गार्दभमौष्ट्रकम्। धानाश्च ये न खादन्ति तेषां जन्म निरर्थकम्॥ 8-37-38 (56738) एवं गायन्ति ये मत्ताः शीधुना पीलुकावने। सबालवृद्धाः क्रन्दन्ति तेषां धर्मः कथं भवेत्॥ 8-37-39 (56739) यत्र लोकेश्वरः कृष्णो देवदेवो जनार्दनः। विस्मृतः पुरुषैरुग्रैस्तेषां धर्मः कथं भवेत्॥ 8-37-40 (56740) इति शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। यदन्योप्युक्तवानस्मान्ब्राह्मणः कुरुसंसदि॥ 8-37-41 (56741) पञ्चनद्यो वहन्त्येता यत्र पीलुवनान्युत। शतद्रुश्च विपाशा च तृतीयैरावती तथा॥ 8-37-42 (56742) चन्द्रभागा वितस्ता च सिन्धुषष्ठा महानदी। आरट्टा नाम बह्लीका एतेष्वार्यो हि नो वसेत्॥ 8-37-43 (56743) व्रात्यानां दासमीयानां विदेहानामयज्वनाम्। न देवाः प्रतिगृह्णन्ति पितरो ब्राह्मणास्तथा॥ 8-37-44 (56744) तेषां प्रनष्टधर्माणां बाह्लीकानामिति श्रुतिः। ब्राह्मणेन यथा प्रोक्तं विदुषा साधुसंसदि॥ 8-37-45 (56745) काष्ठकुण्डेषु बाह्लीका मृण्मयेषु च भुञ्जते। सक्तुमद्यावलिप्तेषु श्वावलीढेषु निर्घृणाः॥ 8-37-46 (56746) आविकं चौष्ट्रिकं चैव क्षीरं गार्दभमेव च। तद्विकारांश्च बाह्लीकाः खादन्ति च पिबन्ति च॥ 8-37-47 (56747) पात्रसङ्करिणो जाल्माः सर्वान्नक्षीरभोजनाः। आरट्टा नाम बाह्लीका वर्जनीया विपश्चिता॥ 8-37-48 (56748) इति शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। यदन्योऽप्युक्तवान्मह्यं ब्राह्मणः कुरुसंसदि॥ 8-37-49 (56749) युगन्धरे पयः पीत्वा प्रोष्य चाप्यच्युतस्थले। तद्वद्भूतिलये स्नात्वा कथं स्वर्गं गमिष्यति॥ 8-37-50 (56750) पञ्चनद्यो वहन्त्येता यत्र निःसृत्य पर्वतात्। आरट्टा नाम बाह्लीका न तेष्वार्यो द्व्यहं वसेत्॥ 8-37-51 (56751) बाह्लीका नाम हीकश्च विपाशायां पिशाचकौ। तयोरपत्यं बाह्लीका नैषा सृष्टिः प्रजापतेः॥ 8-37-52 (56752) ते कथं विविधान्धर्माञ्ज्ञास्यन्ते हीनयोनयः॥ 8-37-53 (56753) कारस्करान्माहिषकान्करम्भान्कटकालिकान्। कर्करान्वीरकान्वीरा उन्मत्तांश्च विवर्जयेत्॥ 8-37-54 (56754) इति तीर्थानुसञ्चारी राक्षसी काचिदब्रवीत्। एकरात्रमुषित्वेह महोलूखलमेखला॥ 8-37-55 (56755) आरट्टा नाम ते देशा बाह्लीकं नाम तद्वनम्। वसातिसिन्धुसौवीरा इति प्रायोऽतिकुत्सिताः॥ ॥ 8-37-56 (56756) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तत्रिंशोऽध्यायः॥ 37 ॥

8-38-0 (56757) कर्ण उवाच। 8-38-0x (4937) इति शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। उन्यमानं मया सम्यक्त्वमेकाग्रमनाः शृणु॥ 8-38-1 (56758) ब्राह्मणः किल नो गेहमध्यगच्छत्पुराऽतिथिः। आचारं तत्र सम्प्रेक्ष्य प्रीतो वचनमब्रवीत्॥ 8-38-2 (56759) मया हिमवतः शृङ्गमेकेनाध्युषितं चिरम्। दृष्टाश्च बहवो देशा नानाधर्मसमावृताः॥ 8-38-3 (56760) न च केन च धर्मेण विरुध्यन्ते प्रजा इमाः। सर्वाश्चाप्याचरन्धर्मं यदुक्तं वेदपारगैः॥ 8-38-4 (56761) अटता तु मया देशान्नानाधर्मसमाकुलान्। आगच्छता महाराज बाह्लीकेषु निशामितम्॥ 8-38-5 (56762) तत्र वै ब्राह्मणो भूत्वा पुनर्भवति क्षत्रियः। वैश्यः शूद्रश्च बाह्लीकस्ततो भवति नापितः॥ 8-38-6 (56763) नापितश्च ततो भूत्वा पुनर्भवति ब्राह्मणः। द्विजो भूत्वा च तत्रैव पुनर्दासोऽभिजायते॥ 8-38-7 (56764) भवन्त्येककुले विप्राः शिष्टा ये कामचारिणः। गान्धारा मद्रकाश्चैव बाह्लीकाश्चाप्यतेजसः॥ 8-38-8 (56765) एतन्मया श्रुतं तत्र धर्मसङ्करकारकम्। कृत्स्नामटित्वा पृथिवीं बाह्लीकेषु विपर्ययः॥ 8-38-9 (56766) इति शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। यदप्यन्योऽब्रवीद्वाक्यं बाह्लीकानां विकुत्सितं॥ 8-38-10 (56767) आनीयेहाक्षता काचिदारट्टात्किल दस्युभिः। अधर्मतश्चोपयाता सा तानभ्यशपत्ततः॥ 8-38-11 (56768) बालां बन्धुमतीं यन्मामधर्मेणोपगच्छथ। तस्मात्कुमार्यः स्वैरिण्यो भविष्यन्ति कुलेषु वः॥ 8-38-12 (56769) न चैवास्मात्प्रमोक्षध्वं घोराच्छापान्नराधमाः। तस्मात्तेषां भागहरः कथं धर्मान्वदिष्यसि॥ 8-38-13 (56770) कुरवः सहपाञ्चालाः साल्वा मात्स्याः सनैमिशाः। कोसलाः काशपौण्ड्राश्च कालिङ्गा मागधास्तथा॥ 8-38-14 (56771) चेदयश्च महाभागा धर्मं जानन्ति शाश्वतम्। नानादेशेष्वसन्तश्च प्रायो बाह्यालयानृते॥ 8-38-15 (56772) आमत्स्येभ्यः कुरुपाञ्चालसाल्वा आनैमिशाच्चेदयो ये विशिष्टाः। धर्मं पुराणमुपजीवन्ति सन्तो मद्रानृते पाञ्चनदांश्च जिह्मान्॥ 8-38-16 (56773) एवं विद्वान्धर्मकथासु राजं-- स्तूष्णींभूतः शल्य भवेः सदा त्वम्। त्वं तस्य गोप्ता च जनस्य राजा षड्भागहर्ता शुभदुष्कृतस्य॥ 8-38-17 (56774) अथवा दुष्कृतस्य त्वं हर्ता तेषामरक्षिता। रक्षिता पुण्यभाग्राजा प्रजानां त्वं ह्यपुण्यभाक्॥ 8-38-18 (56775) पूज्यमाने पुरा धर्मे सर्वदेशेषु शाश्वते। धर्मं पाञ्चनदं दृष्ट्वा धिगित्याह पितामहः॥ 8-38-19 (56776) व्रात्यानां दाशकीयानां कृतेऽप्यशुभकर्मणाम्। ब्रह्मणा निन्दितान्धर्मान्कश्चित्सिद्धात्मकोऽब्रवीत्॥ 8-38-20 (56777) इति पाञ्चनदं धर्मवमेने पितामहः। स्वधर्मस्थेषु वर्णेषु सोऽप्येतान्नाभ्यपूजयत्॥ 8-38-21 (56778) इति शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। कल्माषपादः सरसि निम़ज्जन्राक्षसोऽब्रवीत्॥ 8-38-22 (56779) क्षत्रियस्य मलं भैक्ष्यं ब्राह्मणस्याश्रुतं मलम्। मलं पृथिव्या बाह्लीकाः स्त्रीणां कौतूहलं मलम्॥ 8-38-23 (56780) निमज्जमानमुद्धृत्य कश्चिद्राजा निशाचरम्। अपृच्छत्तेन चाख्यातं तच्छृणुष्व नराधिप॥ 8-38-24 (56781) मानुषाणां मलं म्लेच्छा म्लेच्छानां मुष्टिका मलम्। मुष्टिकानां मलं षण्ढाः षण्ढानां राजयाजकाः॥ 8-38-25 (56782) राजयाजकयाज्यानां मद्रकाणां च यन्मलम्। तद्भवेद्वै तव मलं यद्यस्मान्न विमुञ्चसि॥ 8-38-26 (56783) इति रक्षोपसृष्टेषु विषवीर्यहतेषु च। विद्वद्भिर्भेषजं दृष्टं संसिद्धवचनोत्तरम्॥ 8-38-27 (56784) ब्राहयाः पञ्चालाः कौरवेयास्तु धर्म्याः सत्या मत्स्याः शूरसेनाश्च याज्याः। प्राच्या दासा वृषला दाक्षिणात्याः स्तेना बाह्लीकाः सङ्कार वै सुराष्ट्राः॥ 8-38-28 (56785) कृतघ्नता परवित्तापहारो मद्यपानं गुरुदारावमर्दः। वाक्पारुष्यं गोवधो रात्रिचर्या बहिर्गेहं परवस्त्रोपभोगः॥ 8-38-29 (56786) येषां धर्मस्तान्प्रति नास्त्यधर्मो ह्यारट्टजान्पाञ्चनदान्धिगस्तु। आपाञ्चालाः कुरवो नैमिशाश्च मत्स्याश्चैवाप्यनुजानन्ति धर्मम्। अथोदीच्याश्चोदयो भागधाश्च शिष्टान्धर्मानुपजीवन्ति वृद्धाः॥ 8-38-30 (56787) प्राचीं दिशं श्रिता देवा जातवेदःपुरोगमाः। दक्षिणा पितृभिर्गुप्ता यमेन शुभकर्मणा॥ 8-38-31 (56788) प्रतीचीं वरुणः पाति पालयन्नसुरान्बहून्। उदीचीं भगवान्सोम ब्रह्मा च ब्राह्मणैः सह॥ 8-38-32 (56789) रक्षःपिशाचान्हिमवान्गुह्यकान्गन्धमादनः। ध्रुवं सर्वाणि भूतानि विष्णुः पाति सुरोत्तमः॥ 8-38-33 (56790) इङ्गित5आश्च मगधाः प्रेक्षितज्ञाश्च कोसलाः। अर्धोक्ताः कुरुपाञ्चालाः सर्वोक्ता दाक्षिणापथाः॥ 8-38-34 (56791) पार्वतीयाश्च विषया यथैव गिरयस्तथा। सर्वज्ञा यवना राजञ्शूराश्चैव विशेषतः। म्लेच्छाः स्वसंज्ञानियता नानुक्तमितरे जनाः॥ 8-38-35 (56792) प्रतिरब्धास्तु बाह्लीका न च केचन मद्रकाः। स त्वमेतादृशः शल्य नोत्तरं वक्तुमर्हसि॥ 8-38-36 (56793) एवं ज्ञात्वा जोषमास्स्व प्रतीपं मा स्म क्रुद्धः पापभृतां वरिष्ठ। पूर्वं हत्वा त्वां सपुत्रं बलैश्च पश्चाद्धंस्ये वासुदेवार्जुनौ च॥ 8-38-37 (56794) शल्य उवाच। 8-38-38x (4938) आतुराणां परित्यागः स्वदारसुतविक्रयः। अङ्गे प्रवर्तते कर्ण येषामधिपतिर्भवान्॥ 8-38-38 (56795) रथातिरथसङ्ख्यायां यत्त्वां भीष्मस्तदाब्रवीत्। तान्विदित्वाऽत्मनो दोषान्निर्मन्युर्भव मा क्रुधः॥ 8-38-39 (56796) सर्वत्र ब्राह्मणाः सन्ति सन्ति सर्वत्र क्षत्रियाः। वैश्याः शूद्रास्तथा कर्ण स्त्रियः साध्व्यश्च सुव्रताः॥ 8-38-40 (56797) रमन्ते चोपहासेन पुरुषाः पुरुषैः सह। अन्योन्येन रताः क्षीबा देशेदेशे च मैथुनम्॥ 8-38-41 (56798) परवाच्येषु निपुणः सर्वो भवति सर्वदा। आत्मवाच्यं न जानीते जानन्नपि च मुह्यति॥ 8-38-42 (56799) सर्वत्र सन्ति राजनः स्वंस्वं धर्ममनुव्रताः। दुर्मनुष्यान्निगृह्णन्ति सन्ति सर्वत्र धार्मिकाः॥ 8-38-43 (56800) न कर्ण देशसामान्यात्सर्वः पापं निषेवते। यादृशाः स्वस्वभावेन देशांस्तांस्तादृशान्विदुः॥ 8-38-44 (56801) सञ्जय उवाच। 8-38-45x (4939) तततो दुर्योधनो राजा कर्णशल्याववारयत्। सखिभावेन राधेयं शल्यं सौजन्यकेन च॥ 8-38-45 (56802) ततो निवारितः कर्णो धार्तराष्ट्रेण मारिष। प्हहस्य तत्र राजेन्द्रं यादि शल्येत्यचोदयत्॥ ॥ 8-38-46 (56803) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि अष्टत्रिंशोऽध्यायः॥ 38 ॥

8-39-0 (56804) सञ्जय उवाच। 8-39-0x (4940) ततः परानीकभिदं व्यूहमप्रतिमं कृतम्। समीक्ष्य कर्णः पार्थानां धृष्टधुम्नाभिरक्षितम्॥ 8-39-1 (56805) प्रययौ रथघोषेण सिंहनादरवेण च। वादित्राणां च निनदैः कम्पयन्निव मेदिनीम्॥ 8-39-2 (56806) सञ्जय उवाच। 8-39-3x (4941) ततः प्रयान्तं राधेयं मद्रराजः स्मयन्निव। अवधूय इदं वाक्यमब्रवीत्कुरुसन्निधौ॥ 8-39-3 (56807) चमूं तवेमां विपुलां समृद्वा-- मसङ्खेयामश्वनराकुलां च। तथा प्रवेष्टा समरे धनञ्जयः कक्षं दहन्दीप्त इवाश्रयाशी॥ 8-39-4 (56808) रथे स्तितौ वीरवरौ वरेण्यौ सिंहस्कन्धौ लोहितपद्मनेत्रौ। द्रष्टा भवानद्य विना प्रयत्ना-- त्तथाहि मे शकुना वेदयन्ति॥ 8-39-5 (56809) अद्य द्रष्टाऽसि तं वीरं श्वेताश्वं कृष्णसारथिम्। निघ्नन्तं शात्रवान्सङ्ख्ये यं कर्ण परिपृच्छसि॥ 8-39-6 (56810) अद्य तौ पुरुषव्याघ्रौ लोहिताक्षौ परन्तपौ। वासुदेवार्जुनौ कर्ण द्रष्टाऽस्यमितविक्रमौ॥ 8-39-7 (56811) सारथिर्यस्य गोविन्दो गाण्डीवं यस्य कार्मुकम्। तं चेद्वन्ताऽसि राधेय त्वं नो राजा भविष्यसि॥ 8-39-8 (56812) प्रवात्येष महावायुरभितस्तव वाहिनीम्। क्रव्यादा व्याहरन्त्येते मृगाः कुर्वन्ति भैरवम्॥ 8-39-9 (56813) पश्य कर्ण महाघोरं भयं वै रोमहर्षणम्। अर्कं जीमूतसङ्काशः कबन्धो वार्य तिष्ठति॥ 8-39-10 (56814) पश्य यूथं मृगशतं मृगाणां सर्वतोदिशम्। ररास दीप्तलाङ्गूलमादित्यामभि संस्थितम्॥ 8-39-11 (56815) पश्य काकांश्च गृध्रांश्च समवेतान्सहस्रशः। आदित्यमभिवीक्षन्ते ह्यशिवाः कर्ण सस्वराः॥ 8-39-12 (56816) श्वेतवाजिसमायुक्ते तव कर्ण महारथे। पताकाः प्रज्वलन्त्येता ध्वजश्चातीव कम्पते॥ 8-39-13 (56817) उदीर्यतो हयान्पश्य महाकायान्महाजवान्। प्लवमानान्महावीर्यानाकाशे गरुडानिव॥ 8-39-14 (56818) ध्रुवमेषु निमित्तेषु भूमिमावृत्य पार्थिवाः। स्वप्स्यन्ति निहताः कर्ण शतशोऽथ सहस्रशः॥ 8-39-15 (56819) शङ्खानां तुमुलः शब्दः श्रूयते रोमहर्षणः। आनकानां च राधेय मृदङ्गानां च हन्यताम्॥ 8-39-16 (56820) शृणु शब्दान्बहुविधान्नराश्वरथवाजिनाम्। ज्यातलत्रेषुशब्दांश्च शृणु कर्ण महात्मनाम्॥ 8-39-17 (56821) हेमरूप्यप्रमृष्टानां वाससां शिल्पिनिर्मिताः। सहेमचन्द्रताराभाः पताकाः किङ्गिणीयुताः॥ 8-39-18 (56822) नानावर्णा रणे भान्ति श्वसनेन प्रकम्पिताः। पश्य कर्णार्जुनस्यैताः सौदामिन्य इवाम्बुदे॥ 8-39-19 (56823) ध्वजाः कणकणायन्ते वातेनातिसमीरिताः। सपताकरथाश्चापि पाञ्चालानां महात्मनाम्॥ 8-39-20 (56824) एष रेणुः समुद्भूतो दिवमावृत्य तिष्ठति। गजवाजिप्रणुन्ना च कम्पते कर्ण मेदिनी॥ 8-39-21 (56825) श्रूयते मेघसङ्काशो रथनेमिस्वनस्तथा। पश्य कुन्तीसुतं वीरं बीभत्सुमपराजितम्। प्रहरिष्यन्तमायान्तं कपिप्रवरकेतनम्॥ 8-39-22 (56826) गजाश्वरथपत्त्योघांस्तावकान्युधि निघ्नतः। ध्वजाग्रं दृश्यते तस्य ज्याशब्दश्चैव श्रूयते॥ 8-39-23 (56827) एष संशप्तकान्भूयस्तानेवाभिमुखो गतः। करोति कदनं चैष सङ्गामे द्विषतां बली॥ 8-39-24 (56828) सञ्जय उवाच। 8-39-25x (4942) इति ब्रुवाणं मद्रेशं कर्णः प्रोवाच मन्युमान्॥ 8-39-25 (56829) पश्य संशप्तकैः क्रुद्धैः समन्तात्समभिद्रुतः। एष सूर्य इवाम्भोदैश्छन्नः पार्थो न दृश्यते। एष दान्तोऽर्जुनः शल्य निमग्नः शोकसागरे॥ 8-39-26 (56830) शल्य उवाच। 8-39-27x (4943) वरुणं कोऽम्भसा हन्यादिन्धनेन च कोऽनलम्। कोवाऽनिलं निगृह्णीयात्पिबेद्वा को महार्णवम्॥ 8-39-27 (56831) ईदृग्रूपमहं मन्ये पार्थस्य युधि निर्जयम्। न हि शक्योऽर्जुनो जेतुं युधि देवासुरैरपि॥ 8-39-28 (56832) अथैघं परितोषस्ते वाग्भिस्त्वं सुमाना भव। न हि शक्यो युधा जेतुमन्यं कुरु मनोरथम्॥ 8-39-29 (56833) बाहुभ्यामुद्धरेद्भूमिं दहेत्क्रुद्ध इमाः प्रजाः। पातयेत्त्रिदिवाद्देवान्नार्जुनं समरे जयेत्॥ 8-39-30 (56834) पश्य कुन्तीसुतं भीमं वीरमक्लिष्टकारिणम्। प्रहरन्तं महाबाहुं स्थितं मेरुमिवाचलम्॥ 8-39-31 (56835) अमर्षी पुरुषव्याघ्रः सदा वैरमनुस्मरन्। एष भीमो जयप्रेप्सुर्युधि तिष्ठति वीर्यवान्॥ 8-39-32 (56836) एष धर्मभृतां श्रेष्ठो धर्मराजो युधिष्ठिरः। तिष्ठत्यसुकरः सङ्ख्ये परैः परपुरञ्जयः॥ 8-39-33 (56837) एतौ च पुरुषव्याघ्रावाश्विनेयौ महारथौ। नकुलः सहदेवश्च तिष्ठतो युधि दुर्जयौ॥ 8-39-34 (56838) एते तिष्ठन्ति कार्ष्णेयाः पञ्च पञ्चाचला इव। योत्स्यमाना महावीर्या भीमार्जुनसमा युधि॥ 8-39-35 (56839) एते द्रुपदपुत्राश्च धृष्टद्युम्नपुरोगमाः। हीनाः सत्यजिता वीरास्तिष्ठन्ति परमौजसः॥ 8-39-36 (56840) यत्र कृष्णार्जुनौ वीरौ यत्र राजा युधिष्ठिरः। तत्र धर्मश्च सत्यं च यतो धर्मस्ततो जयः॥ 8-39-37 (56841) इति संवदतोरेव तयोः पुरुषसिंहयोः। ते सेने समसज्जेतां ङ्गायमुनवद्भृशम्॥ ॥ 8-39-38 (56842) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि एकोनचत्वारिंशोऽध्यायः॥ 39 ॥

8-40-0 (56843) सञ्जय उवाच। 8-40-0x (4944) दुर्योधनस्ततः कर्णमुपेत्य भरतर्षभ। अब्रवीन्मद्रराजं च तथैवान्यान्महारथान्॥ 8-40-1 (56844) यदृच्छयाऽयमव्यग्रो धर्मः परमकः सखा। सुखिनः क्षत्रियाः कर्ण लभन्ते युद्धमीदृशम्॥ 8-40-2 (56845) यादृशं क्षत्रियैः शूरैः शूराणां दीव्यतां युधि। इष्टं भवति राधेय तदिदं समुपस्थितम्॥ 8-40-3 (56846) हत्वा तु पाण्डवान्युद्धे स्थिरामुर्वीं प्रशासथ। निहता वा परैर्युद्धे वीरलोकानवाप्स्यथ॥ 8-40-4 (56847) दुर्योधनस्य वचनं श्रुत्वा तत्क्षत्रियर्षभाः। सिंहनादानुदक्रोशन्वादित्राणि च जघ्निरे॥ 8-40-5 (56848) तस्मिन्प्रमुदिते सैन्ये त्वदीये भरतर्षभ। हर्षयंस्तावकान्योधान्द्रौणिर्विचनमब्रवीत्॥ 8-40-6 (56849) प्रत्यक्षं सर्वसैन्यानां भवतां चापि पश्यताम्। न्यस्तशस्त्रो मम पिता धृष्टद्युम्नेन पातितः॥ 8-40-7 (56850) स तेनाहममर्षेण पित्रर्थे चापि भारत। धृष्टद्युम्नमहत्वाऽहं न विमोक्ष्यामि दंशनम्॥ 8-40-8 (56851) कृत्वाऽनृतां प्रतिज्ञां वो नास्मि प्राप्ता महत्फलम्। अर्जुनं भीमसेनं च यश्च मां प्रतियोत्स्यति। सर्वांस्तान्प्रमथिष्यामि इति मे निश्चिता मतिः॥ 8-40-9 (56852) सञ्जय उवाच। 8-40-10x (4945) एवमुक्ते ततः सर्वा हर्षिता भारती चमूः। अभ्यवर्तत कौन्तेयांस्तथा तां चापि पाण्डवाः॥ 8-40-10 (56853) स सन्निपातो रथयूथपानां महाहवे भारत लोभनीये। जनक्षयः कालयुगान्तकल्पः प्रावर्तताग्रे कुरुसृञ्जयानाम्॥ 8-40-11 (56854) ततः प्रवृत्ते युधि सम्प्रहारे भूतानि सर्वाणि सदैवतानि। आसन्समेतानि सहाप्सरोभि-- निरीक्षतीभिर्युधि वीरसङ्घान्॥ 8-40-12 (56855) दिव्यैश्च गन्धैः परमैश्च पुष्पै-- रन्यैश्च रत्नैर्विविधैर्नराग्र्याः। रणेषु कर्मोद्वहताः प्रहृष्टा- ननन्दयन्नप्सरसः प्रहृष्टाः॥ 8-40-13 (56856) समीरणस्तांस्तु निषेव्य गन्धा-- न्निषेवते तानपि योधमुख्यान्। निषेव्यमाणास्त्वनिलेन योधाः परस्परं चुक्रुशुराजिमध्ये॥ 8-40-14 (56857) तथा तु तस्मिंस्तुमुले प्रवृत्ते दुर्योधनः क्रोधममृष्यमाणः। `अवेभ्य भीमं बलमध्यसंस्थः समार्पयत्क्षुद्रकाणां शतेन॥ 8-40-15 (56858) दुःशासनश्चित्रसेनश्च वीर-- स्तथोलूकः कितवः सौबलश्च। गजानीकैः सर्वतो भीमसेनं तथाविषक्तं सहसैवाभ्यगच्छन्॥ 8-40-16 (56859) तमापतन्तं सम्प्रेक्ष्य गजानीकं वृकोदरः। दुर्योधनं महाबाहुः शरवर्षैरवाकिरत्॥ 8-40-17 (56860) दुर्योधनं ततो भीमः सायकैर्वज्रसन्निभैः। पाण्डवो विमुखीकृत्य गजानभ्यद्रवद्बली॥ 8-40-18 (56861) ततः पावकसङ्काशैर्भीमबाणैरवक्रगैः। शलभैरिव नागांस्तानर्दयामास पाण्डवः॥ 8-40-19 (56862) ततः कुञ्जरयूथानि भीमसेनो महाबलः। व्यधमन्निशितैर्बाणैर्महावातो घनानिव॥ 8-40-20 (56863) नित्यमत्ताश्च मातङ्गाः शूरैर्मत्तैरधिष्ठिताः। आरोहकैर्महामात्रैस्तोमराङ्कुरापाणिभिः॥ 8-40-21 (56864) सुवर्णजालैः प्रच्छन्ना मणिजालैश्च कुञ्जराः। रूप्यजाम्बूनदाभासः क्षुरमालाभ्यलङ्कृताः॥ 8-40-22 (56865) वध्यमानाः शरै राजन्भीमसेनेन ते गजाः। विभिन्नहृदयाः केचित्तत्रैवाभ्यपतन्भुवि॥ 8-40-23 (56866) निपतद्भिर्महावेगैर्हेमभाण्डविभूषितैः। अशोभत महाराज धातुचित्रैरिवाचलैः॥ 8-40-24 (56867) दीप्ताभरणवद्भिश्च गजपृष्ठनिपातितैः। सङ्गरः शुशुभे राजन्क्षीणपुण्यैरिवामरैः॥ 8-40-25 (56868) महापरिघसङ्काशौ चन्दनागरुरूषितौ। अपश्यं भीमसेनस्य धनुर्विक्षिपतो भुजौ॥ 8-40-26 (56869) तस्य ज्यातलनिर्घोषमस्यतः सव्यदक्षिणम्। तं श्रुत्वाऽभ्यद्रवन्नागा भीमसेनभयार्दिताः॥ 8-40-27 (56870) तस्य भीमस्य तत्कर्म राजन्नेकस्य धीमतः। अपश्याम महाराज तद्भूतमिवाभवत्'॥ ॥ 8-40-28 (56871) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे चत्वारिंशोऽध्यायः॥ 40 ॥

8-41-0 (56872) सञ्जय उवाच। 8-41-0x (4946) ततः परानीकभिदं व्यूहमप्रतिमं महत्। समीक्ष्य कर्णः पार्थानां धृष्टद्युम्नाभिरक्षितम्॥ 8-41-1 (56873) प्रययौ रथघोषेण सिंहनादरवेण च। वादित्राणां च निनदैः कम्पयन्निव मेदिनीम्॥ 8-41-2 (56874) वेपमान इव क्रोधाद्युद्वशौण्डः परन्तपः। प्रतिव्यूह्य महातेजा यथावद्भरतर्षभ॥ 8-41-3 (56875) व्यधमत्पाण्डवीं सेनामासुरीं मघवानिव। युधिष्ठिरं चाभ्यहनदपसव्यं चकारह॥ 8-41-4 (56876) कर्णस्य रथघोषेण मौर्वीनिष्पेषणेन च। सुसङ्ग्राहेण रश्मीनां समकम्पन्त सृञ्जयाः॥ 8-41-5 (56877) तानि सर्वाणि सैन्यानि कर्ण दृष्ट्वा विशाम्पते। बभूवुः सम्प्रहृष्टानि तावकानि युयुत्सया॥ 8-41-6 (56878) अश्रूयन्त ततो वाचस्तावकानां विशाम्पते। कर्णार्जुनमहायुद्धमेतदद्य भविष्यति॥ 8-41-7 (56879) अद्य दुर्योधनो राजा हतामित्रो भविष्यति। अद्य कर्णं रणे दृष्ट्वा फल्गुनो विद्रविष्यति॥ 8-41-8 (56880) अद्य तावद्वयं युद्धे कर्णस्यैवानुगामिनः। कर्णबाणमयं भीमं युद्धं द्रक्ष्याम संयुगे॥ 8-41-9 (56881) चिरकालेप्सितमिदमद्येदानीं भविष्यति। अद्य द्रक्ष्याम सङ्ग्रामं घोरं देवासुरोपमम्॥ 8-41-10 (56882) अद्येदानीं महद्युद्धं भविष्यति भयानकम्। अद्येदानीं जयो नित्यमेकस्यैकस्य वा रणे॥ 8-41-11 (56883) अर्जुनं किल राधेयो वधिष्यति महारणे। अथवा कं नरं लोके न स्पृशन्ति मनोरथाः॥ 8-41-12 (56884) इत्युक्त्वा विविधा वाचः कुरवः कुरुनन्दन। आजघ्नुः पटहांश्चैव तूर्यांश्चैव सहस्रशः॥ 8-41-13 (56885) भेरीनादांश्च विविधान्सिंहनादांश्च पुष्कलान्। मुरजानां महाशब्दानानकानां महारवान्॥ 8-41-14 (56886) नृत्यमानाश्च बहुशस्तर्जमानाश्च मारिष। अन्योन्यमभ्ययुर्युद्धे युद्धरङ्गगता नराः॥ 8-41-15 (56887) तेषां पदाता नागानां पादरक्षाः समन्ततः। पट्टसासिधराः शूराश्चापबाणमुसुण्ठिनः॥ 8-41-16 (56888) भिण्डिपालधराश्चैव शूरलहस्ताः सुचक्रिणः। तेषां समागमो घोरो देवासुररणोपमः॥ 8-41-17 (56889) धृतराष्ट्रं उवाच। 8-41-18x (4947) कथं सञ्जय राधेयः प्रत्यव्यूहत पाण्डवान्। धृष्टद्युम्नमुखान्सङ्ख्ये भीमसेनाभिरक्षितान्। सर्वानेव महेष्वासानजय्यानमरैरपि॥ 8-41-18 (56890) के च प्रपक्षौ पक्षौ वा मम सैन्यस्य सञ्जय। प्रविभज्य यथान्यायमवतस्थुः सुदंशिताः॥ 8-41-19 (56891) कथं पाण्डुसुताश्चापि प्रत्यव्यूहन्त मामकान्। कथं चैतन्महद्युद्धं प्रावर्तत सुदारुणम्॥ 8-41-20 (56892) क्व च बीभत्सुरभवद्यत्कर्णोऽयाद्युधिष्ठिरम्। को ह्यर्जुनस्य सान्निध्ये शक्तो जेतुं युधिष्ठिरम्॥ 8-41-21 (56893) सर्वभूतानि यो ह्येकः खाण्डवे जितबान्पुरा। कस्तमन्यस्तु राधेयात्प्रतियुध्येज्जिजीविषुः॥ 8-41-22 (56894) सञ्जय उवाच। 8-41-23x (4948) शृणु व्यूहस्य रचनामर्जुनश्च यथा गतः। परिवार्य नृपान्सर्वान्सङ्ग्रामश्चाभवद्यथा॥ 8-41-23 (56895) कृपः शारद्वतो राजन्मागधाश्च तरस्विनः। सात्वतः कृतवर्मा च दक्षिणं पक्षमाश्रिताः॥ 8-41-24 (56896) तेषां प्रपक्षे शकुनिरुलूकश्च महारथः। सादिभिर्विमलप्रासैस्तदानीमभ्यरक्षताम्॥ 8-41-25 (56897) गान्धारैश्चाप्यसम्भ्रान्तैः पार्वतीयैश्च दुर्जयैः। शलभानामिव व्रातैः पिशाचैरिव दुर्दृशैः॥ 8-41-26 (56898) चतुर्विंशत्सहस्राणि रथानामनिवर्तिनाम्। संशप्तका युद्वशौण्डा वामपाश्वमपालयन्॥ 8-41-27 (56899) समन्वितास्तव सुतैः कृष्णार्जुनजिघांसवः। तेषां प्रपक्षाः काम्भोजाः शकाश्च यवनैः सह॥ 8-41-28 (56900) निदेशात्सूतपुत्रस्य सरथाश्वेभपत्तयः। आह्वयन्तोऽर्जुनं तस्थुः केशवं च महाबलम्॥ 8-41-29 (56901) ततः सेनामुखे कर्णोऽप्यवातिष्ठत दंशितः। चित्रवर्माङ्गदः स्रग्वी पालयन्वाहिनीमुखम्॥ 8-41-30 (56902) रक्षमाणैः सुसंरब्धैः पुत्रैः शस्त्रभृतां वरः। वाहिनीं प्रमुखे वीरः सम्प्रकर्षन्नशोभत॥ 8-41-31 (56903) अशोकस्तु महाबाहुः सूर्यवैश्वानरप्रभः। महाद्विपस्कन्धगतः पिङ्गाक्षः प्रियदर्शनः। दुःशासनो वृतः सैन्यैः स्थितो व्यूहस्य पृष्ठतः॥ 8-41-32 (56904) तन्मध्ये स महाबाहुः स्वयं दुर्योधनो नृपः। चित्राश्वैश्चित्रसन्नाहैः सोदर्यैरभिरक्षितः॥ 8-41-33 (56905) रक्ष्यमाणो महावीर्यैः सहितैर्मद्रकेकयैः। अशोभत महाराज देवैरिव शतक्रतुः॥ 8-41-34 (56906) अश्वत्थामा कुरूणां च ये प्रवीरा महारथाः। नित्यमत्ताश्च मातङ्गाः शूरैर्म्लेच्छैः समन्विताः। अन्वयुस्तद्रथानीकं क्षरन्त इव तोयदाः॥ 8-41-35 (56907) ते ध्वजैर्वैजयन्तीभिर्ज्वलद्भिः परमायुधैः। सादिभिश्चास्थिता रेजुर्द्रुमवन्त इवाचलाः॥ 8-41-36 (56908) तेषां पदातिनागानां पादरक्षाः सहस्रशः। पट्टसासिधराः शूरा बभूवुरनिवर्तिनः॥ 8-41-37 (56909) सादिभिः स्यन्दनैर्नागैरधिकं समलङ्कृतैः। स व्यूहराजो विबभौ देवासुरचमूपमः॥ 8-41-38 (56910) बार्हस्पत्यः सुविहितो नायकेन विपश्चिता। नृत्यतीव महाव्यूहः परेषां भयमादधत्॥ 8-41-39 (56911) तस्य पक्षप्रपक्षेभ्यो निष्पतन्ति युयुत्सवः। हस्त्यश्वरथमातङ्गाः प्रावृषीव बलाहकाः॥ 8-41-40 (56912) ततः सेनामुखे कर्णं दृष्ट्वा राजा युधिष्ठिरः। धनञ्जयममित्रघ्नमेकवीरमुवाच ह॥ 8-41-41 (56913) पश्यार्जुन महाव्यूहं कर्णेन विहितं रणे। युक्तं पक्षैः प्रपक्षैश्च परानीकं प्रकाशते॥ 8-41-42 (56914) तत्समीपगतं ह्येतत्प्रत्यमित्रं महद्बूलम्। यथा नाभिभवत्यस्मांस्तथा नीतिर्विधीयताम्॥ 8-41-43 (56915) सञ्जय उवाच। 8-41-44x (4949) एवमुक्तोऽर्जुनो राज्ञा प्राञ्जलिर्नृपमब्रवीत्॥ 8-41-44 (56916) यथा यथा भवानाह तत्तथा न तदन्यथा। यत्तस्य विहितं कार्यं तत्करिष्यामि सुव्रत। प्रधानमथ चैवास्य विनाशं च करोम्यहम्॥ 8-41-45 (56917) तस्मात्त्वं जहि राधेयं भीमसेनः सुयोधनम्। वृषसेनं च नकुलः सहदेवोऽपि सौबलम्॥ 8-41-46 (56918) दुःशानं शतानीको हार्दिक्यं शिनिपुङ्गवः। धृष्टद्युम्नो द्रोणसुतं स्वयं योत्स्याम्यहं कृपम्॥ 8-41-47 (56919) द्रौपदेया धार्तराष्ट्राञ्शिष्टान्सह शिखण्डिना। ते ते च तांस्तानहितानस्माकं घ्न्तु मामकाः॥ 8-41-48 (56920) सञ्जय उवाच। 8-41-49x (4950) इत्युक्तो धर्मराजेन तथेत्युक्त्वा धनञ्जयः। व्यादिदेश स्वसैन्यानि स्वयं चागाच्चमूमुखम्॥ 8-41-49 (56921) धनञ्जयो महाराज दक्षिणं पक्षमास्थितः। भीमसेनो महाबाहुर्वामं पक्षमुपाश्रितः॥ 8-41-50 (56922) सात्यकिर्द्रौपदेयाश्च स्वयं राजा च पाण्डवः। व्यूहस्य प्रमुखे तस्थुः स्वेनानीकेन संवृताः॥ 8-41-51 (56923) स्वबलेनारिसैन्यं तत्प्रत्यवस्थाप्य पाण्डवः। प्रत्यव्यूहत्पुरस्कृत्य धृष्टद्युम्नशिखण्डिनौ॥ 8-41-52 (56924) तत्सादिनागकलिलं पदातिरथसङ्कुलम्। धृष्टद्युम्नमुखं घोरमशोभत महद्बलम्॥ ॥ 8-41-53 (56925) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि एकचत्वारिंशोऽध्यायः॥ 41 ॥

8-42-0 (56926) धृतराष्ट्र उवाच। 8-42-0x (4951) तथा व्यूढेष्वनीकेषु संसक्तेषु च सञ्जय। संशप्तकाः कथं पार्थं कथं कर्णं च पाण्डवाः॥ 8-42-1 (56927) एतद्विस्तरशो युद्धं प्रब्रूहि कुशलो ह्यसि। न हि तृप्यामि वीराणां शृण्वानो युधि विक्रमम्॥ 8-42-2 (56928) सञ्जय उवाच। 8-42-3x (4952) तत्संस्थिमथो दृष्ट्वा प्रत्यमित्रं महद्बलम्। प्रत्यव्यूहत्ततः कर्णो हितार्थं तनयस्य ते॥ 8-42-3 (56929) तत्सादिनागकलिलं पदातिरथसङ्कुलम्। धृष्टद्युम्नमुखं घोरमशोभत महद्बलम्॥ 8-42-4 (56930) पारावतसवर्णाश्वश्चन्द्रसूर्यसमद्युतिः। स पार्षतो बभौ धन्वी कालो विग्रहवानिव॥ 8-42-5 (56931) पार्षतं त्वभितस्तस्थुर्द्रौपदेया युयुत्सवः। सानुगा दीप्तवपुषश्चन्द्रं तारागणा इव॥ 8-42-6 (56932) अथ व्यूढेष्वनीकेषु प्रेक्ष्य संशप्तकान्रणे। क्रुद्धोऽर्जुनोऽभिदुद्राव व्याक्षिपन्गाण्डिवं धनुः॥ 8-42-7 (56933) अथ संशप्तकाः पार्थमभ्यधावन्वधैषिणः। विजये धृतसङ्कल्पा मृत्युं कृत्वानिवर्तनम्॥ 8-42-8 (56934) तदश्वसङ्घबहुलं पत्तिनागरथाकुलम्। उदीर्यमाणं संरब्धं धनञ्जयमभिद्रवत्॥ 8-42-9 (56935) तदुद्यतं महत्सैन्यं सागरौघसमं जवे। पार्थवेलां समासाद्य विष्ठितं समदृश्यत॥ 8-42-10 (56936) मृद्गन्तं शवर्षौघैर्द्रुतमर्जुनमार्दयत्॥ 8-42-11 (56937) स सम्प्रहारस्तुमुलस्तेषामासीत्किरीटिना। तस्यैव तु यथा राजन्निवातकवचैः सह॥ 8-42-12 (56938) रथानश्वान्ध्वजान्नागान्पत्तीन्गजगतानपि। इषून्धनूंषि खङ्गांश्च चक्राणि च परश्वथान्॥ 8-42-13 (56939) सायुधानुद्यतान्बाहून्विविधान्यायुधानि च। चिच्छेद द्विषतां पार्थः शिरांसि च सहस्रशः॥ 8-42-14 (56940) तस्मिन्सैन्यमहावर्ते पातालतलसन्निभे। निमग्नं तं रथं मत्वा नेदुः संशप्तका मुदा॥ 8-42-15 (56941) स पुरस्तादरीन्हत्वा पुनरुत्तरतोऽवधीत्। दक्षिणेन च पश्चाच्च क्रुद्धो रुद्रः पशूनिव॥ 8-42-16 (56942) अथ पाञ्चालचेदीनां सृढ्जयानां च मारिष। त्वदीयैः सह सङ्ग्राम आसीत्परमदारुणः॥ 8-42-17 (56943) कृपश्च कृतवर्मा च शकुनिश्चापि सौबलः। हृष्टसेनाः सुसंरब्धा रथानीकप्रहारिणः॥ 8-42-18 (56944) कोसलैः काश्यमत्स्यैश्च कारूशैः केकयैरपि। शूरसेनैः शूरवरैर्युयुधुर्युद्धदुर्मदाः॥ 8-42-19 (56945) तेषामन्तकरं युद्धं देहपाप्मविनाशनम्। क्षत्रविट्शूद्रवीराणां धर्म्यं स्वर्ग्यं यशस्करम्॥ 8-42-20 (56946) दुर्योधनोऽथ सहितो भ्रातृभिर्भरतर्षभ। गुप्तः कुरुप्रवीरैश्च मद्राणां च महारथैः॥ 8-42-21 (56947) पाण्डवैः सह पाञ्चालैश्चेदिभिः सात्यकेन च। युध्यमानं रणे कर्णं कुरुवीरोऽभ्यपालयत्॥ 8-42-22 (56948) कर्णोऽपि निशितैर्बाणैर्विनिहत्य महाचमूम्। प्रमृद्य च रथश्रेष्ठान्युधिष्ठिरमपीडयत्॥ 8-42-23 (56949) विपत्रायुधदेहासून्कृत्वा शत्रून्सहस्रशः। युक्त्वा स्वर्गयशोभ्यां च स्वेभ्यो मुदमुदावहत्॥ 8-42-24 (56950) तद्विगाह्य महानीकं सूतपुत्रो महारथः। नदीं प्रवर्तयामास शोणितौघतरङ्गिणीम्॥ 8-42-25 (56951) शोणितोदां क्षुण्णमत्स्थां नागनक्रदुरत्ययाम्। मांलमज्जाकर्दमिनीं चक्रकूर्ममहोडुपाम्॥ 8-42-26 (56952) पातितैर्मेघसङ्काशैस्तत्रतत्र महाद्विपैः। अशनीभिरिव ध्वस्ता नदी राजन्विराजते॥ 8-42-27 (56953) तां शरोर्मिमहावर्तां छत्रहंससमाकुलाम्। तनुत्रोष्णीषसङ्घाटामस्थिपाषाणसङ्कुलाम्॥ 8-42-28 (56954) अपारामनपारां च शङ्खदुन्दुभिघोषिणीम्। रौद्रां नदीं महाराज रजसा सर्वतोवृताम्॥ 8-42-29 (56955) अतितीक्ष्णां नराकीर्णां नदीमन्तकगामिनीम्। समं च विषमं चैव समायान्तीं महाभयाम्॥ 8-42-30 (56956) आकुलाश्चात्र सीदन्ति नराः शोणितकर्दमे। नरैरभिपरिक्षिप्ता यथा राजन्महाद्रुमाः॥ 8-42-31 (56957) ततस्ते तत्रतत्रैव प्रचरन्तो महानदीम्। विचेरुः सर्वतो योधा नौवारणमहारथैः॥ 8-42-32 (56958) शोणितेन समं राजन्कृतमासीत्समन्ततः। नदीवेगैर्यथा भूमिस्तद्वदासीद्विशापते॥ 8-42-33 (56959) एवं भारत सङ्ग्रामो नरवाजिगजक्षयः। कुरूणां सृञ्जयानां च देवासुरसमोऽभवत्॥ ॥ 8-42-34 (56960) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे द्विचत्वारिंशोऽध्यायः॥ 42 ॥

8-43-0 (56961) धृतराष्ट्र उवाच। 8-43-0x (4953) युक्तं प्रविश्य पार्थानां सैन्यं कुर्वञ्जनक्षयम्। कर्णो राजानमभ्येत्य तन्ममाचक्ष्व स़ञ्जय॥ 8-43-1 (56962) के च प्रवीराः पार्थानां युधि कर्णमवारयन्। कांश्च प्रमथ्याधिरथिर्युधिष्ठिरमपीडयत्॥ 8-43-2 (56963) सञ्जय उवाच। 8-43-3x (4954) धृष्टद्युम्नमुखान्पार्थान्दृष्ट्वा कर्णो व्यवस्थितान्। समभ्यधावत्त्वरितः पाञ्चालाञ्छत्रुकर्शनः॥ 8-43-3 (56964) तं तूर्णमभिधावन्तं पाञ्चाला जितकाशिनः। प्रत्युद्ययुर्महात्मानं हंसाः सर इवोष्णगे॥ 8-43-4 (56965) ततः शङ्खसहस्राणां निःस्वनो हृदयङ्गमः। प्रादुरासीदुभयतो भेरीशब्दश्च दारुणः॥ 8-43-5 (56966) नानाबाणनिनादश्च द्विपाश्वरथनिःस्वनः। सिंहनादश्च वीराणामभवद्दारुणस्तदा॥ 8-43-6 (56967) साद्रिद्रुमार्णवा भूमिः सवाताम्बुदमम्बरम्। सार्केन्दुग्रहनक्षत्रा द्यौश्च व्यक्तं विघूर्णिता॥ 8-43-7 (56968) इति भूतानि तं शब्दं मेनिरे ते च विव्यथुः। यानि चाप्यल्पसत्वानि प्रायस्तानि मृतानि वै॥ 8-43-8 (56969) अथ कर्णो भृशं क्रुद्धः शीघ्रमस्त्रमुदीरयन्। जघान पाण्डवीं सेनामासुरीं मघवानिव॥ 8-43-9 (56970) स पाण्डवबलं कर्णः प्रविश्य विसृजञ्छरान्। प्रभद्रकाणां प्रवरानहनत्सप्तसप्ततिम्॥ 8-43-10 (56971) ततः सुपुङ्खैर्निशितैरथ श्रष्ठो रथेषुभिः। अवधीत्पञ्चविंशत्या पाञ्चालान्पञ्चविंशतिम्॥ 8-43-11 (56972) सुवर्णपुङ्खैर्नाराचैः परकायविदारणैः। चेदिकानवधीद्वीरः शतशोऽथ सहस्रशः॥ 8-43-12 (56973) तं तथा समरे कर्म कुर्वाणमतिमानुषम्। परिवव्रुर्महाराज पाञ्चालानां रथव्रजाः॥ 8-43-13 (56974) ततः सन्धाय विशिखान्पञ्च भारत दुःसहान्। पाञ्चालानवधीत्पञ्च कर्णो वैकर्तनो वृषः॥ 8-43-14 (56975) भानुदेवं चित्रसेनं सेनाबिन्दुं च भारत। तपनं शूरसेनं च पाञ्चालानहनद्रणे॥ 8-43-15 (56976) पाञ्चालेषु च शूरेषु वध्यमानेषु सायकैः। हाहाकारो महानासीत्पाञ्चालानां महाहवे॥ 8-43-16 (56977) तेषां सह्क्रीडमानानां हाहाकारं प्रकुर्वताम्। पुनरेव च तान्कर्णो जघानाशु पतत्त्रिभिः॥ 8-43-17 (56978) चक्ररक्षौ तु कर्णस्य पुत्रौ मारिष दुर्जयौ। सुषेणः सत्यसेनश्च त्यक्त्वा प्राणानयुध्यताम्॥ 8-43-18 (56979) पृष्ठगोप्ता तु कर्णस्य ज्येष्ठः पुत्रो महारथः। वृषसेनोऽन्वयात्कर्णं पृष्ठतः परिपालयन्॥ 8-43-19 (56980) धृष्टद्युम्नः सात्यकिश्च द्रौपदेया वृकोदरः। जनमेजयः शिखण्डी च प्रवीराश्च प्रभद्रकाः॥ 8-43-20 (56981) चेदिकेकयपाञ्चाला यमौ मात्स्याश्च दंशिताः। समभ्यधावन्राधेयं जिघांसन्तः प्रहारिणम्॥ 8-43-21 (56982) त एनं विविधैः शस्त्रैः शरधाराभिरेव च। अभ्यवर्षन्विमर्दन्तं प्रावृषीवाम्बुदा गिरिम्॥ 8-43-22 (56983) पितरं तु परीप्सन्तः कर्णपुत्राः प्रहारिणः। त्वदीयाश्चापरे राजन्वीरा वीरानवारयन्॥ 8-43-23 (56984) सुषेणो भीमसेनस्य च्छित्त्वा भल्लेन कार्मुकम्। नाराचैः सप्तबिर्विद्ध्वा हृदि भीमं ननाद ह॥ 8-43-24 (56985) अथान्यद्वनुरादाय सुदृढं भीमविक्रमः। सज्यं वृकोदरः कृत्वा सुषेणस्याच्छिनद्वनुः॥ 8-43-25 (56986) विव्याध चैनं दशभिः क्रुद्धो नृत्यन्निवेषुभिः। कर्णं च तूर्णं विव्याध त्रिसप्तत्या शितैः शरैः॥ 8-43-26 (56987) सत्यसेनं च दशभिः साश्वसूतायुधध्वजम्। पश्यतां सुहृदां मध्ये कर्णपुत्रमपातयत्॥ 8-43-27 (56988) क्षुरप्रणुन्नं तत्तस्य शिरश्चन्द्रनिभाननम्। शुभदर्शनमेवासीन्नालभ्रष्टमिवाम्बुजम्॥ 8-43-28 (56989) हत्वा कर्णसुतं भीमस्तावकान्पुनरार्दयत्। कृपहार्दिक्ययोश्छित्त्वा चापौ तावप्यथार्दयत्॥ 8-43-29 (56990) दुःशासनं त्रिभिर्विद्ध्वा शकुनिं षड्भिरायसैः। उलूकं च पतत्रिं च चकार विरथावुभौ॥ 8-43-30 (56991) हे सुषेण हतोऽसीति ब्रुवन्नादत्त सायकम्। तमस्य कर्णश्चिच्छेद त्रिभिश्चैनमताडयत्॥ 8-43-31 (56992) अथान्यं परिजग्राह सुपर्वाणं सुतेजनम्। सुषेणायासृजद्भीमस्तमप्यस्याच्छिनद्वृषः॥ 8-43-32 (56993) पुनः कर्णस्त्रिसप्तत्या भीमसेनमथेषुभिः। पुत्रं परीप्सन्विव्याध क्रुद्धः शत्रुजिघांसया॥ 8-43-33 (56994) सुषेणस्तु धनुर्गृह्य भारसाधनमुत्तमम्। नकुलंपञ्चभिर्बाणैर्बाह्वोरुरसि चार्पयत्॥ 8-43-34 (56995) नकुलस्तं तु विंशत्या विद्व्वा भारसहैर्दृढैः। ननाद बलवन्नादं कर्णस्य भयमादधत्॥ 8-43-35 (56996) तं सुषेणो महाराज विद्ध्वा दशभिराशुगैः। चिच्छेद च धनुः शीघ्रं क्षुरप्रेण महारथः॥ 8-43-36 (56997) अथान्यद्वनुरादाय नकुलः क्रोधमूर्च्छितः। सुषेणं नवभिर्बाणैर्वारयामास संयुगे॥ 8-43-37 (56998) स तु बाणैर्दिशो राजन्नाच्छाद्य परवीरहा॥ आजघ्ने सारथिं चास्य सुषेणं च ततस्त्रिभिः। चिच्छेद चास्य सुदृढं धनुर्भल्लैस्त्रिभिस्त्रिधा॥ 8-43-38 (56999) अथान्यद्वनुरादाय सुषेणः क्रोधमूर्च्छितः। आविध्यन्नकुलं षष्ट्या सहदेवं च सप्तभिः॥ 8-43-39 (57000) तद्युद्धं सुमहद्धोरमासीद्देवासुरोपमम्। निघ्नतां सायकैस्तूर्णमन्योन्यस्य वधं प्रति॥ 8-43-40 (57001) सात्यकिर्वृषसेनं तु विद्ध्वा सप्तभिरायसैः। `पुनर्विव्याध सप्तत्या सारथिं च त्रिभिः शितैः॥ 8-43-41 (57002) वृषसेनस्तु शैनेयं शरेणानतपर्वणा। आजघान महाराज शङ्खदेशे महारथम्॥ 8-43-42 (57003) शैनेयो वृषसेनेन पत्रिणा परिपीडितः। कोपं चक्रे महाराज क्रुद्धो वेगं च दारुणम्॥ 8-43-43 (57004) जग्राहेषुवरान्वीरः शीघ्रं वै दश पञ्च च। सात्यकिर्वृषसेनस्य सूतं हत्वा त्रिभिः शरैः'॥ 8-43-44 (57005) धनुश्चिच्छेद भल्लेन जघानाश्वांश्च सप्तभिः। ध्वजमेकेषुणोन्मथ्य त्रिभिश्तं हृद्यताडयत्॥ 8-43-45 (57006) अथावसन्नः स्वरथे मुहूर्तात्पुनरुत्थितः। स रणे युयुधानेन विसूताश्वरथध्वजः। कृतो जिघांसुः शैनेयं खङ्गचर्मधृगभ्ययात्॥ 8-43-46 (57007) तस्य चापततः शीघ्रं वृषसेनस्य सात्यकिः। वाराहकर्णैर्दशभिरविध्यदसिचर्मणी॥ 8-43-47 (57008) दुःशासनस्तु तं दृष्ट्वा विरथं व्यायुधं कृतम्। आरोप्य स्वरथं तूर्णमपोवाह रथान्तरम्॥ 8-43-48 (57009) अथान्यं रथमास्थाय वृषसेनो महारथः। द्रौपदेयांस्त्रिसप्तत्या युयुधानं च पञ्चभिः॥ 8-43-49 (57010) भीमसेनं चतुःषष्ट्या सहदेवं च पञ्चभिः। नकुलं त्रिंशता बाणैः शतानीकं च सप्तभिः॥ 8-43-50 (57011) शिखण्डिनं च दशभिर्धर्मराजं शतेन च। एतांश्चान्यांश्च राजेन्द्र प्रवीराञ्चयगृद्धिनः॥ 8-43-51 (57012) अभ्यर्दयन्महेष्वासः कर्णपुत्रो विशाम्पते। कर्णस्य युधि दुर्धर्षस्ततः पृष्ठमपालयत्॥ 8-43-52 (57013) युयुधानं च राधेयो नवैर्नवभिरायसैः। विसूताश्वरथं कृत्वा ललाटे त्रिभिरार्पयत्॥ 8-43-53 (57014) स त्वन्यं रथमास्थाय विधिवत्कल्पितं पुनः। युयुधे पाण्डुभिः सार्धं कर्णस्य व्यधमद्बलम्॥ 8-43-54 (57015) धृष्टद्युम्नस्ततः कर्णमविध्यद्दशभिः शरैः। द्रौपदेयास्त्रिसप्तत्या युयुधानस्तु सप्तभिः॥ 8-43-55 (57016) भीमसेनश्चतुःषष्ट्या सहदेवश्च सप्तिभिः। नकुलस्त्रिंशता बाणैः शतानीकस्तु सप्तभिः॥ 8-43-56 (57017) शिखण्डी दशभिर्वीरो धर्मराजः शतेन तु। एते चान्ये च राजेन्द्र प्रवीरा जयगृद्विनः। अभ्यर्दयन्महेष्वासं सूतपुत्रं महामृधे॥ 8-43-57 (57018) तान्सूतपुत्रो विशिखैर्दशभिर्दशभिः शरैः। रथेनानुचरन्वीरः प्रत्यविध्यदरिन्दमः। 8-43-58 (57019) `सात्यकिं भीमसेनं च धृष्टद्युम्नं शिखण्डिनम्। द्रौपदेयांश्च संरब्धान्यतमानान्महारथान्॥ 8-43-59 (57020) पश्यतां सर्वसैन्यानामथैनान्सूतनन्दनः। विरथान्रथिनः श्रेष्ठान्निमेषार्धाच्चकार ह॥ 8-43-60 (57021) अमोघत्वाच्च बाणानां भूतसङ्घा विसिप्मयुः'॥ 8-43-61 (57022) तत्रास्त्रवीर्यं कर्णस्य लाघवं च महात्मनः। अपश्याम महाभाग तदद्भुतमिवाभवत्॥ 8-43-62 (57023) न ह्याददानं ददृशुः सन्दधानं च सायकान्। विमुञ्चन्तं च संरम्भाद पश्यन्नैव तं जनाः॥ 8-43-63 (57024) प्रतीच्यां दिशि तं दृष्ट्वा प्राच्यां पश्याम लाघवात्। न च पश्याम राजेन्द्र क्व नु कर्णो व्यतिष्ठत॥ 8-43-64 (57025) इषूनेवास्य पश्यामो विनिकीर्णाऽन्समन्ततः। छादयानान्दिशो राजञ्शलभानामिव व्रजान्॥ 8-43-65 (57026) तस्य तैरिषुभिस्त्रीक्ष्णैः सम्पतद्भिः सहस्रशः। मरीचिभिरिवोष्णांशोः शरैः सन्नतपर्वभिः॥ 8-43-66 (57027) व्याप्ताः सर्वा दिशो राजन्योधाश्च ददृशुस्तदा। शरैः संवृतमाकाशं तत्राभ्रैरिव चाभवत्॥ 8-43-67 (57028) द्यौर्वियद्भूर्दिशश्चैव प्रच्छन्ना निशितैः शरैः। अरुणाभ्रावृताकारं तस्मिन्देशे बभौ वियत्॥ 8-43-68 (57029) ततः पुनरमेयात्मा कर्णो राजा महारथः। न्यहनत्समरे योधान्योधवृत्तमनुष्ठितः॥ 8-43-69 (57030) नृत्यन्निव हि राधेयश्चापहस्तो रणाजिरे। यैर्विद्वः प्रत्यविद्व्यत्तानेकैकं त्रिगुणैः शरैः॥ 8-43-70 (57031) शतैश्च दशभिश्चैतान्पुनर्विद्ध्वा ननाद च। साश्वसूतध्वजच्छत्रास्ततस्ते विवरं ददुः॥ 8-43-71 (57032) `ते हन्यमानाः कर्णेन पलायन्त दिशो दश। नादयन्तो दिशः सर्वाः कर्मत्रस्ता विचेतसः'॥ 8-43-72 (57033) तान्प्रमथ्य महेष्वासान्राधेयः शरवृष्टिभिः। राजानीकमसम्बाधं प्राविशच्छत्रुकर्शनः॥ 8-43-73 (57034) स रथांस्त्रिशतं हत्वा चेदीनामनिवर्तिनाम्। राधेयो निशितैर्बाणैस्ततोऽभ्यागाद्युधिष्ठिरम्॥ 8-43-74 (57035) `ततस्ते विरथाः शूरा रथानन्यान्समास्थिताः। परिवव्रुर्महाराज धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्'॥ 8-43-75 (57036) ततस्ते तु परे राजञ्छिखण्डी च ससात्यकिः। राधेयात्परिरक्षन्तो राजानं पर्यवारयन्। मुञ्चन्तो विविधान्बाणान्स्वर्णपुङ्खाञ्शिलाशितान्॥ 8-43-76 (57037) तथैव तावकाः सर्वे कर्णं दुर्वारणं रणे। यत्ताः शूरा महेष्वासाः पर्यरक्षन्त सर्वशः॥ 8-43-77 (57038) नानावादित्रघोषाश्च प्रादुरासन्विशाम्पते। सिंहनादश्च सञ्जज्ञे शूराणामभिगर्जताम्॥ 8-43-78 (57039) ततः पुनः समाजग्मुरभीताः कुरुपाण्डवाः। युधिष्ठिरमुखाः पार्थाः सूतपुत्रमुखा वयम्॥ ॥ 8-43-79 (57040) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः॥ 43 ॥

8-44-0 (57041) सञ्जय उवाच। 8-44-0x (4955) विदार्य कर्णस्तां सेनां युधिष्ठिरमथाद्रवत्। रथहस्त्यश्वपत्तीनां सहस्रैः परिवारितः॥ 8-44-1 (57042) नानायुधसहस्राणि प्रेरितान्यरिभिर्वृषः। छित्त्वा बाणशतैरुग्रैस्तानविध्यदसम्भ्रमात्॥ 8-44-2 (57043) निचकर्त शिरांस्येषां बाहूनूरूंश्च सूतजः॥ ते हता भूतले पेतुर्भग्नाश्चान्ये विदुद्रुवुः॥ 8-44-3 (57044) द्रविडान्ध्रनिषादास्तु पुनः सात्यकिचोदिताः। प्रभ्यद्रवञ्जिघांसन्तः पत्तयः कर्णमाहवे॥ 8-44-4 (57045) ते विबाहुशिरस्त्राणाः प्रहताः कर्णसायकैः। पेतुः पृथिव्यां युगपच्छिन्नं सालवनं यथा॥ 8-44-5 (57046) एवं योधशतान्याजौ सहस्राण्ययुतानि च। हतानीयुर्महीं देहैर्यशसाऽपूरयन्दिशः॥ 8-44-6 (57047) अथ वैकर्तनं कर्णं रणे क्रुद्धमिवान्तकम्। रुरुधुः पाण्डुपाञ्चाला व्याधिं मन्त्रौषधा इव॥ 8-44-7 (57048) स तान्प्रमृद्याब्यपतत्पुनरेव युधिष्ठिरम्। मन्त्रौषधिक्रियातीतो व्याधिरत्युल्बणो यथा॥ 8-44-8 (57049) स राजगृद्धिभी रुद्धः पाण्डुपाञ्चालकेकयैः। नाशकत्तानतिक्रान्तुं मृत्युर्ब्राह्मविदो यथा॥ 8-44-9 (57050) ततो युधिष्ठिरः कर्णमदूरस्थं निवारितम्। `तैर्योधप्रमुखैर्वीरं दृष्ट्वा विव्याध सायकैः॥ 8-44-10 (57051) कर्णः पार्थशराविद्धस्तोत्रार्दित इव द्विपः। प्रमथ्य सहितान्वीरान्युधिष्ठिरमपीडयत्॥ 8-44-11 (57052) ततो युधिष्ठिरः कर्णमासाद्य जयतां वरम्'। अब्रवीत्परवीरघ्नं क्रोधसंरक्तलोचनः॥ 8-44-12 (57053) कर्णकर्ण वृथादृष्टे सूतपुत्र वचः शृणु। सदा स्पर्धसि सङ्ग्रामे फल्गुनेन तरस्विना॥ 8-44-13 (57054) यथाऽस्मान्बाधसे नित्यं धार्तराष्ट्रमते स्थितः। यद्बलं यच्च ते वीर्यं प्रद्वेषो यस्तु पाण्डुषु॥ 8-44-14 (57055) तत्सर्वं दर्शयस्वाद्य पौरुषं महदास्थितः। युद्धश्रद्वां च तेऽद्याहं विनेष्यामि महाहवे॥ 8-44-15 (57056) एवमुक्त्वा महाराज कर्णं पाण्डुसुतस्तदा। सुवर्णपुङ्खैर्दशभिर्विव्यादायस्मयैः शरैः॥ 8-44-16 (57057) तं सूतपुत्रो दशभिः प्रत्यविद्ध्यदरिन्दमः। वत्सदन्तैर्महेष्वासः प्रहसन्निव भारत॥ 8-44-17 (57058) सोऽवज्ञाय तु निर्विद्धः सूतपुत्रेण पाण्डवः। प्रजज्वाल ततः क्रोधाद्धविषेव हुताशनः॥ 8-44-18 (57059) ज्वालामालापरिक्षिप्तो राज्ञो देहो व्यदृश्यत। युगान्ते दग्धुकामस्य संवर्ताग्नेरिवापरः॥ 8-44-19 (57060) ततो विस्फार्य सुमहच्चापं हेमपरिष्कृतम्। समाधत्त शितं बाणं गिरीणामपि दारणम्॥ 8-44-20 (57061) ततः पूर्णायतोत्कृष्टं यमदण्डनिभं शरम्। मुमोच त्वरितो राजा सूतपुत्रजिघांसया॥ 8-44-21 (57062) स तु वेगवता मुक्तो बाणो वज्राशनिस्वनः। विवेश सहसा कर्णं सव्ये पार्श्वे महारथम्॥ 8-44-22 (57063) स तु तेन प्रहारेण पीडितः प्रमुमोह वै। स्रस्तगात्रो महाबाहुर्धनुरुत्सृज्य कम्पितः॥ 8-44-23 (57064) गतासुरिव निश्चेताः शल्यस्याभिमुखोऽपतत्। राजाऽपि भूयो नाजघ्ने कर्णं पार्थहितेप्सया॥ 8-44-24 (57065) ततो हाहाकृतं सर्वं धार्तराष्ट्रबलं महत्। विवर्णमुखमार्तं च कर्णं दृष्ट्वा तथागतम्॥ 8-44-25 (57066) सिंहनादाश्च सञ्जज्ञुः क्ष्वेलाः किलकिलास्तथा। पाण्डवानां महाराज दृष्ट्वा राज्ञः पराक्रमम्॥ 8-44-26 (57067) प्रतिलभ्य तु राधेयः संज्ञां नातिचिरादिव। दध्रे राजविनाशाय मनः क्रूरपराक्रमः॥ 8-44-27 (57068) स हेमविकृतं चापं विस्फार्य विजयं महत्। अवाकिरदमेयात्मा पाण्डवं निशितैः शरैः॥ 8-44-28 (57069) ततः क्षुराभ्यां पाञ्चाल्यौ चक्ररक्षौ महात्मनः। जघान चन्द्रदेवं च दण्डधारं च संयुगे॥ 8-44-29 (57070) तावुभौ धर्मराजस्य प्रवीरौ युधि भारत। रथाभ्याशे चकाशेते चन्द्रस्येव पुनर्वसू॥ 8-44-30 (57071) युधिष्ठिरः पुनः कर्णमविद्व्यत्त्रिंशता शरैः। सुषेणं सत्यसेनं च त्रिभिस्त्रिभिरताडयत्॥ 8-44-31 (57072) शल्यं नवत्या विव्याध त्रिसप्तत्या च सूतजम्। तांस्तस्य गोप्तॄन्विव्याध त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः॥ 8-44-32 (57073) ततः प्रहस्याधिरथिः षष्ठ्या राजञ्शितैः शरैः। विद्ध्वा युधिष्ठिरं सङ्ख्ये ननादातिरथस्तदा॥ 8-44-33 (57074) ततः प्रवीराः पाण्डूनामभ्यधावन्नमर्षिताः। युधिष्ठिरं परीप्सन्तः कर्णमभ्यर्दयञ्छरैः॥ 8-44-34 (57075) सात्यकिश्चेकितानश्च युयुत्सुः पाण्ड्य एव च। धृष्टद्युम्नः शिखण्डी च द्रौपदेयाः प्रभद्रकाः॥ 8-44-35 (57076) यमौ च भीमसेनश्च शिशुपालस्य चात्मजः। कारूशा मात्स्यशेषाश्च केकयाः काशिकोसलाः॥ 8-44-36 (57077) एते च त्वरिता वीरा वसुषेणमताडयन्। जनमेजयश्च पाञ्चाल्यः कर्णं विव्याध सायकैः॥ 8-44-37 (57078) वाराहकर्णनाराचैर्नालीकैर्निशितैः शरैः। वत्सदन्तैर्विपाठैश्च क्षुरप्रैश्चटकामुखैः॥ 8-44-38 (57079) नानाप्रहरणैश्चोग्रै रथहस्त्यश्वसादिभिः। सर्वतोऽभ्यद्रवत्कर्णं परिवार्य जिघांसया॥ 8-44-39 (57080) स पाण्डवानां प्रवरैः सर्वतः समभिद्रुतः। छाद्यमानः शिततैर्घोरैः स्वस्वनामाङ्कितैः शरैः॥ 8-44-40 (57081) न चचाल रणे कर्णो महेन्द्रो दानवैरिव। `निजघान महेष्वासान्पाञ्चालानेकविंशतिम्॥ 8-44-41 (57082) ततः पुनरमेयात्मा चेदीनां प्रवरान्दश। न्यहनद्भरतश्रेष्ठ कर्णो वैकर्तनस्तदा॥ 8-44-42 (57083) तस्य बाणसहस्राणि सम्प्रपन्नानि मारिष। दृश्यन्ते दिक्षु सर्वासु शलभानामिव व्रजाः॥ 8-44-43 (57084) कर्णनामाङ्किता बाणाः स्वर्णपुङ्खाः सुतेजनाः। नराश्वकायान्निर्भिद्य पेतुरुर्व्यां समन्ततः॥ 8-44-44 (57085) कर्णेनैकेन समरे चेदीनां प्रवरास्तदा। सृज्जयानां च सर्वेषां शतशो निहता रणे॥ 8-44-45 (57086) कर्णस्य शरसञ्छन्नं बभूव तुमुलं तमः। नाज्ञायत ततः किञ्चित्परेषामात्मनोऽपि वा॥ 8-44-46 (57087) तस्मिंस्तमसि भूते च क्षत्रियाणां भयङ्करे। विचचार महबिहुर्निर्दहन्क्षत्रियान्बहून्'॥ 8-44-47 (57088) ततः शरमहाज्वालो वीर्योष्मा कर्णपावकः। निर्दहन्पाण्डववनं चारु पर्यचरद्रणे॥ 8-44-48 (57089) `ततस्तेषां महाराज पाण्डवानां महारथाः। सृञ्जयानां च सर्वेषां शतशोऽथ सहस्रशः। अस्त्रैः कर्णं महेष्वासं समन्तात्पर्यवारयन्॥ 8-44-49 (57090) स संवार्य महास्त्राणि महेष्वासो महात्मनाम्। प्रहस्य पुरुषेन्द्रस्य कर्णश्चिच्छेद कार्मुकम्'॥ 8-44-50 (57091) ततः सन्धाय नवतिं निमेषान्नतपर्वणाम्। बिभेद कवचं राज्ञो रणे कर्णः शितैः शरैः॥ 8-44-51 (57092) तद्वर्म हेमविकृतं रत्नचित्रं बभौ पतत्। सविद्युदभ्रं सवितुः श्लिष्टं वातहतं यथा॥ 8-44-52 (57093) तदङ्गात्पुरुषेन्द्रस्य भ्रष्टं वर्म व्यरोचत। रत्नैरलंवृतं चित्रेर्व्यभ्नं निशि यथा नभः॥ 8-44-53 (57094) भिन्नवर्मा शरैः पार्थो रुधिरेण समुक्षितः। बभासे पुरुषश्रेष्ठ उद्यन्निव दिवाकरः॥ 8-44-54 (57095) स शराचितसर्वाङ्गश्छिन्नवर्माऽथ संयुगे। क्षात्रं धर्मं समास्थाय सिंहनादमकुर्वत॥ 8-44-55 (57096) नर्दित्वा च चिरं कालं पाण्डवो रभसो रणे। शक्तिं चिक्षेप वेगेन प्रदीप्तामशनीमिव॥ 8-44-56 (57097) तां ज्वलन्तीमिवाकाशे शक्तिं शप्तभिराशुगैः। भल्लैश्चिच्छेद राधेयः सा त्वशीर्यत वै रणे॥ 8-44-57 (57098) हृदि बाह्वोर्ललाटे च क्षिप्रकारी युधिष्ठिरः। चतुर्भिस्तोमरैः कर्णं ताडयित्वाऽनदन्मुदा॥ 8-44-58 (57099) उद्भिन्नरुधिरः कर्णः क्रुद्वः सर्प इव श्वसन्। जघान सूतं पार्थस्य पार्ष्ठिं च नवभिः शरैः॥ 8-44-59 (57100) ध्वजं चिच्छेद नृपतेस्त्रिभिर्विव्याध चैव तम्। इषुधी चास्य चिच्छेद रथं च तिलशोऽच्छिनत्॥ 8-44-60 (57101) एतस्मिन्नन्तरे शूराः पाण्डवानां महारथाः। ववृषुः शरवर्षाणि राधेयं प्रति भारत॥ 8-44-61 (57102) सात्यकिः पञ्चविंशत्या शिखण्डी नवभिः शरैः। अवर्षतां महाराज राधेयं शत्रुकर्शनम्॥ 8-44-62 (57103) शैनेयं तु ततुः क्रुद्धः कर्णः पञ्चभिरायसैः। विव्याध समरे राजंस्त्रिभिश्चान्यैः शिलीमुखैः॥ 8-44-63 (57104) दक्षिणं तु भुजं तस्य त्रिभिः कर्णोऽभ्यविध्यत। सव्यं षोडशभिर्बाणैर्यन्तारं चास्य सप्तभिः॥ 8-44-64 (57105) अथास्य चतुरो वाहांश्चतुर्भिर्निशितैः शरैः। सूतपुत्रोऽनयत्क्षिप्रं यमस्य सदनं प्रति॥ 8-44-65 (57106) अथापरेण भल्लेन धनुश्छित्त्वा महारथः। सारथेः सशिरस्त्राणं शिरः कायादपाहरत्॥ 8-44-66 (57107) हताश्वसूते तु रथे स्थितः स शिनिपुङ्गवः। शक्तिं चिक्षेप कर्णाय वैदूर्यमणिभूषिताम्॥ 8-44-67 (57108) तामापतन्तीं सहसा द्विधा चिच्छेद भारत। कर्णो वै धन्विनां श्रेष्ठस्तांश्च सर्वानवारयत्॥ 8-44-68 (57109) ततस्तान्निशितैर्बाणैः पाण्डवानां महारथान्। न्यवारयदमेयात्मा शिक्षया च बलेन च॥ 8-44-69 (57110) अर्दयित्वा शरैस्तांस्तु सिंहः क्षुद्रमृगानिव। पीडयन्धर्मराजानं शरैः सन्नतपर्वमिः। अभ्यद्रवत राधेयो धर्मपुत्रं शितैः शरैः॥ 8-44-70 (57111) ततः पार्षो ह्यपासासीद्वताश्वो हतसारथिः। अशक्नुवन्मुखे स्थातुं ततः कर्णस्य दुर्मनाः॥ 8-44-71 (57112) तमभिद्रुत्य राधेयः पाण्डुपुत्रं युधिष्ठिरम्। अब्रवीत्प्रहसन्राजन्कुत्सयन्निव पाण्डवम्॥ 8-44-72 (57113) कथं नाम कुले जातः क्षत्रधर्मे व्यवस्थितः। प्रजह्यात्समरे शत्रून्प्राणान्रक्ष महाहवे॥ 8-44-73 (57114) न भवान्क्षत्रधर्मेषु कुशलोऽसीति मे मतिः। ब्राह्मे बले भवान्युक्तः स्वाध्याये यज्ञकर्मणि॥ 8-44-74 (57115) मा स्म युध्यस्व कौन्तेय मा स्म वीरान्समासदः। मा चैवं विप्रियं ब्रूहि मा च त्वं भज संयुगम्॥ 8-44-75 (57116) वक्तव्या मारिषाऽन्ये तु न वक्तव्यास्तु मादृशाः। मादृशान्हि ब्रुवन्युद्धे एतदन्यच्च लप्स्यसे॥ 8-44-76 (57117) स्वगृहं गच्छ कौन्तेय यत्र वा केशवार्जुनौ। न हि त्वां समरे राजन्हन्यात्कर्णः कथञ्चन॥ 8-44-77 (57118) सञ्जय उवाच। 8-44-78x (4956) वरप्रदानं कुन्त्यास्तु कर्णः स्मृत्वा महारथः। वधप्राप्तं तु कौन्तेयं नावधीत्पुरुषोत्तमः॥ 8-44-78 (57119) एवमुक्त्वा ततः पार्थं विसृज्य च महाबलः। न्यहनत्पाण्डवीं सेनां वज्रहस्त इवासुरीम्॥ 8-44-79 (57120) ततोऽपायाद्द्रुतं राजन्व्रीडन्निव नरेश्वरः॥ 8-44-80 (57121) अथापयातं राजानं मत्वाऽन्वीयुस्तमच्युतम्। चेदिपाण्डवपाञ्चालाः सात्यकिश्च महारथः। द्रौपदेयास्तथा शूरा माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ॥ 8-44-81 (57122) ततो युधिष्ठिरानीकं दृष्ट्वा कर्णः पराङ्मुखम्। कुरुभिः सहितो वीरः प्रहृष्टः पृष्ठतोऽन्वगात्॥ 8-44-82 (57123) भेरीशङ्खमृदङ्गानां कार्मुकाणां च निःस्वनः। बभूव धार्तराष्ट्राणां सिंहनादरवस्तथा॥ 8-44-83 (57124) युधिष्ठिरस्तु कौरव्य रथमारुह्य सत्वरम्। श्रुतकीर्तेर्महाराज दृष्ट्वा तत्कर्णविक्रमम्॥ 8-44-84 (57125) काल्यमानं बलं दृष्ट्वा सूतपुत्रेण मारिष। स्वान्योधानब्रवीत्क्रुद्वो निघ्नतैतान्किमासत॥ 8-44-85 (57126) ततो राज्ञाऽभ्यनुज्ञाताः पाण्डवानां महारथाः। भीमसेनमुखाः सर्वे पुत्रांस्ते प्रत्युपाद्रवन्॥ 8-44-86 (57127) अभवत्तुमुलः शब्दो योधानां तत्र भारत। रथहस्त्यश्वपत्तीनां द्रवतां निनदो महान्। उद्यतप्रतिविष्टानां शस्त्राणां च ततस्ततः॥ 8-44-87 (57128) आगच्छत प्रहरत क्षिप्रं विपरिधावत। इति ब्रुवाणा ह्यन्योन्यं जघ्नुर्योधा महारणे॥ 8-44-88 (57129) अभ्रच्छायेव तत्रासीच्छरवृष्टिभिरम्बरे। समावृतैर्नरवरैर्निघ्नद्भिरितरेतरम्॥ 8-44-89 (57130) विपताकध्वजच्छत्रा व्यश्वसूतरथायुधाः। व्यङ्गाङ्गावयवाः पेतुः क्षितौ क्षीणाः क्षितीश्वराः। शिखराणीव शेलानां वज्रभिन्नानि मानिष॥ 8-44-90 (57131) सारोहा निहताः पेतुर्द्विपा भिन्ना महीतले। छिन्नभिन्नविपर्यस्तवर्मालङ्कारविग्रहाः॥ 8-44-91 (57132) सारोहास्तुरगाः पेतुर्हतवीराः सहस्रशः। विप्रविद्वायुधाङ्गाश्च द्विरदा रथिभिर्हताः। प्रतिवीरैश्च सम्मर्दे पत्तिसङ्घाः सहस्रशः॥ 8-44-92 (57133) विशालायतताम्राक्षैः पद्मेन्दुसदृशाननैः। शिरोभिर्युद्धशौण्डानां सर्वतः संवृता मही॥ 8-44-93 (57134) यथा भुवि तथा व्योम्नि निःस्वनं शुश्रुवुर्जनाः। विमानेऽप्सरसां सङ्घैर्गीतवादित्रनिःस्वनैः॥ 8-44-94 (57135) हतानभिमुखान्वीरान्वीरैः शतसहस्रशः। आरोप्यारोप्य गच्छन्ति विमानेष्वप्सरोगणाः॥ 8-44-95 (57136) तद्दृष्ट्वा महदाश्चर्यं प्रत्यक्षं स्वर्गलिप्सया। प्रहृष्टमनसः शूराः क्षिप्रं जघ्नुः परस्परम्॥ 8-44-96 (57137) रथिनो रथिभिः सार्धं चित्रं युयुधुराहवे। पत्तयः पत्तिभिर्नागाः सह नागैर्हयैर्हयोः॥ 8-44-97 (57138) एवं प्रवृत्ते सङ्ग्रामे गजवाजिनरक्षये। सैन्येन रजसा वृत्तते स्वे स्वाञ्जघ्नुः परे परान्॥ 8-44-98 (57139) कचाकचं युद्धमासीद्दन्तादन्ति नखानखि। मुष्टियुद्धं नियुद्धं च देहपाप्मविनाशनम्॥ 8-44-99 (57140) तथा वर्ततति सङ्ग्रमे गजवाजिनरक्षये। नराश्वनागदेहेभ्यः प्रसृता लोहितापगा॥ 8-44-100 (57141) गजाश्वनरदेहान्सा व्युवाह पतितान्बहून्। नराश्वगजसम्बाधे नराश्वगजसादिनाम्॥ 8-44-10 (57142) लोहितोदा महाघोरा मांसशोणितकर्दमा। नराश्वगजदेहान्वै वहन्ती भीरुभीषणा॥ 8-44-10 (57143) तस्या नद्याः परं पारं व्रजन्ति विजयैषिणः। नागेन च प्लवन्तो वै निमज्ज्योन्मज्ज्य चापरे॥ 8-44-10 (57144) ते तु लोहितदिग्धाङ्गा रक्तवर्मायुधाम्बराः। सस्नुस्ततस्यां पपुश्चास्रं मम्लुश्च भरतर्षभ॥ 8-44-10 (57145) रथानश्वान्नारान्नागानायुधाभरणानि च। वर्माणि चाप्यपश्याम पतितानि सहस्रशः। खं द्यां भूमिं दिशश्चैव प्रायः पश्याम लोहिताः॥ 8-44-10 (57146) लोहितस्य तु गन्धेन स्पर्देन च रसेन च। रूपेण चातिरक्ततेन शब्देन च विसर्पता। विषादः सुमहानासीत्प्रायः सैन्यस्य भारत॥ 8-44-10 (57147) तत्तु विप्रहतं सैन्यं भीमसेनमुखैस्तव। भूयः समाद्रवन्वीराः सातत्यकिप्रमुखास्तदा॥ 8-44-10 (57148) तेषामापतततां वेगमविषह्यं निरीक्ष्य च। पुत्राणां ते महासैन्यमासीद्राजन्पराङ्मुखम्॥ 8-44-10 (57149) तत्प्रकीर्णरथाश्वेभं नरवाजिसमाकुलम्। विध्वस्तवर्मकवचं प्रविद्वायुधकार्मुकम्॥ 8-44-10 (57150) व्यद्रवत्तावकं सैन्यं लोड्यमानं समन्ततः। सिंहार्दितमिवारण्ये यथा गजकुलं तथा॥ ॥ 8-44-10 (57151) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे चतुश्चत्वारिंशोऽध्यायः॥ 44 ॥

8-45-0 (57152) सञ्जय उवाच। 8-45-0x (4957) तानभिद्रवतो दृष्ट्वा पाण्डवांस्तावकं बलम्। 8-45-1 (57153) अन्तमद्य गमिष्यामि तस्य दुःखस्य पार्षत॥ 8-45-10 (57162) हन्तास्म्यद्य रणे कर्णं स वा मां निहनिष्यति। सङ्ग्रामेऽद्य सुघोरेऽस्मिन्सत्यमेतद्ब्रवीमि वः॥ 8-45-11 (57163) राजानमद्य भवतां न्यासभूतं ददानि वै। तस्य संरक्षणे सर्वे यतध्वं विगतज्वराः॥ 8-45-12 (57164) एवमुक्त्वा महाबाहुः प्रायादाधिरथिं प्रति। सिंहनादेन महता सर्वाः सन्नादयन्दिशः॥ 8-45-13 (57165) दृष्ट्वा त्वरितमायान्तं भीमं युद्धाभिनन्दिनम्। सूतपुत्रमथोवाच मद्राणामीश्वरो विभुः॥ 8-45-14 (57166) शल्य उवाच। 8-45-15x (4958) पश्य कर्ण महाबाहुं सङ्क्रुद्धं पाण्डुनन्दनम्। दीर्घकालार्जितं क्रोधं मोक्तुकामं त्वयि ध्रुवम्॥ 8-45-15 (57167) ईदृशं नास्य रूपं मे दृष्टपूर्वं कदाचन। अभिमन्यौ हते कर्ण राक्षसे च घटोत्कचे॥ 8-45-16 (57168) त्रैलोक्यस्य समस्तस्य शक्तः क्रुद्धो निवारणे। बिभर्ति सदृशं रूपं युगान्ताग्निसमप्रभम्॥ 8-45-17 (57169) सञ्जय उवाच। 8-45-18x (4959) इति ब्रुवति राधेयं मद्राणामीश्वरे नृप। अभ्यवर्तत वै कर्णं क्रोधदीप्ततो वृकोदरः॥ 8-45-18 (57170) अथागतं तु सम्प्रेक्ष्य भीमं युद्धाभिनन्दिनम्। अब्रवीद्वचनं शल्यं राधेयः प्रहसन्निव॥ 8-45-19 (57171) यदुक्तं वचनं मेऽद्य त्वया मद्रजनेश्वर। भीमसेनं प्रति विभो तत्सत्यं नात्र संशयः॥ 8-45-20 (57172) एष शूरश्च वीरश्च क्रोधनश्च वृकोदरः। निरपेक्षः शरीरे च प्राणतश्च बलाधिकः॥ 8-45-21 (57173) अज्ञातवासं वसता विराटनगरे तदा। द्रौपद्याः प्रियकामेन केवलं बाहुसंश्रयात्। गूढभावं समाश्रित्य कीचकः सगणो हतः॥ 8-45-22 (57174) सोऽद्य सङ्ग्रामशिरसि सन्नद्वः क्रोधमूर्च्छितः। किं करोद्यतदण्डेन मृत्युनापि व्रजेद्रणम्॥ 8-45-23 (57175) चिरकालाभिलषितो ममायं तु मनोरथः। अर्जुनं समरे हन्यां मां वा हन्याद्वनञ्जयः॥ 8-45-24 (57176) स मे कदाचिदद्यैव भवेद्भीमसमागमात्॥ 8-45-25 (57177) निहते भीमसेने वा यदि वा विरथीकृते। अभियास्यति मां पार्थस्तन्मे साधु भविष्यति। अत्र यन्मन्यसे प्राप्तं तच्छीघ्रं सम्प्रधारय॥ 8-45-26 (57178) सञ्जय उवाच। 8-45-27x (4960) एतच्छ्रुत्वा तु वचनं राधेयस्यामितौजसः। उवाच वचनं शल्यः सूतपुत्रं तथागतम्॥ 8-45-27 (57179) अभियाहि महाबाहो भीमसेनं महाबलम्। निरपेक्षश्च युध्यस्व शक्तिं स्वां सम्प्रदर्शयन्॥ 8-45-28 (57180) यस्ते कामोऽभिलषितश्चिरात्प्रभृति हृद्गततः। स वै सम्पत्स्यते कर्ण सत्यमेतद्ब्रवीमि ते॥ 8-45-29 (57181) एवमुक्ते ततः कर्णः शल्यं पुनरभाषत। हन्ताऽहमेनं संरब्धं मां वा हन्ता वृकोदरः॥ 8-45-30 (57182) एवमुक्त्वा महाराज राधेयो रथिनां वरः। युद्धे मनः समाधाय याहि याहीत्यचोदयत्॥ 8-45-31 (57183) ततः प्रायाद्रथेनाशु शल्यस्तत्र विशाम्पते। यत्र भीमो महेष्वासो व्यद्रावयत वाहिनीम्॥ 8-45-32 (57184) ततस्तूर्यनिनादश्च भेरीणां च महास्वनः। उदतिष्ठच्च राजेन्द्र कर्णभीमसमागमे॥ 8-45-33 (57185) भीमसेनोऽथथ सङ्क्रुद्धस्तस्य सैन्यं दुरासदम्। नाराचैर्विमलैस्तीक्ष्णैर्दिशः प्राद्रावयद्बली॥ 8-45-34 (57186) स सन्निपातस्ततुमुलो घोररूपो विशाम्पते। आसीद्रौद्रो महाराज कर्णपाण्डवयोर्मृधे॥ 8-45-35 (57187) ततो मुहूर्ताद्राजेन्द्र नातिकृच्छ्राद्धसन्निव। भीमसेनो महाबाहुः कर्णं प्रेप्सुरभिद्रवत्॥ 8-45-36 (57188) समापतन्तं सम्प्रेक्ष्य कर्णो वैकर्तनो वृषा। आजघान सुसङ्क्रुद्धो नाराचेन स्तनान्तरे। पुनश्चैनममेयात्मा शरवर्षैरवाकिरत्॥ 8-45-37 (57189) स विद्वः सूतपुत्रेण च्छादयामास पत्रिभिः। विव्याध निशितैः कर्णं नवभिर्नतपर्वभिः॥ 8-45-38 (57190) तस्य कर्णो धनुर्मध्ये द्विधा चिच्छेद पत्रिभिः॥ 8-45-39 (57191) अथैनं छिन्नधन्वानं प्रतत्यविध्यत्स्तनान्तरे। नाराचेन सुतीक्ष्णेन सर्वावरणभेदिना॥ 8-45-40 (57192) सोऽन्यत्कार्मुकमादाय सूततपुत्रं वृकोदरः। राजन्मर्मसु मर्मज्ञो विव्याध निशितैः शरैः। ननाद बलवन्नादं कम्पयन्निव रोदसी॥ 8-45-41 (57193) ततं कर्णः पञ्चविंशत्या नाराचानां समार्पयत्। मदोत्कटं वने दृप्ततमुल्काभिरिव कुञ्जरम्॥ 8-45-42 (57194) ततः सायकभिन्नाङ्गः पाण्डवः क्रोधमूर्च्छितः। संरम्भामर्षताम्राक्षः सूतपुत्रवधेप्सया॥ 8-45-43 (57195) स कार्मुके महावेगं भारसाधनमुत्तमम्। गिरीणामपि भेत्तारं सायकं समयोजयत्॥ 8-45-44 (57196) विकृष्य बलवच्चापमाकर्णादतिमारुतिः। तं मुमोच महेष्वासः क्रुद्धः कर्णजिघांसया॥ 8-45-45 (57197) स विसृष्टो बलवता बाणो वज्राशनिस्वनः। अदारयद्रणे कर्णं वज्रवेगो यथाऽचलम्॥ 8-45-46 (57198) स भीमसेनाभिहतः सूतपुत्रः कुरूद्वह। निषसाद रथोपस्थे विसंज्ञः पृतनापतिः। `रुधिरेणावसिक्ताङ्गो गतासुवदरिन्दमः॥ 8-45-47 (57199) एतस्मिन्नन्तरे दृष्ट्वा मद्रराजो वृकोदरम्। जिघांसुं छेत्तुमायान्तं साधयन्निदमब्रवीत्॥ 8-45-48 (57200) भीमसेन महाबाहो यतत्तत्वां वक्ष्यामि तच्छृणु। वचनं हेतुसम्पन्नं श्रुत्वा चैतत्तथा कुरु॥ 8-45-49 (57201) अर्जुनेन प्रतिज्ञातो वधः कर्णस्य शुष्मिणः। तां तथा कुरु भद्रं ते प्रतिज्ञां सव्यसाचिनः॥ 8-45-50 (57202) भीमसेन उवाच। 8-45-51x (4961) दृढव्रतत्वं पार्थस्य जानामि नृपसत्तम। राज्ञस्तु धर्षणं पापः कृतवान्मम सन्निधौ॥ 8-45-51 (57203) ततः कोपाभिभूतेन शेषं न गणितं मया। पतिते चापि राधेये न मे मन्युः शमं गतः)। जिह्वोद्वरणमेवास्य प्राप्तकालं मतं मम॥ 8-45-52 (57204) अनेन सुनृशंसेन समवेतेषु राजसु। अस्माकं शृण्वतां शल्य यानि वाक्यानि मातुल। असहेयानि नीचानि बहूनि श्रावितानि भो॥ 8-45-53 (57205) नूनं चैतत्प्रतिज्ञातं दूरस्थस्यापि पार्थिव। छेदनं चास्य जिह्वायास्तदैवाकाङ्क्षितं मया। राज्ञस्तु प्रियकामेन कालोऽयं परिपालितः॥ 8-45-54 (57206) भवता तु यदुक्तोऽस्मि वाक्यं हेत्वर्थसंहितम्। तद्गृहीतं महारात कटुकस्थमिवौषधम्॥ 8-45-55 (57207) हीनप्रतिज्ञो बीभत्सुर्न हि जीवेत कर्हिचित्। अस्मिन्विनष्टे नष्टाः स्मः सर्व एव सकेशवाः॥ 8-45-56 (57208) अद्य चैव नृशंसात्मा पापः पापकृतां वरः। गमिष्यतति परीभावं दृष्टमात्रः किरीटिना॥ 8-45-57 (57209) युधिष्ठिरस्य कोपेन पूर्वं दग्धो नृशंसकृत्। त्वया संरक्षिततस्तत्वद्य मत्समीपादुपागतः॥ 8-45-58 (57210) सञ्जय उवाच।' 8-45-59x (4962) एवं मद्राधिपः श्रुत्वा विसंज्ञं सूतनन्दनम्। अपोवाह रथेनाजौ कर्णमाहवशोभिनम्॥ 8-45-59 (57211) पराजिते ततः कर्णे धार्तराष्ट्री महाचमूः। व्यपायात्सर्वतो भग्ना हाहाभूता समन्ततः॥ ॥ 8-45-60 (57212) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्ततदशदिवसयुद्धे पञ्चचत्वारिंशोऽध्यायः॥ 45 ॥

8-46-0 (57213) धृतराष्ट्र उवाच। 8-46-0x (4963) सुदुष्करमिदं कर्म कृतं भीमेन सञ्जय। येन कर्णो महाबाहू रथोपस्थे निपातितः॥ 8-46-1 (57214) कर्णो ह्येको रणे हन्ता पाण्डवान्सृञ्जयैः सह। इति दुर्योधनः सूत प्राब्रवीन्मां मुहुर्मुहुः॥ 8-46-2 (57215) पराजितं तु राधेयं दृष्ट्वा भीमेन संयुगे। ततः परं किमकरोत्पुत्रो दुर्योधनो मम॥ 8-46-3 (57216) सञ्जय उवाच। 8-46-4x (4964) विमुखं प्रेक्ष्य राधेयं सूतपुत्रं महाहवे। पुत्रस्तव महाराज सोदर्यानिदमब्रवीत्॥ 8-46-4 (57217) शीघ्रं गच्छत भद्रं वो राधेयं परिरक्षत। भीमसेनभयेऽगाधे म़ज्जन्तं व्यसनार्णवे॥ 8-46-5 (57218) ते तु राज्ञा समादिष्टा भीमसेनं जिघांसवः। अभ्यवर्तन्त सङ्क्रुद्धाः पतङ्गाः पावकं यथा॥ 8-46-6 (57219) श्रुतायुर्दुर्धरः क्राथो विवित्सुर्विकटः समः। निषङ्गी कवची पाशी तथा नन्दोपनन्दकौ॥ 8-46-7 (57220) दुष्प्रधर्षः सुबाहुश्च वातवेगसुवर्चसौ। धनुर्ग्राहो दुर्मदश्च जलसन्धः शलः सहः॥ 8-46-8 (57221) एते रथैः परिवृता वीर्यवन्तो महाबलाः। भीमसेनं समासाद्य समन्तात्पर्यवारयन्॥ 8-46-9 (57222) ते व्यमुञ्चञ्छरव्रातान्नानालिङ्गान्समन्ततः। स तैरभ्यर्द्यमानस्तु भीमसेनो महाबलः॥ 8-46-10 (57223) तेषामापततां क्षिप्रं सुतानां ते जनाधिप। रथैः पञ्चशतैः सार्धं पञ्चाशदहनद्रथान्॥ 8-46-11 (57224) विवित्सोस्तु ततः क्रुद्धो भल्लेनापाहरच्छिरः। भीमसेनो महाराज तत्पपात हतं भुवि॥ 8-46-12 (57225) सकुण्डलशिरस्त्राणं पूर्णचन्द्रोपमं तथा। `अशोभत महाराज पूर्णचन्द्र इवाम्बरे'॥ 8-46-13 (57226) तं दृष्ट्वा निहतं शूरं भ्रातरः सर्वतस्तदा। अभ्यद्रवन्त समरे भीमं भीमपराक्रमम्॥ 8-46-14 (57227) ततोऽपराभ्यां भल्लाभ्यां पुत्रयोस्ते महाहवे। जहार समरे प्राणान्भीमो भीमपराक्रमः॥ 8-46-15 (57228) तौ धरामन्वपद्येतां वातरुग्णाविव द्रुमौ। विकटश्च सहश्चोमौ देवपुत्रोपमौ नृप॥ 8-46-16 (57229) ततस्तु त्वरितो भीमः क्राथं निन्ये यमक्षयम्। नाराचेन सुतीक्ष्णेन स हतो न्यपतद्भुवि॥ 8-46-17 (57230) हाहाकारस्ततस्तीव्रः सम्बभूव जनेश्वर। वध्यमानेषु वीरेषु तव पुत्रेषु धन्विषु॥ 8-46-18 (57231) तेषां सुलुलिते सैन्ये पुनर्भीमो महाबलः। नन्दोपनन्दौ समरे प्रैषयद्यमसादनम्॥ 8-46-19 (57232) ततस्ते प्राद्रवन्भीताः पुत्रास्ते विह्वलीकृताः। भीमसेनं रणे दृष्ट्वा कालान्तकयमोपमम्॥ 8-46-20 (57233) पुत्रांस्ते निहतान्दृष्ट्वा सूतपुत्रः सुदुर्मनाः। हंसवर्णान्हयान्भूयः प्रैषयद्यत्र पाण्डवः॥ 8-46-21 (57234) ते प्रेषिता महाराज मद्रराजेन वाजिनः। भीमसेनरथं प्राप्य समसज्जन्त वेगिताः॥ 8-46-22 (57235) स सन्निपातस्तुमुलो घोररूपो विशाम्पते। आसीद्रौद्रो महाराज कर्णपाण्डवयोर्मृधे॥ 8-46-23 (57236) दृष्ट्वा मम महाराज तौ समेतौ महारथौ। आसीद्बुद्विः कथं युद्वमेतदद्य भविष्यति॥ 8-46-24 (57237) ततो भीमो रणश्लाघी छादयामास पत्रिभिः। कर्णं रणे महाराज पुत्राणां तव पश्यताम्॥ 8-46-25 (57238) ततः कर्णो भृशं क्रुद्धो भीमं नवभिरायसैः। विव्याध परमास्त्रज्ञो भल्लैः सन्नतपर्वभिः॥ 8-46-26 (57239) तान्निहत्य महाबाहुर्भीमो भीमपराक्रमः। आकर्णपूर्णैर्विशिखैः कर्णं विव्याध सप्तभिः॥ 8-46-27 (57240) ततः कर्णो महाराज आशीविष इव श्वसन्। शरवर्षेण महता छादयामास पाण्डवम्॥ 8-46-28 (57241) भीमोऽपि ततं शरव्रातैश्छादयित्वा महारथम्। पश्यतां कौरवेयाणां विननर्द महाबलः॥ 8-46-29 (57242) ततः कर्णो भृशं क्रुद्धो दृढमादाय कार्मुकम्। भीमं विव्याध दशभिः कङ्कपत्रैः शिलाशितैः। कार्मुकं चास्य चिच्छेद भल्लेन निशितेन च॥ 8-46-30 (57243) ततो भीमो महाबाहुर्हेमपट्टविभूषितम्। परिघं घोरमादाय मृतत्युदण्डमिवापरम्। कर्णस्य निधनाकाङ्क्षी चिक्षेपातिबलो नदन्॥ 8-46-31 (57244) तमापतन्तं परिघं वज्राशनिसमस्वनम्। चिच्छेद बहुधा कर्णः शरैराशीविषोपमैः॥ 8-46-32 (57245) ततः कार्मुकमादाय भीमो दृढतरं तदा। छादयामास विशिखैः कर्णं परबलार्दनम्॥ 8-46-33 (57246) ततो युद्धमभूद्धोरं कर्णपाण्डवयोर्मृधे। बलीन्द्रयोरिव मुहुः परस्परवधैषिणोः॥ 8-46-34 (57247) ततः कर्णो महाराज भीमसेनं त्रिभिः शरैः। आकर्णपूर्णैर्विव्याध दृढमानम्य कार्मुकम्॥ 8-46-35 (57248) सोऽतिविद्धो महेष्वासः कर्णेन बलिनां वरः। घोरमादत्त विशिखं कर्णकायावदारणम्॥ 8-46-36 (57249) तस्य भित्त्वा तनुत्राणं भित्त्वा कायं च सायकः। प्राविशद्वरणीं राजन्वल्मीकमिव पन्नगः॥ 8-46-37 (57250) स तेनातिप्रहारेण व्यथितो विह्वलन्निव॥ सञ्चचाल रथे कर्णः क्षितिकम्पे यथाऽचलः॥ 8-46-38 (57251) ततः कर्णो महाराज रोषामर्षसमन्वितः। भीमं तं पञ्चविंशत्या नाराचानां समार्पयत्॥ 8-46-39 (57252) चिच्छेद कार्मुकं तूर्णं पाण्डवस्याशु पत्रिणा॥ 8-46-40 (57253) तततो मुहूर्ताद्राजेन्द्र नातिकृच्छ्राद्वसन्निव। विरथं भीमकर्माणं भीमं कर्णश्चकार ह॥ 8-46-41 (57254) विरथो भरतश्रेष्ठ प्रहसन्ननिलोपमः। गदां गृह्य महाबाहुरपतत्स्यन्दनोत्तमात्॥ 8-46-42 (57255) गदया च महाराज कर्णस्य रथकूबरम्। पोथयामास सङ्क्रुद्धः समरे शत्रुतापनः॥ 8-46-43 (57256) स क्रोधवशमापन्नः पाण्डुपुत्रः प्रतापवान्। विद्राव्य गदया वीरस्तव पुत्रान्महाहवे॥ 8-46-44 (57257) नागान्सप्तशतान्राजन्नीषादन्तान्प्रहारिणः। व्यधमत्सहसा भीमः क्रुद्धरूपः परन्तपः॥ 8-46-45 (57258) दन्तवेष्टेषु नेत्रेषु कुम्भेषु च कटेषु च। मर्मस्वपि च मर्मज्ञस्तान्नागानवधीद्बली॥ 8-46-46 (57259) `अर्दिता भीमसेनेन विनदन्तो भृशातुराः'। ततस्ते प्राद्रवन्भीताः प्रहताश्च पुनःपुनः। महामात्रास्तमावव्रुर्मेघा इव दिवाकरम्॥ 8-46-47 (57260) तान्स सप्तशतान्नागान्सारोहायुधकेतनान्। भूमिष्ठो गदया जघ्ने वज्रेणेन्द्र इवाचलान्॥ 8-46-48 (57261) ततः सुबलपुत्रस्य नागानतिबलान्पुनः। पोथयामास कौन्तेयो द्विपञ्चाशदरिन्दमः॥ 8-46-49 (57262) तथा रथशततं साग्रं पत्तींश्च शतशोऽपरान्। न्यहनत्पाण्डवो युद्धे तापयंस्तव वाहिनीम्॥ 8-46-50 (57263) प्रताप्यमानं सूर्येण भीमेन च महात्मना। तव सैन्यं सञ्चुकोच चर्माग्नावाहितं यथा॥ 8-46-51 (57264) ते भीमभयसन्त्रस्तास्तावका भरतर्षभ। विहाय समरे कर्णं दुद्रुवुर्वै दिशो दश॥ 8-46-52 (57265) रथाः पञ्चशताश्चान्ये हादिनः शरवर्षिणः। भीममभ्यद्रवन्घ्नन्तः शरपूगैः समन्ततः॥ 8-46-53 (57266) तान्स पञ्चशतान्वीरान्सपताकध्वजायुधान्। पोथयामास गदया भीमो विष्णुरिवासुरान्॥ 8-46-54 (57267) ततः शकुनिनिर्दिष्टाः सादिनः शूरसम्मताः। त्रिसाहस्राण्यभिययुः शरशक्त्यृष्टिपाणयः॥ 8-46-55 (57268) तान्प्रत्युद्गम्य यवनान्साश्वारोहांस्तदाऽरिहा। विविधान्विचरन्मार्गान्गदया समपोथयत्॥ 8-46-56 (57269) तेषामासीन्महाञ्छब्दस्ताडितानां च सर्वशः। अग्निभिर्दह्यमानानां नलानामिव भारत॥ 8-46-57 (57270) एवं सुबलपुत्रस्य त्रिसाहस्रान्हयोत्तमान्। हत्वाऽन्यं रथमास्थाय क्रुद्धो राधेयमभ्ययात्॥ 8-46-58 (57271) कर्णोऽपि समरे राजन्धर्मपुत्रमरिन्दमम्। स शरैश्छादयामास सारथिं चाप्यपातयत्॥ 8-46-59 (57272) ततः स प्रद्रुतं सैन्यं दृष्ट्वा कर्णो महारथः। अन्वधावत्किरन्बाणैः कङ्कपत्रैरजिह्मगैः॥ 8-46-60 (57273) राजानमभिधावन्तं शरैरावृत्य रोदसी। क्रुद्धः प्रच्छादयामास शरजालेन मारुतिः॥ 8-46-61 (57274) सन्निवृत्तस्ततस्तूर्णं राधेयः शत्रुकर्शनः। भीमं प्रच्छादयामास समन्तान्निशितैः शरैः॥ 8-46-62 (57275) भीमसेनरथप्रेप्सुं कर्णं भारत सात्यकिः। अभ्यर्दयदमेयात्मा पार्ष्णिग्रहणकारणात्॥ 8-46-63 (57276) भीमसेनरथप्रेप्सुं कर्णो भारत सात्यकिम्। अभ्यवर्तत शैनेयमर्दयञ्छरवृष्टिभिः॥ 8-46-64 (57277) तावन्योन्यं समासाद्य वृषभौ सर्वधन्विनाम्। विसृजन्तौ शरान्दीप्तान्विभ्राजेतां मनस्विनौ॥ 8-46-65 (57278) ताभ्यां वियति राजेन्द्र विततततं भीमदर्शनम्। कौञ्चपृष्ठारुणं रौद्रं बाणजालं व्यदृश्यत॥ 8-46-66 (57279) नैव सूर्यप्रभा राजन्न दिशः प्रदिशस्तथा। प्राज्ञासिष्म वयं ते वा शरैर्मुक्तैः सहस्रशः॥ 8-46-67 (57280) मध्याह्ने तपतो राजन्भास्करस्य महाप्रभाः। हृताः सर्वाः शरौघैस्तैः कर्णमाधवयोस्तदा॥ 8-46-68 (57281) सौबलं कृतवर्माणं द्रौणिमाधिरथिं कृपम्। संसक्तान्पाण्डवैर्दृष्ट्वा निवृत्ताः कुरवः पुनः॥ 8-46-69 (57282) तेषामापततां शब्दस्तीत्र आसीद्विशाम्पते। उद्वृत्तानां यथा वृष्ट्या सागराणां भयावहः॥ 8-46-70 (57283) ते सेने भृशसंसक्ते दृष्ट्वाऽन्योन्यं महाहवे। हर्षेण महता युक्ते परिगृह्य परस्परम्॥ 8-46-71 (57284) ततः प्रववृते युद्धं मध्यं प्राप्ते दिवाकरे। यादृशं नैवमस्माभिर्दृष्टपूर्वं न च श्रुतम्॥ 8-46-72 (57285) बलौघस्तु समासाद्य बलौघं सहसा रणे। उपसर्पत वेगेन वार्योघ इव सागरम्॥ 8-46-73 (57286) आसीन्निनादः सुमहान्बाणौघानां परस्परम्। गर्जतां सागरौघाणां यथा स्यान्निःस्वनो महान्॥ 8-46-74 (57287) ते तु सेने समासाद्य वेगवत्यौ परस्परम्। एकीभावमनुप्राप्ते नद्याविव समागमे॥ 8-46-75 (57288) ततः प्रववृते युद्धं घोररूपं विशाम्पते। कुरूणां पाण्डवानां च लिप्सतां सुमहद्यशः॥ 8-46-76 (57289) शूराणां गर्जतां तत्र ह्यविच्छेदकृता गिरः। श्रुयन्ते विविधा राजन्नामान्युद्दिश्य भारत॥ 8-46-77 (57290) यस्य यद्धि रणे व्यङ्गं पितृतो मातृतोऽपि वा। कर्मतः शीलतो वाऽपि स तच्छ्रावयते युधि॥ 8-46-78 (57291) तान्दृष्ट्वा समरे शूशांस्तर्जमानान्परस्परम्। अभवन्मे मती राजन्नैषामस्तीति जीवितम्॥ 8-46-79 (57292) तेषां दृष्ट्वा तु क्रुद्धानां वपूंष्यमिततेजसाम्। अभवन्मे भयं तीव्रं कथमेतद्भविष्यति॥ 8-46-80 (57293) ततस्ते पाण्डवा राजन्कौरवाश्च महारथाः। ततक्षुः सायकैस्तूर्णमन्योन्यं विजयैषिणः॥ ॥ 8-46-81 (57294) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे षट्चत्वारिंशोऽध्यायः॥ 46 ॥

8-47-0 (57295) सञ्जय उवाच। 8-47-0x (4965) क्षत्रियास्ते महाराज परस्परवधैषिणः। अन्योन्यं समरे जघ्नुः कृतवैरा महौजसः॥ 8-47-1 (57296) रथौघाश्च हयौघाश्च नरौघाश्च समन्ततः। गजौघाश्च महाराज संसक्ताश्च परस्परम्॥ 8-47-2 (57297) गदानां परिघाणां च शक्तीनां च परस्परम्। प्रासानां भिण्डिपालानां मुसुण्ठीनां च सर्वशः॥ 8-47-3 (57298) सम्पातं चानुपश्याम सङ्ग्रामे भृशदारुणे। शलभा इव सम्पेतुः शरवृष्ट्यः समन्ततः॥ 8-47-4 (57299) नागान्नागाः समासाद्य व्यधमन्त परस्परम्। हया हयांश्च समरे रथिनो रथिनस्तथा॥ 8-47-5 (57300) पत्तयः पत्तिसङ्घांश्च हयसङ्घांश्च पत्तयः। पत्तयो रथमातङ्गान्रथा हस्त्यश्वमेव च। नागाश्च समरे त्र्यङ्गं ममृदुः शीघ्रगा नृप॥ 8-47-6 (57301) वध्यतां तत्र शूराणां क्रोशतां च परस्परम्। घोरमायोधनं जज्ञे पशूनां घातने यथा॥ 8-47-7 (57302) रुधिरेण समास्तीर्णा बभौ भारत मेदिनी। शक्रगोपगणाकीर्णा प्रावृषीव वसुन्धरा॥ 8-47-8 (57303) यथा वा वाससी शुक्ले महारजनरञ्जिते। बिभ्रती युवती श्यामा तद्वदासीद्वसुन्धरा॥ 8-47-9 (57304) `बद्वचूडामणिधरैः शिरोभिश्चारुकुण्डलैः। उज्झितैर्वृषभाक्षाणां भ्राजते स्म वसुन्धरा'॥ 8-47-10 (57305) शशशोणितदिग्धेव शातकुम्भमयीव च। `भूर्बभौ भरतश्रेष्ठ शान्तार्चिर्भिरिवानलैः॥' 8-47-11 (57306) छिन्नानां चोत्तमाङ्गानां बाहूनां चोरुभिः सह। कुण्डलानां पिनद्धानां भूषणानां च भारत॥ 8-47-12 (57307) निष्काणां हेमसूत्राणां शरीराणां च धन्विनाम्। चर्मणां सपताकानां सङ्घास्तत्रापतन्भुवि। 8-47-13 (57308) `अगम्यकल्पा पृथिवी सर्वतो भृशकर्दमा'॥ गजा गजान्समासाद्य विषाणैरार्दयन्नृप। विषाणाग्रहतास्तत्र भ्राजन्ते द्विरदोत्तमाः। रुधिरेणावसिक्ताङ्गा गैरिकप्रस्रवा इव। `प्रावृट्काले महाराज मेघा इव सविद्युतः'॥ 8-47-14 (57309) स्यन्दमाना यथा भान्ति पर्वता धातुमण्डिताः। `तथा रेजू रणे नागा रुधिरेण समाप्लुताः'॥ 8-47-15 (57310) तोमरान्सादिभिर्मुक्तान्प्रतिमानस्थितान्बहून्। हस्तैरुद्धृत्य तान्नागा बभञ्जुश्चापरे रणे॥ 8-47-16 (57311) नाराचैश्छिन्नवर्माणो भ्राजन्ते स्म गजोत्तमाः। हिमागमे यथा राजन्व्यभ्रा इव महीधराः॥ 8-47-17 (57312) शरैः कनकपुङ्खैश्च चिता रेर्जुर्गजोत्तमाः। उल्काभिः सम्प्रदीप्ताग्राः पर्वता इव भारत॥ 8-47-18 (57313) केचिदभ्याहता नागैर्नागा नगवरोपमाः। न चेलुः समरात्तस्माच्छिन्नपक्षा इवाद्रयः॥ 8-47-19 (57314) अपरे प्राद्रवन्नागाः शरार्ता व्रणपीडिताः। प्रतिमानैश्च कुम्भैश्च पेतुरुर्व्यां महाहवे॥ 8-47-20 (57315) निषेदुः सिंहवच्चान्ये नदन्तो भैरवान्रवान्। वेमुश्च बहवो राजंश्चुक्रुशुश्चापरे गजाः॥ 8-47-21 (57316) हयाश्च निहता बाणैर्हेमभाण्डविभूषिताः। निषेदुश्चैव मम्लुश्च बभ्रमुश्च दिशो दश॥ 8-47-22 (57317) अपरे क्लिश्यमानाश्च व्यवेष्टन्त महीतले। भावान्बहुविधांश्चक्रुस्ताडिताः शरतोमरैः॥ 8-47-23 (57318) नरास्तु निहता भूमौ कूजन्तस्तत्र मारिप। दृष्ट्वा च बान्धवानन्ये पितॄनन्ये पितामहान्॥ 8-47-24 (57319) धावमानान्परांश्चान्ये दृष्ट्वान्ये तत्र भारत। ख्यातानि गोत्रनामानि शशंसुरितरेतरम्॥ 8-47-25 (57320) तेषां छिन्ना महाराज भुजाः कनकभूषणाः। उद्वेष्टन्ते विवेष्टन्ते भ्रमन्ति ह्युत्पतन्ति च॥ 8-47-26 (57321) निपतन्ति तथैवान्ये स्फुरन्ति च सहस्रशः। वेगांश्चान्ये रमे चक्रुः पञ्चास्या इव पन्नगाः॥ 8-47-27 (57322) ते भुजा भोगिभोगाभाश्चन्दनाक्ता विशाम्पते। लोहितार्द्रा भृशं रेजुस्तपनीयध्वजा इव॥ 8-47-28 (57323) वर्तमाने तथा घोरे सङ्कुले सर्वतो दिशम्। अविज्ञाताः स्म युध्यन्ते विनिघ्नन्तः परस्परम्॥ 8-47-29 (57324) भौमेन रजसाकीर्णे शस्त्रसम्पातसङ्कुले। नैव स्वे न परे राजन्व्यज्ञायन्त तमोवृताः॥ 8-47-30 (57325) तथा तदभवद्युद्धं घोररूपं भयानकम्। लोहितोदा महानद्यः प्रसस्रुस्तत्र चासकृत्॥ 8-47-31 (57326) शीर्षपाषाणसञ्छन्नाः केशशैवलशाद्वलाः। अस्थिमीनसमाकीर्णा धनुःशरगदोडुपाः॥ 8-47-32 (57327) मांसशोणितपङ्किन्यो घोररूपाः सुदारुणाः। नदीः प्रवर्तयामासुः सोणितौघविवर्धिनीः॥ 8-47-33 (57328) भीरुवित्रासकारिण्यः शूराणां हर्षवर्धनाः। ता नद्यो घोररूपास्तु नयन्त्यो यमसादनम्॥ 8-47-34 (57329) अवगाढान्मज्जयन्त्यः क्षत्रस्याजनयन्भयम्। क्रव्यादानां नरव्याघ्र नर्दतां तत्रतत्र ह॥ 8-47-35 (57330) घोरमायोधनं जज्ञे प्रेतराजपुरोपमम्। उत्थितान्यगणेयानि कबन्धानि समन्ततः॥ 8-47-36 (57331) नृत्यन्ति वै भूतगणाः सुतृप्ता मांसशोणितैः। पीत्वा च शोणितं तत्र वसां भुक्त्वा च भारत॥ 8-47-37 (57332) मेदोमज्जावसामत्तास्तृप्ता मांसस्य चैव ह। धावमानाः स्म दृश्यन्ते काकगृघ्रबकास्तथा॥ 8-47-38 (57333) शूरास्तु समरे राजन्भयं त्यक्त्वा सुदुस्त्यजम्। योधव्रतसमाख्याताश्चक्रुः कर्माण्यभीतवत्॥ 8-47-39 (57334) शरशक्तिसमाकीर्णे क्रव्यादगणसङ्कुले। व्यचरन्त रणे शूराः ख्यापयन्तः स्वपौरुषम्॥ 8-47-40 (57335) अन्योन्यं श्रावयन्ति स्म नामगोत्राणि भारत। पितृनामानि च रणे गोत्रनामानि वा विभो॥ 8-47-41 (57336) श्रावयाणाश्च बहवस्तत्र योधा विशाम्पते। अन्योन्यमवमृद्रन्तः शक्तितोमरपट्टसैः॥ 8-47-42 (57337) वर्तमाने तथा युद्धे घोररूपे सुदारुणे। व्यषीदत्कौरवी सेना भिन्ना नौरिव सागरे॥ ॥ 8-47-43 (57338) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः॥ 47 ॥

8-48-0 (57339) सञ्जय उवाच। 8-48-0x (4966) वर्तमाने तथा युद्धे क्षत्रियाणां निमज्जने। गाण्डीवस्य महाघोषः श्रूयते युधि मारिष॥ 8-48-1 (57340) संशप्तकानामकरोत्कदनं यत्र पाण्डवः। कोसलानां तथा राजन्नारायणबलस्य च॥ 8-48-2 (57341) संशप्तकास्तु समरे शरवृष्टिः समन्ततः। अपातयन्पार्थमूर्ध्नि जयगृद्धाः प्रमन्यवः॥ 8-48-3 (57342) तां शस्त्रवृष्टिमायान्तीमुरसा धारयन्प्रभुः। व्यगाहत परान्पार्थो विनिघ्नन्रथिनां वरान्॥ 8-48-4 (57343) विक्षोभ्य तु रथानीकं कङ्कपत्रैः शिलाशितैः। आससाद ततः पार्थः सुशर्माणं महारथम्॥ 8-48-5 (57344) स तस्य शरवर्षाणि ववर्ष रथिनां वरः। तथा संशप्तकाश्चैव पार्थस्य समरे स्थिताः॥ 8-48-6 (57345) सुशर्मा तु ततः पार्थं विद्ध्वा दशभिराशुगैः। जनार्दनं त्रिभिर्बाणैरहनद्दक्षिणे भुजे॥ 8-48-7 (57346) ततोऽपरेण भल्लेन केतुं पार्थस्य मारिष। विव्याध समरे राजन्सुशर्मा क्रोधमूर्च्छितः॥ 8-48-8 (57347) स वानरवरो राजन्विश्वकर्मकृतो महान्। ननाद सुमहानादं नृत्यन्निव विभीषयन्॥ 8-48-9 (57348) कपेस्तु निनदं श्रुत्वा सन्त्रस्ता तव वाहिनी। भयं विपुलमासाद्य निश्चेष्टा समपद्यत॥ 8-48-10 (57349) ततः सा शुशुभे सेना निश्चेष्टाऽवस्थिता नृप। नानापुष्पसमाकीर्णं यथा चित्रीकृतं वनम्॥ 8-48-11 (57350) प्रतिलभ्य ततः संज्ञां योधास्ते कुरुसत्तम। अर्जुनं सिषिचुर्बाणैः पर्वतं जलदा इव॥ 8-48-12 (57351) सञ्छाद्य समरे पार्थं परिवव्रुः समन्ततः। ते हयान्रथचक्रे तु रथेषां चापि मारिष। ग्रहीतुं प्रचक्रमुश्चैव क्रोधाविष्टाः समन्ततः॥ 8-48-13 (57352) निगृह्य तु रथं तस्य योधास्ते तु सहस्रशः। रथबन्धं प्रचक्रुर्हि पाण्डवस्यामितौजसः॥ 8-48-14 (57353) रथमारुरुहुः केचित्कृष्णपार्थौ जिघृक्षवः। संशप्तकानां योधास्ते सिंहनादांश्च नेदिरे॥ 8-48-15 (57354) अपरे जगृहुश्चैव केशवस्य महाभुजौ। पार्थं चैके महाराज रथस्थं जगृहुर्मुदा॥ 8-48-16 (57355) अच्युतः स महाबाहुर्विधुन्वन्रणमूर्धनि। पातयामास तान्सर्वान्दुष्टहस्तीव हस्तिपान्॥ 8-48-17 (57356) स रथस्तैर्गृहीतस्तु पाण्डवस्य महात्मनः। स्पन्दितुं नाशकद्राजंस्तदद्भुतमिवाभवत्॥ 8-48-18 (57357) ततः पार्थो महाबाहुः संवृतः स्तैर्महारथैः। निगृहीतं रथं दृष्ट्वा तांश्चाप्याद्रवतो बहून्॥ 8-48-19 (57358) रथारूढांश्च सुबहून्पदाऽऽक्षिप्य न्यपातयत्। अपातयदसम्भ्रान्तः शरैरासन्नयोधिभिः॥ 8-48-20 (57359) तांस्तापयित्वा समरे पार्थः परपुरञ्जयः। स्मयन्निव महाबाहुः केशवं वाक्यमब्रवीत्॥ 8-48-21 (57360) पश्य कृष्ण महाबाहो संशप्तकगणान्बहून्। कुर्वतोऽसुकरं कर्म मुमूर्षून्कालचोदितान्॥ 8-48-22 (57361) रथबन्धमिमं प्राप्य पृथिव्यां नास्ति कश्चन। यः सहेत पुमाँल्लोके मदन्यः क्षत्रियर्षभः॥ 8-48-23 (57362) पश्यैततानद्य समरे मत्प्रयुक्तैः सुतेजनैः। पात्यमानान्रणे कृष्ण शरैराशीविषोपमैः॥ 8-48-24 (57363) इत्येवमुक्त्वा बीभत्सुः शङ्खप्रवरमुत्तमम्। व्यनादयदमेयात्मा देवदत्तं महामृधे॥ 8-48-25 (57364) देवदत्तस्वनं श्रुत्वा केशवोऽपि महायशाः। पाञ्चजन्यस्वनं चक्रे पूरयन्निव रोदसी॥ 8-48-26 (57365) तयोः शङ्खस्वनं श्रुत्वा संशप्तकवरूथिनी। सञ्चचाल महाराज वित्रस्ता चाद्रवद्भृशम्॥ 8-48-27 (57366) नागमस्त्रं ततः पार्थः प्रादुश्चक्रे हसन्निव। पादबन्धं स तेषां वै चक्रे तेन महास्त्रवित्॥ 8-48-28 (57367) यानुद्दिश्य रणे पार्थः पादबन्धं चकार ह। ते बद्धाः पादबन्धेन योधाः संशप्तकास्तदा॥ 8-48-29 (57368) निर्विचेष्टास्तदाऽभूवन्पाण्डवस्यास्त्रतेजसा। निर्विचेष्टांस्ततो योधानवधीत्पाण्डुनन्दनः। यथेन्द्रः समरे दैत्यांस्तारकस्य वधे पुरा॥ 8-48-30 (57369) ते वध्यमानाः समरे मुमुचुस्तं रथोत्तमम्। आयुधानि च सर्वाणि विस्रष्टुमुपचक्रमुः॥ 8-48-31 (57370) ततः सुशर्मा राजेन्द्र गृहीतां वीक्ष्य वाहिनीम्। सौपर्णमस्त्रं त्वरितः प्रादुश्चक्रे महारथः॥ 8-48-32 (57371) ततः सुपर्णाः सम्पेतुर्भक्षयन्तो भुजङ्गमान्। ततो विदुद्रुवुर्नागास्तान्दृष्ट्वा खेचरान्नृप॥ 8-48-33 (57372) तद्विमुक्तं बलं रेजे पादबन्धाद्विशाम्पते। मेघबन्धाद्यथा मुक्तो भास्करस्तापयन्प्रजाः॥ 8-48-34 (57373) विप्रमुक्ताः स्वका योधाः फल्गुनस्य रथं प्रति। ससृजुः शरसङ्घांश्च शस्त्रसङ्घांश्च मारिष॥ 8-48-35 (57374) तां महास्त्रमयीं वृष्टिं शरैः सञ्छिद्य भारत। अवधीत्सततो योधान्वासविः परवीरहा॥ 8-48-36 (57375) सुशर्मा तु ततो राजन्बाणेन नतपर्वणा। अर्जुनं हृदये विद्ध्वा विव्याधान्यैस्त्रिसप्तभिः॥ 8-48-37 (57376) स गाढविद्धो व्यथितो रथोपस्थ उपाविशतत्। तत उच्चुक्रुशुः सर्वे हतः पार्थ इति ब्रुवन्॥ 8-48-38 (57377) ततः शङ्खनिनादाश्च भेरीशब्दाश्च पुष्कलाः। नानावादित्रनिनदाः सिंहनादाश्च जज्ञिरे॥ 8-48-39 (57378) प्रतिलभ्य ततः संज्ञां श्वेताश्वः कृष्णसारथिः। सोऽतिविद्धो महेष्वासः शरैराशीविपोपमैः। सुशर्माणं महाराज क्रोधाविष्टो महारथः॥ 8-48-40 (57379) ततः शरशतैः पार्थः सञ्छाद्यैनं क्षणाद्रणे। दिशस्तु वारयामास बाणैस्तत्र महास्त्रवित्॥ 8-48-41 (57380) विमुखीकृत्य समरे सुशर्माणं धनञ्जयः। ऐन्द्रमस्त्रममेयात्मा प्रादुश्चक्रे हसन्निव॥ 8-48-42 (57381) ततो बाणसहस्राणि तदुत्सृष्टानि मारिष। सर्वदिक्षु व्यदृश्यन्त सूदयन्ति रथद्विपान्॥ 8-48-43 (57382) हयान्पत्तींश्च समरे शस्त्रैः शतसहस्रशः। रराज समरे राजञ्शक्रो निघ्नन्निवासुरान्॥ 8-48-44 (57383) वध्यमाने ततः सैन्ये भयं सुमहदाविशत्। संशप्तकगणानां च गोपालानां च भारत॥ 8-48-45 (57384) न हि तत्र पुमान्कश्चिद्योऽर्जुनं प्रतिबुध्यते। पश्यतां तत्र वीराणामहन्यत बलं तव॥ 8-48-46 (57385) हन्यमानं च तदभून्निश्चेष्टं च पराक्रमे॥ 8-48-47 (57386) अयुतं तत्र योधानां हत्वा पाण्डुसुतो रणे। व्यभ्राजत महाराज विधूमोऽग्निरिव ज्वलन्॥ 8-48-48 (57387) चतुर्दशसहस्राणि यानि दृष्टनि भारत। रथानामयुतं चैव त्रिसहस्राश्च दन्तिनः॥ 8-48-49 (57388) ततः संशप्तका भूयः परिवव्रुर्धनञ्जयम्। मर्तव्यमिति निश्चित्य जयं वाप्यनिवर्तनम्॥ 8-48-50 (57389) तत्र युद्धं महच्चासीत्तावकानां विशाम्पते। शूरेण बलिना सार्धं पाण्डवेन किरीटिना। जित्वा तान्न्यहनत्पार्थः शत्रूञ्शक्र इवासुरान्॥ ॥ 8-48-51 (57390) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः॥ 48 ॥

8-49-0 (57391) सञ्जय उवाच। 8-49-0x (4967) कृतवर्मा कृपो द्रौणिः सूतपुत्रश्च मारिष। उलूकः सौबलश्चैव राजा च सह सोदरैः॥ 8-49-1 (57392) सीदमानां चमूं दृष्ट्वा पाण्डुपुत्रभयार्दिताम्। समुज्जह्रुः स्म वेगेन भिन्नां नावमिवार्णवे॥ 8-49-2 (57393) ततो युद्धमतीवासीन्मुहूर्तमिव भारत। भीरूणां त्रासजननं शूराणां हर्षवर्धनम्॥ 8-49-3 (57394) कृपेण शरवर्षाणि प्रतिमुक्तानि संयुगे। सृञ्जयांश्छादयामासुः शलभानां व्रजा इव॥ 8-49-4 (57395) शिखण्डी च ततः क्रुद्धो गौतमं त्वरितो ययौ। ववर्ष शरवर्षाणि समन्ताद्द्विजपुङ्गवम्॥ 8-49-5 (57396) कृपस्तु शरवर्षं तद्विनिहत्य महास्त्रवित्। शिखण्डिनं रणे क्रुद्धो विव्याध दशभिः शरैः॥ 8-49-6 (57397) ततः शिखण्डी कुपितः शरैः सप्तभिराहवे। कृपं विव्याध कुपितं कङ्कपत्रैरजिह्मगैः॥ 8-49-7 (57398) ततः कृपः शरैस्तीक्ष्णैः सोऽतिविद्धो महारथः। `ततः सुनिशितैस्तीक्ष्णैः क्षुरप्रैर्हेमभूषितैः'। व्यश्वसूतरथं चक्रे शिखण्डिनमथो द्विजः॥ 8-49-8 (57399) हताश्वात्तु ततो यानादवप्लुत्य महारथः। खङ्गं चर्म तथा गृह्य सत्वरं ब्राह्मणं ययौ॥ 8-49-9 (57400) तमापतन्तं सहसा शरैः सन्नतपर्वभिः। वारयामास समरे तदद्भुतमिवाभवत्॥ 8-49-10 (57401) तत्राद्भुतमपश्याम शिलानां प्लवनं यथा। निश्चेष्टो यद्रणे राजञ्छिखण्डी समतिष्ठत॥ 8-49-11 (57402) कृपेण वारितं दृष्ट्वा शिखण्डिनमथो नृप। प्रत्युद्ययौ कृपं तूर्णं धृष्टद्युम्नो महारथः॥ 8-49-12 (57403) धृष्टद्युम्नं ततो यान्तं शारद्वतरथं प्रति। प्रतिजग्राह वेगेन कृतवर्मा महारथः॥ 8-49-13 (57404) युधिष्ठिरमथायान्तं शारद्वतरथं प्रति। सपुत्रं सहसैन्यं च द्रोणपुत्रो न्यवारयत्॥ 8-49-14 (57405) नकुलं सहदेवं च त्वरमाणौ महारथौ। प्रतिजग्राह ते पुत्रः शरवर्षेण वारयन्॥ 8-49-15 (57406) भीमसेनं करूशांश्च केकयान्सह सृञ्जयैः। कर्णो वैकर्तनो युद्धे वारयामास भारत॥ 8-49-16 (57407) शिखण्डिने ततो बाणान्कृपः शारद्वतो युधि। प्राहिणोत्तवरया युक्तो बीभत्सोरथ सन्निधौ॥ 8-49-17 (57408) ताञ्छरान्प्रेषितांस्तेन समन्तात्स्वर्णभूषितान्। चिच्छेद खङ्गमाविध्य भ्रामयंश्च पुनः पुनः॥ 8-49-18 (57409) शतचन्द्रं च तच्चर्म गौतमस्तस्य भारत। व्यधमत्सायकैस्तूर्णं तत उच्चुक्रुशुर्जनाः॥ 8-49-19 (57410) स विचर्मा महाराज खङ्गपाणिरुपाद्रवत्। कृपस्तं शरसङ्घातैराद्रवन्तमपीडयत्॥ 8-49-20 (57411) शारद्वतशरैर्ग्रस्तं क्लिश्यमानं महाबलः। चित्रकेतुसुतो राजन्सुकेतुस्त्वरितो ययौ॥ 8-49-21 (57412) विकिरन्ब्राह्मणं युद्धे बहुभिर्निशितैः शरैः। अभ्यापतदमेयात्मा गौतमस्य रथं प्रति॥ 8-49-22 (57413) दृष्ट्वा विषक्तं तं चैव ब्राह्मणं च निवारितम्। अपयातस्ततस्तूर्णं शिखण्डी राजसत्तम॥ 8-49-23 (57414) सुकेतुस्तु ततो राजन्गौतमं नवभिः शरैः। विद्ध्वा विव्याध सप्तत्या पुनश्चैनं त्रिभिः शरैः॥ 8-49-24 (57415) अथास्य सशरं चापं पुनश्चिच्छेद मारिष। सारथिं च शरेणास्य मृशं मर्मस्वताडयत्॥ 8-49-25 (57416) गौतमस्तु ततः क्रुद्धो धनुर्गृह्य नवं दृढम्। सुकेतुं त्रिंशता बाणैः सर्वमर्मस्वताडयत्॥ 8-49-26 (57417) स विह्वलितसर्वाङ्गः प्रचचाल रथोत्तमे। भूमिकम्पे यथा वृक्षश्चचालाकम्पितो भृशम्॥ 8-49-27 (57418) चलतस्तस्य कायात्तुं शिरो ज्वलितकुण्डलम्। सोष्णीषं सशिरस्त्राणं क्षुरप्रेण त्वपातयत्॥ 8-49-28 (57419) तच्छिरः प्रापतद्भूमौ श्येनाहृतमिवामिषम्। ततोऽस्य कायो वसुधां पश्चात्प्रापतदच्युत॥ 8-49-29 (57420) तस्मिन्हते महाराज पुत्रास्तस्य पदानुगाः। गौतमं समरे त्यक्त्वा दुद्रुवुस्ते दिशो दश॥ 8-49-30 (57421) धृष्टद्युम्नं तु समरे सन्निवार्य महारथः। कृतवर्माऽब्रवीद्वृष्टस्तिष्ठतिष्ठेति भारत॥ 8-49-31 (57422) तदभूत्तुमुलं युद्वं वृष्णिपार्षतयो रणे। आमिषार्थे यथा युद्धं श्येनयोः क्रुद्धयोर्नृप॥ 8-49-32 (57423) धृष्टद्युम्नस्तु समरे हार्दिक्यं नवभिः शरैः। आजघानोरसि क्रुद्वः पीडयन्हृदिकात्मजम्॥ 8-49-33 (57424) कृतवर्मा तु समरे पार्षतेन दृढाहतः। पार्षतं सरथं साश्वं छादयामास सायकैः॥ 8-49-34 (57425) सरथश्छादितो राजन्धृष्टद्युम्नो न दृश्यते। मेघैरिव परिच्छन्नो भास्करो जलधारिभिः॥ 8-49-35 (57426) विधूय तं बाणगणं शरैः कनकभूषणैः। व्यरोचत रणे राजन्धृष्टद्युम्नः कृतव्रणः॥ 8-49-36 (57427) ततस्तु पार्षतः क्रुद्धः शस्त्रवृष्टिं सुदारुणाम्। कृतवर्माणमासाद्य व्यसृजत्पृतनापतिः॥ 8-49-37 (57428) तामापतन्तीं सहसा शस्त्रवृष्टिं सुदारुणाम्। शरैरनेकसाहस्रैर्हार्दिक्योऽवारयद्युधि॥ 8-49-38 (57429) दृष्ट्वा तु वारितां युद्धे शस्त्रवृष्टिं दुरासदाम्। कृतवर्माणमासाद्य वारयामास पार्षतः॥ 8-49-39 (57430) `यथा युग्मरथेनाजौ वाहान्वाहेरमिश्रयत्। गृहीत्वा चर्म खङ्गं च रथं तस्यावपुप्लुवे॥ 8-49-40 (57431) मिलितेष्वथ वाहेषु प्रत्यासन्ने च पार्षते। दृष्ट्वाऽपदानं तस्याशु गदां जग्राह सात्वतः॥ 8-49-41 (57432) गदापाणिस्ततो राजन्रथात्तूर्णमवप्लुतः। तमदृष्ट्वा रथोपस्थे सारथिं समताडयत्॥ 8-49-42 (57433) खङ्गेन शितधारेण स हतः प्रापतद्रथात्। कृतवर्मा ततो हृष्टस्तलशब्दं चकार ह॥ 8-49-43 (57434) पार्षतं चाब्रवीद्राजन्नेह्येहीति पुनःपुनः। स तं न ममृषे युद्वे तलशब्दं समीरितम्॥ 8-49-44 (57435) अवप्लुत्य रथात्तस्मात्स्वरथं पुनरास्थितः। अभ्ययात्स तु तत्तूर्णं तिष्ठतिष्ठेति चाब्रवीत्॥ 8-49-45 (57436) ततो राजन्महेष्वासं कृतवर्माणमाशु वै। गदां गृह्य पुनर्वेगात्कृतवर्माणमाहनत्॥ 8-49-46 (57437) सोऽतिविद्वो बलवता न्यपतन्मूर्च्छया हतः। श्रुतर्वा रथमारोप्य अपोवाह रणाजिरात्'॥ 8-49-47 (57438) धृष्टद्युम्नस्तु समरे दृष्ट्वा शत्रुं महारथः। कौरवान्समरे तूर्णं वारयामास सायकैः॥ 8-49-48 (57439) ततस्ते तावका योधा धृष्टद्युम्नमुपाद्रवन्। सिंहनादरवांश्चक्रुस्ततो युद्धमवर्तत॥ ॥ 8-49-49 (57440) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकोनपञ्चाशोऽध्यायः॥ 49 ॥

8-50-0 (57441) सञ्जय उवाच। 8-50-0x (4968) द्रौणिर्युधिष्ठिरं दृष्ट्वा शैनेयेनाभिरक्षितम्। द्रौपदेयैस्तथा शूरैरभ्यवर्तत हृष्टवत्॥ 8-50-1 (57442) किरन्निषुगणान्घोरान्हेमपुङ्खाञ्शिलाशितान्। दर्शयन्विविधान्मार्गाञ्शिक्षया लघुहस्तवान्॥ 8-50-2 (57443) खं पुरयञ्शरैस्तीक्ष्णैर्वेगवद्भिः समन्ततः। युधिष्ठिरस्य समरे दिशः सर्वाः समावृणोत्॥ 8-50-3 (57444) भारद्वाजशरैश्छन्नं न प्राज्ञायत किञ्चन। बाणभूतमभूत्सर्वमायोधनशिरो महत्॥ 8-50-4 (57445) बाणजालं दिविष्ठं तत्स्वर्णपुङ्खविभूषितम्। शुशुभे भरतश्रेष्ठ विमानमिव विष्ठितम्॥ 8-50-5 (57446) तेन च्छन्ने रणे राजन्बाणजालेन भास्वता। अभ्रच्छायेव सजज्ञे हृतरश्मिस्तमोनुदः॥ 8-50-6 (57447) तदद्भुतमपश्याम बाणभूते नभस्थले। न स्म सम्पतते भूतं द्रौणेर्दृष्ट्वा पराक्रमम्॥ 8-50-7 (57448) सात्यकिर्यतमानस्तु धर्मराजस्तु पाण़्डवः। तथेतराणि सैन्यानि न स्म चक्रुः पराक्रमम्॥ 8-50-8 (57449) लाघवं द्रोणपुत्रस्य दृष्ट्वा तत्र महारथाः। व्यस्मयन्त महाराज न चैनं प्रत्युदीक्षितुम्॥ 8-50-9 (57450) शेकुस्ते सर्वराजानस्तपन्तमिव भास्करम्। वध्यमाने ततः सैन्ये द्रौपदेया महारथाः॥ 8-50-10 (57451) सात्यकिर्धर्मराजश्च पाञ्चालाश्चापि सङ्गताः। त्यक्त्वा मृत्युभयं घोरं द्रौणायनिभुपाद्रवन्॥ 8-50-11 (57452) सात्यकिः सप्तविंशत्या द्रौणिं विद्ध्वा शिलीमुखैः। पुनर्विव्याध नाराचैः सप्तभिः स्वर्णभूषितैः॥ 8-50-12 (57453) युधिष्ठिरस्त्रिसप्तत्या प्रतिविन्ध्यश्च सप्तभिः। श्रुतकर्मा त्रिभिर्वाणैः श्रुतकीर्तिश्च सप्तभिः। 8-50-13 (57454) सुतसोमस्तु नवभिः शतानीकश्च सप्तभिः। अन्ये च वहवः शूरा विव्यधुस्तं समन्ततः॥ 8-50-14 (57455) स तु क्रुद्धस्ततो राजन्नाशीविप इव श्वसन्। सात्यकिं पञ्चविंशत्या प्राविध्यत शिलीमुखैः॥ 8-50-15 (57456) श्रुतकीर्तिं च नवभिः सुतसोमं च पञ्चभिः। अष्टभिः श्रुतकर्माणं प्रतिबिन्ध्यं त्रिभिः शरैः॥ 8-50-16 (57457) शतानीकं च नवभिर्धर्मपुत्रं च पञ्चभिः। तथेतरांस्ततः शूरान्द्वाभ्यां द्वाभ्यामताडयत्। श्रुतकीर्तेस्तथा चापं चिच्छेद निशितैः शरैः॥ 8-50-17 (57458) अथान्यद्वनुरादाय श्रुतकीर्तिर्महारथः। द्रौणायनिं त्रिभिर्विद्व्वा विव्याधान्यैः शितैः शरैः॥ 8-50-18 (57459) ततो द्रौणिर्महाराज शरवर्षेण भारिष। छादयामास तत्सैन्यं समन्ताद्भरतर्षभ॥ 8-50-19 (57460) ततः पुनरमेयात्मा धर्मराजस्य कार्मुकम्। द्रौणिश्चिच्छेद विहसन्विव्याध च शरैस्त्रिभिः॥ 8-50-20 (57461) ततो धर्मसुतो राजन्प्रगृह्यान्यन्महद्धनुः। द्रोणपुत्रं त्रिपष्टxx ततु बाह्वोरुरसि चार्पययत्॥ 8-50-21 (57462) सात्यकिस्तु ततः क्रुद्धो द्रौणेः प्रहरतो रणे। अर्धचन्द्रेणतीक्ष्णेन धनुश्छित्त्वाऽनदद्भृशम्॥ 8-50-22 (57463) छिन्नधन्वा ततो द्रौणिः शक्त्या शक्तिमतां वरः। सारथिं पातयामास शैनेयस्य रथाद्रुतम्॥ 8-50-23 (57464) अथान्यद्वनुरादाय द्रोणपुत्रः प्रतापवान्। शैनेयं शरवर्षेण च्छादयामास भारत॥ 8-50-24 (57465) तस्याश्वाः प्रद्रुताः सङ्ख्ये पतिते रथसारथौ। तत्रतत्रैव धावन्तः समदृश्यन्त भारत॥ 8-50-25 (57466) युधिष्ठिरपुरोगास्तु द्रौणिं शस्त्रभृतां वरम्। अभ्यवर्षन्त वेगेन विसृजन्तः शिताञ्छरान्॥ 8-50-26 (57467) सहसा पततस्तान्वै क्रुद्वरूपान्परन्तपः। प्रहसन्प्रतिजग्राह द्रोणपुत्रो महारणे॥ 8-50-27 (57468) ततः शरशतज्वालः सेनाकक्षं महारणे। द्रौणिर्ददाह समरे कक्षमग्निरिवोत्थितः॥ 8-50-28 (57469) तद्बलं पाण्डुपुत्रस्य द्रोणपुत्रप्रतापितम्। चुक्षुभे भरतश्रेष्ठ तस्मिन्नेव चमूमुखे॥ 8-50-29 (57470) तद्बलं पाण्डवेयस्य द्रोणपुत्रः शरार्चिषा। तापयन्भरतश्रेष्ठ गभस्तिभिरिवांशुमान्॥ 8-50-30 (57471) तत्पच्यमानं मर्षेण ब्राह्मणस्य च सायकैः। क्षुभ्यते पाण्डवं सैन्यं तिमिनेव नदीमुखम्॥ 8-50-31 (57472) दृष्ट्वा चैव महाराज द्रोणपुत्रपराक्रमम्। सर्वान्दुर्योधनः पार्थान्हतान्युद्वेऽभ्यमन्यत॥ 8-50-32 (57473) युधिष्ठिरस्तु त्वरितो द्रौणिं पीड्य महारथम्। अब्रवीद्द्रोणपुत्रं स रोषामर्षसमन्वितः॥ 8-50-33 (57474) `जानामि त्वां युधि श्रेष्ठ वीर्यवन्तं बलान्वितम्। कृतास्त्रं कृतिनं चैव तथा लघुपराक्रमम्॥ 8-50-34 (57475) बलमेतद्भवान्सर्वं पार्षते यदि दर्सयेत्। ततस्त्वां बलवन्तं च कृतविद्यं च विद्महे॥ 8-50-35 (57476) न हि वै पार्पतं दृष्ट्वा समरे शत्रुसूदनम्। भवेत्तव बलं किञ्चिद्ब्रवीमि त्वां न तु द्विजम्'॥ 8-50-36 (57477) नैव नाम तव प्रीतिर्नैव नाम कृतज्ञता। यतस्त्वं पुरुषव्याघ्र मामेवाद्य जिघांससि॥ 8-50-37 (57478) ब्राह्मणेन तपः कार्यं शमश्च दमएव च। क्षत्रियेण धनुर्नाभ्यं स भवान्ब्राह्मणब्रुवः॥ 8-50-38 (57479) मिषतस्ते महावाहो युधि जेष्यामि कौरवान्। कुरुष्व समरे कर्म ब्रह्मबन्धे यथेष्टतः॥ 8-50-39 (57480) एवमुक्तो महाराज द्रोणपुत्रः सयन्निव। युक्त तत्त्वं च सञ्चिन्त्य नोत्तरं किञ्चिदब्रवीत्॥ 8-50-40 (57481) अनुक्त्वा च ततः किञ्चिच्छरवर्षेण पाण्डवम्। छादयामास समरे क्रुद्धोऽन्तक इव प्रजाः॥ 8-50-41 (57482) स च्छाद्यमानस्तु तदा द्रोणपुत्रेण मारिष। पार्थोऽपयातः शीघ्रं वै प्रगृह्य महतीं चमूम्॥ 8-50-42 (57483) अपयाते ततस्तस्मिन्धर्मपुत्रे युधिष्ठिरे। द्रोणपुत्रः स्थितो राजन्प्रत्यादेशान्महात्मनः॥ 8-50-43 (57484) ततो युधिष्ठिरो राजंस्त्यक्त्वा द्रौणिं महाहवे। प्रययौ तावकं सैन्यं युक्तः क्रुराय कर्मणे॥ ॥ 8-50-44 (57485) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे पञ्चाशोऽध्यायः॥ 50 ॥

8-51-0 (57486) सञ्जय उवाच। 8-51-0x (4969) भीमसेनं सपाञ्चालं चेदिकेकयसंवृतम्। सेनापतिः स्वयं क्रुद्धो वारयामास सायकैः॥ 8-51-1 (57487) ततस्तु चेदिकारूशान्सृढ्जयांश्च महारथान्। कर्णो जघान समरे भीमसेनस्य पश्यतः॥ 8-51-2 (57488) भीमसेनस्ततः कर्णे विहाय रथसत्तमम्। प्रययौ कौरवं सैन्यं कक्षमग्निरिव ज्वलन्॥ 8-51-3 (57489) सूतपुत्रोऽपि समरे पाञ्चालान्केकयांस्तथा। सृञ्जयांश्च महेष्वासान्निजघानं सहस्रशः॥ 8-51-4 (57490) संशप्तकेषु पार्थश्च कौरवेषु वृकोदरः। पाञ्चालेषु तथा कर्णः क्षयं चक्रुर्महारथाः॥ 8-51-5 (57491) ते क्षत्रिया दह्यामानास्त्रिभिस्तैः पावकोपमैः। जग्मुर्विनाशं समरे राजन्दुर्मन्त्रिते तव॥ 8-51-6 (57492) ततो दुर्योधनः क्रुद्दो नकुलं नवभिः शरैः। विव्याध भरतश्रेष्ठ चतुरश्चास्य वाजिनः॥ 8-51-7 (57493) ततः परममेयात्मा तव पुत्रो जनाधिप। क्षुरेण सहदेवस्य ध्वजं चिच्छेद काञ्चनम्॥ 8-51-8 (57494) नकुलस्तु ततः क्रुद्धस्तव पुत्रं च सप्तभिः। जघान समरे राजन्सहदेवश्च पञ्चभिः॥ 8-51-9 (57495) तावुभौ भरतश्रेष्ठौ ज्येष्ठौ सर्वधनुष्मताम्। विव्याधोरसि सङ्क्रुद्धः पञ्चभिः पञ्चभिः शरैः॥ 8-51-10 (57496) ततोऽपराभ्यां भल्लाब्यां धनुषी समकृन्तत। यमयोः प्रसभं वीरो विव्याधाशु त्रिभिस्त्रिभिः॥ 8-51-11 (57497) तावन्ये धनुषी श्रेष्ठे शक्रचापनिभे शुभे। प्रगृह्य रेजतुः शूरौ देवपुत्रसमौ युधि॥ 8-51-12 (57498) ततस्तौ रभसौ युद्धे भ्रातरौ भ्रातरं युधि। शरैर्ववर्षतुर्घोरैर्महामेघौ यथाऽचलम्॥ 8-51-13 (57499) ततः क्रुद्धो महाराज तव पुत्रो महारथः। पाण़्डुपुत्रौ महेष्वासौ वारयामास पत्रिभिः॥ 8-51-14 (57500) धनुर्मण्डलमेवास्य ददृशे युधि भारत। सायकाश्चाप्यदृश्यन्त निश्चरन्तः समन्ततः॥ 8-51-15 (57501) `तस्य सायकसञ्छन्नौ माद्रेयौ न विरेजतुः। मेघच्छन्नौ यथा व्योम्नि चन्द्रसूर्यौ गतप्रभौ॥ 8-51-16 (57502) ते तु बाणा महाराज स्वर्णपुङ्खाः शिलाशिताः'। आच्छादयन्दिशः सर्वाः सूर्यस्येव मरीचयः॥ 8-51-17 (57503) वाणभूते ततस्तस्मिन्सञ्छन्ने च नभस्तले। राज्ञस्तु ददृशे रूपं कालान्तकयमोपमम्॥ 8-51-18 (57504) पराक्रमं तु तं दृष्ट्वा तव सूनोर्महारथाः। मृत्योरुपान्तिकं प्राप्तौ माद्रीपुत्रौ स्म मेनिरे॥ 8-51-19 (57505) ततः सेनापती राजन्पाण्डवानां महारथः। पार्षतः प्रययौ तत्र यत्र राजा सुयोधनः॥ 8-51-20 (57506) माद्रीपुत्रौ ततः शूरौ व्यतिक्रम्य महारथौ। धृष्टद्युम्नस्तव सुतं पीडयामास सायकैः॥ 8-51-21 (57507) तमविध्यदमेयात्मा तव पुत्रो ह्यमर्पणः। पाञ्चाल्यं पञ्चविंशत्या प्रहस्य पुरुषर्षभः॥ 8-51-22 (57508) ततः पुनरमेयात्मा तव पुत्रो ह्यमर्षणः। विद्ध्वा ननाद पाञ्चाल्यं षष्ट्या पञ्चभिरेव च॥ 8-51-23 (57509) तथास्य सशरं चापं मुष्टिदेशे विशाम्पते। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन राजा चिच्छेद संयुगे॥ 8-51-24 (57510) तदपास्य धनुश्छिन्नं पाञ्चाल्यः शत्रुकर्शनः। अन्यदादत्त वेगेन धनुर्भारसहं नवम्॥ 8-51-25 (57511) क्रोधाद्रुधिररक्ताक्षः संरम्भात्प्रज्वलन्निव। अशोभत महेष्वासो धृष्टद्युम्नः कृतव्रणः॥ 8-51-26 (57512) स पञ्चदश नाराचाञ्श्वसतः पन्नगानिव। जिघांसुर्भरतश्रेष्ठं धृष्टद्युम्नो व्यपासृजत्॥ 8-51-27 (57513) ते वर्म हेमविकृतं भित्त्वा राज्ञः शिलीमुखाः। विविशुर्वसुधां वेगात्कङ्कबर्हिणवाससः॥ 8-51-28 (57514) सोऽतिविद्धो महाराज पुत्रस्तेऽतिव्यराजत। वसन्तकाले सुमहान्प्रफुल्ल इव किंशुकः॥ 8-51-29 (57515) स च्छिन्नवर्मा नाराचप्रहारैर्झर्झरीकृतः। धृष्टद्युम्नस्य भल्लेन क्रुद्धश्चिच्छेद कार्मुकम्॥ 8-51-30 (57516) अथैनं छिन्नधन्वानं त्वरमाणो महीपतिः। सायकैर्दशभी राजन्भ्रुवोर्मध्ये समार्पयत्॥ 8-51-31 (57517) तस्य तेऽशोभयन्वक्त्रं कर्मारपरिमार्जिताः। प्रफुल्लं पङ्कजं यद्वद्धमरा मधुलिप्सवः॥ 8-51-32 (57518) तदपास्य धनुश्छिन्नं दृष्टद्युम्नो महामनाः। अन्यदादत्त वेगेन धनुर्भल्लांश्च षोडश॥ 8-51-33 (57519) ततो दुर्योधनस्याश्वान्हत्वा सूतं च पञ्चभिः। धनुश्चिच्छेद भल्लेन जातरूपपरिष्कृतम्॥ 8-51-34 (57520) रथं सोपस्करं छत्रं शक्तिं खङ्गं गदां ध्वजम्। भल्लैश्चिच्छेद दशभिः पुत्रस्य तव पार्षतः॥ 8-51-35 (57521) तपनीयाङ्गदं छत्रं नागं मणिमयं शुभम्। ध्वजं कुरुपतेश्छिन्नं ददृशुः सर्वपार्थिवाः॥ 8-51-36 (57522) दुर्योधनं तु विरथं छिन्नवर्मायुधध्वजम्। भ्रातरं समुदैक्षन्त सोदरा भरतर्षभ॥ 8-51-37 (57523) तमारोप्य रथे राजन्कुण्डधारो महारथम्। अपाहरदसम्भ्रान्तो धृष्टद्युम्नस्य पश्यतः॥ 8-51-38 (57524) कर्णस्तु सात्यकिं हित्वा राजगृघ्नुरमर्षणः। द्रोमहन्तारमुग्रेषुं ससाराभिमुखो रणे॥ 8-51-39 (57525) तं पृष्ठतोऽन्वयात्तूर्णं शैनेयोऽभिहतः शरैः। वारणं जघनोपान्ते विषाणाभ्यामिव द्विपः॥ 8-51-40 (57526) स भारतपुरोगानां राज्ञां च सुमहात्मनाम्। कर्णपार्षतयोर्युद्वे सङ्क्रद्धानां महारणे॥ 8-51-41 (57527) न पाण्डवानां नास्माकं कश्चिदासीत्पराङ्मुखः। प्रत्यदृश्यत यत्कर्णः पाञ्चालांस्त्वरितो ययौ॥ 8-51-42 (57528) तस्मिन्क्षणे नरश्रेष्ठ गजवाजिरथक्षयः। प्रादुरासीदुभयतो राजन्मध्यगतेऽहनि॥ 8-51-43 (57529) पाञ्चालास्तु महाराज त्वरिता विजिगीषवः। सर्वतोऽभ्यद्रवन्कर्णं पतत्त्रिण इव द्रुमम्॥ 8-51-44 (57530) तेषामाधिरथिः क्रुद्धः प्रधानान्वै तरस्विनः। विचिन्वन्निव बाणौघैः समासादयदग्रतः॥ 8-51-45 (57531) व्याघ्रकेतुः सुशर्मा च शुक्रश्चित्रायुधः क्रतुः। दुर्जयो रोचमानश्च सिंहसेनस्तथाऽष्टमः। महता रथवंशेन परिवव्रुर्नरोत्तमम्॥ 8-51-46 (57532) सृजन्तः सायकांस्तूर्णं कर्णमाहवशोभिनम्। यतमानांस्तु ताञ्शूरान्मनुजेन्द्रः शितैः शरैः। अष्टाभिरष्टौ राधेयः पाञ्चालान्न्यहनद्रणे॥ 8-51-47 (57533) अथापरान्महाराज सूतपुत्रः प्रतापवान्। जघान बहुसाहस्रान्योधान्युद्वविशारदान्॥ 8-51-48 (57534) विष्णुं च विष्णुवर्माणं देवापिं भद्रमेव च। दण्डधारं च समरे चित्रं चिंत्रायुधं हरिम्॥ 8-51-49 (57535) सिंहकेतुं रोचमानं शलभं च महारथम्। निजघान सुसङ्क्रुद्वश्चेदीनां च महारथान्॥ 8-51-50 (57536) तेषामाददतः प्राणानासीदाधिरथेर्वपुः। शोणिताभ्युक्षिताङ्गस्य रुद्रस्यैवातिभैरवम्॥ 8-51-51 (57537) तत्र भारत कर्णेन मातङ्गास्ताडिताः शरैः। सर्वतोऽभ्यद्रवन्भीताः कुर्वन्तो महदाकुलम्॥ 8-51-52 (57538) निपेतुरुर्व्यां समरे कर्णसायकताडिताः। कुर्वन्तो विविधान्नादान्वज्रनुन्ना इवाचलाः॥ 8-51-53 (57539) गजवाजिमनुष्यैश्च निपतद्भिः समन्ततः। रथैर्भग्नैर्ध्वजैश्चैव समास्तीर्यत मेदिनी॥ 8-51-54 (57540) नैवं भाष्मो न च द्रोणो नान्ये युधि च तावकाः। चक्रुः स्म तादृशं कर्म यादृशं कृतवान्रणे॥ 8-51-55 (57541) मृगमध्ये यथा सिंहो दृश्यते निर्भयश्चरन्। पाञ्चालानां तथा मध्ये कर्णोऽचरदभीतवत्॥ 8-51-56 (57542) सूतपुत्रोऽथ नागेषु हयेषु च रथेषु च। नरेषु च नरव्याघ्रश्चकार कदनं महत्॥ 8-51-57 (57543) यथा मृगगणांस्त्रस्तान्सिंहो द्रावयते दिशः। पाञ्चालानां रथव्रातान्कर्णो व्यद्रावयत्तथा॥ 8-51-58 (57544) सिंहं स्म हि यथा प्राप्य न जीवन्ति मृगाः क्वचित्। तथा कर्णमनुप्राप्ता न जीवन्ति स्म सृञ्जयाः॥ 8-51-59 (57545) वैश्वानरमुखं प्राप्य दह्यन्ते शलभा यथा। कर्णाग्रिं समरे प्राप्य दग्धा भारत सृञ्जयः॥ 8-51-60 (57546) चेदिष्वेकेन कर्णेन पाञ्चालेषु च भारत। वेश्राव्य नाम निहता बहवः शूरसम्पताः॥ 8-51-61 (57547) मम चासीन्मती राजन्दृष्ट्वा कर्णस्य विक्रमम्। नैकोऽप्याधिरथेर्जीवन्पाञ्चाल्यो मोक्ष्यते युधि॥ 8-51-62 (57548) सङ्ख्ये विमर्द्य पाञ्चालान्सूतपुत्रः पुनः पुनः। अभ्यधावत्सुसङ्क्रुद्धः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्॥ 8-51-63 (57549) धृष्टद्युम्नश्च राजानं द्रौपदेयाश्च मारिष। परिवव्रुरमित्रघ्नं शतशश्चापरे जनाः॥ 8-51-64 (57550) शिखण्डी सहदेवश्च नकुलो नाकुलिस्तथा। जनमेजयः शिनेर्नप्ता बहवश्च प्रभद्रकाः॥ 8-51-65 (57551) एते पुरोगमा भूत्वा धृष्टद्युम्नश्च संयुगे। कर्णमस्यन्तमिष्वस्त्रैस्ततक्षुरमितौजसम्॥ 8-51-66 (57552) तांस्तत्राधिरथिः सङ्ख्ये चेदिपाञ्चालपाण्डवान्। एको बहूनभ्यपतद्गरुत्मानिव पन्नगान्॥ 8-51-67 (57553) तैः कर्णस्याभवद्युद्धं घोररूपं विशाम्पते। तादृग्यादृक्पुरावृत्तं देवानां दानवैः सह॥ 8-51-68 (57554) तान्समेतान्महेष्वासाञ्शरवर्षौधवर्षिणः। एको व्यधमदव्यग्रस्तमांसीव दिवाकरः॥ 8-51-69 (57555) भीमसेनस्तु संसक्ते राधेये पाण्डवैः सह। सर्वतोऽभ्यहनत्क्रुद्धो यमदण्डनिभैः शरैः॥ 8-51-70 (57556) बाह्लीकान्केकयान्मात्स्यान्वासात्यान्मद्रसैन्धवान्। एकः सङ्ख्ये महेष्वासो योधयन्बह्वशोभत॥ 8-51-71 (57557) तत्र मर्मसु भीमेन नाराचैस्ताडिता गजाः। प्रपतन्तो हतारोहाः कम्पयन्ति स्म मेदिनीम्॥ 8-51-72 (57558) वाजिनश्च हतारोहाः पत्तयश्च गतासवः। अशेरत महाराज वमन्तो रुधिरं बहु॥ 8-51-73 (57559) ताडिताः सहसा नागा भीमसेनेन मारिष। निपतन्ति महावेगा वज्ररुग्णा इवाचलाः॥ 8-51-74 (57560) पतितैस्तैर्महाराज वेगवद्भिर्महारथैः। शुशुभे वसुधा राजन्विकीर्णैरिव पर्वतैः॥ 8-51-75 (57561) सहस्रशश्च रथिनः पत्तयः पतितायुधाः। अक्षताः समदृश्यन्त भीमाद्भीता गतासवः॥ 8-51-76 (57562) रथिभिः सादिभिः सूतैः पादातैर्वाजिभिर्गजैः। भीमसेनशरैश्छिन्नैराच्छन्ना सुधाभवत्॥ तत्स्तम्भितमिवातिष्ठद्भीमसेनभयार्दितम्। 8-51-77 (57563) दुर्योधनबलं सर्वं निरुत्साहं कृतं रणे। निश्चेष्टं तुमुलं दीनं बभौ तस्मिन्महारणे॥ 8-51-78 (57564) प्रसन्नसलिले काले यथा स्यात्सागरो नृप। तद्वत्तव बलं तद्वै निश्चलं समवस्थितम्॥ 8-51-79 (57565) मन्युवीर्यबलोपेतं दर्पात्प्रत्यवरोपितम्। अभवत्तव पुत्रस्य तत्सैन्यं निष्प्रभं तदा॥ 8-51-80 (57566) ते बले भरतश्रेष्ठ वध्यमाने परस्परम्। रुधिरौघपरिक्लिन्ने रुधिरार्द्रे बभूवतुः॥ 8-51-81 (57567) सूतपुत्रोऽवधीत्क्रुद्वः पाण्डवानामनीकिनीम्। भीमसेनः कुरूणां च त्रिगर्तानां धनञ्जयः॥ 8-51-82 (57568) वर्तमाने तथा रोद्रे सङ्ग्रामेऽद्भुतदर्शने। निहत्य पृतनामध्यं संशप्तकगणान्बहून्। अर्जुनो जयतां श्रेष्ठो वासुदेवमथाब्रवीत्॥ 8-51-83 (57569) प्रभग्नं बलमेतद्धि योत्स्यमानं मया सह। एते धावन्ति सगणाः संशप्तकमहारथाः॥ 8-51-84 (57570) `दुर्जया ह्येव समरे देवैरपि सवासवैः'। अपारयन्तो मद्बाणान्सिंहशब्दं मृगा इव॥ 8-51-85 (57571) दीर्यते च महत्सैन्यं सृञ्जयानां महारणे। `कुरवश्चाभिधावन्ति भीमसेनभयार्दिताः'॥ 8-51-86 (57572) हस्तिकक्ष्यो ह्यसौ कृष्ण केतुः कर्णस्य धीमतः। दृश्यते राजसैन्यस्य मध्ये विचरतो मुहुः॥ 8-51-87 (57573) न च कर्णं रणे शक्ता जेतुमेते महारथाः। जानीते हि भवान्कर्णं वीर्यवन्तं पराक्रमे॥ 8-51-88 (57574) तत्र याहि यतः कर्णो द्रावयत्येष नो बलम्। त्रिगर्तान्वर्जयन्याहि सूतपुत्रं महारथम्। एतन्मे रोचते कृष्ण यथा वा तव रोचते॥ 8-51-89 (57575) एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य गोविन्दः प्रहसन्निव। अब्रवीदर्जुनं तूर्णं कौरवान्याहि पाण्डव॥ 8-51-90 (57576) ततस्तव महासैन्यं गोविन्दप्रेरिता हयाः। हंसवर्णा विशंस्तूर्णं वहन्तोऽर्जुनमाहवे॥ 8-51-91 (57577) केशवप्रेरितैरश्वैः श्वेतैः काञ्चनभूषणैः। प्रविशद्भिस्तव बलं चतुर्दिशमदीर्यत॥ 8-51-92 (57578) मेघस्तनितनिर्हादः स रथो वानरध्वजः। चलत्पताकस्तां सेनां विमानं द्यामिवाविशत्॥ 8-51-93 (57579) तौ विदार्य महासेनां प्रविष्टौ केशवार्जुनो। क्रुद्धौ संरम्भरक्ताक्षौ विभ्राजेतां महाद्युती॥ 8-51-94 (57580) युद्धशौण्डौ समाहूतावागतौ तौ रणाध्वरम्। यज्वभिर्विधिना हूतौ मखं देवाविवाश्विनौ॥ 8-51-95 (57581) `क्रोधताम्रेक्षणौ शूरौ शुशुभाते महाबलौ। मदोत्कटौ यथा नागौ दृष्टिसञ्चारचारिणौ'॥ 8-51-96 (57582) क्रुद्धौ तौ तु नरव्याघ्रो योगवन्तौ बभूवतुः। तलशब्देन रुषितौ महानागाविवोत्कटौ॥ 8-51-97 (57583) विगाह्य तु रथानीकमश्वसङ्घांश्च फल्गुनः। व्यचरत्पृतनामध्ये पाशहस्त इवानत्कः॥ 8-51-98 (57584) तं दृष्ट्वा युधि विक्रान्तं सेनायां तव भारत। संशप्तकगणान्भूयः पुत्रस्ते समचूचुदत्॥ 8-51-99 (57585) ततो रथसहस्रेण द्विरदानां त्रिभिः शतैः। चतुर्दशसहस्रैस्तु तुरगाणां महाहवे। द्वाभ्यां शतसहस्राभ्यां पदातीनां च धन्विनाम्॥ 8-51-100 (57586) शूराणां लब्धलक्षाणां विदितानां समन्ततः। अभ्यवर्तन्त कौन्तेयं छादयन्तो महारथाः॥ 8-51-100 (57587) शरवर्षैर्महाराज सर्वतः पाण्डुनन्दनम्। स च्छाद्यमानः समरे शरैः परबलार्दनः॥ 8-51-101 (57588) दर्शयन्रौद्रमात्मानं पाशहस्त इवान्तकः। निघ्नन्संशप्तकान्पार्थः प्रेक्षणीयतरोऽभवत्॥ 8-51-102 (57589) ततो विद्युत्प्रभैर्बाणैः कार्तस्वरविभूषितैः। निरन्तरमिवाकाशमासीच्छन्नं किरीटिना॥ 8-51-103 (57590) किरीटिचापनिर्मुक्तैः सम्पतद्भिर्महाशरैः। समाच्छन्नं बभौ सर्वं काद्रवेयैरिव प्रभो॥ 8-51-104 (57591) रुक्मपुङ्खाञ्शरान्घोरान्प्रसन्नान्नतपर्वणः। अवासृजदमेयात्मा दिक्षु सर्वासु पाण्डवः॥ 8-51-105 (57592) मही वियद्दिशः सर्वाः समुद्रा गिरयोऽपि वा। स्फुटन्तीति जना जज्ञुः पार्थस्य तलनिःस्वनात्॥ 8-51-106 (57593) हत्वा दशसहस्राणि पार्थिवानां महारथः। संशप्तकानां कौन्तेयः प्रपक्षं त्वरितोभ्ययात्॥ 8-51-107 (57594) प्रपक्षं च समासाद्य पार्थः काम्भोजरक्षितम्। प्रममाथ बलं भल्लैर्दानवानिव वासवः॥ 8-51-108 (57595) प्रचिच्छेदाशु भल्लेन द्विषतामाततायिनाम्। शस्त्रपाणींस्तथा बाहूंस्तथापि च शिरांस्युत॥ 8-51-109 (57596) अङ्गांङ्गावयवैश्छिन्नैर्व्यायुधास्तेऽपतन्भुवि। विष्वग्वाताभिसम्भग्ना बहुशाखा इव द्रुमाः॥ 8-51-110 (57597) हस्त्यश्वरथपत्तीनां व्रातान्निघ्नन्तमर्जुनम्। सुदक्षिणादवरजः शरवृष्ट्याभ्यवीवृषत्॥ 8-51-112 (57598) तस्यास्यतोऽर्धचन्द्राभ्यां स बाहू परिघोपमौ। पूर्णचन्द्राभवक्त्रं च क्षुरेणापाहरच्छिरः॥ 8-51-113 (57599) तत्पपात ततो वेगात्स्वलोहितपरिष्कृतम्। मनः शिलागिरेः शृङ्गं व्ज्रेणेवावदारितम्॥ 8-51-114 (57600) सुदक्षिणादवरजं काम्भोजा ददृशुर्हतम्। प्रांशुं कमलपत्राक्षमत्यर्थं प्रियदर्शनम्। काञ्चनस्तम्भसदृशं भिन्नं हेमगिरिं यथा॥ 8-51-115 (57601) ततोऽभवत्पुनर्युद्धं घोरमत्यर्थमद्भुतम्। नानावस्थाश्च योधानां बभूवुस्तत्र युध्यताम्॥ 8-51-116 (57602) पार्थेषुनिहतैरश्वैः काम्भोजैर्यवनैः शकैः। शोणिताक्तैस्तदा रक्तं सर्वामासीद्विशां पते॥ 8-51-117 (57603) रथैर्हताश्वसूतैश्च हतारोहैश्च वाजिभिः। द्विरदैश्च हतारोहैर्महामात्रैर्हतद्विपैः॥ 8-51-118 (57604) अन्योन्येन महाराज विनाशः पृथिवीक्षिताम्। आसीत्क्रुद्वेऽर्जुने कर्णे भीमसेने च दारुणम्॥ 8-51-119 (57605) तस्पिन्प्रपक्षे पक्षे च वध्यमाने मदोत्कटः। अर्जुनं जयतां श्रेष्ठं त्वरितो द्रौणिरभ्ययात्॥ 8-51-120 (57606) विधुन्वानो महच्चापं कार्तस्वरविभूषितम्। आददानः शरान्घोरान्स्वरश्मीनिव भास्करः॥ 8-51-121 (57607) तयोरासीन्महद्युद्धं धर्मभ्रात्रोरनैष्ठिकम्। विस्मापयिषतोर्लोकं यशश्चोत्तममिच्छतोः॥ 8-51-122 (57608) संशप्तकांस्तु कौन्तेयः कुरूंश्चापि वृकोदरः। सूतपुत्रस्तु पाञ्चालांस्त्रयोऽघ्नंस्त्वरिताः शरैः॥ 8-51-123 (57609) एवमेष महाराज विनाशः पृथिवीक्षिताम्। युद्वं घोरं तथा त्वासीत्त्रिधाभूते चमूमुखे॥ ॥ 8-51-124 (57610) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकपञ्चाशोऽध्यायः॥ 51 ॥ *.एतदनन्तरं झ.पुस्तके विद्यमाना कथा अस्मिन्पाठे---57--58 तमाध्याययोर्वर्तते।

8-52-0 (57611) धृतराष्ट्र उवाच। 8-52-0x (4970) कथं संशप्तकैः सार्धमर्जुनस्याभवद्रणः। सूतपुत्रस्य पाञ्चालैः कथं युद्धं प्रवर्तितम्॥ 8-52-1 (57612) अश्वत्थाम्नस्तु यद्युद्धमर्जुनस्य च सञ्जय। अन्येषां च मदीयानां पाण्डवैस्तद्ब्रवीहि मे॥ 8-52-2 (57613) सञ्जय उवाच। 8-52-3x (4971) शृणु राजन्यथावृत्तं सङ्ग्रामं ब्रुवतो मम। वीराणां शत्रुभिः सार्धं देहपाप्मविनाशनम्॥ 8-52-3 (57614) पार्थः संशप्तकबलं प्रविश्यार्णवसन्निभम्। व्यक्षोभयदमित्रघ्नो महावात इवार्णवम्॥ 8-52-4 (57615) पूर्णचन्द्राभवक्राणि स्वक्षिभ्रूदशनानि च। शिरांस्युन्मथ्य वीराणां शितैर्भल्लैर्धनञ्जयः। सन्तस्तार क्षितिं क्षिप्रं विनालैर्नलिनैरिव॥ 8-52-5 (57616) सुवृत्तानायतान्पुष्टांश्चन्दनागुरुभूषितान्। सायुधान्सतलत्रांश्च पञ्चास्योरगसन्निभान्। बाहून्क्षुरैरमित्राणां चिच्छेद समरेऽर्जुनः॥ 8-52-6 (57617) धुर्यान्धुर्योतरान्सूतान्ध्वजांश्चापानि सायकान्। पाणीन्नितान्तनिशितैर्भल्लैश्चिच्छेद पाण्डवः॥ 8-52-7 (57618) रथान्द्विपान्हयांश्चैव सारोहानर्जुनो युधि। शरैरनेकसाहस्रैर्निन्ये राजन्यमक्षयम्॥ 8-52-8 (57619) तं प्रवीराः सुसंरब्धा नर्दमाना इवर्षभाः। वासितार्थमिव क्रुद्धमभिद्रुत्य महोत्कटाः। निघ्न्तमभिजघ्नुस्ते शरैः शृङ्गैरिवर्षभाः॥ 8-52-9 (57620) तस्य तेषां च तद्युद्वमभवद्रोमहर्षणम्। त्रैलोक्यविजये यद्वद्दैत्यानां सह वज्रिणा॥ 8-52-10 (57621) अस्त्रैस्त्राणि संवार्य द्विषतां सर्वतोऽर्जुनः। इषुभिर्बहुभिस्तूर्णं विद्व्वा प्राणाञ्जहार सः॥ 8-52-11 (57622) छिन्नत्रिवेणुचक्राक्षान्हतयोधान्ससारथीन्। विध्वस्तायुधतूणीरान्समुन्मथितकेतनान्॥ 8-52-12 (57623) सञ्छिन्नयोक्ररश्मीषान्वित्रिवेणून्विकूबरान्। विस्रस्तबन्धुरयुगान्विस्रस्ताक्षप्रमण्डलान्॥ 8-52-13 (57624) रथान्विशकलीकुर्वन्महाभ्राणीव मारुतः॥ 8-52-14 (57625) विस्मापकं प्रेक्षकाणां द्विषतां भयवर्धनम्। महारथसहस्रस्य समं कर्माकरोज्जयः॥ 8-52-15 (57626) सिद्धदेवर्षिसङ्घाश्च चारणाश्चापि तुष्टुवुः॥ 8-52-16 (57627) देवदुन्दुभयो नेदुः पुष्पवर्षाणि चापतन्। केशवार्जुनयोर्मूर्ध्नि प्राह वाक्वाशरीरिणी॥ 8-52-17 (57628) चन्द्राग्न्यनिलसूर्याणां कान्तिदीप्तिबलद्युतीः। यौ सदा बिभ्रतुर्वीराविमौ तौ केशवार्जुनौ॥ 8-52-18 (57629) ब्रह्मेशानाविव पुरा वीरावेकरथे स्थितौ। सर्वभूतवरौ वीरौ नरनारायणाविमौ॥ 8-52-19 (57630) इत्येतन्महदाश्चर्यं दृष्ट्वा श्रुत्वा च भारत। अश्वत्थामा सुसङ्क्रुद्धः कृष्णावभ्यद्रवद्रणे॥ 8-52-20 (57631) अथ पाण्डवमस्यन्तममित्रान्तकराञ्छरान्। सेषुणा पाणिनाऽऽहूय प्रहसन्द्रौणिरब्रवीत्॥ 8-52-21 (57632) यदि मां मन्यसे वीर प्राप्तमर्हमिहातिथिम्। ततः सर्वात्मना त्वद्य युद्वातिथ्यं प्रयच्छ मे॥ 8-52-22 (57633) एवमाचार्यपुत्रेण समाहूतो युयुत्सया। बहुमेनेऽर्जुनोऽऽत्मानमिति चाह जनार्दनम्॥ 8-52-23 (57634) संशप्तकाश्च मे वध्या द्रौणिराह्वयते च माम्। यदत्रानन्तरं प्राप्तं शंस मे तद्वि माधव॥ 8-52-24 (57635) आतिथ्यकर्माभ्युत्थाय दीयतां यदि मन्यसे। एवमुक्तोऽवहत्पार्थं कृष्णोद्रोणात्मजान्तिके॥ 8-52-25 (57636) शैक्ष्येण विधिनाऽऽहूतं वायुरिन्द्रमिवाध्वरे। तमामन्त्र्यैकमनसं केशवो द्रौणिमब्रवीत्॥ 8-52-26 (57637) अश्वत्थामन्स्थिरो भूत्वा प्रहराशु सहस्व च। निर्वेष्टुं भर्तृपिण्डं हि कालोऽयमुपजीविनाम्॥ 8-52-27 (57638) सूक्ष्मो विवादो विप्राणां सूक्ष्मौ क्षास्त्रौ जयाजयौ॥ 8-52-28 (57639) नहि संक्षमसे मोहाद्दिव्यां पार्थस्य सत्क्रियाम्। समाप्तिमिच्छन्युध्यस्व स्यिरो भूत्वाऽद्य पाण्डवं॥ 8-52-29 (57640) इत्युक्तो वासुदेवेन तथेत्युक्त्वा द्विजोत्तमः। विव्याध केशवं षष्ट्या नाराचैरर्जुनं त्रिभिः॥ 8-52-30 (57641) तस्यार्जुनः सुसङ्क्रुद्धस्त्रिभिर्बाणैः शरासनम्। चिच्छेदाथान्यदादत्त द्रौणिर्घोरतरं धनुः॥ 8-52-31 (57642) सज्यं कृत्वा निमेषाच्च विव्याधार्जुनकेशवौ। त्रिभिः शतैर्वासुदेवं सहस्रेण च पाण्डवम्॥ 8-52-32 (57643) ततः शरसहस्राणि प्रयुतान्यर्बुदानि च। ससृजे द्रौणिरायस्तः स्तम्भयामास चार्जुनम्॥ 8-52-33 (57644) इषुधेर्धनुषो ज्यायास्त्वङ्गुलिभ्यश्च मारिष। बाह्वोः कराभ्यामुरसो वदनाद्व्राणनेत्रतः॥ 8-52-34 (57645) कर्णाभ्यां शिरसोऽङ्गेभ्यो लोमवर्मभ्य एव च। रथध्वजाभ्यां च शरा निष्पेतुर्ब्रह्मवादिनः॥ 8-52-35 (57646) शरजालेन महता बद्ध्वा माधवपाण्डवौ। ननाद सुदितो द्रौणिर्महामेघौघनिःस्वनम्॥ 8-52-36 (57647) `तैः पतद्भिर्महाराज द्रौणिमुक्तैः समन्ततः। सञ्छादितौ रथस्थौ तावुभौ कृष्णधनञ्जयौ॥ 8-52-37 (57648) दतः शरxxxxxxक्ष्णैर्भारद्वाजः प्रतापवान्। निxxxxxचक्रे रथे माधवपाण्डवौ॥ 8-52-38 (57649) xxxxजङ्गमं स्थावरं तथा। चराचरसा मोप्तारौ दृष्ट्वा सञ्छादितौ शरैः॥ 8-52-39 (57650) सिद्धचारxxxxxश्च संपेतुर्शै समन्ततः। अपि xxxxxxxx लोकानामिति चाब्रुवन्॥ 8-52-40 (57651) न मया xxxxxxxxxx राजन्दृष्टपृर्वः पराकमः। xxxxxxxxxxxx कृष्णो छादयतो रणे॥ 8-52-41 (57652) xxxxxxxxxxxशब्दं रथानां त्रासनं रणे। xxxxxxxxxx राजन्सिंहस्य नदतो यथा॥ 8-52-42 (57653) चरतो युद्धे सव्यं दक्षिणमस्यतः। विद्युदम्भोधरस्येव भ्राजमाना व्यदृश्यत॥ 8-52-43 (57654) स तदा क्षिप्रकारी च दृढहस्तश्च पाण्डवः। प्रमोहं परमं गत्वा प्रेक्षन्नास्ते धनञ्जयः॥ 8-52-44 (57655) विक्रमं चरतो युद्धे सव्यं दक्षिणमस्यतः। विक्रमं च हृतं मेने आत्मनस्तेन संयुगे॥ 8-52-45 (57656) अथास्य समरे राजन्वपुरासीत्सुदुर्दृशम्। द्रौणेस्तत्कुर्वतः कर्म यादृग्रूपं पिनाकिनः॥ 8-52-46 (57657) वर्धमाने ततस्तत्र द्रोणपुत्रे विशाम्पते। हीयमाने च कौन्तेये कृष्णं रोषः समाविशत्॥ 8-52-47 (57658) स रोषान्निश्वसन्राजन्निर्दहन्निव चक्षुषा। द्रौणिं ददर्श सङ्ग्रामे फल्गुनं च मुहुर्मुहुः॥ 8-52-48 (57659) ततः कृष्णोऽब्रवीत्क्रुद्धः पार्थं सप्रणयं वचः॥ 8-52-49 (57660) अत्यद्भुततमिदं पार्थ त्वयि पश्यामि संयुगे। यत्त्वां विशेषयत्याजौ द्रोणपुत्रोऽद्य भारत॥ 8-52-50 (57661) कच्चित्ते गाण्डिवं हस्ते मुष्टिर्वा न व्यशीर्यत। कच्चिद्वीर्यं यथापूर्वं भुजयोर्वा बलं तव॥ 8-52-51 (57662) उदीर्यमाणं हि रणे पश्यामि द्रौणिमाहवे। गुरुपुत्र इति ह्येनं मानयन्पाण्डवर्षभ। उपेक्षां मा कृथाः पार्थ नायं काल उपेक्षितुम्'॥ 8-52-52 (57663) अर्जुन उवाच। 8-52-53x (4972) पश्य माधव दौरात्म्यं गुरुपुत्रस्य मां प्रति। वधं प्राप्तौ मन्यते नौ प्रावेश्य शवरेश्मनि। एषोस्मि हन्मि सङ्कल्पं शिक्षया च बलेन च॥ 8-52-53 (57664) `एवमुक्त्वाऽस्य चिच्छेद भल्लैः कर्मारमार्जितैः। धनुश्छत्रं पताकां च रथशक्तिं गदां वराम्'॥ 8-52-54 (57665) अश्वत्थाम्नः शरानस्ताञ्छित्त्वैकैकं त्रिधा त्रिधा। व्यधमद्भरतश्रेष्ठो नीहारमिव मारुतः॥ 8-52-55 (57666) ततः संशप्तकान्भूयः साश्वसूतरथद्विपान्। ध्वजपत्तिगणानुर्ग्रैर्बाणैर्विव्याध पाण्डवः॥ 8-52-56 (57667) ये ये ददृशिरे तत्र यद्यद्रूपास्तदा जनाः। ते ते तत्र शरैर्व्याप्तं मेनिरेऽऽत्मानमात्मना॥ 8-52-57 (57668) ते गाण्डीवप्रमुक्तास्तु नानारूपाः पतत्रिणः। क्रोशे साग्रे स्थिताञ्जघ्नुर्द्विपांश्च पुरुषान्रणे॥ 8-52-58 (57669) भल्लैश्छिन्नाः कराः पेतुः करिणां मदवर्षिणाम्। यथा वने परशुभिर्निकृत्ताः शाल्मलिद्रुमाः॥ 8-52-59 (57670) पश्चात्तु शैलवत्पतुस्ते गजाः सह सादिभिः। वज्रिवज्रावमथिता यथैवाद्रिचयास्तथा॥ 8-52-60 (57671) गन्धर्वनगराकारान्रथांश्चैव सुकल्पितान्। विनीतैर्जवनैर्युक्तानास्थितान्युद्वदुर्मदैः॥ 8-52-61 (57672) शरैर्विशकलीकुर्वन्नमित्रानभ्यवीवृषत्। स्वलङ्कृतानश्वसादीन्पत्तींश्चाहन्धनञ्जयः॥ 8-52-62 (57673) धनञ्जययुगान्तार्कः संशप्तकमहार्णवम्। व्यशोषयत दुःशोषं तीक्ष्णैः शरगभस्तिभिः॥ 8-52-63 (57674) पुनर्द्रौणिमहाशैलं नाराचैर्वज्रसन्निभैः। निर्बिभेद महावेगैस्त्वरन्वज्रीव पर्वतम्॥ 8-52-64 (57675) तमाचार्यसुतः क्रुद्धः साश्वयन्तारमाशुगैः। युयुत्सुरागमद्योद्धुं पार्थस्तानच्छिनच्छरान्॥ 8-52-65 (57676) ततः परमसङ्क्रुद्धः काण्डकोशमवासृजत्। अश्वत्थामाभिरूपाय गृहानतिथये यथा॥ 8-52-66 (57677) अथ संशप्तकांस्त्यक्त्वा पाण्डवो द्रौणिमभ्ययात्। अपाङ्क्तेयानिव त्यक्त्वा दाता पाङ्क्तेयमर्थिनम्॥ 8-52-67 (57678) `स्थिताः संशप्तका राजन्दृष्ट्वा युद्वं महात्मनोः'॥ ॥ 8-52-68 (57679) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे द्विपञ्चाशोऽध्यायः॥ 52 ॥

8-53-0 (57680) सञ्जय उवाच। 8-53-0x (4973) ततः समभवद्युद्धं शुक्राङ्गिरसवर्चसोः। नक्षत्रमभितो व्योम्नि शुक्राङ्गिरसयोरिव॥ 8-53-1 (57681) सन्तापयन्तावन्योन्यं दीप्तैः शरगभस्तिभिः। लोकत्रासकरावास्तां विमार्गस्थौ ग्रहाविव॥ 8-53-2 (57682) ततोऽविध्यद्धुवोर्मध्ये नाराचैरर्जुनो भृशम्। स तेन विबभौ द्रौणिरूर्ध्वरश्मिर्यथा रविः॥ 8-53-3 (57683) अथ कृष्णौ शरशतैरश्वत्थाम्नाऽर्दितौ भृशम्। स्वरश्मिजालविकचौ युगान्तार्काविवासुतः॥ 8-53-4 (57684) ततोऽर्जुनः सर्वतोधारमस्त्र-- मवासृजद्वासुदेवेऽभिभूते। द्रौणायनिश्चाभ्यहनत्पृषत्कै-- र्वज्राग्निवैवस्वतदण्डकल्पैः॥ 8-53-5 (57685) स केशवं चार्जुनं चातितेजा विव्याध मर्मस्वतिरौद्रकर्मा। बाणैः सुमुक्तैरतितीव्रवेगै-- र्यैराहतो मृत्युरपि व्यथेत॥ 8-53-6 (57686) द्रौणेरिषूनिषुभिः सन्निवार्य व्यायच्छतस्तद्द्विगुणैः सुपुङ्खैः। तं साश्वसूतध्वजमेकवीर-- मावृत्य संशप्तकसैन्यमार्च्छत्॥ 8-53-7 (57687) धनूंषि बाणानिषुधीर्धनुर्ज्याः पाणीन्भुजान्पाणिगतं च शस्त्रम्। छत्राणि केतूंस्तुरगान्रथेषां वस्त्राणि माल्यान्यथा भूषणानि॥ 8-53-8 (57688) चर्माणि वर्माणि मनोरमाणि प्रसह्य चैषां स शिरांसि चैव। स्रिच्छेद पार्थो द्विषतां सुमुक्तै-- र्बाणैः स्थितानामपराङ्मुखानाम्॥ 8-53-9 (57689) सुकल्पिताः स्मन्दनवाजिनागाः समास्थिताः कृतयत्नैर्नृवीरैः। पार्थेरितैर्बाणशतैर्निरस्ता-- स्तैरेव सार्धं नृवरैर्विनेशुः॥ 8-53-10 (57690) पद्मार्कपूर्णेन्दुनिभाननानि किरीटमाल्याभरणोज्ज्वलानि। भल्लार्धचन्द्रक्षुरसन्निकृत्ता-- न्यपातयच्छत्रुशिरांस्यजस्रम्॥ 8-53-11 (57691) अथ द्विपैर्दैत्यरिपुद्विपाभै-- र्देवारिकल्पा बलमन्युकल्पैः। कलिङ्गवङ्गाङ्गनिषादवीरा जिघांसवः पाण्डवमभ्यधावन्॥ 8-53-12 (57692) तेषां द्विपानां निचकर्त पार्थो वर्माणि चर्माणि करान्नियन्तॄन्। ध्वजाः पताकाश्च ततः प्रपेतु-- र्वज्राहतानीव गिरेः शिरांसि॥ 8-53-13 (57693) तेषु प्रभग्नेषु गुरोस्तनूजं बाणैः किरीटि नवसूर्यवर्णैः। प्रच्छादयामास महाभ्रजालै-- र्वायुः समुद्यन्तमिवांशुमन्तम्॥ 8-53-14 (57694) ततोऽर्जुनेषूनिषुभिर्निरस्य द्रौणिः शितैरर्जुनवासुदेवौ। प्रच्छादयित्वा दिवि चन्द्रसूर्यौ ननाद सोऽम्भोद इवातपान्ते॥ 8-53-15 (57695) तमर्जुनस्तांश्च पुनस्त्वदीया-- नभ्यर्दितस्तैरभिसृत्य शस्त्रैः। वाणान्धकारं सहसैव कृत्त्वा विव्याध पार्थो वरहेमपुङ्खैः॥ 8-53-16 (57696) नाप्याददत्सन्दधन्नैव मुञ्च-- न्बाणान्रथेऽदृश्यत सव्यसाची। रथांश्च नागांस्तुरगान्पदातीन् संस्यूतदेहान्ददृशुर्हतांश्च॥ 8-53-17 (57697) सन्धाय नाराचवरान्दशाशु द्रौणिस्त्वरन्नेकमिवोत्ससर्ज। तेषां च पञ्चार्जुनमभ्यविध्य-- न्पञ्चाच्युतं निर्बिभुदुः सुपुङ्खाः॥ 8-53-18 (57698) तैराहतौ सर्वमनुष्यमुख्या-- वसृक्स्रवन्तौ धनदेन्द्रकल्पौ। समाप्तविद्येन तथाऽभिभूतौ हतौ रणे ताविति मेनिरेऽन्ये॥ 8-53-19 (57699) अथार्जुनं प्राह दशार्हनाथः प्रमाद्यसे किं जहि योधमेतम्। कुर्याद्धि दोषं समुपेक्षितोऽयं कष्टो भवेद्व्याधिरिवाक्रियावान्॥ 8-53-20 (57700) तथेति चोक्त्वाऽच्युतमप्रमादी द्रौणेः प्रहस्याशु किरीटमाली। भुजौ वरौ चन्दनसारदिग्धौ वक्षः शिरोऽथाप्रतिमौ तथोरू॥ 8-53-21 (57701) गाण्डीवमुक्तैः कुपिताहिकल्पै-- द्रौणिं शरैः संयति निर्बिभेद। छित्त्वा तु रश्मींस्तुरगानविध्य-- त्ते तं रणादूहुरतीव दूरम्॥ 8-53-22 (57702) स तैर्हृतो वातजवैस्तुरङ्गै- र्द्रौणिर्दृढं पार्थशराभिभूतः। आवृत्य नैव व्यषहत्स योद्धुं पार्थेन सार्धं मतिमान्विमृश्य। 8-53-23 (57703) जानञ्जयं नियतं वृष्णिवीरे धनञ्जये चाङ्गिरसां वरिष्ठः॥ विवेश कर्णस्य बलं तरस्वी भग्नोत्साहः क्षीणवाणास्त्रयोगः॥ 8-53-24 (57704) प्रतीपकामे तु रणादश्वत्थाम्नि हृते हयैः। मन्त्रौषधिक्रियायोगैर्व्याधौ देहादिवाहृते॥ 8-53-25 (57705) संशप्तकानभिमुखौ प्रयातौ केशवार्जुनौ। वातोद्वूतपताकेन स्यन्दनेनौघनादिना॥ ॥ 8-53-26 (57706) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे त्रिपञ्चाशोऽध्यायः॥ 53 ॥

8-54-0 (57707) सञ्जय उवाच। 8-54-0x (4974) अथोत्तरेण पाण्डूनां सेनायां ध्वनिरुत्थितः। रथनागाश्वपत्तीनां दण्डधारेण वध्यताम्॥ 8-54-1 (57708) निवर्तयित्वा तु रथं केशवोऽर्जुनमब्रवीत्। वाहयन्नेव तुरगान्गरुडानिलरंहसः॥ 8-54-2 (57709) मागधोऽसावतिक्रान्तो द्विरदेन प्रमाथिना। भगदत्तादनवमः शिक्षया च बलेन च॥ 8-54-3 (57710) एनं हत्वा निहन्ताऽसि पुनः संशप्तकानिति। वाक्यान्ते प्रापयत्पार्थं दण्डधारगजं प्रति॥ 8-54-4 (57711) स मागधानां प्रवरो महाबलोऽ-- शुभग्रहो योधगणैः समन्वितः। सपत्नसेनां प्रममाथ दारुणो भीमं समग्रां बलवानिव ग्रहम्॥ 8-54-5 (57712) सुकल्पितं दानवनागसन्निभं महाभ्रनिर्हादसमस्वनं रणे। समास्थितो नागवरं नरेश्वरो रथाश्वमातङ्गनरप्रमाथिनम्॥ 8-54-6 (57713) स नागयन्तॄन्समरे महारथा-- न्सपत्तिसङ्घांस्तुरगान्ससादिनः। द्विपांश्च बाणैर्निजघान वीर्यवा-- न्समन्ततो घ्नन्निव कालचक्रवत्॥ 8-54-7 (57714) नरांस्तु कांस्यायसवर्मभूषणा-- न्निपात्य साश्वानपि पत्तिभिः सह। व्यपोथयद्दन्तिवरेण शुष्मिणा सशब्दवत्स्थूलनलं यथा तथा॥ 8-54-8 (57715) अथार्जुनो ज्यातलनेमिनिःस्वने मृदङ्गभेरीबहुशङ्खनादिते। रथाश्वमातङ्गसहस्रनादिते रथोत्तमेनाभ्यपतद्द्विपोत्तमम्॥ 8-54-9 (57716) ततोऽर्जुनं द्वादशभिः शरोत्तमै-- र्जनार्दनं षोडशभिः समार्पयत्। स दण़्डधारस्तुरगांस्त्रिभिस्त्रिभि--- स्ततो ननाद प्रजहास चासकृत्॥ 8-54-10 (57717) ततोऽस्य पार्थः सगुणेषुकार्मुकं चकर्त भल्लैर्ध्वजमप्यलङ्कृतम्। पुनर्नियन्तॄन्सहपादगोप्तृभि-- स्ततः स चुक्रोध गिरिव्रजेश्वरः॥ 8-54-11 (57718) ततोऽर्जुनं भिन्नकटेन दन्तिना घनाघनेनानिलतुल्यरंहसा। अतीव चुक्रोधयिषुर्जनार्दनं घनञ्जयं चाभिजघान तोमरैः॥ 8-54-12 (57719) अथास्य बाहू द्विपहस्तसन्निभौ शिरश्च पूर्णेन्दुनिभाननं त्रिभिः। क्षुरैः प्रचिच्छेद सहैव पाण्डव-- स्ततो द्विपं बाणशतैः समर्पयत्॥ 8-54-13 (57720) स पार्थबाणैस्तपनीयभूषणैः समावृतः काञ्चनवर्मभृद्द्विपः। भृशं चकाशे निशि पर्वतो यथा दावाग्निना प्रज्वलितौषधिद्रुमः॥ 8-54-14 (57721) स वेदनार्तोऽम्बुदनिस्वनो नदं-- श्चरन्भ्रमन्प्रस्स्वलितान्तरोऽद्रवत्। पपात रुग्णः सनियन्तृकस्तथा॥ यथा गिरिर्वज्रविदारितस्तथा॥ 8-54-15 (57722) हिमावदानेन सुवर्णमालिना हिमाद्रिकूटप्रतिमेन दन्तिना। हते रणे भ्रातरि दण्ड आव्रज-- ज्जिघांसुरिन्द्रावरजं धनञ्जयम्॥ 8-54-16 (57723) सतोमरैरर्करप्रभैस्त्रिभि-- र्जनार्दनं पञ्चभिरर्जुनं शितैः। समर्पयित्वा विननाद चार्दयं-- स्ततोऽस्य बाहू निचकर्त पाण्डवः॥ 8-54-17 (57724) क्षुरप्रकृत्तौ विपुलौ सतोमरौ शुभाङ्गदौ चन्दनरूषितौ भुजौ। गजात्पतन्तौ युगपद्विरेजतु-- र्यथोरगौ पर्वतशृङ्गवन्महीम्॥ 8-54-18 (57725) अथाऽर्धचन्द्रेण हतं किरीटिना पपात दण्डस्य शिरः क्षितिं द्विपात्। स शोणितार्द्रो निपतन्विरेजे दिवाकरोऽस्तादिव पश्चिमां दिशम्॥ 8-54-19 (57726) अथ द्विपं श्वेतनगाग्रसन्निभं दिवाकरांशुप्रतिमैः शरोत्तमैः। बिभेद पार्थः स पपात नादयन् हिमाद्रिकूटं कुलिशाहतं यथा॥ 8-54-20 (57727) ततोऽपरं तत्प्रतिमा गजोत्तमा जिगीषवः संयति सव्यसाचिना। तथा कृतास्तेऽपि यथैव तौ द्विपौ ततः प्रभग्नं सुमहद्रिपोर्बलम्॥ 8-54-21 (57728) गजा रथाश्वाः पुरुषाश्च सङ्घशः परस्परघ्नाः परिपेतुराहवे। परस्परं प्रस्खलिताः समाहता भृशं च तत्तद्बहुभाषिणो हताः॥ 8-54-22 (57729) अथार्जुनं स्वे परिवार्य सैनिकाः पुरन्दरं देवगणा इवाब्रुवन्। अभैष्म यस्मान्मरणादिव प्रजाः स वीर दिष्ट्या निहतस्त्वया रिपुः॥ 8-54-23 (57730) न चेत्परित्रास्यदिमाञ्जनान्भया-- द्द्विषद्भिरेवं बलिभिः प्रपीडितान्। तथाऽभविष्यद्द्विषतां प्रमोदनं यथा हतेष्वेष्विह नोऽरिसूदन॥ 8-54-24 (57731) इतीव भूयश्च सुहृद्भिरीडिता निशम्य वाचः सुमनास्तदाऽर्जुनः। यथाऽनुरूपं प्रतिपूज्य तं जनं जगाम संशप्तकसङ्घहा पुनः॥ ॥ 8-54-25 (57732) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे चतुःपञ्चाशोऽध्यायः॥ 54 ॥

8-55-0 (57733) सञ्जय उवाच। 8-55-0x (4975) प्रत्येत्याथ पुनर्जिष्णुर्जित्वा संशप्तकान्बभौ। वक्रानुवक्रगमनादङ्गारक इव ग्रहः॥ 8-55-1 (57734) पार्थबाणहता राजन्नराश्वरथकुञ्जराः। विचेलुर्बभ्रमुर्नेशुः पेतुर्मम्लुश्च भारत॥ 8-55-2 (57735) धुर्यान्धुर्येतरान्सूतान्ध्वजांश्चपासिसायकान्। पाणीन्पाणिगताञ्शस्त्रान्बाहूनपि शिरांसि च॥ 8-55-3 (57736) भल्लैः क्षुरैरर्धचन्द्रैर्वत्सदन्तैश्च पाण्डवः। चिच्छेदामित्रवीराणां समरे प्रतियुध्यताम्॥ 8-55-4 (57737) तं प्रवीरास्त्वदीयानां नर्दमानाऽभिदुद्रुवुः। वासितार्थे युयुत्सन्तो वृषभा वृषभं यथा। निपतन्त्यर्जुनं शूराः शतशोऽथ सहस्रशः॥ 8-55-5 (57738) तेषां तस्य च तद्युद्धमभवद्रोमहर्षणम्। त्रैलोक्यविजये यादृग्दैत्यानां सह वज्रिणा॥ 8-55-6 (57739) तमविध्यत्त्रिभिर्बाणैर्दन्दशूकैरिवाहिभिः। उग्रायुधस्य तस्याशु शिरः कायादपाहरत्॥ 8-55-7 (57740) तेऽर्जुनं सर्वतः क्रुद्धा नानाशस्त्रैरवीवृषन्। मरुद्भिः प्रेरिता मेघा हिमवन्तमिवोष्णगे॥ 8-55-8 (57741) अस्त्रैरस्त्राणिं संवार्य द्विषतां सर्वतोऽर्जुनः। सम्यगस्तैः शरैः सर्वानहितानहनद्बहून्॥ 8-55-9 (57742) छिन्नत्रिवेणुजङ्घेषान्हताश्वान्हतसारथीन्। विस्रस्तहस्ततूणीरान्विचक्रथकेतनान्॥ 8-55-10 (57743) सञ्छिन्नरश्मियोक्त्राक्षान्व्यनुकर्षयुगान्रथान्। विध्वस्तसर्वसन्नाहान्बाणैश्चक्रेऽर्जुनस्त्वरन्॥ 8-55-11 (57744) ते रथास्तत्र विध्वस्ताः परार्द्व्या भान्त्यनेकशः। धनिनामिव वेश्मानि हतान्यग्न्यनिलाम्बुभिः॥ 8-55-12 (57745) द्विपाः सम्भिन्नमर्माणो वज्राशनिसमैः शरैः। पेतुर्गिर्यग्रवेश्मानि वज्रवाताग्निभिर्यथा॥ 8-55-13 (57746) अनेकैश्च शिलाधौतैर्वज्रानलविषोपमैः। शरैर्निजघ्निवान्पार्थो महेन्द्र इव दानवान्॥ 8-55-14 (57747) सारोहास्तुरगाः पेतुर्बहवोऽर्जुनताडिताः। निर्जिह्वान्त्राः क्षितौ क्षीणा रुधिरार्द्राः सुदुर्दृशः॥ 8-55-15 (57748) नराश्वनागा नाराचैः संस्यूताः सव्यसाचिना। बभ्रमुश्चस्खलुः पेतुर्नेदुर्मम्लुश्च मारिष॥ 8-55-16 (57749) महार्हवर्माभरणा नानारूपाम्बरायुधाः। सरथाश्वद्विपा वीरा हताः पार्थेन शेरते॥ 8-55-17 (57750) निर्भयाः पुण्यकर्माणो विशिष्टाभिजनश्रुताः। गताः शरीरैर्वसुधामूर्जितैः कर्मभिर्दिवम्॥ 8-55-18 (57751) अथार्जुनरथं वीरास्त्वदीयाः समभिद्रवन्। नानाजनपदाध्यक्षाः सगणा जातमन्यवः॥ 8-55-19 (57752) उह्यमना रथाश्वेभैः पत्तयश्च जिघांसवः। समभ्यधावन्नस्यन्तो विविधं क्षिप्रमायुधम्॥ 8-55-20 (57753) तदायुधमहावर्षं क्षिप्तं योधमहाम्बुदैः। व्यधमन्निशितैर्बाणैः क्षिप्रमर्जुनमारुतः॥ 8-55-21 (57754) साश्वपत्तिद्विपरथं महाशस्त्रौघसम्प्लवम्॥ सहसा सन्तितीर्षन्तं पार्थं शस्त्रास्त्रसेतुना॥ 8-55-22 (57755) अथाब्रवीद्वासुदेवः पार्थ किं क्रीडसेऽनघ। संशप्तकान्प्रमथ्यैनांस्ततः कर्णवधे त्वर॥ 8-55-23 (57756) तथेत्युक्त्वाऽर्जुनः कृष्णं शिष्टान्संशप्तकांस्तदा। क्षपयिष्यंस्तदा बाणैर्दैत्यानिन्द्र इवावधीत्॥ 8-55-24 (57757) आददत्सन्दधन्नेषृन्दृष्टः कैश्चिद्रणेऽर्जुनः। विमुञ्चन्वा शराञ्शीघ्रं दृश्यन्ते वै नरा हताः॥ 8-55-25 (57758) आश्चर्यमिति गोविन्दो ब्रुवन्नश्वानचोदयत्। हंसांशुगौरास्ते सेनां हंसाः सर इवाविशन्॥ 8-55-26 (57759) ततः सङ्ग्रामभूमिं तां वर्तमाने जनक्षये। अवेक्षमाणो गोविन्दः सव्यसाचिनमब्रवीत्॥ 8-55-27 (57760) एष पार्थ महारौद्रो वर्तते भरतक्षयः। पृथिव्यां पार्थिवानां वै दुर्योधनकृते महान्॥ 8-55-28 (57761) पश्य भारत चापानि रुक्मपृष्ठानि धन्विनाम्। हतानामपविद्धानि कलापानिषुधींस्तथा॥ 8-55-29 (57762) जातरूपमयैः पुङ्खैः शरांश्च नतपर्वणः। तैलधौतांश्च नाराचान्निर्मुक्तानिव पन्नगान्॥ 8-55-30 (57763) आकीर्णांस्तोमरान्वाहांश्छत्रान्हेमविभूषितान्। चर्माणि चापविद्धानि रुक्मपृष्ठानि भारत॥ 8-55-31 (57764) सुवर्णविकृतान्प्रासाञ्शक्तीः कनकभूषिताः। जाम्बूनदमयैः पट्टैर्बद्धाश्च विपुला गदाः॥ 8-55-32 (57765) जातरूपमयीश्चर्ष्टीः पट्टसान्हेमभूषितान्। दण्डैः कनकचित्रैश्च विप्रविद्धान्परश्वथान्॥ 8-55-33 (57766) परिघान्भिण्डिपालांश्च भुशुण्डीः कणपानपि। अयस्कुन्तांश्च पतितान्मुसलानि गुरूणि च॥ 8-55-34 (57767) नानाविधानि शस्त्राणि प्रगृह्य जयगृद्धिनः। जीवन्त इव दृश्यन्ते गतसत्वास्तरस्विनः॥ 8-55-35 (57768) गदाविमथितैर्गात्रैर्मुसलैर्भिन्नमस्तकान्। गजवाजिरथैः क्षुण्णान्पश्य योधान्सहस्रशः॥ 8-55-36 (57769) मनुष्यगजवाजीनां शरशक्त्यृष्टितोमरैः। निस्त्रिंशैः पट्टसैः प्रासैर्नखरैर्लगुडैरपि॥ 8-55-37 (57770) शरीरैर्बहुघा छिन्नैः शोणितौघपरिप्लुतैः। गतासुभिरमित्रघ्न संवृता रणभूमयः॥ 8-55-38 (57771) बाहुभिश्चन्दनादिग्धैः साङ्गदैः शुभभूषणैः। सतलत्रैः सकेयूरैर्भाति भारत मेदिनी॥ 8-55-39 (57772) साङ्गुलित्रैर्भुजाग्रैश्च विप्रविद्वैरलङ्कृतैः। हस्तिहस्तोपमैश्छिन्नैरूरुभिश्च तरस्विनाम्॥ 8-55-40 (57773) बद्धचूडामणिवरैः शिरोभिश्च सकुण्डलैः। `निकृत्तैर्वृषभाक्षाणां शरीरैश्चापि सङ्घशः॥ 8-55-41 (57774) गजवाजिमनुष्याणां शरशक्त्यृष्टितोमरैः। कबन्धैः शोणितादिग्धैश्छिन्नगात्रशिरोधरैः। भूर्भाति भरतश्रेष्ठ शान्ताग्निभिरिवाध्वरे'॥ 8-55-42 (57775) रथांश्च बहुधा भग्नान्हेमकिङ्किणिनः शुभान्। अश्वांश्च बुहधा पश्य शोणितेन परिप्लुतान्॥ 8-55-43 (57776) अनुकर्षानुपासङ्गान्पताका विविधान्ध्वजान्। योधानां च महाशङ्खान्पाण्डुरांश्च प्रकीर्णकान्। निरस्तजिह्वान्मातङ्गाञ्शयानान्पर्वतोपमान्॥ 8-55-44 (57777) वैजयन्तीर्विचित्राश्च हतांश्च गजयोधिनः। वारणानां परिस्तोमान्संयुक्तानेककम्बलान्॥ 8-55-45 (57778) विपाटितविचित्राश्च रूपचित्राः कुथास्तथा। भिन्नाश्च बहुधा घण्टाः पतद्भिश्चूर्णिता गजैः॥ 8-55-46 (57779) वैदूर्यमणिदण्डांश्च पतितांश्चाङ्कुशान्भुवि। अश्वानां च युगापीडान्रत्नचित्रानुरश्छदान्॥ 8-55-47 (57780) विद्धाः सादिध्वजाग्रेषु सुवर्णविकृताः कुथाः। विचित्रान्मणिचित्रांश्च जातरूपपरिष्कृतान्॥ 8-55-48 (57781) अश्वास्तरपरिस्तोमान्राङ्कवान्पतितान्भुवि। चूडामणीन्नरेन्द्राणां विचित्राः काञ्चनस्रजः। छत्राणि चापविद्धानि चामरव्यजनानि च॥ 8-55-49 (57782) चन्द्रनक्षत्रभासैश्च वदनैश्चारुकुण्डलैः। क्लृप्तश्मश्रुभिरत्यर्थं वीराणां समलङ्कृतैः। वदनैः पश्य सञ्छन्नां महीं शोणितकर्दमाम्॥ 8-55-50 (57783) सजीवांश्च नरान्पश्य कूजमानान्समन्ततः। उपास्यमानांश्च बहून्न्यस्तशस्त्रैश्च भूपते। ज्ञातिभिश्च जलक्लिन्नान्रोदमानैर्मुहुर्मुहुः॥ 8-55-51 (57784) उत्क्रान्तानपरान्योधाञ्छादयित्वा तरस्विनः। पुनर्युद्धाय गच्छन्ति जये लुब्धाः प्रमन्यवः॥ 8-55-52 (57785) अपरे तत्रतत्रैव परिधावन्ति मानवाः। सन्निवृत्ताश्च ते शूरा दृष्टा चैतान्विचेतसः॥ 8-55-53 (57786) जलं त्यक्त्वा प्रधावन्ति क्रोशमानाः परस्परम्। जलं पीत्वा मृतान्पश्य पिबतोऽन्यांश्च भारत॥ 8-55-54 (57787) परिष्वज्य प्रियानन्ये बान्धवान्बन्धुवत्सलाः। विसंज्ञान्समरे योधांस्तत्रतत्र महारणे॥ 8-55-55 (57788) पश्यापरान्नरश्रेष्ठ सन्दष्टोष्ठपुटान्पुनः। भृकुटीकुटिलैर्वक्त्रैः प्रेक्षमाणान्महारणम्॥ 8-55-56 (57789) एतत्तवैवानुरूपं कर्मार्जुन महाहवे। दिवि वा देवराजस्य त्वया यत्कृतमाहवे॥ 8-55-57 (57790) सञ्जय उवाच। 8-55-58x (4976) एवं तां दर्शयन्कृष्णो युद्धभूमिं किरीटिने। गच्छन्नेवाशृणोच्छब्दं दुर्योधनबले महत्॥ 8-55-58 (57791) शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषं भेरीपणवनिःस्वनम्। रथाश्वनरनागानां पादशब्दांश्च दारुणान्॥ 8-55-59 (57792) प्रविश्य तद्बलं कृष्णस्तुरगैर्वातवेगितैः। पाण्ड्येनाभ्यर्दितं सैन्यं त्वदीयं वीक्ष्य विस्मितः॥ 8-55-60 (57793) स हि नानाविधैर्बाणैरिष्वस्त्रप्रवरो युधि। न्यहनद्द्विषतां पूगान्गतासूनन्तको यथा॥ 8-55-61 (57794) गजवाजिमनुष्याणां शरीराणि शितैः शरैः। भित्त्वा प्रहरतां श्रेष्ठो विदेहासूनपातयत्॥ 8-55-62 (57795) शत्रुप्रवीरैरस्त्राणि नानाशस्त्राणि सायकैः। छित्त्वा तानवधीच्छत्रून्पाण्ड्यः शक्र इवासुरान्॥ ॥ 8-55-63 (57796) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे पञ्चपञ्चाशोऽध्यायः॥ 55 ॥

8-56-0 (57797) धृतराष्ट्र उवाच। 8-56-0x (4977) प्रोक्तस्त्वया पूर्वमेव प्रवीरो लोकविश्रुतः। न त्वस्य कर्म सङ्ग्रामे त्वया सञ्जय कीर्तितम्॥ 8-56-1 (57798) तस्य विस्तरशो ब्रूहि प्रवीरस्याद्य विक्रमम्। शिक्षां प्रभावं वीर्यं च प्रमाणं दर्पमेव च॥ 8-56-2 (57799) सञ्जय उवाच। 8-56-3x (4978) भीष्मद्रोणकृपद्रौणिकर्णार्जुनजनार्दनान्। समाप्तविद्यान्धनुषि श्रेष्ठान्यान्सप्त मन्यसे॥ 8-56-3 (57800) यो ह्याक्षिपति वीर्येण सर्वानेतान्महारथान्। न मेने चात्मना तुल्यं कञ्चिदेव नरेश्वरम्॥ 8-56-4 (57801) तुल्यतांद्रोणभीष्माभ्यामात्मनो यो न मृष्यते। वासुदेवार्जुनाभ्यां च न्यूनतां नैच्छतात्मनि॥ 8-56-5 (57802) स पाण्ड्योऽर्थपतिश्रेष्ठः सर्वशस्त्रभृतां वरः। कर्णस्यानीकमहनत्पाशहस्त इवान्तकः॥ 8-56-6 (57803) तदुदीर्णरथाश्वेभं पत्तिप्रवरसङ्कुलम्। कुलालचक्रवद्धान्तं पाण्ड्येनाभ्याहतं बलात्॥ 8-56-7 (57804) व्यश्वसूतध्वजरथान्विप्रयुक्तयुगान्रथान्। सम्यगस्तैः शरैः पाण्ड्यो वायुर्मेघानिवाक्षिपत्॥ 8-56-8 (57805) द्विरदान्प्रवरारोहान्विपताकायुधध्वजान्। स पादरक्षानहनद्वज्रेणाद्रीनिवाद्रिहा॥ 8-56-9 (57806) स शक्तिप्रासतूणीरानश्वारोहान्हयानपि। पुलिन्दखसबाह्लीकनिषादान्ध्रककुन्तलान्॥ 8-56-10 (57807) दाक्षिणात्यांश्च भोजांश्च शूरान्सङ्ग्रामकर्कशान्। विशस्त्रकवचान्बाणैः कृत्वा पाण्ड्योऽकरोद्व्यसून्॥ 8-56-11 (57808) चतुरङ्गं बलं बाणैर्निघ्नन्तं पाण्डयमाहवे। दृष्ट्वा द्रौणिरसम्भ्रान्तमसम्भ्रान्तस्ततोऽभ्ययात्॥ 8-56-12 (57809) आभाष्य चैनं मधुरमभीतं तमभीतवत्। प्राह प्रहरतां श्रेष्ठः स्मितपूर्वं समाह्वयत्॥ 8-56-13 (57810) राजन्कमलपत्राक्ष प्रधानायुधवाहन। वज्रसंहननप्रख्य प्रख्यातबलपौरुष॥ 8-56-14 (57811) मुष्टिक्लिष्टाङ्गुलिभ्यां च व्यायताभ्यां महद्धनुः। दोर्भ्यां विस्फारयन्भासि महाजलदवद्भृशम्॥ 8-56-15 (57812) शरवर्षैर्महावेगैरमित्रानभिवर्षतः। मदन्यं नानुपश्यामि प्रतिवीरं तवाहवे॥ 8-56-16 (57813) रथद्विरदपत्त्यश्वानेकः प्रमथसे बहून्। मृगसङ्घानिवारण्ये विभीर्भीमबलो हरिः॥ 8-56-17 (57814) महता रथघोषेण दिवं भूमिं च नादयन्। वर्षान्ते सस्यां सूर्यो भाभिरादीपयन्निव॥ 8-56-18 (57815) संस्पृशानः शरैः पूर्णौ तूणी चाशीविषोपमैः। मयैवैकेन युध्यस्व त्र्यम्बकेनान्धको यथा॥ 8-56-19 (57816) एवमुक्तस्तथेत्युक्त्वा प्रमथ्यैनं स पार्थिवः। कर्णिना द्रोणतनयं विव्याध मलयध्वजः॥ 8-56-20 (57817) मर्मभेदिभिरत्युग्रैर्बाणैरग्निशिखोपमैः। मर्मस्वभ्यहनद्द्रौणिः पाण्ड्यमाचार्यनन्दनः॥ 8-56-21 (57818) ततोऽपरान्नवांस्तूर्णं नाराचान्कङ्कवाससः। गत्या दशम्या संयुक्तानश्वत्थामाऽप्यवासृजत्॥ 8-56-22 (57819) तानच्छिनत्तदा पाण्ड्यश्चतुर्भिरपरैः शरैः। चतुरोऽभ्याहनच्चाश्वानाशु ते व्यसवोऽभवन्॥ 8-56-23 (57820) अथ द्रोणसुतस्येषूंस्ताञ्छित्त्वा निशितैः शरैः। धनुर्ज्यां विततां पाण्ड्यश्चिच्छेदादित्यतेजसः॥ 8-56-24 (57821) दिव्यं धनुरथाधिज्यं कृत्वा द्रौणिरमित्रहा। प्रेक्ष्य चाशु रथे युक्तान्नरैरन्यान्हयोत्तमान्॥ 8-56-25 (57822) ततः शरसहस्राणि प्रेषयामास वै द्विजः। इषुसम्बाधमाकाशमकरोद्दिश एव च॥ 8-56-26 (57823) ततस्तानस्यतः सर्वान्द्रौणेर्बाणान्महात्मनः। जानानोप्यक्षयान्पाण्ड्यो शातयत्पुरुषर्षभः॥ 8-56-27 (57824) प्रयुक्तांस्तान्प्रयत्नेन छित्त्वा द्रौणेरिषूनरिः। चक्ररक्षौ रणे तस्य प्राणुदन्निशितैः शरैः॥ 8-56-28 (57825) अथ तल्लाघवं दृष्ट्वा मण्डलीकृतकार्मुकः। प्रास्यद्द्रोणसुतो बाणान्वृष्टिं पूषानुजो यथा॥ 8-56-29 (57826) अष्टावष्टगवान्यूहुः शकटानि यदायुधम्। अह्नस्तदष्टभागेन द्रौणिश्चिक्षेप मारिष॥ 8-56-30 (57827) तमन्तकमिव क्रुद्धमन्तकालान्तकोपमम्। ये ये ददृशिरे रूपं विसंज्ञाः प्रायशोऽभवन्॥ 8-56-31 (57828) आचार्यपुत्रस्तां सेनां बाणवृष्ट्या व्यवीवृषत्। पर्जन्य इव घर्मान्ते वृष्ट्या साद्रिद्रुमां महिम्॥ 8-56-32 (57829) द्रौणिपर्जन्यमुक्तां तां बाणवृष्टिं सुदुःसहाम्। वायव्यास्त्रेण स क्षिप्रं विद्ध्वा पाण्ड्यातिलोऽनदत्॥ 8-56-33 (57830) तस्य नानदतः केतुं चन्दनागुरुरूषितम्। मलयप्रतिमं द्रौणिश्छित्त्वाश्वांश्चतुरोऽहनत्॥ 8-56-34 (57831) सूतमेकेषुणा हत्वा महाजलदनिःस्वनम्। धनुश्छित्त्वाऽर्धचन्द्रेण तिलशो व्यधमद्रथम्॥ 8-56-35 (57832) अस्त्रैरस्त्राणि संवार्य छित्त्वा सर्वायुधानि च। प्राप्तमप्यहितं द्रौणिर्नाहनद्युद्धतृष्णया॥ 8-56-36 (57833) हतेश्वरो दन्तिवरः सुकल्पित-- सत्वराभिसृष्टः प्रतिशब्दगो बली। तमाद्रवद्द्रौणिशराहतस्त्वरन् जवेन कृत्वा प्रतिहस्तिगर्जितम्॥ 8-56-37 (57834) तं वारणं वारणयुद्धकोविदो द्विपोत्तमं पर्वतसानुसन्निभम्। सम्भ्यतिष्ठन्मलयध्वजस्त्वर-- न्यथाऽद्रिशृङ्गं हरिरुन्नदंस्तथा॥ 8-56-38 (57835) स तोमरं भास्कररश्मिवर्चसं बलास्त्रसर्गोत्तमयत्नमन्युभिः। ससर्ज शीघ्रं परिपीडयन्गजं गुरोः सुताय द्रविडेश्वरो नदन्॥ 8-56-39 (57836) मणिप्रवेकोत्तमवज्रहाटकै-- रलङ्कृतं चांशुकमाल्यमौक्तिकैः। हतो मयासीत्यसकृन्मुदा नद-- न्पराभिनद्द्रौणिवराङ्गभूषणम्॥ 8-56-40 (57837) तदर्कचन्द्रग्रहपावकत्विषं भृशाभिघातात्पतितं विघूर्णितम्। महेन्द्रवज्राभिहतं महास्वनं यथाऽद्रिशृङ्गं भरणीतले तथा॥ 8-56-41 (57838) ततः प्रजज्वाल परेण मन्युना' पादाहतो नागपतिर्यथा तथा। समाददे चान्तकदण्डसन्निभा-- निषूनमित्रान्तकरांश्चतुर्दश॥ 8-56-42 (57839) द्विपस्य पादाग्रकरान्स पञ्चभि-- र्नृपस्य बाहू च शिरोऽथ च त्रिभिः। जघान पड्भिः पडृतूपमत्विषः स पाण्ड्यराजानुचरान्महारथान्॥ 8-56-43 (57840) सुदीर्घवृत्तौ वरचन्दनोक्षितौ सुवर्णमुक्तामणिवज्रभूषणौ। भुजौ धरायां पतितौ नृपस्य तौ विचेष्टतुस्तार्क्ष्यहताविवोरगौ॥ 8-56-44 (57841) शिरश्च तत्पूर्णशशिप्रभाननं सरोषताम्रायतनेत्रमुन्नसम्। क्षितावपि भ्राजति तत्सकुण्डलं विशाखयोर्मध्यगतः शशी यथा॥ 8-56-45 (57842) [स तु द्विपः पञ्चभिरुत्तमेषुभिः कृतः षडंशश्चतुरो नृपस्त्रिभिः। कृतो दशांशः कुशलेन युध्यता यथा हविस्तद्दश दैवतं तथा॥ 8-56-46 (57843) स पादशो राक्षसभोजनान्बहून् प्रदाय पाण्ड्योऽश्वमनुष्यकुञ्जरान्। स्वधामिवाप्य ज्वलनः पितृप्रिय-- स्ततः प्रशान्तः सलिलप्रवाहतः]॥ 8-56-47 (57844) समाप्तविद्यं तु गुरोः सुतं नृपः समाप्तकर्माणमुपेत्य ते सुतः। सुहृद्वृतोऽत्यर्थमपूजयन्मुदा जिते बलौ विष्णुमिवामरेश्वरः॥ ॥ 8-56-48 (57845) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे षट्पञ्चाशोऽध्यायः॥ 56 ॥

8-57-0 (57846) दृतराष्ट्र उवाच। 8-57-0x (4979) पाण्ड्ये हते किमकरोदर्जुनो जयतांवरः। एकवीरेण कर्णेन द्राविते च युधिष्ठिरे॥ 8-57-1 (57847) समाप्तविद्यो बलवान्युक्तो वीरश्च पाण्डवः। सर्वभूतेष्वनुज्ञातः शङ्करेण महात्मना॥ 8-57-2 (57848) तस्मान्महद्भयं तीव्रममित्रघ्नाद्धनञ्जयात्। स यत्तत्राकरोत्पार्थस्तन्ममाचक्ष्व सञ्जय॥ 8-57-3 (57849) सञ्जय उवाच। 8-57-4x (4980) हते पाण्ड्येऽर्जुनं कृष्णस्त्वरन्नाह वचो हितम्। हतं पश्य स्वराजानमपयातांश्च पाण्डवान्॥ 8-57-4 (57850) कर्णं पश्य महारङ्गे ज्वलन्तमिव पावकम्। असौ भीमो महेष्वासः प्रतिवृत्तो रणं प्रति॥ 8-57-5 (57851) त इमे नानुवर्तन्ते धृष्टद्युम्नपुरोगमाः। पाञ्चालाः सृञ्जयाश्चैव पाण्डवानां चमूमुखम्॥ 8-57-6 (57852) `निवृत्तैश्च पुनः पार्थैर्भग्नं शत्रुबलं महत्'। कौरवान्द्रवतो ह्येष कर्णो वारयते भृशम्॥ 8-57-7 (57853) अन्तकप्रतिमो वेगे शक्रतुल्यपराक्रमः। असौ गच्छति कौन्तेय द्रौणिः शस्त्रभृतां वरः॥ 8-57-8 (57854) तमेष प्रद्रुतः सङ्ख्ये धृष्टद्युम्नो महारथः। अश्वत्थाम्ना हताः सङ्ख्ये सर्वे कौन्तेय सृञ्जयाः॥ 8-57-9 (57855) रथाश्वनरनागानां कृतं च कदनं महत्। इत्येतत्सर्वमाचष्ट वासुदेवः किरीटिने॥ 8-57-10 (57856) एतच्छ्रुत्वा च दृष्ट्वा च भ्रातृणां व्यसनं महत्। वाहयाश्वान्हृषीकेश क्षिप्रमित्याह पाण्डवः॥ 8-57-11 (57857) ततः प्रायाद्धृषीकेशो रथेनाप्रतिमो युधि। `ततो रेणुः समभवत्पुनस्तत्र महारणे॥ 8-57-12 (57858) ततो राजन्महानासीत्सङ्गामो रोमहर्षणः। सिंहनादरवाश्चात्र प्रादुरासन्समागमे। उभयोः सेनयो राजन्मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्॥ 8-57-13 (57859) ततः हुनः समाजग्मुरभीताः कुरुसृञ्जयाः। युधिषरमुखाः पार्था वैकर्तनमुखा वयम्॥ 8-57-14 (57860) ततः प्रववृते यूद्धं घोररूपं विशाम्पते। कर्णस्य पाण्डवानां च यमराष्ट्रविवर्धनम्॥ 8-57-15 (57861) तस्मिन्प्रवृत्ते सङ्ग्रामे तुमुले रोमहर्षणे। संशप्तकेषु वीरेषु किञ्चिच्छेषेषु भारत॥ 8-57-16 (57862) धृष्टद्युम्नो महाराज सहितः सर्वराजभिः। कर्णमेवाभिदुद्राव पाण्डवाश्च महारथाः॥ 8-57-17 (57863) आगच्छमानांस्तान्दृष्ट्वा सङ्ग्रमे विजयैषिणः। दधारैको रणे कार्णो जलौघानिव पर्वतः॥ 8-57-18 (57864) समासाद्य तु ते कर्णं व्यशीर्यन्त महारथाः। यथाऽचलं समासाद्य वार्योधाः सर्वतोदिशम्॥ 8-57-19 (57865) तयोरासीन्महाराज सङ्ग्रामो घोरदर्शनः। प्रवृद्धयोर्महारङ्गे बलिनोर्विजिगीषतोः॥ 8-57-20 (57866) धृष्टद्युम्नस्तु राधेयं शरेणानतपर्वणा। छादयामास सङ्क्रुद्धस्तिष्ठतिष्ठेति चाब्रवीत्॥ 8-57-21 (57867) विजयं तु धनुः श्रेष्ठं विधृन्वानो महारथः। पार्षतस्य धनुश्छित्त्वा शरांश्चाशीविषोपमान्॥ 8-57-22 (57868) ववर्ष शरवर्षाणि तोयवर्षानिवाम्बुदः। छादयामास सङ्क्रुद्धः पार्षतं नवभिः शरैः॥ 8-57-23 (57869) ते हेमविकृतं वर्म भित्त्वा तस्य महात्मनः। शोणिताक्ता व्यराजन्त शक्रगोपा इवानघ॥ 8-57-24 (57870) तदपास्य धनुश्छिन्नं धृष्टद्युम्नः प्रतापवान्। ततोऽन्यद्धनुरादाय सारवद्भारसाधनम्। कर्णं विव्याध सप्तत्या शरैः सन्नतपर्वभिः॥ 8-57-25 (57871) तथैव राजन्कर्णोऽपि पार्षतं शत्रुतापनम्। द्रोणशत्रुं महेष्वासो विव्याध निशितैः शरैः॥ 8-57-26 (57872) पुनरन्यं महाराज शरं कनकभूषणम्। प्रेषयामास समरे मृत्युदण्डमिवापरम्॥ 8-57-27 (57873) तमापतन्तं सहसा घोररूपं विशाम्पते। चिच्छेद शतधा राजन्पार्षतः कृतहस्तवत्॥ 8-57-28 (57874) दृष्टवान्पतितं भूमौ शरं कर्णो विशाम्पते॥ 8-57-29 (57875) पार्षतः शरवर्षेण समन्तात्पर्यवारयत्। विव्याध चैनं त्वरितो नाराचैः सप्तभिस्तदा॥ 8-57-30 (57876) तं प्रत्यविध्यद्दशभिः शरैर्हेमविभूषितैः। तयोर्युद्धं समभवद्दृष्टिश्रोत्रमनोहरम्॥ 8-57-31 (57877) आसीद्धोरं च चित्रं च प्रेक्षणीयं च सर्वशः॥ 8-57-32 (57878) सर्वेषां तत्र भूतानां रोमहर्षो व्यजायत। दृष्ट्वा तत्समरे कर्म कर्णपार्षतयोर्नृप॥ 8-57-33 (57879) एतस्मिन्नन्तरे द्रौणिरभ्ययात्तं महारथम्। पार्षतं शत्रुदमनं शत्रुवीर्यासुनाशनम्॥ 8-57-34 (57880) स दृष्ट्वा समरे यान्तमभीतं च महारथम्। अभ्यभाषत सङ्क्रुद्धः पार्षतं शत्रुतापनम्॥ 8-57-35 (57881) रथं रथेन सम्पीड्य पार्षतस्य तु ब्राह्मणः॥ 8-57-36 (57882) तिष्ठतिष्ठेति ब्रह्मघ्न न मे जीवन्विमोक्ष्यसे। इत्युक्त्वा सुभृशं वीरः शीघ्रकृन्निशितैः शरैः। छादयामास समरे यतमानो महारथः॥ 8-57-37 (57883) यत्नतः परया शक्त्या धृष्टद्युम्नं महारथम्। योधयामास समरे क्रुद्धरूपो विशाम्पते॥ 8-57-38 (57884) तयोस्तु सन्निपाते हि घोररूपो विशाम्पते॥ 8-57-39 (57885) यथा हि समरे द्रौणिः पार्षतं दृश्यत मारिष। नातिहृष्टमना ह्यासीन्मन्वानो मृत्युमात्मनः॥ 8-57-40 (57886) स ज्ञात्वा पितुरत्यन्तरैरिणं तु महाहवे। आत्मानं समरे ज्ञात्वाऽशस्त्रवध्यं महाबलः। जवेनाभिययौ द्रौणिं कालः कालक्षये यथा॥ 8-57-41 (57887) द्रौणिस्तु दृष्ट्वा राजेन्द्र धृष्टद्युम्नमवस्थितम्। क्रोधेन निःश्वसन्वीरः पार्षदं समभिद्रवत्॥ 8-57-42 (57888) तावन्योन्यं तु दृष्ट्वैव संरम्भं जग्मतुः परम्। प्रगृह्य महती चापे शरासनसमन्विते॥ 8-57-43 (57889) अथाब्रवीन्महाराज द्रोणपुत्रः प्रतापवान्। धृष्टद्युम्नं समीपस्थं त्वरमाणो विशाम्पते॥ 8-57-44 (57890) पाञ्चालापशदाद्य त्वां प्रेषयामि यमक्षयम्। पापं हि यत्त्वया कर्म कृतं तातं घ्नता रणे॥ 8-57-45 (57891) अद्य त्वं प्राप्स्यसे तद्वै यथा ह्यकुशलस्तथा। अरक्ष्यमाणः पार्थेन यदि तिष्ठसि संयुगे। नापक्रामसि वा मोहात्सत्यमेतद्ब्रवीमि ते॥ ॥ 8-57-46 (57892) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे सप्तपञ्चाशोऽध्यायः॥ 57 ॥

8-58-0 (57893) सञ्जय उवाच। 8-58-0x (4981) एवमुक्तः प्रत्युवाच धृष्टद्युम्नः प्रतापवान्। आशिषं तां प्रवक्तव्यां मामको दास्यते तव॥ 8-58-1 (57894) येनैव ते पितुर्दत्ता यतमानस्य संयुगे। एष ते प्रतिवाक्यं वै असिर्दास्यति मामकः। येन कृत्तं तव पितुर्यतमानस्य तच्छिरः॥ 8-58-2 (57895) यदि तावन्मया द्रोणो निहतो ब्राह्मणब्रुवः। त्वामिदानीं कथं युद्धे न हनिष्यामि किल्बिषम्॥ 8-58-3 (57896) एवमुक्त्वा महातेजाः सेनापतिररिन्दमः। सुतीक्ष्णेनाथ भल्लेन द्रौणिं विव्याध पार्षतः॥ 8-58-4 (57897) ततो द्रौणिः सुसङ्क्रुद्धः शरैः सन्नतपर्वभिः। आच्छादयद्दिशो राजन्धृष्टद्युम्नस्य संयुगे॥ 8-58-5 (57898) नैवान्तरिक्षं न दिशो नापि योधाः सहस्रशः। दृश्यन्ते वै महाराज शरैश्छन्नाः समन्ततः। एकः सन्वारयामास प्रेक्षणीयः समन्ततः॥ 8-58-6 (57899) तथैव पार्षतो राजन्द्रौणिमाहवशोभिनम्। शरैः सञ्छादयामास सूतपुत्रस्य पश्यतः॥ 8-58-7 (57900) राधेयोऽपि महाराज पाञ्चालान्सह पाण्डवैः। द्रौपदेया युधामन्युमुत्तमौजसमेव च॥ 8-58-8 (57901) सात्यकिश्च महाराज योधांश्चान्यान्सहस्रशः। एकस्तान्वारयामास प्रेक्षणीयः समन्ततः॥ 8-58-9 (57902) धृष्टद्युम्नस्तु समरे द्रौणेश्चिच्छेद कार्मुकम्। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन पश्यतां सर्वयोधिनाम्॥ 8-58-10 (57903) तदपास्य धनुश्छिन्नमन्यदादत्त कार्मुकम्। वेगवत्समरे घोरं शरांश्चाशीविषोपमान्॥ 8-58-11 (57904) स पार्षतस्य राजेन्द्र धनुः शक्तिं गदां ध्वजम्। हयान्सूतं रथं चैव निमेषाद्व्यधमच्छरैः॥ 8-58-12 (57905) स च्छिन्नधन्वा विरथो हताश्वो हतसारथिः। खङ्गमादत्त विपुलं शतचन्द्रं च भानुमत्॥ 8-58-13 (57906) द्रौणिस्तदपि राजेन्द्र भल्लैः क्षिप्रं महारथः। चिच्छेद समरे वीरः क्षिप्रहस्तो दृढायुधः॥ 8-58-14 (57907) रथादनवरूढस्य धन्विनो बाहुशालिनः। पश्यतां सर्वसैन्यानां तदद्भुतमिवाभवत्॥ 8-58-15 (57908) धृष्टद्युम्नं तु विरथं हताश्वरथसारथिम्। शस्त्रैश्च बहुधा विद्धमस्त्रैश्च शकलीकृतम्। नातरद्भरतश्रेष्ठ यदमानो महारथः॥ 8-58-16 (57909) तस्यान्तमिषुभी राजन्यदा द्रौणिर्न गच्छति। अथ त्यक्त्वा रथं वीरः पार्षतं त्वरितोऽन्वगात्। प्रगृह्य विपुलं खह्गं जातरूपपरिष्कृतम्॥ 8-58-17 (57910) तस्य सम्पततो राजन्वपुरासीन्महात्मनः। गरुडस्येव ततो जिघृक्षोः पन्नगोत्तमम्॥ 8-58-18 (57911) एतस्मिन्नेव काले तु केशवः परवीरहा। अब्रवीद्भरतश्रेष्ठमर्जुनं जयतां वरम्॥ 8-58-19 (57912) पश्य द्रौणिं पार्षतस्य यतमानं वधं प्रति। यत्नं करोति विपुलं हन्याच्चैनं न संशयः॥ 8-58-20 (57913) त्रायस्वैनं महाबाहो पार्षतं युद्धदुर्मदम्। द्रौणेरास्यगतं वीर मृत्योरास्यगतं यथा॥ 8-58-21 (57914) एवमुक्त्वा महाराज वासुदेवः प्रतापवान्। प्रैषयत्तुरगान्यत्र द्रौणिर्वीरो व्यवस्थितः॥ 8-58-22 (57915) ते हयाश्चन्द्रसङ्काशाः केशवेन प्रचोदिताः। पिबन्त इव चाकाशं जग्मुद्रौणेर्महारथम्॥ 8-58-23 (57916) दृष्ट्वा द्रौणिर्महाराज वासुदेवधनंजयौ। धृष्टद्युम्नवधे राजंश्चक्रे यत्नं महाबलः॥ 8-58-24 (57917) विकृष्यमाणं दृष्ट्वै धृष्टद्युम्नं जनेश्वर। शरांश्चिक्षेप वै पार्थो द्रौणिं प्रति महारथः॥ 8-58-25 (57918) ते शरा हेमविकृता गाण्डीवप्रेषिता भृशम्। द्रौणिमासाद्य विविशुर्वल्मीकमिव पन्नगाः॥ 8-58-26 (57919) विद्धस्तु तैः शरैर्घोरैद्रोणपुत्रः प्रतापवान्। उत्सृज्य समरे राजन्पाञ्चालममितौजसम्॥ 8-58-27 (57920) आरुरोह रथं वीरो धनञ्जयशरार्दितः। प्रगृह्य च धनुः श्रेष्ठं पार्थं विव्याध सायकैः॥ 8-58-28 (57921) एतस्मिन्नन्तरे शूरः सहदेवो जनाधिप। अपोवाह रथेनाजौ पार्षतं शत्रुतापनम्॥ 8-58-29 (57922) अर्जुनोऽपि महाराज द्रौणिं विव्याध पत्रिभिः। तं द्रोणपुत्रः संरब्धो बाह्वोरुरसि चार्पयत्॥ 8-58-30 (57923) क्रोधितस्तु रणे पार्थो नाराचं कालसन्निभम्। द्रोणपुत्राय चिक्षेप यमदण्डमिवापरम्॥ 8-58-31 (57924) स ब्राह्मणस्यांसदेशे निपपात महाद्युतेः। स विह्वलो महाराज शरवेगेन संयुगे। निषसाद रथोपस्थे वैक्लव्यं परमं ययौ॥ 8-58-32 (57925) तं तु मत्वा हतं वीरं सारथिः शत्रुकर्शनम्। अपोवाह रणेनाजौ त्वरमाणो रणाजिरात्॥ 8-58-33 (57926) अथोद्धृष्टं महाराज पाञ्चालैर्जितकाशिभिः। मोक्षितं पार्षतं दृष्ट्वा द्रोणपुत्रं च पीडितम्॥ 8-58-34 (57927) वादित्राणि च दिव्यानि प्रावाद्यन्त सहस्रशः। सिंहनादश्च सञ्जज्ञे दृष्ट्वा युद्धं तदद्भुतम्॥ 8-58-35 (57928) ततः कर्णो महाराज व्याक्षिपद्विजयं धनुः। दृष्ट्वार्जुनं रणे क्रुद्धः प्रेक्षते च मुहुर्मुहुः। द्वैरथं चापि पार्थेन गन्तुकामो महाद्युतिः॥ 8-58-36 (57929) एवं कृत्वाऽब्रवीत्पार्थो वासुदेवं धनञ्जयः। याहि संशप्तकान्कृष्ण कार्यमेतत्परं मम॥ 8-58-37 (57930) ततः प्रयातो गोविन्दः श्रुत्वा पाण्डवभाषितम्। रथेनातिपताकेन मनोमारुतरंहसा॥ 8-58-38 (57931) एवमेष क्षयो वृत्तः पृथिव्यां पृथिवीपते। तावकानां परेषां च राजन्दुर्मन्त्रिते तव॥ ॥ 8-58-39 (57932) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे अष्टपञ्चाशोऽध्यायः॥ 58 ॥

8-59-0 (57933) सञ्जय उवाच। 8-59-0x (4982) ततः प्रववृते भूयः सङ्ग्रामो राजसत्तम। कर्णस्य पाण्डवानां च यमराष्ट्रविवर्धनः॥ 8-59-1 (57934) धनूंषि बाणान्परिघानसिपट्टसतोमरान्। मुसलानि भुशुण्डीश्च शक्तिरिष्टिपरश्वथान्॥ 8-59-2 (57935) गदाः प्रासाञ्शितान्कुन्तान्भिंडिपालान्महाङ्कुशान्। प्रगृह्य क्षिप्रमापेतुः परस्परजिघांसया॥ 8-59-3 (57936) बाणज्यातलशब्देन द्यां दिशः प्रदिशो वियत्। पृथिवीं नेमिघोषेण नादयन्तोऽभ्ययुः परान्॥ 8-59-4 (57937) तेन शब्देन महता संहृष्टाश्चक्रुराहवम्। वीरा वीरैर्महाप्तोरकलहान्तं तितीर्षवः॥ 8-59-5 (57938) ज्यातलत्रधनुःशब्दाञ्शस्त्राणां च निपात्यताम्। ताडितानां च पतता निनादांश्च पदातिनाम्॥ 8-59-6 (57939) बाणशब्दांश्च विविधाञ्शूराणां चाभिगर्जताम्। श्रुत्वा गजा भृशं त्रेसुः पेतुर्मम्लुश्च सैनिकाः॥ 8-59-7 (57940) तेषां निनदतां चैव शस्त्रवर्षं च मुञ्चताम्। बहूनाधिरथिर्वीरः प्रममाथेषुभिः परान्॥ 8-59-8 (57941) पञ्च पाञ्चालवीराणां रथान्दश च पञ्च च। साश्वसूतध्वजान्कर्णः शरैर्निन्ये यमक्षयम्॥ 8-59-9 (57942) योधमुख्या महावीर्याः पाण्डूनां कर्णमाहवे। शिक्षितास्तमभिद्रुत्य परिवव्रुः समन्ततः॥ 8-59-10 (57943) ततः कर्णो द्विषत्सेनां शरवर्षैर्विलोडयन्। विजगाहाण्डजाकीर्णां पद्मिनीमिव यूथपः॥ 8-59-11 (57944) द्विषत्सैन्यमवस्कन्द्य राधेयो धनुरुत्तमम्। विधुन्वानः शितैर्बाणैः शिरांस्युन्मथ्य पातयत्॥ 8-59-12 (57945) `हस्तिनः समहामात्रान्साश्वारोहान्हयानपि। रथिनोऽप्येकबाणेन भ्रमतश्चावपातयत्'॥ 8-59-13 (57946) वर्म वा चर्म वाऽश्रित्य निपातमपि देहिनः। विषेहुर्नास्य संस्पर्शं द्वितीयस्य पतत्त्रिणः॥ 8-59-14 (57947) वर्मयुक्तेषु देहेषु धनुषोऽस्यञ्शिताञ्शरान्। मौर्व्या तलत्रे न्यहनत्कशया वाजिनो यथा॥ 8-59-15 (57948) पाण्डुसृञ्जयपाञ्चालाञ्शरगोचरमागतान्। ममर्द तरसा कर्णः सिंहो मृगगणानिव॥ 8-59-16 (57949) ततः पाञ्चालपुत्रश्च द्रौपदेयाश्च मारिष। यमौ च युयुधानश्च त्वरिताः कर्णमभ्ययुः॥ 8-59-17 (57950) तेषु व्यायच्छमानेषु कुरुपाञ्चालपाण्डुषु। प्रियानसून्रणे त्यक्त्वा योधा जघ्नुः परस्परम्॥ 8-59-18 (57951) सुसन्नद्धाः कवचिनः सशिरस्त्राणभूषणाः। गदाभिर्मुसलैश्चान्ये परिघैश्च महाबालाः॥ 8-59-19 (57952) समभ्यधावन्त भृशं कालदण्डैरिवोद्यतैः। नर्दन्तश्चाह्वयन्तश्च प्रवल्गन्तश्च मारिष॥ 8-59-20 (57953) ततो निजघ्नुरन्योन्यं पेतुश्चान्योन्यताडिताः। वमन्तो रुधिरं गात्रैर्विमस्तिष्केक्षमायुधाः॥ 8-59-21 (57954) दन्तपूर्णैः सरुधिरैर्वक्रैर्दाडिमसन्निभैः। जीवन्त इव चाप्येके तस्थुः शस्त्रौघबृंहिताः॥ 8-59-22 (57955) परश्वथैश्चाप्यपरे पट्टसैरसिभिस्तथा। शक्तिभिर्भिण्डिपालैश्च नखरप्रासतोमरैः॥ 8-59-23 (57956) ततक्षुश्चिच्छिदुश्चान्ये बिभिदुश्चिक्षिपुस्तथा। सञ्चकर्तुश्च जघ्नुश्च राजन्योधा महारणे॥ 8-59-24 (57957) पेतुरन्योन्यनिहता व्यसवो रुधिरोक्षिताः। क्षरन्तः स्वरसं रक्तं प्रकृत्ताश्चन्दना इव॥ 8-59-25 (57958) रथै रथा विनिहता हस्तिभिश्चापि हस्तिनः। नरैर्नरा हताः पेतुरश्वाश्चाश्वैः सहस्रशः॥ 8-59-26 (57959) ध्वजाः शिरांसि च्छिन्नाः पेतुर्महीतले॥ `वध्यतां दारुणाः शब्दाः पततां स्तनतामपि। 8-59-27 (57960) क्षुरैर्भल्लार्धचन्द्रैश्च च्छिन्नाः पेतुर्महीतले॥ नराश्वेभरथानां हिनराश्वेभरथैस्तथा'॥ 8-59-28 (57961) नरांश्च नागांश्च रथान्हयान्ममृदुराहवे॥ 8-59-29 (57962) अश्वारोहैर्हताः शूराश्छिन्नहस्ताश्च दन्तिनः। सपताकाध्वजाः पेतुर्विशीर्णा इव पर्वताः॥ 8-59-30 (57963) पत्तिभिश्च समाप्लुत्य द्विरदाः स्यन्दनास्तथा। हताश्च हन्यमानाश्च पतिताश्चैव सर्वशः॥ 8-59-31 (57964) अश्वारोहाः समासाद्य त्वरिताः पत्तिभिर्हताः। सादिभिः पत्तिसङ्घाश्च निहता युधि शेरते॥ 8-59-32 (57965) मृदितानीव पद्मानि प्रम्लाना इव च स्रजः। हतानां वदनान्यासन्गात्राणि च महाहवे॥ 8-59-33 (57966) रूपाण्यत्यर्थकान्तानि द्विरदाश्वनृणां नृप। समुन्नानीव वस्त्राणि ययुर्दुर्दुर्शतां पराम्॥ ॥ 8-59-34 (57967) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकोनषष्टितमोऽध्यायः॥ 59 ॥

8-60-0 (57968) सञ्जय उवाच। 8-60-0x (4983) हस्तिभिस्तु महामात्रास्तव पुत्रेण चोदिताः। धृष्टद्युम्नं घ्नतेत्याशु क्रुद्धाः पार्षतमभ्ययुः॥ 8-60-1 (57969) प्राच्याश्च दाक्षिणात्याश्च प्रवरा गजयोधिनः। अङ्गा वङ्गाश्च पुण्ड्राश्च मागधास्ताम्रलिप्तकाः॥ 8-60-2 (57970) मेकलाः कोशला मद्रा दशार्णा निषधास्तथा। गजयुद्धेषु कुशलाः कलिङ्गैः सह भारत॥ 8-60-3 (57971) शरतोमरनाराचैर्वृष्टिमन्त इवाम्बुदाः। सिषिचुस्ते ततः सर्वे पाञ्चालबलमाहवे॥ 8-60-4 (57972) तानभिद्रवतो नागान्मदवेगसमुद्धतान्। विपाठक्षुरनाराचैर्धृष्टद्युम्नो ह्यवीवृषत्॥ 8-60-5 (57973) एकैकं दशभिः ष़ड्भिरष्टाभिरपि पार्षतः। द्विरदानभिविव्याध क्षिप्रं गिरिनिभाञ्शरैः॥ 8-60-6 (57974) प्रच्छाद्यमानं द्विरदैर्मेघैरिव दिवाकरम्। पर्ययुः पाण्डुपाञ्चाला नदन्तो ह्यात्तकार्मुकाः॥ 8-60-7 (57975) तान्नागानभिवर्षन्तो ज्यातलत्रविनादिनः। वीरनृत्यं प्रनृत्यन्तः शूरतालप्रचोदितैः। नकुलः सहदेवश्च द्रौपदेयाः प्रभद्रकाः॥ 8-60-8 (57976) सात्यकिश्च शिखण्डी च चेकितानश्च वीर्यवान्। समन्तात्सिषिचुर्वीरा मेघास्तोयैरिवाचलान्॥ 8-60-9 (57977) ते म्लेच्छैः प्रेषिता नागा नरानश्वान्रथानपि। हस्तैराक्षिप्य ममृदुः पद्भिश्चाप्यतिमन्यवः॥ 8-60-10 (57978) बिभिदुश्च विषाणाग्रैः समाक्षिप्य च चिक्षिपुः। विषाणलग्नाश्चाप्यन्ये परिपेतुर्विभीषणाः॥ 8-60-11 (57979) प्रमुखे वर्तमानं तु द्विपमङ्गस्य सात्यकिः। नाराचेनोग्रवेगेन भित्त्वा मर्माण्यताडयत्॥ 8-60-12 (57980) तस्यावर्जितकायस्य द्विरदादुत्पतिष्यतः। नाराचेनाहनद्वक्षः सात्यकिः सोऽपतद्भुवि॥ 8-60-13 (57981) पुण्ड्रस्यापततो नागं चलन्तमिव पर्वतम्। सहदेवः प्रसन्नाग्रैर्नाराचैरहनत्त्रिभिः॥ 8-60-14 (57982) विपताकं वियन्तारं विवर्मध्वजजीवितम्। तं कृत्वा द्विरदं भूयः सहदेवोऽङ्गमभ्ययात्॥ 8-60-15 (57983) सहदेवं तु नकुलो वारयित्वाङ्गमार्दयत्। नाराचैर्यमदण्डाभैस्त्रिभिर्नागं शतेन तम्॥ 8-60-16 (57984) दिवाकरकप्रख्यानङ्गश्चिक्षेप तोमरान्। नकुलाय शतान्यष्टौ त्रिधैकैकं तु सोऽच्छिनत्॥ 8-60-17 (57985) तथाऽर्धचन्द्रेण शिरस्तस्य चिच्छेद पाण्डवः। स पपात हतो म्लेच्छस्तेनैव सह दन्तिना॥ 8-60-18 (57986) अथाङ्गपुत्रे निहते हस्तिशिक्षाविशारदे। अङ्गाः क्रुद्धा महामात्रा नागैर्नकुलमभ्ययुः॥ 8-60-19 (57987) चलत्पताकैः सुमुखैर्हेमकक्ष्यातनुच्छदैः। मिमर्दिषन्तस्त्वरिताः प्रदीप्तैरिव पर्वतैः॥ 8-60-20 (57988) मेकलोत्कलकालिङ्गा निषधास्ताम्रलिप्तकाः। शरतोमरवर्षाणि विमुञ्चन्तो जिघांसवः॥ 8-60-21 (57989) तैश्छाद्यमानं नकुलं निशाकरमिवाम्बुदैः। परिपेतुः सुसंरब्धाः पाण्डुपाञ्चालसात्यकाः॥ 8-60-22 (57990) ततस्तदभवद्युद्धं रथिनां हस्तिभिः सह। सृजतां शरवर्षाणि तोमरांश्च सहस्रशः॥ 8-60-23 (57991) नागानां प्रास्फुटन्कुम्भा मर्माणि च नखानि च। दन्ताश्चैवातिविद्धानां नाराचैर्हेमभूषणैः॥ 8-60-24 (57992) तेषामष्टौ महानागांश्चतुःषष्ट्या सुतेजनैः। नाराचैः सहदेवस्तान्पातयामास सादिभिः॥ 8-60-25 (57993) अञ्जोगतिभिरायम्य प्रयत्नाद्धनुरुत्तमम्। नाराचैरहनन्नागान्नकुलः कुलनन्दनः॥ 8-60-26 (57994) ततः पाञ्चालशैनेयौ द्रौपदेयाः प्रभद्रकाः। शिखण्डी च महानागान्सिषिचुः शरवृष्टिभिः॥ 8-60-27 (57995) ते पाण्डुयोधाम्बुधरैः शत्रुद्विरदपर्वताः। बाणवर्षैर्हताः पेतुर्वज्रवर्षैरिवाचलाः॥ 8-60-28 (57996) एवं हत्वा तव गजांस्ते पाण्डुरथकुञ्जराः। द्रुतं सेनां च वर्षन्तो भिन्नकूलामिवापगाम्॥ 8-60-29 (57997) तां ते सेनां समालोड्य पाण्डुपुत्रस्य सैनिकाः। विक्षोभयित्वा च पुनः कर्णं समभिदुद्रुवुः॥ ॥ 8-60-30 (57998) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे षष्टितमोऽध्यायः॥ 60 ॥

8-61-0 (57999) सञ्जय उवाच। 8-61-0x (4984) तेषां प्रवृत्ते सङ्ग्रामे विपुले शोणितोदके। रराज लोहितेनोर्वी संसिक्ता बहुधा भृशम्॥ 8-61-1 (58000) ततो रजसि संशान्ते प्रकाशः सर्वतोऽभवत्। एतस्मिन्नन्तरे पार्थं कृष्णो वचनमब्रवीत्। दर्शयन्निव कौन्तेयं धर्मराजं युधिष्ठिरम्॥ 8-61-2 (58001) एष पाण्डव ते भ्राता धार्तराष्ट्रैर्महाबलैः। जिघांसुभिर्महेष्वासैः शीघ्रं पार्थोऽनुसार्यते॥ 8-61-3 (58002) तमन्वगेव पाञ्चालाश्चेदिमात्स्याश्च भारत। अनुयान्ति महात्मानं परीप्सन्तो महाजवाः॥ 8-61-4 (58003) एष दुर्योधनः पार्थ गजानीकेन दंशितः। राजा सर्वस्य लोकस्य राजानमनुधावति॥ 8-61-5 (58004) जिघांसुः पुरुषव्याघ्रं भ्रातृभिः सहितो बली। आशीविषसमस्पर्शैः सर्वायुधविशारदैः॥ 8-61-6 (58005) नदद्भिः सिंहनादांश्च धमद्भिश्चापि वारिजान्। बलवद्भिर्महेष्वासैर्विधून्वानैर्धनूंषि च॥ 8-61-7 (58006) एते जिघृक्षवो यान्ति द्विपाश्वरथपत्तयः। युधिष्ठिरं धार्तराष्ट्रो रत्नोत्तममिवार्थिनः॥ 8-61-8 (58007) पश्य सात्वतभीमाभ्यां निरुद्धा विष्ठिताः पुनः। जिहीर्षवोऽमृतं दैत्याः शक्राग्निभ्यामिवाहवे॥ 8-61-9 (58008) एते बहुत्वात्त्वरिताः पुनर्गच्छन्ति पाण्डवम्। समुद्रमिव वार्योघाः प्रावृट्काले महारथाः॥ 8-61-10 (58009) मृत्योर्मुखगतं मन्ये कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्। हुतमग्नौ च कौन्तेयं दुर्योधनवशं गतम्॥ 8-61-11 (58010) यथायुक्तमनीकं हि धार्तराष्ट्रस्य पाण्डव। नास्य शक्रोऽपि मुच्येत सम्प्राप्तो बाणगोचरम्॥ 8-61-12 (58011) दुर्योधनस्य वीरस्य शरौघाञ्शीघ्रमस्यतः। सङ्क्रुद्धस्यान्तकस्येव को वेगं संसहेद्रणे॥ 8-61-13 (58012) रसतस्तस्य वीरस्य द्रौणेः शारद्वतस्य च। कर्णस्य चेषुवेगो वै पर्वतानपि शातयेत्॥ 8-61-14 (58013) कर्णेन च कृतो राजा विमुखोऽद्य तु दृश्यते॥ 8-61-15 (58014) बलवाँल्लुघुहस्तश्च कृती युद्धविशारदः। राधेयः पाण्डवश्रेष्ठं शक्तः पीडयितुं रणे। सहितो धृतराष्ट्रस्य पुत्रैः शूरैर्महाबलैः॥ 8-61-16 (58015) तस्यैभिर्युध्यमानस्य सङ्ग्रामे शंसितात्मनः। अन्यैरपि च पार्थस्य कृतं कर्म महारथैः॥ 8-61-17 (58016) उपवासकृशो राजा भृशं भरतसत्तमः। ब्राह्मो बले स्थितो ह्येष न क्षात्रे हि बले विभुः॥ 8-61-18 (58017) कर्णेन चाभियुक्तोऽयं भूपतिः शत्रुतापनः। संशयं समनुप्राप्तः पाण्डवो वै युधिष्ठिरः॥ 8-61-19 (58018) न जीवति महाराजो मन्ये पार्थ युधिष्ठिरः। यद्भीमसेनः सहते सिंहनादममर्षणः॥ 8-61-20 (58019) नर्दतां धार्तराष्ट्राणां पुनःपुनररिन्दमः। धमतां च महाशङ्खान्सङ्ग्रामे जितकाशिनाम्॥ 8-61-21 (58020) युधिष्ठिरं पाण्डवेयं हतेति भरतर्षभ। सञ्चोदयत्यसौ कर्णो धार्तराष्ट्रान्महाबलान्॥ 8-61-22 (58021) स्थूणाकर्णास्त्रजालेन पार्थ पाशुपतेन च। प्रच्छादयन्ति राजानमनुयान्ति महारथाः॥ ॥ 8-61-23 (58022) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकषष्टितमोऽध्यायः॥ 61 ॥

8-62-0 (58023) श्रीभगवानुवाच। 8-62-0x (4985) आतुरो मे मतो राजा अविपह्यश्च भारत। यथैनमनुवर्तन्ते पञ्चालाः सह पाण्डवैः॥ 8-62-1 (58024) त्वरमाणास्त्वराकाले सर्वशस्त्रभृतां वराः। मज्जन्तमिव पाताले बलिनो ह्युज्जिहीर्षवः॥ 8-62-2 (58025) न केतुर्दृश्यते राज्ञः कर्णस्य पिहितः शरैः। पश्यतोर्यमयोः पार्थ सात्यकेश्च शिखण्डिनः॥ 8-62-3 (58026) धृष्टद्युम्नस्य भीमस्य शतानीकस्य वा विभो। पाञ्चालानां च सर्वेषां चेदीनां चैव भारत॥ 8-62-4 (58027) एष कर्णो रणे पार्थ पाण्डवानामनीकिनीम्। शरैर्विध्वंसयामास नलिनीमिव कुञ्जरः॥ 8-62-5 (58028) एते द्रवन्ति रथिनस्त्वदीयाः पाण्डुनन्दन। पश्य पश्य यथा पार्थ गच्छन्त्येते महारथाः॥ 8-62-6 (58029) एते भारत मातङ्गाः कर्णेनाभिहताः शरैः। आर्तनादान्विकुर्वाणा विद्रवन्ति दिशो दश॥ 8-62-7 (58030) रथानां द्रवते वृन्दमेतच्चैव समन्ततः। द्राव्यमाणं रणे पार्थ कर्णेनामिततेजसा॥ 8-62-8 (58031) हस्तिकक्ष्यां रणे पश्य चरन्तीं तत्रतत्र ह। रथस्थं सूतपुत्रस्य केतुं केतुमतां वर॥ 8-62-9 (58032) असौ धावति राधेयो भीमसेनरथं प्रति। किरञ्शरशतान्येव विनिघ्नंस्तव वाहिनीम्॥ 8-62-10 (58033) एते नश्यन्ति पाञ्चाला द्राव्यमाणा महात्मना। शक्रेणेव यथा दैत्या द्राव्यमाणा महात्मना॥ 8-62-11 (58034) एष कर्णो रणे जित्वा पाञ्चालान्पाण्डुसृञ्जयान्। दिशो विप्रेक्षते सर्वास्त्वदर्थमिति मे मतिः॥ 8-62-12 (58035) एष कर्णो धनुःश्रेष्ठं विधून्वन्बहुशोभते। शत्रुं जित्वा यथा शक्रो देवसङ्खैः समावृतः॥ 8-62-13 (58036) एते नर्दन्ति कौरव्या दृष्ट्वा कर्णस्य विक्रमम्। त्रासयन्तो रणे पाण्डून्सृंजयांश्च समन्ततः॥ 8-62-14 (58037) एष सर्वात्मना पाण्डूंस्त्रासयित्वा महारणे। अभिभाषति राधेयः सर्वसैन्यानि मानद॥ 8-62-15 (58038) अभिद्रवत भद्रं वो द्रुतं द्रवत कौरवाः। यथा न जीववान्कश्चिन्मुच्येत युधि सृञ्जयः॥ 8-62-16 (58039) तथा कुरुत संयत्ता वयं यास्याम पृष्ठतः। एवमुक्त्वा गतो ह्येष पृष्ठतो विकिरञ्छरान्॥ 8-62-17 (58040) पश्य कर्णं रणे पार्थ श्वेतच्छत्रविराजितम्। उदयं पर्वतं यद्वच्छशाङ्केनाभिशोभितम्॥ 8-62-18 (58041) पूर्णचन्द्रनिकाशेन मूर्ध्नि च्छत्रेण भारत। ध्रियमाणेन समरे श्रीमच्छतशलाकिना॥ 8-62-19 (58042) एष त्वां प्रेक्षते कर्णः सकटाक्षं धनञ्जय। उत्तमं यत्नमास्थाय ध्रुवमेष्यति संयुगे॥ 8-62-20 (58043) पश्य ह्येनं महाबाहो विधुन्वानं महद्धनुः। शरांश्चाशीविषाकारान्विसृजन्तं महारणे॥ 8-62-21 (58044) असौ निवृत्तो राधेयो दृष्ट्वा ते वानरध्वजम्। प्रार्थयन्समरं पार्थ त्वया सह परन्तप। वधाय ह्यात्मनोऽभ्येति पावकं शलभो यथा॥ 8-62-22 (58045) कर्णमेकाकिनं दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रो रणाजिरे। त्वां च पार्थाभिसंरब्धं कर्णं प्रति महारथम्॥ 8-62-23 (58046) कृतागसं च राधेयं धर्मात्मनि युधिष्ठिरे। अत्मानं च कृतार्थं च समीक्ष्य भरतर्षभ॥ 8-62-24 (58047) असौ दुर्योधनः क्रुद्धो रथानीकेन भारत। रिरक्षिषुः सुसंवृत्तो धार्तराष्ट्रो निवर्तते॥ 8-62-25 (58048) सर्वैः सहैभिर्दुष्टात्मा बध्यतां च प्रयत्नतः। त्वया यशश्च राज्यं च सुखं चोत्तममिच्छता॥ 8-62-26 (58049) अदीनयोर्विश्रुतयोर्युवयोर्योत्स्यमानयोः। देवासुरे पार्थ मृधे देवदानवयोरिव। पश्यन्तु कौरवाः सर्वे तव पार्थ पराक्रमम्॥ 8-62-27 (58050) त्वां च दृष्ट्वातिसंरब्धं कर्णं च भरतर्षम्। असौ दुर्योधनः क्रुद्धो नोत्तरं प्रतिपद्यते॥ 8-62-28 (58051) आत्मानं च कृतात्मानं समीक्ष्य भरतर्षभ। कृतागसं च राधेयं धर्मात्मनि युधिष्ठिरे॥ 8-62-29 (58052) प्रतिपद्यस्व कौन्तेय प्राप्तकालमनन्तरम्। आर्यां युद्धे मतिं कृत्वा प्रत्येहि रथयूथपम्॥ 8-62-30 (58053) पञ्च ह्येतानि मुख्यानि रथानां रथसत्तम। शतान्यxxxxxxजलिनां तिन्मतेजसाम्॥ 8-62-31 (58054) पञ्च नाघxxxxx द्विगुणा वाजिनस्तथा। अभिसंहत्य कौन्तेय पदाताः प्रयुतानि च॥ 8-62-32 (58055) xxxxxxxx वीर बलं तामभिवर्तते। द्रोमपुत्रं पुरस्कृत्य तच्छीघ्रं सन्निषूदय॥ 8-62-33 (58056) निकृत्त्यैतद्रथानीकं बलिनं लोकविश्रुतम्। सूतपुत्रे महेष्वासे दर्शयात्मानमात्मना॥ 8-62-34 (58057) xxxxxxxxxxxxxxxभरतर्षभ। xxxxxxxxxxxxx पाञ्चालानभिघावति। 8-62-35 (58058) xxxxxx हि पश्यामि धृष्टद्युम्नरर्थ प्रति। xxxxxx पाञ्चालानिति मन्ये परन्तप॥ 8-62-36 (58059) आचचक्षे प्रियं पार्थ तवेदं भरतर्षभ। राजासौ कुशली श्रीमान्धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः॥ 8-62-37 (58060) असौ भीमो महाबाहुः सन्निवृत्तश्चमूयुखे। वृतः सृञ्जय सैन्येन शैनेयेन च भप्तत॥ 8-62-38 (58061) वध्यन्त एते समरे कौरवा निशितैः शरैः। भीमसेनेन कौन्तेय पाञ्चालैश्च महात्मभिः॥ 8-62-39 (58062) सेना हि धार्तराष्ट्रस्य विमुखा व्यद्रवद्रणात्। वेगेन भीमसेनस्य विहता विविधैः शरैः॥ 8-62-40 (58063) विपन्नसस्येव मही रुधिरेण समुक्षिता। भारती भरतश्रेष्ठ सेना कृपणदर्शना॥ 8-62-41 (58064) निवृत्तं पश्य कौन्तेय भीमसेनं युधाम्पतिम्। आशीविषमिव क्रुद्धं तस्माद्द्रवति भारति॥ 8-62-42 (58065) पीतरक्तासितसितास्ताराचन्द्रार्कमण्डिताः। पताका विप्रकीर्यन्ते छत्राण्येतानि चार्जुन॥ 8-62-43 (58066) सौवर्णा राजताश्चैव तैजसाश्च पृथग्विधाः। केतवोऽभिनिपात्यन्ते हस्त्यश्वं च प्रकीर्यते॥ 8-62-44 (58067) रथेभ्यः प्रपतन्त्येते रथिनो विगतासवः। नानावर्णैर्हता बाणैः पाञ्चालैरपलायिभिः॥ 8-62-45 (58068) निर्मनुष्यान्गजानश्वान्रथांश्चैव धनञ्जय। समाद्रवन्ति पाञ्चाला धार्तराष्ट्रांस्तरस्विनः॥ 8-62-46 (58069) विमृद्रन्ति नरव्याघ्रा भीमसेनबलाश्रयात्। बलं परेषां दुर्धर्षं त्यक्त्वा प्राणानरिन्दम्॥ 8-62-47 (58070) एते नर्दिन्ति पाञ्चाला ध्मापयन्ति च वारिजान्। अभिद्रवन्ति च रणे मृद्रन्तः सायकैः परान्॥ 8-62-48 (58071) पश्य स्वर्गस्य माहात्म्यं पाञ्चाला हि पराक्रमात्। धार्तराष्ट्रान्विनिघ्नन्तो विशन्त्येते रथोत्तमान्॥ 8-62-49 (58072) [शस्त्रमाच्छिद्य शत्रूणां सायुधानां निरायुधाः। तेनैवैतानमोघास्त्रा निघ्नन्ति च नदन्ति च॥ 8-62-50 (58073) शिरांस्येतानि पात्यन्ते शत्रूणां बाहवोऽपि च। रथनागहया वीरा यशस्याः सर्व एव च]॥ 8-62-51 (58074) सर्वतश्चाभिपन्नैषा धार्तराष्ट्री महाचमूः। त्यक्त्वा प्राणान्महेष्वासैः पाञ्चालैः परिपात्यते॥ 8-62-52 (58075) सुहृदश्च पराक्रान्ताः कृपकर्णादयो विभो। निवारणे महेष्वासाः पाञ्चालानां परन्तप॥ 8-62-53 (58076) अनिवृत्तांश्च भीतांस्तान्धार्तराष्ट्रान्परन्तप। धृष्टद्युम्नमुखा वीरा घ्नन्ति शत्रून्सहस्रशः॥ 8-62-54 (58077) रथाश्च विविधाः सर्वे निवृत्ते भरतर्षभे। विवर्णमुखभूयिष्ठा धार्तराष्ट्री महाचमूः॥ 8-62-55 (58078) पश्य भीमेन नाराचैर्भिन्ना नागाः पतन्त्यमी। वज्रिवज्रहतानीव शिखराणि धराभृताम्॥ 8-62-56 (58079) भीमसेनस्य निर्विद्धा बाणैः सन्नतपर्वभिः। स्वान्यनीकानि मृद्गन्तो द्रवन्त्येते महागजाः॥ 8-62-57 (58080) `एते द्रवन्ति कुरवो भीमसेनभयार्दिताः। त्यक्त्वा रथान्गजांश्चैव हयांश्चैव सहस्रशः॥ 8-62-58 (58081) हस्त्यश्वरथपत्तीनां द्रवतां निःस्वनं शृणु। भीमसेनस्य निनदं द्रावयानस्य कौरवान्॥ 8-62-59 (58082) अभिजानामि भीमस्य सिंहनादं पुनःपुनः'। नदतः पाण्डवेयस्य सङ्ग्रामे जितकाशिनः॥ 8-62-60 (58083) एष नैषादिरभ्येति द्विपमुख्येन पाण्डवम्। विसृजंस्तोमरान्क्रुद्धो दण्डपाणिरिवान्तकः॥ 8-62-61 (58084) तस्य चैव भुजौ छिन्नौ भीमसेनेन गर्जतः। नागश्च क्रकरप्रख्यैर्नाराचैर्दशभिर्हतः॥ 8-62-62 (58085) हन्तैते पुनरायान्ति नागा ह्यन्ये प्रहारिणः। नीलाञ्जनचयप्रख्या महामात्रैरधिष्ठिताः॥ 8-62-63 (58086) शक्तितोमरसङ्घतैर्विनिघ्नन्तो वृकोदरम्। सप्तसप्त च नागस्था वैजयन्त्यश्च सध्वजाः। नवत्या निशितैर्बाणैश्छिन्नाः पार्थाग्रजेन ते॥ 8-62-64 (58087) दशभिर्दशभिश्चैको नाराचैर्निहतो गजः॥ 8-62-65 (58088) न चासौ धार्तराष्ट्राणां श्रूयते निनदस्तथा। पुरन्दरसमे क्रुद्धे निवृत्ते भरतर्षभे॥ 8-62-66 (58089) अक्षौहिण्यस्तथा तिस्रो धार्तराष्ट्रस्य सङ्गताः। क्रुद्धेन भीमसेनेन नरसिंहेन वारिताः॥ 8-62-67 (58090) न शक्नुवन्ति वै पार्थं पार्थिवाः समुदीक्षितुम्। मध्यन्दिनगतं सूर्यं यथा दुर्बलचक्षुषः॥ 8-62-68 (58091) एते भीमस्य सन्त्रस्ताः सिंहस्येवेतरे मृगाः। शरैः सन्त्रासिताः सह्ख्ये न लभन्ते सुखं क्वचित्॥ 8-62-69 (58092) राधेयो बहुभिः सार्धमसौ गच्छति वेगितः। वर्धयित्वा तु भीरुं तं पार्श्वतो ह्यानयद्धनुः। तं पालयन्महाराजं धार्तराष्ट्रं बलान्वितः॥ 8-62-70 (58093) सञ्जय उवाच। 8-62-71x (4986) एतच्छ्रुत्वा महाबाहुर्वासुदेवाद्धनञ्जयः। भीमसेनेन तत्कर्म कृतं दृष्ट्वा सुदुष्करम्। अर्जुनो व्यधमच्छिष्टान्संशप्तकगणान्बहून्॥ 8-62-71 (58094) ते वध्यमानाः पार्थेन संशप्तकगणाः प्रभो। शक्रस्यातिथितां गत्वा विशोका ह्यभवंस्तदा॥ 8-62-72 (58095) नारायणांस्तु गोपालान्व्यधमत्पाण्डुनन्दनः। उत्तमं वेxxxxxप्तास्थाय चण्डवायुर्धनानिव॥ 8-62-73 (58096) अन्वकीर्यन्त भीतास्ते तत्रतत्रैव भारत। लुलितांश्च ततः शूरानहनत्पुरुषोत्तमः॥ 8-62-74 (58097) पुनश्च पुरुषव्याघ्रः शरैः सन्नतपर्वभिः। जघान धार्तराष्ट्रस्य चतुर्विधबलां चमूम्॥ ॥ 8-62-75 (58098) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे द्विषष्टितमोऽध्यायः॥ 62 ॥

8-63-0 (58099) धृतराष्ट्र उवाच। 8-63-0x (4987) निवृत्ते भीमसेने च पाण्डवे च युधिष्ठिरे। वध्यमाने बले चापि मामके पाण्डुसृञ्जयैः॥ 8-63-1 (58100) द्रवमाणे बलौघे च निराक्रन्दे मुहुर्मुहुः। `अवशेषं न पश्यामि मम सैन्येषु सञ्जय॥ 8-63-2 (58101) अहो बत दशां प्राप्तो न हि शक्ष्यामि जीवितुम्। जयकाङ्क्षी कथं सूत पुत्राणामनिवर्तिनाम्॥ 8-63-3 (58102) कथं जीवामि निहताञ्श्रुत्वा च मम सैनिकान्। बहुनाऽद्य किमुक्तेन दैवं तेषां परायणम्'॥ 8-63-4 (58103) मामकाः किमकुर्वन्त तन्ममाचक्ष्व सञ्जय॥ 8-63-5 (58104) सञ्जय उवाच। 8-63-6x (4988) दृष्ट्वा भीमं महाबाहुं तव पुत्रः प्रतापवान्। क्रोधरक्तेक्षणो राजन्भीमसेनमभिद्रवत्॥ 8-63-6 (58105) `तिष्ठतिष्ठ पृथापुत्र पश्य मेऽद्य पराक्रमम्। अद्य त्वां प्रेषायष्यामि यमस्य सदनं प्राते। इत्युक्त्वा प्रययौ कर्णो यत्र भीमो व्यवस्थितः'॥ 8-63-7 (58106) तावकं तु बलं दृष्ट्वा भीमसेनात्पराङ्मुखम्। यत्नेन महता कर्णः पर्यवस्थापयद्बली॥ 8-63-8 (58107) व्यवस्थाप्य महाबाहुस्तव पुत्रस्य वाहिनीम्। प्रत्युद्ययौ तदा कर्णः पाण्डवान्युद्धदुर्मदान्॥ 8-63-9 (58108) प्रत्युद्ययुश्च राधेयं पाण्डवानां महारथाः। धुन्वानाः कार्मुकाण्याजौ विक्षिपन्तश्च सायकान्॥ 8-63-10 (58109) भीमसेनः शिनेर्नप्ता शिखण्डी जनमेजयः। धृष्टद्युम्नश्च बलवान्सर्वे चापि प्रभद्रकाः॥ 8-63-11 (58110) पाञ्चालानां नरव्याघ्राः समन्तात्त्व वाहिनीम्। अभ्यद्रवन्त सङ्क्रुद्धाः समरे जितकाशिनः॥ 8-63-12 (58111) तथैव तावका राजन्पाण्डवानामनीकिनीम्। अभ्यद्रवन्त त्वरिता जिघांसन्तो महारथान्॥ 8-63-13 (58112) रथनागाश्वकलिलं पत्तिध्वजसमाकुलम्। बभूव पुरुषव्याघ्र सैन्यमद्भुतदर्शनम्॥ 8-63-14 (58113) शिखण्डी तु ययौ कर्णं धृष्टद्युम्नः सुतं तव। दुःशासनं महाराज महासेनः समभ्ययात्॥ 8-63-15 (58114) नकुलो वृषसेनं तु चित्रसेनं युधिष्ठिरः। उलूकं समरे राजन्सहदेवः समभ्ययात्॥ 8-63-16 (58115) सात्यकिः शकुनिं चापि द्रौपदेयाश्च कौरवान्। अर्जुनं च रणे यत्तो द्रोणपुत्रो महारथः॥ 8-63-17 (58116) युधामन्युं महेष्वासं गौतमोऽभ्यपतद्रणे। कृतवर्मा च बलवानुत्तमौजसमाद्रवत्॥ 8-63-18 (58117) भीमसेनः कुरून्सर्वान्पुत्रांश्च तव मारिष। सहानीकान्महाबाहुरेक एव न्यवारयत्॥ 8-63-19 (58118) शिखण्डी तु ततः कर्णं विचरन्तमभीतवत्। भीष्महन्ता महाराज वारयामास पत्रिभिः॥ 8-63-20 (58119) प्रतिरुद्धस्ततः कर्णो रोपात्प्रस्फुरिताधरः। शिखण्डिनं त्रिभिर्बाणैर्भ्रुवोर्मध्येऽभ्यताडयत्॥ 8-63-21 (58120) धारयंस्तु स तान्वाणाञ्शिखण्डी बह्वशोभत। राजतः पर्वतो यद्वत्त्रिभिः शृङ्गैः समन्वितः॥ 8-63-22 (58121) सोऽतिविद्धो महेष्वासः सूतपुत्रेण संयुगे। कर्णं विव्याध समरे नवत्या निशितैः शरैः॥ 8-63-23 (58122) तस्य कर्णो हयान्हत्वा सारथिं च शरैः। उन्ममाथ ध्वजं चास्य क्षुरप्रेण महारथः॥ 8-63-24 (58123) हताश्वात्तु ततो यानादवप्लुत्य महारथः। शक्तिं चिक्षेप कर्णाय सङ्क्रुद्धः शत्रुतापनः॥ 8-63-25 (58124) तां छित्त्वा समरे कर्णस्त्रिभिर्भारत सायकैः। शिखण्डिनमथाविध्यन्नवभिर्निशितैः शरैः॥ 8-63-26 (58125) कर्णचापच्युतान्बाणान्वर्जयंस्तु नरोत्तमः। अपयातस्ततस्तूर्णं शिखण्डी भृशविक्षतः॥ 8-63-27 (58126) ततः कर्णो महाराज पाण्डुसैन्यान्यशातयत्। तूलराशिं समासाद्य यथा वायुर्महाबलः॥ 8-63-28 (58127) धृष्टद्युम्नो महाराज तव पुत्रेण पीडितः। दुःशासनं त्रिभिर्बाणैः प्रत्यविध्यत्स्तनान्तरे॥ 8-63-29 (58128) तस्य दुःशासनो बाहुं सव्यं विव्याध मारिष। स तेन रुक्मपुङ्खेन भल्लेन नतपर्वणा॥ 8-63-30 (58129) धृष्टद्युम्नस्तु निर्विद्धः शरं घोरममर्षणः। दुःशासनाय सङ्क्रुद्धः प्रेषयामास भारत॥ 8-63-31 (58130) आपतन्तं महावेगं धृष्टद्युम्नसमीरितम्। शरैश्चिच्छेद पुत्रस्ते त्रिभिरेव विशाम्पते॥ 8-63-32 (58131) अथापरैः षोडशभिर्भल्लैः कनकभूषणैः। धृष्टद्युम्नं समासाद्य बाह्वोरुरसि चार्पयत्॥ 8-63-33 (58132) ततः स पार्षतः क्रुद्धो धनुश्चिच्छेद मारिष। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन तत उच्चुक्रुशुर्जनाः॥ 8-63-34 (58133) अथान्यद्धनुरादाय पुत्रस्ते प्रहसन्निव। धृष्टद्युम्नं शरव्रातैः समन्तात्पर्यवारयत्॥ 8-63-35 (58134) तव पुत्रस्य ते दृष्ट्वा विक्रमं सुमहात्मनः। व्यस्मयन्त रणे योधाः सिद्धाश्चाप्सरसस्तथा॥ 8-63-36 (58135) धृष्टद्युम्नं तु पश्याम घटमानं महाबलम्। दुःशासनेन संरुद्धं सिंहेनेव महागजम्॥ ॥ 8-63-37 (58136) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे त्रिषष्टितमोऽध्यायः॥ 63 ॥

8-64-0 (58137) सञ्जय उवाच। 8-64-0x (4989) ततः सरथनागाश्वाः पाञ्चालाः पाण्डुसृञ्जयाः। सेनापतिं परीप्सन्तो रुरुधुस्तनयं तव॥ 8-64-1 (58138) ततः प्रववृते युद्वं तावकानां परैः सह। घोरं प्राणभृतां काले भीमरूपं परन्तप॥ 8-64-2 (58139) नकुलो वृषसेनं तु विद्ध्वा पञ्चभिरायसैः। पितुः समीपे तिष्ठन्तं त्रिभिरन्त्यैरविध्यत॥ 8-64-3 (58140) नकुलं तु ततः शूरो वृषसेनो हसन्निव। नाराचेन सुतीक्ष्णेन विव्याध हृदये भृशम्'॥ 8-64-4 (58141) सोऽतिविद्धो बलवता शत्रुणा शत्रुकर्शन। शत्रुं विव्याध विंशत्या सूतं चैवास्य सप्तभिः॥ 8-64-5 (58142) ततः शरसहस्रेण तावुभौ पुरुषर्षभौ। अन्योन्यमाच्छादयतां तवाभज्यत वाहिनी॥ 8-64-6 (58143) स दृष्ट्वा प्रद्रुतां सेनां धार्तराष्ट्रस्य सूतजः। निवारयामास बलादनुपत्य विशाम्पते॥ 8-64-7 (58144) `एतस्मिन्नन्तरे युद्धं कष्टमासीद्विशाम्पते'। निवृत्ते तु ततः सैन्ये नकुलः कौरवान्ययौ॥ 8-64-8 (58145) कर्णपुत्रस्तु समरे हित्वा नकुलमेव तु। जुगोप चक्रं त्वरितो राधेयस्यैव मारिष॥ 8-64-9 (58146) उलूकस्तु रणे क्रुद्धः सहदेवेन मारिष। `निवारितः शरशतैः क्रुद्धेन रणमूर्धनि॥ 8-64-10 (58147) तस्याश्वांश्चतुरो हत्वा सहदेवः प्रतापवान्। सारथिं प्रेषयामास यमस्य सदनं प्रति॥ 8-64-11 (58148) उलूकस्तु ततो यानादवप्लुत्य विशाम्पते। त्रिगर्तानां बलं तूर्णं जगाम पितृनन्दनः॥ 8-64-12 (58149) सात्यकिः शकुनिं विद्ध्वा विंशत्या निशितैः शरैः। ध्वजं चिच्छेद भल्लेन सौबलस्य हसन्निव॥ 8-64-13 (58150) सौबलस्तस्य समरे क्रुद्धो राजन्प्रतापवान्। विदार्य कवचं भूयो ध्वजं चिच्छेद काञ्चनम्॥ 8-64-14 (58151) तथैनं निशितैर्बाणैः सात्यकिः प्रत्यविध्यत। सारथिं च महाराज त्रिभिरेव समार्पयत्॥ 8-64-15 (58152) अथास्य वाहांस्त्वरितः शरैर्नित्ये यमक्षयम्। ततोऽवप्लुत्य सहसा शकुनिर्भरतर्षभ॥ 8-64-16 (58153) आरुरोह रथं तूर्णमुलूकस्य महात्मनः। अपोवाहाथ शीघ्रं स शैनेयाद्युद्धशालिनः॥ 8-64-17 (58154) सात्यकिस्तु रण राजंस्तावकानामनीकिनीम्। अभिदुद्राव वेगेन ततोऽनीकमभज्वत॥ 8-64-18 (58155) शैनेयशरसञ्छन्नं तव सैन्यं विशाम्पते। भेजे दशा दिशस्तूर्णं न्यपतच्च गतासुवत्॥ 8-64-19 (58156) भीमसेनं तव सुतो वारयामास संयुगे॥ 8-64-20 (58157) तं तु भीमो मुहूर्तेन व्यश्वसूतरथध्वजम्। चक्रे लोकेश्वरं तत्र तेनातुष्यन्त वै जनाः॥ 8-64-21 (58158) ततोऽपायान्नृपस्तस्माद्भीमसेनभयार्दितः। कुरुसैन्यं ततः सर्वं भीमसेनमुपाद्रवत्। तत्र नादो महानासीद्धीमसेनं जिघांसताम्॥ 8-64-22 (58159) युधामन्युः कृपं विद्ध्वा धनुरस्याशु चिच्छदे। अथान्यद्धनुरादाय कृपः शस्त्रभृतां वरः। युधामन्योर्ध्वजं सूतं छत्रं चापातयत्क्षितौ॥ 8-64-23 (58160) ततोऽपायाद्रथेनैव युधामन्युर्महारथः॥ 8-64-24 (58161) उत्तमौजाश्च हार्दिक्यं भीमं भीमपराक्रमम्। छादयामास सहसा मेघो वृष्ट्येव पर्वतम्॥ 8-64-25 (58162) तद्युद्धमासीत्सुमहद्धोररूपं परन्तप। तादृशं न मया युद्धं दृष्टपूर्वं विशाम्पते॥ 8-64-26 (58163) कृतवर्मा ततो राजन्नुत्तमौजसमाहवे। हृदि विव्याध सहसा रथोपस्थ उपाविशत्॥ 8-64-27 (58164) सारथिस्तमपोवाह रथेन रथिनां वरम्। ततस्तु सात्वतो राजन्पाण्डुसैन्यमभिद्रवत्॥ 8-64-28 (58165) [दुःशासनः सौबलश्च गजानीकेन पाण्डवम्। महता परिवार्यैव क्षुद्रकैरभ्यताडयत्॥ 8-64-29 (58166) ततो भीमः शरशतैर्दुर्योधनममर्षणम्। विमुखीकृत्य तरसा गजानीकमुपाद्रवत्॥ 8-64-30 (58167) तमापतन्तं सहसा गजानीकं वृकोदरः। दृष्ट्वैव सुभृशं क्रुद्धो दिव्यमस्त्रमुदैरयत्॥ 8-64-31 (58168) गजैर्गजानभ्यहनद्वज्रेणेन्द्र इवासुरान्॥ 8-64-32 (58169) ततोऽन्तरिक्षं बाणौघैः शलभैरिव पादपम्। छादयामास समरे गजान्निघ्नन्वृकोदरः॥ 8-64-33 (58170) ततः कुञ्जरयूथानि समेतानि सहस्रशः। व्यधमत्तरसा भीमो मेघसङ्घानिवानिलः॥ 8-64-34 (58171) सुवर्णजालापिहिता मणिजालैश्च कुञ्जराः। रेजुरभ्यधिकं संख्ये विद्युत्वन्त इवाम्बुदाः॥ 8-64-35 (58172) ते वध्यमाना भीमेन गजा राजन्विदुद्रुवुः। केचिद्विभिन्नहृदयाः कुञ्जरा न्यपतन्भुवि॥ 8-64-36 (58173) पतितैर्निपतद्भिश्च गजैर्हेमविभूषितैः। अशोभत मही तत्र विशीर्णैरिव पर्वतैः॥ 8-64-37 (58174) दीप्ताभै रत्नवद्भिश्च पतितैर्गजयोधिभिः। रराज भूमिः पतितैः क्षीणपुण्यैरिव ग्रहैः॥ 8-64-38 (58175) ततो भिन्नकटा नागा भिन्नकुम्भकरास्तथा। दुद्रुवुः शतशः संख्ये भीमसेनशराहताः॥ 8-64-39 (58176) केचिद्वमन्तो रुधिरं भयार्ताः पर्वतोपमाः। व्यद्रवञ्छरविद्धाङ्गा धातुचित्रा इवाचलाः॥ 8-64-40 (58177) महाभुजगसङ्काशौ चन्दनागुरुरूषितौ। अपश्यं भीमसेनस्य धनुर्विक्षिपतो भुजौ॥ 8-64-41 (58178) तस्य ज्यातलनिर्घोषं श्रुत्वाशनिसमस्वनम्। विमुञ्चन्तः शकृन्मूत्रं गजाः प्रादुद्रुवुर्भृशम्॥ 8-64-42 (58179) भीमसेनस्य तत्कर्म राजन्नेकस्य धीमतः। निघ्नतः सर्वभूतानि रुद्रस्येव च निर्बभौ॥] ॥ 8-64-43 (58180) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे चतुःषष्टितमोऽध्यायः॥ 64 ॥

8-65-0 (58181) सञ्जय उवाच। 8-65-0x (4990) ततः श्वेताश्वसंयुक्ते नारायणसमाहिते। तिष्ठन्रथवरे श्रीमानर्जुनः समपद्यत॥ 8-65-1 (58182) तद्बलं नृपतिश्रेष्ठ तावकं विजयो रणे। व्यक्षोभयदुदीर्णाश्वं महोदधिमिवानिलः॥ 8-65-2 (58183) दुर्योधनस्तव सुतः प्रमत्ते श्वेतवाहने। अभ्येत्य सहसा क्रुद्धः सैन्यार्धेनाभिसंवृतः॥ 8-65-3 (58184) पर्यवारयदायान्तं युधिष्ठिरममर्षणम्। क्षुरप्राणां त्रिसप्तत्या ततोऽविध्यत पाण्डवम्॥ 8-65-4 (58185) अक्रुध्यत भृशं तत्र कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। स भल्लांस्त्रिंशतस्तूर्णं तव पुत्रे न्यवेशयत्॥ 8-65-5 (58186) ततो धावन्त कौरव्या जिघृक्षन्तो युधिष्ठिरम्॥ 8-65-6 (58187) दुष्टभावान्पराञ्ज्ञात्वा समवेता महारथाः। आजग्मुस्तं परीप्सन्तः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्॥ 8-65-7 (58188) `सञ्जय उवाच। 8-65-8x (4991) युधिष्ठिरश्चित्रसेनं शरवर्षैरवाकिरत्। चित्रसेनस्तु कौन्तेयं सङ्क्रुद्धः समवारयत्॥ 8-65-8 (58189) मुहूर्ताद्विमुखीकृत्य चित्रसेनं स धर्मराट्। तावकं सैन्यमभ्यघ्नत्समन्तान्निशितैः शरैः॥ 8-65-9 (58190) तावका हि माबाहो दुर्योधनपुरोगमाः। युधिष्ठिरं जिघृक्षन्तः सर्वसैन्यं समाक्षिपन्॥ 8-65-10 (58191) दृष्टप्रभावांस्तान्मत्वा समवेतान्महारथान्। आजग्मुः सम्परीप्सन्तः पाण्डवेयं युधिष्ठिरम्'॥ 8-65-11 (58192) नकुलः सहदेवश्च धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः। अक्षौहिण्या परिवृतास्तेऽभ्यधावन्युधिष्ठिरम्॥ 8-65-12 (58193) भीमसेनश्च नाराचैर्मृद्रंस्तव महारथान्। अभ्यधावदभिप्रेप्सू राजानं शत्रुभिर्वृतम्॥ 8-65-13 (58194) तांस्तु सर्वान्महेष्वासान्कर्णो वैकर्तनो वृषा। शरवर्षेण महता प्रत्यवारयदागतान्॥ 8-65-14 (58195) शरौघान्विसृजन्तस्ते प्रेयन्तश्च कुञ्जरान्। न शेकुर्यत्नवन्तोऽपि राधेयं प्रतिवीक्षितुम्॥ 8-65-15 (58196) तांश्च सर्वान्महेष्वासान्सर्वशस्त्रविशारदान्। महता शरवर्षेण राधेयः प्रत्यवारयत्॥ 8-65-16 (58197) दुर्योधनं च विंशत्या नाराचानां कृती बली। अविध्यत्तूर्णमभ्येत्य सहदेवो महीपतिम्॥ 8-65-17 (58198) स विद्धः सहदेवेन रराज बलसन्निधौ। प्रभिन्न इव मातङ्गो रुधिरेण परिप्लुतः॥ 8-65-18 (58199) दृष्ट्वा तव सुतं तत्र गाढविद्धं सुतेजनैः। अभ्यधावद्दृढं क्रुद्धो राधेयो रथिनां वरः॥ 8-65-19 (58200) दुर्योधनं तथा दृष्ट्वा शीघ्रमस्त्रमुदीर्य सः। अवधीत्पाण्डवानीकं पाञ्चालांश्चैव मारिष॥ 8-65-20 (58201) ततो यौधिष्ठिरं सैन्यं वध्यमानं महात्मना। सहसा प्राद्रावद्राजन्मूतपुत्रशरार्दितम्॥ 8-65-21 (58202) विविधा विशिखास्तत्र सम्पतन्ति परस्परम्। भल्लाः पुङ्खसमाश्लिष्टाः सूतपुत्रधनुश्च्युताः॥ 8-65-22 (58203) अन्तरिक्षे शरौघाणां पततां च परस्परम्। सङ्घर्पेण महाराज पावकः समजायत॥ 8-65-23 (58204) तकतो दशदिशः कर्णः शलभैरिव यायिभिः। अभ्यघ्नंस्तरसा राजञ्शरैः परशरीरगैः॥ 8-65-24 (58205) रक्तचन्दनसन्दिग्धौ मणिहेमविभूषितौ। बाहू व्यत्यक्षिपत्कर्णः परमास्त्रं विदर्शयन्॥ 8-65-25 (58206) ततः सर्वा दिशो राजन्सायकैर्विप्रमोहयन्। अपीडयद्भृशं कर्णो धर्मराजं युधिष्ठिरम्॥ 8-65-26 (58207) ततः क्रुद्धो महाराज धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। निशितैरिषुभिः कर्णं पञ्चाशद्भिः समार्पयत्॥ 8-65-27 (58208) [बाणान्धकारमभवत्तद्युद्धं घोरदर्शनम्। हाहाकारो महानासीत्तावकानां विशाम्पते॥ 8-65-28 (58209) वध्यमाने तदा सैन्ये धर्मपुत्रेण मारिष। सायकैर्विविधैस्तीक्ष्णैः कङ्कपत्रैः शिलाशितैः। भल्लैरनेकैर्विविधैः शक्त्यृष्टिमुसलैरपि॥ 8-65-29 (58210) यत्र यत्र स धर्मात्मा दुष्टां दृष्टिं व्यसर्जयत्। तत्र तत्र व्यशीर्यन्त तावका भरतर्षभ॥ 8-65-30 (58211) कर्णोऽपि भृशसङ्कुद्रो धर्मराजं युधिष्ठिरम्। नाराचैरर्धचन्द्रैश्च वत्सदन्तैश्च संयुगे॥ 8-65-31 (58212) अमर्षी क्रोधनश्चैव रोषप्रस्फुरिताननः। सायकैरप्रमेयात्मा युधिष्ठिरमभिद्रवत्॥ 8-65-32 (58213) युधिष्ठिरश्चापि स तं स्वर्णपुङ्खैः शितैः शरैः॥] 8-65-33 (58214) प्रहसन्निव तं कर्णः कङ्कपत्रैः शिलाशितैः। उरस्यविध्यद्राजानं कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्॥ 8-65-34 (58215) स पीडितो भृशं तेन धर्मराजो युधिष्ठिरः। उपविश्य रथोपस्थे सूतं याहीत्यनोदयत्॥ 8-65-35 (58216) अक्रोशन्त ततः सर्वे धार्तराष्ट्राः सराजकाः। गृह्णीध्वमिति राजानमभ्यधावन्त सर्वशः॥ 8-65-36 (58217) ततः शताः सप्तदश केकयानां प्रहारिणाम्। पञ्चालैः सहिता राजन्धार्तराष्ट्रान्न्यवारयन्॥ 8-65-37 (58218) तस्मिन्सुतुमुले युद्धे वर्तमाने जनक्षये। दुर्योधनश्च भीमश्च समेयातां महाबलौ॥ ॥ 8-65-38 (58219) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे पञ्चषष्टितमोऽध्यायः॥ 65 ॥

8-66-0 (58220) सञ्जय उवाच। 8-66-0x (4992) कर्णोऽपि शरजालेन केकयानां महारथान्। व्यधमत्परमेष्वासानग्रानीके व्यवस्थितान्॥ 8-66-1 (58221) तेषां प्रयतमानानां राधेयस्य निवारणे। रथान्पञ्चशतान्कर्णः प्राहिणोद्यमसादनम्॥ 8-66-2 (58222) अविषह्यतमं दृष्ट्वा राधेयं युधि योधिनः। भीमसेनमुपागच्छन्कर्णबाणप्रपीडिताः॥ 8-66-3 (58223) रथानीकं विदार्यैव शरै राजन्ननेकधा। कर्ण एकरथेनैव युधिष्ठिरमुपाद्रवत्॥ 8-66-4 (58224) सेनानिवेशं गच्छन्तं मार्गणैर्भृशपीडितम्। यमयोर्मध्यगं वीरं शनैर्यान्तं विचेतसम्॥ 8-66-5 (58225) स समासाद्य राजानं दुर्योधनहितेप्सया। सूतपुत्रस्त्रिभिस्तीक्ष्णैर्विव्याध परमेषुभिः॥ 8-66-6 (58226) तथैव राजा राधेयं प्रत्यविध्यत्स्तनान्तरे। शरैस्त्रिभिश्च यन्तारं चतुर्भिश्चतुरो हयान्॥ 8-66-7 (58227) चक्ररक्षौ नृपसुतौ माद्रीपुत्रौ परन्तपौ। तावप्यधावतां कर्णं राजानं मा वधीदिति॥ 8-66-8 (58228) तौ पृथक्शरवर्षाभ्यां राधेयं समवर्षताम्। नकुलः सहदेवश्च परमं यत्नमास्थितौ॥ 8-66-9 (58229) तथैव तौ प्रत्यविध्यत्सूतपुत्रः प्रतापवान्। भल्लाभ्यां शितधाराभ्यां महात्मानावरिन्दमौ॥ 8-66-10 (58230) दन्तवर्णांस्तु राधेयो निजघान मनोजवान्। युधिष्ठिरस्य सङ्ग्रामे कालवालान्हयोत्तमान्॥ 8-66-11 (58231) ततोऽपरेण भल्लेन शिरस्त्राणमपातयत्। कौन्तेयस्य महेष्वासः प्रहसन्निव सूतजः॥ 8-66-12 (58232) तथैव नकुलस्यापि हयान्हत्वा महारथः। ततोऽपरेण भल्लेन भृशं तीक्ष्णेन भारत। धनुश्चिच्छेद वीरस्य माद्रीपुत्रस्य धीमतः॥ 8-66-13 (58233) तौ हताश्वौ हतरथौ पाण्डवौ भृशविक्षतौ। भ्रातरावारुरुहतुः सहदेवरथं तदा॥ 8-66-14 (58234) तौ दृष्ट्वा मातुलस्तत्र विरथौ परवीरहा। अभ्यभाषत राधेयं मद्रराजोऽनुकम्पया॥ 8-66-15 (58235) मार्गितव्यस्त्वया कर्ण कुन्तीपुत्रो धनञ्जयः। अतस्त्वं धर्मराजेन किमर्थमिह युध्यसे॥ 8-66-16 (58236) [क्षीणशस्त्रास्त्राकवचः क्षीणबाणो विबाणधिः। श्रान्तसारथिवाहश्च च्छन्नोऽस्त्रैररिभिस्तथा। पार्थमासाद्य राधेय उपहास्यो भविष्यसि॥] 8-66-17 (58237) तथापि कर्णः संरब्धो युधिष्ठिरमपीडयत्। शरैस्तीक्ष्णैर्महावीर्यैर्माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ॥ 8-66-18 (58238) ततः शल्यः प्रहस्येदं कर्णं पुनरुवाच ह। रथस्थमतिसंरब्धं युधिष्ठिरवधे स्थितम्॥ 8-66-19 (58239) यदर्थं धार्तराष्ट्रेण सततं मानितो भवान्। तं पार्थ जहि राधेय किं ते हत्वा युधिष्ठिरम्। `हते यस्मिन्ध्रुवं पार्थः सर्वाञ्जेष्यति नो रथान्॥ 8-66-20 (58240) तस्मिन्हि धार्तराष्ट्रस्य निहते तु ध्रुवो जयः। ध्वजोऽसौ दृश्यते तस्य रोचमानोंऽशुमानिव। सारो ह्येष महाबाहो किं ते हत्वा युधिष्ठिरम्॥' 8-66-21 (58241) शङ्खयोर्ध्मातयोः शब्दः सुमहानेष कृष्णयोः। श्रूयते चापघोषश्च प्रावृषीवाम्बुदस्य ह॥ 8-66-22 (58242) असौ निघ्नन्रथोदारानर्जुनः शरवृष्टिभिः। सर्वां ग्रसति नः सेनां कर्ण पश्यैनमाहवे॥ 8-66-23 (58243) पृष्ठरक्षौ च शूरस्य युधामन्यूत्तमौजसौ॥ 8-66-24 (58244) उत्तरं चास्य वै शूरश्चक्रं रक्षति सांत्यकिः। धृष्टद्युम्नस्तथा चास्य चक्रं रक्षति दक्षिणम्॥ 8-66-25 (58245) भीमसेनश्च वै राज्ञा धार्तराष्ट्रेण युध्यते। यथा न हन्यात्तं भीमः सर्वेषां नोऽद्य पश्यताम्। कुरु राधेय वै राजा यथा मुच्येत तत्तथा॥ 8-66-26 (58246) xxxx भीमसेनेन ग्रस्तमाहवशोभिना। यदि नामाद्य मुच्येत विस्मयः सुमहान्भवेत्॥ 8-66-27 (58247) परित्राह्येनमभ्येत्य संशयं परमं गतम्। किं नु माद्रीसुतौ हत्वा राजानं वा युधिष्ठिरम्॥ 8-66-28 (58248) इति शल्यवचः श्रुत्वा राधेयः पृथिवीपते। दृष्ट्वा दुर्योधनं चैव भीमग्रस्तं महाहवे॥ 8-66-29 (58249) राजगृध्नुर्भृशं चैव शल्यवाक्यप्रचोदितः। अजातशत्रुमुत्सृज्य माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ॥ 8-66-30 (58250) तव पुत्रं परित्रातुमभ्यधावत वीर्यवान्। मद्रराजप्रणुदितैरश्वैराकाशगैरिव॥ 8-66-31 (58251) गते कर्णे तु कौन्तेयः पाण्डुपुत्रो युधिष्ठिरः। अपायाज्जवनैरश्वैः सहदेवस्य मारिष॥ 8-66-32 (58252) [ताभ्यां स सहितस्तूर्णं व्रीडन्निव नरेश्वरः]। प्राप्य सेनानिवेशं स्वं मार्गणैर्भृशविक्षतः॥ 8-66-33 (58253) अवतीर्य रथात्तूर्णमाविशच्छयनं शुभम्। अपेतशल्यो राजा तु हृच्छल्येनाभिपीडितः॥ 8-66-34 (58254) सोऽब्रवीद्धातरौ राजा माद्रीपुत्रौ महारथौ। गच्छन्त त्वरितौ वीरौ यत्र भीमो व्यवस्थितः॥ 8-66-35 (58255) `ततस्ते पाण्डवाः सर्वे समाभाष्य परस्परम्। अनीकं भीमसेनस्य पाण्डवावभ्यगच्छताम्'। जीमूत इव नर्दंस्तु युध्यते स वृकोदरः॥ 8-66-36 (58256) ततोऽन्यं रथमास्थाय नकुलो रथपुङ्गवः। सहदेवश्च तेजस्वी भ्रातरौ शत्रुकर्शनौ॥ 8-66-37 (58257) तुरगैरग्र्यरंहोभिर्यत्र भीमस्तरस्विनौ। अनीकैः सहितौ तत्र भ्रातरौ समवस्थितौ॥ ॥ 8-66-38 (58258) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे षट्षष्टितमोऽध्यायः॥ 66 ॥

8-67-0 (58259) सञ्जय उवाच। 8-67-0x (4993) द्रौणिस्तु रथवंशेन महता परिवारितः। अपतत्सहसा राजन्यत्र पार्थो व्यवस्थितः॥ 8-67-1 (58260) तमापतन्तं सहसा शूरः शौरिसहायवान्। दधार समरे पार्थो वेलेव मकरालयम्॥ 8-67-2 (58261) ततः क्रुद्धो महाराज द्रोणपुत्रः प्रतापवान्। अर्जुनं वासुदेवं च च्छादयामास सायकैः॥ 8-67-3 (58262) अवच्छन्नौ ततः कृष्णौ दृष्ट्वा तत्र महारथाः। विस्मयं परमं गत्वा प्रैक्षन्त कुरवस्तदा॥ 8-67-4 (58263) अर्जुनस्तु ततो दिव्यमस्त्रं चक्रे हसन्निव। तदस्त्रं वारयामास ब्राह्मणो युधि भारत॥ 8-67-5 (58264) यद्यद्धि व्याक्षिपद्युद्धे फल्गुनोऽस्त्रं जिघांसया। तत्तदस्त्रैर्महेष्वासो द्रोणपुत्रो जघान ह॥ 8-67-6 (58265) अस्त्रयुद्धे महाराज वर्तमाने महाभये। अपश्याम रणे द्रौणिं व्यात्ताननमिवान्तकम्॥ 8-67-7 (58266) स दिशः प्रदिशश्चैव च्छादयित्वा ह्यजिह्मगैः। वासुदेवं त्रिभिर्बाणैरविध्यद्दक्षिणे भुजे॥ 8-67-8 (58267) ततोऽर्जुनो रथान्सर्वान्हत्वा तस्य पदानुगान्। चकार समरे भूमिं शोणितौघपरिप्लुताम्। [सर्बलोकवहां रौद्रां परलोकवहां नदीम्]॥ 8-67-9 (58268) सरथा रथिनः पेतुः पार्थचापच्युतैः शरैः॥ 8-67-10 (58269) [द्रौणेरपहतान्सङ्खे ददृशु स च तां तथा। प्रावर्तयन्महाघोरां नदीं परवहां तदा॥ 8-67-11 (58270) तयोस्तु व्याकुले युद्धे द्रौणेः पार्थस्य दारुणे। अमर्यादं योधयन्तः पर्यधावन्त पृष्ठतः॥ 8-67-12 (58271) रथैर्हताश्वसूतैश्च हतारोहैश्च वाजिभिः। द्विरदैश्च हतारोहैर्महामात्रैर्हतद्विपैः॥ 8-67-13 (58272) पार्थेन समरे राजन्कृतो घोरो जनक्षयः। निहता रथिनः पेतुः पार्थचापच्युतैः शरैः॥] 8-67-14 (58273) हयाश्च पर्यधावन्त मुक्तयोक्त्रास्ततस्ततः। तद्दृष्ट्वा कर्म पार्थस्य द्रौणिराहवशोभिनः॥ 8-67-15 (58274) अर्जुनं जयतां श्रेष्ठं त्वरितोऽभ्येत्य वीर्यवान्। विधुन्वानो महच्चापं कार्तस्वरविभूषितम्॥ 8-67-16 (58275) अवाकिरत्ततो द्रौमिः समन्तान्निशितैः शरैः। भूयोऽर्जुनं महाराज द्रौणिरायम्य पत्रिणा॥ 8-67-17 (58276) वक्षोदेशे भृशं पार्थं ताडयामास निर्दयम्। सोऽतिविद्धो रणे तेन द्रोणपुत्रेण भारत॥ 8-67-18 (58277) गाण्डीवधन्वा प्रसभं शरवर्षैरुदारधीः। सञ्छाद्य समरे द्रौणिं चिच्छेदास्य च कार्मुकम्॥ 8-67-19 (58278) स च्छिन्नधन्वा परिधं वज्रस्पर्शसमं युधि। आदाय चिक्षेप तदा द्रोणपुत्रः किरीटिने॥ 8-67-20 (58279) तमापन्ततं परिघं जाम्बूनदपरिष्कृतम्। चिच्छेद सहसा राजन्प्रहसन्निव पाण्डवः॥ 8-67-21 (58280) स पपात तदा भूमौ निकृत्तः पार्थसायकैः। विकीर्णः पर्वतो राजन्यथा वज्रेण ताडितः॥ 8-67-22 (58281) ततः क्रुद्धो महाराज द्रोणपुत्रो महारथः। ऐन्द्रेण चास्त्रवेगेन बीभत्सुं समवाकिरत्॥ 8-67-23 (58282) तस्येन्द्रजालावततं समीक्ष्य पार्थो राजन्गाण्डिवमाददे सः। ऐन्द्रं जालं प्रत्यहरत्तरस्वी वरास्त्रमादाय महेन्द्रसृष्टम्॥ 8-67-24 (58283) विदार्य तज्जालमथेन्द्रमुक्तं पार्थस्ततो द्रौणिरथं क्षणेन। प्रच्छादयामास ततोऽभ्युपेत्य द्रौणिस्तदा पार्थशराभिभूतः॥ 8-67-25 (58284) विगाह्य तां पाण्डवबाणवृष्टिं शरैः परं नाम ततः प्रकाश्य। शतेन कृष्णं सहसाभ्यविद्ध्या-- त्त्रिभिः शतैरर्जुनं क्षुद्रकाणाम्॥ 8-67-26 (58285) ततोऽर्जुनः सायकानां शतेन गुरोः सुतं मर्मसु निर्बिभेद। अश्वांश्च सूतं च तथा धनुर्ज्या-- मवाकिरत्पश्यतां तावकानाम्॥ 8-67-27 (58286) स विद्ध्वा मर्मसु द्रौणिं पाण्डवः परवीरहा। सारथिं चास्य भल्लेन रथनीडादपातयत्॥ 8-67-28 (58287) स सङ्गृह्य स्वयं वाहान्कृष्णौ प्राच्छदयच्छरैः। तत्राद्भुतमपरश्याम द्रौणेराशु पराक्रमम्॥ 8-67-29 (58288) संयच्छंस्तुरगान्यच्च फल्गुनं चाप्ययोधयत्। तदस्य समरे राजन्सर्वभूतान्यपूजयन्॥ 8-67-30 (58289) `तेनास्य समरे योधास्तुष्टुवुः सर्व एव ते। यदा निजगृहे पार्थो द्रोणपुत्रेण धन्विना॥ 8-67-31 (58290) तदा प्रहस्य बीभस्तुर्द्रोणपुत्रस्य संयुगे। क्षिप्रं रश्मीनथाश्वानां क्षुरप्रैश्चिच्छिदे जयः॥ 8-67-32 (58291) प्राद्रवंस्तुरगास्तस्य शरवेगप्रपीडिताः। ततोऽभून्निनदो घोरस्तव सैन्यस्य भारत॥ 8-67-33 (58292) पाण्डवास्तु जयं लब्ध्वा तव सैन्यं समाद्रवन्। समन्तान्निशितान्बाणान्विमुञ्चन्तो जयैषिणः॥ 8-67-34 (58293) तावकी चतुरङ्गैषा पाण्डवैस्तु महाचमूः। पुनःपुनरथो वीरैः प्रभग्ना जितकाशिभिः॥ 8-67-35 (58294) पश्यतां ते महाराज पुत्राणां चित्रयोधिनाम्। शकुनेः सौबलेयस्य कर्णस्य च विशाम्पते॥ 8-67-36 (58295) वार्यमाणा महासेना पुत्रैस्तव जनेश्वर। न चातिष्ठत सङ्ग्रामे पीड्यमाना समन्ततः॥ 8-67-37 (58296) ततो योधैर्महाराज पलायद्भिः समन्ततः। अभवद्य्वाकुलं भीतं पुत्राणां ते महद्बलम्॥ 8-67-38 (58297) तिष्ठतिष्ठेति सततं सूतपुत्रस्य जल्पतः। नावतिष्ठति सा सेना वध्यमाना महात्मभिः॥ 8-67-39 (58298) अथोत्क्रुष्टं महाराज पाण्डवैर्जितकाशिभिः। धार्तराष्ट्रबलं दृष्ट्वा विद्रुतं वै समन्ततः॥ 8-67-40 (58299) ततो दुर्योधनः कर्णमब्रवीत्प्रणयादिव। पश्य कर्ण महासेनां पाण्डवैरर्दितां भृशम्॥ 8-67-41 (58300) त्वयि तिष्ठति सन्त्रासात्समन्तात्प्रपलायते। एतज्ज्ञत्वा महाबाहो कुरु प्राप्तमरिन्दम॥ 8-67-42 (58301) सहस्राणि च योधानां त्वामेव पुरुषोत्तम। क्रोशन्ते समरे वीर द्राव्यमाणानि पाण्डवैः॥ 8-67-43 (58302) सञ्जय उवाच। 8-67-44x (4994) एतच्छ्रुत्वा तु राधेयो दुर्योधनवचो महत्। मद्रराजमिदं वाक्यमब्रवीत्प्रहसन्निव॥ 8-67-44 (58303) पश्य मे भुजयोर्वीर्यमस्त्राणां च जनेश्वर। अद्य हन्मि रणे सर्वान्पाञ्चालान्पाण्डुभिः सह॥ 8-67-45 (58304) वाहयाश्वान्नरव्याघ्र मद्राधिप न संशयः। एवमुक्त्वा महाराज सूतपुत्रः प्रतापवान्॥ 8-67-46 (58305) प्रगृह्य विजयं वीरो धनुःश्रेष्ठं पुरातनम्। सज्यं कृत्वा महाराज सम्मृज्य च पुनः पुनः॥ 8-67-47 (58306) सन्निवार्य च तान्योधान्सत्येन शपथेन च। प्रायोजयदमेयात्मा भार्गवास्त्रं महाबलः॥ 8-67-48 (58307) तस्माद्राजन्सहस्राणि प्रयुतान्यर्बुदानि च। कोटिशश्च शरास्तीक्ष्णा निरगच्छन्महामृधे॥ 8-67-49 (58308) ज्वलितैस्तैः शरैर्घोरैः कङ्कबर्हिणवाजितैः। सञ्चन्ना पाण्डवी सेना न प्राज्ञायत किञ्चन॥ 8-67-50 (58309) हाहाकारो महानासीत्पाण्डवानां विशाम्पते। पीडितानां बलवता भार्गवास्त्रेण संयुगे॥ 8-67-51 (58310) निपतद्भिर्गजै राजन्नश्वैश्चापि सहस्रशः। रथैश्चापि नरव्याघ्र नरैश्चैव समन्ततः॥ 8-67-52 (58311) प्राकम्पत मही राजन्निहतैस्तैः समन्ततः। व्याकुलं सर्वमभवत्पाण्डवानां महद्बलम्॥ 8-67-53 (58312) कर्णस्त्वेको युधां श्रेष्ठो विधूम इव पावकः। दहञ्शत्रून्नरव्याघ्रः शुशुभे स परन्तपः॥ 8-67-54 (58313) ते वध्यमानाः कर्णेन पाञ्चालाश्चेदिभिः सह। तत्र तत्र व्यमुह्यन्त वनदाहे यथा द्विपाः॥ 8-67-55 (58314) चुक्रुशुश्च नरव्याघ्र यथाप्राणं नरोत्तमाः। तेषां तु क्रोशतां दीनं भीतानां रणमूर्धनि॥ 8-67-56 (58315) धावतां च ततो राजंस्त्रस्तानां च समन्ततः। आर्तनादो बभूवात्र भूतानामिव सम्प्लुवे॥ 8-67-57 (58316) वध्यमानांस्तु तान्दृष्ट्वा सूतपुत्रेण मारिष॥ वित्रेसुः सर्वभूतानि तिर्यग्योनिगतान्यपि॥ 8-67-58 (58317) ते वध्यमाताः समरे सूतपुत्रेण सृञ्जयाः। अर्जुनं वासुदेवं च क्रोशन्ति च मुहुर्मुहुः। प्रेतराजपुरे यद्वत्प्रेतराजं विचेतसः॥ 8-67-59 (58318) श्रुत्वा तु निनदं तेषां वध्यतां कर्णसायकैः। अथाब्रवीद्वासुदेवं कुन्तीपुत्रो धऩञ्जयः। भार्गवास्त्रं महाघोरं दृष्ट्वा तत्र समीरितम्॥ 8-67-60 (58319) पश्य कृष्ण महाबाहो भार्गवास्त्रस्य विक्रमम्। नैतदस्त्रं हि समरे शक्यं हन्तुं कथञ्चन॥ 8-67-61 (58320) सूतपुत्रं च संरब्धं पश्य कृष्ण महारणे। अन्तकप्रतिमं वीर्ये कुर्वाणं कर्म दारुणम्॥ 8-67-62 (58321) अभीक्ष्णं चोदयन्नश्वान्प्रेक्षते मां मुहुर्मुहुः। नच शक्ष्यामि कर्णस्य संयुगेऽहं पलायितुम्॥ 8-67-63 (58322) जीवन्प्राप्नोति पुरुषः सङ्ख्ये जयपराजयौ। मृतस्य तु हृपीकेश भङ्ग एव कुतो जयः॥ 8-67-64 (58323) एष कर्णो रणे भाति मध्याह्न इव भास्करः। निवर्तय रथं कृष्ण जीवन्भद्राणि पश्यति॥ ॥ 8-67-65 (58324) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तद्वशदिवसयुद्धे सप्तषष्टितमोऽध्यायः॥ 67 ॥

8-68-0 (58325) सञ्जय उवाच। 8-68-0x (4995) ततो जनार्दनः श्रुत्वा तस्य वाक्यं विशाम्पते। रथेनापययौ क्षिप्रं सङ्ग्रामादिति भारत॥ 8-68-1 (58326) प्रत्यनीकमवस्थाप्य भीमं भीमपराक्रमम्। अलं विषहितुं ह्येष कुरूणां सम्प्रपश्यताम्॥ 8-68-2 (58327) कर्णं च समरे राजन्ग्राहयिष्यञ्श्रमं प्रति। विश्वमार्थं च कौरव्य पार्थस्य च महात्मनः। अपयातो रणाद्वीरो राजानं द्रष्टुमेव च॥ 8-68-3 (58328) अर्जुनं चाब्रवीत्कृष्णो भृशं राजा परिक्षतः। तमाश्वास्य कुरुश्रेष्ठ ततः कर्णं हनिष्यसि॥ 8-68-4 (58329) ततो धनञ्जयः श्रुत्वा राजानं शल्यपीडितम्। याहियाहिति बहुशो वासुदेवमचोदयत्। राजानं प्रति वार्ष्णेय दूयते मे दृढं मनः॥ 8-68-5 (58330) स चोद्यमानः पार्थेन केशिघ्नो वृष्णिनन्दनः। रथेनापययौ क्षिप्रं सङ्ग्रामाद्धोरदर्शनात्॥ 8-68-6 (58331) गच्छन्नेव तु कौन्तेयो धर्मराजदिदृक्षया। सैन्यमालोकयामास नापश्यत्तत्र चाग्रजम्॥ 8-68-7 (58332) युद्धं कृत्वा तु कौन्तेयो द्रोणपुत्रेण भारत। दुःसहं वज्रिणा सङ्ख्ये पराजित्य गुरोः सुतम्॥ 8-68-8 (58333) द्रौणिं पराजित्य ततोग्रधन्वा कृत्वा महद्दुष्करं शूरकर्म। आलोकयामास ततः स्वसैन्यं धनञ्जयः शत्रुभिरप्रधृष्यः॥ 8-68-9 (58334) संयुध्यमानान्पृतनामुखस्था-- ञ्शूरः शूरान्हर्षयन्सव्यसाची। पूर्वापदानैः प्रथितैः प्रशंस-- न्स्थितांश्चकारात्मरथाननीके॥ 8-68-10 (58335) अपश्यमानस्तु किरीटमाली युधिष्ठिरं भ्रातरमाजमीढम्। उवाच भीमं तरसाभ्युपेत्य राज्ञः प्रवृत्तिस्त्विह कुत्र चेति॥ 8-68-11 (58336) भीमसेन उवाच। 8-68-12x (4996) अपयात इतो राजा धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। कर्णबाणाभितप्ताङ्गो यदि जीवेत्कथञ्चन॥ 8-68-12 (58337) अर्जुन उवाच। 8-68-13x (4997) तस्माद्भवाञ्शीघ्रमितः प्रयातु ज्ञातुं प्रवृत्तिं पुरुषर्षभस्य। नूनं स विद्धोऽतिभृशं पृषत्कैः कर्णेन राजा शिबिरं गतोऽसौ॥ 8-68-13 (58338) यः सम्प्रहारैर्युधि सम्प्रवृत्ते द्रोणेन विद्धोऽतिभृशं तरस्वी। तस्थौ स तत्रापि जयप्रतीक्षो द्रोणेन यावन्न हतः किलासीत्॥ 8-68-14 (58339) स संशयं गमितः पाण्डवाग्र्यः सङ्ख्येऽद्य कर्णेन महानुभावः। ज्ञातुं प्रयाह्याशु तमद्य भीम स्थास्याम्यहं शत्रुगणान्निरुध्य॥ 8-68-15 (58340) भीमसेन उवाच। 8-68-16x (4998) त्वमेव जानीहि महानुभाव राज्ञः प्रवृत्तिं भरतर्षभस्य। अहं हि यद्यर्जुन याम्यमित्रा वदन्ति मां भीत इति प्रवीराः॥ 8-68-16 (58341) ततोऽब्रवीदर्जुनो भीमसेनं संशप्तकाः प्रत्यनीकस्थिता मे। एतानहत्वाद्य मया न शक्य-- मितोपयातुं रिपुसङ्खमध्यात्॥ 8-68-17 (58342) अथाब्रवीदर्जुनं भीमसेनः स्ववीर्यमासाद्य कुरुप्रवीर। संशप्तकान्प्रतियोत्स्यामि सङ्ख्ये सर्वानहं याहि धनञ्जय त्वम्॥ 8-68-18 (58343) तद्भीमसेनस्य वचो निशम्य धनञ्जयो भ्रातुरमित्रमध्ये। द्रष्टुं कुरुश्रेष्ठमभिप्रयास्य-- न्प्रोवाच वृष्णिप्रवरं तदानीम्॥ 8-68-19 (58344) अर्जुन उवाच। 8-68-20x (4999) `राजानं प्रति वार्ष्णेय दूयते मे दृढं मनः'। चोदयाश्वान्हृषीकेश विहायैतद्बलार्णवम्। अजातशत्रुं राजानं द्रष्टुमिच्छामि केशव॥ 8-68-20 (58345) सञ्जय उवाच। 8-68-21x (5000) `तं रथ चोदयामास बीभत्सोर्वचनाद्धरिः'॥ 8-68-21 (58346) ततो हयान्सर्वदाशार्हमुख्यः प्रचोदयन्भीममुवाच चेदम्। नैतच्चित्रं तव कर्माद्य भीम यास्यावहे जहि पार्थारिसङ्घान्॥ 8-68-22 (58347) ततो ययौ हृषीकेशो यत्र राजा युधिष्ठिरः। शीघ्राच्छीघ्रतरो राजन्वाजिभिर्गरुडोपमैः॥ 8-68-23 (58348) प्रत्यनीके त्ववस्थाप्य भीमसेनमरिन्दमम्। सन्दिश्य चैनं राजेन्द्र युद्धं प्रति वृकोदरम्॥ 8-68-24 (58349) ततस्तु गत्वा पुरुषप्रवीरौ राजानमासाद्य शयानमेकम्। रथादुभौ प्रत्यवरुह्य तस्मा-- द्ववन्दतुर्धर्मराजस्य पादौ॥ 8-68-25 (58350) `इत्येवमुपसङ्गृह्य उभौ तु पाञ्जली स्थितौ। शस्त्रक्षतौ महाराज रुधिरेण समुक्षितौ। निहत्य वाहिनीं तुभ्यमपयातौ रणाजिरात्'॥ 8-68-26 (58351) तं दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्रं क्षेमिणं पुरुषर्षभम्। मुदाभ्यनन्दतां कृष्णावश्विनाविव वासवम्॥ 8-68-27 (58352) तावभ्यनन्दद्राजापि विवस्वानश्विनाविव। हते महासुरे जम्भे शक्रविष्णू यथा गुरुः॥ 8-68-28 (58353) मन्यमानो हतं कर्णं प्रीतः परपुरञ्जयः। `स भूत्वा पुरुषव्याघ्रो राजा तत्र युधिष्ठिरः'। हर्षगद्गदया वाचा प्रीतः प्राह परन्तपः॥ ॥ 8-68-29 (58354) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे अष्टषष्टितमोऽध्यायः॥ 68 ॥

8-69-0 (58355) सञ्जय उवाच। 8-69-0x (5001) [अथोपयातौ पृथुलोहिताक्षौ शराचिताङ्गौ रुधिरप्रदिग्धौ। समीक्ष्य सेनाग्रनरप्रवीरौ युधिष्ठिरो वाक्यमिदं बभाषे॥] 8-69-1 (58356) ततो युधिष्ठिरो दृष्ट्वा सहितौ केशवार्जुनौ। हतमाधिरथिं मेने सङ्ख्ये गाण्डीवधन्वना॥ 8-69-2 (58357) तावभ्यनन्दत्कौन्तेयः साम्ना परमवल्गुना। स्मितपूर्वममित्रघ्न पूजयन्भरतर्पभ॥ 8-69-3 (58358) युधिष्ठिर उवाच। 8-69-4x (5002) स्वागतं देवकीपुत्र स्वागतं ते धनञ्जय। प्रियं मे दर्शनं वाढं युवयोर्नरसिंहयोः॥ 8-69-4 (58359) अरिष्टयोरक्षतयोः कर्णं हत्वा महारथम्। आशीविपसमं युद्धे सर्वशस्त्रविशारदम्॥ 8-69-5 (58360) अग्रगं धार्तराष्ट्राणां सर्वेषां शर्म वर्म च। रक्षितं वृषसेनेन सुपेणेन च धन्विना॥ 8-69-6 (58361) अनुज्ञातं महावीर्यं रामेणास्त्रे सुदुर्जयम्। अग्र्यं सर्वस्य लोकस्य रथिनं लोकविश्रुतम्॥ 8-69-7 (58362) त्रातारं धार्तराष्ट्राणां गन्तारं वाहिनीमुखे। हन्तारं परसैन्यानाममित्रगणमर्दनम्॥ 8-69-8 (58363) दुर्योधनहिते युक्तमस्मद्दुःखाय चोद्यतम्। अप्रधृष्यं महायुद्धे देवैरपि सवासवैः॥ 8-69-9 (58364) अनलानिलयोस्तुल्यं तेजसा च बलेन च। पातालमिव गम्भीरं सुहृदां नन्दिवर्धनम्॥ 8-69-10 (58365) अन्तकं मम मित्राणां हत्वा कर्णं महामृधे। दिष्ट्या युवामनुप्राप्तौ हत्वाऽसुरमिवामरौ॥ 8-69-11 (58366) तेन युद्धमभीतेन मयाऽद्याप्यच्युतार्जुनौ। कृतं घोरं महाबाहू धृष्टद्युम्नस्य पश्यतः। अन्तकेनेव क्रुद्धेन प्रजाः सर्वा जिघांसता॥ 8-69-12 (58367) तेन केतुश्च मे च्छिन्नो हतौ च पार्ष्णिसारथी। हतवाहः कृतश्चास्मि युयुधानस्य पश्यतः॥ 8-69-13 (58368) धृष्टद्युम्नस्य यमयोर्वीरस्य च शिखण्डिनः। पश्यतां द्रौपदेयानां शतद्रोश्च महात्मनः॥ 8-69-14 (58369) एताञ्जित्वा महावीर्यः कर्णः शत्रुगणान्बहून्। जितवान्मां महाबाहो यतमानो महारणे॥ 8-69-15 (58370) अनुसृत्य च मां युद्धे परुषाण्युक्तवान्बहु। तत्र तत्र युधां श्रेष्ठ परिभूय न संशयः॥ 8-69-16 (58371) भीमसेनप्रभावात्तु यज्जीवामि धनञ्जय। बहुनात्र किमुक्तेन हते सोढुं समुत्सहे॥ 8-69-17 (58372) त्रयोदशाहं वर्षाणि यस्माद्भीतो धनञ्जय। न स्म निद्रां लभे रात्रौ न चाहनि सुखं क्वचित्॥ 8-69-18 (58373) तस्य द्वेषेण संयुक्तः परिदह्ये धनञ्जय। आत्मनो मरणं जानन्वाध्रीणस इव द्विजः॥ 8-69-19 (58374) तस्यायमगमत्कालश्चिन्तयानस्य मे चिरम्। कथं कर्णो मया शक्यो युद्धे क्षपयितुं भवेत्॥ 8-69-20 (58375) जाग्रत्स्वपंश्च कौन्तेय कर्णमेव स्मराह्यहम्। पश्यामि तत्रतत्रैव कर्णभूतमिदं जगत्॥ 8-69-21 (58376) यत्र यत्र हि गच्छामि कर्णाद्भीतो धनञ्जय। तत्र तत्र हि पश्यामि कर्णमेवाग्रतः स्थितम्॥ 8-69-22 (58377) सोऽहं तेनैव वीरेण समरेष्वपलायिना। सहयः सरथः पार्थ जित्वा जीवन्विसर्जितः॥ 8-69-23 (58378) को नु मे जीवितेनार्थो राज्येनार्थो भवेत्पुनः। ममैवं विक्षतस्याद्य कर्णेनाहवशोभिना॥ 8-69-24 (58379) न प्राप्तपूर्वं यद्भीष्मात्कृपाद्द्रोणाच्च संयुगे। तत्प्राप्तमद्य मे युद्धे सूतपुत्रान्महारथात्॥ 8-69-25 (58380) स त्वां पृच्छामि कौन्तेय यथा न कुशलस्तथा। तन्ममाचक्ष्व कार्त्स्न्येन यथा कर्णो हतस्त्वया॥ 8-69-26 (58381) शक्रतुल्यबलो युद्धे यमतुल्यः पराक्रमे। रामतुल्यस्तथास्त्रेषु स कथं ते निषूदितः॥ 8-69-27 (58382) महारथसमाख्यातः सर्वयुद्धविशारदः। धनुर्धराणां प्रवरः सर्वेषां वै सदार्जुन॥ 8-69-28 (58383) पूजितो धृतराष्ट्रेण सपुत्रेण विशाम्पते। त्वदर्थमेव राधेयः स कथं निहतस्त्वया॥ 8-69-29 (58384) धार्तराष्ट्रस्य योद्धारः सर्व एव सदार्जुन। तव मृत्युं रणे कर्णं मन्यन्ते पुरुषर्षभ॥ 8-69-30 (58385) स त्वया पुरुषव्याघ्र कथं युद्धे निषूदितः। तन्ममाचक्ष्व कौन्तेय यथा कर्णो हतस्त्वया॥ 8-69-31 (58386) सोत्सेधमस्य च शिरः पश्यतां सुहृदां हृतम्। त्वया पुरुषशार्दूल सिंहेनेव यथा रुरोः॥ 8-69-32 (58387) सर्वा दिशः पर्यपतत्त्वदर्थं त्वां सूतपुत्रः समरे परीप्सन्। दित्सन्नृणां शकटं रत्नपूर्णं कथं त्वयासौ निहतोऽद्य कर्णः॥ 8-69-33 (58388) त्वया रणे निहतः सूतपुत्रः कच्चित्कृतं मे परमं त्वयाद्य प्रियं रणे सूतपुत्रं निहत्य॥ 8-69-34 (58389) सर्वा दिशः पर्यपतत्त्वदर्थं मुदान्वितो गर्वितः सूतपुत्रः। स शूरमानी समरे समेत्य कच्चित्त्वया निहतः सूतपुत्रः॥ 8-69-35 (58390) राज्यं परं हस्तिगवाश्वयुक्तं रथं दित्सुर्यः परेभ्यस्त्वर्दर्थे। त्वया रणे स्पर्धते यः स पापः कच्चित्त्वया निहतः पापबुद्धिः॥ 8-69-36 (58391) योऽसौ नित्यं शौर्यमदेन मत्तो विकत्थते संसदि कौरवाणाम्। प्रीत्यर्थं वै तात सुयोधनस्य कच्चित्स पापो निहतस्त्वयाद्य॥ 8-69-37 (58392) कच्चित्समागम्य धनुःप्रमुक्तै-- स्त्वत्प्रेषितैर्लोहमयैर्विहंगैः। शेते भिन्नः पांसुषु सूतपुत्रः कच्चिद्भग्रौ धार्तराष्ट्रस्य बाहू॥ 8-69-38 (58393) योऽसौ सदा श्लाघते राजमध्ये दुर्योधनं हर्षयन्दर्पयुक्तः। हन्ताऽस्मि सर्वानिति पाण्डुपुत्रा-- नहं हन्ता फल्गुनस्येति मोहात्॥ 8-69-39 (58394) कच्चिद्वचोऽस्य वितथं त्वया कृतं यत्तत्प्रियामवदत्तात कर्णः। सभामथ्ये रूक्षमनेकरूपं धिक्पाण्डवानपतिस्त्वं हि कृष्णे॥ 8-69-40 (58395) कच्चिद्भुवं शत्रुरयं महात्मा ह्यधारयद्द्वादश यः समास्तु। कर्णो व्रतं घोरममित्रसाहो दुर्योधनस्यार्थनिविष्टबुद्धिः॥ 8-69-41 (58396) पादौ न धावे यावदहं न हन्मि धनञ्जयं समरेषूग्रवेगम्। कच्चिद्रणे फल्गुन तं निहत्य कच्चिद्व्रतं तस्य भग्नं त्वयाऽद्य॥ 8-69-42 (58397) योऽसौ कृष्णामब्रवीद्दुष्टबुद्धिः कर्णः सभायां कुरुवीरमध्ये। किं पाण्डवांस्त्वं न जहासि कृष्णे सुदुर्बलान्पतितान्हीनसत्वान्॥ 8-69-43 (58398) योऽसौ कर्णः प्रत्यजानात्त्वदर्थे नाहं हत्वा सह कृष्णेन पार्थम्। इहोपयातेति स पापबुद्धिः कच्चिच्छेते शरसम्भिन्नगात्रः॥ 8-69-44 (58399) कच्चित्सङ्ग्रामो विदितो वै तवायं समागमे सृञ्जय कौरवाणाम्। येनावस्थामीदृशीं प्रापितोऽहं कच्चित्त्वया सोऽद्य हतो दुरात्मा॥ 8-69-45 (58400) कच्चित्त्वया तस्य सुमन्दबुद्धे-- र्गाण्डीवमुक्तैर्विशिखैर्ज्वलद्भिः। सकुण्डलं भानुमदुत्तमाङ्गं कायात्प्रकृत्तं युधि सव्यसाचिन्॥ 8-69-46 (58401) यत्तन्मया बाणसमर्पितेन ध्यातोऽसि कर्णस्य वधाय वीर। तन्मे त्वया कच्चिदमोघमद्य ध्यानं कृतं कर्णनिपातनेन॥ 8-69-47 (58402) यद्दर्पपूर्णः स सुयोधनोऽस्मा-- न्दिधक्षते कर्णसमाश्रयेण। कच्चित्त्वया सोऽद्य समाश्रयोऽस्य भग्नः पराक्रम्य सुयोधनस्य॥ 8-69-48 (58403) यो नः पुरा षण्ढतिलानवोच-- त्सभामध्ये कौरवाणां समक्षम्। स दुर्मतिः कच्चिदुपेत्य सङ्ख्ये त्वया हतः सूतपुत्रोऽत्यमर्षी॥ 8-69-49 (58404) यः प्राहिणोत्सूतपुत्रो दुरात्मा कृष्णां जितां सौबलेहानयेति। स मन्दबुद्धिर्निहतः प्रसह्य वैकर्तनस्त्वद्य कच्चिन्महात्मन्॥ 8-69-50 (58405) यः शस्त्रभृच्छ्रेष्ठतमं पृथिव्यां पितामहं व्याक्षिपदल्पचेताः। सङ्ख्यायमानोऽर्धरथः स कच्चि-- त्त्वयां हतोऽद्याधिरथिर्महात्मन्॥ 8-69-51 (58406) अमर्षजं निकृतिसमीरणेरितं हृदि स्थितं ज्वलनमिमं सदा मम। हतो मया सोऽद्य समेत्य कर्ण इति ब्रुवन्प्रशमयसेऽद्य फल्गुन॥ ॥ 8-69-52 (58407) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकोनसप्ततितमोऽध्यायः॥ 69 ॥

8-70-0 (58408) सञ्जय उवाच। 8-70-0x (5003) तद्धर्मशीलस्य वचो निशम्य राज्ञः क्रुद्धस्यातिरथो महात्मा। उवाच दुर्मर्षमदीनसत्वो युधिष्ठिरं जिष्णुरनन्तवीर्यः॥ 8-70-1 (58409) द्रोणं हतं पार्थ कर्णो विदित्वा भिन्नां नावविमावत्यगाधे कुरूणाम्। सम्मुह्यमानान्धार्तराष्ट्रान्विदित्वा निरुत्साहांश्च विजये परेषाम्॥ 8-70-2 (58410) सोदर्यवत्त्वरितोऽमितौजा उत्तारयिष्यन्धृतराष्ट्रस्य पुत्रान्। रणे रथेनाधिरथिर्महात्मा ततो हि मां त्वरितः सोऽभ्यधावत्॥ 8-70-3 (58411) संशप्तकैर्युध्यमानस्य मेऽद्य सेनाग्रयायी कुरुसैन्यस्य राजन्। आशीविषाभान्विकिरञ्शरौघा-- न्द्रौणिः पुरस्तात्सहसाध्यतिष्ठत्॥ 8-70-4 (58412) स मे दृष्ट्वा शूरतमो ध्वजाग्रं समादिशद्रथसङ्घाननेकान्। तेषामहं पञ्चशतं निहत्य आसादयं द्रोणपुत्रं नदन्तम्॥ 8-70-5 (58413) स द्रोणपुत्रः सदृशं महात्मा मामप्यरौत्सीत्तदनीकमध्ये। किरञ्शरौघान्बहुरूपान्विचित्रा-- न्स्वातीगतः शुक्र इवातिवर्षन्॥ 8-70-6 (58414) स मे रान्सर्वतः कङ्कपत्रा-- नवासृजद्वै पृथिवीप्रकाशान्। निवार्य तूर्णं परमाजिमध्ये ततोऽपि मां बाणगणैः समार्पयत्॥ 8-70-7 (58415) आकर्षणं वापि विकृष्य मुक्तं न दृश्यते तस्य महारथस्य। न सन्दधानः कुत आददानो न व्याक्षिपन्न विकर्षन्विमुञ्चन्॥ 8-70-8 (58416) सव्येन वा यदि वा दक्षिणेन न ज्ञायते कतरेणास्यतीति। आचार्यवत्समरे पर्यवर्त-- न्महच्चित्रं दर्शयन्सर्वतः स्म॥ 8-70-9 (58417) दृष्ट्वीविषं चासुहरं परेषां सर्वा दिशः पूरयानं शरौधैः। अलातचक्रप्रतिमं महात्मनः सदा नतं कार्मुकं ब्रह्मबन्धोः॥ 8-70-10 (58418) ततोऽपरान्बाणगणाननेका-- नाकर्णपूर्णायतविप्रमुक्तान्। ससर्ज शीघ्रास्त्रबलेन वीर-- स्तोयं यथा प्रावृषि कालमेघः॥ 8-70-11 (58419) आविध्यन्मां पञ्चभिद्रोणपुत्रः शितैः शरैः पञ्चभिर्वासुदेवम्। अभ्यघ्नं बाणैस्तमहं सुधारै-- र्निमेषमात्रेण सुवर्णपुङ्खैः॥ 8-70-12 (58420) स निर्विद्धो विरथो द्रोणपुत्रो रथानीकं चाधिरथेर्विवेश। मयाभिभूतान्स्वरथप्रबर्हा-- नस्त्रं च पश्यन्रुधिरप्रदिग्धम्॥ 8-70-13 (58421) ततोऽभिभूतं युधि वीक्ष्य सैन्यं विध्वस्तयोधं द्रुतनागयूथम्। पञ्चाशता रथमुख्यैः समेतः कर्णस्त्वरन्नभ्यपतत्प्रमाथी॥ 8-70-14 (58422) तान्सूदयित्वाऽहमपास्य कर्णं द्रष्टुं भवन्तं त्वरयोपयातः। सर्वे पाञ्चाला ह्युद्विजन्ते स्म कर्णं दृष्ट्वा गावः केसरिणं यथैव॥ 8-70-15 (58423) मृत्योरास्यं व्यात्तमिवाभिपद्य प्रभद्रकाः कर्णमासाद्य सर्वे। यास्यामि तांस्तारयिष्यन्बलौघा-- द्दिष्ट्या भवान्स्वस्तिमान्पार्थ दृष्टः॥ 8-70-16 (58424) हनिष्येऽहं भारत सूतपुत्र-- मस्मिन्सङ्ग्रामे यदि दृश्यतेऽद्य। आयाहि पश्याद्य युयुत्समानौ मां सूतपुत्रं च धृतौ रणाय॥ 8-70-17 (58425) महाझषस्येव मुखं प्रपन्नाः प्रभद्रकाः कर्णमुखं प्रपन्नाः। षट्साहस्रा भारत राजपुत्राः स्वर्गाय लोकाय रणे निमग्नाः॥ 8-70-18 (58426) तानद्य यास्यामि रणाद्विमोक्तुं सर्वात्मना सूतपुत्रं च हन्तुम्॥ 8-70-19 (58427) अथ प्रवीरेण महानुभाव द्विषत्सैन्यं निर्दहन्विस्तरेण। समेत्याहं सूतपुत्रेण सङ्ख्ये वज्रीव वृत्रेण नरेन्द्रमुख्य॥ 8-70-20 (58428) एवं गते किञ्च मयाऽद्य शक्यं कार्यं कर्तुं निग्रहे सूतजस्य। तथैव राज्ञश्च सुयोधनस्य ये चापि मां योद्धुकामाः समेताः॥ 8-70-21 (58429) कर्णं न चेदद्य निहन्मि राज-- न्सबान्धवं युध्यमानं प्रसह्य। प्रतिश्रुत्याऽकुर्वतां या गतिर्वै कष्टां यायां तामहं राजसिंह॥ 8-70-22 (58430) आमन्त्रये त्वां ब्रूहि रणे जयं मे पुरा भीमं धार्तराष्ट्रा ग्रसन्ति। सौतिं हनिष्यामि नरेन्द्रसिंह सैन्यं तथा शत्रुगणांश्च सर्वान्॥ ॥ 8-70-23 (58431) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे सप्ततितमोऽध्यायः॥ 70 ॥

8-73-0 (58432) सञ्जय उवाच। 8-73-0x (5004) वैकर्तनं कुशलिनं निशम्य क्रुद्धः पार्थः फल्गूनस्यामितौजाः। धनञ्जयं वाक्यमुवाच राजा युधिष्ठिरः कर्णशराभितप्तः॥ 8-73-1 (58433) इमां च वसतिं हित्वा भयात्कर्णेन फल्गुन। अहं च भीमसेनश्च माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ॥ 8-73-2 (58434) वासुदेवेन सहिता वयं कर्णेन निर्जिताः। पुनरेव वनं गत्वा तपश्चर्यां च कुर्महे। अथवा धार्तराष्ट्राणां परिचर्यां चरामहे॥ 8-73-3 (58435) इत्येवमुक्त्वा बीभत्सुं रोषात्संरक्तलोचनः। अब्रवीत्पुनरेवात्र धर्मराजो युधिष्ठिरः॥ 8-73-4 (58436) इदं यदि द्वैतवने तु सूक्तं कर्णं नियोद्धुं न सहे नृपेति। वयं ततः प्राप्तकालं यथाव-- त्कृत्वाऽभ्युपेक्षाम तथैव राज्यम्॥ 8-73-5 (58437) मयि प्रतिश्रुत्य वधं हि तस्य बलस्य चार्धस्य तथैव युद्धे। आनीय मां शत्रुमध्ये स कस्मा-- त्समुन्नाम्य स्थण्डिले प्रत्यपिंष्ठाः॥ 8-73-6 (58438) अन्वास्य सत्येन यदात्थ पार्थ सत्यं शपन्वासुदेवेन सार्धम्। तन्नः सत्यमफलं ह्यकार्षीः फलस्य काले चाच्छिन्नः पुष्पवृक्षम्॥ 8-73-7 (58439) प्रच्छादितस्त्वं बालिश दुर्यशोभि-- रनर्थवाक्योऽस्यर्जुन नैव साधुः। त्यक्त्वा भीमं सर्वभीमेषु भीमं संयोजितस्त्वं सूतपुत्रं निहन्तुम्॥ 8-73-8 (58440) यत्तद्वृथा वागुवाचान्तरिक्षे सप्ताह्नि जाते त्वयि मन्दबुद्धौ। अपापीयान्वासवात्कुन्तिजातो बहून्सङ्ग्रामानयमेव जेता॥ 8-73-9 (58441) अयं जेता पाण्डवो देवसङ्घान् सर्वाणि भूतान्यपि चोत्तमौजाः। अयं जेता मद्रकलिङ्गजाता-- न्दैत्यांश्च रक्षांसि समागतानि॥ 8-73-10 (58442) भूमिं च सर्वां निखिलेन जेता कुरूंश्च जेता स्वगणांश्च जेता। अस्मात्परो नो भविता धनुर्धरो नैष्यन्न भूतः कश्चिदेनं विजेता॥ 8-73-11 (58443) इच्छन्नयं सर्वभूतानि कुर्या-- द्वशी वशे सर्वसमाप्तविद्यः। कान्त्या शशाङ्कस्य जवेन वायोः स्यैर्येण मेरोः क्षमया पृथिव्याः॥ 8-73-12 (58444) अग्नेश्च तापे धनदस्य लक्ष्म्या शौर्येण शक्रस्य जयेन विष्णोः। तुल्यो महात्मा तव कुन्ति पुत्रो जातोऽदितेर्विष्णुरिवामितौजाः॥ 8-73-13 (58445) स्वेषां जयाय द्विषतां वधाय जातो महात्मा तव नन्दिकर्ता। इत्यन्तरिक्षे शतशृङ्गमूर्ध्नि तपस्विनां शृण्वतां वागुवाच॥ 8-73-14 (58446) एवंविधस्त्वं न च भूतस्तथाद्य देवाश्च नूनमनृतं वदन्ति॥ 8-73-15 (58447) तथा परेषामृषिसत्तमानां श्रुत्वा गिरः पूजयतां सदा त्वाम्। न सन्नतिं यामि सुयोधनस्य न त्वां जानाम्याधिरथेर्भयार्तम्॥ 8-73-16 (58448) त्वष्ट्रा कृतं वाहमकूजनाक्षं शुभं समास्थाय कपिध्वजं तम्। खङ्गं गृहीत्वा हेमचित्रावनद्वं धनुर्वरं गाण्डिवं तालमात्रम्। त्वं वासुदेवेनोह्यमानः कथं नु कर्णाद्भीतो व्यपयातोऽसि पार्थ॥ 8-73-17 (58449) पूर्वं यदुक्तं हि सुयोधनेन न फल्गुनः प्रमुखे स्थास्यतीति। कर्णस्य युद्धे हि महाबलस्य मौर्ख्यात्तु तन्नावबुद्धं मयाऽसीत्॥ 8-73-18 (58450) तेनाद्य तप्स्ये भृशमप्रमेयं यन्मित्रवर्गो नरकं प्रविष्टः। तदैव वाच्योऽस्मि ननु त्वयाऽहं न योत्स्येऽहं सूतपुत्रं कथञ्चित्॥ 8-73-19 (58451) ततो नाहं सृञ्जयान्केकयांश्च समानयेयं सुहृदो रणाय॥ 8-73-20 (58452) एवं गते किं च मयाऽद्य शक्यं कार्यं कर्तुं निग्रहे सूतजस्य। तथैव राज्ञश्च सुयोधनस्य ये वापि मां योद्धुकामाः समेताः॥ 8-73-21 (58453) धिगस्तु मज्जीवितमद्य कृष्ण योऽहं वशं सूतपुत्रस्य यातः। मध्ये कुरूणां समुयोधनानां ये चाप्यन्ये योद्धुकामाः समेताः॥ 8-73-22 (58454) एकः स मे भीमसेनोऽद्यं नाथो येनाभिपन्नोऽस्मि रणे महाभये। विमोच्य मां चापि रुपान्वितस्ततः शरेण तीक्ष्णेन बिभेद कर्णम्॥ 8-73-23 (58455) त्यक्त्वा प्राणान्समरे भीमसेन-- श्चक्रे युद्धं कुरुमुख्यैः समेतैः। गदाग्रहस्तो रुधिरोक्षिताङ्ग-- श्चरन्रणे काल इवान्तकाले॥ 8-73-24 (58456) असौ हि भीमस्य महानिनादो मुहुर्महुः श्रूयते धार्तराष्ट्रैः। यदि स्म जीवेत्समरे निहन्ता महारथानां प्रवरो नरोत्तमः॥ 8-73-25 (58457) तवाभिमन्युस्तनयोऽद्य पार्थ न चास्मि गन्ता समरे पराभवम्। अथापि जीवेत्समरे घटोत्कच-- स्तथाऽपि नाहं समरे पराङ्युखः॥ 8-73-26 (58458) भीमस्य पुत्रः समराग्रयायी महास्त्रविन्नापि तवानुरूपः। यं तं xxxसाद्य रिपोर्वलं नो निमीलिताक्षं भयविप्लुतं भवेत्॥ 8-73-27 (58459) xxxxxनिशि युद्धमेक-- स्त्यक्सा रणं यत्व भयाद्रवन्ते॥ 8-73-28 (58460) स चेत्समासाद्य महानुभावः कर्णं रणे बाणगणैः प्रमोह्यः। धैर्ये स्थितेनापि च सूतजेन शक्या हतो वासवदत्तया तया॥ 8-73-29 (58461) ममैव भाग्यानि पुरा कृतानि पापानि नूनं फलवन्ति युद्धे। तृणं च कृत्वा समरे भवन्तं ततोऽहमेवं निकृतो दुरात्मना। वैकर्तनेनैव तथा कृतोऽहं यथा ह्यशक्तः क्रियते त्वबान्धवः॥ 8-73-30 (58462) आपद्ग्रतं यश्च नरो विमोक्षये-- त्स बान्धवः स्नेहयुतः सुहृच्च। एवं पुराणा ऋषयो वदन्ति धर्मः सदा सद्भिरनुष्ठितश्च॥ 8-73-31 (58463) खङ्गं विभ्रज्जातरूपत्सरुं च धनुर्वेदं गाण्डिवं तालमात्रम्। स केशवेनोह्यमानः कथं नु कर्णात्पार्थस्त्वमपैतुं समैषीः॥ 8-73-32 (58464) स गाण्डीवं केशवाय प्रदाय यन्ता भवेस्त्वं यदि केशवस्य। ततस्तरेत्केशवः कर्णमुग्रं मरुत्सस्वो वृत्रमिवात्तवज्रः॥ 8-73-33 (58465) मासेऽपतिष्यो यदि पञ्चमे त्वं न वा गर्भो यद्यभवः पृथायाः। मत्तः श्रेयान्राजपुत्रोऽभविष्य-- न्न ते यशः फल्गुन इत्यपेयात्॥ ॥ 8-73-34 (58466) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकसप्ततितमोऽध्यायः॥ 71 ॥

8-72-0 (58467) सञ्जय उवाच। 8-72-0x (5005) युधिष्ठिरेणैxxxxक्तः कौन्तेयः श्वेतवाहनः। असिं जग्राह सङ्क्रुद्धो जिघांसुर्भरतर्षभम्॥ 8-72-1 (58468) तस्य कोपं समाज्ञाय चित्तज्ञः केशवस्तदा। उवाच किमिदं खङ्गं गृह्णास्यर्जुन शंम मे॥ 8-72-2 (58469) नेह पश्यामि योद्धव्यं त्वया किञ्चिद्वनञ्जय। नेहागता धार्तराष्ट्राः सर्वे भीमेन वारिताः॥ 8-72-3 (58470) उपागतोऽसि कौन्तेय राजा द्रष्टव्य इत्यसौ। स राजा भवता दृष्टः कुशली च युधिष्ठिरः॥ 8-72-4 (58471) तं दृष्ट्वा नृपशार्दूलं शार्दूलसमविक्रमम्। हर्षकाले च सम्प्राप्ते कस्मात्त्वां मन्युराविशत्॥ 8-72-5 (58472) न तं पश्यामि कौन्तेय यस्ते वध्यो भवेदिह। प्रहर्तुमिच्छसे कस्मात्किं वा ते चित्तविभ्रमः॥ 8-72-6 (58473) कस्माद्भवान्महाखङ्गं परिगृह्णात्यकारणात्। 8-72-7 (58474) तत्त्वां पृच्छामि कौन्तेय किमिदं ते चिकीर्षितम्। परामृशसि यत्क्रुद्धः खङ्गमद्भुतविक्रम॥ 8-72-8 (58475) एवमुक्तः कटाक्षेण प्रेक्षमाणो युधिष्ठिरम्। अर्जुनः प्राह गोविन्दं क्रुद्धः सर्प इव श्वसन्॥ 8-72-9 (58476) अन्यस्मै देहि गाण्डीवमिति मां यः प्रचोदयेत्। भिन्द्यामहं तस्य शिर इत्युपांशु व्रतं मम। युधिष्ठिरेण तेनाहमुक्तश्चास्मि जनार्दन॥ 8-72-10 (58477) यदुक्तोऽहमदीनार्थं राज्ञाऽनेन यशस्विना। समक्षं तव गोविन्द न तत्क्षन्तुमिहोत्सहे॥ 8-72-11 (58478) तस्मादेनं विधिष्यामि राजानं धर्मचारिणाम्। प्रतिज्ञां पालयिष्यामि हत्वैनं नरसत्तमम्॥ 8-72-12 (58479) एतदर्थं मया खह्गो गृहीतो यदुनन्दन। सोऽहं युधिष्ठिरं हत्वा सत्यस्यानृण्यतां गतः। विशोको विज्वरश्चापि भविष्यामि जनार्दन॥ 8-72-13 (58480) किं वा त्वं मन्यसे प्राप्तमस्मिन्कार्य उपस्थिते। त्वमस्य जगतस्तात वेत्थ सर्वं गतागतम्॥ 8-72-14 (58481) `जातस्त्वत्तो हि धर्मश्चाधर्मश्चेति परा श्रुतिः'। तत्तथा प्रकरिष्यामि यथा मां वक्ष्यते भवान्॥ 8-72-15 (58482) सञ्जय उवाच। 8-72-16x (5006) धिग्धिगित्येव गोविन्दः पार्थमुक्त्वाब्रवीत्पुनः॥ 8-72-16 (58483) कृष्ण उवाच। 8-72-17x (5007) इदानीं पार्थ जानामि न वृद्धाः सेवितास्त्वया। अकाले पुरुषव्याघ्र संरम्भं यद्भवानगात्॥ 8-72-17 (58484) न हि धर्मविगज्ञैरेवं कार्यं धनञ्जय। यथा त्वं पाण्डवाद्येह धर्मभीरुरण्डितः॥ 8-72-18 (58485) योऽकार्याणां क्रियायाश्च संयोगं नावबुध्यते। कार्याणामक्रियायाश्च स पार्थ पुरुषाधमः॥ 8-72-19 (58486) अनुसृत्य तु ये धर्मं कवयः समुपस्थिताः। समासविस्तरविदां न तेषां वेत्सि निश्चयम्॥ 8-72-20 (58487) अनिश्चयज्ञो हि नरः कार्याकार्यविनिश्चये। एवं स मुह्यत्यवशो यथा त्वं पार्थ मुह्यसि॥ 8-72-21 (58488) न हि कार्यमकार्यं वा सुखं ज्ञातुं कथञ्चन। श्रुतेन ज्ञायते सर्वं तच्च त्वं नावहुध्यसे॥ 8-72-22 (58489) अविज्ञानादिह भवान्सत्यं रक्षति धर्मवित्। प्राणिनां त्वं वधं पार्थ धार्मिको नावबुध्यसे॥ 8-72-23 (58490) प्राणिनां हि वधात्तात वृथा धर्मो मतो मम। अनृतं तु भवेद्वाच्यं न तु हिंसा कदाचन॥ 8-72-24 (58491) स कथं भ्रातरं ज्येष्ठं राजानं धर्मकोविदम्। हन्याद्भवान्नरश्रेष्ठ प्राकृतोऽन्यः पुमानिव॥ 8-72-25 (58492) अयुध्यमानस्य गुरोस्तथाऽशत्रोश्च मानद। पराङ्मुखस्य द्रवतः शरणं चापि गच्छतः॥ 8-72-26 (58493) कृताञ्जलेः प्रपन्नस्य प्रमत्तस्य तथैव च। न वधः पूज्यते सद्भिस्तच्च सर्वं गुरौ तव॥ 8-72-27 (58494) त्वया चैतद्व्रतं पार्थ बालेनेव कृतं पुरा। तस्मादधर्मसंयुक्तं मौर्ख्यादेव व्यवस्यसि॥ 8-72-28 (58495) स्वगुरुं पार्थ कस्मात्त्वं हन्तुकामोऽभिधावसि। असम्प्रधार्य धर्माणां गतिं सूक्ष्मां दुरत्ययाम्॥ 8-72-29 (58496) इदं धर्मरहस्यं च तव वक्ष्यामि पाण्डव। यद्ब्रूयात्तव भीष्मो वा राजा वापि युधिष्ठिरः॥ 8-72-30 (58497) विदुरो वा पुनः क्षत्ता गान्धारी वा यशस्विनी। कुन्ती वा भरतश्रेष्ठ द्रौपदी वा यशस्विनी। तत्ते वक्ष्यामि तत्त्वेन निबोधैतद्धनञ्जय॥ 8-72-31 (58498) सत्यस्यं वचनं साधु न सत्याद्विद्यते परम्। सुदुर्विदं हि तत्त्वेन तत्सत्यमिति मे सतिः॥ 8-72-32 (58499) भवेत्सत्यमवक्तव्यं वक्तव्यमनृतं भवेत्। यत्रानृतं भवेत्सत्यं सत्यं चाप्यनृतं भवेत्॥ 8-72-33 (58500) विवाहकाले रतिसम्प्रयोगे प्राणात्यये सर्वत्रनापहारे। विप्रस्य चार्थे ह्यनृतं वदेत पञ्चानृतान्याहुरपातकानि॥ 8-72-34 (58501) सर्वस्वस्यापहारे तु वक्तव्यमनृतं भवेत्॥ तत्रानृतं भवेत्सत्यं सत्यं चाप्यनृतं भवेत्॥ 8-72-35 (58502) तादृशो हन्यते बालो यस्य सत्यमनिश्चितम्। सत्यानृते विनिश्चित्य ततो भवति धर्मवित्॥ 8-72-36 (58503) किमाश्चर्यं कृतप्रज्ञः पुरुषोऽपि सुदारुणः। सुमहत्प्राप्नुयात्पुण्यं बलाकोऽन्धवधादिव॥ 8-72-37 (58504) किमाश्चर्यं पुनर्मूढो धर्मकामो ह्यपण्डितः। सुमहत्प्राप्नुयात्पापमापगास्विव कौशिकः॥ 8-72-38 (58505) अर्जुन उवाच। 8-72-39x (5008) आचक्ष्व भगवन्नेतद्यथा विन्दाम्यहं तथा। वलाकस्यानुसम्बद्धं नदीनां कौशिकस्य च॥ 8-72-39 (58506) वासुदेव उवाच। 8-72-40x (5009) मृगव्याधोऽभवत्कश्चिद्बलाको नाम भारत। यात्रार्थं पुत्रदाराणां मृगान्हन्ति न कामतः॥ 8-72-40 (58507) वृद्धौ च मातापितरौ बिभर्त्यन्यांश्च संश्रितान्। स्वधर्मनिरतो नित्यं संविभज्यानसूयकः॥ 8-72-41 (58508) स कदाचिन्मृगप्रेप्सुर्नान्वविन्दन्मृगं क्वचित्। अथापश्यत्स पीवानं श्वापदं घ्राणचक्षुषम्॥ 8-72-42 (58509) अदृष्टपूर्वमपि तत्सत्वं तेन हतं तदा। अन्धे हते ततो व्योम्नः पुष्पवर्षं पपात च॥ 8-72-43 (58510) अप्सरोगीतवादित्रैर्नादितं च मनोरमम्। विमानमगमत्स्वर्गान्मृगव्याधनिनीषया॥ 8-72-44 (58511) तद्भूतं सर्वभूतानामभावाय किलार्जुन। तपस्तप्त्वा वरं प्राप्तं कृतमन्धं स्वयम्भुवा॥ 8-72-45 (58512) तद्धत्वा सर्वभूतानामभावकृतनिश्चयम्। बलाकोऽगात्स्वर्गलोकमेवं धर्मः सुदुर्विदः॥ 8-72-46 (58513) कौशिकोऽप्यभवद्विप्रस्तपस्वीनो बहुश्रुतः। नदीनां सङ्गमे ग्रामाददूरे स किलावसत्॥ 8-72-47 (58514) सत्यं मया सदा वाच्यमिति तस्याभवद्द्वतम्। सत्यवादीति विख्यातः स तदासीद्धनञ्जय॥ 8-72-48 (58515) अथ दस्युभयात्केचित्तदा तद्वनमाविशन्। तत्रापि दस्यवः क्रुद्धास्तानमार्गन्त यत्नतः॥ 8-72-49 (58516) अथ कौशिकमभ्येत्य प्रोचुस्ते सत्यवादिनम्। कतरेण पथा याता भगवन्निति वै जनाः। सत्येन पृष्टः प्रब्रूहि यदि तद्वेत्थ शंस नः॥ 8-72-50 (58517) श्रीकृष्ण उवाच। 8-72-51x (5010) सत्यस्य त्वविभागज्ञः सत्यं तेभ्यः शशंस ह। बहुवृक्षलतागुल्ममेतद्गहनमाश्रिताः। इति तान्ख्यापयामास तेभ्यस्तत्त्वं स कौशिकः॥ 8-72-51 (58518) ततस्ते तान्समासाद्य क्रूरा जघ्नुरिति श्रुतिः। ततोऽधर्मेण महता वाग्दुरुक्तेन कौशिकः॥ 8-72-52 (58519) गतः सुकष्टं निरयं धर्मसूक्ष्मेष्वतत्त्ववित्। दृष्टपूर्वश्रुतो मूढो धर्माणामविशारदः॥ 8-72-53 (58520) वृद्धानपृच्छन्सन्देहानन्धः श्वभ्रमिवर्च्छति॥ 8-72-54 (58521) तत्र ते लक्षणोद्देशः कश्चिदेव भविष्यति। दुष्करं प्रतिसंख्यानं कार्त्स्न्येनात्र व्यवस्थितिः॥ 8-72-55 (58522) सत्यं धर्म इति ह्येके वदन्ति बहवो जनाः। न च पार्थाभ्यसूयामि नैतत्सर्वत्र शिष्यते॥ 8-72-56 (58523) श्रुतिस्तु धार्या इत्येके वदन्ति बहवो जनाः। न त्वेतत्प्रत्यसूयामि तत्र सर्वं विधीयते॥ 8-72-57 (58524) यत्स्यादहिंसासंयुक्तं स धर्म इति निश्चयः। अहिंसार्थाय हिंस्राणां धर्मप्रवचनं कृतम्। धारणाद्धर्ममित्याहुर्धर्मो धारयते प्रजाः॥ 8-72-58 (58525) प्रभवार्थाय भूतानां धर्मप्रवचनं कृतम्। यस्मात्प्रभवसंयुक्तः स धर्म इति निश्चयः॥ 8-72-59 (58526) येऽन्यायेन जिगीषन्तो धर्मं पृच्छन्ति मानवाः। अकूजनेन चेन्मोक्षो नात्र कूजेत्कथञ्चन॥ 8-72-60 (58527) अवश्यं कूजितव्ये ह शङ्केरन्वाप्यकूजनात्। येऽन्यायेन जिहीर्षन्तो धर्मं पृच्छन्ति कस्यचित्। श्रेयस्तत्रानृतं वक्तुं सत्यादिति विनिश्चित्म्॥ 8-72-61 (58528) प्राणात्यये विवाहे वा सर्वजात्या महाभये। सर्वस्वस्य च लोपे वा वक्तव्यमनृतं भवेत्॥ 8-72-62 (58529) अधर्मं हि न पश्यन्ति मृषोद्यं तत्र पण्डिताः। सर्वथाऽभिवदेत्तत्तु नानृतं स्याद्विचक्षणः॥ 8-72-63 (58530) यः स्तेनैः सह सम्बन्धो मुच्यते शपथादपि। भवेत्तत्रानृतं श्रेयः सत्यादिति विचारितम्॥ 8-72-64 (58531) न च तेभ्यो धनं देयं सत्यादिति कथञ्चन। पापेभ्योऽपि धनं दत्तं दातारमपि पीडयेत्। तस्माद्धर्मार्थमनृतमुक्त्वा नानृतवाग्भवेत्॥ 8-72-65 (58532) एष ते लक्षणोद्देशो मयोद्दिष्टो यथाविधि। एतज्ज्ञात्वा ब्रूहि पार्थ यदि वध्यो युधिष्ठिरः॥ 8-72-66 (58533) अर्जुन उवाच। 8-72-67x (5011) यथा ब्रूयान्महाप्राज्ञो यथा ब्रूयान्महायशाः॥ 8-72-67 (58534) सुहृद्ब्रूयाद्यथाऽस्माकं तथोक्तं वचनं त्वया। भवान्मातृसमोऽस्माकं भवान्पितृसमोऽपि च। गतिश्च परमा कृष्ण त्वमेव च परायणम्॥ 8-72-68 (58535) न हि ते त्रिषु लोकेषु विद्यतेऽविदितं क्वचित्। तस्माद्भवान्परं धर्मं वेद सर्वं यथातथम्॥ 8-72-69 (58536) अवध्यं पाण्डवं मन्ये धर्मराजं युधिष्ठिरम्। अधर्मयुक्ते संयोगे ब्रूहि किञ्चिदनुग्रहम्॥ 8-72-70 (58537) इदं चापरमत्रैव ब्रूहि तत्त्वं विवक्षितम्॥ 8-72-71 (58538) जानासि दाशार्ह मम व्रतं तु यो मां ब्रूयात्कश्चन मानुषेषु। अन्यस्मै त्वं गाण्डिवं देहि पार्थ यो मत्तोऽस्त्रे वीर्यतो वा विशिष्टः॥ 8-72-72 (58539) हन्यामहं केशव तं प्रसह्य भीमो हन्यात्तूवरकेति चोक्तः। वन्मां राजा ह्युक्तवांस्ते समक्षं धनुर्देहीत्यसकृद्वृष्णिवीरे॥ 8-72-73 (58540) तं हन्यां चेत्केशव जीवलोके स्थाता नाहं कालमप्यल्पमात्रम्। ध्यात्वा नूनं ह्येनसा चापि मुक्तो वधं राज्ञो भ्रष्टवीर्यो विचेताः॥ 8-72-74 (58541) यथा प्रतिज्ञा मम लोकबुद्धौ भवेत्सत्या धर्मभृतां वरिष्ठ। यथा जीवत्पाण्डवोऽहं च कृष्ण तथा बुद्धिं दातुमप्यर्हसि त्वम्॥ 8-72-75 (58542) वासुदेव उवाच। 8-72-76x (5012) राजा श्रान्तो विक्षतो दुःखितश्च कर्णेन सह्ख्ये निशितैर्बाणसङ्घैः। यश्चानिशं सूतपुत्रेण वीर शरैर्भृशं ताडितो युध्यमानः॥ 8-72-76 (58543) अतस्त्वमेतेन सरोषमुक्तो दुःखान्वितेनेदमयुक्तरूपम्। अकोपितो ह्येष यदि स्म सङ्ख्ये कर्णं न हन्यादिति चाब्रवीत्सः॥ 8-72-77 (58544) जानाति तं पाण्डव एष चापि पापं लोके कर्णमसह्यमन्यैः। ततस्त्वमुक्तो भृशरोषितेन राज्ञा समक्षं परुषाणि पार्थ॥ 8-72-78 (58545) नित्योद्युक्ते सततं चाप्रसह्ये कर्णे द्यूतं ह्यद्य रणे निबद्धम्। तस्मिन्हते कुरवो निर्जिताः स्यु-- रेवं बुद्धिः पार्थिवे धर्मपुत्रे॥ 8-72-79 (58546) ततो बधं नार्हति धर्मपुत्र-- स्त्वया प्रतिज्ञाऽर्जुन पालनीया। जीवन्नयं येन मृतो भवेद्धि तन्मे निबोधेह तवानुरूपम्॥ 8-72-80 (58547) यदा मानं लभते माननार्ह-- स्तदा स वै जीवति जीवलोके। यदाऽवमानं लभते महान्तं तदा जीवन्मृत इत्युच्यते सः॥ 8-72-81 (58548) सम्मानितः पार्थिवोऽयं सदैव त्वया च भीमेन तथा यमाभ्याम्। वृद्धैश्च लोके पुरुषैश्च शूरै-- स्तस्यापमानं कलया प्रयुङ्क्ष्व॥ 8-72-82 (58549) त्वमित्यत्रभवन्तं हि ब्रूहि पार्थ युधिष्ठिरम्। त्वमित्युक्तो हि निहतो गुरुर्भवति भारत॥ 8-72-83 (58550) एवमाचर कौन्तेय धर्मराजे युधिष्ठिरे। अधर्मयुक्तं संयोगं कुरुष्वैनं कुरूद्वह॥ 8-72-84 (58551) अथर्वाङ्गिरसी ह्येषा श्रुतीनामुत्तमा श्रुतिः। अविचार्यैव कार्यैषा श्रेयस्कामैर्नरैः सदा॥ 8-72-85 (58552) अवधेन वधः प्रोक्तो यद्गुरुस्त्वमिति प्रभुः। तद्ब्रूहि त्वं यन्मयोक्तं धर्मराजस्य धर्मवित्॥ 8-72-86 (58553) यदा ह्यं पाण्डव धर्मराज-- सत्वत्तोऽयुक्तं लप्स्यते चैव साधु। ततोऽस्य पादावभिवाद्य पश्चा-- च्छ्रेयो ब्रूयात्सान्त्वयुक्तं हितं च॥ 8-72-87 (58554) भ्राता प्राज्ञस्तव कोपं न जातु कुर्याद्राजा धर्ममार्गानुसारी। मुक्तोऽनृताद्वातृवधाच्च पापा-- द्धृष्टः कर्णं त्वं जहि पार्थ पश्चात्॥ ॥ 8-72-88 (58555) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे द्विसप्ततितमोऽध्यायः॥ 72 ॥

8-73-0 (58556) सञ्जय उवाच। 8-73-0x (5013) इत्येवमुक्तस्तु जनार्दनेन पार्थः प्रशस्याथ सुहृद्वचस्तत्। ततोऽब्रवीदर्जुनो धर्मराज-- मनुक्तपूर्वं परुषं प्रसह्य॥ 8-73-1 (58557) मा त्वं राजन्व्याहरस्वाद्य पापं त्वं तिष्ठसि क्रोशमात्रे व्यपेत्य। भीमस्तु मामर्हति गर्हणाय यो युध्यते सर्वलोकप्रवीरैः॥ 8-73-2 (58558) काले हि शत्रून्परिपीड्य वीरो हत्वा प्रवीरान्वसुधाधिपानाम्। रथप्रधानोत्तमनागमुख्या युधिप्रवीरा निहताश्च शूराः॥ 8-73-3 (58559) सुदुष्करं कर्म करोति भीमः कर्तुं यथा नार्हति कश्चिदन्यः। रथादवस्कन्द्य गदां परामृशं-- स्तथा रणे हन्ति तथैव वारणान्॥ 8-73-4 (58560) स कुञ्जराणामधिकं सहस्रं हत्वा नदंस्तुमुलं सिंहनादम्। काम्भोजवानायुजपार्वतीया-- नीहामृगाभान्विनिहत्य वाजिनः॥ 8-73-5 (58561) महारथान्दविरदाञ्शैलकल्पा-- न्सहेत यः कुञ्जरान्वध्यमानान्। असौ भीमो धार्तराष्ट्रेषु मग्नः स मामुपालब्धुमरिन्दमोऽर्हति॥ 8-73-6 (58562) वरासिना चाथ नराश्वकुञ्जरां-- स्तथा रथाङ्गैर्धनुषा च हन्त्यरीन्। प्रमृद्य पद्ध्यामहितांस्तु हन्ति पुनश्च दोर्भ्यां शतमन्युविक्रमः॥ 8-73-7 (58563) महाबलो वैश्रवणान्तकोपमः प्रसह्य हर्ता द्विषतां यशांसि। स भीमसेनोऽर्हति गर्हणाय न त्वं नित्यं रक्ष्यमाणः सुहृद्भिः॥ 8-73-8 (58564) कलिङ्गवङ्गाङ्गनिपादमागधा-- न्सदा महाशैलवलाहकोपमान्। निहन्ति यः शत्रुगणाननेकशः स मां हि वक्तुं प्रभवत्यमानगसम्॥ 8-73-9 (58565) संयुक्तमास्थाय रथं हि काले धनुर्विधून्वञ्छरपूर्णमुष्टिः। सृजेच्च यो बाणसङ्घान्परेषु महाबलो मेघ इवाम्बुधाराः॥ 8-73-10 (58566) शतान्यष्टौ वारणानामदर्शय-- द्विशातितैः कुम्भघटाग्रहस्तैः। यो भीमसेनो निहतारिसङ्घः स मामुपालब्धुमरिन्दमोऽर्हति॥ 8-73-11 (58567) रथाश्च नागाश्च हयाश्च राज-- न्भीमेनाजौ निहताः सङ्घशोऽद्य। राजानश्च बहवो महाबलाः स मामुपालब्धुमरिन्दमोऽर्हति॥ 8-73-12 (58568) धृतराष्ट्रपुत्रा बलिनश्च येन महाबला निहताः प्रायशो वै। शूरो युद्धे ह्यप्रतिवार्यवीर्यः स मामुपालब्धुमरिन्दमोऽर्हति॥ 8-73-13 (58569) प्रतापयंस्तद्बलमुग्ररूपं योऽसौ रमे धार्तराष्ट्रस्य वीरः। एकः सहेताप्रतिसह्यपौरुष-- स्तेनास्मि वाच्यो न त्वया वै कदाचित्॥ 8-73-14 (58570) महारथा यत्र यत्रैव युद्धे भिन्दन्ति सैन्यं तव कामतोऽद्य। तत्रैव तत्रैव रणे महात्मा दृढं भीमः परसङ्घानमृद्रात्॥ 8-73-15 (58571) तेनास्मि वाच्यो न त्वया हं कदाचि-- न्मा मा वोचः क्रूरमिहाद्य पार्थ। नास्मद्विधो वै भवता तु वाच्यो यथा भवान्सर्वलोकस्य वाच्यः॥ 8-73-16 (58572) एवं हि मा ते ब्रुवतो नरेन्द्र कथं न दीर्येच्छतधाऽद्य जिह्वा। अहो बतेदं सुनृशंसरूपं कामादवोचस्त्वमिहाद्य यद्वै॥ 8-73-17 (58573) बलं न वाधिष्ठितं सत्तमानां यत्क्षत्रियाणां बहुलं वदन्ति। त्वं चाबलो भारत निष्ठुरोऽसि त्वमेव मां वेत्सि यथाविधोऽहम्॥ 8-73-18 (58574) नकुलेन राजन्गजवाजियोधा हताश्च वीराः सहसा समेत्य। त्यक्त्वा प्राणान्समरे युद्धकाङ्क्षी स मामुपालब्धुमरिन्दमोऽर्हति॥ 8-73-19 (58575) कृतं कर्म सहदेवेन दुष्करं यो युध्यते परसैन्यावमर्दी। न चाब्रवीत्किञ्चिदिहागतो बली पश्यान्तरं तस्य चेवात्मनश्च॥ 8-73-20 (58576) धृष्टद्युम्नः सात्यकिर्द्रौपदेया युधामन्युश्चोत्तमौजाः शिखण्डी। एतेऽद्य युधि सम्प्रपीडिता-- स्ते मामुलपालब्धुमर्हन्ति न त्वम्॥ 8-73-21 (58577) त्वन्मूलमस्माभिरिदं हि वैरं प्राप्तं तथा व्यसनं चातिघोरम्। द्यूप्रमत्तेन कृतं त्वयाऽसकृ-- त्कस्मादुपालब्धुमिहार्हसि त्वम्॥ 8-73-22 (58578) त्वमेव राजन्सततं प्रमत्त-- स्त्वमेव मूढो भारतानामसाधुः। त्वां प्राप्य राज्यं च विनष्टमेत-- त्प्राप्ता महत्पाण्डवाश्चापि दास्यम्॥ 8-73-23 (58579) त्वत्तः कृतोऽस्मकद्वनवासदुःखं राज्यस्य नाशो ह्यभिमन्योश्च घोरः। आत्मानमेवं सुनृशंसरूपं ज्ञात्वा किमर्थं गर्हसे माद्य वीर॥ 8-73-24 (58580) लज्जस्व राजन्यदि तेऽस्ति लज्जा तूष्णीम्भूतः पश्य सर्वं कृतघ्नः। भीमो नित्यं समरस्य कर्ता दर्पस्य भेत्ता पुनरेव नित्यम्॥ 8-73-25 (58581) स्वयं ह्यशक्तेन नरेन्द्र युद्धे नरेण कार्या सततं क्षमैव। बलं हि वाचि द्विजसत्तमानां क्षात्रं द्विजा बाहुबलं वदन्ति॥ 8-73-26 (58582) त्वं वाग्बलो भारत निष्ठुरोऽसि त्वमेव मां वेत्सि यथाविधोऽहम्। घटामि नित्यं तव कर्तुमिष्टं दारैः सुतैर्जीवितेनात्मना च॥ 8-73-27 (58583) एवञ्च मां वाक्छलाकैर्हिनत्सि त्वत्तः सुखं न वयं विद्म किञ्चित्। मा मामवंस्था द्रौपदीतल्पकसंस्थो महारथान्प्रतिहन्मि त्वदर्थे॥ 8-73-28 (58584) सर्वातिशङ्की भवसि प्रमत्त-- स्त्वत्तः सुखं नाभिजानामि किञ्चित्। प्रोक्तः स्वयं सत्यसन्धेन मृत्यु-- स्तव प्रियार्थं नरदेव युद्धे॥ 8-73-29 (58585) शिखण्डिनाम्ना प्रधने तवार्थे मयाभिगुप्तेन हतश्च भीष्मः। द्रोणो हतो यः सततोपकारी धृष्टद्युम्नेन स्यन्दनाद्विप्रकृष्टः॥ 8-73-30 (58586) द्रौणिश्च रुद्धः सगणो महात्मा तथापि ते वै वचनं नृशंसवत्। दुःखं प्रियं ते नरदेव कर्तुं यस्य प्रियं ते न करोम्यहं वै॥ 8-73-31 (58587) न युच्यते वै दिवि चेह यः पुमा-- न्यस्ते मदन्योऽप्रियमारभेत। न चाभिनन्दामि तथाहि राज्यं यतस्त्वमक्षेषु दृढं प्रसक्तः॥ 8-73-32 (58588) स्वयं कृतं पापमनार्यजुष्ट-- मस्माभिराजौ व्यसनं तितीर्षसि॥ अक्षेषु दोषा बहवो विधर्म्याः श्रुतास्त्वया सहदेवोऽब्रवीद्यान्॥ 8-73-33 (58589) तान्नेच्छसि त्यक्तुमनार्यजुष्टा-- न्घोरे स्म सर्वे निरये त्वयाऽस्ताः। त्वं देविता त्वत्कृते राज्यनाशं-- स्त्वत्सम्भवं व्यसनं नो नरेन्द्र॥ 8-73-34 (58590) मास्मान्क्रूरैर्षाक्प्रतोदैस्तुदस्त्वं भूयो राजन्कोपयस्यल्पबुद्ध्या॥ 8-73-35 (58591) सञ्जय उवाच। 8-73-36x (5014) एता वाचः परुषाः सव्यसाची स्थिरप्रतिज्ञः श्रावयित्वा नरेन्द्रम्। विनिः श्वसञ्ज्येष्ठमनिष्टमुक्त्वा ततस्तु कोशादसिमुद्वबर्ह॥ 8-73-36 (58592) तमाह कृष्णः किमिदं पुनर्भवा-- न्विकोशमाकाशनिभं करोत्यसिम्। प्रब्रूहि सत्यं पुनरुत्तरं सखे वचः प्रवक्ष्याभि तवार्थसिद्धये॥ 8-73-37 (58593) इतीव पृष्टः पुरुषोत्तमेन सुदुःखितः केशवमाह पार्थः। अहं हनिष्ये स्वशरीरमेत-- त्प्रसह्य येनाहितमुक्तवान्गुरुम्॥ 8-73-38 (58594) निशम्य तत्पार्थवचोऽब्रवीदिदं जनार्दनो धर्मभृतां वरिष्ठः। प्रब्रूहि पार्थ स्वगुणानिहात्मन-- स्ततो हतात्मा भवसीति निश्चयः॥ 8-73-39 (58595) तथा तु कृष्णस्य वचो निशम्य ततोऽर्जुनः प्राह धनुः प्रगृह्य। युधिष्ठिरं धर्मभृतां वरिष्ठं शृणुष्व राजन्निति दुर्वचः स्वयम्॥ 8-73-40 (58596) अर्जुन उवाच। 8-73-41x (5015) न मादृशोऽन्यो नरदेव विद्यते धनुर्धरो देवमृते पिनाकिनम्। अहं हि तेनानुमतो महात्मना क्षणेन हन्यां सचराचरं जगत्॥ 8-73-41 (58597) मया हि राजन्सदिगीश्वरा दिशो विजित्य सर्वा भवतः कृता वशे। स राजसूयश्च समाप्तदक्षिणः सभा च दिव्या भवतो ममौजसा॥ 8-73-42 (58598) पाणी पृषत्कालिखिताविमौ पुन-- र्धनुश्च सव्ये विततं सबाणम्। पादौ च मे लक्षणतः प्रशस्तौ न मादृशं युद्धगतं जयन्ति॥ 8-73-43 (58599) हता उदीच्या निहताः प्रतीच्याः प्राच्या निरस्ता दाक्षिणात्या विशस्ताः। संशप्तकानां किञ्चिदेवावशिष्टं सर्वस्य लोकस्य हतं मयाऽर्धम्॥ 8-73-44 (58600) शेते मया निहता शत्रुसेना छिन्नैर्गात्रैर्भूमितले स्खलन्ती। अनस्त्रज्ञान्नैव निहन्मि चास्त्रै-- स्तस्मान्न भस्मैव करोमि लोकान्॥ 8-73-45 (58601) जैत्रं रथं भीममास्थाय कृष्ण यावच्छीघ्रं सूतपुत्रं निहन्तुम्। राजा भवत्वद्य सुनिर्वृतोऽयं कर्णं रणे नाशयितास्मि बाणैः॥ 8-73-46 (58602) इत्येवमुक्त्वा पुनराह पार्थो युधिष्ठिरं धर्मभृतां वरिष्ठम्। अद्यापुत्रा सूतमाता भवित्री कुन्ती वाथो वा मया तेन वापि। सत्यं वदाम्यद्य न कर्णमाजौ शरैरहत्वा कवचं विमोक्ष्ये॥ 8-73-47 (58603) सञ्जय उवाच। 8-73-48x (5016) इत्येवमुक्त्वा पुनरेव पार्थो युधिष्ठिरं धर्मभृतां वरिष्ठम्। विमुच्य शस्त्राणि धनुर्विसृज्य कोशे च खङ्गं विनिधाय तूर्णम्॥ 8-73-48 (58604) स व्रीडया नम्रशिराः किरीटी युधिष्ठिरं प्राञ्जलिरभ्युवाच। प्रसीद राजन्क्षम यन्मयोक्तं काले भवान्वेत्स्यति तन्नमस्ते॥ 8-73-49 (58605) ततस्तु पादावुपगृह्य पार्थः समुत्थितो दीप्ततेजाः किरीटि। प्रसाद्य राजानममित्रसाहं स्थितोऽब्रवीच्चैनमभिप्रतप्तम्॥ 8-73-50 (58606) याम्येष भीमं समराद्विमोक्तुं सर्वात्मना सूतपुत्रं च हन्तुम्। भवत्प्रियार्थं मम जीवितं हि ब्रवीमि सत्यं तदवेहि राजन्॥ 8-73-51 (58607) नेदं चिरात्क्षिप्रमिदं भविष्य-- दावर्ततेऽसावभियामि चैनम्। अद्याप्यपुत्रा तेन हतेन राधा कुन्ती मया वा तदिदं विद्धि राजन्॥ ॥ 8-73-52 (58608) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे त्रिसप्ततितमोऽध्यायः॥ 73 ॥

8-74-0 (58609) सञ्जय उवाच। 8-74-0x (5017) एतच्छ्रुत्वा पाण्डवो धर्मराजो भ्रातुर्वाक्यं परुषं फल्गुनस्य। उत्थाय तस्माच्छयनादुवाच पार्थं ततो दुःखपरीतचेताः॥ 8-74-1 (58610) कृतं मया पार्थं न साधुकर्म येन प्राप्तं व्यसनं वः सुघोरम्। तस्माच्छिरश्छिन्धि ममैतदद्य कुलान्तकस्याधमपूरुषस्य॥ 8-74-2 (58611) पापस्य पाप्मोहतस्य वीर विमूढबुद्धेरलसस्य भीरोः। वृद्धावमन्सुः परुषत्य चैव किं ते चिरं मामनुसृज्य रूक्षम्॥ 8-74-3 (58612) गच्छाम्यहं वनमद्यैव पापः सुखं भवान्वर्ततां मद्विहीनः। योग्यो राजा भीमसेनो महात्मा क्लीबस्य किं वा मम राज्यकृत्यम्॥ 8-74-4 (58613) न चापि शक्तः परुषाणि सोढुं पुनस्तवेमानि रुषान्वितस्य। भीमोऽस्तु राजा मम जीवितेन न कार्यमद्यावमतस्य वीर॥ 8-74-5 (58614) इत्येवमुक्त्वा सहसोत्पपात रुषान्वितस्तच्छयनं विहाय। इयेष निर्गन्तुमथो वनाय तं वासुदेवः प्रणतोऽभ्युवाच॥ 8-74-6 (58615) न राजन्विदितं तत्ते यथा गाण्डीवधन्वनः। प्रतिज्ञा सत्यसन्धस्य गाण्डीवं प्रति विश्रुता॥ 8-74-7 (58616) ब्रूयाद्य एनं गाण्डीवं देह्यन्यस्मै त्वमित्युत। वध्योऽस्य स पुमाँल्लोके त्वया चोक्तोयमीदृशम्॥ 8-74-8 (58617) ततः सत्यां प्रतिज्ञां तां पार्थेन प्रतिरक्षता। मच्छन्दादवमानोऽयं कृतस्तव महीपते॥ 8-74-9 (58618) गुरूणामवमानो हि वध इत्यभिधीयते। तस्मात्क्षम महाबाहो मम पार्थस्य चोभयोः॥ 8-74-10 (58619) व्यतिक्रममिमं राजन्सत्यसंरक्षणं प्रति। शरणं त्वां महाराज प्रतिपन्नावुभावपि॥ 8-74-11 (58620) क्षन्तुमर्हसि मे राजन्प्रणतस्याभियाचतः। राधेयस्याद्य पापस्य भूमिः पास्यति शोणितम्॥ 8-74-12 (58621) सत्यं ते प्रतिजानामि हतं विद्व्यद्य सूतजम्। यस्येच्छसि वधं तस्य गतमेवाद्य जिवीतम्॥ 8-74-13 (58622) इति कृष्णवचः श्रुत्वा धर्मराजो युधिष्ठिरः। ससम्भ्रमं हृषीकेशमुत्थाप्य प्रणतं तदा। कृताञ्जलिमुवाचेदं वाक्यं यत्समनन्तरम्॥ 8-74-14 (58623) एवमेव यथात्थ त्वमस्त्येषोऽतिक्रमो मम। अनुनीतोऽस्मि गोविन्द तारितश्चास्मि माधव॥ 8-74-15 (58624) मोचिता व्यसनाद्धोराद्वयमद्य त्वयाच्युत। भवन्तं नावमासाद्य ह्यावां व्यसनसागरात्। घोरादद्य समुत्तीर्णावुभावज्ञानमोहितौ॥ 8-74-16 (58625) त्वद्बुद्धिप्लवमासाद्य दुःखशोकार्णवाद्वयम्। समुत्तीर्णाः सहामात्याः सनाथाः स्म त्वयाच्युत॥ ॥ 8-74-17 (58626) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि चतुःसप्ततितमोऽध्यायः॥ 74 ॥

8-75-0 (58627) सञ्जय उवाच। 8-75-0x (5018) इति स्म कृष्णवचनात्प्रत्युच्चार्य युधिष्ठिरम्। बभूव विमनाः पार्थः किञ्चित्कृत्वेव पातकम्॥ 8-75-1 (58628) ततोऽब्रवीद्वासुदेवः प्रहसन्निव पाण्डवम्। कथं नाम भवेदेतद्यदि त्वं पार्थ धर्मजम्॥ 8-75-2 (58629) असिना तीक्ष्णधारणे हन्या धर्मे व्यस्थितम्। त्वमित्युक्त्वाथ राजानमेवं कश्मलमाविशः॥ 8-75-3 (58630) हत्वा तु नृपतिं पार्थ करिष्यसि किमुत्तरम्। एवं हि दुर्विदो धर्मो मन्दप्रज्ञैर्विशेषतः॥ 8-75-4 (58631) स भवान्धर्मभीरुत्वाद्धवं यायान्महत्तमः। नरकं घोररूपं च भ्रातुर्ज्येतुस्य वै वथात्॥ 8-75-5 (58632) स त्वं धर्मभृतां श्रेष्ठं राजानं धर्मसंहितम्। प्रसादय कुरुश्रेष्ठमेतदत्र मतं मम॥ 8-75-6 (58633) प्रसाद्य भक्त्या राजानं प्रीते चैव युधिष्ठिरे। प्रयावस्त्वरितौ योद्धुं सूतपुत्ररथं प्रति॥ 8-75-7 (58634) हत्वा तु समरे कर्णं त्वमद्य निशितैः शरैः। विपुलां प्रीतिमाधत्स्व धर्मपुत्रस्य मानद॥ 8-75-8 (58635) एतदत्र महाबाहो प्राप्तकालं मतं मम। एवं कृते कृतं चैव तव कार्यं भविष्यति॥ 8-75-9 (58636) सञ्जय उवाच। 8-75-10x (5019) ततोऽर्जुनो महाराज लज्जपा वै समन्वितः। धर्तराजस्य चरणौ प्रपद्य शिरसा नतः॥ 8-75-10 (58637) उवाच भरतश्रेष्ठं प्रसीदेति पुनः पुनः। क्षमस्व राजन्यत्प्रोक्तस्त्वं मया धर्मभीरुणा॥ 8-75-11 (58638) पादयोः पतितं दृष्ट्वा धर्मराजो युधिष्ठिरः। धनञ्जयममित्रघ्नं रुदन्तं भरतर्षभम्॥ 8-75-12 (58639) उत्थाप्य भ्रातरं राजा धर्मराजो धनञ्जयम्। समाश्लिष्य च सस्नेहं प्ररुरोद महीपतिः॥ 8-75-13 (58640) रुदित्वा सुचिरं कालं भ्रातरौ सुमहाद्युती। कृतशौचौ महाराज प्रीतिमन्तौ बभूवतुः॥ 8-75-14 (58641) तत आश्लिष्य तं प्रेम्णा मूर्ध्नि चाघ्राय पाण्डवः। प्रीत्या परमया युक्तो विस्मयंश्च पुनःपुनः। अब्रवीत्तं महेष्वासं धर्मराजो धनञ्जयम्॥ 8-75-15 (58642) कर्णेन मे महाबाहो सर्वसैन्यस्य पश्यतः। कवचं च ध्वजं चैव धनुः शक्तिर्हयाः शराः। शरैः कृत्ता महेष्वास यतमानस्य संयुगे॥ 8-75-16 (58643) सोऽहं दृष्ट्वा रणे तस्य कर्ण कर्णस्य फल्गुन। व्यवसीदामि दुःखेन न तु मे जीवितं प्रियम्॥ 8-75-17 (58644) न चेदद्य हि तं वीरं निहनिष्यसि संयुगे। प्राणानेव परित्यक्ष्ये जीवितार्थो हि को मम॥ 8-75-18 (58645) एवमुक्तः प्रत्युवाच विजयो भरतर्षभ॥ 8-75-19 (58646) सत्येन ते शपे राजंस्त्वत्पादेन तथैव च। भीमेन च नरश्रेष्ठ यमाभ्यां च महीपते॥ 8-75-20 (58647) `अहमेनं नरश्रेष्ठ सामात्यं च महीपते'। यथाद्य समरे कर्णं हनिष्यामि हतोपि वा। महीतले पतिष्यामि सत्येनायुधमालभे॥ 8-75-21 (58648) एवमाभाष्य राजानमब्रवीन्माधवं वचः। अद्य कर्णं रणे कृष्ण सूदयिष्ये न संशयः। त्वमनुध्याहि भद्रं ते वधं तस्य दुरात्मनः॥ 8-75-22 (58649) एवमुक्तोऽब्रवीत्पार्थं केशवो राजसत्तम। शक्तोऽसि भरतश्रेष्ठ यत्नं कर्तुं यदात्थ माम्॥ 8-75-23 (58650) एष चापि हि मे कामो नित्यमेव महारथ। कथं भवान्रणे कर्णं निहन्यादिति सत्तम॥ 8-75-24 (58651) एवमुक्तस्ततो राजन्पार्थो वचनमब्रवीत्। हन्यते द्वैरथे भूयो युज्यन्तां वै रथोत्तमे॥ 8-75-25 (58652) उपावृत्ताश्च तुरगाः शिक्षिताश्चाश्वसादिभिः। रथोपकरणैः सर्वैः सत्वरं यातु मे रथः॥ 8-75-26 (58653) एवमुक्तो महाराज फल्गुनेन महात्मना। उवाच दारुकं कृष्णः कुरु सर्वं यदब्रवीत्। अर्जुनो भारतश्रेष्ठः श्रेष्ठः सर्वधनुष्मताम्॥ 8-75-27 (58654) आज्ञप्तस्त्वथ कृष्णेन दारुको राजसत्तम। योजयामास च रथं वैयाघ्नं शत्रुतापनम्। सज्जं निवेदयामास पाण्डवस्य महात्मनः॥ 8-75-28 (58655) युक्तं तु रथमास्थाय दारुकेण महात्मना। उपस्थितं रथं दृष्ट्वा पद्मनाभो रणान्तकृत्। भूयश्चोवाच मतिमान्माधवो धर्मनन्दनम्॥ 8-75-29 (58656) युधिष्ठिरेमं बीभत्सुं त्वं सान्त्वयितुमर्हसि। अनुज्ञातुं च कर्णस्य वधायाद्य दुरात्मनः॥ 8-75-30 (58657) श्रुत्वा ह्यावां महासंख्ये त्वां कर्णशरपीडितम्। प्रवृत्तिं ज्ञातुमायाताविहावां पाण्डुनन्दन॥ 8-75-31 (58658) दिष्ट्यासि राजन्विरुजो दिष्ट्या न ग्रहणं गतः। परिसान्त्वय बीभत्सुं जयमाशाधि चानघ॥ 8-75-32 (58659) युधिष्ठिर उवाच। 8-75-33x (5020) एह्येहि पार्थ बीभत्सो मां परिष्वज पाण्डव। वक्तव्यमुक्तोस्म्यहितं त्वया क्षान्तं च तन्मया॥ 8-75-33 (58660) अहं त्वामनुजानामि जहि कर्णं धनञ्जय। मन्युं च मा कृथाः पार्थ यन्मयोक्तोऽसि दारुणं॥ 8-75-34 (58661) सञ्जय उवाच। 8-75-35x (5021) ततो धनञ्जयो राजञ्शिरसा प्रणतस्तदा। पादौ जग्राह पाणिभ्यां भ्रातुर्ज्येष्ठस्य मारिष॥ 8-75-35 (58662) तमुत्थाप्य ततो राजा परिष्वज्य च पीडितम्। मूर्ध्नुपाघ्राय चैवैनमिदं पुनरुवाच ह॥ 8-75-36 (58663) धनञ्जय महाबाहो मानितोऽस्मि दृढं त्वया। माहात्म्यं विजयं चैवं भूयः प्राप्नुहि शाश्वतम्॥ 8-75-37 (58664) अर्जुन उवाच। 8-75-38x (5022) अद्य तं पापकर्माणं सानुबन्धं रणे शरैः। नयाम्यन्तं समासाद्य राधेयं बलगर्वितम्॥ 8-75-38 (58665) येन त्वं पीडितो बाणैर्दृढमायम्य कार्मुकम्। तस्याद्य कर्मणः कर्णः फलमाप्स्यति दारुणम्॥ 8-75-39 (58666) अद्य त्वामुपयास्यामि कर्णं हत्वा महीपते। सभाजये त्वामाक्रन्दादिति सत्यं ब्रवीमि ते॥ 8-75-40 (58667) नाहत्वा विनिषर्तिष्ये कर्णमद्य रणाजिरात्। इति सत्येन ते पादौ स्पृशामि जगतीपते॥ 8-75-41 (58668) सञ्जय उवाच। 8-75-42x (5023) इति ब्रुवाणं सुमनाः किरीटिनं युधिष्ठिरः प्राह वचो बृहत्तरम्। यशोऽक्षयं जीवितमीप्सितं ते जयं सदा वीर्यमरिक्षयं तदा॥ 8-75-42 (58669) प्रयाहि वृद्धिं च दिशन्तु देवता यथाहमिच्छामि तवास्तु तत्तथा। प्रयाहि शीघ्रं जहि कर्णमाहवे पुरन्दरो वृत्रमिवात्मवृद्वये॥ ॥ 8-75-43 (58670) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे पञ्चसप्ततितमोऽध्यायः॥ 75 ॥

8-76-0 (58671) सञ्जय उवाच। 8-76-0x (5024) प्रसाद्य धर्मराजानं प्रहृष्टेनान्तरात्मना। सम्पूज्य देवताः सर्व ब्राह्मणान्स्वस्ति वाच्य च। सुमङ्गलं स्वस्त्ययनमारुरोह रथोत्तमम्॥ 8-76-1 (58672) तस्य राजा महाप्राज्ञो धर्मराजो युधिष्ठिरः। आशिषोऽयुङ्क्त परमाः युक्तं कर्णरथं प्रति॥ 8-76-2 (58673) तमायान्तं महेष्वासं दृष्ट्वा भूतानि भारत। निहतं मेनिरे कर्णं पाण्डवेन महात्मना॥ 8-76-3 (58674) बभूवुर्विमलाः सर्वा दिशो राजन्समन्ततः। चाषाश्च शतपत्राश्च क्रौञ्चाश्चैव जनेश्वर। प्रदक्षिणमकुर्वन्त तदा वै पाण्डुनन्दनम्॥ 8-76-4 (58675) बहवः पक्षिणो राजन्पुन्नामानः शुभाः शिवाः। त्वरयन्तोऽर्जुनं युद्धे हृष्टरूपा ववाशिरे॥ 8-76-5 (58676) कङ्का गृध्रा बकाः श्येना वायसाश्च विशाम्पते। अग्रतस्तस्य गच्छन्ति भक्ष्यहेतोर्भयानकाः॥ 8-76-6 (58677) निमित्तानि च धन्यानि पाण्डवस्य शशंसिरे। विनाशमरिसैन्यानां कर्णस्य च वधं तथा॥ 8-76-7 (58678) प्रयातस्याथ पार्थस्य महान्स्वेदो व्यजायत। चिन्ता च विपुला जज्ञे कथं चेदं भविष्यति॥ 8-76-8 (58679) विषण्णं तु ततो ज्ञात्वा सव्यसाचिनमच्युतः। सञ्चोदयति तेजस्वी मधुहा वानरध्वजम्॥ 8-76-9 (58680) ततो गाण्डीवधन्वानमब्रवीन्मधुसूदनः। दृष्ट्वा पार्थं तथायान्तं चिन्तापरिगतं तदा॥ 8-76-10 (58681) गाण्डीवधन्वन्सङ्ग्रामे ये त्वया धनुषा जिताः। न तेषां मानुषो जेता त्वदन्य इह विद्यते॥ 8-76-11 (58682) एते हि बहवः शूराः शक्रतुल्यपराक्रमाः। त्वां प्राप्य समरे शूरं प्रयाताः परमां गतिम्॥ 8-76-12 (58683) को हि द्रोणं च भीष्मं च भगदत्तं च मारिष। विन्दानुविन्दावावन्त्यौ काम्भोजं च सुदक्षिणम्॥ 8-76-13 (58684) श्रुतायुं चाश्रुतायुं च शतायुं च महारथम्। प्रत्युद्गम्य भवेत्क्षेमी यो न स्यात्त्वद्विधः प्रभुः॥ 8-76-14 (58685) तव ह्यस्त्राणि दिव्यानि लाघवं बलमेव च। असम्मोहश्च युद्धेषु विज्ञानस्य च सन्नतिः। वेधः पातश्च लक्षेषु योगश्चैव तथार्जुन॥ 8-76-15 (58686) भवान्देवान्सगन्धर्वान्हन्यात्सर्वांश्च राक्षसान्। पृथिव्यां तु रणे पार्थ न योद्धा त्वत्समः पुमान्॥ 8-76-16 (58687) धनुर्गृह्मन्ति ये केचित्क्षत्रिया युद्धदुर्मदाः। आत्मनस्तु समं तेषां न पश्यामि शृणोमि च॥ 8-76-17 (58688) ब्रह्मणा हि प्रजाः सृष्टा गाण्डीवं च महद्धनुः। येन त्वं युध्यसे पार्थ तस्मान्नास्ति त्वया समः॥ 8-76-18 (58689) अवश्यं तु मया वाच्यं यत्पथ्यं तव पाण्डव। मावमंस्था महाबाहो कर्णमाहवशोभिनम्॥ 8-76-19 (58690) कर्णो हि बलवान्दृप्तः कृतास्त्रश्च महारथः। कृती च चित्रयोधी च देशकालस्य कोविदः॥ 8-76-20 (58691) बहुनात्र किमुक्तेन संक्षेपाच्छृणु पाण्डव। त्वत्समं त्वद्विशिष्टं वा कर्णं मन्ये महारथम्। परमं यत्नमास्थाय त्वया वध्यो महाहवे॥ 8-76-21 (58692) तेजसा वह्निसदृशो वायुवेगसमो जवे। अन्तकप्रतिमः क्रोधे सिंहसंहननो बली॥ 8-76-22 (58693) अष्टरत्निर्महाबाहुर्व्यूढोरस्कः सुदुर्जयः। अभिमानी च शूरश्च प्रवीरः प्रियदर्शनः॥ 8-76-23 (58694) सर्वयोधगुणैर्युक्तो मित्राणामभयङ्करः। सततं पाण्डवद्वेषी धार्तराष्ट्रहिते रतः॥ 8-76-24 (58695) सर्वैरवध्यो राधेयो देवैरपि सवासवैः। ऋते त्वामिति मे बुद्धिस्तदद्य जहि सूतजम्॥ देवैरपि हि संयत्तैर्बिभ्रद्भिर्मांसशोणितम्। अशक्यः स रथो जेतुं सर्वैरपि युयुत्सुभिः॥ 8-76-25 (58696) दुरात्मानं पापवृत्तं नृशंसं दुष्टप्रज्ञं पाण्डवेयेषु नित्यम्। हीनस्वार्थं पाण्डवेयैर्विरोधे हत्वा कर्णं निश्चितार्थो भवाद्य॥ 8-76-27 (58697) तं सूतपुत्रं रथिनां वरिष्ठं निष्कालिकं कालवशं नयाद्य। तं सूतपुत्रं रथिनां वरिष्ठं हत्वा प्रीतिं धर्मराजे कुरुष्व॥ 8-76-28 (58698) जानामि ते पार्थं वीर्यं यथाव-- द्दुर्वारणीयं च सुरासुरैश्च। सदावजानाति हि पाण्डुपुत्रा-- नसौ दर्पात्सूतपुत्रो दुरात्मा॥ 8-76-29 (58699) आत्मानं मन्यते वीरं येन पापः सुयोधनः। तमद्य मूलं पापानां जहि सौतिं धनञ्जय॥ 8-76-30 (58700) खङ्गजिह्वं धनुरास्यं शरदंष्ट्रं तरस्विनम्। दृप्तं पुरुषशार्दूलं जहि कर्णं धनञ्जय॥ 8-76-31 (58701) अहं त्वामनुजानामि वीर्येण च बलेन च। जहि कर्णं रणे शूरं मातङ्गमिव केसरी॥ 8-76-32 (58702) यस्य वीर्येण वीर्यं ते धार्तराष्ट्रोऽवमन्यते। तमद्य पार्थ सङ्ग्रामे कर्णं वैकर्तनं जहि॥ ॥ 8-76-33 (58703) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे षट्सप्ततितमोऽध्यायः॥ 76 ॥

8-77-0 (58704) सञ्जय उवाच। 8-77-0x (5025) ततः पुनरमेयात्मा केशवोऽर्जुनमब्रवीत्। कृतसङ्कल्पमायान्तं वधे कर्णस्य भारत॥ 8-77-1 (58705) अद्य सप्तदशाहानि वर्तमानस्य नित्यशः। विनाशस्यातिघोरस्य नरवारणवाजिनाम्॥ 8-77-2 (58706) भूत्वा हि विपुला सेना तावकानां परैः सह। अन्योन्यं समरं प्राप्य किञ्चिच्छेषा विशाम्पते॥ 8-77-3 (58707) भूत्वा वै कौरवाः पार्थ प्रभूतगजवाजिनः। त्वां वै शत्रुं समासाद्य विनष्टा रणमूर्धनि॥ 8-77-4 (58708) एते ते पृथिवीपालाः सृञ्जयाश्च समागताः। त्वां समासाद्य दुर्धर्षं पाण्डवाश्च व्यवस्थिताः॥ 8-77-5 (58709) पाञ्चालैः पाण्डवैर्मात्स्यैः कारूशैश्चेदिभिः सह। `मगधैः पारिजातैश्च दाक्षिणात्यैः सकेरलैः'। त्वया गुप्तैरमित्रघ्नैः कृतः शत्रुगणक्षयः॥ 8-77-6 (58710) को हि शक्तो रणे जेतुं कौरवांस्तात संयुगे। अन्यत्र पाण्डवाद्युद्धे श्वेताश्वाद्वानरध्वजात्॥ 8-77-7 (58711) शक्तस्त्वं हि रणे जेतुं ससुरासुरमानुषान्। त्रींल्लोकान्समरे युक्तान्किं पुनः कौरवं बलम्॥ 8-77-8 (58712) भगदत्तं च राजानं कोऽन्यः शक्तस्त्वया विना। जेतुं पुरुषशार्दूल योऽपि स्याद्वासवोपमः॥ 8-77-9 (58713) तथेमां विपुलां सेनां गुप्तां पार्थ त्वयाऽनघ। न शेकुः पार्थिवाः सर्वे चक्षुर्भिरपि वीक्षितुम्॥ 8-77-10 (58714) तथैव सततं पार्थ रक्षिताभ्यां त्वया रणे। धृष्टद्युम्नशिखण़्डिभ्यां द्रोणभीष्मौ निपातितौ॥ 8-77-11 (58715) को हि शक्तो रणे पार्थ भारतानां महारथौ। भीष्मद्रोणौ युधा जेतुं शक्रतुल्यपराक्रमौ॥ 8-77-12 (58716) को हि शान्तनवं भीष्मं द्रोणं वैकर्तनं कृपम्। द्रौणिं च सौमदत्तिं च कृतवर्माणमेव च॥ 8-77-13 (58717) सैन्धवं मद्रराजं च राजानं च सुयोधनम्। वीरान्कृतास्त्रान्समरे सर्वानेवानिवर्तिनः॥ 8-77-14 (58718) अक्षौहिणीपतीनुग्रान्संहतान्युद्धदुर्मदान्। त्वामृते पुरुषव्याघ्र जेतुं शक्तः पुमानिह॥ 8-77-15 (58719) श्रेण्यश्च बहुलाः क्षीणाः प्रदीर्णाश्वरथद्विपाः। नानाजनपदाश्चोग्राः क्षत्रियाणाममर्षिणाम्॥ 8-77-16 (58720) गणाश्च दासमीयानां वसातीनां च भारत। प्राच्यानां वाटधानानां भोजानां चाभिमानिनाम्। 8-77-17 (58721) उदीर्णाश्वगजा सेना सर्वक्षत्रस्य भारत। त्वां समासाद्य निधनं गता भीमं च भारत॥ 8-77-18 (58722) उग्राश्च भीमकर्माणस्तुषारा यवनाः खशाः। दार्वाभिसारा दरदाः शका माठरतङ्कणाः॥ 8-77-19 (58723) आन्ध्रकाश्च पुलिन्दाश्च किराताश्चोग्रविक्रमाः। म्लेच्छाश्च पर्वतीयाश्च सागरानूपवासिनः॥ 8-77-20 (58724) संरम्भिणो युद्धशौण्डा बलिनो दण्डपाणयः॥ 8-77-21 (58725) एते सुयोधनस्यार्थे संरब्धाः कुरुभिः सह। न शक्या युधि निर्जेतुं त्वदन्येन परन्तप॥ 8-77-21 (58726) एते सुयोधनस्यार्थे संरब्धाः कुरुभिः सह। न शक्या युधि निर्जेतुं त्वदन्येन परन्तप॥ 8-77-22 (58727) धार्तराष्ट्रमुदग्रं हि व्यूढं दृष्ट्वा महद्बलम्। यदि त्वं न भवेस्त्राता प्रतीयात्को नु मानवः॥ 8-77-23 (58728) तत्सागरमिवोद्वूतं रजसा संवृतं बलम्। विदार्य पाण्डवैः क्रुद्धैस्त्वया गुप्तैर्हतं विभो॥ 8-77-24 (58729) मागधानामधिपतिर्जयत्सेनो महाबलः। अद्य सप्तैव चाहानि हतः सङ्ख्येऽभिमन्युना॥ 8-77-25 (58730) ततो दशसहस्राणि गजानां भीमकर्मणाम्। जघान गदया भीमस्तस्य राज्ञः परिच्छदम्॥ 8-77-26 (58731) तथान्येऽभिहता नागा रथाश्च शतशो बलात्। तदेवं समरे पार्थ वर्तमाने महाभये॥ 8-77-27 (58732) भीमसेनं समासाद्य त्वां च पाण्डव कौरवाः। सवाजिरथमातङ्गा मृत्युलोकमितो गताः॥ 8-77-28 (58733) तथा सेनामुखे तत्र निहते पार्थ पाण्डवैः। भीष्मः प्रासृजदुग्राणि शरतालानि मारिष॥ 8-77-29 (58734) सचेदिकाशिपाञ्चालान्करूशान्मात्स्यकेकयान्। शरैः प्रच्छाद्य निधनमनयत्परमास्त्रवित्॥ 8-77-30 (58735) तस्य चापच्युतैर्बाणैः परदेहविदारणैः। पूर्णमाकाशमभवद्रुक्मपुह्खैरजिह्मगैः॥ 8-77-31 (58736) हन्याद्रथसहस्राणि एकैकेनैव मुष्टिना। लक्षं नरद्विपान्हत्वा समेतान्समहाबलान्॥ 8-77-32 (58737) गत्या दशम्या ते गत्वा जघ्नुर्वाजिरथद्विपान्। हित्वा नवगतीर्दुष्टाः स बाणानाहवेऽत्यजत्॥ 8-77-33 (58738) दिनानि दश भीष्मेण निघ्नता तावकं बलम्। शून्याः कृता रथोपस्था हताश्च गजवाजिनः॥ 8-77-34 (58739) `दशमेऽहनि सम्प्राप्ते कृत्वा घोरं पराक्रमम्'। दर्शयित्वाऽऽत्मनो रूपं रुद्रोपेन्द्रसमं युधि॥ 8-77-35 (58740) पाण्डवानामनीकानि प्रविगाह्य विशाम्पते। विनिघ्नन्पृथिवीपालांश्चेदिपाञ्चालकेकयान्॥ 8-77-36 (58741) अहनत्पाण्डवीं सेनां रथाश्वगजसङ्कुलाम्। मज्जन्तमप्लुवे मन्दमुज्जिहीर्षुः सुयोधनम्॥ 8-77-37 (58742) तथा चरन्तं समरे तपन्तमिव भास्करम्। पदातिकोटिसाहस्राः प्रवरायुधपाणयः॥ 8-77-38 (58743) न शेकुः सृञ्जया द्रष्टुं तथैवान्ये महीक्षितः। विचरन्तं तथा तं तु सङ्ग्रमे जितकाशिनम्॥ 8-77-39 (58744) सर्वोद्यमेन महता पाण्डवान्समभिद्रवत्। स तु विद्राव्य समरे पाण्डवान्सृञ्जयानपि। एक एव रणे भीष्म एकवीरत्वमागतः॥ 8-77-40 (58745) तं शिखण्डी समासाद्य त्वया गुप्तो महाव्रतम्। जघान पुरुषव्याघ्रं शरैः सन्नतपर्वभिः॥ 8-77-41 (58746) स एष पतितः शेते शरतल्पे पितामहः। त्वां प्राप्य पुरुषव्याघ्रं वृत्रः प्राप्येव वासवम्॥ 8-77-42 (58747) द्रोणः पञ्चदिनान्युग्रो विधम्य रिपुवाहिनीम्। कृत्वा व्यूहमभेद्यं च पातयित्वा महारथान्॥ 8-77-43 (58748) जयद्रथस्य समरे कृत्वा रक्षां महारथः। अन्तकप्रतिमश्चोग्रो रात्रियुद्धेऽदहत्प्रजाः॥ 8-77-44 (58749) दग्ध्वा योधाञ्छरैर्वीरो भारद्वाजः प्रतापवान्। धृष्टद्युम्नं समासाद्य स गतः परमां गतिम्॥ 8-77-45 (58750) यदि वाऽद्य भवान्युद्धे सूतपुत्रमुखान्रथान्। नावारयिष्यः सङ्ग्रामे न स्म द्रोणो व्यनङ्क्ष्यत॥ 8-77-46 (58751) भवता तु बलं सर्वं धार्तराष्ट्रस्य वारितम्। ततो द्रोणो हतो युद्धे पार्षतेन धनञ्जय॥ 8-77-47 (58752) कश्च शक्तो रणे कर्तुं त्वदन्यः पुरुषब्रुवः। यादृशं ते कृतं पार्थ जयद्रथवधं प्रति॥ 8-77-48 (58753) निवार्य सेनां महतीं हत्वा शूरांश्च पार्थिवान्। निहतः सैन्धवो राजा त्वयाऽस्त्रबलतेजसा॥ 8-77-49 (58754) आश्चर्यं सिन्धुराजस्य वधं जानन्ति पार्थिवाः। अनाश्चार्यं हि तत्त्वत्तस्त्वं हि पार्थ महारथः॥ 8-77-50 (58755) त्वां हि प्राप्य रणे क्षत्रमेकाहादिति भारत। नश्यमानमहं युक्तं मन्येयमिति मे मतिः॥ 8-77-51 (58756) सेयं पार्थ चमूर्घोरा धार्तराष्ट्रस्य संयुगे। हतसर्वस्वभूयिष्ठा भीष्मद्रोणौ हतौ यथा॥ 8-77-52 (58757) शीर्णप्रवरयोधाढ्या हतवाजिरथद्विपा। हीना सूर्येन्दुनक्षत्रैर्द्यौरिवाभाति भारती॥ 8-77-53 (58758) विध्वस्ता हि रणे पार्थ सेनेयं भीमविक्रम। आसुरीव महासेना देवराजपराक्रमैः॥ 8-77-54 (58759) तेषां हतावशिष्टास्तु सन्ति पञ्च महारथाः। द्रौणिश्च कृतवर्मा च कर्णो मद्राधिपः कृपः॥ 8-77-55 (58760) तांस्त्वमद्य नरव्याघ्र हत्वा पञ्च महारथान्। हतामित्रः प्रयच्छोर्वी राज्ञे सद्वीपपत्तनाम्॥ 8-77-56 (58761) साकाशजलपातालां सपर्वतमहावनाम्। प्रयच्छामितवीर्याय पार्थायाद्य वसुन्धराम्॥ 8-77-57 (58762) एतां पुरा विष्णुरिव हत्वा दैतेयदानवान्। प्रयच्छ मेदिनीं राज्ञे शक्रायैव हरिर्यथा॥ 8-77-58 (58763) अद्य मोदन्तु पाञ्चाला निहतेष्वरिषु त्वया। विष्णुना निहतेष्वेव दानवेयेषु देवताः॥ 8-77-59 (58764) यदि वा द्विपदां श्रेष्ठं द्रोणं मानयतो गुरुम्। अश्वत्थाम्नि कृपा तेऽस्ति कृपे वाचार्यगौरवात्॥ 8-77-60 (58765) अत्यन्तापचितान्बन्धून्मानयन्मातृबान्धवान्। कृतवर्माणमासाद्य न नेष्यासि यमक्षयम्॥ 8-77-61 (58766) भ्रातरं मातुरासाद्य शल्यं मद्रजनाधिपम्। यदि त्वमरविन्दाक्ष दयावान्न जिघाससि॥ 8-77-62 (58767) एतत्ते सुकृतं कर्म नात्र किञ्चन विद्यते। वयमप्यनुजानीमो नात्र दोषोऽस्ति कश्चन॥ 8-77-63 (58768) इमं पापमतिं क्षुद्रमत्यन्तं पाण्डवान्प्रति। कर्णमद्य नरश्रेष्ठ जहि पार्थ शितैः शरैः॥ 8-77-64 (58769) दहने यत्सपुत्राया निशि मातुस्तवानघ। द्यूतार्थे यच्च युष्मासु प्रावर्तत सुयोधनः। तस्य सर्वस्य दुष्टात्मा कर्णो वै मूलमित्युत॥ 8-77-65 (58770) प्रोत्साहयति दुष्टात्मा धार्तराष्ट्रं सुदुर्मतिम्। समितौ गदते कर्णस्तमद्य जहि भारत॥ 8-77-66 (58771) यश्च युष्मासु पापं वै धार्तराष्ट्रः प्रयुक्तवान्। तस्य सर्वस्य दुर्बुद्धिः कर्णो मूलमिहार्जुन॥ 8-77-67 (58772) कर्णं हि मन्यते त्राणं नित्यमेव सुयोधनः। ततो मामपि संरब्धो निग्रहीतुं पराक्रमात्॥ 8-77-68 (58773) स्थिता बुद्धिर्नरेन्द्राणां धार्तराष्ट्रस्य चोभयोः। कर्णः पार्थान्रणे सर्वान्नाशयिष्यति सायकैः॥ 8-77-69 (58774) कर्णमाश्रित्य कौन्तेय धार्तराष्ट्रस्य विग्रहः। रुचितो भवता सार्धं जानतोऽपि बलं तव॥ 8-77-70 (58775) कर्णो जल्पति वै नित्यमहं पार्थान्समागतान्। वासुदेवं च दाशार्हं विजेष्यामि महारणे। समितौ वल्गते कर्णस्तमद्य जहि फल्गुन॥ 8-77-71 (58776) यच्च युष्मासु पापं वै धार्तराष्ट्रः प्रतापवान्। सभायां कृतवान्नित्यं कर्णमाश्रित्य वै पुरा॥ 8-77-72 (58777) यच्च तं धार्तराष्ट्राणां षड्भिः शूरैर्महारथैः। पश्यतां संवृतं शूरं सौभद्रमपराजितम्॥ 8-77-73 (58778) द्रोणद्रौणिकृपान्वीरान्कम्पयानं महेषुभिः। विधमन्तमनीकानि प्रमथन्तं महारथान्॥ 8-77-74 (58779) मनुष्यवाजिमातङ्गान्प्रेषयन्तं यमक्षयम्। शरैः सौभद्रमायान्तं दहन्तमरिवाहिनीम्॥ 8-77-75 (58780) निर्मनुष्याश्च मातङ्गा विरथाश्च महारथाः। प्रद्रवन्ति स्म समरे दिशो भीताऽभिमन्यवे॥ 8-77-76 (58781) विगतासूंश्च तुरगान्पत्तीन्व्यायुधजीवितान्। कुर्वन्तमृषभस्कन्धं कुरुवृष्णियशस्करम्। तन्मे दहति गात्राणि सखे सत्येन ते शपे॥ 8-77-77 (58782) यत्तदासीत्सुदुष्टात्मा कर्णो विनिहतः प्रभुः। न शक्तो ह्यभिमन्योस्तु कर्णः स्थातुं रणाग्रतः॥ 8-77-78 (58783) सौभद्रशरनिर्भिन्नो विसंज्ञः शोणितोक्षितः। निश्वसन्क्रोधसन्दीप्तो विमुखः सायकार्दितः॥ 8-77-79 (58784) तस्थौ स विह्वलः सङ्ख्ये प्रहारजनितच्छविः। अपयानकृतोत्साहो निरुत्साहश्च भारत॥ 8-77-80 (58785) दुर्योधनं रणे दृष्ट्वा लज्जमानो मुहुर्मुहुः। नापयासीत्तततः पार्थ सोऽभिमन्योर्महारणे॥ 8-77-81 (58786) दृष्ट्वा द्रोणं वधोपायमभिमन्योश्च पृष्टवान्। श्रुत्वा द्रोणवचः क्रूरं ततश्चिच्छेद कार्मुकम्॥ 8-77-82 (58787) ततश्छिन्नायुधं तेन दृष्ट्वा पञ्च महारथाः। स चैव निकृतिप्राज्ञः प्राहिणोच्छरवृष्टिभिः॥ 8-77-83 (58788) प्रहसन्स तु दुष्टात्मा कर्णो राजा च कौरवः। यच्च कर्णोऽब्रवीत्कृष्णां सभायां परुषं वचः। प्रमुखे पाण्डवेयानां कुरूणां चैव पश्यताम्॥ 8-77-84 (58789) विनष्टाः पाण्डवाः कृष्णे शाश्वतं नरकं गताः। पतिमन्यं पृथुश्रोणि वृणीष्व मृदुभाषिणि॥ 8-77-85 (58790) एषा त्वं धृतराष्ट्रस्य दासीभूता निवेशनम्। प्रविशारालपक्ष्माक्षि न सन्ति पतयस्तव॥ 8-77-86 (58791) न पाण्डवाः प्रभवन्ति तव कृष्णे कथञ्चन। दासभार्या च पाञ्चालि स्वयं दासी च शोभने॥ 8-77-87 (58792) अद्य दुर्योधनो राजा पृथिव्यां नृपतिः स्मृतः। सर्वे चास्य महिपाला योगक्षेममुपासते॥ 8-77-88 (58793) पश्येदानीं यदा भद्रे निविष्टाः पाण्डवाः समम्। अन्योन्यं समुदीक्षन्ते धार्तराष्ट्रस्य तेजसा॥ 8-77-89 (58794) व्यक्तं षण्डतिला ह्येते नरके च निमज्जिताः। प्रेष्यवच्चापि राजानमुपस्थास्यन्ति कौरवम्॥ 8-77-90 (58795) उक्तवान्स च पातात्मा तथा परमदुर्मतिः। पापः पापवचः कर्णः पश्यतस्ते धनञ्जय॥ 8-77-91 (58796) अस्य पापस्य तद्वाक्यं सुवर्णविकृताः शराः। शमयन्ति शिलाधौता नाशयन्तोऽस्य जीवितम्॥ 8-77-92 (58797) अद्य कर्णं रणे ग्रस्तं पश्यन्तु कुरवस्त्वया। स्वर्गावतरणे यत्नं स्वर्गद्वारगतं यथा॥ 8-77-93 (58798) अद्य ते समरे वीर्यं पश्यन्तु कुरुयोधिनः। सूतपुत्रे हते पार्थ जानन्तु त्वां महारथम्॥ 8-77-94 (58799) अद्य काकवला गृध्रा वायसा जम्बुकास्तथा। विप्रकर्षन्तु गात्राणि सूतपुत्रस्य मारिष॥ 8-77-95 (58800) अद्याधिरथिराक्षिप्तो निहतश्च त्वया रणे। कुरूणां शोकमाधत्तां पाण्वानां मुदं तदा॥ 8-77-96 (58801) अद्य त्वां प्रतिमर्दन्तु पाञ्चालाः पाण्डवैः सह। यथा वृत्रवधे वृत्ते देवाः सर्वे शतक्रतुम्॥ 8-77-97 (58802) अद्य कर्णं रणे हत्वा प्राप्य चैवोत्तमं यशः। विशोको विज्वरः पार्थ भव बन्धुपुरस्कृतः॥ 8-77-98 (58803) नरसिंहवपुः कृत्वा यथा शस्तो महासुरः। हिरण्यकशिपुर्दैत्यो विष्णुना प्रभविष्णुना॥ 8-77-99 (58804) तथा त्वमपि राधेयं घोरां कृत्वा महातनुम्। जहि युद्धे महाबाहो त्रायस्व च भयात्स्वकान्॥ 8-77-10 (58805) कर्णं हाहाकृतं दीनं विषण्णं त्वच्छरार्दितम्। प्रपतन्तं महीं कर्णं पश्यन्तु वसुधाधिपाः॥ 8-77-10 (58806) तं च स्वशोणिते मग्नं शयानं पतितं भुवि। अपविद्धायुकधं कर्णमद्य पश्यन्तु बान्धवाः॥ 8-77-10 (58807) तच्चैवाद्य महत्कर्म गाण्डीवप्रेषितैः शरैः। रथोपस्थे विशीर्येत ताराराज इवाम्बरात्॥ 8-77-10 (58808) आशु चाद्य शरास्तस्य सम्पतन्तो महाजवैः। त्वच्छरैः सन्निकृत्ताग्रा विशीर्यन्ते महीतले॥ 8-77-10 (58809) त्वया चाद्य हते तस्य विक्रमे भरतर्षभ। विमुखाः सर्वराजानो भवन्तु गतजीविताः॥ 8-77-10 (58810) तथा चाधिरथौ याते प्रयान्तु कुरवो दिशः। मन्वानास्तं रथश्रेष्ठं सर्वलोकेषु धन्विनाम्॥ 8-77-10 (58811) स वै चाद्य भयात्त्यक्त्वा धार्तराष्ट्रो महाचमूम्। दुर्योधनो भयोद्विग्नो द्रवतु स्वं निवेशनम्॥ 8-77-10 (58812) तथा चाद्य हतं श्रुत्वा धृतराष्ट्रो जनेश्वरः। क्षणेन निपतेद्भूमौ विसंज्ञो वै महीपतिः॥ 8-77-10 (58813) अद्य जानन्तु ते पार्थ विक्रमं सर्वयोधिनः। यदुवाच सभामध्ये परुषं भारत त्वयि॥ 8-77-10 (58814) यानि चान्यानि दुष्टात्मा पापानि कृतवांस्त्वयि। तान्यद्य भरतश्रेष्ठ नाशयन्तु शरास्तव॥ 8-77-10 (58815) शान्तिं कुरु परिक्लेशा कृष्णायाः शत्रुपातन। हत्वा शत्रुं रणे श्लाघ्यं गर्जन्तमतिपौरुषम्॥ 8-77-10 (58816) अद्य चाधिरथिर्वेद्धस्तव बाणैः समन्ततः। मन्यतां त्वां नरव्याघ्र प्रवरं सर्वधन्विनाम्॥ 8-77-10 (58817) गाण्डीवप्रसृतान्वाणानद्य गात्रस्पृशः शरान्। यातु कर्णो रणे पार्थ श्वाविच्छललतो यथा॥ 8-77-10 (58818) तं कथं कर्णमासाद्य विद्रवेयुर्महारथाः। यस्त्वेकः सर्वपाञ्चालानहन्यहनि नाशयन्। कालवच्चरते वीर पाञ्चालानां रथव्रजे॥ 8-77-10 (58819) तमप्यासाद्य समरे मित्रार्थे मित्रवत्सल। तथा ज्वलन्तमस्त्रैश्च शूरं सर्वधनुष्मताम्। निर्दहन्तं समारूढं दुर्धर्षं द्रोणमञ्जसा॥ 8-77-10 (58820) ते नित्यमुदिता जेतुं युधि शत्रुमरिन्दमाः। न चेदाधिरथेर्भीताः पाञ्चालाः स्युः पराङ्मुखाः॥ 8-77-10 (58821) तेषामापततां शूरः पाञ्चालानां तरस्विनाम्। आदत्तासूञ्शरैः कर्णः पतङ्गानामिवानलः॥ 8-77-10 (58822) एते द्रवन्ति पाञ्चाला द्राव्यन्ते योधिभिर्ध्रुवम्। कर्णेन भरतश्रेष्ठ पश्यपश्य तथाकृतान्॥ 8-77-10 (58823) तान्समारोहतः शूरान्मित्रार्थे त्यक्तजीवितान्। निस्तारय महाबाहो कर्णास्त्रात्पावकोपमात्॥ 8-77-10 (58824) अस्त्रं हिरामात्कर्णेन भार्गवादृषिसत्तमात्। यदवाप्तं तदा घोरं तस्य रूपमुदीर्यते॥ 8-77-10 (58825) तापनं सर्वसैन्यस्य घोररूपं भयानकम्। यमाश्रित्य महासेना ज्वलते स्वेन तेजसा॥ 8-77-10 (58826) एते चरन्ति सङ्ग्रामे कर्णचापच्युताः शराः। प्रभया इह शत्रूणां घातयन्तो जनान्प्रभो॥ 8-77-10 (58827) एते भ्रमन्ति पाञ्चाला उत्क्रयन्ति च मारिष। कर्णास्त्रं समरे प्राप्य दुर्निवार्यं महात्मभिः॥ 8-77-10 (58828) एष भीमो दृढक्रोधो वृतः पार्थ समन्ततः। सृञ्जयैर्योऽजयत्कर्णं पीड्यते निशितैः शरैः॥ 8-77-10 (58829) पाञ्चालान्सृञ्जयांश्चैव पाण्डवांश्चैव भारत। उपेक्षितो दहेत्कर्णो रोगो देहमिवान्तकः॥ 8-77-10 (58830) नान्यं त्वत्तो हि पश्यामि योधं यौधिष्ठिरे बले। यः समासाद्य राधेयं स्वस्तिमानाव्रजेद्गृहान्॥ 8-77-10 (58831) तमद्य निशितैर्बाणैर्निहत्य भरतर्षभ। यथा प्रतिज्ञां त्व पार्थ तीर्त्वा कीर्तिमवाप्स्यसि॥ 8-77-10 (58832) त्वं हि शक्तो रणे कर्णं विजेतुं सह पार्थिवैः। नान्यो युधि युधां श्रेष्ठ सत्यमेतद्ब्रवीमि ते॥ 8-77-10 (58833) एतत्कृत्वा महत्कार्म हत्वा कर्णं महारथम्। कृतार्थः सफलः पार्थ सुखी भव नरोत्तम॥ ॥ 8-77-10 (58834) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे सप्तसप्ततितमोऽध्यायः॥ 77 ॥

8-78-0 (58835) सञ्जय उवाच। 8-78-0x (5026) स केशवस्य बीभत्सुः श्रुत्वा भारत भाषितम्। विशोकः सम्प्रहृष्टश्च क्षणेन समपद्यत॥ 8-78-1 (58836) ततो ज्यामभिमृज्याशु व्याक्षिपद्गाण्डिवं धनुः। दध्रे कर्णविनाशाय केशवं चाभ्यभाषत॥ 8-78-2 (58837) त्वया नाथेन गोविन्द ध्रुव एव जयो मम। प्रसन्नो यस्य भगवान्भूतभव्यभविष्यकृत्॥ 8-78-3 (58838) त्वत्सहायो ह्यहं कृष्ण त्रींल्लोकान्वै समागतान्। प्रापयेयं परं लोकं किमु कर्णं महाहवे॥ 8-78-4 (58839) पश्यामि द्रवतीं सेनां पाञ्चालानां जनार्दन। पश्यामि कर्णं समरे विचरन्तमभीतवत्॥ 8-78-5 (58840) भार्गवास्त्रं च पश्यामि ज्वलन्तं कृष्ण सर्वशः। सृष्टं कर्णेन वार्ष्णेय शक्रेणेव महाशनिम्॥ 8-78-6 (58841) अनेन खलु सङ्ग्रामे यत्तु कृष्ण मया कृतम्। कथयिष्यन्ति भूतानि यावद्भूमिर्धरिष्यति॥ 8-78-7 (58842) अद्य कृष्ण विकर्णा मे कर्णं नेष्यन्ति मृत्यवे। गाण्डीवमुक्ताः क्षिण्वन्तो मम हस्तप्रचोदिताः॥ 8-78-8 (58843) अद्य राजा धृतराष्ट्रः स्वां बुद्धिमवमंस्यते। दुर्योधनमराज्यार्हं यया राज्येऽभ्यषेचयत्॥ 8-78-9 (58844) अद्य राज्यात्सुखाच्चैव श्रियो राष्ट्रात्तथा पुरात्। पुत्रेभ्यश्च महाबाहो धृतराष्ट्रो विमोक्ष्यति॥ 8-78-10 (58845) गुणवन्तं हि यो हित्वा निर्गुणं कुरुते प्रभुम्। स शोचति चिरं कृष्ण क्षिप्रमेवागते क्षये॥ 8-78-11 (58846) यथा च पुरुषः कश्चिच्छित्त्वा चाम्रवणं महत्। पलाशसेचने बुद्धिं कृत्वा शोचति मन्दधीः॥ 8-78-12 (58847) दृष्ट्वा पुष्पं पले गृध्नुः फलं दृष्ट्वाऽनुशोचति। तथेदं धृतराष्ट्रस्य पुष्पलुप्धस्य मानद। फलं दृष्ट्वा भृशं दुःखं भविष्यति जनार्दन॥ 8-78-13 (58848) सूतपुत्रे हते त्वद्य निराशो भविता प्रभुः॥ 8-78-14 (58849) अद्य दुर्योधनो राज्याज्जीविताच्च निराशकः। भविष्यति हते कर्णे कृष्ण सत्यं ब्रवीमि ते॥ 8-78-15 (58850) अद्य दृष्ट्वा मया कर्णं शरैर्विशकलीकृतम्। स्मरतां तव वाक्यानि शमं प्रति जनेश्वरः॥ 8-78-16 (58851) अद्यासौ सौबलः कृष्ण ग्लहाञ्जानातु वै शरान्। दुरोदरं च गाण्डीवं गण़्डवं च रथं मम॥ 8-78-17 (58852) अद्य कुन्तीसुतस्याहं दृढं राज्ञः प्रजागरम्। व्यपनेष्यामि गोविन्द हत्वा कर्णं शितैः शरैः॥ 8-78-18 (58853) अद्य कुन्तीसुतो राजा हते सूतसुते मया। सुप्रहृष्टमनाः प्रीतश्चिरं सुखमवाप्स्यति॥ 8-78-19 (58854) अद्य वाहमनाधृष्यं केशवाप्रतिमं शरम्। उत्स्रक्ष्यामीहयः कर्णं जीविताद्धंशयिष्यति॥ 8-78-20 (58855) यस्य चैतद्व्रतं मह्यं वधे किल दुरात्मनः। पादौन मxxxxxxन्यां न फल्गुनम्॥ 8-78-21 (58856) xxxxxxxz पापस्य मधुसूदन। xxxxxxxxxxxxxx सन्नतपर्वभिः॥ 8-78-22 (58857) xxxxxxxxxxxxxx नान्यं पृथिव्यामनुमन्यते। xxxxxxxxx सूतपुत्रस्य भूमिः पास्यति शोणितम्॥ 8-78-23 (58858) xxxxxxx सूतपुत्रो यदव्रवीत्। xxxxxxxxxxx श्लाघमानः स्वकान्गुणान्॥ 8-78-24 (58859) अनृतं तत्करिष्यन्ति मामका निशिताः शराः। आशीविषा इव क्रुद्धास्तस्यपास्यन्ति शोणितम्॥ 8-78-25 (58860) मया हस्तवता मुक्ता नाराचा वैद्युतत्विषः। गाण्डीवसृष्टा दास्यन्ति कर्णस्य परमां गतिम्॥ 8-78-26 (58861) अद्य तप्स्यति राधेयः पाञ्चालीं यत्तदब्रवीत्। सभामध्ये वचः क्रूरं कुत्सयन्पाण्डवान्प्रति॥ 8-78-27 (58862) एते षण्डतिलाः कृष्णे निर्वीर्या हतविक्रमाः। अहं वः पाण्डवेयेभ्यो भयात्त्रास्येति चाब्रवीत्। हन्ताऽहं पाण्डवान्सर्वान्सपुत्रानिह भारत॥ 8-78-28 (58863) अनृतं तत्करिष्यन्ति मामका निशिताः शराः। हते वैकर्तने कर्णे सूतपुत्रे दुरात्मनि॥ 8-78-29 (58864) यस्य वीर्यं समाश्रित्य धार्तराष्ट्रो बृहन्मनाः। तमद्य कर्णं हन्तास्मि समरे मधुसूदन॥ 8-78-30 (58865) अद्य कर्णे हते कृष्ण धार्तराष्ट्राः सराजकाः। विद्रवन्ति दिशो भीताः सिंहं दृष्ट्वा मृगा इव॥ 8-78-31 (58866) अद्य दुर्योधनो राजा पृथिवीं नान्ववेक्षते। हते कर्णे मया सङ्ख्ये सपुत्रे ससुहृज्जने॥ 8-78-32 (58867) अद्य कर्णे हतं दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रोऽत्यमर्षणः। जानातु मां रणे कृष्ण प्रवरं सर्वधन्विनाम्॥ 8-78-33 (58868) सपुत्रपौत्रः सामात्यः ससुहृच्च निराशिषः। पित्र्ये राज्ये निराशश्च धार्तराष्ट्रो निराश्रयः॥ 8-78-34 (58869) अद्य राजा धर्मपुत्रो हतामित्रो भविष्यति। अद्य दुर्योधनो दीप्तां श्रियं राज्यं च हास्यति॥ 8-78-35 (58870) हते वैकर्तने कर्णे भीष्मे द्रोणे च संयुगे। कातरं तद्बलं कृष्ण प्रविष्टं भोक्ष्यते तु यत्॥ 8-78-36 (58871) अद्यप्रभृति राजानं धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्। अनुमोदन्तु सुहृदो ज्ञातपूर्वाश्च ब्राह्मणाः॥ 8-78-37 (58872) अद्य तं निहतं श्रुत्वा कर्णं वैकर्तनं मया। करोतु पटहोन्मिश्रं देवतास्थानपूजनम्॥ 8-78-38 (58873) अद्य कृष्ण हते कर्णे कुरुतां चिरसम्भृतम्। याजनं वै महाबाहो देवतानां यथाविधि॥ 8-78-39 (58874) अद्य त्वम्बा च कृष्णा च त्वरमाणे परस्परम्। सस्वजेतां हृषीकेश सम्पूर्णेऽस्मिन्मनोरथे॥ 8-78-40 (58875) अद्य त्वं पाण्डवो ज्येष्ठस्तथाऽऽर्यश्च वृकोदरः। उदीक्षेतां हते कर्णे कृष्ण सौम्येन चक्षुषा॥ 8-78-41 (58876) अभिवाद्य गुरूनद्य कनिष्ठैश्चाभिवादितः। सस्वजानो ह्यहं दोर्भ्यां प्राप्स्यामि विपूलं यशः॥ 8-78-42 (58877) अद्य कर्णे हते कृष्ण प्रशंसन्तोऽर्जुनं सुराः। त्रिदिवं यान्तु संहृष्टाः सङ्गताश्च तपोधनाः॥ 8-78-43 (58878) अद्य लोकास्त्रयः कृष्ण जानन्तु मम पौरुषम्। दृष्ट्वा कर्णं हतं युद्धे द्वैरथे सव्यसाचिना॥ 8-78-44 (58879) अद्याहमनृणः कृष्ण भविष्यामि धनुष्मताम्। रथस्य च शराणां च धनुषो गाण्डिवस्य च॥ 8-78-45 (58880) मोक्ष्याम्यद्य महद्दुःखं त्रयोदशसमार्जितम्। हत्वा कर्णं रणे कृष्ण शम्बरं मघवानिव॥ 8-78-46 (58881) अद्य कर्णे हते युद्धे सोमकानां महारथाः। कृतकार्याः प्रमोदन्तां मित्रकार्येप्सवो युधि॥ 8-78-47 (58882) न जाने च कथं प्रीतिः शैनेयस्याद्य माधव। अहं हत्वा रणे कर्णं पुत्रांश्चास्य जयाधिकान्। प्रीतिं दास्यामि भीमस्य सात्यकेर्यमयोस्तथा॥ 8-78-48 (58883) धृष्टद्युम्नस्य वीरस्य तथैव च शिखण्डिनः। अद्यानृण्यं गमिष्यामि हत्वा कर्णं महाहवे। धर्मराजस्य संश्रुत्य वार्ष्णेयशपथं मिथः॥ 8-78-49 (58884) अद्य पश्यन्तु सङ्ग्रामे धनञ्जयममर्षणम्। युध्यन्तं कौरवैः सार्धं घातयन्तं च सूतजम्॥ 8-78-50 (58885) भवत्समक्षमं वक्ष्यामि पुनरेवात्मसंस्तवम्। इत्यप्यमित्रप्रवरमद्याहं हन्मि सूतजम्॥ 8-78-51 (58886) धनुर्वेदे मत्समः को नु लोके पराक्रमे वा मम कोऽस्ति तुल्यः। को वाऽप्यन्यो मत्समोऽस्ति क्षमायां ममानृशंस्ये सदृशोऽस्ति कोऽन्यः॥ 8-78-52 (58887) अहं धनुष्मान्ससुरासुरांश्च सर्वाणि भूतानि च सङ्गतानि। स्वबाहुवीर्याद्गमये पराभवं मत्पौरुषं विद्वि परं परेभ्यः॥ 8-78-53 (58888) शरार्चिषा गाण्डिवेनाहमेकः सर्वान्कुरून्बाह्लिकांश्चाभिपन्नः। हिमात्यये कक्षगतो यथाऽग्निः स निर्दहेयं सहसा प्रगृह्य॥ 8-78-54 (58889) पाणी पृषत्कालिखितौ ममैतौ धनुश्च सङ्ख्ये विततं सबाणम्। पादौ चेमौ सुरथौ सध्वजौ च न मादृशं युद्धगतं भजन्ति॥ ॥ 8-78-55 (58890) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे अष्टसप्ततितमोऽध्यायः॥ 78 ॥

8-79-0 (58891) [धृतराष्ट्र उवाच। 8-79-0x (5027) समागमे पाण्डवसृञ्जयानां महाभये मामकानामगाधे। धनञ्जये तात रणाय याते कर्णेन तद्युद्वमथोऽत्र कीदृक्॥] 8-79-1 (58892) सञ्जय उवाच। 8-79-2x (5028) तेषामनीकानि महाध्वजानि रणे समृद्धानि सुसङ्गतानि। भेरीनिरादोन्मुखराण्यंगर्ज-- न्मेघा इव प्रावृषि मारुतास्ताः॥ 8-79-2 (58893) महागजाभ्राकुलमस्त्रतोयं वादित्रनेमीतलशब्दवच्च। हिरण्यचित्रायुधविद्युतं च शरासिनाराचमहास्त्रधारम्॥ 8-79-3 (58894) तद्भीमवेगं रुधिरौघवाहि खङ्गाकुलं क्षत्रियजीवघाति। अनार्तवं क्रूरमनिष्टवर्षं बभूव संरम्भकरं प्रजानाम्॥ 8-79-4 (58895) एकं रथं सम्परिवार्य मृत्युं नयन्त्यनेके च रथाः समेताः। एकस्तथैकं रथिनं रथाग्र्यां-- स्तथा रथश्चापि रथाननेकान्॥ 8-79-5 (58896) रथं ससूतं सहयं च कञ्चि-- त्कश्चिद्रती मृत्युवशं निनाय। निनाय चाप्येकगजेन कश्चि-- द्रथान्बहून्मृत्युवशे तथाश्वान्॥ 8-79-6 (58897) रथान्ससूतान्सहयान्गजांश्च सर्वानरीन्मृत्युवशं शरौघैः। निन्ये हयांश्चैव तथा ससादी-- न्पदातिसङ्घांश्च तथैव पार्थः॥ 8-79-7 (58898) कृपः शिखण्डी च रणे समेतौ दुर्योधनं सात्यकिरध्यगच्छत्। श्रुतश्रवा द्रोणपुत्रेण सार्धं युधामन्युश्चित्रसेनेन सार्धम्॥ 8-79-8 (58899) कर्णस्य पुत्रं तु रथी सुषेणं समागतं सृञ्जयश्चोत्तमौजाः। गान्धारराजं सहदेवोऽक्षधूर्तं महर्षभं सिंह इवाभ्यधावत्॥ 8-79-9 (58900) शतानीको नाकुलिः कर्णपुत्रं युवा युवानं वृषसेनं शरौघैः। समार्पयत्कर्णपुत्रश्च शूरः पाञ्चालेयं शरवर्षैरनेकैः॥ 8-79-10 (58901) रथर्षभः कृतवर्माणभार्च्छ-- न्माद्रीपुत्रो नकुलश्चित्रयोधी। पाञ्चालानामधिपो याज्ञसेनिः सेनापतिः कर्णमार्च्छत्ससैन्यम्॥ 8-79-11 (58902) दुःशासनो भारत भारतं तु व्यात्ताननं क्रूरमिवान्तकाभम्। भीमं रणे शस्त्रभृतां वरिष्ठं भीमं समार्च्छत्तमसह्यवेगम्॥ 8-79-12 (58903) कर्णात्मजं तत्र जघान वीर-- स्तथाच्छिनच्चोत्तमौजाः प्रसह्य। तस्योत्तमाङ्गं निपपात भूमौ निनादयद्गां निनदेन खं च॥ 8-79-13 (58904) सुषेणशीर्षं पतितं पृथिव्यां विलोक्य कर्णोऽथ तदार्तरूपः। क्रोधाद्धयांस्तस्य रथं ध्वजं च बाणैः सुधारैर्निशितैरकृन्तत्॥ 8-79-14 (58905) स तूत्तमौजा निशितैः पृषत्कै-- र्विव्याध खङ्गेन च भास्वरेण। पार्ष्णिग्रहांश्चैव कृपस्य हत्वा शिखण्डिवाहं स ततोऽध्यरोहत्॥ 8-79-15 (58906) कृपं तु दृष्ट्वा विरथं रथस्थो नैच्छच्छरैस्ताडयितुं शिखण्डी। तं द्रौणिरावार्य रथं कृपस्य समुज्जहे पङ्कगतां यथा गाम्॥ 8-79-16 (58907) हिरण्यवर्मा निशितैः पृषत्कै-- स्तवात्मजानामनिलात्मजो वै। अतापयत्सैन्यमतीव भीमः काले शुचौ मध्यगतो यथाऽर्कः॥ ॥ 8-79-17 (58908) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकोनाशीतितमोऽध्यायः॥ 79 ॥

8-80-0 (58909) सञ्जय उवाच। 8-80-0x (5029) अथ त्विदानीं तुमुले विमर्दे द्विषद्भिरेको बहुभिः समावृतः। महारणे सारथिमित्युवाच भीमश्चमूं वाहय धार्तराष्ट्रीम्। त्वं सारथे याहि जवेन वाहै-- र्नयाम्येतान्धार्तराष्ट्रान्यमाय॥ 8-80-1 (58910) सञ्चोदितो भीमसेनेन चैवं स सारथिः पुत्रबलं त्वदीयम्। प्रायात्ततः सत्वरमुग्रवेगो यतो भीमस्तद्बलं गन्तुमैच्छत्॥ 8-80-2 (58911) ततोऽपरे नागरथाश्वपत्तिभिः प्रत्युद्ययुस्तं कुरवः समन्तात्। भीमस्य वाहाग्र्यमुदारवेगं समन्ततो बाणगणैर्निजघ्नुः॥ 8-80-3 (58912) ततः शरानापततो महात्मा चिच्छेद बाणैस्तपीनयपुङ्खैः। ते वै निपेतुस्तपनीयपुङ्खा द्विधा त्रिधा भीमशरैर्निकृत्ताः॥ 8-80-4 (58913) ततो राजन्नागरथाश्वयूनां भीमाहतानां वरराजमध्ये। घोरो निनादः सुमहानभूत्तदा वज्राहतानामिव पर्वतानाम्॥ 8-80-5 (58914) ते वध्यमानाश्च नरेन्द्रमुख्या निर्भिद्यन्तो भीमशरप्रवेकैः। भीमं समन्तात्समरेऽभ्यरोहन् वृक्षं शकुन्ता इव पुष्पहेतोः॥ 8-80-6 (58915) ततोऽभियाते तव सैन्ये स भीमः प्रादुश्चक्रे वेगमनन्तवेगः। यथाऽन्तकाले क्षपयन्दिधक्षु-- र्भूतान्तकृत्काल इवात्तदण्डः॥ 8-80-7 (58916) तस्यातिवेगस्य रणेऽतिवेगं नाशक्नुवन्धारयितुं त्वदीयाः। व्यात्ताननस्यापततो यथैव कालस्य काले हरतः प्रजा वै॥ 8-80-8 (58917) ततो बलं भारत भारतानां प्रदह्यमानं समरे महात्मना। भीतं दिशोऽकीर्यत भीमनुन्नं महानिलेनाभ्रगणा यथैव॥ 8-80-9 (58918) ततो धीमान्सारथिमब्रवीद्बली स भीमसेनः पुनरेव हृष्टः॥ 8-80-10 (58919) सूताभिजानीहि परान्स्वकान्वा रथान्ध्वजांश्चापततः समेतान्। युध्यन्ह्यहं नाभिजानामि किञ्चि-- न्मा सैन्यं स्वं छादयिष्ये प्रमत्तः॥ 8-80-11 (58920) अरीन्विशोकान्हि निरीक्ष्य सर्वतो महांश्च मन्युः पुनरेति मां भृशम्। राजातुरो नागमद्यत्किरीटी बहूनि दुःखान्यभिचिन्तयामि॥ 8-80-12 (58921) एतद्दुःखं धारये धर्मराजो यन्मां हित्वा यातवाञ्शत्रुमध्ये। नैनं जीवं नाभिजानाम्यजीवं बीभत्सुं वा तन्ममाद्यातिदुःखम्॥ 8-80-13 (58922) सोऽहं द्विषत्सैन्यमुदग्रकल्पं विनाशयिष्ये परमप्रतीतः। एतन्निहत्याजिमध्ये समेतं प्रीतो भविष्यामि सह त्वयाद्य॥ 8-80-14 (58923) सर्वांस्तूणान्सायकानामवेक्ष्य किं शिष्टं स्यात्सायकानां रथे मे। का वा जातिः किं प्रमाणं च तेषां ज्ञात्वा व्यक्तं तत्समाचक्ष्व सूत। `कति वा सहस्राणि कति वा शतानि ह्याचक्ष्व मे सारथे क्षिप्रमेव॥ 8-80-15 (58924) विशोक उवाच। 8-80-16x (5030) सर्वं विदित्वैवमहं वदामि तवार्थसिद्धिप्रदमद्य वीर। कैकेयकाम्भोजसुराष्ट्रबाह्लिका म्लेच्छाश्च सुह्माः परतङ्कणाश्च। 8-80-16 (58925) मद्राश्च वङ्गा मगधाः कुणिन्दा आनर्तकावर्तकाः पार्वतीयाः। सर्वे गृहीतप्रवरायुधास्त्वां संवेष्ट्य संवेष्ट्य ततो विवेदुः॥ 8-80-17 (58926) रथे तवास्मिन्निशिताः सुपीता-- स्ततो भल्ला द्वादश वै सहस्राः'। षण्मार्गणानामयुतानि वीर क्षुराश्च भल्लाश्च तथायुताख्याः॥ 8-80-18 (58927) नाराचानां द्वे सहस्रे च वीर त्रीण्येप च प्रदराणां स्म पार्थ। अस्त्यायुधं पाण्डवेयावशिष्टं न यद्वहेच्छकटं षङ्गवीयम्॥ 8-80-19 (58928) एतद्विद्वन्मुञ्च सहस्रशोऽपि गदासिबाहुद्रविणं च तेऽस्ति। प्रासाश्च मुद्रराः शक्तयस्तोमराश्च माभैषीस्त्वं संक्षयादायुधानाम्॥ 8-80-20 (58929) भीमसेन उवाच। 8-80-21x (5031) `अद्यैव नूनं कथयन्तु सिद्धां मम प्रतिज्ञां सर्वलोके विशोक। न मोक्ष्यते समरे भीमसेन एकः शत्रून्समरे वाप्यजैषीत्। आशंसितानामिदमेकमस्तु तन्मे देवाः सकलं साधयन्तु॥' 8-80-21 (58930) सूताद्य मद्बाहुयुतैः समस्ता-- न्समाहनद्भिः पार्थिवानाशुवेगैः। च्छन्नं बाणैराहवं घोररूपं नष्टादित्यं मृत्युलोकेन तुल्यम्॥ 8-80-22 (58931) अद्यैतद्यै विदितं पार्थिवानां भविष्यति ह्याकुमारं च सूत। निमग्नो वा समरे भीमसेन एकः कुरून्वा समरे व्यजैषीत्॥ 8-80-23 (58932) सर्वे सङ्ख्ये कुरवो निष्पतन्तु मां वा लोकाः कीर्तयन्त्वाकुमारम्। सर्वानेकस्तानहं पातयिष्ये ते वा सर्वे भीमसेनं तुदन्तु॥ 8-80-24 (58933) आशास्तारः कर्म चाप्युत्तमं ये तन्मे देवाः सफलं साधयन्तु। आयातीह केशवसारथी रथी शक्रस्तूर्णं यज्ञ इवोपहूतः॥ 8-80-25 (58934) ईक्षस्वैतां भारतीं दीर्यमाणा-- मेते कस्माद्विद्रवन्ते नरेन्द्राः। व्यक्तं धीमान्सव्यसाची नराग्र्यः सैन्यं ह्येतच्छादयत्याशु बाणैः॥ 8-80-26 (58935) पश्य ध्वजांश्च द्रवतो विशोक नागान्हयान्पत्तिसङ्घांश्च सङ्ख्ये। रथान्विकीर्णाञ्शरशक्तिताडिता-- न्पश्यस्वैतान्रथिनश्चैव सूत॥ 8-80-27 (58936) आपूर्यते कौरवी चाप्यभीक्ष्णं सेना ह्यसौ सुभृशं हन्यमाना। धनञ्जयस्याशनितुल्यवेगै-- र्ग्रस्ता शरैः काञ्चनबर्हजालैः॥ 8-80-28 (58937) एते द्रवन्ति स्म रथाश्वनागाः पदातिसङ्घानतिमर्दयन्तः। सम्मुह्यमानाः कौरवाः सर्व एव द्रवन्ति नागा इव दाहभीताः॥ 8-80-29 (58938) हाहाकृताश्चैव रणे विशोक मुञ्चन्ति नादान्विपुलान्गजेन्द्राः॥ 8-80-30 (58939) विशोक उवाच। 8-80-31x (5032) किं भीम नैनं त्वमिहाशृणोषि विस्फारितं गाण्डिवस्यातिघोरम्। क्रुद्धेन पार्थेन विकृष्यतोऽद्य कच्चिन्नेमौ तव कर्णौ विनष्टौ॥ 8-80-31 (58940) सर्वे कामाः पाण्डव ते समृद्धाः कपिर्ह्यसौ दृश्यते हस्तिसैन्ये। नीलाद्धनाद्विद्युतमुच्चरन्तीं तथा पश्य विस्फुरन्तीं धनुर्ज्याम्॥ 8-80-32 (58941) कपिर्ह्यसौ वीक्षते सर्वतो वै ध्वजाग्रमारुह्य धनञ्जयस्य। वित्रासयन्रि पुसङ्घान्विमर्दे बिभेम्यस्मादात्मनैवाभिवीक्ष्य॥ 8-80-33 (58942) विभ्राजते चातिमात्रं किरीटं विचित्रमेतच्च धनञ्जयस्य। दिवाकराभो मणिरेष दिव्यो विभ्राजते चैव किरीटसंस्थः॥ 8-80-34 (58943) पार्श्वे भीमं पाण्डुराभ्रप्रकाशं पश्यस्व सङ्खं देवदत्तं सुघोषम्। अभीषुहस्तस्य जनार्दनस्य विगाहमानस्य चमूं परेषाम्॥ 8-80-35 (58944) रविप्रभं वज्रनाभं क्षुरान्तं पार्श्वे स्थितं पश्य जनार्दनस्य। चक्रं यशोवर्धनं केशवस्य सदार्चितं यदिभिः पश्य वीर॥ 8-80-36 (58945) महाद्विपानां सरलद्रुमोपमाः करा निकृत्ताः प्रपतन्त्यमी क्षुरैः। किरीटिना तेन पुनः ससादिनः शरैर्निकृत्ताः कुलिशैरिवाद्रयः॥ 8-80-37 (58946) तथैव कृष्णस्य च पाञ्चजन्यं महार्हमेतं द्विजराजवर्णम्। कौन्तेय पश्योरसि कौस्तुभं च जाज्वल्यमानं विजयां स्रजं च॥ 8-80-38 (58947) ध्रवं रथाग्र्यः समुपैति पार्थो विद्रावयन्सैन्यमिदं परेषाम्। सिताभ्रवर्णैरसितप्रयुक्तै-- र्हयैर्महार्है रथिनां वरिष्ठः॥ 8-80-39 (58948) रथान्हयान्पत्तिगणांश्च सायकै-- र्विदारितान्पश्य पतन्त्यमी यथा। तवानुजेनामरराजतेजसा महावनानीव सुपर्णवायुना॥ 8-80-40 (58949) चतुः शतान्पश्य रथानिमान्हतान् सवाजिसूतान्समरे किरीटिना। महेषुभिः सप्तशतानि दन्तिनां पदातिसादींश्च रथाननेकशः॥ 8-80-41 (58950) अयं समभ्येति तवान्तिकं बली निघ्नन्कुरूंश्चित्र इव ग्रहोऽर्जुनः। समृद्धकामोऽसि हतास्तवाहिता बलं तवायुश्च चिराय वर्धताम्॥ 8-80-42 (58951) भीमसेन उवाच। 8-80-43x (5033) ददानि ते ग्रामवरांश्चतुर्दश प्रियाख्याने सारथे सुप्रसन्नः। दासीशतं चापि रथांश्च विंशतिं यदर्जुनं वेदयसे विशोक॥ ॥ 8-80-43 (58952) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे अशीतितमोऽध्यायः॥ 80 ॥

8-81-0 (58953) सञ्जय उवाच। 8-81-0x (5034) श्रुत्वा तु रथनिर्घोषं सिंहनादं च संयुगे। अर्जुनः प्राह गोविन्दं शीघ्रं वाहय वाजिनः॥ 8-81-1 (58954) अर्जुनस्य वचः श्रुत्वा गोविन्दोऽर्जुनमब्रवीत्। एष गच्छामि सुक्षिप्रं यत्र भीमो व्यवस्थितः॥ 8-81-2 (58955) तं यान्तमश्वा हिमशङ्खवर्णाः सुवर्णमुक्तामणिजालनद्धाः। जम्भं जिघांसुं प्रगृहीतवज्रं हया यथा तत्र यथा वहंस्तदा॥ 8-81-3 (58956) रथाश्वमातङ्गपदातिसङ्घा बाणस्वनैर्नेमिखुरस्वनैश्च। सन्नादयन्तो वसुधां दिशश्च क्रुद्धा नृसिंहा जयमभ्युदीयः॥ 8-81-4 (58957) तेषां च पार्थस्य च मारिषासी-- द्देहासुपापक्षपणं सुयुद्धम्। त्रैलोक्यहेतोरसुरैर्यथासी-- द्देवस्य विष्णोर्जयतां वरस्य॥ 8-81-5 (58958) तैरस्तमुच्चावचमायुधं त-- देकः प्रचिच्छेद किरीटमाली। क्षुरार्धचन्द्रैर्निशितैश्च भल्लैः शिरांसि तेषां बहुधा च बाहून्॥ 8-81-6 (58959) छत्राणि वालव्यजनानि केतू-- नश्वान्रथान्पत्तिगणान्द्विपांश्च। ते पेतुरुर्व्यां बहुधा विकृत्ता वातप्रणुन्नानि यथा वनानि॥ 8-81-7 (58960) सुवर्णजालावनता महागजाः सवैजयन्तीध्वजयोधकल्पिताः। सुवर्णपुङ्घैरिषुभिः समाचिता-- शकाशिरे प्रज्वलिता यथाचलाः॥ 8-81-8 (58961) विदार्य नागाश्वरथान्धञ्जयः शरोत्तमैर्वासववज्रसन्निभैः। द्रुतं ययौ कर्णजिघांसया तथा यथा मरुत्वान्बलभेदने पुरा॥ 8-81-9 (58962) ततः स पुरुषव्याघ्रस्तव सैन्यमरिन्दमः। प्रविवेश महाबाहुर्मकरः सागरं यथा॥ 8-81-10 (58963) तं हृष्टास्तावका राजन्रथपत्तिसमन्विताः। गजाश्वसादिबहुलाः पाण्डवं समुपाद्रवन्॥ 8-81-11 (58964) तेषामापततां पार्थमारावः सुमहानभूत्। सागरस्येव क्षुब्धस्य यथा स्यात्सलिलस्वनः॥ 8-81-12 (58965) ते तु तं पुरुषव्याघ्रं व्याघ्रा इव महारथाः। अभ्यद्रवन्त सङ्ग्रामे त्यक्त्वा प्राणकृतं भयम्॥ 8-81-13 (58966) तेषामापततां तत्र शरवर्षाणि मुञ्चताम्। अर्जुनो व्यधमत्सैन्यं महावातो घनानिव॥ 8-81-14 (58967) तेऽर्जुनं सहिता भूत्वा रथवंशैः ग्रहारिणः। अभियाय महेष्वासा विव्यधुर्निशितैः शरैः॥ 8-81-15 (58968) ततोऽर्जुनः सहस्राणि रथवारणवाजिनाम्। प्रेषयामास विशिखैर्यमस्य सदनं प्रति॥ 8-81-16 (58969) ते वध्यमानाः समरे पार्थचापच्युतैः शरैः। तत्रतत्र स्म लीयन्ते भये जाते महारथाः॥ 8-81-17 (58970) तेषां चतुःशतान्वीरान्यतमानान्महारथान्। अर्जुनो निशितैर्बाणैरनयद्यमसादनम्॥ 8-81-18 (58971) ते वध्यमानाः समरे नानालिङ्गैः शितैः शरैः। अर्जुनं समभित्यज्य दुद्रुवुर्वै दिशो दश॥ 8-81-19 (58972) तेषां शब्दो महानासीद्द्रवतां वाहिनीमुखे। मेघौघस्येव भद्रं ते गिरिमासाद्य दीर्यतः॥ 8-81-20 (58973) तां तु सेनां भृशं विद्ध्वा द्रावयित्वाऽर्जुनः शरैः। प्रायादभिमुखः पार्थः सूतानीकं हि मारिष॥ 8-81-21 (58974) तस्य शब्दो महानासीत्परानभिमुखस्य वै। गरुडस्येव पततः पन्नगार्थे यथा पुरा॥ 8-81-22 (58975) तं तु शब्दमभिश्रुत्य भीमसेनो महाबलः। बभूव परमप्रीतः पार्थदर्शनलालसः॥ 8-81-23 (58976) श्रुत्वैव पार्थमायान्तं भीमसेनः प्रतापवान्। त्यक्त्वा प्राणान्महाराज सेनां तव ममर्द ह॥ 8-81-24 (58977) स वायुवीर्यप्रतिमो वायुवेगसमो जवे। वायुवद्व्यचरद्भीमो वायुपुत्रः प्रतापवान्॥ 8-81-25 (58978) तेनाद्यमाना राजेन्द्र सेना तव विशाम्पते। व्यभ्रश्यत महाराज भिन्ना नौरिव सागरे॥ 8-81-26 (58979) तां तु सेनां तदा भीमो दर्शयन्पाणिलाघवम्। शरैरवचकर्तोग्रैः प्रेपयिष्यन्यमक्षयम्॥ 8-81-27 (58980) तत्र भारत भीमस्य बलं दृष्ट्वातिमानुषम्। व्यत्रस्यन्त रणे योधाः कालस्येव युगक्षये॥ 8-81-28 (58981) तथाऽर्दितान्भीमबलान्भीमसेनेन भारत। दृष्ट्वा दुर्योधनो राजा इदं वचनमब्रवीत्॥ 8-81-29 (58982) सैनिकांश्च महेष्वासान्योधांश्च भरतर्षभ। समादिशन्रणे सर्वान्हत भीममिति स्म ह॥ 8-81-30 (58983) तस्मिन्हते हतं मन्ये पाण्डुसैन्यमशेषतः॥ 8-81-31 (58984) प्रतिगृह्य च तामाज्ञां तव पुत्रस्य पार्थिवाः। भीमं प्रच्छादयामासुः शरवर्षैः समन्ततः॥ 8-81-32 (58985) गजाश्च बहुला राजन्नराश्च जयगृद्धिनः। रथे स्थिताश्च राजेन्द्र परिवव्रुर्वृकोदरम्॥ 8-81-33 (58986) स तैः परिवृतः शूरैः शूरो राजन्समन्ततः। शुशुभे भरतश्रेष्ठो नक्षत्रैरिव चन्द्रमाः॥ 8-81-34 (58987) परिवेषी यथा सोमः परिपूर्णो विराजते। स रराज तथा सङ्ख्ये दर्शनीयो नरोत्तमः। निर्विशेषो महाराज विजयेनैव संयुगे॥ 8-81-35 (58988) तस्य ते पार्थिवाः सर्वे शरवृष्टिं समासृजन्। क्रोधरक्तेक्षणाः शूरा हन्तुकामा वृकोदरम्॥ 8-81-36 (58989) तां विदार्य महासेनां शरैः सन्नतपर्वभिः। निश्चक्राम रणाद्भीमो मत्स्यो जालादिवाम्भसि॥ 8-81-37 (58990) हत्वा दशसहस्राणि गजानामनिवर्तिनाम्। नृणां शतसहस्रे द्वे द्वे शते चैव भारत॥ 8-81-38 (58991) पञ्च चाश्वसहस्राणि रथानां शतमेव च। हत्वा प्रास्यन्दयद्भीमो नदीं शोणितवाहिनीम्॥ 8-81-39 (58992) शोणितोदां रथावर्तां हस्तिग्राहसमाकुलाम्। नरमीनाश्वनक्रान्तां केशशैवलशाद्वलाम्॥ 8-81-40 (58993) सञ्छिन्नभुजनागेन्द्रां बहुरत्नापहारिणीम्। ऊरुग्राहां मज्जपङ्कां शीर्षोपलसमावृताम्॥ 8-81-41 (58994) धनुःकाशां शरावापां गदापरिघकेतनाम्। हंसछत्रध्वजोपेतामुष्णीषवरफेनिलाम्॥ 8-81-42 (58995) हारपद्माकरां चैव भूमिरेणूर्मिमालिनीम्। आर्यवृत्तवतीं सङ्ख्ये सुतरां भीरुदुस्तराम्॥ 8-81-43 (58996) योधग्राहवतीं सङ्ख्ये वहन्तीं पितृसादनम्। क्षणेन पुरुषव्याघ्रः प्रावर्तयत निम्नगाम्॥ 8-81-44 (58997) यथा वैतरणीमुग्रां दुस्तरामकृतात्मभिः। तथा दुस्तरणीं घोरां भीरूणां भयवर्धनीम्॥ 8-81-45 (58998) यतोयतः पाण्डवेयः प्रविष्टो रथसत्तमः। ततस्ततः प्रापतन्वै योधाः शतसहस्रशः॥ 8-81-46 (58999) एवं दृष्ट्वा कृतं कर्म भीमसेनेन संयुगे। दुर्योधनो महाराज शकुनिं वाक्यमब्रवीत्॥ 8-81-47 (59000) जहि मातुल सङ्ग्रामे भीमसेनं महाबलम्। अस्मिञ्जिते जितं मन्ये पाण्डवेयं महाबलम्॥ 8-81-48 (59001) ततः प्रायान्महाराज सौबलेयः प्रतापवान्। रणाय महते युक्तो भ्रातृभिः परिवारितः॥ 8-81-49 (59002) स समासाद्य सङ्ग्रामे भीमं भीमपराक्रमम्। वारयामास तं वीरो वेलेव मकरालयम्॥ 8-81-50 (59003) सन्न्यवर्तत तं भीमो वार्यमाणः शितैः शरैः। शकुनिस्तस्य राजेन्द्र वामपार्श्वे स्तनान्तरे। प्रेषयामास नाराचान्रुक्मपुङ्खाञ्शिलाशितान्॥ 8-81-51 (59004) वर्म भित्त्वा तु ते घोराः पाण्डवस्य महात्मनः। न्यम़ञ्जन्त महाराज कङ्कबर्हिणवाससः॥ 8-81-52 (59005) सोऽतिविद्धो रणे भीमः शरं रुक्मविभूषितम्। प्रेषयामास स रुषा सौबलं प्रति भारत॥ 8-81-53 (59006) तमायान्तं शरं घोरं शकुनिः शत्रुतापनः। चिच्छेद सप्तधा राजन्कृतहस्तो महाबलः॥ 8-81-54 (59007) तस्मिन्निपतिते भूमौ भीमः क्रुद्धो विशाम्पते। धनुश्छिच्छेद भल्लेन सौबलस्य हसन्निव॥ 8-81-55 (59008) तदपास्य धनुश्छिन्नं सौबलेयः प्रतापवान्। अन्यदादाय वेगेन धनुर्भल्लांश्च षोडश। तैस्तस्य तु महाराज भल्लैः सन्नतपर्वभिः॥ 8-81-56 (59009) द्वाभ्यां स सारथिं ह्यार्च्छद्भीमं सप्तभिरेव च। ध्वजमेकेन चिच्छेद द्वाभ्यां छत्रं विशाम्पते। चतुर्भिश्चतुरो वाहान्विव्याध सुबलात्मजः॥ 8-81-57 (59010) ततः क्रुद्धो महाराज भीमसेनः प्रतापवान्। शक्तिं चिक्षेप समरे रुक्मदण्डामयस्मयीम्॥ 8-81-58 (59011) सा भीमभुजनिर्मुक्ता नागजिह्वेन चञ्चला। निपपात रणे तूर्णं सौबलस्य महात्मनः॥ 8-81-59 (59012) ततस्तामेव संगृह्य शक्तिं कनकभूषणाम्। भीमसेनाय चिक्षेप क्रुद्धरूपो विशाम्पते॥ 8-81-60 (59013) सा निर्भिद्य भुजं सव्यं पाण्डवस्य महात्मनः। निपपात तदा भूमौ यथा विद्युन्नभश्च्युता॥ 8-81-61 (59014) अथोत्क्रुष्टं महाराज धार्तराष्ट्रैः समन्ततः। न तु तं ममृषे भीमः सिंहनादं तरस्विनाम्॥ 8-81-62 (59015) अन्यद्गृह्य धनुः सज्यं त्वरमाणो महाबलः। मुहूर्तादिव राजेन्द्र च्छादयामास सायकैः। सौबलस्य बलं सङ्ख्ये त्यक्त्वा नादं महाबलः॥ 8-81-63 (59016) तस्याश्वांश्चतुरो हत्वा सूतं चैव विशाम्पते। ध्वजं चिच्छेद भल्लेन त्वरमाणः पराक्रमी॥ 8-81-64 (59017) हताश्वं रथमुत्सृज्य त्वरमाणो नरोत्तमः। तस्थौ विस्फारयंश्चापं क्रोधरक्तेक्षणः श्वसन्॥ 8-81-65 (59018) शरैश्च बहुधा राजन्भीममार्च्छत्समन्ततः॥ 8-81-66 (59019) प्रतिहत्य तु वेगेन भीमसेनः प्रतापवान्। धनुश्चिच्छेद सङ्क्रुद्धो विव्याध च शितैः शरैः॥ 8-81-67 (59020) सोऽतिविद्धो बलवता शत्रुणा शत्रुकर्शनः। निपपात तदा भूमौ किञ्चित्प्राणो नराधिपः॥ 8-81-68 (59021) ततस्तं विह्वलं ज्ञात्वा पुत्रस्तव विशाम्पते। अपोवाह रथेनाजौ भीमसेनस्य पश्यतः॥ 8-81-69 (59022) शकुनिं विह्वलं दृष्ट्वा धार्तराष्ट्राः पराङ्मुखाः। प्रदुद्रुवुर्दिशो भीता भीमसेनभयात्प्रभो॥ 8-81-70 (59023) सौबले निर्जिते राजन्भीमसेनेन धन्विना। भयेन महताऽऽविष्टः पुत्रो दुर्योधनस्तव। अपायाज्जवनैरश्वैः सापेक्षो मातुलं प्रति॥ 8-81-71 (59024) पराङ्मुखं तु राजानं दृष्ट्वा सैन्यानि भारत। विप्रजग्मुः समुत्सृज्य द्वैरथानि समन्ततः॥ 8-81-72 (59025) तान्दृष्ट्वा विद्रुतान्सर्वान्धार्तराष्ट्रान्पराङ्मुखान्। जवेनाभ्यापतद्भीमः किरञ्शरशतान्बहून्॥ 8-81-73 (59026) ते वध्यमाना भीमेन धार्तराष्ट्राः पराङ्मुखाः। कर्णमासाद्य समरे स्थिता राजन्समन्ततः॥ 8-81-74 (59027) स हि तेषां महावीर्यो द्वीपोऽभूत्सुमहाबलः। भिन्ननौका यथा राजन्द्वीपमासाद्य निर्वृताः॥ 8-81-75 (59028) भवन्ति पुरुषव्याघ्र नाविकाः कालपर्यये। तथा कर्णं समासाद्य तावकाः पुरुषर्षभ॥ 8-81-76 (59029) समाश्वस्ताः स्थिता राजन्सम्प्रहृष्टाः परस्परम्। समाजग्मुश्च युद्धाय मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्॥ ॥ 8-81-77 (59030) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकाशीतितमोऽध्यायः॥ 81 ॥

8-82-0 (59031) धृतराष्ट्र उवाच। 8-82-0x (5035) ततो भग्नेषु सैन्येषु भीमसेनेन संयुगे। दुर्योधनोऽब्रवीत्किं नु सौबलो वाऽपि सञ्जय॥ 8-82-1 (59032) कर्णो वा जयतां श्रेष्ठो योधा वा मामका युधि। कृपो वा कृतवर्मा वा द्रौणिर्दुःशासनोऽपि वा॥ 8-82-2 (59033) अत्यद्भुतमहं मन्ये पाण्डवेयस्य विक्रमम्। यदेकः समरे सर्वान्योधयामास मामकान्॥ 8-82-3 (59034) यथाप्रतिज्ञं योधानां राधेयः कृतवानपि। कुरूणामथ सर्वेषां कर्णः शत्रुनिषूदनः। शर्म वर्म प्रतिष्ठा च जीविताशा च सञ्जय॥ 8-82-4 (59035) तद्भग्रं स्वबलं दृष्ट्वा कौन्तेयेनामितौजसा। धनुर्दराणां प्रवरः कर्णः किमकरोद्युधि॥ 8-82-5 (59036) पुत्रा वा मम दुर्धर्षा राजानो वा महारथाः। एतन्मे सर्वमाचक्ष्व कुशलो ह्यसि सञ्जय॥ 8-82-6 (59037) सञ्जय उवाच। 8-82-7x (5036) अपराह्णे महाराज सूतपुत्रः प्रतापवान्। जघान सोमकान्सर्वान्भीमसेनस्य पश्यतः॥ 8-82-7 (59038) भीमोऽप्यतिबलं सैन्यं धार्तराष्ट्रं व्यपोथयत्॥ 8-82-8 (59039) द्राव्यमाणं बलं दृष्ट्वा भीमसेनेन धीमता। यन्तारमब्रवीत्कर्णः पाञ्चालानेव मां वह॥ 8-82-9 (59040) मद्रराजस्ततः शल्यः श्वेतानश्वान्महाजवान्। प्राहिणोच्चेदिपाञ्चालान्करूशांश्च महाबलः॥ 8-82-10 (59041) प्रविश्य च महत्सैन्यं शल्यः परबलार्दनः। न्ययच्छत्तुरगान्हृष्टो यत्रयत्र च ते रथाः॥ 8-82-11 (59042) तं रथं मेघसङ्काशं वैयाघ्रपरिवारणम्। संदृश्य पाण्डुपञ्चालास्त्रस्ता ह्यासन्विशाम्पते॥ 8-82-12 (59043) ततो रथस्य निनदः प्रादुरासीन्महारणे। पर्जन्यसमनिर्घोषः पर्वतस्येव दीर्यतः॥ 8-82-13 (59044) ततः शरशतैस्तीक्षणैः कर्ण आकर्णनिःसृतैः। जघान पाण्डवबलं शतशोऽथ सहस्रशः॥ 8-82-14 (59045) तं तथा समरे कर्म कुर्वाणमपराजितम्। परिवव्रुर्महेष्वासाः पाण्डवानां महारथाः॥ 8-82-15 (59046) तं शिखण्डी च भीमश्च धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः। नकुलः सहदेवश्च द्रौपदेयाश्च सात्यकिः॥ 8-82-16 (59047) परिवव्रुर्जिघांसन्तो राधेयं शरवृष्टिभिः। सात्यकिस्तु तदा कर्णं विंशत्या निशितैः शरैः॥ 8-82-17 (59048) अताडयद्रणे शूरो जत्रुदेशे नरोत्तमः। शिखण्डी पञ्चविंशत्या धृष्टद्युम्नश्च सप्तभिः॥ 8-82-18 (59049) द्रौपदेयाश्चतुःषष्ट्या सहदेवश्च सप्तभिः। नकुलश्च शतेनाजौ कर्णं विव्याध सायकैः॥ 8-82-19 (59050) भीमसेनस्तु राधेयं नवत्या नतपर्वणाम्। विव्याध समरे क्रुद्धो जत्रुदेशे महाबलः॥ 8-82-20 (59051) अथ प्रहस्याधिरथिर्व्याक्षिपद्धनुरुत्तमम्। मुमोच निशितान्बाणान्पीडयन्सुमहाबलः॥ 8-82-21 (59052) तान्प्रत्यविध्यद्राधेयः पञ्चभिः पञ्चभिः शरैः। सात्यकेस्तु धनुश्छित्त्वा ध्वजं च भरतर्षभ॥ 8-82-22 (59053) तं तथा नवभिर्बाणैराजघान स्तनान्तरे। भीमसेनं ततः क्रुद्धो विव्याध त्रिंशता शरैः॥ 8-82-23 (59054) सहदेवस्य भल्लेन ध्वजं चिच्छेद मारिष। सारथिं च त्रिभिर्बाणैराजघान परन्तपः॥ 8-82-24 (59055) विरथान्द्रौपदेयांश्च चकार भरतर्षभ। अक्ष्णोर्निमेषमात्रेण तदद्भुतमिवाभवत्॥ 8-82-25 (59056) विमुखीकृत्य तान्सर्वाञ्शरैः सन्नतपर्वभिः। पाञ्चालानहनञ्छूरांश्चेदीनां च महारथान्॥ 8-82-26 (59057) ते वध्यमानाः समरे चेदिमत्स्या विशाम्पते। कर्णमेकमभिद्रुत्य शरसङ्खैः समार्पयन्॥ 8-82-27 (59058) ताञ्जघान शितैर्बाणैः सूतपुत्रो महारथः। ते वध्यमानाः समरे चेदिमात्स्या विशाम्पते। प्राद्रवन्त रणे भीताः सिंहत्रस्ता मृगा इव॥ 8-82-28 (59059) एतदत्युद्भतं कर्म दृष्ट्वानस्मि भारत। यदेकः समरे शूरान्सूतपुत्रः प्रतापवान्॥ 8-82-29 (59060) यतमानान्परं शक्त्या योधयानांश्च धन्विनः। पाण्डवेयान्महाराज शरैर्वारितवान्रणे॥ 8-82-30 (59061) तत्र भारत कर्णस्य लाघवेन महात्मनः। तुतुषुर्देवताः सर्वाः सिद्धाश्च सह चारणैः॥ 8-82-31 (59062) अपूजयन्महेष्वासा धार्तराष्ट्रा नरोत्तमम्। कर्णं रथवरश्रेष्ठं श्रेष्ठं सर्वधनुष्मताम्॥ 8-82-32 (59063) ततः कर्णो महाराज ददाह रिपुवाहिनीम्। कक्षमिद्धो यथा वह्निर्निदाधे ज्वलितो महान्॥ 8-82-33 (59064) ते वध्यमानाः कर्णेन पाण्डवेयास्ततस्ततः। प्राद्रवन्त रणे भीताः कर्णं दृष्ट्वा महारथम्॥ 8-82-34 (59065) तत्राक्रन्दो महानासीत्पाञ्चालानां महारणे। वध्यतां सायकैस्तीक्ष्णैः कर्णचापवरच्युतैः॥ 8-82-35 (59066) तेन शब्देन वित्रस्ता पाण्डवानां महाचमूः। कर्णमेकं रणे योधं मेनिरे तत्र शात्रवाः॥ 8-82-36 (59067) तत्राद्भुतं पुनश्चक्रे राधेयः शत्रुकर्शनः। यदेनं पाण्डवाः सर्वे न शेकुरभिवीक्षितुम्॥ 8-82-37 (59068) जलौघः पर्वतश्रेष्ठं यथासाद्य प्रभिद्यते। तथा तत्पाण्डवं सैन्यं कर्णमासाद्य दीर्यते॥ 8-82-38 (59069) कर्णोऽपि समरे राजन्विधूमोऽग्निरिव ज्वलत्। दहंस्तस्थौ महाबाहुः पाण्डवानां महाचमूम्॥ 8-82-39 (59070) शिरांसि च महाराज कर्णां श्चैव सकुण्डलान्। बाहूंश्च वीरो वीराणां चिच्छेद लघु चेषुभिः॥ 8-82-40 (59071) हस्तिदन्तत्सरून्खङ्गान्ध्वजाञ्शक्तीर्हयान्गजान्। रथांश्च विविधान्राजन्पताका व्यजनानि च॥ 8-82-41 (59072) अक्षं च युगयोक्त्राणि चक्राणि विविधानि च। चिच्छेद बहुधा कर्णो योधव्रतमनुष्ठितः॥ 8-82-42 (59073) तत्र भारत कर्णेन निहतैर्गजवाजिभिः। अगम्यरूपा पृथिवी मांसशोणितकर्दमा॥ 8-82-43 (59074) विषमं च समं चैव हतैरश्वपदातिभिः। रथैश्च कुञ्जरैश्चैव न प्राज्ञायत किञ्चन॥ 8-82-44 (59075) नापि स्वे न परे योधाः प्राज्ञायन्त परस्परम्। घोरे शरान्धकारे तु कर्णास्त्रे च विजृम्भिते॥ 8-82-45 (59076) राधेयचापनिर्मुक्तैः शरैः काञ्चनभूषणैः। सञ्छादिता महाराज पाण्डवानां महारथाः॥ 8-82-46 (59077) ते पाण्डवेयाः समरे राधेयेन पुनः पुनः। अभज्यन्त महाराज यतमाना महारथाः॥ 8-82-47 (59078) मृगसङ्घान्यथा क्रुद्धः सिंहो द्रावयते वने। पञ्चालानां रथश्रेष्ठान्द्रावयञ्शात्रवांस्तथा॥ 8-82-48 (59079) कर्णस्तु समरे योधांस्त्रासयुन्सुमहायशाः। कालयामास तत्सैन्यं यथा पशुगणान्वृकः॥ 8-82-49 (59080) दृष्ट्वा तु पाण्डवीं मेनां धार्तराष्ट्राः पराङ्युखीम्। तत्राजग्मुर्महेष्वासा रुदन्तो भैरवात्रवान् ॥ 8-82-50 (59081) दुर्योधनो हि राजेन्द्र मुदा परमया युतः। वादयामास संहृष्टो नानावाद्यानि सर्वशः॥ 8-82-51 (59082) पाञ्चालाश्च महेष्वासा भग्नास्तत्र नरोत्तमाः। न्यवर्तन्त तदा शूरा मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्॥ 8-82-52 (59083) तान्निवृत्तान्रणे शूरान्राधेयः शत्रुतापनः। अनेकशो महाराज बभञ्ज पुरुषर्षभः॥ 8-82-53 (59084) तत्र भारत कर्णेन पाञ्चाला विंशती रथाः। निहताः सायकैः क्रोधाच्चेदयश्च परंशताः॥ 8-82-54 (59085) कृत्वा शून्यान्रथोपस्थान्वाजिपृष्ठांश्च भारत। निर्मनुष्यान्गजस्कन्धान्पादातांश्चैव विद्रुतान्॥ 8-82-55 (59086) आदित्य इव मध्याह्ने दुर्निरीक्ष्यः परन्तपः। कालान्तकवपुः शूरः सूतपुत्रोऽभ्यराजत॥ 8-82-56 (59087) एवमेतन्महाराज नरवाजिरथद्विपान्। हत्वा तस्थौ महेष्वासः कर्णोऽरिगणसूदनः॥ 8-82-57 (59088) यथा भूतगणान्हत्वा कालस्तिष्ठेन्महाबलः। तथा स सोमकान्हत्वा तस्थावेको महारथः॥ 8-82-58 (59089) तत्राद्भुतमपश्याम पाञ्चालानां पराक्रमम्। वध्यमानाऽपि यत्कर्णं नाजहू रणमूर्धनि॥ 8-82-59 (59090) राजा दुःशासनश्चैव कृपः शारद्वतस्तथा। अश्वत्थामा कृतवर्मा शकुनिश्च महाबलः। व्यहनन्पाण्डवीं सेनां शतशोऽथ सहस्रशः॥ 8-82-60 (59091) कर्मपुत्रौ तु राजेन्द्र भ्रातरौ सत्यविक्रमौ। निजघ्नाते बलं क्रुद्धौ पाण्डवानामितस्ततः॥ 8-82-61 (59092) तत्र युद्धं महच्चासीत्क्रूरं विशसनं महत्॥ 8-82-62 (59093) तथैव पाण्डवाः शूरा धृष्टद्युम्नशिखण्डिनौ। द्रौपदेयाश्च सङ्क्रुद्धा अभ्यघ्नंस्तावकं बलम्॥ 8-82-63 (59094) एवमेष क्षयो वृत्तः पाण्डवानां ततस्ततः। तावकानामपि रणे भीमं प्राप्य महाबलम्॥ ॥ 8-82-64 (59095) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे द्व्यशीतितमोऽध्यायः॥ 82 ॥

8-83-0 (59096) सञ्जय उवाच। 8-83-0x (5037) हत्वा तु फल्गुनः सेनां कौरवाणां पृथक्पृथक्। सूतपुत्रस्य संरम्भं दृष्ट्वा चैव महारणे॥ 8-83-1 (59097) शोणितोदां नदीं कृत्वा मांसमज्जास्थिपङ्किलाम्। मनुष्यशीर्षपाषाणां हस्त्यश्वकृतरोधसम्॥ 8-83-2 (59098) शूरास्थित्तयसङ्कीर्णां काकगृध्रानुनादिताम्। छत्रहंसप्लुवोपेतां वीरवृक्षापहारिणीम्॥ 8-83-3 (59099) हारपद्माकरवतीमुष्णीषवरफेनिलाम्। धनुःशरध्वजोपेतां नरक्षुद्रकपालिनीम्॥ 8-83-4 (59100) चर्मवर्मभ्रमोपेतां रथोडुपसमाकुलाम्। जयैषिणां च सुतरां भीरूणां च सुदुस्तराम्॥ 8-83-5 (59101) नदीं प्रावर्तयित्वा च बीभत्सुः परवीरहा। वासुदेवमिदं वाक्यमब्रवीत्पुरुषर्षभः॥ 8-83-6 (59102) अर्जुन उवाच। 8-83-7x (5038) एष केतू रणे कृष्ण सूतपुत्रस्य दृश्यते। भीमसेनादयश्चैते योधयन्ति महारथम्॥ 8-83-7 (59103) एते द्रवन्ति पाञ्चालाः कर्मत्रस्ता जनार्दन। एष दुर्योधनो राजा श्वेतच्छत्रेण धार्यते॥ 8-83-8 (59104) कर्णेन भग्नान्पाञ्चालान्द्रावयन्बहु शोभते। कृपश्च कृतवर्मा च द्रौणिश्चैव महारथः॥ 8-83-9 (59105) एते रक्षन्ति राजानं सूतपुत्रेण रक्षिताः। अवध्यमानास्तेऽस्माभिर्योधयिष्यन्ति सोमकान्॥ 8-83-10 (59106) एष शल्यो रथोपस्थे रश्मिसङ्ग्राहकोविदः। सूतपुत्ररथं कृष्ण वाहयन्बहु शोभते॥ 8-83-11 (59107) तत्र मे बुद्धिरुत्पन्ना वाहयात्र रथं मम। नाहत्वा समरे कर्णं निवर्तिष्ये कथञ्चन॥ 8-83-12 (59108) मा स्म कर्णो रणे पार्थान्सृञ्जयांश्च महारथान्। निःशेषान्समरे कुर्यात्पश्यतां नो जनार्दन॥ 8-83-13 (59109) सञ्जय उवाच। 8-83-14x (5039) ततः प्रायाज्जवेनाशु केशवस्तव वाहिनीम्। कर्णं प्रति महेष्वासं द्वैरथे सव्यसाचिनः॥ 8-83-14 (59110) स प्रयातो रथेनाशु कृष्णो राजन्महाहवे। आश्वासयन्रणे चाशु पाण्डुसैन्यानि सर्वशः॥ 8-83-15 (59111) रथघोषस्ततस्तस्य पाण्डवस्य बभूव ह। वासवास्त्रनिपातेन पर्वतेष्विव मारिष॥ 8-83-16 (59112) महता रथघोषेण पाण्डवः सत्यविक्रमः। अभ्ययादप्रमेयात्मा निर्जयंस्तव वाहिनीम्॥ 8-83-17 (59113) तमायान्तं समीक्ष्यैव श्वेताश्वं कृष्णसारथिम्। मद्रराजोऽब्रवीत्कर्णं केतुं दृष्ट्वा महात्मनः॥ 8-83-18 (59114) अयं स रथ आयाति श्वेताश्वः कृष्णसारथिः। निघ्नन्नमित्रान्समरे यं कर्ण परिपृच्छसि॥ 8-83-19 (59115) एष तिष्ठति कौन्तेयः संस्पृशन्गाण्डिवं धनुः। तं हनिष्यसि चेदद्य तन्नः श्रेयो भविष्यति॥ 8-83-20 (59116) धनुर्ज्या चन्द्रताराङ्का पताकाकिङ्किणीयुता। पश्य कर्णार्जुनस्यैषा सौदामन्यम्बरे यथा॥ 8-83-21 (59117) एष ध्वजाग्रे पार्थस्य प्रेक्षमाणः समन्ततः। दृश्यते वानरो भीमो वीक्षतां भयवर्धनः॥ 8-83-22 (59118) एतच्चक्रं गदा शङ्खः शार्ङ्गं कृष्णस्य च प्रभो। दृश्यते पाण्डवरथे वाहयानस्य वाजिनः॥ 8-83-23 (59119) एतत्कूजति गाण्डीवं विसृष्टं सव्यसाचिना। एते हस्तवता मुक्ता घ्नन्त्यमित्राञ्शिताः शराः॥ 8-83-24 (59120) विशालायतताम्राक्षैः पूर्णचन्द्रनिभाननैः। एषा भूः कीर्यते राज्ञां शिरोभिरपलायिनाम्॥ 8-83-25 (59121) एते परिघसङ्काशाः पुण्यगन्धानुलेपनाः। उद्धता रणशूराणां पात्यन्ते सायुधा भुजाः॥ 8-83-26 (59122) निरस्तजिह्वा नेत्रान्ता वाजिनः सह सादिभिः। पतिताः पात्यमानाश्च क्षितौ क्षीणा विशेरते॥ 8-83-27 (59123) एते पर्वतशृङ्गाणां तुल्या हैमवता गजाः। सञ्छिन्नकुम्भाः पार्थेन प्रपतन्त्यद्रयो यथा॥ 8-83-28 (59124) गन्धर्वनगराकारा रथा हतनरेश्वराः। विमानादिव पुण्यान्ते स्वर्गिणो निपतन्त्यमी॥ 8-83-29 (59125) व्याकुलीकृतमत्यर्थं पश्य सैन्यं किरीटिना। नानामृगसहस्राणां यूथं केसरिणा यथा॥ 8-83-30 (59126) त्वामभिप्रेप्सुरायाति कर्ण निघ्नन्वरान्रथान्। असज्जमानो राधेय तं याहि प्रति भारत॥ 8-83-31 (59127) एषा विदीर्यते सेना धार्तराष्ट्री समन्ततः। अर्जुनस्य भयात्तूर्णं निघ्नतः शात्रवान्बहून्॥ 8-83-32 (59128) वर्जयन्सर्वसैन्यानि त्वरते हि धनञ्जयः। त्वदर्थमिति मन्येऽहं यथास्योदीर्यते वपुः॥ 8-83-33 (59129) न ह्यवस्थास्यते पार्थो युयुत्सुः केनचित्सह। त्वामृते क्रोधदीप्तो हि पीड्यमाने वृकोदरे॥ 8-83-34 (59130) विरथं धर्मराजं तु दृष्ट्वा सुदृढविक्षतम्। शिखण्डिनं सात्यकिं च धृष्टद्युम्नं च पार्षतम्॥ 8-83-35 (59131) द्रौपदेयान्युधामन्युमुत्तमौजसमेव च। नकुलं सहदेवं च वशगांस्ते समीक्ष्य तु॥ 8-83-36 (59132) सहसैकरथः पार्थस्त्वामभ्येति परन्तपः। क्रोधरक्तेक्षणः क्रुद्धो जिघांसुः सर्वपार्थिवान्॥ 8-83-37 (59133) त्वरितोऽभिपतत्यस्मांस्त्यक्त्वा सैन्यान्यसंशयम्। त्वं कर्ण प्रतियाह्येनं नास्त्यन्यो हि धनुर्धरः॥ 8-83-38 (59134) न तं पश्यामि लोकेऽस्मिंस्त्वत्तो ह्यन्यं धनुर्धरम्। अर्जुनं समरे क्रुद्धं यो वेलामिव वारयेत्॥ 8-83-39 (59135) न चास्य रक्षां पश्यामि पार्श्वतो न च पृष्ठतः। एक एवाभियाति त्वां पश्य साफल्यमात्मनः॥ 8-83-40 (59136) त्वं हि कृष्णौ रणे शक्तो योद्धुमेतौ परन्तपौ। तवैव भारो राधेय प्रत्युद्याहि धनञ्जयम्॥ 8-83-41 (59137) समानो ह्यसि भीष्मेण द्रोमद्रौणिकृपेण च। सव्यसाचिनमायान्तं निवारय महारणे॥ 8-83-42 (59138) लेलिहानं यथा सर्पं गर्जन्तमृषभं यथा। वनस्थितं यथा व्याघ्रं जहि कर्ण धनञ्जयम्॥ 8-83-43 (59139) एते द्रवन्ति समरान्निरपेक्षा नराधिपाः। अर्जुनस्य भयत्रस्ता धार्तराष्ट्रा महाबलाः॥ 8-83-44 (59140) द्रवतामथ तेषां तु नान्योऽस्ति युधि मानवः। भयहा यो भवेद्वीरस्त्वामृते सूतनन्दन॥ 8-83-45 (59141) एते त्वां कुरवः सर्वे द्वीपमासाद्य संयुगे। धिष्ठिताः पुरुषव्याघ्र त्वत्तः शरणकाङ्क्षिणः॥ 8-83-46 (59142) वैदेहाम्बष्ठकाम्भोजास्तथा नग्नजितस्त्वया। गान्धाराश्च यया धृत्या जिताः सङ्ख्ये सुदुर्जयाः। तां धृतिं कुरुराधेय ततः प्रत्येहि पाण्डवम्॥ 8-83-47 (59143) वासुदेवं च वार्ष्णेयं प्रीयमाणं किरीटिना। प्रत्युद्याहि महाबाहो पौरुषे महति स्थितः॥ 8-83-48 (59144) कर्ण उवाच। 8-83-49x (5040) प्रकृतिस्थोऽसि मे शल्य इदानीं सम्मतस्तथा। प्रतिभासि महाबाहो अभीतश्च धनञ्जयात्॥ 8-83-49 (59145) पश्य बाह्वोर्बलं मेऽद्य शिक्षितस्य च पश्य मे। एकोऽद्य निहनिष्यामि पाण्डवानां महाचमूम्॥ 8-83-50 (59146) कृष्णौ च पुरुषव्याघ्र ततः सत्यं ब्रवीमि ते। नाहत्वा युधि तौ वीरौ व्यपयास्ये कथञ्चन॥ 8-83-51 (59147) शिश्ये वा निहतस्ताभ्यामनित्यो हि रणे जयः। कृतार्थोऽद्य भविष्यामि हत्वा वाप्यथ वा हतः॥ 8-83-52 (59148) शल्य उवाच। 8-83-53x (5041) अजय्यमेनं प्रवदन्ति युद्धे महारथाः कर्ण रथप्रवीरम्। एकाकिन किमु कृष्णाभिगुप्तं विजेतुमेनं क इहोत्सहेत॥ 8-83-53 (59149) कर्ण उवाच। 8-83-54x (5042) नैतादृशो जातु बभूव लोके रथोत्तमो यावदुपश्रुतं नः। तमीदृशं प्रतियोत्स्यामि पार्थं महाहवे पश्य च पौरुषं मे ॥ 8-83-54 (59150) रणे चरत्येष रथप्रवीरः सितैर्हयैः कौरवराजपुत्रः। स वाऽद्य मां नेष्यति कृच्छ्रमेत-- त्कर्णोऽस्यान्तेऽप्यत्र भवेत्समर्थः॥ 8-83-55 (59151) अस्वेदिनौ राजपुत्रस्य हस्ता-- ववेपमानौ जातकिणौ बृहन्तौ। दृढायुधः कृतिमान्क्षिप्रहस्तो न पाण्डवेयेन समोऽस्ति योधः॥ 8-83-56 (59152) गृह्णात्यनेकानपि कङ्कपत्रा-- नेकं यथा तान्प्रतियोज्य चाशु। ते क्रोशमात्रे निपतन्त्यमोधाः कस्तेन योधोऽस्ति समः पृथिव्याम्॥ 8-83-57 (59153) अतोषयत्स्वाण्डवे यो हुताशं कृष्णद्वितीयोऽतिरथस्तरस्वी। लेभे चक्रं यत्र कृष्णो महात्मा धनुर्गाण्डीवं पाण्डवः सव्यसाची॥ 8-83-58 (59154) श्वेताश्वयुक्तं च सुघोषमुग्रं रथं महाबाहुरदीनसत्वः। महेषुधी चाक्षये दिव्यरूपे शस्त्राणि दिव्यानि च हव्यवाहात्॥ 8-83-59 (59155) यस्त्विन्द्रलोके निजघान दैत्या-- नसङ्ख्येयान्कालकेयांश्च सर्वान्। लेभे शङ्खं देवदत्तं स्म तत्र को नाम तेनाभ्यधिकः पृथिव्याम्॥ 8-83-60 (59156) महादेवं तोषयामास योऽस्त्रैः साक्षात्सुयुद्धेन महानुभावः। लेभे ततः पाशुपतं सुघोरं त्रैलोक्यसंहारकरं महास्त्रम्॥ 8-83-61 (59157) पृथक्पृथग्लोकपालाः समेता ददुर्महास्त्राण्यप्रमेयाणि सङ्ख्ये। यैस्ताञ्जघानाशु रणे नृसिंहः सकालकेयानसुरान्समेतान्॥ 8-83-62 (59158) तथा विराटस्य पुरे समेता-- न्सर्वानस्मानेकरथेन जित्वा। जहार तद्रोधनमाजिमध्ये वस्त्राणि चादत्त महारथेभ्यः॥ 8-83-63 (59159) तमीदृशं वीर्यगुणोपपन्नं कृष्णद्वितीयं परमं नृपाणाम्। तमाह्वयन्साहसमुत्तमं वै जाने स्वयं सर्वलोकस्य शल्य॥ 8-83-64 (59160) अनन्तवीर्येण च केशवेन नारायणेनाप्रतिमेन गुप्तः। वर्षायुतैर्यस्य गुणा न शक्या वक्तुं समेतैरपि सर्वलोकैः॥ 8-83-65 (59161) महात्मनः शङ्खचक्रासिपाणे-- र्विष्णोर्जिष्णोर्वसुदेवात्मजस्य। भयं न मे जायते साध्वसं च दृष्ट्वा कृष्णावेकरथे समेतौ॥ 8-83-66 (59162) अतीवायं धनुषि राजपुत्रे-- ष्वतीवान्यान्केशवश्चक्रयुद्धे। एवंविधौ पाण्डववासुदेवौ चलेत्स्वदेशाद्विमवान्न कृष्णौ॥ 8-83-67 (59163) उभौ हि शूरौ बलिनौ दृढायुधौ महारथौ संहननोपपन्नौ। एतौ वीरौ नरवीरौ समेतौ स्थानाच्च्युतौ देवकुमाररूपौ॥ 8-83-68 (59164) अग्र्यादित्याविन्द्रवृहस्पती वा यमान्तकौ वा शत्रिपूषणौ वा। भगांशमित्रावरुणावश्विनौ वा मरुद्गणौ वा वसवः समेताः। व्यस्ताः समस्ताश्च युधा न शक्ता जेतुं प्रसह्यार्जुनं चाच्युतं च॥ 8-83-69 (59165) एतौ हि तावर्जुनवासुदेवौ कोऽन्यः प्रतीयान्मदृते तु शल्य॥ 8-83-70 (59166) सर्वेषां वृष्णिवीराणां कृष्णे लक्ष्मीः प्रतिष्ठिता। सर्वेषां पाण्डुपुत्राणां जयः पार्थे प्रतिष्ठितः॥ 8-83-71 (59167) तावुभौ पुरुषव्याघ्रौ समाने स्यन्दने स्थितौ। मामेकमभियोद्धारौ सुजातं बत शल्य मे॥ 8-83-72 (59168) नैतच्चिरं क्षिप्रमिमं रथं मे प्रवर्तयैतावभियामि चैवम्। अस्मिन्मुहूर्ते निहतौ पश्य कृष्णौ ताभ्यां हतं वा युधि मां रिपुभ्याम्॥ 8-83-73 (59169) एवं ब्रुवाणः सहसा महारथ-- स्त्वभ्यद्रवत्पाण्डवं सूतपुत्रः॥ 8-83-74 (59170) अभ्येत्य पुत्रेण तवाभिनन्दिताः समेत्य चोक्ताः कुरुवीरसत्तमाः। कृपश्च भोजश्च महारथावुभौ तथैव गान्धारपतिः सहानुजः। गुरोः सुतस्तस्य तवात्मजास्तथा पदातिसङ्घा द्विरदास्तथा तदा॥ 8-83-75 (59171) निरुध्यताभिद्रवताच्युतार्जुनौ श्रमेण संयोजयताशु सर्वशः। यथा भवद्भिर्भृशविक्षतावुभौ सुखेन हन्यान्मम वाहिनीपतिः॥ 8-83-76 (59172) तथेति चोक्त्वा त्वरिताः स्म तेऽर्जुनं जिघांसवो वीरतराः समाययुः। शरैश्च जघ्नुर्युधि तं महारथा धनञ्जयं कर्णनिदेशकारिणः। नदीनदं भूरिजलो महार्णवो यथा तथा तान्समरेऽर्जुनोऽग्रसत्॥ 8-83-77 (59173) न सन्दधानो न तथा शरोत्तमान् प्रमुञ्चमानो रिपुभिः प्रदृश्यते। धनञ्जयास्तैः स्म शरैर्विदारिता हता निपेतुर्नरवाजिकुञ्जराः॥ 8-83-78 (59174) शरार्चिषं गाण्डिवचारुमण्डलं युगान्तसूर्यप्रतिमानतेजसम्। न कौरवाः शेकुरुदीक्षितुं जयं यथा रविं व्याधितचक्षुषो जनाः॥ 8-83-79 (59175) शरोत्तमान्सम्प्रहितान्महारथै श्चिच्छेद पार्थः प्रहसञ्छरौधैः। भूयश्च तानहनद्बाणसङ्घान् गाण्डीवधन्वायतपूर्णमण्डलम्॥ 8-83-80 (59176) यथोग्ररश्मिः शुचिशुक्रमध्यगः सुखं विवस्वान्हरते जलौघान्। तथार्जुनो बाणगणान्निरस्य ददाह सेनां तव पार्थिवेन्द्र॥ 8-83-81 (59177) तमभ्यधावद्विसृजन्कृपः शरां-- स्तथैव भोजस्तव चात्मजः स्वयम्। महारथो द्रोणसुतश्च सायकै-- रवाकिरंस्तोयधरा यथाऽचलम्॥ 8-83-82 (59178) जिघांसुभिस्तान्कुशलैः शरोत्तमान् महात्मभिः सम्प्रहितान्प्रयत्नतः। शरैः प्रतिच्छेद स पाण्डवस्त्वरन् परान्विनिर्भिद्य च तांस्त्रिभिस्त्रिभिः॥ 8-83-83 (59179) स गाण्डिवव्यायतपूर्णमण्डल-- स्तपन्रिपूनर्जुनभास्करो वभौ। शरोग्रश्मिः शुचिशुक्रमध्यगो यथैव सूर्यः परिवेयवांस्तथा॥ 8-83-84 (59180) अथाग्र्यबाणैर्दशभिर्धनञ्जयं पराभिनद्दोणसुतोऽच्युतं त्रिभिः। चतुर्भिरश्वांश्चतुरः कपिं ततः शरैश्च नाराचवरैरवाकिरत्॥ 8-83-85 (59181) तथा ततः प्रस्फुरदस्य कार्मुकं त्रिभिः शरैर्यन्तृशिरश्चकर्त ह। हयांश्चतुर्भिश्चतुरस्त्रिभिर्ध्वजं धनञ्जयो द्रौणिरथादपातयत्॥ 8-83-86 (59182) स रोषपूर्णो ह्मतिवज्रहाटकै--- रलङ्कृतं तक्षकभोगवर्चसम्। स तद्वधे कार्मुकमन्यदाददे यथा महाहिप्रवरं तथैव च॥ 8-83-87 (59183) स्वमायुधं चापि विकीर्य भूतले धनुश्च कृत्वा सगुणं गुणाधिकः। समानयंसल्तावजितौ नरोत्तमौ शरोत्तमैर्द्रौणिरविध्यदन्तिकात्॥ 8-83-88 (59184) कृपश्च भोजश्च तवात्मजश्च ते शरैरनेकैर्युधि पाण्डवर्षभम्। महारथाः संयुगमूर्धनि स्थिता-- स्तमोनुदं वारिधरा इवापतन्॥ 8-83-89 (59185) कृपस्य पार्थः शरं शरासनं हयान्ध्वजान्सारधिमेव पत्रिभिः। [समार्पयद्वाहुसहस्रविक्रम-- स्तथा यथा वज्रधरः पुरा बलेः॥ 8-83-90 (59186) स पार्थबाणैर्विनिपातितायुधो ध्वजावमर्दे च कृते महाहवे। कृतः कृपो बाणसहस्रयनितो यथापगेयः प्रथमं किरीटिना॥] 8-83-91 (59187) शरैः प्रचिच्छेद तवात्मजस्य ध्वजं धनुश्च प्रचकर्त नर्दतः। जघान चाश्वान्कृतवर्मणः शुभान् ध्वजं च चिच्छेद तवात्मजस्य ह॥ 8-83-92 (59188) सवाजिसूतेष्वसनान्सकेतना-- ञ्जयान नागाश्वरथांश्च स त्वरन्। ततः प्रकीर्णं सुमहद्वलं तव प्रपीडितं सवितुरिवौजसा भृशम्॥ 8-83-93 (59189) ततोऽर्जुनस्वाशु रथेन केशव-- श्चकार शत्रूनपसव्यमातुरान्। ततः प्रयातं त्वरितं धनञ्जयं शतक्रतुं वृत्रनिजघ्रुषं यथा। समन्वधावन्पुनरुत्थितैर्ध्वजै रथैः सुयुक्तैरपरे युयुत्सवः॥ 8-83-94 (59190) अथाभिसृत्य प्रतिवार्य चाहितान् धनञ्जयस्यानुचरान्महारथाः। शिखण्डिशैनेययमाः शितैः शरै--- र्विदारयन्तो व्यनदन्सुभैरवम्॥ 8-83-95 (59191) ततोऽभिजघ्नुः कुपिताः परस्परं शरैस्तदाञ्चोगतिभिः सुतेजनैः। कुरुप्रवीराः सह पृञ्जयैर्यथा सुरारयो देवपतिं यथा तथा॥ 8-83-96 (59192) जयेप्सवः स्वर्गमनाय चोत्सुकाः पतन्ति नागाश्वरथाः परन्तप। तथैव सर्वे बहवश्च विव्यधुः शरैः सुमुक्तैरितरेतरं पृथक्॥ 8-83-97 (59193) शरान्धकारे तु महात्मभिः कृते महामृधे योधवरैः परस्परम्। चतुर्दिशो वै विदिशश्च पार्थिव प्रभा च सूर्यस्य तमोवृताऽभवत्॥ ॥ 8-83-98 (59194) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि त्र्यशीतितमोऽध्यायः॥ 83 ॥

8-84-0 (59195) सञ्जय उवाच। 8-84-0x (5043) xxxxxxxxxxxप्रबरैर्वलैर्भीममभिद्रुतम्। xxxxxxxxxx कौन्तेयमुस्थिहीर्षुर्धनञ्जयः॥ 8-84-1 (59196) xxxxxxxxx सेनां मारत सायकैः। xxxxxxxxxx परवीरान्धनञ्जयः॥ 8-84-2 (59197) xxxxxxxxxxx शरजालानि भागशः। अदृश्यन्त तथान्ये च निजघ्नुस्तव वाहिनीम्॥ 8-84-3 (59198) स पक्षिसङ्घाचरितमाकाशं पूरयञ्शरैः। धनञ्जयो महाबाहुः कुरूणामन्तकोऽमयत् 8-84-4 (59199) ततो भल्लैः क्षुरप्रैश्च नाराचैर्विमलैरपि। गात्राणि प्राच्छिनत्पार्थः शिरांसि च चकर्त ह॥ 8-84-5 (59200) छिन्नगात्रैर्विकवचैर्विशिरस्कैः समन्ततः। पातितैश्च पतद्भिश्च योधैरासीत्समावृता॥ 8-84-6 (59201) धनञ्जयशराभ्यस्तैः स्यन्दनाश्वरथद्विपैः। सञ्छिन्नभिन्नविध्वस्तैर्व्यङ्गाङ्गावयवैः स्तृता। गतसत्वैः ससत्वैश्च संवृताऽऽसीद्वसुन्धरा॥ 8-84-7 (59202) सुदुर्गमा सुविषमा घोराऽत्यर्थं सुदुर्दृशा। रणभूमिरभूद्राजन्महावैतरणी यथा॥ 8-84-8 (59203) ईषाचक्राक्षभल्लैश्च व्यश्वैः साश्वैश्च युध्यताम्। ससूतैर्हतसूतैश्च रथैः स्तीर्णाऽभवन्मही॥ 8-84-9 (59204) सुवर्णवर्मसन्नाहैर्योधैः कनकमालिभिः। आस्थिताः क्लृप्तवर्माणो भद्रा नित्यमदा द्विपाः॥ 8-84-10 (59205) क्रुद्धाः क्रुरैर्महामात्रैः प्रेषितार्जुनमभ्ययुः। चतुः शता रथवरा हताः पेतुः किरीटिना॥ 8-84-11 (59206) पर्यस्तानीव शृङ्गाणि ससत्वानि महागिरेः। धनञ्जयशराभ्यस्तैः स्तीर्णा भूर्वरवारणैः॥ 8-84-12 (59207) समन्ताज्जलदप्रख्यान्वारणान्मदवर्षिणः। अभिपेदेऽर्जुनरथो घनान्भिन्दन्निवांशुमान्॥ 8-84-13 (59208) हतैर्गजमनुष्याश्वैर्भिन्नैश्च बहुधा रथैः। विशस्त्रयन्त्रकवचैर्युद्धशौण्डैर्गतासुभिः। उपविद्धायुधैर्मार्गः स्तीर्णोऽभूत्फल्गुनेन वै॥ 8-84-14 (59209) विस्फारितं च गाण्डीवमत्यासीद्भैरवस्वनम् सुघोषं वज्रनिष्पेषं स्तनयन्निव तोयदः॥ 8-84-15 (59210) ततः प्रादीर्यत चमूर्धनञ्जयशराहता। महावातसमाविद्धा महानौरिव सागरे॥ 8-84-16 (59211) नानारूपाः प्राणहराः शरा गाण्डीवचोदिताः। अलातोल्काशनिप्रख्यास्तव सैन्यं विनिर्दहन्॥ 8-84-17 (59212) महागिरौ वेणुवनं निशि प्रज्वलितं यथा। तथा तव महासैन्यं प्रास्फुरच्छरपीडितम्॥ 8-84-18 (59213) तद्विनष्टं सुविध्वस्तं तव सैन्यं किरीटिना। हतप्रविहतं बाणैः सर्वतः प्रद्रुतं दिशः॥ 8-84-19 (59214) सश्वापदा मृगगणा दावाग्नित्रासिता यथा। कुरवः पर्यवर्तन्त निर्दग्धाः सव्यसाचिना॥ 8-84-20 (59215) उत्सृज्य च महाबाहुं भीमसेनं तथा रणे। बलं कुरूणामुद्विग्नं सर्वमासीत्पराङ्मुखम्॥ 8-84-21 (59216) ततः कुरुषु भग्नेषु बीभत्सुरपराजितः। भीमसेनं समासाद्य मुहूर्तं सोऽभ्यवर्तत॥ 8-84-22 (59217) समागम्य च भीमेन मन्त्रयित्वा च फल्गुनः। विशल्यमरुजं चास्मै कथयित्वा युधिष्ठिरम्॥ 8-84-23 (59218) भीमसेनाभ्यनुज्ञातस्ततः प्रायाद्धनञ्जयः। नादन्रथघोषेण पृथिवीं द्यां च भारत॥ 8-84-24 (59219) ततः परिवृतो वीरैर्दशभिः शत्रुतापनः। दुःशासनादवरजैस्तव पुत्रैर्धनञ्जयः॥ 8-84-25 (59220) ते तमभ्यर्दयन्बाणैरुल्काभिरिव कुञ्जरम्। आततेष्वसना वीरा नृत्यन्त इव भारत॥ 8-84-26 (59221) अपसव्यांस्तु तांश्चक्रे रथेन मधुसूदनः। नियुक्तान्हि स तान्मेने यमायाशु किरीटिना॥ 8-84-27 (59222) तथान्ये प्राणदन्मूढाः पराङ्मुखमिवार्जुनम्॥ 8-84-28 (59223) तेषां नानदतां केतूनश्वांश्चापानि सारथीन्। नाराचैरर्धचन्द्रैश्च क्षिप्रं पार्थो न्यकृन्तत॥ 8-84-29 (59224) *अथान्यैर्दशभिर्भल्लैः शिरांस्येषामपातयत्। रोषसंरक्तनेत्राणि सन्दष्टौष्ठानि भूतले॥ 8-84-30 (59225) तेषां वक्राणि विबभुर्व्योम्नि तारागणा इव॥ 8-84-31 (59226) तांस्तु भल्लैर्महावेगैर्दशभिर्दश कौरवान्। रुक्माङ्गदाव्रुक्मपुङ्खैर्हत्वा प्रायादमित्रहा॥ ॥ 8-84-32 (59227) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे चतुरशीतितमोऽध्यायः॥ 84 ॥

8-85-0 (59228) सञ्जय उवाच। 8-85-0x (5044) तमायान्तं महावेगैरश्वैः कपिवरध्वजम्। युद्धायाभ्यद्रवन्दीराः कुरूणां नवतीं रथाः॥ 8-85-1 (59229) कृत्वा संशप्तका घोरं शपथं पारलौकिकम्। परिवव्रुर्नरव्याघ्रा नरव्याघ्रं रणेऽर्जुनम्॥ 8-85-2 (59230) कृष्णः श्वेतान्महावेगानश्वान्काञ्चनभूषणान्। मुक्ताजालप्रतिच्छन्नान्प्रैषीत्कर्णरथं प्रति॥ 8-85-3 (59231) प्रेक्ष्य कर्णरथं यान्तमरिघ्नं तं धनञ्जयम्। बाणवर्षैरभिघ्नन्तः संशप्तकगणा ययुः॥ 8-85-4 (59232) त्वरमाणांस्तु तान्सर्वान्ससूतेष्वसनध्वजान्। जघान नवतिं वीरानर्जुनो निशितैः शरैः॥ 8-85-5 (59233) तेऽपतन्त हता बाणैर्नानारूपैः किरीटिना। विमानेभ्यः सुकृतिनः स्वर्गात्पुण्यक्षये यथा॥ 8-85-6 (59234) ततः सरथनागाश्वाः कुरवः कुरुसत्तमम्। निर्भया भरतश्रेष्ठमभ्यवर्तन्त फल्गुनम्॥ 8-85-7 (59235) तदायस्तमनुष्याश्वमुदीर्णवरवारणम्। पुत्राणां ते महासैन्यं समरौत्सीद्धनञ्जयम्॥ 8-85-8 (59236) शक्त्यृष्टितोमरप्रासैर्गदानिस्त्रिंशसायकैः। प्राच्छादयन्महेष्वासाः कुरवः कुरुनन्दनम्॥ 8-85-9 (59237) तामन्तरिक्षे विततां शस्त्रवृष्टिं समन्ततः। व्यधमत्पाण्डवो बाणैस्तमः सूर्य इवांशुभिः॥ 8-85-10 (59238) ततो म्लेच्छाः स्थिता मत्तैस्त्रयोदशशतैर्गजैः। पार्श्वतो व्यहनन्पार्थं तव पुत्रस्य शासनात्॥ 8-85-11 (59239) कर्णिनालीकनाराचैस्तोमरप्रासशक्तिभिः। कर्पणैर्भिण्डिपालैश्च रथस्थं पार्थमार्दयन्॥ 8-85-12 (59240) तां शस्त्रवृष्टिमतुलां द्विपस्थैः प्रेषितां प्रभुः। चिच्छेद निशितैर्भल्लैरर्धचन्द्रैश्च फल्गुनः॥ 8-85-13 (59241) अथ तान्द्विरदान्सर्वान्नानालिङ्गैः शरोत्तमैः। सपताकध्वजारोहान्गिरीन्वज्रैरिवाभिनत्॥ 8-85-14 (59242) ते हेमपुङ्खैरिषुभिरर्दिता हेममालिनः। हताः पेतुर्महानागाः साग्रिज्वाला इवाद्रयः॥ 8-85-15 (59243) ततो गाण्डीवनिर्घोषो महानासीद्विशाम्पते। स्तनतां कूजतां चैव मनुष्यगजवाजिनाम्॥ 8-85-16 (59244) कुञ्चराश्च हता राजन्दद्रुवुस्ते समन्ततः। अश्वाश्च पर्यधावन्त हतारोहा दिशो दश॥ 8-85-17 (59245) रथा हीना नहाराज रथिभिर्वाजिभिस्तथा। गन्धर्वनगराकारा दृश्यन्ते स्म सहस्रशः॥ 8-85-18 (59246) अश्वारोहा महाराज धावमाना इतस्ततः। तत्रतत्रैव दृश्यन्ते निहताः पार्थसायकैः॥ 8-85-19 (59247) तस्मिन्क्षणे पाण्डवस्य बाह्वोर्बलमदृश्यत। यत्सादिनो वारणांश्च रथांश्चैकोऽजयद्युधि॥ 8-85-20 (59248) असंयुक्ताश्च ते राजन्परिवृत्ता रणं प्रति। नरा नागा रथाश्चैव नदन्तोऽर्जुनमभ्ययुः॥ 8-85-21 (59249) ततस्त्र्येङ्गेण महता बलेन भरतर्षभ। दृष्ट्वा परिवृतं राजन्भीमसेनः किरीटिनम्॥ 8-85-22 (59250) हतावशेषानुत्सृज्य त्वदीयान्कतिचिद्रथान्। जवेनाभ्यद्रवद्भीमो धनञ्जयरथं प्रति॥ 8-85-23 (59251) ततस्तत्प्राद्रवत्सैन्यं हतभूयिष्ठमातुरम्। दृष्ट्वाऽर्जुनं तदा भीममागतं भ्रातरं प्रति॥ 8-85-24 (59252) हतावशिष्टांस्तुरगानर्जुनेन महाबलः। भीमो व्यधमदश्रान्तो गदापाणिर्महाहवे॥ 8-85-25 (59253) `गदापाणिं तदा दृष्ट्वा भीमं भारत भारताः। मेनिरे तमनुप्राप्तं दण्डपाणिमिवान्तकम्'॥ 8-85-26 (59254) कालरात्रिमिवात्युग्रां नरनागाश्वभोजनाम्। प्राकाराट्टपुरद्वारदारणीमतिदारुणाम्॥ 8-85-27 (59255) गदां तुरगनाशाय त्वरन्भीमो व्यवासृजत्। सा जघान बहूनश्वानश्वारोहांश्च मारिष॥ 8-85-28 (59256) कांस्यायसतनुत्रांश्च नरानश्वांश्च पाण्डवः। पोथयामास गदया सशब्दं तेऽपतन्हताः॥ 8-85-29 (59257) दन्तैर्दशन्तो वसुधां शेरते क्षतजोक्षिताः। भग्नमूर्धास्थिचरणाः क्रव्यादगणभोजनाः॥ 8-85-30 (59258) असृङ्मांसवसाभिश्च तृप्तिमभ्यागता गदा। अस्थीन्यप्यश्नती तस्थौ कालरात्रीव दुर्दृशा॥ 8-85-31 (59259) सहस्राणि दशाश्वानां हत्वा पत्तींश्च भूयसः। भीमोऽभ्यधावत्सङ्क्रुद्धो गदापाणिरितस्ततः॥ 8-85-32 (59260) गदापाणिं ततो भीमं दृष्ट्वा भारत तावकाः। मेनिरे समनुप्राप्तं कालदण़्डोद्यतं यमम्॥ 8-85-33 (59261) स मत्त इव मातङ्गः सङ्क्रुद्धः पाण्डुनन्दनः। प्रविवेश गजानीकं मकरः सागरं यथा॥ 8-85-34 (59262) विगाह्य च गजानीकं प्रगृह्य महतीं गदाम्। क्षणेन भीमः सङ्क्रुद्धस्तन्निन्ये यमसादनम्॥ 8-85-35 (59263) गजान्सकङ्कटान्मत्तान्सारोहान्सपताकिनः। पततः समपश्याम सपक्षान्पर्वतानिव॥ 8-85-36 (59264) हत्वा तु तद्गजानीकं भीमसेनो महाबलः। पुनः स्वरथमास्थाय पृष्ठतोऽर्जुनमभ्ययात्॥ 8-85-37 (59265) ततः पराङ्मुखीभूतं निरुत्साहं बलं तव। तदानीं तु महाराज प्रायशः शस्त्रवेष्टितम्॥ 8-85-38 (59266) विलम्बमानं तत्सैन्यभप्रगल्भमवस्थितम्। दृष्ट्वा प्राच्छादयद्बाणैरर्जुनः शस्त्रवृष्टिभिः॥ 8-85-39 (59267) नराश्वरथमातङ्गा युधि गाण्डीवधन्वना। शरव्रातैश्चिता रेजुः कदम्बा इव केसरैः॥ 8-85-40 (59268) ततः कुरुणामभवदार्तनादो महान्नृप। नराश्वनागासुहनान्दृष्ट्वा बाणान्किरीटिनः॥ 8-85-41 (59269) हाहाकृतं भृशं त्रस्तं लीयमानं परस्परम्। अलातचक्रवत्सैन्यं तदा बभ्राम तावकम्॥ 8-85-42 (59270) ततोऽर्जुनशरध्वस्तं कुरूणां सुमहद्बलम्। न ह्यत्रासीदनिर्भिन्नो रथः सादी हयो गजः॥ 8-85-43 (59271) आदीप्तमिव तत्सैन्यं शरैश्छिन्नतनुच्छदम्। आसीत्स्वशोणितक्लिन्नं रौद्रं नष्टं विशाम्पते॥ 8-85-44 (59272) तत्सैन्यं हतभूयिष्ठमाहतं निशितैः शरैः। न जहौ समरं प्राप्य फल्गुनं शत्रुतापनम्॥ 8-85-45 (59273) तत्राद्भुतमपश्याम कौरवाणां पराक्रमम्। वध्यमानोऽपि यत्पार्थं न जहौ भरतर्षभ॥ 8-85-46 (59274) तं दृष्ट्वा विक्रमं तस्य कुरवः सव्यसाचिनः। निराशाः समपद्यन्त सर्वे कर्णस्य जीविते॥ 8-85-47 (59275) अविषह्यं तु पार्थस्य शरसंस्पर्शमाहवे। मत्वा न्यवर्तन्कुरवो जिता गाण्डीवधन्वना॥ 8-85-48 (59276) ते हित्वा समरे पार्थं वध्यमानाश्च सायकैः। प्रदुद्रुवुर्दिशो भीताश्चुक्रुशुश्चापि सूतजम्॥ 8-85-49 (59277) तान्विद्रावयते पार्थः किरञ्शरशतान्बहून्। हर्षयन्पाण्डवीं सेनां राजानं च युधिष्ठिरम्॥ 8-85-50 (59278) पुत्रास्तव महाराज जग्मुः कर्णरथं प्रति। अगाधे मज्जतां तेषां द्वीपः कर्णोऽभवत्तदा॥ 8-85-51 (59279) कुरवो हि महाराज निर्विषाः पन्नगा इव। कर्णमेवोपलीयन्त भयाद्गाण्डीवघन्वनः॥ 8-85-52 (59280) यथा सर्वाणि भूतानि मृत्योर्भीतानि मारिष। उपलीयन्ति सन्त्रासाद्धर्मं लोकपरायणम्॥ 8-85-53 (59281) तथा कर्णं महेष्वासं पुत्रास्तव नराधिप। उपालीयन्त सन्त्रासात्पाण्डवस्य महात्मनः॥ 8-85-54 (59282) ताञ्शोणितपरिक्लिन्नान्विषमस्थाञ्शरातुरान्। मा भैष्टेत्यब्रवीत्कर्णो भीतानाविष्टचेतसः॥ 8-85-55 (59283) सम्भग्नं हि बलं दृष्ट्वा बलात्पार्थेन तावकम्। धनुर्विस्फारयन्कर्णस्तस्थौ शत्रुजिघांसया॥ 8-85-56 (59284) तान्प्रद्रुतान्कुरून्दृष्ट्वा कर्णः शस्त्रभृतां वरः। सञ्चिन्तयित्वा पार्थस्य वधे दध्रे मनः श्वसन्॥ 8-85-57 (59285) विस्फार्य सुमहच्चापं ततश्चाधिरथिर्वृषः। पाञ्चालान्पुनराधावत्पश्यतः सव्यसाचिनः॥ 8-85-58 (59286) ततः क्षणेन क्षितिपाः क्षतजप्रतिमेक्षणाः। शरौघैश्छादयामासुर्महामेघा इवाचलम्॥ 8-85-59 (59287) ततः शरसहस्राणि कर्णमुक्तानि मारिष। पाञ्चालानां हरत्प्राणांस्तमांसीव तमोनुदः॥ 8-85-60 (59288) महदासीत्तदा युद्धं पाञ्चालानां महामते। वध्यतां सूतपुत्रेण मित्रार्थे मित्रगृद्धिना॥ ॥ 8-85-61 (59289) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे पञ्चाशीतितमोऽध्यायः॥ 85 ॥

8-86-0 (59290) सञ्जय उवाच। 8-86-0x (5045) ततः कर्णः कुरुषु प्रद्रुतेषु वरूथिना श्वेतहयेन राजन्। पाञ्चालपुत्रान्व्यधमत्सूतपुत्रो महेषुमिर्वात इवाभ्रसङ्घान्॥ 8-86-1 (59291) सूतं रथादञ्जलिकैर्निपात्य जघान चाश्वाञ्जनमेजयस्य। शतानीकं सुतसोमं च भल्लै-- रवाकिरद्धनुषी चाप्यकृन्तत्॥ 8-86-2 (59292) धृष्टद्युम्नं निर्बिभेदाथ षड्भि-- र्जघानाश्वान्दक्षिणांस्तस्य सङ्ख्ये। हत्वा चाश्वान्सात्यकेः सूतपुत्रः कैकेयपुत्रं न्यवधीद्विशोकम्॥ 8-86-3 (59293) तमभ्यधावन्निहते कुमारे सेनापतिः कैकयो मित्रवर्मा। शरैर्विधुन्वन्भृशमुग्रवेगैः कर्णात्मजं चाप्यहनत्सुदेवम्॥ 8-86-4 (59294) तस्यार्धचन्द्रैस्त्रिभिरुच्चकर्त प्रहस्य बाहू च शिरश्च कर्णः। स स्यन्दनाद्गामगमद्गतासुः परश्वथैः साल इवावरुग्णः॥ 8-86-5 (59295) हताश्वमञ्जोगमिभिः सुषेणः शिनिप्रवीरं निशितैः पृषत्कैः। प्रच्छाद्य नृत्यन्निव कर्णपुत्रः शैनेयबाणाभिहतः पपात॥ 8-86-6 (59296) पुत्रे हते क्रोधपरीतयेताः कर्णः शिनीनां प्रवरं जिघांसुः। हतोऽसि हे सात्यक इत्युदीर्य व्यवासृजद्बाणममित्रसाहम्॥ 8-86-7 (59297) तमस्य चिच्छेद शरं शिखण्डी त्रिभिस्त्रिभिश्च प्रतुतोद कर्णम्। शिखण्डिनः कार्मुकं च ध्वजं च च्छित्त्वा क्षुराभ्यां न्यहनत्सुजातः॥ 8-86-8 (59298) शिखण्डिनं षड्भिरविध्यदुग्रो धार्ष्टद्युम्नेः स शिरश्चोच्चकर्त। ततोऽभिनत्सुतसोमं क्षुरेण सुसञ्झितेनाधिरथिर्महात्मा॥ 8-86-9 (59299) अथाक्रन्दे तुमुले वर्तमाने धार्ष्टद्युम्ने निहते तत्र कृष्णः। अपाञ्चाल्यं क्रियते याहि पार्थ कर्णं जहीलाब्रवीद्राजसिंह॥ 8-86-10 (59300) ततः प्रहस्याशु नरप्रवीरो रथं रथेनाधिरथेर्जगाम। भये तेषां त्राणमिच्छन्सुबाहु-- रभ्याहतानां रथयूथपेन॥ 8-86-11 (59301) ततोऽपरे भारत दुष्प्रकम्प्याः पाञ्चालानां रथसङ्घाः समेताः। प्रतिश्रिता ह्यन्तरिक्षे ग्रहाभा धनुःप्रवीरास्तु रथप्रवीराः॥ 8-86-12 (59302) विस्फार्य गाण्डीवमथोग्रघोषं ज्यया समाहत्य तले भृशं च। बाणान्धकारं सहसैव कृत्वा जघान नागाश्वरथध्वजांश्च॥ 8-86-13 (59303) [प्रतिश्रुतः प्राचरदन्तरिक्षे गुहा गिरीणामपतन्वयांसि। यन्मण्डलज्येन विजृम्भमाणो रौद्रे मुहूर्तेऽभ्यपतत्किरीटी॥] 8-86-14 (59304) तं भीमसेनोऽनुययौ रथेन पृष्ठे रक्षन्पाण्डवमेकवीरः। तौ राजपुत्रौ त्वरितौ रथाभ्यां कर्णाय यातावरिभिर्विषक्तौ॥ 8-86-15 (59305) तत्रान्तरे सुमहान्सूतपुत्र-- श्चक्रे युद्धं सोमकान्सम्प्रमथ्य। रथाश्वमातङ्गणाञ्जघान प्रच्छादयामास शरैर्दिशश्च॥ 8-86-16 (59306) तमुत्तमौजा जनमेजयश्च क्रुद्धौ युधामन्युशिखण्डिनौ च। कर्णं बिभेदुः सहिताः पृषत्कैः सन्नर्दमानाः सह पार्षतेन॥ 8-86-17 (59307) ते पञ्च पाञ्चालरथाः समेता वैकर्तनं कर्णमभिद्रवन्तः। तस्माद्रथाच्च्यावयितुं न शेकु-- र्धैर्यात्कृतात्मानमिवेन्द्रियार्थाः॥ 8-86-18 (59308) तेषां धनूंषि ध्वजवाजिसूतां-- स्तूर्णं पताकाश्च निकृत्य बाणैः। तान्पाञ्चालानभ्यहनत्पृवत्कैः कर्णस्ततः सिंह इवोन्ननाद॥ 8-86-19 (59309) तस्यास्यतस्तानभिनिघ्नतश्च ज्याबाणहस्तस्य धनुःस्वेनन। साद्रिद्रुमा स्यात्पृथिवी विशीर्णे-- त्यतीव मत्वा जनता व्यपीदत्॥ 8-86-20 (59310) स शक्रचापप्रतिमेन धन्वना भृशायतेनाधिरथिः शरान्सृजन्। बभौ रणे दीप्तमरीचिमण्डलो यथांशुमाली परिवेषवांस्तथा॥ 8-86-21 (59311) शिखण्डिनं द्वादशभिः पराभिन-- च्छितैः शरैः षड्भिरथोत्तमौजसम्। त्रिभिर्युधामन्युमविध्यदाशुगै-- स्त्रिभिस्त्रिभिः सोमकपार्षतात्मजौ॥ 8-86-22 (59312) पराजिताः पञ्च महारथास्तु ते महाहवे सूतसुतेन मारिष। निरुद्यमास्तस्थुरमित्रनन्दना यथेन्द्रियार्थात्मवता पराजिताः॥ 8-86-23 (59313) निमज्जतस्तानथ कर्णसागरे विपन्ननावो वणिजो यथार्णवे। उद्दध्रिरे नौभिरिवार्णवाद्रथैः सुकल्पितैर्द्रौपदिजाः स्वमातुलान्॥ 8-86-24 (59314) ततः शिनीनामृषभः शितैः शरै-- र्निकृत्य कर्णप्रहितानिषून्वहून्। विदार्य कर्णं निशितैरयस्मयै-- स्तवात्मजं ज्येष्ठमविध्यदष्टमिः॥ 8-86-25 (59315) कृपोऽथ भोजश्च तवात्मजस्तथा स्वयं च कर्णो निशितैरताडयत्। स तैश्चतुर्भिर्युयुधे यदूत्तमो दिगीश्वरैर्दैत्यपतिर्यथा तथा॥ 8-86-26 (59316) समाततेनेष्वसनेन कूजता महास्वनेनाशनिपातदीधितिः। बभूव दुर्धर्षतरः स सात्यकिः शरन्नभोमध्यगतो यथा रविः॥ 8-86-27 (59317) पुनः समास्थाय रथान्सुदंशिताः शिनिप्रवीरं जुगुपुः परन्तपाः। समेत्य पाञ्चालमहारथा रणे मरुद्रणाः शक्रमिवारिनिग्रहे॥ 8-86-28 (59318) ततोऽभवद्युद्धमतीव दारुणं तवाहितानां तव सैनिकैः सह। रथाश्वमातङ्गविनाशनं तथा यथा सुराणामसुरैः पुराऽभवत्॥ 8-86-29 (59319) रथा द्विपा वाजिपदातयस्तथा भ्रमन्ति नानाविधशस्त्रवेष्टिताः। परस्परेणाभिहताश्च चस्खलु-- र्विनेदुरार्ता व्यसवोऽपतंस्तथा॥ 8-86-30 (59320) तथागतं भीममभीस्तवात्मजः ससार राजावरजः किरञ्शरैः। तमभ्यधावत्त्वरितो वृकोदरो महारुरुं सिंह इवाभिपेदिवान्॥ 8-86-31 (59321) ततस्तयोर्युद्धमतीव दारुणं प्रदीव्यतोः प्राणदुरोदरं द्वयोः। परस्परेणाभिनिविष्टरोषयो-- रुदग्रयोः शम्बरशक्रयोर्यथा॥ 8-86-32 (59322) शरैः शरीरार्तिकरैः सुतेजनै-- र्निजघ्नतुस्तावितरेतरं भृशम्। सकृत्प्रभिन्नाविव वासितान्तरे महागजौ दोर्भिरदीनघातिनौ॥ 8-86-33 (59323) आलोक्य तौ चैव परस्परं ततः समं च शूरौ च ससारथी तदा। भीमोऽब्रवीद्याहि दुःशासनाय दुःशासनो याहि वृकोदराय॥ 8-86-34 (59324) तयो रथौ सारथिसम्प्रचोदितौ समं रथौ तौ महसा समीयतुः। नानायुधच्छत्रपताकिकाध्वजौ दिवीव पूर्वं बलशक्रयो रणे॥ 8-86-35 (59325) भीम उवाच। 8-86-36x (5046) दिष्ट्याऽसि दुःशासन अद्य दृष्टः क्षणं प्रतीच्छे सहवृद्धि मूलम्। चिरोदितं यन्मया ते सभायां कृष्णाभिमर्शेन गृहाण मत्तः॥ 8-86-36 (59326) स एवमुक्तस्तु ततो महात्मा दुःशासनो वाक्यमुवाच वीरः। सर्वं स्मरन्नेव विसंस्मरामि उदीर्यमाणं शृणु भीमसेन॥ 8-86-37 (59327) स्मरामि चात्मप्रभवं चिराय यज्जातुषे वेश्मनि रात्र्यहानि। विश्वासहीना मृगयां चरन्तो वसन्ति सर्वत्र निराकृतास्तु॥ 8-86-38 (59328) महाभयं रात्र्यहानि स्मरन्त-- स्तथोपभोगाच्च सुखाच्च हीनाः। वनेष्वटन्तो गिरिगह्वराणि पाञ्चालराजस्य पुरं प्रविष्टाः॥ 8-86-39 (59329) मायां यूयं कामपि सम्प्रविष्टा यतो वृतः कृष्णया फल्गुनो वः। संभूय पापैस्तदनार्यवृत्तं कृतं तदा मातृकृतानुरूपम्॥ 8-86-40 (59330) एका वृता पञ्चभिः साभिपन्ना। ह्यलज्जमानेश्च परस्परस्य। स्मरे सभायां सुबलात्मजेन दासीकृता यत्सह कृष्णया च॥ 8-86-41 (59331) सञ्जय उवाच। 8-86-42x (5047) इत्येवमुक्तस्तु तवात्मजेन पाण्डोः सुतः कोपवशं भृशं धनुः क्षुराभ्यां ध्वजमेव चाच्छिनत्। ललाटमप्यस्य बिभेद पत्रिणा 8-86-42 (59332) शिरश्च कायात्प्रजहार सारथेः॥ स राजपुत्रोऽन्यदवाप्य कार्मुकं वृकोदरं द्वादशभिः पराभिनत्। स्वयं नियच्छंस्तुरगानजिह्मगैः 8-86-43 (59333) शरैश्च भीमं पुनरप्यवीवृषत्॥ ॥ 8-86-44 (59334) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे षडशीतितमोऽध्यायः॥ 86 ॥

8-87-0 (59335) सञ्जय उवाच। 8-87-0x (5048) सर राजपुत्रेण समार्च्छदुग्र-- दुःशासनेन निकृतो निकृत्या॥ 8-87-1 (59336) तत्राकरोद्दुष्करं राजपुत्रो दुःशासनः कुरुवीरो महात्मा। यद्भीमसेनं प्रतियोधयद्रणे जम्भो यथा शक्रमुदारवीर्यम्॥ 8-87-2 (59337) धनुच्छित्त्वा भीमसेनस्य सङ्ख्ये षड्भिः शरैः सारथिमभ्यविध्यत्। ततोऽविध्यत्त्रिंशता भीमसेनं वरेषुभिर्वन्यमिव द्विपेन्द्रम्॥ 8-87-3 (59338) स कार्मुकं गृह्य तु भारसाधनं भीमस्तदा राजपुत्रं ह्यविध्यत्। पञ्चाशतैर्बाणगणैः स्तनानन्तरे तोत्रैर्यथा तीव्रवेगं द्विपेन्द्रम्॥ 8-87-4 (59339) ततस्तु राजन्विरथं महात्मा दुःशासनो भीमसेनं चकार। निहत्य सङ्ख्ये चतुरोऽस्य बाहा-- ञ्छित्त्वा रथेषां पुनरेव चाक्षिपत्॥ 8-87-5 (59340) ततः क्षितिस्वो ह्यबरुह्य याना-- द्वृकोदरो मदया तस्य वाहान्। यमक्षयं प्रेषयित्वा महात्मा रथं समाकर्पत राजसूनोः॥ 8-87-6 (59341) तस्मादवप्लुत्य रथात्ससर्ज दुःशासनस्तोमरमुग्रवेगम्। स तेन विद्धो ह्युरसि ह्यप्रमेयो गदां तस्मै विससर्जाप्रमेयाम्॥ 8-87-7 (59342) ततः क्रोधाद्भीमसेनः कृतानि सर्वाणि दुःखान्यनुसंस्मरन्वै। संस्मृत्य संस्मृत्य तथा प्रतिज्ञा-- मुग्रामसौ राजपुत्रौ व्यषीदत्॥ 8-87-8 (59343) सञ्चिन्तितं रोषमतीव वेगा- त्त्रयोदशाब्दं पुरुषप्रवीरः। प्रगृह्य वज्राशनितुल्यवेगां गदां करेणाथ वृकोदरो रुषा॥ 8-87-9 (59344) निपातयित्वा पृथिवीतले भृशं स ताजयामा वृकोदरो बली। अतीव सन्ताडितभिन्नगात्रो दुःशासनो वै निपपात भूमौ॥ 8-87-10 (59345) आक्रम्य कण्ठे युधि राजपुत्रं संरक्तनेत्रो ह्यब्रवीद्धार्तराष्ट्रम्। तद्ब्रूहि किं त्वं परिमार्गमाणो ह्यस्मान्पराभूय इहागतः पुनः॥ 8-87-11 (59346) दिदीपयंस्तद्भृशदीपितं मे चिरार्जितं रोषमतिप्रदीप्तम्। मधु प्रपास्ये तव कोष्टभाजना-- दित्यब्रवीद्भीमसेनस्तरस्वी॥ 8-87-12 (59347) दुःशासनं कण्ठदेशे प्रमृद्रं-- स्ततः क्रूरं भीमसेनश्चकार। कतं व्यंसयित्वा सहसा ससार बलादसौ धार्तराष्ट्रस्तरस्वी॥ 8-87-13 (59348) भीमोऽभिदुद्राव सुतं त्वदीयं सपत्रतां दर्शयन्धार्तराष्ट्रे। मृगं मुहुः सिंहशिशुर्यथा वने तथाश्वभिद्रुत्य महाबलं बली॥ 8-87-14 (59349) निगृह्य चैनं परमेण कर्मणा उत्क्षिप्य चोत्क्षिप्य च तूर्णमेनम्। भूमौ तदा निष्पिपेषाथ वीर असिं विकोशं विमलं चकार॥ 8-87-15 (59350) तं पातयित्वा तु वृकोदरोऽथ जगर्ज हर्षेण विनादयन्दिशः। नादेन तेनाखिलपार्श्ववर्तिनो मूर्च्छाकुलाः पतितास्त्वाजमीढ॥ 8-87-16 (59351) दुःशासनं तत्र समीक्ष्य राज-- न्भीमो महाबाहुरचिन्त्यकर्मा। स्मृत्वा च केशग्रहणं च देव्या वस्त्रापहारं च रजस्वलायाः॥ 8-87-17 (59352) अनागसो भर्तृपराङ्मुखाया दुःखानि दत्तान्यपि विप्रचिन्त्या। जज्वाल कोपादथ भीमसेन आज्यप्रसिक्तो हि यथा हुताशः॥ 8-87-18 (59353) तत्राह कर्णं च सुयोधनं च कृपं द्रौणिं कृतवर्माणमेव। निहन्मि दुःशासनमद्य पापं संरक्ष्यतामद्य समस्तयोधाः॥ 8-87-19 (59354) इत्येवमुक्त्वा सहसाभ्यधाव-- न्निहन्तुकामोऽतिबलस्तरस्वी। तथा तु विक्रम्य रमे वृकोदरो महागजं केसरिको यथैव। निगृह्य दुःशासनमेकवीरः सुयोधनस्याधिरथेः समक्षम्॥ 8-87-20 (59355) असिं समुद्यम्य सितं सुधारं कण्ठे पदाक्रम्य च वेपमानम्। उवाच तद्गौरिति यद्ब्रुवाणो हृष्टोऽवदः कर्णसुयोधनाभ्याम्॥ 8-87-21 (59356) ये राजसूयावभृथे पवित्रा जाताः कछा याज्ञसेन्या दुरात्मन्। ते पाणिना कतरेणावकृष्टा-- स्तद्ब्रूहि त्वां पृच्छति भीमसेनः॥ 8-87-22 (59357) श्रुत्वा तु तद्भीमवचः सुघोरं दुःशासनो भीमसेनं निरीक्ष्य। जज्वाल बीमं स तदा स्मयेन संशृण्वतां कौरवसोमकानाम्। उक्तस्तदाजौ स तथा सरोषं जगाद भीमं परिवृत्तनेत्रः॥ 8-87-23 (59358) अयं करिकराकारः पीनस्तनविमर्दनः। गोसहस्रप्रदाता च क्षत्रियान्तकरः करः॥ 8-87-24 (59359) अनेन याज्ञसेन्या मे भीम केशा विकर्षिताः। पश्यतां कुरुमुख्यानां युष्माकं च सभासदाम्॥ 8-87-25 (59360) एवं त्वसौ राजसुतं निशम्य ब्रुवन्तमाजौ विनिपीड्य वक्षः। भीमो बलात्तं प्रतिगृह्य दोर्भ्या-- मुच्चैर्ननादाथ समस्तयोधान्॥ 8-87-26 (59361) उवाच यस्यास्ति बलं स रक्ष-- त्वसौ भवेदद्य निरस्तबाहुः। दुःशानं जीवितं प्रोत्सृजन्त-- माक्षिप्य योधांस्तरसा महाबलः॥ 8-87-27 (59362) एवं क्रुद्धो भीमसेनः करेण उत्पाटयामास भुजं महात्मा। दुःशासनं तेन स वीरमध्ये जघान वज्राशनिसन्निभेन॥ 8-87-28 (59363) कण्ठे समाक्रम्य च वेपमानं कृत्वाऽनु रूपं परमं सुघोरम्। कालान्तकाभ्यां सदृशं तदानीं विदार्य वक्षश्च महारथस्य॥ 8-87-29 (59364) दुःशासनस्य निपुशासनस्य उद्धृत्य वक्षः पतितस्य भूमौ। ततोऽपिबच्छोणितमस्य कोष्ण-- मास्वाद्य चास्वाद्य च वीक्षमाणः॥ 8-87-30 (59365) क्रुद्धः प्रहृष्टो निजगाद वाक्यं स्तन्यस्य मातुः पयसोऽमृतस्य। माध्वीकजस्येव रसस्य तस्य मधोश्च पानाद्यवकस्य पानात्॥ 8-87-31 (59366) पयोदधिभ्यां मथिताच्च मुख्या-- त्तथेक्षुसारस्य मनोहरस्य। सर्वेभ्य एवाभ्यधिको रसोऽस्य मतो ममाद्याहितलोहितस्य॥ 8-87-32 (59367) एवं ब्रुवाणं पुनरुत्थितं त-- मास्फोट्य वल्गन्तमतिप्रहृष्टम्। ये भीमसेनं ददृशुस्तदानीं प्रायेण तेऽपि व्यथिता निपेतुः॥ 8-87-33 (59368) ये चापि नासन्पतिता मनुष्या-- स्तेषां करेभ्यः पतितं तु शस्त्रम्। भयाच्च सञ्चुक्रुशुरस्वरैस्तदा निमीलिताक्षा मुमुहुश्च तत्र॥ 8-87-34 (59369) ये तत्र भीमं रुधिरं पिबन्तं दुःशासनस्य ददृशुः प्रपन्नाः। नायं मनुष्यस्त्विति भाषमाणाः सर्वेऽपलायन्त भयाभिपन्नाः॥ ॥ 8-87-35 (59370) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे सप्तशीतितमोऽध्यायः॥ 87 ॥

8-88-0 (59371) सञ्जय उवाच। 8-88-0x (5049) स पीत्वा रुधिरं तस्य चरणौ गृह्य भारत। इत्युच्चैर्वचनं प्राह प्रतिनृत्यन्वृकोदरः॥ 8-88-1 (59372) एष ते रुधिरं तीव्रं पिबामि पुरुषादवत्। वदेदानीं सुसंरब्धः पुनर्गौरिति गौरिति॥ 8-88-2 (59373) ये चास्मान्प्रतिनृत्यन्ति तदा गौरिति गौरिति। तान्वयं प्रतिनृत्यामः पुनर्गौरिति गौरिति॥ 8-88-3 (59374) प्रमाणकोट्यां शयने कालकूटकभोजनम्। दंशनं चाहिभिस्तीक्ष्णैर्दाहं जतुगृहे च यत्॥ 8-88-4 (59375) द्यूते च दोषभूयस्त्वमरण्ये वसतिश्च या। इष्वस्त्राणि च सङ्ग्रामे अनिलानिलवेश्मसु॥ 8-88-5 (59376) दुःखान्येवाभिजानीमो न सुखानि कदाचन। धृतराष्ट्रस्य दौरात्म्यात्सपुत्रस्य वयं सदा॥ 8-88-6 (59377) इत्युच्चैर्वचनं प्रोच्य जयं प्राप्य वृकोदरः। पुनरेव महाराज तव सैन्यमभिद्रवत्॥ 8-88-7 (59378) रक्तार्द्रपाणिस्तु ततो महात्मा गदापाणिः काल इवान्तकाले। विभीषयंस्तव पुत्रस्य सैन्य-- मितस्ततो धावति वाहिनीं ते॥ 8-88-8 (59379) ततः क्षणाद्भारत शून्यमासी-- दायोधनं घोरतरं कुरूणाम्। यत्राजिमध्ये प्रापिबद्भीमसेनो दुःशासनस्य रुधिरं क्रोधदीप्तः॥ 8-88-9 (59380) स हत्वा समरे राजन्राजपुत्रं महाबलम्। पूर्णकामो मदोदग्रः सिंहो रुरुमिवोत्कटः॥ 8-88-10 (59381) रुधिरार्द्रो महाराज व्यशोभत परन्तपः। सपुष्पः किंशुक इव रक्तरक्ततरो बभौ॥ 8-88-11 (59382) रुधिराक्तो घोरवेषः क्रुद्धो राजन्वचोऽब्रवीत्। ब्रूहीदानीं पापमते नृशंस पतितो ह्यसि॥ 8-88-12 (59383) दुःशासने यादृशं संश्रुतं न-- स्तदवाप्तं पाण्डवैः सर्वमेव। अत्रैवमाप्स्याम्यपरं द्वितीयं दुर्योधनं यज्ञपशुं विशस्य॥ 8-88-13 (59384) शिरो मृदित्वाऽस्य पुनश्च शान्तिं यास्याम्यहं कौरवाणां समक्षम्। या साऽपतिः सा सपतिर्हि जाता यास्ताः सपत्योऽपतयस्तु जाताः॥ 8-88-14 (59385) पश्यन्तु चित्रं विविधं हि लोके ये वै तिलाः षण्डतिला बभूवुः। ते चेत्संसिद्धा निधनं गताः परे किं चित्ररूपं बत जीवलोके॥ 8-88-15 (59386) एतावदुक्त्वा वचनं प्रहृष्टः प्राक्रोशदुच्चै रुधिरार्द्रवक्रः। ननर्त चैवातिबलो महात्मा वृत्रं निहत्येव सहस्रनेत्रः॥ 8-88-16 (59387) दृष्ट्वा तु नृत्यन्तमुदग्रवीर्यं कालं यथा त्वन्तकाले प्रजानाम्। महद्भयं चाधिरथिं विवेश जये निराशाश्च सुतास्त्वदीयाः॥ 8-88-17 (59388) दुःशासने तु निहते पुत्रास्तव महारथाः। महत्क्रोधविषं वीरा धारयन्तो महाबलाः। ते तु राजन्महावीर्या भीमं प्राच्छादयञ्छरैः॥ 8-88-18 (59389) निषङ्गी कवची खङ्गी दण्डधारो धनुर्धरः। अलम्बुर्जलसन्धश्च वातवेगसुवर्चसौ॥ 8-88-19 (59390) एते समेत्य सहिता भ्रातृव्यसनकर्शिताः। भीमसेनं महाबाहुं पीडयामासुरञ्जसा॥ 8-88-20 (59391) स वध्यमानो विशिखैः समन्तात्तैर्महारथैः। भीमः क्रोधाभिरक्ताक्षः क्रुद्धः काल इवाबभौ॥ 8-88-21 (59392) ततः परिवृतो राजन्नवभिः शत्रुतापनैः। दुःशासनादवरजैः पुत्रैस्तव वृकोदरः॥ 8-88-22 (59393) तांस्तु भल्लैर्महावेगैर्नवभिर्नव भारत। रुक्माङ्गदान्रुक्मपुङ्खैः पार्थो निन्ये यमक्षयम्॥ 8-88-23 (59394) हतेषु तव पुत्रेषु बलं तद्विप्रदुद्रुवे। पश्यतः सूतपुत्रस्य पाण्डवस्य भयार्दितम्॥ 8-88-24 (59395) ततः कर्णं महाराज प्रविवेश महद्भयम्। दृष्ट्वा भीमस्य विक्रान्तमन्तकस्य प्रजास्विव॥ 8-88-25 (59396) तस्य त्वाकारभावज्ञः शल्यः समितिशोभनः। 8-88-26 (59397) उवाच वचनं कर्णं प्राप्तकालं हितं तदा॥ 8-88-27 (59398) एते द्रवन्ति राजानो भीमसेनभयार्दिताः। दुर्योधनश्च सम्मूढो भ्रातृव्यसनकर्शितः॥ 8-88-28 (59399) दुःशासनस्य रुधिरे पीयमाने महात्मना। व्यापन्नचेताः सहसा शोकोपहतचेतनः॥ 8-88-29 (59400) उपासते त्वामेते हि परिवार्य महारथाः। कृपप्रभृतयः कर्ण हतशेषाः सहोदराः॥ 8-88-30 (59401) पाण्डवा लब्धलक्षाश्च धनञ्जयपुरोगमाः। त्वामेवाभिमुखाः शूरा युद्धाय समुपस्थिताः॥ 8-88-31 (59402) स त्वं पुरुषशार्दूल पौरुषे महति स्थितः। क्षत्रधर्मं पुरस्कृत्य प्रत्युद्याहि धनञ्जयम्॥ 8-88-32 (59403) भारो हि धार्तराष्ट्रेण त्वयि सर्वः समाहितः। तमुद्वह महाबाहो यथाशक्ति यथाबलम्॥ 8-88-33 (59404) जये स्याद्विपुला कीर्तिर्ध्रुवः स्वर्गः पराजये। वृषसेनश्च राधेय सङ्क्रुद्धस्तनयस्तव। त्वयि मोहं समापन्ने पाण़्डवानभिधावति॥ 8-88-34 (59405) सञ्जय उवाच। 8-88-35x (5050) एतच्छ्रुत्वा तु वचनं शल्यस्यामिततोजसः। हृदि मानुष्यकं भावं कृत्वा युद्वाय सुस्थिरम्॥ 8-88-35 (59406) ततः क्रुद्धो वृषसेनोऽभ्यधाव-- द्भीमं समायान्तममित्रसाहम्। बाणैः किरन्तं प्रतियाति चोग्रं व्यात्ताननं कालमिवापतन्तम्॥ 8-88-36 (59407) तमभ्यधावन्नकुलः प्रवीर-- मारादमित्रं प्रतुदन्पृषत्कैः। कर्णस्य पुत्रं समरे प्रहृष्टं जिष्णुर्जिघांसुर्मघवेव जम्भम्॥ 8-88-37 (59408) ततो ध्वजं स्फाटिकहेमचित्रं चिच्छेद धैर्यान्नकुलः क्षुरेण। कर्णात्मजस्येष्वसनं च चित्रं भल्लेन जाम्बूनदचित्रनद्धम्॥ 8-88-38 (59409) अथान्यदादाय धनुः स शीघ्रं कर्णात्मजः पाण्डवमभ्यविध्यत्। दिव्यैरस्त्रैरभ्यवर्षत्तदैनं कर्णस्य पुत्रो नकुलं कृतास्त्रम्॥ 8-88-39 (59410) ततः क्रुद्धो नकुलः कर्णपुत्रं शरैर्महोल्काभिरिवाभ्यपीडयत्। स कर्णपुत्रो नकुलस्य राज-- न्सर्वानस्त्रान्वारयदुत्तमास्त्रैः॥ 8-88-40 (59411) आसीत्सुघोरं भरतप्रवीर युद्धं तदा कर्णजपाण्डवाभ्याम्॥ 8-88-41 (59412) वनायुजान्सुकुमारान्सुशुभ्रा-- नलङ्कृताञ्जातरूपेण चित्रान्। जघान चाश्वान्नकुलस्य वीरो रणाजिरे सूतपुत्रस्य पुत्रः॥ 8-88-42 (59413) ततो हताश्वादवरुह्य याना-- च्चर्माऽऽददे रुचिरं बर्हिचित्रम्। आकाशसङ्काशमसिं प्रगृह्य प्रकाशमानः खगवच्चचार॥ 8-88-43 (59414) ततोऽस्य पक्षाननयद्यमाय द्विसाहस्रान्नकुलः क्षिप्रकारी। ते प्रापतन्नसिना वै विशस्ता यथाऽश्वमेधे पशवः शमित्रा॥ 8-88-44 (59415) ततस्ततो विजिता युद्धशौण्डा नानादेश्याः सुहृदः सत्यसन्धाः। एकेन शीघ्रं नकुलेन नुन्नाः सारेप्सुनेवोत्तमचन्दनस्य॥ 8-88-45 (59416) भूमौ चरन्तं नकुलं रथौघाः समन्ततः सायकैः प्रत्यगृह्णन्। स तुद्यमानो नकुलो विहङ्गै-- श्चचार सङ्ख्ये द्विषतो विनिघ्नन्॥ 8-88-46 (59417) तं कर्णपुत्रोऽपि चरन्तमाजौ नराश्वमातङ्गरथप्रवीरान्। निघ्नन्तमष्टादशभिः पृषत्कै-- र्विव्याध वीरः स चुकोप विद्धः॥ 8-88-47 (59418) ततोऽभ्यधावत्समरे जिघांसुः कर्णात्मजं पाण्डुसुतो नृवीरम्। तस्येषुभिर्वधमत्सूतपुत्रो महारणे वर्म सहस्रभारम्॥ 8-88-48 (59419) तस्याथ कांस्यं सुशितं सुपीत-- मसिप्रवीरं गुरुभारासाहम्। द्विषच्छरीरापहरं सुघोर-- माधून्वतः सर्पमिवात्तकोशम्॥ 8-88-49 (59420) क्षिप्रं शरैः षङ्भिरमित्रसाह-- श्चकर्त खङ्गं निशितैः सुधारैः। पुनश्च पार्थं निशितैः पृषत्कैः स्तनान्तरे क्षिप्रमिवात्यविध्यत्॥ 8-88-50 (59421) स भीमसेनस्य रथं च गत्वा ववर्ष वै शरवर्षं सुघोरम्॥ 8-88-51 (59422) नकुलमथ विदित्वा छिन्नबाणासनासिं विरथमरिभिरार्तं कर्णपुत्रास्त्रमग्नम्। पवनचलपताका ह्लादिनो वल्गिताश्वाः परपुरुषनियुक्ताः स्वै रथैः शीघ्रमीयुः॥ 8-88-52 (59423) द्रुपदसुतवरिष्ठाः पञ्च शैनेयषष्ठा द्रुपददुहितृपुत्राः पञ्च चामित्रसाहाः। द्विरदरथनराश्वान्सूदयन्तस्त्वदीयान् भगवत इव रुद्राः सङ्ख्यया हेतिमन्तः॥ 8-88-53 (59424) अथ तव रथमुख्यास्तान्प्रतीयुस्त्वरन्तः कृपहृदिकसुतौ च द्रौणिदुर्योधनौ च। शकुनिशुकवृकाश्च क्राथदेवावृधौ च द्विरदजलदघौषैः स्यन्दनैः कार्मुकैश्च॥ 8-88-54 (59425) अथ तव रथवर्यास्तान्दशैकप्रवीरा-- निषुभिरशनिकल्पैस्ताडयन्तो न्यरुन्धन्। नवजलदसवर्णैर्हस्तिभिस्तान्स्म वव्रु-- र्गिरिशिखरनिकाशैर्भीमवेगैः कुणिन्दाः॥ ॥ 8-88-55 (59426) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे अष्टाशीतितमोऽध्यायः॥ 88 ॥

8-89-0 (59427) सञ्जय उवाच। 8-89-0x (5051) सुकल्पिता हैमवता महोत्कटा रणाभिकामैः कृतिभिः समास्थिताः। सुवर्णजालैर्वितता बभुर्गजा-- स्तथा यथा खे जलदाः सविद्युतः॥ 8-89-1 (59428) कुणिन्दपुत्रो दशभिर्महायसैः कृपं ससूताश्वमपीडयद्भृशम्। ततः शरद्वत्सुतसायकैर्हतः सहैव नागेन पपात भूतले॥ 8-89-2 (59429) कुणिन्दपुत्रावरजस्तु तोमरै-- र्दिवाकरांशुप्रतिमैरयस्मयैः। जघान भोजस्य हयानथापतन् क्षणाद्विशस्ताः कृतवर्मणे हयाः॥ 8-89-3 (59430) अथापरे द्रौणिहता महाद्विपा-- स्त्रयः ससर्वायुधयोधकेतनाः। निपेतुरुर्व्यां व्यसवो विचेतना-- स्तथा यथा वज्रहता महाचलाः॥ 8-89-4 (59431) कुणिन्दराजावरजादनन्तरः स्तनान्तरे पत्रिवरैरताडयत्। तवात्मजं तस्य तवात्मजः शरैः शितैः शरीरं व्यहनद्द्विपं च तम्॥ 8-89-5 (59432) स नागराजः सह राजसूनुना पपात रक्तं बहु सर्वतः क्षरन्। महेन्द्रवज्रप्रहतोऽम्बुदागमे यथा जलं गेरिकपर्वतस्तथा॥ 8-89-6 (59433) कुणिन्दपुत्रप्रहितोऽपरो द्विपः क्राथं ससूताश्वरथं व्यपोथयत्। ततोऽपतत्क्राथसराभिघातितः सहेश्वरो वज्रहतो यथा गिरिः॥ 8-89-7 (59434) रथी द्विपस्थेन हतोऽपतच्छरैः क्राथाधिपः पर्वतजेन दुर्जयः। सवाजिसूतेष्वसनध्वजस्तथा यथा महावातहतो महाद्रुमः॥ 8-89-8 (59435) वृको द्विपस्थं गिरिराजवासिनं भृशं शरैर्द्वादशभिः पराभिनत्। ततो वृकं साश्वरथं महाद्विपो द्रुतं चतुर्भिरणैर्व्यपोथयत्॥ 8-89-9 (59436) स पोथितो नागरवेण वीर्यवा-- न्पराभिनद्द्वादशभिः शिलीमुखैः। वृकेण बाणाभिहतोऽपतत्क्षितौ सवारणो बभ्रुसुतेन सार्धम्॥ 8-89-10 (59437) कुणिन्दराजस्य सुतोऽपरस्तदा स चापि शूरः सहसा समर्पितः। पपात बाणैः सुबलस्य सूनुना विषाणपुच्छापरगात्रपातिना॥ 8-89-11 (59438) गजेन वाहाञ्शकुनेः कुणिन्दजो निनाय वैवस्वतमन्दिरं रणे। रथं च संक्षुभ्य ननाद नर्दत-- स्ततोऽस्य गान्धारपतिः शिरोऽहरत्॥ 8-89-12 (59439) ततः कुणिन्देषु गतेषु तेषु प्रहृष्टरूपास्तव ते महारथाः। भृशं प्रदरध्मुर्लवणाम्बुसम्भवा-- न्वरांश्च बाणासनपाणयोऽभ्ययुः॥ 8-89-13 (59440) तथाऽभवद्युद्धमतीव दारुणं पुनः कुरूणां सह पाण्डुसृञ्जयैः। शरासिशक्त्यृष्टिगदापरश्वथै-- र्नराश्वनागासुहरं भृशाकुलम्॥ 8-89-14 (59441) रथाश्वमातङ्गपदातयस्ततः परस्परं विप्रहताः क्षितौ पतन्। यथा सविद्युत्तटितो जलप्रदाः समुत्थितैर्दिग्भ्य इवोग्रमारुतेः॥ 8-89-15 (59442) ततः शतानीकहता महागजा हया रथाः पत्तिगणाश्च तावकाः। सुपर्णवातप्रहता यथोरगा-- स्तथा गता गां विवशा विचूर्णिताः॥ 8-89-16 (59443) ततोऽभ्यविद्ध्यद्बहुभिः शितैः शरैः स विन्दपुत्रो नकुलात्मजं स्मयन्। ततोऽस्य कोपाद्विचकर्त नाकुलिः शिरः क्षुरेणाम्बुजसन्निभाननम्॥ 8-89-17 (59444) ततः शतानीकमविध्यदायसै-- स्त्रिभिः शरैः कर्णसुतोऽर्जुनं त्रिभिः। त्रिभिश्च भीमं नकुलं च सप्तभि-- र्जनार्दनं द्वादशभिश्च सायकैः॥ 8-89-18 (59445) तदस्य कर्मातिमनुष्यकर्मणः समीक्ष्य हृष्टाः कुरवोऽभ्यपूजयन्। पराक्रमज्ञास्तु धनञ्जयस्य ये हुतोऽयमग्नाविति ते तु मेनिरे॥ ॥ 8-89-19 (59446) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकोननवतितमोऽध्यायः॥ 89 ॥

8-90-0 (59447) सञ्जय उवाच। 8-90-0x (5052) ततः किरीटि परवीरघाती हताश्वमालोक्य नरप्रवीरः। माद्रीसुतं नकुलं लोकमध्ये समीक्ष्य कृष्णं भृशविक्षतं च। समभ्यधावद्वृषसेनमाहवे स सूतजस्य प्रमुखे स्थितस्तदा॥ 8-90-1 (59448) तमापतन्तं नरवीरमुग्रं महाहवे बाणसहस्रधारिणम्। अभ्यापतत्कर्णसुतो महारथं यथा महेन्द्रं नमुचिः पुरा तथा॥ 8-90-2 (59449) तौ तत्र शूरौ रथकुञ्जरौ रणे परस्परस्याभिमुखौ महारथौ। ससर्जतुः शरसङ्घाननेका-- न्सम्भ्रान्तरूपौ सुभृशं तदानीम्॥ 8-90-3 (59450) ततो द्रुतं चैकशरेण पार्थं शितेन विद्ध्वा युधि कर्णपुत्रः। ननाद नादं सुमहानुभावो विद्ध्वेव शक्रं नमुचिः स वीरः॥ 8-90-4 (59451) पुनः स पार्थं वृषसेन उग्रै-- र्बाणैरविद्ध्यद्भुजमूले तु सव्ये। तथैव कृष्णं नवभिः समार्दय-- त्पुनश्च पार्थं दशभिर्जघान॥ 8-90-5 (59452) पूर्वं यथा वृषसेनप्रयुक्तै-- रभ्याहतः श्वेतहयः शरैस्तैः। संरम्भमीषद्गमितो वधाय कर्णात्मजस्याथ मनः प्रदध्रे॥ 8-90-6 (59453) ततः किरीटि रणमूर्ध्नि कोपात् कृत्वा त्रिशाखां भ्रुकुटिं ललाटे। मुमोच तूर्णं विशिखान्महात्मा वधे धृतः कर्णसुतस्य सङ्ख्ये। आरक्तनेत्रोऽन्तकशत्रुहन्ता उवाच कर्णं भृशमुत्स्मयंस्तदा॥ 8-90-7 (59454) दुर्योधनं द्रौणिमुखांश्च सर्वा-- नहं रणे वृषसेनं तमुग्रम्। सम्पश्यतः कर्ण तवाद्य सङ्ख्ये नयामि लोकं निशितैः पृषत्कैः॥ 8-90-8 (59455) ऊनं च तावद्धि जना वदन्ति सर्वैर्भवद्भिर्मम सूनुर्हतोऽसौ। एको रथो मद्विहीनस्तरस्वी अहं हनिष्ये भवतां समक्षम्॥ 8-90-9 (59456) संरक्ष्यतां रथसंस्थाः सुतोऽय-- महं हनिष्ये भवतां समक्षम्॥ पश्चाद्वधिष्ये त्वामपि सम्प्रमूढ-- महं हनिष्येऽर्जुन आजिमध्ये॥ 8-90-10 (59457) तमद्य मूलं कलहस्य सङ्ख्ये दुर्योधनापाश्रय जातदर्पम्। त्वामद्य हन्ताऽस्मि रणे प्रसह्य अस्यैव हन्ता युधि भीमसेनः। दुर्योधनस्याधमपूरुषस्य यस्यानयादेष महान्क्षयोऽभवत्॥ 8-90-11 (59458) स एवमुक्त्वा विनिमृज्य चापं लक्ष्यं हि कृत्वा वृषसेनमाजौ। ससर्ज बाणान्विशिखान्महात्मा वधाय राजन्कर्णसुतस्य सङ्ख्ये॥ 8-90-12 (59459) विव्याध चैनं दशभिः पृषत्कै-- र्मर्मस्वशङ्कं प्रहसन्किरीटी। चिच्छेद चास्येष्वसनं भुजौ च क्षुरैश्चतुर्भिर्निशितैः शिरश्च॥ 8-90-13 (59460) स पार्थबाणाभिहतः पपात रथाद्विबाहुर्विशिरा धरायाम्। सुपुष्पितो वज्रहतोऽतिमात्रो भग्नो यथा साल इवावकृत्तः॥ 8-90-14 (59461) तं पार्थबाणाभिहतं पतन्तं सम्प्रेक्ष्य कर्णः सुतमाशुकारी। रथं रथेनाशु जगाम रोषा-- त्किरीटिनः पुत्रवधाभितप्तः॥ 8-90-1x1 सञ्जय उवाच। 8-90-1a1 तमायान्तमभिप्रेक्ष्य वेलोद्वृत्तमिवार्णवम्। 8-90-1b1 गर्जन्तं सुमहाकायं दुर्निवारं सुरैरपि। 8-90-1c1 अर्जुनं प्राह दाशार्हः प्रहस्य पुरुषर्षभः॥ 8-90-2a2 अर्य सरथ आयासि श्वेताश्वः शल्यसारथिः। 8-90-2b2 येन ते सह योद्धव्यं स्थिरो भव धनञ्जय॥ 8-90-3a3 पश्य चैनं समायुक्तं रथं कर्णस्य पाण्डव। 8-90-3b3 श्वेतवाजिसमायुक्तं युक्तं राधासुतेन च॥ 8-90-4a4 नानापताकाकलिलं किङ्किणीजालमालिनम्। 8-90-4b4 उह्यमानमिवाकाशो विमानं पाण्डुरैर्हयैः॥ 8-90-5a5 ध्वजं च पश्य कर्णस्य नागकक्षं महात्मनः। 8-90-5b5 आखण्डलधनुःप्रख्यमुल्लिखन्तमिवाम्बरम्॥ 8-90-6a6 पश्य कर्णं समायान्तं धार्तराष्ट्रप्रियैषिणम्। 8-90-6b6 शरधारा विमुञ्चन्तं धारासारमिवाम्बुदम्॥ 8-90-7a7 एष मद्रेश्वरो राजा रथाग्रे पर्यवस्थितः। 8-90-7b7 नियच्छति हयानस्य राधेयस्यामितौजसः॥ 8-90-8a8 शृणु दुन्दुभिनिर्घोषं शङ्खशब्दं च दारुणम्। 8-90-8b8 सिंहनादांश्च विविधाञ्शृणु पाण़्डव सर्वतः॥ 8-90-9a9 अन्तर्धाय महाशब्दान्कर्णेनामिततेजसा। 8-90-9b9 दोधूयमानस्य भृशं धनुषः शृणु निःस्वनम्॥ 8-90-10a10 एते दीर्यन्ति सगणाः पाञ्चालानां महारथाः। 8-90-10b10 दृष्ट्वा केसरिणं क्रुद्धं मृगा इव महावने॥ 8-90-11a11 सर्वयत्नेन कौन्तेय हन्तुमर्हसि सूतजम्। 8-90-11b11 न हि कर्णशरानन्यः सोढुमुत्सहते नरः॥ 8-90-12a12 सदेवासुरगन्धर्वांस्त्रीँल्लोकान्सचराचरान्। 8-90-12b12 त्वं हि जेतुं रणे शक्तस्तथैव विदितं मम॥ 8-90-13a13 भीममुग्रं महात्मानं त्र्यक्षं शर्वं कपर्दिनम्। 8-90-13b13 न शक्ता द्रष्टुमीशानं किं पुनर्योधितुं प्रभुम्॥ 8-90-14a14 त्वया साक्षान्महादेवः सर्वभूतशिवः शिवः। 8-90-14b14 युद्धेनाराधितः स्थाणुर्देवाश्च वरदास्तव॥ 8-90-15a15 तस्य पार्थ प्रसादेन देवदेवस्य शूलिनः। 8-90-15b15 जहि कर्णं महाबाहो नमुचिं वृत्रहा यथा॥ 8-90-16a16 श्रेयस्तेऽस्तु सदा पार्थ युद्धे जयमवाप्नुहि॥ 8-90-16b17x अर्जुन उवाच। 8-90-17a17 ध्रुव एव जयः कृष्ण मम नास्त्यत्र संशयः। 8-90-17b17 सर्वलोकगुरुर्यस्त्वं तुष्टोऽसि मधुसूदन॥ 8-90-18a18 चोदयाश्वान्हृषीकेश रथं मम महारथ। 8-90-18b18 नाहत्वा समरे कर्णं निवर्तिष्यति फल्गुनः॥ 8-90-19a19 अद्य कर्णं हतं पश्य मच्छरैः शकलीकृतम्। 8-90-19b19 मां वा द्रक्ष्यसि गोविन्द कर्णेन निहतं शरैः॥ 8-90-20a20 उपस्थितमिदं घोरं युद्धं त्रैलोक्यमोहनम्। 8-90-20b20 यज्जनाः कथयिष्यन्ति यावद्भूमिर्धरिष्यति॥ 8-90-21a21 एवं ब्रुवंस्तदा पार्थः कृष्णमक्लिष्टकारिणम्। 8-90-21b21 प्रत्युद्ययौ रथेनाशु गजं प्रतिगजो यथा॥ 8-90-22a22 पुनरप्याह तेजस्वी पार्थः कृष्णमरिन्दम। 8-90-22b22 चोदयाश्वान्हृषीकेश कालोऽयमतिवर्तते॥ 8-90-23a23 एवमुक्तस्तदा तेन पाण़्डवेन महात्मना। 8-90-23b23 जयेन सम्पूज्य स पाण्डवं तदा 8-90-23c23 प्रचोदयामास हयान्मनोजवान्॥ 8-90-24a24 स पाण्डुपुत्रस्य रथो मनोजवः 8-90-24b24 क्षणेन कर्णस्य रथाग्रगोऽभवत्॥ ॥ 8-90-15 (59462) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे नवतितमोऽध्यायः*॥ 90 ॥

8-91-0 (59463) सञ्जय उवाच। 8-91-0x (5053) वृषसेनं हतं दृष्ट्वा क्रोधामर्षसमन्वितः। पुत्रशोकोद्भवं वारि नेत्राभ्यां समवासृजत्॥ 8-91-1 (59464) रथेन कर्णस्तेजस्वी जगामाभिमुखो रिपुम्। युद्धायामर्पताम्राक्षः समाहूय धनञ्जयम्॥ 8-91-2 (59465) तौ रथौ सूर्यसङ्काशौ वैयाघ्रपरिवारितौ। समेतौ ददृशुस्तत्र द्वाविवार्कौ समुद्गतौ॥ 8-91-3 (59466) श्वेताश्वौ पुरुषादित्यावास्थितावरिमर्दनौ। शुशुभाते महात्मानौ चन्द्रादित्यौ यथा दिवि। `रथौ चतुर्भिर्जलदैर्भगमित्राविवाम्बरे'॥ 8-91-4 (59467) तौ दृष्ट्वा विस्मयं जग्मुः सर्वसैन्यानि मारिष। त्रैलोक्यविजये यत्ताविन्द्रवैरोचनाविव॥ 8-91-5 (59468) रथज्यातलनिर्हादैर्बाणशङ्खरवैस्तथा। तौ रथावभ्यधावन्त क्षत्रियाः सर्व एव हि॥ 8-91-6 (59469) ध्वजावालोक्य वीराणां विस्मयः समपद्यत। हस्तिकक्ष्यां च कर्णस्य वानरं च किरीटिनः॥ 8-91-7 (59470) तौ रथौ सम्प्रसक्तौ तु दृष्ट्वा भारत पार्थिवाः। सिंहनादरवांश्चक्रुः साधुवादांश्च पुष्कलान्॥ 8-91-8 (59471) श्रुत्वा तयोर्द्वैरथं च तत्र योधाः सहस्रशः। चक्रुर्बाहुस्वनांश्चैव तथा बाणरवं महत्॥ 8-91-9 (59472) आजघ्नुः कुरवस्तत्र वादित्राणि समन्ततः। राधेयमभितो दध्मुः शङ्खाञ्शतसहस्रशः॥ 8-91-10 (59473) तथैव पाण्डवाः सर्वे हर्षयन्तो धनञ्जयम्। तूर्यशङ्खनिनादेन दिशः सर्वा व्यनादयन्॥ 8-91-11 (59474) क्ष्वेलितास्फोटितोत्क्रुष्टैस्तुमुलं सर्वतोऽभवत्। बाहुशब्दैश्च शूराणां कर्णार्जुनसमागमे॥ 8-91-12 (59475) तौ दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्रौ रथस्थौ रथिनां वरौ। प्रगृहीतमहाचापौ शरशक्तिध्वजायुतौ॥ 8-91-13 (59476) वर्मिणौ बद्धनिस्त्रिंशौ श्वेताश्वौ शङ्खशोभितौ। तूणीरवसम्पन्नौ द्वावप्येतौ सुदर्शनौ॥ 8-91-14 (59477) रक्तचन्दनदिग्धाङ्गौ समदौ गोवृषाविव। चापविद्युद्ध्वजोपेतौ शस्त्रसम्पत्तियोधिनौ॥ 8-91-15 (59478) चामरव्यजनोपैतौ श्वेतच्छत्रोपशोभितौ। कृष्णशल्यरथोपेतौ तुल्यरूपौ महारथौ॥ 8-91-16 (59479) सिंहस्कन्धौ दीर्घभुजौ रक्ताक्षौ हेममालिनौ। सिंहस्कन्धप्रतीकाशौ व्यूढोरस्कौ महाबलौ। अन्योन्यवधमिच्छन्तावन्योन्यजयकाङ्क्षिणौ॥ 8-91-17 (59480) अन्योन्यमभिधावन्तौ गोष्ठे गोवृषभाविव। प्रभिन्नाविव मातङ्गौ सुसंरब्धाविवाचलौ॥ 8-91-18 (59481) आशीविषशिशुप्रख्यौ यमकालान्तकोपमौ। इन्द्रवृत्राविव क्रुद्धौ सूर्यचन्द्रसमप्रभौ॥ 8-91-19 (59482) महाग्रहाविव क्रुद्धौ युगान्ताय समुत्थितौ। देवगर्भौ देवसमौ देवतुल्यौ च रूपतः॥ 8-91-20 (59483) यदृच्छया समायातौ सूर्याचन्द्रमसौ यथा। बलिनौ समरे दृप्तौ नानाशस्त्रधरौ युधि॥ 8-91-21 (59484) तौ दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्रौ शार्दूलाविव धिष्ठितौ। बभूव परमो हर्षस्तावकानां विशाम्पते॥ 8-91-22 (59485) संशयः सर्वभूतानां विजये समपद्यत। समेतौ पुरुषव्याघ्रौ प्रेक्ष्य कर्णधनञ्जयौ॥ 8-91-23 (59486) उभौ वरायुधधरावुभौ रणकृतश्रमौ। उभौ च बाहुशब्देन नादयन्तौ नभस्तलम्॥ 8-91-24 (59487) उभौ विश्रुतकर्माणौ पौरुषेण बलेन च। उभौ च सदृशौ युद्धे शम्बरामरराजयोः॥ 8-91-25 (59488) कार्तवीर्यसमौ चोभावुभौ दाशरथेः समौ। विष्णुवीर्यसमौ चोभावुभौ भवसमौ युधि॥ 8-91-26 (59489) उभौ श्वेतहयौ राजन्रथप्रवरवाहिनौ। सारथिप्रवरौ चापि उभौ मद्रजनार्दनौ॥ 8-91-27 (59490) ततो दृष्ट्वा महाराज राजमानौ महारथौ। सिद्धचारणसङ्घानां विस्मयः समपद्यत॥ 8-91-28 (59491) धार्तराष्ट्रास्ततस्तूर्णं सबला भरतर्षभ। परिवव्रुर्महात्मानं कर्णमाहवशोभिनम्॥ 8-91-29 (59492) तथैव पाण्डवा दृष्ट्वा धृष्टद्युम्नपुरोगमाः। यमौ च चेकितानश्च प्रहृष्टाश्च प्रभद्रकाः॥ 8-91-30 (59493) नानादेश्याश्च ये शूराः शिष्टा युद्धाभिनन्दिनः। ते सर्वे सहिता हृष्टाः परिवव्रुर्धनञ्जयम्॥ 8-91-31 (59494) रिरक्षिषन्तः शथ्रुघ्नाः पत्त्यश्वरथकुञ्जराः। धनञ्जयस्य विजये धृताः कर्णवधेऽपि च॥ 8-91-32 (59495) तथैव तावकाः सर्वे यत्ताः सेनाप्रहारिणः। दुर्योधनमुखा राजन्कर्णं जुगुपुराहवे॥ 8-91-33 (59496) तावकानां रणे कर्णो ग्लहो ह्यासीद्विशाम्पते। तथैव पाण्डवेयानां ग्लहः पार्थोऽभवत्तदा॥ 8-91-34 (59497) तयोस्तु सभ्यास्तत्रासन्प्रेक्षकाश्चाभवन्युधि। तत्रैषां ग्लहमानानां ध्रुवौ जयपराजयौ॥ 8-91-35 (59498) ताभ्यां द्यतं समासक्तं विजयायेतराय वा। अस्माकं पाण्डवानां च स्थितानां रणमूर्धनि॥ 8-91-36 (59499) तौ तु स्थितौ महाराज समरे युद्धशालिनौ। अन्योन्यं प्रतिसंरब्धावन्योन्यवधकाङ्क्षिणौ॥ 8-91-37 (59500) तावुमौ प्रजिहीर्षन्ताविन्द्रवृत्राविव प्रभो। भीमरूपधरावास्तां महाधूमाविव ग्रहौ॥ 8-91-38 (59501) ततोऽन्तरिक्षे सञ्जज्ञे विवादो भरतर्षभ। मिथो भेदाश्च भूतानामासन्कर्णार्जुनान्तरे॥ 8-91-39 (59502) व्याश्रयन्त द्विधा भिन्नाः सर्वे लोकास्तु मारिष। देवदानवगन्धर्वाः पिशाचोरगराक्षसाः। प्रतिपक्षग्रहं चक्रुः कर्णार्जुनसमागमे॥ 8-91-40 (59503) द्यौरासीत्कर्णपक्षेऽत्र सनक्षत्रा विशाम्पते। भूर्विशाला पार्थमाता पुत्रस्य जयकाङ्क्षिणी॥ 8-91-41 (59504) सागराश्चैव गिरयः सरितश्च नरोत्तम। महीजा जलजाश्चैव व्याश्रयन्त किरीटिनम्॥ 8-91-42 (59505) असुरा यातुधानाश्च गुह्यकाश्च परन्तप। कर्णः समभवद्यत्र खेचराणि वयांसि च॥ 8-91-43 (59506) रत्नानि निधयः सर्वे वेदाश्चाख्यानपञ्चमाः। सोपवेदोपनिषदो व्याश्रयन्त किरीटिनम्॥ 8-91-44 (59507) वासुकिश्चित्रसेनश्च तक्षकश्चोपतक्षकः। महीवियज्जलचराः काद्रवेयाश्च सान्वयाः। विषवन्तो महानागा वेगिनश्चार्जुनेऽभवन्॥ 8-91-45 (59508) ऐरावताः सौरभेया वैशालेयाश्च भोगिनः। एतेऽभवन्नर्जुनस्य पापाः सर्पाश्च कर्णतः॥ 8-91-46 (59509) ईहामृगा व्यालमृगा मङ्गला मृगपक्षिणः। मङ्गलाः पशवश्चैव सिंहव्याघ्रास्तथैव च। पार्थस्य विजये राजन्सर्व एव समाश्रिताः॥ 8-91-47 (59510) वसवो मरुतः साध्या रुद्रा देवाश्विनावपि। अग्नी रुद्रश्च सोमश्च पन्नगाश्च दिशो दश। कर्णतः समपद्यन्त श्वसृगालवयांसि च॥ 8-91-48 (59511) वसवश्च महेन्द्रेण मरुतश्च सहाग्निना। धनञ्जयस्य ते वर्गा आदित्याः कर्णतोऽभवन्॥ 8-91-49 (59512) देवताः पितृभिः सार्धमृषिभिश्च परन्तप। तुम्बुरुप्रमुखाः सर्वे गन्धर्वा भरतर्षभ। यमौ वैश्रवणश्चैव वरुणश्च यतोऽर्जुनः॥ 8-91-50 (59513) देवर्षिब्रह्मर्षिगणाः सर्वे च खचराश्च ये प्रालेयाः सहमौनेयाः शुभाश्चाप्सरसां गणाः॥ 8-91-51 (59514) सहाप्सरोभिः शुभ्राभिर्देवदूताश्च गुह्यकाः। किरीटिनं संश्रिताः स्म पुण्यगन्धा मनोरमाः॥ 8-91-52 (59515) अमनोज्ञाश्च ये गन्धास्ते सर्वे कर्णमाश्रिताः। विपरीतान्यनिष्टानि भवन्ति विनशिष्यताम्॥ 8-91-53 (59516) ये त्वन्तकाले पुरुषं विपरीतमुपाश्रितम्। प्रविशन्ति नरं क्षिप्रं मृत्युकालेऽभ्युपागते। ते भावाः सहिताः कर्णं प्रविष्टाः सूतनन्दनम्॥ 8-91-54 (59517) ओजस्तेजश्च सिद्धिश्च प्रहर्षः सत्यविक्रमौ। मनस्तुष्टिर्जयश्चापि तथाऽऽनन्दो नृपोत्तम॥ 8-91-55 (59518) ईदृशार्नि नरव्याघ् तस्मिन्सङ्ग्रामसागरे। निमित्तानि च शुभ्राणि विविशुर्जिष्णुमाहवे॥ 8-91-56 (59519) ऋषयो ब्राह्मणैः सार्धमभजन्त किरीटिनम्॥ 8-91-57 (59520) ततो देवगणैः सार्धं सिद्धाश्च सह चारणैः। द्विधा भूता महाराज व्याश्रयन्त नरोत्तमौ॥ 8-91-58 (59521) विमानानि विचित्राणि गुणवन्ति च सर्वशः। समारुह्य समाजग्मुर्द्वैरथं कर्णपार्थयोः। अन्तरिक्षे महाराज देवगन्धर्वराक्षसाः॥ 8-91-59 (59522) एवं सर्वेषु भूतेषु द्विधा भूतेषु भारत। आशंसमानेषु जयं राधेयस्यार्जुनस्य च। विमानायुतसम्बाधमाकाशमभवत्तदा॥ 8-91-60 (59523) ईहामृगव्यालमृगैर्दिपाश्वरथपङ्क्तिभिः। ऊह्यमानाः परे मेघैर्वायुना च मनीषिणः। दिदृक्षवः समाजग्मुः कर्णार्जुनसमागमम्॥ 8-91-61 (59524) देवदानवगन्धर्वा नागयक्षपतत्रिणः। महर्षयो देवगणाः पितरश्च स्वधाभुजः॥ 8-91-62 (59525) तपोविद्यौषधीसिदधा नानारूपाम्बरत्विषः। अन्तरिक्षे महाराज विवदन्तोऽवतस्थिरे॥ 8-91-63 (59526) ब्रह्मा ब्रह्मर्षिभिः सार्धं प्रजापतिभिरेव च। आस्थितो यानमाकाशे दिव्यं तेजः समागताः॥ 8-91-64 (59527) ततः प्रजापतिस्तूर्णमाजगाम महामते। द्वैरथं युधि तं द्रुष्टं कर्णपाण्डवयोस्तदा॥ 8-91-65 (59528) विजित्य कर्णः स्विदिमां वसुन्धरा-- मथार्जुनः स्वित्प्रतिपद्यतेऽखिलाम्। इतीश्वरस्यापि बभूव संशयः प्रजापतेः प्रेक्ष्य तयोर्महद्बलम्॥ ॥ 8-91-66 (59529) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे एकनवतितमोऽध्यायः॥ 91 ॥

8-92-0 (59530) सञ्जय उवाच। 8-92-0x (5054) प्रजापतिस्तु तं दृष्ट्वा देवभागं समागतम्। अब्रवीत्तु ततो राजन्पश्यतो वै स्वयंभुवः॥ 8-92-1 (59531) उभावतिरथौ शूरावुभौ दृढपराक्रमौ। उभौ सदृशकर्माणौ वज्रिचक्रायुधौपमौ॥ 8-92-2 (59532) अहो बत महद्युद्धं कर्णार्जुनसमागमे। भविष्यति महाघोरं वृत्रवासवयोरिव॥ 8-92-3 (59533) प्रजापतिरथोक्त्वैवं स्वयम्भुवमचोदयत्। समोऽस्तु विजयः काममुभयोर्नरसिंहयोः॥ 8-92-4 (59534) कर्णार्जुनविवादेन मा नश्येदखिलं जगत्। स्वयंभो ब्रूहि तद्वाक्यं समोऽस्तु विजयोऽनयोः॥ 8-92-5 (59535) एवमुक्तस्तु भगवाञ्जये ताभ्यामनिश्चिते। इत्यब्रवीन्महाराज महाब्रह्मा प्रजापतिम्॥ 8-92-6 (59536) द्वावप्येतौ हि कृतिनौ द्वावप्यतिबलोत्कटौ। भविष्यत्यनयोर्युद्धं त्रैलोक्यस्य भयावहम्॥ 8-92-7 (59537) ततः प्रजापतिं तत्र सहस्राक्षोऽभ्यचोदयत्। विजयो ध्रुव एवास्तु पाण्डवस्य महात्मनः॥ 8-92-8 (59538) मनस्वी बलवाञ्शूरः कृतविद्यस्तपोधनः। विभर्ति च महातेजा धनुर्वेदमशेषतः॥ 8-92-9 (59539) पार्थः सर्वगुणोपेतो देवकार्यमिदं यतः। क्लिश्यन्ते पाण्डवा नित्यं वनवासादिभिर्भृशं॥ 8-92-10 (59540) सम्पन्नस्तपसा चैव पर्याप्तः पुरुषर्षभः। अतिक्रामेच्च माहात्म्याद्दिष्टमप्यविचारयन्॥ 8-92-11 (59541) अतिक्रमे च लोकानामभावो नियतो भवेत्। नावस्थानं च पश्यामि क्रुद्धयोः कृष्णयोः क्वचित्॥ 8-92-12 (59542) स्रष्टारौ जगतश्चैतौ ततश्च पुरुषर्षभौ। नरनारायणावेतौ पुराणावृषिसत्तमौ॥ 8-92-13 (59543) अनियम्यौ नियन्तारौ जगतः पुरुषर्षभौ। [नैतयोस्तु समः कश्चिद्दिवि वा मानुषेषु वा॥ 8-92-14 (59544) अनुगम्यास्त्रयो लोकाः सह देवर्षिचारणैः। सर्वदेवगणाश्चापि सर्वभूतानि यानि च। अनयोस्तु प्रभावेन वर्तते निखिलं जगत्॥] 8-92-15 (59545) कामं तु सुकृताँल्लोकानाप्नोतु पुरुषर्षभः। कर्णो वैकर्तनः शूरो विजयस्त्वस्तु कृष्णयोः॥ 8-92-16 (59546) वसूनां समलोकत्वं मरुतां वासमाप्नुयात्। सहितो द्रोणभीष्माभ्यां नाकपृष्ठे महीयताम्॥ 8-92-17 (59547) `क्लेशितो हि वने पार्थो दिर्घकालं पितामह। तस्मादेष जयेद्युद्धे तपसाऽभ्यधिकोऽर्जुनः॥ 8-92-18 (59548) पूर्वं भगवता प्रोक्तः कृष्णयोर्विजयो ध्रुवः। तत्तथास्तु नमस्तेऽस्तु प्रमो ब्रूहि पितामह॥ 8-92-19 (59549) तत्सहस्राक्षवचनं निशम्य भगवान्प्रभुः। नोवाच तज्जयं तुल्यं तयोः कर्णकिरीटिनोः॥ 8-92-20 (59550) तस्मादाशां गतः शक्रस्तूष्णीम्भूते पितामहे। विजयः पाण्डवेयस्य कर्णस्य च वधो भवेत्॥ 8-92-21 (59551) ब्रह्मेशानौ ततो वाक्यमूचतुर्भुवनेश्वरम्। विजयो ध्रुव एवास्तु पाण्डवस्य महात्मनः॥ 8-92-22 (59552) मनस्वी जयतां शूरः कृतविद्यस्तपोधनः। बिभर्ति च महातेजा धनुर्वेदमशेषतः॥ 8-92-23 (59553) अतिक्रामेच्च माहात्म्याद्दिष्टमप्यविचारयन्। अतिक्रमे च लोकानामभावो नियतो भवेत्॥ 8-92-24 (59554) न च विद्म ह्यवस्थानं क्रुद्धयोः कृष्णयोः क्वचित्। स्रष्टारौ जगतश्चैव सतश्च पुरुषर्षभौ॥ 8-92-25 (59555) कामं तु सुकृताँल्लोकान्प्राप्नोत्वेष परन्तपः। कर्णो वैकर्तनः शूरो विजयस्तु नरे ध्रुवः॥ 8-92-26 (59556) तथोक्ते देवदेवाभ्यां सहस्राक्षोऽब्रवीद्वचः। आमन्त्र्य सर्वभूतानि ब्रह्मेशानानुशासनात्॥ 8-92-27 (59557) श्रुतं भवद्भिर्यत्प्रोक्तं भगवद्भ्यां जगद्धितम्। तत्तथा व्येतु ते रोगः शमाप्नुत विमन्यवः॥ 8-92-28 (59558) इति श्रुत्वेन्द्रवचनं सर्वभूतानि मानिष। विस्मितान्यभवन्राजन्पूजयाञ्चक्रिरे तदा। नोचुस्तदा जयं तुल्यं तयोः पुरुषसिंहयोः॥ 8-92-29 (59559) व्यसृजंश्च सुगन्धीनि पुष्पवर्षाणि हर्षिताः। नानारूपाणि विबुधा देवतूर्याण्यवादयन्॥ 8-92-30 (59560) दिदृक्षवश्चाप्रतिमं द्वैरथं नरसिंहयोः। विस्मयोत्फुल्लनयना नान्या बुबुधिरे क्रियाः॥ ॥ 8-92-31 (59561) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे द्विनवतितमोऽध्यायः॥ 92 ॥

8-93-0 (59562) सञ्जय उवाच। 8-93-0x (5055) रथौ तयोः श्वेतहयौ दिव्यौ युक्तौ महास्वनौ। समास्थितौ लोकवीरौ शङ्खान्दध्मुः पृथक्पृथकम्। वासुदेवार्जुनौ वीरौ कर्णशल्यौ च भारत॥ 8-93-1 (59563) तद्भीरुसन्त्रासकरं युद्धं समभवत्तदा। अन्योन्यस्पांधेनोरुग्रं शक्रशम्बरयोरिव॥ 8-93-2 (59564) तयोर्ध्वजौ हि विमलौ शुशुभाते रथे स्थितौ। राहुकेतू यथाऽऽकाशे उदितौ जगतः क्षये॥ 8-93-3 (59565) कर्णस्याशीविषनिभा रत्नसारमयी दृढ़ा। पुरन्दरधनुः प्रख्या हस्तिकक्ष्या विराजते॥ 8-93-4 (59566) कपिश्रेष्ठस्तु पार्थस्य व्यादितास्य इवान्तकः। दंष्ट्राभिर्भीषयन्भाभिर्दुर्निरीक्ष्यो रविर्यथा॥ 8-93-5 (59567) युद्धाभिलाषुको भूत्वा ध्वजो गाण्डीवधन्वनः। कर्णध्वजमुपातिष्ठत्स्वस्थानाद्वेगवान्कपिः॥ 8-93-6 (59568) उत्पत्य च महावेगः कक्ष्यामभ्याहनत्तदा। नखैश्च दशनैश्चैव गरुडः पन्नगं यथा॥ 8-93-7 (59569) सा किङ्किणीकाभरणा कालपाशोपमा तदा। अभ्यद्रवत्सुसंरब्धा हस्तिकक्ष्याऽथ तं कपिम्॥ 8-93-8 (59570) तयोर्घोरतरे युद्धे द्वैरथे द्यूत आहिते। प्राकुर्वतां ध्वजौ युद्धं पूर्वं पूर्वतरं तदा॥ 8-93-9 (59571) हया हयानभ्यहेषन्स्पर्धमानाः परस्परम्। अविध्यत्पुण्डरीकाक्षः शल्यं नयनसायकैः। शल्यश्च पुण्डरीकाक्षं तथैवाभिसमैक्षत॥ 8-93-10 (59572) तत्राजयद्वासुदेवः शल्यं नयनसायकैः। कर्णं चाप्यजयदृष्ट्या कुन्तीपुत्रो धनञ्जयः॥ 8-93-11 (59573) अयाब्रवीत्सूतपुत्रः शल्यमाभाष्य सस्मितम्॥ 8-93-12 (59574) यदि पार्थो रणे हन्यादद्य मामिह कर्हिचित्। किं करिष्यसि सङ्घामे शल्य सत्यमथोच्यताम्॥ 8-93-13 (59575) शल्य उवाच। 8-93-14x (5056) यदि कर्ण रणे हन्यादद्य त्वां श्वेतवाहनः। उभावेकरयेनाहं हन्यां माधवपाण्डवौ॥ 8-93-14 (59576) सञ्जय उवाच। 8-93-15x (5057) एवमेव तु गोविन्दमर्जुनः प्रत्यभाषत। तं प्रहस्याब्रवीत्कृष्णः पार्थं परमिदं वचः॥ 8-93-15 (59577) पतेद्दिवाकरः स्थानाच्छीर्येद्भूमिरनेकधा। शैल्यमग्निरियान्न त्वां हन्यात्कार्णो धनञ्जय॥ 8-93-16 (59578) यदि चैतत्कथञ्चित्स्याल्लोकपर्यसनं भवेत्। हन्यां कर्णं तथा शल्यं बाहुभ्यामेव संयुगे॥ 8-93-17 (59579) इति कृष्णवचः श्रुत्वा प्रहसन्कपिकेतनः। अर्जुनः प्रत्युवाचेदं कृष्णमक्लिष्टकारिणम्॥ 8-93-18 (59580) मम तावदपर्याप्तौ कर्णशल्यौ जनार्दन। सपताकध्वजं कर्णं सशल्यरथवाजिनम्॥ 8-93-19 (59581) सच्छत्रकवचं चैव सशक्तिशरकार्मुकम्। द्रष्टाऽस्यद्य रणे कृष्ण शरैश्छिन्नमनेकधा॥ 8-93-20 (59582) अद्यैव सरथं साश्वं सशक्तिकवचायुधम्। सञ्चूर्णितमिवारण्ये वृक्षं पश्याद्य दन्तिना॥ 8-93-21 (59583) अद्य राधेयभार्याणां वैधव्यं समुपस्थितम्। ध्रुवं स्वप्नेष्वनिष्टानि ताभिर्दृष्टानि माधव॥ 8-93-22 (59584) द्रष्टासि ध्रुवमद्यैव विधवाः कर्णयोषितः। न हि मे शाम्यते मन्युर्यदनेन पुरा कृतम्॥ 8-93-23 (59585) कृष्णां सभागतां दृष्ट्वा मूढेनादीर्घदर्शिना। अस्मांस्तथाऽवहसता क्षिपता च पुनःपुनः॥ 8-93-24 (59586) अद्य द्रष्टासि गोविन्द कर्णमुन्मथितं मया। वारणेनेव मत्तेन पुष्पितं गजतीरुहम्॥ 8-93-25 (59587) अद्य ता मधुरा वाचः श्रोतासि मधुसूदन। दिष्ट्या जयसि वार्ष्णेय इति कर्णे निपातिते॥ 8-93-26 (59588) अद्याभिमन्युजननीं प्रहृष्टः सांत्वयिष्यसि। कुन्तीं पितृष्वसारं च प्रहृष्टः सन् जनार्दन॥ 8-93-27 (59589) अद्य बाष्पमुखीं कृष्णां सान्त्वयिष्यसि माधव। वाग्भिश्चामृतकल्पाभिर्धर्मराजं च पाण्डवम्॥ ॥ 8-93-28 (59590) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे त्रिनवतितमोऽध्यायः॥ 93 ॥

8-94-0 (59591) सञ्जय उवाच। 8-94-0x (5058) तद्देतनागासुरसिद्धयक्षै-- र्गन्धर्वरक्षोप्सरसां च सङ्घैः। ब्रह्मर्षिराजर्षिसुपर्णजुष्टं बभौ वियद्विस्मयनीयरूपम्॥ 8-94-1 (59592) नानद्यमानं निनदैर्मनोज्ञै-- र्वादित्रगीतस्तुतिनृत्यहासैः। सर्वेऽन्तरिक्षं ददृशुर्मनुष्याः खस्थाश्च तद्विस्मयनीयरूपम्॥ 8-94-2 (59593) ततः प्रहृष्टाः कुरुपाण्डुयोधा वादित्रशङ्खस्वनसिंहनादैः। विनादयन्तो वसुधां दिशश्च स्वनेन सर्वान्द्विषतो निजघ्नुः॥ 8-94-3 (59594) नराश्वमातङ्गरथैः समाकुलं शरासिशक्त्यृष्टिनिपातदुःसहम्। अभीरुजुष्टं हतदेहसङ्कुलं रणाजिरं लोहितमाबभौ तदा॥ 8-94-4 (59595) [बभूव युद्धं कुरुपाण्डवानां यथा सुराणामसुरैः सहाभवत्।] तथा प्रवृते तुमुले सुदारुणे धनञ्जयश्चाधिरथिश्च सायकैः। दिशश्च सैन्यं च शितैरजिह्मगैः परस्परं प्रावृणुतां सुदंशितौ॥ 8-94-5 (59596) ततस्त्वदीयाश्च परे च सायकैः कृतेऽन्धकारे ददृशुर्न किञ्चन। भयातुरा एकरथौ समाश्रयं-- स्ततोऽभवत्त्वद्भुतमेव सर्वतः॥ 8-94-6 (59597) ततोऽस्त्रमस्त्रेण परस्परं तौ विधूय वाताविव पूर्वपश्चिमौ। घनान्धकारे वितते तमोनुदौ यथोदितौ तद्वदतीव रेजतुः॥ 8-94-7 (59598) न चाभिसर्तव्यमिति प्रचोदिताः परे त्वदीयाश्च तथाऽवतस्थिरे। महारथौ तौ परिवार्य सर्वतः सुरासुराः शम्बरवासवाविव॥ 8-94-8 (59599) मृदङ्गभेरीपणवानकस्वनै-- र्निनादिते वाहनशङ्खनिस्वनैः। तौ सिंहनादैर्बभतुर्नरोत्तमौ पतङ्गचन्द्राविव दुःसहावुभौ॥ 8-94-9 (59600) महाधनुर्मण्डुलमध्यगावुभौ सुवर्चसौ बाणसहस्रदीधिती। दिधक्षमाणौ सचराचरं जग-- द्युगान्तसूर्याविव दुःसहौ रणे॥ 8-94-10 (59601) उभावजेयावहितान्तकावुभा-- वुभौ जिघांसू कृतिनौ परस्परम्। महाहवे वीतभयौ समीयतु-- र्महेन्द्रजम्भाविव कर्णपाण्डवौ॥ 8-94-11 (59602) ततो महास्त्राणि महाधनुर्धरौ विमुञ्चमानाविषुभिर्भयानकैः। नराश्वनागानमितान्निजघ्नतुः परस्परं चापि महारथौ नृप॥ 8-94-12 (59603) ततो विसस्रुः पुनरर्दिता नरा नरोत्तमाभ्यां कुरुपाण्डवाश्रयाः। सनागपत्त्यश्वरथा दिशो द्रुता-- स्तथा यथा सिंहहता वनौकसः॥ 8-94-13 (59604) ततस्तु दुर्योधनभोजसौबलाः कृपो गुरोश्चापि सुतो महाहवे। महारथाः पञ्च धनञ्जयाच्युतौ शरैः शरीरार्तिकरैरताडयन्॥ 8-94-14 (59605) धनूंषि तेषामिषुधीन्ध्वजान्हया-- न्रथांश्च सूतांश्च धनञ्जयः शरैः। समं प्रमध्याशु परान्समन्ततः शरोत्तमैर्द्वादशभिन्न सूतजम्॥ 8-94-15 (59606) अथाभ्यधावंस्त्वरिताः शतं रथाः शतं गजाश्चार्जुनमाततायिनः। शकास्तुषारा यवनाश्च सादिनः सहैव काम्भोजवरैर्जिघांसवः॥ 8-94-16 (59607) वरायुधान्पाणिगतैः शरैः सह क्षुरैर्न्यकृन्तत्प्रपतञ्शिरांसि च। हयांश्च नागांश्च रथांश्च युध्यतो धनञ्जयऋ शत्रुगणान्क्षितौ क्षिणौत्॥ 8-94-17 (59608) ततोऽन्तरिक्षे सुरतूर्यनिःस्वनाः ससाधुवादा हृषितैः समीरिताः। निपेतुरप्युत्तमपुष्पवृष्टयः सुरूपगन्धाः पवनेरिताः शुभाः॥ 8-94-18 (59609) तदद्भुतं देवमनुष्यसाक्षिकं समीक्ष्य भूतानि विसिस्मियुस्तदा। तवात्मजः सूतसुतश्च न व्यथां न विस्मयं जग्मतुरेकनिश्चयौ॥ 8-94-19 (59610) अथाब्रवीद्द्रोणसुतस्तवात्मजं करं करेण प्रतिपीड्य सान्त्वयन्। प्रसीद दुर्योधन शाम्य पाण्डवै-- रलं विरोधेन धिगस्तु विग्रहम्॥ 8-94-20 (59611) हतो गुरुर्ब्रह्मसमो महास्त्रवि-- त्तथैव भीष्मप्रमुखा महारथाः। अहं त्ववध्यो मम चापि मातुलः प्रशाधि राज्यं सह पाण्डवैश्चिरम्॥ 8-94-21 (59612) धनञ्जयः स्यास्यति वारितो मया जनार्दनो नैव विरोधमिच्छति। युधिष्ठिरो भूतहिते रतः सदा वृकोदरस्तद्वशगस्तथा यमौ॥ 8-94-22 (59613) त्वया तु पार्थैश्च कृते च संविदे प्रजाः शिवं प्राप्नुयुरिच्छया तव। व्रजन्तु शेषाः स्वपुराणि पार्थिवा निवृत्तवैराश्च भवन्तु सैनिकाः। न चेद्वचः श्रोष्यसि मे नराधिप ध्रुवं हि तप्तोऽसि हतोऽरिभिर्युधि॥ 8-94-23 (59614) वृद्धं पितरमालोक्य गान्धारीं च यशस्विनीम्। कृपालुर्धर्मराजो हि याचितः शममेष्यति॥ 8-94-24 (59615) यथोचितं च वै राज्यमनुज्ञास्यति ते प्रभुः। विपश्चित्सुमतिर्वीरः सर्वशास्त्रार्थतत्त्ववित्॥ 8-94-25 (59616) वैरं नेष्यति धर्मात्मा स्वजने नास्त्यतिक्रमः। न विग्रहमतिः कृष्णा स्वजने प्रतिनन्दति॥ 8-94-26 (59617) भीमसेनार्जुनौ चोभौ माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ। वासुदेवमते चैव पाण्डवस्य च धीमतः। स्थास्यन्ति पुरुषव्याघ्रास्तयोर्वचनगौरवात्॥ 8-94-27 (59618) रक्ष दुर्योधनात्मानमात्मा सर्वस्य भाजनम्। जीवने यत्नमातिष्ठ जीवन्भद्राणि पश्यति॥ 8-94-28 (59619) राज्यं श्रीश्चैव भद्रं ते जीवमाने च कल्पते। मृतस्य तु खलु कौरव्य नैव राज्यं कुतः सुखम्॥ 8-94-29 (59620) लोकवृत्तमिदं वृत्तं प्रवृत्तं पश्य भारत। शाम्य त्वं पाण्डवैः सार्धं शेषं रक्ष कुलस्य च॥ 8-94-30 (59621) मा भूत्स कालः कौरव्य यदाऽहमहितं वचः। ब्रूयां कामं महाबाहो माऽवमंस्था वचो मम॥ 8-94-31 (59622) धर्मिष्ठमिदमत्यर्थं राज्ञश्चैव कुलस्य च। एतद्धि परमं श्रेयः कुरुवंशस्य वृद्धये। प्रयाहि तं च गान्धारे कुलस्य च सुखावहम्॥ 8-94-32 (59623) पथ्यमायतिसंयुक्तं कर्णोऽप्यर्जुनमाहवे। न जेष्यति नरव्याघ्र इति मे निश्चिता मतिः॥ 8-94-33 (59624) रोचतां ते नरश्रेष्ठ ममैतद्वचनं शुभम्। अतोऽन्यथा हि राजेन्द्र विनाशः सुमहान्भवेत्॥ 8-94-34 (59625) इदं च दृष्टं जगता सह त्वया कृतं यदेकेन किरीटमालिना। यथा न कुर्याद्बलभिन्न चान्तको न च प्रचेता भगवान्न यक्षराट्॥ 8-94-35 (59626) अतोऽपि भूयान्स्वगुणैर्धनञ्जयो न चातिवर्तिष्यति मे वचोऽखिलम्। तवानुयात्रां च सदा करिष्यति प्रसीद राजेन्द्र शमं त्वमाप्नुहि॥ 8-94-36 (59627) ममाभिमानः परमः सदा त्वयि ब्रवीम्यतस्त्वां परमाच्च सौहृदात्। निवारयिष्यामि च कर्णमाहवे महान्हि मेऽस्ति प्रणयोऽथ सूतजे॥ 8-94-37 (59628) वदन्ति मैत्रीं सहजां विचक्षणा-- स्तथैव साम्ना च धनेन चार्जिताम्। प्रतापतश्चोपनतां चतुर्विधां तदस्ति सर्वं तव पाण्डवेषु॥ 8-94-38 (59629) निसर्गतस्ते तव वीर बान्धवाः पुनश्च साम्ना हितमाप्नुयुः प्रभो। त्वयि प्रसन्ने यदि मित्रतां गते हितं कृतं स्याज्जगतस्त्वयाऽतुलम्॥ 8-94-39 (59630) इतीदमुक्तः सुहृदा वचो हितं विचिन्त्य निःश्वस्य च दुर्मनाऽब्रवीत्। यथा भवानाह सखे तथैव त-- न्ममापि विज्ञापयतो वचः शृणु॥ 8-94-40 (59631) निहत्य दुःशासनमुक्तवान्बहु प्रहस्य शार्दूलवदेष दुर्मतिः। वृकोदरस्तद्वृदये मम स्थितं न तत्परोक्षं भवतः कुतः शमः॥ 8-94-41 (59632) न चापि कर्णं प्रसहेद्रणेऽर्जुनो महागिरिं मेरुमिवोग्रमारुतः। न चाश्वसिष्यन्ति पृथात्मजा मयि प्रसह्य वैरं बहुशो विचिन्त्य॥ 8-94-42 (59633) न चापि कर्णं गुरुपुत्र संयुगा-- दुपारमेत्यर्हसि वीर भाषितुम्। श्रमेण युक्तो महताद्य फल्गुन-- स्तमेष कर्णः प्रसभं हनिष्यति॥ 8-94-43 (59634) `वसुन्धरायाः परिवर्तनं भवे-- द्व्रजेच्च शोषं मकरालयोऽर्णवः। प्लवेयुरप्यद्रिवरा महाम्बुधौ न चार्जुनो जेष्यति कर्णमाहवे॥ 8-94-44 (59635) अपां पृथिव्या नभसो नभस्वतः सुतिग्मदीप्तेश्च हिरण्यरेतसः। अभाव एषामपि सर्वतो भवे-- न्न चार्जुनो जेष्यति कर्णमाहवे'॥ 8-94-45 (59636) तमेवमुक्त्वाऽप्यनुनीय चासकृ-- त्तवात्मजः स्वाननुशास्ति सैनिकान्। द्रुतं घ्नताभिद्रवताहितानिमा-- नहीनसत्वाः किमु जोषमासते॥ ॥ 8-94-46 (59637) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे चतुर्नवतितमोऽध्यायः॥ 94 ॥

8-95-0 (59638) सञ्जय उवाच। 8-95-0x (5059) तौ शङ्खभेरीनिनदे समृद्धे समीयतुः श्वेतहयौ नराग्र्यौ। वैकर्तनः सूतपुत्रोऽर्जुनश्च दुर्मन्त्रिते ते ससुतस्य राजन्॥ 8-95-1 (59639) `आशीविषावग्निमिवोत्सृजन्तौ तथा मुखाभ्यामभिनिः श्वसन्तौ। यशस्विनौ जज्वलतुर्मृधे तदा घृतावसिक्ताविव हव्यवाहौ'॥ 8-95-2 (59640) यथा गजौ हैमवतौ प्रभिन्नौ प्रवृद्धदन्ताविव वासितार्थे। तथा समाजग्मतुरुग्रवीर्यौ धनञ्जयश्चाधिरथिश्च वीरौ॥ 8-95-3 (59641) बलाहकेनेव महाबलाहको यदृच्छया वा गिरिणा यथा गिरिः। तथा धनुर्ज्यातलनेमिनिःस्वनौ समीयतुस्ताविषुवर्षवर्षिणौ॥ 8-95-4 (59642) शरास्त्रशक्त्यृष्टिगदासिसर्पौ रोषानिलोद्वूतमहोर्मिमालौ। यथाऽचलौ द्वौ चलतस्तथा तौ यथाऽर्णवौ चाशु चतुर्युगान्ते'॥ 8-95-5 (59643) प्रवृद्धशृङ्गद्रुमवीरुदोषधी प्रवृद्वनानाविधनिर्झरौघौ। यथाऽचलौ वा चलितौ महाजलै-- स्तथा महास्त्रैरितरेतरं हतः॥ 8-95-6 (59644) स सन्निपातो रथयोर्महानभू-- त्सुरेशवैरोचनयोर्यथा पुरा। शरैर्विनुन्नाश्वनियन्तृदेहयोः सुदुःसहास्त्रैः परिभिन्नदेहयोः॥ 8-95-7 (59645) प्रभूतपद्मोत्पलमत्स्यकच्छपौ महाहदौ पक्षिगणानुनादितौ। सुसन्निकृष्टावनिलोद्धतौ यथा तथा रथौ तौ ध्वजिनौ समीयतुः॥ 8-95-8 (59646) उभौ महेन्द्रस्य समानविक्रमा-- वुभौ महेन्द्रप्रतिमौ महारथौ। महेन्द्रवज्रप्रतिमैश्च सायकै-- र्महेन्द्रवृत्राविव सम्प्रजघ्नतुः॥ 8-95-9 (59647) सनागपत्त्यश्वरथे उभे बले विचित्रवर्माभरणाम्बरायुधे। चकम्पतुश्चोन्नदतुश्च विस्मया-- द्धरा वियच्चार्जुनकर्णसङ्गमे॥ 8-95-10 (59648) भुजाः सवस्त्राङ्गुलयः समुच्छ्रिताः ससिंहनादैर्हृषितैर्दिदृक्षुभिः। यदाऽर्जुनं मत्त इव द्विपो द्विपं समभ्ययादाधिरथिर्जिघांसया॥ 8-95-11 (59649) उदक्रोशन्सोमकास्तत्र पार्थं त्वरस्व याह्यर्जुन भिन्धि कर्णम्। छिन्ध्यस्य मूर्धानमलं चिरेण श्रद्धां च राज्याद्वृतराष्ट्रसूनोः॥ 8-95-12 (59650) तथाऽस्माकं बहवस्तत्र योधाः कर्णं तथा याहि याहीत्यवोचन्। जह्यर्जुनं कर्ण ततः सुदीनाः पुनर्वनं यान्त्वचिराय पार्थाः॥ 8-95-13 (59651) कर्णोऽथ पूर्वं दशभिः पृषत्कै-- र्गाण्डीवधन्वानमविध्यदाशु। जघान तं चापि ततः किरीटी शरैस्तदाष्टादशभिः सुमुक्तैः॥ 8-95-14 (59652) पुनश्च कर्णस्त्वरितोऽपि पार्थं रथेषुभिस्तं दशभिर्जघान। तं चापि पार्थो दशभिः शिताग्रैः कक्ष्यान्तरे तीक्ष्णमुखैरविध्यत्॥ 8-95-15 (59653) कर्णस्ततो भारत साम्पराये घोरेऽतिवेलं रणसंविमर्दी। जघान पार्थं नवभिः शिताग्रैः कक्ष्यान्ते नागमिव प्रभिन्नम्॥ 8-95-16 (59654) ततोऽपराभ्यां युधि सूतपुत्रो द्वाभ्यां क्षुराभ्यां हरिमाशुकारी। समाजघान त्वरया महात्मा यथा सुरेन्द्रं नमुचिः प्रसह्य॥ 8-95-17 (59655) तं पाण़्डवः पञ्चभिरायसाग्रै-- राकर्णपूर्णैर्निजघान कर्णम्। ते शोणितं तस्य पपुस्तदानीं कालस्य दूता इव पार्थबाणाः॥ 8-95-18 (59656) कर्णोऽपि पार्थं सह वासुदेवं समाचिनोद्भारत वत्सदन्तैः। परस्परं तौ विशिखैः प्रमुक्तै-- स्ततक्षतुः सूतपुत्रोऽर्जुनश्च॥ 8-95-19 (59657) परस्परं छिद्रदिदृक्षया च सुभीममभ्याययतुः प्ररुष्टौ॥ 8-95-20 (59658) ततोऽस्त्रमाग्नेयममित्रतापनं मुमोच कर्णाय सुरेश्वरात्मजः। धनञ्जयात्संयुगमूर्ध्नि निःसृतं तदा प्रजज्वाल तदस्त्रमुत्तमम्॥ 8-95-21 (59659) समीक्ष्य कर्णो ज्वलनास्त्रमुद्यतं स वारुणं तत्प्रशमार्थमाहवे। समुत्सृजत्सूतपुत्रः प्रतापवान् स तेन वह्निं शमयाञ्चकार॥ 8-95-22 (59660) वलाहकास्त्रेण दिशस्तरस्वी चकार सर्वास्तिमिरेण संवृताः। अपावहन्मेघगणांस्ततस्तान् समीरणास्त्रेण समीरितेन॥ 8-95-23 (59661) ततः सोऽस्त्रं दयितं देवराज्ञः प्रादुश्चक्रे वज्रममित्रतापनः। गाण्डीवज्या विमृशंश्चातिमन्यु-- र्धनञ्जयः शत्रुसङ्घप्रमाथी॥ 8-95-24 (59662) नाराचनालीकवराहकर्णा गाण्डीवतः प्रादुरासन्सुतीक्ष्णाः। सहस्रशो वज्रसमानवेगा-- स्ते सर्वतः पर्यधावन्त घोराः॥ 8-95-25 (59663) पार्थेषवः कर्णरथं विलग्ना अधोमुखाः पक्षिगणा दिनान्ते। निशानिकेतार्थमिवाशु वृक्षं जग्राह तान्सूतपुत्रः पृषत्कैः॥ 8-95-26 (59664) क्षिप्तांस्तथा पाण्डवबाणसङ्घा-- नमृष्यमाणस्य धनञ्जयस्य। रणाजिरे त्वन्तकतुल्यकर्मा वैकर्तनो रोषपरीतचेताः॥ 8-95-27 (59665) ज्योतिष्प्रभां यद्वदुपागतः स-- न्दिवाकरो नाशयते क्षणेन। पार्थस्य तान्बाणगणान्समग्रा-- न्व्यनाशयद्युध्यत एव कर्णः॥ 8-95-28 (59666) रोषात्प्रदीप्तः सुमहाविमर्दे भीमस्ततोऽक्रुध्यददीनसत्वः। पाणिं स्वपाणौ स विनिष्पिष्य रोषा-- दमर्षितो वाक्यमुवाच पार्थम्॥ 8-95-29 (59667) त्वां सूतपुत्रो नु कथं किरीटि-- न्रथेषुभिर्हन्ति शिताग्रधारैः। धृत्या हि भूतानि ययाऽजयस्त्वं ग्रासं ददत्खाण्डवे पावकाय॥ 8-95-30 (59668) धृत्या तया सूतपुत्रं जहि त्व-- महं वैनं गदया पोथयिष्ये। समेत्य पार्थं सुनृशंसवादी जीवन्नायं यास्यति कालपक्वः॥ ॥ 8-95-31 (59669) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे म़ञ्जनवतितमोऽध्यायः॥ 95 ॥

8-96-0 (59670) सञ्जय उवाच। 8-96-0x (5060) अथाब्रवीच्चक्रधरोऽपि पार्थं दृष्ट्वा रथेषून्प्रतिहन्यमानान्। अमूमुषत्पश्यत एव तेऽद्य ह्यस्त्राणि कर्णोऽस्त्रगणैः किरीटिन्॥ 8-96-1 (59671) स पार्थ किं मुह्यसि वेत्सि चैव ता-- न्दृष्ट्वा समेतान्नदतः कुरूस्त्वम्। कर्णं पुरस्कृत्य विदुर्हि सर्वे तवास्त्रमस्त्रैर्विनिहन्यमानम्॥ 8-96-2 (59672) यया धृत्या तामसं जघ्निवांस्त्वं तत्संयुगे तामसांश्चातिघोरान्। दम्भोद्भवं चासुरमाहवे त्वं दर्पोत्सिक्तं वीर्यवन्तं किरीटिन्। तया धृत्या त्वं जहि कर्णमद्य पार्थाहवे त्यक्तुमस्त्रं समर्थः॥ 8-96-3 (59673) अनेन चाशु क्षुरनेमिनाद्य मया विसृष्टेन सुदर्शनेन। छिन्ध्यस्य मूर्धानमरेः प्रसह्य वज्रेण शक्रो नमुचेरिवारेः॥ 8-96-4 (59674) किरातरूपी भगवान्यया च त्वया महात्मा परितोषितोऽभूत्। स तां पुनर्वीर धृतिं गृहीत्वा सहानुबन्धं जहि सूतपुत्रम्॥ 8-96-5 (59675) ततो महीं सागरमेखलां त्वं सपत्तगा ग्रामवतीं समृद्धाम्। प्रयच्छ राज्ञे निहतारिसङ्घां यशश्च पार्थातुलमाप्नुहि त्वम्॥ 8-96-6 (59676) कर्णं पुरस्कृत्य नदन्तिं सर्वे तवास्त्रमग्र्यं प्रतिहत्य वीराः। कुरु प्रयत्नं भरतप्रवीर द्रवन्त्यमी सृञ्जयाः सोमकाश्च। दृष्ट्वाथ कर्णं समरे प्रहृष्टं त्वां चापि दृष्ट्वा परिहीयमानम्॥ 8-96-7 (59677) सञ्जय उवाच। 8-96-8x (5061) सञ्चोदितो भीमजनार्दनाभ्यां स्मृत्वा तदात्मानमवेत्य सर्वम्। इहात्मनश्चागमने विदित्वा प्रयोजनं केशवमित्युवाच॥ 8-96-8 (59678) प्रादुष्करोभ्येष महास्त्रमुग्रं शिवाय लोकस्य वधाय सौतेः। तन्मेऽनुजानातु भवान्सुराश्च ब्रह्मा शिवो ब्रह्मविदश्च सर्वे॥ 8-96-9 (59679) इति स्मोक्त्वा पाण्डवः सव्यसाची नमस्कृत्वा ब्रह्मणे सोऽमितात्मा। अनुत्तमं ब्राह्ममसह्यमस्त्रं प्रादुश्चक्रे मनसा यद्विधेयम्॥ 8-96-10 (59680) ततो दिशश्च प्रदिशश्च सर्वाः समावृणोत्सायकैर्भूरितेजाः। गाण्डीवमुक्तैर्भुजगैरिवोग्रै-- र्दिवाकरांशुप्रतिमैर्ज्वलद्भिः॥ 8-96-11 (59681) सृष्टास्तु बाणा भरतर्षभेण शतं शतं भीममुखाः सुतीक्ष्णाः। प्राच्छादयन्कर्णरथं क्षणेन युगान्तकालार्ककरप्रकाशाः॥ 8-96-12 (59682) वैकर्तनेनाशु तदाजिमध्ये सहस्रशो बाणगणा विसृष्टाः। ते चाक्षयाः पाण्डवमभ्युपेयुः पर्जन्यसृष्टा इव वारिधाराः॥ 8-96-13 (59683) ततः स कृष्णं च किरीटिनं च वृकोदरं चाप्रतिमप्रभावः। त्रिभिस्त्रिभिर्भीमबलो निहत्य ननाद घोरं महता स्वनेन॥ 8-96-14 (59684) ततः स बाणाभिहतः किरीटी भीमं तथा प्रेक्ष्य जनार्दनं च। अमृष्यमाणः पुनरेव पार्थः शरान्दशाष्टौ सममुद्ववर्ष॥ 8-96-15 (59685) स केतुमेकेन शरेण विद्ध्वा शल्यं चतुर्भिस्त्रिभिरेव कर्णम्। ततः सुमुक्तैर्दशभिर्जघान सेनापतिं काञ्चनवर्मनद्वम्॥ 8-96-16 (59686) स राजपुत्रो विशिरा विबाहु-- र्विवाजिसूतो विधनुर्विकेतुः। अथो रथाग्रादपतत्प्ररुग्णः परश्वथैः साल इवावकृत्तः॥ 8-96-17 (59687) पुनश्च कर्णं त्रिभिरष्टभिश्च द्वाभ्यां चतुर्भिर्दशभिश्च विद्धा। चतुश्शतं द्विरदानां निपात्य रथाञ्जघानाष्टरथान्किरीटि। सहस्रमश्वांश्च पुनश्च सादी-- नष्टौ सहस्राणि च पत्तिवीरान्॥ 8-96-18 (59688) दृष्ट्वा तु मुख्यावतिविध्यमानौ वरेषुभिः शूरवरावरिघ्नौ। कर्णं च पार्थं च नियम्य वाहा- न्सर्वे वरिष्ठाश्च ततोऽवतस्थुः॥ 8-96-19 (59689) प्रच्छादयामास ततः पृषत्कैः सघोषमाच्छिद्य च गाण्डिवज्याम्। अस्मिन्क्षणे फल्गुनं सूतपुत्रः समाचिनोत्क्षुद्रकाणां शतेन॥ 8-96-20 (59690) निर्मुक्तसर्पप्रतिमैश्च तीक्ष्णै-- स्तैलप्रघौतैः खगपत्रवाजैः। षष्ट्या बिभेदाशु च वासुदेवं तदन्तरे प्रात्वरन्सोमकाश्च॥ 8-96-21 (59691) ततो नवज्यां सुदृढां किरीटि स्वबाहुविक्षेपसहां प्रगृह्य। समादधे गाण्डिवे क्षिप्रकारी निमेषमात्रेण महाधनुष्मान्॥ 8-96-22 (59692) ज्याछेदनं ज्याविधानं च तस्य नैवावबुध्यत्सूतपुत्रो लघुत्वात्। पार्थस्य सङ्ख्ये द्विषतां निहन्तु-- स्तदद्भुतं तत्र बभूव राजन्॥ 8-96-23 (59693) पार्थोऽपि तां ज्यामवधाय तूर्णं शरासनज्यामाधिरथेर्विहत्य। सुसंरब्धः कर्णशरैः क्षताङ्गो रणे योधांस्तावकान्प्रत्यगृह्णात्॥ 8-96-24 (59694) नैवापत्पक्षिगणोऽन्तरिक्षे पार्थेन चास्त्रेण कृतेऽन्धकारे॥ 8-96-25 (59695) शल्यं तु पार्थो दशभिर्निमेषा-- द्भृशं तनुत्रे प्रहसन्नविध्यत्। ततः कर्णं द्वादशभिः पृषत्कै-- र्विद्ध्वा पुनः सप्तभिरप्यविध्यत्॥ 8-96-26 (59696) स पार्थबाणासनवेगनुन्नै-- र्दृढाहतः पत्रिभिरुग्रवेगैः। विभिन्नगात्रः क्षतजोक्षिताङ्गः कर्णो बभौ रुद्र इवान्तकाले॥ 8-96-27 (59697) ततस्त्रिभिस्तं त्रिदशाधिपोपमं शरैर्बिभेदाधिरथिर्धनञ्जयम्। शरांश्च पञ्च ज्वलनानिवोरगा-- न्प्रवेशयामास जिघांसुरच्युते॥ 8-96-28 (59698) सुवर्णचित्रं पुरुषोत्तमस्य वर्माथ भित्त्वाभ्यपतन्सुपुङ्खाः। वेगेन गां ते विविशुश्च राज-- न्स्नात्वा कर्णाऽभिमुखाः प्रतीयुः॥ 8-96-29 (59699) तान्पञ्चभल्लैर्दशभिः सुमुक्तै-- स्त्रिधात्रिधैकैकमथोच्चकर्त। धनञ्जयस्ते न्यपतन्पृथिव्यां यथाऽहयस्तार्क्ष्यमुखेन कृत्ताः॥ 8-96-30 (59700) ततः प्रजज्वाल किरीटमाली क्रोधेन कक्षं प्रदहन्निवाग्निः। स कर्णमाकर्णविकृष्टसृष्टैः शरैः शरीरान्तकरैर्ज्वलद्भिः। मर्मस्वविध्यत्स चचाल दुःखा-- द्धैर्यात्तुं तस्थावतिमात्रधैर्यः॥ 8-96-31 (59701) प्रादुश्चकाराथ शरान्महात्मा देहं विचिन्वन्निव सूतजस्य। शरास्तु ते काञ्चनचित्रपुङ्खाः सम्पेतुरुर्व्यां शतशो महान्तः॥ 8-96-32 (59702) ततः शरौघैः प्रदिशो दिशश्च रविप्रभाः कर्णरथश्च राजन्। अदृश्य आसीत्कुपिते धनञ्जये तुषारनीहारवृतो गिरिर्यथा॥ 8-96-33 (59703) सचक्ररक्षा अपि पृष्ठगोपाः कर्णस्य ये चापि पुरःसराश्च। भीता द्रवन्ति स्म निहन्यमाना महेषुभिः पार्थकरप्रणुन्नैः॥ 8-96-34 (59704) ततोऽर्जुनो वै भरतप्रवीरो महानुभावः समरे निहन्ता। सुयोधनेनानुमतान्विनिघ्न-- न्समुच्छ्रितान्सरथान्सारभूतान्॥ 8-96-35 (59705) गाण्डीवधन्वा द्विगुणं सहस्रं कुरुप्रवीरानृषभः कुरूणाम्। क्षणेन सर्वान्सरथान्ससूता-- न्निनाय राजन्क्षयमेकवीरः॥ 8-96-36 (59706) अथो पलायन्त विहाय कर्णं तवात्मजा ये कुरवश्च शिष्टाः। एतानवाकीर्य शरक्षतांश्च विलप्यमानांस्तनयान्विमृद्गन्॥ 8-96-37 (59707) सर्वे प्रणेशुः कुरवो विभग्नाः पार्थेषुभिः सम्परितप्यमानाः। सुयोधनेनाथ पुनर्वरिष्ठाः प्रचोदिताः कर्णरथानुयाने॥ 8-96-38 (59708) भोः क्षत्रियाः शूरतमास्तु सर्वे क्षत्रे च धर्मे निरताः स्थ यूयम्। न युक्तरूपं भवतां समीपा-- त्पलायनं कर्णमतिप्रहाय॥ 8-96-39 (59709) तवात्मजेनापि तथोच्यमाना नैवावतिष्ठन्त भयाद्विवर्णाः। क्षणेन नष्टाः प्रदिशो दिशश्च सर्वे ततः प्रेक्ष्य दिशो विशून्याः॥ 8-96-40 (59710) भयावदीर्णः कुरुभिर्विहीनः पार्थेषुभिः सम्परितप्यमानः। न विव्यधे भारत तत्र कर्णः प्रतीपमेवार्जुनमभ्यधावत्॥ ॥ 8-96-41 (59711) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे षण्णवतितमोऽध्यायः॥ 96 ॥

8-97-0 (59712) सञ्जय उवाच। 8-97-0x (5062) ततोऽपयाताः शरपातमात्र-- मवस्थिता वै कुरवो नरेन्द्र। विद्युत्प्रकाशं ददृशुः समन्ता-- द्वनञ्जयास्त्रं समुदीर्यमाणम्॥ 8-97-1 (59713) ततोऽग्रसत्सूतपुत्रोऽर्जुनस्य वियद्गतं घोरतरं शरैस्तत्। क्रुद्धेन पार्थेन शरं विसृष्टं वधाय कर्णस्य महाविमर्दे॥ 8-97-2 (59714) [उदीर्यमाणं स्म कुरून्दहन्तं सुवर्णपुङ्खैर्विशिखैर्ममर्द। कर्णस्त्वमोघेष्वसनं दृढज्यं विस्फारयित्वा विसृजञ्छरोघान्॥] 8-97-3 (59715) रामादुपात्तेन महामहिम्ना ह्याथर्वणेनारिविनाशनेन। तदर्जुनास्त्रं व्यधमद्दहन्तं पार्थं च बाणैर्निशितैरविध्यत्॥ 8-97-4 (59716) ततो विमर्दः सुमहान्बभूव तत्रार्जुनस्याधिरथेश्च राजन्। अन्योन्यमासादयतोः पृषत्कै-- र्विषाणघातैर्द्विपयोरिवाजौ॥ 8-97-5 (59717) ततोऽस्त्रसङ्घातसमावृतं तदा बभूव राजंस्तुमुलं रणाजिरम्। यत्कर्णपार्थौ शरवृष्टिसङ्घै-- र्निरन्तरं चक्रतुरम्बरं तदा॥ 8-97-6 (59718) [ततो जालं बाणमयं महान्तं सर्वेऽद्राक्षुः कुरवः सोमकाश्च। नान्यं च भूतं ददृशुस्तदा ते बाणान्धकारे तुमुलेऽथ किञ्चित्॥ 8-97-7 (59719) तौ सन्दधानावनिशं च राजन्। समस्यन्तौ चापि शराननेकान्। सन्दर्शयेतां युधि मार्गान्विचित्रा-- न्धनुर्धरौ तौ विविधैः कृतास्त्रैः॥ 8-97-8 (59720) तयोरेवं युध्यतोराजिमध्ये सूतात्मजोऽभूदधिकः कदाचित्। पार्थः कदाचित्त्वधिकः किरीटि वीर्यास्त्रमायाबलपौरुषेण॥ 8-97-9 (59721) दृष्ट्वा तयोस्तं युधि सम्प्रहारं परस्परस्यान्तरमीक्षमाणयोः। घोरं तयोर्दुर्विषहं रणेऽन्यै-- र्योधाः सर्वे विस्मयमभ्यगच्छन्॥ 8-97-10 (59722) ततो भूतान्यन्तरिक्षस्थितानि तौ कर्णपार्थौ प्रशशंसुर्नरेन्द्र। भोः कर्ण साध्वर्जुन साधु चेति वियत्सु वाणी श्रूयते सर्वतोपि॥ 8-97-11 (59723) तस्मिन्विमर्दे रथवाजिनागै-- स्तदाऽभिघातैर्दलिते हि भूतले। ततस्तु पातालतले शयानो नागोऽश्वसेनः कृतवैरोऽर्जुनेन॥ 8-97-12 (59724) राजंस्तदा खाण्डवदाहमुक्तो विवेश कोपाद्वसुधातले यः। अथोत्पपातोर्ध्वगतिर्जवेन सन्दृश्य कर्णार्जुनयोर्विमर्दम्॥ 8-97-13 (59725) अयं हि कालोस्य दुरात्मनो वै पार्थस्य वैरप्रतियातनाय। सञ्चिन्त्य तूर्णं प्रविवेश चैव कर्णस्य राजन्शररूपधारी॥ 8-97-14 (59726) ततोस्त्रसङ्घातसमाकुलं तदा बभूव जन्यं विततांशुजालम्। तत्कर्णपार्थो शरसङ्घवृष्टिभि-- र्निरन्तरं चक्रतुरम्बरं तदा॥ 8-97-15 (59727) तद्बाणजालैकमयं महान्तं सर्वेऽत्रसन्कुरवः सोमकाश्च। नान्यत्किञ्चिद्ददृशुः सम्पतद्वै बाणान्धकारे तुमुलेऽतिमात्रम्॥ 8-97-16 (59728) ततस्तौ पुरुषव्याघ्रौ सर्वलोकधनुर्धरौ। त्यक्तप्राणौ रणे वीरो युद्धश्रममुपागतौ॥ 8-97-17 (59729) समुत्क्षेपैर्वीक्षमाणौ सिक्तौ चन्दनवारिणा। सवालव्यजनैर्दिव्यैर्दिविस्थैरप्सरोगणैः। शक्रसूर्यकराब्जाभ्यां प्रमार्जितमुखावुभौ॥ 8-97-18 (59730) कर्णोऽथ पार्थं न विशेषयद्यदा भृशं च पार्थेन शराभितप्तः। ततस्तु वीरः शरविक्षताङ्गो दध्रे मनो ह्येकशयस्य तस्य॥] 8-97-19 (59731) ततो रिपुघ्नं समधत्त कर्णः सुसञ्चितं सर्पमुखं ज्वलन्तम्। रौद्रं शरं सन्नतमुग्रधौतं पार्थार्थमित्येव चिराभिगुप्तम्॥ 8-97-20 (59732) सदार्चितं चन्दनचूर्णशायितं सुवर्णतूणीरशयं महार्चिषम्। आकर्णपूर्णं विचकर्ष कर्णो विमोक्तुकामः शरमुग्रवेगम्॥ 8-97-21 (59733) प्रदीप्तमैरावतवंशसम्भवं शिरो जिहीर्षुर्युधि सव्यसाचिनः। ततः प्रजज्वाल दिशो नभश्च उल्काश्च घोराः शतशः प्रपेतुः॥ 8-97-22 (59734) तस्मिंस्तु नागे धनुषि प्रयुक्ते हाहाकृता लोकपालाः सशक्राः॥ 8-97-23 (59735) स सूतपुत्रस्तमपाङ्गदेशे अवाङ्मुखं सन्धयति स्म रोषात्। न तं स्म जानाति महानुभाव-- मपाङ्गदेशेऽभिनिविष्टमाजौ॥ 8-97-24 (59736) [न चापि तं बुबुधे सूतपुत्रो बाणे प्रविष्टं योगबलेन नागम्। दशशतनयनोऽहिं दृश्य बाणे प्रविष्टं निहत इति सुतो मे स्रस्तगात्रो बभूव। जलजकुसुमयोनिः श्रेष्ठभावो जितात्मा त्रिदशपतिमवोचन्मा व्यथिष्ठा जये श्रीः॥ 8-97-25 (59737) ततोऽब्रवीन्मद्रराजो महात्मा दृष्ट्वा कर्णं प्रहितेषु तमुग्रम्। ग्रीवायतः कर्ण न संहितोऽयं समीक्ष्य सन्धत्स्व शरं परघ्नम्॥ 8-97-26 (59738) अथाब्रवीत्क्रोधसंरक्तनेत्रो मद्राधिपं सूतपुत्रो मनस्वी। न सन्धत्ते द्विः शरं शल्य कर्णो न मादृशा जिह्मयुद्वा भवन्ति॥ 8-97-27 (59739) इतीदमुक्त्वा विससर्ज तं शरं प्रयत्नतो वर्षगणाभिपूजितम्। हतोसि रे फल्गुन इत्यधिक्षिप-- न्नुवाच चोच्चैर्निरमूर्जितां वृषः॥ 8-97-28 (59740) स सायकः कर्णभुजप्रसृष्टो हुताशनार्कप्रतिमः सुघोरः। गुणच्युतः कर्णधनुःप्रमुक्तो वियद्गतः प्राज्वलदन्तरिक्षे॥ 8-97-29 (59741) तमापतन्तं ज्वलितं निरीक्ष्य वियद्गतं वृष्णिकुलप्रवीरः। रथस्य चक्रं सहसा निपीड्य पञ्चाङ्गुलं मज्जयति स्म वीरः॥ 8-97-30 (59742) ततोऽन्तरिक्षे सुमहान्निनादः सम्पूजनार्थं मधुसूदनस्य। [दिव्याश्च वाचः सहसा बभूवु-- र्दिव्यानि पुष्पाण्यथ सिंहनादाः। तस्मिंस्तथा वै धरणीं निमग्ने रथे प्रयत्नान्मधुसूदनस्य॥] 8-97-31 (59743) ततः किरीटं बहुरत्नचित्रं जघान नागोऽर्जुनमूर्धतो बलात्। गिरेः सुजाताङ्कुरपुष्पितद्रुमं महेन्द्रवज्रं शिखरं यथोत्तमम्॥ 8-97-32 (59744) ततः किरीटं तपनीयचित्रं पार्थोत्तमाङ्गादहरत्तरस्वी। तद्धेमजालावनतं सुघोरं सम्प्रज्वलत्तन्निपपात भूमौ॥ 8-97-33 (59745) ततोऽर्जुनस्योत्तमगात्रभूषणं सुवर्णमुक्तामणिवज्रचित्रितम्। धरावियद्द्योसलिलेषु विश्रुतं बलं निसर्गोत्तममन्युधिः सदा॥ 8-97-34 (59746) शरेण मूर्ध्नि प्रजहार सूतजो दिवाकरेन्दुज्वलनग्रहत्विषम्। सुवर्णमुक्तामणिवज्रभूषणं पुरन्दरार्थं तपसा प्रयत्नतः॥ 8-97-35 (59747) स्वयं कृतं यद्विधिना स्वयम्भुवा महार्हरूपं द्विषतां भयङ्करम्। निजघ्नते देवरिपून्सुरेश्वरः स्वयं ददौ यद्धि मुदाऽर्जुनाय॥ 8-97-36 (59748) हरिप्रचेतोहरिवित्तगोप्तृभिः पिनाकपाशाशनिदण्डधारिभिः। सुरोत्तमैरप्यविषह्यमर्दितुं प्रसह्य नागेन जहार तद्वृषा॥ 8-97-37 (59749) तदुत्तमेषून्मथितं विषाहिना प्रदीप्तमर्चिष्मदतीव सुन्दरम्। पपात पार्थस्य किरीटमुत्तमं दिवाकरोस्तादिव पर्वताज्ज्वलन्॥ 8-97-38 (59750) महीवियद्द्योसलिलानि वायुना प्रसह्य रुग्णानि विघूर्णितानि वा। इतीव शब्दं भुवनेषु तत्तथा जना व्यवस्यन्ति दिशश्च विह्वलाः॥ 8-97-39 (59751) विना किरीटं* शुशुभे स पार्थः श्यामो युवा शैल त्रिशृङ्गैः॥ 8-97-40 (59752) ततः समुद्ग्रथ्य सितेन वाससा स्वमूर्धजनाव्यथितस्तदाऽर्जुनः। बभौ सुसम्पूर्णमरीचिनेन्दुना शिरोगतेनोदयपर्वतो यथा॥ 8-97-41 (59753) स चापि राधेयभुजप्रमुक्तो हुताशनार्कप्रतिमद्युतिर्महान्। महोरगः कृतवैरोऽर्जुनेन किरीटमाहृत्य समुत्पपात॥ 8-97-42 (59754) तमुत्पतन्तं द्विपदां वरिष्ठो दृष्ट्वा वचः पार्थमुवाच कृष्णः। महोरगं पाण्डव पश्यपश्य प्रयोजितं त्वन्निधनार्थमुग्रम्॥ 8-97-43 (59755) स एवमुक्तो मधुसूदनेन गाण्डीवधन्वा हरिमुग्रवाचा। उवाच को न्वेष ममाद्य नागः क्षयाय नागाद्गरुडस्य वक्रम्॥ 8-97-44 (59756) कृष्ण उवाच। 8-97-45x (5063) योऽसौ त्वया खाण्डवे चित्रभानुं सन्तर्पयाणेन धनुर्धरेण। वियद्गतो जननीगुप्तदेहो मत्वैकरूपं निहताऽस्य माता॥ 8-97-45 (59757) स एष तद्वैरमनुस्मरन्वै त्वां प्रार्थयत्यात्मवधाय नूनम्। नभश्चुतां प्रज्वलितामिवोल्कां पश्यैनमायान्तममित्रसाह॥ 8-97-46 (59758) सञ्जय उवाच। 8-97-47x (5064) ततः स जिष्णुः परिवृत्य रोषा-- च्चिच्छेद षड्भिर्निशितैः सुधारैः। नागं वियत्तिर्यगिवोत्पततं स च्छिन्नगात्रो निपपात भूमौ॥ 8-97-47 (59759) [गते च तस्मिन्भुजगे किरीटिना स्वयं विभुः पार्थिव भूतलादथ। समुज्जहाराशु पुनः पतन्तं रथं भुजाभ्यां पुरुषोत्तमस्ततः॥] 8-97-48 (59760) तस्मिन्मुहूर्ते दशभिः पृषत्कैः सिलाशितैर्बर्हिणबर्हवाजितैः। विव्याध कर्णः पुरुषप्रवीरो धनञ्जयं तिर्यगवेक्षमाणः॥ 8-97-49 (59761) ततोऽर्जुनो द्वादशभिः सुमुक्तै-- र्वराहकर्णैर्जिशितैः समर्प्य। नाराचमाशीविषतुल्यवेग-- माकर्णपूर्णायतमुत्ससर्ज॥ 8-97-50 (59762) स चित्रवर्मेषुवरो विदार्य प्राणान्निरस्यन्निव साधुमुक्तः। कर्णस्य पीत्वा रुधिरं विवेश वसुन्धरां शोणितदिग्धवाजः॥ 8-97-51 (59763) ततो वृषो बाणनिपातकोपितो महोरगो दण्डविघट्टितो यथा। तदाऽऽशुकारी व्यसृजच्छरोत्तमान् महाविषः सर्प इवोत्तमं विषम्॥ 8-97-52 (59764) जनार्दनं द्वादशभिः पराभिन-- न्नवैर्नवत्या च शरैस्तथाऽर्जुनम्। शरेण घोरेण पुनश्च पाण्डवं विदार्य कर्णो व्यनदज्जहास च॥ 8-97-53 (59765) तमस्य हर्षं ममृषे न पाण्डवो बिभेद मर्माणि ततोऽस्य मर्मवित्। परःशतैः पत्रिभिरिन्द्रविक्रम-- स्तथा यथेन्द्रो बलमोजसा रणे॥ 8-97-54 (59766) ततः शराणां नवतिं तदाऽर्जुनः ससर्ज कर्णेऽन्तकदण्डसन्निभाम्। तैः पत्रिभिर्विद्धतनुः स विव्यथे तथा यथा वज्रविदारितोऽचलः॥ 8-97-55 (59767) मणिप्रवेकोत्तमवज्रहाटकै-- रलङ्कृतं चास्य वराङ्गभूषणम्। प्रविद्धमुर्व्यां निपपात पत्रिभि-- र्धनञ्जयेनोत्तमकुण्डलेपि च॥ 8-97-56 (59768) महाधनं शिल्पिवरैः प्रयत्नतः कृतं यदस्योत्तमवर्म भास्वरम्। सुदीर्घकालेन ततोऽस्य पाण्डवः क्षणेन बाणैर्बहुधा व्यशातयत्॥ 8-97-57 (59769) `तस्येषुभिः खण्डितकुण्डलोऽन्तः परिक्षतश्चाभ्यधिकं तदानीम्। स लोहिताङ्गश्रवणश्चकाशे सलोहिताङ्गश्रवणो यथा दिवि'॥ 8-97-58 (59770) स तं विवर्माणमथोत्तमेषुभिः शितैश्चतुर्भिः कुपितः पराभिनत्। स विव्यथेऽत्यर्थमरिप्रताडितो यथाऽऽतुरः पित्तकफानिलज्वरैः॥ 8-97-59 (59771) महाधनुर्मण्डलनिःसृतैः शितैः क्रियाप्रयत्नप्रहितैर्बलेन च। ततक्ष कर्णं बहुभिः शरोत्तमै-- र्बिभेद मर्मस्वपि चार्जुनस्त्वरन्॥ 8-97-60 (59772) दृढाहतः पत्रिभिरुग्रवेगैः पार्थेन कर्णो विविधैः शिताग्रैः। बभौ गिरिर्गैरिकधातुरक्तः क्षरन्प्रपातैरिव रक्तमम्भः॥ 8-97-61 (59773) [ततोऽर्जुनः कर्णमवक्रगैर्नवैः सुवर्णपुङ्खैः सुदृढैरयस्मयैः। यमाग्निदण्डप्रतिमैः स्तनान्तरे पराभिनत्क्रौञ्चमिवाद्रिमग्निजः॥ 8-97-62 (59774) ततः शरावापमपास्य सूतजो धनुश्च तच्छक्रशरासनोपमम्। ततो रथस्थः स मुमोह च स्खलन्। प्रशीर्णमुष्टिः सुभृशाहतः प्रभो॥ 8-97-63 (59775) न चार्जुनस्तं व्यसने तदेषिवा-- न्निहन्तुमार्यः पुरुषव्रते स्थितः। ततस्तमिन्द्रावरजः सुसम्भ्रमा-- दुवाच किं पाण़्डव हे प्रमाद्यसे॥ 8-97-64 (59776) नैवाहितानां सततं विपश्चितः क्षणं प्रतीक्षन्त्यपि दुर्बलीयसाम्। विशेषतोऽरीन्व्यसनेषु पण्डितो निहत्य धर्मं च यशश्च विन्दते॥ 8-97-65 (59777) तदेकवीरं तव चाहितं सदा त्वरस्व कर्णं सहसाऽभिमर्दितुम्। पुरा समर्थः समुपैति सूतजो भिन्धि त्वमेनं नमुचिं यथा हरिः॥ 8-97-66 (59778) ततस्तदेवेत्यभिपूज्य सत्वरं जनार्दनं कर्णमविध्यदर्जुनः। शरोत्तमैः सर्वकुरूत्तमस्त्वरं-- स्तथा यथा शम्बरहा पुरा बलिम्॥] 8-97-67 (59779) साश्वं तु कर्णं सरथं किरीटि समाचिनोद्भारत वत्सदन्तैः। प्रच्छादयामास दिशश्च बाणैः सर्वप्रयत्नात्तपनीयपुङ्खैः॥ 8-97-68 (59780) सवत्सदन्तैः पृथुपीनवक्षाः समाचितः सोऽधिरथिर्विभाति। सुपुष्पिताशोकपलाशशाल्मलि-- र्यथाऽचलश्चन्दनकाननायुतः॥ 8-97-69 (59781) शरैः शरीरे बहुभिः समर्पितै-- र्विभाति कर्णः समरे विशाम्पते। महीरुहैराचितसानुकन्दरो यथा गिरीन्द्रः स्फुटकर्णिकारवान्॥ 8-97-70 (59782) स वाणसङ्घान्बहुधा व्यवासृजन् विभाति कर्णः शरजालरश्मिवान्। स लोहितो रक्तगभस्तिमण्डलो दिवाकरोऽस्ताभिमुखो यथा तथा॥ 8-97-71 (59783) बाह्वन्तरादाधिरथेर्विमुक्तान् बाणान्महाहीनिव दीप्यमानान्। व्यध्वंसयन्नर्जुनबाहुमुक्ताः शराः समासाद्य दिशः शिताग्राः॥ 8-97-72 (59784) [ततः स कर्णः समवाप्य धैर्यं बाणान्विमुञ्चन्कुपिताहिकल्पान्। विव्याध पार्थं दशभिः पृषत्कैः कृष्णं च ष़ड्भिः कुपिताहिकल्पैः॥ 8-97-73 (59785) ततः किरीटि भृशमुग्रनिःस्वनं महाशरं सर्पविषानलोपमम्। अयस्मायं रौद्रमहास्त्रसम्भृतं महाहवे क्षेप्तुमना महामतिः॥] 8-97-74 (59786) कालो ह्यदृश्यो नृप विप्रशापा-- न्निदर्शयन्कर्णवधं ब्रुवाणः। भूमिस्तु चक्रं ग्रसतीत्यवोच-- त्कर्णस्य तस्मिन्वधकाल आगते॥ 8-97-75 (59787) न चास्य घोरं प्रतिभाति चास्त्रं यद्भार्गवोऽस्मै प्रददौ महात्मा। चक्रं च वामं ग्रसते भूमिरस्य प्राप्ते तस्मिन्वधकाले नृवीर॥ 8-97-76 (59788) ततो रथो घूर्णितवान्नरेन्द्र शापात्तदा ब्राह्मणसत्तमस्य। प्राप्तं वधं शंसति चाप्यथास्त्रं प्रणश्यमानं द्विजमुख्यशापात्॥ 8-97-77 (59789) [ततश्चक्रमपतत्तस्य भूमौ स विह्वलः समरे सूतपुत्रः। सवेदिकश्चैत्य इवातिमात्रः सुपुष्पितो भूमितले निमग्नः]॥ 8-97-78 (59790) मग्ने रथे ब्राह्मणशापमूढो ह्यस्त्रं च तं मोघमिषु च सर्पम्। अमृष्यमाणो व्यसनानि तानि हस्तौ विधुन्वन्विजगर्ह धर्मम्॥ 8-97-79 (59791) धर्मप्रधानं किल पाति धर्म इत्यब्रुवन्धर्मविदः सदैव। वयं च धर्मे प्रयताम नित्यं चर्तुं यथाशक्ति यथाश्रुतं च। स चापि निघ्नाति न पाति भक्तान् मन्ये न नित्यं परिपाति धर्मः॥ 8-97-80 (59792) एवं ब्रुवन्प्रस्खलिताश्वसूतो विचाल्यमानोऽर्जुनबाणपातैः। मर्माभिघाताच्छिथिलः क्रियासु पुनः पुनर्धर्ममसौ जगर्ह॥ 8-97-81 (59793) ततः शरैर्भीमतरैरविध्यत्त्रिभिराहवे। हस्ते कृष्णं तथा पार्थमभ्यविध्यच्च सप्तभिः॥ 8-97-82 (59794) ततोऽर्जुनः सप्तदश तिग्मवेगानजिह्मगान्। इन्द्राशनिसमान्घोरानसृजत्पावकोपमान्॥ 8-97-83 (59795) निर्भिद्य ते भीमवेगा ह्यपतन्पृथिवीतले। कम्पितात्मा ततः कर्णः शक्त्या चेष्टामदर्शयत्॥ 8-97-84 (59796) बलेनाथ स संस्तभ्य ब्रह्मास्त्रं समुदैरयत्। ऐन्द्रं ततोऽर्जुनश्चापि तं दृष्ट्वाऽभ्युपमन्त्रयत्॥ 8-97-85 (59797) गाण्डीवं ज्यां च बाणांश्च सोऽनुमन्त्र्य परन्तपः। व्यसृजच्छरवर्षाणि वर्षाणीव पुरन्दरः॥ 8-97-86 (59798) ततस्तेजोमया बाणा रथात्पार्थस्य निःसृताः। प्रादुरासन्महावीर्याः कर्णस्य रथमन्तिकात्। 8-97-87 (59799) स कर्णोऽग्रसदस्यास्त्रं कुर्वन्मोक्षं महारथः॥ ततोऽब्रवीद्वृष्णिवीरस्तस्मिन्नस्त्रे विनाशिते। विसृजास्त्रं परं पार्थ राधेयो ग्रसते शरान्॥ 8-97-88 (59800) ततो ब्रह्मास्त्रमत्युग्रं सम्मन्त्र्य समयोजयत्। छादयित्वा ततो बाणैः कर्णं प्रत्यस्यदर्जुनः॥ 8-97-89 (59801) ततः कर्णः शितैर्बाणैर्ज्यां चिच्छेद सुतेजनैः। [द्वितीयां च तृतीयां च चतुर्थी पञ्चमीं तथा॥ 8-97-90 (59802) षष्ठीमथास्य चिच्छेद सप्तमीं च तथाऽष्टमीम्। नवमीं दशमीं चास्य तथा चैकादशीं वृषः। ज्याशतं शतसन्धानः स कर्णो नावबुध्यते॥] 8-97-91 (59803) ततो ज्यां विनिधायान्यामभिमन्त्र्य च पाण्डवः। शरैरवाकिरत्कर्णं दीप्यमानैरिवाहिभिः॥ 8-97-92 (59804) तस्य ज्याच्छेदनं कर्णो ज्यावधानं च संयुगे। नान्वबुध्यत शीघ्रत्वात्तदद्भुतमिवाभवत्॥ 8-97-93 (59805) अस्त्रैरस्त्राणि संवार्य प्रनिघ्नन्सव्यसाचिनः। चक्रे चाप्यधिकं पार्थात्स्ववीर्यमतिदर्शयन्॥ 8-97-94 (59806) ततः कर्णोऽर्जुनं दृष्ट्वा स्वस्यास्त्रेण च पीडितम्। अभ्यसेत्यब्रवीत्पार्थमातिष्ठास्त्रं व्रजेति च॥ 8-97-95 (59807) ततोऽग्निसदृशं घोरं शरं सर्पविषोपमम्। अश्मसारमं दिव्यमभिमन्त्र्यं परन्तपः। रौद्रमस्त्रं समाधाय क्षेप्तुकामः किरीटिने॥ 8-97-96 (59808) ततोऽग्रसन्मही चक्रं राधेयस्य तदा नृप॥ 8-97-97 (59809) [ततोऽवतीर्य राधेयो रथादाशु समुद्यतः। चक्रं भुजाभ्यामालम्ब्य समुत्क्षेप्तुमियेष सः॥ 8-97-98 (59810) सप्तद्वीपा वसुमती सशैलवनकानना। गीर्णचक्रा समुत्क्षिप्ता कर्णेन चतुरङ्गुलम्॥ 8-97-99 (59811) ग्रस्तचक्रस्तु राधेयः क्रोधादश्रूण्यवर्तयत्। अर्जुनं वीक्ष्य संरब्धमिदं वचनमब्रवीत्॥ 8-97-100 (59812) भोभो पार्थ महेष्वास मुहुर्तं परिपालय। यावच्चक्रमिदं ग्रस्तमुद्धरामि महीतलात्॥ 8-97-101 (59813) सव्यं चक्रं महीग्रस्तं दृष्ट्वा दैवादिदं मम। पार्थ कापुरुषाचीर्णमभिसन्धिं विसर्जय॥ 8-97-102 (59814) न त्वं कापुरुषाचीर्णं मार्गमास्थातुमर्हसि। ख्यातस्त्वमसि कौन्तेय विशिष्टो रणकर्मसु। विशिष्टतरमेव त्वं कर्तुमर्हसि पाण्डव॥ 8-97-103 (59815) प्रकीर्णकेशे विमुखे ब्राह्मणेऽथ कृताञ्जलौ। शरणागते न्यस्तशस्त्रेयाचमाने तथाऽर्जुन॥ 8-97-104 (59816) अबाणे भ्रष्टकवचे भ्रष्टभग्नायुधे तथा। न विमुञ्चन्ति शस्त्राणि शूराः साधुव्रते स्थिताः॥ 8-97-105 (59817) त्वं च शूरतमो लोके साधुवृत्तश्च पाण्डव। अभिज्ञो युद्धधर्माणां तस्मात्क्षम मुहूर्तकम्॥ 8-97-106 (59818) दिव्यास्त्रविदमेयात्मा कार्तवीर्यसमो युधि। यावच्चक्रमिदं ग्रस्तमुद्वरामि महाभुज॥ 8-97-107 (59819) न मां रथस्थो भूमिष्ठं विकलं हन्तुमर्हसि। न वासुदेवात्त्वत्तो वा पाण्डवेय बिभेम्यहम्॥ 8-97-108 (59820) त्वं हि क्षत्रियदायादो महालकुलविवर्धनः। अतस्त्वां प्रबवीम्येष मुहूर्तं क्षम पाण़्डव॥ ॥ 8-97-109 (59821) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे सप्तनवतितमोऽध्यायः॥ 97 ॥ [विना किरीटं शंशुभे स पार्थः। श्यामो युवा नील इवोच्चशृङ्गः। ततः समुद्ग्रथ्य सितेन वाससा स्वमूर्धजानव्यथितस्तदाऽर्जुनः। विभासितः सूर्यमरीचिना दृढं शिरोगतेनोदयपर्वतो यथा॥ 8-97-1 (59822) गोकर्णा सुमुखी कृतेन इषुणा गोपुत्रसम्प्रेषिता गोशब्दात्मजभूषणं सुविहितं सुव्यक्तगोऽसुप्रभं दृष्ट्वा गोगतकं जहार मुकुटं गोशब्दगोपूरि वै गोकर्णासनमर्दनश्च न ययावप्राप्य मृत्योर्वशं 8-97-2 (59823) स सायकः कर्णभुजप्रसृष्टो हुताशनार्कप्रतिमो महार्हः। महोरगः कृतवैरोऽर्जुनेन किरीटमाहत्य ततो व्यतीयात्॥ 8-97-3 (59824) तं चापि दग्ध्वा तपनीयचित्रं किरीटमाकृष्य तदर्जुनस्य। इयेष गन्तुं पुनरेव तूणं दृष्टश्च कर्णेन ततोऽब्रवीत्तम्॥ 8-97-4 (59825) मुक्तस्त्वयाऽहं त्वसमीक्ष्य कर्ण शिरो हृतं यन्न मयाऽर्जुनस्य। समीक्ष्य मां मुञ्च रणे त्वमाशु हन्ताऽस्मि शत्रुं तव चात्मनश्च॥ 8-97-5 (59826) स एवमुक्तो युधि सूतपुत्र-- स्तम्ब्रवीत्को भवानुग्ररूपः। नागोऽब्रवीद्विद्वि कृतागसं मां पार्थेन मातुर्वधजातवैरम्॥ 8-97-6 (59827) यदि स्वयं वज्रधरोऽस्य गोप्ता तथापि याता पितृराजवेश्मनि। 8-97-7 (59828) कर्ण उवाच। न नाग कर्णोऽद्य रणे परस्य बलं समास्थाय जयं बुभूषेत्॥ 8-97-7x (5065) न संदध्यां द्विः शरं चैव नाग यद्यर्जुनानां शतमेव हन्याम्। तमाह कर्णः पुनरेव नागं तदाऽजिमध्ये रविसूनुसत्तमः॥ 8-97-8 (59829) व्यालास्त्रसर्गोत्तमयत्नमन्युभि-- र्हन्ताऽस्मि पार्थं सुसुखी व्रज त्वम्। इत्येवमुक्तो युधि नागराजः कर्णेन रोषादसहंस्तस्य वाक्यम्॥ 8-97-9 (59830) स्वयं प्रायात्पार्थवधाय राजन् कृत्वा स्वरूपं विजिघांसुरुग्रः। ततः कृष्णः पार्थमुवाच सङ्ख्ये महोरगं कृतवैरं जहि त्वम्॥ 8-97-10 (59831) 8-97-11 (59832) स एवमुक्तो मधुसूदनेन गाण्डीवधन्वा रिपुवीर्यसाहः। उवाच को ह्येष ममाद्य नागः स्वयं य आयाद्गरुडस्य वक्त्रम्॥]

8-98-0 (59833) सञ्जय उवाच। 8-98-0x (5066) अथाब्रवीद्वासुदेवो महात्मा राधेय दिष्ट्या स्मरसीह धर्मम्। `धर्मे हि बद्धा सततं हि पार्था-- स्तेभ्यस्ततो वृद्धिसौ ददाति॥ 8-98-1 (59834) धर्मादपेताः परिपन्थिनस्ते तस्माद्गता वै कुरवो विनाशम्'। प्रायेण नीचा व्यसनेषु मग्ना निन्दन्ति दैवं न तु दुष्कृतं स्वम्॥ 8-98-2 (59835) कृष्णां सभां कर्ण यदेकवस्त्रा-- मानीतवांस्त्वं च सुयोधनश्च। दुःशासनः शकुनिः सौबलश्च। धर्मस्तदा ते रुचितो न कस्मात्॥ 8-98-3 (59836) यदा सभायां राजानमनक्षज्ञं युधिष्ठिरम्। आनीय जितवन्तो वै क्व ते धर्मस्तदा गतः॥ 8-98-4 (59837) वनवासे व्यतीते च कर्ण वर्षे त्रयोदशे। न प्रयच्छसि यद्राज्यं क्व ते धर्मस्तदा गतः॥ 8-98-5 (59838) यद्भीमसेनं सर्पैश्च विषयुक्तैश्च भोजनैः। आचरत्त्वन्मते राजा क्व ते धर्मस्तदा गतः॥ 8-98-6 (59839) यद्वारणावते पार्थान्सुप्ताञ्जतुगृहे तदा। हन्तुकामास्तदा यूयं क्व ते धर्मस्तदा गतः॥ 8-98-7 (59840) यदा रजस्वलां कृष्णां दुःशासनवशे स्थिताम्। सभायां प्राहसः कर्ण क्व ते धर्मस्तदा गतः॥ 8-98-8 (59841) यदनार्यैः पुरा कृष्णां क्लिश्यमानामनागसम्। उपप्रेक्षसि राधेय क्व ते धर्मस्तदा गतः॥ 8-98-9 (59842) विनष्टाः पाण्डवाः कृष्णे शाश्वतं नरकं गताः। पतिमन्यं वृणीष्वेति वदंस्त्वं गजगामिनीम्। उपप्रेक्षसि राधेय क्व ते धर्मस्तदा गतः॥ 8-98-10 (59843) राज्यलुब्धः पुनः कर्ण समाह्वयसि पाण्डवान्। यदा शकुनिमाश्रित्य क्व ते धर्मस्तदा गतः॥ 8-98-11 (59844) यदाऽभिमन्युं बहवो युद्धे जघ्नुर्महारथाः। परिवार्य रणे बालं क्व ते धर्मस्तदा गतः॥ 8-98-12 (59845) [यद्येष धर्मस्तत्र न विद्यते हि किं सर्वथा तालुविशोषणेन। अद्येह धर्म्याणि विधत्स्व सूत तथापि जीवन्न विमोक्ष्यसे हि॥ 8-98-13 (59846) नलो ह्यक्षैर्निर्जितः पुष्करेण पुनर्यशो राज्यमवाप वीर्यात्। प्राप्तास्तथा पाण्डवा बाहुवीर्या-- त्सर्वैः समेताः परिवृत्तलोभाः॥ 8-98-14 (59847) निहत्य शत्रून्समरे प्रवृद्धा-- न्ससोमका राज्यमवाप्नुयुस्ते। तथा गता धार्तराष्ट्रा विनाशं धर्माभिगुप्तैः सततं नृसिंहैः]॥ 8-98-15 (59848) सञ्जय उवाच। 8-98-16x (5067) एवमुक्तस्तदा कर्णो वासुदेवेन भारत। लज्जयावनतो भूत्वा नोत्तरं किञ्चिदुक्तवान्॥ 8-98-16 (59849) क्रोधात्प्रस्फुरमाणौष्ठो धनुरुद्यम्य भारत। योधयामास वै पार्थं महावेगपराक्रमः॥ 8-98-17 (59850) ततोऽब्रवीद्वासुदेवः फल्गुनं पुरुषर्षभम्। दिव्यास्त्रेणैव निर्भिद्य पातयस्व महाबल॥ 8-98-18 (59851) एवमुक्तस्तु देवेन क्रोधमागात्तदाऽर्जुनः। मन्युमभ्याविशद्धोरं स्मृत्वा तत्तु धनञ्जयः॥ 8-98-19 (59852) तस्य क्रुद्धस्य सर्वेभ्यः स्रोतोभ्यस्तेजसोऽर्चिषः। प्रादुरासंस्तदा राजंस्तदद्भुतमिवाभवत्॥ 8-98-20 (59853) तत्समीक्ष्य ततः कर्णो ब्रह्मास्त्रेण धनञ्जयम्। अभ्यवर्षत्पुनर्यत्नमकरोद्रथसर्जने॥ 8-98-21 (59854) ब्रह्मास्त्रेणव तं पार्थो कवर्ष शरवृष्टिभिः। तदस्त्रमस्त्रेणावार्य प्रजहार च पाण्डवः॥ 8-98-22 (59855) ततोऽन्यदस्त्रं कौन्तेयो दयितं जातवेदसः। मुमोच कर्णमुद्दिश्य तत्प्रजज्वाल तेजसा॥ 8-98-23 (59856) वारुणेन ततः कर्णः शमयामास पावक्रम्। जीमूतैश्च दिशः सर्वाश्चक्रे तिमिरदुर्दिनाः॥ 8-98-24 (59857) पाण्डवेयस्त्वसम्भ्रान्तो वायव्यास्त्रेण वीर्यवान्। अपोवाह तदाऽभ्राणि राधेयस्य प्रपश्यतः॥ 8-98-25 (59858) [ततः शरं महाघोरं ज्वलन्तिमिव पावकम्। आददे पाण्डुपुत्रस्य सूतपुत्रो जिघांसया॥ 8-98-26 (59859) योज्यमाने ततस्तस्मिन्बाणे धनुषि पूजिते। चचाल पृथिवी राजन्सशैलवनकानना॥ 8-98-27 (59860) ववौ सशर्करो वायुर्दिशश्च रजसा वृताः। हाहाकारश्च संवज्ञे सुराणां दिवि भारत॥ 8-98-28 (59861) तमिगुं सन्धितं दृष्ट्वा सूतपुत्रेण मारिष। विषादं परमं जग्मुः पाण्डवा दीनचेतसः॥ 8-98-29 (59862) स सायकः कर्णभुजप्रमुक्तः शक्राशनिग्रख्यरुचिः शिताग्रः। मुलान्तरं प्राप्य धनञ्जयस्य विवेश वल्मीकमिवोरमोत्तमः॥ 8-98-30 (59863) स राढविद्धः समरे महात्मा विधूर्णमानः श्लथहस्तगाण्डिवः। चचाल वीभत्सुरमित्रमर्दनः क्षितेः प्रकम्पे च यथाऽचलोत्तमः॥ 8-98-31 (59864) तदन्तरं प्राप्य वृषो महारथो रथाङ्गसुर्वीगतमुज्जिहीर्षुः। रथादवप्लुत्य निगृह्य दोर्भ्यां शशाक दैवान्न महाबलोऽपि॥ 8-98-32 (59865) ततः किरीटि प्रतिलभ्य संज्ञां जग्राह बाणं यमदण्डकल्पम्। ततोऽर्जुनः प्राञ्जलिकं महात्मा ततोऽब्रवीद्वासुदेवोऽपि पार्थम्॥ 8-98-33 (59866) छिन्ध्यस्य मूर्धानमरेः शरेण न यावदारोहति वै रथं वृषः। तथैव सम्पूज्य स तद्वचः प्रभो-- स्ततः शरं प्रज्वलितं प्रगृह्य। जघान कक्षाममलार्कवर्णां महारथे रथचक्रे विमग्ने॥ 8-98-34 (59867) तं हस्तिकक्षाप्रवरं सुकेतुं सुवर्णमुक्तामणिवज्रजुष्टम्। कलाप्रकृष्टोत्तमशिल्पियत्नैः कृतं सुरूपं तपनीयचित्रम्॥ 8-98-35 (59868) जयास्पदं तव सैन्यस्य नित्य--- ममित्रवित्रासनमीड्यरूपम्। विख्यातमादित्यसुतस्य लोके त्विषा समं पावकभानुचन्द्रैः॥ 8-98-36 (59869) ततः क्षुरप्रेण सुसंशितेन सुवर्णपुङ्खेन हुताग्निवर्चसा। श्रिया ज्वलन्तं ध्वजमुन्ममाथ महारथस्याधिरथेः किरीटी॥ 8-98-37 (59870) यशश्च दर्पश्च तथा प्रियाणि सर्वाणि कार्याणि च तेन केतुना। साकं कुरूणां हृदयानि चापतन् बभूव हाहेति च निःस्वनो महान्॥ 8-98-38 (59871) द्वष्ट्वा ध्वजं पातितमाशुकारिणा कुरुप्रवीरेण निकृत्तमाहवे। नाशंसिरे सूतपुत्रस्य सर्वे जयं तदा भारत ये त्वदीयाः॥ 8-98-39 (59872) अथ त्वरन्कर्णवधाय पार्थो महेद्रवज्रानलदण्डसन्निभम्। आदत्त चाथाञ्जलिकं निषङ्गा-- त्सहस्ररश्मेरिव रश्मिमुत्तमम्॥ 8-98-40 (59873) मर्मच्छिदं शोणितमांसदिग्धं वैश्वानरार्कप्रतिमं महार्हम्। नराश्वनागासुहरं त्र्यरत्निं षड्वाजमञ्जोगतिमुग्रवेगम्॥ 8-98-41 (59874) सहस्रनेत्राशनितुल्यवीर्यं कालानलं व्यात्तमिवातिघोरम्। पिनाकनारायणचक्रसन्निभं भयङ्करं प्राणभृतां विनाशनम्॥ 8-98-42 (59875) जग्राह पार्थः स शरं प्रहृष्टो यो देवसङ्घैरपि दुर्निवार्यः। सम्पूजितो यः सततं महात्मा देवासुरान्यो विजयेन्महेषुः॥ 8-98-43 (59876) तं वै प्रमृष्टं प्रसमीक्ष्य युद्धे चचाल सर्वं सचराचरं जगत्। कृत्स्नं जगत्स्वस्त्यृषयोऽभिचक्रु-- स्तमुद्यतं प्रेक्ष्य महाहवेषुम्॥ 8-98-44 (59877) ततस्तु तं वै शरमप्रमेयं गाण्डीवधन्वा धनुषि व्ययोजयत्। युक्त्वा महास्त्रेण परेण चापं विकृष्य गाण्डीवमुवाच सत्वरम्॥ 8-98-45 (59878) अयं हास्त्रप्रहितो महाशरः शरीरहृच्चासुहरश्च दुर्हृदः। तपोऽस्ति तप्तं गुरवश्च तोषिता मया यदीष्टं सुहुतं यदि श्रुतम्॥ 8-98-46 (59879) अनेन सत्येन निहन्त्वयं शरः सुसंहितः कर्णमरिं ममोर्जितम्। इत्यूचिवांस्तं प्रमुमोच बाणं धनञ्जयः कर्णवधाय घोरम्॥ 8-98-47 (59880) कृत्या ह्यथर्वाङ्गिरसी प्रचोदिता यथा तथा त्वं जहि शात्रवं मम। ब्रुवन्किरीटी तमतिप्रहृष्टो-- ऽसृजद्देवानां जयहेतुं महेषुम्॥ 8-98-48 (59881) जिघांसुरर्केन्दुसमप्रभावः कर्णं वशी पाण्डवः क्षिप्रकारी। ततो विमुक्तो बलिना महेषुः प्रज्वालयामास नभो दिशश्च॥ 8-98-49 (59882) सैन्यान्यनेकानि च विप्रमोह्य गाण्डीवमुक्तेन ततो महात्मा। तेनार्जुनस्तन्महनीयमस्य शिरोऽहरत्सूतपुत्रस्य राजन्॥ 8-98-50 (59883) शरोत्तमेनाञ्जलिकेन राजं-- स्तदा महास्त्रप्रतिमन्त्रितेन। पार्थोऽपराह्णे शिर उच्चकर्त वैकर्तनस्याथ महेन्द्रसूनुः। छिन्नं पपाताञ्जलिकेन तूर्णं कायश्च पश्चाद्धरणीं जगाम॥ 8-98-51 (59884) तदुद्यतादित्यसमानतेजसं शरन्नभोमध्यगभास्करोपमम्। वराङ्गमुर्व्यामपतच्चमुमूखे दिवाकरोऽस्तादिव रक्तमण्डलः॥ 8-98-52 (59885) ततोऽस्य देहं सततं सुखैधितं सुरूपमत्यर्थसुखं सुगन्धि च। परेण कृच्छ्रेण शिरः समत्यज-- द्गृहं महर्धीन्निवसन्निवेश्वरः॥ 8-98-53 (59886) शरैर्विभिन्नं व्यसु तत्सुवर्चसः पपात कर्णस्य शरीमुच्छ्रितम्। स्रवद्व्रणं गैरिकतोयविस्रवं गिरेर्यथा वज्रहतं महाशिरः॥ 8-98-54 (59887) देहाच्च कर्णस्य निपातितस्य तेजः सूर्यं खं वितत्याविवेश। तदद्भुतं सर्वमनुष्ययोधाः संदृष्टवन्तो निहते स्म कर्णे॥ 8-98-55 (59888) ततः शङ्खान्पाण्डवा दध्मुरुच्चै-- र्दृष्ट्वा कर्णं पातितं फल्गुनेन। तथैव कृष्णश्च धनञ्जयश्च हष्टौ यमौ दध्मतुर्वारिजातौ॥ 8-98-56 (59889) तं सोमकाः प्रेक्ष्य हतं शयानं सैन्यैः सार्धं सिंहनादान्प्रचक्रुः। तूर्याणि सञ्जघ्नुरतीव हृष्टा वासांसि चैवादुधुवुर्भुजांश्च॥ 8-98-57 (59890) संवर्धयन्तश्च नरेन्द्र योधाः पार्थं समाजग्मुरतीव हृष्टाः। बलान्विताश्चापरे ह्यप्यनृत्य-- न्नन्योन्यमाश्लिष्य नदन्त ऊचुः॥ 8-98-58 (59891) दृष्ट्वा तु कर्णं भुवि वा विपन्नं कृत्तं रथात्सायकैरर्जुनस्य। महानिलेनाद्रिमिवापविद्वं यज्ञावसानेऽग्निमिव प्रशान्तम्॥ 8-98-59 (59892) तदाननं सूर्यसुतस्य राज-- न्विभ्राजते पद्मिवावनालम्। रराज कर्णस्य शिरो निकृत्त-- मस्तंगतं भास्करस्येव बिम्बम्॥ 8-98-60 (59893) शरैराचितसर्वाङ्गः शोणितौघपरिप्लुतः। रराज देहः कर्णस्य स्वरश्मिभिरिवांशुमान्॥ 8-98-61 (59894) प्रताप्य सेनामामित्रीं दीप्तैः शरगभस्तिभिः। बलिनार्जुनकालेन नीतोऽस्तं कर्णभास्करः॥ 8-98-62 (59895) अस्तं गच्छन्यथाऽदित्यः प्रभामादाय गच्छति। तथा जीवितमाहाय कर्णस्येषुर्जगाम सः॥ 8-98-63 (59896) अपराह्णेऽपराह्णस्य सूतपुत्रस्य मारिष। छिन्नमञ्जलिकेनाजौ सोत्सेधमपतच्छिरः॥ 8-98-64 (59897) उपर्युपरि सैन्यानां विनिघ्नन्नितराञ्जनान्। शिरः कर्णस्य सोऽत्सेधमिषुः सोप्यहरद्द्रुतम्॥ 8-98-65 (59898) कर्णं तु शूरं पतितं पृथिव्यां शराचितं शोणितदिग्धगात्रम्। दृष्ट्वा शयानं भुवि मद्रराज-- श्छिन्नध्वजेनाथ ययौ रथेन॥ 8-98-66 (59899) हते कर्णे कुरवः प्राद्रवन्त भयार्दिता गाढविद्धाश्च सङ्ख्ये। अवेक्षमाणा मुहुरर्जुनस्य ध्वजं महान्तं वपुषा ज्वलन्तम्॥ 8-98-67 (59900) तच्छिरो भरतश्रेष्ठ शोभयामास मेदिनीम्। यदृच्छयेव पतितं मण्डलं चाण्डदीधितेः॥ 8-98-68 (59901) तं दृष्ट्वा समरविमर्द (बद्ध) लब्धनिद्रं दष्टोष्ठं रुधिरपीरतकातराक्षम्। राधेयं रथवरपृष्ठसन्निषण्णं हीनांशुर्दिवसकरो मुहूर्तमासीत्॥ 8-98-69 (59902) निःशब्दतूर्यं हतयोधमुख्यं प्रशान्तदर्पं धृतराष्ट्रसैन्यम्। न शोभते सूर्यसुतेन हीनं वृन्दं ग्रहाणामिव चन्द्रहीनम्॥ 8-98-70 (59903) सहस्रनेत्रप्रतिमानकर्मणः सहस्रपत्रप्रतिमाननं शुभम्। सहस्ररश्मिर्दिवसक्षये यथा तथाऽपतत्कर्णशिरो वसुन्धराम्॥ 8-98-71 (59904) व्यूढोरस्कं कमलवदनं तप्तहेमावभासं कर्णं दृष्ट्वा भुवि निपतितं पार्थबाणाभितप्तम्। पांसुग्रस्तं मलिनमसकृत्पुत्रमन्वीक्षमाणो मन्दम्मन्दं व्रजति सविता मन्दिरं मन्दरश्मिः॥ ॥ 8-98-72 (59905) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि सप्तदशदिवसयुद्धे अष्टनवतितमोऽध्यायः॥ 98 ॥

8-99-0 (59906) सञ्जय उवाच। 8-99-0x (5068) कर्णं तु शूरं पतितं पृथिव्यां शराचितं शोणितदिग्धगात्रम्। यदृच्छया सूर्यमिवावनिं गतं दिदृक्षवः सम्परिवार्य तस्थुः॥ 8-99-1 (59907) प्रहृष्टवित्रस्तविषण्णविस्मिता-- स्तथाऽपरे शोकसमन्विताऽभवन्। परे त्वदीयाश्च रणे विशाम्पते यथायथेष्टं पृतना तथा गता॥ 8-99-2 (59908) प्रविद्धवर्माभरणायुधाम्बरं धनञ्जयेन प्रहतं महारथम्। निशाम्य कर्णं कुरवः प्रदुद्रुवु-- र्हतर्षभं केसरिणेव गोकुलम्॥ 8-99-3 (59909) कृत्वा दिमर्दं भृशमर्जुनेन कर्णं हतं केसरिणेव नागम्। दृष्ट्वा शयानं युधि मद्रराज-- श्छिन्नध्वजेनापययौ रथेन॥ 8-99-4 (59910) कर्णे हते पार्थभयात्प्रदुद्रुवु-- र्वैकर्तने धार्तराष्ट्राः सशल्याः। अवेक्षमाणा मुहुरर्जुनस्य केतुं महान्तं यशसा ज्वलन्तम्॥ 8-99-5 (59911) शल्यस्तु कर्णार्जुनयोर्विमर्दे बलानि दृष्ट्वा मृदितध्वजानि। ययौ स तेनैव रथेन तूर्णं हेलीकृतः सृञ्जयसोमकैश्च॥ 8-99-6 (59912) निपातितस्यन्दनवाजिनागं बलं च दृष्ट्वा हतसूतपुत्रम्। भीमस्तु भीमेन तदा स्वरेण समुन्नदद्रोदसी कम्पयंश्च। 8-99-7 (59913) आस्फोटयन्नृत्यति वल्गते च हते कर्णे त्रासयन्धार्तराष्ट्रान्। तदा राजन्सृञ्जयाः सोमकाश्च शङ्खान्दध्मुः सस्वजुश्चापि सर्वे॥ 8-99-8 (59914) परस्परं क्षत्रिया हृष्टरूपाः सूतात्मजे वै निहते तदानीम्। दुर्योधनोऽश्रुप्रतिपूर्णनेत्रो दीनो मुहुर्निश्वसन्नार्तरूपः॥ 8-99-9 (59915) मद्राधिपश्चापि विमूढचेता-- स्तूर्णं ध्वजेनापहृतेन तेन। रथेन दुर्योधनमेत्य तूर्णं पश्यन्सुदुःखात्तमुवाच राजन्॥ 8-99-10 (59916) विशीर्णनागाश्वरथप्रवीरं बलं त्वदीयं यमराष्ट्रकल्पम्। अन्योन्यमासाद्य हतैः शयानै-- र्नराश्वनागैर्गिरिकूटकल्पैः॥ 8-99-11 (59917) नैतादृशं भारत युद्धमासी-- द्यथा हि कर्णार्जुनयोर्बभूव। ग्रस्तौ हि कर्णेन समेत्य कृष्णा-- वन्ये हि सर्वे तव शात्रवेयाः॥ 8-99-12 (59918) दैवं तु यत्तत्स्ववशे प्रवृत्तं तत्पाण्डवान्पाति निहन्ति चास्मान्। तवार्थसिद्ध्यर्थकरा हि सर्वे प्रसह्य वीरा निहता द्विषद्भिः॥ 8-99-13 (59919) कुबेरवैवस्वतवासवानां तुल्यप्रभावा वरुणस्य चापि। वीर्येण शौर्येण पराक्रमेण तैश्चापि युक्ता विमलैर्गुणौघैः॥ 8-99-14 (59920) अवध्यकल्पा निहता नरेन्द्रा-- स्तवार्थकामा युधि पाण्डवेयैः। तन्मा शुचो भारत दिष्टमेत-- त्पर्यायसिद्धिर्न तु नित्यसिद्धिः॥ 8-99-15 (59921) एतद्वचो मद्रपतेर्निशम्य स्वं चाविनीतं मनसा विचिन्त्य। दुर्योधनोऽश्रुप्रतिपूर्णनेत्रो मुहुर्मुहुर्निश्वसन्नार्तरूपः॥ 8-99-16 (59922) *तद्व्यानमूकं कृपणं भृशार्त-- मार्तायनिर्दीनमुवाच राजन्। पश्येदमुग्रैर्नरवाजिनागै-- रायोधनं वीर हतैः सुपूर्णम्॥ 8-99-17 (59923) महीधराभैः पतितैश्च नागैः सकृत्प्रयत्नैः शरभिन्नगात्रैः। प्रविह्वलद्भिश्च गतासुभिश्च प्रध्वस्तवर्मायुधसर्वयोधैः॥ 8-99-18 (59924) वज्रापविद्वैरिव चाचलौघै-- र्विभिन्नपाषाणमृगद्रुमौघैः। प्रविद्धघण्टाङ्कुशतोमरध्वजैः सहेमजालै रुधिरौघसम्प्लवैः॥ 8-99-19 (59925) शरावनुन्नैः पतितैस्तुरङ्गै-- स्तनद्भिरार्तैः क्षतजं वमद्भिः। दीनैस्त्रसद्भिः परिवृत्तनेत्रै-- र्मही पतद्भिः कृपणा वभूव॥ 8-99-20 (59926) तथाऽपविद्वैर्गजवाजियूथै-- र्मन्दासुभिश्चापि गतासुभिश्च। रथैश्च नागैस्तुरगैश्च नुन्नै-- र्मही महावैतरणीव भाति॥ 8-99-21 (59927) गजैर्निकृत्तापरहस्तगात्रै-- रुद्वेपमानैः पतितैः पृथिव्याम्। रथर्षभैर्नागवराश्वयोधैः पदातिभिश्चाभिमुखैः परैर्हतैः॥ 8-99-22 (59928) विशीर्णवर्माभरणाम्बरायुधै-- र्युता प्रशान्तैरिव पावकैर्मही। शरप्रहाराभिहतैर्महाबलै-- रवेक्षमाणैः पतितैः समन्ततः॥ 8-99-23 (59929) प्रनष्टसंज्ञैः पुनराश्वसद्भि-- र्मही बभौ कुम्भगतैरिवाग्निभिः। रत्नैश्च्युतैर्भूरतिदीप्तिमद्भि-- र्नक्तं ग्रहैर्द्यौर्विमलैर्विभाति॥ 8-99-24 (59930) शरास्तु कर्णार्जुनबाहुमुक्ता विदार्य नागांश्च मनुष्यदेहान्। प्राणान्निरस्याशु महीं प्रतीयु-- र्महोरगा वासमिवाभिनम्राः॥ 8-99-25 (59931) हतैर्मनुष्यैश्च गजैश्च सङ्ख्ये शरावभिन्नै रुधिरप्रदिग्धैः। धऩञ्जयस्याधिरथेश्च मार्गे हतैरगम्या वसुधाऽतिदुर्गा॥ 8-99-26 (59932) रथैर्महेषून्मथितैः सुकल्पितैः सनागयोधाश्ववरायुधध्वजैः विशीर्णयोक्त्रैर्विनिकीर्णबन्धनै-- र्निकृत्तचक्राक्षयुगत्रिवेणुभिः॥ 8-99-27 (59933) विमुक्तयोक्त्रैश्च रथैरुपस्करैः कृताभिषङ्गैर्विनिबद्वकूबरैः। प्रभग्ननीडैर्मणिहेमभूषितै-- र्वृता मही द्यौरिव शारदैर्घनैः॥ 8-99-28 (59934) निकृष्यमाणा जवनैस्तुरङ्गमै-- र्हतेश्वरा राजरथाः सुकल्पिताः। मनुष्यमातङ्करथाश्वसादिषु द्रुतं व्रजन्तो बहुधा विघूर्णिताः॥ 8-99-29 (59935) सहेमपृष्ठाः सपरश्वथायुधाः शिताश्च शूला मुसलाः समुद्गराः। चित्राश्च खङ्गा विमलाश्च कोशा गजाश्च जाम्बूनदपट्टनद्धाः॥ 8-99-30 (59936) चापानि जाम्बूनदभूषितानि शराश्च कार्तस्वरचित्रपुङ्खाः। ऋष्ट्यश्च पीता विमलाश्च कोशाः प्रासाश्च दण्डाः कनकप्रभासाः॥ 8-99-31 (59937) शुभ्राणि वालव्यजनानि शङ्खा-- श्छिन्नावरुद्धा विरुचः स्रजश्च। कुथाः पताकाम्बरवेष्टनानि किरीटमाला मकुटाश्च शुभ्राः॥ 8-99-32 (59938) प्रकीर्णका विप्रतिकीर्णकाश्च प्रधानमुख्यास्तरलाश्च हाराः। आपीडकेयूरवराङ्गदानि ग्रैवेयनिष्काः ससुवर्णसूत्राः॥ 8-99-33 (59939) मण्युत्तमा वज्रसुवर्णयुक्ता रत्नानि चोच्चावचमङ्गलानि। गात्राणि चाभान्ति सुखोचितानि शिरांसि चेन्दुप्रतिमाननानि॥ 8-99-34 (59940) देहांश्च भोगांश्च परिच्छदांश्च त्यक्त्वा मनोज्ञा निहताः सुखानि। स्वधर्मनिष्ठां महतीमवाप्य प्राप्ताश्च लोकान्यशसा गतास्ते॥ 8-99-35 (59941) निवर्त दुर्योधन यान्तु सैनिका व्रजस्व राजञ्शिबिराणि मानद। दिवाकरोऽप्येष विलम्बते प्रभो पुनस्त्वमेवात्र नरेन्द्र कारणम्॥ 8-99-36 (59942) सञ्जय उवाच। 8-99-37x (5069) एतावदुक्त्वा विरराम शल्यो दुर्योधनं चैव निवर्तयित्वा। युद्धाय राजन्विनिविष्टबुद्धि-- र्हा कर्ण हा कर्ण इति ब्रुवाणम्॥ 8-99-37 (59943) तं द्रोणपुत्रप्रमुखा नरेन्द्राः सर्वे समाश्वास्य ततः प्रजग्मुः। निरीक्षमाणा ध्वजमर्जुनस्य रथं च दिव्यं यशसा ज्वलन्तम्॥ 8-99-38 (59944) नराश्वमातङ्गशरीरजेन रक्तेन सिक्तां रुधिरेण भूमिम्। रक्ताम्बरस्रक्तपनीययोगा-- न्नारीं प्रकाशामिव सर्वरम्याम्॥ 8-99-39 (59945) प्रच्छन्नरूपां रुधिरेण राज न्रौद्रे मुहूर्तेऽतिविराजमाने। नैवावतस्थुः कुरवः समीक्ष्य प्रव्राजिता नरदेवा यथाऽक्षैः॥ 8-99-40 (59946) वधेन कर्णस्य सुदुःखितास्ते हा कर्ण हा कर्ण इति ब्रुवाणाः। द्रुतं प्रजग्मुः शिबिराणि राज-- न्दिवाकरं रक्तमवेक्षमाणाः॥ 8-99-41 (59947) गाण्डीवमुक्तैस्तु सुवर्णपुङ्खैः शिलाशितैः शोणितदिग्धवाजैः। शरैश्चिताङ्गोऽपि रराज कर्णो हतोऽपि दीप्तांशुरिवांशुजालैः॥ 8-99-42 (59948) कर्णस्य देहं रुधिराम्बुसिक्तं पुत्रानकुम्पी भगवान्विवस्वान्। स्पृष्ट्वा कराग्रैः क्षतजानुरूपैः स्नातुं तदाऽगादपरं समुद्रम्॥ 8-99-43 (59949) इतीव सञ्चिन्त्य सुरर्षभाश्च सम्प्रस्थितास्ते तु यथानिकेतम्। सञ्चिन्त्य सर्वा जनता विसस्रु-- र्यथासुखं खे च महीतले च॥ 8-99-44 (59950) तदद्भुतं प्राणभृतां भयङ्करं निशाम्य युद्धं कुरुवीरमुख्ययोः। समाचितौ कर्णशरैऋ परन्तपौ तथैव संरेजतुरच्युतार्जुनौ॥ 8-99-45 (59951) तमो निहत्याभ्युदितौ यथाऽमलौ शशाङ्कसूर्याविव रश्मिमालिनौ। विहाय तान्बाणगणान्महाबलौ सुहृद्वृतावप्रतिमानविक्रमौ॥ 8-99-46 (59952) सुखप्रविष्टौ सुखदौ विरेजतुः सदस्यचिन्त्याविव विष्णुवासवौ। सदेवगन्धर्वमनुष्यचारणै-- र्महर्षिभिर्यक्षमहोरगैरपि। जयाभिवृद्ध्या परयाऽभिपूजितौ निहत्य कर्णं परमाहवे तदा॥ 8-99-47 (59953) यथानुरूपं प्रतिपूज्य तानथ प्रशस्यमानावतुलैश्च कर्मभिः। ननन्दतुश्चैव सुहृद्भिरावृतौ बलं निहत्येव सुरेशकेशवौ॥ ॥ 8-99-48 (59954) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि एकोनशततमोऽध्यायः॥ 99 ॥

Mahabharata - Karna Parva - Chapter Text

Mahabharata - Karna Parva - Chapter Footnotes

8-99-2 प्रहृष्टाः अर्जुनादयः। वित्रस्ताः भीरवः। विषण्णाः शत्रवः। विस्मिताः प्रेक्षकाः॥ 8-99-* अत्र झ.पाठे 61 श्लोका अधिका दृश्यन्ते 8-99-99 एकोनशततमोऽध्यायः॥

8-100-0 (60017) सञ्जय उवाच। 8-100-0x (5074) शरसङ्कृत्तवर्माणं रुधिरोक्षितवक्षसम्। गतासुमपि राधेयं नैव लक्ष्मीर्विमुञ्चति॥ 8-100-1 (60018) तप्तजाम्बूनदनिभं बालार्कसदृशद्युतिम्। जीवन्तमिव तं शूरं सर्वभूतानि मेनिरे॥ 8-100-2 (60019) हतस्यापि महाराज सूतपुत्रस्य संयुगे। वित्रेसुः सर्वतो योधाः सिंहस्येवेतरे मृगाः॥ 8-100-3 (60020) हतोऽपि पुरुषव्याघ्रो व्याहरन्निव लक्ष्यते। नाभवद्विकृतिः काचिन्मृतस्यापि महात्मनः॥ 8-100-4 (60021) चारुवेषधरं राजंश्चारुमौलिशिरोधरम्। तन्मुखं सूतपुत्रस्य पूर्णचन्द्रसमद्युति॥ 8-100-5 (60022) कनकोत्तमसह्काशो ज्वलन्निव विभावसुः। स शान्तः पुरुषव्याघ्रः पार्थसायकवारिणा॥ 8-100-6 (60023) यथाऽग्निर्ज्वलनो दीप्तो जलमासाद्य शाम्यति। कर्णाग्निः समरे तद्वत्पार्थमेघेन शामितः॥ 8-100-7 (60024) आहृत्य स यशो दीप्तं सुयुद्धेनात्मनो भुवि। सपुत्रः समरे कर्णः प्रशान्तः पार्थतेजसा॥ 8-100-8 (60025) प्रताप्य पाण्डवान्सर्वान्पाञ्चालानस्त्रतेजसा। नानाभरणवान्रजंस्तप्तजाम्बूनदप्रभः॥ 8-100-9 (60026) वर्षित्वा शरवर्षाणि प्रताप्य रिपुवाहिनीम्। श्रीमानिव सहस्रांशुर्ज्वलन्सर्वान्प्रताप्य च। हतो वैकर्तनः कर्णः पादपोऽङ्कुरवानिव॥ 8-100-10 (60027) ददानीत्येव यः प्रादान्न नास्तीत्यर्थितोऽवदत्। सद्ध्यः सदा सत्पुरुषः स हतो द्वैरथे वृषा॥ 8-100-11 (60028) यस्य ब्राह्मणसात्सर्वं वित्तमासीन्महात्मनः। नादेयं ब्राह्मणेष्वासीद्यस्य स्वमपि जीवितम्॥ 8-100-12 (60029) स दातॄणां प्रियो राजन्दाता चैव मनोरथान्। स पार्थास्त्रविनिर्दग्धो गतः परमिकां गतिम्॥ 8-100-13 (60030) यमाश्रित्याकरोद्वैरं सुतस्ते स गतो दिवम्। आदाय तव पुत्राणां जयाशां सर्म वर्म च॥ 8-100-14 (60031) हते च कर्णे सरितो न सस्रु-- र्जगाम चास्तं कलुषो दिवाकरः। श्वेतो ग्रहश्च ज्वलितार्कवर्णो यमस्य पुत्रोऽभ्युदितः स तिर्यक्॥ 8-100-15 (60032) नभश्चचालाथ ननाद चोर्वी ववुश्च वाताः परुषाश्च घोराः। दिशो बभूवुर्ज्वलिताः सधूमा महार्णवाः सस्वनुश्चुक्षुभुश्च॥ 8-100-16 (60033) सकाननाश्चाद्रिवराश्चकम्पिरे प्रविव्यथुर्भूतगणाश्च मारिष। बृहस्पतिः सम्परिवार्य रोहिणीं बभूव चन्द्रार्कसमो विशाम्पते॥ 8-100-17 (60034) हते कर्णे न दिशो विप्रचाराः सचन्द्रार्का द्यौर्विचचाल भूमिः। पपात चोल्का ज्वलनप्रभा च निशाचरा हृष्टतरा बभूवुः॥ 8-100-18 (60035) शशिप्रकाशाननमर्जुनो यदा जहार कर्णस्य शिरः शरेण। ततोऽन्तरिक्षे सहसैव शब्दो बभूव हाहेति सुरैर्विमुक्तः॥ 8-100-19 (60036) सदेवगन्धर्वमनुष्यपूजितं निहत्य कर्णं रिपुमाहवेऽर्जुनः। रराज राजन्परमेण तेजसा यथा पुरा वृत्रवधे शतक्रतुः॥ 8-100-20 (60037) पताकिना भीमनिनादकेतुना रथेन शङ्खस्फटिकावभासिना। महेन्द्रवाहप्रतिमेन तावुभौ महेन्द्रवीर्यप्रतिमानपौरुषौ॥ 8-100-21 (60038) सुवर्णमुक्तामणिवज्रविद्रुमै-- रलङ्कृतेनाप्रतिमेन रंहसा। नरोत्तमौ यादवपाण्डुनन्दनौ दिवाकरौ दीप्तहुताशनाविव। रणाजिरे वीतभयौ विरेजतुः समानयोगाविव विष्णुवासवैः॥ 8-100-22 (60039) ततो धनुर्ज्यातलनेमिनिस्वनैः प्रसह्य कृत्वा च रिपून्गतप्रभान्। स साधयित्वा च रिपूञ्शरौघैः कपिध्वजः पक्षिवरध्वजश्च। प्रदध्मतुः शङ्खवरौ सुघोषौ मनांस्यरीणामुपतापयन्तौ॥ 8-100-23 (60040) सुवर्णजालावततौ महास्वनौ हिमावदातौ परिगृह्य पाणिमिः। चुचुम्बतुः शङ्खवरौ नृणां वरौ विघोषयन्तौ विजयं जगत्त्रये॥ 8-100-24 (60041) पाञ्चजन्यस्य निर्घोषो देवदत्तस्य चोभयोः। पृथिवीमन्तरिक्षं च दिशश्च समपूरयत्॥ 8-100-25 (60042) वित्रस्ताश्चाभवन्सर्वे कुरवो राजसत्तम। शूरयोः शङ्खशब्देन माधवस्यार्जुनस्य च॥ 8-100-26 (60043) तौ शङ्खशब्देन निनादयन्तौ वनानि शैलान्सरितो गुहाश्च। वित्रासयन्तौ तव पुत्रसेनां युधिष्ठिरं नन्दयितुं प्रयातौ॥ 8-100-27 (60044) ततः प्रजग्मुः कुरवो जवेन श्रुत्वैव शङ्खस्वनमीर्यमाणम्। विहाय मद्राधिपतिं पतिं च दुर्योधनं भारत भारतानाम्॥ 8-100-28 (60045) ततो रथेनाम्बुदबृन्दनादिना शरद्वहर्मध्यदिवाकरत्विषा। धनञ्जयस्याधिरथेश्च विस्मिताः प्रशंसमानाः प्रययुस्तदाऽर्जुनम्॥ 8-100-29 (60046) महाहवे तं बहुशोभमानं धनञ्जयं योधगणैः समेताः। तावन्वमोदंश्च जनाः प्रकामं प्रभाकरावभ्युदितौ यथैव॥ ॥ 8-100-30 (60047) इति श्रीमन्महाभारते कर्णपर्वणि शततमोऽध्यायः॥ 100 ॥

8-101-0 (60048) सञ्जय उवाच। 8-101-0x (5075) हते वैकर्तने कर्णे कुरवो भयपीडिताः। वीक्षमाणा दिशः सर्वाः पलायन्त सहस्रशः॥ 8-101-1 (60049) रावणं निहतं दृष्ट्वा राक्षसा राघवेण वा। दिशो भीता द्रवन्नेव तावका भयपीडिताः॥ 8-101-2 (60050) ततो महारवं चक्रुर्योधा राजन्समन्ततः। वार्यमाणा भृशोद्विग्नास्तव पुत्रेण भारत॥ 8-101-3 (60051) तेषां तु मतमाज्ञाय पुत्रस्ते भरतर्षभ। अवहारं ततश्चक्रे शल्यस्यानुमतेन च॥ 8-101-4 (60052) कृतवर्मा रणे तूर्णं वृतो भारत तावकैः। नारायणावशिष्टैश्च शिबिरायैव दुद्रुवे॥ 8-101-5 (60053) अश्वत्थामा ततः शूरो विनिश्वस्य मुहुर्मुहुः। पाण्डवानां जयं दृष्ट्वा शिबिरायैव दुद्रुवे॥ 8-101-6 (60054) कृपः शारद्वतो राजन्नागानीकेन भारत। महता मेघकल्पेन शिबिरायैव दुद्रुवे॥ 8-101-7 (60055) गान्धाराणां सहस्रेण शकुनिः परिवारितः। सुशर्मा च ययौ राजन्वीक्षमाणो भयार्दितः॥ 8-101-8 (60056) दुर्योधनोऽपि स ययौ ह्वतसर्वस्व आतुरः। ज्ञातिशोकसमापन्नश्चिन्तयित्वा मुहुर्मुहुः॥ 8-101-9 (60057) छिन्नध्वजेन शल्यस्तु रथेन रथिनां वरः। प्रययौ शिबिरायैव वीक्षमाणो दिशो दश॥ 8-101-10 (60058) ततोऽपरे सुबहुशो भारतानां महारथाः। व्यद्रवन्त दिशो भीता भयविह्वलचेतसः॥ 8-101-11 (60059) अश्रूपूर्णा भयोद्विग्ना वेपमाना भयातुराः। कुरवः प्राद्रवन्सर्वे दृष्ट्वा कर्णं निपातितम्॥ 8-101-12 (60060) प्रशंसन्तोऽर्जुनं केचित्केचित्कर्णं महारथाः। प्राद्रवन्त रणे भीताः कुरवः कुरुसत्तम॥ 8-101-13 (60061) तेषां योधसहस्राणां तावकानां महामृधे। नासीत्तत्र पुमान्कश्चिद्यस्तु युद्धे मनो दधे॥ 8-101-14 (60062) कर्णे हते महाराज निराशाः कुरवोऽभवन्। जीवनेषु च राज्येषु दारेषु च धनेषु च॥ 8-101-15 (60063) तान्समानीय पुत्रस्ते यत्नेन महता विभो। निवेशाय मनो दध्रे दुःखशोकसमन्वितः॥ 8-101-16 (60064) तस्याज्ञां शिरसा दीनाः प्रतिगृह्य विशाम्पते। विषण्णमनसो भीत्या न्यविशन्त महारथाः॥ 8-101-17 (60065) चिन्तयन्तो वधं घोरं सूतपुत्रस्य संयुगे। अर्जुनस्य जयं युद्धे चिन्तयानाः पुनःपुनः॥ 8-101-18 (60066) पाण्डवाश्च महेष्वासा न्यविशन्त परन्तपाः। प्रहृष्टमनसः सर्वे जित्वा शत्रुं महारथाः॥ 8-101-19 (60067) ततो युधिष्ठिरं तत्र निविष्टं वै मुदान्वितम्। समेत्य सर्वे पाञ्चाला वर्धयन्तो यथाविधि॥ 8-101-20 (60068) अर्जुनस्तु रथात्तूर्णमवरुह्य महायशाः। धर्मराजस्य चरणौ पीडयामास हृष्टवत्॥ 8-101-21 (60069) तमुत्थाप्य महाराज धर्मपुत्रः प्रतापवान्। सस्वजे भरतश्रेष्ठमुपजिघ्रन्नुपस्पृशन्॥ 8-101-22 (60070) नकुलः सहदेवश्च पाण्डवश्च वृकोदरः। अभिवाद्य महाराजमस्वजन्त स्म फल्गुनम्॥ 8-101-23 (60071) धृष्टद्युम्नः शिखण्डी च पाण्डवानां च ये रथाः। वर्धयन्ते स्म राजानं निहते सूतनन्दने॥ 8-101-24 (60072) ततः कृष्णो महाराज सात्यकिश्चापि सात्वतः। वर्धयन्ते स्म राजानं निहते सूतनन्दने॥ 8-101-25 (60073) वासुदेवश्च कौन्तेयं प्रणयादिदमब्रवीत्। अद्य राजन्हताः सर्वे धार्तराष्ट्राः सराजकाः। हते वैकर्तने कर्णे रथानां प्रवरे रथे॥ 8-101-26 (60074) यदि लोकास्त्रयः सर्वे योधयेयुः सवासवाः। तथापि दुर्जयः सूतस्तव कोपात्तु सूदितः॥ 8-101-27 (60075) एवमुक्तः प्रत्युवाच धर्मराजो जनार्दनम्॥ 8-101-28 (60076) तव प्रसादाद्ग्रोविन्द हतः कर्णो महायशाः। पाण्डवाश्च जयं प्राप्या नाशिताश्चापि शत्रवः॥ 8-101-29 (60077) त्वं हि शक्तो भयात्त्रातुं यस्य कस्यचिदाहवे। त्वमस्य जगतो गोप्ता पाण्डवानां च सर्वदा॥ 8-101-30 (60078) त्वां समासाद्य शक्रोऽपि मोदते दिवि नित्यशः। त्वं पाता पाण्डुपुत्राणां यथैव जगतस्तथा॥ 8-101-31 (60079) अनाश्चर्यो जयस्तेषां भक्तिर्येषां त्वयि प्रभो॥ 8-101-32 (60080) त्वया नाथेन गोविन्द नाथवन्तो वयं युधि। यथेन्द्रेण पुरा देवास्त्वया चापि जनार्दन॥ 8-101-33 (60081) स्वप्स्याम्यद्य सुखं कृष्णनिद्रां लप्स्ये त्वहं क्षपाम्। विगतं हि भयं मेऽद्य त्वत्प्रसादान्न संशयः॥ 8-101-34 (60082) एवमुक्तस्तु पार्थेन केशवः प्राह पाण्डवम्। निमित्तमात्रं हि वयं तवाप्यस्मिन्मुदागमे॥ 8-101-35 (60083) यस्य ते भ्रातरः शूरा भीमसेनादयो नृप। सम्बन्धिनश्चेन्द्रवीर्याः पार्षतप्रमुखास्तथा॥ 8-101-36 (60084) अर्हते च भवान्नित्यं प्रियं नित्यं च मद्वितम्। प्रियो हि मे त्वमेतेन वचनेन नरोत्तम॥ 8-101-37 (60085) इत्युक्तो धर्मराजस्तु स्वरथं हेमभूपितम्। दन्तवर्णैर्हयैर्युक्तं कालवालैर्महीपतिः॥ 8-101-38 (60086) आस्थाय पुरुषव्याघ्रः स्वबलेनापि संवृतः। प्रययौ बहुवृत्तान्तं द्रष्टुमायोधनं प्रति॥ 8-101-39 (60087) सम्भाषमाणौ तौ वीर उभौ माधवपाण्डवौ॥ 8-101-40 (60088) स ददर्श रणे कर्णं शयानं पुरुषर्षभम्। गाण्डीवमुक्तैर्विशिखैः सर्वतः सन्निपीडितम्॥ 8-101-41 (60089) सपुत्रं निहतं दृष्ट्वा कर्णं राजा युधिष्ठिरः। प्रशशंस नरव्याघ्रावुभौ माधवपाण्डवौ॥ 8-101-42 (60090) अद्य राजाऽस्मि सर्वस्यां पृथिव्यां मधुसूदन। दिष्ट्या जयसि गोविन्द दिष्ट्याशत्रुर्निपातितः॥ 8-101-43 (60091) एवं सुबहुशो राजन्प्रशशंस जनार्दनम्। अर्जुनं च कुरुश्रेष्ठो धर्मराजो युधिष्ठिरः॥ 8-101-44 (60092) दृष्ट्वा च निहतं कर्णं स पुत्रं पार्थसायकैः। पुनर्जातमिवात्मानं मेने कुरुकुलोद्वहः॥ 8-101-45 (60093) समेत्य च कुरुश्रेष्ठं कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्। वर्धयन्ति स्म राजानो हर्षयुक्ता महारथाः॥ 8-101-46 (60094) सञ्जय उवाच। 8-101-47x (5076) एवमेष क्षयो वृत्तः सुमहान्रोमहर्षणः। तव दुर्मन्त्रिते राजन्दिष्ट्या त्वमनुशोचसि॥ 8-101-47 (60095) वैशम्पायन उवाच। 8-101-48x (5077) श्रुत्वैतदप्रियं राजा धृतराष्ट्रो महीपतिः। पपात भूमौ निश्चेष्टः कौरव्यः परमासनात्। तथा सत्यव्रता देवी गान्धारी दिव्यदर्शना॥ 8-101-48 (60096) ततस्तूर्णं तु विदुरस्तं नृपं सञ्जयस्तथा। पर्याश्वासयतां चैतावुभावेव तु भूमिपम्॥ 8-101-49 (60097) तथैवाश्वासयामासुर्गान्धारीं कुरुयोषितः॥ 8-101-50 (60098) स दैवं परमं मेने भवितव्यं च भारत। ताभ्यामाश्वासितो राजा तूष्णीमास्ते विशाम्पते॥ 8-101-51 (60099) एवमाख्याय राज्ञे च सञ्जयो राजसत्तम। जगाम शिबिरं भूयो हते कर्णे महात्मनि॥ 8-101-52 (60100) स दृष्ट्वा निहतं शल्यं राजानं च सुयोधनम्। शकुनिं सुबहून्राजन्सैनिकांश्च सहस्रशः॥ 8-101-53 (60101) तथैव पाण्डवीं सेनां निहतां प्रेक्ष्य सञ्जयः। सौप्तिके द्रौणिना राजन्हतवाजिनरद्विपाम्॥ 8-101-54 (60102) स हि दृष्ट्वा हतान्सर्वान्समन्ताद्युधि सञ्जयः। प्रयातो हास्तिनपुरं शोकार्तो भयविह्वलः॥ 8-101-55 (60103) हतेषु पुनरेतेषु प्रभूतगजवाजिषु। योधैश्च तैर्महाराज नानादेशसमुद्भवैः॥ 8-101-56 (60104) कुरुक्षेत्रं तु तत्सर्वं शून्यमासीद्विशाम्पते। निहतैः पाण्डवेयैश्च धार्तराष्ट्रैश्च संयुगे॥ 8-101-57 (60105) यथाहि विषयं वृत्तं धार्तराष्ट्रस्य संञ्जयः। निवेदयति तत्सर्वं यथावृत्तं यथाविधि॥ 8-101-58 (60106) एवं महायुद्धमिदं महात्मनो धनञ्जयस्याधिरथेश्च यः पठेत्। स सम्यगिष्टस्य मखस्य यत्फलं तदाप्नुयाद्यः शृणुयाच्च नित्यशः॥ 8-101-59 (60107) मखो हि विष्णुर्भगवान्सनातनो वहन्ति यं चाप्यनिलेन्दुभानवः। अतोऽनसूयुः शृणुयात्पठेच्च यः स सर्वलोकांश्च जयेत्सुखी भवेत्॥ ॥ 8-101-60 (60108) इति श्रीमन्महाभारते शतसाहस्रिकायां संहितायां वैयासिक्यां कर्णपर्वणि एकाधिकशततमोऽध्यायः॥ 101 ॥ ॥ कर्णपर्व समाप्तम्॥ 8 ॥ अतः परं शल्यपर्व भविष्यति। तस्यायमाद्यः श्लोकः॥ 8-101-1 (60109) जनमेजय उवाच। 8-101-2x (5078) एवं निपातिते कर्णे समरे सव्यसाचिना। अल्पावशिष्टाः कुरवः किमकुर्वत वै द्विज॥ 8-101-2 (60110) इदं कर्णपर्व कुम्भघोणस्थेन टी.आर्.कृष्णाचार्येण टी. आर्. व्यासाचार्येण च मुम्बय्यां निर्णयसागरमुद्रायन्त्रे मुद्रापितम्। शकाब्दाः 1829 सन 1907.