1-1-0 (0) ॥ ശ്രീവേദവ്യാസായ നമഃ॥ 1-1-0x (0) നാരായണം നമസ്കൃത്യ നരം ചൈവ നരോത്തമം। ദേവീം സരസ്വതീം ചൈവ(വ്യാസം) തതോ ജയമുദീരയേത് ॥ 1-1-1 (1) `നാരായണം സുരഗുരും ജഗദേകനാഥം' ഭക്തപ്രിയം സകലലോകനമസ്കൃതം ച। ത്രൈഗുണ്യവർജിതമജം വിഭുമാദ്യമീശം വന്ദേ ഭവഘ്നമമരാസുരസിദ്ധവന്ദ്യം'॥ 1-1-2 (2) `നമോ ധർമായ മഹതേ നമഃ കൃഷ്ണായ വേധസേ। ബ്രാഹ്മണേഭ്യോ നമസ്കൃത്യ ധർമാന്വക്ഷ്യാമി ശാശ്വതാൻ'॥ 1-1-3 (3) ഓം നമോ ഭഗവതേ വാസുദേവായ। ഓം നമഃ പിതാമഹായ। ഓം നമഃ പ്രജാപതിഭ്യഃ। ഓം നമഃ കൃഷ്ണദ്വൈപായനായ। ഓം നമഃ സർവവിഘ്നവിനായകേഭ്യഃ॥ 1-1-4 (4) രോമഹർഷണപുത്ര ഉഗ്രശ്രവാഃ സൌതിഃ പൌരാണികോ നൈമിശാരണ്യേ ശൌനകസ്യ കുലപതേർദ്വാദശവാർഷികേ സത്രേ 1-1-5 (5) സുഖാസീനാനഭ്യഗച്ഛദ്ബ്രഹ്മർഷീൻസംശിതവ്രതാൻ। വിനയാവനതോ ഭൂത്വാ കദാചിത്സൂതനന്ദനഃ॥ 1-1-6 (6) തമാശ്രമമനുപ്രാപ്യ നൈമിശാരണ്യവാസിനഃ। `ഉവാച താനൃഷീൻസർവാന്ധന്യോ വോഽസ്ംയദ്യദർശനാത് 1-1-7 (7) വേദ വൈയാസികീഃ സർവാഃ കഥാ ധർമാര്യൈസംഹിതാഃ। വക്ഷ്യാമി വോ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠാഃ ശൃണ്വന്ത്വദ്യ തപോധനാഃ 1-1-8 (8) തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ നൈമിശാരണ്യവാസിനഃ। ചിത്രാ ശ്രോതും കഥാസ്തത്ര പരിവ്രുസ്തപസ്വിനഃ॥ 1-1-9 (9) അഭിവാദ്യ മുനീംസ്താംസ്തു സർവാനേവ കുതാഞ്ജലിഃ। അപൃച്ഛത്സ തപോവൃദ്ധിം സദ്ഭിശ്ചൈവാഭിപൂജിതഃ॥ 1-1-10 (10) അഥ തേഷൂപവിഷ്ടേഷു സർവേഷ്വേവ തപസ്വിഷു। നിർദിഷ്ടമാസനം ഭേജേ വിനയാദ്രൌമഹർഷണിഃ॥ 1-1-11 (11) സുഖാസീനം തതസ്തം തു വിശ്രാന്തമുപലക്ഷ്യ ച। അഥാപൃച്ഛദൃഷിസ്തത്ര കശ്ചിത്പ്രസ്താവയൻകഥാഃ॥ 1-1-12 (12) കുത ആഗംയതേ സൌതേ ക്വചായം വിഹൃതസ്ത്വയാ। കാലഃ കമലപത്രാക്ഷ ശംസൈതത്പൃച്ഛതോ മമ॥ 1-1-13 (13) ഏവം പൃഷ്ടോഽബ്രവീത്സംയഗ്യഥാവദ്രൌമഹർഷണിഃ। വാക്യം വചനസംപന്നസ്തേഷാം ച ചരിതാശ്രയം॥ 1-1-14 (14) തസ്മിൻസദസി വിസ്തീർണേ മുനീനാം ഭാവിതാത്മനാം। 1-1-15 (15) സൌതിരുവാച। ജനമേജയസ്യ രാജർഷേഃ സർപസത്രേ മഹാത്മനഃ॥ 1-1-15x (1) സമീപേ പാർഥിവേന്ദ്രസ്യ സംയക്പാരിക്ഷിതസ്യ ച। കൃഷ്ണദ്വൈപായനപ്രോക്താഃ സുപുണ്യാ വിവിധാഃ കഥാഃ 1-1-16 (16) കഥിതാശ്ചാപി വിധിവദ്യാ വൈശംപായനേന വൈ। ശ്രുത്വാഽഹം താ വിചിത്രാർഥാ മഹാഭാരതസംശ്രിതാഃ॥ 1-1-17 (17) വഹൂനി സംപരിക്രംയ തീർഥാന്യായതനാനി ച। സമന്തപഞ്ചകം നാമ പുണ്യം ദ്വിജനിഷേവിതം॥ 1-1-18 (18) ഗതവാനസ്മി തം ദേശം യുദ്ധം യത്രാഭവത്പുരാ। കുരൂണാം പാണ്ഡവാനാം ച സർവേഷാം ചഹീക്ഷിതാം॥ 1-1-19 (19) ദിദൃക്ഷുംരാഗതസ്തസ്മാത്സമീപം ഭാവതാമിഹ। ആയുഷ്മന്തഃ സർവ ഏവ ബ്രഹ്മഭാതാ ഹി മേ മതാഃ॥ അസ്മിന്യജ്ഞേ മഹാഭംഗാഃ സൂര്യപാവകവർചസഃ॥ 1-1-20 (20) കൃതാഭിഷേകാഃ ശുചയഃ കൃതജപ്യാ ഹുതാഗ്നയഃ। ഭവന്ത ആസതേ സ്വസ്ഥാ ബ്രവീമി കിമഹം ദ്വിജാഃ 1-1-21 (21) പുരാണസംഹിതാഃ പുണ്യാഃ കഥാ ധർമാർഥസംശ്രിതാഃ। ഇതിവൃത്തം നരേന്ദ്രാണാമൃഷീണാം ച മഹാത്മനാം॥ 1-1-22 (22) ഋഷയ ഊചുഃ। 1-1-23x (2) ദ്വൈപായനേന യത്പ്രോക്തം പുരാണം പരമർഷിണാ। സുരൈർബ്രഹ്മർഷിഭിശ്ചൈവ ശ്രുത്വാ യദഭിപൂജിതം॥ 1-1-23 (23) തസ്യാഖ്യാനവരിഷ്ഠസ്യ വിചിത്രപദപർവണഃ। സൂക്ഷ്മാർഥന്യായയുക്തസ്യ വേദാർഥൈർഭൂഷിതസ്യ ച॥ 1-1-24 (24) ഭാരതസ്യേതിഹാസസ്യ പുണ്യാം ഗ്രന്ഥാർഥസംയുതാം। സംസ്കാരോപഗതാം ബ്രാഹ്മീം നാനാശാസ്ത്രോപബൃംഹിതാം॥ 1-1-25 (25) ജനമേജയസ്യ യാം രാജ്ഞോ വൈശംപായന ഉക്തവാൻ। യഥാവത്സ ഋഷിഃ പൃഷ്ടഃ സത്രേ ദ്വൈപായനാജ്ഞയാ॥ 1-1-26 (26) വേദൈശ്ചതുർഭിഃ സയുക്താം വ്യാസസ്യാദ്ഭുതകർമണഃ। സംഹിതാം ശ്രോതുമിച്ഛാമഃ പുണ്യാം പാപഭയാപഹാം॥ 1-1-27 (27) സൌതിരുവാച। 1-1-28x (3) ആദ്യം പുരുഷമീശാനം പുരുഹൂതം പുരുഷ്ടുതം। ഋതമേകാക്ഷരം ബ്രഹ്മ വ്യക്താവ്യക്തം സനാതനം॥ 1-1-28 (28) അസച്ച സച്ചൈവ ച യദ്വിശ്വം സദസതഃ പരം പരാവരാണാം സ്രഷ്ടാരം പുരാണം പരമവ്യയം॥ 1-1-29 (29) മംഗല്യം മംഗലം വിഷ്ണും വരേണ്യമനഘം ശുചിം। നമസ്കൃത്യ ഹൃഷീകേശം ചരാചരഗുരും ഹരിം॥ 1-1-30 (30) മഹർഷേഃ പൂജിതസ്യേഹ സർവലോകൈർമഹാത്മനഃ। പ്രവക്ഷ്യാമി മതം പുണ്യം വ്യാസസ്യാദ്ഭുതകർമണഃ॥ 1-1-31 (31) `നമോ ഭഗവതേ തസ്മൈ വ്യാസായാമിതതേജസേ। യസ്യ പ്രസാദാദ്വക്ഷ്യാമി നാരായണകഥാമിമാം॥ 1-1-32 (32) സർവാശ്രമാഭിശമനം സർവതീർഥാവഗാഹനം। ന തഥാ ഫലദ സൂതേ നാരായണകഥാ യഥാ॥ 1-1-33 (33) നാസ്തി നാരായണസമം ന ഭൂതം ന ഭവിഷ്യതി। ഏതേന സത്യവാക്യേന സർവാർഥാൻസാധയാംയഹം'॥ 1-1-34 (34) ആചഖ്യുഃ കവയഃ കേചിത്സംപ്രത്യാചക്ഷതേ പരേ। ആഖ്യാസ്യന്തി തഥൈവാന്യ ഇതിഹാസമിമം ഭുവി॥ 1-1-35 (35) ഇദം തു ത്രിഷു ലോകേഷു മഹജ്ജ്ഞാനം പ്രതിഷ്ഠിതം। വിസ്തരൈശ്ച സമാസൈശ്ച ധാര്യതേ യദ്ദ്വിജാതിഭിഃ॥ 1-1-36 (36) അലങ്കൃതം ശുഭൈഃ ശബ്ദൈഃ സമയൈർദിവ്യധനുഷൈഃ। ഛന്ദോവൃത്തൈശ്ച വിവിധൈരന്വിതം വിദുഷാംപ്രിയം॥ 1-1-37 (37) തപസാ ബ്രഹ്മചര്യേണ വ്യസ്യ വേദം സനാതനം। ഇതിഹാസമിമം ചക്രേ പുണ്യം സത്യവതീസുതഃ॥ 1-1-38 (38) `പുണ്യേ ഹിമവതഃ പാദേ മേധ്യേ ഗിരിഗുഹാലയേ। വിശോധ്യ ദേഹം ധർമാത്മാ ദർഭസംസ്തരമാശ്രിതഃ॥ 1-1-39 (39) ശുചിഃ സനിയമോ വ്യാസഃ ശാന്താത്മാതപസി സ്ഥിതഃ ഭാരതസ്യേതിഹാസസ്യ ധർമേണാന്വീക്ഷ്യ താം ഗതിം॥ 1-1-40 (40) പ്രവിശ്യ യോഗം ജ്ഞാനേന സോഽപശ്യത്സർവമന്തതഃ॥ 1-1-41 (41) നിഷ്പ്രഭേഽസ്മിന്നിരാലോകേ സർവതസ്തമസാ വൃതേ। ബൃഹദണ്ഡമഭൂദേകം പ്രജാനാം ബീജമവ്യയം॥ 1-1-42 (42) യുഗസ്യാദിനിമിത്തം തൻമഹദ്ദിവ്യം പ്രചക്ഷത। വ്യസ്മിംസ്തച്ഛ്രൂയതേ സത്യഞ്ജ്യോതിർബ്രഹ്മ സനാതനം॥ 1-1-43 (43) അദ്ഭുതം ചാപ്യചിന്ത്യം ച സർവത്ര സമതാം മതം। അവ്യക്തം കാരണം സൂക്ഷ്മം യത്തത്സദസദാത്മകം॥ 1-1-44 (44) യസ്മിൻപിതാമഹോ ജജ്ഞേ പ്രഭുരേകഃ പ്രജാപതിഃ। ബ്രഹ്മാ സുരഗുരുഃ സ്ഥാണുർമനുഃ കഃ പരമേഷ്ഠ്യഥ॥ 1-1-45 (45) പ്രാചേതസസ്തഥാ ദക്ഷോ ദക്ഷപുത്രാശ്ച സപ്തവൈ। തതഃ പ്രജാനാം പതയഃ പ്രാഭവന്നേകവിംശതിഃ॥ 1-1-46 (46) പുരുഷശ്ചാപ്രമേയാത്മാ യം സർവഋഷയോ വിദു। വിശ്വേദേവാസ്തഥാഽഽദിത്യാ വസവോഽഥാശ്വിനാവപി॥ 1-1-47 (47) യക്ഷാഃ സാധ്യാഃ പിശാചാശ്ച ഗുഹ്യകാഃ പിതരസ്തഥാ। തതഃ പ്രസൂതാ വിദ്വാംസഃ ശിഷ്ടാ ബ്രഹ്മർഷിസത്തമാഃ॥ 1-1-48 (48) മഹർഷയശ്ച ബഹവഃ സർവൈഃ സമുദിതാ ഗുണൈഃ। ആതോ ദ്യൌഃ പൃഥിവീ വായുരന്തരിക്ഷം ദിശസ്തയാ॥ 1-1-49 (49) സംവത്സരർതവോ മാസാഃ പക്ഷാഹോരാത്രയഃ ക്രമാത്। യച്ചാന്യദപി തത്സർവം സംഭൂതം ലോകസാക്ഷികം॥ 1-1-50 (50) യദിദം ദൃശ്യതേ കിഞ്ചിദ്ബൂതം സ്ഥാവരജംഗമം। പുനഃസങ്ക്ഷിപ്യതേ സർവം ജഗത്പ്രാപ്തേ യുഗക്ഷയേ॥ 1-1-51 (51) യഥർതുഷ്വൃതുലിംഗാനി നാനാരൂപാണി പര്യയേ। ദൃശ്യന്തേ താനി താന്യേവ തഥാ ഭാവാ യുഗാദിഷു॥ 1-1-52 (52) ഏവമേതദനാദ്യന്തം ഭൂതസംഘാതകാരകം। അനാദിനിധനം ലോകേ ചക്രം സംപരിവർതതേ॥ 1-1-53 (53) ത്രയസ്ത്രിംശത്സഹസ്രാണി ത്രയസ്ത്രിംശച്ഛതാനി ച। ത്രയസ്ത്രിംശച്ച ദേവനാം സൃഷ്ടിഃ സങ്ക്ഷേപലക്ഷണാ॥ 1-1-54 (54) ദിവഃ പുത്രോ ബൃഹദ്ഭാനുശ്ചക്ഷുരാത്മാ വിഭാവസുഃ। സവിതാ സ ഋചീകോഽർകോ ഭാനുരാശാവഹോ രവിഃ॥ 1-1-55 (55) പുത്രാ വിവസ്വതഃ സർവേ മനുസ്തേഷാം തഥാഽവരഃ। ദേവഭ്രാട് തനയസ്തസ്യ സുഭ്രാഡിതി തതഃ സ്മൃതഃ॥ 1-1-56 (56) സുഭ്രാജസ്തു ത്രയഃ പുത്രാഃ പ്രജാവന്തോ ബഹുശ്രുതാഃ। ദശജ്യോതിഃ ശതജ്യോതിഃ സഹസ്രജ്യോതിരേവ ച॥ 1-1-57 (57) ദശപുത്രസഹസ്രാണി ദശജ്യോതേർമഹാത്മനഃ। തതോ ദശഗുണാശ്ചാന്യേ ശതജ്യോതേരിഹാത്മജാഃ॥ 1-1-58 (58) ഭൂയസ്തതോ ദശഗുണാഃ സഹസ്രജ്യോതിഷഃ സുതാഃ। തേഭ്യോഽയം കുരുവംശശ്ച യദൂനാം ഭരതസ്യ ച॥ 1-1-59 (59) യയാതീക്ഷ്വാകൃവംശശ്ച രാജർഷീണാം ച സർവശഃ। സംഭൂതാ ബഹവോ വംശാ ഭൂതസർഗാഃ സുവിസ്തരാഃ॥ 1-1-60 (60) ഭൂതസ്ഥാനാനി സർവാണി രഹസ്യം ത്രിവിധം ച യത്। വേദാ യോഗഃ സവിജ്ഞാനോ ധർമോഽർഥഃ കാമ ഏവ ച॥ 1-1-61 (61) ധർമാർഥകാമയുക്താനി ശാസ്ത്രാണി വിവിധാനി ച। ലോകയാത്രാവിധാന ച സർവ തദ്ദൃഷ്ടവാനൃഷിഃ॥ 1-1-62 (62) `നീതിർഭരതവംശസ്യ വിസ്താരശ്ചൈവ സർവശഃ।' ഇതിഹാസാഃ സഹവ്യാഖ്യാ വിവിധാശ്രുതയോഽപി ച॥ 1-1-63 (63) ഇഹ സർവമനുക്രാന്തമുക്തം ഗ്രന്ഥസ്യ ലക്ഷണം। `സങ്ക്ഷേപേണേതിഹാസസ്യ തതോ വക്ഷ്യതി വിസ്തരം॥' 1-1-64 (64) വിസ്തീര്യൈതൻമഹജ്ജ്ഞാനമൃഷിഃ സങ്ക്ഷിപ്യ ചാബ്രവീത്। ഇഷ്ടം ഹി വിദുഷാം ലോകേ സമാസവ്യാസധാരണം॥ 1-1-65 (65) മന്വാദി ഭാരതം കേചിദാസ്തീകാദി തഥാഽപരേ। തഥോപരിചരാദ്യന്യേ വിപ്രാഃ സംയഗധീയിരേ॥ 1-1-66 (66) വിവിധം സംഹിതാജ്ഞാനം ദീപയന്തി മനീഷിണഃ। വ്യാഖ്യാതും കുശലാഃ കേചിദ്ഗ്രന്ഥാന്ധാരയിതും പരേ॥ 1-1-67 (67) തപസാ ബ്രഹ്മചര്യേണ വ്യസ്യ വേദം സനാതനം। ഇതിഹാസമിമം ചക്രേ പുണ്യം സത്യവതീത്സുതഃ॥ 1-1-68 (68) പരാശരാത്മജോ വിദ്വാൻബ്രഹ്മർഷിഃ സംശിതവ്രതഃ। മാതുർനിയോഗാദ്ധർമാത്മാ ഗാംഗേയസ്യ ച ധീമതഃ॥ 1-1-69 (69) ക്ഷേത്രേ വിചിത്രവീര്യസ്യ കൃഷ്ണദ്വൈപായനഃ പുരാ। ത്രീനഗ്നീനിവ കൌരവ്യാഞ്ജനയാമാസ വീര്യവാൻ॥ 1-1-70 (70) ഉത്പാദ്യ ധൃതരാഷ്ട്രം ച പാണ്ഡും വിദുരമേവ ച। ജഗാമ തപസേ ധീമാൻപുനരേവാശ്രമം പ്രതി॥ 1-1-71 (71) തേഷു ജാതേഷു വൃദ്ധേഷു ഗതേഷു പരമാം ഗതിം। അബ്രവീദ്ഭാരതം ലോകേ മാനുഷേഽസ്മിൻമഹാനൃഷിഃ॥ 1-1-72 (72) ജനമേജയേന പൃഷ്ടഃ സൻബ്രാഹ്മണൈശ്ച സഹസ്രശഃ। ശശാസ ശിഷ്യമാസീനം വൈശംപായനമന്തികേ॥ 1-1-73 (73) സ സദസ്യൈഃ സഹാസീനം ശ്രാവയാമാസ ഭാരതം। കർമാന്തരേഷു യജ്ഞസ്യ ചോദ്യമാനഃ പുനഃ പുനഃ॥ 1-1-74 (74) വിസ്താരം കുരുവംശസ്യ ഗാന്ധാര്യാ ധർമശീലതാം। ക്ഷത്തുഃ പ്രജ്ഞാം ധൃതിം കുന്ത്യാഃ സംയഗ്ദ്വൈപായനോബ്രവീത്॥ 1-1-75 (75) വാസുദേവസ്യ മാഹാത്ംയം പാണ്ഡവാനാം ച സത്യതാം। ദുർവൃത്തം ധാർതരാഷ്ട്രാണാമുക്തവാൻഭഗവാനൃഷിഃ॥ 1-1-76 (76) ഇദം ശതസഹസ്രം തു ശ്ലോകാനാം പുണ്യകർമണാം। ഉപാഖ്യാനൈഃ സഹ ജ്ഞേയം ശ്രാവ്യം ഭാരതമുത്തമം॥ 1-1-77 (77) ചതുർവിംശതിസാഹസ്രീം ചക്രേ ഭാരതസംഹിതാം। ഉപാഖ്യാനൈർവിനാ താവദ്ഭാരതം പ്രോച്യതേ ബുധൈഃ॥ 1-1-78 (78) തതോഽധ്യർധശതം ഭൂയഃ സങ്ക്ഷേപം കൃതവാനൃഷിഃ। അനുക്രമണികാധ്യായം വൃത്താന്തം സർവപർവണാം॥ 1-1-79 (79) തസ്യാഖ്യാനവരിഷ്ഠസ്യ കൃത്വാ ദ്വൈപായനഃ പ്രഭുഃ। കഥമധ്യാപയാനീഹ ശിഷ്യാനിത്യന്വചിന്തയത്॥ 1-1-80 (80) തസ്യ തച്ചിന്തിതം ജ്ഞാത്വാ ഋഷേർദ്വൈപായനസ്യ ച। തത്രാജഗാമ ഭഗവാൻബ്രഹ്മാ ലോകഗുരുഃ സ്വയം॥ 1-1-81 (81) പ്രീത്യർഥം തസ്യ ചൈവർഷേർലോകാനാം ഹിതകാംയയാ। തം ദൃഷ്ട്വാ വിസ്മിതോ ഭൂത്വാ പ്രാഞ്ജലിഃ പ്രണതഃ സ്ഥിതഃ॥ 1-1-82 (82) ആസനം കൽപയാമാസ സർവൈർമുനിഗണൈർവൃതഃ॥ 1-1-83 (83) ഹിരണ്യമർഭമാസീനം തസ്മിംസ്തു പരമാസനേ। പരിവൃത്യാസനഭ്യാശേ വാസവേയഃ സ്ഥിതോഽഭവത്॥ 1-1-84 (84) അനുജ്ഞാതോഽഥ കൃഷ്ണസ്തു ബ്രഹ്മണാ പരമേഷ്ഠിനാ। നിഷസാദാസനാഭ്യാശേ പ്രീയമാണഃ ശുചിസ്മിതഃ॥ 1-1-85 (85) ഉവാച സ മഹാതേജാ ബ്രഹ്മാണം പരമേഷ്ഠിനം। കൃതം മയേദം ഭഗവൻകാവ്യം പരമപൂജിതം॥ 1-1-86 (86) ബ്രഹ്മന്വേദരഹസ്യ ച യച്ചാന്യത്സ്ഥാപിതം മയാ। സാംഗോപനിഷദാം ചൈവ വേദാനാം വിസ്തരക്രിയാ॥ 1-1-87 (87) ഇതിഹാസപുരാപാനാമുൻമേഷം നിമിഷം ച യത്। ഭൂതം ഭവ്യം ഭവിഷ്യച്ച ത്രിവിധം കാലസഞ്ജ്ഞിതം॥ 1-1-88 (88) ജരാമൃത്യുഭയവ്യാധിഭാവാഭാവവിനിശ്ചയഃ। വിവിധസ്യ ച ധർമസ്യ ഹ്യാശ്രമാണാം ച ലക്ഷണം॥ 1-1-89 (89) ചാതുർവർണ്യവിധാനം ച പുരാണാനാം ച കൃത്സ്നശഃ। തപസോ ബ്രഹ്മചര്യസ്യ പൃഥിവ്യാശ്ചന്ദ്രസൂര്യയോഃ॥ 1-1-90 (90) ഗ്രഹനക്ഷത്രതാരാണാം പ്രമാണം ച യുഗൈഃ സഹ। ഋചോ യജൂഷി സാമാനി വേദാധ്യാത്മം തഥൈവ ച॥ 1-1-91 (91) ന്യായശിക്ഷാ ചികിത്സാ ച ദാനം പാശുപതം തഥാ। ഇതി നൈകാശ്രയം ജൻമ ദിവ്യമാനുഷസഞ്ജ്ഞിതം॥ 1-1-92 (92) തീർഥാനാം ചൈവ പുണ്യാനാം ദേശാനാം ചൈവ കീർതനം। നദീനാം പർവതാനാം ച വനാനാം സാഗരസ്യ ച॥ 1-1-93 (93) പുരാണാം ചൈവ ദിവ്യാനാം കൽപാനാം യുദ്ധകൌശലം। വാക്യജാതിവിശേഷാശ്ച ലോകയാത്രാക്രമശ്ച യഃ॥ 1-1-94 (94) യച്ചാപി സർവഗം വസ്തു തച്ചൈവ പ്രതിപാദിതം। പരം ന ലേഖകഃ കശ്ചിദേതസ്യ ഭുവി വിദ്യതേ॥ 1-1-95 (95) ബ്രഹ്മോവാച। 1-1-96x (4) തപോവിശിഷ്ടദപി വൈ വസിഷ്ഠാൻമുനിപുംഗവാത്। മന്യേ ശ്രേഷ്ഠവ്യം ത്വാം വൈ രഹസ്യജ്ഞാനവേദനാത്॥ 1-1-96 (96) ജൻമപ്രഭൃതി സത്യാം തേ വേദ്മി ഗാം ബ്രഹ്മവാദിനീം। ത്വയാച കാവ്യമിത്യുക്തം തസ്മാത്കാവ്യം ഭവിഷ്യതി॥ 1-1-97 (97) അസ്യ കാവ്യസ്യ കവയോ ന സമർഥാ വിശേഷണേ। വിശേഷണേ ഗൃഹസ്ഥസ്യ ശേഷാസ്ത്രയ ഇവാശ്രമാഃ॥ 1-1-98 (98) `ജഡാന്ധബധിരോൻമത്തം തമോഭൂതം ജഗദ്ഭവേത്। യദി ജ്ഞാനഹുതാശേന ത്വയാ നോജ്ജ്വലിയം ഭവേത്॥ 1-1-99 (99) തമസാന്ധസ്യ ലോകസ്യ വേഷ്ടിതസ്യ സ്വകർമഭിഃ। ജ്ഞാനാഞ്ജനശലാകാഭിർബുദ്ധിനേത്രോത്സവഃ കൃതഃ'॥ 1-1-100 (100) ധർമാർഥകാമമോക്ഷാർഥൈഃ സമാസവ്യാസകീർതനൈഃ। ത്വയാ ഭാരതസൂര്യേണ നൃണാം വിനിഹതം തമഃ॥ 1-1-101 (101) പുരാണപൂർണചന്ദ്രേണ ശ്രുതിജ്യോത്സ്നാപ്രകാശിനാ। നൃണാം കുമുദസൌംയാനാം കൃതം ബുദ്ധിപ്രസാദനം॥ 1-1-102 (102) ഇതിഹാസപ്രദീപേന മോഹാവരണഘാതിനാ। ലോകഗർഭഗൃഹം കൃത്സ്നം യഥാവത്സംപ്രകാശിതം॥ 1-1-103 (103) സംഗ്രഹാധ്യായബീജോ വൈ പൌലോമാസ്തീകമൂലവാൻ। സംഭവസ്കന്ധവിസ്താരഃ സഭാപർവവിടങ്കവാൻ॥ 1-1-104 (104) ആരണ്യപർവരൂപാഢ്യോ വിരാടോദ്യോഗസാരവാൻ। ഭീഷ്മപർവമഹാശാഖോ ദ്രോണപർവപലാശവാൻ॥ 1-1-105 (105) കർണപർവസിതൈഃ പുഷ്പൈഃ ശല്യപർവസുഗന്ധിഭിഃ। സ്ത്രീപർവൈഷീകവിശ്രാമഃ ശാന്തിപർവമഹാഫലഃ॥ 1-1-106 (106) അശ്വമേധാമൃതസസ്ത്വാശ്രമസ്ഥാനസംശ്രയഃ। മൌസലശ്രുതിസങ്ക്ഷേപഃ ശിഷ്ടദ്വിജനിഷേവിതഃ॥ 1-1-107 (107) സർവേഷാം കവിമുഖ്യാനാമുപജീവ്യോ ഭവിഷ്യതി। പർജന്യഇവ ഭൂതാനാമക്ഷയോ ഭാരദ്രുമഃ॥ 1-1-108 (108) കാവ്യസ്യ ലേഖനാർഥായ ഗണേശഃ സ്മര്യതാം മുനേ। 1-1-109 (109) സൌതിരുവാച। 1-1-110x (5) ഏവമാഭാഷ്യ തം ബ്രഹ്മാ ജഗാമ സ്വം നിവേശനം। ഭഗവാൻസ ജഗത്സ്രഷ്ടാ ഋഷിദേവഗണൈഃ സഹ॥ 1-1-110 (110) തതഃ സസ്മാര ഹേരംബം വ്യാസഃ സത്യവതീസുതഃ॥ 1-1-111 (111) സ്മൃതമാത്രോ ഗണേശാനോ ഭക്തചിന്തിതപൂരകഃ। തത്രാജഗാമ വിഘ്നേശോ വേദവ്യാസോ യതഃ സ്ഥിതഃ॥ 1-1-112 (112) പൂജിതശ്ചോപവിഷ്ടശ്ച വ്യാസേനോക്തസ്തദാനഘ। ലേഖകോ ഭാരതസ്യാസ്യ ഭവ ത്വം ഗണനായക॥ മയൈവ പ്രോച്യമാനസ്യ മനസാ കൽപിതസ്യ ച॥ 1-1-113 (113) ശ്രുത്വൈതത്പ്രാഹ വിഘ്നേശോ യദി മേ ലേഖനീ ക്ഷണം। ലിഖതോ നാവതിഷ്ഠേത തദാ സ്യാം ലേഖകോ ഹ്യഹം॥ 1-1-114 (114) വ്യാസോഽപ്യുവാച തം ദേവമബുദ്ധ്വാ മാ ലിഖ ക്വചിത്। ഓമിത്യുക്ത്വാ ഗണേശോപി ബഭൂവ കില ലേഖകഃ॥ 1-1-115 (115) ഗ്രന്ഥഗ്രന്ഥിം തദാ ചക്രേ മുനിർഗൂഢം കുതൂഹലാത്। യസ്മിൻപ്രതിജ്ഞയാ പ്രാഹ മുനിർദ്വൈപായനസ്ത്വിദം॥ 1-1-116 (116) അഷ്ടൌ ശ്ലോകസഹസ്രാണി അഷ്ടൌ ശ്ലോകശതാനി ച। അഹം വേദ്മി ശുകോ വേത്തി സഞ്ജയോ വേത്തി വാ ന വാ॥ 1-1-117 (117) തച്ഛ്ലോകകൂടമദ്യാപി ഗ്രഥിതം സുദൃഢം മുനേ। ഭേത്തും ന ശക്യതേഽർഥസ്യം ഗൂഢത്വാത്പ്രശ്രിതസ്യ ച॥ 1-1-118 (118) സർവജ്ഞോപി ഗണേശോ യത്ക്ഷണമാസ്തേ വിചാരയൻ। താവച്ചകാര വ്യാസോപി ശ്ലോകാനന്യാൻബഹൂനപി॥ 1-1-119 (119) തസ്യ വൃക്ഷസ്യ വക്ഷ്യാമി ശാഖാപുഷ്പഫലോദയം। സ്വാദുമേധ്യരസോപേതമച്ഛേദ്യമമരൈരപി॥ 1-1-120 (120) അനുക്രമണികാധ്യായം വൃത്താന്തം സർവപർവണാം। ഇദം ദ്വൈപായനഃ പൂർവം പുത്രമധ്യാപയച്ഛുകം॥ 1-1-121 (121) തതോഽന്യേഭ്യോഽനുരൂപേഭ്യഃ ശിഷ്യേഭ്യഃ പ്രദദൌ പ്രഭു ഷഷ്ടിം ശതസഹസ്രാണി ചകാരാന്യാം സ സംഹിതാം। ത്രിംശച്ഛതസഹസ്രം ച ദേവലോകേ പ്രതിഷ്ഠിതം॥ 1-1-122 (122) പിത്ര്യേ പഞ്ചദശ പ്രോക്തം രക്ഷോയക്ഷേ ചതുർദശ। ഏകം ശതസഹസ്രം തു മാനുഷേഷു പ്രതിഷ്ഠിതം॥ 1-1-123 (123) നാരദോഽശ്രാവയദ്ദേവാനസിതോ ദേവലഃ പിതൃൻ। ഗന്ധർവയക്ഷരക്ഷാംസി ശ്രാവയാമാസ വൈ ശുകഃ॥ 1-1-124 (124) `വൈശംപായനവിപ്രർഷിഃ ശ്രാവയാമാസ പാർഥിവം। പാരിക്ഷിതം മഹാത്മാനം നാംനാ തു ജനമേജയം'॥ 1-1-125 (125) അസ്മിംസ്തു മാനുഷേ ലോകേ വൈശംപായന ഉക്തവാൻ। ശിഷ്യോ വ്യാസസ്യ ധർമാത്മാ സർവവേദവിദാം വരഃ॥ 1-1-126 (126) ഏകം ശതസഹസ്രം തു മയോക്തം വൈ നിബോധത॥ 1-1-127 (127) ദുര്യോധനോ മന്യുമയോ മഹാദ്രുമഃ കർണഃ സ്കന്ധഃ ശകുനിസ്തസ്യ ശാഖാഃ। ദുശ്ശാസനഃ പുഷ്പഫലേ സമൃദ്ധേ മൂലം രാജാ ധൃതരാഷ്ട്രോഽമനീഷി। 1-1-128 (128) യുധിഷ്ഠിരേ ധർമമയോ മഹാദ്രുമഃ സ്കന്ധോഽർജുനോ ഭീമസേനോഽസ്യ ശാഖാഃ। മാദ്രീസുതൌ പുഷ്പഫലേ സമൃദ്ധേ മൂലം കൃഷ്ണോ ബ്രഹ്മ ച ബ്രാഹ്മണാശ്ച॥ 1-1-129 (129) പാണ്ഡുർജിത്വാ ബഹൂന്ദേശാന്യുധാ വിക്രമണേന ച। അരണ്യേ മൃഗയാശീലോ ന്യവസത്സജനസ്തഥാ॥ 1-1-130 (130) മൃഗവ്യവായനിധനാത്കൃച്ഛ്രാം പ്രാപ സ ആപദം। ജൻമപ്രഭൃതി പാർഥാനാം തത്രാചാരവിധിക്രമഃ॥ 1-1-131 (131) മാത്രോരഭ്യുപപത്തിശ്ച ധർമോപനിഷദം പ്രതി। ധർമാനിലേന്ദ്രാംസ്താഭിഃ സാഽഽജുഹാവ സുതവാഞ്ഛയാ॥ 1-1-132 (132) `തതോ ധർമോപനിഷദം ഭൂത്വാ ഭർതുഃ പ്രിയാ പൃഥാ। ധർമാനിലേന്ദ്രാംസ്താഭിഃ സാഽഽജുഹാവ സുതവാഞ്ഛയാ॥ 1-1-133 (133) തദ്ദത്തോപനിഷൻമാദ്രീ ചാശ്വിനാവാജുഹാവ ച। ജാതാഃ പാർഥാസ്തതഃ സർവേ കുന്ത്യാ മാദ്ര്യാശ്ച മന്ത്രതഃ।' താപസൈഃ സഹ സംവൃദ്ധാ മാതൃഭ്യാം പരിരക്ഷിതാഃ॥ 1-1-134 (134) മേധ്യാരണ്യേഷു പുണ്യേഷു മഹതാമാശ്രമേഷു ച। `തേഷു ജാതേഷു സർവേഷു പാണ്ഡവേഷു മഹാത്മസു॥ 1-1-135 (135) മാദ്ര്യാ തു സഹ സംഗംയ ഋഷിശാപപ്രഭാവതഃ। മൃതഃ പാണ്ഡുർമഹാപുണ്യേ ശതശൃംഗേ മഹാഗിരൌ॥' 1-1-136 (136) ഋഷിഭിശ്ച സമാനീതാ ധാർതരാഷ്ട്രാൻപ്രതി സ്വയം। ശിശവശ്ചാഭിരൂപാശ്ച ജടിലാ ബ്രഹ്മചാരിണഃ॥ 1-1-137 (137) പുത്രാശ്ച ഭ്രാതരശ്ചേമേ ശിഷ്യാശ്ച സുഹൃദശ്ച വഃ। പാണ്ഡവാ ഏത ഇത്യുക്ത്വാ മുനയോഽന്തർഹിതാസ്തതഃ॥ 1-1-138 (138) താംസ്തൈർനിവേദിതാന്ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡവാൻകൌരവാസ്തദാ। ശിഷ്ടാശ്ച വർണാഃ പൌരാ യേ തേ ഹർഷാച്ചുക്രുശുർഭൃശം॥ 1-1-139 (139) ആഹുഃ കേചിന്ന തസ്യൈതേ തസ്യൈത ഇതി ചാപരേ। യദാ ചിരമൃതഃ പാണ്ഡുഃ കഥം തസ്യേതദി ചാപരേ॥ 1-1-140 (140) സ്വാഗതം സർവഥാ ദിഷ്ട്യാ പാണ്ഡോഃ പശ്യാമ സന്തതിം। ഉച്യതാം സ്വാഗതമിതി വാചോഽശ്രൂയന്ത സർവശഃ॥ 1-1-141 (141) തസ്മിന്നുപരതേ ശബ്ദേ ദിശഃ സർവാ നിനാദയൻ। അന്തർഹിതാനാം ഭൂതാനാം നിഃസ്വനസ്തുമുലീഽഭവത്॥ 1-1-142 (142) പുഷ്പവൃഷ്ടിഃ ശുഭാ ഗന്ധാഃ ശംഖദുന്ദുഭിനിഃസ്വനാഃ। ആസൻപ്രവേശേ പാർഥാനാം തദദ്ഭുതമിവാഭവത്॥ 1-1-143 (143) തത്പ്രീത്യാ ചൈവ സർവേഷാം പൌരാണാം ഹർഷസംഭവഃ। ശബ്ദ ആസീൻമഹാംസ്തത്ര ദിവസ്പൃക്കീർതിവർധനഃ॥ 1-1-144 (144) തേഽധീത്യ നിഖിലാന്വേദാഞ്ശാസ്ത്രാണി വിവിധാനി ച। ന്യവസൻപാണ്ഡവാസ്തത്ര പൂജിതാ അകുതോഭയാഃ॥ 1-1-145 (145) യുധിഷ്ഠിരസ്യ ശൌചേന പ്രീതാഃ പ്രകൃതയോഽഭവൻ। ധൃത്യാ ച ഭീമസേനസ്യ വിക്രമേണാർജുനസ്യ ച॥ 1-1-146 (146) ഗുരുശുശ്രൂഷയാ കുന്ത്യാ യമയോർവിനയേന ച। തുതോഷ ലോകഃ സകലസ്തേഷാം ശൌര്യഗുണേന ച॥ 1-1-147 (147) സമവായേ തതോ രാജ്ഞാം കന്യാം ഭർതൃസ്വയംവരാം। പ്രാപ്തവാനർജുനഃ കൃഷ്ണാം കൃത്വാ കർമ സുദുഷ്കരം॥ 1-1-148 (148) തതഃ പ്രഭൃതി ലോകേഽസ്മിൻപൂജ്യഃ സർവധനുഷ്മതാം। ആദിത്യ ഇവ ദുഷ്പ്രേക്ഷ്യഃ സമരേഷ്വപി ചാഭവത്॥ 1-1-149 (149) സ സർവാൻപാർഥിവാഞ്ജിത്വാ സർവാംശ്ച മഹതോ ഗണാൻ। ആജഹാരാർജുനോ രാജ്ഞോ രാജസൂയം മഹാക്രതും॥ 1-1-150 (150) അന്നവാന്ദക്ഷിണാവാംശ്ച സർവൈഃ സമുദിതോ ഗുണൈഃ। യുധിഷ്ഠിരേണ സംപ്രാപ്തോ രാജസൂയോ മഹാക്രതുഃ॥ 1-1-151 (151) സുനയാദ്വാസുദേവസ്യ ഭീമാർജുനബലേന ച। ഘാതയിത്വാ ജരാസന്ധം ചൈദ്യം ച ബലഗർവിതം॥ 1-1-152 (152) ദുര്യോധനം സമാഗച്ഛന്നർഹണാനി തതസ്തതഃ। മണികാഞ്ചനരത്നാനി ഗോഹസ്ത്യശ്വധനാനി ച॥ 1-1-153 (153) വിചിത്രാണി ച വാസാംസി പ്രാവാരാവരണാനി ച। കംബലാജിനരത്നാനി രാങ്കവാസ്തരണാനി ച॥ 1-1-154 (154) സമൃദ്ധാം താം തഥാ ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡവാനാം തദാ ശ്രിയം। ഈർഷ്യാസമുത്ഥഃ സുമഹാംസ്തസ്യ മന്യുരജായത॥ 1-1-155 (155) വിമാനപ്രതിമാം തത്ര മയേന സുകൃതാം സഭാം। പാണ്ഡവാനാമുപഹൃതാം സ ദൃഷ്ട്വാ പര്യതപ്യത॥ 1-1-156 (156) തത്രാവഹസിതശ്ചാസീത്പ്രസ്കന്ദന്നിവ സംഭ്രമാത്। പ്രത്യക്ഷം വാസുദേവസ്യ ഭീമേനാനഭിജാതവത്॥ 1-1-157 (157) സ ഭോഗാന്വിവിധാൻഭുഞ്ജന്രത്നാനി വിവിധാനി ച। കഥിതോ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ വിവർണോ ഹരിണഃ കൃശഃ॥ 1-1-158 (158) അന്വജാനാത്തതോ ദ്യൂതം ധൃതരാഷ്ട്രഃ സുതപ്രിയഃ। തച്ഛ്രുത്വാ വാസുദേവസ്യ കോപഃ സമഭവൻമഹാൻ॥ 1-1-159 (159) നാതിപ്രീതമനാശ്ചാസീദ്വിവാദാംശ്ചാന്വമോദത। ദ്യൂതാദീനനയാൻഘോരാന്വിവിധാംശ്ചാപ്യുപൈക്ഷത॥ 1-1-160 (160) നിരസ്യ വിദുരം ഭീഷ്മം ദ്രോണം ശാരദ്വതം കൃപം। വിഗ്രഹേ തുമുലേ തസ്മിന്ദഹൻക്ഷത്രം പരസ്പരം॥ 1-1-161 (161) ജയത്സു പാണ്ഡുപുത്രേഷു ശ്രുത്വാ സുമഹദപ്രിയം। ദുര്യോധനമതം ജ്ഞാത്വാ കർണസ്യ ശകുനേസ്തഥാ॥ 1-1-162 (162) ധൃതരാഷ്ട്രശ്ചിരം ധ്യാത്വാ സഞ്ജയം വാക്യമബ്രവീത്। ശൃണു സഞ്ജയ സർവം മേ നചാസൂയിതുമർഹസി॥ 1-1-163 (163) ശ്രുതവാനസി മേധാവീ ബുദ്ധിമാൻപ്രാജ്ഞസംമതഃ। ന വിഗ്രഹേ മമ മതിർന ച പ്രീയേ കുലക്ഷയേ॥ 1-1-164 (164) ന മേ വിശേഷഃ പുത്രേഷു സ്വേഷു പാംഡുസുതേഷു വാ। വൃദ്ധം മാമഭ്യസൂയന്തി പുത്രാ മന്യുപരായണാഃ॥ 1-1-165 (165) അഹം ത്വചക്ഷുഃ കാർപണ്യാത്പുത്രപ്രീത്യാ സഹാമി തത്। മുഹ്യന്തം ചാനുമുഹ്യാമി ദുര്യോധനമചേതനം॥ 1-1-166 (166) രാജസൂയേ ശ്രിയം ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡവസ്യ മഹൌജസഃ। തച്ചാവഹസനം പ്രാപ്യ സഭാരോഹണദർശനേ॥ 1-1-167 (167) അമർഷിതഃ സ്വയം ജേതുമശക്തഃ പാണ്ഡവാന്രണേ। നിരുത്സാഹശ്ച സംപ്രാപ്തും സുശ്രിയം ക്ഷത്രിയോഽപി സൻ॥ 1-1-168 (168) ഗാന്ധാരരാജസഹിതശ്ഛദ്മദ്യൂതമമന്ത്രയത്। തത്ര യദ്യദ്യഥാ ജ്ഞാതം മയാം സഞ്ജയ തച്ഛൃണു॥ 1-1-169 (169) ശ്രുത്വാ തു മമ വാക്യാനി ബുദ്ധിയുക്താനി തത്ത്വതഃ। തതോ ജ്ഞാസ്യസി മാം സൌതേ പ്രജ്ഞാടചക്ഷുഷമിത്യുത॥ 1-1-170 (170) യദാഽശ്രൌഷം ധനുരായംയ ചിത്രം വിദ്ധം ലക്ഷ്യം പാതിതം വൈ പൃഥിവ്യാം। കൃഷ്ണാം ഹൃതാം പ്രേക്ഷതാം സർവരാജ്ഞാം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-171 (171) യദാഽശ്രൌഷം ദ്വാരകായാം സുഭദ്രാം പ്രസഹ്യോഢാം മാധവീമർജുനേന। ഇന്ദ്രപ്രസ്ഥം വൃഷ്ണിവീരൌ ച യാതൌ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-172 (172) യദാഽശ്രൌഷം ദേവരാജം പ്രവൃഷ്ടം ശരൈർദിവ്യൈർവാരിതം ചാർജുനേന। അഗ്നിം തഥാ തർപിതം ഖാണ്ഡവേ ച തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-173 (173) യദാഽശ്രൌഷം ജാതുഷാദ്വേശ്മനസ്താ- ൻമുക്താൻപാർഥാൻപഞ്ച കുന്ത്യാ സമേതാൻ। യുക്തം ചൈഷാം വിദുരം സ്വാർഥസിദ്ധ്യൈ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-174 (174) യദാഽശ്രൌഷം ദ്രൌപദീം രംഗമധ്യേ ലക്ഷ്യം ഭിത്ത്വാ നിർജിതാമർജുനേന। ശൂരാൻപഞ്ചാലാൻപാണ്ഡവേയാംശ്ച യുക്താം- സ്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-175 (175) യദാഽശ്രൌഷം മാഗധാനാം വരിഷ്ഠം ജരാസന്ധം ക്ഷ്വമധ്യേ ജ്വലന്തം। ദോർഭ്യാം ഹതം ഭീമസേനേന ഗത്വാ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-176 (176) യദാഽശ്രൌഷം ദിഗ്ജയേ പാണ്ഡുപുത്രൈ- ർവശീകൃതാൻഭൂമിപാലാൻപ്രസഹ്യ। മഹാക്രതും രാജസൂയം കൃതം ച തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-177 (177) യദാഽശ്രൌഷം ദ്രൌപദീമശ്രുകണ്ഠീം സഭാം നീതാം ദുഃഖിതാമേകവസ്ത്രാം। രജസ്വലാം നാഥവതീമനാഥവ- ത്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-178 (178) യദാഽശ്രൌഷം വാസസാം തത്ര രാശിം സമാക്ഷിപത്കിതവോ മന്ദബുദ്ധിഃ। ദുഃശാസനോ ഗതവാന്നൈവം ചാന്തം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-179 (179) യദാഽശ്രൌഷം ഹൃതരാജ്യം യുധിഷ്ഠിരം പരാജിതം സൌബലേനാക്ഷവത്യാം। അന്വാഗതം ഭ്രാതൃഭിരപ്രമേയൈ- സ്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-180 (180) യദാശ്രൌഷം വിവിധാസ്തത്ര ചേഷ്ടാ ധർമാത്മനാം പ്രസ്ഥിതാനാം വനായ। ജ്യേഷ്ഠപ്രീത്യാ ക്ലിശ്യതാം പാണ്ഡവാനാം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-181 (181) യദാഽശ്രൌഷം സ്നാതകാനാം സഹസ്രൈ- രന്വാഗതം ധർമരാജം വനസ്ഥം। ഭിക്ഷാഭുജാം ബ്രാഹ്മണാനാം മഹാത്മനാം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-182 (182) `യദാഽശ്രൌഷം വനവാസേന പാർഥാ- ൻസമാഗതാൻമഹർഷിഭിഃ പുരാണൈഃ। ഉപാസ്യമാനാൻസഗണൈർജാതസഖ്യാം- സ്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജര്യ॥' 1-1-184 (183) യദാശ്രൌഷം ത്രിദിവസ്ഥം ധനഞ്ജയം ശക്രാത്സാക്ഷാദ്ദിവ്യമസ്ത്രം യഥാവത്। അധീയാനം ശംസിതം സത്യസന്ധം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-185 (184) യദാഽശ്രോഷം കാലകേയാസ്തതസ്തേ പൌലോമാനോ വരദാനാച്ച ദൃപ്താഃ। ദേവൈരജേയാ നിർജിതാശ്ചാർജുനേന തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-186 (185) യദാഽശ്രൌഷമസുരാണാം വധാർഥേ കിരീടിനം യാന്തമമിത്രകർശനം। കൃതാർഥം ചാപ്യാഗതം ശക്രലോകാ- ത്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-187 (186) `യദാഽശ്രൌഷം തീർഥയാത്രാപ്രവൃത്തം പാണ്ഡോഃ സുതം സഹിതം ലോമശേന। ബൃഹദശ്വാദക്ഷഹൃദയം ച പ്രാപ്തം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥' 1-1-188 (187) യദാഽശ്രൌഷം വൈശ്രവണേന സാർധം സമാഗതം ഭീമന്യാംശ്ച പാർഥാൻ। തസ്മിന്ദേശേ മാനുഷാണാമഗംയേ തദാ നാശംസി വിജയായ സഞ്ജയാ॥ 1-1-189 (188) യദാഽശ്രൌഷം ഘോഷയാത്രാഗതാനാം ബന്ധം ഗന്ധർവൈർമോക്ഷണം ചാർജുനേന। സ്വേഷാം സുതാനാം കർണബുദ്ധൌ രതാനാം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-190 (189) യദാഽശ്രൌഷം യക്ഷരൂപേണ ധർമം സമാഗതം ധർമരാജേന സൂത। പ്രശ്നാൻകാംശ്ചിദ്വിബ്രുവാണം ച സംയക് തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-191 (190) യദാഽശ്രൌഷം ന വിദുർമാമകാസ്താൻ പ്രച്ഛന്നരൂപാന്വസതഃ പാണ്ഡവേയാൻ। വിരാടരാഷ്ട്രേ സഹ കൃഷ്ണയാ ച തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-192 (191) `യദാഽശ്രൌഷം കീചകാനാം വരിഷ്ഠം നിഷൂദിതം ഭ്രാതൃശതേന സാർധം। ദ്രൌപദ്യർഥേ ഭീമസേനേന സംഖ്യേ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥' 1-1-193 (192) യദാഽശ്രൌഷം മാമകാനാം വരിഷ്ഠാ- ന്ധനഞ്ജയേനൈകരഥേന ഭഗ്നാൻ। വിരാടരാഷ്ട്രേ വസതാ മഹാത്മനാ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-194 (193) യദാഽശ്രൌഷം സത്കൃതം മത്സ്യരാജ്ഞാ സുതാം ദത്താമുത്തരാമർജുനായ। താം ചാർജുനഃ പ്രത്യഗൃഹ്ണാത്സുതാർഥേ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-195 (194) യദാഽശ്രൌഷം നിർജിതസ്യാധനസ്യ പ്രവ്രാജിതസ്യ സ്വജനാത്പ്രച്യുതസ്യ। അക്ഷൌഹിണീഃ സപ്ത യുധിഷ്ഠിരസ്യ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 196 ॥ 1-1-196 (195) യദാഽശ്രൌഷം മാധവം വാസുദേവം സർവാത്മനാ പാണ്ഡവാർഥേ നിവിഷ്ടം। യസ്യേമാം ഗാം വിക്രമമേകമാഹു- സ്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-197 (196) യദാഽശ്രൌഷം നരനാരായണൌ തൌ കൃഷ്ണാർജുനൌ വദതോ നാരദസ്യ। അഹം ദ്രഷ്ടാ ബ്രഹ്മലോകേ ച സംയക് തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-198 (197) യദാഽശ്രൌഷം ലോകഹിതായ കൃഷ്ണം ശമാർഥിനമുപയാതം കുരൂണാം। ശമം കുർവാണമകൃതാർഥം ച യാതം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 199 ॥ 1-1-199 (198) യദാഽശ്രൌഷം കർണദുര്യോധനാഭ്യാം ബുദ്ധിം കൃതാം നിഗ്രഹേ കേശവസ്യ। തം ചാത്മാനം ബഹുധാ ദർശയാനം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-200 (199) യദാഽശ്രൌഷം വാസുദേവേ പ്രയാതേ രഥസ്യൈകാമഗ്രതസ്തിഷ്ഠമാനാം। ആർതാം പൃഥാം സാന്ത്വിതാം കേശവേന തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-201 (200) യദാഽശ്രൌഷം മന്ത്രിണം വാസുദേവം തഥാ ഭീഷ്മം ശാന്തനവം ച തേഷാം। ഭാരദ്വാജം ചാശിഷോഽനുബ്രുവാണം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-202 (201) യദാ കർണോ ഭീഷ്മമുവാച വാക്യം നാഹം യോത്സ്യേ യുധ്യമാനേ ത്വയീതി। ഹിത്വാ സേനാമപചക്രാമ ചാപി തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-203 (202) യദാഽശ്രൌഷം വാസുദേവാർജുനൌ തൌ തഥാ ധനുർഗാണ്ഡിവമപ്രമേയം। ത്രീണ്യുഗ്രവീര്യാണി സമാഗതാനി തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-204 (203) യദാഽശ്രൌഷം കശ്ലലേനാഭിപന്നേ രഥോപസ്ഥേ സീദമാനേഽർജുനേ വൈ। കൃഷ്ണം ലോകാന്ദർശയാനം ശരീരേ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-205 (204) യദാഽശ്രൌഷം ഭീഷ്മമിത്രകർശനം നിഘ്നന്തമാജാവയുതം രഥാനാം। നൈഷാം കശ്ചിദ്വധ്യതേ ഖ്യാതരൂപ- സ്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-206 (205) യദാഽശ്രൌഷം ചാപഗേയേന സംഖ്യേ സ്വയം മൃത്യും വിഹിതം ധാർമികേണ। തച്ചാകാർഷുഃ പാണ്ഡവേയാഃ പ്രഹൃഷ്ടാ- സ്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-207 (206) യദാഽശ്രൌഷം ഭീഷ്മമത്യന്തശൂരം ഹതം പാർഥേനാഹവേഷ്വപ്രധൃഷ്യം। ശിഖണ്ഡിനം പുരതഃ സ്ഥാപയിത്വാ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-208 (207) യദാഽശ്രൌഷം ശരതൽപേ ശയാനം വൃദ്ധം വീരം സാദിതം ചിത്രപുംഖൈഃ। ഭീഷ്മം കൃത്വാ സോമകാനൽപശേഷാം- സ്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-209 (208) യദാഽശ്രൌഷം ശാന്തനവേ ശയാനേ പാനീയാർഥേ ചോദിതേനാർജുനേന। ഭൂമിം ഭിത്ത്വാ തർപിതം തത്ര ഭീഷ്മം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-210 (209) യദാശ്രൌഷം ശുക്രസൂര്യൌ ച യുക്തൌ കൌന്തേയാനാമനുലോമൌ ജയായ। നിത്യം ചാസ്മാഞ്ശ്വാപദാ ഭീഷയന്തി തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-211 (210) യദാ ദ്രോണോ വിവിധാനസ്ത്രമാർഗാ- ന്നിദർശയൻസമരേ ചിത്രയോധീ। ന പാണ്ഡവാഞ്ശ്രേഷ്ഠതരാന്നിഹന്തി തദാ നാശംസേ വിജയായം സഞ്ജയ॥ 1-1-212 (211) യദാഽശ്രൌഷം ചാസ്മദീയാൻമഹാരഥാ- ന്വ്യവസ്ഥിതാനർജുനസ്യാന്തകായ। സംശപ്തകാന്നിഹതാനർജുനേന തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-213 (212) യദാഽശ്രൌഷം വ്യൂഹമഭേദ്യമന്യൈ- ർഭാരദ്വാജേനാത്തശസ്ത്രേണ ഗുപ്തം। ഭിത്ത്വാ സൌഭദ്രം വീരമേകം പ്രവിഷ്ടം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-214 (213) യദാഽഭിമന്യും പരിവാര്യ ബാലം സർവേ ഹത്ത്വാ ഹൃഷ്ടരൂപാ ബഭൂവുഃ। മഹാരഥാഃ പാർഥമശക്നുവന്ത- സ്തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-215 (214) യദാഽശ്രൌഷമഭിമന്യും നിഹത്യ ഹർഷാൻമൂഢാൻക്രോശതോ ധാർതരാഷ്ട്രാൻ। ക്രോധാദുക്തം സൈന്ധവേ ചാർജുനേന തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-216 (215) യദാഽശ്രൌഷം സൈന്ധവാർഥേ പ്രതിജ്ഞാം പ്രതിജ്ഞാതാം തദ്വധായാർജുനേന। സത്യാം തീർണാം ശത്രുമധ്യേ ച തേന തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-217 (216) യദാഽശ്രൌഷം ശ്രാന്തഹയേ ധനഞ്ജയേ മുക്ത്വാ ഹയാൻപായയിത്വോപവൃത്താൻ। പുനര്യുക്ത്വാ വാസുദേവം പ്രയാതം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-218 (217) യദാഽശ്രൌഷം വാഹനേഷ്വക്ഷമേഷു രഥോപസ്ഥേ തിഷ്ഠതാ പാണ്ഡവേന। സർവാന്യോധാന്വാരിതാനർജുനേന തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-219 (218) യദാഽശ്രൌഷം നാഗബലൈഃ സുദുഃസഹം ദ്രോണാനീകം യുയുധാനം പ്രമഥ്യ। യാതം വാർഷ്ണേയം യത്ര തൌ കൃഷ്ണപാർഥൌ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-220 (219) യദാഽശ്രൌഷം കർണമാസാദ്യ മുക്തം വധാദ്ഭീമം കുത്സയിത്വാ വചോഭിഃ। ധനുഷ്കോട്യാഽഽതുദ്യ കർണേന വീരം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-221 (220) യദാ ദ്രോണഃ കൃതവർമാ കൃപശ്ച കർണോ ദ്രൌണിർമദ്രരാജശ്ച ശൂരഃ। അമർഷയൻസൈന്ധവം വധ്യമാനം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-222 (221) യദാഽശ്രൌഷം ദേവരാജേന ദത്താം ദിവ്യാം ശക്തിം വ്യംസിതാം മാധവേന। ഘടോത്കചേ രാക്ഷസേ ഘോരരൂപേ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-223 (222) യദാഽശ്രൌഷം കർണഘടോത്കചാഭ്യാം യുദ്ധേ മുക്താം സൂതപുത്രേണ ശക്തിം। യയാ വധ്യഃ സമരേ സവ്യസാചീ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-224 (223) യദാഽശ്രൌഷം ദ്രോണമാചാര്യമേകം ധൃഷ്ടദ്യുംനേനാഭ്യതിക്രംയ ധർമം। രഥോപസ്ഥേ പ്രായഗതം വിശസ്തം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-225 (224) യദാഽശ്രൌഷം ദ്രൌണിനാ ദ്വൈരഥസ്ഥം മാദ്രീസുതം നകുലം ലോകമധ്യേ। സമം യുദ്ധേ മണ്ഡലേഭ്യശ്ചരന്തം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-226 (225) യദാ ദ്രോണേ നിഹതേ ദ്രോണപുത്രോ നാരായണം ദിവ്യമസ്ത്രം വികുർവൻ। നൈഷാമന്തം ഗതവാൻപാണ്ഡവാനാം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-227 (226) യദാഽശ്രൌഷം ഭീമസേനേന പീതം രക്തം ഭ്രാതുര്യുധി ദുഃശാസനസ്യ। നിവാരിതം നാന്യതമേന ഭീമം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-228 (227) യദാഽശ്രൌഷം കർണമത്യന്തശൂരം ഹതം പാർഥേനാഹവേഷ്വപ്രധൃഷ്യം। തസ്മിൻഭ്രാതൃണാം വിഗ്രഹേ ദേവഗുഹ്യേ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-229 (228) യദാഽശ്രൌഷം ദ്രോണപുത്രം ച ശൂരം ദുഃശാസനം കൃതവർമാണമുഗ്രം। യുധിഷ്ഠിരം ധർമരാജം ജയന്തം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-230 (229) യദാഽശ്രൌഷം നിഹതം മദ്രരാജം രണേ ശൂരം ധർമരാജേന സൂത। സദാ സംഗ്രാമേ സ്പ്രധതേ യസ്തു കൃഷ്ണം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-231 (230) യദാഽശ്രൌഷം കലഹദ്യൂതമൂലം മായാബലം സൌബലം പാണ്ഡവേന। ഹതം സംഗ്രാമേ സഹദേവേന പാപം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-232 (231) യദാഽശ്രൌഷം ശ്രാന്തമേകം ശയാനം ഹ്രദം ഗത്വാ സ്തംഭയിത്വാ തദംഭഃ। ദുര്യോധനം വിരഥം ഭഗ്നശക്തിം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-233 (232) യദാഽശ്രൌഷം പാണ്ഡവാംസ്തിഷ്ഠമാനാൻ ഗത്വാ ഹ്രദേ വാസുദേവേന സാർധം। അമർഷണം ധർഷയതഃ സുതം മേ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-234 (233) യദാഽശ്രൌഷം വിവിധാംശ്ചിത്രമാർഗാൻ ഗദായുദ്ധേ മണ്ഡലശശ്ചരന്തം। മിഥ്യാ ഹതം വാസുദേവസ്യ ബുദ്ധ്യാ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-235 (234) യദാഽശ്രൌഷം ദ്രോണപുത്രാദിഭിസ്തൈ- ർഹതാൻപഞ്ചാലാന്ദ്രൌപദേയാംശ്ച സുപ്താൻ। കൃതം ബീഭത്സമയശസ്യം ച കർമ തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-236 (235) യദാഽശ്രൌഷം ഭീമസേനാനുയാതേ- നാശ്വത്ഥാംനാ പരമാസ്ത്രം പ്രയുക്തം। ക്രുദ്ധേനൈഷീകമവധീദ്യേന ഗർഭം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-237 (236) യദാഽശ്രൌഷം ബ്രഹ്മശിരോഽർജുനേന സ്വസ്തീത്യുക്ത്വാഽസ്ത്രമസ്ത്രേണ ശാന്തം। അശ്വത്ഥാംനാ മണിരത്നം ച ദത്തം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-238 (237) യദാഽശ്രൌഷം ദ്രോണപുത്രേണ ഗർഭേ വൈരാട്യാ വൈ പാത്യമാനേ മഹാസ്ത്രൈഃ। സഞ്ജീവയാമീതി ഹരേഃ പ്രതിജ്ഞാം തദാ നാശംസേ വിജയായ സഞ്ജയ॥ 1-1-239 (238) ദ്വൈപായനഃ കേശവോ ദ്രോണപുത്രം പരസ്പേരണാഭിശാപൈഃ ശശാപ। ബുദ്ധ്വാ ചാഹം ബുദ്ധിഹീനോഽദ്യ സൂത സന്തപ്യേ വൈ പുത്രപൌത്രൈശ്ച ഹീനഃ॥ 1-1-240 (239) ശോച്യാ ഗാന്ധാരീ പുത്രപൌത്രൈർവിഹീനാ തഥാ വധ്വാ പിതൃഭിർഭ്രാതൃഭിശ്ച। കൃതം കാര്യം ദുഷ്കരം പാണ്ഡവേയൈഃ പ്രാപ്തം രാജ്യമസപത്നം പുനസ്തൈഃ॥ 1-1-241 (240) കഷ്ടം യുദ്ധേ ദശ ശേഷാഃ ശ്രുതാ മേ ത്രയോഽസ്മാകം പാണ്ഡവാനാം ച സപ്ത। ദ്വ്യൂനാ വിംശതിരാഹതാഽക്ഷൌഹിണീനാം തസ്മിൻസംഗ്രാമേ ഭൈരവേ ക്ഷത്രിയാണാം॥ 1-1-242 (241) തമസ്ത്വതീവ വിസ്തീർണം മോഹ ആവിശതീവ മാം। സഞ്ജ്ഞാം നോപലഭേ സൂത മനോ വിഹ്വലതീവ മേ॥ 1-1-243 (242) സൌതിരുവാച। 1-1-244x (6) ഇത്യുക്ത്വാ ധൃതരാഷ്ട്രോഽഥ വിലപ്യ ബഹു ദുഃഖിതഃ। മൂർച്ഛിതഃ പുനരാശ്വസ്തഃ സഞ്ജയം വാക്യമബ്രവീത്॥ 1-1-244 (243) ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 1-1-245x (7) സഞ്ജയൈവം ഗതേ പ്രാണാംസ്ത്യക്തുമിച്ഛാമി മാ ചിരം। സ്തോകം ഹ്യപി ന പശ്യാമി ഫലം ജീവിതധാരണേ॥ 1-1-245 (244) സൌതിരുവാച। 1-1-246x (8) തം തഥാ വാദിനം ദീനം വിലപന്തം മഹീപതിം। നിഃശ്വസന്തം യഥാ നാഗം മുഹ്യമാനം പുനഃ പുനഃ॥ 1-1-246 (245) ഗാവൽഗണിരിദം ധീമാൻമഹാർഥം വാക്യമബ്രവീത്। 1-1-247 (246) സഞ്ജയ ഉവാച। ശ്രുതവാനസി വൈ രാജൻമഹോത്സാഹാൻമഹാബലാൻ॥ 1-1-247x (9) ദ്വൈപായനസ്യ വദതോ നാരദസ്യ ച ധീമതഃ। മഹത്സു രാജവംശേഷു ഗുണൈഃ സമുദിതേഷു ച॥ 1-1-248 (247) ജാതാന്ദിവ്യാസ്ത്രവിദുഷഃ ശക്രപ്രതിമതേജസഃ। ധർമേണ പൃഥിവീം ജിത്വാ യജ്ഞൈരിഷ്ട്വാപ്തദക്ഷിണൈഃ॥ 1-1-249 (248) അസ്മിംʼല്ലോകേ യശഃ പ്രാപ്യ തതഃ കാലവശം ഗതാൻ। ശൈബ്യം മഹാരഥം വീരം സൃഞ്ജയം ജയതാം വരം॥ 1-1-250 (249) സുഹോത്രം രന്തിദേവം ച കാക്ഷീവന്തമതൌശിജം। ബാഹ്ലീകം ദമനം ചൈദ്യം ശര്യാതിമജിതം നലം॥ 1-1-251 (250) വിശ്വാമിത്രമമിത്രഘ്നമംബരീഷം മഹാബലം। മരുത്തം മനുമിക്ഷ്വാകും ഗയം ഭരതമേവ ച॥ 1-1-252 (251) രാമം ദാശരഥിം ചൈവ ശശബിന്ദും ഭഗീരഥം। കൃതവീര്യം മഹാഭാഗം തഥൈവ ജനമേജയം॥ 1-1-253 (252) യയാതിം ശുഭകർമാണം ദേവൈര്യോ യാജിതഃ സ്വയം। `ചൈത്യയൂപാങ്കിതാ ഭൂമിര്യസ്യേയം സവനാകരാ॥ 1-1-254 (253) ഇതി രാജ്ഞാം ചതുർവിംശന്നാരദേന സുരർഷിണാ। പുത്രശോകാഭിതപ്തായ പുരാ ശ്വൈത്യായ കീർതിതം॥ 1-1-255 (254) തേഭ്യശ്ചാന്യേ ഗതാഃ പൂർവം രാജാനോ ബലവത്തരാഃ। മഹാരഥാ മഹാത്മാനഃ സർവൈഃ സമുദിതാ ഗുണൈഃ॥ 1-1-256 (255) പൂരുഃ കുരുര്യദുഃ ശൂരോ വിഷ്വഗശ്വോ മഹാദ്യുതിഃ। അണുഹോ യുവനാശ്വശ്ച കകുത്സ്ഥോ വിക്രമീ രഘുഃ॥ 1-1-257 (256) വിജയോ വീതിഹോത്രോഽഹ്ഗോ ഭവഃ ശ്വേതോ ബൃഹദ്ഗുരുഃ। ഉശീനരഃ ശതരഥഃ കങ്കോ ദുലിദുഹോ ദ്രുമഃ॥ 1-1-258 (257) ദംഭോദ്ഭവഃ പരോ വേനഃ സഗരഃ സങ്കൃതിർനിമിഃ। അജേയഃ പരശുഃ പുണ്ഡ്രഃ ശംഭുർദേവാവൃധോഽനഘഃ॥ 1-1-259 (258) ദേവാഹ്വയഃ സുപ്രതിമഃ സുപ്രതീകോ ബൃഹദ്രഥഃ। മഹോത്സാഹോ വിനീതാത്മാ സുക്രതുർനൈഷധോ നലഃ॥ 1-1-260 (259) സത്യവ്രതഃ ശാന്തഭയഃ സുമിത്രഃ സുബലഃ പ്രഭുഃ। ജാനുജംഘോഽനരണ്യോഽർകഃ പ്രിയഭൃത്യഃ ശുചിവ്രതഃ॥ 1-1-261 (260) ബലബന്ധുർനിരാമർദഃ കേതുശൃംഗോ ബൃഹദ്ബലഃ। ധൃഷ്ടകേതുർബൃഹത്കേതുർദീപ്തകേതുർനിരാമയഃ॥ 1-1-262 (261) അവിക്ഷിച്ചപലോ ധൂർതഃ കൃതബന്ധുർദൃഢേഷുധിഃ। മഹാപുരാണസംഭാവ്യഃ പ്രത്യംഗഃ പരഹാ ശ്രുതിഃ॥ 1-1-263 (262) ഏതേ ചാന്യേ ച രാജാനഃ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ। ശ്രൂയന്തേ ശതശശ്ചാന്യേ സംഖ്യാതാശ്ചൈവ പദ്മശഃ॥ 1-1-264 (263) ഹിത്വാ സുവിപുലാൻഭോഗാൻബുദ്ധിമന്തോ മഹാബലാഃ। രാജാനോ നിധനം പ്രാപ്താസ്തവ പുത്രൈർമഹത്തരഃ॥ 1-1-265 (264) യേഷാം ദിവ്യാനി കർമാണി വിക്രമസ്ത്യാഗ ഏവ ച। മാഹാത്ംയമപി ചാസ്തിക്യം സത്യം ശൌചം ദയാഽർജവം॥ 1-1-266 (265) വിദ്വദ്ഭിഃ കഥ്യതേ ലോകേ പുരാണൈഃ കവിസത്തമൈഃ। സർവർദ്ധിഗുണസംപന്നാസ്തേ ചാപി നിധനം ഗതാഃ॥ 1-1-267 (266) തവ പുത്രാ ദുരാത്മാനഃ പ്രതപ്താശ്ചൈവ മന്യുനാ। ലുബ്ധാ ദുർവൃത്തഭൂയിഷ്ഠാ ന താഞ്ഛോചിതുമർഹസി॥ 1-1-268 (267) ശ്രുതവാനസി മേധാവീ ബുദ്ധിമാൻപ്രാജ്ഞസംമതഃ। യേഷാം ശാസ്ത്രാനുഗാ ബുദ്ധിർന തേ മുഹ്യന്തി ഭാരത॥ 1-1-269 (268) നിഗ്രഹാനുഗ്രഹൌ ചാപി വിദിതൌ തേ നരാധിപ। നാത്യന്തമേവാനുവൃത്തിഃ കാര്യാ തേ പുത്രരക്ഷണേ॥ 1-1-270 (269) ഭവിതവ്യം തഥാ തച്ച നാനുശോചിതുമർഹസി। ദൈവം പുരുഷകാരേണ കോ നിവർതിതുമർഹതി॥ 1-1-271 (270) വിധാതൃവിഹിതം മാർഗം ന കശ്ചിദതിവർതതേ। കാലമൂലമിദം സർവം ഭാവാഭാവൌ സുഖാസുഖേ॥ 1-1-272 (271) കാലഃ സൃജതി ഭൂതാനി കാലഃ സംഹരതേ പ്രജാഃ। സംഹരന്തം പ്രജാഃ കാലം കാലഃ ശമയതേ പുനഃ॥ 1-1-273 (272) കാലോ വികുരുതേ ഭാവാൻസർവാംല്ലോകേ ശുഭാശുഭാൻ। കാലഃ സങ്ക്ഷിപതേ സർവാഃ പ്രജാ വിസൃജതേ പുനഃ॥ 1-1-274 (273) കാലഃ സുപ്തേഷു ജാഗർതി കാലോ ഹി ദുരതിക്രമഃ। കാലഃ സർവേഷു ഭൂതേഷു ചരത്യവിധതഃ സമഃ॥ 1-1-275 (274) അതീതാനാഗതാ ഭാവാ യേ ച വർതന്തി സാംപ്രതം। താൻകാലനിർമിതാൻബുദ്ധ്വാ ന സഞ്ജ്ഞാം ഹാതുമർഹസി॥ 1-1-276 (275) സൌതിരുവാച। 1-1-277x (10) ഇത്യേവം പുത്രശോകാർതം ധൃതരാഷ്ട്രം ജനേശ്വരം। ആശ്വാസ്യ സ്വസ്ഥമകരോത്സൂതോ ഗാവൽഗണിസ്തദാ॥ 1-1-277 (276) ധൃതരാഷ്ട്രോഽപി തച്ഛ്രുത്വാ ധൃതിമേവ സമാശ്രയത്। ദിഷ്ട്യേദമാഗതമിതി മത്ത്വാ സ പ്രാജ്ഞസത്തമഃ॥ 1-1-278 (277) ലോകാനാം ച ഹിതാർഥായ കാരുണ്യാൻമുനിസത്തമഃ। അത്രോപനിഷദം പുണ്യാം കൃഷ്ണദ്വൈപായനോഽബ്രവീത്॥ 1-1-279 (278) വിദ്വദ്ഭിഃ കഥ്യതേ ലോകേ പുരാണേ കവിസത്തമൈഃ। ഭാരതാധ്യയനം പുണ്യമപി പാദമധീയതഃ। ശ്രദ്ദധാനസ്യ പൂയന്തേ സർവപാപാന്യശേഷതഃ॥ 1-1-280 (279) ദേവാ ദേവർഷയോ ഹ്യത്ര തഥാ ബ്രഹ്മർഷയോഽമലാഃ। കീർത്യന്തേ ശുമകർമാണസ്തഥാ യക്ഷാ മഹോരഗാഃ॥ 1-1-281 (280) ഭഗവാന്വാസുദേവശ്ച കീർത്യതേഽത്ര സനാതനഃ। സ ഹി സത്യമൃതം ചൈവ പവിത്രം പുണ്യമേവ ച॥ 1-1-282 (281) ശാശ്വതം ബ്രഹ്മ പരമം ധ്രുവം ജ്യോതിഃ സനാതനം। യസ്യ ദിവ്യാനി കർമാണി കഥന്തി മനീഷിണഃ॥ 1-1-283 (282) അസത്സത്സദസച്ചൈവ യസ്മാദ്വിശ്വം പ്രവർതതേ। സന്തതിശ്ച പ്രവൃത്തിശ്ച ജൻമമൃത്യുപുനർഭവാഃ॥ 1-1-284 (283) അധ്യാത്മം ശ്രൂയതേം യത്ര പഞ്ചഭൂതഗുണാത്മകം। അവ്യക്താദി പരം യച്ച സ ഏവ പരിഗീയതേ॥ 1-1-285 (284) യം ധ്യായന്തി സദാ മുക്താ ധ്യാനയോഗബലാന്വിതാഃ। പ്രതിബിംബമിവാദർശേ പശ്യന്ത്യാത്മന്യവസ്ഥിതം॥ 1-1-286 (285) ശ്രദ്ദധാനഃ സദാ യുക്തഃ സദാ ധർമപരായണഃ। ആസേവന്നിമമധ്യായം നരഃ പാപാത്പ്രമുച്യതേ॥ 1-1-287 (286) അനുക്രമണികാധ്യായം ഭാരതസ്യേമമാദിതഃ। ആസ്തികഃ സതതം ശൃണ്വന്ന കൃച്ഛ്രേഷ്വവസീദതി॥ 1-1-288 (287) ഉഭേ സന്ധ്യേ ജപൻകിഞ്ചിത്സദ്യോ മുച്യേത കിൽബിഷാത്। അനുക്രമണ്യാ യാവത്സ്യാദഹ്നാരാത്ര്യാ ച സഞ്ചിതം॥ 1-1-289 (288) ഭാരതസ്യ വപുർഹ്യേതത്സത്യം ചാമൃതമേവ ച। നവനീതം യഥാ ദധ്നോ ദ്വിപദാം ബ്രാഹ്മണോ യഥാ॥ 1-1-290 (289) ആരണ്യകം ച വേദേഭ്യ ഓഷധിഭ്യോഽമൃതം യഥാ। ഹ്രദാനാമുദധിഃ ശ്രേഷ്ഠോ ഗൌർവരിഷ്ഠാ ചതുഷ്പദാം॥ 1-1-291 (290) യഥൈതാനീതിഹാസാനാം തഥാ ഭാരതമുച്യതേ। യശ്ചൈനം ശ്രാവയേച്ഛ്രാദ്ധേ ബ്രാഹ്മണാൻപാദമന്തതഃ॥ 1-1-292 (291) അക്ഷയ്യമന്നപാനം വൈ പിതൃംസ്തസ്യോപതിഷ്ഠതേ। ഇതിഹാസപുരാണാഭ്യാം വേദം സമുപബൃംഹയേത്॥ 1-1-293 (292) ബിഭേത്യൽപശ്രുതാദ്വേദോ മാമയം പ്രതരിഷ്യതി। കാർഷ്ണം വേദമിമം വിദ്വാഞ്ശ്രാവയിത്വാർഥമശ്നുതേ॥ 1-1-294 (293) ഭ്രൂണഹത്യാദികം ചാപി പാപം ജഹ്യാദസംശയം। യ ഇമം ശുചിരധ്യായം പഠേത്പർവണി പർവണി॥ 1-1-295 (294) അധീതം ഭാരതം തേന കൃത്സ്നം സ്യാദിതി മേ മതിഃ। യശ്ചൈനം ശൃണുയാന്നിത്യമാർഷം ശ്രദ്ധാസമന്വിതഃ॥ 1-1-296 (295) സ ദീർഘമായുഃ കീർതിം ച സ്വർഗതിം ചാപ്നുയാന്നരഃ। ഏകതശ്ചതുരോ വേദാ ഭാരതം ചൈതദേകതഃ॥ 1-1-297 (296) പുരാ കില സുരൈഃ സർവൈഃ സമേത്യ തുലയാ ധൃതം। ചതുർഭ്യഃ സരഹസ്യേഭ്യോ വേദേഭ്യോ ഹ്യധികം യദാ॥ 1-1-298 (297) തദാപ്രഭൃതി ലോകേഽസ്മിൻമഹാഭാരതമുച്യതേ। മഹത്ത്വേ ച ഗുരുത്വേ ച ധ്രിയമാണം യതോഽധികം॥ 1-1-299 (298) മഹത്ത്വാദ്ഭാരവത്ത്വാച്ച മഹാഭാരതമുച്യതേ। നിരുക്തമസ്യ യോ വേദ സർവപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ॥ 1-1-300 (299) തപോ നകൽകോഽധ്യയനം നകൽകഃ സ്വാഭാവികോ വേദവിധിർനകൽകഃ। പ്രസഹ്യ വിത്താഹരണം നകൽക- സ്താന്യേവ ഭാവോപഹതാനി കൽകഃ॥ 1-1-301 (300) ഇതി ശ്രീമൻമാഹാഭാരതേ ആദിപർവണി അനുക്രമണികാപർവണി പ്രഥമോഽധ്യായഃ॥ 1 ॥ ॥ അനുക്രമണികാപർവ സമാപ്തം ॥

1-2-0 (301) ഋഷയ ഊചുഃ। 1-2-0x (11) സമന്തപഞ്ചകമിതി യദുക്തം സൂതനന്ദന। ഏതത്സർവം യഥാതത്ത്വം ശ്രോതുമിച്ഛാമഹേ വയം॥ 1-2-1 (302) സൌതിരുവാച। 1-2-2x (12) ശൃണുധ്വം മമ ഭോ വിപ്രാ ബ്രുവതശ്ച കഥാഃ ശുഭാഃ। സമന്തപഞ്ചകാഖ്യം ച ശ്രോതുമർഹഥ സത്തമാഃ॥ 1-2-2 (303) ത്രേതാദ്വാപരയോഃ സന്ധൌ രാമഃ ശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ। അസകൃത്പാർഥിവം ക്ഷത്രം ജഘാനാമർഷചോദിതഃ॥ 1-2-3 (304) സ സർവം ക്ഷത്രമുത്സാദ്യ സ്വവീര്യേണാനലദ്യുതിഃ। സമന്തപഞ്ചകേ പഞ്ച ചകാര രുധിരഹ്രദാൻ॥ 1-2-4 (305) സ തേഷു രുധിരാംഭഃസു ഹ്രദേഷു ക്രോധമൂർച്ഛിതഃ। പിതൄൻസന്തർപയാമാസ രുധിരേണേതി നഃ ശ്രുതം॥ 1-2-5 (306) അഥർചീകാദയോഽഭ്യേത്യ പിതരോ രാമമബ്രുവൻ। രാമ രാമ മഹാഭാഗ പ്രീതാഃ സ്മ തവ ഭാർഗവ॥ 1-2-6 (307) അനയാ പിതൃഭക്ത്യാ ച വിക്രമേണ തവ പ്രഭോ। വരം വൃണീഷ്വ ഭദ്രം തേ യമിച്ഛസി മഹാദ്യുതേ॥ 1-2-7 (308) രാമ ഉവാച। 1-2-8x (13) യദി മേ പിതരഃ പ്രീതാ യദ്യനുഗ്രാഹ്യതാ മയി। യച്ച രോഷാഭിഭൂതേന ക്ഷത്രമുത്സാദിതം മയാ॥ 1-2-8 (309) അതശ്ച പാപാൻമുച്യേഽഹമേഷ മേ പ്രാർഥിതോ വരഃ। ഹ്രദാശ്ച തീർഥഭൂതാ മേ ഭവേയുർഭുവി വിശ്രുതാഃ॥ 1-2-9 (310) ഏവം ഭവിഷ്യതീത്യേവം പിതരസ്തമഥാബ്രുവൻ। തം ക്ഷമസ്വേതി നിഷിഷിധുസ്തതഃ സ വിരരാമ ഹ॥ 1-2-10 (311) തേഷാം സമീപേ യോ ദേശോ ഹ്രദാനാം രുധിരാംഭസാം। സമന്തപഞ്ചകമിതി പുണ്യം തത്പരികീർതിതം॥ 1-2-11 (312) യേന ലിംഗേന യോ ദേശോ യുക്തഃ സമുപലക്ഷ്യതേ। തേനൈവ നാംനാ തം ദേശം വാച്യമാഹുർമനീഷിണഃ॥ 1-2-12 (313) അന്തരേ ചൈവ സംപ്രാപ്തേ കലിദ്വാപരയോരഭൂത്। സമന്തപഞ്ചകേ യുദ്ധം കുരുപാണ്ഡവസേനയോഃ॥ 1-2-13 (314) തസ്മിൻപരമധർമിഷ്ഠേ ദേശേ ഭൂദോഷവർജിതേ। അഷ്ടാദശ സമാജഗ്മുരക്ഷൌഹിണ്യോ യുയുത്സയാ॥ 1-2-14 (315) സമേത്യ തം ദ്വിജാസ്താശ്ച തത്രൈവ നിധം ഗതാഃ। ഏതന്നാമാഭിനിർവൃത്തം തസ്യ ദേശസ്യ വൈ ദ്വിജാഃ॥ 1-2-15 (316) പുണ്യശ്ച രമണീയശ്ച സ ദേശോ വഃ പ്രകീർതിതഃ। തദേതത്കഥിതം സർവം മയാ ബ്രാഹ്മണസത്തമാഃ॥ യഥാ ദേശഃ സ വിഖ്യാതസ്ത്രിഷു ലോകേഷു സുവ്രതാഃ॥ 1-2-16 (317) ഋഷയ ഊചുഃ। 1-2-17x (14) അക്ഷൌഹിണ്യ ഇതി പ്രോക്തം യത്ത്വയാ സൂതനന്ദന। ഏതദിച്ഛാമഹേ ശ്രോതും സർവമേവ യഥാതഥം॥ 1-2-17 (318) അക്ഷൌഹിണ്യാഃ പരീമാണം നരാശ്വരഥദന്തിനാം। യഥാവച്ചൈവ നോ ബ്രൂഹി സർവം ഹി വിദിതം തവ॥ 1-2-18 (319) സൌതിരുവാച। 1-2-19x (15) ഏകോ രഥോ ഗജശ്ചൈകോ നരാഃ പഞ്ച പദാതയഃ। ത്രയശ്ച തുരഗാസ്തജ്ജ്ഞൈഃ പത്തിരിത്യഭിധീയതേ॥ 1-2-19 (320) പത്തിം തു ത്രിഗുണാമേതാമാഹുഃ സേനാമുഖം ബുധാഃ। ത്രീണി സേനാമുഖാന്യേകോ ഗുൽമ ഇത്യഭിധീയതേ॥ 1-2-20 (321) ത്രയോ ഗുൽമാ ഗണോ നാമ വാഹിനീ തു ഗണാസ്ത്രയഃ। സ്മൃതാസ്തിസ്രസ്തു വാഹിന്യഃ പൃതനേതി വിചക്ഷണൈഃ॥ 1-2-21 (322) ചമൂസ്തു പൃതനാസ്തിസ്രസ്തിസ്രശ്ചംവസ്ത്വനീകിനീ। അനീകിനീം ദശഗുണാം പ്രാഹുരക്ഷൌഹിണീം ബുധാഃ॥ 1-2-22 (323) അക്ഷൌഹിണ്യാഃ പ്രസംഖ്യാതാ രഥാനാം ദ്വിജസത്തമാഃ। സംഖ്യാഗണിതതത്ത്വജ്ഞൈഃ സഹസ്രാണ്യേകവിംശതിഃ॥ 1-2-23 (324) ശതാന്യുപരി ചൈവാഷ്ടൌ തഥാ ഭൂയശ്ച സപ്തതിഃ। ഗജാനാം ച പരീമാണമേതദേവ വിനിർദിശേത്॥ 1-2-24 (325) ജ്ഞേയം ശതസഹസ്രം തു സഹസ്രാണി നവൈവ തു। നരാണാമപി പഞ്ചാശച്ഛതാനി ത്രീണി ചാനഘാഃ॥ 1-2-25 (326) പഞ്ച ഷഷ്ടിസഹസ്രാണി തഥാശ്വാനാം ശതാനി ച। ദശോത്തരാണി ഷട് പ്രാഹുര്യഥാവദിഹ സംഖ്യയാ॥ 1-2-26 (327) ഏതാമക്ഷൌഹിണീം പ്രാഹുഃ സംഖ്യാതത്ത്വദിതോ ജനാഃ। യാം വഃ കഥിതവാനസ്മി വിസ്തരേണ തപോധനാഃ॥ 1-2-27 (328) ഏതയാ സംഖ്യയാ ഹ്യാസൻകുരുപാണ്ഡവസേനയോഃ। അക്ഷൌഹിണ്യോ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠാഃ പിണ്ഡിതാഷ്ടാദശൈവ തു॥ 1-2-28 (329) സമേതാസ്തത്ര വൈ ദേശേ തത്രൈവ നിധം ഗതാഃ। കൌരവാൻകാരണം കൃത്വാ കാലേനാദ്ഭുതകർമണാ॥ 1-2-29 (330) അഹാനി യുയുധേ ഭീഷ്മോ ദശൈവ പരമാസ്ത്രവിത്। അഹാനി പഞ്ച ദ്രോണസ്തു രരക്ഷ കുരുവാഹിനീം॥ 1-2-30 (331) അഹനീ യുയുധേ ദ്വേ തു കർണഃ പരബലാർദനഃ। ശല്യോഽർധദിവസം ചൈവ ഗദായുദ്ധമതഃ പരം॥ 1-2-31 (332) തസ്യൈവ ദിവസസ്യാന്തേ ദ്രൌണിഹാർദിക്യഗൌതമാഃ। പ്രസുപ്തം നിശി വിശ്വസ്തം ജഘ്നുര്യൌധിഷ്ഠിരം ബലം॥ 1-2-32 (333) യത്തു ശൌനക സത്രേ തേ ഭാരതാഖ്യാനമുത്തമം। ജനമേജയസ്യ തത്സത്രേ വ്യാസശിഷ്യേണ ധീമതാ॥ 1-2-33 (334) കഥിതം വിസ്തരാർഥം ച യശോ വീര്യം മഹീക്ഷിതാം। പൌഷ്യം തത്ര ച പൌലോമമാസ്തീകം ചാദിതഃ സ്മൃതം॥ 1-2-34 (335) വിചിത്രാർഥപദാഖ്യാനമനേകസമയാന്വിതം। പ്രതിപന്നം നരൈഃ പ്രാജ്ഞൈർവൈരാഗ്യമിവ മോക്ഷിഭിഃ॥ 1-2-35 (336) ആത്മേവ വേദിതവ്യേഷു പ്രിയേഷ്വിവ ഹി ജീവിതം। ഇതിഹാസഃ പ്രധാനാർഥഃ ശ്രേഷ്ഠഃ സർവാഗമേഷ്വയം॥ 1-2-36 (337) അനാശ്രിത്യേദമാഖ്യാനം കഥാ ഭുവി ന വിദ്യതേ। ആഹാരമനപാശ്രിത്യ ശരീരസ്യേവ ധാരണം॥ 1-2-37 (338) തദേതദ്ഭാരതം നാമ കവിഭിസ്തൂപജീവ്യതേ। ഉദയതേപ്സുഭിർഭൃത്യൈരഭിജാത ഇവേശ്വരഃ॥ 1-2-38 (339) ഇതിഹാസോത്തമേ യസ്മിന്നർപിതാ ബുദ്ധിരുത്തമാ। സ്വരവ്യഞ്ജനയോഃ കൃത്സ്നാ ലോകവേദാശ്രയേവ വാക്॥ 1-2-39 (340) തസ്യ പ്രജ്ഞാഭിപന്നസ്യ വിചിത്രപദപർവണഃ। സൂക്ഷ്മാർഥന്യായയുക്തസ്യ വേദാർഥൈർഭൂഷിതസ്യ ച॥ 1-2-40 (341) ഭാരതസ്യേതിഹാസസ്യ ശ്രൂയതാം പർവസംഗ്രഹഃ। പർവാനുക്രമണീ പൂർവം ദ്വിതീയഃ പർവസംഗ്രഹഃ॥ 1-2-41 (342) പൌഷ്യം പൌലോമമാസ്തീകമാദിരംശാവതാരണം। തതഃ സംഭവപർവോക്തമദ്ഭുതം രോമഹർഷണം॥ 1-2-42 (343) ദാഹോ ജതുഗൃഹസ്യാത്ര ഹൈഡിംബം പർവ ചോച്യതേ। തതോ ബകവധഃ പർവ പർവ ചൈത്രരഥം തതഃ॥ 1-2-43 (344) തതഃ സ്വയംവരോ ദേവ്യാഃ പാഞ്ചാല്യാഃ പർവ ചോച്യതേ। ക്ഷാത്രധർമേണ നിർജിത്യ തതോ വൈവാഹികം സ്മൃതം॥ 1-2-44 (345) വിദുരാഗമനം പർവ രാജ്യലാഭസ്തഥൈവ ച। അർജുനസ്യ വനേ വാസഃ സുഭദ്രാഹരണം തതഃ॥ 1-2-45 (346) സുഭദ്രാഹരണാദൂർധ്വം ജ്ഞേയാ ഹരണഹാരികാ। തതഃ ഖാണ്ഡവദാഹാഖ്യം തത്രൈവ മയദർശനം॥ 1-2-46 (347) സഭാപർവ തതഃ പ്രോക്തം മന്ത്രപർവ തതഃ പരം। ജരാസന്ധവധഃ പർവ പർവ ദിഗ്വിജയം തഥാ॥ 1-2-47 (348) പർവ ദിഗ്വിജയാദൂർധ്വം രാജസൂയികമുച്യതേ। തതശ്ചാർഘാഭിഹരണം ശിശുപാലവധസ്തതഃ॥ 1-2-48 (349) ദ്യൂതപർവ തതഃ പ്രോക്തമനുദ്യൂതമഃ പരം। തത ആരണ്യകം പർവ കിർമീരവധ ഏവച॥ 1-2-49 (350) അർജുനസ്യാഭിഗമനം പർവ ജ്ഞേയമതഃ പരം। ഈശ്വരാർജുനയോര്യുദ്ധം പർവ കൈരാതസഞ്ജ്ഞിതം॥ 1-2-50 (351) ഇന്ദ്രലോകാഭിഗമനം പർവ ജ്ഞേയമതഃ പരം। നലോപാഖ്യാനമപി ച ധാർമികം കരുണോദയം॥ 1-2-51 (352) തീർഥയാത്രാ തതഃ പർവ കുരുരാജസ്യ ധീമതഃ। ജടാസുരവധഃ പർവ യക്ഷയുദ്ധമതഃ പരം॥ 1-2-52 (353) നിവാതകവചൈര്യുദ്ധം പർവ ചാജഗരം തതഃ। മാർകണ്ഡേയസമാസ്യാ ച പർവാനന്തരമുച്യതേ॥ 1-2-53 (354) സംവാദശ്ച തതഃ പർവ ദ്രൌപദീസത്യഭാമയോഃ। ഘോഷയാത്രാ തതഃ പർവ തതഃ പ്രായോപവേശനേം। മന്ത്രസ്യ നിശ്ചയം ചൈവ മൃഗസ്വപ്നോദ്ഭവം തതഃ॥ 1-2-54 (355) വ്രീഹിദ്രൌണികമാഖ്യാനമൈന്ദ്രദ്യുംനം തഥൈവ ച। ദ്രൌപദീഹരണം പർവ ജയദ്രഥവിമോക്ഷണം॥ 1-2-55 (356) രാമോപാഖ്യാനമത്രൈവ പർവ ജ്ഞേയമതഃ പരം। പതിവ്രതായാ മാഹാത്ംയം സാവിത്ര്യാശ്ചൈവമദ്ഭുതം॥ 1-2-56 (357) കുണ്ഡലാഹരണം പർവ തതഃ പരമിഹോച്യതേ। ആരണേയം തതഃ പർവ വൈരാടം തദനന്തരം॥ പാണ്ഡവാനാം പ്രവേശശ്ച സമയസ്യ ച പാലനം॥ 1-2-57 (358) കീചകാനാം വധഃ പർവ പർവ ഗ്രോഗ്രഹണം തതഃ। അഭിമന്യോശ്ച വൈരാട്യാഃ പർവ വൈവാഹികം സ്മൃതം॥ 1-2-58 (359) ഉദ്യോഗപർവ വിജ്ഞേയമത ഊർധ്വം മഹാദ്ഭുതം। തതഃ സഞ്ജയയാനാഖ്യം പർവ ജ്ഞേയമതഃ പരം॥ 1-2-59 (360) പ്രജാഗരം തഥാ പർവ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ചിന്തയാ। പർവ സാനത്സുജാതം വൈ ഗുഹ്യമധ്യാത്മദർശനം॥ 1-2-60 (361) യാനസന്ധിസ്തതഃ പർവ ഭഗവദ്യാനമേവ ച। മാതലീയമുപാഖ്യാനം ചരിതം ഗാലവസ്യ ച॥ 1-2-61 (362) സാവിത്രം വാമദേവ്യം ച വൈന്യോപാഖ്യാനമേവ ച। ജാമദഗ്ന്യമുപാഖ്യാനം പർവ ഷോഡശരാജകം॥ 1-2-62 (363) സഭാപ്രവേശഃ കൃഷ്ണസ്യ വിദുലാപുത്രശാസനം। ഉദ്യോഗഃ സൈന്യനിര്യാണം വിശ്വോപാഖ്യാനമേവ ച॥ 1-2-63 (364) ജ്ഞേയം വിവാദപർവാത്ര കർണസ്യാപി മഹാത്മനഃ। `മന്ത്രസ്യ നിശ്ചയം കൃത്വാ കാര്യസ്യ സമനന്തരം॥ 1-2-64 (365) ശ്വേതസ്യ വാസുദേവേന ചിത്രം ബഹുകഥാശ്രയം।' നിര്യാണം ച തതഃ പർവ കുരുപാണ്ഡവസേനയോഃ॥ 1-2-65 (366) രഥാതിരഥസംഖ്യാ ച പർവോക്തം തദനന്തരം। ഉലൂകദൂതാഗമനം പർവാമർഷവിവർധനം॥ 1-2-66 (367) അംബോപാഖ്യാനമത്രൈവ പർവ ജ്ഞേയമതഃ പരം॥ ഭീഷ്മാഭിഷേചനം പർവ തതശ്ചാദ്ഭുതമുച്യതേ॥ 1-2-67 (368) ജംബൂഖംഡവിനിർമാണം പർവോക്തം തദനന്തരം॥ ഭൂമിപർവ തതഃ പ്രോക്തം ദ്വീപവിസ്താരകീർതനം॥ 1-2-68 (369) `ദിവ്യം ചക്ഷുർദദൌ യത്ര സഞ്ജയായ മഹാമുനിഃ।' പർവോക്തം ഭഗവദ്ഗീതാ പർവ ഭീഷ്മവധസ്തതഃ। ദ്രോണാഭിഷേചനം പർവ സംശപ്തകവധസ്തതഃ॥ 1-2-69 (370) അഭിമന്യുവധഃ പർവ പ്രതിജ്ഞാ പർവ ചോച്യതേ। ജയദ്രഥവധഃ പർവ ഘടോത്കചവധസ്തതഃ॥ 1-2-70 (371) തതോ ദ്രോണവധഃ പർവ വിജ്ഞേയം ലോമഹർഷണം। മോക്ഷോ നാരായണാസ്ത്രസ്യ പർവാനന്തരമുച്യതേ॥ 1-2-71 (372) കർണപർവ തതോ ജ്ഞേയം ശല്യപർവ തതഃ പരം। ഹ്രദപ്രവേശനം പർവ ഗദായുദ്ധമതഃ പരം॥ 1-2-72 (373) സാരസ്വതം തതഃ പർവ തീർഥവംശാനുകീർതനം। അത ഊർധ്വം സുബീഭത്സം പർവ സൌപ്തികമുച്യതേ॥ 1-2-73 (374) ഐഷീകം പർവ ചോദ്ദിഷ്ടമത ഊർധ്വം സുദാരുണം। ജലപ്രദാനികം പർവ സ്ത്രീവിലാപസ്തതഃ പരം॥ 1-2-74 (375) ശ്രാദ്ധപർവ തതോ ജ്ഞേയം കുരൂണാമൌർധ്വദേഹികം। ചാർവാകനിഗ്രഹഃ പർവ രക്ഷസോ ബ്രഹ്മരൂപിണഃ॥ 1-2-75 (376) ആഭിഷേചനികം പർവ ധർമരാജസര്യ ധീമതഃ। പ്രവിഭാഗോ ഗൃഹാണാം ച പർവോക്തം തദനന്തരം॥ 1-2-76 (377) ശാന്തിപർവ തതോ യത്ര രാജധർമാനുശാസനം। ആപദ്ധർമശ്ച പർവോക്തം മോക്ഷധർമസ്തതഃ പരം॥ 1-2-77 (378) ശുകപ്രശ്നാഭിഗമനം ബ്രഹ്മപ്രശ്നാനുശാസനം। പ്രാദുർഭാവശ്ച ദുർവാസഃസംവാദശ്ചൈവ മായയാ॥ 1-2-78 (379) തതഃ പർവ പരിജ്ഞേയമാനുശാസനികം പരം। സ്വർഗാരോഹണികം ചൈവ തതോ ഭീഷ്മസ്യ ധീമതഃ॥ 1-2-79 (380) തതോഽശ്വമേധികം പർവ സർവപാപപ്രണാശനം। അനുഗീതാ തതഃ പർവ ജ്ഞേയമധ്യാത്മവാചകം॥ 1-2-80 (381) പർവ ചാശ്രമവാസാഖ്യം പുത്രദർശനമേവ ച। നാരദാഗമനം പർവ തതഃ പരമിഹോച്യതേ॥ 1-2-81 (382) മൌസലം പർവ ചോദ്ദിഷ്ടം തതോ ഘോരം സുദാരുണം। മഹാപ്രസ്ഥാനികം പർവ സ്വർഗാരോഹണികം തതഃ॥ 1-2-82 (383) ഹരിവംശസ്തതഃ പർവ പുരാണം ഖിലസഞ്ജ്ഞിതം। വിഷ്ണുപർവ ശിശോശ്ചര്യാ വിഷ്ണോഃ കംസവധസ്തഥാ॥ 1-2-83 (384) ഭവിഷ്യം പർവ ചാപ്യുക്തം ഖിലേഷ്വേവാദ്ഭുതം മഹത്। ഏതത്പർവശതം പൂർണം വ്യാസേനോക്തം മഹാത്മനാ॥ 1-2-84 (385) യഥാവത്സൂതപുത്രേണ രൌമഹർഷണിനാ തതഃ। ഉക്താനി നൈമിശാരണ്യേ പർവാണ്യഷ്ടാദശൈവ തു॥ 1-2-85 (386) സമാസോ ഭാരതസ്യായമത്രോക്തഃ പർവസംഗ്രഹഃ। പൌഷ്യം പൌലോമമാസ്തീകമാദിരംശാവതാരണം॥ 1-2-86 (387) സംഭവോ ജതുവേശ്മാഖ്യം ഹിഡിംബബകയോർവധഃ। തഥാ ചൈത്രരഥം ദേവ്യാഃ പാഞ്ചാല്യാശ്ച സ്വയംവരഃ॥ 1-2-87 (388) ക്ഷാത്രധർമേണ നിർജിത്യ തതോ വൈവാഹികം സ്മൃതം। വിദുരാഗമനം ചൈവ രാജ്യലാഭസ്തഥൈവ ച॥ 1-2-88 (389) വനവാസോഽർജുനസ്യാപി സുഭദ്രാഹരണം തതഃ। ഹരണാഹരണം ചൈവ ദഹനം ഖാണ്ഡവസ്യ ച॥ 1-2-89 (390) മയസ്യ ദർശനം ചൈവ ആദിപർവണി കഥ്യതേ। പൌഷ്യേ പർവണി മാഹാത്ംയമുത്തങ്കസ്യോപവർണിതം॥ 1-2-90 (391) പൌലോമേ ഭൃഗുവംശസ്യ വിസ്താരഃ പരികീർതിതഃ। ആസ്തീകേ സർവനാഗാനാം ഗരുഡസ്യ ച സംഭവഃ॥ 1-2-91 (392) ക്ഷീരോദമഥം ചൈവ ജൻമോച്ചൈഃശ്രവസസ്തഥാ। യജതഃ സർപസത്രേണ രാജ്ഞഃ പാരിക്ഷിതസ്യ ച॥ 1-2-92 (393) കഥേയമഭിനിർവൃത്താ ഭാരതാനാം മഹാത്മനാം। വിവിധാഃ സംഭവാ രാജ്ഞാമുക്താഃ സംഭവപർവണി॥ 1-2-93 (394) അന്യേഷാം ചൈവ ശൂരാണാമൃഷേർദ്വൈപായനസ്യ ച। അംശാവതരണം ചാത്ര ദേവാനാം പരികീർതിതം॥ 1-2-94 (395) ദൈത്യാനാം ദാനവാനാം ച യക്ഷാണാം ച മഹൌജസാം। നാഗാനാമഥ സർപാണാം ഗന്ധർവാണാം പതത്ത്രിണാം॥ 1-2-95 (396) അന്യേഷാം ചൈവ ഭൂതാനാം വിവിധാനാം സമുദ്ഭവഃ। മഹർഷേരാശ്രമപദേ കണ്വസ്യ ച തപസ്വിനഃ॥ 1-2-96 (397) ശകുന്തലായാം ദുഷ്യന്താദ്ഭരതശ്ചാപി ജജ്ഞിവാൻ। യസ്യ ലോകേഷു നാംനേദം പ്രഥിതം ഭാരതം കുലം॥ 1-2-97 (398) വസൂനാം പുനരുത്പത്തിർഭാഗീരഥ്യാം മഹാത്മനാം। ശന്തനോർവേശ്മനി പുനസ്തേഷാം ചാരോഹണം ദിവി॥ 1-2-98 (399) തേജോംശാനാം ച സംപാതോ ഭീഷ്മസ്യാപ്യത്ര സംഭവഃ। രാജ്യാന്നിവർതനം തസ്യ ബ്രഹ്മചര്യവ്രതേ സ്ഥിതിഃ॥ 1-2-99 (400) പ്രതിജ്ഞാപാലനം ചൈവ രക്ഷാ ചിത്രാംഗദസ്യ ച। ഹതേ ചിത്രാംഗദേ ചൈവ രക്ഷാ ഭ്രാതുര്യവീയസഃ॥ 1-2-100 (401) വിചിത്രവീര്യസ്യ തഥാ രാജ്യേ സംപ്രതിപാദനം। ധർമസ്യ നൃഷു സംഭൂതിരണീമാണ്ഡവ്യശാപജാ॥ 1-2-101 (402) കൃഷ്ണദ്വൈപായനാച്ചൈവ പ്രസൂതിർവരദാനജാ। ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ പാണ്ഡോശ്ച പാണ്ഡവാനാം ച സംഭവഃ॥ 1-2-102 (403) വാരണാവതയാത്രാ ച മന്ത്രോ ദുര്യോധനസ്യ ച। കൂടസ്യ ധാർതരാഷ്ട്രേണ പ്രേഷണം പാണ്ഡവാൻപ്രതി॥ 1-2-103 (404) ഹിതോപദേശശ്ച പഥി ധർമരാജസ്യ ധീമതഃ। വിദുരേണ കൃതോ യത്ര ഹിതാർഥം ംലേച്ഛഭാഷയാ॥ 1-2-104 (405) വിദുരസ്യ ച വാക്യേന സുരുംഗോപക്രമക്രിയാ। നിഷാദ്യാഃ പഞ്ചപുത്രായാഃ സുപ്തായാ ജതുവേശ്മനി॥ 1-2-105 (406) പുരോചനസ്യ ചാത്രൈവ ദഹനം സംപ്രകീർതിതം। പാണ്ഡവാനാം വനേ ഘോരേ ഹിഡിംബായാശ്ച ദർശനം॥ 1-2-106 (407) തത്രൈവ ച ഹിഡിംബസ്യ വധോ ഭീമാൻമഹാബലാത്। ഘടോത്കചസ്യ ചോത്പത്തിംരത്രൈവ പരികീർതിതാ॥ 1-2-107 (408) മഹർഷേർദർശനം ചൈവ വ്യാസസ്യാമിതതേജസഃ। തദാജ്ഞയൈകചക്രായാം ബ്രാഹ്മണസ്യ നിവേശനേ॥ 1-2-108 (409) അജ്ഞാതചര്യയാ വാസോ യത്ര തേഷാം പ്രകീർതിതഃ। ബകസ്യ നിധനം ചൈവ നാഗരാണാം ച വിസ്മയഃ॥ 1-2-109 (410) സംഭവശ്ചൈവ കൃഷ്ണായാ ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്യ ചൈവ ഹ। ബ്രാഹ്മണാത്സമുപശ്രുത്യ വ്യാസവാക്യപ്രചോദിതാഃ॥ 1-2-110 (411) ദ്രൌപദീം പ്രാർഥയന്തസ്തേ സ്വയംവരദിദൃക്ഷയാ। പഞ്ചാലാനഭിതോ ജഗ്മുര്യത്ര കൌതൂഹലാന്വിതാഃ॥ 1-2-111 (412) അംഗാരപർണം നിർജിത്യ ഗംഗാകൂലേഽർജുനസ്തദാ। സഖ്യം കൃത്വാ തതസ്തേന തസ്മാദേവ ച ശുശ്രുവേ॥ 1-2-112 (413) താപത്യമഥ വാസിഷ്ഠമൌർവം ചാഖ്യാനമുത്തമം। ഭ്രാതൃഭിഃ സഹിതഃ സർവൈഃ പഞ്ചാലാനഭിതോ യയൌ॥ 1-2-113 (414) പാഞ്ചാലനഗരേ ചാപി ലക്ഷ്യം ഭിത്ത്വാ ധനഞ്ജയഃ। ദ്രൌപദീം ലബ്ധവാനത്ര മധ്യേ സർവമഹീക്ഷിതാം॥ 1-2-114 (415) ഭീമസേനാർജുനൌ യത്ര സംരബ്ധാൻപൃഥിവീപതീൻ। ശല്യകർണൌ ച തരസാ ജിതവന്തൌ മഹാമൃധേ॥ 1-2-115 (416) ദൃഷ്ട്വാ തയോശ്ച തദ്വീര്യമപ്രമേയമമാനുഷം। ശങ്കമാനൌ പാണ്ഡവാംസ്താൻ രാമകൃഷ്ണൌ മഹാമതീ॥ 1-2-116 (417) ജഗ്മതുസ്തൈഃ സമാഗന്തും ശാലാം ഭാർഗവവേശ്മനി। പഞ്ചാനാമേകപത്നീത്വേ വിമർശോ ദ്രുപദസ്യ ച॥ 1-2-117 (418) പഞ്ചേന്ദ്രാണാമുപാഖ്യാനമത്രൈവാദ്ഭുതമുച്യതേ। ദ്രൌപദ്യാ ദേവവിഹീതോ വിവാഹശ്ചാപ്യമാനുഷഃ॥ 1-2-118 (419) ക്ഷത്തുശ്ച ധാർതരാഷ്ട്രേണ പ്രേഷണം പാണ്ഡവാൻപ്രതി। വിദുരസ്യ ച സംപ്രാപ്തിർദർശനം കേശവസ്യ ച॥ 1-2-119 (420) ഖാണ്ഡവപ്രസ്ഥവാസശ്ച തഥാ രാജ്യാർധസർജനം। നാരദസ്യാജ്ഞയാ ചൈവ ദ്രൌപദ്യാഃ സമയക്രിയാ॥ 1-2-120 (421) സുന്ദോപസുന്ദയോസ്തദ്വദാഖ്യാനം പരികീർതിതം। അനന്തരം ച ദ്രൌപദ്യാ സഹാസീനം യുധിഷ്ഠിരം॥ 1-2-121 (422) അനു പ്രവിശ്യ വിപ്രാർഥേ ഫാൽഗുനോ ഗൃഹ്യ ചായുധം। മോക്ഷയിത്വാ ഗൃഹം ഗത്വാ വിപ്രാർഥം കൃതനിശ്ചയഃ॥ 1-2-122 (423) സമയം പാലയന്വീരോ വനം യത്ര ജഗാമ ഹ। പാർഥസ്യ വനവാസേ ച ഉലൂപ്യാ പഥി സംഗമഃ॥ 1-2-123 (424) പുണ്യതീർഥാനുസംയാനം ബഭ്രുവാഹനജൻമ ച। തത്രൈവ മോക്ഷയാമാസ പഞ്ച സോഽപ്സരസഃ ശുഭാഃ॥ 1-2-124 (425) ശാപാദ്ഗ്രാഹത്വമാപന്നാ ബ്രാഹ്മണസ്യ തപസ്വിനഃ। പ്രഭാസതീർഥേ പാർഥേന കൃഷ്ണസ്യ ച സമാഗമഃ॥ 1-2-125 (426) ദ്വാരകായാം സുഭദ്രാ ച കാമയാനേന കാമിനീ। വാസുദേവസ്യാനുമതേ പ്രാപ്താ ചൈവ കിരീടിനാ॥ 1-2-126 (427) ഗൃഹീത്വാ ഹരണം പ്രാപ്തേ കൃഷ്ണേ ദേവകിനന്ദനേ। അഭിമന്യോഃ സുഭദ്രായാം ജൻമ ചോത്തമതേജസഃ॥ 1-2-127 (428) ദ്രൌപദ്യാസ്തനയാനാം ച സംഭവോഽനുപ്രകീർതിതഃ। വിഹാരാർഥം ച ഗതയോഃ കൃഷ്ണയോര്യമുനാമനു॥ 1-2-128 (429) സംപ്രാപ്തിശ്ചക്രധനുഷോഃ ഖാണ്ഡവസ്യ ച ദാഹനം। മയസ്യ മോക്ഷോ ജ്വലനാദ്ഭുജംഗസ്യ ച മോക്ഷണം॥ 1-2-129 (430) മഹർഷേർമന്ദപാലസ്യ ശാർംഗ്യാ തനയസംഭവഃ। ഇത്യേതദാദിപർവോക്തം പ്രഥമം ബഹു വിസ്തരം॥ 1-2-130 (431) അധ്യായാനാം ശതേ ദ്വേ തു സംഖ്യാതേ പരമർഷിണാ। സപ്തവിംശതിരധ്യായാ വ്യാസേനോത്തമതേജസാ॥ 1-2-131 (432) അഷ്ടൌ ശ്ലോകസഹസ്രാണി അഷ്ടൌ ശ്ലോകശതാനി ച। ശ്ലോകാശ്ച ചതുരാശീതിർമുനിനോക്താ മഹാത്മനാ॥ 1-2-132 (433) ദ്വിതീയം തു സഭാപർവ ബഹുവൃത്താന്തമുച്യതേ। സഭാക്രിയാ പാണ്ഡവാനാം കിങ്കരാണാം ച ദർശനം। 1-2-133 (434) ലോകപാലസഭാഖ്യാനം നാരദാദ്ദേവദർശിനഃ। രാജസൂയസ്യ ചാരംഭോ ജരാസന്ധവധസ്തഥാ॥ 1-2-134 (435) ഗിരിവ്രജേ നിരുദ്ധാനാം രാജ്ഞാം കൃഷ്ണേന മോക്ഷണം। തഥാ ദിഗ്വിജയോഽത്രൈവ പാംഡവാനാം പ്രകീർതിതഃ॥ 1-2-135 (436) രാജ്ഞാമാഗമനം ചൈവ സാർഹണാനാം മഹക്രതൌ। രാജസൂയേഽർഘസംവാദേ ശിശുപാലവധസ്തഥാ॥ 1-2-136 (437) യജ്ഞേ വിഭൂതിം താം ദൃഷ്ട്വാ ദുഃഖാമർഷാന്വിതസ്യ ച। ദുര്യോധനസ്യാവഹാസോ ഭീമേന ച സഭാതലേ॥ 1-2-137 (438) യത്രാസ്യ മന്യുരുദ്ഭൂതോ യേന ദ്യൂതമകാരയത്। യത്ര ധർമസുതം ദ്യൂതേ ശകുനിഃ കിതവോഽജയത്॥ 1-2-138 (439) യത്ര ദ്യൂതാർണവേ മഗ്നാം ദ്രൌപദീം നൌരിവാർണവാത്। ധൃതരാഷ്ട്രോ മഹാപ്രാജ്ഞഃ സ്നുഷാം പരമദുഃഖിതാം॥ 1-2-139 (440) താരയാമാസ താംസ്തീർണാഞ്ജ്ഞാത്വാ ദുര്യോധനോ നൃപഃ। പുനരേവ തതോ ദ്യൂതേ സമാഹ്വയത പാണ്ഡവാൻ॥ 1-2-140 (441) ജിത്വാ സ വനവാസായ പ്രേഷയാമാസ താംസ്തതഃ। ഏതത്സർവം സഭാപർവ സമാഖ്യാതം മഹാത്മനാ॥ 1-2-141 (442) അധ്യായാഃ സപ്തതിർജ്ഞേയാസ്തഥാ ചാഷ്ടൌ പ്രസംഖ്യയാ। ശ്ലോകാനാം ദ്വേ സഹസ്രേ തു പഞ്ച ശ്ലോകശതാനി ച॥ 1-2-142 (443) ശ്ലോകാശ്ചൈകാദശ ജ്ഞേയാഃ പർവണ്യസ്മിന്ദ്വിജോത്തമാഃ। അതഃ പരം തൃതീയം തു ജ്ഞേയമാരണ്യകം മഹത്॥ 1-2-143 (444) വനവാസം പ്രയാതേഷു പാണ്ഡവേഷു മഹാത്മസു। പൌരാനുഗമനം ചൈവ ധർമപുത്രസ്യ ധീമതഃ॥ 1-2-144 (445) അന്നൌഷധീനാം ച കൃതേ പാണ്ഡവേന മഹാത്മനാ। ദ്വിജാനാം ഭരണാർഥം ച കൃതമാരാധനം രവേഃ॥ 1-2-145 (446) ധൌംയോപദേശാത്തിഗ്മാംശുപ്രസാദാദന്നസംഭഃ। ഹിതം ച ബ്രുവതഃ ക്ഷത്തുഃ പരിത്യാഗോഽംബികാസുതാത്॥ 1-2-146 (447) ത്യക്തസ്യ പാണ്ഡുപുത്രാണാം സമീപഗമനം തഥാ। പുനരാഗമനം ചൈവ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ശാസനാത്॥ 1-2-147 (448) കർണപ്രോത്സാഹനാച്ചൈവ ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ ദുർമതേഃ। വനസ്ഥാൻപാണ്ഡവാൻഹന്തും മന്ത്രോ ദുര്യോധനസ്യച॥ 1-2-148 (449) തം ദുഷ്ടഭാവം വിജ്ഞായ വ്യാസസ്യാഗമനം ദ്രുതം। നിര്യാണപ്രതിഷേധശ്ച സുരഭ്യാഖ്യാനമേവ ച॥ 1-2-149 (450) മൈത്രേയാഗമനം ചാത്ര രാജ്ഞശ്ചൈവാനുശാസനം। ശാപോത്സർഗശ്ച തേനൈവ രാജ്ഞോ ദുര്യോധനസ്യ ച॥ 1-2-150 (451) കിർമീരസ്യ വധശ്ചാത്ര ഭീമസേനേന സംയുഗേ। വൃഷ്ണീനാമാഗമശ്ചാത്ര പാഞ്ചാലാനാം ച സർവശഃ॥ 1-2-151 (452) ശ്രുത്വാ ശകുനിനാ ദ്യൂതേ നികൃത്യാ നിർജിതാംശ്ച താൻ। ക്രുദ്ധസ്യാനുപ്രശമനം ഹരേശ്ചൈവ കിരീടിനാ॥ 1-2-152 (453) പരിദേവനം ച പാഞ്ചാല്യാ വാസുദേവസ്യ സന്നിധൌ। ആശ്വാസനം ച കൃഷ്ണേന ദുഃഖാർതായാഃ പ്രകീർതിതം॥ 1-2-153 (454) തഥാ സൌഭവധാഖ്യാനമത്രൈവോക്തം മഹർഷിണാ। സുഭദ്രായാഃ സപുത്രായാഃ കൃഷ്ണേന ദ്വാരകാം പുരീം॥ 1-2-154 (455) നയനം ദ്രൌപദേയാനാം ധൃഷ്ടദ്യുംനേന ചൈവ ഹ। പ്രവേശഃ പാണ്ഡവേയാനാം രംയേ ദ്വൈതവനേ തതഃ॥ 1-2-155 (456) ധർമരാജസ്യ ചാത്രൈവ സംവാദഃ കൃഷ്ണയാ സഹ। സംവാദശ്ച തഥാ രാജ്ഞാ ഭീമസ്യാപി പ്രകീർതിതഃ॥ 1-2-156 (457) സമീപം പാണ്ഡുപുത്രാണാം വ്യാസസ്യാഗമനം തഥാ। പ്രതിശ്രുത്യാഥ വിദ്യായാ ദാനം രാജ്ഞോ മഹർഷിണാ॥ 1-2-157 (458) ഗമനം കാംയകേ ചാപി വ്യാസേ പ്രതിഗതേ തതഃ। അസ്ത്രഹേതോർവിവാസശ്ച പാർഥസ്യാമിതതേജസഃ॥ 1-2-158 (459) മഹാദേവേന യുദ്ധം ച കിരാതവപുഷാ സഹ। ദർശനം ലോകപാലാനാമസ്ത്രപ്രാപ്തിസ്തഥൈവ ച॥ 1-2-159 (460) മഹേന്ദ്രലോകഗമനമസ്ത്രാർഥേ ച കിരീടിനഃ। യത്ര ചിന്താ സമുത്പന്നാ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ഭൂയസീ॥ 1-2-160 (461) ദർശനം ബൃഹദശ്വസ്യ മഹർഷേർഭാവിതാത്മനഃ। യുധിഷ്ഠിരസ്യ ചാർതസ്യ വ്യസനേ പരിദേവനം॥ 1-2-161 (462) നലോപാഖ്യാനമത്രൈവ ധർമിഷ്ഠം കരുണോദയം। ദമയന്ത്യാഃ സ്ഥിതിര്യത്ര നലസ്യ ചരിതം തഥാ॥ 1-2-162 (463) തഥാക്ഷഹൃദയപ്രാപ്തിസ്തസ്മാദേവ മഹർഷിതഃ। ലോമശസ്യാഗമസ്തത്ര സ്വർഗാത്പാണ്ഡുസുതാൻപ്രതി॥ 1-2-163 (464) വനവാസഗതാനാം ച പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം। സ്വർഗേ പ്രവൃത്തിരാഖ്യാതാ ലോമശേനാർജുനസ്യ വൈ॥ 1-2-164 (465) സന്ദേശാദർജുനസ്യാത്ര തീർഥാഭിഗമനക്രിയാ। തീർഥാനാം ച ഫലപ്രാപ്തിഃ പുണ്യത്വം ചാപി കീർതിതം॥ 1-2-165 (466) പുലസ്ത്യതീർഥയാത്രാ ച നാരദേന മഹർഷിണാ। തീർഥയാത്രാ ച തത്രൈവ പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം॥ 1-2-166 (467) തഥാ യജ്ഞവിഭൂതിശ്ച ഗയസ്യാത്ര പ്രകീർതിതാ॥ 1-2-167 (468) ആഗസ്ത്യമപി ചാഖ്യാനം യത്ര വാതാപിഭക്ഷണം। ലോപാമുദ്രാഭിപമനമപത്യാർഥമൃഷേസ്തഥാ॥ 1-2-168 (469) ഋശ്യശൃംഗസ്യ ചരിതം കൌമാരബ്രഹ്മചാരിണഃ। ജാമദഗ്ന്യസ്യ രാമസ്യ ചരിതം ഭൂരിതേജസഃ॥ 1-2-169 (470) കാർതവീര്യവധോ യത്ര ഹൈഹയാനാം ച വർണ്യതേ। പ്രഭാസതീർഥേ പാണ്ഡൂനാം വൃഷ്ണിഭിശ്ച സമാഗമഃ॥ 1-2-170 (471) സൌകന്യമപി ചാഖ്യാനം ച്യവനോ യത്ര ഭാർഗവഃ। ശര്യാതിയജ്ഞേ നാസത്യൌ കൃതവാൻസോമപീഥിനൌ॥ 1-2-171 (472) താഭ്യാം ച യത്ര സ മുനിര്യൌവനം പ്രതിപാദിതഃ। മാന്ധാതുശ്ചാപ്യുപാഖ്യാനം രാജ്ഞോഽത്രൈവപ്രകീർതിതം॥ 1-2-172 (473) ജന്തൂപാഖ്യാനമത്രൈവ യത്ര പുത്രേണ സോമകഃ। പുത്രാർഥമയജദ്രാജാ ലേഭേ പുത്രശതം ച സഃ॥ 1-2-173 (474) തതഃ ശ്യേനകപോതീയമുപാഖ്യാനമനുത്തമം। ഇന്ദ്രാഗ്നീ യത്ര ധർമശ്ചാപ്യജിജ്ഞാസഞ്ശിബിം നൃപം॥ 1-2-174 (475) അഷ്ടാവക്രീയമത്രൈവ വിവാദോ യത്ര ബന്ദിനാ। അഷ്ടാവക്രസ്യ വിപ്രർഷേർജനകസ്യാധ്വരേഽഭവത്॥ 1-2-175 (476) നൈയായികാനാം മുഖ്യേന വരുണസ്യാത്മജേന ച। പരാജിതോ യത്ര ബന്ദീ വിവാദേന മഹാത്മനാ॥ 1-2-176 (477) വിജിത്യ സാഗരം പ്രാപ്തം പിതരം ലബ്ധവാനൃഷിഃ। യവക്രീതസ്യ ചാഖ്യാനം രൈഭ്യസ്യ ച മഹാത്മനഃ। ഗന്ധമാദനയാത്രാ ച വാസോ നാരായണാശ്രമേ॥ 1-2-177 (478) നിയുക്തോ ഭീമസേനശ്ച ദ്രൌപദ്യാ ഗന്ധമാദനേ। വ്രജൻപഥി മഹാബാഹുർദൃഷ്ടവാൻപവനാത്മജം॥ 1-2-178 (479) കദലീഷണ്ഡമധ്യസ്ഥം ഹനൂമന്തം മഹാബലം। യത്ര മന്ദാരപുഷ്പാർഥേ നലിനീം താമധർഷയത്॥ 1-2-179 (480) യത്രാസ്യ യുദ്ധമഭവത്സുമഹദ്രാക്ഷസൈഃ സഹ। യക്ഷൈശ്ചൈവ മഹാവീര്യൈർമണിമത്പ്രമുഖൈസ്തഥാ॥ 1-2-180 (481) ജടാസുരസ്യ ച വധോ രാക്ഷസസ്യ വൃകോദരാത്। വൃഷപർവണോ രാജർഷേസ്തതോഽഭിഗമനം സ്മൃതം॥ 1-2-181 (482) ആർഷ്ടിഷേണാശ്രമേ ചൈഷാം ഗമനം വാസ ഏവ ച। പ്രോത്സാഹനം ച പാഞ്ചാല്യാ ഭീമസ്യാത്ര മഹാത്മനഃ॥ 1-2-182 (483) കൈലാസാരോഹണം പ്രോക്തം യത്ര യക്ഷൈർബലോത്കടൈഃ। യുദ്ധമാസീൻമഹാഘോരം മണിമത്പ്രമുഖൈഃ സഹ॥ 1-2-183 (484) സമാഗമശ്ച പാണ്ഡൂനാം യത്ര വൈശ്രവണേന ച। സമാഗമശ്ചാർജുനസ്യ തത്രൈവ ഭ്രാതൃഭിഃ സഹ॥ 1-2-184 (485) അവാപ്യ ദിവ്യാന്യസ്ത്രാണി ഗുർവർഥം സവ്യസാചിനാ। നിവാതകവചൈര്യുദ്ധം ഹിരണ്യപുരവാസിഭിഃ॥ 1-2-185 (486) നിവാതകവചൈർഘോരൈർദാനവൈഃ സുരശത്രുഭിഃ। പൌലോമൈഃ കാലകേയൈശ്ച യത്ര യുദ്ധം കിരീടിനഃ॥ 1-2-186 (487) വധശ്ചൈഷാം സമാഖ്യാതോ രാജ്ഞസ്തേനൈവ ധീമതാ। അസ്ത്രസന്ദർശനാരംഭോ ധർമരാജസ്യ സന്നിധൌ॥ 1-2-187 (488) പാർഥസ്യ പ്രതിഷേധശ്ഛ നാരദേന സുരർഷിണാ। അവരോഹണം പുനശ്ചൈവ പാണ്ഡൂനാം ഗന്ധമാദനാത്॥ 1-2-188 (489) ഭീമസ്യ ഗ്രഹണം ചാത്ര പർവതാഭോഗവർഷ്മണാ। ഭുജഗേന്ദ്രേണ ബലിനാ തസ്മിൻസുഗഹനേ വനേ॥ 1-2-189 (490) അമോക്ഷയദ്യത്ര ചൈനം പ്രശ്നാനുക്ത്വാ യുധിഷ്ഠിരഃ। കാംയകാഗമനം ചൈവ പുനസ്തേഷാം മഹാത്മനാം॥ 1-2-190 (491) തത്രസ്ഥാംശ്ച പുനർദ്രഷ്ടും പാണ്ഡവാൻപരുഷർഷഭാൻ। വാസുദേവസ്യാഗമനമത്രൈവ പരികീർതിതം॥ 1-2-191 (492) മാർകണ്ഡേയസമാസ്യായാമുപാഖ്യാനാനി സർവശഃ। പൃഥോർവൈന്യസ്യ യത്രോക്തമാഖ്യാനം പരമർഷിണാ॥ 1-2-192 (493) സംവാദശ്ച സരസ്വത്യാസ്താർക്ഷ്യർഷേഃ സുമഹാത്മനഃ। മത്സ്യോപാഖ്യാനമത്രൈവ പ്രോച്യതേ തദനന്തരം॥ 1-2-193 (494) മാർകണ്ഡേയസമാസ്യാ ച പുരാണം പരികീർത്യതേ। ഐന്ദ്രദ്യുംനാമുപാഖ്യാനം തഥൈവാംഗിരസം സ്മൃതം॥ 1-2-194 (495) പതിവ്രതായാശ്ചാഖ്യാനം തഥൈവാംഗിരസം സ്മൃതം। ദ്രൌപദ്യാഃ കീർതിതശ്ചാത്ര സംവാദഃ സത്യഭാമയാ॥ 1-2-195 (496) പുനർദ്വൈതവനം ചൈവ പാണ്ഡവാഃ സമുപാഗതാഃ। ഘോഷയാത്രാ ച ഗന്ധർവൈര്യത്ര ബദ്ധഃ സുയോധനഃ॥ 1-2-196 (497) ഹ്രിയമാണസ്തു മന്ദാത്മാ മോക്ഷിതോഽസൌ കിരീടിനാ। ധർമരാജസ്യ ചാത്രൈവ മൃഗസ്വപ്നനിദർശനാത്॥ 1-2-197 (498) കാംയകേ കാനനശ്രേഷ്ഠേ പുനർഗമനമുച്യതേ। വ്രീഹിദ്രൌണികമാഖ്യാനമത്രൈവ ബഹുവിസ്തരം॥ 1-2-198 (499) ദുർവാസസോഽപ്യുപാഖ്യാനമത്രൈവ പരികീർതിതം। ജയദ്രഥേനാപഹാരോ ദ്രൌപദ്യാശ്ചാശ്രമാന്തരാത്॥ 1-2-199 (500) യത്രൈനമന്വയാദ്ഭീമോ വായുവേഗസമോ ജവേ। ചക്രേ ചൈനം പഞ്ചശിഖം യത്ര ഭീമോ മഹാബലഃ॥ 1-2-200 (501) രാമായണമുപാഖ്യാനമത്രൈവ ബഹുവിസ്തരം। യത്ര രാമേണ വിക്രംയ നിഹതോ രാവണോ യുധി॥ 1-2-201 (502) സാവിത്ര്യാശ്ചാപ്യുപാഖ്യാനമത്രൈവ പരികീർതിതം। കർണസ്യ പരിമോക്ഷോഽത്ര കുണ്ഡലാഭ്യാം പുരന്ദരാത്॥ 1-2-202 (503) യത്രാസ്യ ശക്തിം തുഷ്ടോഽസാവദാദേകവധായ ച। ആരണേയമുപാഖ്യാനം യത്ര ധർമോഽന്വശാത്സുതം॥ 1-2-203 (504) ജഗ്മുർലബ്ധവരാ യത്ര പാണ്ഡവാഃ പശ്ചിമാം ദിശം। ഏതദാരണ്യകം പർവ തൃതീയം പരികീർതിതം॥ 1-2-204 (505) അത്രാധ്യായശതേ ദ്വേ തു സംഖ്യയാ പരികീർതിതേ। ഏകോനസപ്തതിശ്ചൈവ തഥാഽധ്യായാഃ പ്രകീർതിതാഃ॥ 1-2-205 (506) ഏകാദശ സഹസ്രാണി ശ്ലോകാനാം ഷട് ശതാനി ച। ചതുഃഷഷ്ടിസ്തഥാ ശ്ലോകാഃ പർവണ്യസ്മിൻപ്രകീർതിതാഃ॥ 1-2-206 (507) അതഃ പരം നിബോധേദം വൈരാടം പർവ വിസ്തരം। വിരാടനഗരേ ഗത്വാ ശ്മശാനേ വിപുലാം ശമീം॥ 1-2-207 (508) ദൃഷ്ട്വാ സംനിദധുസ്തത്ര പാണ്ഡവാ ഹ്യായുധാന്യുത। യത്ര പ്രവിശ്യ നഗരം ഛദ്മനാ ന്യവസംസ്തു തേ॥ 1-2-208 (509) പാഞ്ചാലീം പ്രാർഥയാനസ്യ കാമോപഹതചേതസഃ। ദുഷ്ടാത്മനോ വധോ യത്ര കീചകസ്യ വൃകോദരാത്॥ 1-2-209 (510) പാണ്ഡവാന്വേഷണാർഥം ച രാജ്ഞോ ദുര്യോധനസ്യ ച। ചാരാഃ പ്രസ്ഥാപിതാശ്ചാത്ര നിപുണാഃ സർവതോദിശം॥ 1-2-210 (511) ന ച പ്രവൃത്തിസ്തൈർലബ്ധാ പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം। ഗോഗ്രഹശ്ച വിരാടസ്യ ത്രിഗർതൈഃ പ്രഥമം കൃതഃ॥ 1-2-211 (512) യത്രാസ്യ യുദ്ധം സുമഹത്തൈരാസീല്ലോമഹർഷണം। ഹ്രിയമാണശ്ച യത്രാസൌ ഭീമസേനേന മോക്ഷിതഃ॥ 1-2-212 (513) ഗോധനം ച വിരാടസ്യ മോക്ഷിതം യത്ര പാണ്ഡവൈഃ। അനന്തരം ച കുരുഭിസ്തസ്യ ഗോഗ്രഹണം കൃതം॥ 1-2-213 (514) സമസ്താ യത്ര പാർഥേന നിർജിതാഃ കുരവോ യുധി। പ്രത്യാഹൃതം ഗോധനം ച വിക്രമേണ കിരീടിനാ॥ 1-2-214 (515) വിരാടേനോത്തരാ ദത്താ സ്നുഷാ യത്ര കിരീടിനഃ। അഭിമന്യും സമുദ്ദിശ്യ സൌഭദ്രമരിഘാതിനം॥ 1-2-215 (516) ചതുർഥമേതദ്വിപുലം വൈരാടം പർവ വർണിതം। അത്രാപി പരിസംഖ്യാതാ അധ്യായാഃ പരമർഷിണാ॥ 1-2-216 (517) സപ്തഷഷ്ടിരഥോ പൂർണാഃ ശ്ലോകാനാമപി മേ ശൃണു। ശ്ലോകാനാം ദ്വേ സഹസ്രേ തു ശ്ലോകാഃ പഞ്ചാശദേവ തു॥ 1-2-217 (518) ഉക്താനി വേദവിദുഷാ പർവണ്യസ്മിൻമഹർഷിണാ। ഉദ്യോഗപർവ വിജ്ഞേയം പഞ്ചമം ശൃണ്വതഃ പരം॥ 1-2-218 (519) ഉപപ്ലാവ്യേ നിവിഷ്ടേഷു പാണ്ഡവേഷു ജിഗീഷയാ। ദുര്യോധനോഽർജുനശ്ചൈവ വാസുദേവമുപസ്ഥിതൌ॥ 1-2-219 (520) സാഹായ്യമസ്മിൻസമരേ ഭവാന്നൌ കർതുമർഹതി। ഇത്യുക്തേ വചനേ കൃഷ്ണോ യത്രോവാച മഹാമതിഃ॥ 1-2-220 (521) അയുധ്യമാനമാത്മാനം മന്ത്രിണം പുരുഷർഷഭൌ। അക്ഷൌഹിണീം വാ സൈന്യസ്യ കസ്യ കിം വാ ദദാംയഹം॥ 1-2-221 (522) വവ്രേ ദുര്യോധനഃ സൈന്യം മന്ദാത്മാ യത്ര ദുർമതിഃ। അയുധ്യഭാനം സചിവം വവ്രേ കൃഷ്മം ധനഞ്ജയഃ॥ 1-2-222 (523) മദ്രരാജം വ രാജാനമായാന്തം പാണ്ഡവാൻപ്രതി। ഉപഹാരൈർവഞ്ചായത്വാ വർത്മന്യേവ സുയോധനഃ॥ 1-2-223 (524) വരദം തം വരം വവ്രേ സാഹായ്യം ക്രിയതാം മമ। ശല്യസ്തസ്മൈ പ്രതിശ്രുത്യ ജഗാമോദ്ദിശ്യ പാണ്ഡവാൻ॥ 1-2-224 (525) ശാന്തിപൂർവം ചാകഥയദ്യത്രേന്ദ്രവിജയം നൃപഃ। പുരോഹിതപ്രേഷണം ച പാണ്ഡവൈഃ കൌരവാൻപ്രതി॥ 1-2-225 (526) വൈചിത്രവീര്യസ്യ വചഃ സമാദായ പുരോധസഃ। തഥേന്ദ്രവിജയം ചാപി യാനം ചൈവ പുരോധസഃ॥ 1-2-226 (527) സഞ്ജയം പ്രേഷയാമാസ ശമാർഥീ പാണ്ഡവാൻപ്രതി। യത്ര ദൂതം മഹാരാജോ ധൃതരാഷ്ട്രഃ പ്രതാപവാൻ॥ 1-2-227 (528) ശ്രുത്വാ ച പാണ്ഡവാന്യത്ര വാസുദേവപുരോഗമാൻ। പ്രജാഗരഃ സംപ്രജജ്ഞേ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ചിന്തയാ॥ 1-2-228 (529) വിദുരോ യത്ര വാക്യാനി വിചിത്രാണി ഹിതാനി ച। ശ്രാവയാമാസ രാജാനം ധൃതരാഷ്ട്രം മനീഷിണം॥ 1-2-229 (530) തഥാ സനത്സുജാതേന യത്രാധ്യാത്മമനുത്തമം। മനസ്താപാന്വിതോ രാജാ ശ്രാവിതഃ ശോകലാലസഃ॥ 1-2-230 (531) പ്രഭാതേ രാജസമിതൌ സഞ്ജയോ യത്ര വാ വിഭോ। ഐകാത്ംയം വാസുദേവസ്യ പ്രോക്തവാനർജുനസ്യ ച॥ 1-2-231 (532) യത്ര കൃഷ്ണോ ദയാപന്നഃ സന്ധിമിച്ഛൻമഹാമതിഃ। സ്വയമാഗാച്ഛണം കർതും നഗരം നാഗസാഹ്വയം॥ 1-2-232 (533) പ്രത്യാഖ്യാനം ച കൃഷ്ണസ്യ രാജ്ഞാ ദുര്യോധനേന വൈ। ശമാർഥേ യാചമാനസ്യ പക്ഷയോരുഭയോർഹിതം॥ 1-2-233 (534) ദംഭോദ്ഭവസ്യ ചാഖ്യാനമത്രൈവ പരികീർതിതം। വരാന്വേഷണമത്രൈവ മാതലേശ്ച മഹാത്മനഃ॥ 1-2-234 (535) മഹർഷേശ്ചാപി ചരിതം കഥിതം ഗാലവസ്യ വൈ। വിദുലായാശ്ച പുത്രസ്യ പ്രോക്തം ചാപ്യനുശാസനം॥ 1-2-235 (536) കർണദുര്യോധനാദീനാം ദുഷ്ടം വിജ്ഞായ മന്ത്രിതം। യോഗേശ്വരത്പം കൃഷ്ണേന യത്ര രാജ്ഞാം പ്രദർശിതം॥ 1-2-236 (537) രഥമാരോപ്യ കൃഷ്ണേന യത്ര കർണോഽനുമന്ത്രിതഃ। ഉപായപൂർവം ശൌടീര്യാത്പ്രത്യാഖ്യാതശ്ച തേന സഃ॥ 1-2-237 (538) ആഗംയ ഹാസ്തിനപുരാദുപപ്ലാവ്യമരിന്ദമഃ। പാണ്ഡവാനാം യഥാവൃത്തം സർവമാഖ്യാതവാൻഹരിഃ॥ 1-2-238 (539) തേ തസ്യ വചനം ശ്രുത്വാ മന്ത്രയിത്വാ ച യദ്ധിതം। സാംഗ്രാമികം തതഃ സർവം സഞ്ജം ചക്രുഃ പരന്തപാഃ॥ 1-2-239 (540) തതോ യുദ്ധായ നിര്യാതാ നരാശ്വരഥദന്തിനഃ। നഗരാദ്ധാസ്തിനപുരാദ്വലസംഖ്യാനമേവച॥ 1-2-240 (541) യത്ര രാജ്ഞാ ഹ്യുലൂകസ്യ പ്രേഷണം പാംഡവാൻപ്രതി। ശ്വോഭാവിനി മഹായുദ്ധേ ദൌത്യേന കൃതവാൻപ്രഭുഃ॥ 1-2-241 (542) രഥാതിരഥസംഖ്യാനമംബോപാഖ്യാനമേവ ച। ഏതത്സുബഹുവൃത്താന്തം പഞ്ചമം പർവ ഭാരതേ॥ 1-2-242 (543) ഉദ്യോഗപർവ നിർദിഷ്ടം സന്ധിവിഗ്രഹമിശ്രിതം। അധ്യായാനാം ശതം പ്രോക്തം ഷഡശീതിർമഹർഷിണാ॥ 1-2-243 (544) ശ്ലോകാനാം ഷട് സഹസ്രാണി താവന്ത്യേവ ശതാനി ച। ശ്ലോകാശ്ച നവതിഃ പ്രോക്താസ്തഥൈവാഷ്ടൌ മഹാത്മനാ॥ 1-2-244 (545) വ്യാസേനോദാരമതിനാ പർവണ്യസ്മിംസ്തപോധനാഃ। അതഃ പരം വിചിത്രാർഥം ഭീഷ്മപർവ പ്രചക്ഷതേ॥ 1-2-245 (546) ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണം യത്രോക്തം സഞ്ജയേന ഹ। യത്ര യൌധിഷ്ഠിരം സൈന്യം വിഷാദമഗമത്പരം॥ 1-2-246 (547) യത്ര യുദ്ധമഭൂദ്ധോരം ദസാഹാനി സുദാരുണം। കശ്മലം യത്ര പാർഥസ്യ വാസുദേവോ മഹാമതിഃ॥ 1-2-247 (548) മോഹജം നാശയാമാസ ഹേതുഭിർമോക്ഷദർശിഭിഃ। സമീക്ഷ്യാദോക്ഷജഃ ക്ഷിപ്രം യുധിഷ്ഠിരഹിതേ രതഃ॥ 1-2-248 (549) രഥാദാപ്ലുത്യ വേഗേന സ്വയം കൃഷ്ണ ഉദാരധീഃ। പ്രതോദപാണിരാധാവദ്ഭീഷ്മം ഹന്തും വ്യപേതഭീഃ॥ 1-2-249 (550) വാക്യപ്രതോദാഭിഹതോ യത്ര കൃഷ്ണേന പാണ്ഡവഃ। ഗാണ്ഡീവധന്വാ സമരേ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ॥ 1-2-250 (551) ശിഖണ്ഡിനം പുരസ്കൃത്യ യത്ര പാർഥോ മഹാധനുഃ। വിനിഘ്നന്നിശിതൈർബാണൈ രഥാദ്ഭീഷ്മമപാതയത്॥ 1-2-251 (552) ശരതൽപഗതശ്ചൈവ ഭീഷ്മോ യത്ര ബഭൂവ ഹ। ഷഷ്ഠമേതത്സമാഖ്യാതം ഭാരതേ പർവ വിസ്തൃതം॥ 1-2-252 (553) അധ്യായാനാം ശതം പ്രോക്തം തഥാ സപ്തദശാപരേ। പഞ്ച ശ്ലോകസഹസ്രാണി സംഖ്യയാഷ്ടൌ ശതാനി ച॥ 1-2-253 (554) ശ്ലോകാശ്ച ചതുരാശീതിരസ്മിൻപർവണി കീർതിതാഃ। വ്യാസേന വേദവിദുഷാ സംഖ്യാതാ ഭീഷ്മപർവണി॥ 1-2-254 (555) ദ്രോണപർവ തതശ്ചിത്രം ബഹുവൃത്താന്തമുച്യതേ। സൈനാപത്യേഽഭിഷിക്തോഽഥ യത്രാചാര്യഃ പ്രതാപവാൻ॥ 1-2-255 (556) ദുര്യോധനസ്യ പ്രീത്യർഥം പ്രതിജജ്ഞേ മഹാസ്ത്രവിത്। ഗ്രഹണം ധർമരാജസ്യ പാണ്ഡുപുത്രസ്യ ധീമതഃ॥ 1-2-256 (557) യത്ര സംശപ്തകാഃ പാർഥമപനിന്യൂ രണാജിരാത്। ഭഗദത്തോ മഹാരാജോ യത്ര ശക്രസമോ യുധി॥ 1-2-257 (558) സുപ്രതീകേന നാഗേന സ ഹി ശാന്തഃ കിരീടിനാ। യത്രാഭിമന്യും ബഹവോ ജഘ്നുരേകം മഹാരഥാഃ॥ 1-2-258 (559) ജയദ്രഥമുഖാ ബാലം ശൂരമപ്രാപ്തയൌവനം। ഹതേഽഭിമന്യൌ ക്രുദ്ധേന യത്ര പാർഥേന സംയുഗേ॥ 1-2-259 (560) അക്ഷൌഹിണീഃ സപ്ത ഹത്വാ ഹതോ രാജാ ജയദ്രഥഃ। യത്ര ഭീമോ മഹാബാഹുഃ സാത്യകിശ്ച മഹാരഥഃ॥ 1-2-260 (561) അന്വേഷണാർഥം പാർഥസ്യ യുധിഷ്ഠിരനൃപാജ്ഞയാ। പ്രവിഷ്ടൌ ഭാരതീം സേനാമപ്രധൃഷ്യാം സുരൈരപി॥ 1-2-261 (562) സംശപ്തകാവശേഷം ച കൃതം നിഃശേഷമാഹവേ। സംശപ്തകാനാം വീരാണാം കോട്യോ നവ മഹാത്മനാം॥ 1-2-262 (563) കിരീടിനാഭിനിഷ്ക്രംയ പ്രാപിതാ യമസാദനം। ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ പുത്രാശ്ച തഥാ പാഷാണയോധിനഃ॥ 1-2-263 (564) നാരായണാശ്ച ഗോപാലാഃ സമരേ ചിത്രയോധിനഃ। അലംബുഷഃ ശ്രുതായുശ്ച ജലസന്ധശ്ച വീര്യവാൻ॥ 1-2-264 (565) സൌമദത്തിർവിരാടശ്ച ദ്രുപദശ്ച മഹാരഥഃ। ഘടോത്കചാദയശ്ചാന്യേ നിഹതാ ദ്രോണപർവണി॥ 1-2-265 (566) അശ്വത്ഥാമാപി ചാത്രൈവ ദ്രോണേ യുധി നിപാതിതേ। അസ്ത്രം പ്രാദുശ്ചകാരോഗ്രം നാരായണമമർഷിതഃ॥ 1-2-266 (567) ആഗ്നേയം കീർത്യതേ യത്ര രുദ്രമാഹാത്ംയമുത്തമം। വ്യാസസ്യ ചാപ്യാഗമനം മാഹാത്ംയം കൃഷ്ണപാർഥയോഃ॥ 1-2-267 (568) സപ്തമം ഭാരതേ പർവ മഹദേതദുദാഹൃതം। യത്ര തേ പൃഥിവീപാലാഃ പ്രായശോ നിധനം ഗതാഃ॥ 1-2-268 (569) ദ്രോണപർവണി യേ ശഊരാ നിർദിഷ്ടാഃ പുരുഷർഷഭാഃ। അത്രാധ്യായശതം പ്രോക്തം തഥാധ്യായാശ്ച സപ്തതിഃ॥ 1-2-269 (570) അഷ്ടൌ ശ്ലോകസഹസ്രാണി തഥാ നവ ശതാനി ച। ശ്ലോകാ നവ തഥൈവാത്ര സംഖ്യാതാസ്തത്ത്വദർശിനാ॥ 1-2-270 (571) പാരാശര്യേണ മുനിനാം സഞ്ചിന്ത്യ ദ്രോണപർവണി। അതഃ പരം കർണപർവ പ്രോച്യതേ പരമാദ്ഭുതം॥ 1-2-271 (572) സാരഥ്യേ വിനിയോഗശ്ച മദ്രരാജസ്യ ധീമതഃ। ആഖ്യാതം യത്ര പൌരാമം ത്രിപുരസ്യ നിപാതനം॥ 1-2-272 (573) പ്രയാണേ പരുഷശ്ചാത്ര സംവാദഃ കർണശല്യയോഃ। ഹംസകാകീയമാഖ്യാനം തത്രൈവാക്ഷേപസംഹിതം॥ 1-2-273 (574) വധഃ പാണ്ഡ്യസ്യ ച തഥാ അശ്വത്ഥാംനാ മഹാത്മനാ। ദണ്ഡസേനസ്യ ച തതോ ദണ്ഡസ്യ ച വധസ്തഥാ॥ 1-2-274 (575) ദ്വൈരഥേ യത്ര കർണേന ധർമരാജോ യുധിഷ്ഠിരഃ। സംശയം ഗമിതോ യുദ്ധേ മിഷതാം സർവധന്വിനാം॥ 1-2-275 (576) അന്യോന്യം പ്രതി ച ക്രോധോ യുധിഷ്ഠിരകിരീടിനോഃ। യത്രൈവാനുനയഃ പ്രോക്തോ മാധവേനാർജുനസ്യ ഹി॥ 1-2-276 (577) പ്രതിജ്ഞാപൂർവകം ചാപി വക്ഷോ ദുഃശാസനസ്യ ച। ഭിത്ത്വാ വൃകോദരോ രക്തം പീതവാന്യത്ര സംയുഗേ॥ 1-2-277 (578) ദ്വൈരഥേ യത്ര പാർഥേന ഹതഃ കർണോ മഹാരഥഃ। അഷ്ടമം പർവ നിർദിഷ്ടമേതദ്ഭാരതചിന്തകൈഃ॥ 1-2-278 (579) ഏകോനസപ്തതിഃ പ്രോക്താ അധ്യായാഃ കർണപർവണി। ചത്വാര്യേവ സഹസ്രാണി നവ ശ്ലോകശതാനി ച॥ 1-2-279 (580) ചതുഃഷഷ്ടിസ്തഥാ ശ്ലോകാഃ പർവണ്യസ്മിൻപ്രകീർതിതാഃ। അതഃ പരം വിചിത്രാർഥം ശല്യപർവ പ്രകീർതിതം॥ 1-2-280 (581) ഹതപ്രവീരേ സൈന്യേ തു നേതാ മദ്രേശ്വരോഽഭവത്। യത്ര കൌമാരമാഖ്യാനമഭിഷേകസ്യ കർമ ച॥ 1-2-281 (582) വൃത്താനി ചാഥ യുദ്ധാനി കീർത്യന്തേ യത്ര ഭാഗശഃ। വിനാശഃ കുരുമുഖ്യാനാം ശല്യപർവണി കീർത്യതേ॥ 1-2-282 (583) ശല്യസ്യ നിധനം ചാത്ര ധർമരാജാൻമഹാത്മനഃ। ശകുനേശ്ച വധോഽത്രൈവ സഹദേവേന സംയുഗേ॥ 1-2-283 (584) സൈന്യേ ച ഹതഭൂയിഷ്ഠേ കിഞ്ചിച്ഛിഷ്ടേ സുയോധനഃ। ഹ്രദം പ്രവിശ്യ യത്രാസൌ സംസ്തഭ്യാപോവ്യവസ്ഥിതഃ॥ 1-2-284 (585) പ്രവൃത്തിസ്തത്ര ചാഖ്യാതാ യത്ര ഭീമസ്യ ലുബ്ധകൈഃ। ക്ഷേപയുക്തൈർവചോഭിശ്ച ധർമരാജസ്യ ധീമതഃ॥ 1-2-285 (586) ഹ്രദാത്സമുത്ഥിതോ യത്ര ധാർതരാഷ്ട്രോഽത്യമർഷണഃ। ഭീമേന ഗദയാ യുദ്ധം യത്രാസൌ കൃതവാൻസഹ॥ 1-2-286 (587) സമവായേ ച യുദ്ധസ്യ രാമസ്യാഗമനം സ്മൃതം। സരസ്വത്യാശ്ച തീർഥാനാം പുണ്യതാ പരികീർതിതാ॥ 1-2-287 (588) ഗദായുദ്ധം ച തുമുലമത്രൈവ പരികീർതിതം। ദുര്യോധനസ്യ രാജ്ഞോഽഥ യത്ര ഭീമേന സംയുഗേ॥ 1-2-288 (589) ഊരൂ ഭഗ്നൌ പ്രസഹ്യാജൌ ഗദയാ ഭീമവേഗയാ। നവമം പർവ നിർദിഷ്ടമേതദദ്ഭുതമർഥവത്॥ 1-2-289 (590) ഏകോനപഷ്ടിരധ്യായാഃ പർവണ്യത്ര പ്രകീർതിതാഃ। സംഖ്യാതാ ബഹുവൃത്താന്താഃ ശ്ലോകസംഖ്യാഽത്ര കഥ്യതേ॥ 1-2-290 (591) ത്രീണി ശ്ലോകസഹസ്രാണി ദ്വേ ശതേ വിംശതിസ്തഥാ। മുനിനാ സംപ്രണീതാനി കൌരവാണാം യശോഭൃതാ॥ 1-2-291 (592) അതഃ പരം പ്രവക്ഷ്യാമി സൌപ്തികം പർവ ദാരുണം। ഭഗ്നോരും യത്ര രാജാനം ദുര്യോധനമമർഷണം॥ 1-2-292 (593) അപയാതേഷു പാർഥേഷു ത്രയസ്തേഽഭ്യായയൂ രഥാഃ। കൃതവർമാ കൃപോ ദ്രൌണിഃ സായാഹ്നേ രുധിരോക്ഷിതം॥ 1-2-293 (594) സമേത്യ ദദൃശുർഭൂമൌ പതിതം രണമൂർധനി। പ്രതിജജ്ഞേ ദൃഢക്രോധോ ദ്രൌണിര്യത്ര മഹാരഥഃ॥ 1-2-294 (595) അഹത്വാ സർവപാഞ്ചാലാന്ധൃഷ്ടദ്യുംനപുരോഗമാൻ। പാണ്ഡവാംശ്ച സഹാമാത്യാന്ന വിമോക്ഷ്യാമി ദംശനം॥ 1-2-295 (596) യത്രൈവമുക്ത്വാ രാജാനമപക്രംയ ത്രയോ രഥാഃ। സൂര്യാസ്തമനവേലായാമാസേദുസ്തേ മഹദ്വനം॥ 1-2-296 (597) ന്യഗ്രോധസ്യാഥ മഹതോ യത്രാധസ്താദ്വ്യവസ്ഥിതാഃ। തതഃ കാകാൻബഹൂന്രാത്രൌ ദൃഷ്ട്വോലൂകേന ഹിംസിതാൻ॥ 1-2-297 (598) ദ്രൌണിഃ ക്രോധസമാവിഷ്ടഃ പിതുർവധമനുസ്മരൻ। പാഞ്ചാലാനാം പ്രസുപ്താനാം വധം പ്രതി മനോ ദധേ॥ 1-2-298 (599) ഗത്വാ ച ശിബിരദ്വാരി ദുർദർശം തത്ര രാക്ഷസം। ഘോരരൂപമപശ്യത്സ ദിവാമാവൃത്യ ധിഷ്ഠിരം॥ 1-2-299 (600) തേന വ്യാഘാതമസ്ത്രാണാം ക്രിയമാണമവേക്ഷ്യ ച। ദ്രൌണിര്യത്ര വിരൂപാക്ഷം രുദ്രമാരാധ്യ സത്വരഃ॥ 1-2-300 (601) പ്രസുപ്താന്നിശി വിശ്വസ്താന്ധൃഷ്ടദ്യുംനപുരോഗമാൻ। പാഞ്ചാലാൻസപരീവാരാന്ദ്രൌപദേയാംശ്ച സർവശഃ॥ 1-2-301 (602) കൃതവർമണാ ച സഹിതഃ കൃപേണ ച നിജഘ്നിവാൻ। യത്രാമുച്യന്ത തേ പാർഥാഃ പഞ്ച കൃഷ്ണബലാശ്രയാത്॥ 1-2-302 (603) സാത്യകിശ്ച മഹേഷ്വാസഃ ശേഷാശ്ച നിധനം ഗതാഃ। പാഞ്ചാലാനാം പ്രസുപ്താനാം യത്ര ദ്രോണസുതാദ്വധഃ॥ 1-2-303 (604) ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്യ സൂതേന പാണ്ഡവേഷു നിവേദിതഃ। ദ്രൌപദീ പുത്രശോകാർതാ പിതൃഭ്രാതൃവധാർദിതാ॥ 1-2-304 (605) കൃതാനശനസങ്കൽപാ യത്ര ഭർതൃനുപാവിശത്। ദ്രൌപദീവചനാദ്യത്ര ഭീമോ ഭീമപരാക്രമഃ॥ 1-2-305 (606) പ്രിയം തസ്യാശ്ചികീർഷന്വൈ ഗദാമാദായ വീര്യവാൻ। അന്വധാവത്സുസങ്ക്രുദ്ധോ ഭാരദ്വാജം ഗുരോഃ സുതം॥ 1-2-306 (607) ഭീമസേനഭയാദ്യത്ര ദൈവേനാഭിപ്രചോദിതഃ। അപാണ്ഡവായേതി രുഷാ ദ്രൌണിരസ്ത്രമവാസഡദത്॥ 1-2-307 (608) മൈവമിത്യബ്രവീത്കൃഷ്ണഃ ശമയംസ്തസ്യ തദ്വചഃ। യത്രാസ്ത്രമസ്ത്രേണ ച തച്ഛമയാമാസ ഫാൽഗുനഃ॥ 1-2-308 (609) ദ്രൌണേശ്ച ദ്രോഹബുദ്ധിത്വം വീക്ഷ്യ പാപാത്മനസ്തദാ। ദ്രൌണിദ്വൈപായനാദീനാം ശാപാശ്ചാന്യോന്യകാരിതാഃ॥ 1-2-309 (610) മണിം തഥാ സമാദായ ദ്രോണപുത്രാൻമഹാരഥാത്। പാണ്ഡവാഃ പ്രദദുർഹൃഷ്ടാ ദ്രൌപദ്യൈ ജിതകാശിനഃ॥ 1-2-310 (611) ഏതദ്വൈ ദശമം പർവ സൌപ്തികം സമുദാഹൃതം। അഷ്ടാദശാസ്മിന്നദ്യായാഃ പർവംയുക്താ മഹാത്മനാ॥ 1-2-311 (612) ശ്ലോകാനാം കഥിതാന്യത്ര ശതാന്യഷ്ടൌ പ്രസംഖ്യയാ। ശ്ലോകാശ്ച സപ്തതിഃ പ്രോക്താ മുനിനാ ബ്രഹ്മവാദിനാ॥ 1-2-312 (613) സൌപ്തികൈഷീകസംബന്ധേ പർവണ്യുത്തമതേജസീ। അത ഊർധ്വമിദം പ്രാഹുഃ സ്ത്രീപർവ കരുണോദയം॥ 1-2-313 (614) പുത്രശോകാഭിസന്തപ്തഃ പ്രജ്ഞാചക്ഷുർനരാധിപഃ। കൃഷ്ണോപനീതാം യത്രാസാവായസീം പ്രതിമാം ദൃഢാം॥ 1-2-314 (615) ഭീമസേനദ്രോഹബുദ്ധിർധൃതരാഷ്ട്രോ ബഭഞ്ജഹ। തഥാ ശോകാഭിതപ്തസ്യ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ധീമതഃ॥ 1-2-315 (616) സംസാരദഹനം ബുദ്ധ്യാ ഹേതുഭിർമോക്ഷദർശനൈഃ। വിദുരേണ ച യത്രാസ്യ രാജ്ഞ ആശ്വാസനം കൃതം॥ 1-2-316 (617) ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ചാത്രൈവ കൌരവായോധനം തഥാ। സാന്തഃപുരസ്യ ഗമനം ശോകാർതസ്യ പ്രകീർതിതം॥ 1-2-317 (618) വിലാപോ വീരപത്നീനാം യത്രാതികരുണഃ സ്മൃതഃ। ക്രോധാവേശഃ പ്രമോഹശ്ച ഗാന്ധാരീധൃതരാഷ്ട്രയോഃ॥ 1-2-318 (619) യത്ര താൻക്ഷത്രിയാഃ ശൂരാൻസംഗ്രാമേഷ്വനിവർതിനഃ। പുത്രാൻഭ്രാതൃൻപിതൄംശ്ചൈവ ദദൃശുർനിഹതാന്രണേ॥ 1-2-319 (620) പുത്രപൌത്രവധാർതായാസ്തഥാത്രൈവ പ്രകീർതിതാ। ഗാന്ധാര്യാശ്ചാപി കൃഷ്ണേന ക്രോധോപശമനക്രിയാ॥ 1-2-320 (621) യത്ര രാജാ മഹാപ്രാജ്ഞഃ സർവധർമഭൃതാം വരഃ। രാജ്ഞാന്താനി ശരീരാണി ദാഹയാമാസ ശാസ്ത്രതഃ॥ 1-2-321 (622) തോയകർമണി ചാരബ്ധേ രാജ്ഞാമുദകദാനികേ। ഗൂഢോത്പന്നസ്യ ചാഖ്യാനം കർണസ്യ പൃഥയാത്മനഃ॥ 1-2-322 (623) സുതസ്യൈതദിഹ പ്രോക്തം വ്യാസേന പരമർഷിണാ। ഏതദേകാദശം പർവ ശോകവൈക്ലവ്യകാരണം॥ 1-2-323 (624) പ്രണീതം സജ്ജനമനോവൈക്ലവ്യാശ്രുപ്രവർതകം। സപ്തവിംശതിരധ്യായാഃ പർവണ്യസ്മിൻപ്രകീർതിതാഃ॥ 1-2-324 (625) ശ്ലോകസപ്തശതീ ചാപി പഞ്ചസപ്തതിസംയുതാ। സംഖ്യയാ ഭാരതാഖ്യാനമുക്തം വ്യാസേന ധീമതാ॥ 1-2-325 (626) അതഃ പരം ശാന്തിപർവ ദ്വാദശം ബുദ്ധിവർധനം। യത്ര നിർവേദമാപന്നോ ധർമരാജോ യുധിഷ്ഠിരഃ॥ 1-2-326 (627) ഘാതയിത്വാ പിതൄൻഭ്രാതൄൻപുത്രാൻസംബന്ധിമാതുലാൻ। ശാന്തിപർവണി ധർമാശ്ച വ്യാഖ്യാതാഃശാരതൽപികാഃ॥ 1-2-327 (628) രാജഭിർവേദിതവ്യാസ്തേ സംയഗ്ജ്ഞാനബുഭുത്സുഭിഃ। ആപദ്ധർമാശ്ച തത്രൈവ കാലഹേതുപ്രദർശിനഃ॥ 1-2-328 (629) യാൻബുദ്ധ്വാ പുരുഷഃ സംയക്സർവജ്ഞത്വമവാപ്നുയാത്। മോക്ഷധർമാശ്ച കഥിതാ വിചിത്രാ ബഹുവിസ്തരാഃ॥ 1-2-329 (630) ദ്വാദശം പർവ നിർദിഷ്ടമേതത്പ്രാജ്ഞജനപ്രിയം। അത്ര പർവണി വിജ്ഞേയമധ്യായാനാം ശതത്രയം॥ 1-2-330 (631) വിംശച്ചൈവ തഥാധ്യായാ നവ ചൈവ തപോധാഃ। ചതുർദശസഹസ്രാണി തഥാ സപ്തശതാനി ച॥ 1-2-331 (632) സപ്തശ്ലോകാസ്തഥൈവാത്ര പഞ്ചവിംശതിസംഖ്യയാ। അത ഊർധ്വം ച വിജ്ഞേയമനുശാസനമുത്തമം॥ 1-2-332 (633) യത്ര പ്രകൃതിമാപന്നഃ ശ്രുത്വാ ധർമവിനിശ്ചയം। ഭീഷ്മാദ്ഭാഗീരഥീപുത്രാത്കുരുരാജോ യുധിഷ്ഠിരഃ॥ 1-2-333 (634) വ്യവഹാരോഽത്ര കാർത്സ്ന്യേന ധർമാർഥീയഃ പ്രകീർതിതഃ। വിവിധാനാം ച ദാനാനാം ഫലയോഗാഃ പ്രകീർതിതാഃ॥ 1-2-334 (635) തഥാ പാത്രവിശേഷാശ്ച ദാനാനാം ച പരോ വിധിഃ। ആചാരവിധിയോഗശ്ച സത്യസ്യ ച പരാ ഗതിഃ॥ 1-2-335 (636) മഹാഭാഗ്യം ഗവാം ചൈവ ബ്രാഹ്മണാനാം തഥൈവ ച। രഹസ്യം ചൈവ ധർമാണാം ദേശകാലോപസംഹിതം॥ 1-2-336 (637) ഏതത്സുബഹുവൃത്താന്തമുത്തമം ചാനുശാസനം। ഭീഷ്മസ്യാത്രൈവ സംപ്രാപ്തിഃ സ്വർഗസ്യ പരികീർതിതാ॥ 1-2-337 (638) ഏതത്ത്രയോദശം പർവ ധർമനിശ്ചയകാരകം। അധ്യായാനാം ശതം ത്വത്ര ഷട്ചത്വാരിംശദേവ തു॥ 1-2-338 (639) ശ്ലോകാനാം തു സഹസ്രാണി പ്രോക്താന്യഷ്ടൌ പ്രസംഖ്യയാ। തതോഽശ്വമേധികം നാമ പർവ പ്രോക്തം ചതുർദശം॥ 1-2-339 (640) തത്സംവർതമരുത്തീയം യത്രാഖ്യാനമനുത്തമം। സുവർണകോശസംപ്രാപ്തിർജൻമ ചോക്തം പരീക്ഷിതഃ॥ 1-2-340 (641) ദഗ്ധസ്യാസ്ത്രാഗ്നിനാ പൂർവം കൃഷ്ണാത്സഞ്ജീവനം പുനഃ। ചര്യായാം ഹയമുത്സൃഷ്ടം പാണ്ഡവസ്യാനുഗച്ഛതഃ॥ 1-2-341 (642) തത്ര തത്ര ച യുദ്ധാനി രാജപുത്രൈരമർഷണൈഃ। ചിത്രാംഗദായാഃ പുത്രേണ സ്വപുത്രേണ ധനഞ്ജയഃ॥ 1-2-342 (643) സംഗ്രാമേ ബഭ്രുവാഹേന സംശയം ചാത്ര ജഗ്മിവാൻ। സുദർശനം തഥാഽഽഖ്യാനം വൈഷ്ണവം ധർമമേവ ച। അശ്വമേധേ മഹായജ്ഞേ നകുലാഖ്യാനമേവ ച॥ 1-2-343 (644) ഇത്യാശ്വമേധികം പർവ പ്രോക്തമേതൻമഹാദ്ഭുതം। അധ്യായാനാം ശതം ചൈവ ത്രയോഽധ്യായാശ്ച കീർതിതാഃ॥ 1-2-344 (645) ത്രീണി ശ്ലോകസഹസ്രാണി താവന്ത്യേവ ശതാനി ച। വിംശതിശ്ച തഥാ ശ്ലോകാഃ സംഖ്യാതാസ്തത്ത്വദർശിനാ॥ 1-2-345 (646) തതസ്ത്വാശ്രമവാസാഖ്യം പർവ പഞ്ചദശം സ്മൃതം। യത്ര രാജ്യം സമുത്സൃജ്യ ഗാന്ധാര്യാ സഹിതോ നൃപഃ॥ 1-2-346 (647) ധൃതരാഷ്ട്രോശ്രമപദം വിദുരശ്ച ജഗാമ ഹ। യം ദൃഷ്ട്വാ പ്രസ്ഥിതം സാധ്വീ പൃഥാപ്യനുയയൌ തദാ॥ 1-2-347 (648) പുത്രരാജ്യം പരിത്യജ്യ ഗുരുശുശ്രൂഷണേ രതാ। യത്ര രാജാ ഹതാൻപുത്രാൻപൌത്രാനന്യാംശ്ച പാർഥിവാൻ॥ 1-2-348 (649) ലാകാന്തരഗതാന്വീരാനപശ്യത്പുനരാഗതാൻ। ഋഷേഃ പ്രസാദാത്കൃഷ്ണസ്യ ദൃഷ്ട്വാശ്ചര്യമനുത്തമം॥ 1-2-349 (650) ത്യക്ത്വാ ശോകം സദാരശ്ച സിദ്ധിം പരമികാം ഗതഃ। യത്ര ധർമം സമാശ്രിത്യ വിദുരഃ സുഗതിം ഗതഃ॥ 1-2-350 (651) സഞ്ജയശ്ച സഹാമാത്യോ വിദ്വാൻഗാവൽഗണിർവശീ। ദദർശ നാരദം യത്ര ധർമരാജോ യുധിഷ്ഠിരഃ॥ 1-2-351 (652) നാരദാച്ചൈവ ശുശ്രാവ വൃഷ്ണീനാം കദനം മഹത്। ഏതദാശ്രമവാസാഖ്യം പർവോക്തം മഹദദ്ഭുതം॥ 1-2-352 (653) ദ്വിചത്വാരിംശദധ്യായാഃ പർവൈതദഭിസംഖ്യയാ। സഹസ്രമേകം ശ്ലോകാനാം പഞ്ചശ്ലോകശതാനി ച॥ 1-2-353 (654) ഷഡേവ ച തഥാ ശ്ലോകാഃ സംഖ്യാതാസ്തത്ത്വദർശിനാ। അതഃ പരം നിബോധേദം മൌസലം പർവ ദാരുണം॥ 1-2-354 (655) യത്ര തേ പുരുഷവ്യാഘ്രാഃ ശസ്ത്രസ്പർശഹതാ യുധി। ബ്രഹ്മദണ്ഡവിനിഷ്പിഷ്ടാഃ സമീപേ ലവണാംഭസഃ॥ 1-2-355 (656) ആപാനേ പാനകലിതാ ദൈവേനാഭിപ്രചോദിതാഃ। ഏരകാരൂപിഭിർവജ്രൈർനിജഘ്നുരിതരേതരം॥ 1-2-356 (657) യത്ര സർവക്ഷയം കൃത്വാ താവുഭൌ രാമകേശവൌ। നാതിചക്രാമതുഃ കാലം പ്രാപ്തം സർവഹരം മഹത്॥ 1-2-357 (658) യത്രാർജുനോ ദ്വാരവതീമേത്യ വൃഷ്ണിവിനാകൃതാം। ദൃഷ്ട്വാ വിപാദമഗമത്പരാം ചാർതിം നരർഷഭഃ॥ 1-2-358 (659) സ സംസ്കൃത്യ നരശ്രേഷ്ഠം മാതുലം ശൌരിമാത്മനഃ। ദദർശ യദുവീരാണാമാപാനേ വൈശസം മഹത്॥ 1-2-359 (660) ശരീരം വാസുദേവസ്യ രാമസ്യ ച മഹാത്മനഃ। സംസ്കാരം ലംഭയാമാസ വൃഷ്ണീനാം ച പ്രധാനതഃ॥ 1-2-360 (661) സവൃദ്ധബാലമാദായ ദ്വാരവത്യാസ്തതോ ജനം। ദദർശാപദി കഷ്ടായാം ഗാണ്ഡീവസ്യ പരാഭവം॥ 1-2-361 (662) സർവേഷാം ചൈവ ദിവ്യാനാമസ്ത്രാണാമപ്രസന്നതാം। നാശം വൃഷ്ണികലത്രാണാം പ്രഭാവാനാമനിത്യതാം॥ 1-2-362 (663) ദൃഷ്ട്വാ നിർവേദമാപന്നോ വ്യാസവാക്യപ്രചോദിതഃ। ധർമരാജം സമാസാദ്യ സംന്യാസം സമരോചയത്॥ 1-2-363 (664) ഇത്യേതൻമൌസലം പർവ ഷോഡശം പരികീർതിതം। അധ്യായാഷ്ടൌ സമാഖ്യാതാഃ ശ്ലോകാനാം ച ശതത്രയം॥ 1-2-364 (665) ശ്ലോകാനാം വിംശതിശ്ചവ സംഖ്യാതാ തത്ത്വദർശിനാ। മഹാപ്രസ്ഥാനികം തസ്മാദൂർധ്വം സപ്തദശം സ്മൃതം॥ 1-2-365 (666) യത്ര രാജ്യം പരിത്യജ്യ പാണ്ഡവാഃ പുരുഷർഷഭാഃ। ദ്രൌപദ്യാ സഹിതാ ദേവ്യാ മഹാപ്രസ്ഥാനമാസ്ഥിതാഃ॥ 1-2-366 (667) യത്ര തേഽഗ്നിം ദദൃശിരേ ലൌഹിത്യം പ്രാപ്യ സാഗരം। യത്രാഗ്നിനാ ചോദിതശ്ച പാർഥസ്തസ്മൈ മഹാത്മനേ॥ 1-2-367 (668) ദദൌ സംപൂജ്യ തദ്ദിവ്യം ഗാണ്ഡീവം ധനുരുത്തമം। യത്ര ഭ്രാതൃന്നിപതിതാന്ദ്രൌപദീം ച യുധിഷ്ഠിരഃ॥ 1-2-368 (669) ദൃഷ്ട്വാ ഹിത്വാ ജഗാമൈവ സർവാനനവലോകയൻ। ഏതത്സപ്തദശം പർവ മഹാപ്രസ്ഥാനികം സ്മൃതം॥ 1-2-369 (670) യത്രാധ്യായാസ്ത്രയഃ പ്രോക്താഃ ശ്ലോകാനാം ച ശതത്രയം। വിംശതിശ്ച തഥാ ശ്ലോകാഃ സംഖ്യാതാസ്തത്ത്വദർശിനാ॥ 1-2-370 (671) സ്വർഗപർവ തതോ ജ്ഞേയം ദിവ്യം യത്തദമാനുഷം। പ്രാപ്തം ദൈവരഥം സ്വർഗാന്നേഷ്ടവാന്യത്ര ധർമരാട്॥ 1-2-371 (672) ആരോദും സുമഹാപ്രാജ്ഞ ആനൃശംസ്യാച്ഛുനാ വിനാ। താമസ്യാവിചലാം ജ്ഞാത്വാ സ്ഥിതിം ധർമേ മഹാത്മനഃ॥ 1-2-372 (673) ശ്വരൂപം യത്ര തത്ത്യക്ത്വാ ധർമേണാസൌ സമന്വിതഃ। സ്വർഗം പ്രാപ്തഃസച തഥാ യാതനാവിപുലാ ഭൃശം॥ 1-2-373 (674) ദേവദൂതേന നരകം യത്ര വ്യാജേന ദർശിതം। ശുശ്രാവ യത്ര ധർമാത്മാ ഭ്രാതൄണാം കരുണാഗിരഃ॥ 1-2-374 (675) നിദേശേ വർതമാനാനാം ദേശേ തത്രൈവ വർതതാം। അനുദർശിതശ്ച ധർമേണ ദേവരാജ്ഞാ ച പാണ്ഡവഃ॥ 1-2-375 (676) ആപ്ലുത്യാകാശഗംഗായാം ദേഹം ത്യക്ത്വാ സ മാനുഷം। സ്വധർമനിർജിതം സ്ഥാനം സ്വർഗേ പ്രാപ്യ സ ധർമരാട്॥ 1-2-376 (677) മുമുദേ പൂജിതഃ സർവൈഃ സേന്ദ്രൈഃ സുരഗണൈഃ സഹ। ഏതദഷ്ടാദശം പർവ പ്രോക്തം വ്യാസേന ധീമതാ॥ 1-2-377 (678) അധ്യായാഃ പഞ്ച സംഖ്യാതാഃ പർവംയസ്മിൻമഹാത്മനാ। ശ്ലോകാനാം ദ്വേ ശതേ ചൈവ പ്രസംഖ്യാതേ തപോധാഃ॥ 1-2-378 (679) നവ ശ്ലോകാസ്തഥൈവാന്യേ സംഖ്യാതാഃ പരമർഷിണാ। അഷ്ടാദശൈവമേതാനി പർവാണ്യേതാന്യശേഷതഃ॥ 1-2-379 (680) ഖിലേഷു ഹരിവംശശ്ച ഭവിഷ്യം ച പ്രകീർതിതം। ദശ ശ്ലോകസഹസ്രാണി വിംശച്ഛ്ലോകശതാനി ച॥ 1-2-380 (681) ഖിലേഷു ഹരിവംശേ ച സംഖ്യാതാനി മഹർഷിണാ। ഏതത്സർവം സമാഖ്യാതം ഭാരതേ പർവസംഗ്രഹഃ॥ 1-2-381 (682) അഷ്ടാദശ സമാജഗ്മുരക്ഷൌഹിണ്യോ യയുത്സയാ। തൻമഹാദാരുണം യുദ്ധമഹാന്യഷ്ടാദശാഭവത്॥ 1-2-382 (683) യോ വിദ്യാച്ചതുരോ വേദാൻസാംഗോപനിഷദോ ദ്വിജഃ। ന ചാഖ്യാനമിദം വിദ്യാന്നൈവ സ സ്യാദ്വിചക്ഷണഃ॥ 1-2-383 (684) അർഥശാസ്ത്രമിദം പ്രോക്തം ധർമശാസ്ത്രമിദം മഹത്। കാമശാസ്ത്രമിദം പ്രോക്തം വ്യാസേനാമിതബുദ്ധിനാ॥ 1-2-384 (685) ശ്രുത്വാ ത്വിദമുപാഖ്യാനം ശ്രാവ്യമന്യന്ന രോചതേ। പുംസ്കോകിലഗിരം ശ്രുത്വാ രൂക്ഷാ ധ്വാങ്ക്ഷസ്യ വാഗിവ॥ 1-2-385 (686) ഇതിഹാസോത്തമാദസ്മാഞ്ജായന്തേ കവിബുദ്ധയഃ। പഞ്ചഭ്യ ഇവ് ഭൂതേഭ്യോ ലോകസംവിധയസ്ത്രയഃ॥ 1-2-386 (687) അസ്യാഖ്യാനസ്യ വിഷയേ പുരാണം വർതതേ ദ്വിജാഃ। അന്തരിക്ഷസ്യ വിഷയേ പ്രജാ ഇവ ചതുർവിധാഃ॥ 1-2-387 (688) ക്രിയാഗുണാനാം സർവേഷാമിദമാഖ്യാനമാശ്രയഃ। ഇന്ദ്രിയാണാം സമസ്താനാം ചിത്രാ ഇവ മനഃ ക്രിയാഃ॥ 1-2-388 (689) അനാശ്രിത്യൈതദാഖ്യാനം കഥാ ഭുവി ന വിദ്യതേ। ആഹാരമനപാശ്രിത്യ ശരീരസ്യേവ ധാരണം॥ 1-2-389 (690) ഇദം കവിവരൈഃ സർവൈരാഖ്യാനമുപജീവ്യതേ। ഉദയപ്രേപ്സുഭിർഭൃത്യൈരഭിജാത ഇവേശ്വരഃ॥ 1-2-390 (691) അസ്യ കാവ്യസ്യ കവയോ ന സമർഥാ വിശേഷണേ। സാധോരിവ ഗൃഹസ്ഥസ്യ ശേഷാസ്ത്രയ ഇവാശ്രമാഃ॥ 1-2-391 (692) ധർമേ മതിർഭവതു വഃ സതതോത്ഥിതാനാം സ ഹ്യേക ഏവ പരലോകഗതസ്യ ബന്ധുഃ। അർഥാഃ സ്ത്രിയശ്ച നിപുണൈരപി സേവ്യമാനാ നൈവാപ്തഭാവമുപയാന്തി ന ച സ്ഥിരത്വം॥ 1-2-392 (693) ദ്വൈപായനൌഷ്ഠപുടനിഃസൃതമപ്രമേയം പുണ്യം പവിത്രമഥ പാപഹരം ശിവം ച। യോ ഭാരതം സമധിഗച്ഛതി വാച്യമാനം കിം തസ്യ പുഷ്കരജലൈരഭിഷേചനേന॥ 1-2-393 (694) യദഹ്നാ കുരുതേ പാപ ബ്രാഹ്മണസ്ത്വിന്ദ്രിയൈശ്ചരൻ। മഹാഭാരതമാഖ്യായ സന്ധ്യാം മുച്യതി പശ്ചിമാം॥ 1-2-394 (695) യദ്രാത്രൌ കുരുതേ പാപം കർമണാ മനസാ ഗിരാ। മഹാഭാരതമാഖ്യായ പൂർവാം സന്ധ്യാം പ്രമുച്യതേ॥ 1-2-395 (696) യോ ഗോശതം കനകശൃംഗമയം ദദാതി വിപ്രായ വേദവിദുഷേ ച ബഹുശ്രുതായ। പുണ്യാം ച ഭാരതകഥാം ശൃണുയാച്ച നിത്യം തുല്യം ഫലം ഭവതി തസ്യ ച തസ്യ ചൈവ॥ 1-2-396 (697) ആഖ്യാനം തദിദമനുത്തമം മഹാർഥം വിജ്ഞേയം മഹദിഹ പർവസംഗ്രഹേണ। ശ്രുത്വാദൌ ഭവതി നൃണാം സുഖാവഗാഹം വിസ്തീർണം ലവണജലം യഥാ പ്ലവേന॥ 1-2-397 (698) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പർവസംഗ്രഹപർവണി ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ॥ 2 ॥ ॥ സമാപ്തം പർവസംഗ്രഹപർവ ॥

1-3-0 (699) സൌതിരുവാച। 1-3-0x (16) ജനമേജയഃ പാരിക്ഷിതഃ സഹ ഭ്രാതൃഭിഃ കുരുക്ഷേത്രേ ദീർഘസത്രമുപാസ്തേ। തസ്യ ഭ്രാതരസ്ത്രയഃ ശ്രുതസേന ഉഗ്രസേനോ ഭീമസേന ഇതി। തേഷു തത്സത്രമുപാസീനേഷ്വഭ്യാഗച്ഛത്സാരമേയഃ॥ 1-3-1 (700) ജനമേജയസ്യ ഭ്രാതൃഭിരഭിഹതോ രോരൂയമാണോ മാതുഃ സമീപമുപാഗച്ഛത്॥ 1-3-2 (701) തം മാതാ രോരൂയമാണമുവാച। കിം രോദിഷി കേനാസ്യഭിഹത ഇതി॥ 1-3-3 (702) സ ഏവമുക്തോ മാതരം പ്രത്യുവാച ജനമേജയസ്യ ഭ്രാതൃഭിരഭിഹതോഽസ്മീതി॥ 1-3-4 (703) തം മാതാ പ്രത്യുവാച വ്യക്തം ത്വയാ തത്രാപരാദ്ധം യേനാസ്യഭിഹത ഇതി॥ 1-3-5 (704) സ താം പുനരുവാച നാപരാധ്യാമി കിഞ്ചിന്നാവേക്ഷേ ഹവീംഷി നാവലിഹ ഇതി॥ 1-3-6 (705) തച്ഛ്രുത്വാ തസ്യ മാതാ സരമാ പുത്രദുഃഖാർതാ തത്സത്രമുപാഗച്ഛദ്യത്ര സ ജനമേജയഃ സഹ ഭ്രാതൃഭിർദീർഘസത്രമുപാസ്തേ॥ 1-3-7 (706) സ തയാ ക്രുദ്ധയാ തത്രോക്തോഽയം മേ പുത്രോ ന കിഞ്ചിദപരാധ്യതി നാവേക്ഷതേ ഹവീംഷി നാവലേഢി കിമർഥമഭിഹത ഇതി॥ 1-3-8 (707) ന കിഞ്ചിദുക്തവന്തസ്തേ സാ താനുവാച യസ്മാദയമഭിഹതോഽനപകാരീ തസ്മാദദൃഷ്ടം ത്വാം ഭയമാഗമിഷ്യതീതി॥ 1-3-9 (708) ജനമേജയ ഏവമുക്തോ ദേവശുന്യാ സരമയാ ഭൃശം സംഭ്രാന്തോ വിഷണ്ണശ്ചാസീത്॥ 1-3-10 (709) സ തസ്മിൻസത്രേ സമാപ്തേ ഹാസ്തിനപുരം പ്രത്യേത്യ പുരോഹിതമനുരൂപമന്വിച്ഛമാനഃ പരം യത്നമകരോദ്യോ മേ പാപകൃത്യാം ശമയേദിതി॥ 1-3-11 (710) സ കദാചിൻമൃഗയാം ഗതഃ പാരിക്ഷിതോ ജനമേജയഃ കസ്മിംശ്ചിത്സ്വവിഷയ ആശ്രമമപശ്യത്॥ 1-3-12 (711) തത്ര കശ്ചിദൃപിരാസാഞ്ചക്രേ ശ്രുതശ്രവാ നാമ। തസ്യ തപസ്യഭിരതഃ പുത്ര ആസ്തേ സോമശ്രവാ നാമ॥ 1-3-13 (712) തസ്യ തം പുത്രമഭിഗംയ ജനമേജയഃ പാരിക്ഷിതഃ പൌരോഹിത്യായ വവ്രേ॥ 1-3-14 (713) സ നമസ്കൃത്യ തമൃഷിമുവാച ഭഗവന്നയം തവ പുത്രോ മമ പുരോഹിതോഽസ്ത്വിതി॥ 1-3-15 (714) സ ഏവമുക്തഃ പ്രത്യുവാച ജനമേജയം ഭോ ജനമേജയ പുത്രോഽയം മമ സർപ്യാം ജാതോ മഹാതപസ്വീ സ്വാധ്യായസംപന്നോ മത്തപോവീര്യസംഭൃതോ മച്ഛുക്രം പീതവത്യാസ്തസ്യാഃ കുക്ഷൌ ജാതഃ॥ 1-3-16 (715) സമർഥോഽയം ഭവതഃ സർവാഃ പാപകൃത്യാഃ ശമയിതുമന്തരേണ മഹാദേവകൃത്യാം॥ 1-3-17 (716) അസ്യ ത്വേകമുപാംശുവ്രതം യദേനം കശ്ചിദ്ബ്രാഹ്മണഃ കഞ്ചിദർഥമഭിയാചേത്തം തസ്മൈ ദദ്യാദയം യദ്യേതദുത്സഹസേ തതോ നയസ്വൈനമിതി॥ 1-3-18 (717) തേനൈവമുക്തോ ജനമേജയസ്തം പ്രത്യുവാച ഭഗവംസ്തത്തഥാ ഭവിഷ്യതീതി॥ 1-3-19 (718) സ തം പുരോഹിതമുപാദായോപാവൃത്തോ ഭ്രാതൃനുവാച മയാഽയം വൃത ഉപാധ്യായോ യദയം ബ്രൂയാത്തത്കാര്യമവിചാരയദ്ഭിർഭവദ്ഭിരിതി। തേനൈവമുക്താ ഭ്രാതരസ്തസ്യ തഥാ ചക്രുഃ। സ തഥാ ഭ്രാതൄൻസന്ദിശ്യ തക്ഷശിലാം പ്രത്യഭിപ്രതസ്ഥേ തം ച ദേശം വശേ സ്ഥാപയാമാസ॥ 1-3-20 (719) ഏതസ്മിന്നന്തരേ കശ്ചിദൃഷിർധൌംയോ നാമാപോദസ്തസ്യ ശിഷ്യാസ്ത്രയോ ബഭൂവുഃ॥ 1-3-21 (720) ഉപമന്യുരാരുണിർബൈദശ്ചേതി സ ഏകം ശിഷ്യംമാരുണിം പാഞ്ചാല്യം പ്രേഷയാമാസ ഗച്ഛ കേദാരഖണ്ഡം ബധാനേതി॥ 1-3-22 (721) സ ഉപാധ്യായേന സന്ദിഷ്ട ആരുണിഃ പാഞ്ചാല്യസ്തത്ര ഗത്വാ തത്കേദാരഖണ്ഡം ബദ്ധും നാശകത്। സ ക്ലിശ്യമാനോഽപശ്യദുപായം ഭവത്വേവം കരിഷ്യാമീതി॥ 1-3-23 (722) സ തത്ര സംവിവേശ കേദാരഖണ്ഡേ ശയാനേ വ തഥാ തസ്മിംസ്തദുദകം തസ്ഥൌ॥ 1-3-24 (723) തതഃ കദാചിദുപാധ്യായ ആപോദോ ധൌംയഃ ശിഷ്യാവപൃച്ഛത് ക്വ ആരുണിഃ പാഞ്ചാല്യോ ഗത ഇതി॥ 1-3-25 (724) തൌ തം പ്രത്യൂചതുർഭഗവംസ്ത്വയൈവ പ്രേഷിതോ ഗച്ഛ കേദാരഖണ്ഡം ബധാനേതി। സ ഏവമുക്തസ്തൌ ശിഷ്യൌ പ്രത്യുവാച തസ്മാത്തത്ര സർവേ ഗച്ഛാമോ യത്ര സ ഗത ഇതി॥ 1-3-26 (725) സ തത്ര ഗത്വാ തസ്യാഹ്വാനായ ശബ്ദം ചകാരഃ। ഭോ ആരുണേ പാഞ്ചാല്യ ക്വാസി വത്സൈഹീതി॥ 1-3-27 (726) സ തച്ഛ്രുത്വാ ആരുണിരുപാധ്യായവാക്യം തസ്മാത്കേദാരഖണ്ഡാത്സഹസോത്ഥായതമുപാധ്യായമുപതസ്ഥേ॥ 1-3-28 (727) പ്രോവാച ചൈനമയമസ്ംയത്ര കേദാരഖണ്ഡേ നിഃസരമാണമുദകമവാരണീയം സംരോദ്ധും സംവിഷ്ടോ ഭഗവച്ഛബ്ദം ശ്രുത്വൈവ സഹസാ വിദാര്യ കേദാരഖണ്ഡം ഭവന്തമുപസ്ഥിതഃ॥ 1-3-29 (728) തദഭിവാദയേ ഭഗവന്തമാജ്ഞാപയതു ഭവാൻകമർഥം കരവാണീതി॥ 1-3-30 (729) സ ഏവമുക്ത ഉപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച യസ്മാദ്ഭവാൻകേദാരഖണ്ഡം വിദാര്യോത്ഥിതസ്തസ്മാദുദ്ദാലക ഏവനാംനാ ഭവാൻഭവിഷ്യതീത്യുപാധ്യായേനാനുഗൃഹീതഃ॥ 1-3-31 (730) യസ്മാച്ച ത്വയാ മദ്വചനമനുഷ്ഠിതം തസ്മാച്ഛ്രേയോഽവാപ്സ്യസി। സർവേ ച തേ വേദാഃ പ്രതിഭാസ്യന്തി സർവാണി ച ധർമശാസ്ത്രാണീതി॥ 1-3-32 (731) സ ഏവമുക്ത ഉപാധ്യായേനേഷ്ടം ദേശം ജഗാമ॥ 1-3-33 (732) അഥാപരഃ ശിഷ്യസ്തസ്യൈവാപോദസ്യ ധൌംയസ്യോപമന്യുർനാമ। തം ചോപാധ്യായഃ പ്രേഷയാമാസ വത്സോപമന്യോ ഗാ രക്ഷസ്വേതി॥ 1-3-34 (733) സ ഉപാധ്യായവചനാദരക്ഷദ്ഗാഃ സ ചാഹനി ഗാ രക്ഷിത്വാ ദിവസക്ഷയേ ഗുരുഗൃഹമാഗംയോപാധ്യായസ്യാഗ്രതഃ സ്ഥിത്വാ നമശ്ചക്രേ॥ 1-3-35 (734) തമുപാധ്യായഃ പീവാനമപശ്യദുവാച ചൈനം വത്സോപമന്യോ കേന വൃത്തിം കൽപയസി പീവാനസി ദൃഢമിതി॥ 1-3-36 (735) സ ഉപാധ്യായം പ്രത്യുവാച ഭോ ഭൈക്ഷ്യേണ വൃത്തിം കൽപയാമീതി തമുപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച॥ 1-3-37 (736) മയ്യനിവേദ്യ ബൈക്ഷ്യം നീപയോക്തവ്യമിതി। സ തഥേത്യുക്തോ ഭൈക്ഷ്യം ചരിത്വോണധ്യായന്യവേദയത്॥ 1-3-38 (737) സ തസ്മാദുപാധ്യായഃ സർവമേവ ഭൈക്ഷ്യമഗൃഹ്ണാത്। സ തഥേത്യുക്തഃ പുനരരക്ഷദ്ഗാ അഹനി രക്ഷിത്വാ നിശാമുഖേ ഗുരുകുലമാഗംയ ഗുരോരഗ്രതഃസ്ഥിത്വാ നമശ്ചക്രേ॥ 1-3-39 (738) തമുപാധ്യായസ്തഥാപി പീവാനമേവ ദൃഷ്ട്വോവാച। വത്സോപമന്യോ സർവമശേഷതസ്തേ ഭൈക്ഷ്യം ഗൃഹ്ണാമി കേനേദാനീം വൃത്തിം കൽപയസീതി॥ 1-3-40 (739) സ ഏവമുക്ത ഉപാധ്യായം പ്രത്യുവാച। ഭഗവതേ നിവേദ്യ പൂർവമപരം ചരാമി തേന വൃത്തിം കൽപയാമീതി തമുപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച॥ 1-3-41 (740) നൈഷാ ന്യായ്യാ ഗുരുവൃത്തിരന്യേഷാമപി ഭൈക്ഷ്യോപജീവിനാം വൃത്ത്യുപരോധം കരോഷി ഇത്യേവം വർതമാനോ ലുബ്ധോഽസീതി॥ 1-3-42 (741) സ തഥേത്യുക്ത്വാ ഗാ അരക്ഷദ്രക്ഷിത്വാച പുനരുപാധ്യായഗൃഹമാഗംയോപാധ്യായസ്യാഗ്രതഃ സ്ഥിത്വാ നമശ്ചക്രേ॥ 1-3-43 (742) തമുപാധ്യായസ്തഥാപി പീവാനമേവ ദൃഷ്ട്വാ പുനരുവാച। വത്സോപമന്യോ അഹം തേ സർവം ഭൈക്ഷ്യം ഗൃഹ്ണാമി ന ചാന്യച്ചരസി പീവാനസി ഭൃശം കേന വൃത്തിം കൽപയസീതി॥ 1-3-44 (743) സ ഏവമുക്തസ്തമുപാധ്യായം പ്രത്യുവാച। ഭോ ഏതാസാം ഗവാം പയസാ വൃത്തിം കൽപയാമീതി। തമുവാചോപാധ്യായോ നൈതന്ന്യായ്യം പയ ഉപയോക്തും ഭവതോ മയാ നാഭ്യനുജ്ഞാതമിതി॥ 1-3-45 (744) സ തഥേതി പ്രതിജ്ഞായ ഗാ രക്ഷിത്വാ പുനരുപാധ്യായഗൃഹമേത്യ ഗുരോരഗ്രതഃ സ്ഥിത്വാ നമശ്ചക്രേ॥ 1-3-46 (745) തമുപാധ്യായഃ പീവാനമേവ ദൃഷ്ട്വോവാച। വത്സോപമന്യോ ഭൈക്ഷ്യം നാശ്നാസി ന ചാന്യച്ചരസി പയോ ന പിബസി പീവാനസി ഭൃശം കേനേദാനീം വൃത്തിം കൽപയസീതി॥ 1-3-47 (746) സ ഏവമുക്ത ഉപാധ്യായം പ്രത്യുവാച। ഭോഃ ഫേനം പിബാപി യമിമേ വത്സാ മാതൄണാം സ്തനാത്പിബന്ത ഉദ്ഗിരന്തി॥ 1-3-48 (747) തമുപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച। ഏതേ ത്വദനുകംപയാ ഗുണവന്തോ വത്സാഃ പ്രഭൂതതരം ഫേനമുദ്ഗിരന്തി। തദേഷാമപി വത്സാനാം വൃത്ത്യുപരോധം കരോഷ്യേവം വർതമാനഃ। ഫേനമപി ഭവാന്ന പാതുമർഹതീതി സ തഥേതി പ്രതിശ്രുത്യ നിരാഹാരഃ പുനരരക്ഷദ്ഗാഃ॥ 1-3-49 (748) തഥാ പ്രതിഷിദ്ധോ ഭൈക്ഷ്യം നാശ്നാതി നചാന്യച്ചരതി പയോ ന പിബതി ഫേനം നോപയുഹ്ക്തേ സ കദാചിദരണ്യേ ക്ഷുധാർതോഽർകപത്രാണ്യഭക്ഷയത്॥ 1-3-50 (749) സ തൈരർകപത്രൈർഭക്ഷിതൈഃ ക്ഷാരതിക്തകടുരൂക്ഷൈസ്തീക്ഷ്ണവിപാകൈശ്ചക്ഷുഷ്യുപഹതോഽന്ധോ ബഭൂവ। തതഃ സോഽന്ധോഽപി ചങ്ക്രംയമാണഃ കൂപേഽപതത്॥ 1-3-51 (750) അഥ തസ്മിന്നനാഗച്ഛതി സൂര്യേ ചാസ്താചലാവലംബിനി ഉപാധ്യായഃ ശിഷ്യാനവോചത്॥ 1-3-52 (751) മയോപമന്യുഃ സർവതഃ പ്രതിഷിദ്ധഃ സ നിയതം കുപിതസ്തതോ നാഗച്ഛതി ചിരഗതസ്ത്വിതി। തതോഽന്വേഷ്യ ഇത്യേവമുക്ത്വാ ശിഷ്യൈഃ സാർധമരണ്യം ഗത്വാ തസ്യാഹ്വാനായ ശബ്ദം ചകാര ഭോ ഉപമന്യോ ക്വാസി വത്സൈഹീതി॥ 1-3-53 (752) സ ഉപാധ്യായസ്യ ആഹ്വാനവചനം ശ്രുത്വാ പ്രത്യുവാചോച്ചൈരയമസ്മിൻകൂപേ പതിതോഽഹമിതി। തമുപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച കഥം ത്വമസ്മിൻകൂപേ പതിത ഇതി॥ 1-3-54 (753) സ ഉപാധ്യായം പ്രത്യുവാച അർകപത്രാണി ഭക്ഷയിത്വാന്ധീഭൂതോസ്ംയതശ്ചങ്ക്രംയമാണഃ കൂപേ പതിത ഇതി। തമുപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച॥ 1-3-55 (754) അശ്വിനൌ സ്തുഹി തൌ ദേവഭിഷജൌ ത്വാം ചക്ഷുഷ്മന്തം കർതാരാവിതി। സ ഏവമുക്ത ഉപാധ്യായേനോപമന്യുഃ സ്തോതുമുപചക്രമേ ദേവാവശ്വിനൌ വാഗ്ഭിർഋഗ്ഭിഃ॥ 1-3-56 (755) പ്രപൂർവഗൌ പൂർവജൌ ചിത്രഭാനൂ ഗിരാ വാം ശംസാമി തപസാ ഹ്യനന്തൌ। ദിവ്യൌ സുപർണൌ വിരജൌ വിമാനാ- വധിക്ഷിപന്തൌ ഭുവനാനി വിശ്വാ॥ 1-3-57 (756) ഹിരൺമയൌ ശകുനീ സാംപരായൌ നാസത്യദസ്രൌ സുനസൌ വൈജയന്തൌ। ശുക്ലം വയന്തൌ തരസാ സുവേമാ- വധിവ്യയന്താവസിതം വിവസ്വതഃ॥ 1-3-58 (757) ഗ്രസ്താം സുപർണസ്യ ബലേന വർതികാ- മമുഞ്ചതാമശ്വിനൌ സൌഭഗായ। താവത്സുവൃത്താവനമം തമായ യാ- വസത്തമാ ഗാ അരുണാ ഉദാവഹത്॥ 1-3-59 (758) ഷഷ്ടിശ്ച ഗാവസ്ത്രിശതാശ്ച ധേനവ ഏകം വത്സം സുവതേ തം ദുഹന്തി। നാനാഗോഷ്ഠാ വിഹിതാ ഏകദോഹനാ- സ്താവശ്വിനൌ ദുഹതോ ഘർമമുക്ഥ്യം॥ 1-3-60 (759) ഏകാം നാഭിം സപ്ത സഥാ അരാഃ ശ്രിതാഃ പ്രധിഷ്വന്യാ വിംശതിരർപിതാ അരാഃ। അനേമി ചക്രം പരിവർതതേഽജരം മായാഽശ്വിനൌ സമനക്തി ചർഷണീ॥ 1-3-61 (760) ഏകം ചക്രം വർതതേ ദ്വാദശാരം ഷണ്ണാഭിമേകാക്ഷമമൃതസ്യ ധാരണം। യസ്മിന്ദേവാ അധി വിശ്വേ വിഷക്താ- സ്താവശ്വിനൌ മുഞ്ചതോ മാ വിഷീദതം॥ 1-3-62 (761) അശ്വിനാവിന്ദുമമൃതം വൃത്തഭൂയൌ തിരോധത്താമശ്വിനൌ ദാസപത്നീ। ഹിത്വാ ഗിരിമശ്വിനൌ ഗാമുദാചരന്തൌ തദ്വൃഷ്ടിമഹ്നാത്പ്രസ്ഥിതൌ ബലസ്യ॥ 1-3-63 (762) യുവാം ദിശോ ജനയഥോ ദശാഗ്രേ സമാനം മൂർധ്നി രഥയാനം വിയന്തി। താസാം യാതമൃഷയോഽനുപ്രയാന്തി ദേവാ മനുഷ്യാഃ ക്ഷിതിമാചരന്തി॥ 1-3-64 (763) യുവാം വർണാന്വികുരുഥോ വിശ്വരൂപാം- സ്തേഽധിക്ഷിയന്തേ ഭുവനാനി വിശ്വാ। തേ ഭാനവോഽപ്യനുസൃതാശ്ചരന്തി ദേവാ മനുഷ്യാഃ ക്ഷിതിമാചരന്തി॥ 1-3-65 (764) തൌ നാസത്യാവശ്വിനൌ വാം മഹേഽഹം സ്രജം ച യാം ബിഭൃഥഃ പുഷ്കരസ്യ। തൌ നാസത്വാവമൃതാവൃതാവൃധാ- വൃതേ ദേവാസ്തത്പ്രപദേ ന സൂതേ॥ 1-3-66 (765) മുഖേന ഗർഭം ലഭതാം യുവാനൌ ഗതാസുരേതത്പ്രപദേന സൂതേ। സദ്യോ ജാതോ മാതരമത്തി ഗർഭ- സ്താവശ്വിനൌ മുഞ്ചഥൌ ജീവസേ ഗാം॥ 1-3-67 (766) സ്തോതും ന ശക്നോമി ഗുണൈർഭവന്തൌ ചക്ഷുർവിഹീനഃ പഥി സംപ്രമോഹഃ। ദുർഗേഽഹമസ്മിൻപതിതോഽസ്മി കൂപേ യുവാം ശരണ്യൌ ശരണം പ്രപദ്യേ॥ 1-3-68 (767) സൌതിരുവാച। 1-3-69x (17) ഏവമൃഗ്ഭിശ്ചാന്യൈരസ്തുവത്। ഇത്യേവം തേനാഭിഷ്ടുതാവശ്വിനാവാജഗ്മതുരാഹതുശ്ചൈം പ്രീതൌ സ്വ ഏഷ തേഽപൂപോശാനൈനമിതി॥ 1-3-69 (768) സ ഏവമുക്തഃ പ്രത്യുവാച നാനൃതമൂചതുർഭഗവന്തൌ നത്വഹമേതമപൂപമുപയോക്തുമുത്സഹേ ഗുരവേഽനിവേദ്യേതി॥ 1-3-70 (769) തതസ്തമശ്വിനാവൂചതുഃ। ആവാഭ്യാം പുരസ്താദ്ഭവത ഉപാധ്യായേനൈവമേവാഭിഷ്ടുതാഭ്യാമപൂപോദത്ത ഉപയുക്തഃ സ തേനാനിവേദ്യ ഗുരവേ ത്വമപി തഥൈവ കുരുഷ്വ യഥാ കൃതമുപാധ്യായേനേതി॥ 1-3-71 (770) സ ഏവമുക്തഃ പ്രത്യുവാച ഏതത്പ്രത്യനുനയേ ഭവന്താവശ്വിനൌ നോത്സഹേഽഹമനിവേദ്യ ഗുരവേഽപൂപമുപയോക്തുമിതി॥ 1-3-72 (771) തമശ്വിനാവാഹതുഃ പ്രീതൌ സ്വസ്തവാനയാ ഗുരുഭക്ത്യാ। ഉപാധ്യായസ്യ തേ കാർഷ്ണായസാ ദന്താ ഭവതോഽപി ഹിരൺമയാ ഭവിഷ്യന്തി ചക്ഷുഷ്മാംശ്ച ഭവിഷ്യസി ശ്രേയശ്ചാവാപ്സ്യസീതി॥ 1-3-73 (772) സ ഏവമുക്തോഽശ്വിഭ്യാം ലബ്ധചക്ഷുരുപാധ്യായസകാശമാഗംയാഭ്യവാദയത്॥ 1-3-74 (773) ആചചക്ഷേ ച സ ചാസ്യ പ്രീതിമാൻബഭൂവ॥ 1-3-75 (774) ആഹ ചൈനം യഥാഽശ്വിനാവാഹതുസ്തഥാ ത്വം ശ്രേയോഽവാപ്സ്യസീതി॥ 1-3-76 (775) സർവേ ച തേ വേദാഃപ്രതിഭാസ്യന്തി സർവാണി ച ധർമശാസ്ത്രാണീതി। ഏഷാ തസ്യാപി പരീക്ഷോപമന്ന്യോഃ॥ 1-3-77 (776) അഥാപരഃ ശിഷ്യസ്തസ്യൈവാപോദസ്യ ധൌംയസ്യ ബൈദോ നാമ തമുപാധ്യായഃ സമാദിദേശ വത്സ ബൈദ ഇഹാസ്യതാം താവൻമമ ഗൃഹേ കഞ്ചിത്കാലം ശുശ്രൂഷുണാ ച ഭവിതവ്യം ശ്രേയസ്തേ ഭവിഷ്യതീതി॥ 1-3-78 (777) സ തഥേത്യുക്ത്വാ ഗുരുകുലേ ദീർഘകാലം ഗുരുശുശ്രൂഷണപരോഽവസത്। ഗൌരിവ നിത്യം ഗുരുണാ ധൂർഷു നിയോജ്യമാനഃ ശീതോഷ്ണക്ഷുത്തൃഷ്ണാദുഃഖസഹഃ സർവത്രാപ്രതികൂലസ്തസ്യ മഹതാത്കാലേന ഗുരുഃ പരിതോഷം ജഗാമ॥ 1-3-79 (778) തത്പരിതോഷാച്ച ശ്രേയഃ സർവജ്ഞതാം ചാവാപ। ഏഷാ തസ്യാപി പരീക്ഷാ ബൈദസ്യ॥ 1-3-80 (779) സ ഉപാധ്യായേനാനുജ്ഞാതഃ സമാവൃത്തസ്തസ്മാദ്ഗുരുകുലവാസാദ്ഗൃഹാശ്രമം പ്രത്യപദ്യത। തസ്യാപി സ്വഗൃഹേ വസതസ്ത്രയഃ ശിഷ്യാ ബഭൂവുഃ സ ശിഷ്യാന്ന കിഞ്ചിദുവാച കർമ വാ ക്രിയതാം ഗുരുശുശ്രൂഷാ വേതി। ദുഃഖാഭിജ്ഞോ ഹി ഗുരുകുലവാസസ്യ ശിഷ്യാൻപരിക്ലേശേന യോജയിതും നേയേഷ॥ 1-3-81 (780) അഥ കസ്മിംശ്ചിത്കാലേ ബൈദം ബ്രാഹ്മണം ജനമേജയഃ പൌഷ്യശ്ച ക്ഷത്രിയാവുപേത്യോപാധ്യായം വരയാഞ്ചക്രതുഃ॥ 1-3-82 (781) സ കദാചിദ്യാജ്യകാര്യേണാഭിപ്രസ്ഥിത ഉത്തങ്കനാമാനം ശിഷ്യം നിയോജയാമാസ॥ 1-3-83 (782) ഭോയത്കിഞ്ചിദസ്മദ്ഗൃഹേ പരിഹീയതേ തദിച്ഛാംയഹമപരിഹീയമാനം ഭവതാ ക്രിയമാണമിതി സ ഏവം പ്രതിസന്ദിശ്യോത്തങ്കം ബൈദഃ പ്രവാസം ജഗാമ॥ 1-3-84 (783) അഥോത്തങ്കഃ ശുശ്രൂഷുർഗുരുനിയോഗമനുതിഷ്ഠമാനോ ഗുരുകുലേ വസതി സ്മ। സ തത്ര വസമാന ഉപാധ്യായസ്ത്രീഭിഃ സഹിതാഭിരാഹൂയോക്തഃ॥ 1-3-85 (784) ഉപാധ്യായാനീ തേ ഋതുമതീ ഉപാധ്യായശ്ച പ്രോഷിതോഽസ്യാ യഥാഽയമൃതുർവന്ധ്യോ ന ഭവതി തഥാ ക്രിയതാമേഷാ വിഷീദതീതി॥ 1-3-86 (785) ഏവമുക്തസ്താഃ സ്ത്രിയഃ പ്രത്യുവാച। ന മയാ സ്ത്രീണാം വചനാദിദമകാര്യം കരണീയം। ന ഹ്യഹമുപാധ്യായേന സന്ദിഷ്ടോഽകാര്യമപി ത്വയാ കാര്യമിതി॥ 1-3-87 (786) തസ്യ പുനരുപാധ്യായഃ കാലാന്തരേണ ഗൃഹമാജഗാമ തസ്മാത്പ്രവാസാത്। സ തു തദ്വൃത്തം തസ്യാശേഷമുപലഭ്യ പ്രീതിമാനഭൂത്॥ 1-3-88 (787) ഉവാച ചൈനം വത്സോത്തങ്കം കിം തേ പ്രിയം കരവാണീതി। ധർമതോ ഹി ശുശ്രൂഷിതോഽസ്മി ഭവതാ തേന പ്രീതിഃ പരസ്പരേണ നൌ സംവൃദ്ധാ തദനുജാനേ ഭവന്തം സർവാനേവ കാമാനവാപ്സ്യസി ഗംയതാമിതി॥ 1-3-89 (788) സ ഏവമുക്തഃ പ്രത്യുവാച കിം തേ പ്രിയം കരവാണീതി ഏവം ഹ്യാഹുഃ॥ 1-3-90 (789) യശ്ചാധർമേണ വൈ ബ്രൂയാദ്യശ്ചാധർമേണ പൃച്ഛതി। തയോരന്യതരഃ പ്രൈതി വിദ്വേഷം ചാധിഗച്ഛതി॥ 1-3-91 (790) സോഹമനുജ്ഞാതോ ഭവതാ ഇച്ഛാമീഷ്ടം ഗുർവർഥമുപഹർതുമിതി। തേനൈവമുക്ത ഉപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച വത്സോത്തങ്ക ഉഷ്യതാം താവദിതി॥ 1-3-92 (791) സ കദാചിത്തമുപാധ്യായമാഹോത്തങ്ക ആജ്ഞാപയതു ഭവാൻകിം തേ പ്രിയമുപാഹരാമി ഗുർവർഥമിതി॥ 1-3-93 (792) തമുപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച വത്സോത്തങ്ക ബഹുശോ മാം ചോദയസി ഗുർവർഥമുപാഹരാമീതി തദ്ഗച്ഛൈനാം പ്രവിശ്യോപാധ്യായാനീം പൃച്ഛ കിമുപാഹരാമീതി ഏഷാ യദ്ബ്രവീതി തദുപാഹരസ്വേതി॥ 1-3-94 (793) സ ഏവമുക്ത ഉപാധ്യായേനോപാധ്യായാനീമപൃച്ഛദ്ഭവത്യുപാധ്യായേനാസ്ംയനുജ്ഞാതോ ഗൃഹം ഗന്തുമിച്ഛാമീഷ്ടം തേ ഗുർവർഥമുപഹൃത്യാനൃണോ ഗന്തും തദാജ്ഞാപയതു ഭവതീ കിമുപാഹരാമി ഗുർവർഥമിതി॥ 1-3-95 (794) സൈവമുക്തോപാധ്യായാനീ തമുത്തങ്കം പ്രത്യുവാച ഗച്ഛ പൌഷ്യം പ്രതി രാജാനം കുണ്ഡലേ ഭിക്ഷിതും തസ്യ ക്ഷത്രിയയാ പിനദ്ധേ॥ 1-3-96 (795) ആനയസ്വേതശ്ചതുർഥേഽഹനി പുണ്യകർമ ഭവിതാ താഭ്യാമാബദ്ധാഭ്യാം ശോഭമാനാ ബ്രാഹ്മണാൻപരിവേഷ്ടുമിച്ഛാമി। തത്സംപാദയസ്വ ഏവം ഹി കുർവതഃ ശ്രേയോ ഭവിതാഽന്യഥാ കുതഃ ശ്രേയ ഇതി॥ 1-3-97 (796) സ ഏവമുക്തസ്തയോപാധ്യായാന്യാ പ്രാതിഷ്ഠതോത്തങ്കഃ സ പഥി ഗച്ഛന്നപശ്യദൃഷഭമതിപ്രമാണം തമധിരൂഢം ച പുരുഷമതിപ്രമാണമേവ സ പുരുഷ ഉത്തങ്കമഭ്യഭാഷത॥ 1-3-98 (797) ഭോഉത്തങ്കൈതത്പുരീഷമസ്യ ഋഷഭസ്യ ഭക്ഷയസ്വേതി സ ഏവമുക്തോ നൈച്ഛത്॥ 1-3-99 (798) തമാഹ പുരുഷോ ഭൂയോ ഭക്ഷയസ്വോത്തങ്ക മാ വിചാരയോപാധ്യായേനാപി തേ ഭക്ഷിതം പൂർവമിതി॥ 1-3-100 (799) സ ഏവമുക്തോ ബാഢമിത്യുക്ത്വാ തദാ തദ്വൃപഭസ്യ മൂത്രം പുരീഷം ച ഭക്ഷയിത്വോത്തങ്കഃ സംഭ്രമാഢുത്ഥിത ഏവാപോഽനുസ്പൃശ്യ പ്രതസ്ഥേ॥ 1-3-101 (800) യത്ര സ ക്ഷത്രിയഃ പൌഷ്യസ്തമുപേത്യാസീനമപശ്യദുത്തങ്കഃ। സ ഉത്തങ്കസ്തമുപേത്യാശീർഭിരഭിനന്ദ്യോവാച॥ 1-3-102 (801) അർഥീ ഭവന്തമുപാഗതോഽസ്മീതി സ ഏനമഭിവാദ്യോവാച। ഭഗവൻപൌഷ്യഃ ഖൽവഹം കിം കരവാണീതി॥ 1-3-103 (802) സ തമുവാച ഗുർവർഥം കുണ്ഡലയോരർഥേനാഭ്യാഗതോഽസ്മി। യേ വൈ തേ ക്ഷത്രിയാ പിനദ്ധേ കുണ്ഡലേ തേ ഭവാന്ദാതുമർഹതീതി॥ 1-3-104 (803) തം പ്രത്യുവാച പൌഷ്യഃ പ്രവിശ്യാന്തഃപുരം ക്ഷത്രിയാ യാച്യതാമിതി। സ തേനൈവമുക്തഃ പ്രവിശ്യാന്തഃപുരം ക്ഷത്രിയാം നാപശ്യത്॥ 1-3-105 (804) സ പൌഷ്യം പുനരുവാച ന യുക്തം ഭവതാഽഹമനൃതേനോപചരിതും ന ഹി തേഽന്തഃപുരേ ക്ഷത്രിയാ സന്നിഹിതാ നൈനാം പശ്യാമി॥ 1-3-106 (805) സ ഏവമുക്തഃ പൌഷ്യഃ ക്ഷണമാത്രം വിമൃശ്യോത്തങ്കം പ്രത്യുവാച। നിയതം ഭവാനുച്ഛിഷ്ടഃ സ്മര താവന്ന ഹി സാ ക്ഷത്രിയാ ഉച്ഛിഷ്ടേനാശുചിനാ ശക്യാ ദ്രഷ്ടും പതിവ്രതാത്വാത്സൈഷാ നാശുചേർദർശനമുപൈതീതി॥ 1-3-107 (806) അഥൈവമുക്ത ഉത്തങ്കഃ സ്മൃത്വോവാചാസ്തി ഖലു മയാ തു ഭക്ഷിതം നോപസ്പൃഷ്ടമാഗച്ഛതേതി। തം പൌഷ്യഃ പ്രത്യുവാച ഏഷ തേ വ്യതിക്രമോ നോത്ഥിതേനോപസ്പൃഷ്ടം ഭവതി ശീഘ്രമാഗച്ഛതേതി॥ 1-3-108 (807) അഥോത്തങ്കസ്തം തഥേത്യുക്ത്വാ പ്രാങ്മുഖ ഉപാവേശ്യ സുപ്രക്ഷാലിതപാണിപാദവദനോ നിഃശബ്ദാഭിരഫേനാഭിരനുഷ്ണാഭിർഹൃദ്ഗതാഭിരദ്ഭിസ്ത്രിഃ പീത്വാ ദ്വിഃ പരിമൃജ്യ ഖാന്യദ്ഭിരുപസ്പൃശ്യ ചാന്തഃപുരം പ്രവിവേശ॥ 1-3-109 (808) തതസ്താം ക്ഷത്രിയാമപശ്യത്സാ ച ദൃഷ്ട്വൈവോത്തങ്കം പ്രത്യുത്ഥായാഭിവാദ്യോവാച സ്വാഗതം തേ ഭഗവന്നാജ്ഞാപയ കിം കരവാണീതി॥ 1-3-110 (809) സ താമുവാചൈതേ കുണ്ഡലേ ഗുർവർഥം മേ ഭിക്ഷിതേ ദാതുമർഹസീതി। സാ പ്രീതാ തേന തസ്യ സദ്ഭാവേന പാത്രമയമനതിക്രമണീയശ്ചേതി മത്വാ തേ കുണ്ഡലേ അവമുച്യാസ്മൈ പ്രായച്ഛദാഹ ചൈനമേതേ കുണ്ഡലേ തക്ഷകോ നാഗരാജഃ സുഭൃശം പ്രാർഥയത്യപ്രമത്തോ നേതുമർഹസീതി॥ 1-3-111 (810) സ ഏവമുക്തസ്താം ക്ഷത്രിയാം പ്രത്യുവാച ഭവതീ സുനിർവൃതാ ഭവതു। ന മാം ശക്തസ്തക്ഷകോ നാഗരാജോ ധർഷയിതുമിതി॥ 1-3-112 (811) സ ഏവമുക്ത്വാ താം ക്ഷത്രിയാമാമന്ത്ര്യ പൌഷ്യസകാശമാഗച്ഛത്। ആഹ ചൈനം ഭോഃ പൌഷ്യ പ്രീതോഽസ്മീതി തമുത്തങ്കം പൌഷ്യഃ പ്രത്യുവാച॥ 1-3-113 (812) ഭഗവംശ്ചിരേണ പാത്രമാസാദ്യതേ ഭവാശ്ച ഗുണവാനതിഥിസ്തദിച്ഛേ ശ്രാദ്ധം കർതും ക്രിയതാം ക്ഷണ ഇതി॥ 1-3-114 (813) തമുത്തങ്കഃ പ്രത്യുവാച കൃതക്ഷണ ഏവാസ്മി ശീഘ്രമിച്ഛാമി യഥോപപന്നമന്നമുപസ്കൃതം ഭവതേതി സ തഥേത്യുക്ത്വാ യഥോപപന്നേനാന്നേനൈനം ഭോജയാമാസ॥ 1-3-115 (814) അഥോത്തങ്കഃ സകേശം ശീതമന്നം ദൃഷ്ട്വാ അശുച്യേതദിതി മത്വാ തം പൌഷ്യമുവാച। യസ്മാൻമേ അശുച്യന്നം ദദാസി തസ്മാദന്ധോ ഭവിഷ്യസീതി॥ 1-3-116 (815) തം പൌഷ്യഃ പ്രത്യുവാച। യസ്മാത്ത്വമദുഷ്ടമന്നന്ദൂഷയസി തസ്മാദനപത്യോ ഭവിഷ്യസീതി തമുത്തങ്കഃ പ്രത്യുവാച॥ 1-3-117 (816) ന യുക്തം ഭവതാഽന്നമശുചി ദത്ത്വാ പ്രതിശാപം ദാതും തസ്മാദന്നമേവ പ്രത്യക്ഷീകുരു। തതഃ പൌഷ്യസ്തദന്നമശുചി ദൃഷ്ട്വാ തസ്യാശുചിഭാവമപരോക്ഷയാമാസ॥ 1-3-118 (817) അഥ തദന്നം മുക്തകേശ്യാ സ്ത്രിയോപഹൃതമനുഷ്ണം സകേശം ചാശുച്യേതദിതി മത്വാ തമൃഷിമുത്തങ്കം പ്രസാദയാമാസ॥ 1-3-119 (818) ഭഘവന്നേതദജ്ഞാനാദന്നം സകേശമുപാഹൃതം ശീതം ച। തത്ക്ഷാമയേ ഭവന്തം ന ഭവേയമന്ധ ഇതി। തമുത്തങ്കഃ പ്രത്യുവാച॥ 1-3-120 (819) ന മൃഷാ ബ്രവീമി ഭൂത്വാ ത്വമന്ധോ നചിരാദനന്ധോ ഭവിഷ്യസീതി। മമാപി ശാപോ ഭവതാ ദത്തോ ന ഭവേദിതി॥ 1-3-121 (820) തം പൌഷ്യഃ പ്രത്യുവാച ന ചാഹം ശക്തഃ ശാപം പ്രത്യാദാതും ന ഹി മേ മന്യുരദ്യാപ്യുപശമം ഗച്ഛതി കിം ചൈതദ്ഭവതാ ന ജ്ഞായതേ। യഥാ॥ 1-3-122 (821) നവനീതം ഹൃദയം ബ്രാഹ്മണസ്യ വാചി ക്ഷുരോ നിഹിതസ്തീക്ഷ്ണധാരഃ। തദുഭയമേതദ്വിപരീതം ക്ഷത്രിയസ്യ വാംഗവനീതം ഹൃദയം തീക്ഷ്ണധാരം॥ ഇതി॥ 1-3-123 (822) തദേവംഗതേ ന ശക്തോഽഹം തീക്ഷ്ണഹൃദയത്വാത്തം ശാപമന്യഥാകർതും ഗംയതാമിതി। തമുത്തങ്കഃ പ്രത്യുവാച॥ 1-3-124 (823) ഭവതാഽഹമന്നസ്യാശുചിഭാവമാലക്ഷ്യ പ്രത്യനുനീതഃ। പ്രാക് ച തേഽഭിഹിതം യസ്മാദദുഷ്ടമന്നം ദൂഷയസി തസ്മാദനപത്യോ ഭവിഷ്യസീതി। ദുഷ്ടേ ചാന്നേ നൈഷ മമ ശാപോ ഭവിഷ്യതീതി॥ 1-3-125 (824) സാധയാമസ്താവദിത്യുക്ത്വാ പ്രാതിഷ്ഠതോത്തങ്കസ്തേ കുണ്ഡലേ ഗൃഹീത്വാ। സോഽപശ്യദഥ പഥി നഗ്നം ക്ഷപണകമാഗച്ഛന്തം മുഹുർമുഹുർദൃശ്യമാനമദൃശ്യമാനം ച॥ 1-3-126 (825) അഥോത്തങ്കസ്തേ കുണ്ഡലേ സംന്യസ്യ ഭൂമാവുദകാർഥം പ്രചക്രമേ। ഏതസ്മിന്നന്തരേ സ ക്ഷപണകസ്ത്വരമാണ ഉപസൃത്യ തേ കുണ്ഡലേ ഗൃഹീത്വാ പ്രാദ്രവത്॥ 1-3-127 (826) തമുത്തങ്കോഽഭിസൃത്യ കൃതോദകകാര്യഃ ശുചിഃ പ്രയതോ നമോ ദേവേഭ്യോ ഗുരുഭ്യശ്ച കൃത്വാ മഹതാ ജവേന തമന്വയാത്॥ 1-3-128 (827) തസ്യ തക്ഷകോ ദൃഢമാസന്നഃ സതം ജഗ്രാഹ। ഗൃഹീതമാത്രഃ സ തദ്രൂപം വിഹായ തക്ഷകസ്വരൂപം കൃത്വാ സഹസാ ധരണ്യാം വിവൃതം മഹാബിലം പ്രവിവേശ॥ 1-3-129 (828) പ്രവിശ്യ ച നാഗലോകം സ്വഭവനമഗച്ഛത്। അഥോത്തങ്കസ്തസ്യാഃ ക്ഷത്രിയായാ വചഃ സ്മൃത്വാ തം തക്ഷകമന്വഗച്ഛത്॥ 1-3-130 (829) സ തദ്ബിലം ദണ്ഡകാഷ്ഠേന ചഖാന ന ചാശകത്। തം ക്ലിശ്യമാനമിന്ദ്രോഽപശ്യത്സ വജ്രം പ്രേഷയാമാസ। ഗച്ഛാസ്യ ബ്രാഹ്മണസ്യ സാഹായ്യം കുരുഷ്വേതി॥ 1-3-131 (830) അഥ വജ്രം ദണ്ഡകാഷ്ഠമനുപ്രവിശ്യ തദ്ബിലമദാരയത്॥ 1-3-132 (831) തമുത്തങ്കോഽനുവിവേശ തേനൈവ ബിലേന പ്രവിശ്യ ച തം നാഗലോകമപര്യന്തമനേകവിധപ്രാസാദഹർംയവലഭീനിര്യൂഹശതസങ്കുലമുച്ചാവചക്രീഡാശ്ചര്യസ്ഥാനാവകീർണമപശ്യത്॥ 1-3-133 (832) സ തത്ര നാഗാംസ്താനസ്തുവദേഭിഃ ശ്ലോകൈഃ। യ ഐരാവതരാജാനഃ സർപാഃ സമിതിശോഭാഃ। ക്ഷരന്ത ഇവ ജീമൂതാഃ സവിദ്യുത്പവനേരിതാഃ॥ 1-3-134 (833) സുരൂപാ ബഹുരൂപാശ്ച തഥാ കൽമാഷകുണ്ഡലാഃ। ആദിത്യവന്നാകപൃഷ്ഠേ രേജുരൈരാവതോദ്ഭവാഃ॥ 1-3-135 (834) ബഹൂനി നാഗവേശ്മാനി ഗംഗായാസ്തീര ഉത്തരേ। തത്രസ്ഥാനപി സംസ്തൌമി മഹതഃ പന്നഗാനഹം॥ 1-3-136 (835) ഇച്ഛേത്കോഽർകാംശുസേനായാം ചർതുമൈരാവതം വിനാ। ശതാന്യശീതിരഷ്ടൌ ച സഹസ്രാണി ച വിംശതിഃ॥ 1-3-137 (836) സർപാണാം പ്രഗ്രഹാ യാന്തി ധൃതരാഷ്ട്രോ യദൈജതി। യേ ചൈനമുപസർപന്തി യേ ച ദൂരപഥം ഗതാഃ॥ 1-3-138 (837) അഹമൈരാവതജ്യേഷ്ഠഭ്രാതൃഭ്യോഽകരവം നമഃ। യസ്യ വാസഃ കുരുക്ഷേത്രേ ഖാണ്ഡവേ ചാഭവത്പുരാ॥ 1-3-139 (838) തം നാഗരാജമസ്തൌഷം കുണ്ഡലാർഥായ തക്ഷകം। തക്ഷകശ്ചാശ്വസേനശ്ച നിത്യം സഹചരാവുഭൌ॥ 1-3-140 (839) കുരുക്ഷേത്രം ച വസതാം നദീമിക്ഷുമതീമനു। ജഘന്യജസ്തക്ഷകസ്യ ശ്രുതസേനേതി യഃ സുതഃ॥ 1-3-141 (840) അവസദ്യോ മഹദ്ദ്യുംനി പ്രാർഥയന്നാഗമുഖ്യതാം। കരവാണി സദാ ചാഹം നമസ്തസ്മൈ മഹാത്മനേ॥ 1-3-142 (841) സൌതിരുവാച। 1-3-143x (18) ഏവം സ്തുത്വാ സ വിപ്രർഷിരുത്തങ്കോ ഭുജഗോത്തമാൻ। നൈവ തേ കുണ്ഡലേ ലേഭേ തതശ്ചിന്താമുപാഗമത്॥ 1-3-143 (842) ഏവം സ്തുവന്നപി നാഗാന്യദാ തേ കുണ്ഡലേ നാലഭത്തദാഽപശ്യത്സ്ത്രിയൌ തന്ത്രേ അധിരോപ്യ സുവേമേ പടം വയന്ത്യൌ। തസ്മിംസ്തന്ത്രേ കൃഷ്ണാഃ സിതാശ്ച തന്തവശ്ചക്രം ചാപശ്യദ്ദ്വാദശാരം ഷഡ്ഭിഃ കുമാരൈഃ പരിവർത്യമാനം പുരുഷം ചാപശ്യദശ്വം ച ദർശനീയം॥ 1-3-144 (843) സ താൻസർവാംസ്തുഷ്ടാവ ഏഭിർമന്ത്രവാദശ്ലോകൈഃ॥ 1-3-145 (844) ത്രീണ്യർപിതാന്യത്ര ശതാനി മധ്യേ ഷഷ്ടിശ്ച നിത്യം ചരതി ധ്രുവേഽസ്മിൻ। ചക്രേ ചതുർവിംശതിപർവയോഗേ ഷഡ്വൈ കുമാരാഃ പരിവർതയന്തി॥ 1-3-146 (845) തന്ത്രം ചേദം വിശ്വരൂപേ യുവത്യൌ വയതസ്തന്തൂൻസതതം വർതയന്ത്യൌ। കൃഷ്ണാൻസിതാംശ്ചൈവ വിവർതയന്ത്യൌ ഭൂതാന്യജസ്രം ഭുവനാനി ചൈവ॥ 1-3-147 (846) വജ്രസ്യ ഭർതാ ഭുവനസ്യ ഗോപ്താ വൃത്രസ്യ ഹന്താ നമുചേർനിഹന്താ। കൃഷ്ണേ വസാനോ വസനേ മഹാത്മാ സത്യാനൃതേ യോ വിവിനക്തി ലോകേ॥ 1-3-148 (847) യോ വാജിനം ഗർഭമപാം പുരാണം വൈശ്വാനരം വാഹനമഭ്യുപൈതി। നമോഽസ്തു തസ്മൈ ജഗദീശ്വരായ ലോകത്രയേശായ പുരന്ദരായ॥ 1-3-149 (848) തതഃ സ ഏനം പുരുഷഃ പ്രാഹ പ്രീതോഽസ്മി തേഽഹസനേന സ്തോത്രേണ കിം തേ പ്രിയം കരവാണീതി। സ തമുവാച നാഗാ മേ വശമീയുരിതി॥ 1-3-150 (849) സ ചൈനം പുരുഷഃ പുനരുവാച ഏതമശ്വമപാനേ ധമസ്വേതി॥ 1-3-151 (850) തതോഽശ്വസ്യാപാനമധമത്തതോഽശ്വാദ്ധംയമാനാത്സർവസ്രോതോഭ്യഃ പാവകാർചിഷഃ സധൂമാ നിഷ്പേതുഃ॥ 1-3-152 (851) താഭിർനാഗലോക ഉപധൂപിതേഽഥ സംഭ്രാന്തസ്തക്ഷകോഽഗ്നേസ്തേജോഭയാദ്വിഷണ്ണഃ കുണ്ഡലേ ഗൃഹീത്വാ സഹസാ ഭവനാന്നിഷ്ക്രംയോത്തങ്കമുവാച॥ 1-3-153 (852) ഇമേ കുണ്ഡലേ ഗൃഹ്ണാതു ഭവാനിതി। സ തേ പ്രതിജഗ്രാഹോത്തങ്കഃ പ്രതിഗൃഹ്യ ച കുണ്ഡലേഽചിന്തയത്॥ 1-3-154 (853) അദ്യ തത്പുണ്യകമുപാധ്യായാന്യാ ദൂരം ചാഹമഭ്യാഗതഃ സ കഥം സംഭാവയേയമിതി॥ 1-3-155 (854) തത ഏനം ചിന്തയാനമേവ സ പുരുഷ ഉവാച। ഉത്തങ്ക ഏനമേവാശ്വമധിരോഹ ത്വാം ക്ഷണേനൈവോപാധ്യായകുലം പ്രാപയിഷ്യതീതി॥ 1-3-156 (855) സ തഥേന്യുക്ത്വാ തമശ്വമധിരുഹ്യ പ്രത്യാജഗാമോപാധ്യായകുലം। ഉപാധ്യായാനീ ച സ്നാതാ കേശാനാവാപയന്ത്യുപവിഷ്ടോത്തങ്കോ നാഗച്ഛതീതി ശാപായാസ്യ മനോ ദധേ॥ 1-3-157 (856) അഥൈതസ്മിന്നന്തരേ സ ഉത്തങ്കഃ പ്രവിശ്യ ഉപാധ്യായകുലം ഉപാധ്യായാനീമഭ്യവാദയത്തേ ചാസ്യൈ കുണ്ഡലേ പ്രായച്ഛത്സാ ചൈനം പ്രത്യുവാച॥ 1-3-158 (857) ഉത്തങ്ക ദേശേ കാലേഽഭ്യാഗതഃ സ്വാഗതം തേ വത്സ `ഇദാനീം യദ്യനാഗതോസി കോപിതയാ മയാ ശപ്തോ ഭവിഷ്യസി' ശ്രേയസ്തവോപസ്ഥിതം സിദ്ധിമാപ്നുഹീതി॥ 1-3-159 (858) അഥോത്തങ്ക ഉപാധ്യായമഭ്യവാദയത്। തമുപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച വത്സോത്തങ്ക സ്വാഗതം തേ കിം ചിരം കൃതമിതി॥ 1-3-160 (859) തമുത്തങ്ക ഉപാധ്യായം പ്രത്യുവാച। ഭോസ്തക്ഷകേണ മേ നാഗരാജേന വിഘ്നഃ കൃതോഽസ്മിൻകർമണി തേനാസ്മി നാഗലോകം ഗതഃ॥ 1-3-161 (860) തത്ര ച മയാ ദൃഷ്ടേ സ്ത്രിയൌ തന്ത്രേഽധിരോപ്യ പടം വയന്ത്യൌ തസ്മിംശ്ച കൃഷ്ണാഃ സിതാശ്ച തന്തവഃ। കിം തത്॥ 1-3-162 (861) തത്ര ച മയാ ചക്രം ദൃഷ്ടം ദ്വാദശാരം ഷട്ചൈനം കുമാരാഃ പരിവർതയന്തി തദപി കിം। പുരുഷശ്ചാപി മയാ ദൃഷ്ടഃ സ ചാപി കഃ। അശ്വശ്ചാതിപ്രമാണോ ദൃഷ്ടഃ സ ചാപി കഃ॥ 1-3-163 (862) പഥി ഗച്ഛതാ ച മയാ ഋഷഭോ ദൃഷ്ടസ്തം ച പുരുഷോഽധിരൂഢസ്തേനാസ്മി സോപചാരമുക്ത ഉത്തങ്കാസ്യ ഋഷഭസ്യ പുരീഷം ഭക്ഷയ ഉപാധ്യായേനാപി തേ ഭക്ഷിതമിതി॥ 1-3-164 (863) തതസ്തസ്യ വചനാൻമയാ തദൃഷഭസ്യ പുരീഷമുപയുക്തം സ ചാപി കഃ। തദേതദ്ഭവതോപദിഷ്ടമിച്ഛേയം ശ്രോതും കിം തദിതി। സ തേനൈവമുക്ത ഉപാധ്യായഃ പ്രത്യുവാച॥ 1-3-165 (864) യേ തേ സ്ത്രിയൌ ധാതാ വിധാതാ ച യേ ച തേ കൃഷ്ണാഃ സിതാസ്തന്തവസ്തേ രാത്ര്യഹനീ। യദപി തച്ചക്രം ദ്വാദശാരം ഷട്കുമാരാഃ പരിവർതയന്തി തേപി ഷഡ്ഋതവഃ ദ്വാദശാരാ ദ്വാദശ മാസാഃ സംവത്സരശ്ചക്രം॥ 1-3-166 (865) യഃ പുരുഷഃസ പർജന്യഃ യോഽശ്വഃ സോഽഗ്നിഃ യ ഋഷഭസ്ത്വയാ പഥി ഗച്ഛതാ ദൃഷ്ടഃ സ ഐരാവതോ നാഗരാട്॥ 1-3-167 (866) യശ്ചൈനമധിരൂഢഃ പുരുഷഃ സ ചേന്ദ്രഃ യദപി തേ ഭക്ഷിതം തസ്യ ഋഷഭസ്യ പുരീഷം തദമൃതം തേന ഖൽവസി തസ്മിന്നാഗഭവനേ ന വ്യാപന്നസ്ത്വം॥ 1-3-168 (867) സ ഹി ഭഗവാനിന്ദ്രോ മമ സഖാ ത്വദനുക്രോശാദിമമനുഗ്രഹം കൃതവാൻ। തസ്മാത്കുണ്ഡലേ ഗൃഹീത്വാ പുനരാഗതോഽസി॥ 1-3-169 (868) തത്സൌംയ ഗംയതാമനുജാനേ ഭവന്തം ശ്രേയോഽവാപ്സ്യസീതി। സ ഉപാധ്യായേനാനുജ്ഞാതോ ഭഗവാനുത്തങ്കഃ ക്രുദ്ധസ്തക്ഷകം പ്രതിചികീർഷമാണോ ഹാസ്തിനപുരം പ്രതസ്ഥേ॥ 1-3-170 (869) സ ഹാസ്തിനപുരം പ്രാപ്യ നചിരാദ്വിപ്രസത്തമഃ। സമാഗച്ഛത രാജാനമുത്തങ്കോ ജനമേജയം॥ 1-3-171 (870) പുരാ തക്ഷശിലാസംസ്ഥം നിവൃത്തമപരാജിതം। സംയഗ്വിജയിനം ദൃഷ്ട്വാ സമന്താൻമന്ത്രിഭിർവൃതം॥ 1-3-172 (871) തസ്മൈ ജയാശിഷഃ പൂർവം യഥാന്യായം പ്രയുജ്യ സഃ। ഉവാചൈനം വചഃ കാലേ ശബ്ദസംപന്നയാ ഗിരാ॥ 1-3-173 (872) ഉത്തങ്ക ഉവാച। 1-3-174x (19) അന്യസ്മിൻകരണീയേ തു കാര്യേ പാർഥിവസത്തമ। അർചയിത്വാ യഥാന്യായം പ്രത്യുവാച ദ്വിജോത്തമം॥ 1-3-174 (873) സൌതിരുവാച। 1-3-175x (20) ഏവമുക്തസ്തു വിപ്രേണ സ രാജാ ജനമേജയഃ। അർചയിത്വാ യഥാന്യായം പ്രത്യുവാച ദ്വിജോത്തമം॥ 1-3-175 (874) ജനമേജയ ഉവാച। 1-3-176x (21) ആസാം പ്രജാനാം പരിപാലനേന സ്വം ക്ഷത്രധർമം പരിപാലയാമി। പ്രവ്രൂഹി മേ കിം കരണീയമദ്യ യേനാസി കാര്യേണ സമാഗതസ്ത്വം॥ 1-3-176 (875) സൌതിരുവാച। 1-3-177x (22) സ ഏവമുക്തസ്തു നൃപോത്തമേന ദ്വിജോത്തമഃ പുണ്യകൃതാം വരിഷ്ഠഃ। ഉവാച രാജാനമദീനസത്വം സ്വമേവ കാര്യം നൃപതേ കുരുഷ്വ॥ 1-3-177 (876) ഉത്തങ്ക ഉവാച। 1-3-178x (23) തക്ഷകേണ മഹീന്ദ്രേന്ദ്ര യേന തേ ഹിംസിതഃ പിതാ। തസ്മൈ പ്രതികുരുഷ്വ ത്വം പന്നഗായ ദുരാത്മനേ॥ 1-3-178 (877) കാര്യകാലം ഹി മന്യേഽഹം വിധിദൃഷ്ടസ്യ കർമണഃ। തദ്ഗച്ഛാപചിതിം രാജൻപിതുസ്തസ്യ മഹാത്മനഃ॥ 1-3-179 (878) തേന ഹ്യനപരാധീ സ ദഷ്ടോ ദുഷ്ടാന്തരാത്മനാ। പഞ്ചത്വമഗമദ്രാജാ വജ്രാഹത ഇവ ദ്രുമഃ॥ 1-3-180 (879) ബലദർപസമുത്സിക്തസ്തക്ഷകഃ പന്നഗാധമഃ। അകാര്യം കൃതവാൻപാപോ യോഽദശത്പിതരം തവ॥ 1-3-181 (880) രാജർഷിവംശഗോപ്താരമമരപ്രതിമം നൃപം। യിയാസും കാശ്യപം ചൈവ ന്യവർതയത പാപകൃത്॥ 1-3-182 (881) ഹോതുമർഹസി തം പാപം ജ്വലിതേ ഹവ്യവാഹനേ। സർപസത്രേ മഹാരാജ ത്വരിതം തദ്വിധീയതാം॥ 1-3-183 (882) ഏവം പിതുശ്ചാപചിതിം കൃതവാംസ്ത്വം ഭവിഷ്യസി। മമ പ്രിയം ച സുമഹത്കൃതം രാജൻ ഭവിഷ്യതി॥ 1-3-184 (883) കർമണഃ പൃഥിവീപാല മമ യേന ദുരാത്മനാ। വിഘ്നഃ കൃതോ മഹാരാജ ഗുർവർഥം ചരതോഽനഘ॥ 1-3-185 (884) സൌതിരുവാച। 1-3-186x (24) ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു നൃപതിസ്തക്ഷകായ ചുകോപ ഹ। ഉത്തങ്കവാക്യഹവിഷാ ദീപ്തോഽഗ്നിർഹവിഷാ യഥാ॥ 1-3-186 (885) അപൃച്ഛത്സ തദാ രാജാ മന്ത്രിണഃ സ്വാൻസുദുഃഖിതഃ। ഉത്തങ്കസ്യൈവ സാംനിധ്യേ പിതുഃ സ്വർഗഗതിം പ്രതി॥ 1-3-187 (886) തദൈവ ഹി സ രാജേന്ദ്രോ ദുഃഖശോകാപ്ലുതോഽഭവത്। യദൈവ വൃത്തം പിതരമുത്തങ്കാദശൃണോത്തദാ॥ ॥ 1-3-188 (887) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പൌഷ്യപർവമി തൃതീയോഽധ്യായഃ॥ 3 ॥ ॥ സമാപ്തം ച പൌഷ്യപർവ ॥

1-5-0 (900) ശൌനക ഉവാച। 1-5-0x (27) പുരാണമഖിലം താത പിതാ തേഽധീതവാൻപുരാ। `ഭാരതാധ്യയനം സർവം കൃഷ്ണദ്വൈപായനാത്തദാ।' കച്ചിത്ത്വമപി തത്സർവമധീഷേ രൌമഹർഷണേ॥ 1-5-1 (901) പുരാണേ ഹി കഥാ ദിവ്യാ ആദിവംശാശ്ച ധീമതാം। കഥ്യന്തേ യേ പുരാഽസ്മാഭിഃ ശ്രുതപൂർവാഃ പിതുസ്തവ॥ 1-5-2 (902) തത്ര വംശമഹം പൂർവം ശ്രോതുമിച്ഛാമി ഭാർഗവം। കഥയസ്വ കഥാമേതാം കല്യാഃ സ്മഃ ശ്രവണേ തവ॥ 1-5-3 (903) സൌതിരുവാച। 1-5-4x (28) യദധീതം പുരാ സംയഗ്ദ്വിജശ്രേഷ്ഠൈർമഹാത്മഭിഃ। വൈശംപായനവിപ്രാഗ്ര്യൈസ്തൈശ്ചാപി കഥിതം യഥാ॥ 1-5-4 (904) യദധീതം ച പിത്രാ മേ സംയക്കൈവ തതോ മയാ। താവച്ഛൃണുഷ്വ യോ ദേവൈഃ സേന്ദ്രൈഃ സർഷിമരുദ്ഗണൈഃ॥ 1-5-5 (905) പൂജിതഃ പ്രവരോ വംശോ ഭാർഗവോ ഭൃഗുനന്ദന। ഇമം വംശമഹം പൂർവം ഭാർഗവം തേ മഹാമുനേ॥ 1-5-6 (906) നിഗദാമി യഥായുക്തം പുരാണാശ്രയസംയുതം। ഭൃഗുർമഹർഷിർഭഗവാൻബ്രഹ്മണാ വൈ സ്വയംഭുവാ॥ 1-5-7 (907) വരുണസ്യ ക്രതൌ ജാതഃ പാവകാദിതി നഃ ശ്രുതം। ഭൃഗോഃ സുദയിതഃ പുത്രശ്ച്യവനോ നാമ ഭാർഗവഃ॥ 1-5-8 (908) ച്യവനസ്യ ച ദായാദഃ പ്രമതിർനാമ ധാർമികഃ। പ്രമതേരപ്യഭൂത്പുത്രോ ഘൃതാച്യാം രുരുരിത്യുത॥ 1-5-9 (909) രുരോരപി സുതോ ജജ്ഞേ ശുനകോ വേദപാരഗഃ। പ്രമദ്വരായാം ധർമാത്മാ തവ പൂർവപിതാമഹഃ॥ 1-5-10 (910) തപസ്വീ ച യശസ്വീ ച ശ്രുതവാൻബ്രഹ്മവിത്തമഃ। ധാർമികഃ സത്യവാദീ ച നിയതോ നിയതാശനഃ॥ 1-5-11 (911) ശൌനക ഉവാച। 1-5-12x (29) സൂതപുത്ര യഥാ തസ്യ ഭാർഗവസ്യ മഹാത്മനഃ। ച്യവനത്വം പരിഖ്യാതം തൻമമാചക്ഷ്വ പൃച്ഛതഃ॥ 1-5-12 (912) സൌതിരുവാച। 1-5-13x (30) ഭൃഗോഃ സുദയിതാ ഭാര്യാ പുലോമേത്യഭിവിശ്രുതാ। തസ്യാം സമഭവദ്ഗർഭോ ഭൃഗുവീര്യസമുദ്ഭവഃ॥ 1-5-13 (913) തസ്മിൻഗർഭേഽഥ സംഭൂതേ പുലോമായാം ഭൃഗൂദ്വഹ। സമയേ സമശീലിന്യാം ധർമപത്ന്യാം യശസ്വിനഃ॥ 1-5-14 (914) അഭിഷേകായ നിഷ്ക്രാന്തേ ഭൃഗൌ ധർമഭൃതാം വരേ। ആശ്രമം തസ്യ രക്ഷോഽഥ പുലോമാഽഭ്യാജഗാമ ഹ॥ 1-5-15 (915) തം പ്രവിശ്യാശ്രമം ദൃഷ്ട്വാ ഭൃഗോർഭാര്യാമനിന്ദിതാം। ഹൃച്ഛയേന സമാവിഷ്ടോ വിചേതാഃ സമപദ്യത॥ 1-5-16 (916) അഭ്യാഗതം തു തദ്രക്ഷഃ പുലോമാ ചാരുദർശനാ। ന്യമന്ത്രയത വന്യേന ഫലമൂലാദിനാ തദാ॥ 1-5-17 (917) താം തു രക്ഷസ്തദാ ബ്രഹ്മൻഹൃച്ഛയേനാഭിപീഡിതം। ദൃഷ്ട്വാ ഹൃഷ്ടമഭൂദ്രാജഞ്ജിഹീർഷുസ്താമനിന്ദിതാം॥ 1-5-18 (918) ജാതമിത്യബ്രവീത്കാര്യം ജിഹീർഷുർമുദിതഃ ശുഭാം। സാ ഹി പൂർവം വൃതാ തേന പുലോംനാ തു ശുചിസ്മിതാ॥ 1-5-19 (919) താം തു പ്രാദാത്പിതാ പശ്ചാദ്ഭൃഗവേ ശാസ്ത്രവത്തദാ। തസ്യ തത്കിൽബിഷം നിത്യം ഹൃദി വർതതി ഭാർഗവ॥ 1-5-20 (920) ഇദമന്തരമിത്യേവം ഹർതും ചക്രേ മനസ്തദാ। അഥാഗ്നിശരണേഽപശ്യജ്ജ്വലന്തം ജാതവേദസം॥ 1-5-21 (921) തമപൃച്ഛത്തതോ രക്ഷഃ പാവകം ജ്വലിതം തദാ। ശംസ മേ കസ്യ ഭാര്യേയമഗ്നേ പൃച്ഛേ ഋതേന വൈ॥ 1-5-22 (922) മുഖം ത്വമസി ദേവാനാം വദ പാവക പൃച്ഛതേ। മയാ ഹീയം വൃതാ പൂർവം ഭാര്യാർഥേ വരവർണിനീ॥ 1-5-23 (923) പശ്ചാദിമാം പിതാ പ്രാദാദ്ഭൃഗവേഽനൃതകാരകഃ। സേയം യദി വരാരോഹാ ഭൃഗോർഭാര്യാ രഹോഗതാ॥ 1-5-24 (924) തഥാ സത്യം സമാഖ്യാഹി ജിഹീർഷാംയാശ്രമാദിമാം। സ മന്യുസ്തത്ര ഹൃദയം പ്രദഹന്നിവ തിഷ്ഠതി॥ 1-5-25 (925) മത്പൂർവഭാര്യാം യദിമാം ഭൃഗുരാപ സുമധ്യമാം। `അസംമതമിദം മേഽദ്യ ഹരിഷ്യാംയാശ്രമാദിമാം'॥ 1-5-26 (926) സൌതിരുവാച। 1-5-27x (31) ഏവം രക്ഷസ്തമാമന്ത്ര്യ ജ്വലിതം ജാതവേദസം। ശങ്കമാനം ഭൃഗോർഭാര്യാം പുനഃപുനരപൃച്ഛത॥ 1-5-27 (927) ത്വമഗ്നേ സർവഭൂതാനാമന്തശ്ചരസി നിത്യദാ। സാക്ഷിവത്പുണ്യപാപേഷു സത്യം ബ്രൂഹി കവേ വചഃ॥ 1-5-28 (928) മത്പൂർവഭാര്യാഽപഹൃതാ ഭൃഗുണാഽനൃതകാരിണാ। സേയം യദി തഥാ മേ ത്വം സത്യമാഖ്യാതുമർഹസി॥ 1-5-29 (929) ശ്രുത്വാ ത്വത്തോ ഭൃഗോർഭാര്യാം ഹരിഷ്യാംയാശ്രമാദിമാം। ജാതവേദഃ പശ്യതസ്തേ വദ സത്യാം ഗിരം മമ॥ 1-5-30 (930) സൌതിരുവാച। 1-5-31x (32) തസ്യൈതദ്വചനം ശ്രുത്വാ സപ്താർചിർദുഃഖിതോഽഭവത്। `സത്യം വദാമി യദി മേ ശാപഃ സ്യാദ്ബ്രഹ്മവിത്തമാത്॥ 1-5-31 (931) അസത്യം ചേദഹം ബ്രൂയാം പതിഷ്യേ നരകാന്ധ്രുവം।' ഭീതോഽനൃതാച്ച ശാപാച്ച ഭൃഗോരിത്യബ്രവീച്ഛനൈഃ॥ 1-5-32 (932) ത്വയാ വൃതാ പുലോമേയം പൂർവം ദാനവനന്ദന। കിം ത്വിയം വിധിനാ പൂർവം മന്ത്രവന്ന വൃതാ ത്വയാ॥ 1-5-33 (933) പിത്രാ തു ഭൃഗവേ ദത്താ പുലോമേയം യശസ്വിനീ। ദദാതി ന പിതാ തുഭ്യം വരലോഭാൻമഹായശാഃ॥ 1-5-34 (934) അഥേമാം വേദദൃഷ്ടേന കർമണാ വിധിപൂർവകം। ഭാര്യാമൃഷിർഭൃഗുഃ പ്രാപ മാം പുരസ്കൃത്യ ദാനവ॥ 1-5-35 (935) സേയമിത്യവഗച്ഛാമി നാനൃതം വക്തുമുത്സഹേ। നാനൃതം ഹി സദാ ലോകേ പൂജ്യതേ ദാനവോത്തമ॥ ॥ 1-5-36 (936) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പൌലോമപർവണി പഞ്ചമോഽധ്യായഃ॥ 5 ॥

1-6-0 (937) സൌതിരുവാച। 1-6-0x (33) അഗ്നേരഥ വചഃ ശ്രുത്വാ തദ്രക്ഷഃ പ്രജഹാര താം। ബ്രഹ്മന്വരാഹരൂപേണ മനോമാരുതരംഹസാ॥ 1-6-1 (938) തതഃ സ ഗർഭോ നിവസൻകുക്ഷൌ ഭൃഗുകുലോദ്വഹ। രോഷാൻമാതുശ്ച്യുതഃ കുക്ഷേശ്ച്യവനസ്തേന സോഽഭവത്॥ 1-6-2 (939) തം ദൃഷ്ട്വാ മാതുരുദരാച്ച്യുതമാദിത്യവർചസം। തദ്രക്ഷോ ഭസ്മസാദ്ഭൂതം പപാത പരിമുച്യ താം॥ 1-6-3 (940) സാ തമാദായ സുശ്രോണീ സസാര ഭൃഗുനന്ദനം। ച്യവനം ഭാർഗവം പുത്രം പുലോമാ ദുഃഖമൂർച്ഛിതാ॥ 1-6-4 (941) താം ദദർശ സ്വയം ബ്രഹ്മാ സർവലോകപിതാമഹഃ। രുദതീം ബാഷ്പപൂർണാക്ഷീം ഭൃഗോർഭാര്യാമനിന്ദിതാം॥ 1-6-5 (942) സാന്ത്വയാമാസ ഭഗവാന്വധൂം ബ്രഹ്മാ പിതാമഹഃ। അശ്രുബിന്ദൂദ്ഭവാ തസ്യാഃ പ്രാവർതത മഹാനദീ॥ 1-6-6 (943) ആവർതന്തീ സൃതിം തസ്യാ ഭൃഗോഃ പത്ന്യാസ്തപസ്വിനഃ। തസ്യാ മാർഗം സൃതവതീം ദൃഷ്ട്വാ തു സരിതം തദാ॥ 1-6-7 (944) നാമ തസ്യാസ്തദാ നദ്യാശ്ചക്രേ ലോകപിതാമഹഃ। വധൂസരേതി ഭഗവാംശ്ച്യവനസ്യാശ്രമം പ്രതി॥ 1-6-8 (945) സ ഏവം ച്യവനോ ജജ്ഞേ ഭൃഗോഃ പുത്രഃ പ്രതാപവാൻ। തം ദദർശ പിതാ തത്ര ച്യവനം താം ച ഭാമിനീം। സ പുലോമാം തതോ ഭാര്യാം പപ്രച്ഛ കുപിതോ ഭൃഗുഃ॥ 1-6-9 (946) ഭൃഗുരുവാച। 1-6-10x (34) കേനാസി രക്ഷസേ തസ്മൈ കഥിതാ ത്വം ജിഹീർഷവേ। ന ഹി ത്വാ വേദ തദ്രക്ഷോ മദ്ഭാര്യാം ചാരുഹാസിനീം॥ 1-6-10 (947) തത്ത്വമാഖ്യാഹി തം ഹ്യദ്യ ശപ്തുമിച്ഛാംയഹം രുഷാ। ബിഭേതി കോ ന ശാപാൻമേ കസ്യ ചായം വ്യതിക്രമഃ॥ 1-6-11 (948) പുലോമോവാച। 1-6-12x (35) അഗ്നിനാ ഭഗവംസ്തസ്മൈ രക്ഷസേഽഹം നിവേദിതാ। തതോ മാമനയദ്രക്ഷഃ ക്രോശന്തീം കുരരീമിവ॥ 1-6-12 (949) സാഽഹം തവ സുതസ്യാസ്യ തേജസാ പരിമോക്ഷിതാ। ഭസ്മീഭൂതം ച തദ്രക്ഷോ മാമുത്സൃജ്യ പപാത വൈ॥ 1-6-13 (950) സൌതിരുവാച। 1-6-14x (36) ഇതി ശ്രുത്വാ പുലോമായാ ഭൃഗുഃ പരമമന്യുമാൻ। ശശാപാഗ്നിമതിക്രുദ്ധഃ സർവഭക്ഷോ ഭവിഷ്യസി॥ ॥ 1-6-14 (951) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പൌലോമപർവണി ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ॥ 6 ॥

1-7-0 (952) സൌതിരുവാച। 1-7-0x (37) ശപ്തസ്തു ഭൃഗുണാ വഹ്നിഃ ക്രുദ്ധോ വാക്യമഥാബ്രവീത്। കിമിദം സാഹസം ബ്രഹ്മൻകൃതവാനസി മാം പ്രതി॥ 1-7-1 (953) ധർമേ പ്രയതമാനസ്യ സത്യം ച വദതഃ സമം। പൃഷ്ടോ യദബ്രവം സത്യം വ്യഭിചാരോഽത്ര കോ മമ॥ 1-7-2 (954) പൃഷ്ടോ ഹിസാക്ഷീയഃ സാക്ഷ്യം ജാനാനോഽപ്യന്യഥാ വദേത്। സ പൂർവാനാത്മനഃ സപ്ത കുലേ ഹന്യാത്തഥാഽപരാൻ॥ 1-7-3 (955) യശ്ച കാര്യാർഥതത്ത്വജ്ഞോ ജാനാനോഽപി ന ഭാഷതേ। സോഽപി തേനൈവ പാപേന ലിപ്യതേ നാത്ര സംശയഃ॥ 1-7-4 (956) ശക്തോഽഹമപി ശപ്തും ത്വാം മാന്യാസ്തു ബ്രാഹ്മണാ മമ। ജാനതോഽപി ച തേ ബ്രഹ്മൻകഥയിഷ്യേ നിബോധ തത്॥ 1-7-5 (957) യോഗേന ബഹുധാഽഽത്മാനം കൃത്വാ തിഷ്ഠാമി മൂർതിഷു। അഗ്നിഹോത്രേഷു സത്രേഷു ക്രിയാസു ച മഖേഷു ച॥ 1-7-6 (958) വേദോക്തേന വിധാനേന മയി യദ്ധൂയതേ ഹവിഃ। ദേവതാഃ പിതരശ്ചൈവ തേന തൃപ്താ ഭവന്തി വൈ॥ 1-7-7 (959) ആപോ ദേവഗണാഃ സർവേ ആപഃ പിതൃഗണാസ്തഥാ। ദർശശ്ച പൌർണമാസശ്ച ദേവാനാം പിതൃഭിഃ സഹ॥ 1-7-8 (960) ദേവതാഃ പിതരസ്തസ്മാത്പിതരശ്ചാപി ദേവതാഃ। ഏകീഭൂതാശ്ച ദൃശ്യന്തേ പൃഥക്ത്വേന ച പർവസു॥ 1-7-9 (961) ദേവതാഃ പിതരശ്ചൈവ ഭുഞ്ജതേ മയി യദ്ഭുതം। ദേവതാനാം പിതൄണാം ച മുഖമേതദഹം സ്മൃതം॥ 1-7-10 (962) അമാവാസ്യാം ഹി പിതരഃ പൌർണമാസ്യാം ഹി ദേവതാഃ। മൻമുഖേനൈവ ഹൂയന്തേ ഭുഞ്ജതേ ച ഹുതം ഹവിഃ॥ 1-7-11 (963) സർവഭക്ഷഃ കഥം ത്വേഷാം ഭവിഷ്യാമി മുഖം ത്വഹം। 1-7-12 (964) സൌതിരുവാച। ചിന്തയിത്വാ തതോ വഹ്നിശ്ചകേ സംഹാരമാത്മനഃ॥ 1-7-12x (38) ദ്വിജാനാമഗ്നിഹോത്രേഷു യജ്ഞസത്രക്രിയാസു ച। നിരോങ്കാരവഷട്കാരാഃ സ്വധാസ്വാഹാവിവർജിതാഃ॥ 1-7-13 (965) വിനാഽഗ്നിനാ പ്രജാഃ സർവാസ്തത ആസൻസുദുഃഖിതാഃ। അഥർഷയഃ സമുദ്വിഗ്നാ ദേവാൻ ഗത്വാബ്രുവന്വചഃ॥ 1-7-14 (966) അഗ്നിനാശാത്ക്രിയാഭ്രാംശാദ്ഭ്രാന്താ ലോകാസ്ത്രയോഽനഘാഃ। വിധധ്വമത്ര യത്കാര്യം ന സ്യാത്കാലാത്യയോ യഥാ॥ 1-7-15 (967) അഥർഷയശ്ച ദേവാശ്ച ബ്രഹ്മാണമുപഗംയ തു। അഗ്നേരാവേദയഞ്ശാപം ക്രിയാസംഹാരമേവ ച॥ 1-7-16 (968) ഭൃഗുണാ വൈ മഹാഭാഗ ശപ്തോഽഗ്നിഃ കാരണാന്തരേ। കഥം ദേവമുഖോ ഭൂത്വാ യജ്ഞഭാഗാഗ്രഭുക് തഥാ॥ 1-7-17 (969) ഹുതഭുക്സർവലോകേഷു സർവഭക്ഷത്വമേഷ്യതി। 1-7-18 (970) സൌതിരുവാച। ശ്രുത്വാ തു തദ്വചസ്തേഷാമഗ്നിമാഹൂയ വിശ്വകൃത്॥ 1-7-18x (39) ഉവാച വചനം ശ്ലക്ഷ്ണം ഭൂതഭാവനമവ്യയം। ലോകാനാമിഹ സർവേഷാം ത്വം കർതാ ചാന്ത ഏവ ച॥ 1-7-19 (971) ത്വം ധാരയസി ലോകാംസ്ത്രീൻക്രിയാണാം ച പ്രവർതകഃ। സ തഥാ കുരു ലോകേശ നോച്ഛിദ്യേരന്യഥാ ക്രിയാഃ॥ 1-7-20 (972) കസ്മാദേവം വിമൂഢസ്ത്വമീശ്വരഃ സൻ ഹുതാശേന। ത്വം പവിത്രം സദാ ലോകേ സർവഭൂതഗതിശ്ച ഹ॥ 1-7-21 (973) ന ത്വം സർവശരീരേണ സർവഭക്ഷത്വമേഷ്യസി। അപാനേ ഹ്യർചിഷോ യാസ്തേ സർവം ഭക്ഷ്യന്തി താഃ ശിഖിൻ॥ 1-7-22 (974) ക്രവ്യാദാ ച തനുര്യാ തേ സാ സർവം ഭക്ഷയിഷ്യതി। യഥാ സൂര്യാംശുഭിഃ സ്പൃഷ്ടം സർവം ശുചി വിഭാവ്യതേ॥ 1-7-23 (975) തഥാ ത്വദർചിർനിർദഗ്ധം സർവം ശുചി ഭവിഷ്യതി। ത്വമഗ്നേ പരമം തേജഃ സ്വപ്രഭാവാദ്വിനിർഗതം॥ 1-7-24 (976) സ്വതേജസൈവ തം ശാപം കുരു സത്യമൃഷേർവിഭോ। ദേവാനാം ചാത്മനോ ഭാഗം ഗൃഹാണ ത്വം മുഖേ ഹുതം॥ 1-7-25 (977) സൌതിരുവാച। 1-7-26x (40) ഏവമസ്ത്വിതി തം വഹ്നിഃ പ്രത്യുവാച പിതാമഹം। ജഗാമ ശാസനം കർതും ദേവസ്യ പരമേഷ്ഠിനഃ॥ 1-7-26 (978) ദേവർഷയശ്ച മുദിതാസ്തതോ ജഗ്മുര്യഥാഗതം। ഋഷയശ്ച യഥാ പൂർവം ക്രിയാഃ സർവാഃ പ്രചക്രിരേ॥ 1-7-27 (979) ദിവി ദേവാ മുമുദിരേ ഭൂതസംഘാശ്ച ലൌകികാഃ। അഗ്നിശ്ച പരമാം പ്രീതിമവാപ ഹതകൽമഷഃ॥ 1-7-28 (980) ഏവം സ ഭഗവാഞ്ഛാപം ലേഭേഽഗ്നിർഭൃഗുതഃ പുരാ। ഏവമേഷ പുരാ വൃത്ത ഹതിഹാസോഽഗ്നിശാപജഃ। പുലോംനശ്ച വിനാശോഽയം ച്യവനസ്യ ച സംഭവഃ॥ ॥ 1-7-29 (981) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പൌലോമപർവണി സപ്തമോഽധ്യായഃ॥ 7 ॥

1-8-0 (982) സൌതിരുവാച। 1-8-0x (41) സ ചാപി ച്യവനോ ബ്രഹ്മൻഭാർഗവോഽജനയത്സുതം। സുകന്യായാം മഹാത്മാനം പ്രമതിം ദീപ്തതേജസം॥ 1-8-1 (983) പ്രമതിസ്തു രുരും നാമ ഘൃതാച്യാം സമജീജനത്। രുരുഃ പ്രമദ്വരായാം തു ശുനകം സമജീജനം॥ 1-8-2 (984) ശുനകസ്തു മഹാസത്വഃ സർവഭാർഗവനന്ദനഃ। ജാതസ്തപസി തീവ്രേ ച സ്ഥിതഃ സ്ഥിരയശാസ്തതഃ॥ 1-8-3 (985) തസ്യ ബ്രഹ്മന്രുരോഃ സർവം ചരിതം ഭൂരിതേജസഃ। വിസ്തരേണ പ്രവക്ഷ്യാമി തച്ഛൃണു ത്വമശേഷതഃ॥ 1-8-4 (986) ഋഷിരാസീൻമഹാൻപൂർവം തപോവിദ്യാസമന്വിതഃ। സ്ഥൂലകേശ ഇതി ഖ്യാതഃ സർവഭൂതഹിതേ രതഃ॥ 1-8-5 (987) ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു മേനകായാം പ്രജജ്ഞിവാൻ। ഗന്ധർവരാജോ വിപ്രർഷേ വിശ്വാവസുരിതി സ്മൃതഃ॥ 1-8-6 (988) അപ്സരാ മേനകാ തസ്യ തം ഗർഭം ഭൃഗുനന്ദന। ഉത്സസർജ യഥാകാലം സ്ഥൂലകേശാശ്രമം പ്രതി॥ 1-8-7 (989) ഉത്സൃജ്യ ചൈവ തം ഗർഭം നദ്യാസ്തീരേ ജഗാമ സാ। അപ്സരാ മേനകാ ബ്രഹ്മന്നിർദയാ നിരപത്രപാ॥ 1-8-8 (990) കന്യാമമരഗർഭാഭാം ജ്വലന്തീമിവ ച ശ്രിയാ। താം ദദർശ സമുത്സൃഷ്ടാം നദീതീരേ മഹാനൃഷിഃ॥ 1-8-9 (991) സ്ഥൂലകേശഃ സ തേജസ്വീ വിജനേ ബന്ധുവർജിതാം। സ താം ദൃഷ്ട്വാ തദാ കന്യാം സ്ഥൂലകേശോ മഹാദ്വിജഃ॥ 1-8-10 (992) ജഗ്രാഹ ച മുനിശ്രേഷ്ഠഃ കൃപാവിഷ്ടഃ പുപോഷ ച। വവൃധേ സാ വരാരോഹാ തസ്യാശ്രമപദേ ശുഭേ॥ 1-8-11 (993) ജാതകാദ്യാഃ ക്രിയാശ്ചാസ്യാ വിധിപൂർവം യഥാക്രമം। സ്ഥൂലകേശോ മഹാഭാഗശ്ചകാര സുമഹാനൃഷിഃ॥ 1-8-12 (994) പ്രമദാഭ്യോ വരാ സാ തു സത്ത്വരൂപഗുണാന്വിതാ। തതഃ പ്രമദ്വരേത്യസ്യാ നാമ ചക്രേ മഹാനൃഷിഃ॥ 1-8-13 (995) താമാശ്രമപദേ തസ്യ രുരുർദൃഷ്ട്വാ പ്രമദ്വരാം। ബഭൂവ കില ധർമാത്മാ മദനോപഹതസ്തദാ॥ 1-8-14 (996) പിതരം സഖിഭിഃ സോഽഥ ശ്രാവയാമാസ ഭാർഗവം। പ്രമതിശ്ചാഭ്യയാചത്താം സ്ഥൂലകേശം യശസ്വിനം॥ 1-8-15 (997) തതഃ പ്രാദാത്പിതാ കന്യാം രുരവേ താം പ്രമദ്വരാം। വിവാഹം സ്ഥാപയിത്വാഗ്രേ നക്ഷത്രേ ഭഗദൈവതേ॥ 1-8-16 (998) തതഃ കതിപയാഹസ്യ വിവാഹേ സമുപസ്ഥിതേ। സഖീഭിഃ ക്രീഡതീ സാർധം സാ കന്യാവരവർണിനീ॥ 1-8-17 (999) നാപശ്യത്സംപ്രസുപ്തം വൈ ഭുജംഗം തിര്യഗായതം। പദാ ചൈനം സമാക്രാമൻമുമൂർഷുഃ കാലചോദിതാ॥ 1-8-18 (1000) സ തസ്യാഃ സംപ്രമത്തായാശ്ചോദിതഃ കാലധർമണാ। വിഷോപലിപ്താന്ദശനാൻഭൃശമംഗേ ന്യപാതയത്॥ 1-8-19 (1001) സാ ദഷ്ടാ തേന സർപേണ പപാത സഹസാ ഭുവി। വിവർണാ വിഗതശ്രീകാ ഭ്രഷ്ടാഭരണചേതനാ॥ 1-8-20 (1002) നിരാനന്ദകരീ തേഷാം ബന്ധൂനാം മുക്തമൂർധജാ। വ്യസുരപ്രേക്ഷണീയാ സാ പ്രേക്ഷണീയതമാഽഭവത്॥ 1-8-21 (1003) പ്രസുപ്തേവാഭവച്ചാപി ഭുവി സർപവിഷാർദിതാ। ഭൂയോ മനോഹരതരാ ബഭൂവ തനുമധ്യമാ॥ 1-8-22 (1004) ദദർശ താം പിതാ ചൈവ യേ ചൈവാന്യേ തപസ്വിനഃ। വിചേഷ്ടമാനാം പതിതാം ഭൂതലേ പദ്മവർചസം॥ 1-8-23 (1005) തതഃ സർവേ ദ്വിജതരാഃ സമാജഗ്മുഃ കൃപാന്വിതാഃ। സ്വസ്ത്യാത്രേയോ മഹാജാനുഃ കുശികഃ ശംഖമേഖലഃ॥ 1-8-24 (1006) ഉദ്ദാലകഃ കഠശ്ചൈവ ശ്വേതശ്ചൈവ മഹായശാഃ। ഭരദ്വാജഃ കൌണകൃത്സ്യ ആർഷ്ടിഷേണോഽഥ ഗൌതമഃ॥ 1-8-25 (1007) പ്രമതിഃ സഹ പുത്രേണ തഥാന്യേ വനവാസിനഃ। താം തേ കന്യാം വ്യസും ദൃഷ്ട്വാ ഭുജംഗസ്യ വിഷാർദിതാം॥ 1-8-26 (1008) രുരുദുഃ കൃപയാഽവിഷ്ടാ രുരുസ്ത്വാർതോ ബഹിര്യയൌ। തേ ച സർവേ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠാസ്തത്രൈവോപാവിശംസ്തദാ॥ ॥ 1-8-27 (1009) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പൌലോമപർവണി അഷ്ടമോഽധ്യായഃ॥ 8 ॥

1-9-0 (1010) സൌതിരുവാച। 1-9-0x (42) തേഷു തത്രോപവിഷ്ടേഷു ബ്രാഹ്മണേഷു മഹാത്മസു। രുരുശ്ചുക്രോശ ഗഹനം വനം ഗത്വാഽതിദുഃഖിതഃ॥ 1-9-1 (1011) ശോകേനാഭിഹതഃ സോഽഥ വിലപൻകരുണം ബഹു। അബ്രവീദ്വചനം ശോചൻപ്രിയാം സ്മൃത്വാ പ്രമദ്വരാം॥ 1-9-2 (1012) ശേതേ സാ ഭുവി തന്വംഗീ മമ ശോകവിവർധിനീ। `പ്രാണാനപഹരന്തീവ പൂർണചന്ദ്രനിഭാനനാ॥ 1-9-3 (1013) യദി പീനായതശ്രോണീ പദ്മപത്രനിഭേക്ഷണാ। മുമൂർഷുരപി മേ പ്രാണാനാദായാശു ഗമിഷ്യതി॥ 1-9-4 (1014) പിതൃമാതൃസഖീനാം ച ലുപ്തപിണ്ഡസ്യ തസ്യ മേ।' ബാന്ധവാനാം ച സർവേഷാം കിം നു ദുഃഖമതഃപരം॥ 1-9-5 (1015) യദി ദത്തം തപസ്തപ്തം ഗുരവോ വാ മയാ യദി। സംയഗാരാധിതാസ്തേന സഞ്ജീവതു മമ പ്രിയാ॥ 1-9-6 (1016) യഥാ ച ജൻമപ്രഭൃതി യതാത്മാഽഹം ധൃതവ്രതഃ। പ്രമദ്വരാ തഥാദ്യൈഷാ സമുത്തിഷ്ഠതു ഭാമിനീ॥ 1-9-7 (1017) [ഏവം ലാലപ്യതസ്തസ്യ ഭാര്യാർഥേ ദുഃഖിതസ്യ ച। ദേവദൂതസ്തദാഽഭ്യേത്യ വാക്യമാഹ രുരും വനേ॥] 1-9-8 (1018) `കൃഷ്ണേ വിഷ്ണൌ ഹൃഷീകേശേ ലോകേശേഽസുരവിദ്വിഷി। യദി മേ നിശ്ചലാ ഭക്തിർമമ ജീവതു സാ പ്രിയാ॥ 1-9-9 (1019) വിലപ്യമാനേ തു രുരൌ സർവേ ദേവാഃ കൃപാന്വിതാഃ। ദൂതം പ്രസ്ഥാപയാമാസുഃ സന്ദിശ്യാസ്യ ഹിതം വചഃ॥ 1-9-10 (1020) സ ദൂതസ്ത്വരിതോഽഭ്യേത്യ ദേവാനാം പ്രിയകൃച്ഛുചിഃ। ഉവാച ദേവവചനം രുരുമാഭാഷ്യ ദുഃഖിതം॥ 1-9-11 (1021) ദേവൈഃ സർവൈരഹം ബ്രഹ്മൻപ്രേഷിതോഽസ്മി തവാന്തികം। ത്വദ്ധിതം ത്വദ്ധിതൈരുക്തം ശൃണു വാക്യം ദ്വിജോത്തമ॥' 1-9-12 (1022) അഭിധത്സേ ഹ യദ്വാചാ രുരോ ദുഃഖാന്ന തൻമൃഷാ। ന തു മർത്യസ്യ ധർമാത്മന്നായുരസ്തി ഗതായുഷഃ॥ 1-9-13 (1023) ഗതായുരേഷാ കൃപണാ ഗന്ധർവാപ്സരസോഃ സുതാ। തസ്മാച്ഛോകേ മനസ്താത മാ കൃഥാസ്ത്വം കഥഞ്ചന॥ 1-9-14 (1024) ഉപായശ്ചാത്ര വിഹിതഃ പൂർവം ദേവൈർമഹാത്മഭിഃ। തം യദീച്ഛസി കർതും ത്വം പ്രാപ്സ്യസീഹ പ്രമദ്വരാം॥ 1-9-15 (1025) രുരുരുവാച। 1-9-16x (43) ക ഉപായഃ കൃതോ ദേവൈർബൂഹി തത്ത്വേന ഖേചര। കരിഷ്യേഽഹം തഥാ ശ്രുത്വാ ത്രാതുമർഹതി മാം ഭവാൻ॥ 1-9-16 (1026) ദേവേദൂത ഉവാച। 1-9-17x (44) ആയുഷോഽർധം പ്രയച്ഛ ത്വം കന്യായൈ ഭൃഗുനന്ദന। ഏവമുത്ഥാസ്യതി രുരോ തവ ഭാര്യാ പ്രയദ്വരാ॥ 1-9-17 (1027) രുരുരുവാച। 1-9-18x (45) ആയുഷോഽർധം പ്രയച്ഛാമി കന്യായൈ ഖേചരോത്തമ। ശൃംഗാരരൂപാഭരണാ സമുത്തിഷ്ഠതു മേ പ്രിയാ॥ 1-9-18 (1028) സൌതിരുവാച। 1-9-19x (46) തതോ ഗന്ധർവരാജശ്ച ദേവദൂതശ്ച സത്തമൌ। ധർമരാജമുപേത്യേദം വചനം പ്രത്യഭാഷതാം॥ 1-9-19 (1029) ധർമരാജായുഷോഽർധേന രുരോർഭാര്യാ പ്രമദ്വരാ। സമുത്തിഷ്ഠതു കല്യാണീ മൃതൈവം യദി മന്യസേ॥ 1-9-20 (1030) ധർമരാജ ഉവാച। 1-9-21x (47) പ്രമദ്വരാ രുരോർഭാര്യാ ദേവദൂത യദീച്ഛസി। ഉത്തിഷ്ഠത്വായുഷോഽർധേന രുരോരേവ സമന്വിതാ॥ 1-9-21 (1031) സൌതിരുവാച। 1-9-22x (48) ഏവമുക്തേ തതഃ കന്യാ സോദതിഷ്ഠത്പ്രമദ്വരാ। രുരോസ്തസ്യായുഷോഽർധേന സുപ്തേവ വരവർണിനീ॥ 1-9-22 (1032) ഏതദ്ദൃഷ്ടം ഭവിഷ്യേ ഹി രുരോരുത്തമതേജസഃ। ആയുഷോഽതിപ്രവൃദ്ധസ്യ ഭാര്യാർഥേഽർധമലുപ്യത॥ 1-9-23 (1033) തത ഇഷ്ടേഽഹനി തയോഃ പിതരൌ ചക്രതുർമുദാ। വിവാഹം തൌ ച രേമാതേ പരസ്പരഹിതൈഷിണൌ॥ 1-9-24 (1034) സ ലബ്ധ്വാ ദുർലഭാം ഭാര്യാം പദ്മകിഞ്ജൽകസുപ്രഭാം। വ്രതം ചക്രേ വിനാശായ ജിഹ്മഗാനാം ധൃതവ്രതഃ॥ 1-9-25 (1035) സ ദൃഷ്ട്വാ ജിഹ്മഗാൻസർവാംസ്തീവ്രകോപസമന്വിതഃ। അഭിഹന്തി യഥാസത്ത്വം ഗൃഹ്യ പ്രഹരണം സദാ॥ 1-9-26 (1036) സ കദാചിദ്വനം വിപ്രോ രുരുരഭ്യാഗമൻമഹത്। ശയാനം തത്ര ചാപശ്യഡ്ഡുണ്ഡുഭം വയസാന്വിതം॥ 1-9-27 (1037) തത ഉദ്യംയ ദംഡം സ കാലദണ്ഡോപമം തദാ। ജിഘാംസുഃ കുപിതോ വിപ്രസ്തമുവാചാഥ ഡുണ്ഡുഭഃ॥ 1-9-28 (1038) നാപരാധ്യാമി തേ കിഞ്ചിദഹമദ്യ തപോധന। സംരംഭാച്ച കിമർഥം മാമഭിഹംസി രുഷാന്വിതഃ॥ ॥ 1-9-29 (1039) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവാണി പൌലോമപർവണി നവമോഽധ്യായഃ॥ 9 ॥

1-10-0 (1040) രുരുരുവാച। 1-10-0x (49) മമ പ്രാണസമാ ഭാര്യാ ദഷ്ടാസീദ്ഭുജഗേന ഹ। തത്ര മേ സമയോ ഘോര ആത്മനോരഗ വൈ കൃതഃ॥ 1-10-1 (1041) ഭുജംഗം വൈ സദാ ഹന്യാം യം യം പശ്യേയമിത്യുത। തതോഽഹം ത്വാം ജിഘാംസാമി ജീവിതേനാദ്യ മോക്ഷ്യസേ॥ 1-10-2 (1042) ഡുണ്ഡുഭ ഉവാച। 1-10-3x (50) അന്യേ തേ ഭുജഗാ ബ്രഹ്മന്യേ ദശ്തീഹ മാനവാൻ। ഡുണ്ഡുഭാനഹിഗന്ധേന ന ത്വം ഹിംസിതുമർഹസി॥ 1-10-3 (1043) ഏകാനർഥാൻപൃഥഗ്ധർമാനേകദുഃഖാൻപൃഥക്സുഖാൻ। ഡുണ്ഡുഭാന്ധർമവിദ്ഭൂത്വാ ന ത്വം ഹിംസിതുമർഹസി॥ 1-10-4 (1044) സൌതിരുവാച। 1-10-5x (51) ഇതി ശ്രുത്വാ വചസ്തസ്യ ഡുണ്ഡുഭസ്യ രുരുസ്തദാ। നാവധീദ്ഭയസംവിഗ്നമൃഷിം മത്ത്വാഽഥ ഡുണ്ഡുഭം॥ 1-10-5 (1045) ഉവാച ചൈനം ഭഗവാന്രുരുഃ സംശമയന്നിവ। കേന ത്വം ഭുജഗ ബ്രൂഹി കോഽസീമാം വിക്രിയാം ഗതഃ॥ 1-10-6 (1046) ഡുണ്ഡുഭ ഉവാച। 1-10-7x (52) അഹം പുരാ രുരോ നാംനാ ഋഷിരാസം സഹസ്രപാത്। സോഽഹം ശാപേന വിപ്രസ്യ ഭുജഗത്വമുപാഗതഃ॥ 1-10-7 (1047) രുരുരുവാച। 1-10-8x (53) കിമർഥം ശപ്തവാൻകുദ്ധോ ദ്വിജസ്ത്വാം ഭുജഗോത്തമ। കിയന്തം ചൈവ കാലം തേ വപുരേതദ്ഭവിഷ്യസി॥ ॥ 1-10-8 (1048) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പൌലോമപർവണി ദശമോഽധ്യായഃ॥ 10 ॥

1-11-0 (1049) ഡുണ്ഡുഭ ഉവാച। 1-11-0x (54) സഖാ ബഭൂവ മേ പൂർവം ഖഗമോ നാമ വൈ ദ്വിജഃ। ഭൃശം സംശിതവാക്താത തപോബലസമന്വിതഃ॥ 1-11-1 (1050) സ മയാ ക്രീഡതാ ബാല്യേ കൃത്വാ താർണം ഭുജംഗമം। അഗ്നിഹോത്രേ പ്രസക്തസ്തു ഭീഷിതഃ പ്രമുമോഹ വൈ॥ 1-11-2 (1051) ലബ്ധ്വാ സ ച പുനഃ സഞ്ജ്ഞാം മാമുവാച തപോധനഃ। നർദഹന്നിവ കോപേന സത്യവാക്സംശിതവ്രതഃ॥ 1-11-3 (1052) യഥാവീര്യസ്ത്വയാ സർപഃ കൃതോഽയം മദ്ബിഭീഷയാ। തഥാവീര്യോ ഭുജംഗസ്ത്വം മമ ശാപാദ്ഭവിഷ്യസി॥ 1-11-4 (1053) തസ്യാഹം തപസോ വീര്യം ജാനന്നാസം തപോധന। ഭൃശമുദ്വിഗ്നഹൃദയസ്തമവോചമഹം തദാ॥ 1-11-5 (1054) പ്രണതഃ സംഭ്രമാച്ചൈവ പ്രാഞ്ജലിഃ പുരതഃ സ്ഥിതഃ। സഖേതി ഹസതേദം തേ നർമാർഥം വൈ കൃതം മയാ॥ 1-11-6 (1055) ക്ഷന്തുമർഹസി മേ ബ്രഹ്മഞ്ശാപോഽയം വിനിവർത്യതാം। സോഽഥ മാമബ്രവീദ്ദൃഷ്ട്വാ ഭൃശമുദ്വിഗ്നചേതസം॥ 1-11-7 (1056) മുഹുരുഷ്ണം വിനിഃശ്വസ്യ സുസംഭ്രാന്തസ്തപോധനഃ। നാനൃതം വൈ മയാ പ്രോക്തം ഭവിതേദം കഥഞ്ചന॥ 1-11-8 (1057) യത്തു വക്ഷ്യാമി തേ വാക്യം ശൃണു തൻമേ തപോധന। ശ്രുത്വാ ച ഹൃദി തേ വാക്യമിദമസ്തു സദാഽനഘ॥ 1-11-9 (1058) ഉത്പത്സ്യതി രുരുർനാമ പ്രമതേരാത്മജഃ ശുചിഃ। തം ദൃഷ്ട്വാ ശാപമോക്ഷസ്തേ ഭവിതാ നചിരാദിവ। `ഏവമുക്തസ്തു തേനാഹമുരഗത്വമവാപ്തവാൻ॥' 1-11-10 (1059) സ ത്വം രുരുരിതി ഖ്യാതഃ പ്രമതേരാത്മജോഽപി ച। സ്വരൂപം പ്രതിപദ്യാഹമദ്യ വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതം॥ 1-11-11 (1060) സൌതിരുവാച। 1-11-12x (55) സ ഡൌണ്ഡുഭം പരിത്യജ്യ രൂപം വിപ്രർഷഭസ്തദാ। സ്വരൂപം ഭാസ്വരം ഭൂയഃ പ്രതിപേദേ മഹായശാഃ॥ 1-11-12 (1061) ഇദം ചോവാച വചനം രുരുമപ്രതിമൌജസം। അഹിംസാ പരമോ ധർമഃ സർവപ്രാണഭൃതാം വര॥ 1-11-13 (1062) തസ്മാത്പ്രാണഭൃതഃ സർവാന്ന ഹിംസ്യാദ്ബ്രാഹ്മണഃ ക്വചിത്। ബ്രാഹ്മണഃ സൌംയ ഏവേഹ ഭവതീതി പരാ ശ്രുതിഃ॥ 1-11-14 (1063) വേദവേദാംഗവിന്നാമ സർവഭൂതാഭയപ്രദഃ। അഹിംസാ സത്യവചനം ക്ഷമാ ചേതി വിനിശ്ചിതം॥ 1-11-15 (1064) ബ്രാഹ്മണസ്യ പരോ ധർമോ വേദാനാം ധാരണാപി ച। ക്ഷത്രിയസ്യ ഹി യോ ധർമഃ സ നേഹേഷ്യേത വൈ തവ॥ 1-11-16 (1065) ദണ്ഡധാരണമുഗ്രത്വം പ്രജാനാം പരിപാലനം। തദിദം ക്ഷത്രിയസ്യാസീത്കർമ വൈ ശൃണു മേ രുരോ॥ 1-11-17 (1066) ജനമേജയസ്യ യജ്ഞേഽസ്മിൻസർപാണാം ഹിംസനം പുരാ। പരിത്രാണം ച ഭീതാനാം സർപാണാം ബ്രാഹ്മണാദപി॥ 1-11-18 (1067) തപോവീര്യബലോപേതാദ്വേദവേദാംഗപാരഗാത്। ആസ്തീകാദ്ദ്വിജമുഖ്യാദ്വൈ സർപസത്രേ ദ്വിജോത്തമ॥ ॥ 1-11-19 (1068) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പൌലോമപർവണി ഏകാദശോഽധ്യായഃ॥ 11 ॥

1-12-0 (1069) രുരുരുവാച। 1-12-0x (56) കഥം ഹിംസിതവാൻസർപാൻസ രാജാ ജനമേജയഃ। സർപാ വാ ഹിംസിതാസ്തത്ര കിമർഥം ദ്വിജസത്തമ॥ 1-12-1 (1070) കിമർഥം മോക്ഷിതാശ്ചൈവ പന്നഗാസ്തേന ധീമതാ। ആസ്തീകേന ദ്വിജശ്രേഷ്ഠ ശ്രോതുമിച്ഛാംയശേഷതഃ॥ 1-12-2 (1071) ഋഷിരുവാച। 1-12-3x (57) ശ്രോഷ്യസി ത്വം രുരോ സർവമാസ്തീകചരിതം മഹത്। ബ്രാഹ്മണാനാം കഥയതാം ത്വരാവാൻഗമനേ ഹ്യഹം॥ 1-12-3 (1072) സൌതിരുവാച। 1-12-4x (58) `ഇത്യുക്ത്വാന്തർഹിതേ യോഗാത്തസ്മിന്നൃഷിവരേ പ്രഭൌ। സംഭ്രമാവിഷ്ടഹൃദയോ രുരുർമേനേ തദദ്ഭുതം॥' 1-12-4 (1073) ബലം പരമമാസ്ഥായ പര്യധാവത്സമന്തതഃ। തമൃഷിം നഷ്ടമന്വിച്ഛൻസംശ്രാന്തോ ന്യപതദ്ഭുവി॥ 1-12-5 (1074) സ മോഹേ പരമം ഗത്വാ നഷ്ടസഞ്ജ്ഞ ഇവാഭവത്। തദൃഷേർവചനം തഥ്യം ചിന്തയാനഃ പുനഃപുനഃ॥ 1-12-6 (1075) ലബ്ധസഞ്ജ്ഞോ രുരുശ്ചായാത്തദാചഖ്യൌ പിതുസ്തദാ। `പിത്രേ തു സർവമാഖ്യായ ഡുണ്ഡുഭസ്യ വചോഽർഥവത്॥ 1-12-7 (1076) അപൃച്ഛത്പിതരം ഭൂയഃ സോസ്തീകസ്യ വചസ്തദാ। ആഖ്യാപയത്തദാഽഽഖ്യാനം ഡുണ്ഡുഭേനാഥ കീർതിതം॥ 1-12-8 (1077) തത്കീർത്യമാനം ഭഗവഞ്ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വതഃ।' പിതാ ചാസ്യ തദാഖ്യാനം പൃഷ്ടഃ സർവം ന്യവേദയത്॥ ॥ 1-12-9 (1078) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പൌലോമപർവണി ദ്വാദശോഽധ്യായഃ॥ 12 ॥ ॥ സമാപ്തം പൌലോമപർവ ॥

1-13-0 (1079) ശൌനക ഉവാച। 1-13-0x (59) കിമർഥം രാജശാർദൂലഃ സ രാജാ ജനമേജയഃ। സർപസത്രേണ സർപാണാം ഗതോഽന്തം തദ്വദസ്വ മേ॥ 1-13-1 (1080) നിഖിലേന യഥാതത്ത്വം സൌതേ സർവമശേഷതഃ। ആസ്തീകശ്ച ദ്വിജശ്രേഷ്ഠഃ കിമർഥം ജപതാം വരഃ॥ 1-13-2 (1081) മോക്ഷയാമാസ ഭുജഗാൻപ്രദീപ്താദ്വസുരേതസഃ। കസ്യ പുത്രഃ സ രാജാസീത്സർപസത്രം യ ആഹരത്॥ 1-13-3 (1082) സ ച ദ്വിജാതിപ്രവരഃ കസ്യ പുത്രോഽഭിധത്സ്വ മേ। 1-13-4 (1083) സൌതിരുവാച। മഹദാക്യാനമാസ്തീകം യഥൈതത്പ്രോച്യതേ ദ്വിജ॥ 1-13-4x (60) സർവമേതദശേഷേണ ശൃണു മേ വദതാം വര। 1-13-5 (1084) ശൌനക ഉവാച। ശ്രോതുമിച്ഛാംയശേഷേണ കഥാമേതാം മനോരമാം॥ 1-13-5x (61) ആസ്തീകസ്യ പുരാണർഷേർബ്രാഹ്മണസ്യ യശസ്വിനഃ। 1-13-6 (1085) സൌതിരുവാച। ഇതിഹാസമിമം വിപ്രാഃ പുരാണം പരിചക്ഷതേ॥ 1-13-6x (62) കൃഷ്ണദ്വൈപായനപ്രോക്തം നൈമിഷാരണ്യവാസിഷു। പൂർവം പ്രചോദിതഃ സൂതഃ പിതാ മേ ലോമഹർഷണഃ॥ 1-13-7 (1086) ശിഷ്യോ വ്യാസസ്യ മേധാവീ ബ്രാഹ്മണേഷ്വിദമുക്തവാൻ। തസ്മാദഹമുപശ്രുത്യ പ്രവക്ഷ്യാമി യഥാതഥം॥ 1-13-8 (1087) ഇദമാസ്തീകമാഖ്യാനം തുഭ്യം ശൌനക പൃച്ഛതേ। കഥയിഷ്യാംയശേഷേണ സർവപാപപ്രണാശനം॥ 1-13-9 (1088) ആസ്തീകസ്യ പിതാ ഹ്യാസീത്പ്രജാപതിസമഃ പ്രഭുഃ। ബ്രഹ്മചാരീ യതാഹാരസ്തപസ്യുഗ്രേ രതഃ സദാ॥ 1-13-10 (1089) ജരത്കാരുരിതി ഖ്യാത ഊർധ്വരേതാ മഹാതപാഃ। യായാവരാണാം പ്രവരോ ധർമജ്ഞഃ സംശിതവ്രതഃ॥ 1-13-11 (1090) സ കദാചിൻമഹാഭാഗസ്തപോബലസമന്വിതഃ। ചചാര പൃഥിവീം സർവാം യത്രസായംഗൃഹോ മുനിഃ॥ 1-13-12 (1091) തീർഥേഷു ച സമാപ്ലാവം കുർവന്നടതി സർവശഃ। ചരന്ദീക്ഷാം മഹാതേജാ ദുശ്ചരാമകൃതാത്മഭിഃ॥ 1-13-13 (1092) വായുഭക്ഷോ നിരാഹാരഃ ശുഷ്യന്നനിമിഷോ മുനിഃ। ഇതസ്തതഃ പരിചരന്ദീപ്തപാവകസപ്രഭഃ॥ 1-13-14 (1093) അടമാനഃ കദാചിത്സ്വാൻസ ദദർശ പിതാമഹാൻ। ലംബമാനാൻമഹാഗർതേ പാദൈരൂർധ്വൈരവാങ്മുഖാൻ॥ 1-13-15 (1094) താനബ്രവീത്സ ദൃഷ്ട്വൈ ജരത്കാരുഃ പിതാമഹാൻ। കേ ഭവന്തോഽവലംബന്തേ ഗർതേ ഹ്യസ്മിന്നധോമുഖാഃ॥ 1-13-16 (1095) വീരണസ്തംഭകേ ലഗ്നാഃ സർവതഃ പരിഭക്ഷിതേ। മൂഷകേന നിഗൂഢേന ഗർതേഽസ്മിന്നിത്യവാസിനാ॥ 1-13-17 (1096) പിതര ഊചുഃ। 1-13-18x (63) യായാവരാ നാമ വയമൃഷയഃ സംശിതവ്രതാഃ। സന്താനപ്രക്ഷയാദ്ബ്രഹ്മന്നധോ ഗച്ഛാമ മേദിനീം॥ 1-13-18 (1097) അസ്മാകം സന്തതിസ്ത്വേകോ ജരത്കാരുരിതി സ്മൃതഃ। മന്ദഭാഗ്യോഽൽപഭാഗ്യാനാം തപ ഏകം സമാസ്ഥിതഃ॥ 1-13-19 (1098) ന സ പുത്രാഞ്ജനയിതും ദാരാൻമൂഢശ്ചികീർഷതി। തേന ലംബാമഹേ ഗർതേ സന്താനസ്യ ക്ഷയാദിഹ॥ 1-13-20 (1099) അനാഥാസ്തേന നാഥേന യഥാ ദുഷ്കൃതിനസ്തഥാ। `യേഷാം തു സന്തതിർനാസ്തി മർത്യലോകേ സുഖാവഹാ॥ 1-13-21 (1100) ന തേ ലഭന്തേ വസതിം സ്വർഗേ പുണ്യകൃതോഽപി ഹി।' കസ്ത്വം ബന്ധുരിവാസ്മാകമനുശോചസി സത്തമ॥ 1-13-22 (1101) ജ്ഞാതുമിച്ഛാമഹേ ബ്രഹ്മൻകോ ഭവാനിഹ നഃ സ്ഥിതഃ। കിമർഥം ചൈവ നഃ ശോച്യാനനുശോചസി സത്തമ॥ 1-13-23 (1102) ജരത്കാരുരുവാച। 1-13-24x (64) മമ പൂർവേ ഭവന്തോ വൈ പിതരഃ സപിതാമഹാഃ। ബ്രൂത കിം കരവാണ്യദ്യ ജരത്കാരുരഹം സ്വയം॥ 1-13-24 (1103) പിതര ഊചുഃ। 1-13-25x (65) യതസ്വ യത്നവാംസ്താത സന്താനായ കുലസ്യ നഃ। ആത്മനോഽർഥേഽസ്മദർഥേ ച ധർമ ഇത്യേവ വാ വിഭോ॥ 1-13-25 (1104) ന ഹി ധർമഫലൈസ്താത ന തപോഽഭിഃ സുസഞ്ചിതൈഃ। താം ഗതിം പ്രാപ്നുവന്തീഹ പുത്രിണോ യാം വ്രജന്തി വൈ॥ 1-13-26 (1105) തദ്ദാരഗ്രഹണേ യത്നം സന്തത്യാം ച മനഃ കുരു। പുത്രകാസ്മന്നിയോഗാത്ത്വമേതന്നഃ പരമം ഹിതം॥ 1-13-27 (1106) ജരത്കാരുരുവാച। 1-13-28x (66) ന ദാരാന്വൈ കരിഷ്യേഽഹം ന ധനം ജീവിതാർഥതഃ। ഭവതാം തു ഹിതാർഥായ കരിഷ്യേ ദാരസംഗ്രഹം॥ 1-13-28 (1107) സമയേന ച കർതാഽഹമനേന വിധിപൂർവകം। തഥാ യദ്യുപലപ്സ്യാമി കരിഷ്യേ നാന്യഥാ ഹ്യഹം॥ 1-13-29 (1108) സനാംനീ യാ ഭവിത്രീ മേ ദിത്സിതാ ചൈവ ബന്ധുഭിഃ। ഭൈക്ഷ്യവത്താമഹം കന്യാമുപയംസ്യേ വിധാനതഃ॥ 1-13-30 (1109) ദരിദ്രായ ഹി മേ ഭാര്യാം കോ ദാസ്യതി വിശേഷതഃ। പ്രതിഗ്രഹീഷ്യേ ഭിക്ഷാം തു യദി കശ്ചിത്പ്രദാസ്യതി॥ 1-13-31 (1110) ഏവം ദാരക്രിയാഹേതോഃ പ്രയതിഷ്യേ പിതാമഹാഃ। അനേന വിധിനാ ശശ്വന്ന കരിഷ്യേഽഹമന്യഥാ॥ 1-13-32 (1111) തത്ര ചോത്പത്സ്യതേ ജന്തുർഭവതാം താരണായ വൈ। ശാശ്വതം സ്ഥാനമാസാദ്യ മോദന്താം പിതരോ മമ॥ ॥ 1-13-33 (1112) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ത്രയോദശോഽധ്യായഃ॥ 13 ॥

1-14-0 (1113) സൌതിരുവാച। 1-14-0x (67) തതോ നിവേശായ തദാ സ വിപ്രഃ സംശിതവ്രതഃ। മഹീം ചചാര ദാരാർഥീ ന ച ദാരാനവിന്ദത॥ 1-14-1 (1114) സ കദാചിദ്വനം ഗത്വാ വിപ്രഃ പിതൃവചഃ സ്മരൻ। ചുക്രോശ കന്യാഭിക്ഷാർഥീ തിസ്രോ വാചഃ ശനൈരിവ॥ 1-14-2 (1115) തം വാസുകിഃ പ്രത്യഗൃഹ്ണാദുദ്യംയ ഭഗിനീം തദാ। ന സ താം പ്രതിജഗ്രാഹ ന സനാംനീതി ചിന്തയൻ॥ 1-14-3 (1116) സനാംനീം ചോദ്യതാം ഭാര്യാം ഗൃഹ്ണീയാമിതി തസ്യ ഹി। മനോ നിവിഷ്ടമഭവജ്ജരത്കാരോർമഹാത്മനഃ॥ 1-14-4 (1117) തമുവാച മഹാപ്രാജ്ഞോ ജരത്കാരുർമഹാതപാഃ। കിംനാംനീ ഭഗിനീയം തേ ബ്രൂഹി സത്യം ഭുജംഗമ॥ 1-14-5 (1118) വാസുകിരുവാച। 1-14-6x (68) ജരത്കാരോ ജരത്കാരുഃ സ്വസേയമനുജാ മമ। പ്രതിഗൃഹ്ണീഷ്വ ഭാര്യാർഥേ മയാ ദത്താം സുമധ്യമാം। ത്വദർഥം രക്ഷിതാ പൂർവം പ്രതീച്ഛേമാം ദ്വിജോത്തമ॥ 1-14-6 (1119) സൌതിരുവാച। 1-14-7x (69) ഏവമുക്ത്വാ തതഃ പ്രാദാദ്ഭാര്യാർഥേ വരവർണിനീം। സ ച താം പ്രതിജഗ്രാഹ വിധിദൃഷ്ടേന കർമണാ॥ ॥ 1-14-7 (1120) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ചതുർദശോഽധ്യായഃ॥ 14 ॥

1-15-0 (1121) സൌതിരുവാച। 1-15-0x (70) മാത്രാ ഹി ഭുജഗാഃ ശപ്താഃ പൂർവം ബ്രഹ്മവിദാം വര। ജനമേജയസ്യ വോ യജ്ഞേ ധക്ഷ്യത്യനിലസാരഥിഃ॥ 1-15-1 (1122) തസ്യ ശാപസ്യ ശാന്ത്യർഥം പ്രദദൌ പന്നഗോത്തമഃ। സ്വസാരമൃഷയേ തസ്മൈ സുവ്രതായ മഹാത്മനേ॥ 1-15-2 (1123) സ ച താം പ്രതിജഗ്രാഹ വിധിദൃഷ്ടേന കർമണാ। ആസ്തീകോ നാമ പുത്രശ്ച തസ്യാം ജജ്ഞേ മഹാമനാഃ॥ 1-15-3 (1124) തപസ്വീ ച മഹാത്മാ ച വേദവേദാംഗപാരഗഃ। സമഃ സർവസ്യ ലോകസ്യ പിതൃമാതൃഭയാപഹഃ॥ 1-15-4 (1125) അഥ ദീർഘസ്യ കാലസ്യ പാണ്ഡവേയോ നരാധിപഃ। ആജഹാര മഹായജ്ഞം സർപസത്രമിതി ശ്രുതിഃ॥ 1-15-5 (1126) തസ്മിൻപ്രവൃത്തേ സത്രേ തു സർപാണാമന്തകായ വൈ। മോചയാമാസ താഞ്ശാപാദാസ്തീകഃ സുമഹാതപാഃ॥ 1-15-6 (1127) ഭ്രാതൄംശ്ച മാതുലാംശ്ചൈവ തഥൈവാന്യാൻസ പന്നഗാൻ। പിതൄംശ്ച താരയാമാസ സന്തത്യാ തപസാ തഥാ॥ 1-15-7 (1128) വ്രതൈശ്ച വിവിധൈർബ്രഹ്മൻസ്വാധ്യായൈശ്ചാനൃണോഽഭവത്। ദേവാംശ്ച തർപയാമാസ യജ്ഞൈർവിവിധദക്ഷിണൈഃ॥ 1-15-8 (1129) ഋഷീംശ്ച ബ്രഹ്മചര്യേമ സന്തത്യാ ച പിതാമഹാൻ। അപഹൃത്യ ഗുരം ഭാരം പിതൄണാം സംശിതവ്രതഃ॥ 1-15-9 (1130) ജരത്കാരുർഗതഃ സ്വർഗം സഹിതഃ സ്വൈഃ പിതാമഹൈഃ। ആസ്തീകം ച സുതം പ്രാപ്യ ധർമം ചാനുത്തമം മുനിഃ॥ 1-15-10 (1131) ജരത്കാരുഃ സുമഹതാ കാലേന സ്വർഗമേയിവാൻ। ഏതദാഖ്യാനമാസ്തീകം യഥാവത്കഥിതം മയാ। പ്രബ്രൂഹി ഭൃഗുശാർദൂല കിമന്യത്കഥയാമി തേ॥ ॥ 1-15-11 (1132) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ॥ 15 ॥

1-16-0 (1133) ശൌനക ഉവാച। 1-16-0x (71) സൌതേ ത്വം കഥയസ്വേമാം വിസ്തരേണ കഥാം പുനഃ। ആസ്തീകസ്യ കവേഃസാധോഃ ശുശ്രൂഷാ പരമാ ഹിനഃ॥ 1-16-1 (1134) മധുരം കഥ്യതേ സൌംയ ശ്ലക്ഷ്ണാക്ഷരപദം ത്വയാ। പ്രീയാമഹേ ഭൃശം താത പിതേവേദം പ്രഭാഷസേ॥ 1-16-2 (1135) അസ്മച്ഛുശ്രൂഷണേ നിത്യം പിതാ ഹി നിരതസ്തവ। ആചഷ്ടൈതദ്യഥാഽഽക്യാനം പിതാ തേത്വം തഥാ വദ॥ 1-16-3 (1136) സൌതിരുവാച। 1-16-4x (72) ആയുഷ്മന്നിദമാഖ്യാനമാസ്തീകം കഥയാമി തേ। യഥാശ്രുതം കഥയതഃ സകാശാദ്വൈ പിതുർമയാ॥ 1-16-4 (1137) പുരാ ദേവയുഗേ ബ്രഹ്മൻപ്രജാപതിസുതേ ശുഭേ। ആസ്താം ഭഗിന്യൌ രൂപേണ സമുപേതേഽദ്ഭുതേഽനഘ॥ 1-16-5 (1138) തേ ഭാര്യേ കശ്യപസ്യാസ്താം കദ്രൂശ്ച വിനതാ ച ഹ। പ്രാദാത്താഭ്യാം വരം പ്രീതഃ പ്രജാപതിസമഃ പതിഃ॥ 1-16-6 (1139) കശ്യപോ ധർമപത്നീഭ്യാം മുദാ പരമയാ യുതഃ। വരാതിസർഗം ശ്രുത്വൈവം കശ്യപാദുത്തമം ച തേ॥ 1-16-7 (1140) ഹർഷാദപ്രതിമാം പ്രീതിം പ്രാപതുഃ സ്മ വരസ്ത്രിയൌ। വവ്രേ കദ്രൂഃ സുതാന്നാഗാൻസഹസ്രം തുല്യവർചസഃ॥ 1-16-8 (1141) ദ്വൌ പുത്രൌ വിനതാ വവ്രേ കദ്രൂപുത്രാധികൌ ബലേ। തേജസാ വപുഷാ ചൈവ വിക്രമേണാധികൌ ച തൌ॥ 1-16-9 (1142) തസ്യൈ ഭർതാ വരം പ്രാദാദീദൃസൌ തേ ഭവിഷ്യതഃ। ഏവമസ്ത്വിതി തം ചാഹ കശ്യപം വിനതാ തദാ॥ 1-16-10 (1143) യഥാവത്പ്രാർഥിതം ലബ്ധ്വാ വരം തുഷ്ടാഭവത്തദാ। കൃതകൃത്യാ തു വിനതാ ലബ്ധ്വാ വീര്യാധികൌ സുതൌ॥ 1-16-11 (1144) കദ്രൂശ്ച ലബ്ധ്വാ പുത്രാണാം സഹസ്രം തുല്യവർചസാം। ധാര്യൌ പ്രയത്നതോ ഗർഭാവിത്യുക്ത്വാ സ മഹാതപാഃ॥ 1-16-12 (1145) തേ ഭാര്യേ വരസന്തുഷ്ടേ കശ്യപോ വനമാവിശത്। 1-16-13 (1146) സൌതുരിവാച। കാലേന മഹതാ കദ്രൂരണ്ഡാനാം ദശതീർദശ॥ 1-16-13x (73) ജനയാമാസ വിപ്രേന്ദ്ര ദ്വേ ചാണ്ഡേ വിനതാ തദാ। തയോരണ്ഡാനി നിദധുഃ പ്രഹൃഷ്ടാഃ പരിചാരികാഃ॥ 1-16-14 (1147) സോപസ്വേദേഷു ഭാണ്ഡേഷു പഞ്ചവർഷശതാനി ച। തതഃ പഞ്ചശതേ കാലേ കദ്രൂപുത്രാ വിനിഃസൃതാഃ॥ 1-16-15 (1148) അണ്ഡാഭ്യാം വിനതായാസ്തു മിഥുനം ന വ്യദൃശ്യത। തതഃ പുത്രാർഥിനീ ദേവീ വ്രീഡിതാ ച തപസ്വിനീ॥ 1-16-16 (1149) അണ്ഡം ബിഭേദ വിനതാ തത്ര പുത്രമപശ്യത। പൂർവാർധകായസംപന്നമിതരേണാപ്രകാശതാ॥ 1-16-17 (1150) സ പുത്രഃ ക്രോധസംരബ്ധഃ ശശാപൈനാമിതി ശ്രുതിഃ। യോഽഹമേവം കൃതോ മാതസ്ത്വയാ ലോഭപരീതയാ॥ 1-16-18 (1151) ശരീരേണാസമഗ്രേണ തസ്മാദ്ദാസീ ഭവിഷ്യസി। പഞ്ച വർഷശതാന്യസ്യാ യയാ വിസ്പർധസേ സഹ॥ 1-16-19 (1152) ഏഷ ച ത്വാം സുതോ മാതർദാസീത്വാൻമോചയിഷ്യതി। യദ്യേനമപി മാതസ്ത്വം മാമിവാണ്ഡവിഭേദനാത്॥ 1-16-20 (1153) ന കരിഷ്യസ്യനംഗം വാ വ്യംഗം വാപി തപസ്വിനം। പ്രതിപാലയിതവ്യസ്തേ ജൻമകാലോഽസ്യ ധീരയാ॥ 1-16-21 (1154) വിശിഷ്ടം ബലമീപ്സന്ത്യാ പഞ്ചവർഷശതാത്പരഃ। ഏവം ശപ്ത്വാ തതഃ പുത്രോ വിനതാമന്തരിക്ഷഗഃ॥ 1-16-22 (1155) അരുണോഽദൃശ്യത ബ്രഹ്മൻപ്രഭാതസമയേ തദാ। `ഉദ്യന്നഥ സഹസ്രാംശുർദൃഷ്ട്വാ തമരുണം പ്രഭുഃ॥ 1-16-23 (1156) സ്വതേജസാ പ്രജ്വലന്തമാത്മനഃ സമതേജസം। സാരഥ്യേ കൽപയാമാസ പ്രീയമാണസ്തമോനുദഃ॥ 1-16-24 (1157) സോഽപി തം രഥമാരുഹ്യ ഭാനോരമിതതേജസഃ। സർവലോകപ്രദീപസ്യ ഹ്യമരോഽപ്യരുണോഽഭവത്॥' 1-16-25 (1158) ഗരുഡോഽപി യഥാകാലം ജജ്ഞേ പന്നഗഭോജനഃ। സ ജാതമാത്രോ വിനതാം പരിത്യജ്യ ഖമാവിശത്॥ 1-16-26 (1159) ആദാസ്യന്നാത്മനോ ഭോജ്യമന്നം വിഹിതമസ്യ യത്। വിധാത്രാ ഭൃഗുശാർദൂല ക്ഷുധിതഃ പതഗേശ്വരഃ॥ ॥ 1-16-27 (1160) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവാണി ആസ്തീകപർവണി ഷോഡശോഽധ്യായഃ॥ 16 ॥

1-17-0 (1161) സൌതിരുവാച। 1-17-0x (74) ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു ഭഗിന്യൌ തേ തപോധന। അപശ്യതാം സമായാന്തമുച്ചൈഃ ശ്രവസമന്തികാത്॥ 1-17-1 (1162) യം തു ദേവഗണാഃ സർവേ ഹൃഷ്ടരൂപമപൂജയൻ। മഥ്യമാനേഽമൃതേ ജാതമശ്വരത്നമനുത്തമം॥ 1-17-2 (1163) അമോഘബലമശ്വാനാമുത്തമം ജവിനാം വരം। ശ്രീമന്തമജരം ദിവ്യം സർവലക്ഷണപൂജിതം॥ 1-17-3 (1164) ശൌനക ഉവാച। 1-17-4x (75) കഥം തദമൃതം ദേവൈർമഥിതം ക്വ ച ശംസ മേ। `കാരണം ചാത്ര മഥനേ സഞ്ജാതമമൃതാത്പരം॥' യത്ര ജജ്ഞേ മഹാവീര്യഃ സോഽശ്വരാജോ മഹാദ്യുതിഃ॥ 1-17-4 (1165) സൌതിരുവാച। 1-17-5x (76) ജ്വലന്തമചലം മേരും തേജോരാശിമനുത്തമം। ആക്ഷിപന്തം പ്രഭാം ഭാനോഃ സ്വശൃംഗൈഃ കാഞ്ചനോജ്ജ്വലൈഃ॥ 1-17-5 (1166) കനകാഭരണം ചിത്രം ദേവഗന്ധർവസേവിതം। അപ്രമേയമനാധൃഷ്യമധർമബഹുലൈർജനൈഃ॥ 1-17-6 (1167) വ്യാലൈരാവാരിതം ഘോരൈർദിവ്യൌഷധിവിദീപിതം। നാകമാവൃത്യ തിഷ്ഠന്തമുച്ഛ്രയേണ മഹാഗിരിം॥ 1-17-7 (1168) അഗംയം മനസാപ്യന്യൈർനദീവൃക്ഷസമന്വിതം। നാനാപതഗസംഘൈശ്ച നാദിതം സുമനോഹരൈഃ॥ 1-17-8 (1169) തസ്യ ശൃംഗമുപാരുഹ്യ ബഹുരത്നാചിതം ശുഭം। അനന്തകൽപമദ്വന്ദ്വം സുരാഃ സർവേ മഹൌജസഃ॥ 1-17-9 (1170) തേ മന്ത്രയിതുമാരബ്ധാസ്തത്രാസീനാ ദിവൌകസഃ। അമൃതായ സമാഗംയ തപോനിയമസംയുതാഃ॥ 1-17-10 (1171) തത്ര നാരായണോ ദേവോ ബ്രഹ്മാണമിദമബ്രവീത്। ചിന്തയത്സു സുരേഷ്വേവം മന്ത്രയത്സു ച സർവശഃ॥ 1-17-11 (1172) ദേവൈരസുരസംഘൈശ്ച മഥ്യതാം കലശോദധിഃ। ഭവിഷ്യത്യമൃതം തത്ര മഥ്യമാനേ മഹോദധൌ॥ 1-17-12 (1173) സർവൌഷധീഃ സമാവാപ്യ സർവരത്നാനി ചൈവ ഹ। മന്ഥധ്വയുദധിം ദേവാ വേത്സ്യധ്വമമൃതം തതഃ॥ ॥ 1-17-13 (1174) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി സപ്തദശോഽധ്യായഃ॥ 17 ॥

1-18-0 (1175) സൌതിരുവാച। 1-18-0x (77) തതോഽഭ്രശിഖരാകാരൈർഗിരിശൃംഗൈരലങ്കൃതം। മന്ദരം പർവതവരം ലതാജാലസമാകുലം॥ 1-18-1 (1176) നാനാവിഹംഗസംഘുഷ്ടം നാനാദംഷ്ട്രിസമാകുലം। കിംനരൈരപ്സരോഭിശ്ച ദേവൈരപി ച സേവിതം॥ 1-18-2 (1177) ഏകാദശ സഹസ്രാണി യോജനാനാം സമുച്ഛ്രിതം। അധോഭൂമേഃ സഹസ്രേഷു താവത്സ്വേവ പ്രതിഷ്ഠിതം॥ 1-18-3 (1178) തമുദ്ധർതുമശക്താ വൈ സർവേ ദേവഗണാസ്തദാ। വിഷ്ണുമാസീനമഭ്യേത്യ ബ്രഹ്മാണം ചേദമബ്രുവൻ॥ 1-18-4 (1179) ഭവന്താവത്ര കുരുതാം ബുദ്ധിം നൈഃശ്രേയസീം പരാം। മന്ദരോദ്ധരണേ യത്നഃ ക്രിയതാം ച ഹിതായ നഃ॥ 1-18-5 (1180) സൌതിരുവാച। 1-18-6x (78) തഥേതി ചാബ്രവീദ്വിഷ്ണുർബ്രഹ്മണാ സഹ ഭാർഗവ। അചോദയദമേയാത്മാ ഫണീന്ദ്രം പദ്മലോചനഃ॥ 1-18-6 (1181) തതോഽനന്തഃ സമുത്ഥായ ബ്രഹ്മണാ പരിചോദിതഃ। നാരായണേന ചാപ്യുക്തസ്തസ്മിൻകർമണി വീര്യവാൻ॥ 1-18-7 (1182) അഥ പർവതരാജാനം തമനന്തോ മഹാബലഃ। ഉജ്ജഹാര ബലാദ്ബ്രഹ്മൻസവനം സവനൌകസം॥ 1-18-8 (1183) തതസ്തേന സുരാഃ സാർധം സമുദ്രമുപതസ്ഥിരേ। തമൂചുരമൃതസ്യാർഥേ നിർമഥിഷ്യാമഹേ ജലം॥ 1-18-9 (1184) അപാംപതിരഥോവാച മമാപ്യംശോ ഭവേത്തതഃ। സോഢാഽസ്മി വിപുലം മർദം മന്ദരഭ്രമണാദിതി॥ 1-18-10 (1185) ഊചുശ്ച കൂർമരാജാനമകൂപാരേ സുരാസുരാഃ। അധിഷ്ഠാനം ഗിരേരസ്യ ഭവാൻഭവിതുമർഹതി॥ 1-18-11 (1186) കൂർമേണ തു തഥേത്യുക്ത്വാ പൃഷ്ഠമസ്യ സമർപിതം। തം ശൈലം തസ്യ പൃഷ്ഠസ്ഥം വജ്രേണേന്ദ്രോഽഭ്യപീഡയത്॥ 1-18-12 (1187) മന്ഥാനം മന്ദരം കൃത്വാ തഥാ യോക്ത്രം ച വാസുകിം। ദേവാ മഥിതുമാരബ്ധാഃ സമുദ്രം നിധിമംഭസാം। അമൃതാർഥേ പുരാ ബ്രഹ്മസ്തഥൈവാസുരദാനവാഃ॥ 1-18-13 (1188) ഏകമന്തമുപാശ്ലിഷ്ടാ നാഗരാജ്ഞോ മഹാസുരാഃ॥ 1-18-14 (1189) വിബുധാഃ സഹിതാഃ സർവേ യതഃ പുച്ഛം തതഃ സ്ഥിതാഃ। അനന്തോ ഭഗവാന്ദേവോ യതോ നാരായണഃ സ്ഥിതഃ॥ 1-18-15 (1190) `വാസുകേരഗ്രമാശ്ലിഷ്ടാ നാഗരാജ്ഞോ മഹാസുരാഃ।' ശിര ഉത്ക്ഷിപ്യ നാഗസ്യ പുനഃ പുനരവാക്ഷിപൻ॥ 1-18-16 (1191) വാസുകേരഥ നാഗസ്യ സഹസാ ക്ഷിപ്യതോഽസുരൈഃ। സധൂമാഃ സാർചിഷോ വാതാ നിഷ്പേതുരസകൃൻമുഖാത്॥ 1-18-17 (1192) `വാസുകേർമഥ്യമാനസ്യ നിഃസൃതേന വിഷേണ ച। അഭവൻമിശ്രിതം തോയം തദാ ഭാർഗവനന്ദന॥ 1-18-18 (1193) മഥനാൻമന്ദരേണാഥ ദേവദാനവബാഹുഭിഃ। വിഷം തീക്ഷ്ണം സമുദ്ഭൂതം ഹാലാഹലമിതി ശ്രുതം॥ 1-18-19 (1194) ദേവാശ്ച ദാനവാശ്ചൈവ ദഗ്ധാശ്ചൈവ വിഷേണ ഹ। അപാക്രാമംസ്തതോ ഭീതാ വിഷാദമഗമംസ്തദാ॥ 1-18-20 (1195) ബ്രഹ്മാണമബ്രുവന്ദേവാഃ സമേത്യ മുനിപുംഗവൈഃ। മഥ്യമാനേഽമൃതേ ജാതം വിഷം കാലാനലപ്രഭം॥ 1-18-21 (1196) തേനൈവ താപിതാ ലോകാസ്തസ്യ പ്രതികുരുഷ്വഹ। ഏവമുക്തസ്തദാ ബ്രഹ്മാ ദധ്യൌ ലോകേശ്വരം ഹരം॥ 1-18-22 (1197) ത്ര്യക്ഷം ത്രിശൂലിനം രുദ്രേ ദേവദേവമുമാപതിം। തദാഽഥ ചിന്തിതോ ദേവസ്തജ്ജ്ഞാത്വാ ദ്രുതമായയൌ॥ 1-18-23 (1198) തസ്യാഥ ദേവസ്തത്സർവമാചചക്ഷേ പ്രജാപതിഃ। തച്ഛ്രുത്വാ ദവേദേവേശോ ലോകസ്യാസ്യ ഹിതേപ്സയാ॥ 1-18-24 (1199) അപിബത്തദ്വിഷം രുദ്രഃ കാലാനലസമപ്രഭം। കണ്ഠേ സ്ഥാപിതവാന്ദേവോ ലോകാനാം ഹിതകാംയയാ॥ 1-18-25 (1200) യസ്മാത്തു നീലതാ കണ്ഠേ നീലകണ്ഠസ്തതഃ സ്മൃതഃ। പീതമാത്രേ വിഷേ തത്ര രുദ്രേണാമിതതേജസാ॥ 1-18-26 (1201) ദേവാഃ പ്രീതാഃ പുനർജഗ്മുശ്ചക്രുർവൈ കർമ തത്തഥാ। മഥ്യമാനേഽമൃതസ്യാർഥേ ഭൂയോ വൈ ദേവദാനവൈഃ॥ 1-18-27 (1202) വാസുകേരഥ നാഗസ്യ സഹസാ ക്ഷിപ്യതോഽസുരൈഃ। സധൂമാഃ സാർചിഷോ വാതാ നിഷ്പേതുരസകൃൻമുഖാത്॥' 1-18-28 (1203) തേ ധൂമസംഘാഃ സംഭൂതാ മേഘസംഘാഃ സവിദ്യുതഃ। അഭ്യവർഷൻസുരഗണാഞ്ശ്രമസന്താപകർശിതാൻ॥ 1-18-29 (1204) തസ്മാച്ച ഗിരികൂടാഗ്രാത്പ്രച്യുതാഃ പുഷ്പവൃഷ്ടയഃ। സുരാസുരഗണാൻസർവാൻസമന്താത്സമവാകിരൻ॥ 1-18-30 (1205) ബഭൂവാത്ര മഹാന്നാദോ മഹാമേഘരവോപമഃ। ഉദധേർമഥ്യമാനസ്യ മന്ദരേണ സുരാസുരൈഃ॥ 1-18-31 (1206) തത്ര നാനാജലചരാ വിനിഷ്പിഷ്ടാ മഹാദ്രിണാ। വിലയം സമുപാജഗ്മുഃ ശതശോ ലവണാംഭസി॥ 1-18-32 (1207) വാരുണാനി ച ഭൂതാനി വിവിധാനി മഹീധരഃ। പാതാലതലവാസീനി വിലയം സമുപാനയത്॥ 1-18-33 (1208) തസ്മിംശ്ച ഭ്രാംയമാണേഽദ്രൌ സംഘൃഷ്യന്തഃ പരസ്പരം। ന്യപതൻപതഗോപേതാഃ പർവതാഗ്രാൻമഹാദ്രുമാഃ॥ 1-18-34 (1209) തേഷാം സംഘർഷജശ്ചാഗ്നിരർചിർഭിഃ പ്രജ്വലൻമുഹുഃ। വിദ്യുദ്ഭിരിവ നീലാഭ്രമാവൃണോൻമന്ദരം ഗിരിം॥ 1-18-35 (1210) ദദാഹ കുഞ്ജരാംസ്തത്ര സിംഹാംശ്ചൈവ വിനിർഗതാൻ। വിഗതാസൂനി സർവാണി സത്ത്വാനി വിവിധാനി ച॥ 1-18-36 (1211) തമഗ്നിമമരശ്രേഷ്ഠഃ പ്രദഹന്തമിതസ്തതഃ। വാരിണാ മേഘജേനേന്ദ്രഃ ശമയാമാസ സർവശഃ॥ 1-18-37 (1212) തതോ നാനാവിധാസ്തത്ര സുസ്രുവുഃ സാഗരാംഭസി। മഹാദ്രുമാണാം നിര്യാസാ ബഹവശ്ചൌഷധീരസാഃ॥ 1-18-38 (1213) തേഷാമമൃതവീര്യാണാം രസാനാം പയസൈവ ച। അമരത്വം സുരാ ജഗ്മുഃ കാഞ്ചനസ്യ ച നിഃസ്രവാത്॥ 1-18-39 (1214) തതസ്തസ്യ സമുദ്രസ്യ തഞ്ജാതമുദകം പയഃ। രസോത്തമൈർവിമിശ്രം ച തതഃ ക്ഷീരാദഭൂദ്ധൃതം॥ 1-18-40 (1215) തതോ ബ്രഹ്മാണമാസീനം ദേവാ വരദമബ്രുവൻ। ശ്രാന്താഃ സ്മ സുഭൃശം ബ്രഹ്മന്നോദ്ഭവത്യമൃതം ച തത്॥ 1-18-41 (1216) ഋതേ നാരായണം ദേവം സർവേഽന്യേ ദേവദാനവാഃ। ചിരാരബ്ധമിദം ചാപി സാഗരസ്യാപി മന്ഥനം॥ 1-18-42 (1217) `ഗ്ലാനിരസ്മാൻസമാവിഷ്ടാ ന ചാത്രാമൃതമത്ഥിതം। 1-18-43 (1218) സൌതിരുവാച। ദേവാനാം വചനം ശ്രുത്വാ ബ്രഹ്മാ ലോകപിതാമഹഃ'॥ 1-18-43x (79) തതോ നാരായണം ദേവം വചനം ചേദമബ്രവീത്। വിധത്സ്വൈഷാം ബലം വിഷ്ണോ ഭവാനത്ര പരായണം॥ 1-18-44 (1219) വിഷ്ണുരുവാച। 1-18-45x (80) ബലം ദദാമി സർവേഷാം കർമൈതദ്യേ സമാസ്ഥിതാഃ। ക്ഷോഭ്യതാം കലശഃ സർവൈമന്ദരഃ പരിവർത്യതാം॥ 1-18-45 (1220) സൌതിരുവാച। 1-18-46x (81) നാരായണവചഃ ശ്രുത്വാ ബലിനസ്തേ മഹോദധേഃ। തത്പയഃ സഹിതാ ഭൂയശ്ചക്രിരേ ഭൃശമാകുലം॥ 1-18-46 (1221) `തത്ര പൂർവം വിഷം ജാതം തദ്ബ്രഹ്മവചനാച്ഛിവഃ। പ്രാഗ്രസല്ലോകരക്ഷാർഥം തതോ ജ്യേഷ്ഠാ സമുത്ഥിതാ। കൃഷ്ണരൂപധരാ ദേവീ സർവാഭരണഭൂഷിതാ॥' 1-18-47 (1222) തതഃ ശതസഹസ്രാംശുർമഥ്യമാനാത്തു സാഗരാത്। പ്രസന്നാത്മാ സമുത്പന്നഃ സോമഃ ശീതാംശുരുജ്ജ്വലഃ॥ 1-18-48 (1223) ശ്രീരനന്തരമുത്പന്നാ ഘൃതാത്പാണ്ഡുരവാസിനീ। സുരാ ദേവീ സമുത്പന്നാ തുരഗഃ പാണ്ഡുരസ്തഥാ॥ 1-18-49 (1224) കൌസ്തുഭസ്തു മണിർദിവ്യ ഉത്പന്നോ ഘൃതസംഭവഃ। മരീചിവികചഃ ശ്രീമാന്നാരായണഉരോഗതഃ॥ 1-18-50 (1225) ശ്രീഃ സുരാ ചൈവ സോമശ്ച തുരഗശ്ച മനോജവഃ। `പാരിജാതശ്ച തത്രൈവ സുരഭിശ്ച മഹാമുനേ। ജജ്ഞാതേ തൌ തദാ ബ്രഹ്മൻസർവകാമഫലപ്രദൌ॥ 1-18-51 (1226) തതോ ജജ്ഞേ മഹാകായശ്ചതുർദന്തോ മഹാഗജഃ। കപിലാ കാമവൃക്ഷശ്ച കൌസ്തുഭശ്ചാപ്സരോഗണഃ।' യതോ ദേവാസ്തതോ ജഗ്മുരാദിത്യപഥമാശ്രിതാഃ॥ 1-18-52 (1227) ധന്വന്തരിസ്തതോ ദേവോ വപുഷ്മാനുദതിഷ്ഠത। ശ്വേതം കമണ്ഡലും ബിഭ്രദമൃതം യത്ര തിഷ്ഠതി॥ 1-18-53 (1228) ഏതദത്യദ്ഭുതം ദൃഷ്ട്വാ ദാനവാനാം സമുത്ഥിതഃ। അമൃതാർഥേ മഹാന്നാദോ മമേദമിതി ജൽപതാം॥ 1-18-54 (1229) തതോ നാരായണോ മായാം മോഹിനീം സമുപാശ്രിതഃ। സ്ത്രീരൂപമദ്ഭുതം കൃത്വാ ദാനവാനഭിസംശ്രിതഃ॥ 1-18-55 (1230) തതസ്തദമൃതം തസ്യൈ ദദുസ്തേ മൂഢചേതസഃ। സ്ത്രിയൈ ദാനവദൈതേയാഃ സർവേ തദ്ഗതമാനസാഃ॥ 1-18-56 (1231) `സാ തു നാരായണീ മായാ ധാരയന്തീ കമണ്ഡലും। ആസ്യമാനേഷു ദൈത്യേഷു പങ്ക്ത്യാ ച പ്രതി ദാനവൈഃ॥ 1-18-57 (1232) ദേവാനപായയദ്ദേവീ ന ദൈത്യാംസ്തേ ച ചുക്രുശുഃ॥ ॥ 1-18-58 (1233) ഇതി ശ്രീമൻമഹാബാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ॥ 18 ॥

1-19-0 (1234) സൌതിരുവാച। 1-19-0x (82) അഥാവരണമുഖ്യാനി നാനാപ്രഹരണാനി ച। പ്രഗൃഹ്യാഭ്യദ്രവന്ദേവാൻസഹിതാ ദൈത്യദാനവാഃ॥ 1-19-1 (1235) തതസ്തദമൃതം ദേവോ വിഷ്ണുരാദായ വീര്യവാൻ। ജഹാര ദാനവേന്ദ്രേഭ്യോ നരേണ സഹിതഃ പ്രഭുഃ॥ 1-19-2 (1236) തതോ ദേവഗണാഃ സർവേ പപുസ്തദമൃതം തദാ। വിഷ്ണോഃ സകാശാത്സംപ്രാപ്യ സംഭ്രമേ തുമുലേ സതി॥ 1-19-3 (1237) `പായയത്യമൃതം ദേവാൻഹരൌ ബാഹുബലാന്നരഃ। നിരോധയതി ചാപേന ദൂരീകൃത്യ ധനുർധരാൻ। യേ യേഽമൃതം പിബന്തി സ്മ തേ തേ യുദ്ധ്യന്തി ദാനവൈഃ;'॥ 1-19-4 (1238) തതഃ പിബത്സു തത്കാലം ദേവേഷ്വമൃതമീപ്സിതം। രാഹുർവിബുധരൂപേണ ദാനവഃ പ്രാപിബത്തദാ॥ 1-19-5 (1239) തസ്യ കണ്ഠമനുപ്രാപ്തേ ദാനവസ്യാമൃതേ തദാ। ആഖ്യാതം ചന്ദ്രസൂര്യാഭ്യാം സുരാണാം ഹിതകാംയയാ॥ 1-19-6 (1240) തതോ ഭഗവതാ തസ്യ ശിരശ്ഛിന്നമലങ്കൃതം। ചക്രായുധേന ചക്രേണ പിബതോഽമൃതമോജസാ॥ 1-19-7 (1241) തച്ഛൈലശൃഹ്ഗപ്രംഗിമം ദാനവസ്യ ശിരോ മഹത്। `ചക്രേണോത്കൃത്തമപതച്ചാലയദ്വസുധാതലം॥' 1-19-8 (1242) ചക്രച്ഛിന്നം ഖമുത്പത്യ നനാദാതിഭയങ്കരം। തത്കബന്ധം പപാതാസ്യ വിസ്ഫുരദ്ധരണീതലേ॥ 1-19-9 (1243) `ത്രയോദശ സഹസ്രാണി ചതുരശ്രം സമന്തതഃ। സപർവതവനദ്വീപാം ദൈത്യസ്യാകംപയൻമഹീം॥ 1-19-10 (1244) തതോ വൈരവിനിർബന്ധഃ കൃതോ രാഹുമുഖേന വൈ। ശാശ്വതശ്ചന്ദ്രസൂര്യാഭ്യാം ഗ്രസത്യദ്യാപി ചൈവ തൌ॥ 1-19-11 (1245) വിഹായ ഭഗവാംശ്ചാപി സ്ത്രീരൂപമതുലം ഹരിഃ। നാനാപ്രഹരണൈർഭീമൈർദാനവാന്തമകംപയത്॥ 1-19-12 (1246) തതഃ പ്രവൃത്തഃ സംഗ്രാമഃ സമീപേ ലവണാംഭസഃ। സുരാണാമസുരാണാം ച സർവഘോരതരോ മഹാൻ॥ 1-19-13 (1247) പ്രാസാശ്ച വിപുലാസ്തീക്ഷ്ണാ ന്യപതന്ത സഹസ്രശഃ। തോമരാശ്ച സുതീക്ഷ്ണാഗ്രാഃ ശസ്ത്രാണി വിവിധാനി ച॥ 1-19-14 (1248) തതോഽസുരാശ്ചക്രഭിന്നാ വമന്തോ രുധിരം ബഹു। അസിശക്തിഗദാരുഗ്ണാ നിപേതുർധരണീതലേ॥ 1-19-15 (1249) ഛിന്നാനി പട്ടിശൈശ്ചൈവ ശിരാംസി യുധി ദാരുണൈഃ। തപ്തകാഞ്ചനമാലീനി നിപേതുരനിശം തദാ॥ 1-19-16 (1250) രുധിരേണാനുലിപ്താംഗാ നിഹതാശ്ച മഹാസുരാഃ। അദ്രീണാമിവ കൂടാനി ധാതുരക്താനി ശേരതേ॥ 1-19-17 (1251) ആഹാകാരഃ സമഭവത്തത്ര തത്ര സഹസ്രശഃ। അന്യോന്യഞ്ഛിന്ദതാം ശസ്ത്രൈരാദിത്യേ ലോഹിതായതി॥ 1-19-18 (1252) പരിഘൈരായസൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ സന്നികർഷേ ച മുഷ്ടിഭിഃ। നിഘ്നതാം സമരേഽന്യോന്യം ശബ്ദോ ദിവമിവാസ്പൃശത്॥ 1-19-19 (1253) ഛിന്ധിഭിന്ധി പ്രധാവ ത്വം പാതയാഭിസരേതി ച। വ്യശ്രൂയന്ത മഹാഘോരാഃ ശബ്ദാസ്തത്ര സമന്തതഃ॥ 1-19-20 (1254) ഏവം സുതുമുലേ യുദ്ധേ വർതമാനേ മഹാഭയേ। നരനാരായണൌ ദേവൌ സമാജഗ്മതുരാഹവം॥ 1-19-21 (1255) തത്ര ദിവ്യം ധനുർദൃഷ്ട്വാ നരസ്യ ഭഗവാനപി। ചിന്തയാമാസ തച്ചക്രം വിഷ്ണുർദാനവസൂദനം॥ 1-19-22 (1256) തതോഽംബരാച്ചിന്തിതമാത്രമാഗതം മഹാപ്രഭം ചക്രമമിത്രതാപനം। വിഭാവസോസ്തുല്യമകുണ്ഠമണ്ഡലം സുദർശനം സംയതി ഭീമദർശനം॥ 1-19-23 (1257) തദാഗതം ജ്വലിതഹുതാശനപ്രഭം ഭയങ്കരം കരികരബാഹുരച്യുതഃ। മുമോച വൈ പ്രബലവദുഗ്രവേഗവാ- ൻമഹാപ്രഭം പരനഗരാവദാരണം॥ 1-19-24 (1258) തദന്തകജ്വലനസമാനവർചസം പുനഃപുനർന്യപതത വേഗവത്തദാ। വിദാരയദ്ദിതിദനുജാൻസഹസ്രശഃ കരേരിതം പുരുഷവരേണ സംയുഗേ॥ 1-19-25 (1259) ദഹത്ക്വചിജ്ജ്വലന ഇവാവലേലിഹ- ത്പ്രസഹ്യ താനസുരഗണാന്ന്യകൃന്തത। പ്രവേരിതം വിയതി മുഹുഃ ക്ഷിതൌ തഥാ പപൌ രണേ രുധിരമഥോ പിശാചവത്॥ 1-19-26 (1260) തഥാഽസുരാ ഗിരിഭിരദീനചേതസോ മുഹുർമുഹുഃ സുരഗണമാർദയംസ്തദാ। മഹാബലാ വിഗലിതമേഘവർചസഃ സഹസ്രശോ ഗഗനമഭിപ്രപദ്യഹ॥ 1-19-27 (1261) അഥാംബരാദ്ഭയജനനാഃ പ്രപേദിരേ സപാദപാ ബഹുവിധമേഘരൂപിണഃ। മഹാദ്രയഃ പരിഗലിതാഗ്രസാനവഃ പരസ്പരം ദ്രുതമഭിഹത്യ സസ്വനാഃ॥ 1-19-28 (1262) തതോ മഹീ പ്രവിചലിതാ സകാനനാ മഹാദ്രിപാതാഭിഹതാ സമന്തതഃ। പരസ്പരം ഭൃശമഭിഗർജതാം മുഹൂ രണാജിരേ ഭൃശമഭിസംപ്രവർതിതേ॥ 1-19-29 (1263) നരസ്തതോ വരകനകാഗ്രഭൂഷണൈ- ർമഹേഷുഭിർഗഗനപഥം സമാവൃണോത്। വിദാരയൻഗിരിശിഖരാണി പത്രിഭി- ർമഹാഭയേഽസുരഗണവിഗ്രഹേ തദാ॥ 1-19-30 (1264) തതോ മഹീം ലവണജലം ച സാഗരം മഹാസുരാഃ പ്രവിവിശുരർദിതാഃ സുരൈഃ। വിയദ്ഗതം ജ്വലിതഹുതാശനപ്രഭം സുദർശനം പരികുപിതം നിശാംയ തേ॥ 1-19-31 (1265) തതഃ സുരൈർവിജയമവാപ്യ മന്ദരഃ സ്വമേവ ദേശം ഗമിതഃ സുപൂജിതഃ। വിനാദ്യ ഖം ദിവമപി ചൈവ സർവശ- സ്തതോ ഗതാഃ സലിലധരാ യഥാഗതം॥ 1-19-32 (1266) തതോഽമൃതം സുനിഹിതമേവ ചക്രിരേ സുരാഃ പുരാം മുദമഭിഗംയ പുഷ്കലാം। ദദോ ച തം നിധിമമൃതസ്യ രക്ഷിതും കിരീടിനേ ബലഭിദഥാമരൈഃ സഹ॥ ॥ 1-19-33 (1267) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഏകോനവിംശോഽധ്യായഃ॥ 19 ॥

1-20-0 (1268) സൌതിരുവാച। 1-20-0x (83) ഏതത്തേ കഥിതം സർവമമൃതം മഥിതം യഥാ। യത്ര സോഽശ്വഃ സമുത്പന്നഃ ശ്രീമാനതുലവിക്രമഃ॥ 1-20-1 (1269) തം നിശാംയ തദാ കദ്രൂർവിനതാമിദമബ്രവീത്। ഉച്ചൈഃശ്രവാ ഹി കിംവർണോ ഭദ്രേ പ്രബ്രൂഹി മാ ചിരം॥ 1-20-2 (1270) വിനതോവാച। 1-20-3x (84) ശ്വേത ഏവാശ്വരാജോഽയം കിം വാ ത്വം മന്യസേ ശുഭേ। ബ്രൂഹി വർണം ത്വമപ്യസ്യ തതോഽത്ര വിപണാവഹേ॥ 1-20-3 (1271) കദ്രൂരുവാച। 1-20-4x (85) കൃഷ്ണവാലമഹം മന്യേ ഹയമേനം ശുചിസ്മിതേ। ഏഹി സാർധം മയാ ദീവ്യ ദാസീഭാവായ ഭാമിനി॥ 1-20-4 (1272) സൌതിരുവാച। 1-20-5x (86) ഏവം തേ സമയം കൃത്വാ ദാസീഭാവായ വൈ മിഥഃ। ജഗ്മതുഃ സ്വഗൃഹാനേവ ശ്വോ ദ്രക്ഷ്യാവ ഇതി സ്മ ഹ॥ 1-20-5 (1273) തതഃ പുത്രസഹസ്രം തു കദ്രൂർജിഹ്യം ചികീർഷതീ। ആജ്ഞാപയാമാസ തദാ വാലാ ഭൂത്വാഽഞ്ജനപ്രഭാഃ॥ 1-20-6 (1274) ആവിശധ്വം ഹയം ക്ഷിപ്രം ദാസീ ന സ്യാമഹം യഥാ। നാവപദ്യന്ത യേ വാക്യം താഞ്ശശാപ ഭുജംഗമാൻ॥ 1-20-7 (1275) സർപസത്രേ വർതമാനേ പാവകോ വഃ പ്രധക്ഷ്യതി। ജനമേജയസ്യ രാജർഷേഃ പാണ്ഡവേയസ്യ ധീമതഃ॥ 1-20-8 (1276) ശാപമേനം തു ശുശ്രാവ സ്വയമേവ പിതാമഹഃ। അതിക്രൂരം സമുത്സൃഷ്ടം കദ്ര്വാ ദൈവാദതീവ ഹി॥ 1-20-9 (1277) സാർധം ദേവഗണൈഃ സർവൈർവാചം താമന്വമോദത। ബഹുത്വം പ്രേക്ഷ്യ സർപാണാം പ്രജാനാം ഹിതകാംയയാ॥ 1-20-10 (1278) തിഗ്മവീര്യവിഷാ ഹ്യേതേ ദന്ദശൂകാ മഹാബലാഃ। തേഷാം തീക്ഷ്ണവിഷത്വാദ്ധി പ്രജാനാം ച ഹിതായ ച॥ 1-20-11 (1279) യുക്തം മാത്രാ കൃതം തേഷാം പരപീഡോപസർപിണാം। അന്യേഷാമപി സത്ത്വാനാം നിത്യം ദോഷപരാസ്തു യേ॥ 1-20-12 (1280) തേഷാം പ്രാണാന്തികോ ദണ്ഡോ ദൈവേന വിനിപാത്യതേ। ഏവം സംഭാഷ്യ ദേവസ്തു പൂജ്യ കദ്രൂം ച താം തദാ॥ 1-20-13 (1281) ആഹൂയ കശ്യപം ദേവ ഇദം വചനമബ്രവീത്। യദേതേ ദന്ദശൂകാശ്ച സർപാ ജാതാസ്ത്വയാനഘ॥ 1-20-14 (1282) വിഷോൽബണാ മഹാഭോഗാ മാത്രാ ശപ്താഃ പരന്തപ। തത്ര മന്യുസ്ത്വയാ താത ന കർതവ്യഃ കഥഞ്ചന॥ 1-20-15 (1283) ദൃഷ്ടം പുരാതനം ഹ്യേതദ്യജ്ഞേ സർപവിനാശനം। ഇത്യുക്ത്വാ സൃഷ്ടികൃദ്ദേവസ്തം പ്രസാദ്യ പ്രജാപതിം। പ്രാദാദ്വിഷഹരീം വിദ്യാം കശ്യപായ മഹാത്മനേ॥ 1-20-16 (1284) `ഏവം ശപ്തേഷു നാഗേഷു കദ്ര്വാതു ദ്വിജസത്തമ। അദ്വിഗ്നഃ ശാപതസ്തസ്യാഃ കദ്രൂം കർകോടകോഽബ്രവീത്॥ 1-20-17 (1285) മാതരം പരമപ്രീതസ്തഥാ ഭുജഗസത്തമഃ। ആവിശ്യ വാജിനം മുഖ്യം ബാലോ ഭൂത്വാഞ്ജനപ്രഭഃ॥ 1-20-18 (1286) ദർശയിഷ്യാമി തത്രാഹമാത്മാനം കാമമാശ്വസ। ഏവമസ്ത്വിതി സാ പുത്രം പ്രത്യുവാച യശസ്വിനീ'॥ ॥ 1-20-19 (1287) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകർപണി വിംശോഽധ്യായഃ॥ 20 ॥

1-21-0 (1288) സൌതിരുവാച। 1-21-0x (87) തതോ രജന്യാം വ്യുഷ്ടായാം പ്രഭാതേഽഭ്യുദിതേ രവൌ। കദ്രൂശ്ച വിനതാ ചൈവ ഭഗിന്യൌ തേ തപോധന॥ 1-21-1 (1289) അമർഷിതേ സുസംരബ്ധേ ദാസ്യേ കൃതപണേ തദാ। `സ്മഗരസ്യ പരം പാരം വേലാവനവിഭൂഷിതം।' ജഗ്മതുസ്തുരഗം ദ്രഷ്ടുമുച്ചൈഃശ്രവസമന്തികാത്॥ 1-21-2 (1290) ദദൃശാതേഽഥ തേ തത്ര സമുദ്രം നിധിമംഭസാം। മഹാന്തമുദകാഗാധം ക്ഷോഭ്യമാണം മഹാസ്വനം॥ 1-21-3 (1291) തിമിംഗിലഝഷാകീർണം മകരൈരാവൃതം തഥാ। സത്വൈശ്ച ബഹുസാഹസ്രൈർനാനാരൂപൈഃ സമാവൃതം॥ 1-21-4 (1292) ഭീഷണൈർവികൃതൈരന്യൈർഘോരൈർജലചരൈസ്തഥാ। ഉഗ്രൈർനിത്യമനാധൃഷ്യം കൂർമഗ്രാഹസമാകുലം॥ 1-21-5 (1293) ആകരം സർവരത്നാനാമാലയം വരുണസ്യ ച। നാഗാനാമാലയം രംയമുത്തമം സരിതാം പതിം॥ 1-21-6 (1294) പാതാലജ്വലനാവാസമസുരാണാം ച ബാന്ധവം। ഭയങ്കരം ച സത്ത്വാനാം പയസാം നിധിമർണവം॥ 1-21-7 (1295) ശുഭം ദിവ്യമമർത്യാനാമമൃതസ്യാകരം പരം। അപ്രമേയമചിന്ത്യം ച സുപുണ്യജലമദ്ഭുതം॥ 1-21-8 (1296) ഘോരം ജലചരാരാവരൌദ്രം ഭൈരവനിഃസ്വനം। ഗംഭീരാവർതകലിലം സർവഭൂതഭയങ്കരം॥ 1-21-9 (1297) വേലാദോലാനിലചലം ക്ഷോഭോദ്വേഗസമുച്ഛ്രിതം। വീചീഹസ്തൈഃ പ്രചലിതൈർനൃത്യന്തമിവ സർവതഃ॥ 1-21-10 (1298) ചന്ദ്രവൃദ്ധിക്ഷയവശാദുദ്വൃത്തോർമിസമാകുലം। പാഞ്ചജന്യസ്യ ജനനം രത്നാകരമനുത്തമം॥ 1-21-11 (1299) ഗാം വിന്ദതാ ഭഗവതാ ഗോവിന്ദേനാമിതൌജസാ। വരാഹരൂപിണാ ചാന്തർവിക്ഷോഭിതജലാവിലം॥ 1-21-12 (1300) ബ്രഹ്മർഷിണാ വ്രതവതാ വർഷാണാം ശതമത്രിണാ। അനാസാദിതഗാധം ച പാതാലതലമവ്യയം॥ 1-21-13 (1301) അധ്യാത്മയോഗനിദ്രാം ച പദ്മനാഭസ്യ സേവതഃ। യുഗാദികാലശയനം വിഷ്ണോരമിതതേജസഃ॥ 1-21-14 (1302) വജ്രപാതനസന്ത്രസ്തമൈനാകസ്യാഭയപ്രദം। ഡിംബാഹവാർദിതാനാം ച അസുരാണാം പരായണം॥ 1-21-15 (1303) ബഡവാമുഖദീപ്താഗ്നേസ്തോയഹവ്യപ്രദം ശിവം। അഗാധപാരം വിസ്തീർണമപ്രമേയം സരിത്പതിം॥ 1-21-16 (1304) മഹാനദീഭിർബഹ്വീഭിഃ സ്പർധയേവ സഹസ്രശഃ। അഭിസാര്യമാണമനിശം ദദൃശാതേ മഹാർണവം। ആപൂര്യമാണമത്യർഥം നൃത്യമാനമിവോർമിഭിഃ॥ 1-21-17 (1305) ഗംഭീരം തിമിമകരോഗ്രസങ്കുലം തം ഗർജന്തം ജലചരരാവരൌദ്രനാദൈഃ। വിസ്തീർണം ദദൃശതുരംബരപ്രകാശം തേഽഗാധം നിധിമുരുമംഭസാമനന്തം॥ ॥ 1-21-18 (1306) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഏകവിംശതിതമോഽധ്യായഃ॥ 21 ॥

1-22-0 (1307) സൌതിരുവാച। 1-22-0x (88) നാഗാശ്ച സംവിദം കൃത്വാ കർതവ്യമിതി തദ്വചഃ। നിഃസ്നേഹാ വൈ ദഹേൻമാതാ അസംപ്രാപ്തമനോരഥാ॥ 1-22-1 (1308) പ്രസന്നാ മോക്ഷയേദസ്മാംസ്തസ്മാച്ഛാപാച്ച ഭാമിനീ। കൃഷ്ണം പുച്ഛം കരിഷ്യാമസ്തുരഗസ്യ ന സംശയഃ॥ 1-22-2 (1309) `ഇതി നിശ്ചിത്യ തേ തസ്യ കൃഷ്ണാ വാലാ ഇവ സ്ഥിതാഃ।' ഏതസ്മിന്നന്തരേ തേ തു സപത്ന്യൌ പണിതേ തദാ॥ 1-22-3 (1310) തതസ്തേ പണിതം കൃത്വാ ഭഗിന്യൌ ദ്വിജസത്തമ। ജഗ്മതുഃ പരയാ പ്രീത്യാ പരം പാരം മഹോദധേഃ॥ 1-22-4 (1311) കദ്രൂശ്ച വിനതാ ചൈവ ദാക്ഷായണ്യൌ വിഹായസാ। ആലോകയന്ത്യാവക്ഷോഭ്യം സമുദ്രം നിധിമംഭസാം॥ 1-22-5 (1312) വായുനാഽതീവ സഹസാ ക്ഷോഭ്യമാണം മഹാസ്വനം। തിമിംഗിലസമാകീർണം മകരൈരാവൃതം തഥാ॥ 1-22-6 (1313) സംയുതം ബഹുസാഹസ്രൈഃ സത്വൈർനാനാവിധൈരപി। ഘോരർഘോരമനാധൃഷ്യം ഗംഭീരമതിഭൈരവം॥ 1-22-7 (1314) ആകരം സർവരത്നാനാമാലയം വരുണസ്യ ച। നാഗാനാമാലയം ചാപി സുരംയം സരിതാം പതിം॥ 1-22-8 (1315) പാതാലജ്വലനാവാസമസുരാണാം തഥാലയം। ഭയങ്കരാണാം സത്ത്വാനാം പയസോ നിധിമവ്യയം॥ 1-22-9 (1316) ശുഭ്രം ദിവ്യമമർത്യാനാമമൃതസ്യാകരം പരം। അപ്രമേയമചിന്ത്യം ച സുപുംയജലസംമിതം॥ 1-22-10 (1317) മഹാനദീഭിർബഹ്വീഭിസ്തത്ര തത്ര സഹസ്രശഃ। ആപൂര്യമാണമത്യർഥം നൃത്യന്തമിവ ചോർമിഭിഃ॥ 1-22-11 (1318) ഇത്യേവം തരലതരോർമിസങ്കുലം തേ ഗംഭീരം വികസിതമംബരപ്രകാശം। പാതാലജ്വലനശിഖാവിദീപിതാംഗം ഗർജന്തം ദ്രുതമഭിജഗ്മതുസ്തതസ്തേ॥ ॥ 1-22-12 (1319) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ദ്വാവിംശോഽധ്യായഃ॥ 22 ॥

1-23-0 (1320) സൌതിരുവാച। 1-23-0x (89) തം സമുദ്രമതിക്രംയ കദ്രൂർവിനതയാ സഹ। ന്യപതത്തുരഗാഭ്യാശേ ന ചിരാദിവ ശീഘ്രഗാ॥ 1-23-1 (1321) തതസ്തേ തം ഹയശ്രേഷ്ഠം ദദൃശാതേ മഹാജവം। ശശാങ്കകിരണപ്രഖ്യം കാലവാലമുഭേ തദാ॥ 1-23-2 (1322) നിശാംയ ച ബഹൂന്വാലാൻകൃഷ്ണാൻപുച്ഛസമാശ്രിതാൻ। വിഷണ്ണരൂപാം വിനതാം കദ്രൂർദാസ്യേ ന്യയോജയത്॥ 1-23-3 (1323) തതഃ സാ വിനതാ തസ്മിൻപണിതേന പരാജിതാ। അഭവദ്ദുഃഖസന്തപ്താ ദാസീഭാവം സമാസ്ഥിതാ॥ 1-23-4 (1324) ഏതസ്മിന്നന്തരേ ചാപി ഗരുഡഃ കാല ആഗതേ। വിനാ മാത്രാ മഹാതേജാ വിദാര്യാണ്ഡമജായത॥ 1-23-5 (1325) മഹാസത്ത്വബലോപേതഃ സർവാ വിദ്യോതയന്ദിശഃ। കാമരൂപഃ കാമഗമഃ കാമവീര്യോ വിഹംഗമഃ॥ 1-23-6 (1326) അഗ്നിരാശിരിവോദ്ഭാസൻസമിദ്ധോഽതിഭയങ്കരഃ। വിദ്യുദ്വിസ്പഷ്ടപിംഗാക്ഷോ യുഗാന്താഗ്നിസമപ്രഭഃ॥ 1-23-7 (1327) പ്രവൃദ്ധഃ സഹസാ പക്ഷീ മഹാകായോ നഭോഗതഃ। ഘോരോ ഘോരസ്വനോ രൌദ്രോ വഹ്നിരൌർവ ഇവാപരഃ॥ 1-23-8 (1328) തം ദൃഷ്ട്വാ ശരണം ജഗ്മുർദേവാഃ സർവേ വിഭാവസും। പ്രമിപത്യാബ്രുവംശ്ചൈനമാസീനം വിശ്വരൂപിണം॥ 1-23-9 (1329) അഗ്നേ മാ ത്വം പ്രവർധിഷ്ഠാഃ കച്ചിന്നോ ന ദിധക്ഷസി। അസൌ ഹി രാശിഃ സുമഹാൻസമിദ്ധസ്തവ സർപതി॥ 1-23-10 (1330) അഗ്നിരുവാച। 1-23-11x (90) നൈതദേവം യഥാ യൂയം മന്യധ്വമസുരാർദനാഃ। ഗരുഡോ ബലവാനേഷ മമ തുല്യശ്ച തേജസാ॥ 1-23-11 (1331) ജാതഃ പരമതേജസ്വീ വിനതാനന്ദവർധനഃ। തേജോരാശിമിമം ദൃഷ്ട്വാ യുഷ്മാൻമോഹഃ സമാവിശത്॥ 1-23-12 (1332) നാഗക്ഷയകരശ്ചൈ കാശ്യപേയോ മഹാബലഃ। ദേവാനാം ച ഹിതേ യുക്തസ്ത്വഹിതോ ദൈത്യരക്ഷസാം॥ 1-23-13 (1333) ന ഭീഃ കാര്യാ കഥം ചാത്ര പശ്യധ്വം സഹിതാ മയാ। 1-23-14 (1334) സൌതിരുവാച। ഏവമുക്താസ്തദാ ഗത്വാ ഗരുഡം വാഗ്ഭിരസ്തുവൻ॥ 1-23-14x (91) തേ ദൂരാദഭ്യുപേത്യൈനം ദേവാഃ സർഷിഗണാസ്തദാ। 1-23-15 (1335) ദേവാ ഊചുഃ। ത്വമൃഷിസ്ത്വം മഹാഭാഗസ്ത്വം ദേവഃ പതഗേശ്വരഃ॥ 1-23-15x (92) ത്വം പ്രഭുസ്തപനഃ സൂര്യഃ പരമേഷ്ഠീ പ്രജാപതിഃ। ത്വമിന്ദ്രസ്ത്വം ഹയമുഖസ്ത്വം ശർവസ്ത്വം ജഗത്പതിഃ॥ 1-23-16 (1336) ത്വം മുഖം പദ്മജീ വിപ്രസ്ത്വമഗ്നിഃ പവനസ്തഥാ। ത്വം ഹി ധാതാ വിധാതാ ച ത്വം വിഷ്ണുഃ സുരസത്തമഃ॥ 1-23-17 (1337) ത്വം മഹാനഭിഭൂഃ ശശ്വദമൃതം ത്വം മഹദ്യശഃ। ത്വം പ്രഭാസ്ത്വമഭിപ്രേതം ത്വം നസ്ത്രാണമനുത്തമം॥ 1-23-18 (1338) `ത്വം ഗതിഃ സതതം ത്വത്തഃ കഥം നഃ പ്രാപ്നുയാദ്ഭയം।' ബലോർമിമാൻസാധുരദീനസത്ത്വഃ സമൃദ്ധിമാന്ദുർവിഷഹസ്ത്വമേവ। ത്വത്തഃ സൃതം സർവമഹീനകീർതേ ഹ്യനാഗതം ചോപഗതം ച സർവം॥ 1-23-19 (1339) ത്വമുത്തമഃ സർവമിദം ചരാചരം ഗഭസ്തിഭിർഭാനുരിവാവഭാസസേ। സമാക്ഷിപൻഭാനുമതഃ പ്രഭാം മുഹു- സ്ത്വമന്തകഃ സർവമിദം ധ്രുവാധ്രുവം॥ 1-23-20 (1340) ദിവാകരഃ പരികുപിതോ യഥാ ദഹേ- ത്പ്രജാസ്തഥാ ദഹസി ഹുതാശനപ്രഭ। ഭയങ്കരഃ പ്രലയ ഇവാഗ്നിരുത്ഥിതോ വിനാശയന്യുഗപരിവർതനാന്തകൃത്॥ 1-23-21 (1341) ഖഗേശ്വരം ശരണമുപാഗതാ വയം മഹൌജസം ജ്വലനസമാനവർചസം। തഡിത്പ്രഭം വിതിമിരമഭ്രഗോചരം മഹാബലം ഗരുഡമുപേത്യ ഖേചരം॥ 1-23-22 (1342) പരാവരം വരദമജയ്യവിക്രമം തവൌജസ സർവമിദം പ്രതാപിതം। ജഗത്പ്രഭോ തപ്തസുവർണവർചസാ ത്വം പാഹി സർവാംശ്ച സുരാൻമഹാത്മനഃ॥ 1-23-23 (1343) ഭയാന്വിതാ നഭസി വിമാനഗാമിനോ വിമാനിതാ വിപഥഗതിം പ്രയാന്തി തേ। ഋഷേഃ സുതസ്ത്വമസി ദയാവതഃ പ്രഭോ മഹാത്മനഃ ഖഗവര കശ്യപസ്യ ഹ॥ 1-23-24 (1344) സ മാ ക്രുധഃ കുരു ജഗതോ ദയാം പരാം ത്വമീശ്വരഃ പ്രശമമുപൈഹി പാഹി നഃ। മഹാശനിസ്ഫുരിതസമസ്വനേന തേ ദിശോഽംബരം ത്രിദിവമിയം ച മേദിനീ॥ 1-23-25 (1345) ചലന്തി നഃ ഖഗ ഹൃദയാനി ചാനിശം നിഗൃഹ്യതാം വപുരിദമഗ്നിസന്നിഭം। തവ ദ്യുതിം കുപിതകൃതാന്തസന്നിഭാം നിശാംയ നശ്ചലതി മനോഽവ്യവസ്ഥിതം। പ്രസീദ നഃ പതഗതേ പ്രയാചതാം ശിവശ്ച നോ ഭവ ഭഗവൻസുഖാവഹഃ॥ 1-23-26 (1346) സൌതിരുവാച। 1-23-27x (93) ഏവം സ്തുതഃ സുപർണസ്തു ദേവൈഃ സർഷിഗണൈസ്തദാ। തേജസഃ പ്രതിസംഹാരമാത്മനഃ സ ചകാര ഹ॥ ॥ 1-23-27 (1347) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ത്രയോവിംശോഽധ്യായഃ॥ 23 ॥

1-24-0 (1348) സൌതിരുവാച। 1-24-0x (94) സ ശ്രുത്വാഽഥാത്മനോ ദേഹം സുപർണഃ പ്രേക്ഷ്യ ച സ്വയം। ശരീരപ്രതിസംഹാരമാത്മനഃ സംപ്രചക്രമേ॥ 1-24-1 (1349) സുപർണ ഉവാച। 1-24-2x (95) ന മേ സർവാണി ഭൂതാനി വിഭിയുർദേഹദർശനാത്। ഭീമരൂപാത്സമുദ്വിഗ്രാസ്തസ്മാത്തേജസ്തു സംഹരേ॥ 1-24-2 (1350) സൌതിരുവാച। 1-24-3x (96) തതഃ കാമഗമഃ പക്ഷീ കാമവീര്യോ വിഹംഗമഃ। അരുണം ചാത്മനഃ പൃഷ്ഠമാരോപ്യ സ പിതുർഗൃഹാത്॥ 1-24-3 (1351) മാതുരന്തികമാഗച്ഛത്പരം തീരം മഹോദധേഃ। തത്രാരുണശ്ച നിക്ഷിപ്തോ പുരോദേശേ മഹാദ്യുതേഃ॥ 1-24-4 (1352) സൂര്യസ്തേജോഭിരത്യുഗ്രൈർലോകാന്ദഗ്ധുമനാ യദാ। 1-24-5 (1353) രുരുരുവാച। കിമർഥം ഭഗവാൻസൂര്യോ ലോകാന്ദഗ്ധുമനാസ്തദാ॥ 1-24-5x (97) കിമസ്താപഹൃതം ദേവൈര്യേനമം മന്യുരാവിശത്। 1-24-6 (1354) പ്രമതിരുവാച। ചന്ദ്രാർകാഭ്യാം യദാ രാഹുരാഖ്യാതോ ഹ്യമൃതം പിബൻ॥ 1-24-6x (98) വൈരാനുബന്ധം കൃതവാംശ്ചന്ദ്രാദിത്യൌ തദാഽനഘ। ബാധ്യമാനം ഗ്രഹേണാഥ ഹ്യാദിത്യം മന്യുരാവിശത്॥ 1-24-7 (1355) സുരാർഥായ സമുത്പന്നോ രോഷോ രാഹോസ്തു മാം പ്രതി। ബഹ്വനർഥകരം പാപമേകോഽഹം സമവാപ്നുയാം॥ 1-24-8 (1356) സഹായ ഏവ കാര്യേഷു ന ച കൃച്ഛ്രേഷു ദൃശ്യതേ। പശ്യന്തി ഗ്രസ്യമാനം മാം സഹന്തേ വൈ ദിവൌകസഃ॥ 1-24-9 (1357) തസ്മാല്ലോകവിനാശാർഥം ഹ്യവതിഷ്ഠേ ന സംശയഃ। ഏവം കൃതമതിഃ സൂര്യോ ഹ്യസ്തമഭ്യഗമദ്ഗിരിം॥ 1-24-10 (1358) തസ്മാല്ലോകവിനാശായ സന്താപയത ഭാസ്കരഃ। തതോ ദേവാനുപാഗംയ പ്രോചുരേവം മഹർഷയഃ॥ 1-24-11 (1359) ആദ്യാർധരാത്രസമയേ സർവലോകഭയാവഹഃ। ഉത്പത്സ്യതേ മഹാന്ദാഹസ്ത്രൈലോക്യസ്യ വിനാശനഃ॥ 1-24-12 (1360) തതോ ദേവാഃ സർഷിഗണാ ഉപഗംയ പിതാമഹം। അബ്രുവൻകിമിവേഹാദ്യ മഹദ്ദാഹകൃതം ഭയം॥ 1-24-13 (1361) ന താവദ്ദൃശ്യതേ സൂര്യഃ ക്ഷയോഽയം പ്രതിഭാതി ച। ഉദിതേ ഭഗവൻഭാനൌ കഥനേതദ്ഭവിഷ്യതി॥ 1-24-14 (1362) പിതാമഹ ഉവാച। 1-24-15x (99) ഏഷ ലോകവിനാശായ രവിരുദ്യന്തുമുദ്യതഃ। ദൃശ്യന്നേവ ഹി ലോകാൻസ ഭസ്മരാശീകരിഷ്യതി॥ 1-24-15 (1363) തസ്യ പ്രതിവിധാനം ച വിഹിതം പൂർവമേവ ഹി। കശ്യപസ്യ സുതോ ധീമാനരുണേത്യഭിവിശ്രുതഃ॥ 1-24-16 (1364) മഹാകായോ മഹാതേജാഃ സ സ്ഥാസ്യതി പുരോ രവേഃ। കരിഷ്യതി ച സാരഥ്യം തേജശ്ചാസ്യ ഹരിഷ്യതി॥ 1-24-17 (1365) ലോകാനാം സ്വസ്തി ചൈവം സ്യാദൃഷീണാം ച ദിവൌകസാം। 1-24-18 (1366) പ്രമതിരുവാച। തതഃ പിതാമഹാജ്ഞാതഃ സർവം ചക്രേ തദാഽരുണഃ॥ 1-24-18x (100) ഉദിതശ്ചൈവ സവിതാ ഹ്യരുണേന സമാവൃതഃ। ഏതത്തേ സർവമാഖ്യാതം യത്സൂര്യം മന്യുരാവിശത്॥ 1-24-19 (1367) അരുണശ്ച യഥൈവാസ്യ സാരഥ്യമകരോത്പ്രഭുഃ। ഭൂയ ഏവാപരം പ്രശ്നം ശൃണു പൂർവമുദാഹൃതം॥ ॥ 1-24-20 (1368) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ചതുർവിംശോഽധ്യായഃ॥ 24 ॥

1-25-0 (1369) സൌതിരുവാച। 1-25-0x (101) തതഃ കാമഗമഃ പക്ഷീ മഹാവീര്യോ മഹാബലഃ। മാതുരന്തികമാഗച്ഛത്പരം പാരം മഹോദധേഃ॥ 1-25-1 (1370) യത്ര സാ വിനതാ തസ്മിൻപണിതേന പരാജിതാ। അതീവ ദുഃഖസന്തപ്താ ദാസീഭാവമുപാഗതാ॥ 1-25-2 (1371) തതഃ കദാചിദ്വിനതാം പ്രണതാം പുത്രസന്നിധൌ। കാലേ ചാഹൂയ വചനം കദ്രൂരിദമഭാഷത॥ 1-25-3 (1372) നാഗാനാമാലയം ഭദ്രേ സുരംയം ചാരുദർശനം। സമുദ്രകുക്ഷാവേകാന്തേ തത്ര മാം വിനതേ നയ॥ 1-25-4 (1373) സൌതിരുവാച। 1-25-5x (102) തതഃ സുപർണമാതാ താമവഹത്സർപമാതരം। പന്നഗാൻഗരുഡശ്ചാപി മാതുർവചനചോദിതഃ॥ 1-25-5 (1374) സ സൂര്യമഭിതോ യാതി വൈനതേയോ വിഹംഗമഃ। സൂര്യരശ്മിപ്രതപ്താശ്ച മൂർച്ഛിതാഃ പന്നഗാഽഭവൻ॥ 1-25-6 (1375) തദവസ്ഥാൻസുതാന്ദൃഷ്ട്വാ കദ്രൂഃ ശക്രമഥാസ്തുവത്। നമസ്തേ സർവദേവേശ നമസ്തേ ബലസൂദന॥ 1-25-7 (1376) നമുചിഘ്ന നമസ്തേഽസ്തു സഹസ്രാക്ഷ ശചീപതേ। സർപാണാം സൂര്യതപ്താനാം വാരിണാ ത്വം പ്ലവോ ഭവ॥ 1-25-8 (1377) ത്വമേവ പരമം ത്രാണമസ്മാകമമരോത്തമ। ഈശോ അസി പവഃ സ്രഷ്ടും ത്വമനൽപം പുരന്ദര॥ 1-25-9 (1378) ത്വമേവ മേഘസ്ത്വം വായുസ്ത്വമഗ്നിർവിദ്യുതോഽംബരേ। ത്വമഭ്രഗണവിക്ഷേപ്താ ത്വാമേവാഹുർമഹാഘനം॥ 1-25-10 (1379) ത്വം വജ്രമതുലം ഘോരം ഘോഷവാംസ്ത്വം ബലാഹകഃ। സ്രഷ്ടാ ത്വമേവ ലോകാനാം സംഹർതാ ചാപരാജിതഃ॥ 1-25-11 (1380) ത്വം ജ്യോതിഃ സർവഭൂതാനാം ത്വമാദിത്യോ വിഭാവസുഃ। ത്വം മഹദ്ഭൂതമാശ്ചര്യം ത്വം രാജാ ത്വം സുരോത്തമഃ॥ 1-25-12 (1381) ത്വം വിഷ്ണുസ്ത്വം സഹസ്രാക്ഷസ്ത്വം ദേവസ്ത്വം പരായണം। ത്വം സർവമമൃതം ദേവ ത്വം സോമഃ പരമാർചിതഃ॥ 1-25-13 (1382) ത്വം മുഹൂർതസ്തിഥിസ്ത്വം ച ത്വം ലവസ്ത്വം പുനഃ ക്ഷണഃ। ശുക്ലസ്ത്വം ബഹുലസ്ത്വം ച കലാ കാഷ്ഠാ ത്രുടിസ്തഥാ। സംവത്സരർതവോ മാസാ രജന്യശ്ച ദിനാനി ച॥ 1-25-14 (1383) ത്വമുത്തമാ സഗിരിവനാ വസുന്ധരാ സഭാസ്കരം വിതിമിരമംബരം തഥാ। മദോദധിഃ സതിമിതിമിംഗിലസ്തഥാ മഹോർമിമാൻബഹുമകരോ ഝഷാകുലഃ॥ 1-25-15 (1384) മഹായശാസ്ത്വമിതി സദാഽഭിപൂജ്യസേ മനീഷിഭിർമുദിതമനാ മഹർഷിഭിഃ। അഭിഷ്ടുതഃ പിബസി ച സോമമധ്വരേ കഷട്കൃതാന്യപി ച ഹവീംഷി ഭൂതയേ॥ 1-25-16 (1385) ത്വം വിപ്രൈഃ സതതമിഹേജ്യസേ ഫലാർഥം വേദാംഗേഷ്വതുലബലൌഘ ഗീയസേ ച। ത്വദ്ധേതോര്യജനപരായണാ ദ്വിജേന്ദ്രാ വേദാംഗാന്യഭിഗമയന്തി സർവയത്നൈഃ॥ ॥ 1-25-17 (1386) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി പഞ്ചവിംശോഽധ്യായഃ॥ 25 ॥

1-26-0 (1387) സൌതിരുവാച। 1-26-0x (103) ഏവം സ്തുതസ്തദാ കദ്ര്വാ ഭഗവാൻഹരിവാഹനഃ। നീലജീമൂതസംഘാതൈഃ സർവമംബരമാവൃണോത്॥ 1-26-1 (1388) മേഘാനാജ്ഞാപയാമാസ വർഷധ്വമമൃതം ശുഭം। തേ മേഘാ മുമുചുസ്തോയം പ്രഭൂതം വിദ്യുദുജ്ജ്വലാഃ॥ 1-26-2 (1389) പരസ്പരമിവാത്യർഥം ഗർജന്തഃ സതതം ദിവി। സംവർതിതമിവാകാശം ജലദൈഃ സുമഹാദ്ഭുതൈഃ॥ 1-26-3 (1390) സൃജദ്ഭിരതുലം തോയമജസ്രം സുമഹാരവൈഃ। സംപ്രനൃത്തമിവാകാശം ധാരോർമിഭിരനേകശഃ॥ 1-26-4 (1391) മേഘസ്തനിതനിർഘോഷൌർവിദ്യുത്പവനകംപിതൈഃ। തൈർമേഘൈഃ സതതാസാരം വർഷദ്ഭിരനിശം തദാ॥ 1-26-5 (1392) നഷ്ടചന്ദ്രാർകകിരണമംബരം സമപദ്യത। നാഗാനാമുത്തമോ ഹർഷസ്തഥാ വർഷതി വാസവേ॥ 1-26-6 (1393) ആപൂര്യത മഹീ ചാപി സലിലേന സമന്തതഃ। രസാതലമനുപ്രാപ്തം ശീതലം വിമലം ജലം। 1-26-7 (1394) തദാ ഭൂരഭവച്ഛന്നാ ജലോർമിഭിരനേകശഃ। രാമണീയകമാഗച്ഛൻമാത്രാ സഹ ഭുജംഗമാഃ॥ ॥ 1-26-8 (1395) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി പൌലോമപർവണി ഷഡ്വിംശോഽധ്യായഃ॥ 26 ॥

1-27-0 (1396) സൌതിരുവാച। 1-27-0x (104) സംപ്രഹൃഷ്ടാസ്തതോ നാഗാ ജലധാരാപ്ലുതാസ്തദാ। സുപർണേനോഹ്യമാനാസ്തേ ജഗ്മുസ്തം ദ്വീപമാശു വൈ॥ 1-27-1 (1397) തം ദ്വീപം മകരാവാസം വിഹിതം വിശ്വകർമണാ। തത്ര തേ ലവണം ഘോരം ദദൃശുഃ പൂർവമാഗതാഃ॥ 1-27-2 (1398) സുപർണസഹിതാഃ സർപാഃ കാനനം ച മനോരമം। സാഗരാംബുപരിക്ഷിപ്തം പക്ഷിസംഘനിജാദിതം॥ 1-27-3 (1399) വിചിത്രഫലപുഷ്പാഭിർവനരാജിഭിരാവൃതം। ഭവനൈരാവൃതം രംയൈസ്തഥാ പദ്മാകരൈരപി॥ 1-27-4 (1400) പ്രസന്നസലിലൈശ്ചാപി ഹ്വദൈർദിവ്യൈർവിഭൂഷിതം। ദിവ്യഗന്ധവഹൈഃ പുണ്യൈർമാരുതൈരുപവീജിതം॥ 1-27-5 (1401) ഉത്പതദ്ഭിരിവാകാശം വൃക്ഷൈർമലയജൈരപി। ശോഭിതം പുഷ്പവർഷാണി മുഞ്ചദ്ഭിർമാരുതോദ്ധതൈഃ॥ 1-27-6 (1402) വായുവിക്ഷിപ്തകുസുമൈസ്തഥാഽന്യൈരപി പാദപൈഃ। കിരദ്ഭിരിവ തത്രസ്ഥാന്നാഗാൻപുഷ്പാംബുവൃഷ്ടിഭിഃ॥ 1-27-7 (1403) മനഃസംഹർഷജം ദിവ്യം ഗന്ധർവാപ്സരസാം പ്രിയം। മത്തഭ്രമസ്സംഘുഷ്ടം മനോജ്ഞാകൃതിദർശനം॥ 1-27-8 (1404) രമണീയം ശിവം പുണ്യം സർവൈർജനമനോഹരൈഃ। നാനാപക്ഷിരുതം രംയം കദ്രൂപുത്രപ്രഹർഷണം॥ 1-27-9 (1405) തത്തേ വനം സമാസാദ്യ വിജഹ്രുഃ പന്നഗാസ്തദാ। അബ്രുവംശ്ച മഹാവീര്യം സുപർണം പതഗേശ്വരം॥ 1-27-10 (1406) വഹാസ്മാനപരം ദ്വീപം സുരംയം വിമലോദകം। ത്വം ഹി ദേശാൻബഹൂന്രംയാന്വ്രജൻപശ്യസി ഖേചര॥ 1-27-11 (1407) സൌതിരുവാച। 1-27-12x (105) സ വിചിന്ത്യാബ്രവീത്പക്ഷീ മാതരം വിനതോ തദാ। കിം കാരണം മയാ മാതഃ കർതവ്യം സർപഭാഷിതം॥ 1-27-12 (1408) വിനതോവാച। 1-27-13x (106) ദാസീഭൂതാസ്മി ദുര്യോഗാത്സപത്ന്യാഃ പതഗോത്തമ। പണം വിതഥമാസ്ഥായ സർപൈരുപധിനാ കൃതം॥ 1-27-13 (1409) സൌതിരുവാച। 1-27-14x (107) തസ്മിംസ്തു കഥിതേ മാത്രാ കാരണേ ഗഗനേതരഃ। ഉവാച വചനം സർപാംസ്തേന ദുഃഖേന ദുഃഖിതഃ॥ 1-27-14 (1410) കിമാഹൃത്യ വിദിത്വാ വാ കിം വാ കൃത്വേഹ പൌരുഷം। ദാസ്യാദ്വോ വിപ്രമുച്യേയം തഥ്യം വദത ലേലിഹാഃ॥ 1-27-15 (1411) സൌതിരുവാച। 1-27-16x (108) ശ്രുത്വാ സമബ്രുവൻസർപാ ആഹരാമൃതമോജസാ। തതോ ദാസ്യാദ്വിപ്രമോക്ഷോ ഭവിതാ തവ ഖേചര॥ ॥ 1-27-16 (1412) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി സപ്തവിംശോഽധ്യായഃ॥ 27 ॥

1-28-0 (1413) സൌതിരുവാച। 1-28-0x (109) ഇത്യുക്തോ ഗരുഡഃ സർപൈസ്തതോ മാതരമബ്രവീത്। ഗച്ഛാംയമൃതമാഹർതും ഭക്ഷ്യമിച്ഛാമി വേദിതും॥ 1-28-1 (1414) വിനതോവാച। 1-28-2x (110) സമുദ്രകുക്ഷാവേകാന്തേ നിഷാദാലയമുത്തമം। `ഭവനാനി നിഷാദാനാം തത്ര സന്തി ദ്വിജോത്തമ॥ 1-28-2 (1415) പാപിനാം നഷ്ടലോകാനാം നിർഘൃണാനാം ദുരാത്മനാം'। നിഷാദാനാം സഹസ്രാണി താൻഭുക്ത്വാഽമൃതമാനയ॥ 1-28-3 (1416) ന ച തേ ബ്രാഹ്മണം ഹന്തും കാര്യാ ബുദ്ധിഃ കഥഞ്ചന। അവധ്യഃ സർവഭൂതാനാം ബ്രാഹ്മണോ ഹ്യനലോപമഃ॥ 1-28-4 (1417) അഗ്നിരർകോ വിഷം ശസ്ത്രം വിപ്രോ ഭവതി കോപിതഃ। ഗുരുർഹി സർവഭൂതാനാം ബ്രാഹ്മണഃ പരികീർതിതഃ॥ 1-28-5 (1418) ഏവമാദിസ്വരൂപൈസ്തു സതാം വൈ ബ്രാഹ്മണോ മതഃ। സ തേ താത ന ഹന്തവ്യഃ സങ്ക്രുദ്ധേനാപി സർവഥാ॥ 1-28-6 (1419) ബ്രാഹ്മണാനാമഭിദ്രോഹോ ന കർതവ്യഃ കഥഞ്ചന। ന ഹ്യേവമഗ്നിർനാദിത്യോ ഭസ്മ കുര്യാത്തഥാനഘ॥ 1-28-7 (1420) യഥാ കുര്യാദഭിക്രുദ്ധോ ബ്രാഹ്മണഃ സംശിതവ്രതഃ। തദേതൈർവിവിധൈർലിംഗൈസ്ത്വം വിദ്യാസ്തം ദ്വിജോത്തമം॥ 1-28-8 (1421) ഭൂതാനാമഗ്രഭൂർവിപ്രോ വർണശ്രേഷ്ഠഃ പിതാ ഗുരുഃ। 1-28-9 (1422) ഗരുഡ ഉവാച। കിംരൂപോ ബ്രാഹ്മണോ മാതഃ കിംശീലഃ കിംപരാക്രമഃ॥ 1-28-9x (111) കിംസ്വിദഗ്നിനിഭോ ഭാതി കിംസ്വിത്സൌംയപ്രദർശനഃ। യഥാഹമഭിജാനീയാം ബ്രാഹ്മണം ലക്ഷണൈഃ ശുഭൈഃ॥ 1-28-10 (1423) തൻമേ കാരണതോ മാതഃ പൃച്ഛതോ വക്തുമർഹസി। 1-28-11 (1424) വിനതോവാച। യസ്തേ കണ്ഠമനുപ്രാപ്തോ നിഗീർണം ബഡിശം യഥാ॥ 1-28-11x (112) ദഹേദംഗാരവത്പുത്രം തം വിദ്യാദ്ബ്രാഹ്മണർഷഭം। വിപ്രസ്ത്വയാ ന ഹന്തവ്യഃ സങ്ക്രുദ്ധേനാപി സർവദാ॥ 1-28-12 (1425) പ്രോവാച ചൈന വിനതാ പുത്രഹാർദാദിദം വചഃ। ജഠരേ ന ച ജീര്യേദ്യസ്തം ജാനീഹി ദ്വിജോത്തമം॥ 1-28-13 (1426) പുനഃ പ്രോവാച വിനതാ പുത്രഹാർദാദിദം വചഃ। ജാനന്ത്യപ്യതുലം വീര്യമാശീർവാദപരായണാ॥ 1-28-14 (1427) പ്രീതാ പരമദുഃഖാർതാ നാഗൈർവിപ്രകൃതാ സതീ। 1-28-15 (1428) വിനതോവാച। പക്ഷൌ തേ മാരുതഃ പാതു ചന്ദ്രസൂര്യൌ ച പൃഷ്ഠതഃ॥ 1-28-15x (113) ശിരശ്ച പാതു വഹ്നിസ്തേ വസവഃ സർവതസ്തനും। `വിഷ്ണുഃ സർവഗതഃ സർവമഹ്ഗാനി തവ ചൈവ ഹ।' അഹം ച തേ സദാ പുത്ര ശാന്തിസ്വസ്തിപരായണാ॥ 1-28-16 (1429) ഇഹാസീനാ ഭവിഷ്യാമി സ്വസ്തികാരേ രതാ സദാ। അരിഷ്ടം വ്രജ പന്ഥാനം പുത്ര കാര്യാർഥസിദ്ധയേ॥ 1-28-17 (1430) സൌതിരുവാച। 1-28-18x (114) തതഃ സ മാതുർവചനം നിശംയ വിതത്യ പക്ഷൌ നഭ ഉത്പപാത। തതോ നിഷാദാൻബലവാനുപാഗതോ ബുഭുക്ഷിതഃ കാല ഇവാന്തകോഽപരഃ॥ 1-28-18 (1431) സ താന്നിഷാദാനുപസംഹരംസ്തദാ രജഃ സമുദ്ധൂയ നഭഃസ്പൃശം മഹത്। സമുദ്രകുക്ഷൌ ച വിശോഷയൻപയഃ സമീപജാൻഭൂധരജാന്വിചാലയൻ॥ 1-28-19 (1432) തതഃ സ ചക്രേ മഹദാനനം തദാ നിഷാദമാർഗം പ്രതിരുധ്യ പക്ഷിരാട്। തതോ നിഷാദാസ്ത്വരിതാഃ പ്രവവ്രജു- ര്യതോ മുഖം തസ്യ ഭുജംഗഭോജിനഃ॥ 1-28-20 (1433) തദാനനം വിവൃതമതിപ്രമാണവ- ത്സമഭ്യയുർഗഗനമിവാർദിതാഃ ഖഗാഃ। സഹസ്രശഃ പവനജോവിമോഹിതാ യഥാ।ഞനിലപ്രചലിതപാദപേ വനേ॥ 1-28-21 (1434) തതഃ ഖഗോ വദനമമിത്രതാപനഃ സമാഹരത്പരിചപലോ മത്ബലാഃ। നിഷൂദയൻബഹുവിധമത്സ്യജീവിനോ ബഭുക്ഷിതോ ഗഗനചരേശ്വരസ്തദാ॥ ॥ 1-28-22 (1435) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി അഷ്ടാവിംശോഽധ്യായഃ॥ 28 ॥

1-29-0 (1436) സൌതിരുവാച। 1-29-0x (115) തസ്യ കണ്ഠമനുപ്രാപ്തോ ബ്രാഹ്മണഃ സഹ ഭാര്യയാ। ദഹന്ദീപ്ത ഇവാംഗാരസ്തമുവാചാന്തരിക്ഷഗഃ॥ 1-29-1 (1437) ദ്വിജോത്തമ വിനിർഗച്ഛ തൂർണമാസ്യാദപാവൃതാത്। ന ഹി മേ ബ്രാഹ്മണോ വധ്യഃ പാപേഷ്വപി രതഃ സദാ॥ 1-29-2 (1438) സൌതിരുവാച। 1-29-3x (116) ബ്രുവാണമേവം ഗരുഡം ബ്രാഹ്മണഃ പ്രത്യഭാഷത। നിഷാദീ മമ ഭാര്യേയം നിർഗച്ഛതു മയാ സഹ॥ 1-29-3 (1439) ഗരുഡ ഉവാച। 1-29-4x (117) ഏതാമപി നിഷാദീം ത്വം പരിഗൃഹ്യാശു നിഷ്പത। തൂർണം സംഭാവയാത്മാനമജീർണം മമ തേജസാ॥ 1-29-4 (1440) സൌതിരുവാച। 1-29-5x (118) തതഃ സ വിപ്രോ നിഷ്ക്രാന്തോ നിഷാദീസഹിതസ്തദാ। വർധയിത്വാ ച ഗരുഡമിഷ്ടം ദേശം ജഗാമ ഹ॥ 1-29-5 (1441) സഹഭാര്യേ വിനിഷ്ക്രാന്തേ തസ്മിന്വിപ്രേ സ പക്ഷിരാട്। വിതത്യ പക്ഷാവാകാശമുത്പപാത മനോജവഃ॥ 1-29-6 (1442) തതോഽപശ്യത്സ്വപിതരം പൃഷ്ടശ്ചാഖ്യാതവാൻപിതുഃ। യഥാന്യായമമേയാത്മാ തം ചോവാച മഹാനൃഷിഃ॥ 1-29-7 (1443) കശ്യപ ഉവാച। 1-29-8x (119) കച്ചിദ്വഃ കുശലം നിത്യം ഭോജനേ ബഹുലം സുത। കച്ചിച്ച മാനുഷേ ലോകേ തവാന്നം വിദ്യതേ ബഹു॥ `ക്വ ഗന്താസ്യതിവേഗേന മമ ത്വം വക്തുമർഹസി॥' 1-29-8 (1444) ഗരുഡ ഉവാച। 1-29-9x (120) മാതാ മേ കുശലാ ശശ്വത്തഥാ ഭ്രാതാ തഥാ ഹ്യഹം। ന ഹി മേ കുശലം താത ഭോജനേ ബഹുലേ സദാ॥ 1-29-9 (1445) അഹം ഹി സർപൈഃ പ്രഹിതഃ സോമമാഹർതുമുത്തമം। മഹാതുർദാസ്യവിമോക്ഷാർഥമാഹരിഷ്യേ തമദ്യ വൈ॥ 1-29-10 (1446) മാത്രാ ചാത്ര സമാദിഷ്ടോ നിഷാദാൻഭക്ഷയേതി ഹ। ന ച മേ തൃപ്തിരഭവദ്ഭക്ഷയിത്വാ സഹസ്രശഃ॥ 1-29-11 (1447) തസ്മാദ്ഭക്ഷ്യം ത്വമപരം ഭഗവൻപ്രദിശസ്വ മേ। യദ്ഭുക്ത്വാഽമൃതമാഹർതും സമർതഃ സ്യാമഹം പ്രഭോ॥ 1-29-12 (1448) ക്ഷുത്പിപാസാവിഘാതാർഥം ഭക്ഷ്യമാഖ്യാതു മേ ഭവാൻ। 1-29-13 (1449) കശ്യപ ഉവാച। ഇദം സരോ മഹാപുണ്യം ദേവലോകേഽപി വിശ്രുതം॥ 1-29-13x (121) യത്ര കൂർമാഗ്രജം ഹസ്തീ സദാ കർഷത്യവാങ്മുഖഃ। തയോർജൻമാന്തരേ വൈരം സംപ്രവക്ഷ്യാംയസോഷതഃ॥ 1-29-14 (1450) തൻമേ തത്ത്വം നിബോധസ്യ യത്പ്രമാണൌ ച താവുഭൌ। `ശൃണു ത്വം വത്സ ഭദ്രം തേ കഥാം വൈരാഗ്യവർധിനീം॥ 1-29-15 (1451) പിത്രോരർഥവിഭാഗേ വൈ സമുത്പന്നാം പുരാണ്ഡജ।' ആസീദ്വിഭാവസുർനാമ മഹർഷിഃ കോപനോ ഭൃശം॥ 1-29-16 (1452) ഭ്രാതാ തസ്യാനുജശ്ചാസീത്സുപ്രതീകോ മഹാതപാഃ। സ നേച്ഛതി ധനം ഭ്രാത്രാ സഹൈകസ്ഥം മഹാമുനിഃ॥ 1-29-17 (1453) വിഭാഗം കീർതയത്യേവ സുപ്രതീകോ ഹി നിത്യശഃ। അഥാബ്രവീച്ച തം ഭ്രാതാ സുപ്രതീകം വിഭാവസുഃ॥ 1-29-18 (1454) `വിഭാഗേ ബഹവോ ദോഷാ ഭവിഷ്യന്തി മഹാതപഃ।' വിഭാഗം ബഹവോ മോഹാത്കർതുമിച്ഛന്തി നിത്യശഃ। തതോ വിഭക്താസ്ത്വന്യോന്യം നാദ്രിയന്തേഽർഥമോഹിതാഃ॥ 1-29-19 (1455) തതഃ സ്വാർഥപരാൻമൂഢാൻപൃഥഗ്ഭൂതാൻസ്വകൈർധനൈഃ। വിദിത്വാ ഭേദയന്ത്യേതാനമിത്രാ മിത്രരൂപിണഃ॥ 1-29-20 (1456) വിദിത്വാ ചാപരേ ഭിന്നാനന്തരേഷു പതന്ത്യഥ। ഭിന്നാനാമതുലോ നാശഃ ക്ഷിപ്രമേവ പ്രവർതതേ॥ 1-29-21 (1457) തസ്മാദ്വിഭാഗം ഭ്രാതൄണാം ന പ്രശംസന്തി സാധവഃ। `ഏവമുക്തഃ സുപ്രതീകോ ഭാഗം കീർതയതേഽനിശം॥ 1-29-22 (1458) ഏവം നിർബധ്യമാനസ്തു ശശാപൈനം വിഭാവസുഃ।' ഗുരുശാസ്ത്രേഽനിബദ്ധാനാമന്യോന്യേനാഭിശങ്കിനാം॥ 1-29-23 (1459) നിയന്തു ന ഹി ശക്യസ്ത്വം ഭേദതോ ധനമിച്ഛസി। യസ്മാത്തസ്മാത്സുപ്രതീക ഹസ്തിത്വം സമവാപ്സ്യസി॥ 1-29-24 (1460) കശ്യപ ഉവാച। 1-29-25x (122) ശപ്തസ്ത്വേവം സുപ്രതീകോ വിഭാവസുമഥാബ്രവീത്। ത്വമപ്യന്തർജലചരഃ കച്ഛപഃ സംഭവിഷ്യസി॥ 1-29-25 (1461) ഏവമന്യോന്യശാപാത്തൌ സുപ്രതീകവിഭാവസൂ। ഗജകച്ഛപതാം പ്രാപ്താവർഥാർഥം മൂഢചേതസൌ॥ 1-29-26 (1462) രോഷദോഷാനുഷംഗേണ തിര്യഗ്യോനിഗതാവപി। പരസ്പരദ്വേഷരതൌ പ്രമാണബലദർപിതൌ॥ 1-29-27 (1463) സരസ്യസ്മിൻമഹാകായൌ പൂർവവൈരാനുസാരിണൌ। തയോരന്യതരഃ ശ്രീമാൻസമുപൈതി മഹാഗജഃ॥ 1-29-28 (1464) യസ്യ ബൃംഹിതശബ്ദേന കൂർമോഽപ്യന്തർജലേശയഃ। ഉത്ഥിതോഽസൌ മഹാകായഃ കൃത്സ്നം വിക്ഷോഭയൻസരഃ॥ 1-29-29 (1465) തം ദൃഷ്ട്വാഽഽവേഷ്ടിതകരഃ പതത്യേഷ ഗജോ ജലം। ദന്തഹസ്താഗ്രലാംഗൂലപാദവേഗേന വീര്യവാൻ॥ 1-29-30 (1466) വിക്ഷോഭയംസ്തതോ നാഗഃ സരോ ബഹുഝഷാകുലം। കൂർമോഽപ്യഭ്യുദ്യതശിരാ യുദ്ധായാഭ്യേതി വീര്യവാൻ॥ 1-29-31 (1467) ഷഡുച്ഛ്രിതോ യോജനാനി ഗജസ്തദ്ദ്വിഗുണായതഃ। കൂർമസ്ത്രിയോജനോത്സേധോ ദശയോജനമണ്ഡലഃ॥ 1-29-32 (1468) താവുഭൌ യുദ്ധസംമത്തൌ പരസ്പരവധൈഷിണൌ। ഉപയുജ്യാശു കർമേദം സാധയേ ഹിതമാത്മനഃ॥ 1-29-33 (1469) മഹാഭ്രഘനസങ്കാശം തം ഭുക്ത്വാമൃതമാനയ। മഹാഗിരിസമപ്രഖ്യം ഘോരരൂപം ച ഹസ്തിനം॥ 1-29-34 (1470) സൌതിരുവാച। 1-29-35x (123) ഇത്യുക്ത്വാ ഗരുഡം സോഽഥ മാംഗല്യമകരോത്തദാ। യുധ്യതഃ സഹ ദേവൈസ്തേ യുദ്ധേ ഭവതു മംഗലം॥ 1-29-35 (1471) പൂർണകുംഭോ ദ്വിജാ ഗാവോ യച്ചാന്യത്കിഞ്ചിദുത്തമം। ശുഭം സ്വസ്ത്യയനം ചാപി ഭവിഷ്യതി തവാണ്ഡജാ॥ 1-29-36 (1472) യുധ്യമാനസ്യ സംഗ്രാമേ ദേവൈഃ സാർധം മഹാബല। ഋചോ യജൂംഷി സാമാനി പവിത്രാണി ഹവീംഷി ച॥ 1-29-37 (1473) രഹസ്യാനി ച സർവാണി സർവേ വേദാശ്ച തേ ബലം। `വർധയിഷ്യന്തി സമരേ ഭവിഷ്യതി ഖഗോത്തമ।' ഇത്യുക്തോ ഗരുഡഃ പിത്രാ ഗതസ്തം ഹ്വദമന്തികാത്॥ 1-29-38 (1474) അപശ്യന്നിർമലജലം നാനാപക്ഷിസമാകുലം। സ തത്സ്മൃത്വാ പിതുർവാക്യം ഭീമവേഗോഽന്തരിക്ഷഗഃ॥ 1-29-39 (1475) നഖേന ഗജമേകേന കൂർമമേകേന ചാക്ഷിപത്। സധുത്പപാത ചാകാശം തത ഉച്ചൈർവിഹംഗമഃ॥ 1-29-40 (1476) സോഽലംബം തീർഥണാസാദ്യ ദേവവൃക്ഷാനുപാഗമത്। തേ ഭീതാഃ സമകംപന്ത തസ്യ പക്ഷാനിലാഹതാഃ॥ 1-29-41 (1477) ന നോ ഭഞ്ജ്യാദിതി തദാ ദിവ്യാഃ കനകശാഖിനഃ। പ്രചലാംഗാൻസ താന്ദൃഷ്ട്വാ മനോരഥഫലദ്രുമാൻ॥ 1-29-42 (1478) അന്യാനതുലരൂപാംഗാനുപചക്രാമ ഖേചരഃ। കാഞ്ചനൈ രാജതൈശ്ചൈവ ഫലൈർവൈദൂര്യശാഖിനഃ। സാഗരാംബുപരിക്ഷിപ്താൻഭ്രാജമാനാൻമഹാദ്രുമാൻ॥ 1-29-43 (1479) `തേഷാം മധ്യേ മഹാനാസീത്പാദപഃ സുമനോഹരഃ। സഹസ്രയോജനോത്സേധോ ബഹുശാഖാസമന്വിതഃ॥ 1-29-44 (1480) ഖഗാനാമാലയോ ദിവ്യോ നാംനാ രൌഹിണപാദപഃ। യസ്യ ഛായാം സമാശ്രിത്യ സദ്യോ ഭവതി നിർവൃതഃ;॥ 1-29-45 (1481) തമുവാച ഖഗശ്രേഷ്ഠം തത്ര രൌഹിണപാദപഃ। അതിപ്രവൃദ്ധഃ സമുഹാനാപതന്തം മനോജവം॥ 1-29-46 (1482) രൌഹിണ ഉവാച। 1-29-47x (124) യൈഷാ മമ മഹാശാഖാ ശതയോജനമായതാ। ഏതാമാസ്ഥായ ശാഖാം ത്വം ഖാദേമൌ ഗജകച്ഛപൌ॥ 1-29-47 (1483) സൌതിരുവാച। 1-29-48x (125) തതോ ദ്രുമം പതഗസഹസ്രസേവിതം മഹീധരപ്രതിമവപുഃ പ്രകംപയൻ। ഖഗോത്തമോ ദ്രുതമഭിപത്യ വേഗവാ- ൻബഭഞ്ജ താമവിരലപത്രസഞ്ചയാം॥ ॥ 1-29-48 (1484) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഏകോനത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 29 ॥

1-30-0 (1485) സൌതിരുവാച। 1-30-0x (126) സ്പഷ്ടമാത്രാ തു പദ്ഭ്യാം സാ ഗരുഡേന ബലീയസാ। അഭജ്യത തരോഃ ശാഖാ ഭഗ്നാം ചൈകാമധാരയത്॥ 1-30-1 (1486) താം ഭങ്ക്ത്വാ സ മഹാശാഖാം സ്മയമാനോ വിലോകയൻ। അഥാത്രം ലംബതോഽപശ്യദ്വാലഖില്യാനധോമുഖാൻ॥ 1-30-2 (1487) ഋഷയോ ഹ്യത്ര ലംബന്തേ ന ഹന്യാമിതി താനൃഷീൻ। തപോരതാംല്ലംബമാനാൻബ്രഹ്മർഷീനഭിവീക്ഷ്യ സഃ॥ 1-30-3 (1488) ഹന്യാദേതാൻസംപതന്തീ ശാഖേത്യഥ വിചിന്ത്യ സഃ। നഖൈർദൃഢതരം വീരഃ സംഗൃഹ്യ ഗജകച്ഛപൌ॥ 1-30-4 (1489) സ തദ്വിനാശസന്ത്രാസാദഭിപത്യ സ്വഗാധിപഃ। ശാഖാമാസ്യേന ജഗ്രാഹ തേഷാമേവാന്വവേക്ഷയാ॥ 1-30-5 (1490) അതിദൈവം തു തത്തസ്യ കർമ ദൃഷ്ട്വാ മഹർഷയഃ। വിസ്മയോത്കംപഹൃദയാ നാമ ചക്രുർമഹാഖഗേ॥ 1-30-6 (1491) ഗുരും ഭാരം സമാസാദ്യോഡ്ഡീന ഏഷ വിഹംഗമഃ। ഗരുഡസ്തു ഖഗശ്രേഷ്ഠസ്തസ്മാത്പന്നഗഭോജനഃ॥ 1-30-7 (1492) തതഃ ശനൈഃ പര്യപതത്പക്ഷൈഃ ശൈലാൻപ്രകംപയൻ। ഏവം സോഽഭ്യപതദ്ദേശാൻബഹൂൻസഗജകച്ഛപഃ॥ 1-30-8 (1493) ദയാർഥം വാലഖില്യാനാം ന ച സ്ഥാനമവിന്ദത। സ ഗത്വാ പർവതശ്രേഷ്ഠം ഗന്ധമാദനമഞ്ജസാ॥ 1-30-9 (1494) ദദർശ കശ്യപം തത്ര പിതരം തപസി സ്ഥിതം। ദദർശ തം പിതാ ചാപി ദിവ്യരൂപം വിഹംഗമം॥ 1-30-10 (1495) തേജോവീര്യബലോപേതം മനോമാരുതരംഹസം। ശൈലശൃംഗപ്രതീകാശം ബ്രഹ്മദണ്ഡമിവോദ്യതം॥ 1-30-11 (1496) അചിന്ത്യമനഭിധ്യേയം സർവഭൂതഭയങ്കരം। മഹാവീര്യധരം രൌദ്രം സാക്ഷാദഗ്നിമിവോദ്യതം॥ 1-30-12 (1497) അപ്രധൃഷ്യമജേയം ച ദേവദാനവരാക്ഷസൈഃ। ഭേത്താരം ഗിരിശൃംഗാണാം സമുദ്രജലശോഷണം॥ 1-30-13 (1498) ലോകസംലോഡനം ഘോരം കൃതാന്തസമദർശനം। തമാഗതമഭിപ്രേക്ഷ്യ ഭഗവാൻകശ്യപസ്തദാ। വിദിത്വാ ചാസ്യം സങ്കൽപമിദം വചനമബ്രവീത്॥ 1-30-14 (1499) കശ്യപ ഉവാച। 1-30-15x (127) പുത്ര മാ സാഹസം കാർഷീർമാ സദ്യോ ലപ്സ്യസേ വ്യഥാം। മാ ത്വാം ദഹേയുഃ സങ്ക്രുദ്ധാ വാലഖില്യാ മരീചിപാഃ॥ 1-30-15 (1500) സൌതിരുവാച। 1-30-16x (128) തതഃ പ്രസാദയാമാസ കശ്യപഃ പുത്രകാരണാത്। വാലഖില്യാൻമഹാഭാഗാംസ്തപസാ ഹതകൽമഷാൻ॥ 1-30-16 (1501) കശ്യപ ഉവാച। 1-30-17x (129) പ്രജാഹിതാർഥമാരംഭോ ഗരുഡസ്യ തപോധനാഃ। ചികീർഷതി മഹത്കർമ തദനുജ്ഞാതുമർഹഥ॥ 1-30-17 (1502) സൌതിരുവാച। 1-30-18x (130) ഏവമുക്താ ഭഗവതാ മുനയസ്തേ സമഭ്യയുഃ। മുക്ത്വാ ശാഖാം ഗിരിം പുണ്യം ഹിമവന്ത തപോഽർഥിനഃ॥ 1-30-18 (1503) തതസ്തേഷ്വപയാതേഷു പിതരം വിനതാസുതഃ। ശാഖാവ്യാക്ഷിപ്തവദനഃ പര്യപൃച്ഛത കശ്യപം॥ 1-30-19 (1504) ഭഗവൻക്വ വിമുഞ്ചാമി തരോഃ ശാഖാമിമാമഹം। വർജിതം മാനുഷൈർദേശമാഖ്യാതു ഭഗവാൻമമ॥ 1-30-20 (1505) സൌതിരുവാച। 1-30-21x (131) തതോ നിഃപുരുഷം ശൈലം ഹിമസംരുദ്ധകന്ദരം। അഗംയം മനസാപ്യന്യൈസ്തസ്യാചഖ്യൌ സ കശ്യപഃ॥ 1-30-21 (1506) തം പർവതം മഹാകുക്ഷിമുദ്ദിശ്യ സ മഹാഖഗഃ। ജവേനാഭ്യപതത്താർക്ഷ്യഃ സശാഖാഗജകച്ഛപഃ॥ 1-30-22 (1507) ന താം വധ്രീ പരിണഹേച്ഛതചർമാ മഹാതനും। ശാഖിനോ മഹതീം ശാഖാം യാം പ്രഗൃഹ്യ യയൌ ഖഗഃ॥ 1-30-23 (1508) സ തതഃ ശതസാഹസ്രം യോജനാന്തരമാഗതഃ। കാലേന നാതിമഹതാ ഗരുഡഃ പതഗേശ്വരഃ॥ 1-30-24 (1509) സ തം ഗത്വാ ക്ഷണേനൈവ പർവതം വചനാത്പിതുഃ। അമുഞ്ചൻമഹതീം ശാഖാം സസ്വനം തത്ര ഖേചരഃ॥ 1-30-25 (1510) പക്ഷാനിലഹതശ്ചാസ്യ പ്രാകംപത സ ശൈലരാട്। മുമോച പുഷ്പവർഷം ച സമാഗലിതപാദപ॥ 1-30-26 (1511) ശൃംഗാണി ച വ്യശീര്യന്ത ഗിരേസ്തസ്യ സമന്തതഃ। മണികാഞ്ചനചിത്രാണി ശോഭയന്തി മഹാഗിരിം॥ 1-30-27 (1512) ശാഖിനോ ബഹവശ്ചാപി ശാഖയാഽഭിഹതാസ്തയാ। കാഞ്ചനൈഃ കുസുമൈർഭാന്തി വിദ്യുത്വന്ത ഇവാംബുദാഃ॥ 1-30-28 (1513) തേ ഹേമവികചാ ഭൂമൌ യുതാഃ പർവതധാതുഭിഃ। വ്യരാജഞ്ഛാഖിനസ്തത്ര സൂര്യാംശുപ്രതിരഞ്ജിതാഃ॥ 1-30-29 (1514) തതസ്തസ്യ ഗിരേഃ ശൃംഗമാസ്ഥായ സ ഖഗോത്തമഃ। ഭക്ഷയാമാസ ഗരുഡസ്താവുഭൌ ഗജകച്ഛപൌ॥ 1-30-30 (1515) താവുഭൌ ഭക്ഷയിത്വാ തു സ താർക്ഷ്യഃ കൂർമകുഞ്ജരൌ। തതഃ പർവതകൂടാഗ്രാദുത്പപാത മഹാജവഃ॥ 1-30-31 (1516) പ്രാവർതന്താഥ ദേവാനാമുത്പാതാ ഭയശംസിനഃ। ഇന്ദ്രസ്യ വജ്രം ദയിതം പ്രജജ്വാല ഭയാത്തതഃ॥ 1-30-32 (1517) സധൂമാ ന്യപതത്സാർചിർദിവോൽകാ നഭസശ്ച്യുതാ। തഥാ വസൂനാം രുദ്രാണാമാദിത്യാനാം ച സർവശഃ॥ 1-30-33 (1518) സാധ്യാനാം മരുതാം ചൈവ യേ ചാന്യേ ദേവതാഗണാഃ। സ്വം സ്വം പ്രഹരണം തേഷാം പരസ്പരമുപാദ്രവത്॥ 1-30-34 (1519) അഭൂതപൂർവം സംഗ്രാമേ തദാ ദേവാസുരേഽപി ച। വവുർവാതാഃ സനിർഘാതാഃ പേതുരുൽകാഃ സഹസ്രശഃ॥ 1-30-35 (1520) നിരഭ്രമേവ ചാകാശം പ്രജഗർജ മഹാസ്വനം। ദേവാനാമപി യോ ദേവഃ സോഽപ്യവർഷത ശോണിതം॥ 1-30-36 (1521) മംലുർമാല്യാനി ദേവാനാം നേശുസ്തേജാംസി ചൈവ ഹി। ഉത്പാതമേഘാ രൌദ്രാശ്ച വവൃഷുഃ ശോണിതം ബഹു॥ 1-30-37 (1522) രജാംസി മുകുടാന്യേഷാമുത്ഥിതാനി വ്യധർഷയൻ। തതസ്ത്രാസസമുദ്വിഗ്നഃ സഹ ദേവൈഃ ശതക്രതുഃ। ഉത്പാതാന്ദാരുണാൻപശ്യന്നിത്യുവാച ബൃഹസ്പതിം॥ 1-30-38 (1523) കിമർഥം ഭഗവൻഘോരാ ഉത്പാതാഃ സഹസോത്ഥിതാഃ। ന ച ശത്രും പ്രപശ്യാമി യുധി യോ നഃ പ്രധർഷയേത്॥ 1-30-39 (1524) ബൃഹസ്പതിരുവാച। 1-30-40x (132) തവാപരാധാദ്ദേവേന്ദ്ര പ്രമാദാച്ച ശതക്രതോ। തപസാ വാലഖില്യാനാം മഹർഷീണാം മഹാത്മനാം॥ 1-30-40 (1525) കശ്യപസ്യ മുനേഃ പുത്രോ വിനതായാശ്ച ഖേചരഃ। ഹർതും സോമമഭിപ്രാപ്തോ ബലവാൻകാമരൂപധൃക്॥ 1-30-41 (1526) സമർഥോ ബലിനാം ശ്രേഷ്ഠോ ഹർതും സോമം വിഹംഗമഃ। സർവം സംഭാവയാംയസ്മിന്നസാധ്യമപി സാധയേത്॥ 1-30-42 (1527) സൌതിരുവാച। 1-30-43x (133) ശ്രുത്വൈതദ്വചനം ശക്രഃ പ്രോവാചാമൃതരക്ഷിണഃ। മഹാവീര്യബലഃ പക്ഷീ ഹർതും സോമമിഹോദ്യതഃ॥ 1-30-43 (1528) യുഷ്മാൻസംബോധയാംയേഷ `ഗൃഹീത്വാവരണായുധാൻ। പരിവാര്യാമൃതം സർവേ യൂയം മദ്വചനാദിഹ॥ 1-30-44 (1529) രക്ഷധ്വം വിബുധാ വീരാ' യഥാ ന സ ഹരേദ്ബലാത്। അതുലം ഹി ബലം തസ്യ ബൃഹസ്പതിരുവാച ഹ॥ 1-30-45 (1530) സൌതിരുവാച। 1-30-46x (134) തച്ഛ്രുത്വാ വിബുധാ വാക്യം വിസ്മിതാ യത്നമാസ്ഥിതാഃ। പരിവാര്യാമൃതം തസ്ഥൂർവജ്രീ ചേന്ദ്രഃ പ്രതാപവാൻ॥ 1-30-46 (1531) ധാരയന്തോ വിചിത്രാണി കാഞ്ചനാനി മനസ്വിനഃ। കവചാനി മഹാർഹാണി വൈദൂര്യവികൃതാനി ച॥ 1-30-47 (1532) ചർമാണ്യപി ച ഗാത്രേഷു ഭാനുമന്തി ദൃഢാനി ച। വിവിധാനി ച ശസ്ത്രാണി ഘോരരൂപാണ്യനേകശഃ॥ 1-30-48 (1533) ശിതതീക്ഷ്ണാഗ്രധാരാണി സമുദ്യംയ സുരോത്തമഃ। സവിസ്ഫുലിംഗജ്വാലാനി സധൂമാനി ച സർവശഃ॥ 1-30-49 (1534) ചക്രാണി പരഘാംശ്ചൈവ ത്രിശൂലാനി പരശ്വധാൻ। ശക്തീശ്ച വിവിധാസ്തീക്ഷ്ണാഃ കരവാലാംശ്ച നിർമലാൻ। സ്വദേഹരൂപാണ്യാദായ ഗദാശ്ചോഗ്രപ്രദർശനാഃ॥ 1-30-50 (1535) തൈഃ ശസ്ത്രൈർഭാനുമദ്ഭിസ്തേ ദിവ്യാഭരണഭൂഷിതാഃ। ഭാനുമന്തഃ സുരഗണാസ്തസ്ഥുർവിഗതകൽമഷാഃ॥ 1-30-51 (1536) അനുപമബലവീര്യതേജസോ ധൃതമനസഃ പരിരക്ഷണേഽമൃതസ്യ। അസുരപുരവിദാരണാഃ സുരാ ജ്വലനസമിദ്ധവപുഃപ്രകാശിനഃ॥ 1-30-52 (1537) ഇതി സമരവരം സുരാഃ സ്ഥിതാസ്തേ പരിഘസഹസ്രശതൈഃ സമാകുലം। വിഗലിതമിവ ചാംബരാന്തരം തപനമരീചിവികാശിതം ബഭാസേ॥ ॥ 1-30-53 (1538) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 30 ॥

1-31-0 (1539) ശൌനക ഉവാച। 1-31-0x (135) കോഽപരാധോ മഹേന്ദ്രസ്യ കഃ പ്രമാദശ്ച സൂതജ। തപസാ വാലഖില്യാനാം സംഭൂതോ ഗരുഡഃ കഥം॥ 1-31-1 (1540) കശ്യപസ്യ ദ്വിജാതേശ്ച കഥം വൈ പക്ഷിരാട് സുതഃ। അധൃഷ്ടഃ സർവഭൂതാനാമവധ്യസ്ചാഭവത്കഥം॥ 1-31-2 (1541) കഥം ച കാമചാരീ സ കാമവീര്യശ്ച ഖേചരഃ। ഏതദിച്ഛാംയഹം ശ്രോതും പുരാണേ യദി പഠ്യതേ॥ 1-31-3 (1542) സൌതിരുവാച। 1-31-4x (136) വിഷയോഽയം പുരാണസ്യ യൻമാം ത്വം പരിപൃച്ഛസി। ശൃണു മേ വദതഃ സർവമേതത്സങ്ക്ഷേപതോം ദ്വിജ॥ 1-31-4 (1543) യജതഃ പുത്രകാമസ്യ കശ്യപസ്യ പ്രജാപതേഃ। സാഹായ്യമൃഷയോ ദേവാ ഗന്ധർവാശ്ച ദദുഃ കില॥ 1-31-5 (1544) തത്രേധ്മാനയനേ ശക്രോ നിയുക്തഃ കശ്യപേന ഹ। മുനയോ വാലഖില്യാശ്ച യേ ചാന്യേ ദേവതാഗണാഃ॥ 1-31-6 (1545) ശക്രസ്തു വീര്യസദൃശമിധ്യഭാരം ഗിരിപ്രഭം। സമുദ്യംയാനയാമാസ നാതികൃച്ഛ്രാദിവ പ്രഭുഃ॥ 1-31-7 (1546) അഥാപശ്യദൃഷീൻഹ്രസ്വാനംഗുഷ്ഠോദരവർഷ്മണഃ। പലാശവർതികാമേകാം വഹതഃ സംഹതാൻപഥി॥ 1-31-8 (1547) പ്രലീനാൻസ്വേഷ്വിവാംഗേഷു നിരാഹാരാംസ്തപോധനാൻ। ക്ലിശ്യമാനാൻമന്ദബലാൻഗോഷ്പദേ സംപ്ലുതോദകേ॥ 1-31-9 (1548) താൻസർവാന്വിസ്മയാവിഷ്ടോ വീര്യോൻമത്തഃ പുരന്ദരഃ। അപഹാസ്യാഭ്യഗാച്ഛീഘ്രം ലംബയിത്വാഽവമന്യ ച॥ 1-31-10 (1549) തേഽഥ രോഷസമാവിഷ്ടാഃ സുഭൃശം ജാതമന്യവഃ। ആരേഭിരേ മഹത്കർമ തദാ ശക്രഭയങ്കരം॥ 1-31-11 (1550) ജുഹുവുസ്തേ സുതപസോ വിധിവജ്ജാതവേദസം। മന്ത്രൈരുച്ചാവചൈർവിപ്രാ യേന കാമേന തച്ഛൃണു॥ 1-31-12 (1551) കാമവീര്യഃ കാമഗമോ ദേവരാജഭയപ്രദഃ। ഇന്ദ്രോഽന്യഃ സർവദേവാനാം ഭവേദിതി യതവ്രതാഃ॥ 1-31-13 (1552) ഇന്ദ്രാച്ഛതഗുണഃ ശൌര്യേ വീര്യേ ചൈവ മനോജവഃ। തപസോ നഃ ഫലേനാദ്യ ദാരുണഃ സംഭവിത്വിതി॥ 1-31-14 (1553) തദ്ബുദ്ധ്വാ ഭൃശസന്തപ്തോ ദേവരാജഃ ശതക്രതുഃ। ജഗാമ ശരണം തത്ര കശ്യപം സംശിതവ്രതം॥ 1-31-15 (1554) തച്ഛ്രുത്വാ ദേവരാജസ്യ കശ്യപോഽഥ പ്രജാപതിഃ। വാലഖില്യാനുപാഗംയ കർമസിദ്ധിമപൃച്ഛത॥ 1-31-16 (1555) `കശ്യപ ഉവാച। 1-31-17x (137) കേന കാമേന ചാരബ്ധം ഭവദ്ഭിർഹോമകർമ ച। യാഥാതഥ്യേന മേ ബ്രൂത ശ്രോതും കൌതൂഹലം ഹി മേ॥ 1-31-17 (1556) വാലഖില്യാ ഊചുഃ। 1-31-18x (138) അവജ്ഞാതാഃ സുരേന്ദ്രേണ മൂഢേനാകൃതബുദ്ധിനാ। ഐശ്വര്യമദമത്തേന സദാചാരാന്നിരസ്യതാ॥ 1-31-18 (1557) തദ്വിഘാതാർഥമാരംഭോ വിധിവത്തസ്യ കശ്യപ॥ 1-31-19 (1558) സൌതിരുവാച।' 1-31-20x (139) ഏവമസ്ത്വിതി തം ചാപി പ്രത്യൂചുഃ സത്യവാദിനഃ। താൻകശ്യപ ഉവാചേദം സാന്ത്വപൂർവം പ്രജാപതിഃ॥ 1-31-20 (1559) അയമിന്ദ്രസ്ത്രിഭുവനേ നിയോഗാദ്ബ്രഹ്മണഃ കൃതഃ। ഇന്ദ്രാർഥേ ച ഭവന്തോഽപി യത്നവന്തസ്തപോധനാഃ॥ 1-31-21 (1560) ന മിഥ്യാ ബ്രഹ്മണോ വാക്യം കർതുമർഹഥ സത്തമാഃ। ഭവതാം ഹി ന മിഥ്യാഽയം സങ്കൽപോ വൈ ചികീർഷിതഃ॥ 1-31-22 (1561) ഭവത്വേഷ പതത്രീണാമിന്ദ്രോഽതിബലസത്ത്വവാൻ। പ്രസാദഃ ക്രിയതാമസ്യ ദേവരാജസ്യ യാചതഃ॥ 1-31-23 (1562) സൌതിരുവാച। 1-31-24x (140) ഏവമുക്താഃ കശ്യപേന വാലഖില്യാസ്തപോധനാഃ। പ്രത്യൂചുരഭിസംപൂജ്യ മുനിശ്രേഷ്ഠം പ്രജാപതിം॥ 1-31-24 (1563) വാലഖില്യാ ഊചുഃ। 1-31-25x (141) ഇന്ദ്രാർഥോഽയം സമാരംഭഃ സർവേഷാം നഃ പ്രജാപതേ। അപത്യാർഥം സമാരംഭോ ഭവതശ്ചായമീപ്സിതഃ॥ 1-31-25 (1564) തദിദം സഫലം കർമ ത്വയൈവ പ്രതിഗൃഹ്യതാം। തഥാ ചൈവം വിധത്സ്വാത്ര യഥാ ശ്രേയോഽനുപശ്യസി॥ 1-31-26 (1565) സൌതിരുവാച। 1-31-27x (142) ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു ദേവീ ദാക്ഷായണീ ശുഭാ। വിനതാ നാമ കല്യാണീ പുത്രകാമാ യശസ്വിനീ॥ 1-31-27 (1566) തപസ്തപ്ത്വാ വ്രതപരാ സ്നാതാ പുംസവനേ ശുചിഃ। ഉപചക്രാമ ഭർതാരം താമുവാചാഥ കശ്യപഃ॥ 1-31-28 (1567) ആരംഭഃ സഫലോ ദേവി ഭവിതാ യസ്ത്വയേപ്സിതഃ। ജനയിഷ്യസി പുത്രൌ ദ്വൌ വീരൌ ത്രിഭുവനേശ്വരൌ॥ 1-31-29 (1568) തപസാ വാലഖില്യാനാം മമ സങ്കൽപതസ്തഥാ। ഭവിഷ്യതോ മഹാഭാഗൌ പുത്രൌ ത്രൈലോക്യപൂജിതൌ॥ 1-31-30 (1569) ഉവാച ചൈനാം ഭഗവാൻകശ്യപഃ പുനരേവ ഹ। ധാര്യതാമപ്രമാദേന ഗർഭോഽയം സുമഹോദയഃ॥ 1-31-31 (1570) ഏകഃ സർവപതത്രീണാമിന്ദ്രത്വം കാരയിഷ്യതി। ലോകസംഭാവിതോ വീരഃ കാമരൂപോ വിഹംഗമഃ॥ 1-31-32 (1571) സൌതിരുവാച। 1-31-33x (143) ശതക്രതുമഥോവാച പ്രീയമാണഃ പ്രജാപതിഃ। ത്വത്സഹായൌ മഹാവീര്യൌ ഭ്രാതരൌ തേ ഭവിഷ്യതഃ॥ 1-31-33 (1572) നൈതാഭ്യാം ഭവിതാ ദോഷഃ സകാശാത്തേ പുരന്ദര। വ്യേതു തേ ശക്ര സന്താപസ്ത്വമേവേന്ദ്രോ ഭവിഷ്യസി॥ 1-31-34 (1573) ന ചാപ്യേവം ത്വയാ ഭൂയഃ ക്ഷേപ്തവ്യാ ബ്രഹ്മവാദിനഃ। ന ചാവമാന്യാ ദർപാത്തേ വാഗ്വജ്രാ ഭൃശകോപനാഃ॥ 1-31-35 (1574) സൌതിരുവാച। 1-31-36x (144) ഏവമുക്തോ ജഗാമേന്ദ്രോ നിർവിശങ്കസ്ത്രിവിഷ്ടപം। വിനതാ ചാപി സിദ്ധാർഥാ ബഭൂവ മുദിതാ തഥാ॥ 1-31-36 (1575) ജനയാമാസ പുത്രൌ ദ്വാവരുണം ഗരുഡം തഥാ। വികലാംഗോഽരുണസ്തത്ര ഭാസ്കരസ്യ പുരഃസരഃ॥ 1-31-37 (1576) പതത്ത്രീണാം ച ഗരുഡമിന്ദ്രത്വേനാഭ്യഷിഞ്ചത। തസ്യൈതത്കർമ സുമഹച്ഛ്രൂയതാം ഭൃഗുനന്ദന॥ ॥ 1-31-38 (1577) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഏകത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 31 ॥

1-32-0 (1578) സൌതിരുവാച। 1-32-0x (145) `തതസ്തസ്മാദ്ഗിരിവരാത്സമുദീർണമഹാബലഃ।' ഗരുഡഃ പക്ഷിരാട് തൂർണം സംപ്രാപ്തോ വിബുധാൻപ്രതി॥ 1-32-1 (1579) തം ദൃഷ്ട്വാതിബലം ചൈവ പ്രാകംപന്ത സുരാസ്തതഃ। പരസ്പരം ച പ്രത്യഘ്നൻസർവപ്രഹരണാന്യുത॥ 1-32-2 (1580) തത്ര ചാസീദമേയാത്മാ വിദ്യുദഗ്നിസമപ്രഭഃ। ഭൌമനഃ സുമഹാവീര്യഃ സോമസ്യ പരിരക്ഷിതാ॥ 1-32-3 (1581) സ തേന പതഗേന്ദ്രേണ പക്ഷതുണ്ഡനഖൈഃ ക്ഷതഃ। മുഹൂർതമതുലം യുദ്ധം കൃത്വാ വിനിഹതോ യുധി॥ 1-32-4 (1582) രജശ്ചോദ്ധൂയ സുമഹത്പക്ഷവാതേന ഖേചരഃ। കൃത്വാ ലോകാന്നിരാലോകാംസ്തേന ദേവാനവാകിരത്॥ 1-32-5 (1583) തേനാവകീർണാ രജസാ ദേവാ മോഹമുപാഗമൻ। ന ചൈവം ദദൃശുശ്ഛന്നാ രജസാഽമൃതരക്ഷിണഃ॥ 1-32-6 (1584) ഏവം സംലോഡയാമാസ ഗരുഡസ്ത്രിദിവാലയം। പക്ഷതുണ്ഡപ്രഹാരൈസ്തു ദേവാൻസ വിദദാര ഹ॥ 1-32-7 (1585) തതോ ദേവഃ സഹസ്രാക്ഷസ്തൂർണം വായുമചോദയത്। വിക്ഷിപേമാം രജോവൃഷ്ടിം തവേദം കർമ മാരുത॥ 1-32-8 (1586) സൌതിരുവാച। 1-32-9x (146) അഥ വായുരപോവാഹ തദ്രജസ്തരസാ ബലീ। തതോ വിതിമിരേ ജാതേ ദേവാഃ ശകുനിമാർദയൻ॥ 1-32-9 (1587) നനാദോച്ചൈഃ സ ബലവാൻമഹാമേഘ ഇവാംബരേ। വധ്യമാനഃ സുരഗണൈഃ സർവഭൂതാനി ഭീഷയൻ॥ 1-32-10 (1588) ഉത്പപാത മഹാവീര്യഃ പക്ഷിരാട് പരവീരഹാ। സമുത്പത്യാന്തരിക്ഷസ്ഥം ദേവാനാമുപരി സ്ഥിതം॥ 1-32-11 (1589) വർമിമോ വിബുധാഃ സർവേ നാനാശസ്ത്രൈരവാകിരൻ। പട്ടിശൈഃ പരിധൈഃ ശൂലൈർഗദാഭിശ്ച സവാസവാഃ॥ 1-32-12 (1590) ക്ഷുരപ്രൈർജ്വലിതൈശ്ചാപി ചക്രൈരാദിത്യരൂപിഭിഃ। നാനാശസ്ത്രവിസർഗൈസ്തൈർവധ്യമാനഃ സമന്തതഃ॥ 1-32-13 (1591) കുർവൻസുതുമുലം യുദ്ധം പക്ഷിരാണ്ണ വ്യകംപത। നിർദഹന്നിവ ചാകാശേ വൈനതേയഃ പ്രതാപവാൻ। പക്ഷാഭ്യാമുരസാ ചൈവ സമന്താദ്വ്യക്ഷിപത്സുരാൻ॥ 1-32-14 (1592) തേ വിക്ഷിപ്താസ്തതോ ദേവാ ദുദ്രുവുർഗരുഡാർദിതാഃ। നഖതുണ്ഡക്ഷതാശ്ചൈവ സുസ്രുവുഃ ശോണിതം ബഹു॥ 1-32-15 (1593) സാധ്യാഃ പ്രാചീം സഗന്ധർവാ വസവോ ദക്ഷിണാം ദിശം। പ്രജഗ്മുഃ സഹിതാ രുദ്രാഃ പതഗേന്ദ്രപ്രധർഷിതാഃ॥ 1-32-16 (1594) ദിശം പ്രതീചീമാദിത്യാ നാസത്യാവുത്തരാം ദിശം। മുഹുർമുഹുഃ പ്രേക്ഷമാണാ യുധ്യമാനം മഹൌജസഃ॥ 1-32-17 (1595) അശ്വക്രന്ദേന വീരേണ രേണുകേന ച പക്ഷിരാട്। ക്രഥനേന ച ശൂരേണ തപനേന ച ഖേചരഃ॥ 1-32-18 (1596) ഉലൂകശ്വസനാഭ്യാം ച നിമേഷേണ ച പക്ഷിരാട്। പ്രരുജേന ച സംഗ്രാമം ചകാര പുലിനേന ച॥ 1-32-19 (1597) താൻപക്ഷനഖതുണ്ഡാഗ്രൈരഭിനദ്വിനതാസുതഃ। യുഗാന്തകാലേ സങ്ക്രുദ്ധഃ പിനാകീവ പരന്തപ॥ 1-32-20 (1598) മഹാബലാ മഹോത്സാഹാസ്തേന തേ ബഹുധാ ക്ഷതാഃ। രേജുരഭ്രഘനപ്രഖ്യാ രുധിരൌഘപ്രവർഷിണഃ॥ 1-32-21 (1599) താൻകൃത്വാ പതഗശ്രേഷ്ഠഃ സർവാനുത്ക്രാന്തജീവിതാൻ। അതിക്രാന്തോഽമൃതസ്യാർഥേ സർവതോഽഗ്നിമപശ്യത॥ 1-32-22 (1600) ആവൃണ്വാനം മഹാജ്വാലമർചിർഭിഃ സർവതോഽംബരം। ദഹന്തമിവ തീക്ഷ്ണാംശും ചണ്ഡവായുസമീരിതം॥ 1-32-23 (1601) `നഭഃ സ്പൃശന്തം ജ്വാലാഭിഃ സർവഭൂതഭയങ്കരം।' തതോ നവത്യാ നവതീർമുഖാനാം കൃത്വാ മഹാത്മാ ഗരുഡസ്തരസ്വീ। നദീഃ സമാപീയ മുഖൈസ്തതസ്തൈഃ സുശീഘ്രമാഗംയ പുനർജവേന॥ 1-32-24 (1602) ജ്വലന്തമഗ്നിം തമമിത്രതാപനഃ സമാസ്തരത്പത്രരഥോ നദീഭിഃ। തതഃ പ്രചക്രേ വപുരന്യദൽപം പ്രവേഷ്ടുകാമോഽഗ്നിമഭിപ്രശാംയ॥ ॥ 1-32-25 (1603) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ദ്വാത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 32 ॥

1-33-0 (1604) സൌതിരുവാച। 1-33-0x (147) ജാംബൂനദമയോ ഭൂത്വാ മരീചിനികരോജ്ജ്വലഃ। പ്രവിവേശ ബലാത്പക്ഷീ വാരിവേഗ ഇവാർണവം॥ 1-33-1 (1605) സ ചക്രം ക്ഷുരപര്യന്തമപശ്യദമൃതാന്തികേ। പരിഭ്രമന്തമനിശം തീക്ഷ്ണധാരമയസ്മയം॥ 1-33-2 (1606) ജ്വലനാർകപ്രഭം ഘോരം ഛേദനം സോമഹാരിണാം। ഘോരരൂപം തദത്യർഥം യന്ത്രം ദേവൈഃ സുനിർമിതം॥ 1-33-3 (1607) തസ്യാന്തരം സ ദൃഷ്ട്വൈ പര്യവർതത ഖേചരഃ। അരാന്തരേണാഭ്യപതത്സങ്ക്ഷിപ്യാംഗം ക്ഷണേന ഹ॥ 1-33-4 (1608) അധശ്ചക്രസ്യ ചൈവാത്ര ദീപ്താനലസമദ്വ്യുതീ। വിദ്യുജ്ജിഹ്വൌ മഹാവീര്യൌ ദീപ്താസ്യൌ ദീപ്തലോചനൌ॥ 1-33-5 (1609) ചക്ഷുർവിഷൌ മഹാഘോരൌ നിത്യം ക്രുദ്ധൌ തരസ്വിനൌ। അമൃതസ്യൈവ രക്ഷാർഥം ദദർശ ഭുജഗോത്തമൌ॥ 1-33-6 (1610) സദാ സംരബ്ധനയനൌ സദാ ചാനിമിഷേക്ഷണൌ। തയോരേകോഽപി യം പശ്യേത്സ തൂർണം ഭസ്മസാദ്ഭവേത്॥ 1-33-7 (1611) `തൌ ദൃഷ്ട്വാ സഹസാ ഖേദം ജഗാമ വിനതാത്മജഃ। കഥമേതൌ മഹാവീര്യൌ ജേതവ്യൌ ഹരിഭോജിനൌ॥ 1-33-8 (1612) ഇതി സഞ്ചിന്ത്യ ഗരുഡസ്തയോസ്തൂർണം നിരാകരഃ।' തയോശ്ചക്ഷൂംഷി രജസാ സുപർണഃ സഹസാഽഽവൃണോത്। താഭ്യാമദൃഷ്ടരൂപോഽസൌ സർവതഃ സമതാഡയത്॥ 1-33-9 (1613) തയോരംഗേ സമാക്രംയ വൈനതേയോഽന്തരിക്ഷഗഃ। ആച്ഛിനത്തരസാ മധ്യേ സോമമഭ്യദ്രവത്തതഃ॥ 1-33-10 (1614) സമുത്പാട്യാമൃതം തത്ര വൈനതേയസ്തതോ ബലീ। ഉത്പപാത ജവേനൈവ യന്ത്രമുൻമഥ്യ വീര്യവാൻ॥ 1-33-11 (1615) അപീത്വൈവാമൃതം പക്ഷീ പരിഗൃഹ്യാശു നിഃസൃതഃ। ആഗച്ഛദപരിശ്രാന്ത ആവാര്യാർകപ്രഭാം തതഃ॥ 1-33-12 (1616) വിഷ്ണുനാ ച തദാകാശേ വൈനതേയഃ സമേയിവാൻ। തസ്യ നാരായണസ്തുഷ്ടസ്തേനാലൌല്യേന കർമണാ॥ 1-33-13 (1617) തമുവാചാവ്യയോ ദേവോ വരദോഽസ്മീതി ഖേചരം। സ വവ്രേ തവ തിഷ്ഠേയമുപരീത്യന്തരിക്ഷഗഃ॥ 1-33-14 (1618) ഉവാച ചൈനം ഭൂയോഽപി നാരായണമിദം വചഃ। അജരശ്ചാമരശ്ച സ്യാമമൃതേന വിനാഽപ്യഹം॥ 1-33-15 (1619) സൌതിരുവാച। 1-33-16x (148) ഏവമസ്ത്വിതി തം വിഷ്ണുരുവാച വിനതാസുതം। പ്രതിഗൃഹ്യ വനൌ തൌ ച ഗരുഡോ വിഷ്ണുമബ്രവീത്॥ 1-33-16 (1620) ഭവതേപി വരം ദദ്യാം വൃണോതു ഭഗവാനപി। തം വവ്രേ വാഹനം വിഷ്ണുർനരുത്മന്തം മഹാബലം॥ 1-33-17 (1621) ധ്വജം ച ചക്രേ ഭഗവാനുപരി സ്ഥാസ്യസീതി തം। ഏവമസ്ത്വിതി തം ദേവമുക്ത്വാ നാരായണം ഖഗഃ॥ 1-33-18 (1622) വവ്രാജ തരസാ വേഗാദ്വായും സ്പർധൻമഹാജവഃ। തം വ്രജന്തം ഖഗശ്രേഷ്ഠം വജ്രേണേന്ദ്രോഽഭ്യതാഡയത്॥ 1-33-19 (1623) ഹരന്തമമൃതം രോഷാദ്ഗരുഡം പക്ഷിണാം വരം। തമുവാചേന്ദ്രമാക്രന്ദേ ഗരുഡഃ പതതാം വരഃ॥ 1-33-20 (1624) പ്രഹസഞ്ശ്ലക്ഷ്ണയാ വാചാ തഥാ വജ്രസമാഹതഃ। ഋഷേർമാനം കരിഷ്യാമി വജ്രം യസ്യാസ്ഥിസംഭവം॥ 1-33-21 (1625) വജ്രസ്യ ച കരിഷ്യാമി തവൈവ ച ശതക്രതോ। ഏതത്പത്രം ത്യജാംയേകം യസ്യാന്തം നോപലപ്സ്യസേ॥ 1-33-22 (1626) ന ച വജ്രനിപാതേന രുജാ മേഽസ്തീഹ കാചന। ഏവമുക്ത്വാ തതഃ പുത്രമുത്സസർജ സ പക്ഷിരാട്॥ 1-33-23 (1627) തദുത്സൃഷ്ടമഭിപ്രേക്ഷ്യ തസ്യ പർണമനുത്തമം। ഹൃഷ്ടാനി സർധഭൂതാനി നാമ ചക്രുർഗരുത്മതഃ॥ 1-33-24 (1628) സുരൂപം പത്രമാലക്ഷ്യ സുപർണോഽയം ഭവത്വിതി। തദ്ദൃഷ്ട്വാ മഹദാശ്ചര്യം സഹസ്രാക്ഷഃ പുരന്ദരഃ। ഖഗോ മഹദിദം ഭൂതമിതി മത്വാഽഭ്യഭാഷത॥ 1-33-25 (1629) ബലം വിജ്ഞാതുമിച്ഛാമി യത്തേ പരമനുത്തമം। സഖ്യം ചാനന്തമിച്ഛാമി ത്വയാ സഹ ഖഗോത്തമ॥ ॥ 1-33-26 (1630) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീപർവണി ത്രയസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 33 ॥

1-34-0 (1631) സൌതിരുവാച। 1-34-0x (149) `ഇത്യേവമുക്തോ ഗരുഡഃ പ്രത്യുവാച ശചീപതിം'। 1-34-1 (1632) ഗരുഡ ഉവാച। സഖ്യം മേഽസ്തു ത്വയാ ദേവ യഥേച്ഛസി പുരന്ദര। ബലം തു മമ ജാനീഹി മഹച്ചാസഹ്യമേവ ച॥ 1-34-1x (150) കാമം നൈതത്പ്രശംസന്തി സന്തഃ സ്വബലസംസ്തവം। `അനിമിത്തം സുരശ്രേഷ്ഠ സദ്യഃ പ്രാപ്നോതി ഗർഹണാം॥ 1-34-2 (1633) ഗുണസങ്കീർതനം ചാപി പൃഷ്ടേനാന്യേന ഗോപതേ। വക്തവ്യം ന തു വക്തവ്യം സ്വയമേവ ശതക്രതോ॥' 1-34-3 (1634) സഖേതി കൃത്വാ തു സഖേ പൃഷ്ടോ വക്ഷ്യാംയഹം ത്വയാ। ന ഹ്യാത്മസ്തവസംയുക്തം വക്തവ്യമനിമിത്തതഃ॥ 1-34-4 (1635) സപർവതവനാമുർവീം സസാഗരജലാമിമാം। വഹേ പക്ഷേണ വൈ ശക്ര ത്വാമപ്യത്രാവലംബിനം॥ 1-34-5 (1636) സർവാൻസംപിണ്ഡിതാന്വാപി ലോകാൻസസ്ഥാണുജംഗമാൻ। വഹേയമപരിശ്രാന്തോ വിദ്ധീദം മേ മഹദ്ബലം॥ 1-34-6 (1637) സൌതിരുവാച। 1-34-7x (151) ഇത്യുക്തവചനം വീരം കിരീടീ ശ്രീമതാം വരഃ। ആഹ ശൌനക ദേവേന്ദ്രഃ സർവലോകഹിതഃ പ്രഭുഃ॥ 1-34-7 (1638) ഏവമേവ യഥാത്ഥ ത്വം സർവം സംഭാവ്യതേ ത്വയി। സംഗൃഹ്യതാമിദാനീം മേ സഖ്യമത്യന്തമുത്തമം॥ 1-34-8 (1639) ന കാര്യം യദി സോമേന മമ സോമഃ പ്രദീയതാം। അസ്മാംസ്തേ ഹി പ്രബാധേയുര്യേഭ്യോ ദദ്യാദ്ഭവാനിമം॥ 1-34-9 (1640) ഗരുഡ ഉവാച। 1-34-10x (152) കിഞ്ചിത്കാരണമുദ്ദിശ്യ സോമോഽയം നീയതേ മയാ। ന ദാസ്യാമി സമാപാതും സോമം കസ്മൈചിദപ്യഹം॥ 1-34-10 (1641) യത്രേമം തു സഹസ്രാക്ഷ നിക്ഷിപേയമഹം സ്വയം। ത്വമാദായ തതസ്തൃർണം ഹരേഥാസ്ത്രിദിവേശ്വര॥ 1-34-11 (1642) ശക്ര ഉവാച। 1-34-12x (153) വാക്യേനാനേന തുഷ്ടോഽഹം യത്ത്വയോക്തമിഹാണ്ഡജ। യമിച്ഛസി വരം മത്തസ്തം ഗൃഹാണ ഖഗോത്തമ॥ 1-34-12 (1643) സൌതിരുവാച। 1-34-13x (154) ഇത്യുക്തഃ പ്രത്യുവാചേദം കദ്രൂപുത്രാനനുസ്മരൻ। ഭവേയുർഭുജഗാഃ ശക്ര മമ ഭക്ഷ്യാ മഹാബലാഃ॥ 1-34-13 (1644) ഗരുഡ ഉവാച। 1-34-14x (155) ഈശോഽഹമപി സർവസ്യ കരിഷ്യാമി തു തേഽർഥിതാം। ഭവേയുർഭുജഗാഃ ശക്ര മമ ഭക്ഷ്യാ മഹാബലാഃ॥ 1-34-14 (1645) സൌതിരുവാച। 1-34-15x (156) തഥേത്യുക്ത്വാഽന്വഗച്ഛത്തം തതോ ദാനവസൂദനഃ। ദേവദേവം മഹാത്മാനം യോഗിനാമീശ്വരം ഹരിം॥ 1-34-15 (1646) സ ചാന്വമോദത്തം ചാർഥം യഥോക്തം ഗരുഡേന വൈ। ഇദം ഭൂയോ വചഃ പ്രാഹ ഭഗവാംസ്ത്രിദശേശ്വരഃ॥ 1-34-16 (1647) ഹരിഷ്യാമി വിനിക്ഷിപ്തം സോമമിത്യനുഭാഷ്യ തം। ആജഗാമ തതസ്തൂർണം സുപർണീ മാതുരന്തികം॥ 1-34-17 (1648) `വിനയാവനതോ ഭൂത്വാ വചനം ചേദമബ്രവീത്। ഇദമാനീതമമൃതം ദേവാനാം ഭവനാൻമയാ॥ 1-34-18 (1649) പ്രശാധി കിമിതോ മാതഃ കരിഷ്യാമി ശുഭവ്രതേ। 1-34-19 (1650) വിനതോവാച। പരിതുഷ്ടാഽഹമേതേന കർമണാ തവ പുത്രക॥ 1-34-19x (157) അജരശ്ചാഭരശ്ചൈവ ദേവാനാം സുപ്രിയോ ഭവ। 1-34-20 (1651) സൌതിരുവാച।' അഥ സർപാനുവാചേദം സർവാൻപരമഹൃഷ്ടവത്। 1-34-20x (158) ഗരുഡ ഉവാച। ഇദമാനീതമമൃതം നിക്ഷേപ്സ്യാമി കുശേഷു വഃ॥ 1-34-20x (159) സ്നാതാ മംഗലസംയുക്താസ്തതഃ പ്രാശ്നീത പന്നഗാഃ। ഭവദ്ഭിരിദമാസീനൈര്യദുക്തം തദ്വചസ്തദാ॥ 1-34-21 (1652) അദാസീ ചൈവ മാതേയമദ്യപ്രഭൃതി ചാസ്തു മേ। യഥോക്തം ഭവതാമേതദ്വചോ മേ പ്രതിപാദിതം॥ 1-34-22 (1653) സൌതിരുവാച। 1-34-23x (160) തതഃ സ്നാതും ഗതാഃ സർപാഃ പ്രത്യുക്ത്വാ തം തഥേത്യുത। ശക്രോഽപ്യമൃതമാക്ഷിപ്യ ജഗാമ ത്രിദിവം പുനഃ॥ 1-34-23 (1654) അഥാഗതാസ്തമുദ്ദേശം സർപാഃ സോമാർഥിനസ്തദാ। സ്നാതാശ്ച കുതജപ്യാശ്ച പ്രഹൃഷ്ടാഃ കൃതമംഗലാഃ॥ 1-34-24 (1655) `പരസ്പരകൃതദ്വേഷാഃ സോമപ്രാശനകർമണി। അഹം പൂർവമഹം പൂർവമിത്യുക്ത്വാ തേ സമാദ്രവൻ॥' 1-34-25 (1656) യത്രൈതദമൃതം ചാപി സ്ഥാപിതം കുശസംസ്തരേ। തദ്വിജ്ഞായ ഹൃതം സർപാഃ പ്രതിമായാകൃതം ച തത്॥ 1-34-26 (1657) സോമസ്ഥാനമിദം ചേതി ദർഭാംസ്തേ ലിലിഹുസ്തദാ। തതോ ദ്വിധാ കൃതാ ജിഹ്വാഃ സർപാണാം തേന കർമണാ॥ 1-34-27 (1658) അഭവംശ്ചാമൃതസ്പർശാദ്ദർഭാസ്തേഽഥ പവിത്രിണഃ। `നാഗാശ്ച വഞ്ചിതാ ഭൂത്വാ വിസൃജ്യ വിനതാം തതഃ। വിഷാദമഗമംസ്തീവ്രം ഗരുഡസ്യ ബലാത്പ്രഭോ॥' 1-34-28 (1659) ഏവം തദമൃതം തേന ഹൃതമാഹൃതമേവ ച। ദ്വിജിഹ്വാശ്ച കൃതാഃ സർപാ ഗരുഡേന മഹാത്മനാ॥ 1-34-29 (1660) തതഃ സുപർണഃ പരമപ്രഹർഷവാ- ന്വിഹൃത്യ മാത്രാ സഹ തത്ര കാനനേ। ഭുജംഗഭക്ഷഃ പരമാർചിതഃ ഖഗൈ- രഹീനകീർതിർവിനതാമനന്ദയത്॥ 1-34-30 (1661) ഇമാം കഥാം യഃ ശൃണുയാന്നരഃ സദാ പഠേത വാ ദ്വിജഗണമുഖ്യസംസദി। അസംശയം ത്രിദിവമിയാത്സ പുണ്യഭാ- ങ്മഹാത്മനഃ പതഗപതേഃ പ്രകീർതനാത്॥ ॥ 1-34-31 (1662) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 34 ॥

1-35-0 (1663) ശൌനക ഉവാച। 1-35-0x (161) ഭുജംഗമാനാം ശാപസ്യ മാത്രാ ചൈവ സുതേന ച। വിനതായാസ്ത്വയാ പ്രോക്തം കാരണം സൂതനന്ദന॥ 1-35-1 (1664) വരപ്രദാനം ഭർത്രാ ച കദ്രൂവിനതയോസ്തഥാ। നാമനീ ചൈവ തേ പ്രോക്തേ പക്ഷിണോർവൈനതേയയോഃ॥ 1-35-2 (1665) പന്നഗാനാം തു നാമാനി ന കീതര്യസി സൂതജ। പ്രാധാന്യേനാപി നാമാനി ശ്രോതുമിച്ഛാമഹേ വയം॥ 1-35-3 (1666) സൌതിരുവാച। 1-35-4x (162) ബഹുത്വാന്നാമധേയാനി പന്നഗാനാം തപോധന। ന കീർതയിഷ്യേ സർവേഷാം പ്രാധാന്യേന തു മേ ശൃണു॥ 1-35-4 (1667) ശേഷഃ പ്രഥമതോ ജാതോ വാസുകിസ്തദനന്തരം। ഐരാവതസ്തക്ഷകശ്ച കർകോടകധനഞ്ജയൌ॥ 1-35-5 (1668) കാലിയോ മണിനാഗശ്ച നാഗശ്ചാപൂരണസ്തഥാ। നാഗസ്തഥാ പിഞ്ജരക ഏലാപത്രോഽഥ വാമനഃ॥ 1-35-6 (1669) നീലാനീലൌ തഥാ നാഗൌ കൽമാഷശബലൌ തഥാ। ആര്യകശ്ചോഗ്രകശ്ചൈവ നാഗഃ കലശപോതകഃ॥ 1-35-7 (1670) സുമനാഖ്യോ ദധിമുഖസ്തഥാ വിമലപിണ്ഡകഃ। ആപ്തഃ കോടരകശ്ചൈവ ശംഖോ വാലിശിഖസ്തഥാ॥ 1-35-8 (1671) നിഷ്ടാനകോ ഹേമഗുഹോ നഹുഷഃ പിംഗലസ്തഥാ। ബാഹ്യകർണോ ഹസ്തിപദസ്തഥാ മുദ്ഗരപിണ്ഡകഃ॥ 1-35-9 (1672) കംബലാശ്വതരൌ ചാപി നാഗഃ കാലീയകസ്തഥാ। വൃത്തസംവർതകൌ നാഗൌ ദ്വൌ ച പദ്മാവിതി ശ്രുതൌ॥ 1-35-10 (1673) നാഗഃ ശംഖമുഖശ്ചൈവ തഥാ കൂഷ്മാണ്ഡകോഽപരഃ। ക്ഷേമകശ്ച തഥാ നാഗോ നാഗഃ പിണ്ഡാരകസ്തഥാ॥ 1-35-11 (1674) കരവീരഃ പുഷ്പദംഷ്ട്രോ ബിൽവകോ ബിൽവപാണ്ഡുരഃ। മൂഷകാദഃ ശംഖശിരാഃ പൂർണഭദ്രോ ഹരിദ്രകഃ॥ 1-35-12 (1675) അപരാജിതോ ജ്യോതികശ്ച പന്നഗഃ ശ്രീവഹസ്തഥാ। കൌരവ്യോ ധൃതരാഷ്ട്രശ്ച ശംഖപിണ്ഡശ്ച വീര്യവാൻ॥ 1-35-13 (1676) വിരജാശ്ച സുബാഹുശ്ച ശാലിപിണ്ഡശ്ച വീര്യവാൻ। ഹസ്തിപിണ്ഡഃ പിഠരകഃ സുമുഖഃ കൌണപാശനഃ॥ 1-35-14 (1677) കുഠറഃ കുഞ്ജരശ്ചൈവ തഥാ നാഗഃ പ്രഭാകരഃ। കുമുദഃ കുമുദാക്ഷശ്ച തിത്തിരിർഹലികസ്തഥാ॥ 1-35-15 (1678) കർദമശ്ച മഹാനാഗോ നാഗശ്ച ബഹുമൂലകഃ। കർകരാകർകരൌ നാഗൌ കുണ്ഡോദരമഹോദരൌ॥ 1-35-16 (1679) ഏതേ പ്രാധാന്യതോ നാഗാഃ കീർതിതാ ദ്വിജസത്തമ। ബഹുത്വാന്നാമധേയാനാമിതരേ നാനുകീർതിതാഃ॥ 1-35-17 (1680) ഏതേഷാം പ്രസവോ യശ്ച പ്രസവസ്യ ച സന്തതിഃ। അസംഖ്യേയേതി മത്ത്വാ താന്ന ബ്രവീമി തപോധന॥ 1-35-18 (1681) ബഹൂനീഹ സഹസ്രാണി പ്രയുതാന്യർബുദാനി ച। അശക്യാന്യേവ സംഖ്യാതും പന്നഗാനാം തപോധന॥ ॥ 1-35-19 (1682) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി പഞ്ചത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 35 ॥

1-36-0 (1683) ശൌന ഉവാച। 1-36-0x (163) ആഖ്യാതാ ഭുജഗാസ്താത വീര്യവന്തോ ദുരാസദാഃ। ശാപം തം തേഽഭിവിജ്ഞായ കൃതവന്തഃ കിമുത്തരം॥ 1-36-1 (1684) സൌതിരുവാച। 1-36-2x (164) തേഷാം തു ഭഗവാഞ്ഛേഷഃ കദ്രൂം ത്യക്ത്വാ മഹായശാഃ। ഉഗ്രം തപഃ സമാതസ്ഥേ വായുഭക്ഷോ യതവ്രതഃ॥ 1-36-2 (1685) ഗന്ധമാദനമാസാദ്യ ബദര്യാം ച തപോരതഃ। ഗോകർണേ പുഷ്കരാരണ്യേ തഥാ ഹിമവതസ്തടേ॥ 1-36-3 (1686) തേഷു തേഷു ച പുണ്യേഷു തീർഥേഷ്വായതനേഷു ച। ഏകാന്തശീലോ നിയതഃ സതതം വിജിതേന്ദ്രിയഃ॥ 1-36-4 (1687) തപ്യമാനം തപോ ഘോരം തം ദദർശ പിതാമഹഃ। സംശുഷ്കമാംസത്വക്സ്നായും ജടാചീരധരം മുനിം॥ 1-36-5 (1688) തമബ്രവീത്സത്യധൃതിം തപ്യമാനം പിതാമഹഃ। കിമിദം കുരുഷേ ശേഷ പ്രജാനാം സ്വസ്തി വൈ കുരു॥ 1-36-6 (1689) ത്വം ഹി തീവ്രേണ തപസാ പ്രജാസ്താപയസേഽനഘ। ബ്രൂഹി കാമം ച മേ ശേഷ യസ്തേ ഹൃദി വ്യവസ്ഥിതഃ॥ 1-36-7 (1690) ശേഷ ഉവാച। 1-36-8x (165) സോദര്യാ മമ സർവേ ഹി ഭ്രാതരോ മന്ദചേതസഃ। സഹ തൈർനോത്സഹേ വസ്തും തദ്ഭവാനനുമന്യതാം॥ 1-36-8 (1691) അഭ്യസൂയന്തി സതതം പരസ്പരമമിത്രവത്। തതോഽഹം തപ ആതിഷ്ഠേ നൈതൻപശ്യേയമിത്യുത॥ 1-36-9 (1692) ന മർഷയന്തി സസുതാം സതതം വിനതാം ച തേ। അസ്മാകം ചാപരോ ഭ്രാതാ വൈനതേയോഽന്തരിക്ഷഗഃ॥ 1-36-10 (1693) തം ച ദ്വിഷന്തി സതതം സ ചാപി ബലവത്തരഃ। വരപ്രദാനാത്സ പിതുഃ കശ്യപസ്യ മഹാത്മനഃ॥ 1-36-11 (1694) സോഽഹം തപഃ സമാസ്ഥായ മോക്ഷ്യാമീദം കലേവരം। കഥം മേ പ്രേത്യഭാവേഽപി ന തൈഃ സ്യാത്സഹ സംഗമഃ॥ 1-36-12 (1695) തമേവം വാദിനം ശേഷം പിതാമഹ ഉവാച ഹ। ജാനാമി ശേഷ സർവേഷാം ഭ്രാതൄണാം തേ വിചേഷ്ടിതം॥ 1-36-13 (1696) മാതുശ്ചാപ്യപരാധാദ്വൈ ഭ്രാതൄണാം തേ മഹദ്ഭയം। കൃതോഽത്ര പരിഹാരശ്ച പൂർവമേവ ഭുജംഗമ॥ 1-36-14 (1697) ഭ്രാതൄണാം തവ സർവേഷാം ന ശോകം കർതുമർഹസി। വൃണീഷ്വ ച വരം മത്തഃ ശേഷ യത്തേഽഭികാങ്ക്ഷിതം॥ 1-36-15 (1698) ദാസ്യാമി ഹി വരം തേഽദ്യ പ്രീതിർമേ പരമാ ത്വയി। ദിഷ്ട്യാ ബുദ്ധിശ്ച തേ ധർമേ നിവിഷ്ടാ പന്നഗോത്തമ। ഭൂയോ ഭൂയശ്ച തേ ബുദ്ധിർധർമേ ഭവതു സുസ്ഥിരാ॥ 1-36-16 (1699) ശേഷ ഉവാച। 1-36-16x (166) ഏഷ ഏവ വരോ ദേവ കാങ്ക്ഷിതോ മേ പിതാമഹ। ധർമേ മേ രമതാം ബുദ്ധിഃ ശമേ തപസി ചേശ്വര॥ 1-36-17 (1700) ബ്രഹ്മോവാച। 1-36-18x (167) പ്രീതോഽസ്ംയനേന തേ ശേഷ ദമേന ച ശമേന ച। ത്വയാ ത്വിദം വചഃ കാര്യം മന്നിയോഗാത്പ്രജാഹിതം॥ 1-36-18 (1701) ഇമാം മഹീം ശൈലവനോപപന്നാം സസാഗരഗ്രാമവിഹാരപത്തനാം ത്വം ശേഷ സംയക് ചലിതാം യഥാവ- ത്സംഗൃഹ്യ തിഷ്ഠസ്വ യഥാഽചലാ സ്യാത്॥ 1-36-19 (1702) ശേഷ ഉവാച। 1-36-20x (168) യഥാഽഽഹ ദേവോ വരദഃ പ്രജാപതി- ർമഹീപതിർഭൂതപതിർജഗത്പതിഃ। തഥാ മഹീം ധാരയിതാഽസ്മി നിശ്ചലാം പ്രയച്ഛതാം മേ വിവരം പ്രജാപതേ॥ 1-36-20 (1703) ബ്രഹ്മോവാച। 1-36-21x (169) അധോ മഹീം ഗച്ഛ ഭുജംഗമോത്തമ സ്വയം തവൈഷാ വിവരം പ്രദാസ്യതി। ഇമാം ധരാം ധാരയതാ ത്വയാ ഹി മേ മഹത്പ്രിയം ശേഷ കൃതം ഭവിഷ്യതി॥ 1-36-21 (1704) സൌതിരുവാച। 1-36-22x (170) തഥൈവ കൃത്വാ വിവരം പ്രവിശ്യ സ പ്രഭുർഭുവോ ഭുജഗവരാഗ്രജഃ സ്ഥിതഃ। ബിഭർതി ദേവീം ശിരസാ മഹീമിമാം സമുദ്രനേമിം പരിഗൃഹ്യ സർവതഃ॥ 1-36-22 (1705) ബ്രഹ്മോവാച। 1-36-23x (171) ശേഷോഽസി നാഗോത്തമ ധർമദേവോ മഹീമിമാം ധാരയസേ യദേകഃ। അനന്തഭോഗൈഃ പരിഗൃഹ്യ സർവാം യഥാഹമേവം ബലഭിദ്യഥാ വാ॥ 1-36-23 (1706) സൌതിരുവാച। 1-36-24x (172) അധോ ഭൂമൌ വസത്യേവം നാഗോഽനന്തഃ പ്രതാപവാൻ। ധാസ്യന്വസുധാമേകഃ ശാസനാദ്ബ്രഹ്മണോ വിഭോഃ॥ 1-36-24 (1707) സുപർണം ച സഹായം വൈ ഭഗവാനമരോത്തമഃ। പ്രാദാദനന്തായ തദാ വൈനതേയം പിതാമഹഃ॥ 1-36-25 (1708) `അനന്തേഽഭിപ്രയാതേ തു വാസുകിഃ സ മഹാബലഃ। അഭ്യഷിച്യത നാഗൈസ്തു ദൈവതൈരിവ വാസവഃ॥' ॥ 1-36-26 (1709) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഷട്ത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 37 ॥

1-37-0 (1710) സൌതിരുവാച। 1-37-0x (173) മാതുഃ സകാശാത്തം ശാപം ശ്രുത്വാ വൈ പന്നഗോത്തമഃ। വാസുകിശ്ചിന്തയാമാസ ശാപോഽയം ന ഭവേത്കഥം॥ 1-37-1 (1711) തതഃ സ മന്ത്രയാമാസ ഭ്രാതൃഭിഃ സഹ സർവശഃ। ഐരാവതപ്രഭൃതിഭിഃ സർവൈർധർമപരായണൈഃ॥ 1-37-2 (1712) വാസുകിരുവാച। 1-37-3x (174) അയം ശാപോ യഥോദ്ദിഷ്ടോ വിദിതം വസ്തഥാഽനഘാഃ। തസ്യ ശാപസ്യ മോക്ഷാർഥം മന്ത്രയിത്വാ യതാമഹേ॥ 1-37-3 (1713) സർവേഷാമേവ ശാപാനാം പ്രതിഘാതോ ഹി വിദ്യതേ। ന തു മാത്രാഽഭിശപ്താനാം മോക്ഷഃ ക്വചന വിദ്യതേ॥ 1-37-4 (1714) അവ്യയസ്യാപ്രമേയസ്യ സത്യസ്യ ച തഥാഗ്രതഃ। ശപ്താ ഇത്യേവ മേ ശ്രുത്വാ ജായതേ ഹൃദി വേപഥുഃ॥ 1-37-5 (1715) നൂനം സർവവിനാശോഽയമസ്മാകം സമുപാഗതഃ। `ശാപഃ സൃഷ്ടോ മഹാഘോരോ മാത്രാ ഖൽവവിനീതയാ। ന ഹ്യേതാം സോഽവ്യയോ ദേവഃ ശപത്നീം പ്രത്യഷേധയത്॥ 1-37-6 (1716) തസ്മാത്സംമന്ത്രയാമോഽദ്യ ഭുജംഗാനാമനാമയം। യഥാ ഭവേദ്ധി സർവേഷാം മാ നഃ കാലോഽത്യഗാദയം॥ 1-37-7 (1717) സർവ ഏവ ഹി നസ്താവദ്ബുദ്ധിമന്തോ വിചക്ഷണാഃ। അപി മന്ത്രയമാണാ ഹി ഹേതും പശ്യാമ മോക്ഷണേ॥ 1-37-8 (1718) യഥാ നഷ്ടം പുരാ ദേവാ ഗൂഢമഗ്നിം ഗുഹാഗതം। യഥാ സ യജ്ഞോ ന ഭവേദ്യഥാ വാഽപി പരാഭവഃ। ജനമേജയസ്യ സർപാണാം വിനാശകരണായ വൈ॥ 1-37-9 (1719) സൌതിരുവാച। 1-37-10x (175) തഥേത്യുക്ത്വാ തതഃ സർവേ കാദ്രവേയാഃ സമാഗതാഃ। സമയം ചകിരേ തത്ര മന്ത്രബുദ്ധിവിശാരദാഃ॥ 1-37-10 (1720) ഏകേ തത്രാബ്രുവന്നാഗാ വയം ഭൂത്വാ ദ്വിജർഷഭാഃ। ജനമേജയം തു ഭിക്ഷാമോ യജ്ഞസ്തേ ന ഭവേദിതി॥ 1-37-11 (1721) അപരേ ത്വബ്രുവന്നാഗാസ്തത്ര പണ്ഡിതമാനിനഃ। മന്ത്രിണോഽസ്യ വയം സർവേ ഭവിഷ്യാമഃ സുസംമതാഃ॥ 1-37-12 (1722) സ നഃ പ്രക്ഷ്യതി സർവേഷു കാര്യേഷ്വർഥവിനിശ്ചയം। തത്ര ബുദ്ധിം പ്രദാസ്യാമോ യഥാ യജ്ഞോ നിവർത്സ്യതി॥ 1-37-13 (1723) സ നോ ബഹുമതാന്രാജാ ബുദ്ധ്യാ ബുദ്ധിമതാം വരഃ। യജ്ഞാർഥം പ്രക്ഷ്യതി വ്യക്തം നേതി വക്ഷ്യാമഹേ വയം॥ 1-37-14 (1724) ദർശയന്തോ ബഹൂന്ദോഷാൻപ്രേത്യ ചേഹ ച ദാരുണാൻ। ഹേതുഭിഃ കാരണൈശ്ചൈവ യഥാ യജ്ഞോ ഭവേന്ന സഃ॥ 1-37-15 (1725) അഥവാ യ ഉപാധ്യായഃ ക്രതോസ്തസ്യ ഭവിഷ്യതി। സർപസത്രവിധാനജ്ഞോ രാജകാര്യഹിതേ രതഃ॥ 1-37-16 (1726) തം ഗത്വാ ദശതാം കശ്ചിദ്ഭുജംഗഃ സ മരിഷ്യതി। തസ്മിൻമൃതേ യജ്ഞകാരേ ക്രതുഃ സ ന ഭവിഷ്യതി॥ 1-37-17 (1727) യേ ചാന്യേ സർപസത്രജ്ഞാ ഭവിഷ്യന്ത്യസ്യ ചർത്വിജഃ। താംശ്ച സർവാന്ദശിഷ്യാമഃ കൃതമേവം ഭവിഷ്യതി॥ 1-37-18 (1728) അപരേ ത്വബ്രുവന്നാഗാ ധർമാത്മാനോ ദയാലവഃ। അബുദ്ധിരേഷാ ഭവതാം ബ്രഹ്മഹത്യാ ന ശോഭനം॥ 1-37-19 (1729) സംയക്സദ്ധർമമൂലാ വൈ വ്യസനേ ശാന്തിരുത്തമാ। അധർമോത്തരതാ നാമ കൃത്സ്നം വ്യാപാദയേജ്ജഗത്॥ 1-37-20 (1730) അപരേ ത്വബ്രുവന്നാഗാഃ സമിദ്ധം ജാതവേദസം। വർഷൈർനിർവാപയിഷ്യാമോ മേഘാ ഭൂത്വാ സവിദ്യുതഃ॥ 1-37-21 (1731) സ്രുഗ്ഭാണ്ഡം നിശി ഗത്വാ ച അപരേ ഭുജഗോത്തമാഃ। പ്രമത്താനാം ഹരന്ത്വാശു വിഘ്ന ഏവം ഭവിഷ്യതി॥ 1-37-22 (1732) യജ്ഞേ വാ ഭുജഗാസ്തസ്മിഞ്ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ। ജനാന്ദശന്തു വൈ സർവേ നൈവം ത്രാസോ ഭവിഷ്യതി॥ 1-37-23 (1733) അഥവാ സംസ്കൃതം ഭോജ്യം ദൂഷയന്തു ഭുജംഗമാഃ। സ്വേന മൂത്രപുരീഷേണ സർവഭോജ്യവിനാശിനാ॥ 1-37-24 (1734) അപരേ ത്വബ്രുവംസ്തത്ര ഋത്വിജോഽസ്യ ഭവാമഹേ। യജ്ഞവിഘ്നം കരിഷ്യാമോ ദക്ഷിണാ ദീയതാമിതി॥ 1-37-25 (1735) വശ്യതാം ച ഗതോഽസൌ നഃ കരിഷ്യതി യഥേപ്സിതം। അപരേ ത്വബ്രുവംസ്തത്ര ജലേ പ്രക്രീഡിതം നൃപം॥ 1-37-26 (1736) ഗൃഹമാനീയ ബധ്നീമഃ ക്രതുരേവം ഭവേന്ന സഃ। അപരേ ത്വബ്രുവംസ്തത്ര നാഗാഃ പണ്ഡിതമാനിനഃ॥ 1-37-27 (1737) ദശാമസ്തം പ്രഗൃഹ്യാശു കൃതപേവം ഭവിഷ്യതി। ഛിന്നം മൂലമനർഥാനാം മൃതേ തസ്മിൻഭവിഷ്യതി॥ 1-37-28 (1738) ഏഷാ നോ നൈഷ്ഠികീ ബുദ്ധിഃ സർവേഷാമീക്ഷണശ്രവഃ। അഥ യൻമന്യസേ രാജന്ദ്രുതം തത്സംവിധീയതാം॥ 1-37-29 (1739) ഇത്യുക്ത്വാ സമുദൈക്ഷന്ത വാസുകിം പന്നഗോത്തമം। വാസുകിശ്ചാപി സഞ്ചിന്ത്യ താനുവാച ഭുജംഗമാൻ॥ 1-37-30 (1740) നൈഷാ വോ നൈഷ്ഠികീ ബുദ്ധിർമതാ കർതും ഭുജംഗമാഃ। സർവേഷാമേവ മേ ബുദ്ധിഃ പന്നഗാനാം ന രോചതേ॥ 1-37-31 (1741) കിം തത്ര സംവിധാതവ്യം ഭവതാം സ്യാദ്ധിതം തു യത്। ശ്രേയഃ പ്രസാദനം മന്യേ കശ്യപശ്യ മഹാത്മനഃ॥ 1-37-32 (1742) ജ്ഞാതിവർഗസ്യ സൌഹാർദാദാത്മനശ്ച ഭുജംഗമാഃ। ന ച ജാനാതി മേ ബുദ്ധിഃ കിഞ്ചിത്കർതും വചോ ഹിവഃ॥ 1-37-33 (1743) മയാ ഹീദം വിധാതവ്യം ഭവതാം യദ്ധിതം ഭവേത്। അനേനാഹം ഭൃശം തപ്യേ ഗുണദോഷൌ മദാശ്രയൌ॥ ॥ 1-37-34 (1744) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി സപ്തത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 37 ॥

1-38-0 (1745) സൌതിരുവാച। 1-38-0x (176) സർപാണാം തു വചഃ ശ്രുത്വാ സർവേഷാമിതി ചേതി ച। വാസുകേശ്ച വചഃ ശ്രുത്വാ ഏലാപത്രോഽബ്രവീദിദം॥ 1-38-1 (1746) `പ്രാഗേവ ദർശിതാ ബുദ്ധിർമയൈഷാ ഭുജഗോത്തമാഃ। ഹേയേതി യദി വോ ബുദ്ധിസ്തവാപി ച തഥാ പ്രഭോ॥ 1-38-2 (1747) അസ്തു കാമം മഭാദ്യാപി ബുദ്ധിഃ സ്മരണമാഗതാ। താം ശൃണുധ്വം പ്രവക്ഷ്യാമി യാഥാതഥ്യേന പന്നഗാഃ॥' 1-38-3 (1748) ന സ യജ്ഞോ ന ഭവിതാ ന സ രാജാ തഥാവിധഃ। ജനമേജയഃ പാണ്ഡവേയോ യതോഽസ്മാകം മഹദ്ഭയം॥ 1-38-4 (1749) ദൈവേനോപഹതോ രാജന്യോ ഭവേദിഹ പൂരുഷഃ। സ ദൈവമേവാശ്രയേത നാന്യത്തത്ര പരായണം॥ 1-38-5 (1750) തദിദം ചൈവമസ്മാകം ഭയം പന്നഗസത്തമാഃ। ദൈവമേവാശ്രയാമോഽത്ര ശൃണുധ്വം ച വചോ മമ॥ 1-38-6 (1751) അഹം ശാപേ സമുത്സൃഷ്ടേ സമശ്രൌഷം വചസ്തദാ। മാതുരുത്സംഗമാരൂഢോ ഭയാത്പന്നഗസത്തമാഃ। ദേവാനാം പന്നഗശ്രേഷ്ഠാസ്തീക്ഷ്ണാസ്തീക്ഷ്ണ ഇതി പ്രഭോ॥ 1-38-7 (1752) `ശാപദുഃഖാഗ്നിതപ്താനാം പന്നഗാനാമനാമയം। കൃപയാ പരയാഽഽവിഷ്ടാഃ പ്രാർഥയന്തോ ദിവൌകസഃ॥' 1-38-8 (1753) ദേവാ ഊചുഃ। 1-38-9x (177) കാ ഹി ലബ്ധ്വാ പ്രിയാൻപുത്രാഞ്ശപേദേവം പിതാമഹ। ഋതേ കദ്രൂം തീക്ഷ്ണരൂപാം ദേവദേവ തവാഗ്രതഃ॥ 1-38-9 (1754) തഥേതി ച വചസ്തസ്യാസ്ത്വയാപ്യുക്തം പിതാമഹ। ഇച്ഛാമ ഏതദ്വിജ്ഞാതും കാരണം യന്ന വാരിതാ॥ 1-38-10 (1755) ബ്രഹ്മോവാച। 1-38-11x (178) ബഹവഃ പന്നഗാസ്തീക്ഷ്ണാ ഘോരരൂപാ വിഷോൽബണാഃ। പ്രജാനാം ഹിതകാമോഽഹം ന ച വാരിതവാംസ്തദാ॥ 1-38-11 (1756) യേ ദന്ദശൂകാഃ ക്ഷുദ്രാശ്ച പാപാചാരാ വിഷോൽബണാഃ। തേഷാം വിനാശോ ഭവിതാ ന തു യേ ധർമചാരിണഃ॥ 1-38-12 (1757) യന്നിമിത്തം ച ഭവിതാ മോക്ഷസ്തേഷാം മഹാഭയാത്। പന്നഗാനാം നിബോധധ്വം തസ്മിൻകാലേ സമാഗതേ॥ 1-38-13 (1758) യായാവരകുലേ ധീമാൻഭവിഷ്യതി മഹാനൃഷിഃ। ജരത്കാരുരിതി ഖ്യാതസ്തപസ്വീ നിയതേന്ദ്രിയഃ॥ 1-38-14 (1759) തസ്യ പുത്രോ ജരത്കാരോർഭവിഷ്യതി തപോധനഃ। ആസ്തീകോ നാമ യജ്ഞം സ പ്രതിഷേത്സ്യതി തം തദാ। തത്ര മോക്ഷ്യന്തി ഭുജഗാ യേ ഭവിഷ്യന്തി ധാർമികാഃ॥ 1-38-15 (1760) ദേവാ ഊചുഃ। 1-38-16x (179) സ മുനിപ്രവരോ ബ്രഹ്മഞ്ജരത്കാരുർമഹാതപാഃ। കസ്യാം പുത്രം മഹാത്മാനം ജനയിഷ്യതി വീര്യവാൻ॥ 1-38-16 (1761) ബ്രഹ്മോവാച। 1-38-17x (180) `വാസുകേർഭഗിനീ കന്യാ സമുത്പന്നാ സുശോഭനാ। തസ്മൈ ദാസ്യതി താം കന്യാം വാസുകിർഭുജഗോത്തമഃ॥ 1-38-17 (1762) തസ്യാം ജനയിതാ പുത്രം വേദവേദാംഗപാരഗം।' സനാമായാം സനാമാ സ കന്യായാം ദ്വിജസത്തമഃ॥ 1-38-18 (1763) ഏലാപത്ര ഉവാച। 1-38-19x (181) ഏവമസ്ത്വിതി തം ദേവാഃ പിതാമഹമഥാബ്രുവൻ। ഉത്ക്വൈവം വചനം ദേവാന്വിരിഞ്ചിസ്ത്രിദിവം യയൌ॥ 1-38-19 (1764) സോഽഹമേവം പ്രപശ്യാമി വാസുകേ ഭഗിനീ തവ। ജരത്കാരുരിതി ഖ്യാതാ താം തസ്മൈ പ്രതിപാദയ॥ 1-38-20 (1765) ഭൈക്ഷവദ്ഭിക്ഷമാണായ നാഗാനാം ഭയശാന്തയേ। ഋഷയേ സുവ്രതായൈനാമേഷ മോക്ഷഃ ശ്രുതോ മയാ॥ ॥ 1-38-21 (1766) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി അഷ്ടത്രിംശോഽധ്യായഃ॥ 38 ॥

1-39-0 (1767) സൌതിരുവാച। 1-39-0x (182) ഏലാപത്രവചഃ ശ്രുത്വാ തേ നാഗാ ദ്വിജസത്തമ। സർവേ പ്രഹൃഷ്ടമനസഃ സാധുസാധ്വിത്യപൂജയൻ॥ 1-39-1 (1768) തതഃപ്രഭൃതി താം കന്യാം വാസുകിഃ പര്യരക്ഷത। ജരത്കാരും സ്വസാരം വൈ പരം ഹർഷമവാപ ച॥ 1-39-2 (1769) തതോ നാതിമഹാൻകാലഃ സമതീത ഇവാഭവത്। അഥ ദേവാസുരാഃ `സർവേ മമന്ഥുർവരുണാലയം॥ 1-39-3 (1770) തത്ര നേത്രമഭൂന്നാഗോ വാസുകിർബലിനാം വരഃ। സമാപ്യൈവ ച തത്കർമ പിതാമഹമുപാഗമൻ॥ 1-39-4 (1771) ദേവാ വാസുകിനാ സാർധം പിതാമഹമഥാവ്രുവൻ। ഭഗവഞ്ശാപഭീതോഽയം വാസുകിസ്തപ്യതേ ഭൃശം॥ 1-39-5 (1772) അസ്യൈതൻമാനസം ശല്യം സമുദ്ധർതും ത്വമർഹസി। ജനന്യാഃ ശാപജം ദേവ ജ്ഞാതീനാം ഹിതമിച്ഛതഃ॥ 1-39-6 (1773) ഹിതോ ഹ്യയം സദാസ്മകം പ്രിയകാരീ ച നാഗരാട്। പ്രസാദം കുരു ദേവേശ ശമയാസ്യ മനോജ്വരം॥ 1-39-7 (1774) ബ്രഹ്മോവാച। 1-39-8x (183) മയൈവ തദ്വിതീർണം വൈ വചനം മനസാഽമരാഃ। ഏലാപത്രേണ നാഗേന യദസ്യാഭിഹിതം പുരാ॥ 1-39-8 (1775) തത്കരോത്വേഷ നാഗേന്ദ്രഃ പ്രാപ്തകാലം വചഃ സ്വയം। വിനശിഷ്യന്തി യേ പാപാ ന തു യേ ധർമചാരിണഃ॥ 1-39-9 (1776) ഉത്പന്നഃ സ ജരത്കാരുസ്തപസ്യുഗ്രേ രതോ ദ്വിജഃ। തസ്യൈഷ ഭഗിനീം കാലേ ജരത്കാരും പ്രയച്ഛതു॥ 1-39-10 (1777) ഏലാപത്രേണ യത്പ്രോക്തം വചനം ഭുജഗേന ഹ। പന്നഗാനാം ഹിതം ദേവാസ്തത്തഥാ ന തദന്യഥാ॥ 1-39-11 (1778) സൌതിരുവാച। 1-39-12x (184) ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു നാഗേന്ദ്രഃ പിതാമഹവചസ്തദാ। സന്ദിശ്യ പന്നഗാൻസർവാന്വാസുകിഃ ശാപമോഹിതഃ॥ 1-39-12 (1779) സ്വസാരമുദ്യംയ തദാ ജരത്കാരുമൃഷിം പ്രതി। സർപാൻബഹൂഞ്ജരത്കാരൌ നിത്യയുക്താൻസമാദധത്॥ 1-39-13 (1780) ജരത്കാരുര്യദാ ഭാര്യാമിച്ഛേദ്വരയിതും പ്രഭുഃ। ശീഘ്രമേത്യ തദാഽഽഖ്യേയം തന്നഃ ശ്രേയോ ഭവിഷ്യതി॥ ॥ 1-39-14 (1781) ഇതി ശ്രീമനമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഏകോനചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 39 ॥

1-40-0 (1782) ശൌനക ഉവാച। 1-40-0x (185) ജരത്കാരുരിതി ഖ്യാതോ യസ്ത്വയാ സൂതനന്ദന। ഇച്ഛാമി തദഹം ശ്രോതും ഋഷേസ്തസ്യ മഹാത്മനഃ॥ 1-40-1 (1783) കിം കാരണം ജരത്കാരോർനാമൈതത്പ്രഥിതം ഭുവി। ജരത്കാരുനിരുക്തിം ത്വം യഥാവദ്വക്തുമർഹസി॥ 1-40-2 (1784) സൌതിരുവാച। 1-40-3x (186) ജരേതി ക്ഷയമാഹുർവൈ ദാരുണം കാരുസഞ്ജ്ഞിതം। ശരീരം കാരു തസ്യാസീത്തത്സ ധീമാഞ്ശനൈഃശനൈഃ॥ 1-40-3 (1785) ക്ഷപയാമാസ തീവ്രേണ തപസേത്യത ഉച്യതേ। ജരത്കാരുരിതി ബ്രഹ്മന്വാസുകേർഭഗിനീ തഥാ॥ 1-40-4 (1786) ഏവമുക്തസ്തു ധർമാത്മാ ശൌനകഃ പ്രാഹസത്തദാ। ഉഗ്രശ്രവസമാമന്ത്ര്യ ഉപപന്നമിതി ബ്രുവൻ॥ 1-40-5 (1787) ശൌനക ഉവാച। 1-40-6x (187) ഉക്തം നാമ യഥാ പൂർവം സർവം തച്ഛ്രുതവാനഹം। യഥാ തു ജാതോ ഹ്യാസ്തീക ഏതദിച്ഛാമി വേദിതും। തച്ഛ്രുത്വാ വചനം തസ്യ സൌതിഃ പ്രോവാച ശാസ്ത്രതഃ॥ 1-40-6 (1788) സൌതിരുവാച। 1-40-7x (188) സന്ദിശ്യ പന്നഗാൻസർവാന്വാസുകിഃ സുസമാഹിതഃ। സ്വസാരമുദ്യംയ തദാ ജരത്കാരുമൃഷിം പ്രതി॥ 1-40-7 (1789) അഥ കാലസ്യ മഹതഃ സ മുനിഃ സംശിതവ്രതഃ। തപസ്യഭിരതോ ധീമാൻസ ദാരാന്നാഭ്യകാങ്ക്ഷത॥ 1-40-8 (1790) സ തൂർധ്വരേതാസ്തപസി പ്രസക്തഃ സ്വാധ്യായവാന്വീതഭയഃ കൃതാത്മാ। ചചാര സർവാം പൃഥിവീം മഹാത്മാ ന ചാപി ദാരാൻമനസാധ്യകാങ്ക്ഷത്॥ 1-40-9 (1791) തതോഽപരസ്മിൻസംപ്രാപ്തേ കാലേ കസ്മിംശ്ചിദേവ തു। പരിക്ഷിന്നാമ രാജാസീദ്ബ്രഹ്മൻകൌരവവംശജഃ॥ 1-40-10 (1792) യഥാ പാണ്ഡുർമഹാബാഹുർധനുർധരവരോ യുധി। ബഭൂവ മൃഗയാശീലഃ പുരാസ്യ പ്രപിതാമഹഃ॥ 1-40-11 (1793) `തഥാ വിഖ്യാതവാംʼല്ലോകേ പരീക്ഷിദഭിമന്യുജഃ।' മൃഗാന്വിധ്യന്വരാഹാംശ്ച തരക്ഷൂൻമഹിഷാംസ്തഥാ। അന്യാംശ്ച വിവിധാന്വന്യാംശ്ചചാര പൃഥിവീപതിഃ॥ 1-40-12 (1794) സ കദാചിൻമൃഗം വിദ്ധ്വാ ബാണേനാനതപർവണാ। പൃഷ്ഠതോ ധനുരാദായ സസാര ഗഹനേ വനേ॥ 1-40-13 (1795) യഥൈവ ഭഗവാന്രുദ്രോ വിദ്ധ്വാ യജ്ഞമൃഗം ദിവി। അന്വഗച്ഛദ്ധനുഷ്പാണിഃ പര്യന്വേഷ്ടുമിതസ്തതഃ॥ 1-40-14 (1796) ന ഹി തേന മൃഗോ വിദ്ധോ ജീവൻഗച്ഛതി വൈ വനേ। പൂർവരൂപം തു തത്തൂർണം തസ്യാസീത്സ്വർഗതിം പ്രതി॥ 1-40-15 (1797) പരിക്ഷിതോ നരേന്ദ്രസ്യ വിദ്ധോ യന്നഷ്ടവാൻമൃഗഃ। ദൂരം ചാപഹൃതസ്തേന മൃഗേണ സ മഹീപതിഃ॥ 1-40-16 (1798) പരിശ്രാന്തഃ പിപാസാർത ആസസാദ മുനിം വനേ। ഗവാം പ്രചാരേഷ്വാസീനം വത്സാനാം മുഖനിഃസൃതം॥ 1-40-17 (1799) ഭൂയിഷ്ഠമുപയുഞ്ജാനം ഫേനമാപിബതാം പയഃ। തമഭിദ്രുത്യ വേഗേന സ രാജാ സംശിതവ്രതം॥ 1-40-18 (1800) അപൃച്ഛദ്ധനുരുദ്യംയ തം മുനിം ക്ഷുച്ഛ്രമാന്വിതഃ। ഭോഭോ ബ്രഹ്മന്നഹം രാജാ പരീക്ഷിദഭിമന്യുജഃ॥ 1-40-19 (1801) മയാ വിദ്ധോ മൃഗോ നഷ്ടഃ കച്ചിത്തം ദൃഷ്ടവാനസി। സ മുനിസ്തം തു നോവാച കിഞ്ചിൻമൌനവ്രതേ സ്ഥിതഃ॥ 1-40-20 (1802) തസ്യ സ്കന്ധേ മൃതം സർപം ക്രുദ്ധോ രാജാ സമാസജത്। സമുത്ക്ഷിപ്യ ധനുഷ്കോട്യാ സ ചൈനം സമുപൈക്ഷത॥ 1-40-21 (1803) ന സ കിഞ്ചിദുവാചൈനം ശുഭം വാ യദി വാഽശുഭം। സ രാജാ ക്രോധമുത്സൃജ്യ വ്യഥിതസ്തം തഥാഗതം। ദൃഷ്ട്വാ ജഗാമ നഗരമൃഷിസ്ത്വാസീത്തഥൈവ സഃ॥ 1-40-22 (1804) ന ഹി തം രാജശാർദൂലം ക്ഷമാശീലോ മഹാമുനിഃ। സ്വധർമനിരതം ഭൂപം സമാക്ഷിപ്തോഽപ്യധർഷയത്॥ 1-40-23 (1805) ന ഹി തം രാജശാർദൂലസ്തഥാ ധർമപരായണം। ജാനാതി ഭരതശ്രേഷ്ഠസ്തത ഏനമധർഷയത്॥ 1-40-24 (1806) തരുണസ്തസ്യ പുത്രോഽഭൂത്തിഗ്മതേജാ മഹാതപാഃ। ശൃംഗീ നാമ മഹാക്രോധോ ദുഷ്പസാദോമഹാവ്രതഃ॥ 1-40-25 (1807) സ ദേവം പരമാസീനം സർവഭൂതഹിതേ രതം। ബ്രഹ്മാണമുപതസ്ഥേ വൈ കാലേ കാലേ സുംസയതഃ॥ 1-40-26 (1808) സതേന സമനുജ്ഞാതോ ബ്രഹ്മണാ ഗൃഹമേയിവാൻ। സഖ്യോക്തഃ ക്രീഡമാനേന സ തത്ര ഹസതാ കില॥ 1-40-27 (1809) സംരംഭാത്കോപനോഽതീവ വിഷകൽപോ മുനേഃ സുതഃ। ഉദ്ദിശ്യ പിതരം തസ്യ യച്ഛ്രുത്വാ രോഷമാഹരത്। ഋഷിപുത്രേണ നർമാർഥേ കൃശേന ദ്വിജസത്തമ॥ 1-40-28 (1810) കൃശ ഉവാച। 1-40-29x (189) തേജസ്വിനസ്തവ പിതാ തഥൈവ ച തപസ്വിനഃ। ശവം സ്കന്ധേന വഹതി മാ ശൃംഗിൻഗർവിതോ ഭവ॥ 1-40-29 (1811) വ്യാഹരത്സ്വൃഷിപുത്രേഷു മാ സ്മ കിഞ്ചിദ്വചോ വദ। അസ്മദ്വിധേഷു സിദ്ധേഷു ബ്രഹ്മവിത്സു തപസ്വിഷു॥ 1-40-30 (1812) ക്വ തേ പുരുഷമാനിത്വം ക്വ തേ വാചസ്തഥാവിധാഃ। ദർപജാഃ പിതരം ദ്രഷ്ടാ യസ്ത്വം ശവധരം തഥാ॥ 1-40-31 (1813) പിത്രാ ച തവ തത്കർമ നാനുരൂപമിവാത്മനഃ। കൃതം മുനിജനശ്രേഷ്ഠ യേനാഹം ഭൃശദുഃഖിതഃ॥ ॥ 1-40-32 (1814) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 40 ॥

1-41-0 (1815) സൌതിരുവാച। 1-41-0x (190) ഏവമുക്തഃ സ തേജസ്വീ ശൃംഗീ കോപസമന്വിതഃ। മൃതധാരം ഗുരും ശ്രുത്വാ പര്യതപ്യത മന്യുനാ॥ 1-41-1 (1816) സ ത കൃശമക്ഷിപ്രേക്ഷ്യ സൂനൃതാം വാചമുത്സൃജൻ। അപൃച്ഛത്തം കഥം താതഃ `സർവഭൂതഹിതേ രതഃ॥ 1-41-2 (1817) അനന്യചേതാഃ സതതം വിഷ്ണും ദവേമതോഷയത്। വന്യാന്നഭോജീ സതതം മുനിർമൌനവ്രതേ സ്ഥിതഃ। ഏവംഭൂതഃ സ തേജസ്വീ' സ മേഽദ്യ മൃതധാരകഃ॥ 1-41-3 (1818) കൃശ ഉവാച। 1-41-4x (191) രാജ്ഞാ പരിക്ഷിതാ താത മൃഗയാം പരിധാവതാ। അവസക്തഃ പിതുസ്തേഽദ്യ മൃതഃ സ്കന്ധേ ഭുജംഗമഃ॥ 1-41-4 (1819) ശൃംഗ്യുവാച। 1-41-5x (192) കിം മേ പിത്രാ കൃതം തസ്യ രാജ്ഞോഽനിഷ്ടം ദുരാത്മനഃ। ബ്രൂഹി തത്കൃശ തത്ത്വേന പശ്യ മേ തപസോ ബലം॥ 1-41-5 (1820) കൃശ ഉവാച। 1-41-6x (193) സ രാജാ മൃഗയാം യാതഃ പരിക്ഷിദഭിമന്യുജഃ। സസാര മൃഗമേകാകീ വിദ്ധ്വാ ബാണേന ശീഘ്രഗം॥ 1-41-6 (1821) ന ചാപശ്യൻമൃഗം രാജാ ചരംസ്തസ്മിൻമഹാവനേ। പിതരം തേ സ ദൃഷ്ട്വൈവ പപ്രച്ഛാനഭിഭാഷിണം॥ 1-41-7 (1822) തം സ്ഥാണുഭൂതം തിഷ്ഠന്തം ക്ഷുത്പിപാസാശ്രമാതുരഃ। പുനഃപുനർമൃഗം നഷ്ടം പ്രപച്ഛ പിതരം തവ॥ 1-41-8 (1823) സ ച മൌനവ്രതോപേതോ നൈവ തം പ്രത്യഭാഷത। തസ്യ രാജാ ധനുഷ്കോട്യാ സർപം സ്കന്ധേ സമാസജത്॥ 1-41-9 (1824) ശൃംഗിംസ്തവ പിതാ സോഽപി തഥൈവാസ്തേ യതവ്രതഃ। സോഽപി രാജാ സ്വനഗരം പ്രസ്ഥിതോ ഗജസാഹ്വയം॥ 1-41-10 (1825) സൌതിരുവാച। 1-41-11x (194) ശ്രുത്വൈവമൃഷിപുത്രസ്തു ശവം സ്കന്ധേ പ്രതിഷ്ഠിതം। കോപസംരക്തനയനഃ പ്രജ്വലന്നിവ മന്യുനാ॥ 1-41-11 (1826) ആവിഷ്ടഃ സ ഹി കോപേന ശശാപ നൃപതിം തദാ। വാര്യുപസ്പൃശ്യ തേജസ്വീ ക്രോധവേഗബലാത്കൃതഃ॥ 1-41-12 (1827) ശൃംഗ്യുവാച। 1-41-13x (195) യോഽസൌ വൃദ്ധസ്യ താതസ്യ തഥാ കൃച്ഛ്രഗതസ്യ ഹ। സ്കന്ധേ മൃതം സമാസ്രാക്ഷീത്പന്നഗം രാജകിൽവിഷീ॥ 1-41-13 (1828) തം പാപമതിസങ്ക്രുദ്ധസ്തക്ഷകഃ പന്നഗേശ്വരഃ। ആശീവിഷസ്തിഗ്മതേജാ മദ്വാക്യബലചോദിതഃ॥ 1-41-14 (1829) സപ്തരാത്രാദിതോ നേതാ യമസ്യ സദനം പ്രതി। ദ്വിജാനാമവമന്താരം കുരൂണാമയശസ്കരം॥ 1-41-15 (1830) സൌതിരുവാച। 1-41-16x (196) ഇതി ശപ്ത്വാതിസങ്ക്രുദ്ധഃ ശൃംഗീ പിതരമഭ്യഗാത്। ആസീനം ഗ്രോവ്രജേ തസ്മിന്വഹന്തം ശവപന്നഗം॥ 1-41-16 (1831) സ തമലക്ഷ്യ പിതരം ശൃംഗീ സ്കന്ധഗതേന വൈ। ശവേന ഭുജഗേനാസീദ്ഭൂയഃ ക്രോധസമാകുലഃ॥ 1-41-17 (1832) ദുഃഖാച്ചാശ്രൂണി മുമുചേ പിതരം ചേദമബ്രവീത്। ശ്രുത്വേമാം ധർഷണാം താത തവ തേന ദുരാത്മനാ॥ 1-41-18 (1833) രാജ്ഞാ പരിക്ഷിതാ കോപാദശപം തമഹം നൃപം। യഥാർഹതി സ ഏവോഗ്രം ശാപം കുരുകുലാധമഃ। സപ്തമേഽഹനി തം പാപം തക്ഷകഃ പന്നഗോത്തമഃ॥ 1-41-19 (1834) വൈവസ്വതസ്യ സദനം നേതാ പരമദാരുണം। 1-41-20 (1835) സൌതിരുവാച। തമബ്രവീത്പിതാ ബ്രഹ്മംസ്തഥാ കോപസമന്വിതം॥ 1-41-20x (197) ശമീക ഉവാച। 1-41-21x (198) ന മേ പ്രിയം കൃതം താത നൈഷ ധർമസ്തപസ്വിനാം। വയം തസ്യ നരേന്ദ്രസ്യ വിഷയേ നിവസാമഹേ॥ 1-41-21 (1836) ന്യായതോ രക്ഷിതാസ്തേന തസ്യ പാപം ന രോചയേ। സർവഥാ വർതമാനസ്യ രാജ്ഞോ ഹ്യസ്മദ്വിധൈഃ സദാ॥ 1-41-22 (1837) ക്ഷന്തവ്യം പുത്ര ധർമോ ഹി ഹതോ ഹന്തി ന സംശയഃ। യദി രാജാ ന സംരക്ഷേത്പീഡാ നഃ പരമാ ഭവേത്॥ 1-41-23 (1838) ന ശക്നുയാമ ചരിതും ധർമം പുത്ര യഥാസുഖം। രക്ഷമാണാ വയം താത രാജഭിർധർമദൃഷ്ടിഭിഃ॥ 1-41-24 (1839) ചരാമോ വിപുലം ധർമം തേഷാം ഭാഗോഽസ്തി ധർമതഃ। സർവഥാ വർതമാനസ്യ രാജ്ഞഃ ക്ഷന്തവ്യമേവ ഹി॥ 1-41-25 (1840) പരിക്ഷിത്തു വിശേഷേണ യഥാഽസ്യ പ്രപിതാമഹഃ। രക്ഷത്യസ്മാംസ്തഥാ രാജ്ഞാ രക്ഷിതവ്യാഃ പ്രജാ വിഭോ॥ 1-41-26 (1841) അരാജകേ ജനപദേ ദോഷാ ജായന്തി വൈ സദാ। ഉദ്വൃത്തം സതതം ലോകം രാജാ ദണ്ഡേന ശാസ്തി വൈ॥ 1-41-27 (1842) ദണ്ഡാത്പ്രതിഭയം ഭൂയഃ ശാന്തിരുത്പദ്യതേ തദാ। നോദ്വിഗ്നശ്ചരതേ ധർമം നോദ്വിഗ്നശ്ചരതേ ക്രിയാം॥ 1-41-28 (1843) രാജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതോ ധർമോ ധർമാത്സ്വർഗഃ പ്രതിഷ്ഠിതഃ। രാജ്ഞോ യജ്ഞക്രിയാഃ സർവാ യജ്ഞാദ്ദേവാഃ പ്രതിഷ്ഠിതാഃ॥ 1-41-29 (1844) ദേവാദ്വൃഷ്ടിഃ പ്രവർതേത വൃഷ്ടേരോഷധയഃ സ്മൃതാഃ। ഓഷധിഭ്യോ മനുഷ്യാണാം ധാരയൻസതതം ഹിതം॥ 1-41-30 (1845) മനുഷ്യാണാം ച യോ ധാതാ രാജാ രാജ്യകരഃ പുനഃ। ദശശ്രോത്രിയസമോ രാജാ ഇത്യേവം മനുരബ്രവീത്॥ 1-41-31 (1846) തേനേഹ ക്ഷുധിതേനൈത്യ ശ്രാന്തേന മൃഗലിപ്സുനാ। അജാനതാ കൃതം മന്യേ വ്രതമേതദിദം മമ॥ 1-41-32 (1847) കസ്മാദിദം ത്വയാ ബാല്യാത്സഹസാ ദുഷ്കൃതം കൃതം। ന ഹ്യർഹതി നൃപഃ ശാപമസ്മത്തഃ പുത്ര സർവഥാ॥ ॥ 1-41-33 (1848) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഏകചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 41 ॥

1-42-0 (1849) ശൃംഗ്യുവാച। 1-42-0x (199) യദ്യേതത്സാഹസം താത യദി വാ ദുഷ്കൃതം കൃതം। പ്രിയം വാപ്യപ്രിയം വാ തേ വാഗുക്താ ന മൃഷാ ഭവേത്॥ 1-42-1 (1850) നൈവാന്യഥേദം ഭവിതാ പിതരേഷ ബ്രവീമി തേ। നാഹം മൃഷാ ബ്രവീംയേവം സ്വൈരേഷ്വപി കുതഃ ശപൻ॥ 1-42-2 (1851) ശമീക ഉവാച। 1-42-3x (200) ജാനാംയുഗ്രപ്രഭാവം ത്വാം താത സത്യഗിരം തഥാ। നാനൃതം ചോക്തപൂർവം തേ നൈതൻമിഥ്യാ ഭവിഷ്യതി॥ 1-42-3 (1852) പിത്രാ പുത്രോ വയസ്ഥോഽപി സതതം വാച്യ ഏവ തു। യഥാ സ്യാദ്ഗുണസംയുക്തഃ പ്രാപ്നുയാച്ച മഹദ്യശഃ॥ 1-42-4 (1853) കിം പുനർബാല ഏവ ത്വം തപസാ ഭാവിതഃ സദാ। വർധതേ ചേത്പ്രഭവതാം കോപോഽതീവ മഹാത്മനാം॥ 1-42-5 (1854) `ഉത്സീദേയുരിമേ ലോകാഃ ക്ഷണാ ചാസ്യ പ്രതിക്രിയാ।' സോഽഹം പശ്യാമി വക്തവ്യം ത്വയി ധർമഭൃതാം വര। പുത്രത്വം ബാലതാം ചൈവ തവാവേക്ഷ്യ ച സാഹസം॥ 1-42-6 (1855) സ ത്വം ശമപരോ ഭൂത്വാ വന്യമാഹാരമാചരൻ। ചര ക്രോധമിമം ഹിത്വാ നൈവം ധർമം പ്രഹാസ്യസി॥ 1-42-7 (1856) ക്രോധോ ഹി ധർമം ഹരതി യതീനാം ദുഃഖസഞ്ചിതം। തതോ ധർമവിഹീനാനാം ഗതിരിഷ്ടാ ന വിദ്യതേ॥ 1-42-8 (1857) ശമ ഏവ യതീനാം ഹി ക്ഷമിണാം സിദ്ധികാരകഃ। ക്ഷമാവതാമയം ലോകഃ പരശ്ചൈവ ക്ഷമാവതാം॥ 1-42-9 (1858) തസ്മാച്ചരേഥാഃ സതതം ക്ഷമാശീലോ ജിതേന്ദ്രിയഃ। ക്ഷമയാ പ്രാപ്സ്യസേ ലോകാൻബ്രഹ്മണഃ സമനന്തരാൻ॥ 1-42-10 (1859) മയാ തു ശമമാസ്ഥായ യച്ഛക്യം കർതുമദ്യ വൈ। തത്കരിഷ്യാംയഹം താത പ്രേപയിഷ്യേ നൃപായ വൈ॥ 1-42-11 (1860) മമ പുത്രേണ ശപ്തോഽസി ബാലേനാകൃതബുദ്ധിനാ। മമേമാം ധർഷണാം ത്വത്തഃ പ്രേക്ഷ്യ രാജന്നമർഷിണാ॥ 1-42-12 (1861) സൌതിരുവാച। 1-42-13x (201) ഏവമാദിശ്യ ശിഷ്യം സ പ്രേഷയാമാസ സുവ്രതഃ। പരിക്ഷിതേ നൃപതയേ ദയാപന്നോ മഹാതപാഃ॥ 1-42-13 (1862) സന്ദിശ്യ കുശലപ്രശ്നം കാര്യവൃത്താന്തമേവ ച। ശിഷ്യം ഗൌരമുഖം നാമ ശീലവന്തം സമാഹിതം॥ 1-42-14 (1863) സോഽഭിഗംയ തതഃ ശീഘ്രം നരേന്ദ്രം കുരുവർധനം। വിവേശ ഭവനം രാജ്ഞഃ പൂർവം ദ്വാസ്ഥൈർനിവേദിതഃ॥ 1-42-15 (1864) പൂജിതസ്തു നരേന്ദ്രേണ ദ്വിജോ ഗൌരമുഖസ്തദാ। ആചഖ്യൌ ച പരിശ്രാന്തോ രാജ്ഞഃ സർവമശേഷതഃ॥ 1-42-16 (1865) ശമീകവചനം ഘോരം യഥോക്തം മന്ത്രിസന്നിധൌ। ശമീകോ നാമ രാജേന്ദ്ര വർതതേ വിഷയേ തവ॥ 1-42-17 (1866) ഋഷിഃ പരമധർമാത്മാ ദാന്തഃ ശാന്തോ മഹാതപാഃ। തസ്യ ത്വയാ നരവ്യാഘ്ര സർപഃ പ്രാണൈർവിയോജിതഃ॥ 1-42-18 (1867) അവസക്തോ ധനുഷ്കോട്യാ സ്കന്ധേ മൌനാന്വിതസ്യ ച। ക്ഷാന്തവാംസ്തവ തത്കർമ പുത്രസ്തസ്യ ന ചക്ഷമേ॥ 1-42-19 (1868) തേന ശപ്തോഽസി രാജേന്ദ്ര പിതുരജ്ഞാതമദ്യ വൈ। തക്ഷകഃ സപ്തരാത്രേണ മൃത്യുസ്തവ ഭവിഷ്യതി॥ 1-42-20 (1869) തത്ര രക്ഷാം കുരുഷ്വേതി പുനഃ പുനരഥാബ്രവീത്। തദന്യഥാ ന ശക്യം ച കർതും കേനചിദപ്യുത॥ 1-42-21 (1870) ന ഹി ശക്നോതി സംയന്തും പുത്രം കോപസമന്വിതം। തതോഽഹം പ്രേഷിതസ്തേന തവ രാജൻഹിതാർഥിനാ॥ 1-42-22 (1871) സാതിരുവാച। 1-42-23x (202) ഇതി ശ്രുത്വാ വചോ ഘോരം സ രാജാ കുരുനന്ദനഃ। പര്യതപ്യത തത്പാപം കൃത്വാ രാജാ മഹാതപാഃ॥ 1-42-23 (1872) തം ച മൌനവ്രതം ശ്രുത്വാ വനേ മുനിവരം തദാ। ഭൂയ ഏവാഭവദ്രാജാ ശോകസന്തപ്തമാനസഃ॥ 1-42-24 (1873) അനുക്രോശാത്മതാം തസ്യ ശമീകസ്യാവധാര്യ ച। പര്യതപ്യത ഭൂയോപി കൃത്വാ തത്കിൽബിഷം മുനേഃ॥ 1-42-25 (1874) ന ഹി മൃത്യും തഥാ രാജാ ശ്രുത്വാ വൈ സോഽന്വതപ്യത। അശോചദമരപ്രഖ്യോ യഥാ കൃത്വേഹ കർമ തത്॥ 1-42-26 (1875) തതസ്തം പ്രേഷയാമാസ രാജാ ഗൌരമുഖം തദാ। ഭൂയഃ പ്രസാദം ഭഗവാൻകരോത്വിഹ മമേതി വൈ॥ 1-42-27 (1876) `ശ്രുത്വാ തു വചനം രാജ്ഞോ മുനിർഗൌരമുഖസ്തദാ। സമനുജ്ഞാപ്യ വേഗേന പ്രജഗാമാശ്രമം ഗുരോഃ॥' 1-42-28 (1877) തസ്മിംശ്ച ഗതമാത്രേഽഥ രാജാ ഗൌരമുഖേ തദാ। മന്ത്രിഭിർമന്ത്രയാമാസ സഹ സംവിഗ്നമാനസഃ॥ 1-42-29 (1878) സംമന്ത്ര്യ മന്ത്രിഭിശ്ചൈവ സ തഥാ മന്ത്രതത്ത്വവിത്। പ്രാസാദം കാരയാമാസ ഏകസ്തംഭം സുരക്ഷിതം॥ 1-42-30 (1879) രക്ഷാം ച വിദധേ തത്ര ഭിഷജശ്ചൌഷധാനി ച। ബ്രാഹ്മണാൻമന്ത്രസിദ്ധാംശ്ച സർവതോ വൈ ന്യയോജയത്॥ 1-42-31 (1880) രാജകാര്യാണി തത്രസ്ഥഃ സർവാണ്യേവാകരോച്ച സഃ। മന്ത്രിഭിഃ സഹ ധർമജ്ഞഃ സമന്താത്പരിരക്ഷിതഃ॥ 1-42-32 (1881) ന ചൈനം കശ്ചിദാരൂഢം ലഭതേ രാജസത്തമം। വാതോഽപി നിശ്ചരംസ്തത്ര പ്രവേശേ വിനിവാര്യതേ॥ 1-42-33 (1882) പ്രാപ്തേ ച ദിവസേ തസ്മിൻസപ്തമേ ദ്വിജസത്തമഃ। കാശ്യപോഽഭ്യാഗമദ്വിദ്വാംസ്തം രാജാനം ചികിത്സിതും॥ 1-42-34 (1883) ശ്രുതം ഹി തേന തദഭൂദ്യഥാ തം രാജസത്തമം। തക്ഷകഃ പന്നഗശ്രേഷ്ഠോ നേഷ്യതേ യമസാദനം॥ 1-42-35 (1884) തം ദഷ്ടം പന്നഗേന്ദ്രേണ കരിഷ്യേഽഹമപജ്വരം। തത്ര മേഽർഥശ്ച ധർമശ്ച ഭവിതേതി വിചിന്തയൻ॥ 1-42-36 (1885) തം ദദർശ സ നാഗേന്ദ്രസ്തക്ഷകഃ കാശ്യപം പഥി। ഗച്ഛന്തമേകമനസം ദ്വിജോ ഭൂത്വാ വയോഽതിഗഃ॥ 1-42-37 (1886) തമബ്രവീത്പന്നഗേന്ദ്രഃ കാശ്യപം മുനിപുംഗവം। ക്വ ഭവാംസ്ത്വരിതോ യാതി കിഞ്ച കാര്യം ചികീർഷതി॥ 1-42-38 (1887) കാശ്യപ ഉവാച। 1-42-39x (203) നൃപം കുരുകുലോത്പന്നം പരിക്ഷിതമരിന്ദമം। തക്ഷകഃ പന്നഗശ്രേഷ്ഠസ്തേജസാഽധ്യ പ്രധക്ഷ്യതി॥ 1-42-39 (1888) തം ദഷ്ടം പന്നഗേന്ദ്രേണ തേനാഗ്നിസമതേജസം। പാണ്ഡവാനാം കുലകരം രാജാനമമിതൌജസം। 1-42-4oc ഗച്ഛാമിത്വരിതം സൌംയ സദ്യഃ കർതുമപജ്വരം॥ 1-42-40 (1889) `വിജ്ഞാതവിഷവിദ്യോഽഹം ബ്രാഹ്മണോ ലോകപൂജിതഃ। അസ്മദ്ഗുരുകടാക്ഷേണ കല്യോഽഹം വിഷനാശനേ॥' 1-42-41 (1890) തക്ഷക ഉവാച। 1-42-42x (204) അഹം സ തക്ഷകോ ബ്രഹ്മംസ്തം ധക്ഷ്യാമി മഹീപതിം। നിവർതസ്വ ന ശക്തസ്ത്വം മയാ ദഷ്ടം ചികിത്സിതും॥ 1-42-42 (1891) കാശ്യപ ഉവാച। 1-42-43x (205) അഹം തം നൃപതിം ഗത്വാ ത്വയാ ദഷ്ടമപജ്വരം। കരിഷ്യാമീതി മേ ബുദ്ധിർവിദ്യാബലസമന്വിതാ॥ ॥ 1-42-43 (1892) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ദ്വിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 42 ॥

1-43-0 (1893) തക്ഷക ഉവാച। 1-43-0x (206) യദി ദഷ്ടം മയേഹ ത്വം ശക്തഃ കിഞ്ചിച്ചികിത്സിതും। തതോ വൃക്ഷം മയാ ദഷ്ടമിമം ജീവയ കാശ്യപ॥ 1-43-1 (1894) പരം മന്ത്രബലം യത്തേ തദ്ദർശയ യതസ്വ ച। ന്യഗ്രോധമേനം ധക്ഷ്യാമി പശ്യതസ്തേ ദ്വിജോത്തമ॥ 1-43-2 (1895) കാശ്യപ ഉവാച। 1-43-3x (207) ദശ നാഗേന്ദ്ര വൃക്ഷം ത്വം യദ്യേതദഭിമന്യസേ। അഹമേനം ത്വയാ ദഷ്ടം ജീവയിഷ്യേ ഭുജംഗമ। `പശ്യ മന്ത്രബലം മേഽദ്യ ന്യഗ്രോധം ദശ പന്നഗ॥' 1-43-3 (1896) സൌതിരുവാച। 1-43-4x (208) ഏവമുക്തഃ സ നാഗേന്ദ്രഃ കാശ്യപേന മഹാത്മനാ। അദശദ്വൃക്ഷമഭ്യേത്യ ന്യഗ്രോധം പന്നഗോത്തമഃ॥ 1-43-4 (1897) സ വൃക്ഷസ്തേന ദഷ്ടസ്തു പന്നഗേന മഹാത്മനാ। ആശീവിഷവിഷോപേതഃ പ്രജജ്വാല സമന്തതഃ॥ 1-43-5 (1898) തം ദഗ്ധ്വാ സ നഗം നാഗഃ കാശ്യപം പുനരബ്രവീത്। കുരു യത്നം ദ്വിജശ്രേഷ്ഠ ജീവയൈവ വനസ്പതിം॥ 1-43-6 (1899) സൌതിരുവാച। 1-43-7x (209) ഭസ്മീഭൂതം തതോ വൃക്ഷം പന്നഗേന്ദ്രസ്യ തേജസാ। ഭസ്മ സർവം സമാഹൃത്യ കാശ്യപോ വാക്യമബ്രവീത്॥ 1-43-7 (1900) വിദ്യാബലം പന്നഗേന്ദ്ര പശ്യ മേഽദ്യ വനസ്പതൌ। അഹം സഞ്ജീവയാംയേനം പശ്യതസ്തേ ഭുജംഗമ॥ 1-43-8 (1901) തതഃ സ ഭഗവാന്വിദ്വാൻകാശ്യപോ ദ്വിജസത്തമഃ। ഭസ്മരാശീകൃതം വൃക്ഷം വിദ്യയാ സമജീവയത്॥ 1-43-9 (1902) അങ്കുരം കൃതവാംസ്തത്ര തതഃ പർണദ്വയാന്വിതം। പലാശിനം ശാഖിനം ച തഥാ വിടപിനം പുനഃ॥ 1-43-10 (1903) തം ദൃഷ്ട്വാ ജീവിതം വൃക്ഷം കാശ്യപേന മഹാത്മനാ। ഉവാച തക്ഷകോ ബ്രഹ്മന്നൈതദത്യദ്ഭുതം ത്വയി॥ 1-43-11 (1904) ദ്വിജേന്ദ്ര യദ്വിഷം ഹന്യാ മമ വാ മദ്വിധസ്യ വാ। കം ത്വമർഥമഭിപ്രേപ്സുര്യാസി തത്ര തപോധന॥ 1-43-12 (1905) യത്തേഽഭിലഷിതം പ്രാപ്തം ഫലം തസ്മാന്നൃപോത്തമാത്। അഹമേവ പ്രദാസ്യാമി തത്തേ യദ്യപി ദുർലഭം॥ 1-43-13 (1906) വിപ്രശാപാഭിഭൂതേ ച ക്ഷീണായുഷി നരാധിപേ। ഘടമാനസ്യ തേ വിപ്ര സിദ്ധിഃ സംശയിതാ ഭവേത്॥ 1-43-14 (1907) തതോ യശഃ പ്രദീപ്തം തേ ത്രിഷു ലോകേഷു വിശ്രുതം। നിരംശുരിവ ഘർമാംശുരന്തർധാനമിതോ വ്രജേത്॥ 1-43-15 (1908) കാശ്യപ ഉവാച। 1-43-16x (210) ധനാർഥീ യാംയഹം തത്ര തൻമേ ദേഹി ഭുജംഗമ। തതോഽഹം വിനിവർതിഷ്യേ സ്വാപതേയം പ്രഗൃഹ്യ വൈ॥ 1-43-16 (1909) തക്ഷക ഉവാച। 1-43-17x (211) യാവദ്ധനം പ്രാർഥയസേ തസ്മാദ്രാജ്ഞസ്തതോഽധികം। അഹമേവ പ്രദാസ്യാമി നിവർതസ്വ ദ്വിജോത്തമ॥ 1-43-17 (1910) സൌതിരുവാച। 1-43-18x (212) തക്ഷകസ്യ വചഃ ശ്രുത്വാ കാശ്യപോ ദ്വിജസത്തമഃ। പ്രദധ്യൌ സുമഹാതേജാരാജാനം പ്രതി ബുദ്ധിമാൻ॥ 1-43-18 (1911) ദിവ്യജ്ഞാനഃ സ തേജസ്വീ ജ്ഞാത്വാ തം നൃപതിം തദാ। ക്ഷീണായുഷം പാണ്ഡവേയമപാവർതത കാശ്യപഃ॥ 1-43-19 (1912) ലബ്ധ്വാ വിത്തം മുനിവരസ്തക്ഷകാദ്യാവദീപ്സിതം। നിവൃത്തേ കാശ്യപേ തസ്മിൻസമയേന മഹാത്മനി॥ 1-43-20 (1913) ജഗാമ തക്ഷകസ്തൂർണം നഗരം നാഗസാഹ്വയം। അഥ ശുശ്രാവ ഗച്ഛൻസ തക്ഷകോ ജഗതീപതിം॥ 1-43-21 (1914) മന്ത്രൈർവിഷഹരൈർദിവ്യൈ രക്ഷ്യമാണം പ്രയത്നതഃ। 1-43-22 (1915) സൌതിരുവാച। സ ചിന്തയാമാസ തദാ മായായോഗേന പാർഥിവഃ॥ 1-43-22x (213) മയാ വഞ്ചയിതവ്യോഽസൌ ക ഉപായോ ഭവേദിതി। തതസ്താപസരൂപേണ പ്രാഹിണോത്സ ഭുജംഗമാൻ॥ 1-43-23 (1916) ഫലപത്രോദകം ഗൃഹ്യ രാജ്ഞേ നാഗോഽഥ തക്ഷകഃ। 1-43-24 (1917) തക്ഷക ഉവാച। ഗച്ഛധ്വം യൂയമവ്യഗ്രാ രാജാനം കാര്യവത്തയാ॥ 1-43-24x (214) ഫലപത്രോദകം നാഗാഃ പ്രതിഗ്രാഹയിതും നൃപം। 1-43-25 (1918) സൌതിരുവാച। തേ തക്ഷകസമാദിഷ്ടാസ്തഥാ ചക്രുർഭുജംഗമാഃ॥ 1-43-25x (215) ഉപനിന്യുസ്തഥാ രാജ്ഞേ ദർഭാനംഭഃ ഫലാനി ച। തച്ച സർവം സ രാജേന്ദ്രഃ പ്രതിജഗ്രാഹ വീര്യവാൻ॥ 1-43-26 (1919) കൃത്വാ തേഷാം ച കാര്യാണി ഗംയതാമിത്യുവാച താൻ। ഗതേഷു തേഷു നാഗേഷു താപസച്ഛദ്മരൂപിഷു॥ 1-43-27 (1920) അമാത്യാൻസുഹൃദശ്ചൈവ പ്രോവാച സ നരാധിപഃ। ഭക്ഷയന്തു ഭവന്തോ വൈ സ്വാദൂനീമാനി സർവശഃ॥ 1-43-28 (1921) താപസൈരുപനീതാനി ഫലാനി സഹിതാ മയാ। തതോ രാജാ സസചിവഃ ഫലാന്യാദാതുമൈച്ഛത॥ 1-43-29 (1922) വിധിനാ സംപ്രയുക്തോ വൈ ഋഷിവാക്യേന തേന തു। യസ്മിന്നേവ ഫലേ നാഗസ്തമേവാഭക്ഷയത്സ്വയം॥ 1-43-30 (1923) തതോ ഭക്ഷയതസ്തസ്യ ഫലാത്കൃമിരഭൂദണുഃ। ഹ്രസ്വകഃ കൃഷ്ണനയനസ്താംരവർണോഽഥ ശൌനക॥ 1-43-31 (1924) സ തം ഗൃഹ്യ നൃപശ്രേഷ്ഠഃ സചിവാനിദമബ്രവീത്। അസ്തമഭ്യേതി സവിതാ വിഷാദദ്യ ന മേ ഭയം॥ 1-43-32 (1925) സത്യവാഗസ്തു സ മുനിഃ കൃമിർമാം ദശതാമയം। തക്ഷകോ നാമ ഭൂത്വാ വൈ തഥാ പരിഹൃതം ഭവേത്॥ 1-43-33 (1926) തേ ചൈനമന്വവർതന്ത മന്ത്രിണഃ കാലചോദിതാഃ। ഏവമുക്ത്വാ സ രാജേന്ദ്രോ ഗ്രീവായാം സന്നിവേശ്യഹ॥ 1-43-34 (1927) കൃമികം പ്രാഹസത്തൂർണം മുമൂർഷുർനഷ്ടചേതനഃ। പ്രഹസന്നേവ ഭോഗേന തക്ഷകേണാഭിവേഷ്ടിതഃ॥ 1-43-35 (1928) തസ്മാത്ഫലാദ്വിനിഷ്ക്രംയ യത്തദ്രാജ്ഞേ നിവേദിതം। വേഷ്ടയിത്വാ ച ഭോഗേന വിനദ്യ ച മഹാസ്വനം। അദശത്പൃഥിവീപാലം തക്ഷകഃ പന്നഗേശ്വരഃ॥ ॥ 1-43-36 (1929) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ത്രിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 43 ॥

1-44-0 (1930) സൌതിരുവാച। 1-44-0x (216) തം തഥാ മന്ത്രിണോ ദൃഷ്ട്വാ ഭോഗേന പരിവേഷ്ടിതം। വിഷണ്ണവദനാഃ സർവേ രുരുദുർഭൃശദുഃഖിതാഃ॥ 1-44-1 (1931) തം തു നാഗം തതോ ദൃഷ്ട്വാ മന്ത്രിണസ്തേ പ്രദുദ്രുവുഃ। അപശ്യന്ത തഥാ യാന്തമാകാശേ നാഗമദ്ഭുതം॥ 1-44-2 (1932) സീമന്തമിവ കുർവാണം നഭസഃ പദ്മവർചസം। തക്ഷകം പന്നഗശ്രേഷ്ഠം ഭൃശം ശോകപരായണാഃ॥ 1-44-3 (1933) തതസ്തു തേ തദ്ഗൃഹമഗ്നിനാ വൃതം പ്രദീപ്യമാനം വിഷജേന ഭോഗിനഃ। ഭയാത്പരിത്യജ്യ ദിശഃ പ്രപേദിരേ പപാത തച്ചാശനിതാഡിതം യഥാ॥ 1-44-4 (1934) തതോ നൃപേ തക്ഷകതേജസാഹതേ പ്രയുജ്യ സർവാഃ പരലോകസത്ക്രിയാഃ। ശുചിർദിജോ രാജപുരോഹിതസ്തദാ തഥൈവ തേ തസ്യ നൃപസ്യ മന്ത്രിണഃ॥ 1-44-5 (1935) നൃപം ശിശും തസ്യ സുതം പ്രചക്രിരേ സമേത്യ സർവേ പുരവാസിനോ ജനാഃ। നൃപം യമാഹുസ്തമമിത്രഘാതിനം കുരുപ്രവീരം ജനമേജയം ജനാഃ॥ 1-44-6 (1936) സ ബാല ഏവാര്യമതിർനൃപോത്തമഃ സഹൈവ തൈർമന്ത്രിപുരോഹിതൈസ്തദാ। ശശാസ രാജ്യം കുരുപുംഗവാഗ്രജോ യഥാഽസ്യ വീരഃ പ്രപിതാമഹസ്തഥാ॥ 1-44-7 (1937) തതസ്തു രാജാനമമിത്രതാപനം സമീക്ഷ്യ തേ തസ്യ നൃപസ്യ മന്ത്രിണഃ। സുവർണവർമാണമുപേത്യ കാശിപ വപുഷ്ടമാർഥം വരയാംപ്രചക്രമുഃ॥ 1-44-8 (1938) തതഃ സ രാജാ പ്രദദൌ വപുഷ്ടമാം കുരുപ്രവീരായ പരീക്ഷ്യ ധർമതഃ। സ ചാപി താം പ്രാപ്യ മുദാ യുതോഽഭവ- ന്ന ചാന്യനാരീഷു മനോ ദധേ ക്വചിത്॥ 1-44-9 (1939) സരഃസു ഫുല്ലേഷു വനേഷു ചൈവ പ്രസന്നചേതാ വിജഹാര വീര്യവാൻ। തഥാ സ രാജന്യവരോ വിജഹ്രിവാൻ യഥോർവശീം പ്രാപ്യ പുരാ പുരൂരവാഃ॥ 1-44-10 (1940) വപുഷ്ടമാ ചാപി വരം പതിവ്രതാ പ്രതീതരൂപാ സമവാപ്യ ഭൂപതിം। ഭാവേന രാമാ രമയാംബഭൂവ തം വിഹാരകാലേഷ്വവരോധസുന്ദരീ॥ ॥ 1-44-11 (1941) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ചതുശ്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 44 ॥

1-45-0 (1942) സൌതിരുവാച। 1-45-0x (217) ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു ജരത്കാരുർമഹാതപാഃ। ചചാര പൃഥിവീം കൃത്സ്നാം യത്രസായംഗൃഹോ മുനിഃ॥ 1-45-1 (1943) ചരന്ദീക്ഷാം മഹാതേജാ ദുശ്ചരാമകൃതാത്മഭിഃ। തീർഥേഷ്വാപ്ലവനം കുർവൻപുണ്യേഷു വിചചാര ഹ॥ 1-45-2 (1944) വായുഭക്ഷോ നിരാഹാരഃ ശുഷ്യന്നഹരഹർമുനിഃ। സം ദദർശ പിതൄൻഗർതേ ലംബമാനാനധോമുഖാൻ॥ 1-45-3 (1945) ഏകതന്ത്വവശിഷ്ടം വൈ വീരണസ്തംബമാശ്രിതാൻ। തം തന്തും ച ശനൈരാഖുമാദദാനം ബിലേശയം॥ 1-45-4 (1946) നിരാഹാരാൻകൃശാന്ദീനാൻഗർതേ സ്വത്രാണമിച്ഛതഃ। ഉപസൃത്യ സ താന്ദീനാന്ദീനരൂപോഽഭ്യഭാഷത॥ 1-45-5 (1947) കേ ഭവന്തോഽവലംബന്തേ വീരമസ്തംബമാശ്രിതാഃ। ദുർബലം ഖാദിതൈർമൂലൈരാഖുനാ ബിലവാസിനാ॥ 1-45-6 (1948) വീരണസ്തംബകേ മൂലം യദപ്യേകമിഹ സ്ഥിതം। തദ്ഭപ്യയം ശനൈരാഖുരാദത്തേ ദശനൈഃ ശിതൈഃ॥ 1-45-7 (1949) ഛേത്സ്യതേഽൽപാവശിഷ്ടത്വാദേതദപ്യചിരാദിവ। തതസ്തു പതിതാരോഽത്ര ഗർതേ വ്യക്തമധോമുഖാഃ॥ 1-45-8 (1950) അത്ര മേ ദുഃഖമുത്പന്നം ദൃഷ്ട്വാ യുഷ്മാനധോമുഖാൻ। കൃച്ഛ്രാമാപദമാപന്നാൻപ്രിയം കിം കരവാണി വഃ॥ 1-45-9 (1951) തപസോഽസ്യ ചതുർഥേന തൃതീയേനാഥ വാ പുനഃ। അർധേന വാപി നിസ്തർതുമാപദം ബ്രൂത മാ ചിരം॥ 1-45-10 (1952) അഥവാപി സമഗ്രേണ തരന്തു തപസാ മമ। ഭവന്തഃ സർവ ഏവേഹ കാമമേവം വിധീയതാം॥ 1-45-11 (1953) പിതര ഊചുഃ। 1-45-12x (218) കുതോ ഭവാൻബ്രഹ്മചാരീ യോ നസ്ത്രാതുമിഹേച്ഛസി। ന തു വിപ്രാഗ്ര്യ തപസാ ശക്യമേതദ്വ്യപോഹിതും॥ 1-45-12 (1954) അസ്തി നസ്താത തപസഃ ഫലം പ്രവദതാം വര। സന്താനപ്രക്ഷയാദ്ബ്രഹ്മൻപതാമോ നിരയേഽശുചൌ॥ 1-45-13 (1955) സന്താനം ഹി പരോ ധർമം ഏവമാഹ പിതാമഹഃ। ലംബതാമിഹ നസ്താത ന ജ്ഞാനം പ്രതിഭാതി വൈ॥ 1-45-14 (1956) യേന ത്വാം നാഭിജാനീമോ ലോകേ വിഖ്യാതപൌരുഷം। വൃദ്ധോ ഭവാൻമഹാഭാഗോയോനഃ ശോച്യാൻസുദുഃഖിതാന॥ 1-45-15 (1957) ശോചതേ ചൈവ കാരുണ്യാച്ഛൃണു യേ വൈ വയം ദ്വിജ। യായാവരാ നാമ വയമൃഷയഃ സംശിതവ്രതാഃ॥ 1-45-16 (1958) ലോകാത്പുംയാദിഹ ഭ്രഷ്ടാഃ സന്താനപ്രക്ഷയാൻമുനേ। പ്രണഷ്ടം നസ്തപസ്തീവ്രം ന ഹി നസ്തന്തുരസ്തി വൈ॥ 1-45-17 (1959) അസ്തിത്വേകോഽദ്യ നസ്തന്തുഃ സോഽപി നാസ്തി യഥാ തഥാ। മന്ദഭാഗ്യോഽൽപഭാഗ്യാനാം തപ ഏകം സമാസ്ഥിതഃ॥ 1-45-18 (1960) ജരത്കാരുരിതി ഖ്യാതോ വേദവേദാംഗപാരഗഃ। നിയതാത്മാ മഹാത്മാ ച സുവ്രതഃ സുമഹാതപാഃ॥ 1-45-19 (1961) തേന സ്മ തപസോ ലോഭാത്കൃച്ഛ്രമാപാദിതാ വയം। ന തസ്യ ഭാര്യാ പുത്രോ വാ ബാന്ധവോ വാഽസ്തി കശ്ചന॥ 1-45-20 (1962) തസ്മാല്ലംബാമഹേ ഗർതേ നഷ്ടസഞ്ജ്ഞാ ഹ്യനാഥവത്। സ വക്തവ്യസ്ത്വയാ ദൃഷ്ടോ ഹ്യസ്മാകം നാഥവത്തയാ॥ 1-45-21 (1963) പിതരസ്തേഽവലംബന്തേ ഗർതേ ദീനാ അധോമുഖാഃ। സാധു ദാരാൻകുരുഷ്വേതി പ്രജായസ്വേതി ചാഭി ഭോഃ॥ 1-45-22 (1964) കുലതന്തുർഹി നഃ ശിഷ്ടഃ സ ഏകൈകസ്തപോധന। യം തു പശ്യസി നോ ബ്രഹ്മന്വീരണസ്തംബമാശ്രയം॥ 1-45-23 (1965) ഏഷോഽസ്മാകം കുലസ്തംബ ആസ്തേ സ്വകുലവർധനഃ। യാനി പശ്യസി വൈ ബ്രഹ്മൻമൂലാനീഹാസ്യ വീരുധഃ॥ 1-45-24 (1966) ഏതേ നസ്തന്തവസ്താത കാലേന പരിഭക്ഷിതാഃ। യത്ത്വേതത്പശ്യസി ബ്രഹ്മൻമൂലമസ്യാർധഭക്ഷിതം॥ 1-45-25 (1967) യത്ര ലംബാമഹേ ഗർതേ സോഽപ്യേകസ്തപ ആസ്ഥിതഃ। യമാഖും പശ്യസി ബ്രഹ്മൻകാല ഏഷ മഹാബലഃ॥ 1-45-26 (1968) സ തം തപോരതം മന്ദം ശനൈഃ ക്ഷപയതേ തുദൻ। ജരത്കാരും തപോലുബ്ധം മന്ദാത്മാനമചേതസം॥ 1-45-27 (1969) ന ഹി നസ്തത്തപസ്തസ്യ താരയിഷ്യതി സത്തമ। ഛിന്നമൂലാൻപരിഭ്രഷ്ടാൻകാലോപഹതചേതസഃ॥ 1-45-28 (1970) അധഃ പ്രവിഷ്ടാൻപശ്യാസ്മാന്യഥാ ദുഷ്കൃതിനസ്തഥാ। അസ്മാസു പതിതേഷ്വത്ര സഹ സർവൈഃ സബാന്ധവൈഃ॥ 1-45-29 (1971) ഛിന്നഃ കാലേന സോഽപ്യത്ര ഗന്താ വൈ നരകം തതഃ। തപോ വാഽപ്യഥ ചാ യജ്ഞോ യച്ചാന്യത്പാവനം മഹത്॥ 1-45-30 (1972) തത്സർവം ന സമം താത സന്തത്യേതി സതാം മതം। സ താത ദൃഷ്ട്വാ ബ്രൂയാസ്തം ജരത്കാരും തപോധന॥ 1-45-31 (1973) യഥാ ദൃഷ്ടമിദം ചാത്ര ത്വയാഽഽഖ്യേയമശേഷതഃ। യഥാ ദാരാൻപ്രകുര്യാത്സ പുത്രാനുത്പാദയേദ്യഥാ॥ 1-45-32 (1974) വാ ബ്രഹ്മംസ്ത്വയാ വാച്യഃ സോഽസ്മാകം നാഥവത്തയാ। ബാന്ധവാനാം ഹിതസ്യേഹ യഥാ ചാത്മകുലം തഥാ॥ 1-45-33 (1975) കസ്ത്വം ബന്ധുമിവാസ്മാകമനുശോചസി സത്തമ। ശ്രോതുമിച്ഛാമ സർവേഷാം കോ ഭവാനിഹ തിഷ്ഠതി॥ ॥ 1-45-34 (1976) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി പഞ്ചചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 45 ॥

1-46-0 (1977) സൌതിരുവാച। 1-46-0x (219) ഏതച്ഛ്രുത്വാ ജരത്കാരുർഭൃശം ശോകപരായണഃ। ഉവാച താൻപിതൄന്ദുഃഖാദ്ബാഷ്പസന്ദിഗ്ധയാ ഗിരാ॥ 1-46-1 (1978) ജരത്കാരുരുവാച। 1-46-2x (220) മമ പൂർവേ ഭവന്തോ വൈ പിതരഃ സപിതാമഹാഃ। തദ്ബ്രൂത യൻമയാ കാര്യം ഭവതാം പ്രിയകാംയയാ॥ 1-46-2 (1979) അഹമേവ ജരത്കാരുഃ കിൽബിഷീ ഭവതാം സുതഃ। തേ ദണ്ഡം ധാരയത മേ ദുഷ്കൃതേരകൃതാത്മനഃ॥ 1-46-3 (1980) പിതര ഊചുഃ। 1-46-4x (221) പുത്ര ദിഷ്ട്യാഽസി സംപ്രാപ്ത ഇമം ദേശം യദൃച്ഛയാ। കിമർഥം ച ത്വയാ ബ്രഹ്മന്ന കൃതോ ദാരസംഗ്രഹഃ॥ 1-46-4 (1981) ജരത്കാരുരുവാച। 1-46-5x (222) മമായം പിതരോ നിത്യം ഹൃദ്യർഥഃ പരിവർതതേ। ഊർധ്വരേതാഃ ശരീരം വൈ പ്രാപയേയമമുത്ര വൈ॥ 1-46-5 (1982) ന ദാരാന്വൈ കരിഷ്യേഽഹമിതി മേ ഭാവിതം മനഃ। ഏവം ദൃഷ്ട്വാ തു ഭവതഃ ശകുന്താനിവ ലംബതഃ॥ 1-46-6 (1983) മയാ നിവർതിതാ ബുദ്ധിർബ്രഹ്മചര്യാത്പിതാമഹാഃ। കരിഷ്യേ വഃ പ്രിയം കാമം നിവേക്ഷ്യേഽഹമസംശയം॥ 1-46-7 (1984) സനാംനീം യദ്യഹം കന്യാമുപലപ്സ്യേ കദാചന। ഭവിഷ്യതി ച യാ കാചിദ്ഭൈക്ഷ്യവത്സ്വയമുദ്യതാ॥ 1-46-8 (1985) പ്രതിഗ്രഹീതാ താമസ്മി ന ഭരേയം ച യാമഹം। ഏവംവിധമഹം കുര്യാം നിവേശം പ്രാപ്നുയാം യദി। അന്യഥാ ന കരിഷ്യേഽഹം സത്യമേതത്പിതാമഹാഃ॥ 1-46-9 (1986) തത്ര ചോത്പത്സ്യതേ ജന്തുർഭവതാം താരണായ വൈ। ശാശ്വതാശ്ചാവ്യയാശ്ചൈവ തിഷ്ഠന്തു പിതരോ മമ॥ 1-46-10 (1987) സൌതിരുവാച। 1-46-11x (223) ഏവമുക്ത്വാ തു സ പിതൄംശ്ചചാര പൃഥിവീ മുനിഃ। ന ച സ്മ ലഭതേ ഭാര്യാം വൃദ്ധോഽയമിതി ശാനക॥ 1-46-11 (1988) യദാ നിർവേദമാപന്നഃ പിതൃഭിശ്ചോദിസ്തഥാ। തദാഽരണ്യം സ ഗത്വോച്ചൈശ്ചുക്രോശ ഭൃശദുഃഖിതഃ॥ 1-46-12 (1989) സത്വരണ്യഗതഃ പ്രാജ്ഞഃ പിതൄണാ ഹിതകാംയയാ। ഉവാച കന്യാം യാചാമി തിസ്രോ വാചഃ ശനൈരിമാഃ॥ 1-46-13 (1990) യാനി ഭൂതാനി സന്തീഹ സ്ഥാവരാണി ചരാണി ച। അന്തർഹിതാനി വാ യാനി താനി ശൃണ്വന്തു മേ വചഃ॥ 1-46-14 (1991) ഉഗ്രേ തപസി വർതന്തം പിതരശ്ചോദയന്തി മാം। നിവിശസ്വേതി ദുഃഖാർതാഃ സന്താനസ്യ ചികീർഷയാ॥ 1-46-15 (1992) നിവേശായാഖിലാം ഭൂമിം കന്യാഭൈക്ഷ്യം ചരാമി ഭോഃ। ദരിദ്രോ ദുഃഖശീലശ്ച പിതൃഭിഃ സന്നിയോജിതഃ॥ 1-46-16 (1993) യസ്യ കന്യാഽസ്തി ഭൂതസ്യ യേ മയേഹ പ്രകീർതിതാഃ। തേ മേ കന്യാം പ്രയച്ഛന്തു ചരതഃ സർവതോദിശം॥ 1-46-17 (1994) മമ കന്യാ സനാംനീ യാ ഭൈക്ഷ്യവച്ചോദിതാ ഭവേത്। ഭരേയം ചൈവ യാം നാഹം താം മേ കന്യാം പ്രയച്ഛത॥ 1-46-18 (1995) തതസ്തേ പന്നഗാ യേ വൈ ജരത്കാരൌ സമാഹിതാഃ। താമാദായ പ്രവൃത്തിം തേ വാസുകേഃ പ്രത്യവേദയൻ॥ 1-46-19 (1996) തേഷാം ശ്രുത്വാ സ നാഗേന്ദ്രസ്താം കന്യാം സമലങ്കൃതാം। പ്രഗൃഹ്യാരണ്യമഗമത്സമീപം തസ്യ പന്നഗഃ॥ 1-46-20 (1997) തത്ര താം ഭൈക്ഷ്യവത്കന്യാം പ്രാദാത്തസ്മൈ മഹാത്മനേ। നാഗേന്ദ്രോ വാസുകിർബ്രഹ്മന്ന സ താം പ്രത്യഗൃഹ്ണത॥ 1-46-21 (1998) അസനാമേതി വൈ മത്വാ ഭരണേ ചാവിചാരിതേ। മോക്ഷഭാവേ സ്ഥിതശ്ചാപി മന്ദീഭൂതഃ പരിഗ്രഹേ॥ 1-46-22 (1999) തതോ നാമ സ കന്യായാഃ പപ്രച്ഛ ഭൃഗുനന്ദന। വാസുകിം ഭരണം ചാസ്യാ ന കുര്യാമിത്യുവാച ഹ॥ ॥ 1-46-23 (2000) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഷട്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 46 ॥

1-47-0 (2001) സൌതിരുവാച। 1-47-0x (224) വാസുകിസ്ത്വബ്രവീദ്വാക്യം ജരത്കാരുമൃഷിം തദാ। സനാംനീ തവ കന്യേയം സ്വസാ മേ തപസാന്വിതാ॥ 1-47-1 (2002) ഭരിഷ്യാമി ച തേ ഭാര്യാം പ്രതീച്ഛേമാം ദ്വിജോത്തമ। രക്ഷണം ച കരിഷ്യേഽസ്യാഃ സർവശക്ത്യാ തപോധന। ത്വദർഥം രക്ഷ്യതേ ചൈഷാ മയാ മുനിവരോത്തമ॥ 1-47-2 (2003) ജരത്കാരുരുവാച। 1-47-3x (225) ന ഭരിഷ്യേഽഹമേതാം വൈ ഏഷ മേ സമയഃ കൃതഃ। അപ്രിയം ച ന കർതവ്യം കൃതേ ചൈനാം ത്യജാംയഹം॥ 1-47-3 (2004) സൌതിരുവാച। 1-47-4x (226) പ്രതിശ്രുതേ തു നാഗേന ഭരിഷ്യേ ഭഗിനീമിതി। ജരത്കാരുസ്തദാ വേശ്മ ഭുജഗസ്യ ജഗാമ ഹ॥ 1-47-4 (2005) തത്ര മന്ത്രവിദാം ശ്രേഷ്ഠസ്തപോവൃദ്ധോ മഹാവ്രതഃ। ജഗ്രാഹ പാണിം ധർമാത്മാ വിധിമന്ത്രപുരസ്കൃതം॥ 1-47-5 (2006) തതോ വാസഗൃഹം രംയം പന്നഗേന്ദ്രസ്യ സംമതം। ജഗാമ ഭാര്യാമ ദായ സ്തൂയമാനോ മഹർഷിഭിഃ॥ 1-47-6 (2007) ശയനം തത്ര സങ്ക്ലൃപ്തം സ്പർധ്യാസ്തരണസംവൃതം। തത്ര ഭാര്യാസഹായോ വൈ ജരത്കാരുരുവാസ ഹ॥ 1-47-7 (2008) സ തത്ര സമയം ചക്രേ ഭാര്യയാ സഹ സത്തമഃ। വിപ്രിയം മേ ന കർതവ്യം ന ച വാച്യം കദാചന॥ 1-47-8 (2009) ത്യജേയം വിപ്രിയേ ച ത്വാം കൃതേ വാസം ച തേ ഗൃഹേ। ഏതദ്ഗൃഹാണ വചനം മയാ യത്സമുദീരിതം॥ 1-47-9 (2010) തതഃ പരമസംവിഗ്നാ സ്വസാ നാഗപതേസ്തദാ। അതിദുഃഖാന്വിതാ വാക്യം തമുവാചൈവമസ്ത്വിതി॥ 1-47-10 (2011) തഥൈവ സാ ച ഭർതാരം ദുഃഖശീലമുപചാരത്। ഉപായൈഃ ശ്വേതകാകീയൈഃ പ്രിയകാമാ യശസ്വിനീ॥ 1-47-11 (2012) ഋതുകാലേ തതഃ സ്നാതാ കദാചിദ്വാസുകേഃ സ്വസാ। ഭർതാരം വൈ യഥാന്യായമുപതസ്ഥേ മഹാമുനിം॥ 1-47-12 (2013) തത്ര തസ്യാഃ സമഭവദ്ഗർഭോ ജ്വലനസന്നിഭഃ। അതീവ തേജസാ യുക്തോ വൈശ്വാനരസമദ്യുതിഃ॥ 1-47-13 (2014) ശുക്ലപക്ഷേ യഥാ സോമോ വ്യവർധത തഥൈവ സഃ। തതഃ കതിപയാഹസ്തു ജരത്കാരുർമഹായശാഃ॥ 1-47-14 (2015) ഉത്സംഗേഽസ്യാഃ ശിരഃ കൃത്വാ സുഷ്വാപ പരിഖിന്നവത്। തസ്മിംശ്ച സുപ്തേ വിപ്രേന്ദ്രേ സവിതാസ്തമിയാദ്ഗിരിം॥ 1-47-15 (2016) അഹ്നഃ പരിക്ഷയേ ബ്രഹ്മംസ്തതഃ സാഽചിന്തയത്തദാ। വാസുകേർഭഗിനീ ഭീതാ ധർമലോപാൻമനസ്വിനീ॥ 1-47-16 (2017) കിം നു മേ സുകൃതം ഭൂയാദ്ഭർതുരുത്ഥാപനം ന വാ। ദുഃഖശീലോ ഹി ധർമാത്മാ കഥം നാസ്യാപരാധ്നുയാം॥ 1-47-17 (2018) കോപോ വാ ധർമശീലസ്യ ധർമലോപോഽഥവാ പുനഃ। ധർമലോപോ ഗരീയാന്വൈ സ്യാദിത്യത്രാകരോൻമതിം॥ 1-47-18 (2019) ഉത്ഥാപയിഷ്യേ യദ്യേനം ധ്രുവം കോപം കരിഷ്യതി। ധർമലോപോ ഭവേദസ്യ സന്ധ്യാതിക്രമണേ ധ്രുവം॥ 1-47-19 (2020) ഇതി നിശ്ചിത്യ മനസാ ജരത്കാരുർഭുജംഗമാ। തമൃഷിം ദീപ്തതപസം ശയാനമനലോപമം॥ 1-47-20 (2021) ഉവാചേദം വചഃ ശ്ലക്ഷ്ണം തതോ മധുരഭാഷിണീ। ഉത്തിഷ്ഠ ത്വം മഹാഭാഗ സൂര്യോഽസ്തമുപഗച്ഛതി॥ 1-47-21 (2022) സന്ധ്യാമുപാസ്സ്വ ഭഗവന്നപഃ സ്പൃഷ്ട്വാ യതവ്രതഃ। പ്രാദുഷ്കൃതാഗ്നിഹോത്രോഽയം മുഹൂർതോ രംയദാരുണഃ॥ 1-47-22 (2023) സന്ധ്യാ പ്രവർതതേ ചേയം പശ്ചിമായാം ദിശി പ്രഭോ। ഏവമുക്തഃ സ ഭഗവാഞ്ജരത്കാരുർമഹാതപാഃ॥ 1-47-23 (2024) ഭാര്യാം പ്രസ്ഫുരമാണൌഷ്ഠ ഇദം വചനമബ്രവീത്। അവമാനഃ പ്രയുക്തോഽയം ത്വയാ മമ ഭുജംഗമേ॥ 1-47-24 (2025) സമീപേ തേ ന വത്സ്യാമി ഗമിഷ്യാമി യഥാഗതം। ശക്തിരസ്തി ന വാമോരു മയി സുപ്തേ വിഭാവസോഃ॥ 1-47-25 (2026) അസ്തം ഗന്തും യഥാകാലമിതി മേ ഹൃദി വർതതേ। ന ചാപ്യവമതസ്യേഹ വാസോ രോചേത കസ്യചിത്॥ 1-47-26 (2027) കിം പുനർധർമശീലസ്യ മമ വാ മദ്വിധസ്യ വാ। ഏവമുക്താ ജരത്കാരുർഭർത്രാ ഹൃദയകംപനം॥ 1-47-27 (2028) അബ്രവീദ്ഭഗിനീ തത്ര വാസുകേഃ സന്നിവേശനേ। നാവമാനാത്കൃതവതീ തവാഹം വിപ്രേ ബോധനം॥ 1-47-28 (2029) ധർമലോപോ ന തേ വിപ്ര സ്യാദിത്യേതൻമയാ കൃതം। ഉവാച ഭാര്യാമിത്യുക്തോ ജരത്കാരുർമഹാതപാഃ॥ 1-47-29 (2030) ഋഷിഃ കോപസമാവിഷ്ടസ്ത്യക്തുകാമോ ഭുജംഗമാം। ന മേ വാഗനൃതം പ്രാഹ ഗമിഷ്യേഽഹം ഭുജംഗമേ॥ 1-47-30 (2031) സമയോ ഹ്യേഷ മേ പൂർവം ത്വയാ സഹ മിഥഃ കൃതഃ। സുഖമസ്ംയുഷിതോ ഭദ്രേ ബ്രൂയാസ്ത്വം ഭ്രാതരം ശുഭേ॥ 1-47-31 (2032) ഇതോ മയി ഗതേ ഭീരു ഗതഃ സ ഭഗവാനിതി। ത്വം ചാപി മയി നിഷ്ക്രാന്തേ ന ശോകം കർതുമർഹസി॥ 1-47-32 (2033) ഇത്യുക്താ സാഽനവദ്യാംഗീ പ്രത്യുവാച മുനിം തദാ। ജരത്കാരും ജരത്കാരുശ്ചിന്താശോകപരായണാ॥ 1-47-33 (2034) ബാഷ്പഗദ്ഗദയാ വാചാ മുഖേന പരിശുഷ്യതാ। കൃതാഞ്ജലിർവരാരോഹാ പര്യശ്രുനയനാ തതഃ॥ 1-47-34 (2035) ധൈര്യമാലംബ്യ വാമോരൂർഹൃദയേന പ്രവേപതാ। ന മാമർഹസി ധർമജ്ഞ പരിത്യക്തുമനാഗസം॥ 1-47-35 (2036) ധർമേ സ്ഥിതാം സ്ഥിതോ ധർമേ സദാ പ്രിയഹിതേ രതാം। പ്രദാനേ കാരണം യച്ച മമ തുഭ്യം ദ്വിജോത്തമ॥ 1-47-36 (2037) തദലബ്ധവതീം മന്ദാം കിം മാം വക്ഷ്യതി വാസുകിഃ। മാതൃശാപാഭിഭൂതാനാം ജ്ഞാതീനാം മമ സത്തമ॥ 1-47-37 (2038) അപത്യമീപ്സിതം ത്വത്തസ്തച്ച താവന്ന ദൃശ്യതേ। ത്വത്തോ ഹ്യപത്യലാഭേന ജ്ഞാതീനാം മേ ശിവം ഭവേത്॥ 1-47-38 (2039) സംപ്രയോഗോ ഭവേന്നായാം മമ മോഘസ്ത്വയാ ദ്വിജ। ജ്ഞാതീനാം ഹിതമിച്ഛന്തീ ഭഗവംസ്ത്വാം പ്രസാദയേ॥ 1-47-39 (2040) ഇമമവ്യക്തരൂപം മേ ഗർഭമാധായ സത്തമ। കഥം ത്യക്ത്വാ മഹാത്മാ സൻഗന്തുമിച്ഛസ്യനാഗസം॥ 1-47-40 (2041) ഏവമുക്തസ്തു സ മുനിർഭാര്യാം വചനമബ്രവീത്। യദ്യുക്തമനുരൂപം ച ജരത്കാരും തപോധനഃ॥ 1-47-41 (2042) അസ്ത്യയം സുഭഗേ ഗർഭസ്തവ വൈശ്വാനരോപമഃ। ഋഷിഃ പരമധർമാത്മാ വേദവേദാംഗപാരഗഃ॥ 1-47-42 (2043) ഏവമുക്ത്വാ സ ധർമാത്മാ ജരത്കാരുർമഹാനൃഷിഃ। ഉഗ്രായ തപസേ ഭൂയോ ജഗാമ കൃതനിശ്ചയഃ॥ ॥ 1-47-43 (2044) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി സപ്തചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 47 ॥

1-48-0 (2045) സൌതിരുവാച। 1-48-0x (227) ഗതമാത്രം തു ഭർതാരം ജരത്കാരുരവേദയത്। ഭ്രാതുഃ സകാശമാഗത്യ യഥാതഥ്യം തപോധന॥ 1-48-1 (2046) തതഃ സ ഭുജഗശ്രേഷ്ഠഃ ശ്രുത്വാ സുമഹദപ്രിയം। ഉവാച ഭഗിനീം ദീനാം തദാ ദീനതരഃ സ്വയം॥ 1-48-2 (2047) വാസുകിരുവാച। 1-48-3x (228) ജാനാസി ഭദ്രേ യത്കാര്യം പ്രദാനേ കാരണം ച യത്। പന്നഗാനാം ഹിതാർഥായ പുത്രസ്തേ സ്യാത്തതോ യദി॥ 1-48-3 (2048) സ സർപസത്രാത്കില നോ മോക്ഷയിഷ്യതി വീര്യവാൻ। ഏവം പിതാമഹഃ പൂർവമുക്തവാംസ്തു സുരൈഃ സഹ॥ 1-48-4 (2049) അപ്യസ്തി ഗർഭഃ സുഭഗേ തസ്മാത്തേ മുനിസത്തമാത്। ന ചേച്ഛാംയഫലം തസ്യ ദാരകർമ മനീഷിണഃ॥ 1-48-5 (2050) കാമം ച മമ ന ന്യായ്യം പ്രഷ്ടും ത്വാം കാര്യമീദൃശം। കിന്തു കാര്യഗരീയസ്ത്വാത്തതസ്ത്വാഽഹമചൂചുദം॥ 1-48-6 (2051) ദുർവാര്യതാം വിദിത്വാ ച ഭർതുസ്തേഽതിതപസ്വിനഃ। നൈനമന്വാഗമിഷ്യാമി കദാചിദ്ധി ശപേത്സ മാം॥ 1-48-7 (2052) ആചക്ഷ്വ ഭദ്രേ ഭർതുഃ സ്വം സർവമേവ വിചേഷ്ടിതം। ഉദ്ധരസ്വ ച ശല്യം മേ ഘോരം ഹൃദി ചിരസ്ഥിതം॥ 1-48-8 (2053) ജരത്കാരുസ്തതോ വാക്യമിത്യുക്താ പ്രത്യഭാഷത। ആശ്വാസയന്തീ സന്തപ്തം വാസുകിം പന്നഗേശ്വരം॥ 1-48-9 (2054) ജരത്കാരുരുവാച। 1-48-10x (229) പൃഷ്ടോ മയാഽപത്യഹേതോഃ സ മഹാത്മാ മഹാതപാഃ। അസ്തീത്യുത്തരമുദ്ദിശ്യ മമേദം ഗതവാംശ്ച സഃ॥ 1-48-10 (2055) സ്വൈരേഷ്വപി ന തേനാഹം സ്മരാമി വിതഥം വചഃ। ഉക്തപൂർവം കുതോ രാജൻസാംപരായേ സ വക്ഷ്യതി॥ 1-48-11 (2056) ന സന്താപസ്ത്വയാ കാര്യഃ കാര്യം പ്രതി ഭുജംഗമേ। ഉത്പത്സ്യതി ച തേ പുത്രോ ജ്വലനാർകസമപ്രഭഃ॥ 1-48-12 (2057) ഇത്യുക്ത്വാ സ ഹി മാം ഭ്രാതർഗതോ ഭർതാ തപോധനഃ। തസ്മാദ്വ്യേതു പരം ദുഃഖം തവേദം മനസി സ്ഥിതം॥ 1-48-13 (2058) സൌതിരുവാച। 1-48-14x (230) ഏതച്ഛ്രുത്വാ സ നാഗേന്ദ്രോ വാസുകിഃ പരയാ മുദാ। ഏവമസ്ത്വിതി തദ്വാക്യം ഭഗിന്യാഃ പ്രത്യഗൃഹ്ണത॥ 1-48-14 (2059) സാന്ത്വമാനാർഥദാനൈശ്ച പൂജയാ ചാരുരൂപയാ। സോദര്യാം പൂജയാമാസ സ്വസാരം പന്നഗോത്തമഃ॥ 1-48-15 (2060) തതഃ പ്രവവൃധേ ഗർഭോ മഹാതേജാ മഹാപ്രഭഃ। യഥാ മോമോ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠ ശുക്ലപക്ഷോദിതോ ദിവി॥ 1-48-16 (2061) അഥ കാലേ തു സാ ബ്രഹ്മൻപ്രജജ്ഞേ ഭുജഗസ്വസാ। കുമാരം ദേവഗർഭാഭം പിതൃമാതൃഭയാപഹം॥ 1-48-17 (2062) വവൃധേ സ തു തത്രൈവ നാഗരാജനിവേശനേ। വേദാംശ്ചാധിജഗേ സാംഗാൻഭാർഗവച്യവനാത്മജാത്॥ 1-48-18 (2063) ചീർണവ്രതോ ബാല ഏവ ബുദ്ധിസത്ത്വഗുണാന്വിതഃ। നാമ ചാസ്യാഭവത്ഖ്യാതം ലോകേഷ്വാസ്തീക ഇത്യുത॥ 1-48-19 (2064) അസ്തീത്യുക്ത്വാ ഗതോ യസ്മാത്പിതാ ഗർഭസ്ഥമേവ തം। വനം തസ്മാദിദം തസ്യ നാമാസ്തീകേതി വിശ്രുതം॥ 1-48-20 (2065) സ ബാല ഏവ തത്രസ്ഥശ്ചരന്നമിതബുദ്ധിമാൻ। ഗൃഹേ പന്നഗരാജസ്യ പ്രയത്നാത്പരിരക്ഷിതഃ॥ 1-48-21 (2066) ഭഗവാനിവ ദേവേശഃ ശൂലപാണിർഹിരൺമയഃ। വിവർധമാനഃ സർവാംസ്താൻപന്നഗാനഭ്യഹർഷയത്॥ ॥ 1-48-22 (2067) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി അഷ്ടചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ॥ 48 ॥

1-49-0 (2068) ശൌനക ഉവാച। 1-49-0x (231) യദപൃച്ഛത്തദാ രാജാ മന്ത്രിണോ ജനമേജയഃ। പിതുഃ സ്വർഗഗതിം തൻമേ വിസ്തരേണ പുനർവദ॥ 1-49-1 (2069) സൌതിരുവാച। 1-49-2x (232) ശൃണു ബ്രഹ്മന്യഥാഽപൃച്ഛൻമന്ത്രിണോ നൃപതിസ്തദാ। യഥാ ചാഖ്യാതവന്തസ്തേ നിധനം തത്പരിക്ഷിതഃ॥ 1-49-2 (2070) ജനമേജയ ഉവാച। 1-49-3x (233) ജാനന്തി സ്മ ഭവന്തസ്തദ്യഥാവൃത്തം പിതുർമമ। ആസീദ്യഥാ സ നിധനം ഗതഃ കാലേ മഹായശാഃ॥ 1-49-3 (2071) ശ്രുത്വാ ഭവത്സകാശാദ്ധി പിതുർവൃത്തമശേഷതഃ। കല്യാണം പ്രതിപത്സ്യാമി വിപരീതം ന ജാതുചിത്॥ 1-49-4 (2072) സൌതിരുവാച। 1-49-5x (234) മന്ത്രിണോഽഥാബ്രുവന്വാക്യം പൃഷ്ടാസ്തേന മഹാത്മനാ। സർവേ ധർമവിദഃ പ്രാജ്ഞാ രാജാനം ജനമേജയം॥ 1-49-5 (2073) മന്ത്രിണ ഊചുഃ। 1-49-6x (235) ശൃണു പാർഥിവ യദ്ബ്രൂഷേ പിതുസ്തവ മഹാത്മനഃ। ചരിതം പാർഥിവേന്ദ്രസ്യ യഥാ നിഷ്ഠാം ഗതശ്ച സഃ॥ 1-49-6 (2074) ധർമാത്മാ ച മഹാത്മാ ച പ്രജാപാലഃ പിതാ തവ। ആസീദിഹായഥാ വൃത്തഃ സ മഹാത്മാ ശൃണുഷ്വ തത്॥ 1-49-7 (2075) ചാതുർവർണ്യം സ്വധർമസ്ഥം സ കൃത്വാ പര്യരക്ഷത। ധർമതോ ധർമവിദ്രാജാ ധർമോ വിഗ്രഹവാനിവ॥ 1-49-8 (2076) രരക്ഷ പൃഥിവീം ദേവീം ശ്രീമാനതുലവിക്രമഃ। ദ്വേഷ്ടാരസ്തസ്യ നൈവാസൻസ ച ദ്വേഷ്ടി ന കഞ്ചന॥ 1-49-9 (2077) സമഃ സർവേഷു ഭൂതേഷു പ്രജാപതിരിവാഭവത്। ബ്രാഹ്മണാഃ ക്ഷത്രിയാ വൈശ്യാഃ ശൂദ്രാശ്ചൈവ സ്വകർമസു॥ 1-49-10 (2078) സ്ഥിതഃ സുമനസോ രാജംസ്തേന രാജ്ഞാ സ്വധിഷ്ഠിതാഃ। വിധവാനാഥവികലാൻകൃപണാംശ്ച ബഭാര സഃ॥ 1-49-11 (2079) സുദർശഃ സർവഭൂതാനാമാസീത്സോമ ഇവാപരഃ। തുഷ്ടപുഷ്ടജനഃ ശ്രീമാൻസത്യവാഗ്ദൃഢവിക്രമഃ॥ 1-49-12 (2080) ധനുർവേദേ തു ശിഷ്യോഽഭൂന്നൃപഃ ശാരദ്വതസ്യ സഃ। ഗോവിന്ദസ്യ പ്രിയശ്ചാസീത്പിതാ തേ ജനമേജയ॥ 1-49-13 (2081) ലോകസ്യ ചൈവ സർവസ്യ പ്രിയ ആസീൻമഹായശാഃ। പരിക്ഷീണേഷു കുരുഷു സോത്തരായാമജീജനത്॥ 1-49-14 (2082) പരിക്ഷിദഭവത്തേന സൌഭദ്രസ്യാത്മജോ ബലീ। രാജധർമാർഥകുശലോ യുക്തഃ സർവഗുണൈർവൃതഃ॥ 1-49-15 (2083) ജിതേന്ദ്രിയശ്ചാത്മവാംശ്ച മേധാവീ ധർമസേവിതാ। ഷഡ്വർഗജിൻമഹാബുദ്ധിർനീതിശാസ്ത്രവിദുത്തമഃ॥ 1-49-16 (2084) പ്രജാ ഇമാസ്തവ പിതാ ഷഷ്ടിവർഷാണ്യപാലയത്। തതോ ദിഷ്ടാന്തമാപന്നഃ സർവേഷാം ദുഃഖമാവഹൻ॥ 1-49-17 (2085) തതസ്ത്വം പുരുഷശ്രേഷ്ഠ ധർമേണ പ്രതിപേദിവാൻ। ഇദം വർഷസഹസ്രാണി രാജ്യം കുരുകുലാഗതം। ബാല ഏവാഭിഷിക്തസ്ത്വം സർവഭൂതാനുപാലകഃ॥ 1-49-18 (2086) ജനമേജയ ഉവാച। 1-49-19x (236) നാസ്മിൻകുലേ ജാതു ബഭൂവ രാജാ യോ ന പ്രജാനാം പ്രിയകൃത്പ്രിയശ്ച। വിശേഷതഃ പ്രേക്ഷ്യ പിതാമഹാനാം വൃത്തം മഹദ്വൃത്തപരായണാനാം॥ 1-49-19 (2087) കഥം നിധനമാപന്നഃ പിതാ മമ തഥാവിധഃ। ആചക്ഷധ്വം യഥാവൻമേ ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വതഃ॥ 1-49-20 (2088) സൌതിരുവാച। 1-49-21x (237) ഏവം സഞ്ചോദിതാ രാജ്ഞാ മന്ത്രിണസ്തേ നരാധിപം। ഊചുഃ സർവേ യഥാവൃത്തം രാജ്ഞഃ പ്രിയഹിതൈഷിണഃ॥ 1-49-21 (2089) മന്ത്രിണ ഊചുഃ। 1-49-22x (238) സ രാജാ പൃഥിവീപാലഃ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ। ബഭൂവ മൃഗയാശീലസ്തവ രാജൻപിതാ സദാ॥ 1-49-22 (2090) യഥാ പാണ്ഡുർമഹാബാഹുർധനുർധരവരോ യുധി। അസ്മാസ്വാസജ്യ സർവാണി രാജകാര്യാണ്യശേഷതഃ॥ 1-49-23 (2091) സ കദാചിദ്വനഗതോ മൃഗം വിവ്യാധ പത്രിണാ। വിദ്ധ്വാ ചാന്വസരത്തൂർണം തം മൃഗം ഗഹനേ വനേ॥ 1-49-24 (2092) പദാതിർബദ്ധനിസ്ത്രിംശസ്തതായുധകലാപവാൻ। ന ചാസസാദ ഗഹനേ മൃഗം നഷ്ടം പിതാ തവ॥ 1-49-25 (2093) പരിശ്രാന്തോ വയസ്ഥശ്ച ഷഷ്ടിവർഷോ ജരാന്വിതഃ। ക്ഷുധിതഃ സ മഹാരണ്യേ ദദർശ മുനിസത്തമം॥ 1-49-26 (2094) സ തം പപ്രച്ഛ രാജേന്ദ്രോ മുനിം മൌനവ്രതേ സ്ഥിതം। ന ച കിഞ്ചിദുവാചേദം പൃഷ്ടോഽപി സമുനിസ്തദാ॥ 1-49-27 (2095) തതോ രാജാ ക്ഷുച്ഛ്രമാർതസ്തം മുനിം സ്ഥാണുവത്സ്ഥിതം। മൌനവ്രതധരം ശാന്തം സദ്യോ മന്യുവശം ഗതഃ॥ 1-49-28 (2096) ന ബുബോധ ച തം രാജാ മൌനവ്രതധരം മുനിം। സ തം ക്രോധസമാവിഷ്ടോ ധർഷയാമാസ തേ പിതാ॥ 1-49-29 (2097) മൃതം സർപം ധനുഷ്കോട്യാ സമുത്ക്ഷിപ്യ ധരാതലാത്। തസ്യ ശുദ്ധാത്മനഃ പ്രാദാത്സ്കന്ധേ ഭരതസത്തമ॥ 1-49-30 (2098) ന ചോവാച സ മേധാവീ തമഥോ സാധ്വസാധു വാ। തസ്ഥൌ തഥൈവ ചാക്രുദ്ധഃ സർപം സ്കന്ധേന ധാരയൻ॥ ॥ 1-49-31 (2099) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഏകോനപഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 49 ॥

1-50-0 (2100) മന്ത്രിണ ഊചുഃ। 1-50-0x (239) തതഃ സ രാജാ രാജേന്ദ്ര സ്കന്ധേ തസ്യ ഭുജംഗമം। മുനേഃ ക്ഷുത്ക്ഷാമ ആസജ്യ സ്വപുരം പ്രയയൌ പുനഃ॥ 1-50-1 (2101) ഋഷേസ്തസ്യ തു പുത്രോഽഭൂദ്ഗതി ജാതോ മഹായശാഃ। ശൃംഗീ നാമ മഹാതേജാസ്തിഗ്മവീര്യോഽതികോപനഃ॥ 1-50-2 (2102) ബ്രഹ്മാണം സമുപാഗംയ മുനിഃ പൂജാം ചകാര ഹ। സോഽനുജ്ഞാതസ്തതസ്തത്ര ശൃംഗീ ശുശ്രാവ തം തദാ॥ 1-50-3 (2103) സഖ്യുഃ സകാശാത്പിതരം പിത്രാ തേ ധർഷിതം പുരാ। മൃതം സർപം സമാസക്തം സ്ഥാണുഭൂതസ്യ തസ്യ തം॥ 1-50-4 (2104) വഹന്തം രാജശാർദൂല സ്കന്ധേനാനപകാരിണം। തപസ്വിനമതീവാഥ തം മുനിപ്രവരം നൃപ॥ 1-50-5 (2105) ജിതേന്ദ്രിയം വിശുദ്ധം ച സ്ഥിതം കർമണ്യഥാദ്ഭുതം। തപസാ ദ്യോതിതാത്മാനം സ്വേഷ്വംഗേഷു യതം തദാ॥ 1-50-6 (2106) ശുഭാചാരം ശുഭകഥം സുസ്ഥിതം തമലോലുപം। അക്ഷുദ്രമനസൂയം ച വൃദ്ധം മൌനവ്രതേ സ്ഥിതം। ശരണ്യം സർവഭൂതാനാം പിത്രാ വിനികൃതം തവ॥ 1-50-7 (2107) ശശാപാഥ മഹാതേജാഃ പിതരം തേ രുഷാന്വിതഃ। ഋഷേഃ പുത്രോ മഹാതേജാ ബാലോഽപി സ്ഥവിരദ്യുതിഃ॥ 1-50-8 (2108) സ ക്ഷിപ്രമുദകം സ്പൃഷ്ട്വാ രോഷാദിദമുവാച ഹ। പിതരം തേഽഭിസന്ധായ തേജസാ പ്രജ്വലന്നിവ॥ 1-50-9 (2109) അനാഗസി ഗുരൌ യോ മേ മൃതം സർപവാസൃജത്। തം നാഗസ്തക്ഷകഃ ക്രുദ്ധസ്തേജസാ പ്രദഹിഷ്യതി॥ 1-50-10 (2110) ആശീവിഷസ്തിഗ്മതേജാ മദ്വാക്യബലചോദിതഃ। സപ്തരാത്രാദിതഃ പാപം പശ്യ മേ തപസോ ബലം॥ 1-50-11 (2111) ഇത്യുക്ത്വാ പ്രയയൌ തത്ര പിതാ യത്രാഽസ്യ സോഽഭവത്। ദൃഷ്ട്വാ ച പിതരം തസ്മൈ തം ശാപം പ്രത്യവേദയത്॥ 1-50-12 (2112) സ ചാപി മുനിശാർദൂലഃ പ്രേരയാമാസ തേ പിതുഃ। ശിഷ്യം ഗൌരമുഖം നാമ ശീലവന്തം ഗുണാന്വിതം॥ 1-50-13 (2113) ആചഖ്യൌം സത്ത്വ വിശ്രാന്തോ രാജ്ഞഃ സർവമശേഷതഃ। ശപ്തോഽസി മമ പുത്രേണ യത്തോ ഭവ മഹീപതേ॥ 1-50-14 (2114) തക്ഷകസ്ത്വാം മഹാരാജ തേജസാഽസൌ ദഹിഷ്യതി। ശ്രുത്വാ ച തദ്വചോ ഘോരം പിതാ തേ ജനമേജയ॥ 1-50-15 (2115) യത്തോഽഭവത്പരിത്രസ്തസ്തക്ഷകാത്പന്നഗോത്തമാത്। തതസ്തസ്മിംസ്തു ദിവസേ സപ്തമേ സമുപസ്ഥിതേ॥ 1-50-16 (2116) രാജ്ഞഃ സമീപം ബ്രഹ്മർഷിഃ കാശ്യപോ ഗന്തുമൈച്ഛത। തം ദദർശാഥ നാഗേന്ദ്രസ്തക്ഷകഃ കാശ്യപം തദാ॥ 1-50-17 (2117) തമബ്രവീത്പന്നഗേന്ദ്രഃ കാശ്യപം ത്വരിതം ദ്വിജം। ക്വ ഭവാംസ്ത്വരിതോ യാതി കിം ച കാര്യം ചികീർഷതി॥ 1-50-18 (2118) കാശ്യപ ഉവാച। 1-50-19x (240) യത്ര രാജാ കുരുശ്രേഷ്ഠഃ പരിക്ഷിന്നാമ വൈ ദ്വിജ। തക്ഷകേണ ഭുജംഗേന ധക്ഷ്യതേ കില സോഽദ്യ വൈ॥ 1-50-19 (2119) ഗച്ഛാംയഹം തം ത്വരിതഃ സദ്യഃ കർതുമപജ്വരം। മയാഽഭിപന്നം തം ചാപി ന സർപോ ധർഷയിഷ്യതി॥ 1-50-20 (2120) തക്ഷക ഉവാച। 1-50-21x (241) കിമർഥം തം മയാ ദഷ്ടം സഞ്ജീവയിതുമിച്ഛസി। അഹം ത തക്ഷകോ ബ്രഹ്മൻപശ്യ മേ വീര്യമദ്ഭുതം॥ 1-50-21 (2121) ന ശക്തസ്ത്വം മയാ ദഷ്ടം തം സഞ്ജീവയിതും നൃപം। 1-50-22 (2122) മന്ത്രിണ ഊചുഃ। ഇത്യുക്ത്വാ തക്ഷകസ്തത്ര സോഽദശദ്വൈ വനസ്പതിം॥ 1-50-23x (242) സ ദഷ്ടമാത്രോ നാഗേന ഭസ്മീഭൂതോഽഭവന്നഗഃ। കാശ്യപശ്ച തതോ രാജന്നജീവയത തം നഗം॥ 1-50-23 (2123) തതസ്തം ലോഭയാമാസ കാമം ബ്രൂഹീതി തക്ഷകഃ। സ ഏവമുക്തസ്തം പ്രാഹ കാശ്യപസ്തക്ഷകം പുനഃ॥ 1-50-24 (2124) ധനലിപ്സുരഹം തത്ര യാമീത്യുക്തശ്ച തേന സഃ। തമുവാച മഹാത്മാനം തക്ഷകഃ ശ്ലക്ഷ്ണയാ ഗിരാ॥ 1-50-25 (2125) യാവദ്ധനം പ്രാർഥയസേ രാജ്ഞസ്തസ്മാത്തതോഽധികം। ഗൃഹാണ മത്ത ഏവ ത്വം സന്നിവർതസ്വ ചാനഘ॥ 1-50-26 (2126) സ ഏവമുക്തോ നാഗേന കാശ്യപോ ദ്വിപദാം വരഃ। ലബ്ധ്വാ വിത്തം നിവവൃതേ തക്ഷകാദ്യാവദീപ്സിതം॥ 1-50-27 (2127) തസ്മിൻപ്രതിഗതേ വിപ്രേ ഛദ്മനോപേത്യ തക്ഷകഃ। തം നൃപം നൃപതിശ്രേഷ്ഠം പിതരം ധാർമികം തവ॥ 1-50-28 (2128) പ്രാസാദസ്ഥം യത്തമപി ദഗ്ധവാന്വിഷവഹ്നിനാ। തതസ്ത്വം പുരുഷവ്യാഘ്ര വിജയായാഭിഷേചിതഃ॥ 1-50-29 (2129) ഏതദ്ദൃഷ്ടം ശ്രുതം ചാപി യഥാവന്നൃപസത്തമ। അസ്മാഭിർനിഖിലം സർവം കഥിതം തേഽതിദാരുണം॥ 1-50-30 (2130) ശ്രുത്വാ ചൈതം നരശ്രേഷ്ഠ പാർഥിവസ്യ പരാഭവം। അസ്യ ചർഷേരുദങ്കസ്യ വിധത്സ്വ യദനന്തരം॥ 1-50-31 (2131) സൌതിരുവാച। 1-50-32x (243) ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു സ രാജാ ജനമേജയഃ। ഉവാച മന്ത്രിണഃ സർവാനിദം വാക്യമരിദമഃ॥ 1-50-32 (2132) ജനമേജയ ഉവാച। 1-50-33x (244) അഥ തത്കഥിതം കേന യദ്വൃത്തം തദ്വനസ്പതൌ। ആശ്ചര്യഭൂതം ലോകസ്യ ഭസ്മരാശീകൃതം തദാ॥ 1-50-33 (2133) യദ്വൃക്ഷം ജീവയാമാസ കാശ്യപസ്തക്ഷകേണ വൈ। നൂനം മന്ത്രൈർഹതവിഷോ ന പ്രണശ്യേത കാശ്യപാത്॥ 1-50-34 (2134) ചിന്തയാമാസ പാപാത്മാ മനസാ പന്നഗാധമഃ। ദഷ്ടം യദി മയാ വിപ്രഃ പാർഥിവം ജീവയിഷ്യതി॥ 1-50-35 (2135) തക്ഷകഃ സംഹതവിഷോ ലോകേ യാസ്യതി ഹാസ്യതാം। വിചിന്ത്യൈവം കൃതാ തേന ധ്രുവം തുഷ്ടിർദ്വിജസ്യ വൈ॥ 1-50-36 (2136) ഭവിഷ്യതി ഹ്യുപായേന യസ്യ ദാസ്യാമി യാതനാം। ഏകം തു ശ്രോതുമിച്ഛാമി തദ്വൃത്തം നിർജനേ വനേ॥ 1-50-37 (2137) സംവാദം പന്നഗേന്ദ്രസ്യ കാശ്യപസ്യ ച കസ്തദാ। ശ്രുതവാന്ദൃഷ്ടവാംശ്ചാപി ഭവത്സു കഥമാഗതം। ശ്രുത്വാ തസ്യ വിധാസ്യേഽഹം പന്നഗാന്തകരീം മതിം॥ 1-50-38 (2138) മന്ത്രിണ ഊചുഃ। 1-50-39x (245) ശൃണു രാജന്യഥാസ്മാകം യേന തത്കഥിതം പുരാ। സമാഗതം ദ്വിജേന്ദ്രസ്യ പന്നഗേന്ദ്രസ്യ ചാധ്വനി॥ 1-50-39 (2139) തസ്മിന്വൃക്ഷേ നരഃ കശ്ചിദിന്ധനാർഥായ പാർഥിവ। വിചിന്വൻപൂർവമാരൂഢഃ ശുഷ്കശാഖാവനസ്പതൌ॥ 1-50-40 (2140) ന ബുധ്യേതാമുഭൌ തൌ ച നഗസ്ഥം പന്നഗദ്വിജൌ। സഹ തേനൈവ വൃക്ഷേണ ഭസ്മീഭൂതോഽഭവന്നൃപ॥ 1-50-41 (2141) ദ്വിജപ്രഭാവാദ്രാജേന്ദ്ര വ്യജീവത്സ വനസ്പതിഃ। തേനാഗംയ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠ പുംസാഽസ്മാസു നിവേദിതം॥ 1-50-42 (2142) യഥാ വൃത്തം തു തത്സർവം തക്ഷകസ്യ ദ്വിജസ്യ ച। ഏതത്തേ കഥിതം രാജന്യഥാദൃഷ്ടം ശ്രുതം ച യത്। ശ്രുത്വാ ച നൃപശാർദൂല വിധത്സ്വ യദനന്തരം॥ 1-50-43 (2143) സൌതിരുവാച। 1-50-44x (246) മന്ത്രിണാം തു വചഃ ശ്രുത്വാ സ രാജാ ജനമേജയഃ। പര്യതപ്യത ദുഃഖാർതഃ പ്രത്യപിംഷത്കരം കരേ॥ 1-50-44 (2144) നിഃശ്വാസമുഷ്ണമസകൃദ്ദീർഘം രാജീവലോചനഃ। മുമോചാശ്രൂണി ച തദാ നേത്രാഭ്യാം പ്രരുദന്നൃപഃ॥ 1-50-45 (2145) ഉവാച ച മഹീപാലോ ദുഃഖശോകസമന്വിതഃ। ദുർധരം ബാഷ്പമുത്സൃജ്യ സ്പൃഷ്ട്വാ ചാപോ യഥാവിധി॥ 1-50-46 (2146) മുഹൂർതമിവ ച ധ്യാത്വാ നിശ്ചിത്യ മനസാ നൃപഃ। അമർഷീ മന്ത്രിണഃ സർവാനിദം വചനമബ്രവീത്॥ 1-50-47 (2147) ജനമേജയ ഉവാച। 1-50-48x (247) ശ്രുത്വൈതദ്ഭവതാം വാക്യം പിതുർമേ സ്വർഗതിം പ്രതി। നിശ്ചിതേയം മമ മതിര്യാ ച താം മേ നിബോധത। അനന്തരം ച മന്യേഽഹം തക്ഷകായ ദുരാത്മനേ॥ 1-50-48 (2148) പ്രതികർതവ്യമിത്യേവം യേന മേ ഹിംസിതഃ പിതാ। ശൃംഗിണം ഹേതുമാത്രം യഃ കൃത്വാ ദഗ്ധ്വാ ച പാർഥിവം॥ 1-50-49 (2149) ഇയം ദുരാത്മതാ തസ്യ കാശ്യപം യോ ന്യവർതയത്। യദ്യാഗച്ഛേത്സ വൈ വിപ്രോ നനു ജീവേത്പിതാ മമ॥ 1-50-50 (2150) പരിഹീയേത കിം തസ്യ യദി ജീവേത്സ പാർഥിവഃ। കാശ്യപസ്യ പ്രസാദേന മന്ത്രിണാം വിനയേന ച॥ 1-50-51 (2151) സ തു വാരിതവാൻമോഹാത്കാശ്യപം ദ്വിജസത്തമം। സഞ്ജിജീവയിഷും പ്രാപ്തം രാജാനമപരാജിതം॥ 1-50-52 (2152) മഹാനതിക്രമോ ഹ്യേഷ തക്ഷകസ്യ ദുരാത്മനഃ। ദ്വിജസ്യ യോഽദദദ്ദ്രവ്യം മാ നൃപം ജീവയേദിതി॥ 1-50-53 (2153) ഉത്തങ്കസ്യ പ്രിയം കർതുമാത്മനശ്ച മഹത്പ്രിയം। ഭവതാം ചൈവ സർവേഷാം ഗച്ഛാംയപചിതിം പിതുഃ॥ ॥ 1-50-54 (2154) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി പഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 50 ॥

1-51-0 (2155) സൌതിരുവാച। 1-51-0x (248) ഏവമുക്ത്വാ തതഃ ശ്രീമാൻമന്ത്രിഭിശ്ചാനുമീദിതഃ। ആരുരോഹ പ്രതിജ്ഞാം സ സർപസത്രായ പാർഥിവഃ॥ 1-51-1 (2156) ബ്രഹ്മൻഭരതശാർദൂലോ രാജാ പാരിക്ഷിതസ്തദാ। പുരോഹിതമഥാഹൂയ ഋത്വിജോ വസുധാധിപഃ॥ 1-51-2 (2157) അബ്രവീദ്വാക്യസംപന്നഃ കാര്യസംപത്കരം വചഃ। യോ മേ ഹിംസിതവാംസ്താതം തക്ഷകഃ സ ദുരാത്മവാൻ॥ 1-51-3 (2158) പ്രതികുര്യാം യഥാ തസ്യ തദ്ഭവന്തോ ബ്രുവന്തു മേ। അപി തത്കർമ വിദിതം ഭവതാം യേന പന്നഗം॥ 1-51-4 (2159) തക്ഷകം സംപ്രദീപ്തേഽഗ്നൌ പ്രക്ഷിപേയം സബാന്ധവം। യഥാ തേന പിതാ മഹ്യം പൂർവം ദഗ്ധോ വിഷാഗ്നിനാ॥ തഥാഽഹമപി തം പാപം ദഗ്ധുമിച്ഛാമി പന്നഗം॥ 1-51-5 (2160) ഋത്വിജ ഊചുഃ। 1-51-6x (249) അസ്തി രാജൻമഹാത്സത്രം ത്വദർഥം ദേവനിർമിതം। സർവസത്രമിതി ഖ്യാതം പുരാണേ പരിപഠ്യതേ॥ 1-51-6 (2161) ആഹർതാ തസ്യ സത്രസ്യ ത്വന്നാന്യോഽസ്തി നരാധിപ। ഇതി പൌരാണികാഃ പ്രാഹുരസ്മാകം ചാസ്തി സ ക്രതുഃ॥ 1-51-7 (2162) ഏവമുക്തഃ സ രാജർഷിർമേനേ ദഗ്ധം ഹി തക്ഷകം। ഹുതാശനമുഖേ ദീപ്തേ പ്രവിഷ്ടമിതി സത്തമ॥ 1-51-8 (2163) തതോഽബ്രവീൻമന്ത്രവിദസ്താന്രാജാ ബ്രാഹ്മണാംസ്തദാ। ആഹരിഷ്യാമി തത്സത്രം സംഭാരാഃ സംഭ്രിയന്തു മേ॥ 1-51-9 (2164) സൌതിരുവാച। 1-51-10x (250) തതസ്ത ഋത്വിജസ്തസ്യ ശാസ്ത്രതോ ദ്വിജസത്തമ। തം ദേശം മാപയാമാസുര്യജ്ഞായതനകാരണാത്॥ 1-51-10 (2165) യഥാവദ്വേദവിദ്വാംസഃ സർവേ ബുദ്ധേഃ പരംഗതാഃ। ഋദ്ധ്യാ പരമയാ യുക്തമിഷ്ടം ദ്വിജഗണൈര്യുതം॥ 1-51-11 (2166) പ്രഭൂതധനധാന്യാഢ്യമൃത്വിഗ്ഭിഃ സുനിഷേവിതം। നിർമായ ചാപി വിധിവദ്യജ്ഞായതനമീപ്സിതം॥ 1-51-12 (2167) രാജാനം ദീക്ഷയാമാസുഃ സർപസത്രാപ്തയേ തദാ। ഇദം ചാസീത്തത്ര പൂർവം സർപസത്രേ ഭവിഷ്യതി॥ 1-51-13 (2168) നിമിത്തം മഹദുത്പന്നം യജ്ഞവിഘ്നകരം തദാ। യജ്ഞസ്യായതനേ തസ്മിൻക്രിയമാണേ വചോഽബ്രവീത്॥ 1-51-14 (2169) സ്ഥപതിർബുദ്ധിസംപന്നോ വാസ്തുവിദ്യാവിശാരദഃ। ഇത്യബ്രവീത്സൂത്രധാരഃ സൂതഃ പൌരാണികസ്തദാ॥ 1-51-15 (2170) യസ്മിന്ദേശേ ച കാലേ ച മാപനേയം പ്രവർതിതാ। ബ്രാഹ്മണം കാരണം കൃത്വാ നായം സംസ്ഥാസ്യതേ ക്രതുഃ॥ 1-51-16 (2171) ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു രാജാസൌ പ്രാഗ്ദീക്ഷാകാലമബ്രവീത്। ക്ഷത്താരം ന ഹി മേ കശ്ചിദജ്ഞാതഃ പ്രവിശേദിതി॥ ॥ 1-51-17 (2172) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഏകപഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 51 ॥

1-52-0 (2173) സൌതിരുവാച। 1-52-0x (251) തതഃ കർമ പ്രവവൃതേ സർപസത്രവിധാനതഃ। പര്യക്രാമംശ്ച വിദിവത്സ്വേ സ്വേ കർമണി യാജകാഃ॥ 1-52-1 (2174) പ്രാവൃത്യ കൃഷ്ണവാസാംസി ധൂംരസംരക്തലോചനാഃ। ജുഹുവുർമന്ത്രവച്ചൈവ സമിദ്ധം ജാതവേദസം॥ 1-52-2 (2175) കംപയന്തശ്ച സർവേഷാമുരഗാണാം മനാംസി ച। സർപാനാജുഹുവുസ്തത്ര സർവാനഗ്നിമുഖേ തദാ॥ 1-52-3 (2176) തതഃ സർപാഃ സമാപേതുഃ പ്രദീപ്തേ ഹവ്യവാഹനേ। വിചേഷ്ടമാനാഃ കൃപണമാഹ്വയന്തഃ പരസ്പരം॥ 1-52-4 (2177) വിസ്ഫുരന്തഃ ശ്വസന്തശ്ച വേഷ്ടയന്തഃ പരസ്പരം। പുച്ഛൈഃ ശിരോഭിശ്ച ഭൃശം ചിത്രഭാനും പ്രപേദിരേ॥ 1-52-5 (2178) ശ്വേതാഃ കൃഷ്ണാശ്ച നീലാശ്ച സ്ഥവിരാഃ ശിശവസ്തഥാ। നദന്തോ വിവിധാന്നാദാൻപേതുർദീപ്തേ വിഭാവസൌ॥ 1-52-6 (2179) ക്രോശയോജനമാത്രാ ഹി ഗോകർണസ്യ പ്രമാണതഃ। പതന്ത്യജസ്രം വേഗേന വഹ്നാവഗ്നിമതാം വര॥ 1-52-7 (2180) ഏവം ശതസഹസ്രാണി പ്രയുതാന്യർബുദാനി ച। അവശാനി വിനഷ്ടാനി പന്നഗാനാം തു തത്ര വൈ॥ 1-52-8 (2181) തുരഗാ ഇവ തത്രാന്യേ ഹസ്തിഹസ്താ ഇവാപരേ। മത്താ ഇവ ച മാതംഗാ മഹാകായാ മഹാബലാഃ॥ 1-52-9 (2182) ഉച്ചാവചാശ്ച ബഹവോ നാനാവർണാ വിഷോൽബണാഃ। ഘോരാശ്ച പരിഘപ്രഖ്യാ ദന്ദശൂകാ മഹാബലാഃ। പ്രപേതുരഗ്നാവുരഗാ മാതൃവാഗ്ദണ്ഡപീഡിതാഃ॥ ॥ 1-52-10 (2183) ഇതി ശ്രീമൻമാഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ദ്വിപഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 52 ॥

1-53-0 (2184) ശൌനക ഉവാച। 1-53-0x (252) സർപസത്രേ തദാ രാജ്ഞഃ പാണ്ഡവേയസ്യ ധീമതഃ। ജനമേജയസ്യ കേ ത്വാസന്നൃത്വിജഃ പരമർഷയഃ॥ 1-53-1 (2185) കേ സദസ്യാ ബഭൂവുശ്ച സർപസത്രേ സുദാരുണേ। വിഷാദജനനേഽത്യർഥം പന്നഗാനാം മഹാഭയ॥ 1-53-2 (2186) സർവം വിസ്തരശസ്താത ഭവാഞ്ഛംസിതുമർഹതി। സർപസത്രവിധാനജ്ഞവിജ്ഞേയാഃ കേ ച സൂതജ॥ 1-53-3 (2187) സൌതിരുവാച। 1-53-4x (253) ഹന്ത തേ കഥയിഷ്യാമി നാമാനീഹ മനീഷിണാം। യേ ഋത്വിജഃ സദസ്യാശ്ച തസ്യാസന്നൃപതേസ്തദാ॥ 1-53-4 (2188) തത്ര ഹോതാ ബഭൂവാഥ ബ്രാഹ്മണശ്ചണ്ഡഭാർഗവഃ। ച്യവനസ്യാന്വയേ ഖ്യാതോ ജാതോ വേദവിദാം വരഃ॥ 1-53-5 (2189) ഉദ്ഗാതാ ബ്രാഹ്മണോ വൃദ്ധോ വിദ്വാൻകൌത്സൌഽഥ ജൈമിനിഃ। ബ്ര്ഹമാഽഭവച്ഛാർംഗരവോഽഥാധ്വര്യുശ്ചാപി പിംഗലഃ॥ 1-53-6 (2190) സദസ്യശ്ചാഭവദ്വ്യാസഃ പുത്രശിഷ്യസഹായവാൻ। ഉദ്ദാലകഃ പ്രമതകഃ ശ്വേതകേതുശ്ച പിംഗലഃ॥ 1-53-7 (2191) അസിതോ ദേവലശ്ചൈവ നാരദഃ പർവതസ്തഥാ। ആത്രേയഃ കുംഡജഠരൌ ദ്വിജഃ കാലഘടസ്തഥാ॥ 1-53-8 (2192) വാത്സ്യഃ ശ്രുതശ്രവാ വൃദ്ധോ ജപസ്വാധ്യായശീലവാൻ। കോഹലോ ദേവശർമാ ച മൌദ്ഗല്യഃ സമസൌരഭഃ॥ 1-53-9 (2193) ഏതേ ചാന്യേ ച ബഹവോ ബ്രാഹ്മണാ വേദപാരഗാഃ। സദസ്യാശ്ചാഭവംസ്തത്ര സത്രേ പാരിക്ഷിതസ്യ ഹ॥ 1-53-10 (2194) ജുഹ്വത്സ്വൃത്വിക്ഷ്വഥ തദാ സർപസത്രേ മഹാക്രതൌ। അഹയഃ പ്രാപതംസ്തത്ര ഘോരാഃ പ്രാണിഭയാവഹാഃ॥ 1-53-11 (2195) വസാമേദോവഹാഃ കുല്യാ നാഗാനാം സംപ്രവർതിതാഃ। വവൌ ഗന്ധശ്ച തുമുലോ ദഹ്യതാമനിശം തദാ॥ 1-53-12 (2196) പതതാം ചൈവ നാഗാനാം ധിഷ്ഠിതാനാം തഥാംബരേ। അശ്രൂയതാനിശം ശബ്ദഃ പച്യതാം ചാഗ്നിനാ ഭൃശം॥ 1-53-13 (2197) തക്ഷകസ്തു സ നാഗേന്ദ്രഃ പുരന്ദരനിവേശനം। ഗതഃ ശ്രുത്വൈവ രാജാനം ദീക്ഷിതം ജനമേജയം॥ 1-53-14 (2198) തതഃ സർവം യഥാവൃത്തമാഖ്യായ ഭുജഗോത്തമഃ। അഗച്ഛച്ഛരണം ഭീത ആഗസ്കൃത്വാ പുരന്ദരം॥ 1-53-15 (2199) തമിന്ദ്രഃ പ്രാഹ സുപ്രീതോ ന തവാസ്തീഹ തക്ഷക। ഭയം നാഗേന്ദ്ര തസ്മാദ്വൈ സർപസത്രാത്കദാചന॥ 1-53-16 (2200) പ്രസാദിതോ മയാ പൂർവം തവാർഥായ പിതാമഹഃ। തസ്മാത്തവ ഭയം നാസ്തി വ്യേതു തേനസോ ജ്വരഃ॥ 1-53-17 (2201) സൌതിരുവാച। 1-53-18x (254) ഏവമാശ്വാസിതസ്തേന തതഃ സ ഭുജഗോത്തമഃ। ഉവാസ ഭവനേ തസ്മിഞ്ശക്രസ്യ മുദിതഃ സുഖീ॥ 1-53-18 (2202) അജസ്രം നിപതത്സ്വഗ്നൌ നാഗേഷു ഭൃശദുഃഖിതഃ। അൽപശേഷപരീവാരോ വാസുകിഃ പര്യതപ്യത॥ 1-53-19 (2203) കശ്മലം ചാവിശദ്ധോരം വാസുകിം പന്നഗോത്തമം। സ ഘൂർണമാനഹൃദയോ ഭഗിനീമിദമബ്രവീത്॥ 1-53-20 (2204) ദഹ്യന്തേഽംഗാനി മേ ഭദ്രേ ന ദിശഃ പ്രതിഭാന്തി മാം। സീദാമീവ ച സംമോഹാദ്ധൂർണതീവ ച മേ മനഃ॥ 1-53-21 (2205) ദൃഷ്ടിർഭ്രാംയതി മേഽതീവ ഹൃദയം ദീര്യതീവ ച। പതിഷ്യാംയവശോഽദ്യാഹം തസ്മിന്ദീപ്തേ വിഭാവസൌ॥ 1-53-22 (2206) പാരിക്ഷിതസ്യ യജ്ഞോഽസൌ വർതതേഽസ്മജ്ജിഘാംസയാ। വ്യക്തം മയാഽഭിഗന്തവ്യം പ്രേതരാജനിവേശനം॥ 1-53-23 (2207) അയം സ കാലഃ സംപ്രാപ്തോ യദർഥമസി മേ സ്വസഃ। ജരത്കരൌ(പുരാ)മയാദത്താത്രായസ്വാസ്മാൻസബാന്ധവാൻ॥ 1-53-24 (2208) ആസ്തീകഃ കില യജ്ഞം തം വർതന്തം ഭുജഗോത്തമേ। പ്രതിഷേത്സ്യതി മാം പൂർവം സ്വയമാഹ പിതാമഹഃ॥ 1-53-25 (2209) തദ്വത്സേ ബ്രൂഹി വത്സം സ്വം കുമാരം വൃദ്ധസംമതം। മമാദ്യ ത്വം സഭൃത്യസ്യ മോക്ഷാർഥം വേദവിത്തമം॥ ॥ 1-53-26 (2210) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ത്രിപഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 53 ॥

1-54-0 (2211) സൌതിരുവാച। 1-54-0x (255) തത ആഹൂയ പുത്രം സ്വം ജരത്കാരുർഭുജംഗമാ। വാസുകേർനാഗരാജസ്യ വചനാദിദമബ്രവീത്॥ 1-54-1 (2212) അഹം തവ പിതുഃ പുത്ര ഭ്രാത്രാ ദത്താ നിമിത്തതഃ। കാലഃ സ ചായം സംപ്രാപ്തസ്തത്കുരുഷ്വ യഥാതഥം॥ 1-54-2 (2213) ആസ്തീക ഉവാച। 1-54-3x (256) കിംനിമിത്തം മമ പിതുർദത്താ ത്വം മാതുലേന മേ। തൻമമാചക്ഷ്വ തത്ത്വേന ശ്രുത്വാ കർതാഽസ്മി തത്തഥാ॥ 1-54-3 (2214) സൌതിരുവാച। 1-54-4x (257) തത ആചഷ്ട സാ തസ്മൈ ബാന്ധവാനാം ഹിതൈഷിണീ। ഭഗിനീ നാഗരാജസ്യ ജരത്കാരുരവിക്ലബാ॥ 1-54-4 (2215) ജരത്കാരുരുവാച। 1-54-5x (258) പന്നഗാനാമശേഷാണാം മാതാ കദ്രൂരിതി ശ്രുതാ। തയാ ശപ്താ രുഷിതയാ സുതാ യസ്മാന്നിബോധ തത്॥ 1-54-5 (2216) ഉച്ചൈഃ ശ്രവാഃ സോഽശ്വരാജോ യൻമിഥ്യാ ന കൃതോ മമ। വിനതാർഥായ പണിതേ ദാസഭാവായ പുത്രകാഃ॥ 1-54-6 (2217) ജനമേജയസ്യ വോ യജ്ഞേ ധക്ഷ്യത്യനിലസാരഥിഃ। തത്ര പഞ്ചത്വമാപന്നാഃ പ്രേതലോകം ഗമിഷ്യഥ॥ 1-54-7 (2218) താം ച ശപ്തവതീം ദേവഃ സാക്ഷാല്ലോകപിതാമഹഃ। ഏവമസ്ത്വിതി തദ്വാക്യം പ്രോവാചാനു മുമോദ ച॥ 1-54-8 (2219) വാസുകിശ്ചാപി തച്ഛ്രുത്വാ പിതാമഹവചസ്തദാ। അമൃതേ മഥിതേ താത ദേവാഞ്ഛരണമീയിവാൻ॥ 1-54-9 (2220) സിദ്ധാർഥാശ്ച സുരാഃ സർവേ പ്രാപ്യാമൃതമനുത്തമം। ഭ്രാതരം മേ പുരസ്കൃത്യ പിതാമഹമുപാഗമൻ॥ 1-54-10 (2221) തേ തം പ്രസാദയാമാസുഃ സുരാഃ സർവേഽബ്ജസംഭവം। രാജ്ഞാ വാസുകിനാ സാർധം ശാപോഽസൌന ഭവേദിതി॥ 1-54-11 (2222) ദേവാ ഊചുഃ। 1-54-12x (259) വാസുകിർനാഗരാജോഽയം ദുഃഖിതോ ജ്ഞാതികാരണാത്। അഭിശാപഃ സ മാതുസ്തു ഭഗവന്ന ഭവേത്കഥം॥ 1-54-12 (2223) ബ്രഹ്മോവാച। 1-54-13x (260) ജരത്കാരുർജരത്കാരും യാം ഭാര്യാം സമവാപ്സ്യതി। തത്ര ജാതോ ദ്വിജഃ ശാപാൻമോക്ഷയിഷ്യതി പന്നഗാൻ॥ 1-54-13 (2224) ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു വചനം വാസുകിഃ പന്നഗോത്തമഃ। പ്രാദാൻമാമമരപ്രഖ്യ തവ പിത്രേ മഹാത്മനേ॥ 1-54-14 (2225) പ്രാഗേവാനാഗതേ കാലേ തസ്മാത്ത്വ മയ്യജായഥാഃ। അയം സ കാലഃ സംപ്രാപ്തോ ഭയാന്നസ്ത്രാതുമർഹസി॥ 1-54-15 (2226) ഭ്രാതരം ചാപി മേ തസ്മാത്ത്രാതുമർഹസി പാവകാത്। ന മോഘം തു കൃതം തത്സ്യാദ്യദഹം തവ ധീമതേ। പിത്രേ ദത്താ വിമോക്ഷാർഥം കഥം വാ പുത്ര മന്യസേ॥ 1-54-16 (2227) സൌതിരുവാച। 1-54-17x (261) ഏവമുക്തസ്തഥേത്യുക്ത്വാ സാസ്തീകോ മാതരം തദാ। അബ്രവീദ്ദുഃഖസന്തപ്തം വാസുകിം ജീവയന്നിവ॥ 1-54-17 (2228) അഹം ത്വാം മോക്ഷയിഷ്യാമി വാസുകേ പന്നഗോത്തമ। തസ്മാച്ഛാപാൻമഹാസത്ത്വ സത്യമേതദ്ബ്രവീമി തേ॥ 1-54-18 (2229) ഭവ സ്വസ്ഥമനാ നാഗ ന ഹി തേ വിദ്യതേ ഭയം। പ്രയതിഷ്യേ തഥാ രാജന്യഥാ ശ്രേയോ ഭവിഷ്യതി॥ 1-54-19 (2230) ന മേ വാഗനൃതം പ്രാഹ സ്വൈരേഷ്വപി കുതോഽന്യഥാ। തം വൈ നൃപവരം ഗത്വാ ദീക്ഷിതം ജനമേജയം॥ 1-54-20 (2231) വാഗ്ഭിർമംഗലയുക്താഭിസ്തോഷയിഷ്യേഽദ്യ മാതുല। യഥാ സ യജ്ഞോ നൃപതേർനിവത്രിഷ്യതി സത്തമ॥ 1-54-21 (2232) സ സംഭാവയ നാഗേന്ദ്ര മയി സർവം മഹാമതേ। ന തേ മയി മനോ ജാതു മിഥ്യാ ഭവിതുമർഹതി॥ 1-54-22 (2233) വാസുകിരുവാച। 1-54-23x (262) ആസ്തീക പരിഘൂർണാമി ഹൃദയം മേ വിദീര്യതേ। ദിശോ ന പ്രതിജാനാമി ബ്രഹ്മദണ്ഡനിപീഡിതഃ॥ 1-54-23 (2234) ആസ്തീക ഉവാച। 1-54-24x (263) ന സന്താപസ്ത്വയാ കാര്യഃ കഥഞ്ചിത്പന്നഗോത്തമ। പ്രദീപ്താഗ്നേഃ സമുത്പന്നം നാശയിഷ്യാമി തേ ഭയം॥ 1-54-24 (2235) ബ്രഹ്മദണ്ഡം മഹാഘോരം കാലാഗ്നിസമതേജസം। നാശയിഷ്യാമി മാഽത്ര ത്വം ഭയങ്കാർഷീഃ കഥഞ്ചന॥ 1-54-25 (2236) സൌതിരുവാച। 1-54-26x (264) തതഃ സ വാസുകേർഘോരമപനീയ മനോജ്വരം। ആധായ ചാത്മനോഽംഗേഷു ജഗാമ ത്വരിതോ ഭൃശം॥ 1-54-26 (2237) ജനമേജയസ്യ തം യജ്ഞം സർവൈഃ സമുദിതം ഗുണൈഃ। മോക്ഷായ ഭുജഗേന്ദ്രാണാമാസ്തീകോ ദ്വിജസത്തമഃ॥ 1-54-27 (2238) സ ഗത്വാഽപശ്യദാസ്തീകോ യജ്ഞായതനമുത്തമം। വൃതം സദസ്യൈർബഹുഭിഃ സൂര്യവഹ്നിസമപ്രഭൈഃ॥ 1-54-28 (2239) സ തത്ര വാരിതോ ദ്വാസ്ഥൈഃ പ്രവിശന്ദ്വിജസത്തമഃ। അഭിതുഷ്ടാവ തം യജ്ഞം പ്രവേശാർഥീ പരന്തപഃ॥ 1-54-29 (2240) സ പ്രാപ്യ യജ്ഞായതനം വരിഷ്ഠം ദ്വിജോത്തമഃ പുണ്യകൃതാം വരിഷ്ഠഃ। തുഷ്ടാവ രാജാനമനന്തകീർതി- മൃത്വിക്സദസ്യാംശ്ച തഥൈവ ചാഗ്നിം॥ ॥ 1-54-30 (2241) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ചതുഃപഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 54 ॥

1-55-0 (2242) ആസ്തീക ഉവാച। 1-55-0x (265) സോമസ്യ യജ്ഞോ വരുണസ്യ യജ്ഞഃ പ്രജാപതേര്യജ്ഞ ആസീത്പ്രയാഗേ। തഥാ യജ്ഞോഽയം തവ ഭാരതാഗ്ര്യ പാരിക്ഷിത സ്വസ്തി നോഽസ്തു പ്രിയേഭ്യഃ॥ 1-55-1 (2243) ശക്രസ്യ യജ്ഞഃ ശതസംഖ്യ ഉക്ത- സ്തഥാപരം തുല്യസംഖ്യം ശതം വൈ। തഥാ യജ്ഞോഽയം തവ ഭാരതാഗ്ര്യ പാരിക്ഷിത സ്വസ്തി നോഽസ്തു പ്രിയേഭ്യഃ॥ 1-55-2 (2244) യമസ്യ യജ്ഞോ ഹരിമേധസശ്ച യഥാ യജ്ഞോ രന്തിദേവസ്യ രാജ്ഞഃ। തഥാ യജ്ഞോഽയം തവ ഭാരതാഗ്ര്യ പാരിക്ഷിത സ്വസ്തി നോഽസ്തു പ്രിയേഭ്യഃ॥ 1-55-3 (2245) ഗയസ്യ യജ്ഞഃ ശശബിന്ദോശ്ച രാജ്ഞോ യജ്ഞസൽതഥാ വൈശ്രവണസ്യ രാജ്ഞഃ। തഥാ യജ്ഞോഽയം തവ ഭാരതാഗ്ര്യ പാരിക്ഷിത സ്വസ്തി നോഽസ്തു പ്രിയേഭ്യഃ॥ 1-55-4 (2246) നൃഗസ്യ യജ്ഞസ്ത്വജമീഢസ്യ ചാസീ- ദ്യഥാ യജ്ഞോ ദാശരഥേശ്ച രാജ്ഞഃ। തഥാ യജ്ഞോഽയം തവ ഭാരതാഗ്ര്യ പാരിക്ഷിത സ്വസ്തി നോഽസ്തു പ്രിയേഭ്യഃ॥ 1-55-5 (2247) യജ്ഞഃ ശ്രുതോ ദിവി ദേവസ്യ സൂനോ- ര്യുധിഷ്ഠിരസ്യാജമീഢസ്യ രാജ്ഞഃ। തഥാ യജ്ഞോഽയം തവ ഭാരതാഗ്ര്യ പാരിക്ഷിത സ്വസ്തി നോഽസ്തു പ്രിയേഭ്യഃ॥ 1-55-6 (2248) കൃഷ്ണസ്യ യജ്ഞഃ സത്യവത്യാഃ സുതസ്യ സ്വയം ച കർമ പ്രചകാര യത്ര। തഥാ യജ്ഞോഽയം തവ ഭാരതാഗ്ര്യ പാരിക്ഷിത സ്വസ്തി നോഽസ്തു പ്രിയേഭ്യഃ॥ 1-55-7 (2249) ഇമേ ച തേ സൂര്യസമാനവർചസഃ സമാസതേ വൃത്രഹണഃ ക്രതും യഥാ। നൈഷാം ജ്ഞാതും വിദ്യതേ ജ്ഞാനമദ്യ ദത്തം യേഭ്യോ ന പ്രണശ്യേത്കദാചിത്॥ 1-55-8 (2250) ഋത്വിക്സമോ നാസ്തി ലോകേഷു ചൈവ ദ്വൈപായനേനേതി വിനിശ്ചിതം മേ। ഏതസ്യ ശിഷ്യാ ഹി ക്ഷിതിം സഞ്ചരന്തി സർവർത്വിജഃ കർമസു സ്വേഷു ദക്ഷാഃ॥ 1-55-9 (2251) വിഭാവസുശ്ചിത്രഭാനുർമഹാത്മാ ഹിരണ്യരേതാ ഹുതഭുക്കൃഷ്ണവർത്മാ। പ്രദക്ഷിമാവർതശിഖഃ പ്രദീപ്തോ ഹവ്യം തവേദം ഹുതഭുഗ്വഷ്ടി ദേവഃ॥ 1-55-10 (2252) നൈഹ ത്വദന്യോ വിദ്യതേ ജീവലോകേ സമോ നൃപഃ പാലയിതാ പ്രജാനാം। ധൃത്യാ ച തേ പ്രതീമനാഃ സദാഹം ത്വം വാ വരുണോ ധർമരാജോ യമോ വാ॥ 1-55-11 (2253) ശക്രഃ സാക്ഷാദ്വജ്രപാണിര്യഥേഹ ത്രാതാ ലോകേഽസ്മിംസ്ത്വം തഥേഹ പ്രജാനാം। മതസ്ത്വം നഃ പുരുഷേന്ദ്രേഹ ലോകേ ന ച ത്വദന്യോ ഭൂപതിരസ്തി ജജ്ഞേ॥ 1-55-12 (2254) ഖട്വാംഗനാഭഗദിലീപകൽപ യയാതിമാന്ധാതൃസമപ്രഭാവ। ആദിത്യതേജഃപ്രതിമാനതേജാ ഭീഷ്മോ യഥാ രാജസി സുവ്രതസ്ത്വം॥ 1-55-13 (2255) വാൽമീകിവത്തേ നിഭൃതം സ്വവീര്യം വസിഷ്ഠവത്തേ നിയതശ്ച കോപഃ। പ്രഭുത്വമിന്ദ്രത്വസമം മതം മേ ദ്യുതിശ്ച നാരായണവദ്വിഭാതി॥ 1-55-14 (2256) യമോ യഥാ ധർമവിനിശ്ചയജ്ഞഃ കൃഷ്ണോ യഥാ സർവഗുണോപപന്നഃ। ശ്രിയാം നിവാസോഽസി യഥാ വസൂനാം നിധാനഭൂതോഽസി തഥാ ക്രതൂനാം॥ 1-55-15 (2257) ദംഭോദ്ഭവേനാസി സമോ ബലേന രാമോ യഥാ ശസ്ത്രവിദസ്ത്രവിച്ച। ഔർവത്രിതാഭ്യാമസി തുല്യതേജാ ദുഷ്പ്രേക്ഷണീയോഽസി ഭഗീരഥേന॥ 1-55-16 (2258) സൌതിരുവാച। 1-55-17x (266) ഏവം സ്തുതാഃ സർവ ഏവ പ്രസന്നാ രാജാ സദസ്യാ ഋത്വിജോ ഹവ്യവാഹഃ। തേഷാം ദൃഷ്ട്വാ ഭാവിതാനീംഗിതാനി പ്രോവാച രാജാ ജനമേജയോഽഥ॥ ॥ 1-55-17 (2259) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി പഞ്ചപഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 55 ॥

1-56-0 (2260) ജനമേജയ ഉവാച। 1-56-0x (267) ബാലോഽപ്യയം സ്ഥവിര ഇവാവഭാഷതേ നായം ബാലഃ സ്ഥവിരോഽയം മതോ മേ। ഇച്ഛാംയഹം വരമസ്മൈ പ്രദാതും തൻമേ വിപ്രാഃ സംവിദധ്വം യഥാവത്॥ 1-56-1 (2261) സദസ്യാ ഊചുഃ। 1-56-2x (268) ബാലോഽപി വിപ്രോ മാന്യ ഏവേഹ രാജ്ഞാ `യശ്ചാവിദ്വാന്യശ്ച വിദ്വാന്യഥാവത്। പ്രസാദയൈനം ത്വരിതോ നരേന്ദ്ര ദ്വിജാതിവര്യം സകലാർഥസിദ്ധയേ।' സർവാൻകാമാംസ്ത്വത്ത ഏവാർഹതേഽദ്യ യഥാ ച നസ്തക്ഷക ഏതി ശീഘ്രം॥ 1-56-2 (2262) സൌതിരുവാച। 1-56-3x (269) വ്യാഹർതുകാമേ വരദേ നൃപേ ദ്വിജം വരം വൃണീഷ്വേതി തതോഽബ്യുവാച। ഹോതാ വാക്യം നാതിഹൃഷ്ടാന്തരാത്മാ കർമണ്യസ്മിംസ്തക്ഷകോ നൈതി താവത്॥ 1-56-3 (2263) ജനമേജയ ഉവാച। 1-56-4x (270) യഥാ ചേദം കർമ സമാപ്യതേ മേ യഥാ ച വൈ തക്ഷക ഏതി ശീഘ്രം। തഥാ ഭവന്തഃ പ്രയതന്തു സർവേ പരം ശക്ത്യാ സ ഹി മേ വിദ്വിഷാണഃ॥ 1-56-4 (2264) ഋത്വിജ ഊചുഃ। 1-56-5x (271) യഥാ ശസ്ത്രാണി നഃ പ്രാഹുര്യഥാ ശംസതി പാവകഃ। ഇന്ദ്രസ്യ ഭവനേ രാജംസ്തക്ഷകോ ഭയപീഡിതഃ॥ 1-56-5 (2265) യഥാ സൂതോ ലോഹിതാക്ഷോ മഹാത്മാ പൌരാണികോ വേദിതവാൻപുരസ്താത്। സ രാജാനം പ്രാഹ പൃഷ്ടസ്തദാനീം യഥാഹുർവിപ്രാസ്തദ്വദേതന്നൃദേവ॥ 1-56-6 (2266) പുരാണമാഗംയ തതോ ബ്രവീംയഹം ദത്തം തസ്മൈ വരമിന്ദ്രേണ രാജൻ। വസേഹ ത്വം മത്സകാശേ സുഗുപ്തോ ന പാവകസ്ത്വാം പ്രദഹിഷ്യതീതി॥ 1-56-7 (2267) ഏതച്ഛ്രുത്വാ ദീക്ഷിതസ്തപ്യമാന ആസ്തേ ഹോതാരം ചോദയൻകർമ കാലേ। `ഇന്ദ്രേണ സാർധം തക്ഷകം പാതയധ്വം വിഭാവസൌ ന വിമുച്യേത നാഗഃ।' ഹോതാ ച യത്തോഽസ്യാജുഹാവാഥ മന്ത്രൈ- രഥോ മഹേന്ദ്രഃ സ്വയമാജഗാമ॥ 1-56-8 (2268) `ആയാതു ചേന്ദ്രോഽപി സതക്ഷകഃ പതേ- ദ്വിഭാവസൌ നാഗരാജേന തൂർണം। ജംഭസ്യ ഹന്തേതി ജുഹാവ ഹോതാ തദാ ജഗാമാഹിദത്താഭയഃ പ്രഭുഃ॥' 1-56-9 (2269) വിമാനമാരുഹ്യ മഹാനുഭാവഃ സർവൈർദേവൈഃ പരിസംസ്തൂയമാനഃ। ബലാഹകൈശ്ചാപ്യനുഗംയമാനോ വിദ്യാധരൈരപ്സരസാം ഗണൈശ്ച `നാഗസ്യ നാശോ മമ ചൈവ നാശോ ഭവിഷ്യതീത്യേവ വിചിന്തയാനഃ॥' 1-56-10 (2270) തസ്യോത്തരീയേ നിഹിതഃ സ നാഗോ ഭയോദ്വിഗ്നഃ ശർമ നൈവാഭ്യഗച്ഛത്। തതോ രാജാ മന്ത്രവിദോഽബ്രവീത്പുനഃ ക്രുദ്ധോ വാക്യം തക്ഷകസ്യാന്തമിച്ഛൻ॥ 1-56-11 (2271) ജനമേജയ ഉവാച। 1-56-12x (272) ഇന്ദ്രസ്യ ഭവനേ വിപ്രാ യദി നാഗഃ സ തക്ഷകഃ। തമിന്ദ്രേണൈവ സഹിതം പാതയധ്യം വിഭാവസൌ॥ 1-56-12 (2272) സൌതിരുവാച। 1-56-13x (273) ജനമേജയേന രാജ്ഞാ തു നോദിതസ്തക്ഷകം പ്രതി। ഹോതാ ജുഹാവ തത്രസ്ഥം തക്ഷകം പന്നഗം തഥാ॥ 1-56-13 (2273) ഹൂയമാനേ തഥാ ചൈവ തക്ഷകഃ സപുരന്ദരഃ। ആകാശേ ദദൃശേ തത്ര ക്ഷണേന വ്യഥിതസ്തദാ॥ 1-56-14 (2274) പുരന്ദരസ്തു തം യജ്ഞം ദൃഷ്ട്വോരുഭയമാവിശത്। ഹിത്വാ തു തക്ഷകം ത്രസ്തഃ സ്വമേവ ഭവനം യയൌ॥ 1-56-15 (2275) ഇന്ദ്രേ ഗതേ തു രാജേന്ദ്ര തക്ഷകോ ഭയമോഹിതഃ। മന്ത്രശക്ത്യാ പാവകാർചിസ്സമീപമവശോ ഗതഃ। `തം ദൃഷ്ട്വാ ഋത്വിജസ്തത്ര വചനം ചേദമബ്രുവൻ'॥ 1-56-16 (2276) ഋത്വിജ ഊചുഃ। 1-56-17x (274) അയമായാതി തൂർണം സ തക്ഷകസ്തേ വശം നൃപ। ശ്രൂയതേഽസ്യ മഹാന്നാദോ നദതോ ഭൈരവം രവം॥ 1-56-17 (2277) നൂനം മുക്തോ വജ്രഭൃതാ സ നാഗോ ഭ്രഷ്ടോ നാകാൻമന്ത്രവിത്രസ്തകായഃ। ഘൂർണന്നാകാശേ നഷ്ടസഞ്ജ്ഞോഽഭ്യുപൈതി തീവ്രാന്നിശ്വാസാന്നിശ്വസൻപന്നഗേന്ദ്രഃ॥ 1-56-18 (2278) വർതതേ തവ രാജേന്ദ്ര കർമൈതദ്വിധിവത്പ്രഭോ। അസ്മൈ തു ദ്വിജമുഖ്യായ വരം ത്വം ദാതുമർഹസി॥ 1-56-19 (2279) ജനമേജയ ഉവാച। 1-56-20x (275) ബാലാഭിരൂപസ്യ തവാപ്രമേയ വരം പ്രയച്ഛാമി യഥാനുരൂപം। വൃണീഷ്വ യത്തേഽഭിമതം ഹൃദി സ്ഥിതം തത്തേ പ്രദാസ്യാംയപി ചേദദേയം॥ 1-56-20 (2280) സൌതിരുവാച। 1-56-21x (276) പതിഷ്യമാണേ നാഗേന്ദ്രേ തക്ഷകേ ജാതവേദസി। ഇദമന്തരമിത്യേവം തദാസ്തീകോഽഭ്യചോദയത്॥ 1-56-21 (2281) ആസ്തീക ഉവാച। 1-56-22x (277) വരം ദദാസി ചേൻമഹ്യം വൃണോമി ജനമേജയ। സത്രം തേ വിരമത്വേതന്ന പതേയുരിഹോരഗാഃ॥ 1-56-22 (2282) ഏവമുക്തസ്തദാ തേന ബ്രഹ്മൻപാരിക്ഷിതസ്തു സഃ। നാതിഹൃഷ്ടമനാശ്ചേദമാസ്തീകം വാക്യമബ്രവീത്॥ 1-56-23 (2283) സുവർണം രജതം ഗാശ്ച യച്ചാന്യൻമന്യസേ വിഭോ। തത്തേ ദദ്യാം വരം വിപ്ര ന നിവർതേത്ക്രതുർമമ॥ 1-56-24 (2284) ആസ്തീക ഉവാച। 1-56-25x (278) സുവർണം രജതം ഗാശ്ച ന ത്വാം രാജന്വൃണോംയഹം। സത്രം തേ വിരമത്വേതത്സ്വസ്തി മാതൃകുലസ്യ നഃ॥ 1-56-25 (2285) സൌതിരുവാച। 1-56-26x (279) ആസ്തീകേനൈവമുക്തസ്തു രാജാ പാരിക്ഷിതസ്തദാ। പുനഃപുനരുവാചേദമാസ്തീകം വദതാം വരഃ॥ 1-56-26 (2286) അന്യം വരയ ഭദ്രം തേ വരം ദ്വിജ്വരോത്തമ। അയാചത ന ചാപ്യന്യം വരം സ ഭൃഗുനന്ദന॥ 1-56-27 (2287) തതോ വേദവിദസ്താത സദസ്യാഃ സർവ ഏവ തം। രാജാനമൂചുഃ സഹിതാ ലഭതാം ബ്രാഹ്മണോ വരം॥ ॥ 1-56-28 (2288) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി ഷട്പഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 56 ॥

1-57-0 (2289) ശൌനക ഉവാച। 1-57-0x (280) യേ സർപാഃ സർപസത്രേഽസ്മിൻപതിതാ ഹവ്യവാഹനേ। തേഷാം നാമാനി സർവേഷാം ശ്രോതുമിച്ഛാമി സൂതജ॥ 1-57-1 (2290) സൌതിരുവാച। 1-57-2x (281) സഹസ്രാണി ബഹൂന്യസ്മിൻപ്രയുതാന്യർബുദാനി ച। ന ശക്യം പരിസംഖ്യാതും ബഹുത്വാദ്ദ്വിജസത്തമ॥ 1-57-2 (2291) യഥാസ്മൃതി തു നാമാനി പന്നഗാനാം നിബോധ മേ। ഉച്യമാനാനി മുഖ്യാനാം ഹുതാനാം ജാതവേദസി॥ 1-57-3 (2292) വാസുകേഃ കുലജാതാംസ്തു പ്രാധാന്യേന നിബോധ മേ। നീലരക്താൻസിതാൻഘോരാൻമഹാകായാന്വിഷോൽബണാൻ॥ 1-57-4 (2293) അവശാൻമാതൃവാഗ്ദണ്ഡപീഡിതാൻകൃപണാൻഹൂതാൻ। കോടിശോ മാനസഃ പൂർണഃ ശലഃ പാലോ ഹലീമകഃ॥ 1-57-5 (2294) പിച്ഛലഃ കൌണപശ്ചക്രഃ കാലവേഗഃ പ്രകാലനഃ। ഹിരണ്യബാഹുഃ ശരണഃ കക്ഷകഃ കാലദന്തകഃ॥ 1-57-6 (2295) ഏതേ വാസുകിജാ നാഗാഃ പ്രവിഷ്ടാ ഹവ്യവാഹനേ। അന്യേ ച ബഹവോ വിപ്ര തഥാ വൈ കുലസംഭവാഃ। പ്രദീപ്താഗ്നൌ ഹുതാഃസർവേ ഘോരരൂപാ മഹാബലാഃ॥ 1-57-7 (2296) തക്ഷകസ്യ കുലേ ജാതാൻപ്രവക്ഷ്യാമി നിബോധ താൻ। പുച്ഛാണ്ഡകോ മണ്ഡലകഃ പിണ്ഡസേക്താ രഭേണകഃ॥ 1-57-8 (2297) ഉച്ഛിഖഃ ശരഭോ ഭംഗോ ബിൽവതേജാ വിരോഹണഃ। ശിലീ ശലകരോ മൂകഃ സുകുമാരഃ പ്രവേപനഃ॥ 1-57-9 (2298) മുദ്ഗരഃ ശിശുരോമാ ച സുരോമാ ച മഹാഹനുഃ। ഏതേ തക്ഷകജാ നാഗാഃ പ്രവിഷ്ടാ ഹവ്യവാഹനം॥ 1-57-10 (2299) പാരാവതഃ പാരിയാത്രഃ പാണ്ഡരോ ഹരിണഃ കൃശഃ। വിഹംഗഃ ശരഭോ മോദഃ പ്രമോദഃ സംഹതാപനഃ॥ 1-57-11 (2300) ഐരാവതകുലാദേതേ പ്രവിഷ്ടാ ഹവ്യവാഹനം। കൌരവ്യകുലജാന്നാഗാഞ്ശൃണു മേ ത്വം ദ്വിജോത്തമ॥ 1-57-12 (2301) ഏരകഃ കുണ്ഡലോ വേണീ വേണീസ്കന്ധഃ കുമാരകഃ। ബാഹുകഃ ശൃംഗബേരശ്ച ധൂർതകഃ പ്രാതരാതകൌ॥ 1-57-13 (2302) കൌരവ്യകുലജാസ്ത്വേതേ പ്രവിഷ്ടാ ഹവ്യവാഹനം। ധൃതരാഷ്ട്രകുലേ ജാതാഞ്ശൃണു നാഗാന്യഥാതഥം॥ 1-57-14 (2303) കീർത്യമാനാൻമയാ ബ്രഹ്മന്വാതവേഗാന്വിഷോൽബണാൻ। ശങ്കുകർണഃ പിഠരകഃ കുഠാരമുഖസേചകൌ॥ 1-57-15 (2304) പൂർണാംഗദഃ പൂർണമുഖഃ പ്രഹാസഃ ശകുനിർദരിഃ। അമാഹഠഃ കാമഠകഃ സുഷേണോ മാനസോഽവ്യയഃ॥ 1-57-16 (2305) `അഷ്ടാവക്രഃ കോമലകഃ ശ്വസനോ മൌനവേപഗഃ।' ഭൈരവോ മുണ്ഡവേദാംഗഃ പിശംഗശ്ചോദപാരകഃ। ഋഷഭോ വേഗവാന്നാഗഃ പിണ്ഡാരകമഹാഹനൂ॥ 1-57-17 (2306) രക്താംഗഃ സർവസാരംഗഃ സമൃദ്ധപടവാസകൌ। വരാഹകോ വീരണകഃ സുചിത്രശ്ചിത്രവേഗികഃ॥ 1-57-18 (2307) പരാശരസ്തരുണകോ മണിഃ സ്കന്ധസ്തഥാഽഽരുണിഃ। ഇതി നാഗാ മയാ ബ്രഹ്മൻകീർതിതാഃ കീർതിവർധനാഃ॥ 1-57-19 (2308) പ്രാധാന്യേന ബഹുത്വാത്തു ന സർവേ പരികീർതിതാഃ। ഏതേഷാം പ്രസവോ യശ്ച പ്രസവസ്യ ച സന്തതിഃ॥ 1-57-20 (2309) ന ശക്യം പരിസംഖ്യാതും യേ ദീപ്തം പാവകം ഗതാഃ। `ദ്വിശീർഷാഃ പഞ്ചശീർഷാശ്ച സപ്തശീർഷാസ്തഥാഽപരേ। ദശശീർഷാഃ ശതശീർഷാസ്തഥാന്യേ ബഹുശീർഷകാഃ'॥ 1-57-21 (2310) കാലാനലവിഷാ ഘോരാ ഹുതാഃ ശതസഹസ്രശഃ। മഹാകായാ മഹാവേഗാഃ ശൈലശൃംഗസമുച്ഛ്രയാഃ॥ 1-57-22 (2311) യോജനായാമവിസ്താരാ ദ്വിയോജനസമായതാഃ। കാമരൂപാഃ കാമബലാ ദീപ്താനലവിഷോൽബണാഃ॥ 1-57-23 (2312) ദഗ്ധാസ്തത്ര മഹാസത്രേ ബ്രഹ്മദണ്ഡനിപാഡിതാഃ॥ ॥ 1-57-24 (2313) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി സപ്തപഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 57 ॥

1-58-0 (2314) സൌതിരുവാച। 1-58-0x (282) ഇദമത്യദ്ഭുതം ചാന്യദാസ്തീകസ്യാനുശുശ്രുമ। തഥാ വരൈശ്ഛന്ദ്യമാനേ രാജ്ഞാ പാരിക്ഷിതേന ഹി॥ 1-58-1 (2315) ഇന്ദ്രഹസ്താച്ച്യുതോ നാഗഃ ഖ ഏവ യദതിഷ്ഠത। തതശ്ചിന്താപരോ രാജാ ബഭൂവ ജനമേജയഃ॥ 1-58-2 (2316) ഹൂയമാനേ ഭൃശം ദീപ്തേ വിധിവദ്വസുരേതസി। ന സ്മ സ പ്രാപതദ്വഹ്നൌ തക്ഷകോ ഭയപീഡിതഃ॥ 1-58-3 (2317) ശൌനക ഉവാച। 1-58-4x (283) കിം സൂത തേഷാം വിപ്രാണാം മന്ത്രഗ്രാമോ മനീഷിണാം। ന പ്രത്യഭാത്തദാഽഗ്നൌ യത്സ പപാത ന തക്ഷകഃ॥ 1-58-4 (2318) സൌതിരുവാച। 1-58-5x (284) തമിന്ദ്രഹസ്താദ്വിത്രസ്തം വിസഞ്ജ്ഞം പന്നഗോത്തമം। ആസ്തീകസ്തിഷ്ഠ തിഷ്ഠേതി വാചസ്തിസ്രോഽഭ്യുദൈരയത്॥ 1-58-5 (2319) വിതസ്ഥേ സോഽന്തരിക്ഷേ ച ഹൃദയേന വിദൂയതാ। യഥാ തിഷ്ഠതി വൈ കശ്ചിത്ഖം ച ഗാം ചാന്തരാ നരഃ॥ 1-58-6 (2320) തതോ രാജാബ്രവീദ്വാക്യം സദസ്യൈശ്ചോദിതോ ഭൃശം। കാമമേതദ്ഭവത്വേവം യഥാസ്തീകസ്യ ഭാഷിതം॥ 1-58-7 (2321) സമാപ്യതാമിദം കർമ പന്നഗാഃ സന്ത്വനാമയാഃ। പ്രീയതാമയമാസ്തീകഃ സത്യം സൂതവചോഽസ്തു തത്॥ 1-58-8 (2322) തതോ ഹലഹലാശബ്ദഃ പ്രീതിജഃ സമജായത। ആസ്തീകസ്യ വരേ ദത്തേ തഥൈവോപരരാമ ച॥ 1-58-9 (2323) സ യജ്ഞഃ പാണ്ഡവേയസ്യ രാജ്ഞഃ പാരിക്ഷിതസ്യ ഹ। പ്രീതിമാംശ്ചാഭവദ്രാജാ ഭാരതോ ജനമേജയഃ॥ 1-58-10 (2324) ഋത്വിഗ്ഭ്യഃ സസദസ്യേഭ്യോ യേ തത്രാസൻസമാഗതാഃ। തേഭ്യശ്ച പ്രദദൌ വിത്തം ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ॥ 1-58-11 (2325) ലോഹിതാക്ഷായ സൂതായ തഥാ സ്ഥപതയേ വിഭുഃ। യേനോക്തം തസ്യ തത്രാഗ്രേ സർപസത്രനിവർതനേ॥ 1-58-12 (2326) നിമിത്തം ബ്രാഹ്മണ ഇതി തസ്മൈ വിത്തം ദദൌ ബഹു। ദത്ത്വാ ദ്രവ്യം യഥാന്യായം ഭോജനാച്ഛാദനാന്വിതം॥ 1-58-13 (2327) പ്രീതസ്തസ്മൈ നരപതിരപ്രമേയപരാക്രമഃ। തതശ്ചകാരാവഭൃഥം വിധിദൃഷ്ടേന കർമണാ॥ 1-58-14 (2328) ആസ്തീകം പ്രേഷയാമാസ ഗൃഹാനേവ സുസംസ്കൃതം। രാജാ പ്രീതമനാഃ പ്രീതം കൃതകൃത്യം മനീഷിണം॥ 1-58-15 (2329) പുനരാഗമനം കാര്യമിതി ചൈനം വചോഽബ്രവീത്। ഭവിഷ്യസി സദസ്യോ മേ വാജിമേധേ മഹാക്രതൌ॥ 1-58-16 (2330) തഥേത്യുക്ത്വാ പ്രദുദ്രാവ തദാസ്തീകോ മുദാ യുതഃ। കൃത്വാ സ്വകാര്യമതുലം തോഷയിത്വാ ച പാർഥിവം॥ 1-58-17 (2331) സ ഗത്വാ പരമപ്രീതോ മാതുലം മാതരം ച താം। അഭിഗംയോപസംഗൃഹ്യ തഥാ വൃത്തം ന്യവേദയത്॥ 1-58-18 (2332) സൌതിരുവാച। 1-58-19x (285) ഏതച്ഛ്രുത്വാ പ്രീയമാണാഃ സമേതാ യേ തത്രാസൻപന്നഗാ വീതമോഹാഃ। ആസ്തീകേ വൈ പ്രീതിമന്തോ ബഭൂവു- രൂചുശ്ചൈനം വരമിഷ്ടം വൃമീഷ്വ॥ 1-58-19 (2333) ഭൂയോഭൂയഃ സർവശസ്തേഽബ്രുവംസ്തം കിം തേ പ്രിയം കരവാമാദ്യ വിദ്വൻ। പ്രീതാ വയം മോക്ഷിതാശ്ചൈവ സർവേ കാമം കിം തേ കരവാമാദ്യ വത്സ॥ 1-58-20 (2334) ആസ്തീക ഉവാച। 1-58-21x (286) സായം പ്രാതര്യേ പ്രസന്നാത്മരൂപാ ലോകേ വിപ്രാ മാനവാ യേ പരേഽപി। ധർമാഖ്യാനം യേ പഠേയുർമമേദം തേഷാം യുഷ്മന്നൈവ കിഞ്ചിദ്ഭയം സ്യാത്॥ 1-58-21 (2335) തൈശ്ചാപ്യുക്തോ ഭാഗിനേയഃ പ്രസന്നൈ- രേതത്സത്യം കാമമേവം വരം തേ। പ്രീത്യാ യുക്താഃ കാമിതം സർവശസ്തേ കർതാരഃ സ്മ പ്രവണാ ഭാഗിനേയ॥ 1-58-22 (2336) അസിതം ചാർതിമന്തം ച സുനീഥം ചാപി യഃ സ്മരേത്। ദിവാ വാ യദി വാ രാത്രൌ നാസ്യ സർപഭയം ഭവേത്॥ 1-58-23 (2337) യോ ജരത്കാരുണാ ജാതോ ജരത്കാരൌ മഹാവശാഃ। ആസ്തീകഃ സർപസത്രേ വഃ പന്നഗാന്യോഽഭ്യരക്ഷത। തം സ്മരന്തം മഹാഭാഗാ ന മാം ഹിംസിതുമർഹഥ॥ 1-58-24 (2338) സർപാപസർപ ഭദ്രം തേ ഗച്ഛ സർപ മഹാവിഷ। ജനേമേജയസ്യ യജ്ഞാന്തേ ആസ്തീകവചനം സ്മര॥ 1-58-25 (2339) ആസ്തീകസ്യ വചഃ ശ്രുത്വാ യഃ സർപോ ന നിവർതതേ। ശതധാ ഭിദ്യതേ മൂർധാ ശിംശവൃക്ഷഫലം യഥാ॥ 1-58-26 (2340) സൌതിരുവാച। 1-58-27x (287) സ ഏവമുക്തസ്തു തദാ ദ്വിജേന്ദ്രഃ സമാഗതൈസ്തൈർഭുജഗേന്ദ്രമുഖ്യൈഃ। സംപ്രാപ്യ പ്രീതിം വിപുലാം മഹാത്മാ തതോ മനോ ഗമനായാഥ ദധ്രേ॥ 1-58-27 (2341) `ഇത്യേവം നാഗരാജോഽഥ നാഗാനാം മധ്യഗസ്തദാ। ഉക്ത്വാ സഹൈവ തൈഃ സർപൈഃ സ്വമേവ ഭവനം യയൌ॥' 1-58-28 (2342) മോക്ഷയിത്വാ തു ഭുജഗാൻസർപസത്രാദ്ദ്വിജോത്തമഃ। ജഗാമ കാലേ ധർമാത്മാ ദിഷ്ടാന്തം പുത്രപൌത്രവാൻ॥ 1-58-29 (2343) ഇത്യാഖ്യാനം മയാസ്തീകം യഥാവത്തവ കീർതിതം। യത്കീർതയിത്വാ സർപേഭ്യോ ന ഭയം വിദ്യതേ ക്വചിത്॥ 1-58-30 (2344) സൌതിരുവാച। 1-58-31x (288) യഥാ കഥിതവാൻബ്രഹ്മൻപ്രമതിഃ പൂർവജസ്തവ। പുത്രായ രുരവേ പ്രീതഃ പൃച്ഛതേ ഭാർഗവോത്തമ॥ 1-58-31 (2345) യദ്വാക്യം ശ്രുതവാംശ്ചാഹം തഥാ ച കഥിതം മയാ। ആസ്തീകസ്യ കവേർവിപ്ര ശ്രീമച്ചരിതമാദിതഃ॥ 1-58-32 (2346) യൻമാം ത്വം പൃഷ്ടവാൻബ്രഹ്മഞ്ശ്രുത്വാ ഡുണ്ഡുഭഭാഷിതം। വ്യേതു തേ സുമഹദ്ബ്രഹ്മൻകൌതൂഹലമരിന്ദമ॥ 1-58-33 (2347) ശ്രുത്വാ ധർമിഷ്ഠമാഖ്യാനമാസ്തീകം പുണ്യവർധനം। `സർവപാപവിനിർമുക്തോ ദീർഘമായുരവാപ്നുയാത്॥' ॥ 1-58-34 (2348) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി ആസ്തീകപർവണി അഷ്ടപഞ്ചാശത്തമോഽധ്യായഃ॥ 58 ॥ ॥ സമാപ്തം ചാസ്തീകപർവ ॥

1-59-0 (2349) ശൌനക ഉവാച। 1-59-0x (289) ഭൃഗുവംശാത്പ്രഭൃത്യേവ ത്വയാ മേ കീർതിതം മഹത്। ആഖ്യാനമഖിലം താത സൌതേ പ്രീതോഽസ്മിതേന തേ॥ 1-59-1 (2350) പ്രക്ഷ്യാമി ചൈവ ഭൂയസ്ത്വാം യഥാവത്സൂതനന്ദന। യാഃ കഥാ വ്യാസസംപന്നാസ്താശ്ച ഭൂയോ വിചക്ഷ്വ മേ॥ 1-59-2 (2351) തസ്മിൻപരമദുഷ്പാരേ സർപസത്രേ മഹാത്മനാം। കർമാന്തരേഷു യജ്ഞസ്യ സദസ്യാനാം തഥാഽധ്വരേ॥ 1-59-3 (2352) യാ ബഭൂവുഃ കഥാശ്ചിത്രാ യേഷ്വർഥേഷു യഥാതഥം। ത്വത്ത ഇച്ഛാമഹേ ശ്രോതും സൌതേ ത്വം വൈ പ്രചക്ഷ്വ നഃ॥ 1-59-4 (2353) സൌതിരുവാച। 1-59-5x (290) കർമാന്തരേഷ്വകഥയന്ദ്വിജാ വേദാശ്രയാഃ കഥാഃ। വ്യാസസ്ത്വകഥയച്ചിത്രമാഖ്യാനം ഭാരതം മഹത്॥ 1-59-5 (2354) ശൌനക ഉവാച। 1-59-6x (291) മഹാഭാരതമാഖ്യാനം പാണ്ഡവാനാം യശസ്കരം। ജനമേജയേന പൃഷ്ടഃ സൻകൃഷ്ണദ്വൈപായനസ്തദാ॥ 1-59-6 (2355) ശ്രാവയാമാസ വിധിവത്തദാ കർമാന്തരേ തു സഃ। താമഹം വിധിവത്പുണ്യാം ശ്രോതുമിച്ഛാമി വൈ കഥാം॥ 1-59-7 (2356) മനഃസാഗരസംഭൂതാം മഹർഷേർഭാവിതാത്മനഃ। കഥയസ്വ സതാം ശ്രേഷ്ഠ സർവരത്നമയീമിമാം॥ 1-59-8 (2357) സൌതിരുവാച। 1-59-9x (292) ഹന്ത തേ കഥയിഷ്യാമി മഹദാഖ്യാനമുത്തമം। കൃഷ്ണദ്വൈപായനമതം മഹാഭാരതമാദിതഃ॥ 1-59-9 (2358) ശൃണു സർവമശേഷേണ കഥ്യമാനം മയാ ദ്വിജ। ശംസിതും തൻമഹാൻഹർഷോ മമാപീഹ പ്രവർതതേ॥ ॥ 1-59-10 (2359) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി അംശാവതരണപർവണി ഏകോനഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 59 ॥

1-60-0 (2360) സൌതിരുവാച। 1-60-0x (293) ശ്രുത്വാ തു സർപസത്രായ ദീക്ഷിതം ജനമേജയം। അഭ്യഗച്ഛദൃഷിർവിദ്വാൻകൃഷ്ണദ്വൈപായനസ്തദാ॥ 1-60-1 (2361) ജനയാമാസ യം കാലീ ശക്തേഃ പുത്രാത്പരാശരാത്। കന്യൈവ യമുനാദ്വീപേ പാണ്ഡവാനാം പിതാമഹം॥ 1-60-2 (2362) ജാതമാത്രശ്ച യഃ സദ്യ ഇഷ്ട്യാ ദേഹമവീവൃധത്। വേദാംശ്ചാധിജഗേ സാംഗൻസേതിഹാസാൻമഹായശാഃ॥ 1-60-3 (2363) യം നാതി തപസാ കശ്ചിന്ന വേദാധ്യയനേന ച। ന വ്രതൈർനോപവാസൈശ്ച ന പ്രസൂത്യാ ന മന്യുനാ॥ 1-60-4 (2364) വിവ്യാസൈകം ചതുർധാ യോ വേദം വേദവിദാം വരഃ। പരാവരജ്ഞോ ബ്രഹ്മർഷിഃ കവിഃ സത്യവ്രതഃ ശുചിഃ॥ 1-60-5 (2365) യഃ പാണ്ഡും ധൃതരാഷ്ട്രം ച വിദുരം ചാപ്യജീജനത്। ശന്തനോഃ സന്തതിം തന്വൻപുണ്യകീർതിർമഹായശാഃ॥ 1-60-6 (2366) ജനമേജയസ്യ രാജർഷേഃ സ മഹാത്മാ സദസ്തഥാ। വിവേശ സഹിതഃ ശിഷ്യൈർവേദവേദാംഗപാരഗൈഃ॥ 1-60-7 (2367) തത്ര രാജാനമാസീനം ദദർശ ജനമേജയം। വൃതം സദസ്യൈർബഹുഭിർദേവൈരിവ പുരന്ദരം॥ 1-60-8 (2368) തഥാ മൂർധാഭിഷിക്തൈശ്ച നാനാജനപദേശ്വരൈഃ। ഋത്വിഗ്ഭിർബ്രഹ്മകൽപൈശ്ച കുശലൈര്യജ്ഞസംസ്തരേ॥ 1-60-9 (2369) ജനമേജയസ്തു രാജർഷിർദൃഷ്ട്വാ തമൃഷിമാഗതം। സഗണോഽഭ്യുദ്യയൌ തൂർണം പ്രീത്യാ ഭരതസത്തമഃ॥ 1-60-10 (2370) കാഞ്ചനം വിഷ്ടരം തസ്മൈ സദസ്യാനുമതഃ പ്രഭുഃ। ആസനം കൽപയാമാസ യഥാ ശക്രോ ബൃഹസ്പതേഃ॥ 1-60-11 (2371) തത്രോപവിഷ്ടം വരദം ദേവർഷിഗണപൂജിതം। പൂജയാമാസ രാജേന്ദ്രഃ ശാസ്ത്രദൃഷ്ടേന കർമണാ॥ 1-60-12 (2372) പാദ്യമാചമനീയം ച അർഘ്യം ഗാം ച വിധാനതഃ। പിതാമഹായ കൃഷ്ണായ തദർഹായ ന്യവേദയത്॥ 1-60-13 (2373) പ്രതിഗൃഹ്യ തു താം പൂജാം പാംഡവാജ്ജനമേജയാത്। ഗാം ചൈവ സമനുജ്ഞായ വ്യാസഃ പ്രീതോഽഭവത്തദാ॥ 1-60-14 (2374) തഥാ ച പൂജയിത്വാ തം പ്രണയാത്പ്രതിതാമഹം। ഉപോപവിശ്യ പ്രീതാത്മാ പര്യപൃച്ഛദനാമയം॥ 1-60-15 (2375) ഭഗവാനാപി തം ദൃഷ്ട്വാ കുശലം പ്രതിവേദ്യ ച। സദസ്യൈഃ പൂജിതഃ സർവൈഃ സദസ്യാൻപ്രത്യപൂജയത്॥ 1-60-16 (2376) തതസ്തു സഹിതഃ സർവൈഃ സദസ്യൈർജനമേജയഃ। ഇദം പശ്ചാദ്ദ്വിജശ്രേഷ്ഠം പര്യപൃച്ഛത്കൃതാഞ്ജലിഃ॥ 1-60-17 (2377) ജനമേജയ ഉവാച। 1-60-18x (294) കുരൂണാം പാണ്ഡവാനാം ച ഭവാൻപ്രത്യക്ഷദർശിവാൻ। തേഷാം ചരിതമിച്ഛാമി കഥ്യമാനം ത്വയാ ദ്വിജ॥ 1-60-18 (2378) കഥം സമഭവദ്ഭേദസ്തേഷാമക്ലിഷ്ടകർമണാം। തച്ച യുദ്ധം കഥം വൃത്തം ഭൂതാന്തകരണം മഹത്॥ 1-60-19 (2379) പിതാമഹാനാം സർവേഷാം ദൈവേനാവിഷ്ടചേതസാം। കാർത്സ്ന്യേനൈതൻമമാചക്ഷ്വ യഥാ വൃത്തം ദ്വിജോത്തമ। `ഇച്ഛാമി തത്ത്വതഃ ശ്രോതും ഭഗവൻകുശലോ ഹ്യസി'॥ 1-60-20 (2380) സൌതിരുവാച। 1-60-21x (295) തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ കൃഷ്ണദ്വൈപായനസ്തദാ। ശശാസ ശിഷ്യമാസീനം വൈശംപായനമന്തികേ॥ 1-60-21 (2381) വ്യാസ ഉവാച। 1-60-22x (296) കുരൂണാം പാണ്ഡവാനാം ച യഥാ ഭേദോഽഭവത്പുരാ। തദസ്മൈ സർവമാചക്ഷ്വ യൻമത്തഃ ശ്രുതവാനസി॥ 1-60-22 (2382) ഗുരോർവചനമാജ്ഞായ സ തു വിപ്രർഷഭസ്തദാ। ആചചക്ഷേ തതഃ സർവമിതിഹാസം പുരാതനം॥ 1-60-23 (2383) രാജ്ഞേ തസ്മൈ സദസ്യേഭ്യഃ പാർഥിവേഭ്യശ്ച സർവശഃ। ഭേദം സർവവിനാശം ച കുരുപാണ്ഡവയോസ്തദാ॥ ॥ 1-60-24 (2384) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി അംശാവതരണപർവണി ഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 60 ॥

1-61-0 (2385) വൈശംപായന ഉവാച। 1-61-0x (297) `ശൃണു രാജന്യഥാ വീരാ ഭ്രാതരഃ പഞ്ച പാണ്ഡവാഃ। വിരോധമന്വഗച്ഛന്ത ധാർതരാഷ്ട്രൈർദുരാത്മഭിഃ॥' 1-61-1 (2386) ഗുരവേ പ്രാങ്നമസ്കൃത്യ മനോബുദ്ധിസമാധിഭിഃ। സംപൂജ്യ ച ദ്വിജാൻസർവാംസ്തഥാന്യാന്വിദുഷോ ജനാൻ॥ 1-61-2 (2387) മഹർഷേർവിശ്രുതസ്യേഹ സർവലോകേഷു ധീമതഃ। പ്രവക്ഷ്യാമി മതം കൃത്സ്നം വ്യാസസ്യാമിതതേജസഃ॥ 1-61-3 (2388) ശ്രോതും പാത്രം ച രാജംസ്ത്വം പ്രാപ്യേമാം ഭാരതീം കഥാം। ഗുരോർവക്ത്രപരിസ്പന്ദോ മനഃ പ്രോത്സാഹതീവ മേ॥ 1-61-4 (2389) ശൃണു രാജന്യഥാ ഭേദഃ കുരുപാണ്ഡവയോരഭൂത്। രാജ്യാർഥേ ദ്യൂതസംഭൂതോ വനവാസസ്തഥൈവ ച॥ 1-61-5 (2390) യഥാ ച യുദ്ധമഭവത്പൃഥിവീക്ഷയകാരകം। തത്തേഽഹം കഥയിഷ്യാമി പൃച്ഛതേ ഭരതർഷഭ॥ 1-61-6 (2391) മൃതേ പിതരി തേ വീരാ വനാദേത്യ സ്വമന്ദിരം। നചിരാദേവ വിദ്വാംസോ വേദേ ധനുഷി ചാഭവൻ॥ 1-61-7 (2392) താംസ്തഥാ സത്വവീര്യൌജഃസംപന്നാൻപൌരസംമതാൻ। നാമൃഷ്യൻകുരവോ ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡവാഞ്ശ്രീയശോഭൃതഃ॥ 1-61-8 (2393) തതോ ദുര്യോധനഃ ക്രൂരഃ കർണശ്ച സഹസൌബലഃ। തേഷാം നിഗ്രഹനിർവാസാന്വിവിധാംസ്തേ സമാരഭൻ॥ 1-61-9 (2394) തതോ ദുര്യോധനഃ ക്രൂരഃ കുലിംഗസ്യ മതേ സ്ഥിതഃ। പാംഡവാന്വിവിധോപായൈ രാജ്യഹേതോരപീഡയത്॥ 1-61-10 (2395) ദദാവഥ വിഷം പാപോ ഭീമായ ധൃതരാഷ്ട്രജഃ। ജരയാമാസ തദ്വീരഃ സഹാന്നേന വൃകോദരഃ॥ 1-61-11 (2396) പ്രമാണകോട്യാം സംസുപ്തം പുനർബദ്ധ്വാ വൃകോദരം। തോയേഷു ഭീമം ഗംഗായാഃ പ്രക്ഷിപ്യ പുരമാവ്രജത്॥ 1-61-12 (2397) യദാ വിബുദ്ധഃ കൌന്തേയസ്തദാ സഞ്ഛിദ്യ ബന്ധനം। ഉദതിഷ്ഠൻമഹാബാഹുർഭീമസേനോ ഗതവ്യഥഃ॥ 1-61-13 (2398) ആശീവിഷൈഃ കൃഷ്ണസർപൈഃ സുപ്തം ചൈനമദംശയത്। സർവേഷ്വേവാംഗദേശേഷു ന മമാര സ ശത്രുഹാ॥ 1-61-14 (2399) തേഷാം തു വിപ്രകാരേഷു തേഷു തേഷു മഹാമതിഃ। മോക്ഷണേ പ്രതികാരേ ച വിദുരോഽവഹിതോഽഭവത്॥ 1-61-15 (2400) സ്വർഗസ്ഥോ ജീവലോകസ്യ യഥാ ശക്രഃ സുഖാവഹഃ। പാണ്ഡവാനാം തഥാ നിത്യം വിദുരോഽപി സുഖാവഹഃ॥ 1-61-16 (2401) യദാ തു വിവിധോപായൈഃ സംവൃതൈർവിവൃതൈരപി। നാശകദ്വിനിഹന്തും താന്ദൈവഭാവ്യർഥരക്ഷിതാൻ॥ 1-61-17 (2402) തതഃ സംമന്ത്ര്യ സചിവൈർവൃഷദുഃശാസനാദിഭിഃ। ധൃതരാഷ്ട്രമനുജ്ഞാപ്യ ജാതുഷം ഗൃഹമാദിശത്॥ 1-61-18 (2403) `തത്ര താന്വാസയാമാസ പാണ്ഡവാനമിതൌജസഃ।' സുതപ്രിയൈഷീ താന്രാജാ പാണ്ഡവാനംബികാസുതഃ। തതോ വിവാസയാമാസ രാജ്യഭോഗബുഭുക്ഷയാ॥ 1-61-19 (2404) തേ പ്രാതിഷ്ഠന്ത സഹിതാ നഗരാന്നാഗസാഹ്വയാത്। പ്രസ്ഥാനേ ചാഭവൻമന്ത്രീ ക്ഷത്താ തേഷാം മഹാത്മനാം॥ 1-61-20 (2405) തേന മുക്താ ജതുഗൃഹാന്നിശീഥേ പ്രാദ്രവന്വനം। തതഃ സംപ്രാപ്യ കൌന്തേയാ നഗരം വാരണാവതം॥ 1-61-21 (2406) ന്യവസന്ത മഹാത്മാനോ മാത്രാ സഹ പരന്തപാഃ। ധൃതരാഷ്ട്രേണ ചാജ്ഞപ്താ ഉഷിതാ ജാതുഷേ ഗൃഹേ॥ 1-61-22 (2407) പുരോചനാദ്രക്ഷമാണാഃ സംവത്സരമതന്ദ്രിതാഃ। സുരുംഗാം കാരയിത്വാ തു വിദുരേണ പ്രചോദിതാഃ॥ 1-61-23 (2408) ആദീപ്യ ജാതുഷം വേശ്മ ദഗ്ധ്വാ ചൈവ പുരോചനം। പ്രാദ്രവൻഭയസംവിഗ്നാ മാത്രാ സഹ പന്തപാഃ॥ 1-61-24 (2409) ദദൃശുർദാരുമം രക്ഷോ ഹിഡിംബം വനനിർഝരേ। ഹത്വാ ച തം രാക്ഷസേന്ദ്രം ഭീതാഃ സമവബോധനാത്॥ 1-61-25 (2410) നിശി സംപ്രാദ്രവൻപാർഥാ ധാർതരാഷ്ട്രഭയാർദിതാഃ। പ്രാപ്താ ഹിഡിംബാ ഭീമേന യത്ര ജാതോ ഘടോത്കചഃ॥ 1-61-26 (2411) ഏകചക്രാം തതോ ഹത്വാ പാണ്ഡവാഃ സംശിതവ്രതാഃ। വേദാധ്യയനസംപന്നാസ്തേഽഭവൻബ്രഹ്മചാരിണഃ॥ 1-61-27 (2412) തേ തത്ര നിയതാഃ കാലം കഞ്ചിദൂഷുർനരർഷഭാഃ। മാത്രാ സഹൈകചക്രായാം ബ്രാഹ്മണസ്യ നിവേശനേ॥ 1-61-28 (2413) തത്രാസസാദ ക്ഷുധിതം പുരുഷാദം വൃകോദരഃ। ഭീമസേനോ മഹാബാഹുർബകം നാമ മഹാബലം॥ 1-61-29 (2414) തം ചാപി പുരുഷവ്യാഘ്രോ ബാഹുവീര്യേണ പാണ്ഡവഃ। നിഹത്യ തരസാ വീരോ നാഗരാൻപര്യസാന്ത്വയത്॥ 1-61-30 (2415) തതസ്തേ ശുശ്രുവുഃ കൃഷ്ണാം പഞ്ചാലേഷു സ്വയംവരാം। ശ്രുത്വാ ചൈവാഭ്യഗച്ഛ്ത ഗത്വാ ചൈവാലഭന്ത താം॥ 1-61-31 (2416) തേ തത്ര ദ്രൌപദീം ലബ്ധ്വാ പരിസംവത്സരോഷിതാഃ। വിദിതാ ഹാസ്തിനപുരം പ്രത്യാജഗ്മുരരിന്ദമാഃ॥ 1-61-32 (2417) തേ ഉക്താ ധൃതരാഷ്ട്രേണ രാജ്ഞാ ശാന്തനവേന ച। ഭ്രാതൃഭിർവിഗ്രഹസ്താത കഥം വോ ന ഭവേദിതി॥ 1-61-33 (2418) അസ്മാഭിഃ ഖാണ്ഡവപ്രസ്ഥേ യുഷ്മദ്വാസോഽനുചിന്തിതഃ। തസ്മാജ്ജനപദോപേതം സുവിഭക്തമഹാപഥം॥ 1-61-34 (2419) വാസായ സ്വാണ്ഡവപ്രസ്ഥം വ്രജധ്വം ഗതമത്സരാഃ। തയോസ്തേ വചനാജ്ജഗ്മുഃ സഹ സർവൈഃ സുഹൃജ്ജനൈഃ॥ 1-61-35 (2420) നഗരം ഖാണ്ഡവപ്രസ്ഥം രത്നാന്യാദായ സർവശഃ। തത്ര തേ ന്യവസൻപാർഥാഃ സംവത്സരഗണാംൻബഹൂൻ॥ 1-61-36 (2421) വശേ ശസ്ത്രപ്രതാപേന കുർവന്തോഽന്യാൻമഹീഭൃതഃ। ഏവം ധർമപ്രധാനാസ്തേ സത്യവ്രതപരായണാഃ॥ 1-61-37 (2422) അപ്രമത്തോത്ഥിതാഃ ക്ഷാന്താഃ പ്രതപന്തോഽഹിതാൻബഹൂൻ। അജയദ്ഭീമസേനസ്തു ദിശം പ്രാചീം മഹായശാഃ॥ 1-61-38 (2423) ഉദീചീമർജുനോ വീരഃ പ്രതീചീം നകുലസ്തഥാ। ദക്ഷിണാം സഹദേവസ്തു വിജിഗ്യേ പരവീരഹാ॥ 1-61-39 (2424) ഏവം ചക്രുരിമാം സർവേ വശേ കൃത്സ്നാം വസുന്ധരാം। പഞ്ചഭിഃ സൂര്യസങ്കാശൈഃ സൂര്യേണ ച വിരാജതാ॥ 1-61-40 (2425) ഷട്സൂര്യേവാഭവത്പൃഥ്വീ പാണ്ഡവൈഃ സത്യവിക്രമൈഃ। തതോ നിമിത്തേ കസ്മിംശ്ചിദ്ധർമരാജോ യുധിഷ്ഠിരഃ॥ 1-61-41 (2426) വനം പ്രസ്ഥാപയാമാസ തേജസ്വീ സത്യവിക്രമഃ। പ്രാണേഭ്യോഽപി പ്രിയതരം ഭ്രാതരം സവ്യസാചിനം॥ 1-61-42 (2427) അർജുനം പുരുഷവ്യാഘ്രം സ്ഥിരാത്മാനം ഗുണൈര്യുതം। സ വൈ സംവത്സരം പൂർണം മാസം ചൈകം വനേ വസൻ॥ 1-61-43 (2428) `തീർഥയാത്രാം ച കൃതവാന്നാഗകന്യാമവാപ ച। പാണ്ഡ്യസ്യ തനയാം ലബ്ധ്വാ തത്ര താഭ്യാംസഹോഷിതഃ'॥ 1-61-44 (2429) തതോഽഗച്ഛദ്ധൃഷീകേശം ദ്വാരവത്യാം കദാചന। ലബ്ധവാംസ്തത്ര ബീഭത്സുർഭാര്യാം രാജീവലോചനാം॥ 1-61-45 (2430) അനുജാം വാസുദേവസ്യ സുഭദ്രാം ഭദ്രഭാഷിണീം। സാ ശചീവ മഹേന്ദ്രേണ ശ്രീഃ കൃഷ്ണേനേവ സംഗതാ॥ 1-61-46 (2431) സുഭദ്രാ യുയുജേ പ്രീത്യാ പാണ്ഡവേനാർജുനേന ഹ। അതർപയച്ച കൌന്തേയഃ ഖാണ്ഡവേ ഹവ്യവാഹനം॥ 1-61-47 (2432) ബീഭത്സുർവാസുദേവേന സഹിതോ നൃപസ്തമ। നാതിഭാരോ ഹി പാർഥസ്യ കേശവേന സഹാഭവത്॥ 1-61-48 (2433) വ്യവസായസഹായസ്യ വിഷ്ണോഃ ശത്രുവധേഷ്വിവ। പാർഥായാഗ്നിർദദൌ ചാപി ഗാണ്ഡീവം ധനുരുത്തമം॥ 1-61-49 (2434) ഇഷുധീ ചാക്ഷയൈർബാണൈ രഥം ച കപിലക്ഷണം। മോക്ഷയാമാസ ബീഭത്സുർമയം യത്ര മഹാസുരം॥ 1-61-50 (2435) സ ചകാര സഭാം ദിവ്യാം സർവരത്നസമാചിതാം। തസ്യാം ദുര്യോധനോ മന്ദോ ലോഭം ചക്രേ സുദുർമതിഃ॥ 1-61-51 (2436) തതോഽക്ഷൈർവഞ്ചയിത്വാ ച സൌബലേന യുധിഷ്ഠിരം। വനം പ്രസ്ഥാപയാമാസ സപ്തവർഷാണി പഞ്ച ച॥ 1-61-52 (2437) അജ്ഞാതമേകം രാഷ്ട്രേ ച തതോ വർഷം ത്രയോദശം। തതശ്ചതുർദശേ വർഷേ യാചമാനാഃ സ്വകം വസു॥ 1-61-53 (2438) നാലഭന്ത മഹാരാജ തതോ യുദ്ധമവർതത। തതസ്തേ ക്ഷത്രമുത്സാദ്യ ഹത്വാ ദുര്യോധനം നൃപം॥ 1-61-54 (2439) രാജ്യം വിഹതഭൂയിഷ്ഠം പ്രത്യപദ്യന്ത പാണ്ഡവാഃ। `ഇഷ്ട്വാ ക്രതൂംശ്ച വിവിധാനശ്വമേധാദികാൻബഹൂൻ॥ 1-61-55 (2440) ധൃതരാഷ്ട്രേ ഗതേ സ്വർഗം വിദുരേ പഞ്ചതാം ഗതേ। ഗമയിത്വാ ക്രിയാം സ്വർഗ്യാം രാജ്ഞാമമിതതേജസാം॥ 1-61-56 (2441) സ്വം ധാമ യാതേ വാർഷ്ണേയേ കൃഷ്ണദാരാൻപ്രരക്ഷ്യ ച। മഹാപ്രസ്ഥാനികം കൃത്വാ ഗതാഃ സ്വർഗമനുത്തമം'॥ 1-61-57 (2442) ഏവമേതത്പുരാവൃത്തം തേഷാമക്ലിഷ്ടകർമണാം। ഭേദോ രാജ്യവിനാശശ്ച ജയശ്ച ജയതാംവര॥ ॥ 1-61-58 (2443) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി അംശാവതരണപർവണി ഏകഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 61 ॥

1-62-0 (2444) ജനമേജയ ഉവാച। 1-62-0x (298) കഥിതം വൈ സമാസേന ത്വയാ സർവം ദ്വിജോത്തമ। മഹാഭാരതമാഖ്യാനം കുരൂണാം ചരിതം മഹത്॥ 1-62-1 (2445) കഥാം ത്വനഘ ചിത്രാർഥാം കഥയസ്വ തപോധന। വിസ്തരശ്രവണേ ജാതം കൌതൂഹലമതീവ മേ॥ 1-62-2 (2446) സ ഭവാന്വിസ്തരേണേമാം പുനരാഖ്യാതുമർഹതി। ന ഹി തൃപ്യാമി പൂർവേഷാം ശൃണ്വാനശ്ചരിതം മഹത്॥ 1-62-3 (2447) ന തത്കാരണമൽപം വൈ ധർമജ്ഞാ യത്ര പാണ്ഡവാഃ। അവധ്യാൻസർവശോ ജഘ്നുഃ പ്രശസ്യന്തേ ച മാനവൈഃ॥ 1-62-4 (2448) കിമർഥം തേ നരവ്യാഘ്രാഃ ശക്താഃ സന്തോ ഹ്യനാഗസഃ। പ്രയുജ്യമാനാൻസങ്ക്ലേശാൻക്ഷാന്തവന്തോ ദുരാത്മനാം॥ 1-62-5 (2449) കഥം നാഗായുതപ്രാണോ ബാഹുശാലീ വൃകോദരഃ। പരിക്ലിശ്യന്നപി ക്രോധം ധൃതവാന്വൈ ദ്വിജോത്തമ॥ 1-62-6 (2450) കഥം സാ ദ്രൌപദീ കൃഷ്ണാ ക്ലിശ്യമാനാ ദുരാത്മഭിഃ। ശക്താ സതീ ധാർതരാഷ്ട്രാന്നാദഹത്ക്രോധചക്ഷുഷാ॥ 1-62-7 (2451) കഥം വ്യസനിനം ദ്യൂതേ പാർഥൌ മാദ്രീസുതൌ തദാ। അന്വയുസ്തേ നരവ്യാഘ്രാ ബാധ്യമാനാ ദുരാത്മഭിഃ॥ 1-62-8 (2452) കഥം ധർമഭൃതാം ശ്രേഷ്ഠഃ സുതോ ധർമസ്യ ധർമവിത്। അനർഹഃ പരമം ക്ലേശം സോഢവാൻസ യുധിഷ്ഠിരഃ॥ 1-62-9 (2453) കഥം ച ബഹുലാഃ സേനാഃ പാണ്ഡവഃ കൃഷ്ണസാരഥിഃ। അസ്യന്നേകോഽനയത്സർവാഃ പിതൃലോകം ധനഞ്ജയഃ॥ 1-62-10 (2454) ഏതദാചക്ഷ്വ മേ സർവം യഥാവൃത്തം തപോധന। യദ്യച്ച കൃതവന്തസ്തേ തത്രതത്ര മഹാരഥാഃ॥ 1-62-11 (2455) വൈശംപായന ഉവാച। 1-62-12x (299) ക്ഷണം കുരു മഹാരാജ വിപുലോഽയമനുക്രമഃ। പുണ്യാഖ്യാനസ്യ വക്തവ്യഃ കൃഷ്ണദ്വൈപായനേരിതഃ॥ 1-62-12 (2456) മഹർഷേഃ സർവലോകേഷു പൂജിതസ്യ മഹാത്മനഃ। പ്രവക്ഷ്യാമി മതം കൃത്സ്നം വ്യാസസ്യാമിതതേജസഃ॥ 1-62-13 (2457) ഇദം ശതസഹസ്രം ഹി ശ്ലോകാനാം പുണ്യകർമണാം। സത്യവത്യാത്മജേനേഹ വ്യാഖ്യാതമമിതൌജസാ॥ 1-62-14 (2458) `ഉപാഖ്യാനൈഃ സഹ ജ്ഞേയം ശ്രാവ്യം ഭാരതമുത്തമം। സങ്ക്ഷേപേണ തു വക്ഷ്യാമി സർവമേതന്നരാധിപ॥ 1-62-15 (2459) അധ്യായാനാം സഹസ്രേ ദ്വേ പർവണാം ശതമേവ ച। ശ്ലോകാനാം തു സഹസ്രാണി നവതിശ്ച ദശൈവ ച। തതോഽഷ്ടാദശഭിഃ പർവൈഃ സംഗൃഹീതം മഹർഷിണാ'॥ 1-62-16 (2460) യ ഇദം ശ്രാവയേദ്വിദ്വാന്യേ ചേദം ശൃണുയുർനരാഃ। തേ ബ്രഹ്മണഃ സ്ഥാനമേത്യ പ്രാപ്നുയുർദേവതുല്യതാം॥ 1-62-17 (2461) ഇദം ഹി വേദൈഃ സമിതം പവിത്രമപി ചോത്തമം। ശ്രാവ്യാണാമുത്തമം ചേദം പുരാണമൃഷിസംസ്തുതം॥ 1-62-18 (2462) അസ്മിന്നർഥശ്ച കാമശ്ച നിഖിലേനോപദേക്ഷ്യതേ। ഇതിഹാസേ മഹാപുണ്യേ ബുദ്ധിശ്ച പരിനൈഷ്ഠികീ॥ 1-62-19 (2463) അക്ഷുദ്രാന്ദാനശീലാംശ്ച സത്യശീലാനനാസ്തികാൻ। കാർഷ്ണം വേദമിമം വിദ്വാഞ്ഛ്രാവയിത്വാഽർഥമശ്നുതേ॥ 1-62-20 (2464) ഭ്രൂണഹത്യാകൃതം ചാപി പാപം ജഹ്യാദസംശയം। ഇതിഹാസമിമം ശ്രുത്വാ പുരുഷോഽപി സുദാരുണഃ॥ 1-62-21 (2465) മുച്യതേ സർവപാപേഭ്യോ രാഹുണാ ചന്ദ്രമാ യഥാ। ജയോ നാമേതിഹാസോഽയം ശ്രോതവ്യോ വിജിഗീഷുണാ॥ 1-62-22 (2466) മഹീം വിജയതേ രാജാ ശത്രൂംശ്ചാപി പരാജയേത്। ഇദം പുംസവനം ശ്രേഷ്ഠമിദം സ്വസ്ത്യയനം മഹത്॥ 1-62-23 (2467) മഹിഷീയുവരാജാഭ്യാം ശ്രോതവ്യം ബഹുശസ്തഥാ। വീരം ജനയതേ പുത്രം കന്യാം വാ രാജ്യഭാഗിനീം॥ 1-62-24 (2468) ധർമശാസ്ത്രമിദം പുണ്യമർഥശാസ്ത്രമിദം പരം। മോക്ഷശാസ്ത്രമിദം പ്രോക്തം വ്യാസേനാമിതബുദ്ധിനാ॥ 1-62-25 (2469) `ധർമേ ചാർഥേ ച കാമേ ച മോക്ഷേ ച ഭരതർഷഭ। യദിഹാസ്തി തദന്യത്ര യന്നേഹാസ്തി ന കുത്രചിത്। ഇദം ഹി ബ്രാഹ്മണൈർലോകേ ആഖ്യാതം ബ്രാഹ്മണേഷ്വിഹ'॥ 1-62-26 (2470) സംപ്രത്യാചക്ഷതേ ചേദം തഥാ ശ്രോഷ്യന്തി ചാപരേ। പുത്രാഃ ശുശ്രൂഷവഃ സന്തി പ്രേഷ്യാശ്ച പ്രിയകാരിണഃ॥ 1-62-27 (2471) ഭരതാനാം മഹജ്ജൻമ ശൃണ്വതാമനസൂയതാം। നാസ്തി വ്യാധിഭയം തേഷാം പരലോകഭയം കുതഃ॥ 1-62-28 (2472) ശരീരേണ കൃതം പാപം വാചാ ച മനസൈവ ച। സർവം സന്ത്യജതി ക്ഷിപ്രം യ ഇദം ശൃണുയാന്നരഃ॥ 1-62-29 (2473) ധന്യം യശസ്യമായുഷ്യം പുണ്യം സ്വർഗ്യം തഥൈവ ച। കൃഷ്ണദ്വൈപായനേനേദം കൃതം പുണ്യചികീർഷുണാ॥ 1-62-30 (2474) കീർതിം പ്രഥയതാ ലോകേ പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം। അന്യേഷാം ക്ഷത്രിയാണാം ച ഭൂരിദ്രവിണതേജസാം॥ 1-62-31 (2475) സർവവിദ്യാവദാതാനാം ലോകേ പ്രഥിതകർമണാം। യ ഇദം മാനവോ ലോകേ പുണ്യാർഥേ ബ്രാഹ്മണാഞ്ഛുചീൻ॥ 1-62-32 (2476) ശ്രാവയേത മഹാപുണ്യം തസ്യ ധർമഃ സനാതനഃ। കുരൂണാം പ്രഥിതം വംശം കീർതയൻസതതം ശുചിഃ॥ 1-62-33 (2477) വംശമാപ്നോതി വിപുലം ലോകേ പൂജ്യതമോ ഭവേത്। യോഽധീതേ ഭാരതം പുംയം ബ്രാഹ്മണോ നിയതവ്രതഃ॥ 1-62-34 (2478) ചതുരോ വാർഷികാൻമാസാൻസർവപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ। വിജ്ഞേയഃ സ ച വേദാനാം പാരഗോ ഭാരതം പഠൻ॥ 1-62-35 (2479) ദേവാ രാജർഷയോ ഹ്യത്ര പുണ്യാ ബ്രഹ്മർഷയസ്തഥാ। കീർത്യന്തേ ധൂതപാപ്മാനഃ കീർത്യതേ കേശവസ്തഥാ॥ 1-62-36 (2480) ഭഗവാംശ്ചാപി ദേവേശോ യത്ര ദേവീ ച കീർത്യതേ। അനേകജനനോ യത്ര കാർതികേയസ്യ സംഭവഃ॥ 1-62-37 (2481) ബ്രാഹ്മണാനാം ഗവാം ചൈവ മാഹാത്ംയം യത്ര കീർത്യതേ। സർവശ്രുതിസമൂഹോഽയം ശ്രോതവ്യോ ധർമബുദ്ധിഭിഃ॥ 1-62-38 (2482) യ ഇദം ശ്രാവയേദ്വിദ്വാൻബ്രാഹ്മണാനിഹ പർവസു। ധൂതപാപ്മാ ജിതസ്വർഗോ ബ്രഹ്മ ഗച്ഛതി ശാശ്വതം॥ 1-62-39 (2483) ശ്രാവയേദ്ബ്രാഹ്മണാഞ്ശ്രാദ്ധേ യശ്ചേമം പാദമന്തതഃ। അക്ഷയ്യം തസ്യ തച്ഛ്രാദ്ധമുപാവർതേത്പിതൄനിഹ॥ 1-62-40 (2484) അഹ്നാ യദേനഃ ക്രിയതേ ഇന്ദ്രിയൈർമനസാഽപി വാ। ജ്ഞാനാദജ്ഞാനതോ വാപി പ്രകരോതി നരശ്ച യത്॥ 1-62-41 (2485) തൻമഹാഭാരതാഖ്യാനം ശ്രുത്വൈവ പ്രവിലീയതേ। ഭരതാനാം മഹജ്ജൻമ മഹാഭാരതമുച്യതേ॥ 1-62-42 (2486) നിരുക്തമസ്യ യോ വേദ സർവപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ। ഭരതാനാം മഹജ്ജൻമ മഹാഭാരതമുച്യതേ॥ 1-62-43 (2487) മഹതോ ഹ്യേനസോ മർത്യാൻമോചയേദനുകീർതിതഃ। ത്രിഭിർവർഷൈർമഹാഭാഗഃ കൃഷ്ണദ്വൈപായനോഽബ്രവീത്॥ 1-62-44 (2488) നിത്യോത്ഥിതഃ ശുചിഃ ശക്തോ മഹാഭാരതമാദിതഃ। തപോനിയമമാസ്ഥായ കൃതമേതൻമഹർഷിണാ॥ 1-62-45 (2489) തസ്മാന്നിയമസംയുക്തൈഃ ശ്രോതവ്യം ബ്രാഹ്മണൈരിദം। കൃഷ്ണപ്രോക്താമിമാം പുണ്യാം ഭാരതീമുത്തമാം കഥാം॥ 1-62-46 (2490) ശ്രാവയിഷ്യന്തി യേ വിപ്രാ യേ ച ശ്രോഷ്യന്തി മാനവാഃ। സർവഥാ വർതമാനാ വൈ ന തേ ശോച്യാഃ കൃതാകൃതൈഃ॥ 1-62-47 (2491) നരേണ ധർമകാമേന സർവഃ ശ്രോതവ്യ ഇത്യപി। നിഖിലേനേതിഹാസോഽയം തതഃ സിദ്ധിമവാപ്നുയാത്॥ 1-62-48 (2492) ന താം സ്വർഗഗതിം പ്രാപ്യ തുഷ്ടിം പ്രാപ്നോതി മാനവഃ। യാം ശ്രുത്വൈവം മഹാപുണ്യമിതിഹാസമുപാശ്നുതേ॥ 1-62-49 (2493) ശൃണ്വഞ്ശ്രാദ്ധഃ പുണ്യശീലഃ ശ്രാവയംശ്ചേദമദ്ഭുതം। നരഃ ഫലമവാപ്നോതി രാജസൂയാശ്വമേധയോഃ॥ 1-62-50 (2494) യഥാ സമുദ്രോ ഭഗവാന്യഥാ മേരുർമഹാഗിരിഃ। ഉഭൌ ഖ്യാതൌ രത്നനിധീ തഥാ ഭാരതമുച്യതേ॥ 1-62-51 (2495) ഇദം ഹി വേദൈഃ സമിതം പവിത്രമഷി ചോത്തമം। ശ്രാവ്യം ശ്രുതിസുഖം ചൈവ പാവനം ശീലവർധനം॥ 1-62-52 (2496) യ ഇദം ഭാരതം രാജന്വാചകായ പ്രയച്ഛതി। തേന സർവാ മഹീ ദത്താ ഭവേത്സാഗരമേഖലാ॥ 1-62-53 (2497) പാരിക്ഷിത കഥാം ദിവ്യാം പുണ്യായ വിജയായ ച। കഥ്യമാനാം മയാ കൃത്സ്നാം ശൃണു ഹർഷകരീമിമാം॥ 1-62-54 (2498) ത്രിഭിർവർഷൈഃ സദോത്ഥായീ കൃഷ്ണദ്വൈപായനോ മുനിഃ। മഹാഭാരതമാഖ്യാനം കൃതവാനിദമദ്ഭുതം॥ 1-62-55 (2499) ശൃണു കീർതയതസ്തൻമ ഇതിഹാസം പുരാതനം॥ ॥ 1-62-56 (2500) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി അംശാവതരണപർവണി ദ്വിഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 62 ॥

1-63-0 (2501) വൈശംപായന ഉവാച। 1-63-0x (300) പൂരോർവംശമഹം ധന്യം രാജ്ഞാമമിതതേജസാം। പ്രവക്ഷ്യാമി പിതൄണാം തേ തേഷാം നാമാനി മേ ശൃമു॥ 1-63-1 (2502) അവ്യക്തപ്രഭവോ ബ്രഹ്മാ ശാശ്വതോ നിത്യ അവ്യയഃ। തസ്മാൻമരീചിഃ സഞ്ജജ്ഞേ ദക്ഷശ്ചൈവ പ്രജാപതിഃ॥ 1-63-2 (2503) അംഗുഷ്ഠാദ്ദക്ഷമസൃജച്ചക്ഷുർഭ്യാം ച മരീചിനം। മരീചേഃ കശ്യപഃ പുത്രോ ദക്ഷസ്യ ദുഹിതാഽഽദിതിഃ॥ 1-63-3 (2504) അദിത്യാം കശ്യപാദ്വിവസ്ഥാൻ। വിവസ്വതോ മനുർമനോരിലാ॥ 1-63-4 (2505) ഇലായാഃ പുരൂരവാഃ। പുരൂരവസ ആയുഃ। ആയുഷോ നഹുഷഃ। നഹുഷസ്യ യയാതിഃ॥ 1-63-5 (2506) യയാതേർദ്വേ ഭാര്യേ ബഭൂവതുഃ। ഉശനസോ ദുഹിതാ ദേവയാനീ വൃഷപർവണശ്ച ദുഹിതാ ശർമിഷ്ഠാ നാമ॥ 1-63-6 (2507) തത്രാനുവംശോ ഭവതി। യദും ച തുർവസും ചൈവ ദേവയാനീ വ്യജായത। ദ്രുഹ്യം ചാനും ച പൂരും ച ശർമിഷ്ഠാ വാർഷപർവണീ॥ 1-63-7 (2508) തത്ര യദോര്യാദവാഃ। പൂരോഃ പൌരവാഃ। പൂരോർഭാര്യാ കൌസല്യാ ബഭൂവ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ജനമേജയഃ॥ 1-63-8 (2509) സ ത്രീൻഹയമേധാനാജഹാര। വിശ്വജിതാ ചേഷ്ട്വാ വനം പ്രവിവേശ॥ 1-63-9 (2510) ജനമേജയസ്തു സുനന്ദാം നാമോപയേമേ മാഗധീം। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ പ്രാചീന്വാൻ॥ 1-63-10 (2511) യഃ പ്രാചീം ദിശം ജിഗായ। യാവത്സൂര്യാദയാത് തത്തസ്യ പ്രാചീനത്വം॥ 1-63-11 (2512) പ്രാചീന്വാംസ്തു ഖൽവാശ്മകീമുപയേമേ യാദവീം। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ശസ്യാതിഃ॥ 1-63-12 (2513) ശയ്യാതിസ്തു ത്രിശങ്കോർദുഹിതരം വരാംഗീം നാമോപയേമേ തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേഽഹംയാതിഃ॥ 1-63-13 (2514) അഹംയാതിസ്തു ഖലു കൃതവീര്യദുഹിതരം ഭാനുമതീം നാമോപയേമേ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ സാർവഭൌമഃ॥ 1-63-14 (2515) സാർവഭൌമസ്തു ഖലു ജിത്വാഽഽജഹാര കൈകയീം സുന്ദരാം നാമ താമുപയേമേ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ജയത്സേനഃ॥ 1-63-15 (2516) ജയത്സേനസ്തു ഖലു വൈദർഭീമുപയേമേ സുശ്രവാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേഽപരാചീനഃ॥ 1-63-16 (2517) അപരാചീനസ്തു ഖലു വൈദർഭീമപരാമുപയേമേ മര്യാദാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേഽരിഹഃ॥ 1-63-17 (2518) അരിഹഃ ഖൽവാംഗീമുപേയേമേ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ മഹാഭൌമഃ॥ 1-63-18 (2519) മഹാഭൌമസ്തു ഖലു പ്രസേനജിദ്ദുഹിതരമുപയേമേ സുയജ്ഞാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ അയുതാനായീ॥ 1-63-19 (2520) യഃ പുരുഷമേധേ പുരുഷാണാമയുതമാനയത്തത്തസ്യായുതാനായിത്വം॥ 1-63-20 (2521) അയുതാനായീ തു ഖലു പൃഥുശ്രവസോ ദുഹിതരമുപയേമേ ഭാസാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേഽക്രോധനഃ॥ 1-63-21 (2522) അക്രോധനസ്തു ഖലു കാലിംഗീം കണ്ഡൂം നാമോപയേമേ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ദേവാതിഥിഃ॥ 1-63-22 (2523) ദേവാതിഥിസ്തു ഖലു വൈദർഭീമുപയേമേ മര്യാദാം നാമ തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ഋചഃ॥ 1-63-23 (2524) ഋചസ്തു ഖലു വാമദേവ്യാമംഗരാജകന്യായാമൃക്ഷം പുത്രമജീജനത്॥ 1-63-24 (2525) ഋക്ഷസ്തു ഖലു തക്ഷകദുഹിതരം ജ്വലന്തീം നാമോപയേമേ। തസ്യാമന്ത്യനാരമുത്പാദയാമാസ॥ 1-63-25 (2526) അന്ത്യനാരസ്തു ഖലു സരസ്വത്യാം ദ്വാദശവാർഷികം സത്രമാജഹാര। തമുദവസാനേ സരസ്വത്യഭിഗംയ ഭർതാരം വരയാമാസ॥ 1-63-26 (2527) തസ്യാം പുത്രം ജനയാമാസ ത്രസ്നും നാമ। അത്രാനുവംശോ ഭവതി॥ 1-63-27 (2528) ത്രസ്നും സരസ്വതീ പുത്രമന്ത്യനാരാദജീജനത്। ഇലിലം ജനയാമാസ കാലിന്ദ്യാന്ത്രസ്നുരാത്മജം॥ 1-63-28 (2529) ഇലിലസ്തു രഥന്തര്യാം ദുഷ്യന്താദീൻപഞ്ച പുത്രാനജീജനത്॥ 1-63-29 (2530) ദുഷ്യന്തസ്തു ലാക്ഷീം നാമ ഭാഗീരഥീമുപയേമേ തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ജനമേജയഃ॥ 1-63-30 (2531) സഏവ ദുഷ്യന്തോ വിശ്വാമിത്രദുഹിതരം ശകുന്തലാം നാമോപയേമേ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ഭരതഃ॥ 1-63-31 (2532) തത്രേമൌ ശ്ലോകൌ ഭവതഃ। മാതാ ഭസ്ത്രാ പിതുഃ പുത്രോ യസ്മാജ്ജാതഃ സ ഏവ സഃ। ഭരസ്വ പുത്രം ദൌഷ്യന്തിം സത്യമാഹ ശകുന്തലാ॥ 1-63-32 (2533) രേതോധാഃ പുത്ര ഉന്നയതി നരദേവ യമക്ഷയാത്। ത്വം ചാസ്യ ധാതാ ഗർഭസ്യ സത്യമാഹ ശകുന്തലാ॥ 1-63-33 (2534) തതോഽസ്യ ഭരതത്വം। ഭരതസ്തു ഖലു കാശേയീം സാർവസേനീമുപയേമേ സുനന്ദാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ഭുമന്യുഃ॥ 1-63-34 (2535) ഭുമന്യുസ്തു ഖലു ദാശാർഹീമുപയേമേ സുവർണാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ സുഹോത്രഃ॥ 1-63-35 (2536) സുഹോത്രസ്തു ഖൽവൈക്ഷ്വാകീമുപയേമേ ജയന്തീം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ഹസ്തീ। യ ഇദം പുരം നിർമാപയാമാസ॥ 1-63-36 (2537) തസ്മാദ്ധാസ്തിനപുരത്വം। ഹസ്തീ ഖലു ത്രൈഗർതീമുപയേമേ യശോദാം നാമ തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ വികുഞ്ജതഃ॥ 1-63-37 (2538) വികുഞ്ജനസ്തു ഖലു ദാശാർഹീമുപയേമേ സുന്ദരാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേഽജമീഢഃ॥ 1-63-38 (2539) അജമീഢസ്യ തു ചതുർവിംശതിപുത്രശതം ബഭൂവ। കൈകയ്യാം നാഗായാം ഗാന്ധാര്യാം വിമലായാമൃക്ഷായാമിതി॥ 1-63-39 (2540) പൃഥഗ്വംശകർതാരോ നൃപതയഃ। തത്ര അജമീഢാദൃക്ഷായാം സംവരണോ ജജ്ഞേ സ വംശകരഃ॥ 1-63-40 (2541) സവരണസ്തു വൈവസ്വതീം തപതീം നാമോപയേമേ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ കുരുഃ॥ 1-63-41 (2542) കുരുസ്തു ഖലു ദാശാർഹീമുപയേമേ ശുഭാംഗീം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ വിദൂരഥഃ॥ 1-63-42 (2543) വിദൂരഥസ്തു ഖലു മാഗധീമുപയേമേ സംപ്രിയാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേഽനശ്വാൻ॥ 1-63-43 (2544) അനശ്വാംസ്തു ഖലു മാഗധീമുപയേമേഽമൃതാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ പരിക്ഷിത്॥ 1-63-44 (2545) പരിക്ഷിത്ഖലു ബാഹുകാമുപയേമേ സുവേഷാം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ഭീമസേനഃ॥ 1-63-45 (2546) ഭീമസേനസ്തു ഖലു കൈകയീമുപയേമേ സുകുമാരീം നാമ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ പരിശ്രവാഃ॥ 1-63-46 (2547) യമാഹുഃ പ്രതീപ ഇതി। പ്രതീപസ്തു ഖലു ശൈബ്യാമുപയേമേ സുനന്ദീം നാമ। തസ്യാം ത്രീൻപുത്രാനുത്പാദയാമാസ ദേവാപിം ശന്തനും ബാഹ്ലീകം ചേതി॥ 1-63-47 (2548) ദേവാപിസ്തു ഖലു ബാല ഏവാരണ്യം പ്രവിവേശ। ശന്തനുസ്തു മഹീപാലോഽഭവത്॥ 1-63-48 (2549) തത്ര ശ്ലോകോ ഭവതി। യം യം കരാഭ്യാം സ്പൃശതി ജീർണം സ സുഖമശ്നുതേ। പുനര്യുവാ ച ഭവതി തസ്മാത്തം ശന്തനും വിദുഃ॥ 1-63-49 (2550) തദസ്യ ശന്തനുത്വം। ശന്തനുസ്തു ഖലു ഗംഗാം ഭാഗീരഥീമുപയേമേ തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ദേവവ്രതഃ। യമാഹുർഭീഷ്മ ഇതി॥ 1-63-50 (2551) ഭീഷ്മസ്തു ഖലു പിതുഃ പ്രിയചികീർഷയാ സത്യവതീമാനയാമാസ മാതരം। യാമാഹുഃ കാലീതി॥ 1-63-51 (2552) തസ്യാം പൂർവം പുരാശരാത്കന്യാഗർഭോ ദ്വൈപായനഃ। തസ്യാമേവ ശന്തനോർദ്വൌ പുത്രൌ ബഭൂവതുഃ ചിത്രാംഗദോ വിചിത്രവീര്യശ്ച॥ 1-63-52 (2553) ചിത്രാംഗദസ്തു പ്രാപ്തരാജ്യ ഏവ ഗന്ധർവേണ നിഹൃതഃ। തതോ വിചിത്രവീര്യോ രാജാ ബഭൂവ॥ 1-63-53 (2554) വിചിത്രവീര്യസ്തു ഖലുകാശിരാജസ്യ സുതേ അംബികാംബാലികേ ഉദവഹത്। വിചിത്രവീര്യോഽനുത്പന്നാപത്യ ഏവ വിദേഹത്വം പ്രാപ്തഃ॥ 1-63-54 (2555) തതഃ സത്യവതീ ചിന്തയാമാസ കഥം നു ഖലു ശന്തനോഃ പിണ്ഡവിച്ഛേദോ ന സ്യാദിതി॥ 1-63-55 (2556) സാഥ ദ്വൈപായനം ചിന്തയാമാസ സോഽഗ്രതഃ സ്ഥിതഃ കിം കരവാണീതി। തം സത്യവത്യുവാച ഭ്രാതാ തേഽനപത്യ ഏവ സ്വർഗതഃ തസ്യാർഥേഽപത്യമുത്പാദയേതി॥ 1-63-56 (2557) സ പരമിത്യുവാച സ തത്ര ത്രീൻപുത്രാനുത്പാദയാമാസ ധൃതരാഷ്ട്രം പാണ്ഡും വിദുരം ചേതി॥ 1-63-57 (2558) ധൃതരാഷ്ട്രാത്പുത്രശതം ബഭൂവ ഗാന്ധാര്യാം വരദാനാദ്ദ്വൈപായനസ്യ തേഷാം ച ധാർതരാഷ്ട്രാണാം ചത്വാരഃ പ്രധാനാഃ ദുര്യോധനോ ദുശ്ശാസനോ വികർണശ്ചിത്രസേനശ്ചേതി॥ 1-63-58 (2559) പാണ്ഡോസ്തു കുന്തീ മാദ്രീതി സ്ത്രീരത്നേ ബഭൂവതുഃ। സ മൃഗയാം ചരൻമൈഥുനഗതമൃഷിം മൃഗചാരിണം ബാണേന ജഘാന॥ 1-63-59 (2560) സ ബാണവിദ്ധ ഉവാച പാണ്ഡും। അത്ര ശ്ലോകോ ഭവതി॥ 1-63-60 (2561) യോഽകൃതാർഥം ഹി മാം ഗ്രൂര ബാണേനാഘ്നാ മൃഗവ്രതം। ത്വാമപ്യേതാദൃശോ ഭാവഃ ക്ഷിപ്രമേവാഗമിഷ്യതി॥ 1-63-61 (2562) ഇതി മൃഗവ്രതചാരിണാ ഋഷിണാ ശപ്തഃ। സ വിഷണ്ണരൂപഃ പാണ്ഡുസ്തം ശാപം പരിഹരന്നോപസർപതി ഭാര്യേ॥ 1-63-62 (2563) കദാചിത്സ ആഹ। സ്വചാപല്യാദിദം പ്രാപ്തവാനഹം। പുരാണേഷു പഠ്യമാനം ശൃണോമി നാനപത്യസ്യ ലോകാഃ സന്തീതി॥ 1-63-63 (2564) സാ ത്വം മദർഥേ പുത്രാനുത്പാദയേതി കുന്തീമുവാച॥ 1-63-64 (2565) സാ കുന്തീ പുത്രാനുത്പാദയാമാസ ധർമാദ്യുധിഷ്ഠിരം മാരുതാദ്ഭീമസേനമിന്ദ്രാദർജുനമിതി। സ ഹൃഷ്ടരൂപഃ പാണ്ഡുരുവാച। ഇയം തേ സപത്നീ ഭവതി മാദ്ര്യനപത്യാ വ്രീഡിതാ സാധ്വീ അസ്യാമപത്യമുത്പാദ്യതാമിതി॥ 1-63-65 (2566) സാ കുന്തീ തസ്യൈ മാദ്ര്യൈ തഥേതി വ്രതമാദിദേശ। തതസ്തസ്യാം നകുലസഹദേവൌ യമാവശ്വിഭ്യാം ജജ്ഞാതേ॥ 1-63-66 (2567) മാദ്രീം തു ഖലു സ്വലങ്കൃതാം ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡുർഭാവം ചക്രേ। സ താം പ്രാപ്യൈവ വിദേഹത്വം പ്രാപ്തഃ॥ 1-63-67 (2568) തതസ്തേന സഹ ചിതാമന്വാരുരോഹ മാദ്രീ। കുന്തീം ചോവാച യമയോരാര്യയാഽപ്രമത്തയാ ഭവിതവ്യമിതി॥ 1-63-68 (2569) തതഃ പഞ്ചപാണ്ഡവാൻസഹ കുന്ത്യാ ഹാസ്തിനപുരം നയന്തി സ്മ തപസ്വിനഃ॥ 1-63-69 (2570) തത്ര ഭീഷ്മായ ധൃതരാഷ്ട്രവിദുരയോഃ പാണ്ഡോഃ സ്വർഗഗമനം യാഥാതഥ്യം നിവേദയന്തിസ്മ തപസ്വിനഃ॥ 1-63-70 (2571) പാണ്ഡവാൻസഹ കുന്ത്യാ ജതുഗൃഹേ ദാഹയിതുകാമോ ധൃതരാഷ്ട്രാത്മജോഽഭൂത്॥ 1-63-71 (2572) താംശ്ച വിദുരോ മോക്ഷയാമാസ। തതോ ഭീമോ ഹിഡിംബം ഹത്വാ പുത്രമുത്പാദയാമാസ ഹിഡിംബായാം ഘടോത്കചം നാമ॥ 1-63-72 (2573) തതശ്ചൈകചക്രാം ജഗ്മുഃ കുശലിനഃ। തതഃ പാഞ്ചാലവിഷയം ഗത്വാ സ്വയംവരേ ദ്രൌപദീം ലബ്ധ്വാഽർധരാജ്യം പ്രാപ്യേന്ദ്രപ്രസ്ഥനിവാസിനസ്തസ്യാം പുത്രാനുത്പാദയാമാസുർദ്രൌപദ്യാം॥ 1-63-73 (2574) പ്രതിവിന്ധ്യാം യുധിഷ്ഠിരഃ। സുതസോമം വൃകോദരഃ। ശ്രുതകീർതിമർജുനഃ। ശതാനീകം നകുലഃ। ശ്രുതസേനം സഹദേവ ഇതി॥ 1-63-74 (2575) ശൈവ്യസ്യ കന്യാം ദേവകീം നാമോപയേമേ യുധിഷ്ഠിരഃ। തസ്യാം പുത്രം ജനയാമാസ യൌധേയം നാമ॥ 1-63-75 (2576) ഭീമസേനസ്തു വാരാണസ്യാം കാശിരാജകന്യാം ജലന്ധരാം നാമോപയേമേ സ്വയംവരസ്ഥാം। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ ശർവത്രാതഃ॥ 1-63-76 (2577) അർജുനസ്തു ഖലു ദ്വാരവതീം ഗത്വാ ഭഗവതോ വാസുദേവസ്യ ഭഗിനീം സുഭദ്രാം നാമോദവഹദ്ഭാര്യാം। തസ്യാമഭിമന്യും നാമ പുത്രം ജനയാമാസ॥ 1-63-77 (2578) നകുലസ്തു ഖലു ചൈദ്യാം രേണുമതീം നാമോദവഹത്। തസ്യാം പുത്രം ജനയാമാസ നിരമിത്രം നാമ॥ 1-63-78 (2579) സഹദേവസ്തു ഖലു മാദ്രീമേവ സ്വയംവരേ വിജയാം നാമോദവഹദ്ഭാര്യാം। തസ്യാം പുത്രം ജനയാമാസ സുഹോത്രം നാമ॥ 1-63-79 (2580) ഭീമസേനശ്ച പൂർവമേവ ഹിഡിംബായാം രാക്ഷസ്യാം പുത്രമുത്പാദയാമാസ ഘടോത്കചം നാമ। അർജുനസ്തു നാഗകന്യായാമുലൂപ്യാമിരാവന്തം നാമ പുത്രം ജനയാമാസ॥ 1-63-80 (2581) തതോ മണലൂരുപതികന്യായാം ചിത്രാംഗദായാമർജുനഃ പുത്രമുത്പാദയാമാസ ബഭ്രുവാഹനം നാമ। ഏതേ ത്രയോദശ പുത്രാഃ പാണ്ഡവാനാം॥ 1-63-81 (2582) വിരാടസ്യ ദുഹിതരമുത്തരാം നാമാഭിമന്യുരുപേയേമേ। തസ്യാമസ്യ പരാസുർഗർഭോഽജായത॥ 1-63-82 (2583) തമുത്സംഗേ പ്രതിജഗ്രാഹ പൃഥാ നിയോഗാത്പുരുഷോത്തമസ്യ। ഷാൺമാസികം ഗർഭമഹം ജീവയാമി പാദസ്പർശാദിതി വാസുദേവ ഉവാച॥ 1-63-83 (2584) അഹം ജീവയാമി കുമാരമനന്തവീര്യം ജാത ഏവായമജായത। അഭിമന്യോഃ സത്യേന ചേയം പൃഥിവീ ധാരയത്വിതി വാസുദേവസ്യ പാദസ്പർശാത്സജീവോഽജായത। നാമ തസ്യാകരോത്സുഭദ്രാ॥ 1-63-84 (2585) പരിക്ഷീണേ കുലേ ജാത ഉത്തരായാം പരന്തപഃ। പരിക്ഷിദഭവത്തസ്മാത്സൌഭദ്രാത്തു യശസ്വിനഃ॥ 1-63-85 (2586) പരീക്ഷിത്തു ഖലു ഭദ്രവതീം നാമോപയേമേ। തസ്യാം തത്ര ഭവാഞ്ജനമേജയഃ॥ 1-63-86 (2587) ജനമേജയാത്തു ഭവതഃ ഖലു വപുഷ്ടമായാം പുത്രൌ ദ്വൌ ശതാനീകഃ ശങ്കുകർണശ്ച॥ 1-63-87 (2588) ശതാനീകസ്തു ഖലു വൈദേഹീമുപയേമേ। തസ്യാമസ്യ ജജ്ഞേ പുത്രോഽശ്വമേധദത്തഃ॥ 1-63-88 (2589) ഇത്യേഷ പൂരോർവംശസ്തു പാണ്ഡവാനാം ച കീർതിതഃ। പൂരോർവംശമിമം ശ്രുത്വാ സർവപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ॥ ॥ 1-63-89 (2590) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി അംശാവതരണപർവണി ത്രിഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 63 ॥

1-64-0 (2591) വൈശംപായന ഉവാച। 1-64-0x (301) രാജോപരിചരോ നാമ ധർമനിത്യോ മഹീപതിഃ। ബഭൂവ മൃഗയാശീലഃ ശശ്വത്സ്വാധ്യായവാഞ്ഛുചിഃ॥ 1-64-1 (2592) സ ചേദിവിഷയം രംയം വസുഃ പൌരവനന്ദനഃ। ഇന്ദ്രോപദേശാജ്ജഗ്രാഹ രമണീയം മഹീപതിഃ॥ 1-64-2 (2593) തമാശ്രമേ ന്യസ്തശസ്ത്രം നിവസന്തം തപോനിധിം। ദേവാഃ ശക്രപുരോഗാ വൈ രാജാനമുപതസ്ഥിരേ॥ 1-64-3 (2594) ഇന്ദ്രത്വമർഹോ രാജായം തപസേത്യനുചിന്ത്യ വൈ। തം സാന്ത്വേന നൃപം സാക്ഷാത്തപസഃ സംന്യവർതയൻ॥ 1-64-4 (2595) ദേവാ ഊചുഃ। 1-64-5x (302) ന സങ്കീര്യേത ധർമോഽയം പൃഥിവ്യാം പൃഥിവീപതേ। ത്വയാ ഹി ധർമോ വിധൃതഃ കൃത്സ്നം ധാരയതേ ജഗത്॥ 1-64-5 (2596) ഇന്ദ്ര ഉവാച। 1-64-6x (303) `ദേവാനഹം പാലയിതാ പാലയ ത്വം ഹി മാനുഷാൻ।' ലോകേ ധർമം പാലയ ത്വം നിത്യയുക്തഃ സമാഹിതഃ। ധർമയുക്തസ്തതോ ലോകാൻപുണ്യാൻപ്രാപ്സ്യസി ശാശ്വതാൻ॥ 1-64-6 (2597) ദിവിഷ്ഠസ്യ ഭുവിഷ്ഠസ്ത്വം സഖാഭൂതോ മമ പ്രിയഃ। ഊധഃ പൃഥിവ്യാ യോ ദേശസ്തമാവസ നരാധിപ॥ 1-64-7 (2598) പശവ്യശ്ചൈവ പുണ്യശ്ച പ്രഭൂതധനധാന്യവാൻ। സ്വാരക്ഷ്യശ്ചൈവ സൌംയശ്ച ഭോഗ്യൈർഭൂമിഗുണൈര്യുതഃ॥ 1-64-8 (2599) അർഥവാനേഷ ദേശോ ഹി ധനരത്നാദിഭിര്യുതഃ। വസുപൂർണാ ച വസുധാ വസ ചേദിഷു ചേദിപ॥ 1-64-9 (2600) ധർമശീലാ ജനപദാഃ സുസന്തോഷാശ്ച സാധവഃ। ന ച മിഥ്യാ പ്രലാപോഽത്ര സ്വൈരേഷ്വപി കുതോഽന്യഥാ॥ 1-64-10 (2601) ന ച പിത്രാ വിഭജ്യന്തേ പുത്രാ ഗുരുഹിതേ രതാഃ। യുഞ്ജതേ ധുരി നോ ഗാശ്ച കൃശാൻസന്ധുക്ഷയന്തി ച॥ 1-64-11 (2602) സർവേ വർണാഃ സ്വധർമസ്ഥാഃ സദാ ചേദിഷു മാനദ। ന തേഽസ്ത്യവിദിതം കിഞ്ചിത്ത്രിഷു ലോകേഷു യദ്ഭവേത്॥ 1-64-12 (2603) ദൈവോപഭോഗ്യം ദിവ്യം ത്വാമാകാശേ സ്ഫാടികം മഹത്। ആകാശഗം ത്വാം മദ്ദത്തം വിമാനമുപപത്സ്യതേ॥ 1-64-13 (2604) ത്വമേകഃ സർവമർത്യേഷു വിമാനവരമാസ്ഥിതഃ। ചരിഷ്യസ്യുപരിസ്ഥോ ഹി ദേവോ വിഗ്രഹവാനിവ॥ 1-64-14 (2605) ദദാമി തേ വൈജയന്തീം മാലാമംലാനപങ്കജാം। ധാരയിഷ്യതി സംഗ്രാമേ യാ ത്വാം ശസ്ത്രൈരവിക്ഷതം॥ 1-64-15 (2606) ലക്ഷണം ചൈതദേവേഹ ഭവിതാ തേ നരാധിപ। ഇന്ദ്രമാലേതി വിഖ്യാതം ധന്യമപ്രതിമം മഹത്॥ 1-64-16 (2607) യഷ്ടിം ച വൈണവീം തസ്മൈ ദദൌ വൃത്രനിഷൂദനഃ। ഇഷ്ടപ്രദാനമുദ്ദിശ്യ ശിഷ്ടാനാം പ്രതിപാലിനീം॥ 1-64-17 (2608) `ഏവം സംസാന്ത്വ്യ നൃപതിം തപസഃ സംന്യവർതയത്। പ്രയയൌ ദൈവതൈഃ സാർധം കൃത്വാ കാര്യം ദിവൌകസാം॥ 1-64-18 (2609) തതസ്തു രാജാ ചേദീനാമിന്ദ്രാഭരണഭൂഷിതഃ। ഇന്ദ്രദത്തം വിമാനം തദാസ്ഥായ പ്രയയൌ പുരീം॥' 1-64-19 (2610) തസ്യാഃ ശക്രസ്യ പൂജാർഥം ഭൂമൌ ഭൂമിപതിസ്തദാ। പ്രവേശം കാരയാമാസ സർവോത്സവവരം തദാ॥ 1-64-20 (2611) `മാർഗശീർഷേ മഹാരാജ പൂർവപക്ഷേ മഹാമഖം। തതഃപ്രഭൃതി ചാദ്യാപി യഷ്ടേഃ ക്ഷിതിപസത്തമൈഃ॥' 1-64-21 (2612) പ്രവേശഃ ക്രിയതേ രാജന്യഥാ തേന പ്രവർതിതഃ। അപരേദ്യുസ്തതസ്തസ്യാഃ ക്രിയതേഽത്യുച്ഛ്രയോ നൃപൈഃ॥ 1-64-22 (2613) അലങ്കൃതായാ പിടകൈർഗന്ധമാല്യൈശ്ച ഭൂഷണൈഃ। `മാല്യദാമപരിക്ഷിപ്താം ദ്വാത്രിംശത്കിഷ്കുസംമിതാം॥ 1-64-23 (2614) ഉദ്ധൃത്യ പിടകേ ചാപി ദ്വാദശാരത്നികോച്ഛ്രയേ। മഹാരജനവാസാംസി പരിക്ഷിപ്യ ധ്വജോത്തമം॥ 1-64-24 (2615) വാസോഭിരന്നപാനൈശ്ച പൂജിതൈർബ്രാഹ്മണർഷഭൈഃ। പുണ്യാഹം വാചയിത്വാഥ ധ്വജ ഉച്ഛ്രിയതേ തദാ॥ 1-64-25 (2616) ശംഖഭേരീമൃദംഗൈശ്ച സംനാദഃ ക്രിയതേ തദാ'। ഭഗവാൻപൂജ്യതേ ചാത്ര യഷ്ടിരൂപേണ വാസവഃ॥ 1-64-26 (2617) സ്വയമേവ ഗൃഹീതേന വസോഃ പ്രീത്യാ മഹാത്മനഃ। `മാണിഭദ്രാദയോ യക്ഷാഃ പൂജ്യന്തേ ദൈവതൈഃ സഹ॥ 1-64-27 (2618) നാനാവിധാനി ദാനാനി ദത്ത്വാർഥിഭ്യഃ സുഹൃജ്ജനൈഃ। അലങ്കൃത്വാ മാല്യദാമൈർവസ്ത്രൈർനാനാവിധൈസ്തഥാ॥ 1-64-28 (2619) ദൃതിഭിഃ സജലൈഃ സർവൈഃ ക്രീഡിത്വാ നൃപശാസനാത്। സഭാജയിത്വാ രാജാനം കൃത്വാ നർമാശ്രയാഃ കഥാഃ॥ 1-64-29 (2620) രമന്തേ നാഗരാഃ സർവേ തഥാ ജാനപദൈഃ സഹ। സൂതാശ്ച മാഗധാശ്ചൈവ രമന്തേ നടനർതകാഃ॥ 1-64-30 (2621) പ്രീത്യാ തു നൃപശാർദൂല സർവേ ചക്രുർമഹോത്സവം। സാന്തഃപുരഃ സഹാമാത്യഃ സർവാഭരണഭൂഷിതഃ॥ 1-64-31 (2622) മഹാരജനവാസാംസി വസിത്വാ ചേദിരാട് തദാ। ജാതിഹിംഗുലകേനാക്തഃ സദാരോ മുമുദേ തദാ॥ 1-64-32 (2623) ഏവം ജാനപദാഃ സർവേ ചക്രുരിന്ദ്രമഹം വസുഃ॥' യഥാ ചേദിപതിഃ പ്രീതശ്ചകാരേന്ദ്രമഹം വസുഃ॥' 1-64-33 (2624) ഏതാം പൂജാം മഹേന്ദ്രസ്തു ദൃഷ്ട്വാ വസുകൃതാം ശുഭാം। `ഹരിഭിർവാജിഭിര്യുക്തമന്തരിക്ഷഗതം രഥം॥ 1-64-34 (2625) ആസ്ഥായ സഹ ശച്യാ ച വൃതോ ഹ്യപ്സരസാം ഗണൈഃ।' വസുനാ രാജമുഖ്യേന സമാഗംയാബ്രവീദ്വചഃ॥ 1-64-35 (2626) യേ പൂജയിഷ്യന്തി ച മുദാ യഥാ ചേദിപതിർനൃപഃ। കാരയിഷ്യന്തി ച മുദാ യഥാ ചേദിപതിർനൃപഃ॥ 1-64-36 (2627) തേഷാം ശ്രീർവിജയശ്ചൈവ സരാഷ്ട്രാണാം ഭവിഷ്യതി। തഥാ സ്ഫീതോ ജനപദോ മുദിതശ്ച ഭവിഷ്യതി॥ 1-64-37 (2628) `നിരീതികാനി സസ്യാനി ഭവന്തി ബഹുധാ നൃപ। രാക്ഷസാശ്ച പിശാചാശ്ച ന ലുംപന്തേ കഥഞ്ചന॥ 1-64-38 (2629) വൈശംപായന ഉവാച।' 1-64-39x (304) ഏവം മഹാത്മനാ തേന മഹേന്ദ്രേണ നരാധിപ। വസുഃ പ്രീത്യാ മഘവതാ മഹാരാജോഽഭിസത്കൃതഃ। ഏവം കൃത്വാ മഹേന്ദ്രസ്തു ജഗാമ സ്വം നിവേശനം॥ 1-64-39 (2630) ഉത്സവം കാരയിഷ്യന്തി സദാ ശക്രസ്യ യേ നരാഃ। ഭൂമിരത്നാദിഭിർദാനൈസ്തഥാ പൂജ്യാ ഭവന്തി തേ। വരദാനമഹായജ്ഞൈസ്തഥാ ശക്രോത്സവേന ച॥ 1-64-40 (2631) സംപൂജിതോ മഘവതാ വസുശ്ചേദീശ്വരോ നൃപഃ। പാലയാമാസ ധർമേണ ചേദിസ്ഥഃ പൃഥിവീമിമാം॥ 1-64-41 (2632) ഇന്ദ്രപീത്യാ ചേദിപതിശ്ചകാരേന്ദ്രമഹം വസുഃ। പുത്രാശ്ചാസ്യ മഹാവീര്യാഃ പഞ്ചാസന്നമിതൌജസഃ॥ 1-64-42 (2633) നാനാരാജ്യേഷു ച സുതാൻസ സംരാഡഭ്യഷേചയത്। മഹാരഥോ മാഗധാനാം വിശ്രുതോ യോ ബൃഹദ്രഥഃ॥ 1-64-43 (2634) പ്രത്യഗ്രഹഃ കുശാംബശ്ച യമാഹുർമണിവാഹനം। മത്സില്ലശ്ച യദുശ്ചൈവ രാജന്യശ്ചാപരാജിതഃ॥ 1-64-44 (2635) ഏതേ തസ്യ സുതാ രാജന്രാജർഷേർഭൂരിതേജസഃ। ന്യവേശയന്നാമഭിഃ സ്വൈസ്തേ ദേശാംശ്ച പുരാണി ച॥ 1-64-45 (2636) വാസവാഃ പഞ്ച രാജാനഃ പൃഥഗ്വംശാശ്ച ശാസ്വതാഃ। വസന്തമിന്ദ്രപ്രാസാദേ ആകാശേ സ്ഫാടികേ ച തം॥ 1-64-46 (2637) ഉപതസ്ഥുർമഹാത്മാനം ഗന്ധർവാപ്സരസോ നൃപം। രാജോപരിചരേത്യേവം നാമ തസ്യാഥ വിശ്രുതം॥ 1-64-47 (2638) പുരോപവാഹിനീം തസ്യ നദീം ശുക്തമതീം ഗിരിഃ। അരൌത്സീച്ചേതനായുക്തഃ കാമാത്കോലാഹലഃ കില॥ 1-64-48 (2639) ഗിരിം കോലാഹലം തം തു പദാ വസുരതാഡയത്। നിശ്ചക്രാമ തതസ്തേന പ്രഹാരവിവരേണ സാ॥ 1-64-49 (2640) തസ്യാം നദ്യാം സ ജനയൻമിഥുനം പർവതഃ സ്വയം। തസ്മാദ്വിമോക്ഷണാത്പ്രീതാ നദീ രാജ്ഞേ ന്യവേദയത്॥ 1-64-50 (2641) `മഹിഷീ ഭവിതാ കന്യാ പുമാൻസേനാപതിർഭവേത്। ശുക്തിമത്യാ വചഃശ്രുത്വാ ദൃഷ്ട്വാ തൌ രാജസത്തമഃ'॥ 1-64-51 (2642) യഃ പുമാനഭവത്തത്ര തം സ രാജർഷിസത്തമഃ। വസുർവസുപ്രദശ്ചക്രേ സേനാപതിമരിന്ദമഃ॥ 1-64-52 (2643) ചകാര പത്നീം കന്യാം തു തഥാ താം ഗിരികാം നൃപഃ। വസോഃ പത്നീ തു ഗിരികാ കാമകാലം ന്യവേദയത്॥ 1-64-53 (2644) ഋതുകാലമനുപ്രാപ്താ സ്നാതാ പുംസവനേ ശുചിഃ। തദഹഃ പിതരശ്ചൈനപൂചുർജഹി മൃഗാനിതി॥ 1-64-54 (2645) തം രാജസത്തമം പ്രീതാസ്തദാ മതിമതാം വരഃ। സ പിതൄണാം നിയോഗേന താമതിക്രംയ പാർഥിവഃ॥ 1-64-55 (2646) ചകാര മൃഗയാം കാമീ ഗിരികാമേവ സംസ്മരൻ। അതീവ രൂപസംപന്നാം സാക്ഷാച്ഛ്രിയമിവാപരാം॥ 1-64-56 (2647) അശോകൈശ്ചംപകൈശ്ചൂതൈരനേകൈരതിമുക്തകൈഃ। പുന്നാഗൈഃ കർണികാരൈശ്ച ബകുലൈർദിവ്യപാടലൈഃ॥ 1-64-57 (2648) പനസൈർനാരികേലൈശ്ച ചന്ദനൈശ്ചാർജുനൈസ്തഥാ। ഏതൈ രംയൈർമഹാവൃക്ഷൈഃ പുണ്യൈഃ സ്വാദുഫലൈര്യുതം॥ 1-64-58 (2649) കോകിലാകുലസന്നാദം മത്തഭ്രമരനാദിതം। വസന്തകാലേ തത്പശ്യന്വനം ചൈത്രരഥോപമം॥ 1-64-59 (2650) മൻമഥാഭിപരീതാത്മാ നാപശ്യദ്ഗിരികാം തദാ। അപശ്യൻകാമസന്തപ്തശ്ചരമാണോ യദൃച്ഛയാ॥ 1-64-60 (2651) പുഷ്പസഞ്ഛന്നശാഖാഗ്രം പല്ലവൈരുപശോഭിതം। അശോകസ്തബകൈശ്ഛന്നം രമണീയമപശ്യത॥ 1-64-61 (2652) അധസ്യാത്തസ്യ ഛായായാം സുഖാസീനോ നരാധിപഃ। മധുഗന്ധൈശ്ച സംയുക്തം പുഷ്പഗന്ധമനോഹരം॥ 1-64-62 (2653) വായുനാ പ്രേര്യമാണസ്തു ധൂംരായ മുദമന്വഗാത്। `ഭാര്യാം ചിന്തയമാനസ്യ മൻമഥാഗ്നിരവർധത।' തസ്യ രേതഃ പ്രചസ്കന്ദ ചരതോ ഗഹനേ വനേ॥ 1-64-63 (2654) സ്കന്നമാത്രം ച തദ്രേതോ വൃക്ഷപത്രേണ ഭൂമിപഃ। പ്രതിജഗ്രാഹ മിഥ്യാ മേ ന പതേദ്രേത ഇത്യുത॥ 1-64-64 (2655) `അംഗുലീയേന ശുക്ലസ്യ രക്ഷാം ച വിദധേ നൃപഃ। അശോകസ്തബകൈ രക്തൈഃ പല്ലവൈശ്ചാപ്യബന്ധയത്॥' 1-64-65 (2656) ഇദം മിഥ്യാ പരിസ്കന്നം രേതോ മേ ന ഭവേദിതി। ഋതുശ്ച തസ്യാഃ പത്ന്യാ മേ ന മോഘഃ സ്യാദിതി പ്രഭുഃ॥ 1-64-66 (2657) സഞ്ചിന്ത്യൈവം തദാ രാജാ വിചാര്യ ച പുനഃപുനഃ। അമോഘത്വം ച വിജ്ഞായ രേതസോ രാജസത്തമഃ॥ 1-64-67 (2658) ശുക്രപ്രസ്ഥാപനേ കാലം മഹിഷ്യാ പ്രസമീക്ഷ്യ വൈ। അഭിമന്ത്ര്യാഥ തച്ഛുക്രമാരാത്തിഷ്ഠന്തമാശുഗം॥ 1-64-68 (2659) സൂക്ഷ്മധർമാർഥതത്ത്വജ്ഞോ ഗത്വാ ശ്യേനം തതോഽബ്രവീത്। മത്പ്രിയാർഥമിദം സൌംയ ശുക്രം മമ ഗൃഹം നയ॥ 1-64-69 (2660) ഗിരികായാഃ പ്രയച്ഛാശു തസ്യാ ഹ്യാർതവമദ്യ വൈ। 1-64-70 (2661) വൈശംപായന ഉവാച। ഗൃഹീത്വാ തത്തദാ ശ്യേനസ്തൂർണമുത്പത്യ വേഗവാൻ॥ 1-64-70x (305) ജവം പരമമാസ്ഥായ പ്രദുദ്രാവ വിഹംഗമഃ। തമപശ്യദഥായാന്തം ശ്യേനം ശ്യേനസ്തഥാഽപരഃ॥ 1-64-71 (2662) അഭ്യദ്രവച്ച തം സദ്യോ ദൃഷ്ട്വൈവാമിഷശങ്കയാ। തുണ്ഡയുദ്ധമഥാകാശേ താവുഭൌ സംപ്രചക്രതുഃ॥ 1-64-72 (2663) യുദ്ധ്യതോരപതദ്രേതസ്തച്ചാപി യമുനാംഭസി। തത്രാദ്രികേതി വിഖ്യാതാ ബ്രഹ്മശാപാദ്വരാപ്സരാ॥ 1-64-73 (2664) മീനഭാവമനുപ്രാപ്താ ബഭൂവ യമുനാചരീ। ശ്യേനപാദപരിഭ്രഷ്ടം തദ്വീര്യമഥ വാസവം॥ 1-64-74 (2665) ജഗ്രാഹ തരസോപേത്യ സാഽദ്രികാ മത്സ്യരൂപിണീ। കദാചിദപി മത്സീം താം ബബന്ധുർമത്സ്യജീവിനഃ॥ 1-64-75 (2666) മാസേ ച ദശമേ പ്രാപ്തേ തദാ ഭരതസത്തമ॥ ഉജ്ജഹ്രുരുദരാത്തസ്യാഃ സ്ത്രീം പുമാംസം ച മാനുഷൌ॥ 1-64-76 (2667) ആശ്ചര്യഭൂതം തദ്ഗത്വാ രാജ്ഞേഽഥ പ്രത്യവേദയൻ। കായേ മത്സ്യാ ഇമൌ രാജൻസംഭൂതൌ മാനുഷാവിതി॥ 1-64-77 (2668) തയോഃ പുമാംസം ജഗ്രാഹ രാജോപരിചരസ്തദാ। സ മത്സ്യോ നാമ രാജാസീദ്ധാർമികഃ സത്യസംഗരഃ॥ 1-64-78 (2669) സാഽപ്സരാ മുക്തശാപാ ച ക്ഷണേന സമപദ്യത। യാ പുരോക്താ ഭഗവതാ തിര്യഗ്യോനിഗതാ ശുഭാ॥ 1-64-79 (2670) മാനുഷൌ ജനയിത്വാ ത്വം ശാപമോക്ഷമവാപ്സ്യസി। തതഃ സാജനയിത്വാ തൌ വിശസ്താ മത്സ്യഘാതിഭിഃ॥ 1-64-80 (2671) സന്ത്യജ്യ മത്സ്യരൂപം സാ ദിവ്യം രൂപമവാപ്യ ച। സിദ്ധർഷിചാരണപഥം ജഗാമാഥ വരാപ്സരാഃ॥ 1-64-81 (2672) സാ കന്യാ ദുഹിതാ തസ്യാ മത്സ്യാ മത്സ്യസഗന്ധിനീ। രാജ്ഞാ ദത്താ ച ദാശായ കന്യേയം തേ ഭവത്വിതി॥ 1-64-82 (2673) രൂപസത്വസമായുക്താ സർവൈഃ സമുദിതാ ഗുണൈഃ। സാ തു സത്യവതീ നാമ മത്സ്യഘാത്യഭിസംശ്രയാത്॥ 1-64-83 (2674) ആസീത്സാ മത്സ്യഗന്ധൈവ കഞ്ചിത്കാലം ശുചിസ്മിതാ। ശുശ്രൂഷാർഥം പിതുർനാവം വാഹയന്തീം ജലേ ച താം॥ 1-64-84 (2675) തീർഥയാത്രാം പരിക്രാമന്നപശ്യദ്വൈ പരാശരഃ। അതീവ രൂപസംപന്നാം സിദ്ധാനാമപി കാങ്ക്ഷിതാം॥ 1-64-85 (2676) ദൃഷ്ട്വൈവ സ ച താം ധീമാംശ്ചകമേ ചാരുഹാസിനീം। ദിവ്യാം താം വാസവീം കന്യാം രംഭോരൂം മുനിപുംഗവഃ॥ 1-64-86 (2677) സംഭവം ചിന്തയിത്വാ താം ജ്ഞാത്വാ പ്രോവാച ശക്തിജഃ। ക്വ കർണധാരോ നൌര്യേന നീയതേ ബ്രൂഹി ഭാമിനി॥ 1-64-87 (2678) മത്സ്യഗന്ധോവാച। 1-64-88x (306) അനപത്യസ്യ ദാശസ്യ സുതാ തത്പ്രിയകാംയയാ। സഹസ്രജനസംപന്നാ നൌർമയാ വാഹ്യതേ ദ്വിജ॥ 1-64-88 (2679) പരാശര ഉവാച। 1-64-89x (307) ശോഭനം വാസവി ശുഭേ കിം ചിരായസി വാഹ്യതാം। കലശം ഭവിതാ ഭദ്രേ സഹസ്രാർധേന സംമിതം॥ 1-64-89 (2680) അഹം ശേഷോ ഭിവിഷ്യാമി നീയതാമചിരേണ വൈ। 1-64-90 (2681) വൈശംപായന ഉവാച। മത്സ്യഗന്ധാ തഥേത്യുക്ത്വാ നാവം വാഹയതാം ജലേ॥ 1-64-90x (308) വീക്ഷമാണം മുനിം ദൃഷ്ട്വാ പ്രോവാചേദം വചസ്തദാ। മത്സ്യഗന്ധേതി മാമാഹുർദാശരാജസുതാം ജനാഃ॥ 1-64-91 (2682) ജൻമ ശോകാഭിതപ്തായാഃ കഥം ജ്ഞാസ്യസി കഥ്യതാം। 1-64-92 (2683) പരാശര ഉവാച। ദിവ്യജ്ഞാനേന ദൃഷ്ടം ഹി ദൃഷ്ടമാത്രേണ തേ വപുഃ॥ 1-64-92x (309) പ്രണയഗ്രഹണാർഥായ വക്ഷ്യേവ വാസവി തച്ഛൃണു। ബർഹിഷദ ഇതി ഖ്യാതാഃ പിതരഃ സോമപാസ്തുതേ॥ 1-64-93 (2684) തേഷാം ത്വം മാനസീ കന്യാ അച്ഛോദാ നാമ വിശ്രുതാ। അച്ഛോദം നാമ തദ്ദിവ്യം സരോ യസ്മാത്സമുത്ഥിതം॥ 1-64-94 (2685) ത്വയാ ന ദൃഷ്ടപൂർവാസ്തു പിതരസ്തേ കദാചന। സംഭൂതാ മനസാ തേഷാം പിതൄൻസ്വാന്നാഭിജാനതീ॥ 1-64-95 (2686) സാ ത്വന്യം പിതരം വവ്രേ സ്വാനതിക്രംയ താൻപിതൄൻ। നാംനാ വസുരിതി ഖ്യാതം മനുപുത്രം ദിവി സ്ഥിതം॥ 1-64-96 (2687) അദ്രികാഽപ്സരസാ യുക്തം വിമാനേ ദിവി വിഷ്ഠിതം। സാ തേന വ്യഭിചാരേണ മനസാ കാമചാരിണീ॥ 1-64-97 (2688) പിതരം പ്രാർഥയിത്വാഽന്യം യോഗാദ്ഭഷ്ടാ പപാത സാ। അപശ്യത്പതമാനാ സാ വിമാനത്രയമന്തികാത്॥ 1-64-98 (2689) ത്രസരേണുപ്രമാണാംസ്താംസ്തത്രാപശ്യത്സ്വകാൻപിതൄൻ। സുസൂക്ഷ്മാനപരിവ്യക്താനംഗൈരംഗേഷ്വിവാഹിതാൻ॥ 1-64-99 (2690) താതേതി താനുവാചാർതാ പതന്തീ സാ ഹ്യധോമുഖീ। തൈരുക്താ സാ തു മാഭൈഷീസ്തേന സാ സംസ്ഥിതാ ദിവി॥ 1-64-100 (2691) തതഃ പ്രസാദയാമാസ സ്വാൻപിതൄന്ദീനയാ ഗിരാ। താമൂചുഃ പിതരഃ കന്യാം ഭ്രൈഷ്ടശ്വര്യാം വ്യതിക്രമാത്॥ 1-64-101 (2692) ഭ്രഷ്ടൈശ്വര്യാ സ്വദോഷേണ പതസി ത്വം ശുചിസ്മിതേ। യൈരാരഭന്തേ കർമാണി ശരീരൈരിഹ ദേവതാഃ॥ 1-64-102 (2693) തൈരേവ തത്കർമഫലം പ്രാപ്നുവന്തി സ്മ ദേവതാഃ। മനുഷ്യാസ്ത്വന്യദേഹേന ശുഭാശുഭമിതി സ്ഥിതിഃ॥ 1-64-103 (2694) സദ്യഃ ഫലന്തി കർമാണി ദേവത്വേ പ്രേത്യ മാനുഷേ। തസ്മാത്ത്വം പതസേ പുത്രി പ്രേത്യത്വം പ്രാപ്സ്യസേ ഫലം॥ 1-64-104 (2695) പിതൃഹീനാ തു കന്യാ ത്വം വസോർഹി ത്വം സുതാ മതാ। മത്സ്യയോനൌ സമുത്പന്നാ സുതാരാജ്ഞോ ഭവിഷ്യസി॥ 1-64-105 (2696) അദ്രികാ മത്സ്യരൂപാഽഭൂദ്ഗംഗായമനുസംഗമേ। പരാശരസ്യ ദായാദം ത്വം പുത്രം ജനയിഷ്യസി॥ 1-64-106 (2697) യോ വേദമേകം ബ്രഹ്മർഷിശ്ചതുർധാ വിബജിഷ്യതി। മഹാഭിഷക്സുതസ്യൈവ ശന്തനോഃ കീർതിവർധനം॥ 1-64-107 (2698) ജ്യേഷ്ഠം ചിത്രാംഗദം വീരം ചിത്രവീരം ച വിശ്രുതം। ഏതാൻസൂത്വാ സുപുത്രാംസ്ത്വം പുനരേവ ഗമിഷ്യസി॥ 1-64-108 (2699) വ്യതിക്രമാത്പിതൄണാം ച പ്രാപ്സ്യസേ ജൻമ കുത്സിതം। അസ്യൈവ രാജ്ഞസ്ത്വം കന്യാ ഹ്യദ്രികായാം ഭവിഷ്യസി॥ 1-64-109 (2700) അഷ്ടാവിംശേ ഭവിത്രീ ത്വം ദ്വാപരേ മത്സ്യയോനിജാ। ഏവമുക്താ പുരാ തൈസ്ത്വം ജാതാ സത്യവതീ ശുഭാ॥ 1-64-110 (2701) അദ്രികേത്യഭിവിഖ്യാതാ ബ്രഹ്മശാപാദ്വരാപ്സരാ। മീനഭാവമനുപ്രാപ്താ ത്വം ജനിത്വാ ഗതാ ദിവം॥ 1-64-111 (2702) തസ്യാം ജാതാസി സാ കന്യാ രാജ്ഞോ വീര്യേണ ചൈവഹി। തസ്മാദ്വാസവി ഭദ്രം തേ യാചേ വംശകരം സുതം॥ 1-64-112 (2703) സംഗമം മമ കല്യാണി കുരുഷ്വേത്യഭ്യഭാഷത॥ 1-64-113 (2704) വൈശംപായന ഉവാച। 1-64-114x (310) വിസ്മയാവിഷ്ടസർവാംഗീ ജാതിസ്മരണതാം ഗതാ। സാബ്രവീത്പശ്യ ഭഗവൻപരപാരേ സ്ഥിതാനൃഷീൻ॥ 1-64-114 (2705) ആവയോർദൃഷ്ടയോരേഭിഃ കഥം നു സ്യാത്സമാഗമഃ। ഏവം തയോക്തോ ഭഗവാന്നീഹാരമസൃജത്പ്രഭുഃ॥ 1-64-115 (2706) യേന ദേശഃ സ സർവസ്തു തമോഭൂത ഇവാഭവത്। ദൃഷ്ട്വാ സൃഷ്ടം തു നീഹാരം തതസ്തം പരമർഷിണാ॥ 1-64-116 (2707) വിസ്മിതാ സാഭവത്കന്യാ വ്രീഡിതാ ച തപസ്വിനീ। 1-64-117 (2708) സത്യവത്യുവാച। വിദ്ധി മാം ഭഗവൻകന്യാം സദാ പിതൃവശാനുഗാം॥ 1-64-117x (311) ത്വത്സംയോഗാച്ച ദുഷ്യേത കന്യാഭാവോ മമാഽനഘ। കന്യാത്വേ ദൂഷിതേ വാപി കഥം ശക്ഷ്യേ ദ്വിജോത്തമ॥ 1-64-118 (2709) ഗൃഹ ഗന്തുമുഷേ ചാഹം ധീമന്ന സ്ഥാതുമുത്സഹേ। ഏതത്സഞ്ചിന്ത്യ ഭഗവന്വിധത്സ്വ യദനന്തരം॥ 1-64-119 (2710) വൈശംപായന ഉവാച। 1-64-119x (312) ഏവമുക്തവതീം തീം തു പ്രീതിമാനുഷിസത്തമഃ। ഉവാച മത്പ്രിയം കൃത്വാ കന്യൈവ ത്വം ഭവിഷ്യതി॥ 1-64-120 (2711) വൃണീഷ്വ ച വരം ഭീരും യം ത്വമിച്ഛസി ഭാമിനി। വൃഥാ ഹി ന പ്രസാദോ മേ ഭൂതപൂർവഃ ശുചിസ്മിതേ॥ 1-64-121 (2712) ഏവമുക്താ വരം വവ്രേ ഗാത്രസൌഗന്ധ്യമുത്തമം। സചാസ്യൈ ഭഗവാൻപ്രാദാൻമനഃ കാങ്ക്ഷിതം പ്രഭുഃ॥ 1-64-122 (2713) തതോ ലബ്ധവരാ പ്രീതാ സ്ത്രീഭാവഗുണഭൂഷിതാ। ജഗാമ സഹ സംസർഗമൃഷിണാഽദ്ഭുതകർമണാ॥ 1-64-123 (2714) തേന ഗന്ധവതീത്യേവം നാമാസ്യാഃ പ്രഥിതം ഭുവി। തസ്യാസ്തു യോജനാദ്ഗന്ധമാജിഘ്രന്ത നരാ ഭുവി॥ 1-64-124 (2715) തസ്യാ യോജനഗന്ധേതി തതോ നാമാപരം സ്മൃതം। ഇതി സത്യവതീ ഹൃഷ്ടാ ലബ്ധ്വാ വരമനുത്തമം॥ 1-64-125 (2716) പരാശരേണ സംയുക്താ സദ്യോ ഗർഭം സുഷാവ സാ। ജജ്ഞേ ച യമുനാദ്വീപേ പാരാശര്യഃ സ വീര്യവാൻ॥ 1-64-126 (2717) സ മാതരമനുജ്ഞാപ്യ തപസ്യേവ മനോ ദധേ। സ്മൃതോഽഹം ദർശയിഷ്യാമി കൃത്യേഷ്വിതി ച സോഽബ്രവീത്॥ 1-64-127 (2718) ഏവം ദ്വൈപായനോ ജജ്ഞേ സത്യവത്യാം പരാശരാത്। ന്യസ്തോദ്വീപേ യദ്ബാലസ്തസ്മാദ്ദ്വൈപായനഃസ്മൃതഃ॥ 1-64-128 (2719) പാദാപസാരിണം ധർമം സ തു വിദ്വാന്യുഗേ യുഗേ। ആയുഃ ശക്തിം ച മർത്യാനാം യുഗാവസ്ഥാമവേക്ഷ്യച॥ 1-64-129 (2720) ബ്രഹ്മണോ ബ്രാഹ്മണാനാം ച തഥാനുഗ്രഹകാങ്ക്ഷയാ। വിവ്യാസ വേദാന്യസ്മത്സ തസ്മാദ്വ്യാസ ഇതി സ്മൃതഃ॥ 1-64-130 (2721) വേദാനധ്യാപയാമാസ മഹാഭാരതപഞ്ചമാൻ। സുമന്തും ജൈമിനിം പൈലം ശുകം ചൈവ സ്വമാത്മജം॥ 1-64-131 (2722) പ്രഭുർവരിഷ്ഠോ വരദോ വൈശംപായനമേവ ച। സംഹിതാസ്തൈഃ പൃഥക്ത്വേന ഭാരതസ്യ പ്രകാശിതാഃ॥ 1-64a-1a [തതോ രംയേ വനോദ്ദേശേ ദിവ്യാസ്തരണസംയുതേ। 1-64a-1b വീരാസനമുപാസ്ഥായ യോഗീ ധ്യാനപരോഽഭവത്॥ 1-64a-2a ശ്വേതപട്ടഗൃഹേ രംയേ പര്യങ്കേ സോത്തരച്ഛദേ। 1-64a-2b തൂഷ്ണീംഭൂതാം തദാ കന്യാം ജ്വലന്തീം യോഗതേജസാ॥ 1-64a-3a ദൃഷ്ട്വാ താം തു സമാധായ വിചാര്യ ച പുനഃ പുനഃ। 1-64a-3b സ ചിന്തയാമാസ മുനിഃ കിം കൃതം സുകൃതം ഭവേത്॥ 1-64a-4a ശിഷ്ടാനാം തു സമാചാരഃ ശിഷ്ടാചാര ഇതി സ്മൃതഃ। 1-64a-4b ശ്രുതിസ്മൃതിവിദോ വിപ്രാ ധർമജ്ഞാ ജ്ഞാനിനഃ സ്മൃതാഃ॥ 1-64a-5a ധർമജ്ഞൈർവിഹിതോ ധർമഃ ശ്രൌതഃ സ്മാർതോ ദ്വിധാ ദ്വിജൈഃ। 1-64a-5b ദാനാഗ്നിഹോത്രമിജ്യാ ച ശ്രൌതസ്യൈതദ്ധി ലക്ഷണം॥ 1-64a-6a സ്മാർതോ വർണാശ്രമാചാരോ യമൈശ്ച നിയമൈര്യുതഃ। 1-64a-6b ധർമേ തു ധാരണേ ധാതുഃ സഹത്വേ ചാപി പഠ്യതേ॥ 1-64a-7a തത്രേഷ്ടഫലഭാഗ്ധർമ ആചാര്യൈരുപദിശ്യതേ। 1-64a-7b അനിഷ്ടഫലഭാക്രേതി തൈരധർമോഽപി ഭാഷ്യതേ॥ 1-64a-8a തസ്മാദിഷ്ടഫലാർഥായ ധർമമേവ സമാശ്രയേത്। 1-64a-8b ബ്രാഹ്മോ ദൈവസ്തഥൈവാർഷഃ പ്രാജാപത്യശ്ച ധാർമികഃ॥ 1-64a-9a വിവാഹാ ബ്രാഹ്മണാനാം തു ഗാന്ധർവോ നൈവ ധാർമികഃ। 1-64a-9b ത്രിവർണേതരജാതീനാം ഗാന്ധർവാസുരരാക്ഷസാഃ॥ 1-64a-10a പൈശാചോ നൈവ കർതവ്യഃ പൈശാചശ്ചാഷ്ടമോഽധമഃ। 1-64a-10b സാമർഷാം വ്യംഗികാം കന്യാം മാതുശ്ച കുലജാം തഥാ॥ 1-64a-11a വൃദ്ധാം പ്രവ്രാജിതാം വന്ധ്യാം പതിതാം ച രജസ്വലാം। 1-64a-11b അപസ്മാരകുലേ ജാതാം പിംഗലാങ്കുഷ്ഠിനീം വ്രണീം॥ 1-64a-12a ന ചാസ്നാതാം സ്ത്രിയം ഗച്ഛേദിതി ധർമാനുശാസനം। 1-64a-12b പിതാ പിതാമഹോ ഭ്രാതാ മാതാ മാതുല ഏവ ച॥ 1-64a-13a ഉപാധ്യായർത്വിജശ്ചൈവ കന്യാദാനേ പ്രഭൂത്തമാഃ। 1-64a-13b ഏതൈർദത്താം നിഷേവേത നാദത്താമാദദീത ച॥ 1-64a-14a ഇത്യേവ ഋഷയഃ പ്രാഹുർവിവാഹേ ധർമവിത്തമാഃ। 1-64a-14b അസ്യാ നാസ്തി പിതാ ഭ്രാതാ മാതാ മാതുല ഏവ ച॥ 1-64a-15a ഗാന്ധർവേണ വിവാഹേന ന സ്പൃശാമി യദൃച്ഛയാ। 1-64a-15b ക്രിയാഹീനം തു ഗാന്ധർവം ന കർതവ്യമനാപദി॥ 1-64a-16a യദസ്യാം ജായതേ പുത്രോ വേദവ്യാസോ ഭവേദൃഷിഃ। 1-64a-16b ക്രിയാഹീനഃ കഥം വിപ്രോ ഭവേദൃഷിരുദാരധീഃ॥ 1-64a-17x വൈശംപായന ഉവാച। 1-64a-17a ഏവം ചിന്തയതോ ഭാവം മഹർഷേർഭാവിതാത്മനഃ। 1-64a-17b ജ്ഞാത്വാ ചൈവാഭ്യവർതന്ത പിതരോ ബർഹിഷസ്തദാ॥ 1-64a-18a തസ്മിൻക്ഷണേ ബ്രഹ്മപുത്രോ വസിഷ്ഠോഽപി സമേയിവാൻ। 1-64a-18b പൂർവം സ്വാഗതമിത്യുക്ത്വാ വസിഷ്ഠഃ പ്രത്യഭാഷത॥ 1-64a-19x പിതൃഗണാ ഊചുഃ। 1-64a-19a അസ്മാകം മാനസീം കന്യാമസ്മച്ഛാപേന വാസവീം। 1-64a-19b യദിചച്ഛശി പുത്രാർഥം കന്യാം ഗൃഹ്മീഷ്വമാ ചിരം॥ 1-64a-20a പിതൄണാം വചനം ശ്രുത്വാ വസിഷ്ഠഃ പ്രത്യഭാഷത। 1-64a-20b മഹർഷീണാം വചഃ സത്യം പുരാണേപി മയാ ശ്രുതം॥ 1-64a-21a പരാശരോ ബ്രഹ്മചാരീ പ്രജാർഥീ മമ വംശധൃത്। 1-64a-21b ഏവം സംഭാഷമാണേ തു വസിഷ്ഠേ പിതൃഭിഃ സഹ॥ 1-64a-22a ഋഷയോഽഭ്യാഗമംസ്തത്ര നൈമിശാരണ്യവാസിനഃ। 1-64a-22b വിവാഹം ദ്രഷ്ടുമിച്ഛന്തഃ ശക്തിപുത്രസ്യ ധീമതഃ॥ 1-64a-23a അരുന്ധതീ മഹാഭാഗാ അദൃശ്യന്ത്യാ സഹൈവ സാ। 1-64a-23b വിശ്വകർമകൃതാം ദിവ്യാം പർണശാലാം പ്രവിശ്യ സാ॥ 1-64a-24a വൈവാഹികാംസ്തു സംഭാരാൻസങ്കൽപ്യ ച യഥാക്രമം। 1-64a-24b അരുന്ധതീ സത്യവതീം വധൂം സംഗൃഹ്യ പാണിനാ॥ 1-64a-25a ഭദ്രാസനേ പ്രതിഷ്ഠാപ്യ ഇന്ദ്രാണീം സമകൽപയത്। 1-64a-25b ആപൂര്യമാണപക്ഷേ തു വൈശാഖേ സോമദൈവതേ॥ 1-64a-26a ശുഭഗ്രഹേ ത്രയോദശ്യാം മുഹൂർതേ മൈത്ര ആഗതേ। 1-64a-26b വിവാഹകാല ഇത്യുക്ത്വാ വസിഷ്ഠോ മുനിഭിഃ സഹ॥ 1-64a-27a യമുനാദ്വീപമാസാദ്യ ശിഷ്യൈശ്ച മുനിപങ്ക്തിഭിഃ। 1-64a-27b സ്ഥണ്ഡിലം ചതുരശ്രം ച ഗോമയേനോപലിപ്യ ച॥ 1-64a-28a അക്ഷതൈഃ ഫലപുഷ്പൈശ്ച സ്വസ്തികൈരാംരപല്ലവൈഃ। 1-64a-28b ജലപൂർണഘടൈശ്ചൈവ സർവതഃ പരിശോഭിതം॥ 1-64a-29a തസ്യ മധ്യേ പ്രതിഷ്ഠാപ്യ ബൃസ്യാം മുനിവരം തദാ। 1-64a-29b സിദ്ധാർഥയവകൽകൈശ്ച സ്നാതം സർവൌഷധൈരപി॥ 1-64a-30a കൃത്വാർജുനാനി വസ്ത്രാണി പരിധാപ്യ മഹാമുനിം। 1-64a-30b വാചയിത്വാ തു പുണ്യാഹമക്ഷതൈസ്തു സമർചിതഃ॥ 1-64a-31a ഗന്ധാനുലിപ്തഃ സ്രഗ്വീ ച സപ്രതോദോ വധൂഗൃഹേ। 1-64a-31b അപദാതിസ്തതോ ഗത്വാ വധൂജ്ഞാതിഭിരർചിതഃ॥ 1-64a-32a സ്നാതാമഹതസംവീതാം ഗന്ധലിപ്താം സ്രഗുജ്ജ്വലാം। 1-64a-32b വധൂം മംഗലസംയുക്താമിഷുഹസ്താം സമീക്ഷ്യ ച॥ 1-64a-33a ഉവാച വചനം കാലേ കാലജ്ഞഃ സർവധർമവിത്। 1-64a-33b പ്രതിഗ്രഹോ ദാതൃവശഃ ശ്രുതമേവം മയാ പുരാ॥ 1-64a-34a യഥാ വക്ഷ്യന്തി പിതരസ്തത്കരിഷ്യാമഹേ വയം। 1-64a-34x വൈശംപായന ഉവാച। 1-64a-34b തദ്ധർമിഷ്ഠം യശസ്യം ച വചനം സത്യവാദിനഃ॥ 1-64a-35a ശ്രുത്വാ തു പിതരഃ സർവേ നിഃസംഗാ നിഷ്പരിഗ്രഹാഃ। 1-64a-35b വസും പരമധർമിഷ്ഠമാനീയേദം വചോഽബ്രുവൻ॥ 1-64a-36a മത്സ്യയോനൌ സമുത്പന്നാ തവ പുത്രീ വിശേഷതഃ। 1-64a-36b പരാശരായ മുനയേ ദാതുമർഹസി ധർമതഃ॥ 1-64a-37x വസുരുവാച। 1-64a-37a സത്യം മമ സുതാ സാ ഹി ദാശരാജേന വർധിതാ। 1-64a-37b അഹം പ്രഭുഃ പ്രദാനേ തു പ്രജാപാലഃ പ്രജാർഥിനാം॥ 1-64a-38x പിതര ഊചുഃ। 1-64a-38a നിരാശിഷോ വയം സർവേ നിഃസംഗാ നിഷ്പരിഗ്രഹാഃ। 1-64a-38b കന്യാദാനേന സംബന്ധോ ദക്ഷിണാബന്ധ ഉച്യതേ॥ 1-64a-39a കർമഭൂമിസ്തു മാനുഷ്യം ഭോഗഭൂമിസ്ത്രിവിഷ്ടപം। 1-64a-39b ഇഹ പുണ്യകൃതോ യാന്തി സ്വർഗലോകം ന സംശയഃ॥ 1-64a-40a ഇഹ ലോകേ ദുഷ്കൃതിനോ നരകം യാന്തി നിർഘൃണാഃ। 1-64a-40b ദക്ഷിണാബന്ധ ഇത്യുക്തേ ഉഭേ സുകൃതദുഷ്കൃതേ॥ 1-64a-41a ദക്ഷിണാബന്ധസംയുക്താ യോഗിനഃ പ്രപതന്തി തേ। 1-64a-41b തസ്മാന്നോ മാനസീം കന്യാം യോഗാദ്ഭ്രഷ്ടാം വിശാപതേ॥ 1-64a-42a സുതാത്വം തവ സംപ്രാപ്താം സതീം ഭിക്ഷാം ദദസ്വ വൈ। 1-64a-42b ഇത്യുക്ത്വാ പിതരഃ സർവേ ക്ഷണാദന്തർഹിതാസ്തദാ॥ 1-64a-43x വൈശംപായന ഉവാച। 1-64a-43a യാജ്ഞവൽക്യം സമാഹൂയ വിവാഹാചാര്യമിത്യുത। 1-64a-43b വസും ചാപി സമാഹൂയ വസിഷ്ഠോ മുനിഭിഃ സഹ॥ 1-64a-44a വിവാഹം കാരയാമാസ വിധിദൃഷ്ടേന കർമണാ। 1-64a-44x വസുരുവാച। 1-64a-44b പരാശര മഹാപ്രാജ്ഞ തവ ദാസ്യാംയഹം സുതാം॥ 1-64a-45a പ്രതീച്ഛ ചൈനാം ഭദ്രം തേ പാണിം ഗൃഹ്ണീഷ്വ പാണിനാ। 1-64a-45x വൈശംപായന ഉവാച। 1-64a-45b വസോസ്തു വചനം ശ്രുത്വാ യാജ്ഞവൽക്യമതേ സ്ഥിതഃ॥ 1-64a-46a കൃതകൌതുകമംഗല്യഃ പാണിനാ പാണിമസ്പൃശത്। 1-64a-46b പ്രഭൂതാജ്യേന ഹവിഷാ ഹുത്വാ മന്ത്രൈർഹുതാശനം॥ 1-64a-47a ത്രിരഗ്നിം തു പരിക്രംയ സമഭ്യർച്യ ഹുതാശനം। 1-64a-47b മഹർഷീന്യാജ്ഞവൽക്യാദീന്ദക്ഷിണാഭിഃ പ്രതർപ്യച॥ 1-64a-48a ലബ്ധാനുജ്ഞോഽഭിവാദ്യാശു പ്രദക്ഷിണമഥാകരോത്। 1-64a-48b പരാശരേ കൃതോദ്വാഹേ ദേവാഃ സർപിഗണാസ്തദാ॥ 1-64a-49a ഹൃഷ്ടാ ജഗ്മുഃ ക്ഷണാദേവ വേദവ്യാസോ ഭവത്വിതി। 1-64a-49b ഏവം സത്യവതീ ഹൃഷ്ടാ പൂജാം ലബ്ധ്വാ യഥേഷ്ടതഃ॥ 1-64a-50a പരാശരേണ സംയുക്താ സദ്യോ ഗർഭം സുഷാവ സാ। 1-64a-50b ജജ്ഞേ ച യമുനാദ്വീപേ പാരാശര്യഃ സ വീര്യവാൻ॥ 1-64a-51a ജാതമാത്രഃ സ വവൃധേ സപ്തവർഷോഽഭവത്തദാ। 1-64a-51b സ്നാത്വാഭിവാദ്യ പിതരം തസ്ഥൌ വ്യാസഃ സമാഹിതഃ॥ 1-64a-52a സ്വസ്തീതി വചനം ചോക്ത്വാ ദദൌ കലശമുത്തമം। 1-64a-52b ഗൃഹീത്വാ കലശം പ്രാപ്തേ തസ്ഥൌ വ്യാസഃ സമാഹിതഃ॥ 1-64a-53a തതോ ദാശഭയാത്പത്നീ സ്നാത്വാ കന്യാ ബഭൂവ സാ। 1-64a-53b അഭിവാദ്യ മുനേഃ പാദൌ പുത്രം ജഗ്രാഹ പാണിനാ॥ 1-64a-54a സ്പൃഷ്ടമാത്രേ തു നിർഭർത്സ്യ മാതരം വാക്യമബ്രവീത്। 1-64a-54b മമ പിത്രാ തു സംസ്പർശാൻമാതസ്ത്വമഭവഃ ശുചിഃ॥ 1-64a-55a അദ്യ ദാശസുതാ കന്യാ ന സ്പൃശേർമാമനിന്ദിതേ। 1-64a-55x വൈശംപായന ഉവാച। 1-64a-55b വ്യാസസ്യ വചനം ശ്രുത്വാ ബാഷ്പപൂർണമുഖീ തദാ॥ 1-64a-56a മനുഷ്യഭാവാത്സാ യോഷിത്പപാത മുനിപാദയോഃ। 1-64a-56b മഹാപ്രസാദോ ഭഗവാൻപുത്രം പ്രോവാച ധർമവിത്॥ 1-64a-57a മാ ത്വമേവംവിധം കാർഷീർനൈതദ്ധർംയം മതം ഹി നഃ। 1-64a-57b ദൂഷ്യൌ ന മാതാപിതരൌ തഥാ പൂർവോപകാരിണൌ॥ 1-64a-58a ധാരണാദ്ദുഃഖസഹനാത്തയോർമാതാ ഗരീയസീ। 1-64a-58b ബീജക്ഷേത്രസമായോഗേ സസ്യം ജായേത ലൌകികം॥ 1-64a-59a ജായതേ ച സുതസ്തദ്വത്പുരുഷസ്ത്രീസമാഗമേ। 1-64a-59b മൃഗീണാം പക്ഷിണാം ചൈവ അപ്സരാണാം തഥൈവ ച॥ 1-64a-60a ശൂദ്രയോന്യാം ച ജായന്തേ മുനയോ വേദപാരഗാഃ। 1-64a-60b ഋഷ്യശൃംഗോ മൃഗീപുത്രഃ കണ്വോ ബർഹിസുതസ്തഥാ॥ 1-64a-61a അഗസ്ത്യശ്ച വസിഷ്ഠശ്ച ഉർവശ്യാം ജനിതാവുഭൌ। 1-64a-61b സോമശ്രവാസ്തു സർപ്യാം തു അശ്വിനാവശ്വിസംഭവൌ॥ 1-64a-62a സ്കന്ദഃ സ്കന്നേന ശുക്ലേന ജാതഃ ശരവണേ പുരാ। 1-64a-62b ഏവമേവ ച ദേവാനാമൃഷീമാം ചൈവ സംഭവഃ॥ 1-64a-63a ലോകവേദപ്രവൃത്തിർഹി ന മീമാംസ്യാ ബുധൈഃ സദാ। 1-64a-63b വേദവ്യാസ ഇതി പ്രോക്തഃ പുരാണേ ച സ്വയംഭുവാ॥ 1-64a-64a ധർമനേതാ മഹർഷീണാം മനുഷ്യാണാം ത്വമേവ ച। 1-64a-64b തസ്മാത്പുത്ര ന ദൂഷ്യേത വാസവീ യോഗചാരിണീ॥ 1-64a-65a മത്പ്രീത്യർഥം മഹാപ്രാജ്ഞ സസ്നേഹം വക്തുമർഹസി। 1-64a-65b പ്രജാഹിതാർഥം സംഭൂതോ വിഷ്ണോർഭാഗോ മഹാനൃഷിഃ॥ 1-64a-66a തസ്മാത്സ്വമാതരം സ്നേഹാത്പ്രബവീഹി തപോധന। 1-64a-66x വൈശംപായന ഉവാച। 1-64a-66b ഗുരോർവചനമാജ്ഞായ വ്യാസഃ പ്രീതോഽഭവത്തദാ॥ 1-64a-67a ചിന്തയിത്വാ ലോകവൃത്തം മാതുരങ്കമഥാവിശത്। 1-64a-67b പുത്രസ്പർശാത്തു ലോകേഷു നാന്യത്സുഖമതീവ ഹി॥ 1-64a-68a വ്യാസം കമലപത്രാക്ഷം പരിഷ്വജ്യാശ്ര്വവർതയത്। 1-64a-68b സ്തന്യാസാരൈഃ ക്ലിദ്യമാനാ പുത്രമാഘ്രായ മൂർധനി॥ 1-64a-69x വാസവ്യുവാച। 1-64a-69a പുത്രലാഭാത്പരം ലോകേ നാസ്തീഹ പ്രസവാർഥിനാം। 1-64a-69b ദുർലഭം ചേതി മന്യേഽഹം മയാ പ്രാപ്തം മഹത്തപഃ॥ 1-64a-70a മഹതാ തപസാ താത മഹായോഗബലേന ച। 1-64a-70b മയാ ത്വം ഹി മഹാപ്രാജ്ഞ ലബ്ധോഽമൃതമിവാമരൈഃ॥ 1-64a-71a തസ്മാത്ത്വം മാമൃഷേഃ പുത്ര ത്യക്തും നാർഹസി സാംപ്രതം। 1-64a-71x വൈശംപായന ഉവാച। 1-64a-71b ഏവമുക്തസ്തതഃ സ്നേഹാദ്വ്യാസോ മാതരമബ്രവീത്॥ 1-64a-72a ത്വയാ സ്പൃഷ്ടഃ പരിഷ്വക്തോ മൂർധ്നി ചാഘ്രായിതോ മുഹുഃ। 1-64a-72b ഏതാവൻമാത്രയാ പ്രീതോ ഭവിഷ്യേഷു നൃപാത്മജേ॥ 1-64a-73a സ്മൃതോഽഹം ദർശയിഷ്യാമി കൃത്യേഷ്വിതി ച സോഽബ്രവീത്। 1-64a-73b സ മാതരമനുജ്ഞാപ്യ തപസ്യേവ മനോ ദധേ॥ 1-64a-74a തതഃ കന്യാമനുജ്ഞായ പുനഃ കന്യാ ഭവത്വിതി। 1-64a-74b പരാശരോഽപി ഭഗവാൻപുത്രേണ സഹിതോ യയൌ॥ 1-64a-75a ഗത്വാശ്രമപദം പുംയമദൃശ്യന്ത്യാ പരാശരഃ। 1-64a-75b ജാതകർമാദിസംസ്കാരം കാരയാമാസ ധർമതഃ॥ 1-64a-76a കൃതോപനയനോ വ്യാസോ യാജ്ഞവൽക്യേന ഭാരത। 1-64a-76b വേദാനധിജഗൌ സാംഗാനോങ്കാരേണ ത്രിമാത്രയാ॥ 1-64a-77a ഗുരവേ ദക്ഷിണാം ദത്ത്വാ തപഃ കർതും പ്രചക്രമേ। 1-64a-77b ഏവം ദ്വൈപായനോ ജജ്ഞേ സത്യവത്യാം പരാശരാത്॥ 1-64a-78a ദ്വീപ ന്യസ്തഃ സ യദ്വാലസ്തസ്മാദ്ദ്വൈപായനോഽഭവത്। 1-64a-78b പാദാപസാരിണം ധർമം വിദ്വാൻസ തു യുഗേ യുഗേ॥ 1-64a-79a ആയുഃ ശക്തിം ച മർത്യാനാം യുഗാദ്യുഗമവേക്ഷ്യ ച। 1-64a-79b ബ്രഹ്മർഷിർബ്രാഹ്മണാനാം ച തഥാഽനുഗ്രഹകാങ്ക്ഷയാ॥ 1-64a-80a വിവ്യാസ വേദാന്യസ്മാച്ച വേദവ്യാസ ഇതി സ്മൃതഃ। 1-64a-80b തതഃ സ മഹർഷിർവിദ്വാഞ്ശിഷ്യാനാഹൂയ ധർമതഃ॥ 1-64a-81a സുമന്തും ജൈമിനിം പൈലം ശുകം ചൈവ സ്വമാത്മജം। 1-64a-81b പ്രഭുർവരിഷ്ഠോ വരദോ വൈശംപായനമേവ ച॥ 1-64a-82a വേദാനധ്യാപയാമാസ മഹാഭാരതപഞ്ചമാൻ। 1-64a-82b സംഹിതാസ്തൈഃ പൃഥക്ത്വേന ഭാരതസ്യ പ്രകീർതിതാ॥ 1-64a-83a തതഃ സത്യവതീ ഹൃഷ്ടാ ജഗാമ സ്വം നിവേശനം। 1-64a-83b തസ്യാസ്തു യോജനാദ്ഗന്ധമാജിഘ്രന്തി നരാ ഭുവി॥ 1-64a-84a ദാശരാജസ്തു തദ്ഗന്ധമാജിഘ്രൻപീതിമാവഹത്। 1-64a-84x ദാശരാജ ഉവാച। 1-64a-84b ത്വാമാഹുർമത്സ്യഗന്ധേതി കഥം ബാലേ സുഗന്ധതാ॥ 1-64a-85a അപാസ്യ മത്സ്യഗന്ധത്വം കേന ദത്താ സുഗന്ധതാ 1-64a-85x സത്യവത്യുവാച। 1-64a-85b ശക്തേ- പുത്രോ മഹാപ്രാജ്ഞഃ പരാശര ഇതി ശ്രുതഃ॥ 1-64a-86a നാവം വാഹയമാനായാ മമ ദൃഷ്ട്വാം സുശിക്ഷിതം। 1-64a-86b ഉപാസ്യ മത്സ്യഗന്ധത്വം യോജനാദ്ഗന്ധതാം ദദൌ॥ 1-64a-87a ഋഷേഃ പ്രസാദം ദൃഷ്ട്വാ തു ജനാഃ പ്രീതിമുപാഗമൻ। 1-64a-87b ഏവം ലബ്ധോ മയാ ഗന്ധോ ന രോഷം കർതുമർഹസി॥ 1-64a-88a ദാശരാജസ്തു തദ്വാക്യം പ്രശശംസ നനന്ദ ച। 1-64a-88b ഏതത്പവിത്രം പുണ്യം ച വ്യാസസമവമുത്തമം। 1-64a-88c ഇതിഹാസമിമം ശ്രുത്വാ പ്രജാവന്തോ ഭവന്തി ച॥ 1-64-132 (2723) തഥാ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ ഗംഗായാമമിതദ്യുതിഃ। വസുവീര്യാത്സമഭവൻമഹാവീര്യോ മഹായശാഃ॥ 1-64-133 (2724) വൈദാർഥവിച്ച ഭഗവാനൃഷിർവിപ്രോ മഹായശാഃ। ശൂലേ പ്രോതഃ പുരാണർഷിരചോരശ്ചോരശങ്കയാ॥ 1-64-134 (2725) അണീമാണ്ഡവ്യ ഇത്യേവം വിഖ്യാതഃ സ മഹായശാഃ। സ ധർമമാഹൂയ പുരാ മഹർഷിരിദമുക്തവാൻ॥ 1-64-135 (2726) ഇഷീകയാ മയാ ബാല്യാദ്വിദ്ധാ ഹ്യേകാ ശകുന്തികാ। തത്കിൽബിഷം സ്മരേ ധർമ നാന്യത്പാപമഹം സ്മരേ॥ 1-64-136 (2727) തൻമേ സഹസ്രമമിതം കസ്മാന്നേഹാജയത്തപഃ। ഗരീയാൻബ്രാഹ്മണവധഃ സർവഭൂതവധാദ്യതഃ॥ 1-64-137 (2728) തസ്മാത്ത്വം കിൽബിഷാദസ്മാച്ഛൂദ്രയോനൌ ജനിഷ്യസി। 1-64-138 (2729) വൈശംപായന ഉവാച। തേന ശാപേന ധർമോഽപി ശൂദ്രയോനാവജായത॥ 1-64-138x (313) വിദ്വാന്വിദുരരൂപേണ ധാർമികഃ കിൽബിഷാത്തതഃ। സഞ്ജയോ മുനികൽപസ്തു ജജ്ഞേ സൂതോ ഗവൽഗണാത്॥ 1-64-139 (2730) സൂര്യാച്ച കുന്തികന്യായാം ജജ്ഞേ കർണോ മഹാബലഃ। സഹജം കവചം ബിഭ്രത്കുണ്ഡലോദ്യോതിതാനനഃ॥ 1-64-140 (2731) അനുഗ്രഹാർഥം ലോകാനാം വിഷ്ണുർലോകനമസ്കൃതഃ। വസുദേവാത്തു ദേവക്യാം പ്രാദുർഭൂതോ മഹായശാഃ॥ 1-64-141 (2732) അനാദിനിധനോ ദേവഃ സ കർതാ ജഗതഃ പ്രഭുഃ। അവ്യക്തമക്ഷരം ബ്രഹ്മ പ്രധാനം ത്രിഗുണാത്മകം॥ 1-64-142 (2733) ആത്മാനമവ്യയം ചൈവ പ്രകൃതിം പ്രഭവം പ്രഭും। പുരുഷം വിശ്വകർമാണം സത്വയോഗം ധ്രുവാക്ഷരം॥ 1-64-143 (2734) അനന്തമചലം ദേവം ഹംസം നാരായണം പ്രഭും। ധാതാരമജമവ്യക്തം യമാഹുഃ പരമവ്യയം॥ 1-64-144 (2735) കൈവല്യം നിർഗുണം വിശ്വമനാദിമജമവ്യയം। പുരുഷഃ സ വിഭുഃ കർതാ സർവഭൂതപിതാമഹഃ॥ 1-64-145 (2736) ധർമസംസ്ഥാപനാർഥായ പ്രജജ്ഞേഽന്ധകവൃഷ്ണിഷു। അസ്ത്രജ്ഞൌ തു മഹാവീര്യൌ സർവശാസ്ത്രവിശാരദൌ॥ 1-64-146 (2737) സാത്യകിഃ കൃതവർമാ ച നാരായണമനുവ്രതൌ। സത്യകാദ്ധൃദികാച്ചൈവ ജജ്ഞാതേഽസ്ത്രവിശാരദൌ॥ 1-64-147 (2738) ഭരദ്വാജസ്യ ച സ്കന്നം ദ്രോണ്യാം ശുക്രമവർധത। സഹർഷേരുഗ്രതപസസ്തസ്മാദ്ദ്രോണോ വ്യജായത॥ 1-64-148 (2739) ഗൌതമാൻമിഥുനം ജജ്ഞേ ശരസ്തംബാച്ഛരദ്വതഃ। അശ്വത്ഥാംനശ്ച ജനനീ കൃപശ്ചൈവ മഹാബലഃ॥ 1-64-149 (2740) അശ്വത്ഥാമാ തതോ ജജ്ഞേ ദ്രോണാദേവ മഹാബലഃ। തഥൈവ ധൃഷ്ടദ്യുംനോഽപി സാക്ഷാദഗ്നിസമദ്യുതിഃ॥ 1-64-150 (2741) വൈതാനേ കർമണി തതേ പാവകാത്സമജായത। വീരോ ദ്രോണവിനാശായ ധനുരാദായ വീര്യവാൻ॥ 1-64-151 (2742) തഥൈവ വേദ്യാം കൃഷ്ണാപി ജജ്ഞേ തേജസ്വിനീ ശുഭാ। വിഭ്രാജമാനാ വപുഷാ ബിഭ്രതീ രൂപമുത്തമം॥ 1-64-152 (2743) പ്രഹ്രാദശിഷ്യോ നഗ്നജിത്സുബലശ്ചാഭവത്തതഃ। തസ്യ പ്രജാ ധർമഹന്ത്രീ ജജ്ഞേ ദേവപ്രകോപനാത്॥ 1-64-153 (2744) ഗാന്ധാരരാജപുത്രോഽഭൂച്ഛകുനിഃ സൌബലസ്തഥാ। ദുര്യോധനസ്യ ജനനീ ജജ്ഞാതേഽർഥവിശാരദൌ॥ 1-64-154 (2745) കൃഷ്ണദ്വൈപായനാജ്ജജ്ഞേ ധൃതരാഷ്ട്രോ ജനേശ്വരഃ। ക്ഷേത്രേ വിചിത്രവീര്യസ്യ പാണ്ഡുശ്ചൈവ മഹാബലഃ॥ 1-64-155 (2746) ധർമാർഥകുശലോ ധീമാൻമേധാവീ ധൂതകൽമഷഃ। വിദുരഃ ശൂദ്രയോനൌ തു ജജ്ഞേ ദ്വൈപായനാദപി॥ 1-64-156 (2747) പാണ്ഡോസ്തു ജജ്ഞിരേ പഞ്ച പുത്രാ ദേവസമാഃ പൃഥക്। ദ്വയോഃ സ്ത്രിയോർഗുണജ്യേഷ്ഠസ്തേഷാമാസീദ്യുധിഷ്ഠിരഃ॥ 1-64-157 (2748) ധർമാദ്യുധിഷ്ഠിരോ ജജ്ഞേ മാരുതാച്ച വൃകോദരഃ। ഇന്ദ്രാദ്ധനഞ്ജയഃ ശ്രീമാൻസർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ॥ 1-64-158 (2749) ജജ്ഞാതേ രൂപസംപന്നാവശ്വിഭ്യാം ച യമാവപി। നകുലഃ സഹദേവശ്ച ഗുരുശുശ്രൂഷണേ രതൌ॥ 1-64-159 (2750) തഥാ പുത്രശതം ജജ്ഞേ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ധീമതഃ। ദുര്യോധനപ്രഭൃതയോ യുയുത്സുഃ കരണസ്തഥാ॥ 1-64-160 (2751) തതോ ദുഃശാസനശ്ചൈവ ദുഃസഹശ്ചാപി ഭാരത। ദുർമർഷണോ വികർണശ്ച ചിത്രസേനോ വിവിംശതിഃ॥ 1-64-161 (2752) ജയഃ സത്യവ്രതശ്ചൈവ പുരുമിത്രശ്ച ഭാരത। വൈശ്യാപുത്രോ യുയുത്സുശ്ച ഏകാദശ മഹാരഥാഃ॥ 1-64-162 (2753) അഭിമന്യുഃ സുഭദ്രായാമർജുനാദഭ്യജായത। സ്വസ്രീയോ വാസുദേവസ്യ പൌത്രഃ പാണ്ഡോർമഹാത്മനഃ॥ 1-64-163 (2754) പാണ്ഡവേഭ്യോ ഹി പാഞ്ചാല്യാം ദ്രൌപദ്യാം പഞ്ച ജജ്ഞിരേ। കുമാരാ രൂപസംപന്നാഃ സർവശാസ്ത്രവിശാരദാഃ॥ 1-64-164 (2755) പ്രതിവിന്ധ്യോ യുധിഷ്ഠിരാത്സുതസോമോ വൃകോദരാത്। അർജുനാച്ഛ്രുതകീർതിസ്തു ശതാനീകസ്തു നാകുലിഃ॥ 1-64-165 (2756) തഥൈവ സഹദേവാച്ച ശ്രുതസേനഃ പ്രതാപവാൻ। ഹിഡിംബായാം ച ഭീമേന വനേ ജജ്ഞേ ഘടോത്കചഃ॥ 1-64-166 (2757) ശിഖണ്ഡീ ദ്രുപദാജ്ജജ്ഞേ കന്യാ പുത്രത്വഭാഗതാ। യാം യക്ഷഃ പുരുഷം ചക്രേ സ്ഥൂമഃ പ്രിയചികീർഷയാ॥ 1-64-167 (2758) കുരൂണാം വിഗ്രഹേ തസ്മിൻസമാഗച്ഛൻബഹൂന്യഥ। രാജ്ഞാം ശതസഹസ്രാണി യോത്സ്യമാനാനി സംയുഗേ॥ 1-64-168 (2759) തേഷാമപരിമേയാനാം നാമധേയാനി സർവശഃ। ന ശക്യാനി സമാഖ്യാതും വർഷാണാമയുതൈരപി। ഏതേ തു കീർതിതാ മുഖ്യാ യൈരാഖ്യാനമിദം തതം॥ ॥ 1-64-169 (2760) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി അംശാവതരണപർവണി ചതുഃഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 64 ॥

1-65-0 (2761) ജനമേജയ ഉവാച। 1-65-0x (314) യ ഏതേ കീർതിതാ ബ്രഹ്മന്യേ ചാന്യേ നാനുകീർതിതാഃ। സംയക്താഞ്ശ്രോതുമിച്ഛാമിരാജ്ഞശ്ചാന്യാൻസഹസ്രശഃ॥ 1 ॥ 1-65-1 (2762) യദർഥമിഹ സംഭൂതാ ദേവകൽപാ മഹാരഥാഃ। ഭുവി തൻമേ മഹാഭാഗ സംയഗാഖ്യാതുമർഹസി॥ 1-65-2 (2763) വൈശംപായന ഉവാച। 1-65-3x (315) രഹസ്യം ഖൽവിദം രാജന്ദേവാനാമിതി നഃ ശ്രുതം। തത്തു തേ കഥയിഷ്യാമി നമസ്കൃത്വാ സ്വയംഭുവേ॥ 1-65-3 (2764) ത്രിഃസപ്തകൃത്വഃ പൃഥിവീം കൃത്വാ നിഃക്ഷിത്രയാം പുരാ। ജാമദഗ്ന്യസ്തപസ്തേപേ മഹേന്ദ്രേ പർവതോത്തമേ॥ 1-65-4 (2765) തദാ നിഃക്ഷത്രിയേ ലോകേ ഭാർഗവേണ കൃതേ സതി। ബ്രാഹ്മണാൻക്ഷത്രിയാ രാജൻസുതാർഥിന്യോഽഭിചക്രമുഃ॥ 1-65-5 (2766) താഭിഃ സഹ സമാപേതുർബ്രാഹ്മണാഃ സംശിതവ്രതാഃ। ഋതാവൃതൌ നരവ്യാഘ്ര ന കാമാന്നാനൃതൌ തഥാ॥ 1-65-6 (2767) തേഭ്യശ്ച തേഭിരേ ഗർഭം ക്ഷത്രിയാസ്താഃ സഹസ്രശഃ। തതഃ സുഷുവിരേ രാജൻക്ഷത്രിയാന്വീര്യവത്തരാൻ॥ 1-65-7 (2768) കുമാരാംശ്ച കുമാരീശ്ച പുനഃ ക്ഷത്രാഭിവൃദ്ധയേ। ഏവം തദ്ബ്രാഹ്മണൈഃ ക്ഷത്രം ക്ഷത്രിയാസു തപസ്വിഭിഃ॥ 1-65-8 (2769) ജാതം വൃദ്ധം ച ധർമേണ സുദീർഗേണായുഷാന്വിതം। ചത്വാരോഽപി തതോ വർണാ ബഭൂവുർബ്രാഹ്മണോത്തരാഃ॥ 1-65-9 (2770) അഭ്യഗച്ഛന്നൃതൌ നാരീം ന കാമാന്നാനൃതൌ തഥാ। തഥൈവാന്യാനി ഭൂതാനി തിര്യഗ്യോനിഗതാന്യപി॥ 1-65-10 (2771) ഋതൌ ദാരാംശ്ച ഗച്ഛന്തി തത്തഥാ ഭരതർഷഭ। തതോഽവർധന്ത ധർമേണ സഹസ്രശതജീവിനഃ॥ 1-65-11 (2772) താഃ പ്രജാഃ പൃഥിവീപാല ധർമവ്രതപരായണാഃ। ആധിഭിർവ്യാധിഭിശ്ചൈവ വിമുക്താഃ സർവശോ നരാഃ॥ 1-65-12 (2773) അഥേമാം സാഗരോപാന്താം ഗാം ഗജേന്ദ്രഗതാഖിലാം। അധ്യതിഷ്ഠത്പുനഃ ക്ഷത്രം സശൈലവനപത്തനാം॥ 1-65-13 (2774) പ്രശാസതി പുനഃ ക്ഷത്രേ ധർമേണേമാം വസുന്ധരാം। ബ്രാഹ്മണാദ്യാസ്തതോ വർണാ ലേഭിരേ മുദമുത്തമാം॥ 1-65-14 (2775) കാമക്രോധോദ്ഭവാന്ദോഷാന്നിരസ്യ ച നരാധിപാഃ। ധർമേണ ദണ്ഡം ദണ്ഡേഷു പ്രണയന്തോഽന്വപാലയൻ॥ 1-65-15 (2776) തഥാ ധർമപരേ ക്ഷത്രേ സഹസ്രാക്ഷഃ ശതക്രതുഃ। സ്വാദു ദേശേ ച കാലേ ച വവർഷാപ്യായയൻപ്രജാഃ॥ 1-65-16 (2777) ന ബാല ഏവ ംരിയതേ തദാ കശ്ചിജ്ജനാധിപ। ന ച സ്ത്രിയം പ്രജാനാതി കശ്ചിദപ്രാപ്തയൌവനാം॥ 1-65-17 (2778) ഏവമായുഷ്മതീഭിസ്തു പ്രജാഭിർഭരതർഷഭ। ഇയം സാഗരപര്യന്താ സസാപൂര്യത മേദിനീ॥ 1-65-18 (2779) ഈജിരേ ച മഹായജ്ഞൈഃ ക്ഷത്രിയാ ബഹുദക്ഷിണൈഃ। സാംഗോപനിഷദാന്വേദാന്വിപ്രാശ്ചാധീയതേ തദാ॥ 1-65-19 (2780) ന ച വിക്രീണതേ ബ്ര്ഹമ ബ്രാഹ്മണാശ്ച തദാ നൃപ। ന ച ശൂദ്രസമഭ്യാശേ വേദാനുച്ചാരയന്ത്യുത॥ 1-65-20 (2781) കാരയന്തഃ കൃഷിം ഗോഭിസ്തഥാ വൈശ്യാഃ ക്ഷിതാവിഹ। യുഞ്ജതേ ധുരി നോ ഗാശ്ച കൃശാംഗാംശ്ചാപ്യജീവയൻ॥ 1-65-21 (2782) ഫേനപാംശ്ച തഥാ വത്സാന്ന ദുഹന്തി സ്മ മാനവാഃ। ന കൂടമാനൈർവണിജഃ പണ്യം വിക്രീണതേ തദാ॥ 1-65-22 (2783) കർമാണി ച നരവ്യാഘ്ര ധർമോപേതാനി മാനവാഃ। ധർമമേവാനുപശ്യന്തശ്ചക്രുർധർമപരായണാഃ॥ 1-65-23 (2784) സ്വകർമനിരതാശ്ചാസൻസർവേ വർണാ നരാധിപ। ഏവം തദാ നരവ്യാഘ്ര ധർമോ ന ഹ്രസതേ ക്വചിത്॥ 1-65-24 (2785) കാലേ ഗാവഃ പ്രസൂയന്തേ നാര്യശ്ച ഭരതർഷഭ। ഭവന്ത്യൃതുഷു വൃക്ഷാണാം പുഷ്പാണി ച ഫലാനി ച॥ 1-65-25 (2786) ഏവം കൃതയുഗേ സംയഗ്വർതമാനേ തദാ നൃപ। ആപൂര്യത മഹീ കൃത്സ്നാ പ്രാണിഭിർബഹുഭിർഭൃശം॥ 1-65-26 (2787) ഏവം സമുദിതേ ലോകേ മാനുഷേ ഭരതർഷഭ। അസുരാ ജജ്ഞിരേ ക്ഷേത്രേ രാജ്ഞാം തു മനുജേശ്വര॥ 1-65-27 (2788) ആദിത്യൈർഹി തദാ ദൈത്യാ ബഹുശോ നിർജിതാ യുധി। ഐശ്വര്യാദ്ധംശിതാഃ സ്വർഗാത്സംബഭൂവുഃ ക്ഷിതാവിഹ॥ 1-65-28 (2789) ഇഹ ദേവത്വമിച്ഛന്തോ മാനുഷേഷു തപസ്വിനഃ। ജജ്ഞിരേ ഭുവി ഭൂതേഷു തേഷു തേഷ്വസുരാ വിഭോ॥ 1-65-29 (2790) ഗോഷ്വശ്വേഷു ച രാജേന്ദ്ര ഖരോഷ്ട്രമഹിഷേഷു ച। ക്രവ്യാത്സു ചൈവ ഭൂതേഷു ഗജേഷു ച മൃഗേഷു ച॥ 1-65-30 (2791) ജാതൈരിഹ മഹീപാല ജായമാനൈശ്ച തൈർമഹീ। ന ശശാകാത്മനാത്മാനമിയം ധാരയിതും ധരാ॥ 1-65-31 (2792) അഥ ജാതാ മഹീപാലാഃ കേചിദ്ബഹുമദാന്വിതാഃ। ദിതേഃ പുത്രാ ദനോശ്ചൈവ തദാ ലോകാദിഹ ച്യുതാഃ॥ 1-65-32 (2793) വീര്യവന്തോഽവലിപ്താസ്തേ നാനാരൂപധരാ മഹീം। ഇമാം സാഗരപര്യന്താം പരീയുരരിമർദനാഃ॥ 1-65-33 (2794) ബ്രാഹ്മണാൻക്ഷത്രിയാന്വൈശ്യാഞ്ശൂദ്രാംശ്ചൈവാപ്യപീഡയൻ। അന്യാനി ചൈവ സത്വാനി പീഡയാമാസുരോജസാ॥ 1-65-34 (2795) ത്രാസയന്തോഽഭിനിഘ്നന്തഃ സർവഭൂതഗണാംശ്ച തേ। വിചേരുഃ സർവശോ രാജൻമഹീം ശതസഹസ്രശഃ॥ 1-65-35 (2796) ആശ്രമസ്ഥാൻമഹർഷീംശ്ച ധർഷയന്തസ്തതസ്തതഃ। അബ്രഹ്മണ്യാ വീര്യമദാ മത്താ മദബലേന ച॥ 1-65-36 (2797) ഏവം വീര്യബലോത്സിക്തൈർഭൂരിയം തൈർമഹാസുരൈഃ। പീഡ്യമാനാ മഹീ രാജൻബ്രഹ്മാണമുപചക്രമേ॥ 1-65-37 (2798) ന ഹ്യമീ ഭൂതസത്വൌഘാഃ പന്നഗാഃ സനഗാം മഹീം। തദാ ധാരയിതും ശേകുരാക്രാന്താം ദാനവൈർബലാത്॥ 1-65-38 (2799) തതോ മഹീ മഹീപാല ഭാരാർതാ ഭയപീഡിതാ। ജഗാമ ശരണം ദേവം സർവഭൂതപിതാമഹം॥ 1-65-39 (2800) സാ സംവൃതം മഹാഭാഗൈർദേവദ്വിജമഹർഷിഭിഃ। ദദർശ ദേവം ബ്രഹ്മാണം ലോകകർതാരമവ്യയം॥ 1-65-40 (2801) ഗന്ധർവൈരപ്സരോഭിശ്ച ബന്ദികർമസു നിഷ്ഠിതൈഃ। വന്ദ്യമാനം മുദോപതൈർവവന്ദേ ചൈനമേത്യ സാ॥ 1-65-41 (2802) അഥ വിജ്ഞാപയാമാസ ഭൂമിസ്തം ശരണാർഥിനീ। സന്നിധൌ ലോകപാലാനാം സർവേഷാമേവ ഭാരത॥ 1-65-42 (2803) തത്പ്രധാനാത്മനസ്തസ്യ ഭൂമേഃ കൃത്യം സ്വയംഭുവഃ। പൂർവമേവാഭവദ്രാജന്വിദിതം പരമേഷ്ഠിനഃ॥ 1-65-43 (2804) സ്രഷ്ടാ ഹി ജഗതഃ കസ്മാന്ന സംബുധ്യേത ഭാരത। സസുരാസുരലോകാനാമശേഷേണ മനോഗതം॥ 1-65-44 (2805) താമുവാച മഹാരാജ ഭൂമിം ഭൂമിപതിഃ പ്രഭുഃ। പ്രഭവഃ സർവഭൂതാനാമീശഃ ശംഭുഃ പ്രജാപതിഃ॥ 1-65-45 (2806) ബ്രഹ്മോവാച। 1-65-46x (316) യദർഥമഭിസംപ്രാപ്താ മത്സകാശം വസുന്ധരേ। തദർഥം സന്നിയോക്ഷ്യാമി സർവാനേവ ദിവൌകസഃ॥ 1-65-46 (2807) `ഉത്തിഷ്ഠ ഗച്ഛ വസുധേ സ്വസ്ഥാനമിതി സാഽഗമത്।' 1-65-47 (2808) വൈശംപായന ഉവാച। ഇത്യുക്ത്വാ സ മഹീം ദേവോ ബ്രഹ്മാ രാജന്വിസൃജ്യ ച। ആദിദേശ തദാ സർവാന്വിബുധാൻഭൂതകൃത്സ്വയം॥ 1-65-47x (317) അസ്യാ ഭൂമേർനിരസിതും ഭാരം ഭാഗൈഃ പൃഥക്പൃഥക്। അസ്യാമേവ പ്രസൂയധ്വം തിരോധായേതി ചാബ്രവീത്॥ 1-65-48 (2809) തഥൈവ ച സമാനീയ ഗന്ധർവാപ്സരസാം ഗണാൻ। ഉവാച ഭഗവാൻസർവാനിദം വചനമർഥവത്॥ 1-65-49 (2810) ബ്രഹ്മോവാച। 1-65-50x (318) സ്വൈഃ സ്വൈരംശൈഃ പ്രസൂയധ്വം യഥേഷ്ടം മാനേഷേഷു ച। 1-65-50 (2811) വൈശംപായന ഉവാച। അഥ ശക്രാദയഃ സർവേ ശ്രുത്വാ സുരഗുരോർവചഃ। തഥ്യമർഥ്യം ച പഥ്യം ച തസ്യ തേ ജഗൃഹുസ്തദാ॥ 1-65-50x (319) അഥ തേ സർവശോംശൈഃ സ്വൈർഗന്തും ഭൂമിം കൃതക്ഷണാഃ। നാരായണമമിത്രഘ്നം വൈകുണ്ഠമുപചക്രമുഃ॥ 1-65-51 (2812) യഃ സ ചക്രഗദാപാണിഃ പീതവാസാഃ ശിതിപ്രഭഃ। പദ്മനാഭഃ സുരാരിഘ്നഃ പൃഥുചാർവഞ്ചിതേക്ഷണഃ॥ 1-65-52 (2813) പ്രജാപതിപതിർദേവഃ സുരനാഥോ മഹാബലഃ। ശ്രീവത്സാങ്കോ ഹൃഷീകേശഃ സർവദൈവതപൂജിതഃ॥ 1-65-53 (2814) തം ഭുവഃ ശോധനായേന്ദ്ര ഉവാച പുരുഷോത്തമം। അംശേനാവതരേത്യേവം തഥേത്യാഹ ച തം ഹരിഃ॥ ॥ 1-65-54 (2815) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി അംശാവതരണപർവണി പഞ്ചഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 65 ॥ ॥ സമാപ്തമംശാവതരണപർവ ॥

1-66-0 (2816) വൈശംപായന ഉവാച। 1-66-0x (320) അഥ നാരായണേനേന്ദ്രശ്ചകാര സഹ സംവിദം। അവതർതും മഹീം സ്വർഗാദംശതഃ മഹിതഃ സുരൈഃ॥ 1-66-1 (2817) ആദിശ്യ ച സ്വയം ശക്രഃ സർവാനേവ ദിവൌകസഃ। നിർജഗാമ പുനസ്തസ്മാത്ക്ഷയാന്നാരായണസ്യ ഹ॥ 1-66-2 (2818) തേഽമരാരിവിനാശായ സർവലോകഹിതായ ച। അവതേരുഃ ക്രമേണൈവ മഹീം സ്വർഗാദ്ദിവൌകസഃ॥ 1-66-3 (2819) തതോ ബ്രഹ്മർഷിവംശേഷു പാർഥിവർഷികുലേഷു ച। ജജ്ഞിരേ രാജശാർദൂല യഥാകാമം ദിവൌകസഃ॥ 1-66-4 (2820) ദാനവാന്രാക്ഷസാംശ്ചൈവ ഗന്ധർവാൻപന്നഗാംസ്തഥാ। പുരുഷാദാനി ചാന്യാനി ജഘ്നുഃ സത്വാന്യനേകശഃ॥ 1-66-5 (2821) ദാനവാ രാക്ഷസാശ്ചൈവ ഗന്ധർവാഃ പന്നഗാസ്തഥാ। ന താൻബലസ്ഥാൻബാല്യേഽപി ജഘ്നുർഭരതസത്തമ॥ 1-66-6 (2822) ജനമേജയ ഉവാച। 1-66-7x (321) ദേവദാനവസംഘാനാം ഗന്ധർവാപ്സരസാം തഥാ। മാനവാനാം ച സർവേഷാം തഥാ വൈ യക്ഷരക്ഷസാം॥ 1-66-7 (2823) ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വേന സംഭവം കൃത്സ്നമാദിതഃ। പ്രാണിനാം ചൈവ സർവേഷാം സംഭവം വക്തുമർഹസി॥ 1-66-8 (2824) വൈശംപായന ഉവാച। 1-66-9x (322) ഹന്ത തേ കഥയിഷ്യാമി നമസ്കൃത്യ സ്വയംഭുവേ। സുരാദീനാമഹം സംയഗ്ലോകാനാം പ്രഭവാപ്യയം॥ 1-66-9 (2825) ബ്രഹ്മണോ മാനസാഃ പുത്രാ വിദിതാഃ ഷൺമഹർഷയഃ। മരീചിരത്ര്യഹ്ഗിരസൌ പുലസ്ത്യഃ പുലഹഃ ക്രതുഃ॥ 1-66-10 (2826) മരീചേഃ കശ്യപഃ പുത്രഃ കശ്യപാത്തു ഇമാഃ പ്രജാഃ। പ്രജജ്ഞിരേ മഹാഭാഗാ ദക്ഷകന്യാസ്ത്രയോദശ॥ 1-66-11 (2827) അദിതിർദിതിർദനുഃ കാലാ ദനായുഃ സിംഹികാ തഥാ। ക്രോധാ പ്രാധാ ച വിശ്വാ ച വിനതാ കപിലാ മുനിഃ॥ 1-66-12 (2828) കദ്രൂശ്ച മനുജവ്യാഘ്ര ദക്ഷകന്യൈവ ഭാരത। ഏതാസാം വീര്യസംപന്നം പുത്രപൌത്രമനന്തകം॥ 1-66-13 (2829) അദിത്യാം ദ്വാദശാദിത്യാഃ സംഭൂതാ ഭുവനേശ്വരാഃ। യേ രാജന്നാമതസ്താംസ്തേ കീർതയിഷ്യാമി ഭാരത॥ 1-66-14 (2830) ധാതാ മിത്രോഽര്യമാ ശക്രോ വരുണസ്ത്വംശ ഏവ ച। ഭഗോ വിവസ്വാൻപൂഷാ ച സവിതാ ദശമസ്തഥാ॥ 1-66-15 (2831) ഏകാദശസ്തഥാ ത്വഷ്ടാ ദ്വാദശോ വിഷ്ണുരുച്യതേ। ജഘന്യജസ്തു സർവേഷാമാദിത്യാനാം ഗുണാധികഃ॥ 1-66-16 (2832) ഏക ഏവ ദിതേഃ പുത്രോ ഹിരണ്യകശിപുഃ സ്മൃതഃ। നാംനാ ഖ്യാതാസ്തു തസ്യേമേ പഞ്ച പുത്രാ മഹാത്മനഃ॥ 1-66-17 (2833) പ്രഹ്ലാദഃ പൂർവജസ്തേഷാം സംഹ്ലാദസ്തദനന്തരം। അനുഹ്ലാദസ്തൃതീയോഽഭൂത്തസ്മാച്ച ശിബിബാഷ്കലൌ॥ 1-66-18 (2834) പ്രഹ്ലാദസ്യ ത്രയഃ പുത്രാഃ ഖ്യാതാഃ സർവത്ര ഭാരത। വിരോചനശ്ച കുംഭശ്ച നികുംഭശ്ചേതി ഭാരത॥ 1-66-19 (2835) വിരോചനസ്യ പുത്രോഽഭൂദ്ബലിരേകഃ പ്രതാപവാൻ। ബലേശ്ച പ്രഥിതഃ പുത്രോ ബാണോ നാമ മഹാസുരഃ॥ 1-66-20 (2836) രുദ്രസ്യാനുചരഃ ശ്രീമാൻമഹാകാലേതി യം വിദുഃ। ചത്വാരിംശദ്ദനോഃ പുത്രാഃ ഖ്യാതാഃ സർവത്ര ഭാരത॥ 1-66-21 (2837) തേഷാം പ്രഥമജോ രാജാ വിപ്രചിത്തിർമഹായശാഃ। ശംബരോ നമുചിശ്ചൈവ പുലോമാ ചേതി വിശ്രുതഃ॥ 1-66-22 (2838) അസിലോമാ ച കേശീ ച ദുർജയശ്ചൈവ ദാനവഃ। അയഃശിരാ അശ്വശിരാ അശ്വശഹ്കുശ്ച വീര്യവാൻ॥ 1-66-23 (2839) തഥാ ഗഗനമൂർധാ ച വേഗവാൻകേതുമാംശ്ച സഃ। സ്വർഭാനുരശ്വോഽശ്വപതിർവൃഷപർവാഽജകസ്തഥാ॥ 1-66-24 (2840) അശ്വഗ്രീവശ്ച സൂക്ഷ്മശ്ച തുഹുണ്ഡശ്ച മഹാബലഃ। ഇഷുപാദേകചക്രശ്ച വിരൂപാക്ഷഹരാഹരൌ॥ 1-66-25 (2841) നിചന്ദ്രശ്ച നികുംഭശ്ച കുപടഃ കപടസ്തഥാ। ശരഭഃ ശലഭശ്ചൈവ സൂര്യാചന്ദ്രമസൌ തഥാ। ഏതേ ഖ്യാതാ ദനോർവംശേ ദാനവാഃ പരികീർതിതാഃ॥ 1-66-26 (2842) അന്യൌ തു ഖലു ദേവാനാം സൂര്യാചന്ദ്രമസൌ സ്മൃതൌ। അന്യൌ ദാനവമുഖ്യാനാം സൂര്യാചന്ദ്രമസൌ തഥാ॥ 1-66-27 (2843) ഇമേ ച വംശാഃ പ്രഥിതാഃ സത്വവന്തോ മഹാബലാഃ। ദനുപുത്രാ മഹാരാജ ദശ ദാനവവംശജാഃ॥ 1-66-28 (2844) ഏകാക്ഷോ മൃതപോ വീരഃ പ്രലംബനരകാവപി। വാതാപിഃ ശത്രുതപനഃ ശഠശ്ചൈവ മഹാസുരഃ॥ 1-66-29 (2845) ഗവിഷ്ഠശ്ച വനായുശ്ച ദീർഘജിഹ്വശ്ച ദാനവഃ। അസംഖ്യേയാഃ സ്മൃതാസ്തേഷാം പുത്രാഃ പൌത്രാശ്ച ഭാരത॥ 1-66-30 (2846) സിംഹികാ സുഷുവേ പുത്രം രാഹും ചന്ദ്രാർകമർദനം। സുചന്ദ്രം ചന്ദ്രഹർതാരം തഥാ ചന്ദ്രപ്രമർദനം॥ 1-66-31 (2847) ക്രൂരസ്വഭാവം ക്രൂരായാഃ പുത്രപൌത്രമനന്തകം। ഗണഃ ക്രോധവശോ നാമ ക്രൂരകർമാഽരിമർദനഃ॥ 1-66-32 (2848) ദനായുഷഃ പുനഃ പുത്രാശ്ചത്വാരോഽസുരപുംഗവാഃ। വിക്ഷരോ ബലവീരൌ ച വൃത്രശ്ചൈവ മഹാസുരഃ॥ 1-66-33 (2849) കാലായാഃ പ്രഥിതാഃ പുത്രാഃ കാലകൽപാഃ പ്രഹാരിണഃ। പ്രവിഖ്യാതാ മഹാവീര്യാ ദാനവേഷു പരന്തപാഃ॥ 1-66-34 (2850) വിനാശനശ്ച ക്രോധശ്ച ക്രോധഹന്താ തഥൈവ ച। ക്രോധശത്രുസ്തഥൈവാന്യേ കാലകേയാ ഇതി ശ്രുതാഃ॥ 1-66-35 (2851) അസുരാണാമുപാധ്യായഃ ശക്രസ്ത്വഷിസുതോഽഭവത്। ഖ്യാതാശ്ചോശനസഃ പുത്രാശ്ചത്വാരോഽസുരയാജകാഃ॥ 1-66-36 (2852) ത്വഷ്ടാ ധരസ്തഥാത്രിശ്ച ദ്വാവന്യൌ രൌദ്രകർമിണൌ। തേജസാ സൂര്യസങ്കാശാ ബ്രഹ്മലോകപരായണാഃ॥ 1-66-37 (2853) ഇത്യേഷ വംശപ്രഭവഃ കഥിതസ്തേ തരസ്വിനാം। അസുരാണാം സുരാണാം ച പുരാണേ സംശ്രുതോ മയാ॥ 1-66-38 (2854) ഏതേഷാം യദപത്യം തു ന ശക്യം തദശേഷതഃ॥ പ്രസംഖ്യാതും മഹീപാല ഗുണഭൂതമനന്തകം॥ 1-66-39 (2855) താർക്ഷ്യശ്ചാരിഷ്ടനേമിശ്ച തഥൈവ ഗരുഡാരുണൌ। ആരുണിർവാരുണിശ്ചൈവ വൈനതേയാഃ പ്രകീർതിതാഃ॥ 1-66-40 (2856) ശേഷോഽനന്തോ വാസുകിശ്ച തക്ഷകശ്ച ഭുജംഗമഃ। കൂർമശ്ച കുലികശ്ചൈവ കാദ്രവേയാഃ പ്രകീർതിതാഃ॥ 1-66-41 (2857) ഭീമസേനോഗ്രസേനൌ ച സുപർണോ വരുണസ്തഥാ। ഗോപതിർധൃതരാഷ്ട്രശ്ച സൂര്യവർചാശ്ച സപ്തമഃ॥ 1-66-42 (2858) സത്യവാഗർകപർണശ്ച പ്രയുതശ്ചാപി വിശ്രുതഃ। ഭീമശ്ചിത്രരഥശ്ചൈവ വിഖ്യാതഃ സർവവിദ്വശീ॥ 1-66-43 (2859) തഥാ ശാലിശിരാ രാജൻപർജന്യശ്ച ചതുർദശഃ। കലിഃ പഞ്ചദശസ്തേഷാം നാരദശ്ചൈവ ഷോഡശഃ॥ ഇത്യേതേ ദേവഗന്ധർവാ മൌനേയാഃ പരികീർതിതാഃ॥ 1-66-44 (2860) അഥ പ്രഭൂതാന്യന്യാനി കീർതയിഷ്യാമി ഭാരത। അനവദ്യാം മനും വംശാമസുരാം മാർഗണപ്രിയാം॥ 1-66-45 (2861) അരൂപാം സുഭഗാം ഭാസീമിതി പ്രാധാ വ്യജായത। സിദ്ധഃ പൂർണശ്ച ബർഹിശ്ച പൂർണായുശ്ച മഹായശാഃ॥ 1-66-46 (2862) ബ്രഹ്മചാരീ രതിഗുണഃ സുപർണശ്ചൈവ സപ്തമഃ। വിശ്വാവസുശ്ച ഭാനുശ്ച സുചന്ദ്രോ ദശമസ്തഥാ॥ 1-66-47 (2863) ഇത്യേതേ ദേവഗന്ധർവാഃ പ്രാധേയാഃ പരികീർതിതാഃ। ഇമം ത്വപ്സരസാം വംശം വിദിതം പുണ്യലക്ഷണം॥ 1-66-48 (2864) അരിഷ്ടാഽസൂത സുഭഗാ ദേവീ ദേവർഷിതഃ പുരാ। അലംബുഷാ മിശ്രകേശീ വിദ്യുത്പർണാ തിലോത്തമാ॥ 1-66-49 (2865) അരുണാ രക്ഷിതാ ചൈവ രംബാ തദ്വൻമനോരമാ। കേശിനീ ച സുബാഹുശ്ച സുരതാ സുരജാ തഥാ॥ 1-66-50 (2866) സുപ്രിയാ ചാതിബാഹുശ്ച വിഖ്യാതൌ ച ഹാഹാ ഹൂഹൂഃ। തുംബുരുശ്ചേതി ചത്വാരഃ സ്മൃതാ ഗന്ധർവസത്തമാഃ॥ 1-66-51 (2867) അമൃതം ബ്രാഹ്മണാ ഗാവോ ഗന്ധർവാപ്സരസസ്തഥാ। അപത്യം കപിലായാസ്തു പുരാണേ പരികീർതിതം॥ 1-66-52 (2868) ഇതി തേ സർവഭൂതാനാം സംഭവഃ കഥിതോ മയാ। യഥാവത്സംപരിഖ്യാതോ ഗന്ധർവാപ്സരസാം തഥാ॥ 1-66-53 (2869) ഭുജംഗാനാം സുപർണാനാം രുദ്രാണാം മരുതാം തഥാ। ഗവാം ച ബ്രാഹ്മണാനാം ച ശ്രീമതാം പുണ്യകർമണാം॥ 1-66-54 (2870) ആയുഷ്യശ്ചൈവ പുണ്യശ്ച ധന്യഃ ശ്രുതിസുഖാവഹഃ। ശ്രോതവ്യശ്ചൈവ സതതം ശ്രാവ്യശ്ചൈവാനസൂയതാ॥ 1-66-55 (2871) ഇമം തു വംശം നിയമേന യഃ പഠേ- ൻമഹാത്മനാം ബ്രാഹ്മണദേവസന്നിധൌ। അപത്യലാഭം ലഭതേ സ പുഷ്കലം ശ്രിയം യശഃ പ്രേത്യ ച ശോഭനാം ഗതിം॥ ॥ 1-66-56 (2872) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഷട്ഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 66 ॥

1-67-0 (2873) വൈശംപായന ഉവാച। 1-67-0x (323) ബ്രഹ്മണോ മാനസാഃ പുത്രാ വിദിതാഃ ഷൺമഹർഷയഃ। ഏകാദശ സുതാഃ സ്ഥാണോഃ ഖ്യാതാഃ പരമതേജസഃ॥ 1-67-1 (2874) മൃഗവ്യാധശ്ച സർപശ്ച നിർഋതിശ്ച മഹായശാഃ। അജൈകപാദഹിർബിധ്ന്യഃ പിനാകീ ച പരന്തപഃ॥ 1-67-2 (2875) ദഹനോഽഥേശ്വരശ്ചൈവ കപാലീ ച മഹാദ്യുതിഃ। സ്ഥാണുർഭഗശ്ച ഭഗവാൻ രുദ്രാ ഏകാദശ സ്മൃതാഃ॥ 1-67-3 (2876) മരീചിരംഗിരാ അത്രിഃ പുലസ്ത്യഃ പുലഹഃ ക്രതുഃ। ഷഡേതേ ബ്രഹ്മണഃ പുത്രാ വീര്യവന്തോ മഹർഷയഃ॥ 1-67-4 (2877) ത്രയസ്ത്വംഗിരസഃ പുത്രാ ലോകേ സർവത്ര വിശ്രുതാഃ। ബൃഹസ്പതിരുതഥ്യശ്ച സംവർതശ്ച ധൃതവ്രതാഃ॥ 1-67-5 (2878) അത്രേസ്തു ബഹവഃ പുത്രാഃ ശ്രൂയന്തേ മനുജാധിപ। സർവേ വേദവിദഃ സിദ്ധാഃ ശാന്താത്മാനോ മഹർഷയഃ॥ 1-67-6 (2879) രാക്ഷസാശ്ച പുലസ്ത്യസ്യ വാനരാഃ കിന്നരാസ്തഥാ। യക്ഷാശ്ച മനുജവ്യാഘ്ര പുത്രാസ്തസ്യ ച ധീമതഃ॥ 1-67-7 (2880) പുലഹസ്യ സുതാ രാജഞ്ശരഭാശ്ച പ്രകീർതിതാഃ। സിംഹാഃ കിപുരുഷാ വ്യാഘ്രാ ഋക്ഷാ ഈഹാമൃഗാസ്തഥാ॥ 1-67-8 (2881) ക്രതോഃ ക്രതുസമാഃ പുത്രാഃ പതംഗസഹചാരിണഃ। വിശ്രുതാസ്ത്രിഷു ലോകേഷു സത്യവ്രതപരായണാഃ॥ 1-67-9 (2882) ദക്ഷസ്ത്വജായതാംഗുഷ്ഠാദ്ദക്ഷിണാദ്ഭഗവാനൃഷിഃ। ബ്രഹ്മണഃ പൃഥിവീപാല ശാന്താത്മാ സുമഹാതപാഃ॥ 1-67-10 (2883) വാമാദജായതാംഗുഷ്ഠാദ്ഭാര്യാ തസ്യ മഹാത്മനഃ। തസ്യാം പഞ്ചാശതം കന്യാഃ സ ഏവാജനയൻമുനിഃ॥ 1-67-11 (2884) താഃ സർവാസ്ത്വനവദ്യാംഗ്യഃ കന്യാഃ കമലലോചനാഃ। പുത്രികാഃ സ്ഥാപയാമാസ നഷ്ടപുത്രഃ പ്രജാപതിഃ॥ 1-67-12 (2885) ദദൌ സ ദശ ധർമായ സപ്തവിംശതിമിന്ദവേ। ദിവ്യേന വിധിനാ രാജൻകശ്യപായ ത്രയോദശ॥ 1-67-13 (2886) നാമതോ ധർമപത്ന്യസ്താഃ കീർത്യമാനാ നിബോധ മേ। കീർതിർലക്ഷ്മീർധൃതിർമേധാ പുഷ്ടിഃ ശ്രദ്ധാ ക്രിയാ തഥാ॥ 1-67-14 (2887) ബുദ്ധിർലജ്ജാ മതിശ്ചൈവ പത്ന്യോ ധർമസ്യ താ ദശ। ദ്വാരാണ്യേതാനി ധർമസ്യ വിഹിതാനി സ്വയംഭുവാ॥ 1-67-15 (2888) സപ്തവിംശതിഃ സോമസ്യ പത്ന്യോ ലോകസ്യ വിശ്രുതാഃ। കാലസ്യ നയനേ യുക്താഃ സോമപത്ന്യാഃ ശുചിവ്രതാഃ॥ 1-67-16 (2889) സർവാ നക്ഷത്രയോഗിന്യോ ലോകയാത്രാവിധാനതഃ। പൈതാമഹോ മുനിർദേവസ്തസ്യ പുത്രഃ പ്രജാപതിഃ। തസ്യാഷ്ടൌ വസവഃ പുത്രാസ്തേഷാം വക്ഷ്യാമി വിസ്തരം॥ 1-67-17 (2890) ധരോ ധ്രുവശ്ച സോമശ്ച അഹശ്ചൈവാനിലോഽനലഃ। പ്രത്യൂഷശ്ച പ്രഭാസശ്ച വസവോഽഷ്ടൌ പ്രകീർതിതാഃ॥ 1-67-18 (2891) ധൂംരായാസ്തു ധരഃ പുത്രോ ബ്രഹ്മവിദ്യോ ധ്രുവസ്തഥാ। ചന്ദ്രമാസ്തു മനസ്വിന്യാഃ ശ്വാസായാഃ ശ്വസനസ്തഥാ॥ 1-67-19 (2892) രതായാശ്ചാപ്യഹഃ പുത്രഃ ശാണ്ഡില്യാശ്ച ഹുതാശനഃ। പ്രത്യൂഷശ്ച പ്രഭാസശ്ച പ്രഭാതായാഃ സുതൌ സ്മൃതൌ॥ 1-67-20 (2893) ധരസ്യ പുത്രോ ദ്രവിണോ ഹുതഹവ്യവഹസ്തഥാ। `ആപസ്യ പുത്രോ വൈതണ്ഡ്യഃ ശ്രമഃ ശാന്തോമുനിസ്തഥാ'। ധ്രുവസ്യ പുത്രോ ഭഗവാൻകാലോ ലോകപ്രകാലനഃ॥ 1-67-21 (2894) സോമസ്യ തു സുതോ വർചാ വർചസ്വീ യേന ജായതേ। മനോഹരായാഃ ശിശിരഃ പ്രാണോഽഥ രമണസ്തഥാ॥ 1-67-22 (2895) അഹ്നഃ സുതസ്തഥാ ജ്യോതിഃ ശമഃ ശാന്തസ്തഥാ മുനിഃ। അഗ്നേഃ പുത്രഃ കുമാരസ്തു ശ്രീമാഞ്ഛരവണാലയഃ॥ 1-67-23 (2896) തസ്യ ശാഖോ വിശാഖശ്ച നൈഗമേയശ്ച പൃഷ്ഠജഃ। കൃത്തികാഭ്യുപപത്തേശ്ച കാർതികേയ ഇതി സ്മൃതഃ॥ 1-67-24 (2897) അനിലസ്യ ശിവാ ഭാര്യാ തസ്യാഃ പുത്രോ മനോജവഃ। അവിജ്ഞാതഗതിശ്ചൈവ ദ്വൌ പുത്രാവനിലസ്യ തു॥ 1-67-25 (2898) പ്രത്യൂഷസ്യ വിദുഃ പുത്രമൃഷിം നാംനാഽഥ ദേവലം। ദ്വൌ പുത്രൌ ദേവലസ്യാപി ക്ഷമാവന്തൌ മനീഷിണൌ। ബൃഹസ്പതേസ്തു ഭഗിനീ വരസ്ത്രീ ബ്രഹ്മവാദിനീ॥ 1-67-26 (2899) യോഗസിദ്ധാ ജഗത്കൃത്സ്നമസക്താ വിചചാര ഹ। പ്രഭാസസ്യ തു ഭാര്യാ സാ വസൂനാമഷ്ടമസ്യ ഹ॥ 1-67-27 (2900) വിശ്വകർമാ മഹാഭാഗോ ജജ്ഞേ ശിൽപപ്രജാപതിഃ। കർതാ ശിൽപസഹസ്രാണാം ത്രിദശാനാം ച വർധകിഃ॥ 1-67-28 (2901) ഭൂഷണാനാം ച സർവേഷാം കർതാ ശിൽപവതാം വരഃ। യോ ദിവ്യാനി വിമാനാനി ത്രിദശാനാം ചകാരഹ॥ 1-67-29 (2902) മനുഷ്യാശ്ചോപജീവന്തി യസ്യ ശിൽപം മഹാത്മനഃ। പൂജയന്തി ച യം നിത്യം വിശ്വകർമാണമവ്യയം॥ 1-67-30 (2903) സ്തനം തു ദക്ഷിണം ഭിത്ത്വാ ബ്രഹ്മണോ നരവിഗ്രഹഃ। നിഃസൃതോ ഭഗവാന്ധർമഃ സർവലോകസുഖാവഹഃ॥ 1-67-31 (2904) ത്രയസ്തസ്യ വരാഃ പുത്രാഃ സർവഭൂതമനോഹരാഃ। ശമഃ കാമശ്ച ഹർഷശ്ച തേജസാ ലോകധാരിണഃ॥ 1-67-32 (2905) കാമസ്യ തു രതിർഭാര്യാ ശമസ്യ പ്രാപ്തിരംഗനാ। നന്ദാ തു ഭാര്യാ ഹർഷസ്യ യാസു ലോകാഃ പ്രതിഷ്ഠിതാഃ॥ 1-67-33 (2906) മരീചേഃ കശ്യപഃ പുത്രഃ കശ്യപസ്യ സുരാസുരാഃ। ജജ്ഞിരേ നൃപശാർദൂല ലോകാനാം പ്രഭവസ്തു സഃ॥ 1-67-34 (2907) ത്വാഷ്ട്രീ തു സവിതുർഭാര്യാ വഡവാരൂപധാരിണീ। അസൂയത മഹാഭാഗാ സാന്തരിക്ഷേഽസ്വിനാവുഭൌ॥ 1-67-35 (2908) ദ്വാദശൈവാദിതേഃ പുത്രാഃ ശക്രമുഖ്യാ നരാധിപ। തേഷാമവരജോ വിഷ്ണുര്യത്ര ലോകാഃ പ്രതിഷ്ഠിതാഃ॥ 1-67-36 (2909) ത്രയസ്ത്രിംശത യത്യേതേ ദേവാസ്തേഷാമഹം തവ। അന്വയം സംപ്രവക്ഷ്യാമി പക്ഷൈശ്ച കുലതോ ഗണാൻ॥ 1-67-37 (2910) രുദ്രാണാമപരഃ പക്ഷഃ സാധ്യാനാം മരുതാം തഥാ। വസൂനാം ഭാർഗവം വിദ്യാദ്വിശ്വേദേവാംസ്തഥൈവ ച॥ 1-67-38 (2911) വൈനതേയസ്തു ഗരുഡോ ബലവാനരുണസ്തഥാ। ബൃഹസ്പതിശ്ച ഭഗവാനാദിത്യേഷ്വേവ ഗണ്യതേ॥ 1-67-39 (2912) അശ്വിനൌ ഗുഹ്യകാന്വിദ്ധി സർവൌഷധ്യസ്തഥാ പശൂൻ। ഏതേ ദേവഗണാ രാജൻകീർതിതാസ്തേഽനുപൂർവശഃ॥ 1-67-40 (2913) യാൻകീർതയിത്വാ മനുജഃ സർവപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ। ബ്രഹ്മണോ ഹൃദയം ഭിത്ത്വാ നിഃസൃതോ ഭഗവാൻഭൃഗുഃ॥ 1-67-41 (2914) ഭൃഗോഃ പുത്രഃ കവിർവിദ്വാഞ്ഛുക്രഃ കവിസുതോ ഗ്രഹഃ। ത്രൈലോക്യപ്രാണയാത്രാർഥം വർഷാവർഷേ ഭയാഭയേ। സ്വയംഭുവാ നിയുക്തഃ സൻഭുവനം പരിധാവതി॥ 1-67-42 (2915) യോഗാചാര്യോ മഹാബുദ്ധിർദൈത്യാനാമഭവദ്ഗുരുഃ। സുരാണാം ചാപി മേധാവീ ബ്രഹ്മചാരീ യതവ്രതഃ॥ 1-67-43 (2916) തസ്മിന്നിയുക്തേ വിധിനാ യോഗക്ഷേമായ ഭാർഗവേ। അന്യമുത്പാദയാമാസ പുത്രം ഭൃഗുരനിന്ദിതം॥ 1-67-44 (2917) ച്യവനം ദീപ്തതപസം ധർമാത്മാനം യശസ്വിനം। യഃ സ രോഷാച്ച്യുതോ ഗർഭാൻമാതുർമോക്ഷായ ഭാരത॥ 1-67-45 (2918) ആരുഷീ തു മനോഃ കന്യാ തസ്യ പത്നീ മനീഷിണഃ। ഔർവസ്തസ്യാം സമഭവദൂരും ഭിത്ത്വാ മഹായശാഃ॥ 1-67-46 (2919) മഹാതേജാ മഹാവീര്യോ ബാല ഏവ ഗുണൈര്യുതഃ। ഋചീകസ്തസ്യ പുത്രസ്തു ജമദഗ്നിസ്തതോഽഭവത്॥ 1-67-47 (2920) ജമദഗ്നേസ്തു ചത്വാര ആസൻപുത്രാ മഹാത്മനഃ। രാമസ്തേഷാം ജഘന്യോഽഭൂദജഘന്യൈർഗുണൈര്യുതഃ। സർവശസ്ത്രേഷു കുശലഃ ക്ഷത്രിയാന്തകരോ വശീ॥ 1-67-48 (2921) ഔർവസ്യാസീത്പുത്രശതം ജമദഗ്നിപുരോഗമം। തേഷാം പുത്രസഹസ്രാണി ബഭൂവുർഭുവി വിസ്തരഃ॥ 1-67-49 (2922) ദ്വൌ പുത്രോ ബ്രഹ്മണസ്ത്വന്യൌ യയോസ്തിഷ്ഠതി ലക്ഷണം। ലോകേ ധാതാ വിധാതാ ച യൌ സ്ഥിതൌ മനുനാ സഹ॥ 1-67-50 (2923) തയോരേവ സ്വസാ ദേവീ ലക്ഷ്മീഃ പദ്മഗൃഹാ ശുഭാ। തസ്യാസ്തു മാനസാഃ പുത്രാസ്തുരഗാ വ്യോമചാരിണഃ॥ 1-67-51 (2924) വരുണസ്യ ഭാര്യാ യാ ജ്യേഷ്ഠാ ശുക്രാദ്ദേവീ വ്യജായത। തസ്യാഃ പുത്രം ബലം വിദ്ധി സുരാം ച സുരനന്ദിനീം॥ 1-67-52 (2925) പ്രജാനാമന്നകാമാനാമന്യോന്യപരിഭക്ഷണാത്। അധർമസ്തത്ര സഞ്ജാതഃ സർവഭൂതവിനാശകഃ॥ 1-67-53 (2926) തസ്യാപി നിർഋതിർഭാര്യാ നൈർഋതാ യേന രാക്ഷസാഃ। ഘോരാസ്തസ്യാസ്ത്രയഃ പുത്രാഃ പാപകർമരതാഃ സദാ॥ 1-67-54 (2927) ഭയോ മഹാഭയശ്ചൈവ മൃത്യുർഭൂതാന്തകസ്തഥാ। ന തസ്യ ഭാര്യാ പുത്രോ വാ കശ്ചിദസ്ത്യന്തകോ ഹി സഃ॥ 1-67-55 (2928) കാകീം ശ്യേനീം തഥാ ഭാസീം ധൃതരാഷ്ട്രീം തഥാ ശുകീം। താംരാ തു സുഷുവേ ദേവീ പഞ്ചൈതാ ലോകവിശ്രുതാഃ॥ 1-67-56 (2929) ഉലൂകാൻസുഷുവേ കാകീ ശ്യേനീ ശ്യേനാന്വ്യജായത। ഭാസീ ഭാസാനജനയദ്ഗൃധ്രാംശ്ചൈവ ജനാധിപ॥ 1-67-57 (2930) ധൃതരാഷ്ട്രീ തു ഹംസാംശ്ച കലഹംസാംശ്ച സർവശഃ। ചക്രവാകാംശ്ച ഭദ്രാ തു ജനയാമാസ സൈവ തു॥ 1-67-58 (2931) ശുകീ ച ജനയാമാസ ശുകാനേവ യശസ്വിനീ। കല്യാണഗുണസംപന്നാ സർവലക്ഷണപൂജിതാ॥ 1-67-59 (2932) നവ ക്രോധവശാ നാരീഃ പ്രജജ്ഞേ ക്രോധസംഭവാഃ। മൃഗീ ച മൃഗമന്ദാ ച ഹരീ ഭദ്രമനാ അപി॥ 1-67-60 (2933) മാതംഗീ ത്വഥ ശാർദൂലീ ശ്വേതാ സുരഭിരേവ ച। സർവലക്ഷണസംപന്നാ സുരസാ ചൈവ ഭാമിനീ॥ 1-67-61 (2934) അപത്യം തു മൃഗാഃ സർവേ മൃഗ്യാ നരവരോത്തമ। ഋക്ഷാശ്ച മൃഗമന്ദായാഃ സൃമരാശ്ച പരന്തപ॥ 1-67-62 (2935) തതസ്ത്വൈരാവതം നാഗം ജജ്ഞേ ഭദ്രമനാഃ സുതം। ഐരാവതഃ സുതസ്തസ്യാ ദേവനാഗോ മഹാഗജഃ॥ 1-67-63 (2936) ഹര്യാശ്ച ഹരയോഽപത്യം വാനരാശ്ച തരസ്വിനഃ। ഗോലാംഗൂലാംശ്ച ഭദ്രം തേ ഹര്യാഃ പുത്രാൻപ്രചക്ഷതേ॥ 1-67-64 (2937) പ്രജജ്ഞേ ത്വഥ ശാർദൂലീ സിംഹാന്വ്യാഗ്രാനനേകശഃ। ദ്വീപിനശ്ച മഹാസത്വാൻസർവാനേവ ന സശംയഃ॥ 1-67-65 (2938) മാതംഗ്യപി ച മാതംഗാനപത്യാനി നരാധിപ। ദിശാം ഗജം തു ശ്വേതാഖ്യം ശ്വേതാഽജനയദാശുഗം॥ 1-67-66 (2939) തഥാ ദുഹിതരൌ രാജൻസുരഭിർവൈ വ്യജായത। രോഹിണീ ചൈവ ഭദ്രം തേ ഗന്ധർവീ തു യശസ്വിനീ॥ 1-67-67 (2940) വിമലാമപി ഭദ്രം തേ അനലാമപി ഭാരത। രോഹിണ്യാം ജജ്ഞിരേ ഗാവോ ഗന്ധർവ്യാം വാജിനഃ സുതാഃ॥ 1-67-68 (2941) `ഇരായാഃ കന്യകാ ജാതാസ്തിസ്രഃ കമലലോചനാഃ। വനസ്പതീനാം വൃക്ഷാണാം വീരുധാം ചൈവ മാതരഃ॥ 1-67-69 (2942) ലതാരുഹേ ച ദ്വേ പ്രോക്തേ വീരുധാം ചൈവ താഃ സ്മൃതാഃ। ഗൃഹ്ണന്തി യേ വിനാ പുഷ്പം ഫലാനി തരവഃ പൃഥക്॥ 1-67-70 (2943) ലതാസുതാസ്തേ വിജ്ഞേയാസ്താനേവാഹുർവനസ്പതീൻ। പുഷ്പൈഃ ഫലഗ്രഹാന്വൃക്ഷാന്രുഹായാഃ പ്രസവം വിദുഃ॥ 1-67-71 (2944) ലതാഗുൽമാനി വൃക്ഷാശ്ച ത്വക്സാരതൃണജന്തവഃ। വീരുധോ യാഃ പ്രജാസ്തസ്യാസ്തത്ര വംശഃ സമാപ്യതേ॥ 1-67-72 (2945) സപ്തപിംഡഫലാന്വൃക്ഷാനനലാപി വ്യജായത॥ 1-67-73 (2946) അനലായാഃ ശുകീ പുത്രീ കങ്കസ്തു സുരസാസുതഃ। അരുണസ്യ ഭാര്യാ ശ്യേനീ തു വീര്യവന്തൌ മഹാബലൌ॥ 1-67-74 (2947) സംപാതിം ജനയാമാസ വീര്യവന്തം ജടായുഷം। സുരസാഽജനയന്നാഗാൻകദ്രൂഃ പുത്രാംസ്തു പന്നഗാൻ॥ 1-67-75 (2948) ദ്വൌ പുത്രൌ വിനതായാസ്തു വിഖ്യാതൌ ഗരുഡാരുണൌ। ഇത്യേഷ സർവഭൂതാനാം മഹതാം മനുജാധിപ। പ്രഭവഃ കീർതിതഃ സംയങ്മയാ മതിമതാം വര॥ 1-67-76 (2949) യം ശ്രുത്വാ പുരുഷഃ സംയങ്മുക്തോ ഭവതി പാപ്മനഃ। സർവജ്ഞതാം ച ലഭതേ രതിമഗ്ര്യാം ച വിന്ദതി॥ ॥ 1-67-77 (2950) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി സപ്തഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 67 ॥

1-68-0 (2951) ജനമേജയ ഉവാച। 1-68-0x (324) ദേവാനാം ദാനവാനാം ച ഗന്ധർവോരഗരക്ഷസാം। സിംഹവ്യാഘ്രമൃഗാണാം ച പന്നഗാനാം പതത്ത്രിണാം॥ 1-68-1 (2952) അന്യേഷാം ചൈവ ഭൂതാനാം സംഭവം ഭഗവന്നഹം। ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വേന മാനുഷേഷു മഹാത്മനാം। ജൻമ കർമ ച ഭൂതാനാമേതേഷാമനുപൂർവശഃ॥ 1-68-2 (2953) വൈശംപായന ഉവാച। 1-68-3x (325) മാനുഷേഷു മനുഷ്യേന്ദ്ര സംഭൂതാ യേ ദിവൌകസഃ। പ്രഥമം ദാനവാശ്ചൈവ താംസ്തേ വക്ഷ്യാമി സർവശഃ॥ 1-68-3 (2954) വിപ്രചിത്തിരിതി ഖ്യാതോ യ ആസീദ്ദാനവർഷഭഃ। ജരാസന്ധ ഇതി ഖ്യാതഃ സ ആസീൻമനുജർഷഭഃ॥ 1-68-4 (2955) ദിതേഃ പുത്രസ്തു യോ രാജൻഹിരണ്യകശിപുഃ സ്മൃതഃ। സ ജജ്ഞേ മാനുഷേ ലോകേ ശിശുപാലോ നരർഷഭഃ॥ 1-68-5 (2956) സംഹ്ലാദ ഇതി വിഖ്യാതഃ പ്രഹ്ലാദസ്യാനുജസ്തു യഃ। സ ശല്യ ഇതി വിഖ്യാതോ ജജ്ഞേ വാഹീകപുംഗവഃ॥ 1-68-6 (2957) അനുഹ്ലാദസ്തു തേജസ്വീ യോഽഭൂത്ഖ്യാതോ ജഘന്യജഃ। ധൃഷ്ടകേതുരിതി ഖ്യാതഃ സ ബഭൂവ നരേശ്വരഃ॥ 1-68-7 (2958) യസ്തു രാജഞ്ശിബിർനാമ ദൈതേയഃ പരികീർതിതഃ। ദ്രുമ ഇത്യഭിവിഖ്യാതഃ സ ആസീദ്ഭുവി പാർഥിവഃ॥ 1-68-8 (2959) ബാഷ്കലോ നാമ യസ്തേഷാമാസീദസുരസത്തമഃ। ഭഗദത്ത ഇതി ഖ്യാതഃ സം ജജ്ഞേ പുരുഷർഷഭഃ॥ 1-68-9 (2960) അയഃശിരാ അശ്വശിരാ അയഃശങ്കുശ്ച വീര്യവാൻ। തഥാ ഗഗനമൂർധാ ച വേഗവാംശ്ചാത്ര പഞ്ചമഃ॥ 1-68-10 (2961) പഞ്ചൈതേ ജജ്ഞിരേ രാജന്വീര്യവന്തോ മഹാസുരാഃ। കേകയേഷു മഹാത്മാനഃ പാർഥിവർഷഭസത്തമാഃ। കേതുമാനിതി വിഖ്യാതോ യസ്തതോഽന്യഃപ്രതാപവാൻ॥ 1-68-11 (2962) അമിതൌജാ ഇതി ഖ്യാതഃ സോഗ്രകർമാ നരാധിപഃ। സ്വർഭാനുരിതി വിഖ്യാതഃ ശ്രീമാന്യസ്തു മഹാസുരഃ॥ 1-68-12 (2963) ഉഗ്രസേന ഇതി ഖ്യാത ഉഗ്രകർമാ നരാധിപഃ। യസ്ത്വശ്വ ഇതി വിഖ്യാതഃ ശ്രീമാനാസീൻമഹാസുരഃ॥ 1-68-13 (2964) അശോകോ നാമ രാജാഽഭൂൻമഹാവീര്യോഽപരാജിതഃ। തസ്മാദവരജോ യസ്തു രാജന്നശ്വപതിഃ സ്മൃതഃ॥ 1-68-14 (2965) ദൈതേയഃ സോഽഭവദ്രാജാ ഹാർദിക്യോ മനുജർഷഭഃ। വൃഷപർവേതി വിഖ്യാതഃ ശ്രീമാന്യസ്തു മഹാസുരഃ॥ 1-68-15 (2966) ദീർഘപ്രജ്ഞ ഇതി ഖ്യാതഃ പൃഥിവ്യാം സോഽഭവന്നൃപഃ। അജകസ്ത്വവരോ രാജന്യ ആസീദ്വൃഷപർവണഃ॥ 1-68-16 (2967) സ ശാൽവ ഇതി വിഖ്യാതഃ പൃഥിവ്യാമഭവന്നൃപഃ। അശ്വഗ്രീവ ഇതി ഖ്യാതഃ സത്വവാന്യോ മഹാസുരഃ॥ 1-68-17 (2968) രോചമാന ഇതി ഖ്യാതഃ പൃഥിവ്യാം കോഽഭവന്നൃപഃ। സൂക്ഷ്മസ്തു മതിമാന്രാജൻകീർതിമാന്യഃ പ്രകീർതിതഃ॥ 1-68-18 (2969) ബൃഹദ്രഥ ഇതി ഖ്യാതഃ ക്ഷിതാവാസീത്സ പാർഥിവഃ। തുഹുണ്ഡ ഇതി വിഖ്യാതോ യ ആസീദസുരോത്തമഃ॥ 1-68-19 (2970) സേനാബിന്ദുരിതി ഖ്യാതഃ സ ബൂഭവ നരാധിപഃ। ഇഷുമാന്നാമ യസ്തേഷാമസുരാണാം ബലാധികഃ॥ 1-68-20 (2971) നഗ്നജിന്നാമ രാജാസീദ്ഭുവി വിഖ്യാതവിക്രമഃ। ഏകചക്ര ഇതി ഖ്യാത ആസീദ്യസ്തു മഹാസുരഃ॥ 1-68-21 (2972) പ്രതിവിൻഘ്യ ഇതി ഖ്യാതോ ബഭൂവ പ്രഥിതഃ ക്ഷിതൌ। വിരൂപാക്ഷസ്തു ദൈതേയശ്ചിത്രയോധീ മഹാസുരഃ॥ 1-68-22 (2973) ചിത്രധർമേതി വിഖ്യാതഃ ക്ഷിതാവാസീത്സ പാർഥിവഃ। ഹരസ്ത്വരിഹരോ വീര ആസീദ്യോ ദാനവോത്തമഃ॥ 1-68-23 (2974) സുബാഹുരിതി വിഖ്യാതഃ ശ്രീമാനാസീത്സ പാർഥിവഃ। അഹരസ്തു മഹാതേജാഃ ശത്രുപക്ഷക്ഷയങ്കരഃ॥ 1-68-24 (2975) ബാഹ്ലികോ നാമ രാജാ സ ബഭൂവ പ്രഥിതഃ ക്ഷിതൌ। നിചന്ദ്രശ്ചന്ദ്രവക്ത്രസ്തു യ ആസീദസുരോത്തമഃ॥ 1-68-25 (2976) മുഞ്ജകേശ ഇതി ഖ്യാതഃ ശ്രീമാനാസീത്സ പാർഥിവഃ। നികുംഭസ്ത്വജിതഃ സംഖ്യേ മഹാമതിരജായത॥ 1-68-26 (2977) ഭൂമൌ ഭൂമിപതിശ്രേഷ്ഠോ ദേവാധിപ ഇതി സ്മൃതഃ। ശരഭോ നാമ യസ്തേഷാം ദൈതേയാനാം മഹാസുരഃ॥ 1-68-27 (2978) പൌരവോ നാമ രാജർഷിഃ സ ബഭൂവ നരോത്തമഃ। കുപടസ്തു മഹാവീര്യഃ ശ്രീമാന്രാജൻമഹാസുരഃ॥ 1-68-28 (2979) സുപാർശ്വ ഇതി വിഖ്യാതഃ ക്ഷിതൌ ജജ്ഞേ മഹീപതിഃ। കപടസ്തു രാജന്രാജർഷിഃ ക്ഷിതൌ ജജ്ഞേ മഹാസുരഃ॥ 1-68-29 (2980) പാർവതേയ ഇതി ഖ്യാതഃ കാഞ്ചനാചലസന്നിഭഃ। ദ്വിതീയഃ ശലഭസ്തേഷാമസുരാണാം ബഭൂവ ഹ॥ 1-68-30 (2981) പ്രഹ്ലാദോ നാമ ബാഹ്ലീകഃ സ ബഭൂവ നരാധിപഃ। ചന്ദ്രസ്തു ദിതിജശ്രേഷ്ഠോ ലോകേ താരാധിപോപമഃ॥ 1-68-31 (2982) ചന്ദ്രവർമേതി വിഖ്യാതഃ കാംബോജാനാം നരാധിപഃ। അർക ഇത്യഭിവിഖ്യാതോ യസ്തു ദാനവപുംഗവഃ॥ 1-68-32 (2983) ഋഷികോ നാമ രാജർഷിർബഭൂവ നൃപസത്തമഃ। മൃതപാ ഇതി വിഖ്യാതോ യ ആസീദസുരോത്തമഃ॥ 1-68-33 (2984) പശ്ചിമാനൂപകം വിദ്ധി തം നൃപം നൃപസത്തമ। ഗവിഷ്ഠസ്തു മഹാതേജാ യഃ പ്രഖ്യാതോ മഹാസുരഃ॥ 1-68-34 (2985) ദ്രുമസേന ഇതി ഖ്യാതഃ പൃഥിവ്യാം സോഽഭവന്നൃപഃ। മയൂര ഇതി വിഖ്യാതഃ ശ്രീമാന്യസ്തു മഹാസുരഃ॥ 1-68-35 (2986) സ വിശ്വ ഇതി വിഖ്യാതോ ബഭൂവ പൃഥിവീപതിഃ। സുപർണ ഇതി വിഖ്യാതസ്തസ്മാദവരജസ്തു യഃ॥ 1-68-36 (2987) കാലകീർതിരിതി ഖ്യാതഃ പൃഥിവ്യാം സോഽഭവന്നൃപഃ। ചന്ദ്രഹന്തേതി യസ്തേഷാം കീർതിതഃ പ്രവരോഽസുരഃ॥ 1-68-37 (2988) ശുനകോ നാമ രാജർഷിഃ സ ബഭൂവ നരാധിപഃ। വിനാശനസ്തു ചന്ദ്രസ്യ യ ആഖ്യാതോ മഹാസുരഃ॥ 1-68-38 (2989) ജാനകിർനാമ വിഖ്യാതഃ സോഽഭവൻമനുജാധിപഃ। ദീർഘജിഹ്വസ്തു കൌരവ്യ യ ഉക്തോ ദാനവർഷഭഃ॥ 1-68-39 (2990) കാശിരാജഃ സ വിഖ്യാതഃ പൃഥിവ്യാം പൃഥിവീപതേ। ഗ്രഹം തു സുഷുവേ യം തു സിംഹികാർകേന്ദുമർദനം। സ ക്രാഥ ഇതി വിഖ്യാതോ ബഭൂവ മനുജാധിപഃ॥ 1-68-40 (2991) ദനായുഷസ്തു പുത്രാണാം ചതുർണാം പ്രവരോഽസുരഃ। വിക്ഷരോ നാമ തേജസ്വീ വസുമിത്രോ നൃപഃ സ്മൃതഃ॥ 1-68-41 (2992) ദ്വിതീയോ വിക്ഷരാദ്യസ്തു നരാധിപ മഹാസുരഃ। പാണ്ഡ്യരാഷ്ട്രാധിപ ഇതി വിഖ്യാതഃ സോഽഭവന്നൃപഃ॥ 1-68-42 (2993) ബലീ വീര ഇതി ഖ്യാതോ യസ്ത്വാസീദസുരോത്തമഃ। പൌണ്ഡ്രമാത്സ്യക ഇത്യേവം ബഭൂവ സ നരാധിപഃ॥ 1-68-43 (2994) വൃത്ര ഇത്യഭിവിഖ്യാതോ യസ്തു രാജൻമഹാസുരഃ। മണിമാന്നാമ രാജർഷിഃ സ ബഭൂവ നരാധിപഃ॥ 1-68-44 (2995) ക്രോധഹന്തേതി യസ്തസ്യ ബഭൂവാവരജോഽസുരഃ। ദണ്ഡ ഇത്യഭിവിഖ്യാതഃ സ ആസീന്നൃപതിഃ ക്ഷിതൌ॥ 1-68-45 (2996) ക്രോധവർധന ഇത്യേവം യസ്ത്വന്യഃ പരികീർതിതഃ। ദണ്ഡധാര ഇതി ഖ്യാതഃ സോഽഭവൻമനുജർഷഭഃ॥ 1-68-46 (2997) കാലേയാനാം തു യേ പുത്രാസ്തേഷാമഷ്ടൌ നരാധിപാഃ। ജജ്ഞിരേ രാജശാർദൂല ശാർദൂലസമവിക്രമാഃ॥ 1-68-47 (2998) മഗധേഷു ജയത്സേനസ്തേഷാമാസീത്സ പാർഥിവഃ। അഷ്ടാനാം പ്രവരസ്തേഷാം കാലേയാനാം മഹാസുരഃ॥ 1-68-48 (2999) ദ്വിതീയസ്തു തതസ്തേഷാം ശ്രീമാൻഹരിഹയോപമഃ। അപരാജിത ഇത്യേവം സ ബഭൂവ നരാധിപഃ॥ 1-68-49 (3000) തൃതീയസ്തു മഹാതേജാ മഹാമായോ മഹാസുരഃ। നിഷാദാധിപതിർജജ്ഞേ ഭുവി ഭീമപരാക്രമഃ॥ 1-68-50 (3001) തേഷാമന്യതമോ യസ്തു ചതുർഥഃ പരികീർതിതഃ। ശ്രേണിമാനിതി വിഖ്യാതഃ ക്ഷിതൌ രാജർഷിസത്തമഃ॥ 1-68-51 (3002) പഞ്ചമസ്ത്വഭവത്തേഷാം പ്രവരോ യോ മഹാസുരഃ। മഹൌജാ ഇതി വിഖ്യാതോ ബഭൂവേഹ പരന്ദപഃ॥ 1-68-52 (3003) ഷഷ്ഠസ്തു മതിമാന്യോ വൈ തേഷാമാസീൻമഹാസുരഃ। അഭീരുരിതി വിഖ്യാതഃ ക്ഷിതൌ രാജർഷിസത്തമഃ॥ 1-68-53 (3004) സമുദ്രസേനസ്തു നൃപസ്തേഷാമേവാഭവദ്ഗണാത്। വിശ്രുതഃ സാഗരാന്തായാം ക്ഷിതൌ ധർമാർഥതത്ത്വവിത്॥ 1-68-54 (3005) ബൃഹന്നാമാഷ്ടമസ്തേഷാം കാലേയാനാം നരാധിപ। ബഭൂവ രാജാ ധർമാത്മാ സർവഭൂതഹിതേ രതഃ॥ 1-68-55 (3006) കുക്ഷിസ്തു രാജന്വിഖ്യാതോ ദാനവാനാം മഹാബലഃ। പാർവതീയ ഇതി ഖ്യാതഃ കാഞ്ചനാചലസന്നിഭഃ॥ 1-68-56 (3007) ക്രഥനശ്ച മഹാവീര്യഃ ശ്രീമാന്രാജാ മഹാസുരഃ। സൂര്യാക്ഷ ഇതി വിഖ്യാതഃ ക്ഷിതൌ ജജ്ഞേ മഹീപതിഃ॥ 1-68-57 (3008) അസുരാണാം തു യഃ സകൂര്യഃ ശ്രീമാംശ്ചൈവ മഹാസുരഃ। ദരദോ നാമ ബാഹ്ലീകോ വരഃ സർവമഹീക്ഷിതാം॥ 1-68-58 (3009) ഗണഃ ക്രോധവശോ നാമ യസ്തേ രാജൻപ്രകീർതിതഃ। തതഃ സഞ്ജജ്ഞിരേ വീരാഃ ക്ഷിതാവിഹ നരാധിപാഃ॥ 1-68-59 (3010) മദ്രകഃ കർണവേഷ്ടശ്ച സിദ്ധാർഥഃ കീടകസ്തഥാ। സുവീരശ്ച സുബാഹുശ്ച മഹാവീരോഽഥ ബാഹ്ലികഃ॥ 1-68-60 (3011) ക്രഥോ വിചിത്രഃ സുരഥഃ ശ്രീമാന്നീലശ്ച ഭൂമിപഃ। ചീരവാസാശ്ച കൌരവ്യ ഭൂമിപാലശ്ച നാമതഃ॥ 1-68-61 (3012) ദന്തവക്ത്രശ്ച നാമാസീദ്ദുർജയശ്ചൈവ ദാനവഃ। രുക്മീ ച നൃപശാർദൂലോ രാജാ ച ജനമേജയഃ॥ 1-68-62 (3013) ആഷാഢോ വായുവേഗശ്ച ഭൂരിതേജാസ്തഥൈവ ച। ഏകലവ്യഃ സുമിത്രശ്ച വാടധാനോഽഥ ഗോമുഖഃ॥ 1-68-63 (3014) കാരൂഷകാശ്ച രാജാനഃ ക്ഷേമധൂർതിസ്തഥൈവ ച। ശ്രുതായുരുദ്വഹശ്ചൈവ ബൃഹത്സേനസ്തഥൈവ ച॥ 1-68-64 (3015) ക്ഷേമോഗ്രതീർഥഃ കുഹരഃ കലിംഗേഷു നരാധിപഃ। മതിമാംശ്ച മനുഷ്യേന്ദ്ര ഈശ്വരശ്ചേതി വിശ്രുതഃ॥ 1-68-65 (3016) ഗണാത്ക്രോധവശാദേഷ രാജപൂഗോഽഭവത്ക്ഷിതൌ। ജാതഃ പുരാ മഹാഭാഗോ മഹാകീർതിർമഹാബലഃ॥ 1-68-66 (3017) കാലനേമിരിതി ഖ്യാതോ ദാനവാനാം മഹാബലഃ। സ കംസ ഇതി വിഖ്യാത ഉഗ്രസേനസുതോ ബലീ॥ 1-68-67 (3018) യസ്ത്വാസീദ്ദേവകോ നാമ ദേവരാജസമദ്യുതിഃ। സ ഗന്ധർവപതിർമുഖ്യഃ ക്ഷിതൌ ജജ്ഞേ നരാധിപഃ॥ 1-68-68 (3019) ബൃഹസ്പതേർബൃഹത്കീർതേർദേവർഷേർവിദ്ധി ഭാരത। അശാദ്ദ്രോണം സമുത്പന്നം ഭാരദ്വാജമയോനിജം॥ 1-68-69 (3020) ധന്വിനാം നൃപശാർദൂല യഃ സർവാസ്ത്രവിദുത്തമഃ। മഹാകീർതിർമഹാതേജാഃ സ ജജ്ഞേ മനുജേശ്വര॥ 1-68-70 (3021) ധനുർവേദേ ച വേദേ ച യം തം വേദവിദോ വിദുഃ। വരിഷ്ഠം ചിത്രകർമാണം ദ്രോണം സ്വകുലവർധനം॥ 1-68-71 (3022) മഹാദേവാന്തകാഭ്യാം ച കാമാത്ക്രോധാച്ച ഭാരത। ഏകത്വമുപസംപദ്യ ജജ്ഞേ ശൂരഃ പരന്തപഃ॥ 1-68-72 (3023) അശ്വത്ഥാമാ മഹാവീര്യഃ ശത്രുപക്ഷഭയാവഹഃ। വീരഃ കമലപത്രാക്ഷഃ ക്ഷിതാവാസീന്നരാധിപഃ॥ 1-68-73 (3024) ജജ്ഞിരേ വസവസ്ത്വഷ്ടൌ ഗംഗായാം ശന്തനോഃ സുതാഃ। വസിഷ്ഠസ്യ ച ശാപേന നിയോഗാദ്വാസവസ്യ ച॥ 1-68-74 (3025) തേഷാമവരജോ ഭീഷ്മഃ കുരൂണാമഭയങ്കരഃ। മതിമാന്വേദവിദ്വാഗ്മീ ശത്രുപക്ഷക്ഷയങ്കരഃ॥ 1-68-75 (3026) ജാമദഗ്ന്യേന രാമേണ സർവാസ്ത്രവിദുഷാം വരഃ। യോഽപ്യുധ്യത മഹാതേജാ ഭാർഗവേണ മഹാത്മനാ॥ 1-68-76 (3027) യസ്തു രാജൻകൃപോ നാമ ബ്രഹ്മർഷിരഭവത്ക്ഷിതൌ। രുദ്രാണാം തു ഗണാദ്വിദ്ധി സംഭൂതമതിപൌരുഷം॥ 1-68-77 (3028) ശകുനിർനാമ യസ്ത്വാസീദ്രാജാ ലോകേ മഹാരഥഃ। ദ്വാപരം വിദ്ധി തം രാജൻസംഭൂതമരിമർദനം॥ 1-68-78 (3029) സാത്യകിഃ സത്യസന്ധശ്ച യോഽസൌ വൃഷ്ണികുലോദ്വഹഃ। പക്ഷാത്സ ജജ്ഞേ മരുതാം ദേവാനാമരിമർദനഃ॥ 1-68-79 (3030) ദ്രുപദശ്ചൈവ രാജർഷിസ്തത ഏവാഭവദ്ഗണാത്। മാനുഷേ നൃപ ലോകേഽസ്മിൻസർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ॥ 1-68-80 (3031) തതശ്ച കൃതവർമാണം വിദ്ധി രാജഞ്ജനാധിപം। തമപ്രതിമകർമാണം ക്ഷത്രിയർഷഭസത്തമം॥ 1-68-81 (3032) മരുതാം തു ഗണാദ്വിദ്ധി സഞ്ജാതമരിമർദനം। വിരാടം നാമ രാജാനം പരരാഷ്ട്രപ്രതാപനം॥ 1-68-82 (3033) അരിഷ്ടായാസ്തു യഃ പുത്രോ ഹംസ ഇത്യഭിവിശ്രുതഃ। സ ഗന്ധർവപതിർജജ്ഞേ കുരുവംശവിവർധനഃ॥ 1-68-83 (3034) ധൃതരാഷ്ട്ര ഇതി ഖ്യാതഃ കൃഷ്ണദ്വൈപായനാത്മജഃ। ദീർഘബാഹുർമഹാതേജാഃ പ്രജ്ഞാചക്ഷുർനരാധിപഃ॥ മാതുർദോഷാദൃഷേഃ കോപാദന്ധ ഏവ വ്യജായത॥ 1-68-84 (3035) `മരുതാം തു ഗണാദ്വീരഃ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ। പാണ്ഡുർജജ്ഞേ മഹാബാഹുസ്തവ പൂർവപിതാമഹഃ।' തസ്യൈവാവരജോ ഭ്രാതാ മഹാസത്വോ മഹാബലഃ॥ 1-68-85 (3036) ധർമാത്തു സുമഹാഭാഗം പുത്രം പുത്രവതാം വരം। വിദുരം വിദ്ധി തം ലോകേ ജാതം ബുദ്ധിമതാം വരം॥ 1-68-86 (3037) കലേരംശസ്തു സഞ്ജജ്ഞേ ഭുവി ദുര്യോധനോ നൃപഃ। ദുർബദ്ധിർദുർമതിശ്ചൈവ കുരൂണാമയശസ്കരഃ॥ 1-68-87 (3038) ജഗതോ യസ്തു സർവസ്യ വിദ്വിഷ്ടഃ കലിപൂരുഷഃ। യഃ സർവാം ഘാതയാമാസ പൃഥിവീം പൃഥിവീപതേ॥ 1-68-88 (3039) ഉദ്ദീപിതം യേന വൈരം ഭൂതാന്തകരണം മഹത്। പൌലസ്ത്യാ ഭ്രാതരശ്ചാസ്യ ജജ്ഞിരേ മനുജേഷ്വിഹ॥ 1-68-89 (3040) ശതം ദുഃശാസനാദീനാം സർവേഷാം ക്രൂരകർമണാം। ദുർമുഖോ ദുഃസഹശ്ചൈവ യേ ചാന്യേ നാനുകീർതിതാഃ॥ 1-68-90 (3041) ദുര്യോധനസഹായാസ്തേ പൌലസ്ത്യാ ഭരതർഷഭ। വൈശ്യാപുത്രോ യുയുത്സുശ്ച ധാർതരാഷ്ട്രഃ ശതാധികഃ॥ 1-68-91 (3042) ജനമേജയ ഉവാച। 1-68-92x (326) ജ്യേഷ്ഠാനുജ്യേഷ്ഠതാമേഷാം നാമധേയാനി വാ വിഭോ। ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ പുത്രാണാമാനുപൂർവ്യേണ കീർതയ॥ 1-68-92 (3043) വൈശംപായന ഉവാച। 1-68-93x (327) ദുര്യോധനോ യുയുത്സുശ്ച രാജന്ദുഃശാസനസ്തഥാ। ദുഃസഹോ ദുഃശലശ്ചൈവ ദുർമുഖശ്ച തഥാപരഃ॥ 1-68-93 (3044) വിവിംശതിർവികർണശ്ച ജലസന്ധഃ സുലോചനഃ। വിന്ദാനുവിന്ദൌ ദുർധർഷഃ സുബാഹുർദുഷ്പ്രധർഷണഃ॥ 1-68-94 (3045) ദുർമർഷണോ ദുർമുഖശ്ച ദുഷ്കർണഃ കർണ ഏവ ച। ചത്രോപചിത്രൌ ചിത്രാക്ഷശ്ചാരുചിത്രാംഗദശ്ച ഹ॥ 1-68-95 (3046) ദുർമദോ ദുഷ്പ്രഹർഷശ്ച വിവിത്സുർവികടഃ സമഃ। ഊർണനാഭഃ പദ്മനാഭസ്തഥാ നന്ദോപനന്ദകൌ॥ 1-68-96 (3047) സേനാപതിഃ സുഷേണശ്ച കുണ്ഡോദരമഹോദരൌ। ചിത്രബാഹുശ്ചിത്രവർമാ സുവർമാ ദുർവിരോചനഃ॥ 1-68-97 (3048) അയോബാഹുർമഹാബാഹുശ്ചിത്രചാപസുകുണ്ഡലൌ। ഭീമവേഗോ ഭീമബലോ ബലാകീ ഭീമവിക്രമഃ॥ 1-68-98 (3049) ഉഗ്രായുധോ ഭീമശരഃ കനകായുർദൃഢായുധഃ। ദൃഢവർമാ ദൃഢക്ഷത്രഃ സോമകീർതിരനൂദരഃ॥ 1-68-99 (3050) ജരാസന്ധോ ദൃഢസന്ധഃ സത്യസന്ധഃ സഹസ്രവാക്। ഉഗ്രശ്രവാ ഉഗ്രസേനഃ ക്ഷേമമൂർതിസ്തഥൈവ ച॥ 1-68-100 (3051) അപരാജിതഃ പണ്ഡിതകോ വിശാലാക്ഷോ ദുരാധനഃ॥ 1-68-101 (3052) ദൃഢഹസ്തഃ സുഹസ്തശ്ച വാതവേഗസുവർചസൌ। ആദിത്യകേതുർബഹ്വാശീ നാഗദത്താനുയായിനൌ॥ 1-68-102 (3053) കവാചീ നിഷംഗീ ദണ്ഡീ ദണ്ഡധാരോ ധനുർഗ്രഹഃ। ഉഗ്രോ ഭീമരഥോ വീരോ വീരബാഹുരലോലുപഃ॥ 1-68-103 (3054) അഭയോ രൌദ്രകർമാ ച തഥാ ദൃഢരഥശ്ച യഃ। അനാധൃഷ്യഃ കുംഡഭേദീ വിരാവീ ദീർഘലോചനഃ॥ 1-68-104 (3055) ദീർഘബാഹുർമഹാബാഹുർവ്യൂഢോരുഃ കനകാംഗദഃ। കുണ്ഡജശ്ചിത്രകശ്ചൈവ ദുഃശലാ ച ശതാധികാ॥ 1-68-105 (3056) വൈശ്യാപുത്രോ യുയുത്സുശ്ച ധാർതരാഷ്ട്രഃ ശതാധികഃ। ഏതദേകശതം രാജൻകന്യാ ചൈകാ പ്രകീർതിതാ॥ 1-68-106 (3057) നാമധേയാനുപൂർവ്യാ ച ജ്യേഷ്ഠാനുജ്യേഷ്ഠതാം വിദുഃ। സർവേ ത്വതിരഥാഃ ശൂരാഃ സർവേ യുദ്ധവിശാരദാഃ॥ 1-68-107 (3058) സർവേ വേദവിദശ്ചൈവ രാജഞ്ശാസ്ത്രേ ച പരാഗാഃ। സർവേ സംഘ്രാമവിദ്യാസു വിദ്യാഭിജനശോഭിനഃ॥ 1-68-108 (3059) സർവേഷാമനുരൂപാശ്ച കൃതാ ദാരാ മഹീപതേ। ദുഃശലാം സമയേ രാജസിന്ധുരാജായ കൌരവഃ॥ 1-68-109 (3060) ജയദ്രഥായ പ്രദദൌ സൌബലാനുമതേ തദാ। ധർമസ്യാംശം തു രാജാനം വിദ്ധി രാജന്യുധിഷ്ഠിരം॥ 1-68-110 (3061) ഭീമസേനം തു വാതസ്യ ദേവരാജസ്യ ചാർജുനം। അശ്വിനോസ്തു തഥൈവാംശൌ രൂപേണാപ്രതിമൌ ഭുവി॥ 1-68-111 (3062) നകുലഃ സഹദേവശ്ച സർവഭൂതമനോഹരൌ। സ്യുവർചാ ഇതി ഖ്യാതഃ സോമപുത്രഃ പ്രതാപവാൻ॥ 1-68-112 (3063) സോഽഭിമന്യുർബൃഹത്കീർതിരർജുനസ്യ സുതോഽഭവത്। യസ്യാവതരണേ രാജൻസുരാൻസോമോഽബ്രവീദിദം॥ 1-68-113 (3064) നാഹം ദദ്യാം പ്രിയം പുത്രം മമ പ്രാണൈർഗരീയസം। സമയഃ ക്രിയതാമേഷ ന ശക്യമതിവർതിതും॥ 1-68-114 (3065) സുരകാര്യം ഹി നഃ കാര്യമസുരാണാം ക്ഷിതൌ വധഃ। തത്ര യാസ്യത്യയം വർചാ ന ച സ്ഥാസ്യതി വൈ ചിരം॥ 1-68-115 (3066) ഐന്ദ്രിർനരസ്തു ഭവിതാ യസ്യ നാരായണഃ സഖാ। സോർജുനേത്യഭിവിഖ്യാതഃ പാണ്ഡോഃ പുത്രഃ പ്രതാപവാൻ॥ 1-68-116 (3067) തസ്യായം ഭവിതാ പുത്രോ ബാലോ ഭുവി മഹാരഥഃ। തതഃ ഷോഡശവർഷാണി സ്ഥാസ്യത്യമരസത്തമാഃ॥ 1-68-117 (3068) അസ്യ ഷോഡശവർഷസ്യ സ സംഗ്രാമോ ഭവിഷ്യതി। യത്രാംശാ വഃ കരിഷ്യന്തി കർമ വീരനിഷൂദനം॥ 1-68-118 (3069) നരനാരായണാഭ്യാം തു സ സംഗ്രാമോ വിനാകൃതഃ। ചക്രവ്യൂഹം സമാസ്ഥായ യോധയിഷ്യന്തി വഃസുരാഃ॥ 1-68-119 (3070) വിമുഖാഞ്ഛാത്രവാൻസർവാൻകാരയിഷ്യതി മേ സുതഃ। ബാലഃ പ്രവിശ്യ ച വ്യൂഹമഭേദ്യം വിചരിഷ്യതി॥ 1-68-120 (3071) മഹാരഥാനാം വീരാണാം കദനം ച കരിഷ്യതി। സർവേഷാമേവ ശത്രൂണാം ചതുർഥാംശം നയിഷ്യതി॥ 1-68-121 (3072) ദിനാർധേന മഹാബാഹുഃ പ്രേതരാജപുരം പ്രതി। തതോ മഹാരഥൈർവീരൈഃ സമേത്യ ബഹുശോ രണേ॥ 1-68-122 (3073) ദിനക്ഷയേ മഹാബാഹുർമയാ ഭൂയഃ സമേഷ്യതി। ഏകം വംശകരം പുത്രം വീരം വൈ ജനയിഷ്യതി॥ 1-68-123 (3074) പ്രനഷ്ടം ഭാരതം വംശം സ ഭൂയോ ധാരയിഷ്യതി। 1-68-124 (3075) വൈശംപായന ഉവാച। ഏതത്സോമവചഃ ശ്രുത്വാ തഥാസ്ത്വിതി ദിവൌകസഃ॥ 1-68-124x (328) പ്രത്യൂചുഃ സഹിതാഃ സർവേ താരാധിപമപൂജയൻ। ഏവം തേ കഥിതം രാജംസ്തവ ജൻമ പിതുഃ പിതുഃ॥ 1-68-125 (3076) അഗ്നേർഭാഗം തു വിദ്ധി ത്വം ധൃഷ്ടദ്യുംനം മഹാരഥൺ। ശിഖണ്ഡിനമഥോ രാജംസ്ത്രീപൂർവം വിദ്ധി രാക്ഷസം॥ 1-68-126 (3077) ദ്രൌപദേയാശ്ച യേ പഞ്ച ബഭൂവുർഭരതർഷഭ। വിശ്വാന്ദേവഗണാന്വിദ്ധി സഞ്ജാതാൻഭരതർഷഭ॥ 1-68-127 (3078) പ്രതിവിന്ധ്യഃ സുതസോമഃ ശ്രുതകീർതിസ്തഥാപരഃ। നാകുലിസ്തു ശതാനീകഃ ശ്രുതസേനശ്ച വീര്യവാൻ॥ 1-68-128 (3079) ശൂരോ നാമ യദുശ്രേഷ്ഠോ വസുദേവപിതാഽഭവത്। തസ്യ കന്യാ പൃഥാ നാമ രൂപേണാസദൃശീ ഭുവി। 1-68-129 (3080) പിതുഃ സ്വസ്രീയപുത്രായ സോഽനപത്യായ വീര്യവാൻ। അഗ്രമഗ്രേ പ്രതിജ്ഞായ സ്വസ്യാപത്യസ്യ വൈ തദാ॥ 1-68-130 (3081) അഗ്രജാതേതി താം കന്യാം ശൂരോഽനുഗ്രഹകാങ്ക്ഷയാ। അദദത്കുന്തിഭോജായ സ താം ദുഹിതരം തദാ॥ 1-68-131 (3082) സാ നിയുക്താ പിതുർഗേഹേ ബ്രാഹ്മണാതിഥിപൂജനേ। ഉഗ്രം പര്യചരദ്ധോരം ബ്രാഹ്മണം സംശിതവ്രതം॥ 1-68-132 (3083) നികൂഢനിശ്ചയം ധർമേ യം തം ദുർവാസസം വിദുഃ। സമുഗ്രം ശംസിതാത്മാനം സർവയത്നൈരതോഷയത്॥ 1-68-133 (3084) തുഷ്ടോഽഭിചാരസംയുക്തമാചചക്ഷേ യഥാവിധി। ഉവാച ചൈനാം ഭഗവാൻപ്രീതോഽസ്മി സുഭഗേ തവ॥ 1-68-134 (3085) യം യം ദേവം ത്വമേതേന മന്ത്രേണാവാഹയിഷ്യസി। തസ്യ തസ്യ പ്രസാദാത്ത്വം ദേവി പുത്രാഞ്ജനിഷ്യസി॥ 1-68-135 (3086) ഏവമുക്താ ച സാ ബാലാ തദാ കൌതൂഹലാന്വിതാ। കന്യാ സതീ ദേവമർകമാജുഹാവ യശസ്വിനീ॥ 1-68-136 (3087) പ്രകാശകർതാ ഭഗവാംസ്തസ്യാം ഗർഭം ദധൌ തദാ। അജീജനത്സുതം ചാസ്യാം സർവശസ്ത്രഭൃതാംവരം॥ 1-68-137 (3088) സകുണ്ഡലം സകവചം ദേവഗർഭം ശ്രിയാന്വിതം। ദിവാകരസമം ദീപ്ത്യാ ചാരുസർവാംഗഭൂഷിതം॥ 1-68-138 (3089) നിഗൂഹമാനാ ജാതം വൈ ബന്ധുപക്ഷഭയാത്തദാ। ഉത്സസർജ ജലേ കുന്തീ തം കുമാരം യശസ്വിനം॥ 1-68-139 (3090) തമുത്സൃഷ്ടം ജലേ ഗർഭം രാധാഭർതാ മഹായശാഃ। രാധായാഃ കൽപയാമാസ പുത്രം സോഽധിരഥസ്തദാ॥ 1-68-140 (3091) ചക്രതുർനാമധേയം ച തസ്യ ബാലസ്യ താവുഭൌ। ദംപതീ വസുഷേണേതി ദിക്ഷു സർവാസു വിശ്രുതം॥ 1-68-141 (3092) സംവർധമാനോ ബലവാൻസർവാസ്ത്രേഷൂത്തമോഽഭവത്। വേദാംഗാനി ച സർവാണി ജജാപ ജപതാം വരഃ॥ 1-68-142 (3093) യസ്മിൻകാലേ ജപന്നാസ്തേ ധീമാൻസത്യപരാക്രമഃ। നാദേയം ബ്രാഹ്മണേഷ്വാസീത്തസ്മിൻകാലേ മഹാത്മനഃ॥ 1-68-143 (3094) തമിന്ദ്രോ ബ്രാഹ്മണോ ഭൂത്വാ പുത്രാർഥേ ഭൂതഭാവനഃ। യയാചേ കുണ്ഡലേ വീരം കവചം ച സഹാംഗജം॥ 1-68-144 (3095) ഉത്കൃത്യ കർണോ ഹ്യദദത്കവചം കുണ്ഡലേ തഥാ॥ ശക്തിം ശക്രോ ദദൌ തസ്മൈ വിസ്മിതശ്ചേദമബ്രവീത്॥ 1-68-145 (3096) ദേവാസുരമനുഷ്യാണാം ഗന്ധർവോരഗരക്ഷസാം। യസ്മിൻക്ഷേപ്സ്യസി ദുർധർഷ സ ഏകോ ന ഭവിഷ്യതി॥ 1-68-146 (3097) വൈശംപായന ഉവാച। 1-68-147x (329) പുരാ നാമ ച തസ്യാസീദ്വസുഷേണ ഇതി ക്ഷിതൌ। തതോ വൈകർതനഃ കർണഃ കർമണാ തേന സോഽഭവത്॥ 1-68-147 (3098) ആമുക്തകവചോ വീരോ യസ്തു ജജ്ഞേ മഹായശാഃ। സ കർണ ഇതി വിഖ്യാതഃ പൃഥായാഃ പ്രഥമഃ സുതഃ॥ 1-68-148 (3099) സ തു സൂതകുലേ വീരോ വവൃധേ രാജസത്തമ। കർണം നരവരശ്രേഷ്ഠം സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരം॥ 1-68-149 (3100) ദുര്യോധനസ്യ സചിവം മിത്രം ശത്രുവിനാശനം। ദിവാകരസ്യ തം വിദ്ധി രാജന്നംശമനുത്തമം॥ 1-68-150 (3101) യസ്തു നാരായണോ നാമ ദേവദേവഃ സനാതനഃ। തസ്യാംശോ മാനുഷേഷ്വാസീദ്വാസുദേവഃ പ്രതാപവാൻ॥ 1-68-151 (3102) ശേഷസ്യാംശശ്ച നാഗസ്യ ബലദേവോ മഹാബലഃ। സനത്കുമാരം പ്രദ്യുംനം വിദ്ധി രാജൻമഹൌജസം॥ 1-68-152 (3103) ഏവമന്യേ മനുഷ്യേന്ദ്രാ ബഹവോംശാ ദിവൌകസാം। ജജ്ഞിരേ വസുദേവസ്യ കുലേ കുലവിവർധനാഃ॥ 1-68-153 (3104) ഗണസ്ത്വപ്സരസാം യോ വൈ മയാ രാജൻപ്രകീർതിതഃ। തസ്യ ഭാഗഃ ക്ഷിതൌ ജജ്ഞേ നിയോഗാദ്വാസവസ്യ ഹ॥ 1-68-154 (3105) താനി ഷോഡശദേവീനാം സഹസ്രാണി നരാധിപ। ബഭൂവുർമാനുഷേ ലോകേ വാസുദേവപരിഗ്രഹഃ॥ 1-68-155 (3106) ശ്രിയസ്തു ഭാഗഃ സഞ്ജജ്ഞേ രത്യർഥം പൃഥിവീതലേ। [ഭീഷ്മകസ്യ കുലേ സാധ്വീ രുക്മിണീ നാമ നാമതഃ॥ 1-68-156 (3107) ദ്രൌപദീ ത്വഥ സഞ്ജജ്ഞേ ശചീ ഭാഗാദനിന്ദിതാ।] ദ്രുപദസ്യ കുലേ ജാതാ വേദിമധ്യാദനിന്ദിതാ॥ 1-68-157 (3108) നാതിഹ്രസ്വാ ന മഹതീ നീലോത്പലസുഗന്ധിനീ। പദ്മായതാക്ഷീ സുശ്രോണീ സ്വസിതാഞ്ചിതമൂർധജാ॥ 1-68-158 (3109) സർവലക്ഷണസംപന്നാ വൈദൂര്യമണിസംനിഭാ। പഞ്ചാനാം പുരുഷേന്ദ്രാണാം ചിത്തപ്രമഥനീ രഹഃ॥ 1-68-159 (3110) സിദ്ധിർധൃതിശ്ച യേ ദേവ്യൌ പഞ്ചാനാം മാതരൌ തു തേ। കുന്തീ മാദ്രീ ച ജജ്ഞാതേ മതിസ്തു കുബലാത്മജാ॥ 1-68-160 (3111) ഇതി ദേവാസുരാണാം തേ ഗന്ധർവാപ്സരസാം തഥാ। അംശാവതരണം രാജന്രാക്ഷസാനാം ച കീർതിതം॥ 1-68-161 (3112) യേ പൃഥിവ്യാം സമുദ്ഭൂതാ രാജാനോ യുദ്ധദുർമദാഃ। മഹാത്മാനോ യദൂനാം ച യേ ജാതാ വിപുലേ കുലേ॥ 1-68-162 (3113) ബ്രാഹ്മണാഃ ക്ഷത്രിയാ വൈശ്യാ മയാ തേ പരികീർതിതാഃ। ധന്യം യശസ്യം പുത്രീയമായുഷ്യം വിജയാവഹം॥ 1-68-163 (3114) ഇദമംശാവതരണം ശ്രോതവ്യമനസൂയതാ। അംശാവതരണം ശ്രുത്വാ ദേവഗന്ധർവരക്ഷസാം॥ 1-68-164 (3115) പ്രഭവാപ്യയവിത്പ്രാജ്ഞോ ന കൃച്ഛ്രേഷ്വവസീദതി॥ ॥ 1-68-165 (3116) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി അഷ്ടഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ॥ 68 ॥

1-69-0 (3117) ജനമേജയ ഉവാച। 1-69-0x (330) ത്വത്തഃ ശ്രുതമിദം ബ്രഹ്മന്ദേവദാനവരക്ഷസാം। അംശാവതരണം സംയഗ്ഗന്ധർവാപ്സരസാം തഥാ॥ 1-69-1 (3118) ഇമം തു ഭൂയ ഇച്ഛാമി കുരൂണാം വംശമാദിതഃ। കഥ്യമാനം ത്വയാ വിപ്ര വിപ്രർഷിഗണസന്നിധൌ॥ 1-69-2 (3119) വൈശംപായന ഉവാച। 1-69-3x (331) ധർമാർഥകാമസഹിതം രാജർഷീണാം പ്രകീർതിതം। പവിത്രം കീർത്യമാനം മേ നിബോധേദം മനീഷിണാം॥ 1-69-3 (3120) പ്രജാപതേസ്തു ദക്ഷസ്യ മനോർവൈവസ്വതസ്യ ച। ഭരതസ്യ കുരോഃ പൂരോരാജമീഢസ്യ ചാനഘ॥ 1-69-4 (3121) യാദവാനാമിമം വംശം കൌരവാണാം ച സർവശഃ। തഥൈവ ഭരതാനാം ച പുണ്യം സ്വസ്ത്യയനം മഹത്॥ 1-69-5 (3122) ധന്യം യശസ്യമായുഷ്യം കീർതയിഷ്യാമി തേഽനഘ। തേജോഭിരുദിതാഃ സർവേ മഹർഷിസമതേജസഃ॥ 1-69-6 (3123) ദശ പ്രാചേതസഃ പുത്രാഃ സന്തഃ പുണ്യജനാഃ സ്മൃതാഃ। മുഖജേനാഗ്നിനാ യൈസ്തേ പൂർവം ദഗ്ധാ മഹൌജസഃ॥ 1-69-7 (3124) തേഭ്യഃ പ്രാചേതസോ ജജ്ഞേ ദക്ഷോ ദക്ഷാദിമാഃ പ്രജാഃ। സംഭൂതാഃ പുരുഷവ്യാഘ്ര സ ഹി ലോകപിതാമഹഃ॥ 1-69-8 (3125) വീരിണ്യാ സഹ സംഗംയ ദക്ഷഃ പ്രാചേതസോ മുനിഃ। ആത്മതുല്യാനജനയത്സഹസ്രം സംശിതവ്രതാൻ॥ 1-69-9 (3126) സഹസ്രസംഖ്യാനസംഭൂതാന്ദക്ഷപുത്രാംശ്ച നാരദഃ। മോക്ഷമധ്യാപയാമാസ സാംഖ്യജ്ഞാനമനുത്തമം॥ 1-69-10 (3127) `നാശാർഥം യോജയാമാസ ദിഗന്തജ്ഞാനകർമസു'। തതഃ പഞ്ചാശതം കന്യാ പുത്രികാ അഭിസന്ദധേ। പ്രജാപതിഃ പ്രജാ ദക്ഷഃ സിസൃക്ഷുർജനമേജയ॥ 1-69-11 (3128) ദദൌ ദശ സ ധർമായ കശ്യപായ ത്രയോദശ। കാലസ്യ നയനേ യുക്താഃ സപ്തവിംശതിമിന്ദവേ॥ 1-69-12 (3129) ത്രയോദശാനാം പത്നീനാം യാ തു ദാക്ഷായണീ വരാ। മാരീചഃ കശ്യപസ്ത്വസ്യാമാദിത്യാൻസമജീജനത്॥ 1-69-13 (3130) ഇന്ദ്രാദീന്വീര്യസംപന്നാന്വിവസ്വന്തമഥാപി ച। വിവസ്വതഃ സുതോ ജജ്ഞേ യമോ വൈവസ്വതഃ പ്രഭുഃ॥ 1-69-14 (3131) `മാർതാണ്ഡസ്യ യമീ ചാപി സുതാ രാജന്നജായത'। മാർതണ്ഡസ്യ മനുർധീമാനജായത സുതഃ പ്രഭുഃ॥ 1-69-15 (3132) ധർമാത്മാ സ മനുർധീമാന്യത്ര വംശഃ പ്രതിഷ്ഠിതഃ। മനോർവംശോ മാനവാനാം തതോഽയം പ്രഥിതോഽഭവത്॥ 1-69-16 (3133) ബ്രഹ്മക്ഷത്രാദയസ്തസ്മാൻമനോർജാതാസ്തു മാനവാഃ। തതോഽഭവൻമഹാരാജ ബ്രഹ്മ ക്ഷത്രേണ സംഗതം॥ 1-69-17 (3134) ബ്രാഹ്മണാ മാനവാസ്തേഷാം സാംഗം വേദമദാരയൻ। വേനം ധൃഷ്ണും നരിഷ്യന്തം നാഭാഗേക്ഷ്വാകുമേവ ച॥ 1-69-18 (3135) കാരൂഷമഥ ശര്യാതിം തഥാ ചൈവാഷ്ടമീമിലാം। പൃഷ്ടധ്രം നവമം പ്രാഹുഃ ക്ഷത്രധർമപരായണം॥ 1-69-19 (3136) നാഭാഗാരിഷ്ടദശമാൻമനോഃ പുത്രാൻപ്രചക്ഷതേ। പഞ്ചാശത്തു മനോഃ പുത്രാസ്തഥൈവാന്യേഽഭവൻക്ഷിതൌ॥ 1-69-20 (3137) അന്യോന്യഭേദാത്തേ സർവേ വിനേശുരിതി നഃ ശ്രുതം। പുരൂരവാസ്തതോ വിദ്വാനിലായാം സമപദ്യത॥ 1-69-21 (3138) സാ വൈ തസ്യാഭവൻമാതാ പിതാ ചൈവേതി നഃ ശ്രുതം। ത്രയോദശ സമുദ്രസ്യ ദ്വീപാനശ്നൻപുരൂരവാഃ॥ 1-69-22 (3139) അമാനുഷൈർവൃതഃ സത്വൈർമാനുഷഃ സൻമഹായശാഃ। വിപ്രൈഃ സ വിഗ്രഹം ചക്രേ വീര്യോൻമത്തഃ പുരൂരവാഃ॥ 1-69-23 (3140) ജഹാര ച സ വിപ്രാണാം രത്നാന്യുത്ക്രോശതാമപി। സനത്കുമാരസ്തം രാജൻബ്രഹ്മലോകാദുപേത്യ ഹ॥ 1-69-24 (3141) അനുദർശം തതശ്ചക്രേ പ്രത്യഗൃഹ്ണാന്ന ചാപ്യസൌ। തതോ മഹർഷിഭിഃ ക്രുദ്ധൈഃ സദ്യഃ ശപ്തോ വ്യനശ്യത॥ 1-69-25 (3142) ലോഭാന്വിതോ ബലമദാന്നഷ്ടസഞ്ജ്ഞോ നരാധിപഃ। സ ഹി ഗന്ധർവലോകസ്ഥാനുർവശ്യാ സഹിതോ വിരാട്॥ 1-69-26 (3143) ആനിനായ ക്രിയാർഥേഽഗ്നീന്യഥാവദ്വിഹിതാംസ്ത്രിധാ। ഷട് സുതാ ജജ്ഞിരേ ചൈലാദായുർധീമാനമാവസുഃ॥ 1-69-27 (3144) ദൃഢായുശ്ച വനായുശ്ച ശതായുശ്ചോർവശീസുതാഃ। നഹുഷം വൃദ്ധശർമാണം രജിം ഗയമനേനസം॥ 1-69-28 (3145) സ്വർഭാനവീ സുതാനേതാനായോഃ പുത്രാൻപ്രചക്ഷതേ। ആയുഷോ നഹുഷഃ പുത്രോ ധീമാൻസത്യപരാക്രമഃ॥ 1-69-29 (3146) രാജ്യം ശശാസ സുമഹദ്ധർമേണ പൃഥിവീപതേ। പിതൄന്ദേവാനൃഷീന്വിപ്രാൻഗന്ധർവോരഗരാക്ഷസാൻ॥ 1-69-30 (3147) നഹുഷഃ പാലയാമാസ ബ്രഹ്മക്ഷത്രമഥോ വിശഃ। സ ഹത്വാ ദസ്യുസംഘാതാനൃഷീൻകരമദാപയത്॥ 1-69-31 (3148) പശുവച്ചൈവ താൻപൃഷ്ഠേ വാഹയാമാസ വീര്യവാൻ। കാരയാമാസ ചേന്ദ്രത്വമഭിഭൂയ ദിവൌകസഃ॥ 1-69-32 (3149) തേജസാ തപസാ ചൈവ വിക്രമേണൌജസാ തഥാ। `വിശ്ലിഷ്ടോ നഹുഷഃ ശപ്തഃ സദ്യോ ഹ്യജഗരോഽഭവത്'। യതിം യയാതിം സംയാതിമായാതിമയതിം ധ്രുവം॥ 1-69-33 (3150) നഹുഷോ ജനയാമാസ ഷട് സുതാൻപ്രിയവാദിനഃ। യതിസ്തു യോഗമാസ്ഥായ ബ്രഹ്മീഭൂതോഽഭവൻമുനിഃ॥ 1-69-34 (3151) യയാതിർനാഹുഷഃ സംരാഡാസീത്സത്യപരാക്രമഃ। സ പാലയാമാസ മഹീമീജേ ച ബഹുഭിർമഖൈഃ॥ 1-69-35 (3152) അതിഭക്ത്യാ പിതൄനർചന്ദേവാംശ്ച പ്രയതഃ സദാ। അന്വഗൃഹ്ണാത്പ്രജാഃ സർവാ യയാതിരപരാജിതഃ॥ 1-69-36 (3153) തസ്യ പുത്രാ മഹേഷ്വാസാഃ സർവൈഃ സമുദിതാ ഗുണൈഃ। ദേവയാന്യാം മഹാരാജ ശർമിഷ്ഠായാം ച ജജ്ഞിരേ॥ 1-69-37 (3154) ദേവയാന്യാമജായേതാം യദുസ്തുർവസുരേവ ച। ദ്രുഹ്യുശ്ചാനുശ്ച പൂരുശ്ച ശർമിഷ്ഠായാം ച ജജ്ഞിരേ॥ 1-69-38 (3155) സ ശാശ്വതീഃ സമാ രാജൻപ്രജാ ധർമേണ പാലയൻ। ജരാമാർച്ഛൻമഹാഘോരാം നാഹുഷോ രൂപനാശിനീം॥ 1-69-39 (3156) ജരാഽഭിഭൂതഃ പുത്രാൻസ രാജാ വചനമബ്രവീത്। യദും പൂരും തുർവസും ച ദ്രുഹ്യും ചാനും ച ഭാരത॥ 1-69-40 (3157) യൌവനേന ചരൻകാമാന്യുവാ യുവതിഭിഃ സഹ। ബിഹർതുമഹമിച്ഛാമി സാഹ്യം കുരുത പുത്രകാഃ॥ 1-69-41 (3158) തം പുത്രോ ദൈവയാനേയഃ പൂർവജോ വാക്യമബ്രവീത്। കിം കാര്യം ഭവതഃ കാര്യമസ്മാകം യൌവനേന തേ॥ 1-69-42 (3159) യയാതിരബ്രവീത്തം വൈ ജരാ മേ പ്രതിഗൃഹ്യതാം। യൌവനേന ത്വദീയേന ചരേയം വിഷയാനഹം॥ 1-69-43 (3160) യജതോ ദീർഘസത്രൈർമേ ശാപാച്ചോശനസോ മുനേഃ। കാമാർഥഃ പരിഹീണോഽയം തപ്യേയം തേന പുത്രകാഃ॥ 1-69-44 (3161) മാമകേന ശരീരേണ രാജ്യമേകഃ പ്രശാസ്തു വഃ। അഹം തന്വാഽഭിനവയാ യുവാ കാമമവാപ്നുയാം॥ 1-69-45 (3162) വൈശംപായന ഉവാച। 1-69-46x (332) തേ ന തസ്യ പ്രത്യഗൃഹ്ണന്യദുപ്രഭൃതയോ ജരാം। തമബ്രവീത്തതഃ പൂരുഃ കനീയാൻസത്യവിക്രമഃ॥ 1-69-46 (3163) രാജംശ്ചരാഭിനവയാ തന്വാ യൌവനഗോചരഃ। അഹം ജരാം സമാദായ രാജ്യേ സ്ഥാസ്യാമി തേജ്ഞയാ॥ 1-69-47 (3164) ഏവമുക്തഃ സ രാജർഷിസ്തപോവീര്യസമാശ്രയാത്। സഞ്ചാരയാമാസ ജരാം തദാ പുത്രേ മഹാത്മനി॥ 1-69-48 (3165) പൌരവേണാഥ വയസാ രാജാ യൌവനമാസ്ഥിതഃ। യായാതേനാപി വയസാ രാജ്യം പൂരുരകാരയത്॥ 1-69-49 (3166) തതോ വർഷസഹസ്രാണി യയാതിരപരാജിതഃ। സ്ഥിതഃ സ നൃപശാർദൂലഃ ശാർദൂലസമവിക്രമഃ॥ 1-69-50 (3167) യയാതിരപി പത്നീഭ്യാം ദീർഘകാലം വിഹൃത്യ ച। വിശ്വാച്യാ സഹിതോ രേമേ പുനശ്ചൈത്രരഥേ വനേ॥ 1-69-51 (3168) നാധ്യഗച്ഛത്തദാ തൃപ്തിം കാമാനാം സ മഹായശാഃ। അവേത്യ മനസാ രാജന്നിമാം ഗാഥാം തദാ ജഗൌ॥ 1-69-52 (3169) ന ജാതു കാമഃ കാമാനാമുപഭോഗേന ശാംയതി। ഇവിഷാ കൃഷ്ണവർത്മേവ ഭൂയ ഏവാഭിവർധതേ॥ 1-69-53 (3170) യത്പൃഥിവ്യാം വ്രീഹിയവം ഹിരണ്യം പശവഃ സ്ത്രിയഃ। നാലമേകസ്യ തത്സർവമിതി മത്വാ ശമം വ്രജേത്॥ 1-69-54 (3171) യദാ ന കുരുതേ പാപം സർവഭൂതേഷു കർഹിചിത്। കർമണാ മനസാ വാചാ ബ്രഹ്മ സംപദ്യതേ തദാ॥ 1-69-55 (3172) ന ബിഭേതി യദാ ചായം യദാ ചാസ്മാന്ന ബിഭ്യതി। യദാ നേച്ഛതി ന ദ്വേഷ്ടി ബ്രഹ്മ സംപദ്യതേ തദാ॥ 1-69-56 (3173) ഇത്യവേക്ഷ്യ മഹാപ്രാജ്ഞഃ കാമാനാം ഫൽഗുതാം നൃപ। സമാധായ മനോ ബുദ്ധ്യാ പ്രത്യഗൃഹ്ണാജ്ജരാം സുതാത്॥ 1-69-57 (3174) `തതോ വർഷസഹസ്രാന്തേ യയാതിരപരാജിതഃ।' ദത്വാ ച യൌവനം രാജാ പൂരും രാജ്യേഽഭിഷിച്യ ച। അതൃപ്ത ഏവ കാമാനാം പൂരും പുത്രമുവാച ഹ॥ 1-69-58 (3175) ത്വയാ ദായാദവാനസ്മി ത്വം മേ വംശകരഃ സുതഃ। പൌരവോ വംശ ഇതി തേ ഖ്യാതിം ലോകേ ഗമിഷ്യതി॥ 1-69-59 (3176) വൈശംപായന ഉവാച। 1-69-60x (333) തതഃ സ നൃപശാർദൂല പൂരും രാജ്യേഽഭിഷിച്യ ച। തതഃ സുചരിതം കൃത്വാ ഭൃഗുതുംഗേ മഹാതപാഃ॥ 1-69-60 (3177) കാലേന മഹതാ പശ്ചാത്കാലധർമമുപേയിവാൻ। കാരയിത്വാ ത്വനശനം സദാരഃ സ്വർഗമാപ്തവാൻ॥ ॥ 1-69-61 (3178) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഏകോനസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 69 ॥

1-70-0 (3179) ജനമേജയ ഉവാച। 1-70-0x (334) യയാതിഃ പൂർവജോഽസ്മാകം ദശമോ യഃ പ്രജാപതേഃ। കഥം സ ശുക്രതനയാം ലേഭേ പരമദുർലഭാം॥ 1-70-1 (3180) ഏതദിച്ഛാംയഹം ശ്രോതും വിസ്തരേണ തപോധന। ആനുപൂർവ്യാ ച മേ ശംസ രാജ്ഞോ വംശകരാൻപൃഥക്॥ 1-70-2 (3181) വൈശംപായന ഉവാച। 1-70-3x (335) യയാതിരാസീന്നൃപതിർദേവരാജസമദ്യുതിഃ। തം ശുക്രവൃഷപർവാണൌ വവ്രാതേ വൈ യഥാ പുരാ॥ 1-70-3 (3182) തത്തേഽഹം സംപ്രവക്ഷ്യാമി പൃച്ഛതേ ജനമേജയ। ദേവയാന്യാശ്ച സംയോഗം യയാതേർനാഹുഷസ്യ ച॥ 1-70-4 (3183) സുരാണാമസുരാണാം ച സമജായത വൈ മിഥഃ। ഐശ്വര്യം പ്രതി സംഘർഷസ്ത്രൈലോക്യേ സചരാചരേ॥ 1-70-5 (3184) ജിഗീഷയാ തതോ ദേവാ വവ്രിരേഽംഗിരസം മുനിം। പൌരോഹിത്യേന യാജ്യാർഥേ കാവ്യം തൂശനസം പരേ॥ 1-70-6 (3185) ബ്രാഹ്മണൌ താവുഭൌ നിത്യമന്യോന്യസ്പർധിനൌ ഭൃശം। തത്ര ദേവാ നിജഘ്നുര്യാന്ദാനവാന്യുധി സംഗതാൻ॥ 1-70-7 (3186) താൻപുനർജീവയാമാസ കാവ്യോ വിദ്യാബലാശ്രയാത്। തതസ്തേ പുനരുത്ഥായ യോധയാഞ്ചക്രിരേ സുരാൻ॥ 1-70-8 (3187) അസുരാസ്തു നിജഘ്നുര്യാൻസുരാൻസമരമൂർധനി। ന താൻസഞ്ജീവയാമാസ ബൃഹസ്പതിരുദാരധീഃ॥ 1-70-9 (3188) ന ഹി വേദ സ താം വിദ്യാം യാം കാവ്യോവേത്തി വീര്യവാൻ। സഞ്ജീവിനീം തതോ ദേവാ വിഷാദമഗമൻപരം॥ 1-70-10 (3189) തേ തു ദേവാ ഭയോദ്വിഗ്നാഃ കാവ്യാദുശനസസ്തദാ। ഊചുഃ കചമുപാഗംയ ജ്യേഷ്ഠം പുത്രം ബൃഹസ്പതേഃ॥ 1-70-11 (3190) ഭജമാനാൻഭജസ്വാസ്മാൻകുരു നഃ സാഹ്യമുത്തമം। യാ സാ വിദ്യാ നിവസതി ബ്രാഹ്മണേഽമിതതേജസി॥ 1-70-12 (3191) ശുക്രേ താമാഹര ക്ഷിപ്രം ഭാഗഭാംഗോ ഭവിഷ്യസി। വൃഷപർവസമീപേ ഹി ശക്യോ ദ്രഷ്ടും ത്വയാ ദ്വിജഃ॥ 1-70-13 (3192) രക്ഷതേ ദാനവാംസ്തത്ര ന സ രക്ഷത്യദാനവാൻ। തമാരാധയിതും ശക്തോ ഭവാൻപൂർവവയാഃ കവിം॥ 1-70-14 (3193) ദേവയാനീം ച ദയിതാം സുതാം തസ്യ മഹാത്മനഃ। ത്വമാരാധയിതും ശക്തോ നാന്യഃ കശ്ചന വിദ്യതേ॥ 1-70-15 (3194) ശീലദാക്ഷിണ്യമാധുര്യൈരാചാരേണ ദമേന ച। ദേവയാന്യാം ഹി തുഷ്ടായാം വിദ്യാം താം പ്രാപ്സ്യസി ധ്രുവം॥ 1-70-16 (3195) വൈശംപായന ഉവാച। 1-70-17x (336) തഥേത്യുക്ത്വാ തതഃ പ്രായാദ്ബൃഹസ്പതിസുതഃ കചഃ। തദാഽഭിപൂജിതോ ദേവൈഃ സമീപേ വൃഷപർവണഃ॥ 1-70-17 (3196) സ ഗത്വാ ത്വരിതോ രാജന്ദേവൈഃ സംപ്രേഷിതഃ കചഃ। അസുരേന്ദ്രപുരേ ശുക്രം ദൃഷ്ട്വാ വാക്യമുവാച ഹ॥ 1-70-18 (3197) ഋഷേരംഗിരസഃ പൌത്രം പുത്രം സാക്ഷാദ്ബൃഹസ്പതേഃ। നാംനാ കച ഇതി ഖ്യാതം ശിഷ്യം ഗൃഹ്ണാത് മാം ഭവാൻ॥ 1-70-19 (3198) ബ്രഹ്മചര്യം ചരിഷ്യാമി ത്വയ്യഹം പരമം ഗുരൌ। അനുമന്യസ്വ മാം ബ്രഹ്മൻസഹസ്രം പരിവത്സരാൻ॥ 1-70-20 (3199) ശുക്ര ഉവാച। 1-70-21x (337) കച സുസ്വാഗതം തേഽസ്തു പ്രതിഗൃഹ്ണാമി തേ വചഃ। അർചയിഷ്യേഽഹമർച്യം ത്വാമർചിതോഽസ്തു ബൃഹസ്പതിഃ॥ 1-70-21 (3200) വൈശംപായന ഉവാച। 1-70-22x (338) കചസ്തു തം തഥേത്യുക്ത്വാ പ്രതിജഗ്രാഹ തദ്വ്രതം। ആദിഷ്ടം കവിപുത്രേണ ശുക്രേണോശനസാ സ്വയം॥ 1-70-22 (3201) വ്രതസ്യ പ്രാപ്തകാലം സ യഥോക്തം പ്രത്യഗൃഹ്ണത। ആരാധയന്നുപാധ്യായം ദേവയാനീം ച ഭാരത॥ 1-70-23 (3202) നിത്യമാരാധയിഷ്യംസ്താം യുവാ യൌവനഗാം മുനിഃ। ഗായന്നൃത്യന്വാദയംശ്ച ദേവയാനീമതോഷയത്॥ 1-70-24 (3203) സ ശീലയന്ദേവയാനീം കന്യാം സംപ്രാപ്തയൌവനാം। പുഷ്പൈഃ ഫലൈഃ പ്രേഷണൈശ്ച തോഷയാമാസ ഭാരത॥ 1-70-25 (3204) ദേവയാന്യപി തം വിപ്രം നിയമവ്രതധാരിണം। ഗായന്തീ ച ലലന്തീ ച രഹഃ പര്യചരത്തഥാ॥ 1-70-26 (3205) `ഗായന്തം ചൈവ ശുൽകം ച ദാതാരം പ്രിയവാദിനം। നാര്യോ നരം കാമയന്തേ രൂപിണം സ്രഗ്വിണം തഥാ॥' 1-70-27 (3206) പഞ്ചവർഷശതാന്യേവം കചസ്യ ചരതോ വ്രതം। തത്രാതീയുരഥോ ബുദ്ധ്വാ ദാനവാസ്തം തതഃ കചം॥ 1-70-28 (3207) ഗാ രക്ഷന്തം വനേ ദൃഷ്ട്വാ രഹസ്യേകമമർഷിതാഃ। ജഘ്നുർബൃഹസ്പതേർദ്വേഷാദ്വിദ്യാരക്ഷാർഥമേവ ച॥ 1-70-29 (3208) ഹത്വാ ശാലാവൃകേഭ്യശ്ച പ്രായച്ഛംʼല്ലവശഃ കൃതം। തതോ ഗാവോ നിവൃത്താസ്താ അഗോപാഃ സ്വം നിവേശനം॥ 1-70-30 (3209) സാ ദൃഷ്ട്വാ രഹിതാ ഗാശ്ച കചേനാഭ്യാഗതാ വനാത്। ഉവാച വചനം കാലേ ദേവയാന്യഥ ഭാരത॥ 1-70-31 (3210) ദേവയാന്യുവാച। 1-70-32x (339) ആഹുതം ചാഗ്നിഹോത്രം തേ സൂര്യശ്ചാസ്തം ഗതഃ പ്രഭോ। അഗോപാശ്ചാഗതാ ഗാവഃ കചസ്താത ന ദൃശ്യതേ॥ 1-70-32 (3211) വ്യക്തം ഹതോ മൃതോ വാപി കചസ്താത ഭവിഷ്യതി। തം വിനാ ന ച ജീവേയമിതി സത്യം ബ്രവീമി തേ॥ 1-70-33 (3212) ശുക്ര ഉവാച। 1-70-34x (340) അയമേഹീതി സംശബ്ദ്യ മൃതം സഞ്ജീവയാംയഹം। 1-70-34 (3213) വൈശംപായന ഉവാച। തതഃ സഞ്ജീവിനീം വിദ്യാം പ്രയുജ്യ കചമാഹ്വയത്॥ 1-70-34x (341) ഭിത്ത്വാ ഭിത്ത്വാ ശരീരാണി വൃകാണാം സ വിനിർഗതഃ। ആഹൂതഃ പ്രാദുരഭവത്കചോ ഹൃഷ്ടോഽഥ വിദ്യയാ॥ 1-70-35 (3214) കസ്മാച്ചിരായിതോഽസീതി പൃഷ്ടസ്താമാഹ ഭാർഗവീം। 1-70-36 (3215) കച ഉവാച। സമിധശ്ച കുശാദീനി കാഷ്ഠഭാരം ച ഭാമിനി॥ 1-70-36x (342) ഗൃഹീത്വാ ശ്രമഭാരാർതോ വടവൃക്ഷം സമാശ്രിതഃ। ഗാവശ്ച സഹിതാഃ സർവാ വൃക്ഷച്ഛായാമുപാശ്രിതാഃ॥ 1-70-37 (3216) അസുരാസ്തത്ര മാം ദൃഷ്ട്വാ കസ്ത്വമിത്യഭ്യചോദയൻ। ബൃഹസ്പതിസുതശ്ചാഹം കച ഇത്യഭിവിശ്രുതഃ॥ 1-70-38 (3217) ഇത്യുക്തമാത്രേ മാം ഹത്വാ പേഷീകൃത്വാ തു ദാനവാഃ। ദത്ത്വാ ശാലാവൃകേഭ്യസ്തു സുഖം ജഗ്മുഃ സ്വമാലയം॥ 1-70-39 (3218) ആഹൂതോ വിദ്യയാ ഭദ്രേ ഭാർഗവേണ മഹാത്മനാ। ത്വത്സമീപമിഹായാതഃ കഥഞ്ചിത്പ്രാപ്തജീവിതഃ॥ 1-70-40 (3219) ഹതോഽഹമിതി ചാചഖ്യൌ പൃഷ്ടോ ബ്രാഹ്മണകന്യയാ। സ പുനർദേവയാന്യോക്തഃ പുഷ്പാണ്യാഹര മേ ദ്വിജ॥ 1-70-41 (3220) വനം യയൌ കചോ വിപ്രോ ദദൃശുർദാനവാശ്ച തം। പുനസ്തം പേഷയിത്വാ തു സമുദ്രാംഭസ്യമിശ്രയൻ॥ 1-70-42 (3221) ചിരം ഗതം പുനഃ കന്യാ പിത്രേ തം സംന്യവേദയത്। വിപ്രേണ പുനരാഹൂതോ വിദ്യയാ ഗുരുദേഹജഃ। പുനരാവൃത്യ തദ്വൃത്തം ന്യവേദയത തദ്യഥാ॥ 1-70-43 (3222) തതസ്തൃതീയം ഹത്വാ തം ദഗ്ധ്വാ കൃത്വാ ച ചൂർണശഃ। പ്രായച്ഛൻബ്രാഹ്മണായൈവ സുരായാമസുരാസ്തഥാ॥ 1-70-44 (3223) `അപിബത്സുരയാ സാർധം കചഭസ്മ ഭൃഗൂദ്വഹഃ। സാ സായന്തനവേലായാമഗോപാ ഗാഃ സമാഗതാഃ॥ 1-70-45 (3224) ദേവയാനീ ശങ്കമാനാ ദൃഷ്ട്വാ പിതരമബ്രവീത്।' പുഷ്പാഹാരഃ പ്രേഷണകൃത്കചസ്താത ന ദൃശ്യതേ॥ 1-70-46 (3225) വ്യക്തം ഹതോ മൃതോ വാപി കചസ്താത ഭവിഷ്യതി। തം വിനാ ന ച ജീവേയം കചം സത്യം ബ്രവീമി തേ॥ 1-70-47 (3226) `വൈശംപായന ഉവാച। 1-70-48x (343) ശ്രുത്വാ പുത്രീവചഃ കാവ്യോ മന്ത്രേണാഹൂതവാൻകചം। ജ്ഞാത്വാ ബഹിഷ്ഠമജ്ഞാത്വാ സ്വകുക്ഷിസ്ഥം കചം നൃപ'॥ 1-70-48 (3227) ശുക്ര ഉവാച। 1-70-49x (344) ബൃഹസ്പതേഃ സുതഃ പുത്രി കചഃ പ്രേതഗതിം ഗതഃ। വിദ്യയാ ജീവിതോഽപ്യേവം ഹന്യതേ കരവാമ കിം॥ 1-70-49 (3228) മൈവം ശുചോ മാ രുദ ദേവയാനി ന ത്വാദൃശീ മർത്യമനുപ്രശോചതേ। യസ്യാസ്തവ ബ്രഹ്മ ച ബ്രാഹ്മണാശ്ച സേന്ദ്രാ ദേവാ വസവോഽഥാശ്വിനൌ ച॥ 1-70-50 (3229) സുരദ്വിഷശ്ചൈവ ജഗച്ച സർവ- മുപസ്ഥാനേ സന്നമന്തി പ്രഭാവാത്। അശക്യോഽസൌ ജീവയിതും ദ്വിജാതിഃ സഞ്ജീവിതോ വധ്യതേ ചൈവ ഭൂയഃ॥ 1-70-51 (3230) ദേവയാന്യുവാച। 1-70-52x (345) യസ്യാംഗിരാ വൃദ്ധതമഃ പിതാമഹോ ബൃഹസ്പതിശ്ചാപി പിതാ തപോനിധിഃ। ഋഷേഃ പുത്രം തമഥോ വാപി പൌത്രം കഥം ന ശോചേയമഹം ന രുദ്യാം॥ 1-70-52 (3231) സ ബ്രഹ്മചാരീ ച തപോധനശ്ച സദോത്ഥിതഃ കർമസു ചൈവ ദക്ഷഃ। കചസ്യ മാർഗം പ്രതിപത്സ്യേ ന ഭോക്ഷ്യേ പ്രിയോ ഹി മേ താത കചോഽഭിരൂപഃ॥ 1-70-53 (3232) ശുക്ര ഉവാച। 1-70-54x (346) അസംശയം മാമസുരാ ദ്വിഷന്തി യേ ശിഷ്യം മേഽനാഗസം സൂദയന്തി। അബ്രാഹ്മണം കർതുമിച്ഛ്തി രൌദ്രാ- സ്തേ മാം യഥാ വ്യഭിചരന്തി നിത്യം। അപ്യസ്യ പാപസ്യ ഭവേദിഹാന്തഃ കം ബ്രഹ്മഹത്യാ ന ദഹേദപീന്ദ്രം॥ 1-70-54 (3233) `വൈശംപായന ഉവാച। 1-70-55x (347) സഞ്ചോദിതോ ദേവയാന്യാ മഹർഷിഃ പുനരാഹ്വയത്। സംരംഭേണൈവ കാവ്യോ ഹി ബൃഹസ്പതിസുതം കചം॥ 1-70-55 (3234) കചോഽപി രാജൻസ മഹാനുഭാവോ വിദ്യാബലാല്ലബ്ധമതിർമഹാത്മാ।' ഗുരോർഹി ഭീതോ വിദ്യയാ ചോപഹൂതഃ। ശനൈർവാക്യം ജഠരേ വ്യാജഹാര॥ 1-70-56 (3235) `പ്രസീദ ഭഗവൻമഹ്യം കചോഽഹമഭിവാദയേ। യഥാ ബഹുമതഃ പുത്രസ്തഥാ മന്യതു മാം ഭവാൻ॥' 1-70-57 (3236) വൈശംപായന ഉവാച। 1-70-58x (348) തമബ്രവീത്കേന പഥോപനീത- സ്ത്വം ചോദരേ തിഷ്ഠസി ബ്രൂഹി വിപ്ര। അസ്മിൻമുഹൂർതേ ഹ്യസുരാന്വിനാശ്യ ഗച്ഛാമി ദേവാനഹമദ്യ വിപ്ര॥ 1-70-58 (3237) കച ഉവാച। 1-70-59x (349) തവ പ്രസാദാന്ന ജഹാതി മാം സ്മൃതിഃ സ്മരാമി സർവം യച്ച യഥാ ച വൃത്തം। നത്വേവം സ്യാത്തപസഃ സങ്ക്ഷയോ മേ തതഃ ക്ലേശം ഘോരമിമം സഹാമി॥ 1-70-59 (3238) അസുരൈഃ സുരായാം ഭവതോഽസ്മി ദത്തോ ഹത്വാ ദഗ്ധ്വാ ചൂർണയിത്വാ ച കാവ്യ। ബ്രാഹ്മീം മായാം ചാസുരീം വിപ്ര മായാം ത്വയി സ്ഥിതേ കഥമേവാതിവർതേത്॥ 1-70-60 (3239) ശുക്ര ഉവാച। 1-70-61x (350) കിം തേ പ്രിയം കരവാണ്യദ്യ വത്സേ വധേന മേ ജീവിതം സ്യാത്കചസ്യ। നാന്യത്ര കുക്ഷേർമമ ഭേദനേന ദൃശ്യേത്കചോ മദ്ഗതോ ദേവയാനി॥ 1-70-61 (3240) ദേവയാന്യുവാച। 1-70-62x (351) ദ്വൌ മാം ശോകാവഗ്നികൽപൌ ദഹേതാം കചസ്യ നാശസ്തവ ചൈവോപഘാതഃ। കചസ്യ നാശേ മമ ശർമ നാസ്തി തവോപഘാതേ ജീവിതും നാസ്മി ശക്താ॥ 1-70-62 (3241) ശുക്ര ഉവാച। 1-70-63x (352) സംസിദ്ധരൂപോഽസി ബൃഹസ്പതേഃ സുത യത്ത്വാം ഭക്തം ഭജതേ ദേവയാനീ। വിദ്യാമിമാം പ്രാപ്നുഹി ജീവനീം ത്വം ന ചേദിന്ദ്രഃ കചരൂപീ ത്വമദ്യ॥ 1-70-63 (3242) ന നിവർതേത്പുനർജീവൻകശ്ചിദന്യോ മമോദരാത്। ബ്രാഹ്മണം വർജയിത്വൈകം തസ്മാദ്വിദ്യാമവാപ്നുഹി॥ 1-70-64 (3243) പുത്രോ ഭൂത്വാ ഭാവയ ഭാവിതോ മാ- മസ്മദ്ദേഹാദുപനിഷ്ക്രംയ താത। സമീക്ഷേഥാ ധർമവതീമവേക്ഷാം ഗുരോഃ സകാശാത്പ്രാപ്യ വിദ്യാം സവിദ്യഃ॥ 1-70-65 (3244) വൈശംപായന ഉവാച। 1-70-66x (353) ഗുരോഃ സകാശാത്സമവാപ്യ വിദ്യാം ഭിത്ത്വാ കുക്ഷിം നിർവിചക്രാമ വിപ്രഃ। കചോഽഭിരൂപസ്തത്ക്ഷണാദ്ബ്രാഹ്മണസ്യ ശുക്ലാത്യയേ പൌർണമാസ്യാമിവേന്ദുഃ॥ 1-70-66 (3245) ദൃഷ്ട്വാ ച തം പതിതം ബ്രഹ്മരാശി- മുത്ഥാപയാമാസ മൃതം കചോഽപി। വിദ്യാം സിദ്ധാം താമവാപ്യാഭിവാദ്യ തതഃ കചസ്തം ഗുരുമിത്യുവാച॥ 1-70-67 (3246) യഃ ശ്രോത്രയോരമൃതം സന്നിഷിഞ്ചേ- ദ്വിദ്യാമവിദ്യസ്യ യഥാ ത്വമാര്യഃ। തം മന്യേഽഹം പിതരം മാതരം ച തസ്മൈ ന ദ്രുഹ്യേത്കൃതമസ്യ ജാനൻ॥ 1-70-68 (3247) ഋതസ്യ ദാതാരമനുത്തമസ്യ നിധിം നിധീനാമപി ലബ്ധവിദ്യാഃ। യേ നാദ്രിയന്തേ ഗുരുമർചനീയം പാപാംʼല്ലോകാംസ്തേ വ്രജന്ത്യപ്രതിഷ്ഠാഃ॥ 1-70-69 (3248) വൈശംപായന ഉവാച। 1-70-70x (354) സുരാപാനാദ്വഞ്ചനാം പ്രാപ്യ വിദ്വാ- ൻസഞ്ജ്ഞാനാശം ചൈവ മഹാതിഘോരം। ദൃഷ്ട്വാ കചം ചാപി തഥാഭിരൂപം പീതം തദാ സുരയാ മോഹിതേന॥ 1-70-70 (3249) സമന്യുരുത്ഥായ മഹാനുഭാവ- സ്തദോശനാ വിപ്രഹിതം ചികീർഷുഃ। സുരാപാനം പ്രതി സഞ്ജാതമന്യുഃ കാവ്യഃ സ്വയം വാക്യമിദം ജഗാദ॥ 1-70-71 (3250) യോ ബ്രാഹ്മണോഽദ്യപ്രഭൃതീഹ കശ്ചി- ൻമോഹാത്സുരാം പാസ്യതി മന്ദബുദ്ധിഃ। അപേതധർമാ ബ്ര്ഹമഹാ ചൈവ സ സ്യാ- ദസ്മിംല്ലോകേ ഗർഹിതഃ സ്യാത്പരേ ച॥ 1-70-72 (3251) മയാ ചൈതാം വിപ്രധർമോക്തിസീമാം മര്യാദാം വൈ സ്ഥാപിതാം സർവലോകേ। സന്തോ വിപ്രാഃ ശുശ്രുവാംസോ ഗുരൂണാം ദേവാ ലോകാശ്ചോപശൃണ്വന്തു സർവേ॥ 1-70-73 (3252) വൈശംപായന ഉവാച। 1-70-74x (355) ഇതീദമുക്ത്വാ സ മഹാനുഭാവ- സ്തപോനിധീനാം നിധിരപ്രമേയഃ। താന്ദാനവാന്ദൈവവിമൂഢബുദ്ധീ- നിദം സമാഹൂയ വചോഽഭ്യുവാച॥ 1-70-74 (3253) ആചക്ഷേ വോ ദാനവാ ബാലിശാഃ സ്ഥ സിദ്ധഃ കചോ വത്സ്യതി മത്സകാശേ। സഞ്ജീവിനീം പ്രാപ്യ വിദ്യാം മഹാത്മാ തുല്യപ്രഭാവോ ബ്രാഹ്മണോ ബ്രഹ്മഭൂതഃ॥ 1-70-75 (3254) `യോഽകാർഷീദ്ദുഷ്കരം കർമ ദേവാനാം കാരണാത്കചഃ। ന തത്കിർതിർജരാം ഗച്ഛേദ്യാജ്ഞീയശ്ച ഭവിഷ്യതി॥ 1-70-76 (3255) വൈശംപായന ഉവാച।' 1-70-77x (356) ഏതാവദുക്ത്വാ വചനം വിരരാമ സ ഭാർഗവഃ। ദാനവാ വിസ്മയാവിഷ്ടാഃ പ്രയയുഃ സ്വം നിവേശനം॥ 1-70-77 (3256) ഗുരോരുഷ്യ സകാശേ തു ദശ വർഷശതാനി സഃ। അനുജ്ഞാതഃ കചോ ഗന്തുമിയേഷ ത്രിദശാലയം॥ ॥ 1-70-78 (3257) ഇതി ശ്രീമൻമേഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി സപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 70 ॥

1-71-0 (3258) വൈശംപായന ഉവാച। 1-71-0x (357) സമാവൃതവ്രതം തം തു വിസൃഷ്ടം ഗുരുണാ കചം। പ്രസ്ഥിതം ത്രിദശാവാസം ദേവയാന്യബ്രവീദിദം॥ 1-71-1 (3259) ഋഷേരംഗിരസഃ പൌത്ര വൃത്തേനാഭിജനേന ച। ഭ്രാജസേ വിദ്യയാ ചൈവ തപസാ ച ദമേന ച॥ 1-71-2 (3260) ഋഷിര്യഥാംഗിരാ മാന്യഃ പിതുർമമ മഹായശാഃ। തഥാ പ്രാന്യശ്ച പൂജ്യശ്ച മമ ഭൂയോ ബൃഹസ്പതിഃ॥ 1-71-3 (3261) ഏവം ജ്ഞാത്വാ വിജാനീഹി യദ്ബ്രവീമി തപോധന। വ്രതസ്ഥേ നിയമോപേതേ യഥാ വർതാംയഹം ത്വയി॥ 1-71-4 (3262) സ സമാവൃതവിദ്യോ മാം ഭക്താം ഭജിതുമർഹസി। ഗൃഹാണ പാണിം വിധിവൻമമ മന്ത്രപുരസ്കൃതം॥ കച ഉവാച। 1-71-5 (3263) പൂജ്യോ മാന്യശ്ച ഭഗവാന്യഥാ തവ പിതാ മമ। തഥാ ത്വമനവദ്യാംഗി പൂജനീയതരാ മമ॥ 1-71-6 (3264) പ്രാണേഭ്യോഽപി പ്രിയതരാ ഭാർഗവസ്യ മഹാത്മനഃ। ത്വം ഭത്രേ ധർമതഃ പൂജ്യാ ഗുരുപുത്രീ സദാ മമ॥ 1-71-7 (3265) യഥാ മമ ഗുരുർനിത്യം മാന്യഃ ശുക്രഃ പിതാ തവ। ദേവയാനി തഥൈവ ത്വം നൈവം മാം വക്തുമർഹസി॥ 1-71-8 (3266) ദേവയാന്യുവാച। 1-71-9x (358) ഗുരുപുത്രസ്യ പുത്രോ വൈ ന ത്വം പുത്രശ്ച മേ പിതുഃ। തസ്മാത്പൂജ്യശ്ച മാന്യശ്ച മമാപി ത്വം ദ്വിജോത്തമ॥ 1-71-9 (3267) അസുരൈർഹന്യമാനേ ച കച ത്വയി പുനഃപുനഃ। തദാപ്രഭൃതി യാ പ്രീതിസ്താം ത്വമദ്യ സ്മരസ്വ മേ॥ 1-71-10 (3268) സൌഹാർദേ ചാനുരാഗേ ച വേത്ഥ മേ ഭക്തിമുത്തമാം। ന മാമർഹസി ധർമജ്ഞ ത്യക്തും ഭക്താമനാഗസം॥ 1-71-11 (3269) കച ഉവാച। 1-71-12x (359) അനിയോജ്യേ നിയോക്തും മാം ദേവയാനി ന ചാർഹസി। പ്രസീദ സുഭ്രു ത്വം മഹ്യം ഗുരോർഗുരുതരാ ശുഭേ॥ 1-71-12 (3270) യത്രോഷിതം വിശാലാക്ഷി ത്വയാ ചന്ദ്രനിഭാനനേ। തത്രാഹമുഷിതോ ഭദ്രേ കുക്ഷൌ കാവ്യസ്യ ഭാമിനി॥ 1-71-13 (3271) ഭഗിനീ ധർമതോ മേ ത്വം മൈവം വോചഃ സുമധ്യമേ। സുഖമസ്ംയുഷിതോ ഭദ്രേ ന മന്യുർവിദ്യതേ മമ॥ 1-71-14 (3272) ആപൃച്ഛേ ത്വാം ഗമിഷ്യാമി ശിവമാശംസ മേ പഥി। അവിരോധേന ധർമസ്യ സ്മർതവ്യോഽസ്മി കഥാന്തരേ। അപ്രമത്തോത്ഥിതാ നിത്യമാരാധയ ഗുരും മമ॥ 1-71-15 (3273) ദേവയാന്യുവാച। 1-71-16x (360) യദി മാം ധർമകാമാർഥേ പ്രത്യാഖ്യാസ്യസി യാചിതഃ। തതഃ കച ന തേ വിദ്യാ സിദ്ധിമേഷാ ഗമിഷ്യതി॥ 1-71-16 (3274) കച ഉവാച। 1-71-17x (361) ഗുരുപുത്രീതി കൃത്വാഽഹം പ്രത്യാചക്ഷേ ന ദോഷതഃ। ഗുരുണാ ചാനനുജ്ഞാതഃ കാമമേവം ശപസ്വ മാം॥ 1-71-17 (3275) ആർഷം ധർമം ബ്രുവാണോഽഹം ദേവയാനി യഥാ ത്വയാ। ശപ്തോ ഹ്യനർഹഃ ശാപസ്യ കാമതോഽദ്യ ന ധർമതഃ॥ 1-71-18 (3276) തസ്മാദ്ഭവത്യാ യഃ കാമോ ന തഥാ സ ഭവിഷ്യതി। ഋഷിപുത്രോ ന തേ കശ്ചിജ്ജാതു പാണിം ഗ്രഹീഷ്യതി॥ 1-71-19 (3277) ഫലിഷ്യതി ന തേ വിദ്യാ യത്ത്വം മാമാത്ഥ തത്തഥാ। അധ്യാപയിഷ്യാമി തു യം തസ്യ വിദ്യാ ഫലിഷ്യതി॥ 1-71-20 (3278) വൈശംപായന ഉവാച। 1-71-21x (362) ഏവമുക്ത്വാ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠോ ദേവയാനീം കചസ്തദാ। ത്രിദശേശാലയം ശീഘ്രം ജഗാമ ദ്വിജസത്തമഃ॥ 1-71-21 (3279) തമാഗതമഭിപ്രേക്ഷ്യ ദേവാ ഇന്ദ്രപുരോഗമാഃ। ബൃഹസ്പതിം സഭാജ്യേദം കചം വചനമബ്രുവൻ॥ 1-71-22 (3280) ദേവാ ഊചുഃ। 1-71-23x (363) യത്ത്വയാസ്മദ്ധിതം കർമ കൃതം വൈ പരമാദ്ഭുതം। ന തേ യശഃ പ്രണശിതാ ഭാഗഭാക്വ ഭവിഷ്യസി॥ ॥ 1-71-23 (3281) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഏകസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 71 ॥

1-72-0 (3282) വൈശംപായന ഉവാച। 1-72-0x (364) കൃതവിദ്യേ കചേ പ്രാപ്തേ ഹൃഷ്ടരൂപാ ദിവൌകസഃ। കചാദധീത്യ താം വിദ്യാം കൃതാർഥാ ഭരതർഷഭ॥ 1-72-1 (3283) സർവ ഏവ സമാഗംയ ശതക്രതുമഥാബ്രുവൻ। കാലസ്തേ വിക്രമസ്യാദ്യ ജഹി ശത്രൂൻപുരന്ദര॥ 1-72-2 (3284) വൈശംപായന ഉവാച। 1-72-3x (365) ഏവമുക്തസ്തു സഹിതൈസ്ത്രിദശൈർമഘവാംസ്തദാ। തഥേത്യുക്ത്വാ പ്രചക്രാമ സോഽപശ്യത വനേ സ്ത്രിയഃ॥ 1-72-3 (3285) ക്രീഡന്തീനാം തു കന്യാനാം വനേ ചൈത്രരഥോപമേ। വായുഭൂതഃ സ വസ്ത്രാണി സർവാണ്യേവ വ്യമിശ്രയത്॥ 1-72-4 (3286) തതോ ജലാത്സമുത്തീര്യ കന്യാസ്താഃ സഹിതാസ്തദാ। വസ്ത്രാണി ജഗൃഹുസ്താനി യഥാഽഽസന്നാന്യനേകശഃ॥ 1-72-5 (3287) തത്ര വാസോ ദേവയാനയാഃ ശർമിഷ്ഠാ ജഗൃഹേ തദാ। വ്യതിമിശ്രമജാനന്തീ ദുഹിതാ വൃഷപർവണഃ॥ 1-72-6 (3288) തതസ്തയോർമിഥസ്തത്ര വിരോധഃ സമജായത। ദേവയാന്യാശ്ച രാജേന്ദ്ര ശർമിഷ്ഠായാശ്ച തത്കൃതേ॥ 1-72-7 (3289) ദേവയാന്യുവാച। 1-72-8x (366) കസ്മാദ്ഗൃഹ്ണാസി മേ വസ്ത്രം ശിഷ്യാ ഭൂത്വാ മമാസുരി। സമുദാചാരഹീനായാ ന തേ സാധു ഭവിഷ്യതി॥ 1-72-8 (3290) സർമിഷ്ഠോവാച। 1-72-9x (367) ആസീനം ച ശയാനം ച പിതാ തേ പിതരം മമ। സ്തൌതിബന്ദീവ ചാഭീക്ഷ്ണം നീചൈഃ സ്ഥിത്വാ വിനീതവത്॥ 1-72-9 (3291) യാചതസ്ത്വം ഹി ദുഹിതാ സ്തുവതഃ പ്രതിഗൃഹ്ണതഃ। സുതാഹം സ്തൂയമാനസ്യ ദദതോഽപ്രതിഗൃഹ്ണതഃ॥ 1-72-10 (3292) ആദുന്വസ്വ വിദുന്വസ്വ ദ്രുഹ്യ കുപ്യസ്വ യാചകി। അനായുധാ സായുധായാ രിക്താ ക്ഷുഭ്യസി ഭിക്ഷുകി॥ 1-72-11 (3293) ലപ്സ്യസേ പ്രതിയോദ്ധാരം ന ഹി ത്വാം ഗണയാംയഹം। `പ്രതികൂലം വദസി ചേദിതഃപ്രഭൃതി യാചകി॥' 1-72-12 (3294) വൈശംപായന ഉവാച। 1-72-13x (368) സമുച്ഛ്രയം ദേവയാനീം ഗതാം സക്താം ച വാസസി। ശർമിഷ്ഠാ പ്രാക്ഷിപത്കൂപേ തതഃ സ്വപുരമാഗമത്। ഹതേയമിതി വിജ്ഞായ ശർമിഷ്ഠാ പാപനിശ്ചയാ॥ 1-72-13 (3295) അനവേക്ഷ്യ യയൌ വേശ്മ ക്രോധവേഗപരായണാ। `പ്രവിശ്യ സ്വഗൃഹം സ്വസ്ഥാ ധർമമാസുരമാസ്ഥിതാ।' അഥ തം ദേശമഭ്യാഗാദ്യയാതിർനഹുഷാത്മജഃ॥ 1-72-14 (3296) ശ്രാന്തയുഗ്യഃ ശ്രാന്തഹയോ മൃഗലിപ്സുഃ പിപാസിതഃ। സ നാഹുഷഃ പ്രേക്ഷമാണ ഉദപാനം ഗതോദകം॥ 1-72-15 (3297) ദദർശ രാജാ താം തത്ര കന്യാമഗ്നിശിഖാമിവ। താമപൃച്ഛത്സ ദൃഷ്ട്വൈവ കന്യാമമരവർണിനീം॥ 1-72-16 (3298) സാന്ത്വയിത്വാ നൃപശ്രേഷ്ഠഃ സാംനാ പരമവൽഗുനാ। കാ ത്വം താംരനഖീ ശ്യാമാ സുമൃഷ്ടമണികുണ്ഡലാ॥ 1-72-17 (3299) ദീർഘം ധ്യായസി ചാത്യർഥം കസ്മാച്ഛ്വസിഷി ചാതുരാ। കഥം ച പതിതാഽസ്യസ്മിൻകൂപേ വീരുത്തൃണാവൃതേ॥ 1-72-18 (3300) ദുഹിതാ ചൈവ കസ്യ ത്വം വദ സത്യം സുമധ്യമേ। 1-72-19 (3301) ദേവയാന്യുവാച। യോഽസൌ ദേവൈർഹതാന്ദൈത്യാനുത്ഥാപയതി വിദ്യയാ॥ 1-72-20x (369) തസ്യ ശുക്രസ്യ കന്യാഹം സ മാം നൂനം ന ബുധ്യതേ। ഏഷ മേ ദക്ഷിണോ രാജൻപാണിസ്താംരനഖാംഗുലിഃ॥ 1-72-20 (3302) സമുദ്ധര ഗൃഹീത്വാ മാം കുലീനസ്ത്വം ഹി മേ മതഃ। ജാനാമി ഹി ത്വാം സംശാന്തം വീര്യവന്തം യശസ്വിനം॥ 1-72-21 (3303) തസ്മാൻമാം പതിതാമസ്മാത്കൂപാദുദ്ധർതുമർഹസി। 1-72-22 (3304) വൈശംപായന ഉവാച। താമഥോ ബ്രാഹ്മണീം കന്യാം വിജ്ഞായനഹുഷാത്മജഃ॥ 1-72-22x (370) ഗൃഹീത്വാ ദക്ഷിണേ പാണാവുജ്ജഹാര തതോഽവടാത്। ഉദ്ധൃത്യ ചൈനാം തരസാ തസ്മാത്കൂപാന്നരാധിപഃ॥ 1-72-23 (3305) `യയാതിരുവാച। 1-72-24x (371) ഗച്ഛ ഭദ്രേ യഥാകാമം ന ഭയം വിദ്യതേ തവ। ഇത്യുച്യമാനാ നൃപതിം ദേവയാനീദമുത്തരം॥ 1-72-24 (3306) ഉവാച മാമുപാദായ ഗച്ഛ ശീഘ്രം പ്രിയോ ഹി മേ। ഗൃഹീതാഹം ത്വയാ പാണൌ തസ്മാദ്ഭർതാ ഭവിഷ്യസി॥ 1-72-25 (3307) ഇത്യേവമുക്തോ നൃപതിരാഹ ക്ഷത്രകുലോദ്ഭവഃ। ത്വം ഭദ്രേ ബ്രാഹ്മണീ തസ്മാൻമയാ നാർഹസി സംഗമം॥ 1-72-26 (3308) സർവലോകഗുരുഃ കാവ്യസ്ത്വം തസ്യ ദുഹിതാ ശുഭേ। തസ്മാദപി ഭയം മേഽദ്യ തതഃ കല്യാണി നാർഹസി॥ 1-72-27 (3309) ദേവയാന്യുവാച। 1-72-28x (372) യദി മദ്വചനാന്നാദ്യ മാം നേച്ഛസി നരാധിപ। ത്വാമേവ വരയേ പിത്രാ തസ്മാല്ലപ്സ്യസി ഗച്ഛ ഹി॥ 1-72-28 (3310) വൈശംപായന ഉവാച। 1-72-29x (373) ആമന്ത്രയിത്വാ സുശ്രോണീം യയാതിഃ സ്വപുരം യയൌ। ഗതേ തു നാഹുഷേ തസ്മിന്ദേവയാന്യപ്യനിന്ദിതാ॥ 1-72-29 (3311) ക്വചിദ്ഗത്വാ ച രുദതീ വൃക്ഷമാശ്രിത്യ ധിഷ്ഠിതാ। തതശ്ചിരായമാണായാം ദുഹിതര്യഥ ഭാർഗവഃ॥ 1-72-30 (3312) സംസ്മൃത്യോവാച ധാത്രീം താം ദുഹിതുഃ സ്നേഹവിക്ലവഃ। ധാത്രി ത്വമാനയ ക്ഷിപ്രം ദേവയാനീം സമുധ്യമാം॥ 1-72-31 (3313) ഇത്യുക്തമാത്രേ സാ ധാത്രീ ത്വരിതാഽഽനയിതും ഗതാ। യത്രയത്ര സശീഭിഃ സാ ഗതാ പദമമാർഗത॥ 1-72-32 (3314) സാ ദദർശ തഥാ ദീനാം ശ്രമാർതാം രുദതീം സ്ഥിതാം। വൃത്താന്തം കിമിദം ഭദ്രേ ശീഘ്രം വദ പിതാഹ്വയത്॥ 1-72-33 (3315) ഏവമുക്താഹ ധാത്രീം താം ശർമിഷ്ഠാവൃജിനം കൃതം। ഉവാച ശോകസന്തപ്താ ഘൂർണികാമാഗതാം പുരഃ'॥ 1-72-34 (3316) ദേവയാന്യുവാച। 1-72-35x (374) ത്വരിതം ഘൂർണികേ ഗച്ഛ ശീഘ്രമാചക്ഷ്വ മേ പിതുഃ॥ 1-72-35 (3317) നേദാനീം സംപ്രവേക്ഷ്യാമി നഗരം വൃഷപർവണഃ। 1-72-36 (3318) വൈശംപായന ഉവാച। സാ തത്ര ത്വരിതം ഗത്വാ ഘൂർണികാഽസുരമന്ദിരം॥ 1-72-36x (375) ദൃഷ്ട്വാ കാവ്യമുവാചേദം സംഭ്രമാവിഷ്ടചേതനാ। ആചചക്ഷേ മഹാപ്രാജ്ഞം ദേവയാനീം വനേ ഹതാം॥ 1-72-37 (3319) ശർമിഷ്ഠയാ മഹാഭാഗ ദുഹിത്രാ വൃഷപർവണഃ। ശ്രുത്വാ ദുഹിതരം കാവ്യസ്തത്ര ശർമിഷ്ഠയാ ഹതാം॥ 1-72-38 (3320) ത്വരയാ നിര്യയൌ ദുഃഖാൻമാർഗമാണഃ സുതാം വനേ। ദൃഷ്ട്വാ ദുഹിതരം കാവ്യോ ദേവയാനീം തതോ വനേ॥ 1-72-39 (3321) ബാഹുഭ്യാം സംപരിഷ്വജ്യ ദുഃഖിതോ വാക്യമബ്രവീത്। ആത്മദോഷൈർനിയച്ഛന്തി സർവേ ദുഃഖസുഖേ ജനാഃ॥ 1-72-40 (3322) മന്യേ ദുശ്ചരിതം തേഽസ്തി യസ്യേയം നിഷ്കൃതിഃ കൃതാ। 1-72-41 (3323) ദേവയാന്യുവാച। നിഷ്കൃതിർമേഽസ്തു വാ മാസ്തു ശൃണുഷ്വാവഹിതോ മമ॥ 1-72-41x (376) ശർമിഷ്ഠയാ യദുക്താഽസ്മി ദുഹിത്രാ വൃഷപർവണഃ॥ സത്യം കിലൈതത്സാ പ്രാഹ ദൈത്യാനാമസി ഗായനഃ॥ 1-72-42 (3324) ഏവം ഹി മേ കഥയതി ശർമിഷ്ഠാ വാർഷപർവണീ। വചനം തീക്ഷ്ണപരുഷം ക്രോധരക്തേക്ഷണാ ഭൃശം॥ 1-72-43 (3325) സ്തുവതോ ദുഹിതാ നിത്യം യാചതഃ പ്രതിഗൃഹ്ണതഃ। അഹം തു സ്തൂയമാനസ്യ ദദതോഽപ്രതിഗൃഹ്ണതഃ॥ 1-72-44 (3326) ഇദം മാമാഹ ശർമിഷ്ഠാ ദുഹിതാ വൃഷപർവണഃ। ക്രോധസംരക്തനയനാ ദർപപൂർണാ പുനഃ പുനഃ॥ 1-72-45 (3327) യദ്യഹ സ്തുവതസ്താത ദുഹിതാ പ്രതിഗൃഹ്ണതഃ। പ്രസാദയിഷ്യേ ശർമിഷ്ഠാമിത്യുക്താ തു സഖീ മയാ॥ 1-72-46 (3328) `ഉക്താപ്യേവം ഭൃശം മാം സാ നിഗൃഹ്യ വിജനേ വനേ। കൂപേ പ്രക്ഷേപയാമാസ പ്രക്ഷിപ്യ ഗൃഹമാഗമത്॥' 1-72-47 (3329) ശുക്ര ഉവാച। 1-72-48x (377) സ്തുവതോ ദുഹിതാ ന ത്വം യാചതഃ പ്രതിഗൃഹ്ണതഃ। അസ്തോതുഃ സ്തൂയമാനസ്യ ദുഹിതാ ദേവയാന്യസി॥ 1-72-48 (3330) വൃഷപർവൈവ തദ്വേദ ശക്രോ രാജാ ച നാഹുഷഃ। അചിന്ത്യം ബ്രഹ്മ നിർദ്വന്ദ്വമൈശ്വരം ഹി ബലം മമ॥ 1-72-49 (3331) `ജാനാമി ജീവിനീം വിദ്യാം ലോകേസ്മിഞ്ശാശ്വതീം ധ്രുവം। മൃതഃ സഞ്ജീവതേ ജന്തുര്യയാ കമലലോചനേ॥ 1-72-50 (3332) കത്ഥനം സ്വഗുണാനാം ച കൃത്വാ തപ്യതി സജ്ജനഃ। തതോ വക്തുമശക്തോഽസ്മിത്വം മേ ജാനാസി യദ്ബലം॥ 1-72-51 (3333) തസമാദുത്തിഷ്ഠ ഗച്ഛാമഃ സ്വഗൃഹം കുലനന്ദിനി। ക്ഷമാം കൃത്വാ വിശാലാക്ഷി ക്ഷമാസാരാ ഹി സാധവഃ'॥ 1-72-52 (3334) യച്ച കിഞ്ചിത്സർവഗതം ഭൂമൌ വാ യദി വാ ദിവി। തസ്യാഹമീശ്വരോ നിത്യം തുഷ്ടേനോക്തഃ സ്വയംഭുവാ॥ 1-72-53 (3335) അഹം ജലം വിമുഞ്ചാമി പ്രജാനാം ഹിതകാംയയാ। പുഷ്ണാംയൌഷധയഃ സർവാ ഇതി സത്യം ബ്രവീമി തേ॥ 1-72-54 (3336) വൈശംപായന ഉവാച। 1-72-55x (378) ഏവം വിഷാദമാപന്നാം മന്യുനാ സംപ്രപീഡിതാം। വചനൈർമധുരൈഃ ശ്ലക്ഷ്ണൈഃ സാന്ത്വയാമാസ താം പിതാ॥ ॥ 1-72-55 (3337) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ദ്വിസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 72 ॥

1-73-0 (3338) ശുക്ര ഉവാച। 1-73-0x (379) യഃ പരേഷാം നരോ നിത്യമതിവാദാംസ്തിതിക്ഷതേ। ദേവയാനി വിജാനീഹി തേന സർവമിദം ജിതം॥ 1-73-1 (3339) യഃ സമുത്പതിതം ക്രോധം നിഗൃഹ്ണാതി ഇയം യഥാ। സ യന്തേത്യുച്യതേ സദ്ഭിർന യോ രശ്മിഷു ലംബതേ॥ 1-73-2 (3340) യഃ സമുത്പതിതം ക്രോധമക്രോധേന നിരസ്യതി। ദേവയാനി വിജാനീഹി തേന സർവമിദം ജിതം॥ 1-73-3 (3341) യഃ സമുത്പതിതം ക്രോധം ക്ഷമയേഹ നിരസ്യതി। യഥോരഗസ്ത്വചം ജീർണാം സ വൈ പുരുഷ ഉച്യതേ॥ 1-73-4 (3342) യഃ സന്ധാരയതേ മന്യും യോഽതിവാദാംസ്തിതിക്ഷതേ। യശ്ച തപ്തോ ന തപതി ദൃഢം സോഽർഥസ്യ ഭാജനം॥ 1-73-5 (3343) യോ യജേദപരിശ്രാന്തോ മാസിമാസി ശതം സമാഃ। ന ക്രുദ്ധ്യേദ്യശ്ച സർവസ്യ തയോരക്രോധനോഽധികഃ॥ 1-73-6 (3344) `തസ്മാദക്രോധനഃ ശ്രേഷ്ഠഃ കാമക്രോധൌ വിഗർഹിതൌ। ക്രുദ്ധസ്യ നിഷ്ഫലാന്യേവ ദാനയജ്ഞതപാംസി ച॥ 1-73-7 (3345) തസ്മാദക്രോധനേ യജ്ഞതപോദാനഫലം മഹത്। ഭവേദസംശയം ഭദ്രേ നേതരസ്മിൻകദാചന॥ 1-73-8 (3346) ന യതിർന തപസ്വീ ച ന യജ്വാ ന ച ധർമഭാക്। ക്രോധസ്യ യോ വശം ഗച്ഛേത്തസ്യ ലോകദ്വയം ന ച॥ 1-73-9 (3347) പുത്രോ ഭൃത്യഃ സുഹൃദ്ഭ്രാതാ ഭാര്യാ ധർമശ്ച സത്യതാ। തസ്യൈതാന്യപയാസ്യന്തി ക്രോധശീലസ്യ നിശ്ചിതം॥ 1-73-10 (3348) യത്കുമാരാഃ കുമാര്യശ്ച വൈരം കുര്യുരചേതസഃ। ന തത്പ്രാജ്ഞോഽനുകുർവീത ന വിദുസ്തേ ബലാബലം॥ 1-73-11 (3349) ദേവയാന്യുവാച। 1-73-12x (380) വേദാഹം താത ബാലാഽപി ധർമാണാം യദിഹാന്തരം। അക്രോധേ ചാതിവാദേ ച വേദ ചാപി ബലാബലം॥ 1-73-12 (3350) `സ്വവൃത്തിമനനുഷ്ഠായ ധർമമുത്സൃജ്യ തത്ത്വതഃ।' ശിഷ്യസ്യാശിഷ്യവൃത്തേസ്തു ന ക്ഷന്തവ്യം ബുഭൂഷതാ॥ 1-73-13 (3351) `പ്രേഷ്യഃ ശിഷ്യഃ സ്വവൃത്തിം ഹി വിസൃജ്യ വിഫലം ഗതഃ।' തസ്മാത്സങ്കീർണവൃത്തേഷു വാസോ മമ ന രോചതേ॥ 1-73-14 (3352) പുമാംസോ യേ ഹി നിന്ദന്തി വൃത്തേനാഭിജനേന ച। ന തേഷു നിവസേത്പ്രാജ്ഞഃ ശ്രേയോഽർഥീ പാപബുദ്ധിഷു॥ 1-73-15 (3353) യേ ത്വേനമഭിജാനന്തി വൃത്തേനാഭിജനേന വാ। തേഷു സാധുഷു വസ്തവ്യം സ വാസഃ ശ്രേഷ്ഠ ഉച്യതേ॥ 1-73-16 (3354) `സുയന്ത്രിതപരാ നിത്യം വിഹീനാശ്ച ധനൈർവരാഃ। ദുർവൃത്താഃ പാപകർമാണശ്ചണ്ഡാലാ ധനിനോപി ച॥ 1-73-17 (3355) നൈവ ജാത്യാ ഹി ചണ്ഡാലാഃ സ്വകർമവിഹിതൈർവിനാ। ധനാഭിജനവിദ്യാസു സക്താശ്ചണ്ഡാലധർമിണഃ॥ 1-73-18 (3356) അകാരണാശ്ച ദ്വേഷ്യന്തി പരിവാദം വദന്തി തേ। സാധോസ്തത്ര ന വാസോസ്തി പാപിഭിഃ പാപതാം വ്രജേത്॥ 1-73-19 (3357) സുകൃതേ ദുഷ്കൃതേ വാപി യത്ര സജ്ജതി യോ നരഃ। ധ്രുവം രതിർഭവേത്തസ്യ തസ്മാദ്ദ്വേഷം ന രോചയേത്॥' 1-73-20 (3358) വാഗ്ദുരുക്തം മഹാഘോരം ദുഹിതുർവൃഷപർവണഃ। മമ മഥ്നാതി ഹൃദയമഗ്നികാമ ഇവാരണിം॥ 1-73-21 (3359) ന ഹ്യതോ ദുഷ്കരതരം മന്യേ ലോകേഷ്വപി ത്രിഷു। യഃ സപത്നശ്രിയം ദീപ്താം ഹീനശ്രീഃ പര്യുപാസതേ॥ 1-73-22 (3360) മരണം ശോഭനം തസ്യ ഇതി വിദ്വജ്ജനാ വിദുഃ। `അവമാനമവാപ്നോതി ശനൈർനീചസമാഗമാത്॥ 1-73-23 (3361) അതിവാദാ വക്ത്രതോ നിഃസരന്തി യൈരാഹതഃ ശോചതി രാത്ര്യഹാനി। പരസ്യ വൈ മർമസു തേ പതന്തി തസ്മാദ്ധീരോ നൈവ മുച്യേത്പരേഷു॥ 1-73-24 (3362) നിരോഹേദായുധൈശ്ഛിന്നം സംരോഹേദ്ദഗ്ധമാഗ്നിനാ। വാക്ക്ഷതം ച ന സംരോഹേദാശരീരം ശരീരിണാം॥ 1-73-25 (3363) സംരോഹിത ശരൈർവിദ്ധം നവം പരശുനാ ഹതം। വാചാ ദുരുക്തം ബീഭത്സം ന സംരോഹേത വാക്ക്ഷതം'॥ ॥ 1-73-26 (3364) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ത്രിസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 73 ॥

1-74-0 (3365) വൈശംപായന ഉവാച। 1-74-0x (381) തതഃ കാവ്യോ ഭൃഗുശ്രേഷ്ഠഃ സമന്യുരുപഗംയ ഹ। വൃഷപർവാണമാസീനമിത്യുവാചാവിചാരയൻ॥ 1-74-1 (3366) നാധർമശ്ചരിതോ രാജൻസദ്യഃ ഫലതി ഗൌരിവ। ശനൈരാവർത്യമാനോ ഹി കർതുർമൂലാനി കൃന്തതി॥ 1-74-2 (3367) പുത്രേഷു വാ നപ്തൃഷു വാ ന ചേദാത്മനി പശ്യതി। ഫലത്യേവ ധ്രുവം പായം ഗുരുഭുക്തമിവോദരേ॥ 1-74-3 (3368) `അധീയാനം ഹിതം രാജൻക്ഷമാവന്തം ജിതേന്ദ്രിയം।' യദഘാതയഥാ വിപ്രം കചമാംഗിരസം തദാ। അപാപശീലം ധർമജ്ഞം ശുശ്രൂഷും മദ്ഗൃഹേ രതം॥ 1-74-4 (3369) `ശർമിഷ്ഠയാ ദേവയാനീ ക്രൂരമുക്താ ബഹു പ്രഭോ। വിപ്രകൃത്യ ച സംരംഭാത്കൂപേ ക്ഷിപ്താ മനസ്വിനീ॥ 1-74-5 (3370) സാ ന കൽപേത വാസായ തയാഹം രഹിതഃ കഥം। വസേയമിഹ തസ്മാത്തേ ത്യജാമി വിഷയം നൃപ॥' 1-74-6 (3371) വധാദനർഹതസ്തസ്യ വധാച്ച ദുഹിതുർമമ। വഷപർവന്നിബോധേയം ത്യക്ഷ്യാമി ത്വാം സബാന്ധവം। സ്ഥാതും ത്വദ്വിഷയേ രാജന്ന ശക്ഷ്യാമി ത്വയാ സഹ॥ 1-74-7 (3372) `മാ ശോച വൃഷപർവംസ്ത്വം മാ ക്രുധ്യസ്വ വിശാംപതേ। സ്ഥാതും തേ വിഷയേ രാജന്ന ശക്ഷ്യാമി തയാ വിനാ। അസ്യാ ഗതിർഗതിർമഹ്യം പ്രിയമസ്യാഃ പ്രിയം മമ॥ 1-74-8 (3373) വൃഷപർവോവാച। 1-74-9x (382) യദി ബ്രഹ്മൻഘാതയാമി യദി വാ ക്രോശയാംയഹം। ശർമിഷ്ഠയാ ദേവയാനീം തേന ഗച്ഛാംയസദ്ഗതിം॥ 1-74-9 (3374) ശുക്ര ഉവാച।' 1-74-10x (383) അഹോ മാമഭിജാനാസി ദൈത്യ മിഥ്യാപ്രലാപിനം। യഥേമമാത്മനോ ദോഷം ന നിയച്ഛസ്പുപേക്ഷസേ॥ 1-74-10 (3375) വൃഷപർവോവാച। 1-74-11x (384) നാധർമം ന മൃഷാവാദം ത്വയി ജാനാമി ഭാർഗവ। ത്വയി ധർമശ്ച സത്യം ച തത്പ്രസീദതു നോ ഭവാൻ॥ 1-74-11 (3376) യദ്യസ്മാനപഹായ ത്വമിതോ ഗച്ഛസി ഭാർഗവ। സമുദ്രം സംപ്രവേക്ഷ്യാമി പൂർവം മദ്ബാന്ധവൈഃ സഹ॥ 1-74-12 (3377) പാതാലമഥവാ ചാഗ്നിം നാന്യദസ്തി പരായണം। യദ്യേവ ദേവാൻഗച്ഛേസ്ത്വം മാം ച ത്യക്ത്വാ ഗ്രഹാധിപ। സർവത്യാഗം തതഃ കൃത്വാ പ്രവിശാമി ഹുതാശനം'॥ 1-74-13 (3378) ശുക്ര ഉവാച। 1-74-14x (385) സമുദ്രം പ്രവിശധ്വം വാ ദിശോ വാ ദ്രവതാസുരാഃ। ദുഹിതുർനാപ്രിയം സോഹും ശക്തോഽഹം ദയിതാ ഹി മേ॥ 1-74-14 (3379) പ്രസാദ്യതാം ദേവയാനീ ജീവിതം യത്ര മേ സ്ഥിതം। യോഗക്ഷേമകരസ്തേഽഹമിന്ദ്രസ്യേവ ബൃഹസ്പതിഃ॥ 1-74-15 (3380) വൃഷപർവോവാച। 1-74-16x (386) യത്കിഞ്ചിദസുരേന്ദ്രാണാം വിദ്യതേ വസു ഭാർഗവ। ഭുവി ഹസ്തിഗവാശ്വം ച തസ്യ ത്വം മമ ചേശ്ചരഃ॥ 1-74-16 (3381) ശുക്ര ഉവാച। 1-74-17x (387) യത്കിഞ്ചിദസ്തി ദ്രവിണം ദൈത്യേന്ദ്രാണാം മഹാസുര। തസ്യേശ്വരോസ്മി യദ്യേഷാ ദേവയാനീ പ്രസാദ്യതാം॥ 1-74-17 (3382) വൈശംപായന ഉവാച। 1-74-18x (388) ഏവമുക്തസ്തഥേത്യാഹ വൃഷപർവാ മഹാകവിം। ദേവയാന്യന്തികം ഗത്വാ തമർഥം പ്രാഹ ഭാർഗവഃ॥ 1-74-18 (3383) ദേവയാന്യുവാച। 1-74-19x (389) യദി ത്വമീശ്വരസ്താത രാജ്ഞോ വിത്തസ്യ ഭാർഗവ। നാഭിജാനാമി തത്തേഽഹം രാജാ തു വദതു സ്വയം॥ 1-74-19 (3384) `വൈശംപായന ഉവാച। 1-74-20x (390) ശുക്രസ്യ വചനം ശ്രുത്വാ വൃഷപർവാ സബാന്ധവഃ। ദേവയാനി പ്രസീദേതി പപാത ഭുവി പാദയോഃ॥ 1-74-20 (3385) വൃഷപർവോവാച। 1-74-21x (391) സ്തുത്യോ വന്ദ്യശ്ച സതതം മയാ താതശ്ച തേ ശുഭേ।' യം കാമമഭികാമാഽസി ദേവയാനി ശുചിസ്മിതേ। തത്തേഽഹം സംപ്രദാസ്യാമി യദി വാപി ഹി ദുർലഭം॥ 1-74-21 (3386) ദേവയാന്യുവാച। 1-74-22x (392) ദാസീം കന്യാസഹസ്രേണ ശർമിഷ്ഠാമഭികാമയേ। അനു മാം തത്ര ഗച്ഛേത്സാ യത്ര ദദ്യാച്ച മേ പിതാ॥ 1-74-22 (3387) വൃഷപർവോവാച। 1-74-23x (393) ഉത്തിഷ്ഠ ത്വം ഗച്ഛ ധാത്രി ശർമിഷ്ഠാം ശീഘ്രമാനയ। യം ച കാമയതേ കാമം ദേവയാനീ കരോതു തം॥ 1-74-23 (3388) `ത്യജേദേകം കുലസ്യാർഥേ ഗ്രാമാർഥേ ച കുലം ത്യജേത്। ഗ്രാമം ജനപദസ്യാർഥേ ആത്മാർഥേ പൃഥിവീം ത്യജേത്'॥ 1-74-24 (3389) വൈശംപായന ഉവാച। 1-74-25x (394) തതോ ധാത്രീ തത്ര ഗത്വാ ശർമിഷ്ഠാം വാക്യമബ്രവീത്। ഉത്തിഷ്ഠ ഭദ്രേ ശർമിഷ്ഠേ ജ്ഞാതീനാം സുഖമാവഹ॥ 1-74-25 (3390) ത്യജതി ബ്രാഹ്മണഃ ശിഷ്യാന്ദേവയാന്യാ പ്രചോദിതഃ। സായം കാമയതേ കാം സ കാര്യോഽദ്യ ത്വയാഽനഘേ॥ 1-74-26 (3391) ശർമിഷ്ഠോവാച। 1-74-27x (395) യം സാ കാമയതേ കാം കരവാണ്യഹമദ്യ തം। യദ്യേവമാഹ്വയേച്ഛുക്രോ ദേവയാനീകൃതേ ഹി മാം। മദ്ദോഷാൻമാഗമച്ഛുക്രോ ദേവയാനീ ച മത്കൃതേ॥ 1-74-27 (3392) വൈശംപായന ഉവാച। 1-74-28x (396) തതഃ കന്യാസഹസ്രേണ വൃതാ ശിബികയാ തദാ। പിതുർനിയോഗാത്ത്വരിതാ നിശ്ചക്രാമ പുരോത്തമാത്॥ 1-74-28 (3393) ശർമിഷ്ഠോവാച। 1-74-29x (397) അഹം ദാസീസഹസ്രേണ ദാസീ തേ പരിചാരികാ। അനു ത്വാം തത്ര യാസ്യാമി യത്ര ദാസ്യതി തേ പിതാ॥ 1-74-29 (3394) ദേവയാന്യുവാച। 1-74-30x (398) സ്തുവതോ ദുഹിതാഽഹം തേ യാചതഃ പ്രതിഗൃഹ്ണതഃ। സ്തൂയമാനസ്യ ദുഹിതാ കഥം ദാസീ ഭവിഷ്യസി॥ 1-74-30 (3395) ശർമിഷ്ഠോവാച। 1-74-31x (399) യേനകേനചിദാർതാനാം ജ്ഞാതീനാം സുഖമാവഹേത്। അതസ്ത്വാമനുയാസ്യാമി തത്ര ദാസ്യതി തേ പിതാ॥ 1-74-31 (3396) വൈശംപായന ഉവാച। 1-74-32x (400) പ്രതിശ്രുതേ ദാസഭാവേ ദുഹിത്രാ വൃഷപർവണഃ। ദേവയാനീ നൃപശ്രേഷ്ഠ പിതരം വാക്യമബ്രവീത്॥ 1-74-32 (3397) ദേവയാന്യുവാച। 1-74-33x (401) പ്രവിശാമി പുരം താത തുഷ്ടാഽസ്മി ദ്വിജസത്തമ। അമോഘം തവ വിജ്ഞാനമസ്തി വിദ്യാബലം ച തേ॥ 1-74-33 (3398) വൈശംപായന ഉവാച। 1-74-34x (402) ഏവമുക്തോ ദുഹിത്രാ സ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠോ മഹായശാഃ। പ്രവിവേശ പുരം ഹൃഷ്ടഃ പൂജിതഃ സർവദാനൈവഃ॥ ॥ 1-74-34 (3399) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ചതുഃസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 74 ॥

1-75-0 (3400) വൈശംപായന ഉവാച। 1-75-0x (403) അഥ ദീർഘസ്യ കാലസ്യ ദേവയാനീ നൃപോത്തമ। വനം തദേവ നിര്യാതാ ക്രീഡാർഥം വരവർണിനീ॥ 1-75-1 (3401) തേന ദാസീസഹസ്രേണ സാർധം ശർമിഷ്ഠയാ തദാ। തമേവ ദേശം സംപ്രാപ്താ യഥാകാമം ചചാര സാ॥ 1-75-2 (3402) താഭിഃ സഖീഭിഃ സഹിതാ സർവാഭിർമുദിതാ ഭൃശം। ക്രീഡന്ത്യോഽഭിരതാഃ സർവാഃ പിബന്ത്യോ മധുമാധവീം॥ 1-75-3 (3403) ഖാദന്ത്യോ വിവിധാൻഭക്ഷ്യാന്വിദശന്ത്യഃ ഫലാനി ച। പുനശ്ച നാഡുഷോ രാജാ മൃഗലിപ്സുര്യദൃച്ഛയാ॥ 1-75-4 (3404) തമേവ ദേശം സംപ്രാപ്തോ ജലാർഥീ ശ്രമകർശിതഃ। ദദർശ ദേവയാനീം സ ശർമിഷ്ഠാം താശ്ച യോഷിതഃ॥ 1-75-5 (3405) പിബന്തീർലലമാനാശ്ച ദിവ്യാഭരണഭൂഷിതാഃ। ആസനപ്രവരേ ദിവ്യേ സർവരത്നവിഭൂഷിതേ। ഉപവിഷ്ടാം ച ദദൃശേ ദേവയാനീം ശുചിസ്മിതാം॥ 1-75-6 (3406) രൂപേണാപ്രതിമാം താസാം സ്ത്രീണാം മധ്യേ വരാംഗനം। `ആസനാച്ച തതഃ കിഞ്ചിദ്വിഹീനാം ഹേമഭീഷിതാം॥ 1-75-7 (3407) അസുരേന്ദ്രസുതാം ചാപി നിഷണ്ണാം ചാരുഹാസിനീം। ദദർശ പാദൌ വിപ്രായാഃ സംവഹന്തീമനിന്ദിതാം॥ 1-75-8 (3408) ഗായന്ത്യോഽഥ പ്രനൃത്യന്ത്യോ വാദയന്ത്യോഽഥ ഭാരത। ദൃഷ്ട്വാ യയാതിമതുലം ലജ്ജയാഽവനതാഃ സ്ഥിതാഃ॥' 1-75-9 (3409) യയാതിരുവാച। 1-75-10x (404) ദ്വാഭ്യാം കന്യാസഹസ്രാഭ്യാം ദ്വേ കന്യേ പരിവാരിതേ। ഗോത്രേ ച നാമനീ ചൈവ ദ്വയോഃ പൃച്ഛാംയഹം ശുഭേ। 1-75-10 (3410) ദേവയാന്യുവാച। 1-75-11x (405) ആഖ്യാസ്യാംയഹമാദത്സ്വ വചനം മേ നരാധിപ। ശുക്രോ നാമാസുരഗുരുഃ സുതാം ജാനീഹി തസ്യ മാം॥ 1-75-11 (3411) ഇയം ച മേ സഖീ ദാസീ യത്രാഹം തത്ര ഗാമിനീ। ദുഹിതാ ദാനവേന്ദ്രസ്യ ശർമിഷ്ഠാ വൃഷപർവണഃ॥ 1-75-12 (3412) യയാതിരുവാച। 1-75-13x (406) കഥം തു തേ സഖീ ദാസീ കന്യേയം വരവർണിനീ। അസുരേന്ദ്രസുതാ സുഭ്രൂഃ പരം കൌതൂഹലം ഹി മേ॥ 1-75-13 (3413) `നൈവ ദേവീ ന ഗന്ധർവീ ന യക്ഷീ ന ച കിന്നരീ। നൈവംരൂപാ മയാ നാരീ ദൃഷ്ടപൂർവാ മഹീതലേ॥ 1-75-14 (3414) ശ്രീരിവായതപദ്മാക്ഷീ സർവലക്ഷണശോഭനാ। അസുരേന്ദ്രസുതാ കന്യാ സർവാലങ്കാരഭൂഷിതാ॥ 1-75-15 (3415) ദൈവേനോപഹതാ സുഭ്രൂരുതാഹോ തപസാപി വാ। അന്യഥൈഷാഽനവദ്യാംഗീ ദാസീ നേഹ ഭവിഷ്യതി॥ 1-75-16 (3416) അസ്യാ രൂപേണ തേ രൂപം ന കിഞ്ചിത്സദൃശം ഭവേത്। പുരാ ദുശ്ചരിതേനേയം തവ ദാസീ ഭവത്യഹോ॥' 1-75-17 (3417) ദേവയാന്യുവാച। 1-75-18x (407) സർവ ഏവ നരശ്രേഷ്ഠ വിധാനമനുവർതതേ। വിധാനവിഹിതം മത്വാ മാ വിചിത്രാഃ കഥാഃകൃഥാഃ॥ 1-75-18 (3418) രാജവദ്രൂപവേഷൌ തേ ബ്രാഹ്മീം വാചം ബിഭർഷി ച। കോ നാമ ത്വം കുതശ്ചാസി കസ്യ പുത്രശ്ച ശസ മേ॥ 1-75-19 (3419) യയാതിരുവാച। 1-75-20x (408) ബ്രഹമചര്യേണ വേദോ മേ കൃത്സ്രഃ ശ്രുതിപഥം ഗതഃ। രാജാഹം രാജപുത്രശ്ച യയാതിരിതി വിശ്രുതഃ॥ 1-75-20 (3420) ദേവയാന്യുവാച। 1-75-21x (409) കേനാസ്യർഥേന നൃപതേ ഇമം ദേശമുപാഗതഃ। ജിഘൃക്ഷുർവാരിജം കിഞ്ചിദഥവാ മൃഗലിപ്സയാ॥ 1-75-21 (3421) യയാതിരുവാച। 1-75-22x (410) മൃഗലിപ്സുരഹം ഭദ്രേ പാനീയാർഥമുപാഗതഃ। ബഹുധാഽപ്യനുയുക്തോഽസ്മി തദനുജ്ഞാതുമർഹസി॥ 1-75-22 (3422) ദേവയാന്യുവാച। 1-75-23x (411) ദ്വാഭ്യാം കന്യാസഹസ്രാഭ്യാം ദാസ്യാ ശർമിഷ്ഠയാ സഹ। ത്വദധീനാഽസ്മി ഭദ്രം തേ സഖാ ഭർതാ ച മേ ഭവ॥ 1-75-23 (3423) `വൈശംപായന ഉവാച। 1-75-24x (412) അസുരേന്ദ്രസുതാമീക്ഷ്യ തസ്യാം സക്തേന ചേതസാ। ശർമിഷ്ഠാ മഹിഷീ മഹ്യമിതി മത്വാ വചോഽബ്രവീത്'॥ 1-75-24 (3424) യയാതിരുവാച। 1-75-25x (413) വിദ്ധ്യൌശനസി ഭദ്രം തേ ന ത്വാമർഹോഽസ്മി ഭാമിനി। അവിവാഹ്യാ ഹി രാജാനോ ദേവയാനി പിതുസ്തവ॥ 1-75-25 (3425) `പരഭാര്യാ സ്വസാ ശ്രേഷ്ഠാ സഗോത്രാ പതിതാ സ്നുഷാ। അവരാ ഭിക്ഷുകാഽസ്വസ്ഥാ അഗംയാഃ കീർതിതാ ബുധൈഃ॥ 1-75-26 (3426) ദേവയാന്യുവാച। 1-75-27x (414) സംസൃഷ്ടം ബ്രഹ്മണാ ക്ഷത്രം ക്ഷത്രേണ ബ്രഹ്മ സംഹിതം। `അന്യത്വമസ്തി ന തയോരേകാന്തതരമാസ്ഥിതേ।' ഋഷിശ്ചാപ്യൃഷിപുത്രശ്ച നാഹുഷാംഗ വഹസ്വ മാം॥ 1-75-27 (3427) യയാതിരുവാച। 1-75-28x (415) ഏകദേഹോദ്ഭവാ വർണാശ്ചത്വാരോഽപി വരാംഗനേ। പൃഥഗ്ധർമാഃ പൃഥക്ശൌചാസ്തേഷാം തു ബ്രാഹ്മണോ വരഃ॥ 1-75-28 (3428) ദേവയാന്യുവാച। 1-75-29x (416) പാണി ധർമോ നാഹുഷാഽയം ന പുംഭിഃ സേവിതഃ പുരാ। തം മേ ത്വമഗ്രഹീരഗ്രേ വൃണോമി ത്വാമഹം തതഃ॥ 1-75-29 (3429) കഥം നു മേ മനസ്വിന്യാഃ പാണിമന്യഃ പുമാൻസ്പൃശേത്। ഗൃഹീതമൃഷിപുത്രേണ സ്വയം വാപ്യൃഷിണാ ത്വയാ॥ 1-75-30 (3430) യയാതിരുവാച। 1-75-31x (417) ക്രുദ്ധാദാശീവിഷാത്സർപാജ്ജ്വലനാത്സർവതോമുഖാത്। ദുരാധർഷതരോ വിപ്രോ ജ്ഞേയഃ പുംസാ വിജാനതാ॥ 1-75-31 (3431) ദേവയാന്യുവാച। 1-75-32x (418) കഥമാശീവിഷാത്സർപാജ്ജ്വലനാത്സർവതോമുഖാത്। ദുരാധർഷതരോ വിപ്ര ഇത്യാത്ഥ പുരുഷർഷഭ॥ 1-75-32 (3432) യയാതിരുവാച। 1-75-33x (419) ഏകമാശീവിഷോ ഹന്തി ശസ്ത്രേണൈകശ്ച വധ്യതേ। ഹന്തി വിപ്രഃ സരാഷ്ട്രാണി പുരാണ്യപി ഹി കോപിതഃ॥ 1-75-33 (3433) ദുരാധർഷതരോ വിപ്രസ്തസ്മാദ്ഭീരു മതോ മമ। അതോഽദത്താം ച പിത്രാ ത്വാം ഭദ്രേ ന വിവഹാംയഹം॥ 1-75-34 (3434) ദേവയാന്യുവാച। 1-75-35x (420) ദത്താം വഹസ്വ തൻമാ ത്വം പിത്രാ രാജന്വൃതോ മയാ। ആയചതോ ഭയം നാസ്തി ദത്താം ച പ്രതിഗൃഹ്ണതഃ॥ 1-75-35 (3435) `തിഷ്ഠ രാജൻമുഹൂർതം ച പ്രേഷയിഷ്യാംയഹം പിതുഃ। ഗച്ഛ ത്വം ധാത്രികേ ശീഘ്രം ബ്രഹ്മകൽപമിഹാനയ। സ്വയംവരേ വൃതം ശീഘ്രം നിവേദയ ച നാഹുഷം'॥ 1-75-36 (3436) വൈശംപായന ഉവാച। 1-75-37x (421) ത്വരിതം ദേവയാന്യാഥ സന്ദിഷ്ടം പിതുരാത്മനഃ। സർവം നിവേദയാമാസ ധാത്രീ തസ്മൈ യഥാതഥം॥ 1-75-37 (3437) ശ്രുത്വൈവ ച സ രാജാനം ദർശയാമാസ ഭാർഗവഃ। ദൃഷ്ട്വൈവ ചാഗതം ശുക്രം യയാതിഃ പൃഥിവീപതിഃ। വവന്ദേ ബ്രാഹ്മണം കാവ്യം പ്രാഞ്ജലിഃ പ്രണതഃ സ്ഥിതഃ॥ 1-75-38 (3438) ദേവയാന്യുവാച। 1-75-39x (422) രാജായം നാഹുഷസ്താത ദുർഗമേ പാണിമഗ്രഹീത്। നാന്യപൂർവഗൃഹീതം മേ തേനാഹമഭയാ കൃതാ। നമസ്തേ ദേഹി മാമസ്മൈ ലോകേ നാന്യം പതിം വൃണേ॥ 1-75-39 (3439) ശുക്ര ഉവാച। 1-75-40x (423) അന്യോ ധർമഃ പ്രിയസ്ത്വന്യോ വൃതസ്തേ നാഹുഷഃ പതിഃ। കചശാപാത്ത്വയാ പൂർവം നാന്യദ്ഭവിതുമർഹതി॥ 1-75-40 (3440) വൃതോഽനയാ പതിർവീര സുതയാ ത്വം മമേഷ്ടയാ। സ്വയം ഗ്രഹേ മഹാന്ദോഷോ ബ്രാഹ്മണ്യാ വർണസങ്കരാത്। ഗൃഹാണേമാം മയാ ദത്താം മഹിഷീം നഹുഷാത്മജ॥ 1-75-41 (3441) യയാതിരുവാച। 1-75-42x (424) അധർമോ ന സ്പൃശേദേഷ മഹാൻമാമിഹ ഭാർഗവ। വർണസങ്കരജോ ബ്രഹ്മന്നിതി ത്വാം പ്രവൃണോംയഹം॥ 1-75-42 (3442) ശുക്ര ഉവാച। 1-75-43x (425) അധർമാത്ത്വാം വിമുഞ്ചാമി ശൃണു ത്വം വരമീപ്സിതം। അസ്മിന്വിവാഹേ മാ ംലാസീരഹം പാപം നുദാമി തേ॥ 1-75-43 (3443) വഹസ്വ ഭാര്യാം ധർമേണ ദേവയാനീം സുമധ്യമാം। അനയാ സഹ സംപ്രീതിമതുലാം സമവാപ്നുഹി॥ 1-75-44 (3444) ഇയം ചാപി കുമാരീ തേ ശർമിഷ്ഠാ വാർഷപർവണീ। സംപൂജ്യാ സതതം രാജൻമാ ചൈനാം ശയനേ ഹ്വയേഃ॥ 1-75-45 (3445) രഹസ്യേനാം സമാഹൂയ ന വദേർന ച സംസ്പൃശേഃ। വഹസ്വ ഭാര്യാം ഭദ്രം തേ യഥാ കാമമവാപ്സ്യസി॥ 1-75-46 (3446) വൈശംപായന ഉവാച। 1-75-47x (426) ഏവമുക്തോ യയാതിസ്തു ശുക്രം കൃത്വാ പ്രദക്ഷിണം। ശാസ്ത്രോക്തവിധിനാ രാജാ വിവാഹമകരോച്ഛുഭം॥ 1-75-47 (3447) ലബ്ധ്വാ ശുക്രാൻമഹദ്വിത്തം ദേവയാനീം തദോത്തമാം। ദ്വിസഹസ്രേണ കന്യാനാം തഥാ ശർമിഷ്ഠയാ സഹ॥ 1-75-48 (3448) സംപൂജിതശ്ച ശുക്രേണ ദൈത്യൈശ്ച നൃപസത്തമഃ। ജഗാമ സ്വപുരം ഹൃഷ്ടോഽനുജ്ഞാതോഽഥ മഹാത്മനാ॥ ॥ 1-75-49 (3449) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി പഞ്ചസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 75 ॥

1-76-0 (3450) വൈശംപായന ഉവാച। 1-76-0x (427) യയാതിഃ സ്വപുരം പ്രാപ്യ മഹേന്ദ്രപുരസംനിഭം। പ്രവിശ്യാന്തഃപുരം തത്ര ദേവയാനീം ന്യവേശയത്॥ 1-76-1 (3451) ദേവയാന്യാശ്ചാനുമതേ സുതാം താം വൃഷപർവണഃ। അശോകവനികാഭ്യാശേ ഗൃഹം കൃത്വാ ന്യവേശയത്॥ 1-76-2 (3452) വൃതാം ദാസീസഹസ്രേണ ശർമിഷ്ഠാം വാർഷപർവണീം। വാസോഭരന്നപാനൈശ്ച സംവിഭജ്യ സുസത്കൃതാം॥ 1-76-3 (3453) ദേവയാന്യാ തു സഹിതഃ സ നൃപോ നഹുഷാത്മജഃ। `പ്രീത്യാ പരമയാ യുക്തോ മുമുദേ ശാശ്വതീഃ സമാഃ॥ 1-76-4 (3454) അശോകവനികാമധ്യേ ദേവയാനീ സമാഗതാ। ശർമിഷ്ഠയാ സാ ക്രീഡിത്വാ രമണീയേ മനോരമേ॥ 1-76-5 (3455) തത്രൈവ താം തു നിർദിശ്യ രാജ്ഞാ സഹ യയൌ ഗൃഹം। ഏവമേവ സഹ പ്രീത്യാ ബഹു കാലം മുമോദ ച॥' 1-76-6 (3456) വിജഹാര ബഹൂനബ്ദാന്ദേവവൻമുദിതഃ സുഖീ॥ 1-76-7 (3457) ഋതുകാലേ തു സംപ്രാപ്തേ ദേവയാനീ വരാംഗനാ। ലേഭേ ഗർഭം പ്രഥമതഃ കുമാരം ച വ്യജായത॥ 1-76-8 (3458) ഗതേ വർഷസഹസ്രേ തു ശർമിഷ്ഠാ വാർഷപർവണീ। ദദർശ യൌവനം പ്രാപ്താ ഋതും സാ ചാന്വചിന്തയത്॥ 1-76-9 (3459) `ശുദ്ധാ സ്നാതാ തു ശർമിഷ്ഠാ സർവാലങ്കാരശോഭിതാ। അശോകശാഖാമാലംബ്യ സുപുഷ്പസ്തബകൈർവൃതാം॥ 1-76-10 (3460) ആദർശേ മുഖമുദ്വീക്ഷ്യ ഭർതുർദർശനലാലസാ। ശോകമോഹസമാവിഷ്ടാ വചനം ചേദമബ്രവീത്॥ 1-76-11 (3461) അശോക ശോകാപനുദ ശോകോപഹതചേതസാം। ത്വന്നാമാനം കുരുഷ്വാദ്യ പ്രിയസന്ദർശനേന മാം। ഏവമുക്തവതീ സാ തു ശർമിഷ്ഠാ പുനരബ്രവീത്॥' 1-76-12 (3462) ഋതുകാലശ്ച സംപ്രാപ്തോ ന ച മേഽസ്തി വൃതഃ പതിഃ। കിം പ്രാപ്തം കിം നു കർതവ്യം കിം വാ കൃത്വാ സുഖം ഭവേത്॥ 1-76-13 (3463) ദേവയാനീ പ്രജാതാഽസൌ വൃഥാഽഹം പ്രാപ്തയൌവനാ। യഥാ തയാ വൃതോ ഭർതാ തഥൈവാഹം വൃണോമി തം॥ 1-76-14 (3464) രാജ്ഞാ പുത്രഫലം ദേയമിതി മേ നിശ്ചിതാ മതിഃ। അപീദാനീം സ ധർമാത്മാ ഈയാൻമേ ദർശനം രഹഃ॥ 1-76-15 (3465) `കേശൈർബധ്യാ തു രാജാനം യാചേഽഹം സദൃശം പതിം। സ്പൃഹേദിദം ദേവയാനീ പുത്രമീക്ഷ്യ പുനഃപുനഃ। ക്രീഡന്നന്തഃപുരേ തസ്യാഃ ക്വചിത്ക്ഷണമവാപ്യ ച॥ 1-76-16 (3466) വൈശംപായന ഉവാച।' 1-76-17x (428) അഥ നിഷ്ക്രംയ രാജാഽസൌ തസ്മിൻകാലേ യദൃച്ഛയാ। അശോകവനികാഭ്യാശേ ശർമിഷ്ഠാം പ്രാപ തിഷ്ഠതീം॥ 1-76-17 (3467) തമേകം രഹിതേ ദൃഷ്ട്വാ ശർമിഷ്ഠാ ചാരുഹാസിനീ। പ്രത്യുദ്ഗംയാഞ്ജലിം കൃത്വാ രാജാനം വാക്യമബ്രവീത്॥ 1-76-18 (3468) ശർമിഷ്ഠോവാച। 1-76-19x (429) സോമസ്യേന്ദ്രസ്യ വിഷ്ണോർവാ യമസ്യ വരുണസ്യ വാ। തവ വാ നാഹുഷ ഗൃഹേ കഃ സ്ത്രിയം ദ്രഷ്ടുമർഹതി॥ 1-76-19 (3469) രൂപാഭിജനശീലൈർഹി ത്വം രാജന്വേത്ഥ മാം സദാ। സാ ത്വാം യാചേ പ്രസാദ്യാഹമൃതും ദേഹി നരാധിപ॥ 1-76-20 (3470) യയാതിരുവാച। 1-76-21x (430) വേദ്മി ത്വാം ശീലസംപന്നാം ദൈത്യകന്യാമനിന്ദിതാം। രൂപം ച തേ ന പശ്യാമി സൂച്യഗ്രമപി നിന്ദിതം॥ 1-76-21 (3471) `തദാപ്രഭൃതി ദൃഷ്ട്വാ ത്വാം സ്മരാംയനിശമുത്തമേ'। അബ്രവീദുശനാ കാവ്യോ ദേവയാനീം യദാഽവഹം। നേയമാഹ്വയിതവ്യാ തേ ശയനേ വാർഷപർവണീ॥ 1-76-22 (3472) `ദേവയാന്യാഃ പ്രിയം കൃത്വാ ശർമിഷ്ഠാമപി പോഷയ॥' 1-76-23 (3473) ശർമിഷ്ഠോവാച। 1-76-24x (431) ന നർമയുക്തമനൃതം ഹിനസ്തി ന സ്ത്രീഷു രാജന്ന വിവാഹകാലേ। പ്രാണാത്യയേ സർവധനാപഹാരേ പഞ്ചാനൃതാന്യാഹുരപാതകാനി॥ 1-76-24 (3474) പൃഷ്ടം തു സാക്ഷ്യേ പ്രവദന്തമന്യഥാ വദന്തി മിഥ്യാ പതിതം നരേന്ദ്ര। ഏകാർഥതായാം തു സമാഹിതായാം മിഥ്യാ വദന്തം ഹ്യനൃതം ഹിനസ്തി॥ 1-76-25 (3475) `അനൃതം നാനൃതം സ്ത്രീഷു പരിഹാസവിവാഹയോഃ। ആത്മപ്രാണാർഥഘാതേ ച തദേവോത്തമതാം വ്രജേത്॥' 1-76-26 (3476) യയാതിരുവാച। 1-76-27x (432) രാജാ പ്രമാണം ഭൂതാനാം സ നശ്യേത മൃഷാ വദൻ। അർഥകൃച്ഛ്രമപി പ്രാപ്യ ന മിഥ്യാ കർതുമുത്സഹേ॥ 1-76-27 (3477) ശർമിഷ്ഠോവാച। 1-76-28x (433) സമാവേതൌ മതോ രാജൻപതിഃ സഖ്യാശ്ച യഃ പതിഃ। സമം വിവാഹമിത്യാഹുഃ സഖ്യാ മേഽസി വൃതഃ പതിഃ॥ 1-76-28 (3478) `സഹ ദത്താസ്മി കാവ്യേന ദേവയാന്യാ മനീഷിണാ। പൂജ്യാ പോഷയിതവ്യേതി ന മൃഷാ കർതുമർഹസി॥' 1-76-29 (3479) സുവർണമണിമുക്താനി വസ്ത്രാണ്യാഭരണാനി ച। യാചിതൄണാം ദദാസി ത്വം ഗോഭൂംയാദീനി യാനി ച॥ 1-76-30 (3480) ബഹിഃസ്ഥം ദാനമിത്യുക്തം ന ശരീരാശ്രിതം നൃപ। ദുഷ്കരം പുത്രദാനം ച ആത്മദാനം ച ദുഷ്കരം॥ 1-76-31 (3481) ശരീരദാനാത്തത്സർവം ദത്തം ഭവതി മാരിഷ। യസ്യ യസ്യ യഥാ കാമസ്തസ്യ തസ്യ ദദാംയഹം॥ 1-76-32 (3482) ഇത്യുക്ത്വാ നഗരേ രാജംസ്ത്രികാലം ഘോഷിതം ത്വയാ। ത്വയോക്തമനൃതം രാജന്വൃഥാ ഘോഷിതമേവ വാ। തത്സത്യം കുരു രാജേന്ദ്ര യഥാ വൈശ്രവണസ്തഥാ॥ 1-76-33 (3483) യയാതിരുവാച। 1-76-34x (434) ദാതവ്യം യാചമാനേഭ്യ ഇതി മേ വ്രതമാഹിതം। ത്വം ച യാചസി മാം കാമം ബ്രൂഹി കിം കരവാണി തേ॥ 1-76-34 (3484) `ധനം വാ യദി വാ കിഞ്ചിദ്രാജ്യം വാഽപി ശുചിസ്മിതേ।' 1-76-35 (3485) ശർമിഷ്ഠോവാച। അധർമാത്പാഹി മാം രാജന്ധർമം ച പ്രതിപാദയ॥ 1-76-35x (435) `നാന്യം വൃണേ പുത്രകാമാ പുത്രാത്പരതരം ന ച।' ത്വത്തോഽപത്യവതീ ലോകേ ചരേയം ധർമമുത്തമം॥ 1-76-36 (3486) ത്രയ ഏവാധനാ രാജൻഭാര്യാ ദാസസ്തഥാ സുതഃ। യത്തേ സമധിഗച്ഛന്തി യസ്യൈതേ തസ്യ തദ്ധനം॥ 1-76-37 (3487) `പുത്രാർഥം ഭർതൃപോഷാർഥം സ്ത്രിയഃ സൃഷ്ടാഃ സ്വയംഭുവാ। അപതിർവാപി യാ കന്യാ അനപത്യാ ച യാ ഭവേത്। താസാം ജൻമ വൃഥാ ലോകേ ഗതിസ്താസാം ന വിദ്യതേ॥' 1-76-38 (3488) ദേവയാന്യാ ഭുജിഷ്യാഽസ്മി വശ്യാ ച തവ ഭാർഗവീ। സാ ചാഹം ച ത്വയാ രാജൻഭജനീയേ ഭജസ്വ മാം॥ 1-76-39 (3489) വൈശംപായന ഉവാച। 1-76-40x (436) ഏവമുക്തസ്തു രാജാ സ തഥ്യമിത്യഭിജജ്ഞിവാൻ। പൂജയാമാസ ശർമിഷ്ഠാം ധർമം ച പ്രത്യപാദയത്॥ 1-76-40 (3490) സ സമാഗംയ ശർമിഷ്ഠാം യഥാ കാമമവാപ്യ ച। അന്യോന്യം ചാഭിസംപൂജ്യ ജഗ്മതുസ്തൌ യഥാഗതം॥ 1-76-41 (3491) തസ്മിൻസമാഗമേ സുഭ്രൂഃ ശർമിഷ്ഠാ ചാരുഹാസിനീ। ലേഭേ ഗർഭം പ്രഥമതസ്തസ്മാന്നൃപതിസത്തമാത്॥ 1-76-42 (3492) പ്രയജ്ഞേ ച തതഃ കാലേ രാജന്രാജീവലോചനാ। കുമാരം ദേവഗർഭാഭം രാജീവനിഭലോചനം॥ ॥ 1-76-43 (3493) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഷട്സപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 76 ॥

1-77-0 (3494) വൈശംപായന ഉവാച। 1-77-0x (437) `തസ്മിന്നക്ഷത്രസംയോഗേ ശുക്ലേ പുണ്യർക്ഷഗേന്ദുനാ। സ രാജാ മുമുദേ സംരാട് തയാ ശർമിഷ്ഠയാ സഹ॥ 1-77-1 (3495) പ്രജാനാം ശ്രീരിവാഭ്യാശേ ശർമിഷ്ഠാ ഹ്യഭവദ്വധൂഃ। പന്നഗീവോഗ്രരൂപാ വൈ ദേവയാനീ മമാപ്യഭൂത്॥ 1-77-2 (3496) പർജന്യ ഇവ സസ്യാനാം ദേവാനാമമൃതം യഥാ। തദ്വൻമമാപി സംഭൂതാ ശർമിഷ്ഠാ വാർഷപർവണീ। ഇത്യേവം മനസാ ജ്ഞാത്വാ ദേവയാനീമവർജയത്॥' 1-77-3 (3497) ശ്രുത്വാ കുമാരം ജാതം തു ദേവയാനീ ശുചിസ്മിതാ। ചിന്തയാമാസ ദുഃഖാർതാ ശർമിഷ്ഠാം പ്രതി ഭാരത॥ 1-77-4 (3498) അഭിഗംയ ച ശർമിഷ്ഠാം ദേവയാന്യബ്രവീദിദം। 1-77-5 (3499) ദേവയാന്വുവാച। കിമിദം വൃജിനം സുഭ്രു കൃതം വൈ കാമലുബ്ധയാ॥ 1-77-5x (438) ശർമിഷ്ഠോവാച। 1-77-6x (439) ഋഷിരഭ്യാഗതഃ കശ്ചിദ്ധർമാത്മാ വേദപാരഗഃ। സ മയാ വരദഃ കാമം യാചിതോ ധർമസംഹിതം॥ 1-77-6 (3500) `അപത്യാർഥേ സ തു മയാ വൃതോ വൈ ചാരുഹാസിനി'। നാഹമന്യായതഃ കാമമാചരാമി ശുചിസ്മിതേ। തസ്മാദൃഷേർമമാപത്യമിതി സത്യം ബ്രവീമി തേ॥ 1-77-7 (3501) ദേവയാന്യുവാച। 1-77-8x (440) ശോഭനം ഭീരു യദ്യേവമഥ സ ജ്ഞായതേ ദ്വിജഃ। ഗോത്രനാമാഭിജനതോ വേത്തുമിച്ഛാമി തം ദ്വിജം॥ 1-77-8 (3502) ശർമിഷ്ഠോവാച। 1-77-9x (441) തപസാ തേജസാ ചൈവ ദീപ്യമാനം യഥാ രവിം। തം ദൃഷ്ട്വാ മമ സംപ്രഷ്ടും ശക്തിർനാസീച്ഛുചിസ്മിതേ॥ 1-77-9 (3503) ദേവയാന്യുവാച। 1-77-10x (442) യദ്യേതദേവം ശർമിഷ്ഠേ ന മന്യുർവിദ്യതേ മമ। അപത്യം യദി തേ ലബ്ധം ജ്യേഷ്ഠാച്ഛ്രേഷ്ഠാച്ച വൈ ദ്വിജാത്॥ 1-77-10 (3504) വൈശംപായന ഉവാച। 1-77-11x (443) അന്യോന്യമേവമുക്ത്വാ തു സംപ്രഹസ്യ ച തേ മിഥഃ। ജഗാമ ഭാർഗവീ വേശ്മ തഥ്യമിത്യവജഗ്മുഷീ॥ 1-77-11 (3505) യയാതിർദേവയാന്യാം തു പുത്രാവജനയന്നൃപഃ। യദും ച തുർവസും ചൈവ ശക്രവിഷ്ണൂ ഇവാപരൌ॥ 1-77-12 (3506) `തസ്മിൻകാലേ തു രാജർഷിര്യയാതിഃ പൃഥിവീപതിഃ। മാധ്വീകരസസംയുക്താം മദിരാം മദവർധനീം॥ 1-77-13 (3507) പായയാമാസ ശുക്രസ്യ തനയാം രക്തപിംഗലാം। പീത്വാ പീത്വാ ച മദിരാം ദേവയാനീ മുമോഹ സാ॥ 1-77-14 (3508) രുദതീ ഗായമാനാ ച നൃത്യന്തീ ച മുഹുർമുഹുഃ। ബഹു പ്രലപതീ ദേവീ രാജാനമിദമബ്രവീത്॥ 1-77-15 (3509) രാജവദ്രൂപവേഷൌ തേ കിമർഥം ത്വമിഹാഗതഃ। കേന കാര്യേണ സംപ്രാപ്തോ നിർജനം ഗഹനം വനം॥ 1-77-16 (3510) ദ്വിജശ്രേഷ്ഠ നൃപശ്രേഷ്ഠോ യയാതിശ്ചോഗ്രദർശനഃ। തസ്മാദിതഃ പലായസ്വ ഹിതമിച്ഛസി ചേദ്ദ്വിജ॥ 1-77-17 (3511) ഇത്യേവം പ്രലപന്തീം താം ദേവയാനീം തു നാഹുഷഃ। ഭർത്സയാമാസ വചനൈരനർഹാം പാപവർധനീം॥ 1-77-18 (3512) തതോ വർഷവരാൻമൂകാന്വ്യംഗാന്വൃദ്ധാംശ്ച പംഗുകാൻ। രക്ഷണേ ദേവയാന്യാഃ സ പോഷണേ ച ശശാസ താൻ॥ 1-77-19 (3513) തതസ്തു നാഹുഷോ രാജാ ശർമിഷ്ഠാം പ്രാപ്യ ബുദ്ധിമാൻ। രേമേ ച സുചിരം കാലം തയാ ശർമിഷ്ഠയാ സഹ॥' 1-77-20 (3514) തസ്മാദേവ തു രാജർഷേഃ ശർമിഷ്ഠാ വാർഷപർവണീ। ദ്രുഹ്യും ചാനും ച പൂരും ച ത്രീൻകുമാരാനജീജനത്॥ 1-77-21 (3515) തതഃ കാലേ തു കസ്മിംശ്ചിദ്ദേവയാനീ ശുചിസ്മിതാ। യയാതിസഹിതാ രാജഞ്ജഗാമ രഹിതം വനം॥ 1-77-22 (3516) ദദർശ ച തദാ തത്ര കുമാരാന്ദേവരൂപിണഃ। ക്രീഡമാനാൻസുവിശ്രബ്ധാന്വിസ്മിതാ ചേദമബ്രവീത്॥ 1-77-23 (3517) ദേവയാന്യുവാച। 1-77-24x (444) `കസ്യൈതേ ദാരകാ രാജന്ദേവപുത്രോപമാഃ ശുഭാഃ। വർചസാ രൂപതശ്ചൈവ സദൃശാ മേ മതാസ്തവ॥ 1-77-24 (3518) വൈശംപായന ഉവാച। 1-77-25x (445) ഏവം പൃഷ്ട്വാ തു രാജാനം കുമാരാൻപര്യപൃച്ഛത॥ 1-77-25 (3519) തസ്മിൻകാലേ തു തച്ഛ്രുത്വാ ധാത്രീ തേഷാം വചോഽബ്രവീത്। കിം ന ബ്രൂത കുമാരാ വഃ പിതരം വൈ ദ്വിജർഷഭം॥ 1-77-26 (3520) കുമാരാ ഊചുഃ। 1-77-27x (446) ഋഷിശ്ച ബ്രാഹ്മണശ്ചൈവ ദ്വിജാതിശ്ചൈവ നഃ പിതാ। ശർമിഷ്ഠാ നാനൃതം ബ്രൂതേ ദേവയാനി ക്ഷമസ്വ നഃ॥' 1-77-27 (3521) ദേവയാന്യുവാച। 1-77-28x (447) കിംനാമധേയഗോത്രോ വഃ പുത്രകാ ബ്രാഹ്മണഃ പിതാ। പ്രബ്രൂത തത്ത്വതഃ ക്ഷിപ്രം കശ്ചാസൌ ക്വ ച വർതതേ॥ 1-77-28 (3522) പ്രബ്രൂത മേ യഥാ തഥ്യം ശ്രോതുമിച്ഛാമി തം ഹ്യഹം। ഏവമുക്താഃ കുമാരസ്തേ ദേവയാന്യാ സുമധ്യയാ॥ 1-77-29 (3523) തേഽദർശയൻപ്രദേശിന്യാ തമേവ നൃപസത്തമം। ശർമിഷ്ഠാം മാതരം ചൈവ തഥാഽഽചഖ്യുശ്ച ദാരകാഃ॥ 1-77-30 (3524) വൈശംപായന ഉവാച। 1-77-31x (448) ഇത്യുക്ത്വാ സഹിതാസ്തേ തു രാജാനമുപചക്രമുഃ। നാഭ്യനന്ദത താന്രാജാ ദേവയാന്യാസ്തദാന്തികേ॥ 1-77-31 (3525) രുദന്തസ്തേഽഥ ശർമിഷ്ഠാമഭ്യയുർബാലകാസ്തതഃ। `അവിബ്രുവന്തീ കിഞ്ചിച്ച രാജാനം ചാരുലോചനാ॥ 1-77-32 (3526) നാതിദൂരാച്ച രാജാനം സാ ചാതിഷ്ഠദവാങ്മുഖീ। ശ്രുത്വാ തേഷാം തു ബാലാനാം സവ്രീഡ ഇവ പാർഥിവഃ॥ 1-77-33 (3527) പ്രതിവക്തുമശക്തോഽഭൂത്തൂഷ്ണീംഭൂതോഽഭവന്നൃപഃ। ദൃഷ്ട്വാ തു തേഷാം ബാലാനാം പ്രണയം പാർഥിവം പ്രതി॥ 1-77-34 (3528) ബുദ്ധ്വാ തു തത്ത്വതോ ദേവീ ശർമിഷ്ഠാപിദമബ്രവീത്। അഭ്യാഗച്ഛതി മാം കശ്ചിദൃഷിരിത്യേവമബ്രവീഃ॥ 1-77-35 (3529) യയാതിമേവം രാജാനം ത്വം ഗോപായസി ഭാമിനി। പൂർവമേവ മയാ പ്രോക്തം ത്വയാ തു വൃജിനം കൃതം॥ 1-77-36 (3530) മദധീനാ സതീ കസ്മാദകാർഷീർവിപ്രിയം മമ। തമേവാഽഽസുരധർമം ത്വമാസ്ഥിതാ ന ബിഭേഷി മേ॥' 1-77-37 (3531) ശർമിഷ്ഠോവാച। 1-77-38x (449) യദുക്തമൃഷിരിത്യേവ തത്സത്യം ചാരുഹാസിനി। ന്യായതോ ധർമതശ്ചൈവ ചരന്തീ ന ബിഭേമി തേ॥ 1-77-38 (3532) യദാ ത്വയാ വൃതോ ഭർതാ വൃത ഏവ തദാ മയാ। സഖീഭർതാ ഹി ധർമേണ ഭർതാ ഭവതി ശോഭനേ॥ 1-77-39 (3533) പൂജ്യാസി മമ മാന്യാ ച ജ്യേഷ്ഠാ ച ബ്രാഹ്മണീ ഹ്യസി। ത്വത്തോപി മേ പൂജ്യതമോ രാജർഷിഃ കിം ന വേത്ഥ തത്॥ 1-77-40 (3534) `ത്വത്പിത്രാ മമ ഗുരുണാ സഹ ദത്തേ ഉഭേ ശുഭേ। തതോ ഭർതാ ച പൂജ്യശ്ച പോഷ്യാം പോഷയതീഹ മാം॥ 1-77-41 (3535) വൈശംപായന ഉവാച। 1-77-42x (450) ശ്രുത്വാ തസ്യാസ്തതോ വാക്യം ദേവയാന്യബ്രവീദിദം। രമസ്വേഹ യഥാകാമം ദേവ്യാ ശർമിഷ്ഠയാ സഹ॥ 1-77-42 (3536) രാജന്നാദ്യേഹ വത്സ്യാമി വിപ്രിയം മേ കൃതം ത്വയാ। ഇതി ജജ്വാല കോപേന ദേവയാനീ തതോ ഭൃശം॥ 1-77-43 (3537) നിർദഹന്തീവ സവ്രീഡാം ശർമിഷ്ഠാം സമുദീക്ഷ്യ ച। അപവിധ്യ ച സർവാണി ഭൂഷണാന്യസിതേക്ഷണാ॥' 1-77-44 (3538) സഹസോത്പതിതാം ശ്യാമാം ദൃഷ്ട്വാ താം സാശ്രുലോചനാം। തൂർണം സകാശം കാവ്യസ്യ പ്രസ്ഥിതാം വ്യഥിതസ്തദാ॥ 1-77-45 (3539) അനുവവ്രാജ സംഭ്രാന്തഃ പൃഷ്ഠതഃ സാന്ത്വയന്നൃപഃ। ന്യവർതത നചൈവ സ്മ ക്രോധസംരക്തലോചനാ॥ 1-77-46 (3540) അവിബ്രുവന്തീ കിഞ്ചിത്സാ രാജാനം സാശ്രുലോചനാ। അചിരാദേവ സംപ്രാപ്താ കാവ്യസ്യോശനസോഽന്തികം॥ 1-77-47 (3541) സാ തു ദൃഷ്ട്വൈ പിതരമഭിവാദ്യാഗ്രതഃ സ്ഥിതാ। അനന്തരം യായാതിസ്തു പൂജയാമാസ ഭാർഗവം॥ 1-77-48 (3542) ദേവയാന്യുവാച। 1-77-49x (451) അധർമേണ ജിതോ ധർമഃ പ്രവൃത്തമധരോത്തരം। ശർമിഷ്ഠയാഽതിവൃത്താഽസ്മി ദുഹിത്രാ വൃഷപർവണഃ॥ 1-77-49 (3543) ത്രയോഽസ്യാം ജനിതാഃ പുത്രാ രാജ്ഞാഽനേന യയാതിനാ। ദുർഭഗായാ മമ ദ്വൌ തു പുത്രൌ താത ബ്രവീമി തേ॥ 1-77-50 (3544) ധർമജ്ഞ ഇതി വിഖ്യാത ഏഷ രാജാ ഭൃഗൂദ്വഹ। അതിക്രാന്തശ്ച മര്യാദാം കാവ്യൈതത്കഥയാമി തേ॥ 1-77-51 (3545) ശുക്ര ഉവാച। 1-77-52x (452) ധർമജ്ഞഃ സൻമഹാരാജ യോഽധർമമകൃഥാഃ പ്രിയം। തസ്മാജ്ജരാ ത്വാമചിരാദ്ധർഷയിഷ്യതി ദുർജയാ॥ 1-77-52 (3546) യയാതിരുവാച। 1-77-53x (453) ഋതും വൈ യാചമാനായാ ഭഗവന്നാന്യചേതസാ। ദുഹിതുർദാനവേന്ദ്രസ്യ ധർംയമേതത്കൃതം മയാ॥ 1-77-53 (3547) ഋതും വൈ യാചമാനായാ ന ദദാതി പുമാനൃതും। ഭ്രൂണഹേത്യുച്യതേ ബ്രഹ്മൻ സ ഇഹ ബ്രഹ്മവാദിഭിഃ॥ 1-77-54 (3548) അഭികാമാം സ്ത്രിയം യശ്ച ഗംയാം രഹസി യാചിതഃ। നോപൈതി സ ച ധർമേഷു ഭ്രൂണഹേത്യുച്യതേ ബുധൈഃ॥ 1-77-55 (3549) `യദ്യദ്വൃണോതി മാം കശ്ചിത്തത്തദ്ദേയമിതി വ്രതം। ത്വയാ ച സാപി ദത്താ മേ നാന്യം നാഥമിഹേച്ഛതി'॥ 1-77-56 (3550) ഇത്യേതാനി സമീക്ഷ്യാഹം കാരണാനി ഭൃഗൂദ്വഹ। അധർമഭയസംവിഗ്നഃ ശർമിഷ്ഠാമുപജഗ്മിവാൻ। `മത്വൈതൻമേ ധർമ ഇതി കൃതം ബ്രഹ്മൻക്ഷമസ്വ മാം॥' 1-77-57 (3551) ശുക്ര ഉവാച। 1-77-58x (454) നന്വഹം പ്രത്യവേക്ഷ്യസ്തേ മദധീനോഽസി പാർഥിവ। മിഥ്യാചാരസ്യ ധർമേഷു ചൌര്യം ഭവതി നാഹുഷ॥ 1-77-58 (3552) വൈശംപായന ഉവാച। 1-77-59x (455) ക്രുദ്ധേനോശനസാ ശപ്തോ യയാതിർനാഹുഷസ്തദാ। പൂർവം വയഃ പരിത്യജ്യ ജരാം സദ്യോഽന്വപദ്യത॥ 1-77-59 (3553) യയാതിരുവാച। 1-77-60x (456) അതൃപ്തോ യൌവനസ്യാഹം ദേവയാന്യാം ഭൃഗൂദ്വഹ। പ്രസാദം കുരു മേ ബ്രഹ്മഞ്ജരേയം ന വിശേച്ച മാം॥ 1-77-60 (3554) ശുക്ര ഉവാച। 1-77-61x (457) നാഹം മൃഷാ ബ്രവീംയേതജ്ജരാം പ്രാപ്തോഽസി ഭൂമിപ। ജരാം ത്വേതാം ത്വമന്യസ്മിൻസങ്ക്രാമയ യദീച്ഛസി॥ 1-77-61 (3555) യയാതിരുവാച। 1-77-62x (458) രാജ്യഭാക്സ ഭവേദ്ബ്രഹ്മൻപുണ്യഭാക്കീർതിഭാക്തഥാ। യോ മേ ദദ്യാദ്വയഃ പുത്രസ്തദ്ഭവാനനുമന്യതാം॥ 1-77-62 (3556) ശുക്ര ഉവാച। 1-77-63x (459) സങ്ക്രാമയിഷ്യസി ജരാം യേഥേഷ്ടം നഹുഷാത്മജ। മാമനുധ്യായ ഭാവേന ന ച പാപമവാപ്സ്യസി॥ 1-77-63 (3557) വയോ ദാസ്യതി തേ പുത്രോ യഃ സ രാജാ ഭവിഷ്യതി। ആയുഷ്മാൻകീർതിമാംശ്ചൈവ ബഹ്വപത്യസ്തഥൈവ ച॥ ॥ 1-77-64 (3558) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി സപ്തസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 77 ॥

1-78-0 (3559) വൈശംപായന ഉവാച। 1-78-0x (460) ജരാം പ്രാപ്യ യയാതിസ്തു സ്വപുരം പ്രാപ്യ ചൈവ ഹി। പുത്രം ജ്യേഷ്ഠം വരിഷ്ഠം ച യദുമിത്യബ്രവീദ്വചഃ॥ 1-78-1 (3560) യയാതിരുവാച। 1-78-2x (461) ജരാവലീ ച മാം താത പലിതാനി ച പര്യഗുഃ। കാവ്യസ്യോശനസഃ ശാപാന്ന ച തൃപ്തോഽസ്മി യൌവനേ॥ 1-78-2 (3561) ത്വം യദോ പ്രതിപദ്യസ്വ പാപ്മാനം ജരയാ സഹ। യൌവനേന ത്വദീയേന ചരേയം വിഷയാനഹം॥ 1-78-3 (3562) പൂർണേ വർഷസഹസ്രേ തു പുനസ്തേ യൌവനം ത്വഹം। ദത്ത്വാ സ്വം പ്രതിപത്സ്യാമി പാപ്മാനം ജരയാ സഹ॥ 1-78-4 (3563) യദുരുവാച। 1-78-5x (462) ജരായാം ബഹവോ ദോഷാഃ പാനഭോജനകാരിതാഃ। തസ്മാജ്ജരാം ന തേ രാജൻഗ്രഹീഷ്യ ഇതി മേ മതിഃ॥ 1-78-5 (3564) സിതശ്മശ്രുർനിരാനന്ദോ ജരയാ ശിഥിലീകൃതഃ। വലീസംഗതഗാത്രസ്തു ദുർദർശോ ദുർബലഃ കൃശഃ॥ 1-78-6 (3565) അശക്തഃ കാര്യകരണേ പരിഭൂതഃ സ യൌവതൈഃ। സഹോപജീവിഭിശ്ചൈവ താം ജരാം നാഭികാമയേ॥ 1-78-7 (3566) സന്തി തേ ബഹവഃ പുത്രാ മത്തഃ പ്രിയതരാ നൃപ। ജരാം ഗ്രഹീതും ധർമജ്ഞ തസ്മാദന്യം വൃണീഷ്വ വൈ॥ 1-78-8 (3567) യയാതിരുവാച। 1-78-9x (463) യത്ത്വം മേ ഹൃദയാജ്ജാതോ വയഃ സ്വം ന പ്രയച്ഛസി। തസ്മാദരാജ്യഭാക്താത പ്രജാ തവ ഭവിഷ്യതി॥ 1-78-9 (3568) `പ്രത്യാഖ്യാതസ്തു രാജാ സ തുർവസും പ്രത്യുവാച ഹ।' തുർവസോ പ്രതിപദ്യസ്വ പാപ്മാനം ജരയാ സഹ। യൌവനേന ചരേയം വൈ വിഷയാംസ്തവ പുത്രക॥ 1-78-10 (3569) പൂർണേ വർഷസഹസ്രേ തു പുനർദാസ്യാമി യൌവനം। സ്വം ചൈവ പ്രതിപത്സ്യാമി പാപ്മാനം ജരയാ സഹ॥ 1-78-11 (3570) തുർവസുരുവാച। 1-78-12x (464) ന കാമയേ ജരാം താത കാമഭോഗപ്രണാശിനീം। ബലരൂപാന്തകരണീം ബുദ്ധിപ്രാണപ്രണാശിനീം॥ 1-78-12 (3571) യയാതിരുവാച। 1-78-13x (465) യത്ത്വം മേ ഹൃദയാജ്ജാതോ വയഃ സ്വം ന പ്രയച്ഛസി। തസ്മാത്പ്രജാ സമുച്ഛേദം തുർവസോ തവ യാസ്യതി॥ 1-78-13 (3572) സങ്കീർണാചാരധർമേഷു പ്രതിലോമചരേഷു ച। പിശിതാശിഷു ചാന്ത്യേഷു മൂഢ രാജാ ഭവിഷ്യസി॥ 1-78-14 (3573) ഗുരുദാരപ്രസക്തേഷു തിര്യഗ്യോനിഗതേഷു ച। പശുധർമേഷു പാപേഷു ംലേച്ഛേഷു ത്വം ഭവിഷ്യസി॥ 1-78-15 (3574) വൈശംപായന ഉവാച। 1-78-16x (466) ഏവം സ തുർവസും ശപ്ത്വാ യയാതിഃ സുതമാത്മനഃ। ശർമിഷ്ഠായാഃ സുതം ദ്രുഹ്യുമിദം വചനമബ്രവീത്॥ 1-78-16 (3575) യയാതിരുവാച। 1-78-17x (467) ദ്രുഹ്യോ ത്വം പ്രതിപദ്യസ്വ വർണരൂപവിനാശിനീം। ജരാം വർഷസഹസ്രം മേ യൌവനം സ്വം ദദസ്വ ച॥ 1-78-17 (3576) പൂർണേ വർഷസഹസ്രേ തു പുനർദാസ്യാമി യൌവനം। സ്വം ചാദാസ്യാമി ഭൂയോഽഹം പാപ്മാനം ജരയാ സഹ॥ 1-78-18 (3577) ദ്രുഹ്യുരുവാച। 1-78-19x (468) ന ഗജം ന രഥം നാശ്വം ജീർണോ ഭുങ്ക്തേ ന ച സ്ത്രിയം। വാഗ്ഭംഗശ്ചാസ്യ ഭവതി താം ജരാം നാഭികാമയേ॥ 1-78-19 (3578) യയാതിരുവാച। 1-78-20x (469) യത്ത്വം മേ ഹൃദയാജ്ജാതോ വയഃ സ്വം ന പ്രയച്ഛസി। തസ്മാദ്ദ്രുഹ്യോ പ്രിയഃ കാമോ ന തേ സംപത്സ്യതേ ക്വചിത്॥ 1-78-20 (3579) യത്രാശ്വരഥമുഖ്യാനാമശ്വാനാം സ്യാദ്ഗതം ന ച। ഹസ്തിനാം പീഠകാനാം ച ഗർദഭാനാം തഥൈവ ച॥ 1-78-21 (3580) ബസ്താനാം ച ഗവാം ചൈവ ശിബികായാസ്തഥൈവ ച। ഉഡുപപ്ലവസന്താരോ യത്ര നിത്യം ഭവിഷ്യതി। 1-78-22 (3581) യയാതിരുവാച। 1-78-23x (470) അനോ ത്വം പ്രതിപദ്യസ്വ പാപ്മാനം ജരയാ സഹ। ഏകം വർഷസഹസ്രം തു ചരേയം യൌവനേന തേ॥ 1-78-23 (3582) അനുരുവാച। 1-78-24x (471) ജീർണഃ ശിശുവദാദത്തേ കാലേഽന്നമശുചിര്യഥാ। ന ജുഹോതി ച കാലേഽഗ്നിം താം ജരാം നാഭികാമയേ॥ 1-78-24 (3583) യയാതിരുവാച। 1-78-25x (472) യത്ത്വം മേ ഹൃദയാജ്ജാതോ വയഃ സ്വം ന പ്രയച്ഛസി। ജരാദോഷസ്ത്വയാ പ്രോക്തസ്തസ്മാത്ത്വം പ്രതിലപ്സ്യസേ॥ 1-78-25 (3584) പ്രജാശ്ച യൌവനപ്രാപ്താ വിനശിഷ്യന്ത്യനോ തവ। അഗ്നിപ്രസ്കന്ദനപരസ്ത്വം ചാപ്യേവം ഭവിഷ്യസി॥ 1-78-26 (3585) വൈശംപായന ഉവാച। 1-78-27x (473) പ്രത്യാഖ്യാതശ്ചതുർഭിശ്ച ശപ്ത്വാ താന്യദുപൂർവകാൻ। പൂരോഃ സകാശമഗമൻമത്ത്വാ പൂരുമലംഘനം॥ 1-78-27 (3586) യയാതിരുവാച। 1-78-28x (474) പൂരോ ത്വം മേ പ്രിയഃ പുത്രസ്ത്വം വരീയാൻഭവിഷ്യസി। ജരാ വലീ ച മാന്താത പലിതാനി ച പര്യഗുഃ॥ 1-78-28 (3587) കാവ്യസ്യോശനസഃ ശാപാന്ന ച തൃപ്തോഽസ്മി യൌവനേ। പൂരോ ത്വം പ്രതിപദ്യസ്വ പാപ്മാനം ജരയാ സഹ। കഞ്ചിത്കാലം ചരേയം വൈ വിഷയാന്വയസാതവ॥ 1-78-29 (3588) പൂർണേ വർഷസഹസ്രേ തു പുനർദാസ്യാമി യൌവനം। സ്വം ചൈവ പ്രതിപത്സ്യാമി പാപ്മാനം ജരയാ സഹ॥ 1-78-30 (3589) വൈശംപായന ഉവാച। 1-78-31x (475) ഏവമുക്തഃ പ്രത്യുവാച പൂരുഃ പിതരമജ്ജസാ। യദാത്ഥ മാം മഹാരാജ തത്കരിഷ്യാമി തേ വചഃ॥ 1-78-31 (3590) `ഗുരോർവൈ വചനം പുണ്യം സ്വർഗ്യമായുഷ്കരം നൃണാം। ഗുരുപ്രസാദാത്ത്രൈലോക്യമന്വശാസച്ഛതക്രതുഃ॥ 1-78-32 (3591) ഗുരോരനുമതം പ്രാപ്യ സർവാൻകാമാനമാപ്നുയാത്। യാവദിച്ഛസി താവച്ച ധാരയിഷ്യാമി തേ ജരാം'॥ 1-78-33 (3592) പ്രതിപത്സ്യാമി തേ രാജൻപാപ്മാനം ജരയാ സഹ। ഗൃഹാണ യൌവനം മത്തശ്ചര കാമാന്യഥേപ്സിതാൻ॥ 1-78-34 (3593) ജരയാഹം പ്രതിച്ഛന്നോ വയോരൂപധരസ്തവ। യൌവനം ഭവതേ ദത്ത്വാ ചരിഷ്യാമി യഥാത്ഥമാം॥ 1-78-35 (3594) യയാതിരുവാച। 1-78-36x (476) പൂരോ പ്രീതോഽസ്മി തേ വത്സ പ്രീതശ്ചേദം ദദാമി തേ। സർവകാമസമൃദ്ധാ തേ പ്രജാ രാജ്യേ ഭവിഷ്യതി॥ 1-78-36 (3595) വൈശംപായന ഉവാച। 1-78-37x (477) ഏവമുക്ത്വാ യയാതിസ്തു സ്മൃത്വാ കാവ്യം മഹാതപാഃ। സങ്ക്രാമയാമാസ ജരാം തദാ പൂരൌ മഹാത്മനി॥ ॥ 1-78-37 (3596) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി അഷ്ടസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ॥ 78 ॥

1-79-0 (3597) വൈശംപായന ഉവാച। 1-79-0x (478) പൌരവേണാഥ വയസാ യയാതിർനഹുഷാത്മജഃ। `രൂപയൌവനസംപന്നഃ കുമാരഃ സമപദ്യത।' പ്രീതിയുക്തോ നൃപശ്രേഷ്ഠശ്ചരാ വിഷയാൻപ്രിയാൻ॥ 1-79-1 (3598) യഥാകാമം യഥോത്സാഹം യഥാകാലം യഥാസുഖം। ധർമാവിരുദ്ധം രാജേന്ദ്രോ യഥാ ഭവതി സോഽന്വഭൂത്॥ 1-79-2 (3599) ദേവാനതർപയദ്യജ്ഞൈഃ ശ്രാദ്ധൈസ്തദ്വിത്പിതൄനപി। ദീനാനനുഗ്രഹൈരിഷ്ടൈഃ കാമൈശ്ച ദ്വിജസത്തമാൻ॥ 1-79-3 (3600) അതിഥീനന്നപാനൈശ്ച വിശശ്ച പരിപാലനൈഃ। ആനൃശംസ്യേന ശൂദ്രാംശ്ച ദസ്യൂൻസന്നിഗ്രഹേണ ച॥ 1-79-4 (3601) ധർമേണ ച പ്രജാഃ സർവാ യഥാവദനുരഞ്ജയൻ। യയാതിഃ പാലയാമാസ സാക്ഷാദിന്ദ്ര ഇവാപരഃ॥ 1-79-5 (3602) സ രാജാ സിംഹവിക്രാന്തോ യുവാ വിഷയഗോചരഃ। അവിരോധേന ധർമസ്യ ചചാര സുഖമുത്തമം॥ 1-79-6 (3603) സ സംപ്രാപ്യ ശുഭാൻകാമാംസ്തൃപ്തഃ ഖിന്നശ്ച പാർഥിവഃ। കാലം വർഷസഹസ്രാന്തം സസ്മാര മനുജാധിപഃ॥ 1-79-7 (3604) പരിസംഖ്യായ കാലജ്ഞഃ കലാഃ കാഷ്ഠാശ്ച വീര്യവാൻ। യൌവനം പ്രാപ്യ രാജർഷിഃ സഹസ്രപരിവത്സരാൻ॥ 1-79-8 (3605) വിശ്വാച്യാ സഹിതോ രേമേ വ്യഭ്രാജന്നന്ദനേ വനേ। അലകായാം സ കാലം തു മേരുശൃംഗേ തഥോത്തരേ॥ 1-79-9 (3606) യദാ സ പശ്യതേ കാലം ധർമാത്മാ തം മഹീപതിഃ। പൂർണം മത്വാ തതഃ കാലം പൂരും പുത്രമുവാച ഹ॥ 1-79-10 (3607) യഥാകാമം യഥോത്സാഹം യഥാകാലമരിന്ദമ। സേവിതാ വിഷയാഃ പുത്ര യൌവനേന മയാ തവ॥ 1-79-11 (3608) ന ജാതു കാമഃ കാമാനാമുപഭോഗേന ശാംയതി। ഹവിഷാ കൃഷ്ണവർത്മേവ ഭൂയ ഏവാഭിവർധതേ॥ 1-79-12 (3609) യത്പൃഥിവ്യാം വ്രീഹിയവം ഹിരണ്യം പശവഃ സ്ത്രിയഃ। ഏകസ്യാപി ന പര്യാപ്തം തസ്മാന്നൃഷ്ണാം പരിത്യജേത്॥ 1-79-13 (3610) യാ ദുസ്ത്യജാ ദുർമതിഭിര്യാ ന ജീര്യതി ജീര്യതഃ। യോഽസൌ പ്രാണാന്തികോ രോഗസ്താന്തൃഷ്ണാം ത്യജതഃ സുഖം॥ 1-79-14 (3611) പൂർണം വർഷസഹസ്രം മേ വിഷയാസക്തചേതസഃ। തഥാപ്യനുദിനം തൃഷ്ണാ മമൈതേഷ്വഭിജായതേ॥ 1-79-15 (3612) തസ്മാദേനാമഹം ത്യക്ത്വാ ബ്രഹ്മണ്യാധായ മാനസം। നിർദ്വന്ദ്വോ നിർമമോ ഭൂത്വാ ചരിഷ്യാമി മൃഗൈഃ സഹ॥ 1-79-16 (3613) പൂരോ പ്രീതോഽസ്മി ഭദ്രം തേ ഗൃഹാണേദം സ്വയൌവനം। രാജ്യം ചേദം ഗൃഹാണ ത്വം `യാവദിച്ഛസി യൌവനം। താവദ്ദീർഘായുഷാ ഭുംഖ' ത്വം ഹി മേ പ്രിയകൃത്സുതഃ॥ 1-79-17 (3614) വൈശംപായന ഉവാച।' 1-79-18x (479) പ്രതിപേദേ ജരാം രാജാ യയാതിർനാഹുഷസ്തദാ। യൌവനം പ്രതിപേദേ ച പൂരുഃ സ്വം പുനരാത്മവാൻ॥ 1-79-18 (3615) അഭിഷേക്തുകാമം നൃപതിം പൂരും പുത്രം കനീയസം। ബ്രാഹ്മണപ്രമുഖാ വർണാ ഇദം വചനമബ്രുവൻ॥ 1-79-19 (3616) കഥം ശുക്രസ്യ നപ്താരം ദേവയാന്യാഃ സുതം പ്രഭോ। ജ്യേഷ്ഠം യദുമതിക്രംയ രാജ്യം പൂരോഃ പ്രയച്ഛസി॥ 1-79-20 (3617) യദുർജ്യേഷ്ഠസ്തവ സുതോ ജാതസ്തമനു തുർവസുഃ। ശർമിഷ്ഠായാഃ സുതോ ദ്രുഹ്യുസ്തതോഽനുഃ പൂരുരേവ ച॥ 1-79-21 (3618) കഥം ജ്യേഷ്ഠാനതിക്രംയ കനീയാന്രാജ്യമർഹതി। ഏതത്സംബോധയാമസ്ത്വാം ധർമം ത്വം പ്രതിപാലയ॥ 1-79-22 (3619) യയാതിരുവാച। 1-79-23x (480) ബ്രാഹ്മണപ്രമുഖാ വർണാഃ സർവേ ശൃണ്വന്തു മേ വചഃ। ജ്യേഷ്ഠം പ്രതി യഥാ രാജ്യം ന ദേയം മേ കഥഞ്ചന॥ 1-79-23 (3620) മമ ജ്യേഷ്ഠേന യദുനാ നിയോഗോ നാനുപാലിതഃ। പ്രതികൂലഃ പിതുര്യശ്ച ന സ പുത്രഃ സതാം മതഃ॥ 1-79-24 (3621) മാതാപിത്രോർവചനകൃദ്ധിതഃ പഥ്യശ്ച യഃ സുതഃ। സ പുത്രഃ പുത്രവദ്യശ്ച വർതതേ പിതൃമാതൃഷു॥ 1-79-25 (3622) `പുദിതി നരകസ്യാഖ്യാ ദുഃഖം ച നരകം വിദുഃ। പുതസ്ത്രാണാത്തതഃ പുത്ത്രമിഹേച്ഛന്തി പരത്ര ച॥ 1-79-26 (3623) ആത്മനഃ സദൃശഃ പുത്രഃ പിതൃദേവർഷിപൂജനേ। യോ ബഹൂനാം ഗുണകരഃ സ പുത്രോ ജ്യേഷ്ഠ ഉച്യതേ॥ 1-79-27 (3624) മൂകോഽന്ധോ ബധിരഃ ശ്വിത്രീ സ്വധർമം നാനുതിഷ്ഠതി। ചോരഃ കിൽബിഷികഃ പുത്രോ ജ്യേഷ്ഠോ ന ജ്യേഷ്ഠ ഉച്യതേ॥ 1-79-28 (3625) ജ്യേഷ്ഠാംശഹാരീ ഗുണകൃദിഹ ലോകേ പരത്ര ച। ശ്രേയാൻപുത്രോ ഗുണോപേതഃ സ പുത്രോ നേതരോ വൃഥാ। വദന്തി ധർമം ധർമജ്ഞാഃ പിതൄണാം പുത്രകാരണാത്॥ 1-79-29 (3626) വേദോക്തം സംഭവം മഹ്യമനേന ഹൃദയോദ്ഭവം। തസ്യ ജാതമിദം കൃത്സ്നമാത്മാ പുത്ര ഇതി ശ്രുതിഃ'॥ 1-79-30 (3627) യദുനാഽഹമവജ്ഞാതസ്തഥാ തുർവസുനാപി ച। ദ്രുഹ്യുനാ ചാനുനാ ചൈവ മയ്യവജ്ഞ കൃതാ ഭൃശം॥ 1-79-31 (3628) പൂരുണാ തു കൃതം വാക്യം മാനിതം ച വിശേഷതഃ। കനീയാൻമമ ദായാദോ ധൃതാ യേന ജരാ മമ॥ 1-79-32 (3629) മമ കാമഃ സ ച കൃതഃ പൂരുണാ മിത്രരൂപിണാ। ശുക്രേണ ച വരോദത്തഃ കാവ്യേനോശനസാ സ്വയം॥ 1-79-33 (3630) പുത്രോ യസ്ത്വാഽനുവർതേത സ രാജാ പൃഥിവീപതിഃ। `യോ വാനുവർതീ പുത്രാണാം സ പുത്രോ ദായഭാഗ്ഭവേത്'॥ 1-79-34 (3631) ഭവതോഽനുനയാംയേവം പൂരൂ രാജ്യേഽഭിഷിച്യതാം। 1-79-35 (3632) പ്രകൃതയ ഊചുഃ। യഃ പുത്രോ ഗുണസംപന്നോ മാതാപിത്രോർഹിതഃ സദാ॥ 1-79-36x (481) സർവമർഹതി കല്യാണം കനീയാനപി സത്തമഃ। `വേദ ധമാർഥശാസ്ത്രേഷു മുനിഭിഃ കഥിതം പുരാ'॥ 1-79-36 (3633) അർഹഃ പൂരുരിദം രാജ്യം യഃ സുതഃ പ്രിയകൃത്തവ। വരദാനേന ശുക്രസ്യ ന ശക്യം വക്തുമുത്തരം॥ 1-79-37 (3634) വൈശംപായന ഉവാച। 1-79-38x (482) പൌരജാനപദൈസ്തുഷ്ടൈരിത്യുക്തോ നാഹുഷസ്തദാ। അഭ്യഷിഞ്ചത്തതഃ പൂരും രാജ്യേ സ്വേ സുതമാത്മനഃ॥ 1-79-38 (3635) `യദും ച തുർവസും ചോഭൌ ദ്രുഹ്യും ചൈവ സഹാനുജം। അന്തേഷു സ വിനിക്ഷിപ്യ നാഹുഷഃ സ്വാത്മജാൻസുതാൻ'॥ 1-79-39 (3636) ദത്ത്വാ ച പൂരവേ രാജ്യം വനവാസായ ദീക്ഷിതഃ। പുരാത്സ നിര്യയൌ രാജാ ബ്രാഹ്മണൈസ്താപസൈഃ സഹ॥ 1-79-40 (3637) `ദേവയാന്യാ ച സഹിതഃ ശർമിഷ്ഠയാ ച ഭാരത। അകരോത്സ വനേ രാജാ സഭാര്യസ്തപ ഉത്തമം'॥ 1-79-41 (3638) യദോസ്തു യാദവാ ജാതാസ്തുർവസോര്യവനാഃ സ്മൃതാഃ। ദ്രുഹ്യോഃ സുതാസ്തു വൈ ഭോജാ അനോസ്തു ംലേച്ഛജാതയഃ॥ 1-79-42 (3639) പൂരോസ്തു പൌരവോ വംശോ യത്ര ജാതോഽസി പാർഥിവ। ഇദം വർഷസഹസ്രാണി രാജ്യം കാരയിതും വശീ॥ ॥ 1-79-43 (3640) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഊനാശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 79 ॥

1-80-0 (3641) വൈശംപായന ഉവാച। 1-80-0x (483) ഏവം സ നാഹുഷോ രാജാ യയാതിഃ പുത്രമീപ്സിതം। രാജ്യേഽഭിഷിച്യ മുദിതോ വാനപ്രസ്ഥോഽഭവൻമുനിഃ॥ 1-80-1 (3642) ഉഷിത്വാ ച വനേ വാസം ബ്രാഹ്മണൈഃ സംശിതവ്രതഃ। ഫലമൂലാശനോ ദാന്തസ്തതഃ സ്വർഗമിതോ ഗതഃ॥ 1-80-2 (3643) സ ഗതഃ സ്വർനിവാസം തം നിവസൻമുദിതഃ സുഖീ। കാലേന നാതിമഹതാ പുനഃ ശക്രേണ പാതിതഃ॥ 1-80-3 (3644) `സാധുഭിഃ സംഗതിം ലബ്ധ്വാ പുനഃ സ്വർഗമുപേയിവാൻ। 1-80-4 (3645) ജനമേജയ ഉവാച। സ്വർഗതശ്ച പുനർബ്രഹ്മന്നിവസന്ദേവവേശ്മനി। കാലേന നാതിമഹതാ കഥം ശക്രേണ പാതിതഃ'॥ 1-80-4x (484) നിപതൻപ്രച്യുതഃ സ്വർഗാദപ്രാപ്തോ മേദിനീതലം। സ്ഥിത ആസീദന്തരിക്ഷേ സ തദേതി ശ്രുതം മയാ॥ 1-80-5 (3646) തത ഏവ പുനശ്ചാപി ഗതഃ സ്വർഗമിതി ശ്രുതം। രാജ്ഞാ വസുമതാ സാർധമഷ്ടകേന ച വീര്യവാൻ॥ 1-80-6 (3647) പ്രതർദനേന ശിവിനാ സമേത്യ കില സംസദി। കർമണാ കേന സ ദിവം പുനഃ പ്രാപ്തോ മഹീപതിഃ॥ 1-80-7 (3648) സർവമേതദശേഷേണ ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വതഃ। കഥ്യമാനം ത്വയാ വിപ്ര വിപ്രർഷിഗണസംനിധൌ॥ 1-80-8 (3649) ദേവരാജസമോ ഹ്യാസീദ്യയാതിഃ പൃഥിവീപതിഃ। വർധനഃ കുരുവംശസ്യ വിഭാവസുസമദ്യുതിഃ॥ 1-80-9 (3650) തസ്യ വിസ്തീർണയശസഃ സത്യകീർതേർമഹാത്മനഃ। ചരിതം ശ്രോതുമിച്ഛാമി ദിവി ചേഹ ച സർവശഃ॥ 1-80-10 (3651) വൈശംപായന ഉവാച। 1-80-11x (485) ഹന്ത തേ കഥയിഷ്യാമി യയാതേരുത്തരാം കഥാം। ദിവി ചേഹ ച പുണ്യാർഥാം സർവപാപപ്രണാശിനീം॥ 1-80-11 (3652) യയാതിർനാഹുഷോ രാജാ പൂരും പുത്രം കനീയസം। രാജ്യേഽഭിഷിച്യ മുദിതഃ പ്രാവവ്രാജ വനം തദാ॥ 1-80-12 (3653) അന്ത്യുഷേ സ വിനിക്ഷിപ്യ പുത്രാന്യദുപുരോഗമാൻ। ഫലമൂലാശനോ രാജാ വനേ സംന്യവസച്ചിരം॥ 1-80-13 (3654) ശംസിതാത്മാ ജിതക്രോധസ്തർപയൻപിതൃദേവതാഃ। അഗ്നീംശ്ച വിധിവജ്ജുഹ്വന്വാനപ്രസ്ഥവിധാനതഃ॥ 1-80-14 (3655) അഥിതീൻപൂജയാമാസ വന്യേന ഹവിഷാ വിഭുഃ। ശിലോഞ്ഛവൃത്തിമാസ്ഥായ ശേഷാന്നകൃതഭോജനഃ॥ 1-80-15 (3656) പൂർണം വർഷസഹസ്രം ച ഏവംവൃത്തിരഭൂന്നൃപഃ। അബ്ഭക്ഷഃ ശരദസ്ത്രിംശദാസീന്നിയതവാങ്മനാഃ॥ 1-80-16 (3657) തതശ്ച വായുഭക്ഷോഽഭൂത്സംവത്സരമതന്ദ്രിതഃ। തഥാ പഞ്ചാഗ്നിമധ്യേ ച തപസ്തേപേ സ വത്സരം॥ 1-80-17 (3658) ഏകപാദഃ സ്തിതശ്ചാസീത്ഷൺമാസാനനിലാശനഃ। പുണ്യകീർതിസ്തതഃ സ്വർഗേ ജഗാമാവൃത്യ രോദസീ॥ ॥ 1-80-18 (3659) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി അശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 80 ॥

1-81-0 (3660) വൈശംപായന ഉവാച। 1-81-0x (486) സ്വർഗതഃ സ തു രാജേന്ദ്രോ നിവസന്ദേവവേശ്മനി। പൂജിതസ്ത്രിദശൈഃ സാധ്യൈർമരുദ്ഭിർവസുഭിസ്തഥാ॥ 1-81-1 (3661) ദേവലോകം ബ്രഹ്മലോകം സഞ്ചരൻപുണ്യകൃദ്വശീ। അവസത്പൃഥിവീപാലോ ദീർഘകാലമിതി ശ്രുതിഃ॥ 1-81-2 (3662) സ കദാചിന്നൃപശ്രേഷ്ഠോ യയാതിഃ ശക്രമാഗമത്। കഥാന്തേ തത്ര ശക്രേണ സ പൃഷ്ടഃ പൃഥിവീപതിഃ॥ 1-81-3 (3663) ശക്ര ഉവാച। 1-81-4x (487) യദാ സ പൂരുസ്തവ രൂപേണ രാജ- ഞ്ജരാം ഗൃഹീത്വാ പ്രചചാര ഭൂമൌ। തദാ ച രാജ്യം സംപ്രദായൈവ തസ്മൈ ത്വയാ കിമുക്തഃ കഥയേഹ സത്യം॥ 1-81-4 (3664) യയാതിരുവാച। 1-81-5x (488) ഗംഗായമുനയോർമധ്യേ കൃത്സ്നോയം വിഷയസ്തവ। മധ്യേ പൃഥിവ്യാസ്ത്വം രാജാ ഭ്രാതരോഽന്ത്യാധിപാസ്തവ॥ 1-81-5 (3665) `ന ച കുര്യാന്നരോ ദൈന്യം ശാഠ്യം ക്രോധം തഥൈവ ച। ജൈഹയം ച മത്സരം വൈരം സർവത്രേദം ന കാരയേത്॥ 1-81-6 (3666) മാതരം പിതരം ജ്യേഷ്ഠം വിദ്വാംസം ച തപോധനം। ക്ഷമാവന്തം ച രാജേന്ദ്ര നാവമന്യേത ബുദ്ധിമാൻ॥ 1-81-7 (3667) ളശക്തസ്തു ക്ഷമതേ നിത്യമശക്തഃ ക്രുധ്യതേ നരഃ। ദുർജനഃ സുജനം ദ്വേഷ്ടി ദുർബലോ ബലവത്തരം॥ 1-81-8 (3668) രൂപവന്തമരൂപീ ച ധനവന്തം ച നിർധനഃ। അകർമീ കർമിണം ദ്വേഷ്ടി ധാർമികം ച നധാർമികഃ॥ 1-81-9 (3669) നിർഗുണോ ഗുണവന്തം ച പുത്രൈതത്കലിലക്ഷണം। വിപരീതം ച രാജേന്ദ്ര ഏതേഷു കൃതലക്ഷണം॥ 1-81-10 (3670) ബ്രാഹ്മണോ വാഥ വാ രാജാ വൈശ്യോ വാ ശൂദ്ര ഏവ വാ। പ്രശസ്തേഷു പ്രസക്താശ്ചേത്പ്രശസ്യന്തേ യശസ്വിനഃ॥ 1-81-11 (3671) തസ്മാത്പ്രശസ്തേ രാജേന്ദ്ര നരഃ സക്തമനാ ഭവേത്। അലോകജ്ഞാ ഹ്യപ്രശസ്താ ഭ്രാതരസ്തേ ഹ്യബുദ്ധയഃ॥ 1-81-12 (3672) അന്ത്യാധിപതയഃ സർവേ ഹ്യഭവൻഗുരുശാസനാത്। 1-81-13 (3673) ഇന്ദ്ര ഉവാച। ത്വം ഹി ധർമവിദോ രാജൻകത്ഥസേ ധർമസുത്തമം। കഥയസ്വ പുനർമേഽദ്യ ലോകവൃത്താന്തമുത്തമം॥ 1-81-13x (489) യയാതിരുവാച' 1-81-14x (490) അക്രോധനഃ ക്രോധനേഭ്യോ വിശിഷ്ട- സ്തഥാ തിതിക്ഷുരതിതിക്ഷോർവിശിഷ്ടഃ। അമാനുഷേഭ്യോ മാനുഷാശ്ച പ്രധാനാ വിദ്വാംസ്തഥൈവാവിദുഷഃ പ്രധാനഃ॥ 1-81-14 (3674) ആക്രുശ്യമാനോ നാകോശേൻമന്യുരേവ തിതിക്ഷതഃ। ആക്രോഷ്ടാരം നിർദഹതി സുകൃതം ചാസ്യ വിന്ദതി॥ 1-81-15 (3675) നാരുന്തുദഃ സ്യാന്ന നൃശംസവാദീ ന ഹീനതഃ പരമഭ്യാദദീത। യയാഽസ്യ വാചാ പര ഉദ്വിജേത ന താം വദേദ്രുശതീം പാപലോക്യാം॥ 1-81-16 (3676) അരുന്തുദം പുരുഷം തീക്ഷ്ണവാചം വാക്കണ്ടകൈർവിതുദന്തം മനുഷ്യൻ। വിദ്യാദലക്ഷ്മീകതമം ജനാനാം മുഖേ നിബദ്ധാം നിർഋതിം വഹന്തം॥ 1-81-17 (3677) സദ്ഭിഃ പുരസ്താദഭിപൂജിതഃ സ്യാ- ത്സദ്ഭിസ്തഥാ പൃഷ്ഠതോ രക്ഷിതഃ സ്യാത്। സദാഽസതാമതിവാദാംസ്തിതിക്ഷേ- ത്സതാം വൃത്തം ചാദദീതാര്യവൃത്തഃ॥ 1-81-18 (3678) വാക്സായകാ വദനാന്നിഷ്പതന്തി യൈരാഹതഃ ശോചതി രാത്ര്യഹാനി। പരസ്യ യേ മർമസു സംപതന്തി താൻപണ്ഡിതോ നാവസൃജേത്പരേഷു॥ 1-81-19 (3679) നഹീദൃശം സംവനനം ത്രിഷു ലോകേഷു വിദ്യതേ। ദയാ മൈത്രീ ച ഭൂതേഷു ദാനം ച മധുരാ ച വാക്॥ 1-81-20 (3680) തസ്മാത്സാന്ത്വം സദാ വാച്യം ന വാച്യം പരുഷം ക്വചിത്। പൂജ്യാൻസംപൂജയേദ്ദദ്യാന്ന ച യാചേത്കദാചന॥ ॥ 1-81-21 (3681) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഏകാശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 81 ॥

1-82-0 (3682) ഇന്ദ്ര ഉവാച। 1-82-0x (491) സർവാണി കർമാണി സമാപ്യ രാജൻ ഗൃഹം പരിത്യജ്യ വനം ഗതോഽസി। തത്ത്വാം പൃച്ഛാമി നഹുഷസ്യ പുത്ര കേനാസി തുല്യസ്തപസാ യയാതേ॥ 1-82-1 (3683) യയാതിരുവാച। 1-82-2x (492) നാഹം ദേവമനുഷ്യേഷു ഗന്ധർവേഷു മഹർഷിഷു। ആത്മനസ്തപസാ തുല്യം കഞ്ചിത്പശ്യാമി വാസവ॥ 1-82-2 (3684) ഇന്ദ്ര ഉവാച। 1-82-3x (493) യദാഽവമംസ്ഥാഃ സദൃശഃ ശ്രേയസശ്ച അൽപീയസശ്ചാവിദിതപ്രഭാവഃ। തസ്മാല്ലോകാസ്ത്വന്തവന്തസ്തവേ മേ ക്ഷീണേ പുണ്യേ പതിതാഽസ്യദ്യ രാജൻ॥ 1-82-3 (3685) യയാതിരുവാച। 1-82-4x (494) സുരർഷിഗന്ധർവനരാവമാനാ- ത്ക്ഷയം ഗതാ മേ യദി ശക്രലോകാഃ। ഇച്ഛാംയഹം സുരലോകാദ്വിഹീനഃ സതാം മധ്യേ പതിതും ദേവരാജ॥ 1-82-4 (3686) ഇന്ദ്ര ഉവാച। 1-82-5x (495) സതാം സകാശേ പതിതാഽസി രാജം- ശ്ച്യുതഃ പ്രതിഷ്ഠാം യത്ര ലബ്ധാസി ഭൂയഃ। ഏതദ്വിദിത്വാ ച പുനര്യയാതേ ത്വം മാഽവമംസ്ഥാഃ സദൃശഃ ശ്രേയസശ്ച॥ 1-82-5 (3687) വൈശംപായന ഉവാച। 1-82-6x (496) തതഃ പ്രഹായാമരരാജജുഷ്ടാ- ൻപുണ്യാംʼല്ലോകാൻപതമാനം യയാതിം। സംപ്രേക്ഷ്യ രാജർഷിവരോഽഷ്ടകസ്ത- മുവാച സദ്ധർമവിധാനഗോപ്താ॥ 1-82-6 (3688) അഷ്ടക ഉവാച। 1-82-7x (497) കസ്ത്വം യുവാ വാസവതുല്യരൂപഃ സ്വതേജസാ ദീപ്യമാനോ യഥാഽഗ്നിഃ। പതസ്യുദീർണാംബുധരാന്ധകാരാ- ത്ഖാത്ഖേചരാണാം പ്രവരോ യഥാഽർകഃ॥ 1-82-7 (3689) ദൃഷ്ട്വാ ച ത്വാം സൂര്യപഥാത്പതന്തം വൈശ്വാനരാർകദ്യുതിമപ്രമേയം। കിം നു സ്വിദേതത്പതതീതി സർവേ വിതർകയന്തഃ പരിമോഹിതാഃ സ്മഃ॥ 1-82-8 (3690) ദൃഷ്ട്വാ ച ത്വാം ധിഷ്ഠിതം ദേവമാർഗേ ശക്രാർകവിഷ്ണുപ്രതിമപ്രഭാവം। അഭ്യുദ്ഗതാസ്ത്വാം വയമദ്യ സർവേ തത്ത്വം പ്രപാതേ തവ ജിജ്ഞാസമാനാഃ॥ 1-82-9 (3691) ന ചാപി ത്വാം ധൃഷ്ണുമഃ പ്രഷ്ടുമഗ്രേ ന ച ത്വമസ്മാൻപൃച്ഛസി യേ വയം സ്മഃ। തത്ത്വാം പൃച്ഛാമി സ്പൃഹണീയരൂപ കസ്യ ത്വം വാ കിംനിമിത്തം ത്വമാഗാഃ॥ 1-82-10 (3692) ഭയം തു തേ വ്യേതു വിഷാദമോഹൌ ത്യജാശു ചൈവേന്ദ്രസമപ്രഭാവ। ത്വാം വർതമാനം ഹി സതാം സകാശേ നാലം പ്രസോഢും ബലഹാഽപി ശക്രഃ॥ 1-82-11 (3693) സന്തഃ പ്രതിഷ്ഠാ ഹി സുഖച്യുതാനാം സതാം സദൈവാമരരാജകൽപ। തേ സംഗതാഃ സ്ഥാവരജംഗമേശാഃ പ്രതിഷ്ഠിതസ്ത്വം സദൃശേഷു സത്സു॥ 1-82-12 (3694) പ്രഭുരഗ്നിഃ പ്രതപനേ ഭൂമിരാവപനേ പ്രഭുഃ। പ്രഭുഃ സൂര്യഃ പ്രകാശിത്വേ സതാം ചാഭ്യാഗതഃ പ്രഭുഃ॥ ॥ 1-82-13 (3695) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ദ്വ്യശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 82 ॥

1-83-0 (3696) യയാതിരുവാച। 1-83-0x (498) അഹം യയാതിർനഹുഷസ്യ പുത്രഃ പൂരോഃ പിതാ സർവഭൂതാവമാനാത്। പ്രഭ്രംശിതഃ സുരസിദ്ധർഷിലോകാ- ത്പരിച്യുതഃ പ്രപതാംയൽപപുണ്യഃ॥ 1-83-1 (3697) അഹം ഹി പൂർവോ വയസാ ഭവദ്ഭ്യ- സ്തേനാഭിവാദം ഭവതാം ന പ്രയുഞ്ജേ। യോ വിദ്യയാ തപസാ ജൻമനാ വാ വൃദ്ധഃ സ പൂജ്യോ ഭവതി ദ്വിജാനാം॥ 1-83-2 (3698) അഷ്ടക ഉവാച। 1-83-3x (499) അവാദീസ്ത്വം വയസാ യഃ പ്രവൃദ്ധഃ സ വൈ രാജന്നാഭ്യധികഃ കഥ്യതേ ച। യോ വിദ്യയാ തപസാ സംപ്രവൃദ്ധഃ സ ഏവ പൂജ്യോ ഭവതി ദ്വിജാനാം॥ 1-83-3 (3699) യയാതിരുവാച। 1-83-4x (500) പ്രതികൂലം കർമണാം പാപമാഹു- സ്തദ്വർതതേഽപ്രവണേ പാപലോക്യം। സന്തോഽസതാം നാനുവർതന്തി ചൈത- ദ്യഥാ ചൈഷാമനുകൂലാസ്തഥാഽഽസൻ॥ 1-83-4 (3700) അഭൂദ്ധനം മേ വിപുലം ഗതം ത- ദ്വിചേഷ്ടമാനോ നാധിഗന്താ തദസ്മി। ഏവം പ്രധാര്യാത്മഹിതേ നിവിഷ്ടോ യോ വർതതേ സ വിജാനാതി ജീവഃ॥ 1-83-5 (3701) മഹാധനോ യോ യജതേ സുയജ്ഞൈ- ര്യഃ സർവവിദ്യാസു വിനീതബുദ്ധിഃ। വേദാനധീത്യ തപസാ യോജ്യ ദേഹം ദിവം സ യായാത്പുരുഷോ വീതമോഹഃ॥ 1-83-6 (3702) ന ജാതു ഹൃഷ്യേൻമഹതാ ധനേന വേദാനധീയീതാനഹങ്കൃതഃ സ്യാത്। നാനാഭാവാ ബഹവോ ജീവലോകേ ദൈവാധീനാ നഷ്ടചേഷ്ടാധികാരാഃ। തത്തത്പ്രാപ്യ ന വിഹന്യേത ധീരോ ദിഷ്ടം ബലീയ ഇതി മത്വാഽഽത്മബുദ്ധ്യാ॥ 1-83-7 (3703) സുഖം ഹി ജന്തുര്യദി വാഽപി ദുഃഖം ദൈവാധീനം വിന്ദതേ നാത്മശക്ത്യാ। തസ്മാദ്ദിഷ്ടം ബലവൻമന്യമാനോ ന സഞ്ജ്വരേന്നാപി ഹൃഷ്യേത്കഥഞ്ചിത്॥ 1-83-8 (3704) ദുഃഖൈർന തപ്യേന്ന സുഖൈഃ പ്രഹൃഷ്യേ- ത്സമേന വർതേത സദൈവ ധീരഃ। ദിഷ്ടം ബലീയ ഇതി മന്യമാനോ ന സഞ്ജ്വരേന്നാപി ഹൃഷ്യേത്കഥഞ്ചിത്॥ 1-83-9 (3705) ഭയേ ന മുഹ്യാംയഷ്ടകാഹം കദാചി- ത്സന്താപോ മേ മാനസോ നാസ്തി കശ്ചിത്। ധാതാ യഥാ മാം വിദധീത ലോകേ ധ്രുവം തഥാഽഹം ഭവിതേതി മത്വാ॥ 1-83-10 (3706) സംസ്വേദജാ അണ്ഡജാശ്ചോദ്ഭിദശ്ച സരീസൃപാഃ കൃമയോഽഥാപ്സു മത്സ്യാഃ। തഥാശ്മനസ്തൃണകാഷ്ഠം ച സർവേ ദിഷ്ടക്ഷയേ സ്വാം പ്രകൃതിം ഭജന്തി॥ 1-83-11 (3707) അനിത്യതാം സുഖദുഃസ്വസ്യ ബുദ്ധ്വാ കസ്മാത്സന്താപമഷ്ടകാഹം ഭജേയം। കിം കുര്യാം വൈ കിം ച കൃത്വാ ന തപ്യേ തസ്മാത്സന്താപം വർജയാംയപ്രമത്തഃ॥ 1-83-12 (3708) വൈശംപായന ഉവാച। 1-83-13x (501) ഏവം വ്രുവാണം നൃപതിം യയാതി- മഥാഷ്ടകഃ പുനരേവാന്വപൃച്ഛത്। മാതാമഹം സർവഗുണോപപന്നം തത്രസ്ഥിതം സ്വർഗലോകേ യഥാവത്॥ 1-83-13 (3709) അഷ്ടക ഉവാച। 1-83-14x (502) യേ യേ ലോകാഃ പാർഥിവേന്ദ്രപ്രധാനാ- സ്ത്വയാ ഭുക്താ യം ച കാലം യഥാവത്। താൻമേ രാജൻബ്രൂഹി സർവാന്യഥാവ- ത്ക്ഷേത്രജ്ഞവദ്ഭാഷസേ ത്വം ഹി ധർമാൻ॥ 1-83-14 (3710) യയാതിരുവാച। 1-83-15x (503) രാജാഽഹമാസമിഹ സാർവഭൌമ- സ്തതോ ലോകാൻമഹതശ്ചാജയം വൈ। തത്രാവസം വർഷസഹസ്രമാത്രം തതോ ലോകം പരമസ്ംയഭ്യുപേതഃ॥ 1-83-15 (3711) തതഃ പുരീം പുരുഹൂതസ്യ രംയാം സഹസ്രദ്വാരാം ശതയോജനായതാം। അധ്യാവസം വർഷസഹസ്രമാത്രം തതോ ലോകം പരമസ്ംയഭ്യുപേതഃ॥ 1-83-16 (3712) തതോ ദിവ്യമജരം പ്രാപ്യ ലോകം പ്രജാപതേർലോകപതേർദുരാപം। തത്രാവസം വർഷസഹസ്രമാത്രം തതോ ലോകം പരമസ്ംയഭ്യുപേതഃ॥ 1-83-17 (3713) സ ദേവദേവസ്യ നിവേശനേ ച വിഹൃത്യ ലോകാനവസം യഥേഷ്ടം। സംപൂജ്യമാനസ്ത്രിദശൈഃ സമസ്തൈ- സ്തുല്യപ്രഭാവദ്യുതിരീശ്വരാണാം॥ 1-83-18 (3714) തഥാഽഽവസം നന്ദനേ കാമരൂപീ സംവത്സരാണാമയുതം ശതാനാം। സഹാപ്സരോഭിർവിഹരൻപുണ്യഗന്ധാ- ൻപശ്യന്നഗാൻപുഷ്പിതാംശ്ചാരുരൂപാൻ॥ 1-83-19 (3715) തത്ര സ്ഥിതം മാം ദേവ സുഖേഷു സക്തം കാലേഽതീതേ മഹതി തതോഽതിമാത്രം। ദൂതോ ദേവാനാമബ്രവീദുഗ്രരൂപോ ധ്വംസേത്യുച്ചൈസ്ത്രിഃ പ്ലുതേന സ്വരേണ॥ 1-83-20 (3716) ഏതാവൻമേ വിദിതം രാജസിംഹ തതോ ഭ്രഷ്ടോഽഹം നന്ദനാത്ക്ഷീണപുണ്യഃ। വാചോഽശ്രൌഷം ചാന്തരിക്ഷേ സുരാണാം സാനുക്രോംശാഃ ശോചതാം മാം നരേന്ദ്ര॥ 1-83-21 (3717) അഹോ കഷ്ടം ക്ഷീണപുണ്യോ യയാതിഃ പതത്യസൌ പുണ്യകൃത്പുണ്യകീർതിഃ। താനബ്രുവം പതമാനസ്തതോഽഹം സതാം മധ്യേ നിപതേയം കഥം നു॥ 1-83-22 (3718) തൈരാഖ്യാതാ ഭവതാം യജ്ഞഭൂമിഃ സമീക്ഷ്യ ചേമാം ത്വരിതമുപാഗതോഽസ്മി। ഹവിർഗന്ധം ദേശികം യജ്ഞഭൂമേ- ർധൂമാപാംഗം പ്രതിഗൃഹ്യ പ്രതീതഃ॥ ॥ 1-83-23 (3719) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ത്ര്യശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 83 ॥

1-84-0 (3720) അഷ്ടക ഉവാച। 1-84-0x (504) യദാഽവസോ നന്ദനേ കാമരൂപീ സംവത്സരാണാമയുതം ശതാനാം। കിം കാരണം കാർതയുഗപ്രധാന ഹിത്വാ ച ത്വം വസുധാമന്വപദ്യഃ॥ 1-84-1 (3721) യയാതിരുവാച। 1-84-2x (505) ജ്ഞാതിഃ സുഹൃത്സ്വജനോ വാ യഥേഹ ക്ഷീണേ വിത്തേ ത്യജ്യതേ മാനവൈർഹി। തഥാ തത്ര ക്ഷീണപുണ്യം മനുഷ്യം ത്യജന്തി സദ്യഃ സേശ്വരാ ദേവസംഘാഃ॥ 1-84-2 (3722) അഷ്ടക ഉവാച। 1-84-3x (506) തസ്മിൻകഥം ക്ഷീണപുണ്യാ ഭവന്തി സംമുഹ്യതേ മേഽത്ര മനോഽതിമാത്രം। കിം വാ വിശിഷ്ടാഃ കസ്യ ധാമോപയാന്തി തദ്വൈ ബ്രൂഹി ക്ഷേത്രവിത്ത്വം മതോ മേ॥ 1-84-3 (3723) യയാതിരുവാച। 1-84-4x (507) ഇമം ഭൌമം നരകം തേ പതന്തി ലലാപ്യമാനാ നരദേവ സർവേ। തേ കങ്കഗോമായുബലാശനാർഥേ ക്ഷീണേ പുണ്യേ ബഹുധാ പ്രവ്രജന്തി॥ 1-84-4 (3724) തസ്മാദേതദ്വർജനീയം നരേന്ദ്ര ദുഷ്ടം ലോകേ ഗർഹണീയം ച കർമ। ആഖ്യാതം തേ പാർഥിവ സർവമേവ ഭൂയശ്ചേദാനീം വദ കിം തേ വദാമി॥ 1-84-5 (3725) അഷ്ടക ഉവാച। 1-84-6x (508) യദാ തു താന്വിതുദന്തേ വയാംസി തഥാ ഗൃധ്രാഃ ശിതികണ്ഠാഃ പതംഗാഃ। കഥം ഭവന്തി കഥമാഭവന്തി ന ഭൌമമന്യം നരകം ശൃണോമി॥ 1-84-6 (3726) യയാതിരുവാച। 1-84-7x (509) ഊർധ്വം ദേഹാത്കർമണോ ജൃംഭമാണാ- ദ്വ്യക്തം പൃഥിവ്യാമനുസഞ്ചരന്തി। ഇമം ഭൌമം നരകം തേ പതന്തി നാവേക്ഷന്തേ വർഷപൂഗാനനേകാൻ॥ 1-84-7 (3727) ഷഷ്ടിം സഹസ്രാണി പതന്തി വ്യോംനി തഥാ അശീതിം പരിവത്സരാണി। താന്വൈ തുദന്തി പതതഃ പ്രപാതം ഭീമാ ഭൌമാ രാക്ഷസാസ്തീക്ഷ്ണദംഷ്ട്രാഃ॥ 1-84-8 (3728) അഷ്ടക ഉവാച। 1-84-9x (510) യദേനസസ്തേ പതതസ്തുദന്തി ഭീമാ ഭൌമാ രാക്ഷസാസ്തീക്ഷ്ണദംഷ്ട്രാഃ। കഥം ഭവന്തി കഥമാഭവന്തി കഥംഭൂതാ ഗർഭഭൂതാ ഭവന്തി॥ 1-84-9 (3729) യയാതിരുവാച। 1-84-10x (511) അസ്രം രേതഃ പുഷ്പഫലാനുപൃക്ത- മന്വേതി തദ്വൈ പുരുഷേണ സൃഷ്ടം। സ വൈ തസ്യാ രജ ആപദ്യതേ വൈ സ ഗർഭഭൂതഃ സമുപൈതി തത്ര॥ 1-84-10 (3730) വനസ്പതീനോഷധീശ്ചാവിശന്തി ആപോ വായും പൃഥിവീം ചാന്തരിക്ഷം। ചതുഷ്പദം ദ്വിപദം ചാതി സർവ- മേവംഭൂതാ ഗർഭഭൂതാ ഭവന്തി॥ 1-84-11 (3731) അഷ്ടക ഉവാച। 1-84-12x (512) അന്യദ്വപുർവിദധാതീഹ ഗർഭ- മുതാഹോസ്വിത്സ്വേന കായേന യാതി। ആപദ്യമാനോ നരയോനിമേതാ- മാചക്ഷ്വ മേ സംശയാത്പ്രബ്രവീമി॥ 1-84-12 (3732) ശരീരദേഹാതിസമുച്ഛ്രയം ച ചക്ഷുഃശ്രോത്രേ ലഭതേ കേന സഞ്ജ്ഞാം। ഏതത്തത്ത്വം സർവമാചക്ഷ്വ പൃഷ്ടഃ ക്ഷേത്രജ്ഞം ത്വാം താത മന്യാമ സർവേ॥ 1-84-13 (3733) യയാതിരുവാച। 1-84-14x (513) വായുഃ സമുത്കർഷതി ഗർഭയോനി- മൃതൌ രേതഃ പുഷ്പഫലാനുപൃക്തം। സ തത്ര തൻമാത്രകൃതാധികാരഃ ക്രമേണ സംവർധയതീഹ ഗർഭം॥ 1-84-14 (3734) സ ജായമാനോ വിഗൃഹീതമാത്രഃ സഞ്ജ്ഞാമധിഷ്ഠായ തതോ മനുഷ്യഃ। സ ശ്രോത്രാഭ്യാം വേദയതീഹ ശബ്ദം സ വൈ രൂപം പശ്യതി ചക്ഷുഷാ ച॥ 1-84-15 (3735) ഘ്രാണേന ഗന്ധം ജിഹ്വയാഽഥോ രസം ച ത്വചാ സ്പർശം മനസാ വേദഭാവം। ഇത്യഷ്ടകേഹോപഹിതം ഹി വിദ്ധി മഹാത്മനഃ പ്രാണഭൃതഃ ശരീരേ॥ 1-84-16 (3736) അഷ്ടക ഉവാച। 1-84-17x (514) യഃ സംസ്ഥിതഃ പുരുഷോ ദഹ്യതേ വാ നിഖന്യതേ വാപി നികൃഷ്യതേ വാ। അഭാവഭൂതഃ സ വിനാശമേത്യ കേനാത്മാനം ചേതയതേ പരസ്താത്॥ 1-84-17 (3737) യയാതിരുവാച। 1-84-18x (515) ഹിത്വാ സോഽസൂൻസുപ്തവന്നിഷ്ടനിത്വാ പുരോധായ സുകൃതം ദുഷ്കൃതം വാ। അന്യാം യോനിം പവനാഗ്രാനുസാരീ ഹിത്വാ ദേഹം ഭജതേ രാജസിംഹ॥ 1-84-18 (3738) പുണ്യാം യോനിം പുണ്യകൃതോ വ്രജന്തി പാപാം യോനിം പാപകൃതോ വ്രജന്തി। കീടാഃ പതംഗാശ്ച ഭവന്തി പാപാ ന മേ വിവക്ഷാസ്തി മഹാനുഭാവ॥ 1-84-19 (3739) ചതുഷ്പദാ ദ്വിപദാഃ ഷട്പദാശ്ച തഥാഭൂതാ ഗർഭഭൂതാ ഭവന്തി। ആഖ്യാതമേതന്നിഖിലേന സർവം ഭൂയസ്തു കിം പൃച്ഛസി രാജസിംഹ॥ 1-84-20 (3740) അഷ്ടക ഉവാച। 1-84-21x (516) കിംസ്വിത്കൃത്വാ ലഭതേ താത ലോകാ- ൻമർത്യഃ ശ്രേഷ്ഠാംസ്തപസാ വിദ്യയാ ച। തൻമേ പൃഷ്ടഃ ശംസ സർവം യഥാവ- ച്ഛുഭാംʼല്ലോകാന്യേന ഗച്ഛേത്ക്രമേണ॥ 1-84-21 (3741) യയാതിരുവാച। 1-84-22x (517) തപശ്ച ദാനം ച ശമോ ദമശ്ച ഹ്രീരാർജവം സർവഭൂതാനുകംപാ। സ്വർഗസ്യ ലോകസ്യ വദന്തി സന്തോ ദ്വാരാണി സപ്തൈവ മഹാന്തി പുംസാം। നശ്യന്തി മാനേന തമോഽഭിഭൂതാഃ പുംസഃ സദൈവേതി വദന്തി സന്തഃ॥ 1-84-22 (3742) അധീയാനഃ പണ്ഡിതംമന്യമാനോ യോ വിദ്യയാ ഹന്തി യശഃ പരേഷാം। തസ്യാന്തവന്തശ്ച ഭവന്തി ലോകാ ന ചാസ്യ തദ്ബ്രഹ്മ ഫലം ദദാതി॥ 1-84-23 (3743) ചത്വാരി കർമാണ്യഭയങ്കരാണി ഭയം പ്രയച്ഛന്ത്യയഥാകൃതാനി। മാനാഗ്നിഹോത്രമുത മാനമൌനം മാനേനാധീതമുത മാനയജ്ഞഃ॥ 1-84-24 (3744) ന മാനമാന്യോ മുദമാദദീത ന സന്താപം പ്രാപ്നുയാച്ചാവമാനാത്। സന്തഃ സതഃ പൂജയന്തീഹ ലോകേ നാസാധവഃ സാധുബുദ്ധിം ലഭന്തേ॥ 1-84-25 (3745) ഇതി ദദ്യാമിതി യജ ഇത്യദീയ ഇതി വ്രതം। ഇത്യേതാനി ഭയാന്യാഹുസ്താനി വർജ്യാനി സർവശഃ॥ 1-84-26 (3746) യേ ചാശ്രയം വേദയന്തേ പുരാണം മനീഷിണോ മാനസമാർഗരുദ്ധം। തന്നിഃശ്രേയസ്തേന സംയോഗമേത്യ പരാം ശാന്തിം പ്രത്യുഃ പ്രേത്യ ചേഹ॥ ॥ 1-84-27 (3747) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ചതുരശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 84 ॥

1-85-0 (3748) അഷ്ടക ഉവാച। 1-85-0x (518) ചരൻഗൃഹസ്ഥഃ കഥമേതി ധർമാ- ൻകഥം ഭിക്ഷുഃ കഥമാചാര്യകർമാ। വാനപ്രസ്ഥഃ സത്പഥേ സന്നിവിഷ്ടോ ബഹൂന്യസ്മിൻസംപ്രതി വേദയന്തി॥ 1-85-1 (3749) യയാതിരുവാച। 1-85-2x (519) ആഹൂതാധ്യായീ ഗുരുകർമസ്വചോദ്യഃ പൂർവോത്ഥായീ ചരമം ചോപശായീ। മൃദുർദാന്തോ ധൃതിമാനപ്രമത്തഃ സ്വാധ്യാശീലഃ സിധ്യതി ബ്രഹ്മചാരീ॥ 1-85-2 (3750) ധർമാഗതം പ്രാപ്യ ധനം യജേത ദദ്യാത്സദൈവാതിഥീൻഭോജയേച്ച। അനാദദാനശ്ച പരൈരദത്തം സൈഷാ ഗൃഹസ്ഥോപനിഷത്പുരാണീ॥ 1-85-3 (3751) സ്വവീര്യജീവീ വൃജിനാന്നിവൃത്തോ ദാതാ പരേഭ്യോ ന പരോപതാപീ। താദൃങ്മുനിഃ സിദ്ധിമുപൈതി മുഖ്യാം വസന്നരണ്യേ നിയതാഹാരചേഷ്ടഃ॥ 1-85-4 (3752) അശിൽപജീവീ ഗുണവാംശ്ചൈവ നിത്യം ജിതേന്ദ്രിയഃ സർവതോ വിപ്രയുക്തഃ। അനോകശായീ ലഘുരൽപപ്രസാര- ശ്ചരന്ദേശാനേകചരഃ സ ഭിക്ഷുഃ॥ 1-85-5 (3753) രാത്ര്യാ യയാ വാഽഭിജിതാശ്ച ലോകാ ഭവന്തി കാമാഭിജിതാഃ സുഖാശ്ച। താമേവ രാത്രിം പ്രയതേത വിദ്വാ- നരണ്യസംസ്ഥോ ഭവിതും യതാത്മാ॥ 1-85-6 (3754) ദശൈവ പൂർവാന്ദശ ചാപരാംശ്ച ജ്ഞാതീനഥാത്മാനമഥൈകവിംശം। അരണ്യവാസീ സുകൃതേ ദധാതി വിമുച്യാരണ്യേ സ്വശരീരധാതൂൻ॥ 1-85-7 (3755) അഷ്ടക ഉവാച। 1-85-8x (520) കതിസ്വിദേവ മുനയഃ കതി മൌനാനി ചാപ്യുത। ഭവന്തീതി തദാചക്ഷ്വ ശ്രോതുമിച്ഛാമഹേ വയം॥ 1-85-8 (3756) യയാതിരുവാച। 1-85-9x (521) അരണ്യേ വസതോ യസ്യ ഗ്രാമോ ഭവതി പൃഷ്ഠതഃ। ഗ്രാമേ വാ വസതോഽരണ്യം സ മുനിഃ സ്യാജ്ജനാധിപ॥ 1-85-9 (3757) അഷ്ടക ഉവാച। 1-85-10x (522) കഥംസ്വിദ്വസതോഽരണ്യേ ഗ്രാമോ ഭവതി പൃഷ്ഠതഃ। ഗ്രാമേ വാ വസതോഽരണ്യം കഥം ഭവതി പൃഷ്ഠതഃ॥ 1-85-10 (3758) യയാതിരുവാച। 1-85-11x (523) ന ഗ്രാംയമുപയുഞ്ജീത യ ആരണ്യോ മുനിർഭവേത്। തഥാസ്യ വസതോഽരണ്യേ ഗ്രാമോ ഭവതി പൃഷ്ഠതഃ॥ 1-85-11 (3759) അനഗ്നിരനികേതശ്ചാപ്യഗോത്രചരണോ മുനിഃ। കൌപീനാച്ഛാദനം യാവത്താവദിച്ഛേച്ച ചീവരം॥ 1-85-12 (3760) യാവത്പ്രാണാഭിസന്ധാനം താവദിച്ഛേച്ച ഭോജനം। തഥാഽസ്യ വസതോ ഗ്രാമേഽരണ്യം ഭവതി പൃഷ്ഠതഃ॥ 1-85-13 (3761) യസ്തു കാമാൻപരിത്യജ്യ ത്യക്തകർമാ ജിതേന്ദ്രിയഃ। ആതിഷ്ഠേച്ച മുനിർമൌനം സ ലോകേ സിദ്ധിമാപ്നുയാത്॥ 1-85-14 (3762) ധൌതദന്തം കൃത്തനഖം സദാ സ്നാതമലങ്കൃതം। അസിതം സിതകർമാണം കസ്തമർഹതി നാർചിതും॥ 1-85-15 (3763) തപസാ കർശിതഃ ക്ഷാമഃ ക്ഷീണമാംസാസ്ഥിശോണിതഃ। സ ച ലോകമിമം ജിത്വാ ലോകം വിജയതേ പരം॥ 1-85-16 (3764) യദാ ഭവതി നിർദ്വന്ദ്വോ മുനിർമൌനം സമാസ്ഥിതഃ। അഥ ലോകമിമം ജിത്വാ ലോകം വിജയതേ പരം॥ 1-85-17 (3765) ആസ്യേന തു യദാഽഹാരം ഗോവൻമൃഗയതേ മുനിഃ। അഥാസ്യ ലോകഃ സർവോഽയം സോഽമൃതത്വായ കൽപതേ॥ 1-85-18 (3766) സാമാന്യധർമഃ സർവേഷാം ക്രോധോ ലോഭോ ദ്രുഹാഽക്ഷമാ। വിഹായ മത്സരം ശാഠ്യം ദർപം ദംഭം ച പൈശുനം। ക്രോധം ലോഭം മമത്വം ച യസ്യ നാസ്തി സ ധർമവിത്॥ 1-85-19 (3767) അഷ്ടക ഉവാച। 1-85-20x (524) നിത്യാശനോ ബ്രഹ്മചാരീ ഗൃഹസ്ഥോ വനഗോ മുനിഃ। നാധർമമശനാത്പ്രാപ്യേത്കഥം ബ്രൂഹീഹ പൃച്ഛതേ॥ 1-85-20 (3768) യയാതിരുവാച। 1-85-21x (525) അഷ്ടൌ ഗ്രാസാ മുനേഃ പ്രോക്താഃ ഷോഡശാരണ്യവാസിനഃ। ദ്വാത്രിംശത്തു ഗൃഹസ്ഥസ്യ അമിതം ബ്രഹ്മചാരിണഃ॥ 1-85-21 (3769) ഇത്യേവം കാരണൈർജ്ഞേയമഷ്ടകൈതച്ഛുഭാശുഭം॥ ॥ 1-85-22 (3770) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി പഞ്ചാശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 85 ॥

1-86-0 (3771) അഷ്ടക ഉവാച। 1-86-0x (526) കതരസ്ത്വനയോഃ പൂർവം ദേവാനാമേതി സാംയതാം। ഉഭയോർധാവതോ രാജൻസൂര്യാചന്ദ്രമസോരിവ॥ 1-86-1 (3772) യയാതിരുവാച। 1-86-2x (527) അനികേതോ ഗൃഹസ്ഥേഷു കാമവൃത്തേഷു സംയതഃ। ഗ്രാമ ഏവ വസൻഭിക്ഷുസ്തയോഃ പൂർവതരം ഗതഃ॥ 1-86-2 (3773) അപ്രാപ്യ ദീർഘമായുസ്തു യഃ പ്രാപ്തോ വികൃതിം ചരേത്। തപ്യതേ യദി തത്കൃത്വാ ചരേത്സോഽന്യത്തപസ്തതഃ॥ 1-86-3 (3774) പാപാനാം കർമണാം നിത്യം ബിഭീയാദ്യസ്തു മാനവഃ। സുഖമപ്യാചരന്നിത്യം സോഽത്യന്തം സുഖമേധതേ॥ 1-86-4 (3775) യദ്വൈ നൃശംസം തദസത്യമാഹു- ര്യഃ സേവതേ ധർമമനർഥബുദ്ധിഃ। അസ്വോഽപ്യനീശശ്ച തഥൈവ രാജം- സ്തദാർജവം സ സമാധിസ്തദാര്യം॥ 1-86-5 (3776) അഷ്ടക ഉവാച। 1-86-6x (528) കേനാസി ഹൂതഃ പ്രഹിതോഽസി രാജ- ന്യുവാ സ്രഗ്വീ ദർശനീയഃ സുവർചാഃ। കുതഋ ആയാതഃ കതരസ്യാം ദിശി ത്വ- മുതാഹോസ്വിത്പാർഥിവം സ്ഥാനമസ്തി॥ 1-86-6 (3777) യയാതിരുവാച। 1-86-7x (529) ഇമം ഭൌമം നരകം ക്ഷീണപുണ്യഃ പ്രവേഷ്ടുമുർവീം ഗഗനാദ്വിപ്രഹീണഃ। `വിദ്വാംശ്ചൈവം മതിമാനാര്യബുദ്ധി- ർമമാഭവത്കർമലോക്യം ച സർവം'। ഉക്ത്വാഽഹം വഃ പ്രപതിഷ്യാംയനന്തരം ത്വരന്തി മാം ലോകപാ ബ്രാഹ്മണാ യേ॥ 1-86-7 (3778) സതാം സകാശേ തു വൃതഃ പ്രപാത- സ്തേ സംഗതാ ഗുണവന്തശ്ച സർവേ। ശക്രാച്ച ലബ്ധോ ഹി വരോ മയൈഷ പതിഷ്യതാ ഭൂമിതലം നരേന്ദ്ര॥ 1-86-8 (3779) അഷ്ടക ഉവാച। 1-86-9x (530) പൃച്ഛാമി ത്വാം മാ പ്രപത പ്രപാതം യദി ലോകാഃ പാർഥിവ സന്തി മേഽത്ര। യദ്യന്തരിക്ഷേ യദി വാ ദിവി സ്ഥിതാഃ ക്ഷേത്രജ്ഞം ത്വാം തസ്യ ധർമസ്യ മന്യേ॥ 1-86-9 (3780) യയാതിരുവാച। 1-86-10x (531) യാവത്പൃഥിവ്യാം വിഹിതം ഗവാശ്വം സഹാരണ്യൈഃ പശുഭിഃ പാർവതൈശ്ച। താവല്ലോകാ ദിവി തേ സംസ്ഥിതാ വൈ തഥാ വിജാനീഹി നരേന്ദ്രസിംഹ॥ 1-86-10 (3781) അഷ്ടക ഉവാച। 1-86-11x (532) താംസ്തേ ദദാമി മാ പ്രപത പ്രപാതം യേ മേ ലോകാ ദിവി രാജേന്ദ്ര സന്തി। യദ്യന്തരിക്ഷേ യദി വാ ദിവി ശ്രിതാ- സ്താനാക്രമ ക്ഷിപ്രമപേതമോഹഃ॥ 1-86-11 (3782) യയാതിരുവാച। 1-86-12x (533) നാസ്മദ്വിധോഽബ്രാഹ്മണോ ബ്രഹ്മവിച്ച പ്രതിഗ്രഹേ വർതതേ രാജമുഖ്യ। യഥാ പ്രദേയം സതതം ദ്വിജേഭ്യ- സ്തഥാഽദദം പൂർവമഹം നരേന്ദ്ര॥ 1-86-12 (3783) നാബ്രാഹ്മണഃ കൃപണോ ജാതു ജീവേ- ദ്യാ ചാപ്യസ്യാഽബ്രാഹ്മണീ വീരപത്നീ। സോഽഹം നൈവാകൃതപൂർവം ചരേയം വിധിത്സമാനഃ കിമു തത്ര സാധുഃ॥ 1-86-13 (3784) പ്രതർദന ഉവാച। 1-86-14x (534) പൃച്ഛാമി ത്വാം സ്പൃഹണീയരൂപ പ്രതർദനോഽഹം യദി മേ സന്തി ലോകാഃ। യദ്യന്തരിക്ഷേ യദി വാ ദിവി ശ്രിതാഃ ക്ഷേത്രജ്ഞം ത്വാം തസ്യ ധർമസ്യ മന്യേ॥ 1-86-14 (3785) യയാതിരുവാച। 1-86-15x (535) സന്തി ലോകാ ബഹവസ്തേ നരേന്ദ്ര അപ്യേകൈകഃ സപ്തസപ്താപ്യഹാനി। മധുച്യുതോ ഘൃതപൃക്താ വിശോകാ- സ്തേ നാന്തവന്തഃ പ്രതിപാലയന്തി॥ 1-86-15 (3786) പ്രതർദന ഉവാച। 1-86-16x (536) താംസ്തേ ദദാനി മാ പ്രപത പ്രപാതം യേ മേ ലോകാസ്തവ തേ വൈ ഭവന്തു। യദ്യന്തരിക്ഷേ യദി വാ ദിവി ശ്രിതാ- സ്താനാക്രമ ക്ഷിപ്രമപേതമോഹഃ॥ 1-86-16 (3787) യയാതിരുവാച। 1-86-17x (537) ന തുല്യതേജാഃ സുകൃതം കാമയേത യോഗക്ഷേമം പാർഥിവ പാർഥിവഃ സൻ। ദൈവാദേശാദാപദം പ്രാപ്യ വിദ്വാം- ശ്ചരേന്നൃശംസം ന ഹി ജാതു രാജാ॥ 1-86-17 (3788) ധർംയം മാർഗം യതമാനോ യശസ്യം കുര്യാന്നൃപോ ധർമമവേക്ഷമാണഃ। ന മദ്വിധോ ധർമബുദ്ധിഃ പ്രജാന- ൻകുര്യാദേവം കൃപണം മാം യഥാഽത്ഥ॥ 1-86-18 (3789) കുര്യാദപൂർവം ന കൃതം യദന്യൈ- ർവിധിത്സമാനഃ കിമു തത്ര സാധു। `ധർമാധർമൌ സുവിനിശ്ചിത്യ സംയ- ക്കാര്യാകാര്യേഷ്വപ്രമത്തശ്ചരേദ്യഃ॥ 1-86-19 (3790) സ വൈ ധീമാൻസത്യസന്ധഃ കൃതാത്മാ രാജാ ഭവേല്ലോകപാലോ മഹിംനാ। യദാ ഭവേത്സംശയോ ധർമകാര്യേ കാമാർഥൌ വാ യത്ര വിന്ദന്തി സംയക്॥ 1-86-20 (3791) കാര്യം തത്ര പ്രഥമം ധർമകാര്യം യന്നോ വിരുധ്യാദർഥകാമൌ സ ധർമഃ 1-86-21 (3792) വൈശംപായന ഉവാച।' ബ്രുവാണമേവം നൃപതിം യയാതിം നൃപോത്തമോ വസുമാനബ്രവീത്തം॥ ॥ 1-86-21x (538) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഷഡശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 86 ॥

1-87-0 (3793) വസുമാനുവാച। 1-87-0x (539) പൃച്ഛാമി ത്വാം വസുമാനൌഷദശ്വി- ര്യദ്യസ്തി ലോകോ ദിവി മേ നരേന്ദ്ര। യദ്യന്തരിക്ഷേ പ്രഥിതോ മഹാത്മൻ ക്ഷേത്രജ്ഞം ത്വാം തസ്യ ധർമസ്യ മന്യേ॥ 1-87-1 (3794) യയാതിരുവാച। 1-87-2x (540) യദന്തരിക്ഷം പൃഥിവീ ദിശശ്ച യത്തേജസാ തപതേ ഭാനുമാംശ്ച। ലോകാസ്താവന്തോ ദിവി സംസ്ഥിതാ വൈ തേനാന്തവന്തഃ പ്രതിപാലയന്തി॥ 1-87-2 (3795) വസുമാനുവാച। 1-87-3x (541) താംസ്തേ ദദാനി മാ പ്രപത പ്രപാതം യേ മേ ലോകാസ്തവ തേ വൈ ഭവന്തു। ക്രീണീഷ്വൈതാംസ്തൃണകേനാപി രാജ- ൻപ്രതിഗ്രഹസ്തേ യദി ധീമൻപ്രദുഷ്ടഃ॥ 1-87-3 (3796) യയാതിരുവാച। 1-87-4x (542) ന മിഥ്യാഽഹം വിക്രയം വൈ സ്മരാമി വൃഥാ ഗൃഹീതം ശിശുകാച്ഛങ്കമാനഃ। കുര്യാം ന ചൈവാകൃതപൂർവമന്യൈ- ർവിധിത്സമാനഃ കിമു തത്ര സാധുഃ॥ 1-87-4 (3797) വസുമാനുവാച। 1-87-5x (543) താംസ്ത്വം ലോകാൻപ്രതിപദ്യസ്വ രാജ- ൻമയാ ദത്താന്യദി നേഷ്ടഃ ക്രയസ്തേ। അഹം ന താന്വൈ പ്രതിഗന്താ നരേന്ദ്ര സർവേ ലോകാസ്തവ തേ വൈ ഭവന്തു॥ 1-87-5 (3798) ശിബിരുവാച। 1-87-6x (544) പൃച്ഛാമി ത്വാം ശിബിരൌശീനരോഽഹം മമാപി ലോകാ യദി സന്തീഹ താത। യദ്യന്തരിക്ഷേ യദി വാ ദിവി ശ്രിതാഃ ക്ഷേത്രജ്ഞം ത്വാം തസ്യ ധർമസ്യ മന്യേ॥ 1-87-6 (3799) യയാതിരുവാച। 1-87-7x (545) യത്ത്വം വാചാ ഹൃദയേനാപി സാധൂ- ൻപരീപ്സമാനാന്നാവമംസ്ഥാ നരേന്ദ്ര। തേനാനന്താ ദിവി ലോകാഃ ശ്രിതാസ്തേ വിദ്യുദ്രൂപാഃ സ്വനവന്തോ മഹാന്തഃ॥ 1-87-7 (3800) ശിബിരുവാച। 1-87-8x (546) താംസ്ത്വം ലോകാൻപ്രതിപദ്യസ്വ രാജ- ൻമയാ ദത്താന്യദി നേഷ്ടഃ ക്രയസ്തേ। ന ചാഹം താൻപ്രതിപത്സ്യേ ഹ ദത്ത്വാ യത്ര ഗത്വാ നാനുശോചന്തി ധീരാഃ॥ 1-87-8 (3801) യയാതിരുവാച। 1-87-9x (547) യഥാ ത്വമിന്ദ്രപ്രതിമപ്രഭാവ- സ്തേ ചാപ്യനന്താ നരദേവ ലോകാഃ। തഥാഽദ്യ ലോകേ ന രമേഽന്യദത്തേ തസ്മാച്ഛിബേ നാഭിനന്ദാമി ദായം॥ 1-87-9 (3802) അഷ്ടക ഉവാച। 1-87-10x (548) ന ചേദേകൈകശോ രാജംʼല്ലോകാന്നഃ പ്രതിനന്ദസി। സർവേ പ്രദായ ഭവതേ ഗന്താരോ നരകം വയം॥ 1-87-10 (3803) യയാതിരുവാച। 1-87-11x (549) യദർഹോഽഹം തദ്യതധ്വം സന്തഃ സത്യാഭിനന്ദിനഃ। അഹം തന്നാഭിജാനാമി യത്കൃതം ന മയാ പുരാ॥ 1-87-11 (3804) അഷ്ടക ഉവാച। 1-87-12x (550) കസ്യൈതേ പ്രതിദൃശ്യന്തേ രഥാഃ പഞ്ച ഹിരൺമയാഃ। യാനാരുഹ്യ നരോ ലോകാനഭിവാഞ്ഛതി ശാശ്വതാൻ॥ 1-87-12 (3805) യയാതിരുവാച। 1-87-13x (551) യുഷ്മാനേതേ വഹിഷ്യന്തി രഥാഃ പഞ്ച ഹിരൺമയാഃ। ഉച്ചൈഃ സന്തഃ പ്രകാശന്തേ ജ്വലന്തോഽഗ്നിശിഖാ ഇവ॥ 1-87-13 (3806) `വൈശംപായന ഉവാച। 1-87-14x (552) അശ്വമേധേ മഹായജ്ഞേ സ്വയംഭുവിഹിതേ പുരാ। ഹയസ്യ യാനി ചാംഗാനി സംനികൃത്യ യഥാക്രമം॥ 1-87-14 (3807) ഹോതാഽധ്വര്യുരഥോദ്ഗാതാ ബ്രഹ്മണാ സഹ ഭാരത। അഗ്നൌ പ്രാസ്യന്തി വിധിവത്സമസ്താഃ ഷോഡശർത്വിജഃ॥ 1-87-15 (3808) ധൂമഗന്ധം ച പാപിഷ്ഠാ യേ ജിഘ്രന്തി നരാ ഭുവി। വിമുക്തപാപാഃ പൂതാസ്തേ തത്ക്ഷണേനാഭവന്നരാഃ॥ 1-87-16 (3809) ഏതസ്മിന്നന്തരേ ചൈവ മാധവീ സാ തപോധനാ। മൃഗചർമപരീതാംഗീ പരിധായ മൃഗത്വചം॥ 1-87-17 (3810) മൃഗൈഃ പരിചരന്തീ സാ മൃഗാഹാരവിചേഷ്ടിതാ। യജ്ഞവാടം മൃഗഗണൈഃ പ്രവിശ്യ ഭൃശവിസ്മിതാ॥ 1-87-18 (3811) ആഘ്രായന്തീ ധൂമഗന്ധം മൃഗൈരേവ ചചാര സാ। യജ്ഞവാടമടന്തീ സാ പുത്രാംസ്താനപരാജിതാൻ॥ 1-87-19 (3812) പശ്യന്തീ യജ്ഞമാഹാത്ംയം മുദം ലേഭേ ച മാധവീ। അസംസ്പൃശന്തം വസുധാം യയാതിം നാഹുഷം യദാ॥ 1-87-20 (3813) ദിവിഷ്ഠം പ്രാപ്തമാജ്ഞായ വവന്ദേ പിതരം തദാ। തദാ വസുമനാപൃച്ഛൻമാതരം വൈ തപസ്വിനീം॥ 1-87-21 (3814) ഭവത്യാ യത്കൃതമിദം വന്ദനം പാദയോരിഹ। കോയം ദേവോപമോ രാജാ യാഽഭിവന്ദസി മേ വദ॥ 1-87-22 (3815) മാധവ്യുവാച। 1-87-23x (553) ശൃണുധ്വം സഹിതാഃ പുത്രാ നാഹുഷോയം പിതാ മമ। യയാതിർമമ പുത്രാണാം മാതാമഹ ഇതി സ്മൃതഃ॥ 1-87-23 (3816) പൂരും മേ ഭ്രാതരം രാജ്യേ സമാവേശ്യ ദിവം ഗതഃ। കേന വാ കാരണേനൈവമിഹ പ്രാപ്തോ മഹായശാഃ॥ 1-87-24 (3817) വൈശംപായന ഉവാച। 1-87-25x (554) തസ്യാസ്തദ്വചനം ശ്രുത്വാ സ്വർഗാദ്ഭ്രഷ്ടേതി ചാബ്രവീത്। സാ പുത്രസ്യ വചഃ ശ്രുത്വാ സംഭ്രമാവിഷ്ടചേതനാ॥ 1-87-25 (3818) മാധവീ പിതരം പ്രാഹ ദൌഹിത്രപരിവാരിതം। തപസാ നിർജിതാംʼല്ലോകാൻപ്രതിഗൃഹ്ണീഷ്വ മാമകാൻ॥ 1-87-26 (3819) പുത്രാണാമിവ പൌത്രാണാം ധർമാദധിഗതം ധനം। സ്വാർഥണേവ വദന്തീഹ ഋഷയോ ധർമപാഠകാഃ। തസ്മാദ്ദാനേന തപസാ ചാസ്മാകം ദിവമാവ്രജ॥ 1-87-27 (3820) യയാതിരുവാച। 1-87-28x (555) യദി ധർമഫലം ഹ്യേതച്ഛോഭനം ഭവിതാ തവ। ദുഹിത്രാ ചൈവ ദൌഹിത്രൈസ്താരിതോഽഹം മഹാത്മഭിഃ॥ 1-87-28 (3821) തസ്മാത്പവിത്രം ദൌഹിത്രമദ്യപ്രഭൃതി പൈതൃകേ। ത്രീണി ശ്രാദ്ധേ പവിത്രാണി ദൌഹിത്രഃ കുതപസ്തിലാഃ॥ 1-87-29 (3822) ത്രീണി ചാത്ര പ്രശംസന്തി ശൌചമക്രോധമത്വരാം। ഭോക്താരഃ പരിവേഷ്ടാരഃ ശ്രാവിതാരഃ പവിത്രകാഃ॥ 1-87-30 (3823) ദിവസസ്യാഷ്ടമേ ഭാഗേ മന്ദീഭവതി ഭാസ്കരേ। സ കാലഃ കുതപോ നാമ പിതൄണാം ദത്തമക്ഷയം॥ 1-87-31 (3824) തിലാഃ പിശാചാദ്രക്ഷന്തി ദർഭാ രക്ഷന്തി രാക്ഷസാത്। രക്ഷന്തി ശ്രോത്രിയാഃ പങ്ക്തിം യതിഭിർഭുക്തമക്ഷയം॥ 1-87-32 (3825) ലബ്ധ്വാ പാത്രം തു വിദ്വാംസം ശ്രോത്രിയം സുവ്രതം ശുചിം। സ കാലഃ കാലതോ ദത്തം നാന്യഥാ കാല ഇഷ്യതേ॥ 1-87-33 (3826) വൈശംപായന ഉവാച। 1-87-34x (556) ഏവമുക്ത്വാ യയാതിസ്തു പുനഃ പ്രോവാച ബുദ്ധിമാൻ। സർവേ ഹ്യവഭൃഥസ്നാതാസ്ത്വരധ്വം കാര്യഗൌരവാത്॥' 1-87-34 (3827) അഷ്ടക ഉവാച। 1-87-35x (557) ആതിഷ്ഠ സ്വരഥം രാജന്വിക്രമസ്വ വിഹായസം। വയമപ്യനുയാസ്യാമോ യദാ കാലോ ഭവിഷ്യതി॥ 1-87-35 (3828) യയാതിരുവാച। 1-87-36x (558) സർവൈരിദാനീം ഗന്തവ്യം സഹ സ്വർഗജിതോ വയം। ഏഷ നോ വിരജാഃ പന്ഥാ ദൃശ്യതേ ദേവസദ്മനഃ॥ 1-87-36 (3829) വൈശംപായന ഉവാച। 1-87-37x (559) `അഷ്ടകശ്ച ശിബിശ്ചൈവ കാശേയശ്ച പ്രതർദനഃ। ഐക്ഷ്വാകവോ വസുമനാശ്ചത്വാരോ ഭൂമിപാസ്തദാ। സർവേ ഹ്യവഭൃഥസ്നാതാഃ സ്വർഗതാഃ സാധവഃ സഹ॥' 1-87-37 (3830) തേഽധിരുഹ്യ രഥാൻസർവേ പ്രയാതാ നൃപസ്തമാഃ। ആക്രമന്തോ ദിവം ഭാഭിർധർമേണാവൃത്യ രോദസീ॥ 1-87-38 (3831) അഷ്ടക ഉവാച। 1-87-39x (560) അഹം മന്യേ പൂർവമേകോഽസ്മി ഗന്താ സഖാ ചേന്ദ്രഃ സർവഥാ മേ മഹാത്മാ। കസ്മാദേവം ശിബിരൌശീനരോഽയ- മേകോഽത്യഗാത്സർവവേഗേന വാഹാൻ॥ 1-87-39 (3832) യയാതിരുവാച। 1-87-40x (561) അദദദ്യാചമാനായ യാവദ്വിത്തമവിന്ദത। ഉശീനരസ്യ പുത്രോഽയം തസ്മാച്ഛ്രേഷ്ഠോഹി വഃ ശിബിഃ॥ 1-87-40 (3833) ദാനം തപഃ സന്ത്യമഥാഽപി ധർമോ ഹ്രീഃ ശ്രീഃ ക്ഷമാ സൌംയമഥോ വിധിത്സാ। രാജന്നേതാന്യപ്രമേയാണി രാജ്ഞഃ ശിബേഃ സ്ഥിതാന്യപ്രതിമസ്യ ബുദ്ധ്യാ॥ 1-87-41 (3834) ഏവം വൃത്തോ ഹ്രീനിഷേവശ്ച യസ്മാ- ത്തസ്മാച്ഛിബിരത്യഗാദ്വൈ രഥേന। 1-87-42 (3835) വൈശംപായന ഉവാച। അഥാഷ്ടകഃ പുനരേവാന്വപൃച്ഛ- ൻമാതാമഹം കൌതുകേനേന്ദ്രകൽപം॥ 1-87-42x (562) പൃച്ഛാമി ത്വാം നൃപതേ ബ്രൂഹി സത്യം കുതശ്ച കശ്ചാസി സുതശ്ച കസ്യ। കൃതം ത്വയാ യദ്ധി ന തസ്യ കർതാ ലോകേ ത്വദന്യഃ ക്ഷത്രിയോ ബ്രാഹ്മണോ വാ॥ 1-87-43 (3836) യയാതിരുവാച। 1-87-44x (563) യയാതിരസ്മി നഹുഷസ്യ പുത്രഃ പൂരോഃ പിതാ സാർവബൌമസ്ത്വിഹാസം। ഗുഹ്യം ചാർഥം മാമകേഭ്യോ ബ്രവീമി മാതാമഹോഽഹം ഭവതാം പ്രകാശം॥ 1-87-44 (3837) സർവാമിമാം പൃഥിവീം നിർജിഗായ ദത്ത്വാ പ്രതസ്ഥേ വിപിനം ബ്രാഹ്മണേഭ്യഃ। മേധ്യാനശ്വാനേകശതാൻസുരൂപാം- സ്തദാ ദേവാഃ പുണ്യഭാജോ ഭവന്തി॥ 1-87-45 (3838) അദാമഹം പൃഥിവീം ബ്രാഹ്മണേഭ്യഃ പൂർണാമിമാമഖിലാം വാഹനേന। ഗോഭിഃ സുവർണേന ധനൈശ്ച മുഖ്യൈ- സ്തദാഽദദം ഗാഃ ശഥമർബുദാനി॥ 1-87-46 (3839) സത്യേന മേ ദ്യൌശ്ച വസുന്ധരാ ച തഥൈവാഗ്നിജ്വർലതേ മാനുഷേഷു। ന മേ വൃഥാ വ്യാഹൃതമേവ വാക്യം സത്യം ഹി സന്തഃ പ്രതിപൂജയന്തി॥ 1-87-47 (3840) യദഷ്ടക പ്രബ്രവീമീഹ സത്യം പ്രതർദനം ചൌഷദശ്വിം തഥൈവ। സർവേ ച ലോകാ മുനയശ്ച ദേവാഃ സത്യേന പൂജ്യാ ഇതി മേ മനോഗതം॥ 1-87-48 (3841) യോ നഃ സ്വർഗജിതഃ സർവാന്യഥാവൃത്തം നിവേദയേത്। അനസൂയുർദ്വിജാഗ്ര്യേഭ്യഃ സ ലഭേന്നഃ സലോകതാം॥ 1-87-49 (3842) വൈശംപായന ഉവാച। 1-87-50x (564) ഏവം രാജാ സ മഹാത്മാ ഹ്യതീവ സ്വൈർദൌഹിത്രൈസ്താരിതോഽമിത്രസാഹ। ത്യക്ത്വാ മഹീം പരമോദാരകർമാ സ്വർഗം ഗതഃ കർമഭിർവ്യാപ്യ പൃഥ്വീം॥ ॥ 1-87-50 (3843) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി സപ്താശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 87 ॥

1-88-0 (3844) ജനമേജയ ഉവാച। 1-88-0x (565) പുത്രം യയാതേഃ പ്രബൂഹി പൂരും ധർമഭൃതാം വരം। ആനുപൂർവ്യേണ യേ ചാന്യേ പൂരോർവംശവിവർധനാഃ॥ 1-88-1 (3845) വിസ്തരേണ പുനർബ്രൂഹി ദൌഷ്യന്തേർജനമേജയാത്। സംബഭൂവ യഥാ രാജാ ഭരതോ ദ്വിജസത്തമ॥ 1-88-2 (3846) വൈശംപായന ഉവാച। 1-88-3x (566) പൂരുർനൃപതിശാർദൂലോ യഥൈവാസ്യ പിതാ നൃപ। ധർമനിത്യഃ സ്ഥിതോ രാജ്യേ ശക്രതുല്യപരാക്രമഃ॥ 1-88-3 (3847) പ്രവീരേശ്വരരൌദ്രാശ്വാസ്ത്രയഃ പുത്രാ മഹാരഥാഃ। പൂരോഃ പൌഷ്ട്യാമജായന്ത പ്രവീരോ വംശകൃത്തതഃ॥ 1-88-4 (3848) മനസ്യുരഭവത്തസ്മാച്ഛൂരസേനീസുതഃ പ്രഭുഃ। പൃഥിവ്യാശ്ചതുരന്തായാ ഗോപ്താ രാജീവലോചനഃ॥ 1-88-5 (3849) ശക്തഃ സംഹനനോ വാഗ്മീ സൌവീരീതനയാസ്ത്രയഃ। മനസ്യോരഭവൻപുത്രാഃ ശൂരാഃ സർവേ മഹാരഥാഃ॥ 1-88-6 (3850) അന്വഗ്ഭാനുപ്രഭൃതയോ മിശ്രകേശ്യാം മനസ്വിനഃ। രൌദ്രാശ്വസ്യ മഹേഷ്വാസാ ദശാപ്സരസി സൂനവഃ॥ 1-88-7 (3851) യജ്വാനോ ജജ്ഞിരേ ശൂരാഃ പ്രജാവന്തോ ബഹുശ്രുതാഃ। സർവേ സർവാസ്ത്രവിദ്വാസഃ സർവേ ധർമപരായണാഃ॥ 1-88-8 (3852) ഋചേയുരഥ കക്ഷേയുഃ കൃകണേയുശ്ച വീര്യവാൻ। സ്ഥണ്ഡിലേയുർവനേയുശ്ച ജലേയുശ്ച മഹായശാഃ॥ 1-88-9 (3853) തേജേയുർബലാവാന്ധീമാൻസത്യേയുശ്ചന്ദ്രവിക്രമഃ। ധർമേയുഃ സന്നതേയുശ്ച ദശമോ ദേവവിക്രമഃ॥ 1-88-10 (3854) അനാധൃഷ്ടിരഭൂത്തേഷാം വിദ്വാൻഭുവി തഥൈകരാട്। ഋചേയുരഥ വിക്രാന്തോ ദേവാനാമിവ വാസവഃ॥ 1-88-11 (3855) അനാധൃഷ്ടിസുതസ്ത്വാസീദ്രാജസൂയാശ്വമേധകൃത്। മതിനാര ഇതി ഖ്യാതോ രാജാ പരമധാർമികഃ॥ 1-88-12 (3856) മതിനാരസുതാ രാജംശ്ചത്വാരോഽമിതവിക്രമാഃ। തംസുർമഹാനതിരഥോ ദ്രുഹ്യുശ്ചാപ്രതിമദ്യുതിഃ॥ 1-88-13 (3857) തേഷാം തംസുർമഹാവീര്യഃ പൌരവം വംശമുദ്വഹൻ। ആജഹാര യശോ ദീപ്തം ജിഗായ ച വസുന്ധരാം॥ 1-88-14 (3858) ഈലിനം തു സുതം തംസുർജനയാമാസ വീര്യവാൻ। സോഽപി കൃത്സ്നാമിമാം ഭൂമിം വിജിഗ്യേ ജയതാം വരഃ॥ 1-88-15 (3859) രഥന്തര്യാം സുതാൻപഞ്ച പഞ്ചഭൂതോപമാംസ്തതഃ। ഈലിനോ ജനയാമാസ ദുഷ്യന്തപ്രഭൃതീന്നൃപാൻ॥ 1-88-16 (3860) ദുഷ്യന്തം ശൂരഭീമൌ ച പ്രവസും വസുമേവ ച। തേഷാം ശ്രേഷ്ഠോഽഭവദ്രാജാ ദുഷ്യന്തോ ദുർജയോ യുധി॥ 1-88-17 (3861) ദുഷ്യന്താല്ലക്ഷണായാം തു ജജ്ഞേ വൈ ജനമേജയഃ। ശകുന്തലായാം ഭരതോ ദൌഷ്യന്തിരഭവത്സുതഃ॥ 1-88-18 (3862) തസ്മാദ്ഭരതവംശസ്യ വിപ്രതസ്ഥേ മഹദ്യശഃ॥ ॥ 1-88-19 (3863) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി അഷ്ടാശീതിതമോഽധ്യായഃ॥ 88 ॥

1-89-0 (3864) ജനമേജയ ഉവാച। 1-89-0x (567) ഭഗവന്വിസ്തരേണേഹ ഭരതസ്യ മഹാത്മനഃ। ജൻമ കർമ ച സുശ്രൂഷോസ്തൻമേ ശംസിതുമർഹസി॥ 1-89-1 (3865) വൈശംപായന ഉവാച। 1-89-2x (568) പൌരവാണാം വംശകരോ ദുഷ്യന്തോ നാമ വീര്യവാൻ। പൃഥിവ്യാശ്ചതുരന്തായാ ഗോപ്താ ഭരതസത്തമ॥ 1-89-2 (3866) ചതുർഭാഗം ഭുവഃ കൃത്സ്നം യോ ഭുങ്ക്തേ മനുജേശ്വരഃ। സമുദ്രാവരണാംശ്ചാപി ദേശാൻസ സമിതിഞ്ജയഃ॥ 1-89-3 (3867) ആംലേച്ഛാവധികാൻസർവാൻസ ഭുങ്ക്തേ രിപുമർദനഃ। രത്നാകരസമുദ്രാന്താംശ്ചാതുർവർണ്യജനാവൃതാൻ॥ 1-89-4 (3868) ന വർണസങ്കരകരോ ന കൃഷ്യാകരകൃജ്ജനഃ। ന പാപകൃത്കശ്ചിദാസീത്തസ്മിന്രാജനി ശാസതി॥ 1-89-5 (3869) ധർമേ രതിം സേവമാനാ ധർമാർഥാവഭിപേദിരേ। തദാ നരാ നരവ്യാഘ്ര തസ്മിഞ്ജനപദേശ്വരേ॥ 1-89-6 (3870) നാസീച്ചോരഭയം താത ന ക്ഷുധാഭയമണ്വപി। നാസീദ്വ്യാധിഭയം ചാപി തസ്മിഞ്ജനപദേശ്വരേ॥ 1-89-7 (3871) സ്വധർമൈ രേമിരേ വർണാ ദൈവേ കർമണി നിഃസ്പൃഹാഃ। തമാശ്രിത്യ മഹീപാലമാസംശ്ചൈവാകുതോഭയാഃ॥ 1-89-8 (3872) കാലവർഷീ ച പർജന്യഃ സസ്യാനി രസവന്തി ച। സർവരത്നസമൃദ്ധാ ച മഹീ പശുമതീ തഥാ॥ 1-89-9 (3873) സ്വകർമനിരതാ വിപ്രാ നാനൃതം തേഷു വിദ്യതേ। സ ചാദ്ഭുതമഹാവീര്യോ വജ്രസംഹനനോ യുവാ॥ 1-89-10 (3874) ഉദ്യംയ മന്ദരം ദോർഭ്യാം വഹേത്സവനകാനനം। ചതുഷ്പഥഗദായുദ്ധേ സർവപ്രഹരണേഷു ച॥ 1-89-11 (3875) നാഗപൃഷ്ഠേഽശ്വപൃഷ്ഠേ ച ബഭൂവ പരിനിഷ്ഠതഃ। ബലേ വിഷ്ണുസമശ്ചാസീത്തേജസാ ഭാസ്കരോപമഃ॥ 1-89-12 (3876) അക്ഷോഭ്യത്വേഽർണവസമഃ സഹിഷ്ണുത്വേ ധരാസമഃ। സംമതഃ സ മഹീപാലഃ പ്രസന്നപുരരാഷ്ട്രവാൻ॥ 1-89-13 (3877) ഭൂയോ ധർമപരൈർഭാവൈർമുദിതം ജനമാദിശത്॥ ॥ 1-89-14 (3878) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഏകോനനവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 89 ॥

1-90-0 (3879) ജനമേജയ ഉവാച। 1-90-0x (569) സംഭവം ഭരതസ്യാഹം ചരിതം ച മഹാമതേഃ। ശകുന്തലായാശ്ചോത്പത്തിം ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വതഃ॥ 1-90-1 (3880) ദുഷ്യന്തേന ച വീരേണ യഥാ പ്രാപ്താ ശകുന്തലാ। തം വൈ പുരുഷസിംഹസ്യ ഭഗവന്വിസ്തരം ത്വഹം॥ 1-90-2 (3881) ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വജ്ഞ സർവം മതിമതാം വര। 1-90-3 (3882) വൈശംപായന ഉവാച। സ കദാചിൻമഹാബാഹുഃ പ്രഭൂതബലവാഹനഃ॥ 1-90-3x (570) വനം ജഗാമ ഗഹനം ഹയനാഗശതൈർവൃതഃ। ബലേന ചതുരംഗേണ വൃതഃ പരമവൽഗുനാ॥ 1-90-4 (3883) ഖഡ്ഗശക്തിധരൈർവീരൈർഗദാമുസലപാണിഭിഃ। പ്രാസതോമരഹസ്തൈശ്ച യയൌ യോധശതൈർവൃതഃ॥ 1-90-5 (3884) സിംഹനാദൈശ്ച യോധാനാം ശംഖദുനദുഭിനിഃസ്വനൈഃ। രഥനേമിസ്വനൈശ്ചൈവ സനാഗവരബൃംഹിതൈഃ॥ 1-90-6 (3885) നാനായുധധരൈശ്ചാപി നാനാവേഷധരൈസ്തഥാ। ഹ്രേഷിതസ്വനമിശ്രൈശ്ച ക്ഷ്വേഡിതാസ്ഫോടിതസ്വനൈഃ॥ 1-90-7 (3886) ആസീത്കിലകിലാശബ്ദസ്തസ്മിൻഗച്ഛതി പാർഥിവേ। പ്രാസാദവരശൃംഗസ്ഥാഃ പരയാ നൃപശോഭയാ॥ 1-90-8 (3887) ദദൃശുസ്തം സ്ത്രിയസ്തത്ര ശൂരമാത്മയശസ്കരം। ശക്രോപമമമിത്രഘ്നം പരവാരണവാരണം॥ 1-90-9 (3888) പശ്യന്തഃ സ്ത്രീഗണാസ്തത്ര വജ്രപാണിം സ്മ മേനിരേ। അയം സ പുരുഷവ്യാഘ്രോ രണേ വസുപരാക്രമഃ॥ 1-90-10 (3889) യസ്യ ബാഹുബലം പ്രാപ്യ ന ഭവന്ത്യസുഹൃദ്ഗണാഃ। ഇതി വാചോ ബ്രുവന്ത്യസ്താഃ സ്ത്രിയഃ പ്രേംണാ നരാധിപം॥ 1-90-11 (3890) തുഷ്ടുവുഃ പുഷ്പവൃഷ്ടീശ്ച സസൃജുസ്തസ്യ മൂർധനി। തത്രതത്ര ച വിപ്രേന്ദ്രൈഃ സ്തൂയമാനഃ സമന്തതഃ॥ 1-90-12 (3891) നിര്യയൌ പരമപ്രീത്യാ വനം മൃഗജിഘാംസയാ। തം ദേവരാജപ്രതിമം മത്തവാരണധൂർഗതം॥ 1-90-13 (3892) ദ്വിജക്ഷത്രിയവിട്ശൂദ്രാ നിര്യാന്തമനുജഗ്മിരേ। ദദൃശുർവർധമാനാസ്തേ ആശീർഭിശ്ച ജയേന ച॥ 1-90-14 (3893) സുദൂരമനുജഗ്മുസ്തം പൌരജാനപദാസ്തഥാ। ന്യവർതന്ത തതഃ പശ്ചാദനുജ്ഞാതാ നൃപേണ ഹ॥ 1-90-15 (3894) സുപർണപ്രതിമേനാഥ രഥേന വസുധാധിപഃ। മഹീമാപൂരയാമാസ ഘോഷേണ ത്രിദിവം തഥാ॥ 1-90-16 (3895) സ ഗച്ഛന്ദദൃശേ ധീമാന്നന്ദനപ്രതിമം വനം। ബിൽവാർകഖദിരാകീർണം കപിത്ഥധവസങ്കുലം॥ 1-90-17 (3896) വിഷമം പർവതസ്രസ്തൈ രശ്മഭിശ്ച സമാവൃതം। നിർജലം നിർമനുഷ്യം ച ബഹുയോജനമായതം॥ 1-90-18 (3897) മൃഗസിംഹൈർവൃതം ഘോരൈരന്യൈശ്ചാപി വനേചരൈഃ। തദ്വനം മനുജവ്യാഘ്രഃ സഭൃത്യബലവാഹനഃ॥ 1-90-19 (3898) ലോഡയാമാസ ദുഷ്യന്തഃ സൂദയന്വിവിധാൻമൃഗാൻ। ബാണഗോചരസംപ്രാപ്താംസ്തത്ര വ്യാഘ്രഗണാൻബഹൂൻ॥ 1-90-20 (3899) പാതയാമാസ ദുഷ്യന്തോ നിർബിഭേദ ച സായകൈഃ। ദൂരസ്ഥാൻസായകൈഃ കാംശ്ചിദഭിനത്സ നരാധിപഃ॥ 1-90-21 (3900) അഭ്യാശമാഗതാംശ്ചാന്യാൻഖഡ്ഗേന നിരകൃന്തത। കാംശ്ചിദേണാൻസമാജഘ്നേ ശക്ത്യാ ശക്തിമതാം വരഃ॥ 1-90-22 (3901) ഗദാമണ്ഡലതത്ത്വജ്ഞശ്ചചാരാമിതവിക്രമഃ। തോമരൈരസിഭിശ്ചാപി ഗദാമുസലകംപനൈഃ॥ 1-90-23 (3902) ചചാര സ വിനിഘ്നന്വൈ വന്യാംസ്തത്ര മൃഗദ്വിജാൻ। രാജ്ഞാ ചാദ്ഭുതവീര്യേണ യോധൈശ്ച സമരപ്രിയൈഃ॥ 1-90-24 (3903) ലോഡ്യമാനം മഹാരണ്യം തത്യജുഃ സ്മ മൃഗാധിപാഃ। തത്ര വിദ്രുതയൂഥാനി ഹതയൂഥപതീനി ച॥ 1-90-25 (3904) മൃഗയൂഥാന്യഥൌത്സുക്യാച്ഛബ്ദം ചക്രുസ്തതസ്തതഃ। ശുഷ്കാശ്ചാപി നദീർഗത്വാ ജലനൈരാശ്യകർശിതാഃ॥ 1-90-26 (3905) വ്യായാമക്ലാന്തഹൃദയാഃ പതന്തി സ്മ വിചേതസഃ। ക്ഷുത്പിപാസാപരീതാശ്ച ശ്രാന്താശ്ച പതിതാ ഭുവി॥ 1-90-27 (3906) കേചിത്തത്ര നരവ്യാഘ്രൈരഭക്ഷ്യന്ത ബുഭുക്ഷിതൈഃ। കേചിദഗ്നിമഥോത്പാദ്യ സംസാധ്യ ച വനേചരാഃ॥ 1-90-28 (3907) ഭക്ഷയന്തി സ്മ മാംസാനി പ്രകുട്യ വിധിവത്തദാ। തത്ര കേചിദ്ഗജാ മത്താ ബലിനഃ ശസ്ത്രവിക്ഷതാഃ॥ 1-90-29 (3908) സങ്കോച്യാഗ്രകരാൻഭീതാഃ പ്രാദ്രവന്തി സ്മ വേഗിതാഃ। ശകൃൻമൂത്രം സൃജന്തശ്ച ക്ഷരന്തഃ ശോണിതം ബഹു॥ 1-90-30 (3909) വന്യാ ഗജവരാസ്തത്ര മമൃദുർമനുജാൻബഹൂൻ। തദ്വനം ബലമേഘേന ശരധാരേണ സംവൃതം। വ്യരോചത മൃഗാകീർണം രാജ്ഞാ ഹതമൃഗാധിപം॥ ॥ 1-90-31 (3910) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി നവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 90 ॥

1-91-0 (3911) വൈശംപായന ഉവാച। 1-91-0x (571) തതോ മൃഗസഹസ്രാണി ഹത്വാ സബലവാഹനഃ। തത്ര മേഘഘനപ്രഖ്യം സിദ്ധചാരണസേവിതം॥ 1-91-1 (3912) വനമാലോകയാമാസ നഗരാദ്യോജനദ്വയേ। മൃഗാനനുചരന്വന്യാഞ്ശ്രമേണ പരിപീഡിതഃ॥ 1-91-2 (3913) മൃഗാനനുചരന്രാജാ വേഗേനാശ്വാനചോദയത്। രാജാ മൃഗപ്രസംഗേന വനമന്യദ്വിവേശ ഹ॥ 1-91-3 (3914) ഏക ഏവോത്തമബലഃ ക്ഷുത്പിപാസാശ്രമാന്വിതഃ। സ വനസ്യാന്തമാസാദ്യ മഹച്ഛൂന്യം സമാസദത്॥ 1-91-4 (3915) തച്ചാപ്യതീത്യ നൃപതിരുത്തമാശ്രമസംയുതം। മനഃപ്രഹ്ലാദജനനം ദൃഷ്ടികാന്തമതീവ ച॥ 1-91-5 (3916) സീതമാരുതസംയുക്തം ജഗാമാന്യൻമഹദ്വനം। പുഷ്പിതൈഃ പാദപൈഃ കീർണമതീവ സുഖശാദ്വലം॥ 1-91-6 (3917) വിപുലം മധുരാരാവൈർനാദിതം വിഹഗൈസ്തഥാ। പുംസ്കോകിലനിനാദൈശ്ച ഝില്ലീകഗണനാദിതം॥ 1-91-7 (3918) പ്രവൃദ്ധവിടപൈർവൃക്ഷൈഃ സുഖച്ഛായൈഃ സമാവൃതം। ഷട്പദാഘൂർണിതതലം ലക്ഷ്ംയാ പരമയാ യുതം॥ 1-91-8 (3919) നാപുഷ്പഃ പാദപഃ കശ്ചിന്നാഫലോ നാപി കണ്ടകീ। ഷട്പദൈർനാപ്യപാകീർണസ്തസ്മിന്വൈ കാനനേഽഭവത്॥ 1-91-9 (3920) വിഗഹൈർനാദിതം പുഷ്പൈരലങ്കൃതമതീവ ച। സർവർതുകുസുമൈർവൃക്ഷൈഃ സുഖച്ഛായൈഃ സമാവൃതം॥ 1-91-10 (3921) മനോരമം സഹേഷ്വാസോ വിവേശ വനമുത്തമം। മാരുതാ കലിതാസ്തത്ര ദ്രുമാഃ കുസുമശാഖിനഃ॥ 1-91-11 (3922) പുഷ്പവൃഷ്ടിം വിചിത്രാം തു വ്യസജംസ്തേ പുനഃ പുനഃ। ദിവസ്പൃശോഽഥ സംഘുഷ്ടാഃ പക്ഷിഭിർമധുരസ്വനൈഃ॥ 1-91-12 (3923) വിരേജുഃ പാദപാസ്തത്ര വിചിത്രകുസുമാംബരാഃ। തേഷാം തത്ര പ്രവാലേഷു പുഷ്പഭാരാവനാമിഷു॥ 1-91-13 (3924) രുവന്തി രാവാൻമധുരാൻഷട്പദാ മധുലിപ്സവഃ। തത്ര പ്രദേശാംശ്ച ബഹൂൻകുസുമോത്കരമണ്ഡിതാൻ॥ 1-91-14 (3925) ലതാഗൃഹപരിക്ഷിപ്താൻമനസഃ പ്രീതിവർധനാൻ। സംപശ്യൻസുമഹാതേജാ ബഭൂവ മുദിതസ്തദാ॥ 1-91-15 (3926) പരസ്പരാശ്ലിഷ്ടശാഖൈഃ പാദപൈഃ കുസുമാന്വിതൈഃ। അശോഭത വനം തത്തു മഹേന്ദ്രധ്വജസന്നിഭൈഃ॥ 1-91-16 (3927) സിദ്ധചാരണസംഘൈശ്ച ഗന്ധർവാപ്സരസാം ഗണൈഃ। സേവിതം വനമത്യർഥം മത്തവാനരകിന്നരൈഃ॥ 1-91-17 (3928) സുഖഃ ശീതഃ സുഗന്ധീ ച പുഷ്പരേണുവഹോഽനിലഃ। പരിക്രാമന്വനേ വൃക്ഷാനുപൈതീവ രിരംസയാ॥ 1-91-18 (3929) ഏവംഗുണസമായുക്തം ദദർശ സ വനം നൃപഃ। നദീകച്ഛോദ്ഭം കാന്തമുച്ഛ്രിതധ്വജസന്നിഭം॥ 1-91-19 (3930) പ്രേക്ഷമാണോ വനം തത്തു സുപ്രഹൃഷ്ടവിഹംഗമം। ആശ്രമപ്രവരം രംയം ദദർശ ച മനോരമം॥ 1-91-20 (3931) നാനാവൃക്ഷസമാകീർണം സംപ്രജ്വലിതപാവകം। തം തദാഽപ്രതിമം ശ്രീമാനാശ്രമം പ്രത്യപൂജയത്॥ 1-91-21 (3932) യതിഭിർവാലഖില്യൈശ്ച വൃതം മുനിഗണാന്വിതം। അഗ്ന്യഗാരൈശ്ച ബഹുഭിഃ പുഷ്പസംസ്തരസംസ്തൃതം॥ 1-91-22 (3933) മഹാകച്ഛൈർബൃഹദ്ഭിശ്ച വിഭ്രാജിതമതീവ ച। മാലിനീമഭിതോ രാജന്നദീം പുണ്യാം സുഖോദകാം॥ 1-91-23 (3934) നൈകപക്ഷിഗണാകീർണാം തപോവനമനോരമാം। തത്രവ്യാലമൃഗാൻസൈംയാൻപശ്യൻപ്രീതിമവാപ സഃ॥ 1-91-24 (3935) തം ചാപ്രതിരഥഃ ശ്രീമാനാശ്രമം പ്രത്യപദ്യത। ദേവലോകപ്രതീകാശം സർവതഃ സുമനോഹരം॥ 1-91-25 (3936) നദീം ചാശ്രമസംശ്ലിഷ്ടാം പുണ്യതോയാം ദദർശ സഃ। സർവപ്രാണഭൃതാം തത്ര ജനനീമിവ ധിഷ്ഠിതാം॥ 1-91-26 (3937) സചക്രവാകപുലിനാം പുഷ്പഫേനപ്രവാഹിനീം। സകിന്നരഗണാവാസാം വാരനർക്ഷനിഷേവിതാം॥ 1-91-27 (3938) പുണ്യസ്വാധ്യായസംഘുഷ്ടാ പുലിനൈരുപശോഭിതാം। മത്തവാരണശാർദൂലഭുജഗേന്ദ്രനിഷേവിതാം॥ 1-91-28 (3939) തസ്യാസ്തീരേ ഭഗവതഃ കാശ്യപസ്യ മഹാത്മനഃ। ആശ്രമപ്രവരം രംയം മഹർഷിഗണസേവിതം॥ 1-91-29 (3940) നദീമാശ്രമസംബദ്ധാം ദൃഷ്ട്വാശ്രമപദം തഥാ। ചകാരാഭിപ്രവേശായ മതിം സ നൃപതിസ്തദാ॥ 1-91-30 (3941) അലങ്കൃതം ദ്വീപവത്യാ മാലിന്യാ രംയതീരയാ। നരനാരായണസ്ഥാനം ഗംഗയേവോപശോഭിതം॥ 1-91-31 (3942) മത്തബർഹിണസംഘുഷ്ടം പ്രവിവേശ മഹദ്വനം। തത്സ ചൈത്രരഥപ്രഖ്യം സമുപേത്യ നരർഷഭഃ॥ 1-91-32 (3943) അതീവ ഗുണസംപന്നമനിർദേശ്യം ച വർചസാ। മഹർഷിം കാശ്യപം ദ്രഷ്ടുമഥ കണ്വം തപോധനം॥ 1-91-33 (3944) ധ്വജിനീമശ്വസംബാധാം പദാതിഗജസങ്കുലാം। അവസ്ഥാപ്യ വനദ്വാരി സേനാമിദമുവാച സഃ॥ 1-91-34 (3945) മുനിം വിരജസം ദ്രഷ്ടും ഗമിഷ്യാമി തപോധനം। കാശ്യപം സ്ഥീയതാമത്ര യാവദാഗമനം മമ॥ 1-91-35 (3946) തദ്വനം നന്ദനപ്രഖ്യമാസാദ്യ മനുജേശ്വരഃ॥ ക്ഷുത്പിപാസേ ജഹൌ രാജാ മുദം ചാവാപ പുഷ്കലാം॥ 1-91-36 (3947) സാമാത്യോ രാജലിംഗാനി സോപനീയ നരാധിപഃ। പുരോഹിതസഹായശ്ച ജഗാമാശ്രമമുത്തമം॥ 1-91-37 (3948) ദിദൃക്ഷുസ്തത്ര തമൃഷിം തപോരാശിമഥാവ്യയം। ബ്രഹ്മലോകപ്രതീകാശമാശ്രമം സോഽഭിവീക്ഷ്യ ഹ। ഷട്പദോദ്ഗീതസംഘുഷ്ടം നാനാദ്വിജഗണായുതം॥ 1-91-38 (3949) വിസ്മയോത്ഫുല്ലനയനോ രാജാ പ്രീതോ ബഭൂവഹ। ഋചോ ബഹ്വൃചമുഖ്യൈശ്ച പ്രേര്യമാണാഃ പദക്രമൈഃ। ശുശ്രാവ മനുജവ്യാഘ്രോ വിതതേഷ്വിഹ കർമസു॥ 1-91-39 (3950) യജ്ഞവിദ്യാംഗവിദ്ഭിശ്ച യജുർവിദ്ഭിശ്ച ശോഭിതം। മധുരൈഃ സാമഗീതൈശ്ച ഋഷിഭിർനിയതവ്രതൈഃ॥ 1-91-40 (3951) ഭാരുണ്ഡസാമഗീതാഭിരഥർവശിരസോദ്ഗതൈഃ। യതാത്മഭിഃ സുനിയതൈഃ ശുശുഭേ സ തദാശ്രമഃ॥ 1-91-41 (3952) അഥർവവേദപ്രവരാഃ പൂഗയജ്ഞിയസാമഗാഃ। സംഹിതാമീരയന്തി സ്മ പദക്രമയുതാം തു തേ॥ 1-91-42 (3953) ശബ്ദസംസ്കാരസംയുക്തർബ്രുവദ്ഭിശ്ചാപരൈർദ്വിജൈഃ। നാദിതഃ സ ബഭൌ ശ്രീമാൻബ്രഹ്മലോക ഇവാപരഃ॥ 1-91-43 (3954) യജ്ഞസംസ്തരവിദ്ഭിശ്ച ക്രമശിക്ഷാവിശാരദൈഃ। ന്യായതത്ത്വാത്മവിജ്ഞാനസംപന്നൈർവേദപാരഗൈഃ॥ 1-91-44 (3955) നാനാവാക്യസമാഹാരസമവായവിശാരദൈഃ। വിശേഷകാര്യവിദ്ഭിശ്ച മോക്ഷധർമപരായണൈഃ॥ 1-91-45 (3956) സ്താപനാക്ഷേപസിദ്ധാന്തപരമാർഥജ്ഞതാം ഗതൈഃ। ശബ്ദച്ഛന്ദോനിരുക്തജ്ഞൈഃ കാലജ്ഞാനവിശാരദൈഃ॥ 1-91-46 (3957) ദ്രവ്യകർമഗുണജ്ഞൈശ്ച കാര്യകാരണവേദിഭിഃ। പക്ഷിവാനരരുതജ്ഞൈശ്ച വ്യാസഗ്രന്ഥസമാശ്രിതൈഃ॥ 1-91-47 (3958) നാനാശാസ്ത്രേഷു മുഖ്യൈശ്ച ശുശ്രാവ സ്വനമീരിതം। ലോകായതികമുഖ്യൈശ്ച സമന്താദനുനാദിതം॥ 1-91-48 (3959) തത്രതത്ര ച വിപ്രേന്ദ്രാന്നിയതാൻസംശിതവ്രതാൻ। ജപഹോമപരാന്വിപ്രാന്ദദർശ പരവീരഹാ॥ 1-91-49 (3960) ആസനാനി വിചിത്രാണി രുചിരാണി മഹീപതിഃ। പ്രയത്നോപഹിതാനി സ്മ ദൃഷ്ട്വാ വിസ്മയമാഗമത്॥ 1-91-50 (3961) ദേവതായതനാനാം ച പ്രേക്ഷ്യ പൂജാം കൃതാം ദ്വിജൈഃ। ബ്രഹ്മലോകസ്ഥമാത്മാനം മേനേ സ നൃപസത്തമഃ॥ 1-91-51 (3962) സ കാശ്യപതപോഗുപ്തമാശ്രമപ്രവരം ശുഭം। നാതൃപ്യത്പ്രേക്ഷമാണോ വൈ തപോവനഗുണൈര്യുതം॥ 1-91-52 (3963) സ കാശ്യപസ്യായതനം മഹാവ്രതൈ- ർവൃതം സമാന്താദൃഷിഭിസ്തപോധനൈഃ। വിവേശ സാമാത്യപുരോഹിതോഽരിഹാ വിവിക്തമത്യർഥമനോഹരം ശുഭം॥ ॥ 1-91-53 (3964) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഏകനവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 91 ॥

1-92-0 (3965) വൈശംപായന ഉവാച। 1-92-0x (572) തതോ ഗച്ഛൻമഹാബാഹുരേകോഽമാത്യാന്വിസൃജ്യ താൻ। നാപശ്യച്ചാശ്രമേ തസ്മിംസ്തമൃഷിം സംശിതവ്രതം॥ 1-92-1 (3966) സോഽപശ്യമാനസ്തമൃഷിം ശൂന്യം ദൃഷ്ട്വാ തഥാഽഽശ്രമം। ഉവാച ക ഇഹേത്യുച്ചൈർവനം സന്നാദയന്നിവ॥ 1-92-2 (3967) ശ്രുത്വാഽഥ തസ്യ തം ശബ്ദം കന്യാ ശ്രീരിവ രൂപിണീ। നിശ്ചക്രാമാശ്രമാത്തസ്മാത്താപസീവേഷധാരിണീ॥ 1-92-3 (3968) സാ തം ദൃഷ്ട്വൈവ രാജാനം ദുഷ്യന്തമസിതേക്ഷണാ। `സുപ്രീതാഽഭ്യാഗതം തം തു പൂജ്യം പ്രാപ്തമഥേശ്വരം॥ 1-92-4 (3969) രൂപയൌവനസംപന്നാ ശീലാചാരവതീ ശുഭാ। സാ തമായതപദ്മാക്ഷം വ്യൂഢോരസ്കം മഹാഭുജം॥ 1-92-5 (3970) സിംഹസ്കന്ധം ദീർഘബാഹും സർവലക്ഷണപൂജിതം। സ്പൃഷ്ടം മധുരയാ വാചാ സാഽബ്രവീജ്ജനമേജയാ॥' 1-92-6 (3971) സ്വാഗതം ത ഇതി ക്ഷിപ്രമുവാച പ്രതിപൂജ്യ ച। ആസനേനാർചയിത്വാ ച പാദ്യേനാർഘ്യേണ ചൈവ ഹി॥ 1-92-7 (3972) പപ്രച്ഛാനാമയം രാജൻകുശലം ച നരാധിപം। യഥാവദർചയിത്വാഽഥ പൃഷ്ട്വാ ചാനാമയം തദാ॥ 1-92-8 (3973) ഉവാച സ്മയമാനേവ കിം കാര്യം ക്രിയതാമിതി। `ആശ്രമസ്യാഭിഗമനേ കിം ത്വം കാര്യം ചികീർഷസി॥ 1-92-9 (3974) കസ്ത്വമദ്യേഹ സംപ്രാപ്തോ മഹർഷേരാശ്രമം ശുഭം।' താമബ്രവീത്തതോ രാജാ കന്യാം മധുരഭാഷിണീം॥ 1-92-10 (3975) ദൃഷ്ട്വാ സർവാനവദ്യാംഗീം യഥാവത്പ്രതിപൂജിതഃ। `രാജർഷേസ്തസ്യ പുത്രോഽഹമിലിനസ്യ മഹാത്മനഃ॥ 1-92-11 (3976) ദുഷ്യന്ത ഇതി മേ നാമ സത്യം പുഷ്കരലോചനേ।' ആഗതോഽഹം മഹാഭാഗമൃഷിം കണ്വമുപാസിതും॥ 1-92-12 (3977) ക്വ ഗതോ ഭഗവാൻഭദ്രേ ഗൻമമാചക്ഷ്വ ശോഭനേ। 1-92-13 (3978) ശകുന്തലോവാച। ഗതഃ പിതാ മേ ഭഗവാൻഫലാന്യാഹർതുമാശ്രമാത്। മുഹൂർതം സംപ്രതീക്ഷസ്വ ദ്രഷ്ടാസ്യേനമുപാഗതം॥ 1-92-13x (573) വൈശംപായന ഉവാച। 1-92-14x (574) അപശ്യമാനസ്തമൃഷിം തഥാ ചോക്തസ്തയാ ച സഃ। താം ദൃഷ്ട്വാ ച വരാരോഹാം ശ്രീമതീം ചാരുഹാസിനീം॥ 1-92-14 (3979) വിഭ്രാജമാനാം വപുഷാ തപസാ ച ദമേന ച। രൂപയൌവനസംപന്നാമിത്യുവാച മഹീപതിഃ॥ 1-92-15 (3980) കാ ത്വം കസ്യാസി സുശ്രോണി കിമർഥം ചാഗതാ വനം। ഏവംരൂപഗുണോപേതാ കുതസ്ത്വമസി ശോഭനേ॥ 1-92-16 (3981) ദർശനാദേവ ഹി ശുഭേ ത്വയാ മേഽപഹൃതം മനഃ। ഇച്ഛാമി ത്വാമഹം ജ്ഞാതും തൻമമാചക്ഷ്വ ശോഭനേ॥ 1-92-17 (3982) `സ്ഥിതോസ്ംയമിതസൌഭാഗ്യേ വിവക്ഷുശ്ചാസ്മി കിഞ്ചന। ശൃണു മേ നാഗനാസോരു വചനം മത്തകാശിനി॥ 1-92-18 (3983) രാജർഷേരന്വയേ ജാതഃ പൂരോരസ്മി വിശേഷതഃ। വൃണ്വേ ത്വാമദ്യ സുശ്രോണി ദുഷ്യന്തോ വരവർണിനി॥ 1-92-19 (3984) ന മേഽന്യത്ര ക്ഷത്രിയായാ മനോ ജാതു പ്രവർതതേ। ഋഷിപുത്രീഷു ചാന്യാസു നാവരാസു പരാസു ച॥ 1-92-20 (3985) തസ്മാത്പ്രണിഹിതാത്മാനം വിദ്ദി മാം കലഭാഷിണി। യസ്യാം മേ ത്വയി ഭാവോഽസ്തി ക്ഷത്രിയാ ഹ്യസി കാ വദാ॥ 1-92-21 (3986) ന ഹി മേ ഭീരു വിപ്രായാം മനഃ പ്രസഹതേ ഗതിം। ഭജേ ത്വാമായതാപാംഗേ ഭക്തം ഭജിതുമർഹസി। ഭുങ്ക്ഷ രാജ്യം വിശാലാക്ഷി ബുദ്ധിം മാത്വന്യഥാ കൃഥാഃ'॥ 1-92-22 (3987) ഏവമുക്താ തു സാ കന്യാ തേന രാജ്ഞാ തമാശ്രമേ। ഉവാച ഹസതീ വാക്യമിദം സുമധുരാക്ഷരം॥ 1-92-23 (3988) കണ്വസ്യാഹം ഭഗവതോ ദുഷ്യന്ത ദുഹിതാ മതാ। തപസ്വിനോ ധൃതിമതോ ധർമജ്ഞസ്യ മഹാത്മനഃ॥ 1-92-24 (3989) `അസ്വതന്ത്രാസ്മി രാജേന്ദ്ര കാശ്യപോ മേ ഗുരുഃ പിതാ। തമേവ പ്രാർഥയ സ്വാർഥം നായുക്തം കർതുമർഹസി॥' 1-92-25 (3990) ദുഷ്യന്ത ഉവാച। 1-92-26x (575) ഊർധ്വരേതാ മഹാഭാഗേ ഭഗവാംʼല്ലോകപൂജിതഃ। ചലേദ്ധി വൃത്താദ്ധർമോപി ന ചലേത്സംശിതവ്രതഃ॥ 1-92-26 (3991) കഥം ത്വം തസ്യ ദുഹിതാ സംഭൂതാ വരവർണിനീ। സംശയോ മേ മഹാനത്ര തൻമേ ഛേത്തുമിഹാർഹസി॥ 1-92-27 (3992) ശകുന്തലോവാച। 1-92-28x (576) യഥാഽയമാഗമോ മഹ്യം യഥാ ചേദമഭൂത്പുരാ। `അന്യഥാ സന്തമാത്മാനമന്യഥാ സത്സു ഭാഷതേ॥ 1-92-28 (3993) സ പാപേനാവൃതോ മൂർഖസ്തേന ആത്മാപഹാരകഃ।' ശൃണു രാജന്യഥാതത്ത്വം യഥാഽസ്മി ദുഹിതാ മുനേഃ॥ 1-92-29 (3994) ഋഷിഃ കശ്ചിദിഹാഗംയ മമ ജൻമാഭ്യചോദയത്। `ഊർധ്വരേതാ യഥാസി ത്വം കുതസ്ത്വേയം ശകുന്തലാ॥ 1-92-30 (3995) പുത്രീ ത്വത്തഃ കഥം ജാതാ തത്ത്വം മേ ബ്രൂഹി കാശ്യപ।' തസ്മൈ പ്രോവാച ഭഗവാന്യഥാ തച്ഛൃണു പാർഥിവാ॥ 1-92-31 (3996) കണ്വ ഉവാച। 1-92-32x (577) തപ്യമാനഃ കില പുരാ വിശ്വാമിത്രോ മഹത്തപഃ। സുഭൃശം താപയാമാസ ശക്രം സുരഗണേശ്വരം॥ 1-92-32 (3997) തപസാ ദീപ്തവീര്യോഽയം സ്ഥാനാൻമാം ച്യാവയേദിതി। ഭീതഃ പുരന്ദരസ്തസ്മാൻമേനകാമിദമബ്രവീത്॥ 1-92-33 (3998) ഗുണൈരപ്സരസാം ദിവ്യൈർമേനകേ ത്വം വിശിഷ്യസേ। ശ്രേയോ മേ കുരു കല്യാണി യത്ത്വാം വക്ഷ്യാമി തച്ഛൃണു॥ 1-92-34 (3999) അസാവാദിത്യശങ്കാശോ വിശ്വാമിത്രോ മഹാതപാഃ। തപ്യമാനസ്തപോ ഘോരം മമ കംപയതേ മനഃ॥ 1-92-35 (4000) മേനകേ തവ ഭാരോഽയം വിശ്വാമിത്രഃ സുമധ്യമേ। ശംസിതാത്മാ സുദുർധർഷ ഉഗ്രേ തപസി വർതതേ॥ 1-92-36 (4001) സ മാം ന ച്യാവയേത്സ്ഥാനാത്തം വൈ ഗത്വാ പ്രലോഭയ। ചര തസ്യ തപോവിഘ്നം കുരു മേ പ്രിയമുത്തമം॥ 1-92-37 (4002) രൂപയൌവനമാധുര്യചേഷ്ടിതസ്മിതഭാഷണൈഃ। ലോഭയിത്വാ വരാരോഹേ തപസസ്തം നിവർതയ॥ 1-92-38 (4003) മേനകോവാച। 1-92-39x (578) മഹാതേജാഃ സ ഭഗവാംസ്തഥൈവ ച മഹാതപാഃ। കോപനശ്ച തഥാ ഹ്യേനം ജാനാതി ഭഗവാനപി॥ 1-92-39 (4004) തേജസ്തപസശ്ചൈവ കോപസ്യ ച മഹാത്മനഃ। ത്വമപ്യുദ്വിജസേ യസ്യ നോദ്വിജേയമഹം കഥം॥ 1-92-40 (4005) മഹാഭാഗം വസിഷ്ഠം യഃ പുത്രൈരിഷ്ടൈർവ്യയോജയത്। ക്ഷത്രജാതശ്ച യഃ പൂർവമഭവദ്ബ്രാഹ്മണോ ബലാത്॥ 1-92-41 (4006) ശൌചാർഥം യോ നദീം ചക്രേ ദുർഗമാം ബഹുഭിർജലൈഃ। യാം താം പുണ്യതമാം ലോകേ കൌശികീതി വിദുർജനാഃ॥ 1-92-42 (4007) ബഭാര യത്രാസ്യ പുരാ കാലേ ദുർഗേ മഹാത്മനഃ। ദാരാൻമതംഗോ ധർമാത്മാ രാജർഷിർവ്യാധതാം ഗതഃ॥ 1-92-43 (4008) അതീതകാലേ ദുർഭിക്ഷേ അഭ്യേത്യ പുനരാക്ഷമം। മുനിഃ പാരേതി നദ്യാ വൈ നാമ ചക്രേ തദാ പ്രഭുഃ॥ 1-92-44 (4009) മതംഗം യാജയാഞ്ചക്രേ യത്ര പ്രീതമനാഃ സ്വയം। ത്വം ച സോമം ഭയാദ്യസ്യ ഗതഃ പാതും സുരേശ്വര॥ 1-92-45 (4010) ചകാരാന്യം ച ലോകം വൈ ക്രുദ്ധോ നക്ഷത്രസംപദാ। പ്രതിശ്രവണപൂർവാണി നക്ഷത്രാണി ചകാര യഃ। ഗുരുശാപഹതസ്യാപി ത്രിശങ്കോഃ ശരണം ദദൌ॥ 1-92-46 (4011) ബ്രഹ്മർഷിശാപം രാജർഷിഃ കഥം മോക്ഷ്യതി കൌശികഃ। അവമത്യ തദാ ദേവൈര്യജ്ഞാംഗം തദ്വിനാശിതം॥ 1-92-47 (4012) അന്യാനി ച മഹാതേജാ യജ്ഞാംഗാന്യസൃജത്പ്രഭുഃ। നിനായ ച തദാ സ്വർഗം ത്രിശങ്കും സ മഹാതപാഃ॥ 1-92-48 (4013) ഏതാനി യസ്യ കർമാണി തസ്യാഹം ഭൃശമുദ്വിജേ। യഥാഽസൌ ന ദഹേത്ക്രുദ്ധസ്തഥാഽഽജ്ഞാപയ മാം വിഭോ॥ 1-92-49 (4014) തേജസാ നിർദഹേല്ലോകാൻകംപയേദ്ധരണീം പദാ। സങ്ക്ഷിപേച്ച മഹാമേരും തൂർണമാവർതയേദ്ദിശഃ॥ 1-92-50 (4015) താദൃശം തപസാ യുക്തം പ്രദീപ്തമിവ പാവകം। കഥമസ്മദ്വിധാ നാരീ ജിതേന്ദ്രിയമഭിസ്പൃശേത്॥ 1-92-51 (4016) ഹുതാശനമുഖം ദീപ്തം സൂര്യചന്ദ്രാക്ഷിതാരകം। കാലജിഹ്വം സുരശ്രേഷ്ഠ കഥമസ്മദ്വിധാ സ്പൃശേത്॥ 1-92-52 (4017) യമശ്ച സോമശ്ച മഹർഷയശ്ച സാധ്യാ വിശ്വേ വാലസ്വില്യാശ്ച സർവേ। ഏതേഽപി യസ്യോദ്വിജന്തേ പ്രഭാവാ- ത്തസ്മാത്കസ്മാൻമാദൃശീ നോദ്വിജേത॥ 1-92-53 (4018) ത്വയൈവമുക്താ ച കഥം സമീപ- മൃഷേർന ഗച്ഛേയമഹം സുരേന്ദ്ര। രക്ഷാം ച മേ ചിന്തയ ദേവരാജ യഥാ ത്വദർഥം രക്ഷിതാഽഹം ചരേയം॥ 1-92-54 (4019) കാമം തു മേ മാരുതസ്തത്ര വാസഃ പ്രക്രീഡിതായാ വിവൃണോതു ദേവ। ഭവേച്ച മേ മൻമഥസ്തത്ര കാര്യേ സഹായഭൂതസ്തു തവ പ്രസാദാത്॥ 1-92-55 (4020) വനാച്ച വായുഃ സുരഭിഃ പ്രവായാ- ത്തസ്മിൻകാലേ തമൃഷിം ലോഭയന്ത്യാഃ। തഥേത്യുക്ത്വാ വിഹിതേ ചൈവ തസ്മിം- സ്തതോ യയൌ സാഽഽശ്രമം കൌശികസ്യ॥ ॥ 1-92-56 (4021) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ദ്വിനവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 92 ॥

1-93-0 (4022) കണ്വ ഉവാച। 1-93-0x (579) ഏവമുക്തസ്തയാ ശക്രഃ സന്ദിദേശ സദാഗതിം। പ്രാതിഷ്ഠത തദാ കാലേ മേനകാ വായുനാ സഹ॥ 1-93-1 (4023) അഥാപശ്യദ്വരാരോഹാ തപസാ ദഗ്ധകിൽബിഷം। മിശ്വാമിത്രം തപ്യമാനം മേനകാ ഭീരുരാശ്രമേ॥ 1-93-2 (4024) അഭിവാദ്യ തതഃ സാ തം പ്രാക്രീഡദൃഷിസന്നിധൌ। അപോവാഹ ച വാസോഽസ്യാ മാരുതഃ ശശിസംനിഭം॥ 1-93-3 (4025) സാഗച്ഛത്ത്വരിതാ ഭൂമിം വാസസ്തദഭിലിപ്സതീ। കുത്സയന്തീവ സവ്രീഡം മാരുതം വരവർണിനീ॥ 1-93-4 (4026) പശ്യതസ്തസ്യ രാജർഷേരപ്യഗ്നിസമതേജസഃ। വിശ്വാമിത്രസ്തതസ്താം തു വിഷമസ്ഥാമനിന്ദിതാം॥ 1-93-5 (4027) ഗൃദ്ധാം വാസസി സംഭ്രാന്താം മേനകാം മുനിസത്തമഃ। അനിർദേശ്യവയോരൂപാമപശ്യദ്വിവൃതാം തദാ॥ 1-93-6 (4028) തസ്യാ രൂപഗുണാന്ദൃഷ്ട്വാ സ തു വിപ്രർഷഭസ്തദാ। ചകാര ഭാവം സംസർഗേ തയാ കാമവശം ഗതഃ॥ 1-93-7 (4029) ന്യമന്ത്രയത ചാപ്യേനാം സാ ചാപ്യൈച്ഛദനിന്ദിതാ। തൌ തത്ര സുചിരം കാലമുഭൌ വ്യവഹരതാം തദാ॥ 1-93-8 (4030) രമമാണൌ യഥാകാമം യതൈകദിവസം തഥാ। `ഏവം വർഷസഹസ്രാണാമതീതം നാന്വചിന്തയത്॥ 1-93-9 (4031) കാമക്രോധാവജിതവാൻമുനിർനിത്യം സമാഹിതഃ। ചിരാർജിതസ്യ തപസഃ ക്ഷയം സ കൃതവാൻമുനിഃ॥ 1-93-10 (4032) തപസഃ സങ്ക്ഷയാദേവ മുനിർമോഹം സമാവിശത്। മോഹാഭിഭൂതഃ ക്രോധാത്മാ ഗ്രസൻമൂലഫലാൻമുനിഃ॥ 1-93-11 (4033) പാദൈർജലരവം കൃത്വാ അന്തർദ്വീപേ കുടീം ഗതഃ। മേനകാ ഗന്തുകാമാ തു ശുശ്രാവ ജലനിസ്വനം॥ 1-93-12 (4034) തപസാ ദീപ്തവീര്യോഽസാവാകാശാദേതി യാതി ച। അദ്യ സഞ്ജ്ഞാം വിജാനാമി യയാഽദ്യ തപസഃ ക്ഷയഃ॥ 1-93-13 (4035) ഗന്തും ന യുക്തമിത്യുക്ത്വാ ഋതുസ്നാതാഥ മേനകാ। കാമരാഗാഭിഭൂതസ്യ മുനേഃ പാർസ്വം ജഗാമ ഹ॥' 1-93-14 (4036) ജനയാമാസ സ മുനിർമേനകായാം ശകുന്തലാം। പ്രസ്ഥേ ഹിമവതോ രംയേ മാലിനീമഭിതോ നദീം॥ 1-93-15 (4037) `ദേവഗർഭോപമാം ബാലാം സർവാഭരണഭൂഷിതാം। ശയാനാം ശയനേ രംയേ മേനകാ വാക്യമബ്രവീത്॥ 1-93-16 (4038) മഹർഷേരുഗ്രതപസസ്തേജസ്ത്വമസി ഭാമിനി। തസ്മാത്സ്വർഗം ഗമിഷ്യാമി ദേവകാര്യാർഥമാഗതാ॥' 1-93-17 (4039) ജാതമുത്സൃജ്യ തം ഗർഭം മേനകാ മാലിനീമനു। കൃതകാര്യാ തതസ്തൂർണമഗച്ഛച്ഛക്രസംസദം॥ 1-93-18 (4040) തം വനേ വിജനേ ഗർഭം സിംഹവ്യാഘ്രസമാകുലേ। ദൃഷ്ട്വാ ശയാനം ശകുനാഃ സമന്താത്പര്യവാരയൻ। നേമാം ഹിംസ്യുർവനേ ബാലാം ക്രവ്യാദാ മാംസഗൃദ്ധിനഃ॥ 1-93-19 (4041) പര്യരക്ഷന്ത താം തത്ര ശകുന്താ മേനകാത്മജാം। ഉപസ്പ്രഷ്ടും ഗതശ്ചാഹമപശ്യം ശയിതാമിമാം॥ 1-93-20 (4042) നിർജനേ വിപിനേ രംയേ ശകുന്തൈഃ പരിവാരിതാം। `മാം ദൃഷ്ട്വൈവാഭ്യപദ്യന്ത പാദയോഃ പതിതാ ദ്വിജാഃ। അബ്രുഞ്ശകുനാഃ സർവേ കലം മധുരഭാഷിണഃ॥ 1-93-21 (4043) വിശ്വാമിത്രസുതാം ബ്രഹ്മന്ന്യാസഭൂതാം ഭരസ്വ വൈ। കാമക്രോധാവജിതവാൻസഖാ തേ കൌശികീം ഗതഃ॥ 1-93-22 (4044) തസ്മാത്പോഷയ തത്പുത്രീം ദയാവാനിതി തേഽബ്രുവൻ। സർവഭൂതരുതജ്ഞോഽഹം ദയാവാൻസർവജന്തുഷു॥' 1-93-23 (4045) ആനയിത്വാ തതശ്ചൈനാം ദുഹിതൃത്വേ ന്യവേശയം॥ 1-93-24 (4046) ശരീരകൃത്പ്രാണദാതാ യസ്യ ചാന്നാനി ഭുഞ്ജതേ। ക്രമേണൈതേ ത്രയോഽപ്യുക്താഃ പിതരോ ധർമശാസനേ॥ 1-93-25 (4047) നിർജനേ തു വനേ യസ്മാച്ഛകുന്തൈഃ പരിവാരിതാ। ശകുന്തലേതി നാമാസ്യാഃ കൃതം ചാപി തതോ മയാ॥ 1-93-26 (4048) ഏവം ദുഹിതരം വിദ്ധി മമ വിപ്ര ശകുന്തലാം। ശകുന്തലാ ച പിതരം മന്യതേ മാമനിന്ദിതാ॥ 1-93-27 (4049) ശകുന്തലോവാച। 1-93-28x (580) ഏതദാചഷ്ട പൃഷ്ടഃ സൻമമ ജൻമ മഹർഷയേ। സുതാം കണ്വസ്യ മാമേവം വിദ്ധി ത്വം മനുജാധിപ॥ 1-93-28 (4050) കണ്വം ഹി പിതരം മന്യേ പിതരം സ്വമജാനതീ। ഇതി തേ കഥിതം രാജന്യഥാവൃത്തം ശ്രുതം മയാ॥ ॥ 1-93-29 (4051) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ത്രിനവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 93 ॥

1-94-0 (4052) ദുഷ്യന്ത ഉവാച। 1-94-0x (581) സുവ്യക്തം രാജപുത്രീ ത്വം യഥാ കല്യാണി ഭാഷസേ। ഭാര്യാ മേ ഭവ സുശ്രോണി ബ്രൂഹി കിം കരവാണി തേ॥ 1-94-1 (4053) സുവർണമാലാം വാസാംസി കുണ്ഡലേ പരിഹാടകേ। നാനാപത്തനജേ ശുഭ്രേ മണിരത്നേ ച ശോഭനേ॥ 1-94-2 (4054) ആഹരാമി തവാദ്യാഹം നിഷ്കാദീന്യജിനാനി ച। സർവം രാജ്യം തവാദ്യാസ്തു ഭാര്യാ മേ ഭവ ശോഭനേ॥ 1-94-3 (4055) ഗാന്ധർവേണ ച മാം ഭീരു വിവാഹേനൈഹി സുന്ദരി। വിവാഹാനാം ഹി രംഭോരു ഗാന്ധർവഃ ശ്രേഷ്ഠ ഉച്യതേ॥ 1-94-4 (4056) ശകുന്തലോവാച। 1-94-5x (582) ഫലാഹാരോ ഗതോ രാജൻപിതാ മേ ഇത ആശ്രമാത്। മുഹൂർതം സംപ്രതീക്ഷസ്വ സ മാം തുഭ്യം പ്രദാസ്യതി॥ 1-94-5 (4057) `പിതാ ഹി മേ പ്രഭുർനിത്യം ദൈവതം പരമം മമ। യസ്മൈ മാം ദാസ്യതി പിതാ സ മേ ഭർതാ ഭവിഷ്യതി॥ 1-94-6 (4058) പിതാ രക്ഷതി കൌമാരേ ഭർതാ രക്ഷതി യൌവനേ। പുത്രസ്തു സ്ഥാവിരേ ഭാവേ ന സ്ത്രീ സ്വാതന്ത്ര്യമർഹതി॥ 1-94-7 (4059) സമന്യമാനാ രാജേന്ദ്ര പിതരം മേ തപസ്വിനം। അധർമേണ ഹി ധർമിഷ്ഠ കഥം വരമുപാസ്മഹേ॥ 1-94-8 (4060) ദുഷ്യന്ത ഉവാച। 1-94-9x (583) മാമൈവം വദ കല്യാണി തപോരാശിം ദമാത്മകം। 1-94-9 (4061) ശകുന്തലോവാച। മന്യുപ്രഹരണാ വിപ്രാ ന വിപ്രാഃ ശസ്ത്രപാണയഃ॥ 1-94-9x (584) മന്യുനാ ഘ്നന്തി തേ ശത്രൂന്വജ്രേണേന്ദ്ര ഇവാസുരാൻ। അഗ്നിർദഹതി തേജോഭിഃ സൂര്യോ ദഹതി രശ്മിഭിഃ॥ 1-94-10 (4062) രാജാ ദഹതി ദണ്ഡേന ബ്രാഹ്മണോ മന്യുനാ ദഹേത്। ക്രോധിതാ മന്യുനാ ഘ്നന്തി വജ്രപാണിരിവാസുരാൻ॥ 1-94-11 (4063) ദുഷ്യന്ത ഉവാച। 1-94-12x (585) ജാനേ ഭദ്രേ മഹർഷിം തം തസ്യ മന്യുർന വിദ്യതേ।' ഇച്ഛാമി ത്വാം വരാരോഹേ ഭജമാനാമനിന്ദിതേ। ത്വദർഥം മാം സ്ഥിതം വിദ്ധി ത്വദ്ഗതം ഹി മനോ മമ॥ 1-94-12 (4064) ആത്മനോ ബന്ധുരാത്മൈവ ഗതിരാത്മൈവ ചാത്മനഃ। ആത്മനൈവാത്മനോ ദാനം കർതുമർഹസി ധർമതഃ॥ 1-94-13 (4065) അഷ്ടാവേവ സമാസേന വിവാഹാ ധർമതഃ സ്മൃതാഃ। ബ്രാഹ്മോ ദൈവസ്തഥൈവാർഷഃ പ്രാജാപത്യസ്തഥാഽഽസുരഃ॥ 1-94-14 (4066) ഗാന്ധർവോ രാക്ഷസശ്ചൈവ പൈശാചശ്ചാഷ്ടമഃ സ്മൃതഃ। തേഷാം ധർംയാന്യഥാപൂർവം മനുഃ സ്വായംഭുവോഽബ്രവീത്॥ 1-94-15 (4067) പ്രശസ്താംശ്ചതുരഃ പൂർവാൻബ്രാഹ്മണസ്യോപധാരയ। ഷഡാനുപൂർവ്യാ ക്ഷത്രസ്യ വിദ്ധി ധർംയാനനിന്ദിതേ॥ 1-94-16 (4068) രാജ്ഞാം തു രാക്ഷസോഽപ്യുക്തോ വിട്ശൂദ്രേഷ്വാസുരഃ സ്മൃതഃ। പഞ്ചാനാം തു ത്രയോ ധർംയാ അധർംയൌ ദ്വൌ സ്മൃതാവിഹ॥ 1-94-17 (4069) പൈശാച ആസുരശ്ചൈവ ന കർതവ്യൌ കദാചന। അനേന വിധിനാ കാര്യോ ധർമസ്യൈഷാ ഗതിഃ സ്മൃതാ॥ 1-94-18 (4070) ഗാന്ധർവരാക്ഷസൌ ക്ഷത്രേ ധർംയൌ തൌ മാ വിശങ്കിഥാഃ। പൃഥഗ്വാ യദി വാ മിശ്രൌ കർതവ്യൌ നാത്ര സംശയഃ॥ 1-94-19 (4071) സാ ത്വം മമ സകാമസ്യ സകാമാ വരവർണിനീ। ഗാന്ധർവേണ വിവാഹേന ഭാര്യാ ഭവിതുമർഹസി॥ 1-94-20 (4072) ശകുന്തലോവാച। 1-94-21x (586) യദി ധർമപഥസ്ത്വേവ യദി ചാത്മാ പ്രഭുർമമ। പ്രദാനേ പൌരവശ്രേഷ്ഠ ശൃണു മേ സമയം പ്രഭോ॥ 1-94-21 (4073) സത്യം മേ പ്രതിജാനീഹി യഥാ വക്ഷ്യാംയഹം രഹഃ। മയി ജായേത യഃ പുത്രഃ സ ഭവേത്ത്വദനന്തരഃ॥ 1-94-22 (4074) യുവരാജോ മഹാരാജ സത്യമേതദ്ബ്രവീമി തേ। യദ്യേതദേവം ദുഷ്യന്ത അസ്തു മേ സംഗമസ്ത്വയാ॥ 1-94-23 (4075) വൈശംപായന ഉവാച। 1-94-24x (587) `തസ്യാസ്തു സർവം സംശ്രുത്യ യഥോക്തം സ വിശാംപതിഃ। ദുഷ്യന്തഃ പുനരേവാഹ യദ്യദിച്ഛസി തദ്വദ॥ 1-94-24 (4076) ശകുന്തലോവാച। 1-94-25x (588) ഖ്യാതോ ലോകപ്രവാദോയം വിവാഹ ഇതി ശാസ്ത്രതഃ। വൈവാഹികീം ക്രിയാം സന്തഃ പ്രശംസന്തി പ്രജാഹിതാം॥ 1-94-25 (4077) ലോകപ്രവാദശാന്ത്യർഥം വിവാഹം വിധിനാ കുരു। സന്ത്യത്ര യജ്ഞപാത്രാണി ദർഭാഃ സുമനസോഽക്ഷതാഃ॥ 1-94-26 (4078) യഥാ യുക്തോ വിവാഹഃ സ്യാത്തഥാ യുക്താ പ്രജാ ഭവേത്। തസ്മാദാജ്യം ഹവിർലാജാഃ സികതാ ബ്രാഹ്മണാസ്തവ॥ 1-94-27 (4079) വൈവാഹികാനി ചാന്യാനി സമസ്താനീഹ പാർഥിവ। ദുരുക്തമപി രാജേന്ദ്ര ക്ഷന്തവ്യം ധർമകാരണാത്॥ 1-94-28 (4080) വൈശംപായന ഉവാച।' 1-94-29x (589) ഏവമസ്ത്വിതി താം രാജാ പ്രത്യുവാചാവിചാരയൻ। അപി ച ത്വാം ഹി നേഷ്യാമി നഗരം സ്വം ശുചിസ്മിതേ॥ 1-94-29 (4081) യഥാ ത്വമർഹാ സുശ്രോണി മന്യസേ തദ്ബ്രവീമി തേ। ഏവമുക്ത്വാ സ രാജർഷിസ്താമനിന്ദിതഗാമിനീം॥ 1-94-30 (4082) `പുരോഹിതം സമാഹൂയ വചനം യുക്തമബ്രവീത്। രാജപുത്ര്യാ യദുക്തം വൈ ന വൃഥാ കർതുമുത്സഹേ॥ 1-94-31 (4083) ക്രിയാഹീനോ ഹി ന ഭവേൻമമ പുത്രോ മഹാദ്യുതിഃ। തഥാ കുരുഷ്വ ശാസ്ത്രോക്തം വിവാഹം മാ ചിരങ്കുരു॥ 1-94-32 (4084) ഏവമുക്തോ നൃപതിനാ ദ്വിജഃ പരമയന്ത്രിതഃ। ശോഭനം രാജരാജേതി വിധിനാ കൃതവാന്ദ്വിജഃ॥ 1-94-33 (4085) ശാസനാദ്വിപ്രമുഖ്യസ്യ കൃതകൌതുകമംഗലഃ।' ജഗ്രാഹ വിധിവത്പാണാവുവാസ ച തയാ സഹ॥ 1-94-34 (4086) വിശ്വാസ്യ ചൈനാം സ പ്രായാദബ്രവീച്ച പുനഃ പുനഃ। പ്രേഷയിഷ്യേ തവാർഥായ വാഹിനീം ചതുരംഗിണീം॥ 1-94-35 (4087) `ത്രൈവിദ്യവൃദ്ധൈഃ സഹിതാം നാനാരാജജനൈഃ സഹ। ശിബികാസഹസ്രൈഃ സഹിതാ വയമായാന്തി ബാന്ധവാഃ॥ 1-94-36 (4088) മൂകാശ്ചൈവ കിരാതാശ്ച കുബ്ജാ വാമനകൈഃ സഹ। സഹിതാഃ കഞ്ചുകിവരൈർവാഹിനീ സൂതമാഗധൈഃ॥ 1-94-37 (4089) ശംഖദുന്ദുഭിനിർഘോഷൈർവനം ച സമുപൈഷ്യതി। തഥാ ത്വാമാനയിഷ്യാമി നഗരം സ്വം ശുചിസ്മിതേ॥ 1-94-38 (4090) അന്യഥാ ത്വാം ന നേഷ്യാമി സ്വനിവേശമസത്കൃതാം। സർവമംഗലസത്കാരൈഃ സുഭ്രു സത്യം കരോമി തേ॥ 1-94-39 (4091) വൈശംപായന ഉവാച। 1-94-40x (590) ഏവമുക്ത്വാ സ രാജർഷിസ്താമനിന്ദിതഗാമിനീം। പരിഷ്വജ്യ ച ബാഹുഭ്യാം സ്മിതപൂർവമുദൈക്ഷത॥ 1-94-40 (4092) പ്രദക്ഷിണീകൃതാം ദേവീം പുനസ്താം പരിഷസ്വജേ। ശകുന്തലാ സാ സുമുഖീ പപാത നൃപപാദയോഃ॥ 1-94-41 (4093) താം ദേവീം പുനരുത്ഥാപ്യ മാ ശുചേതി പുനഃ പുനഃ। ശപേയം സുകൃതേനൈവ പ്രാപയിഷ്യേ നൃപാത്മജേ॥' 1-94-42 (4094) ഇതി തസ്യാഃ പ്രതിശ്രുത്യ സ നൃപോ ജനമേജയ। മനസാ ചിന്തയൻപ്രായാത്കാശ്യപം പ്രതി പാർഥിവ॥ 1-94-43 (4095) ഭഗവാംസ്തപസാ യുക്തഃ ശ്രുത്വാ കിം നു കരിഷ്യതി। തം ന പ്രസാദ്യാഗതോഽഹം പ്രസീദേതി ദ്വിജോത്തമം। ഏവം സഞ്ചിന്തയന്നേവ പ്രവിവേശ സ്വകം പുരം॥ 1-94-44 (4096) തതോ മുഹൂർതേ യാതേ തു കണ്വോഽപ്യാശ്രമമാഗമത്। ശകുന്തലാ ച പിതരം ഹ്രിയാ നോപജഗാമ തം॥ 1-94-45 (4097) `ശങ്കിതേവ ച വിപ്രർഷിമുപചക്രാമ സാ ശനൈഃ। തതോഽസ്യ ഭാരം ജഗ്രാഹ ആസനം ചാപ്യകൽപയത്॥ 1-94-46 (4098) പ്രാക്ഷാലയച്ച സാ പാദൌ കാശ്യപസ്യ മഹാത്മനഃ। ന ചൈനം ലജ്ജയാഽശക്നോദക്ഷിഭ്യാമഭിവീക്ഷിതും॥ 1-94-47 (4099) ശകുന്തലാ ച സവ്രീഡാ തമൃഷിം നാഭ്യഭാഷത। തസ്മാത്സ്വധർമാത്സ്ഖലിതാ ഭീതാ സാ ഭരതർഷഭ॥ 1-94-48 (4100) അഭവദ്ദോഷദർശിത്വാദ്ബ്രഹ്മചാരിണ്യയന്ത്രിതാ। സ തദാ വ്രീഡിതാം ദൃഷ്ട്വാ ഋഷിസ്താം പ്രത്യഭാഷത॥ 1-94-49 (4101) കണ്വ ഉവാച। 1-95-50x (591) സവ്രീഡൈവ ച ദീർഘായുഃ പുരേവ ഭവിതാ ന ച। വൃത്തം കഥയ രംഭോരു മാ ത്രാസം ച പ്രകൽപയ॥ 1-94-50 (4102) വൈശംപായന ഉവാച। 1-94-51x (592) തതഃ പ്രക്ഷാല്യ പാദൌ സാ വിശ്രാന്തം പുനരബ്രവീത്। നിധായ കാമം തസ്യർഷേഃ കന്ദാനി ച ഫലാനി ച॥ 1-94-51 (4103) തതഃ സംവാഹ്യ പാദൌ സാ വിശ്രാന്തം വേദിമധ്യമാ। ശകുന്തലാ പൌരവാണാം ദുഷ്യന്തം ജഗ്മുഷീ പതിം॥ 1-94-52 (4104) തതഃ കൃച്ഛ്രാദതിശുഭാ സവ്രീഡാ ശ്രമതീ തദാ। സഗദ്ഗദമുവാചേദം കാശ്യപം സാ ശുചിസ്മിതാ॥ 1-94-53 (4105) ശകുന്തലോവാച। 1-94-54x (593) രാജാ താതാജഗാമേഹ ദുഷ്യന്ത ഇലിലാത്മജഃ। മയാ പതിർവൃതോ യോഽസൌ ദൈവയോഗാദിഹാഗതഃ॥ 1-94-54 (4106) തസ്യ താത പ്രസീദ ത്വം ഭർതാ മേ സുമഹായശാഃ। അതഃ സർവം തു യദ്വൃത്തം ദിവ്യജ്ഞാനേന പശ്യസി॥ 1-94-55 (4107) അഭയം ക്ഷത്രിയകുലേ പ്രസാദം കർതുമർഹസി। 1-94-56 (4108) വൈശംപായന ഉവാച। ചക്ഷുഷാ സ തു ദിവ്യേന സർവം വിജ്ഞായ കാശ്യപഃ॥ 1-94-56x (594) തതോ ധർമിഷ്ഠതാം മത്വാ ധർമേ ചാസ്ഖലിതം മനഃ। ഉവാച ഭഗവാൻപ്രീതസ്തദ്വൃത്തം സുമഹാതപാഃ॥ 1-94-57 (4109) കണ്വ ഉവാച। 1-94-58x (595) ഏവമേതൻമയാ ജ്ഞാതം ദൃഷ്ടം ദിവ്യേന ചക്ഷുഷാ। ത്വയാഽദ്യ രാജാന്വയയാ മാമനാദൃത്യ യത്കൃതം'॥ 1-94-58 (4110) പുംസാ സഹ സമായോഗോ ന സ ധർമോപഘാതകഃ। ന ഭയം വിദ്യതേ ഭദ്രേ മാ ശുചഃ സുകൃതം കൃതം॥ 1-94-59 (4111) ക്ഷത്രിയസ്യ തു ഗാന്ധർവോ വിവാഹഃ ശ്രേഷ്ഠ ഉച്യതേ। സകാമായാഃ സകാമേന നിമന്ത്രഃ ശ്രേഷ്ഠ ഉച്യതേ॥ 1-94-60 (4112) `കിം പുനർവിധിവത്കൃത്വാ സുപ്രജസ്ത്വമവാപ്സ്യസി।' ധർമാത്മാ ച മഹാത്മാ ച ദുഷ്യന്തഃ പുരുഷോത്തമഃ॥ 1-94-61 (4113) അഭ്യാഗച്ഛത്പതിര്യസ്ത്വാം ഭജമാനാം ശകുന്തലേ। മഹാത്മാ ജനിതാ ലോകേ പുത്രസ്തവ മഹായശാഃ॥ 1-94-62 (4114) സ ച സർവാം സമുദ്രാന്താം കൃത്സ്നാം ഭോക്ഷ്യതി മേദിനീം। പരം ചാഭിപ്രയാതസ്യ ചക്രം തസ്യ മഹാത്മനഃ॥ 1-94-63 (4115) ഭവിഷ്യത്യപ്രതിഹതം സതതം ചക്രവർതിനഃ। പ്രസന്ന ഏവ തസ്യാഹം ത്വകൃതേ വരവർണിനി॥ 1-94-64 (4116) ഋതവോ ബഹവസ്തേ വൈ ഗതാ വ്യർഥാഃ ശുചിസ്മിതേ। സാർഥകം സാംപ്രതം ഹ്യേതന്ന ച പാപ്മാസ്തി തേഽനഘേ। ഗൃഹാണ ച വരം മത്തസ്തത്കൃതേ യദഭീപ്സിതം॥ 1-94-65 (4117) ശകുന്തലോവാച। 1-94-66x (596) മയാ പതിർവൃതോ യോഽസൌ ദുഷ്യന്തഃ പുരുഷോത്തമഃ। മമ ചൈവ പതിർദൃഷ്ടോ ദേവതാനാം സമക്ഷതഃ। തസ്മൈ സസചിവായ ത്വം പ്രസാദം കർതുമർഹസി॥ 1-94-66 (4118) വൈശംപായന ഉവാച। 1-94-67x (597) ഇത്യേവമുക്ത്വാ മനസാ പ്രണിധായ മനസ്വിനീ। തതോ ധർമിഷ്ഠതാം വവ്രേ രാജ്യേ ചാസ്ഖലനം തഥാ॥ 1-94-67 (4119) ശകുന്തലാം പൌരവാണാം ദുഷ്യന്തഹിതകാംയയാ। `ഏവമസ്ത്വിതി താം പ്രാഹ കണ്വോ ധർമഭൃതാം വരഃ॥ 1-94-68 (4120) പസ്പർശ ചാപി പാണിഭ്യാം സുതാം ശ്രീമിവരൂപിണീം॥ 1-94-69 (4121) കണ്വ ഉവാച। 1-94-70x (598) അദ്യപ്രഭൃതി ദേവീ ത്വം ദുഷ്യന്തസ്യ മഹാത്മനഃ। പതിവ്രതാനാം യാ വൃത്തിസ്താം വൃത്തിമനുപാലയ॥ 1-94-70 (4122) വൈശംപായന ഉവാച। 1-94-71x (599) ഇത്യേവമുക്ത്വാ ധർമാത്മാ താം വിശുദ്ധ്യർഥമസ്പൃശത്। സ്പൃഷ്ടമാത്രേ ശരീരേ തു പരം ഹർഷമവാപ സാ॥' ॥ 1-94-71 (4123) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ചതുർനവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 94 ॥

1-95-0 (4124) വൈശംപായന ഉവാച। 1-95-0x (600) പ്രതിജ്ഞായ ച ദുഷ്യന്തേ പ്രതിയാതേ ദിനേ ദിനേ। `ഗർഭശ്ച വവൃധേ തസ്യാം രാജപുത്ര്യാം മഹാത്മനഃ॥' 1-95-1 (4125) ശകുന്തലാ ചിന്തയന്തീ രാജാനം കാര്യഗൌരവാത്। ദിവാരാത്രമനിദ്രൈവ സ്നാനഭോജനവർജിതാ॥ 1-95-2 (4126) രാജപ്രേഷണികാ വിപ്രാശ്ചതുരംഗബലാന്വിതാഃ। അദ്യ ശ്വോ വാ പരശ്വോ വാ സമായാന്തീതി നിസ്ചിതാ॥ 1-95-3 (4127) ദിനാൻപക്ഷാനൃതൂൻമാസാനയനാനി ച സർവശഃ। ഗണ്യമാനാനി വർഷാണി വ്യതീയുസ്ത്രീണി ഭാരത॥ 1-95-4 (4128) ത്രിഷു വർഷേഷു പൂർണേഷു ഋഷേർവചനഗൌരവാത്। ഋഷിപത്ന്യഃ സുബഹുശോ ഹേതുമദ്വാക്യമബ്രുവൻ॥ 1-95-5 (4129) ഋഷിപത്ന്യ ഊചുഃ। 1-95-6x (601) ശൃണു ഭദ്രേ ലോകവൃത്തം ശ്രുത്വാ യദ്രോചതേ തവ। തത്കുരുഷ്വ ഹിതം ദേവി നാവമാന്യം ഗുരോർവചഃ॥ 1-95-6 (4130) ദേവാനാം ദൈവതം വിഷ്ണുർവിപ്രാണാമഗ്നിർബ്രഹ്മ ച। നാരീണാം ദൈവതം ഭർതാ ലോകാനാം ബ്രാഹ്മണോ ഗുരുഃ॥ 1-95-7 (4131) സൂതികാലേ പ്രസൂഷ്വേതി ഭഗവാംസ്തേ പിതാഽബ്രവീത്। കരിഷ്യാമീതി കർതവ്യം തദാ തേ സുകൃതം ഭവേത്॥ 1-95-8 (4132) വൈശംപായന ഉവാച। 1-95-9x (602) പത്നീനാം വചനം ശ്രുത്വാ സാധു സാധ്വിത്യചിന്തയത്।' ഗർഭം സുഷാവ വാമോരൂഃ കുമാരമമിതൌജസം॥ 1-95-9 (4133) ത്രിഷു വർഷേഷു പൂർണേഷു പ്രാജായത ശകുന്തലാ। രൂപൌദാര്യഗുണോപേതം ദൌഷ്യന്തിം ജനമേജയ॥ 1-95-10 (4134) `ജാതേ' തസ്മിന്നന്തരിക്ഷാത്പുഷ്പവൃഷ്ടിഃ പപാത ഹ। ദേവദുന്ദുഭയോ നേദുർനനൃതുശ്ചാപ്സരോഗണാഃ॥ 1-95-11 (4135) ഗായദ്ഭിർമധുരം തത്ര ദേവൈഃ ശക്രോഽഭ്യുവാച ഹ। ശകുന്തലേ തവ സുതശ്ചക്രവർതീ ഭവിഷ്യതി॥ 1-95-12 (4136) ബലം തേജശ്ച രൂപം ച ന സമം ഭുവി കേനചിത്। ആഹർതാ വാജിമേധസ്യ ശതസംഖ്യസ്യ പൌരവഃ॥ 1-95-13 (4137) അനേകാരപി സാഹസ്രൈ രാജസൂയാദിഭിർമഖൈഃ। സ്വാർഥം ബ്രാഹ്മണസാത്കൃത്വാ ദക്ഷിണാമമിതാം ദദത്॥ 1-95-14 (4138) ദേവതാനാം വചഃ ശ്രുത്വാ കണ്വാശ്രമനിവാസിനഃ। സഭാജയന്തഃ കണ്വസ്യ സുതാം സർവേ മഹർഷയഃ॥ 1-95-15 (4139) ശകുന്തലാ ച തച്ഛ്രുത്വാ പരം ഹർഷമവാപ സാ। ദ്വിജാനാഹൂയ മുനിഭിഃ സത്കൃത്യ ച മഹായശാഃ।' 1-95-16 (4140) ജാതകർമാദിസംസ്കാരം കണ്വഃ പുണ്യവതാം വരഃ। തസ്യാഥ കാരയാമാസ വർധമാനസ്യ ചാസകൃത്॥ 1-95-17 (4141) യഥാവിധി യഥാന്യായം ക്രിയാഃ സർവാസ്ത്വകാരയത്। ദന്തൈഃ ശുക്ലൈഃ ശിഖരിഭിഃസിംഹസംഹനനോഽഭവത്॥ 1-95-18 (4142) ചക്രാങ്കിതകരഃ ശ്രീമാൻസ്വയം വിഷ്ണുരിവാപരഃ। `ചതുഷ്കിഷ്കുർമഹാതേജാ മഹാമൂർധാ മഹാബലഃ॥' 1-95-19 (4143) കുമാരോ ദേവഗർഭാഭഃ സ തത്രാശു വ്യവർധത। `ഋഷേർഭയാത്തു ദുഷ്യന്തഃ സ്മരന്നൈവാഹ്വയത്തദാ॥ 1-95-20 (4144) ഗതേ കാലേ തു മഹതി ന സസ്മാര തപോധനാം।' ഷഡ്വർഷേഷു തതോ ബാലഃ കണ്വാശ്രമപദം പ്രതി॥ 1-95-21 (4145) വ്യാഘ്രാൻസിംഹാന്വരാഹാംശ്ച വൃകാംശ്ച മഹിഷാംസ്തഥാ। `ഋക്ഷാംശ്ചാഭ്യഹനദ്വ്യാലാൻപദ്ഭ്യാമാശ്രമപീഡകാൻ॥ 1-95-22 (4146) ബലാദ്ഭുജാഭ്യാം സംഗൃഹ്യ ബലവാൻസംനിയംയ ച।' ബദ്ധ്വാ വൃക്ഷേഷു ദൌഷ്യന്തിരാശ്രമസ്യ സമന്തതഃ॥ 1-95-23 (4147) ആരുരോഹ ദ്രുമാംശ്ചൈവ ക്രീഡൻസ്മ പരിധാവതി। `വനം ച ലോഡയാമാസ സിംഹവ്യാഘ്രഗണൈർവൃതം॥ 1-95-24 (4148) തതശ്ച രാക്ഷസാൻസർവാൻപിശാചാംശ്ച രിപൂന്രണേ। മുഷ്ടിയുദ്ധേന താൻഹത്വാ ഋഷീനാരാധയത്തദാ॥ 1-95-25 (4149) കശ്ചിദ്ദിതിസുതസ്തം തു ഹന്തുകാമോ മഹാബലഃ। വധ്യമാനാംസ്തു ദൈതേയാനമർഷീ തം സമഭ്യയാത്॥ 1-95-26 (4150) തമാഗതം പ്രഹസ്യൈവ ബാഹുഭ്യാം പരിഗൃഹ്യ ച। ദൃഢം ചാബധ്യ ബാഹുഭ്യാം പീഡയാമാസ തം തദാ॥ 1-95-27 (4151) മർദിതോ ന ശശാകാസ്മാൻമോചിതും ബലവത്തയാ। പ്രാക്രോശദ്ഭൈരവം തത്ര ദ്വാരേഭ്യോ നിഃസൃതം ത്വസൃക്॥ 1-95-28 (4152) തേന ശബ്ദേന വിത്രസ്താ മൃഗാഃ സിംഹാദയോ ഗണാഃ। സുസ്രുവുശ്ച ശകൃൻമൂത്രമാശ്രമസ്ഥാശ്ച സുസ്രുവുഃ॥ 1-95-29 (4153) നിരസും ജാനുഭിഃ കൃത്വാ വിസസർജ ച സോഽപതത്। തദ്ദൃഷ്ട്വാ വിസ്മയം ജഗ്മുഃ കുമാരസ്യ വിചേഷ്ടിതം॥ 1-95-30 (4154) നിത്യകാലം വധ്യമാനാ ദൈതേയാ രാക്ഷസൈഃ സഹ। കുമാരസ്യ ഭയാദേവ നൈവ ജഗ്മുസ്തദാശ്രമം॥' 1-95-31 (4155) തതോഽസ്യ നാമ ചക്രുസ്തേ കണ്വാശ്രമനിവാസിനഃ। കണ്വേന സഹിതാഃ സർവേ ദൃഷ്ട്വാ കർമാതിമാനുഷം॥ 1-95-32 (4156) അസ്ത്വയം സർവദമനഃ സർവം ഹി ദമയത്യസൌ। സ സർവദമനോ നാമ കുമാരഃ സമപദ്യത॥ 1-95-33 (4157) വിക്രമേണൌജസാ ചൈവ ബലേന ച സമന്വിതഃ। `അപ്രേഷയതി ദുഷ്യന്തേ മഹിഷ്യാസ്തനയസ്യ ച॥ 1-95-34 (4158) പാണ്ഡുഭാവപരീതാംഗീം ചിന്തയാ സമഭിപ്ലുതാം। ലംബാലകാം കൃശാം ദീനാം തഥാ മലിനവാസസം॥ 1-95-35 (4159) `ശകുന്തലാം ച സംപ്രേക്ഷ്യ പ്രദധ്യൌ സ മുനിസ്തദാ। ശാസ്ത്രാണി സർവവേദാശ്ച ദ്വാദശാബ്ദസ്യ ചാഭവൻ'॥ ॥ 1-95-36 (4160) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി പഞ്ചനവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 95 ॥

1-96-0 (4161) വൈശംപായന ഉവാച। 1-96-0x (603) തം കുമാരമൃഷിർദൃഷ്ട്വാ കർമ ചാസ്യാതിമാനുഷം। സമയോ യൌവരാജ്യായ ഇത്യനുധ്യായ സ ദ്വിജഃ॥ 1-96-1 (4162) `ശകുന്തലാം സമാഹൂയ കണ്വോ വചനമബ്രവീത്। 1-96-2 (4163) കണ്വ ഉവാച। ശൃണു ഭദ്രേ മമ സുതേ മമ വാക്യം ശുചിസ്മിതേ॥ 1-96-2x (604) പതിവ്രതാനാം നാരീണാം വിശിഷ്ടമിതി ചോച്യതേ। പതിശുശ്രൂഷണം പൂർവം മനോവാക്കായചേഷ്ടിതൈഃ॥ 1-96-3 (4164) അനുജ്ഞാതാ മയാ പൂർവം പൂജയൈതദ്വ്രതം തവ। ഏതേനൈവ ച വൃത്തേന പുണ്യാംʼല്ലോകാനവാപ്യ ച॥ 1-96-4 (4165) തസ്യാന്തേ മാനുഷേ ലോകേ വിശിഷ്ടാം തപ്സ്യസേ ശ്രിയം। തസ്മാദ്ഭദ്രേഽദ്യ യാതവ്യം സമീപം പൌരവസ്യ ഹ॥ 1-96-5 (4166) സ്വയം നായാതി മത്വാ തേ ഗതം കാലം ശുചിസ്മിതേ। ഗത്വാഽഽരാധയ രാജാനം ദുഷ്യന്തം ഹിതകാംയയാ॥ 1-96-6 (4167) ദൌഷ്യന്തിം യൌവരാജ്യസ്ഥം ദൃഷ്ട്വാ പ്രീതിമവാപ്സ്യസി। ദേവതാനാം ഗുരൂണാം ച ക്ഷത്രിയാണാം ച ഭാമിനി॥ 1-96-7 (4168) ഭർതൄണാം ച വിശേഷേമ ഹിതം സംഗമനം ഭവേത്। തസ്മാത്പുത്രി കുമാരേണ ഗന്തവ്യം മത്പ്രിയേപ്സയാ॥ 1-96-8 (4169) പ്രതിവാക്യം ന ദദ്യാസ്ത്വം ശപിതാ മമ പാദയോഃ॥ 1-96-9 (4170) വൈശംപായന ഉവാച। 1-96-10x (605) ഏവമുക്ത്വാ സുതാം തത്ര പൌത്രം കണ്വോഽഭ്യഭാഷത। പരിഷ്വജ്യ ച ബാഹുഭ്യാം മൂർധ്ന്യുപാഘ്രായ പൌരവം॥ 1-96-10 (4171) സോമവംശോദ്ഭവോ രാജാ ദുഷ്യന്ത ഇതി വിശ്രുതഃ। തസ്യാഗ്രമഹിഷീ ചൈഷാ തവ മാതാ ശുചിവ്രതാ॥ 1-96-11 (4172) ഗന്തുകാമാ ഭർതൃപാർശ്വം ത്വയാ സഹ സുമധ്യമാ। ഗത്വാഽഭിവാദ്യ രാജനം യൌവരാജ്യമവാപ്സ്യസി॥ 1-96-12 (4173) സ പിതാ തവ രാജേന്ദ്രസ്തസ്യ ത്വം വശഗോ ഭവ। പിതൃപൈതാമഹം രാജ്യമാതിഷ്ഠസ്വ സ്വഭാവതഃ॥ 1-96-13 (4174) തസ്മിൻകാലേ സ്വരാജ്യസ്ഥോ മാമനുസ്മര പൌരവ॥ 1-96-14 (4175) വൈശംപായന ഉവാച। 1-96-15x (606) അഭിവാദ്യ മുനേഃ പാദൌ പൌരവോ വാക്യമബ്രവീത്। ത്വം പിതാ മമ വിപ്രർഷേ ത്വം മാതാ ത്വം ഗതിശ്ച മേ॥ 1-96-15 (4176) ന ചാന്യം പിതരം മന്യേ ത്വാമൃതേ തു മഹാതപഃ। തവ ശുശ്രൂഷണം പുണ്യമിഹ ലോകേ പരത്ര ച॥ 1-96-16 (4177) ശകുന്തലാ ഭർതൃകാമാ സ്വയം യാതു യഥേഷ്ടതഃ। അഹം സുശ്രൂഷണപരഃ പാദമൂലേ വസാമി വഃ॥ 1-96-17 (4178) ക്രീഡാം വ്യാലമൃഗൈഃ സാർധം കരിഷ്യേ ന പുരാ യഥാ। ത്വച്ഛാസനപരോ നിത്യം സ്വാധ്യായം ച കരോംയഹം॥ 1-96-18 (4179) ഏവമുക്ത്വാ തു സംശ്ലിഷ്യ പാദൌ കണ്വസ്യ തിഷ്ഠതഃ। തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ പ്രരുരോദ ശകുന്തലാ॥ 1-96-19 (4180) സ്നേഹാത്പിതുശ്ച പുത്രസ്യ ഹർഷശോകസമന്വിതാ। നിശാംയ രുദതീമാർതാം ദൌഷ്യന്തിർവാക്യമബ്രവീത്॥ 1-96-20 (4181) ശ്രുത്വാ ഭഗവതോ വാക്യം കിം രോദിഷി ശകുന്തലേ। ഗന്തവ്യം കാല്യ ഉത്ഥായ ഭർതൃപ്രീതിസ്വവാസ്തി ചേത്॥ 1-96-21 (4182) ശകുന്തലോവാച। 1-96-22x (607) ഏകസ്തു കുരുതേ പാപം ഫലം ഭുങ്ക്തേ മഹാജനഃ। മയാ നിവാരിതോ നിത്യം ന കരോഷി വചോ മമ॥ 1-96-22 (4183) നിഃസൃതാൻകുഞ്ജരാന്നിത്യം ബാഹുഭ്യാം സംപ്രമഥ്യ വൈ। വനം ച ലോഡയന്നിത്യം സിംഹവ്യാഘ്രഗണൈർവൃതം॥ 1-96-23 (4184) ഏവംവിധാനി ചാന്യാനി കൃത്വാ വൈ പുരുനന്ദന। രുഷിതോ ഭഗവാംസ്താത തസ്മാദാവാം വിവാസിതൌ॥ 1-96-24 (4185) നാഹം ഗച്ഛാമി ദുഷ്യന്തം നാസ്മി പുത്ര ഹിതൈഷിണീ। പാദമൂലേ വസിഷ്യാമി മഹർഷേർഭാവിതാത്മനഃ॥ 1-96-25 (4186) വൈശംപായന ഉവാച। 1-96-26x (608) ഏവമുക്ത്വാ തു രുദതീ പപാത മുനിപാദയോഃ। ഏവം വിലപതീം കണ്വശ്ചാനുനീയ ച ഹേതുഭിഃ। പുനഃ പ്രോവാച ഭഗവാനാനൃശംസ്യാദ്ധിതം വചഃ॥ 1-96-26 (4187) കണ്വ ഉവാച। 1-96-27x (609) ശകുന്തലേ ശൃണുഷ്വേദം ഹിതം പഥ്യം ച ഭാമിനി। പതിവ്രതാഭാവഗുണാൻഹിത്വാ സാധ്യം ന കിഞ്ചന॥ 1-96-27 (4188) പ്രതിവ്രതാനാം ദേവാ വൈ തുഷ്ടാഃ സർവരപ്രദാഃ। പ്രസാദം ച കരിഷ്യന്തി ആപദോ മോക്ഷയന്തി ച॥ 1-96-28 (4189) പതിപ്രസാദാത്പുണ്യം ച പ്രാപ്നുവന്തി ന ചാശുഭം। തസ്മാദ്ഗത്വാ തു രാജാനമാരാധയ ശുചിസ്മിതേ॥ 1-96-29 (4190) വൈശംപായന ഉവാച। 1-96-30x (610) ശകുന്തലാം തഥോക്ത്വാ വൈ ശാകുന്തലമഥാബ്രവീത്। ദൌഹിത്രോ മമ പൌത്രസ്ത്വമിലിലസ്യ മഹാത്മനഃ॥ 1-96-30 (4191) ശൃണുഷ്വ വചനം സത്യം പ്രബ്രവീമി തവാനഘ। മനസാ ഭർതൃകാമാ വൈ വാഗ്ഭിരുക്ത്വാ പൃഥഗ്വിധം॥ 1-96-31 (4192) ഗന്തും നേച്ഛതി കല്യാണീ തസ്മാത്താത വഹസ്വ വൈ। ശക്തസ്ത്വം പ്രതിഗന്തും ച മുനിഭിഃ സഹ പൌരവ॥' 1-96-32 (4193) ഇത്യുക്ത്വാ സർവദമനം കണ്വഃ ശിഷ്യാനഥാബ്രവീത്। ശകുന്തലാമിമാം ശീഗ്രം സപുത്രാമാശ്രമാദിതഃ॥ 1-96-33 (4194) ഭർതുഃ പ്രാപയതാഭ്യാശം സർവലക്ഷണപൂജിതാം। നാരീണാം ചിരവാസോ ഹി ബാന്ധവേഷു ന രോചതേ॥ 1-96-34 (4195) കീർതിചാരിത്രധർംനസ്തസ്മാന്നയത മാ ചിരം॥ 1-96-35 (4196) `വൈശംപായന ഉവാച। 1-96-36x (611) ധർമാഭിപൂജിതം പുത്രം കാശ്യപേന നിശാംയ തു। കാശ്യപാത്പ്രാപ്യ ചാനുജ്ഞാം മുമുദേ ച ശകുന്തലാ॥ 1-96-36 (4197) കണ്വസ്യ വചനം ശ്രുത്വാ പ്രതിഗച്ഛേതി ചാസകൃത്। തഥേത്യുക്ത്വാ തു കണ്വം ച മാതരം പൌരവോഽബ്രവീത്। കിം ചിരായസി മാതസ്ത്വം ഗമിഷ്യാമോ നൃപാലയം॥ 1-96-37 (4198) ഏവമുക്ത്വാ തു താം ദേവീം ദുഷ്യന്തസ്യ മഹാത്മനഃ। അഭിവാദ്യ മുനേഃ പാദൌ ഗന്തുമൈച്ഛത്സ പൌരവഃ॥ 1-96-38 (4199) ശകുന്തലാ ച പിതരമഭിവാദ്യ കൃതാഞ്ജലിഃ। പ്രദക്ഷിണീകൃത്യ തദാ പിതരം വാക്യമബ്രവീത്॥ 1-96-39 (4200) അജ്ഞാനാൻമേ പിതാ ചേതി ദുരുക്തം വാപി ചാനൃതം। അകാര്യം വാപ്യനിഷ്ടം വാ ക്ഷന്തുമർഹതി തദ്ഭവാൻ॥ 1-96-40 (4201) ഏവമുക്തോ നതശിരാ മുനിർനോവാച കിഞ്ചന। മനുഷ്യഭാവാത്കണ്വോഽപി മുനിരശ്രൂണ്യവർതയത്॥ 1-96-41 (4202) അബ്ഭക്ഷാന്വായുഭക്ഷാംശ്ച ശീർണപർണാശനാൻമുനീൻ। ഫലമൂലാശിനോ ദാന്താൻകൃശാന്ധമനിസന്തതാൻ॥ 1-96-42 (4203) വ്രതിനോ ജടിലാൻമുണ്ഡാന്വൽകലാജിനസംവൃതാൻ। സമാഹൂയ മുനിഃ കണ്വഃ കാരുണ്യാദിദമബ്രവീത്॥ 1-96-43 (4204) മയാ തു ലാലിതാ നിത്യം മമ പുത്രീ യശസ്വിനീ। വനേ ജാതാ വിവൃദ്ധാ ച ന ച ജാനാതി കിഞ്ചന॥ 1-96-44 (4205) ആശ്രമാത്തു പഥാ സർവൈർനീയതാം ക്ഷത്രിയാലയം। ദ്വിതീയയോജനേ വിപ്രാഃ പ്രതിഷ്ഠാനം പ്രതിഷ്ഠിതം॥ 1-96-45 (4206) പ്രതിഷ്ഠാനേ പുരേ രാജാ ശാകുന്തലപിതാമഹഃ। അധ്യുവാസ ചിരം കാലമുർവശ്യാ സഹിതഃ പുരാ॥ 1-96-46 (4207) അനൂപജാംഗലയുതം ധനധാന്യസമാകുലം। പ്രതിഷ്ഠിതം പുരവരം ഗംഗായാമുനസംഗമേ॥ 1-96-47 (4208) തത്ര സംഗമമാസാദ്യ സ്നാത്വാ ഹുതഹുതാശനാഃ। ശാകമൂലഫലാഹാരാ നിവർതധ്വം തപോധനാഃ। അന്യഥാ തു ഭവേദ്വിപ്രാ അധ്വനോ ഗമനേ ശ്രമഃ॥' 1-96-48 (4209) തഥേത്യുക്ത്വാ ച തേ സർവേ പ്രാതിഷ്ഠന്ത മഹൌജസഃ। `ശകുന്തലാം പുരസ്കൃത്യ ദുഷ്യന്തസ്യ പുരം പ്രതി॥ 1-96-49 (4210) ഗൃഹീത്വാ ചാമരപ്രഖ്യം പുത്രം കമലലോചനം। ആജഗ്മുശ്ച പുരം രംയം ദുഷ്യന്താധ്യുഷിതം വനാത്॥ 1-96-50 (4211) ശകുന്തലാം സമാദായ മുനയോ ധർമവത്സലാഃ। തേ വനാനി നദീഃ ശൈലാൻഗിരിപ്രസ്രവണാനി ച॥ 1-96-51 (4212) കന്ദരാണി നിതംബാംശ്ച രാഷ്ട്രാണി നഗരാണി ച। ആശ്രമാണി ച പുണ്യാനി ഗത്വാ ചൈവ ഗതശ്രമാഃ॥ 1-96-52 (4213) ശനൈർമധ്യാഹ്നവേലായാം പ്രതിഷ്ഠാനം സമായയുഃ। താം പുരീം പുരുഹൂതേന ഐലസ്യാർഥേ വിനിർമിതാം॥ 1-96-53 (4214) പരിഘാട്ടാലകൈർമുഖ്യൈരുപകൽപശതൈരപി। ശതഘ്നീചക്രയന്ത്രൈശ്ച ഗുപ്താമന്യൈർദുരാസദാം॥ 1-96-54 (4215) ഹർംയപ്രസാദസംബാധാം നാനാപണ്യവിഭൂഷിതാം। മണ്ടപൈഃ സസഭൈ രംയൈഃ പ്രപാഭിശ്ച സമാവൃതാം॥ 1-96-55 (4216) രാജമാർഗേണ മഹതാ സുവിഭക്തേന ശോഭിതാം। കൈലാസശിഖരാകാരൈർഗോപുരൈഃ സമലങ്കൃതാം॥ 1-96-56 (4217) ദ്വാരതോരണനിര്യൂഹൈർമംഗലൈരുപശോഭിതാം। ഉദ്യാനാംരവണോപേതാം മഹതീം സാലമേഖലാം॥ 1-96-57 (4218) സർവപുഷ്കരിണീഭിശ്ച ഉദ്യാനൈശ്ച സമാവൃതാം। വർണാശ്രമൈഃ സ്വധർമസ്ഥൈർനിത്യോത്സവസമാഹിതൈഃ॥ 1-96-58 (4219) ധനധാന്യസമൃദ്ധൈശ്ച സന്തുഷ്ടൈ രത്നപൂജിതൈഃ। കൃതയജ്ഞൈശ്ച വിദ്വദ്ഭിരഗ്നിഹോത്രപരൈഃ സദാ॥ 1-96-59 (4220) വർജിതാ കാര്യകരണൈർദാനശീലൈർദയാപരൈഃ। അധർമഭീരുഭിഃ സർവൈഃ സ്വർഗലോകജിഗീഷുഭിഃ॥ 1-96-60 (4221) ഏവംവിധജനോപേതമിന്ദ്രലോകമിവാപരം। തസ്മിന്നഗരമധ്യേ തു രാജവേശ്മ പ്രതിഷ്ഠിതം॥ 1-96-61 (4222) ഇന്ദ്രസദ്മപ്രതീകാശം സംപൂർണം വിത്തസഞ്ചയൈഃ। തസ്യ മധ്യേ സഭാ ദിവ്യാ നാനാരത്നവിഭൂഷിതാ॥ 1-96-62 (4223) തസ്യാം സഭായാം രാജർഷിഃ സർവാലങ്കാരഭൂഷിതഃ। ബ്രാഹ്മണൈഃ ക്ഷത്രിയൈശ്ചാപി മന്ത്രിഭിശ്ചാപി സംവൃതഃ॥ 1-96-63 (4224) സംസ്തൂയമാനോ രാജേന്ദ്രഃ സൂതമാഗധബന്ദിഭിഃ। കാര്യാർഥിഷു തദാഽഭ്യേത്യ കൃത്വാ കാര്യം ഗതേഷു സഃ॥ 1-96-64 (4225) സുഖാസീനോഽഭവദ്രാജാ തസ്മിൻകാലേ മഹർഷയഃ। ശകുന്താനാം സ്വനം ശ്രുത്വാ നിമിത്തജ്ഞാസ്ത്വലക്ഷയൻ॥ 1-96-65 (4226) ശകുന്തലേ നിമിത്താനി ശോഭനാനി ഭവന്തി നഃ। കാര്യസിദ്ധിം വദന്ത്യേതേ ധ്രുവം രാജ്ഞീ ഭവിഷ്യസി। അസ്മിംസ്തു ദിവസേ പുത്രോ യുവരാജോ ഭവിഷ്യതി॥ 1-96-66 (4227) വൈശംപായന ഉവാച। 1-96-67x (612) വർധമാനപുരദ്വാരം തൂര്യഘോഷനിനാദിതം। ശകുന്തലാം പുരസ്കൃത്യ വിവിശുസ്തേ മഹർഷയഃ॥ 1-96-67 (4228) പ്രവിശന്തം നൃപസുതം പ്രശശംസുശ്ച വീക്ഷകാഃ। വർധമാനപുരദ്വാരം പ്രവിശന്നേവ പൌരവഃ॥ 1-96-68 (4229) ഇന്ദ്രലോകസ്ഥമാത്മാനം മേനേ ഹർഷസമന്വിതഃ॥ 1-96-69 (4230) തതോ വൈ നാഗരാഃ സർവേ സമാഹൂയ പരസ്പരം। ദ്രഷ്ടുകാമാ നൃപസുതം സമപദ്യന്ത ഭാരത॥ 1-96-70 (4231) നാഗരാ ഊചുഃ। 1-96-71x (613) ദേവതേവ ജനസ്യാഗ്രേ ഭ്രാജതേ ശ്രീരിവാഗതാ। ജയന്തേനേവ പൌലോമീ ഇന്ദ്രലോകാദിഹാഗതാ॥ 1-96-71 (4232) ഇതി ബ്രുവന്തസ്തേ സർവേ മഹർഷീനിദമബ്രുവൻ। അഭിവാദയന്തഃ സഹിതാ മഹർഷീന്ദേവവർചസഃ॥ 1-96-72 (4233) അദ്യ നഃ സഫലം ജൻമ കൃതാർഥാശ്ച തതോ വയം। ഏവം യേ സ്മ പ്രപശ്യാമോ മഹർഷീൻസൂര്യവർചസഃ॥ 1-96-73 (4234) വൈശംപായന ഉവാച। 1-96-74x (614) ഇത്യുക്ത്വാ സഹിതാഃ കേചിദന്വഗച്ഛന്ത പൌരവം। ഹൈമവത്യാഃ സുതമിവ കുമാരം പുഷ്കരേക്ഷണം॥ 1-96-74 (4235) യേ കേചിദബ്രുവൻമൂഢാഃ ശാകുന്തലദിദൃക്ഷവഃ। കൃഷ്ണാജിനേന സഞ്ഛന്നാനനിച്ഛന്തോ ഹ്യവേക്ഷിതും॥ 1-96-75 (4236) പിശാചാ ഇവ ദൃശ്യന്തേ നാഗരാണാം വിരൂപിണഃ। വിനാ സന്ധ്യാം പിശാചാസ്തേ പ്രവിശന്തി പുരോത്തമം॥ 1-96-76 (4237) ക്ഷുത്പിപാസാർദിതാന്ദീനാന്വൽകലാജിനവാസസഃ। ത്വഗസ്ഥിഭൂതാന്നിർമാംസാന്ധമനീസന്തതാനപി॥ 1-96-77 (4238) പിംഗലാക്ഷാൻപിംഗജടാന്ദീർഘദന്താന്നിരൂദരാൻ। വിശീർഷകാനൂർധ്വഹസ്താന്ദൃഷ്ട്വാ ഹാസ്യന്തി നാഗരാഃ॥ 1-96-78 (4239) ഏവമുക്തവതാം തേഷാം ഗിരം ശ്രുത്വാ മഹർഷയഃ। അന്യോന്യം തേ സമാഹൂയ ഇദം വചനമബ്രുവൻ॥ 1-96-79 (4240) ഉക്തം ഭഗവതാ വാക്യം ന കൃതം സത്യവാദിനാ। പുരപ്രവേശനം നാത്ര കർതവ്യമിതി ശാസനം॥ 1-96-80 (4241) കിം കാരണം പ്രവേക്ഷ്യാമോ നഗരം ദുർജനൈർവൃതം। ത്യക്തസംഗസ്യ ച മുനേർനഗരേ കിം പ്രയോജനം॥ 1-96-81 (4242) ഗമിഷ്യാമോ വനം തസ്മാദ്ഗംഗായാമുനസംഗമം। ഏവമുക്ത്വാ മുനിഗണാഃ പ്രതിജഗ്മുര്യഥാഗതം॥ ॥ 1-96-82 (4243) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഷണ്ണവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 96 ॥

1-97-0 (4244) വൈശംപായന ഉവാച। 1-97-0x (615) ഗതാൻമുനിഗണാന്ദൃഷ്ട്വാ പുത്രം സംഗൃഹ്യ പാണിനാ। മാതാപിതൃഭ്യാം രഹിതാ യഥാ ശോചന്തി ദാരകാഃ॥ 1-97-1 (4245) തഥാ ശോകപരീതാംഗീ ധൃതിമാലംബ്യ ദുഃഖിതാ। ഗതേഷു തേഷു വിപ്രേഷു രാജമാർഗേണ ഭാമിനീ॥ 1-97-2 (4246) പുത്രേണൈവ സഹായേന സാ ജഗാമ ശനൈഃ ശനൈഃ। അദൃഷ്ടപൂർവാൻപശ്യന്വൈ രാജമാർഗേണ പൌരവഃ॥ 1-97-3 (4247) ഹർംയപ്രസാദചൈത്യാംശ്ച സഭാ ദിവ്യാ വിചിത്രിതാഃ। കൌതൂഹലസമാവിഷ്ടോ ദൃഷ്ട്വാ വിസ്മയമാഗതഃ॥ 1-97-4 (4248) സർവേ ബ്രുവന്തി താം ദൃഷ്ട്വാ പദ്മഹീനാമിവ ശ്രിയം। ഗത്യാ ച സംഹീസദൃശീം കോകിലേന സ്വരേ സമാം॥ 1-97-5 (4249) മുഖേന ചന്ദ്രസദൃശീം ശ്രിയാ പദ്മാലയാസമാം। സ്മിതേന കുന്ദസദൃശീം പദ്മഗർഭസമത്വചം॥ 1-97-6 (4250) പദ്മപത്രവിശാലാക്ഷീം തപ്തജാംബൂനദപ്രഭാം। കരാന്തമിതമധ്യൈഷാ സുകേശീ സംഹതസ്തനീ॥ 1-97-7 (4251) ജഘനം സുവിശാലം വൈ ഊരൂ കരികരോപമൌ। രക്തതുംഗതലൌ പാദൌ ധരണ്യാം സുപ്രതിഷ്ഠിതൌ॥ 1-97-8 (4252) ഏവം രൂപസമായുക്താ സ്വർഗലോകാദിവാഗതാ। ഇതി സ്മ സർവേഽമന്യന്ത ദുഷ്യന്തനഗരേ ജനാഃ॥ 1-97-9 (4253) പുനഃ പുനരവോചംസ്തേ ശാകുന്തലഗുണാനപി। സിംഹേക്ഷണഃ സിംഹദംഷ്ട്രഃ സിംഹസ്കന്ധോ മഹാഭുജഃ॥ 1-97-10 (4254) സിംഹോരസ്കഃ സിംഹബലഃ സിംഹവിക്രാന്തഗാംയയം। പൃഥ്വംസഃ പൃഥുവക്ഷാശ്ച ഛത്രാകാരശിരാ മഹാൻ॥ 1-97-11 (4255) പാണിപാദതലേ രക്തോ രക്താസ്യോ ദുന്ദുഭിസ്വനഃ। രാജലക്ഷണയുക്തശ്ച രാജശ്രീശ്ചാസ്യ ലക്ഷ്യതേ॥ 1-97-12 (4256) ആകാരേണ ച രൂപേണ ശരീരേണാപി തേജസാ। ദുഷ്യന്തേന സമോ ഹ്യേഷ കസ്യ പുത്രോ ഭവിഷ്യതി॥ 1-97-13 (4257) ഏവം ബ്രുവന്തസ്തേ സർവേ പ്രശശംസുഃ സഹസ്രശഃ। യുക്തിവാദാനവോചന്ത സർവാഃ പ്രാണഭൃതഃ സ്ത്രിയഃ॥ 1-97-14 (4258) ബാന്ധവാ ഇവ സസ്നേഹാ അനുജഗ്മുഃ ശകുന്തലാം। പൌരാണാം തദ്വചഃ ശ്രുത്വാ തൂഷ്ണീംഭൂതാ ശകുന്തലാ॥ 1-97-15 (4259) വേശ്മദ്വാരം സമാസാദ്യ വിഹ്വലാ സാ നൃപാത്മജാ। ചിന്തയാമാസ സഹസാ കാര്യഗൌരവകാരണാത്॥ 1-97-16 (4260) ലജ്ജയാ ച പരീതാംഗീ രാജന്രാജസമക്ഷതഃ। അഘൃണാ കിം നു വക്ഷ്യാമി ദുഷ്യന്തം മമ കാരണാത്॥ 1-97-17 (4261) ഏവമുക്ത്വാ തു കൃപണാ ചിന്തയന്തീ ശകുന്തലാ।' അഭിസൃത്യ ച രാജാനം വേദിതാ സാ പ്രവേശിതാ॥ 1-97-18 (4262) സഹ തേന കുമാരേണ തരുണാദിത്യവർചസാ। `സിംഹാസനസ്ഥം രാജാനം മഹേന്ദ്രസദൃശദ്യുതിം॥ 1-97-19 (4263) ശകുന്തലാ നതശിരാഃ പരം ഹർഷമവാപ്യ ച।' പൂജയിത്വാ യഥാന്യായമബ്രവീത്തം ശകുന്തലാ॥ 1-97-20 (4264) `അഭിവാദയ രാജാനം പിതരം തേ ദൃഢവ്രതം। ഏവമുക്ത്വാ സുതം തത്ര ലജ്ജാനതമുഖീ സ്ഥിതാ॥ 1-97-21 (4265) സ്തംഭമാലിംഗ്യ രാജാനം പ്രസീദസ്വേത്യുവാച സാ। ശാകുന്തലോപി രാജാനമഭിവാദ്യ കൃതാഞ്ജലിഃ॥ 1-97-22 (4266) ഹർഷേണോത്ഫുല്ലനയനോ രാജാനം ചാന്വവൈക്ഷത। ദുഷ്യന്തോ ധർമബുദ്ധ്യാ തു ചിന്തയന്നേവ സോബ്രവീത്॥ 1-97-23 (4267) കിമാഗമനകാര്യം തേ ബ്രൂഹി ത്വം വരവർണിനി। കരിഷ്യാമി ന സന്ദേഹഃ സപുത്രായാ വിശേഷതഃ॥ 1-97-24 (4268) ശകുന്തലോവാച। 1-97-25x (616) പ്രസീദസ്വ മഹാരാജ വക്ഷ്യാമി പുരുഷോത്തമ। ഏഷ പുത്രോ ഹി തേ രാജൻമയ്യുത്പന്നഃ പരന്തപ॥ 1-97-25 (4269) തസ്മാത്പുത്രസ്ത്വയാ രാജന്യൌവരാജ്യേഽഭിഷിച്യതാം। യഥോക്തമാശ്രമേ തസ്മിന്വർതസ്വ പുരുഷോത്തമ॥ 1-97-26 (4270) മയാ സമാഗമേ പൂർവം കൃതഃ സ സമയസ്ത്വയാ। തത്ത്വം സ്മര മഹാബാഹോ കണ്വാശ്രമപദം പ്രതി॥ 1-97-27 (4271) വൈശംപായന ഉവാച। 1-97-28x (617) തസ്യോപഭോഗസക്തസ്യ സ്ത്രീഷു ചാന്യാസു ഭാരത। ശകുന്തലാ സപുത്രാ ച മനസ്യന്തരധീയത॥ 1-97-28 (4272) സ ധാരയൻമനസ്യേനാം സപുത്രാം സസ്മിതാം തദാ। തദോപഗൃഹ്യ മനസാ ചിരം സുഖമവാപ സഃ॥ 1-97-29 (4273) സോഽഥ ശ്രുത്വാപി തദ്വാക്യം തസ്യാ രാജാ സ്മരന്നപി। അബ്രവീന്ന സ്മരാമീതി ത്വയാ ഭദ്രേ സമാഗമം॥ 1-97-30 (4274) മൈഥുനം ച വൃഥാ നാഹം ഗച്ഛേയമിതി മേ മതിഃ। നാഭിജാനാമി കല്യാണി ത്വയാ സഹ സമാഗമം'॥ 1-97-31 (4275) ധർമാർഥകാമസംബന്ധം ന സ്മരാമി ത്വയാ സഹ। ഗച്ഛ വാ തിഷ്ഠ വാ കാമം യദ്വാപീച്ഛസി തത്കുരു॥ ॥ 1-97-32 (4276) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി സപ്തനവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 97 ॥

ഏവമുക്താ വരാരോഹാ വ്രീഡിതേവ മനസ്വിനീ। വിസഞ്ജ്ഞേവ ച ദുഃഖേന തസ്ഥൌ സ്ഥൂണേവ നിശ്ചലാ॥ 1-98-1 (4277) സംരംഭാമർഷതാംരാക്ഷീ സ്ഫുരമാണോഷ്ഠസംപുടാ। കടാക്ഷൈർനിർദഹന്തീവ തിര്യഗ്രാജാനമൈക്ഷത॥ 1-98-2 (4278) ആകാരം ഗൂഹമാനാ ച മന്യുനാ ച സമീരിതം। തപസാ സംഭൃതം തേജോ ധാരയാമാസ വൈ തദാ॥ 1-98-3 (4279) സാ മുഹൂർതമിവ ധ്യാത്വാ ദുഃഖാമർഷസമന്വിതാ। ഭർതാരമഭിസംപ്രേക്ഷ്യ യഥാന്യായം വചോഽബ്രവീത്॥ 1-98-4 (4280) ജാനന്നപി മഹാരാജ കസ്മാദേവം പ്രഭാഷസേ। ന ജാനാമീതി നിഃശങ്കം യഥാന്യഃ പ്രാകൃതസ്തഥാ॥ 1-98-5 (4281) തസ്യ തേ ഹൃദയം വേദ സത്യസ്യൈവാനൃതസ്യ ച। സാക്ഷിണം ബത കല്യാണമാത്മാനമവമന്യസേ॥ 1-98-6 (4282) യോഽന്യഥാ സന്തമാത്മാനന്യഥാ പ്രതിപദ്യതേ। കിം തേന ന കൃതം പാപം ചോരേണാത്മാപഹാരിണാ॥ 1-98-7 (4283) ഏകോഽഹമസ്മീതി ച മന്യസേ ത്വം ന ഹൃച്ഛയം വേത്സി മുനിം പുരാണം। യോ വേദിതാ കർമണഃ പാപകസ്യ തസ്യാന്തികേ ത്വം വൃജിനം കരോഷി॥ 1-98-8 (4284) `ധർമ ഏവ ഹി സാധൂനാം സർവേഷാം ഹിതകാരണം। നിത്യം മിഥ്യാവിഹീനാനാം ന ച ദുഃഖാവഹോ ഭവേത്'॥ 1-98-9 (4285) മന്യതേ പാപകം കൃത്വാ ന കശ്ചിദ്വേത്തി മാമിതി। വിദന്തി ചൈനം ദേവാശ്ച യശ്ചൈവാന്തരപൂരുഷഃ॥ 1-98-10 (4286) ആദിത്യചന്ദ്രാവനിലോഽനലശ്ച ദ്യൌർഭൂമിരാപോ ഹൃദയം യമശ്ച। അഹശ്ച രാത്രിശ്ച ഉഭേ ച സന്ധ്യേ ധർമശ്ച ജാനാതി നരസ്യ വൃത്തം॥ 1-98-11 (4287) യമോ വൈവസ്വതസ്തസ്യ നിര്യാതയതി ദുഷ്കൃതം। ഹൃദി സ്ഥിതഃ കർമസാക്ഷീ ക്ഷേത്രജ്ഞോ യസ്യ തുഷ്യതി॥ 1-98-12 (4288) ന തുഷ്യതി ച യസ്യൈഷ പുരുഷസ്യ ദുരാത്മനഃ। തം യമഃ പാപകർമാണം നിർഭർത്സയതി ദുഷ്കൃതം॥ 1-98-13 (4289) യോഽവമത്യാത്മനാത്മാനമന്യഥാ പ്രതിപദ്യതേ। ന തസ്യ ദേവാഃ ശ്രേയാംസോ യസ്യാത്മാപി ന കാരണം॥ 1-98-14 (4290) സ്വയം പ്രാപ്തേതി മാമേവം മാവമംസ്ഥാ പതിവ്രതാം। അർചാർഹാം നാർചയസി മാം സ്വയം ഭാര്യാമുപസ്ഥിതാം॥ 1-98-15 (4291) കിമർഥം മാം പ്രാകൃതവദുപപ്രേക്ഷസി സംസദി। നഖൽവഹമിദം ശൂന്യേ രൌമി കിം ന ശൃണോഷി മേ॥ 1-98-16 (4292) യദി മേ യാചമാനായാ വചനം ന കരിഷ്യസി। ദുഷ്യന്ത ശതധാ ത്വദ്യ മൂർധാ തേ വിഫലിഷ്യതി॥ 1-98-17 (4293) ജായാം പതിഃ സംപ്രവിശ്യ യദസ്യാം ജായതേ പുനഃ। ജായായാസ്തദ്ധി ജായാത്വം പൌരാണാഃ കവയോ വിദുഃ॥ 1-98-18 (4294) യദാഗമവതഃ പുംസസ്തദപത്യം പ്രജായതേ। തത്താരയതി സന്തത്യാ പൂർവപ്രേതാൻപിതാമഹാൻ॥ 1-98-19 (4295) പുന്നാംനോ നരകാദ്യസ്മാത്പിതരം ത്രായതേ സുതഃ। തസ്മാത്പുത്ര ഇതി പ്രോക്തഃ പൂർവമേവ സ്വയംഭുവാ॥ 1-98-20 (4296) `പുത്രേണ ലോകാഞ്ജയന്തി പൌത്രേണാനന്ത്യമശ്നുതേ। അഥ പൌത്രസ്യ പുത്രേണ മോദന്തേ പ്രപിതാമഹാഃ॥' 1-98-21 (4297) സാ ഭാര്യാ യാ ഗൃഹേ ദക്ഷാ സാ ഭാര്യാ യാ പ്രജാവതീ। സാ ഭാര്യാ യാ പതിപ്രാണാ സാ ഭാര്യാ യാ പതിവ്രതാ॥ 1-98-22 (4298) അർധം ഭാര്യാ മനുഷ്യസ്യ ഭാര്യാ ശ്രേഷ്ഠതമഃ സഖാ। ഭാര്യാ മൂലം ത്രിവർഗസ്യ യഃ സഭാര്യഃ സ ബന്ധുമാൻ॥ 1-98-23 (4299) ഭാര്യാവന്തഃ ക്രിയാവന്തഃ സഭാര്യാ ഗൃഹമേധിനഃ। ഭാര്യാവന്തഃ പ്രമോദന്തേ ഭാര്യാവന്തഃ ശ്രിയാവൃതാഃ॥ 1-98-24 (4300) സഖായഃ പ്രവിവിക്തേഷു ഭവന്ത്യേതാഃ പ്രിയംവദാഃ। പിതരോ ധർമകാര്യേഷു ഭവന്ത്യാർതസ്യ മാതരഃ॥ 1-98-25 (4301) കാന്താരേഷ്വപി വിശ്രാമോ ജനസ്യാധ്വനി കസ്യ വൈ। യഃ സദാരഃ സ വിശ്വാസ്യസ്തസ്മാദ്ദാരാഃ പരാ ഗതിഃ। 1-98-26 (4302) സംസരന്തമഭിപ്രേതം വിഷമേഷ്വേകപാതിനം। ഭാര്യൈവാന്വേതി ഭർതാരം സതതം യാ പതിവ്രതാ॥ 1-98-27 (4303) പ്രഥമം സംസ്ഥിതാ ഭാര്യാ പതിം പ്രേത്യ പ്രതീക്ഷതേ। പൂർവപ്രേതം തു ഭർതാരം പശ്ചാത്സാപ്യനുഗച്ഛതി॥ 1-98-28 (4304) ഏതസ്മാത്കാരണാദ്രാജൻപാണിഗ്രഹണമിഷ്യതേ। യദാപ്നോതി പതിർഭാര്യാമിഹ ലോകേ പരത്ര ച॥ 1-98-29 (4305) `പോഷണാർഥം ശരീരസ്യ പാഥേയം സ്വർഗതസ്യ വൈ।' ആത്മാഽഽത്മനൈവ ജനിതഃ പുത്ര ഇത്യുച്യതേ ബുധൈഃ॥ 1-98-30 (4306) തസ്മാദ്ഭാര്യാം പതിഃ പശ്യേൻമാതൃവത്പുത്രമാതരം। `അന്തരാത്മൈവ സർവസ്യ പുത്രോ നാമോച്യതേ സദാ॥ 1-98-31 (4307) ഗതീ രൂപം ച ചേഷ്ടാ ച ആവർതാ ലക്ഷണാനി ച। പിതൄണാം യാനി ദൃശ്യന്തേ പുത്രാണാം സന്തി താനി ച॥ 1-98-32 (4308) തേഷാം ശീലഗുണാചാരാസ്തത്സംപർകാച്ഛുഭാശുഭാത്।' ഭാര്യായാം ജനിതം പുത്രമാദർശേ സ്വമിവാനനം॥ 1-98-33 (4309) ജനിതാ മോദതേ പ്രേക്ഷ്യ സ്വർഗം പ്രാപ്യേവ പുണ്യകൃത്। `പതിവ്രതാരൂപധരാഃ പരബീജസ്യ സംഗ്രഹാത്॥ 1-98-34 (4310) കുലം വിനാശ്യ ഭർതൄണാം നരകം യാന്തി ദാരുണം। പരേണ ജനിതാഃ പുത്രാഃ സ്വഭാര്യായാം യഥേഷ്ടതഃ॥ 1-98-35 (4311) മമ പുത്രാ ഇതി മതാസ്തേ പുത്രാ അപി ശത്രവഃ। ദ്വിഷന്തി പ്രതികുർവന്തി ന തേ വചനങ്കാരിണഃ॥ 1-98-36 (4312) ദ്വേഷ്ടി താംശ്ച പിതാ ചാപി സ്വബീജേ ന തഥാ നൃപ। ന ദ്വേഷ്ടി പിതരം പുത്രോ ജനിതാരമഥാപി വാ॥ 1-98-37 (4313) ന ദ്വേഷ്ടി ജനിതാ പുത്രം തസ്മാദാത്മാ സുതോ ഭവേത്।' ദഹ്യമാനാ മനോദുഃഖൈർവ്യാധിഭിസ്തുമുലൈർജനഃ॥ 1-98-38 (4314) ഹ്ലാദന്തേ സ്വേഷു ദാരേഷു ഘർമാർതാഃ സലിലേഷ്വിവ। `വിപ്രവാസകൃശാ ദീനാ നരാ മലിനവാസസഃ॥ 1-98-39 (4315) തേഽപി സ്വദാരാംസ്തുഷ്യന്തി ദരിദ്രാ ധനലാഭവത്।' അപ്രിയോക്തോപി ദാരാണാം ന ബ്രൂയാദപ്രിയം ബുധഃ॥ 1-98-40 (4316) രതിം പ്രീതിം ച ധർമം ച തദായത്തമവേക്ഷ്യ ച। `ആത്മനോഽർധമിതി ശ്രൌതം സാ രക്ഷതി ധനം പ്രജാഃ॥ 1-98-41 (4317) ശരീരം ലോകയാത്രാം വൈ ധർമം സ്വർഗമൃഷീൻപിതൄൻ।' ആത്മനോ ജൻമനഃ ക്ഷേത്രം പുണ്യാ രാമാഃ സനാതനാഃ॥ 1-98-42 (4318) ഋഷീണാമപി കാ ശക്തിഃ സ്രഷ്ടും രാമാമൃതേ പ്രജാ-। `ദേവാനാമപി കാ ശക്തിഃ കർതും സംഭവമാത്മനഃ॥ 1-98-43 (4319) പണ്ഡിതസ്യാപി ലോകേഷു സ്ത്രീഷു സൃഷ്ടിഃ പ്രതിഷ്ഠിതാ। ഋഷിഭ്യോ ഹ്യൃഷയഃ കേചിച്ചണ്ഡാലീഷ്വപി ജജ്ഞിരേ'॥ 1-98-44 (4320) പരിസൃത്യ യഥാ സൂനുർധരണീരേണുകുണ്ഠിതഃ। പിതുരാലിംഗതേഽംഗാനി കിമസ്ത്യഭ്യധികം തതഃ॥ 1-98-45 (4321) സ ത്വം സൂനുമനുപ്രാപ്തം സാഭിലാഷം മനസ്വിനം। പ്രേക്ഷമാണം കടാക്ഷേണ കിമർഥമവമന്യസേ॥ 1-98-46 (4322) അണ്ഡാനി ബിഭ്രതി സ്വാനി ന ത്യജന്തി പിപീലികാഃ। കിം പുനസ്ത്വം ന മന്യേഥാഃ സർവഥാ പുത്രമീദൃശം॥ 1-98-47 (4323) ന ഭരേഥാഃ കഥം നു ത്വം മയി ജാതം സ്വമാത്മജം। `മമാണ്ഡാനീതി വർധ്തേ കോകിലാണ്ഡാനി വായസാഃ॥ 1-98-48 (4324) കിം പുനസ്ത്വം ന മന്യേഥാഃ സർവജ്ഞഃ പുത്രമീദൃശം। മലയാച്ചന്ദനം ജാതമതിശീതം വദന്തി വൈ॥ 1-98-49 (4325) ശിശോരാലിംഗനം തസ്മാച്ചന്ദനാദധികം ഭവേത്।' ന വാസസാം ന രാമാണാം നാപാം സ്പർശസ്തഥാവിധഃ॥ 1-98-50 (4326) ശിശുനാലിംഗ്യമാനസ്യ സ്പർശഃ സൂനോര്യഥാ സുഖഃ। പുത്രസ്പർശാത്പ്രിയതരഃ സ്പർശോ ലോകേ ന വിദ്യതേ॥ 1-98-51 (4327) സ്പൃശതു ത്വാം സമാലിംഗ്യ പുത്രോഽയം പ്രിയദർശനഃ। ബ്രാഹ്മണോ ദ്വിപദാം ശ്രേഷ്ഠോ ഗൌർവരിഷ്ഠാ ചതുഷ്പദാം॥ 1-98-52 (4328) മുരുർഗരീയസാം ശ്രേഷ്ഠഃ പുത്രഃ സ്പർശവതാം വരഃ॥ ത്രിഷു വർഷേഷു പൂർണേഷു പ്രജാതോഽയമരിന്ദമഃ॥ 1-98-53 (4329) `അദ്യായം മന്നിയോഗാത്തു തവാഹ്വാനം പ്രതീക്ഷതേ। കുമാരോ രാജശാർദൂല തവ ശോകപ്രണാശനഃ॥' 1-98-54 (4330) ആഹർതാ വാജിമേധസ്യ ശതസംഖ്യസ്യ പൌരവഃ। `രാജസൂയാദികാനന്യാൻക്രതൂനമിതദക്ഷിണാൻ॥ 1-98-55 (4331) ഇതി ഗൌരന്തരിക്ഷേ മാം സൂതകേ ഹ്യവദത്പുരാ। ഹന്ത സ്വമങ്കമാരോപ്യ സ്നേഹാദ്ഗ്രാമാന്തരം ഗതാഃ॥ 1-98-56 (4332) മൂർധ്നി പുത്രാനുപാഘ്രായ പ്രതിനന്ദന്തി മാനവാഃ। വേദേഷ്വപി വദന്തീമം മന്ത്രഗ്രാമം ദ്വിജാതയഃ॥ 1-98-57 (4333) ജാതകർമണി പുത്രാണാം തവാപി വിദിതം ധ്രുവം। അംഗാദംഗാത്സംഭവസി ഹൃദയാദധിജായസേ॥ 1-98-58 (4334) ആത്മാ വൈ പുത്രനാമാസി സ ജീവ ശരദഃ ശതം। ഉപജിഘ്രന്തി പിതരോ മന്ത്രേണാനേന മൂർധനി॥ 1-98-59 (4335) പോഷണം ത്വദധീനം മേ സന്താനമപി ചാക്ഷയം। തസ്മാത്ത്വം ജീവ മേ പുത്ര സ സുഖീ ശരദാം ശതം॥ 1-98-60 (4336) ഏകോ ഭൂത്വാ ദ്വിധാ ഭൂത ഇതി വാദഃ പ്രവർതതേ। ത്വദംഗേഭ്യഃ പ്രസൂതോഽയം പുരുഷാത്പുരുഷഃ പരഃ॥ 1-98-61 (4337) സരസീവാമലേഽഽത്മാനം ദ്വിതീയം പശ്യ തേ സുതം। `സരസീവാമലേ സോമം പ്രേക്ഷാത്മാനം ത്വമാത്മനി'॥ 1-98-62 (4338) യഥാചാഹവനീയോഽഗ്നിർവർഹപത്യാത്പ്രണീയതേ। ഏവം ത്വത്തഃ പ്രണീതോഽയം ത്വമേകഃ സന്ദ്വിധാ കൃതഃ॥ 1-98-63 (4339) മൃഗാപകൃഷ്ടേന ഹി വൈ മൃഗയാം പരിധാവതാ। അഹമാസാദിതാ രാജൻകുമാരീ പിതുരാശ്രമേ॥ 1-98-64 (4340) ഉർവശീ പൂർവചിത്തിശ്ച സഹജന്യാ ച മേനകാ। വിശ്വാചീ ച ഘൃതാചീ ച ഷഡേവാപ്സരസാം വരാഃ॥ 1-98-65 (4341) താസാം വൈ മേനകാ നാമ ബ്രഹ്മയോനിർവരാപ്സരാഃ। ദിവഃ സംപ്രാപ്യ ജഗതീം വിശ്വാമിത്രാദജീജനത്॥ 1-98-66 (4342) `ശ്രീമാനൃഷിർധർമപരോ വൈശ്വാനര ഇവാപരഃ। ബ്രഹ്മയോനിഃ കുശോ നാമ വിശ്വാമിത്രപിതാമഹഃ॥ 1-98-67 (4343) കുശസ്യ പുത്രോ ബലവാൻകുശനാഭശ്ച ധാർമികഃ। ഗാധിസ്തസ്യ സുതോ രാജന്വിശ്വാമിത്രസ്തു ഗാധിജഃ॥ 1-98-68 (4344) ഏവംവിധോ മമ പിതാ മേനകാ ജനനീ വരാ।' സാ മാം ഹിമവതഃ പൃഷ്ഠേ സുഷുവേ മേനകാഽപ്സരാഃ॥ 1-98-69 (4345) പരിത്യജ്യ ച മാം യാതാ പരാത്മജമിവാസതീ। `പക്ഷിണഃ പുംയവന്തസ്തേ സഹിതാ ധർമതസ്തദാ॥ 1-98-70 (4346) പക്ഷൈസ്തൈരഭിഗുപ്താ ച തസ്മാദസ്മി ശകുന്തലാ। തതോഽഹമൃഷിണാ ദൃഷ്ടാ കാശ്യപേന മഹാത്മനാ॥ 1-98-71 (4347) ജലാർഥമഗ്നിഹോത്രസ്യ ഗതം ദൃഷ്ട്വാ തു പക്ഷിണഃ। ന്യാസഭൂതാമിവ മുനേഃ പ്രദദുർമാം ദയാവതഃ॥ 1-98-72 (4348) കണ്വസ്ത്വാലോക്യ മാം പ്രീതോ ഹസന്തീതി ഹവിർഭുജഃ। സ മാഽരണിമിവാദായ സ്വമാശ്രമമുപാഗമത്॥ 1-98-73 (4349) സാ വൈ സംഭാവിതാ രാജന്നനുക്രോശാൻമഹർഷിണാ। തേനൈവ സ്വസുതേവാഹം രാജന്വൈ വരവർണിനീ॥ 1-98-74 (4350) വിശ്വാമിത്രസുതാ ചാഹം വർധിതാ മുനിനാ നൃപ। യൌവനേ വർതമാനാം ച ദൃഷ്ടവാനസി മാം നൃപ॥ 1-98-75 (4351) ആശ്രമേ പർണശാലായാം കുമാരീം വിജനേ തദാ। ധാത്രാ പ്രചോദിതാം ശൂന്യേ പിത്രാ വിരഹിതാം മിഥഃ॥ 1-98-76 (4352) വാഗ്ഭിസ്ത്വം സൂനൃതാഭിർമാമപത്യാർഥമചൂചുദഃ। അകാർഷീസ്ത്വാശ്രമേ വാസം ധർമകാമാർഥനിശ്ചിതം॥ 1-98-77 (4353) ഗാന്ധർവേണ വിവാഹേന വിധിനാ പാണിമഗ്രഹീഃ। സാഽഹം കുലം ച ശീലം ച സത്യവാദിത്വമാത്മനഃ॥ 1-98-78 (4354) സ്വധർമം ച പുരസ്കൃത്യ ത്വാമദ്യ ശരണം ഗതാ। തസ്മാന്നർഹസി സംശ്രുത്യ തഥേതി വിതഥം വചഃ॥ 1-98-79 (4355) സ്വധർമം പൃഷ്ഠതഃ കൃത്വാ പരിത്യക്തുമുപസ്ഥിതാം। ത്വന്നാഥാം ലോകനാഥസ്ത്വം നാർഹസി ത്വമനാഗസം'॥ 1-98-80 (4356) കിം നു കർമാശുഭം പൂർവം കൃതവത്യസ്മി പാർഥിവ। യദഹം ബാന്ധവൈസ്ത്യക്താ ബാല്യേ സംപ്രതി വൈ ത്വയാ॥ 1-98-81 (4357) കാമം ത്വയാ പരിത്യക്താ ഗമിഷ്യാംയഹമാശ്രമം। ഇമം ബാലം തു സന്ത്യുക്തം നാർഹസ്യാത്മജമാത്മനാ॥ 1-98-82 (4358) ദുഷ്യന്ത ഉവാച। 1-98-83x (618) ന പുത്രമഭിജാനാമി ത്വയി ജാതം ശകുന്തലേ। അസത്വചനാ നാര്യഃ കസ്തേ ശ്രദ്ധാസ്യതേ വചഃ॥ 1-98-83 (4359) `അശ്രദ്ധേയമിദം വാക്യം കഥയന്തീ ന ലജ്ജസേ। വിശേഷതോ മത്സകാശേ ദുഷ്ടതാപസി ഗംയതാം'॥ 1-98-84 (4360) ക്വ മഹർഷിസ്തപസ്യുഗ്രഃ ക്വാപ്സരാഃ സാ ച മേനകാ। ക്വ ച ത്വമേവം കൃപണാ താപസീവേഷധാരിണീ॥ 1-98-85 (4361) അതികായശ്ച പുത്രസ്തേ ബാലോഽതിബലവാനയം। കഥമൽപേന കാലേന സാലസ്കന്ധ ഇവോദ്ഗതഃ॥ 1-98-86 (4362) സുനികൃഷ്ടാ ച യോനിസ്തേ പുംശ്ചലീ പ്രതിഭാസി മേ। യദൃച്ഛയാ കാമരാഗാജ്ജാതാ മേനകയാ ഹ്യസി॥ 1-98-87 (4363) സർവമേവ പരോക്ഷം മേ യത്ത്വം വദസി താപസി। `സർവാ വാമാഃ സ്ത്രിയോ ലോകേ സർവാഃ കാമപരായണാഃ॥ 1-98-88 (4364) സർവാഃ സ്ത്രിയഃ പരവശാഃ സർവാഃ ക്രോധസമാകുലാഃ। അസത്യോക്താഃ സ്ത്രിയഃ സർവാ ന കണ്വം വക്തുമർഹസി'॥ 1-98-89 (4365) മേനകാ നിരനുക്രോശാ വർധകീ ജനനീ തവ। യയാ ഹിമവതഃ പാദേ നിർമാല്യവദുപേക്ഷിതാ॥ 1-98-90 (4366) സ ചാപി നിരനുക്രോശഃ ക്ഷത്രയോനിഃ പിതാ തവ। വിശ്വാമിത്രോ ബ്രാഹ്മണത്വേ ലുബ്ധഃ കാമപരായണഃ॥ 1-98-91 (4367) സുഷാവ സുരനാരീ മാം വിശ്വാമിത്രാദ്യഥേഷ്ടതഃ। അഹോ ജാനാമി തേ ജൻമ കുത്സിതം കുലടേ ജനൈഃ॥ 1-98-92 (4368) മേനകാഽപ്സരസാം ശ്രേഷ്ഠാ മഹർഷിശ്ചാപി തേ പിതാ। തയോരപത്യം കസ്മാത്ത്വം പുംശ്ചലീവാഭിഭാഷസേ॥ 1-98-93 (4369) ജാതിശ്ചാപി നികൃഷ്ടോ തേ കുലീനേതി വിജൽപസേ। ജനയിത്വാ ത്വമുത്സൃഷ്ടാ കോകിലേന പരൈർഭൃതാ॥ 1-98-94 (4370) അരിഷ്ടൈരിവ ദുർബദ്ധിഃ കണ്വോ വർധയിതാ പിതാ। അശ്രദ്ധേയമിദം വാക്യം യത്ത്വം ജൽപസി താപസി॥ 1-98-95 (4371) ബ്രുവന്തീ രാജസാന്നിധ്യേ ഗംയതാം യത്ര ചേച്ഛസി। `സുവർണമണിമുക്താനി വസ്ത്രാണ്യാഭരണാനി ച॥ 1-98-96 (4372) യദിഹേച്ഛസി ഭോഗാർഥം താപസി പ്രതിഗൃഹ്യതാം। നാഹം ത്വാം ദ്രഷ്ടുമിച്ഛാമി യഥേഷ്ടം ഗംയതാമിതഃ'॥ ॥ 1-98-97 (4373) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി അഷ്ടനവതിതമോഽധ്യായഃ॥ 98 ॥

1-99-0 (4374) ശകുന്തലോവാച। 1-99-0x (619) രാജൻസർഷപമാത്രാണി പരച്ഛിദ്രാണി പശ്യസി। ആത്മനോ ബിൽവമാത്രാണി പശ്യന്നപി ന പശ്യസി॥ 1-99-1 (4375) മേനകാ ത്രിദശേഷ്വേവ ത്രിദശാശ്ചാനു മേനകാം। മമൈവോദ്രിച്യതേ ജൻമ ദുഷ്യന്ത തവ ജൻമതഃ॥ 1-99-2 (4376) ക്ഷിതൌ ചരസി രാജംസ്ത്വമന്തരിക്ഷേ ചരാംയഹം। ആവയോരന്തരം പശ്യ മേരുസർഷപയോരിവ॥ 1-99-3 (4377) മഹേന്ദ്രസ്യ കുബേരസ്യ യമസ്യ വരുണസ്യ ച। ഭവനാന്യനുസംയാമി പ്രഭാവം പശ്യ മേ നൃപ॥ 1-99-4 (4378) `പുരാ നരവരഃ പുത്ര ഉർവശ്യാം ജനിതസ്തദാ। ആയുർനാമ മഹാരാജ തവ പൂർവപിതാമഹഃ॥ 1-99-5 (4379) മഹർഷയശ്ച ബഹവഃ ക്ഷത്രിയാശ്ച പരന്തപാഃ। അപ്സരഃസു ഋഷീണാം ച മാതൃദോഷോ ന വിദ്യതേ॥' 1-99-6 (4380) സത്യശ്ചാപി പ്രവാദോഽയം പ്രവക്ഷ്യാമി ച തേ നൃപ। നിദർശനാർഥം ന ദ്വേഷാച്ഛ്രുത്വാ തത്ക്ഷന്തുമർഹസി॥ 1-99-7 (4381) വിരൂപോ യാവദാദർശേ നാത്മനോ വീക്ഷതേ മുഖം। മന്യതേ താവദാത്മാനമന്യേഭ്യോ രൂപവത്തരം॥ 1-99-8 (4382) യദാ തു രൂപമാദർശേ വിരൂപം സോഽഭിവീക്ഷതേ। തദാ ഹ്രീമാംസ്തു ജാനീയാദന്തരം നേതരം ജനം॥ 1-99-9 (4383) അതീവ രൂപസംപന്നോ ന കഞ്ചിദവമന്യതേ। അതീവ ജൽപന്ദുർവാചോ ഭവതീഹ വിഹേതുകഃ॥ 1-99-10 (4384) `പാംസുപാതേന ഹൃഷ്യന്തി കുഞ്ജരാ മദശാലിനഃ। തഥാ പരിവദന്നന്യാൻഹൃഷ്ടോ ഭവതി ദുർമതിഃ॥ 1-99-11 (4385) സത്യധർമച്യുതാത്പുംസഃ ക്രുദ്ധാദാശീവിഷാദിവ। സുനാസ്തികോപ്യുദ്വിജതേ ജനഃ കിം പുനരാസ്തികഃ॥ 1-99-12 (4386) സ്വയമുത്പാദ്യ പുത്രം വൈ സദൃശം യോഽവമന്യതേ। തസ്യ ദേവാഃ ശ്രിയം ഘ്നന്തി തത്രൈനം കലിരാവിശേത്॥ 1-99-13 (4387) അഭവ്യേഽപ്യനൃതേഽശുദ്ധേ നാസ്തികേ പാപകർമണി। ദുരാചാരേ കലിർഹ്യാശു ന കലിർധർമചാരിഷു॥' 1-99-14 (4388) മൂർഖോ ഹി ജൽപതാം പുംസാം ശ്രുത്വാ വാചഃ ശുഭാശുഭാഃ। അശുഭം വാക്യമാദത്തേ പുരീഷമിവ സൂകരഃ॥ 1-99-15 (4389) പ്രാജ്ഞസ്തു ജൽപതാം പുംസാം ശ്രുത്വാ വാചഃ ശുഭാശുഭാഃ। ഗുണവദ്വാക്യമാദത്തേ ഹംസഃ ക്ഷീരമിവാംഭസി॥ 1-99-16 (4390) `ആത്മനോ ദുഷ്ടഭാവത്വം ജാനന്നീചോഽപ്രസന്നധീഃ। പരേഷാമപി ജാനാതി സ്വധർമസദൃശാൻഗുണാൻ॥ 1-99-17 (4391) ദഹ്യമാനാസ്തു തീവ്രേണ നീചാഃ പരയശോഗ്നിനാ। അശക്താസ്തദ്ഗതിം ഗന്തും തതോ നിന്ദാം പ്രകുർവതേ॥' 1-99-18 (4392) അന്യാൻപരിവദൻസാധുര്യഥാ ഹി പരിതപ്യതേ। തഥാ പരിവദന്നന്യാൻഹൃഷ്ടോ ഭവതി ദുർജനഃ॥ 1-99-19 (4393) `അപവാദരതാ മൂർഖാ ഭവന്തി ഹി വിശേഷതഃ। നാപവാദരതാഃ സന്തോ ഭവന്തി സ്മ വിശേഷതഃ॥' 1-99-20 (4394) അഭിവാദ്യ യഥാ വൃദ്ധാൻസാധുർഗച്ഛതി നിർവൃതിം। ഏവം സജ്ജനമാക്രുശ്യ മൂർഖോ ഭവതി നിർവൃതഃ॥ 1-99-21 (4395) സുഖം ജീവന്ത്യദോഷജ്ഞാ മൂർഖാ ദോഷാനുദർശിനഃ। യഥാ വാച്യാഃ പരൈഃ സന്തഃ പരാനാഹുസ്തഥാവിധാൻ॥ 1-99-22 (4396) അതോ ഹാസ്യതരം ലോകേ കിഞ്ചിദന്യന്ന വിദ്യതേ। യദി ദുർജന ഇത്യാഹുഃ സജ്ജനം ദുർജനാഃ സ്വയം॥ 1-99-23 (4397) `ദാരുണാല്ലോകസങ്ക്ലേശാദ്ദുഃഖമാപ്നോത്യസംശയം॥' കുലവംശപ്രതിഷ്ഠാം ഹി പിതരഃ പുത്രമബ്രുവൻ॥ 1-99-24 (4398) ഉത്തമം സർവധർമാണാം തസ്മാത്പുത്രം തു ന ത്യജേത്। സ്വപത്നീപ്രഭവാംʼല്ലബ്ധാൻകൃതാൻസമയവർധിതാൻ॥ 1-99-25 (4399) ക്രീതാൻകന്യാസു ചോത്പന്നാൻപുത്രാന്വൈ മനുരബ്രവീത്। `തേ ച ഷഡ്വന്ധുദായാദാഃ ഷഡദായാദബാന്ധവാഃ॥ 1-99-26 (4400) ധർമകൃത്യവഹാ നൄണാം മനസഃ പ്രീതിവർധനാഃ। ത്രായന്തേ നരകാജ്ജാതാഃ പുത്രാ ധർമപ്ലവാഃ പിതൄൻ॥ 1-99-27 (4401) സ ത്വം നൃപതിശാർദൂല ന പുത്രം ത്യക്തുമർഹസി। തസ്മാത്പുത്രം ച സത്യം ച പാലയസ്വ മഹീപതേ॥ 1-99-28 (4402) ഉഭയം പാലയസ്വൈതന്നാനൃതം വക്തുമർഹസി।' ആത്മാനം സത്യധർമൌ ച പാലയേഥാ മഹീപതേ। നരേന്ദ്രസിംഹ കപടം ന ഹി വോഢും ത്വമർഹസി॥ 1-99-29 (4403) വരം കൂപശതാദ്വാപീ വരം വാപീശതാത്ക്രതുഃ। വരം ക്രതുശതാത്പുത്രഃ സത്യം പുത്രശതാദ്വരം॥ 1-99-30 (4404) അശ്വമേധസഹസ്രം ച സത്യം ച തുലയാ ധൃതം। അശ്വമേധസഹസ്രാദ്ധി സത്യമേവ വിശിഷ്യതേ॥ 1-99-31 (4405) സർവവേദാധിഗമനം സർവതീർഥാവഗാഹനം। സത്യസ്യൈവ ച രാജേന്ദ്ര കലാം നാർഹതി ഷോഡശീം॥ 1-99-32 (4406) നാസ്തി സത്യസമോ ധർമോ ന സത്യാദ്വിദ്യതേ പരം। ന ഹി തീവ്രതരം പാപമനൃതാദിഹ വിദ്യതേ॥ 1-99-33 (4407) രാജൻസത്യം പരോ ധർമഃ സത്യാച്ച സമയഃ പരഃ। മാത്യാക്ഷീഃ സമയം രാജൻസത്യം സംഗതമസ്തു തേ॥ 1-99-34 (4408) `യഃ പാപോ ന വിജാനീയാത്കർമ കൃത്വാ നരാധിപ। ന ഹി താദൃക്പരം പാപമനൃതാദിഹ വിദ്യതേ॥ 1-99-35 (4409) യസ്യ തേ ഹൃദയം വേദ സത്യസ്യൈവാനൃതസ്യ ച। കല്യാണാവേക്ഷണം തസ്മാത്കർതുമർഹസി ധർമതഃ॥ 1-99-36 (4410) യോ ന കാമാന്ന ച ക്രോധാന്ന ദ്രോഹാദതിവർതതേ। അമിത്രം വാപി മിത്രം വാ സ ഏവോത്തമപൂരുഷഃ॥' 1-99-37 (4411) അനൃതശ്ചേത്പ്രസംഗസ്തേ ശ്രദ്ദധാസി ന ചേത്സ്വയം। ആശ്രമം ഗന്തുമിച്ഛാമി ത്വാദൃശോ നാസ്തി സംഗതം॥ 1-99-38 (4412) `പുത്രത്വേ ശങ്കമാനസ്യ ത്വം ബുദ്ധ്യാ നിശ്ചയം കുരു। ഗതിഃ സ്വരഃ സ്മൃതിഃ സത്വം ശീലം വിദ്യാ ച വിക്രമഃ॥ 1-99-39 (4413) ധൃഷ്ണുപ്രകൃതിഭാവൌ ച ആവർതാ രോമരാജയഃ। സമാ യസ്യ യദാ സ്യുസ്തേ തസ്യ പുത്രോ ന സംശയഃ॥ 1-99-40 (4414) സാദൃശ്യേനോദ്ധഋതം ബിംബം തവ ദേഹാദ്വിശാംപതേ। താതേതി ഭാഷമാണം വൈ മാ സ്മ രാജന്വൃഥാ കൃഥാഃ॥ 1-99-41 (4415) ഋതേ ച ഗർദഭീക്ഷീരാത്പയഃ പാസ്യതി മേ സുതഃ।' ഋതേപി ത്വാം ച ദുഷ്യന്ത ശൈലരാജാവതംസികാം। ചതുരന്താമിമാമുർവീം പുത്രോ മേ പാലയിഷ്യതി॥ 1-99-42 (4416) `ശകുന്തലേ തവ സുതശ്ചക്രവർതീ ഭവിഷ്യതി। ഏവമുക്തം മഹേന്ദ്രേണ ഭവിഷ്യതി ന ചാന്യഥാ॥ 1-99-43 (4417) സാക്ഷിത്വേ ബഹവോ ഹ്യുക്താ ദേവദൂതാദയോ മയാ। ന ബ്രുവന്തി തഥാ സത്യമുതാഹോ നാനൃതം കില॥ 1-99-44 (4418) അസാക്ഷിണീ മന്ദബാഗ്യാ ഗമിഷ്യാമി യഥാഗതം॥' 1-99-45 (4419) വൈശംപായന ഉവാച। 1-99-46x (620) ഏതാവദുക്ത്വാ വചനം പ്രാതിഷ്ഠത ശകുന്തലാ। `തസ്യാഃ ക്രോധസമുത്ഥോഗ്നിഃ സധൂമോ മൂർധ്ന്യദൃശ്യത॥ 1-99-46 (4420) സംനിയംയാത്മനോഽംഗേഷു തതഃ ക്രോധാഗ്നിമാത്മജം। പ്രസ്ഥിതൈവാനവദ്യാംഗീ സഹ പുത്രേണ വൈ വനം'॥ ॥ 1-99-47 (4421) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഏകോനശതതമോഽധ്യായഃ॥ 99 ॥

1-100-0 (4422) വൈശംപായന ഉവാച। 1-100-0x (621) അഥാന്തരിക്ഷേ ദുഷ്യന്തം വാഗുവാചാശരീരിണീ। ഋത്വിക്പുരോഹിതാചാര്യൈർമന്ത്രിഭിശ്ചാഭിസംവൃതം॥ 1-100-1 (4423) മാതാ ഭസ്ത്രാ പിതുഃ പുത്രോ യസ്മാജ്ജാതഃ സ ഏവ സഃ। ഭരസ്വ പുത്രം ദൌഷ്യന്തിം സത്യമാഹ ശകുന്തലാ॥ 1-100-2 (4424) `സർവേഭ്യോ ഹ്യംഗമംഗേഭ്യഃ സാക്ഷാദുത്പദ്യതേ സുതഃ। ആത്മാ ചൈവ സുതോ നാമ തേനൈവ തവ പൌരവ॥ 1-100-3 (4425) ആഹിതം ഹ്യാത്മനാഽഽത്മാനം പരിരക്ഷ ഇമം സുതം। അനന്യാം ത്വം പ്രതീക്ഷസ്വ മാവമംസ്ഥാഃ ശകുന്തലാം॥ 1-100-4 (4426) സ്ത്രിയഃ പവിത്രമതുലമേതദ്ദുഷ്യന്ത ധർമതഃ। മാസി മാസി രജോ ഹ്യാസാം ദുരിതാന്യപകർഷതി॥ 1-100-5 (4427) തതഃ സർവാണി ഭൂതാനി വ്യാജഹ്രസ്തം സമന്തതഃ। 1-100-6 (4428) ദേവാ ഊചുഃ। ആഹിതസ്ത്വത്തനോരേഷ മാവമംസ്ഥാഃ ശകുന്തലാം'॥ 1-100-6x (622) രേതോധാഃ പുത്ര ഉന്നയതി നരദേവ യമക്ഷയാത്। ത്വം ചാസ്യ ധാതാ ഗർഭസ്യ സത്യമാഹ ശകുന്തലാ॥ 1-100-7 (4429) `പതിർജായാം പ്രവിശതി സ തസ്യാം ജായതേ പുനഃ। അന്യോന്യപ്രകൃതിർഹ്യേഷാ മാവമംസ്ഥാഃ ശകുന്തലാം॥' 1-100-8 (4430) ജായാ ജനയതേ പുത്രമാത്മനോഽംഗാദ്ദ്വിധാ കൃതം। തസ്മാദ്ഭരസ്വ ദുഷ്യന്ത പുത്രം ശാകുന്തലം നൃപ॥ 1-100-9 (4431) സുഭൂതിരേഷാ ന ത്യാജ്യാ ജീവിതം ജീവയാത്മജം। ശാകുന്തലം മഹാത്മാനം ദുഷ്യന്ത ഭര പൌരവം॥ 1-100-10 (4432) ഭർതവ്യോഽയം ത്വയാ യസ്മാദസ്മാകം വചനാദപി। തസ്മാദ്ഭവത്വയം നാംനാ ഭരതോ നാമ തേ സുതഃ॥ 1-100-11 (4433) `ഭരതാദ്ഭാരതീ കീർതിര്യേനേദം ഭാരതം കുലം। അപരേ യേ ച പൂർവേ ച ഭാരതാ ഇതി തേഽഭവൻ॥ 1-100-12 (4434) വൈശംപായന ഉവാച। 1-100-13x (623) ഏവമുക്ത്വാ തതോ ദേവാ ഋഷയശ്ച തപോധനാഃ। പതിവ്രതേതി സംഹൃഷ്ടാഃ പുഷ്പവൃഷ്ടിം വവർഷിരേ॥' 1-100-13 (4435) തച്ഛ്രുത്വാ പൌരവോ വാക്യം വ്യാഹൃതം വേ ദിവൌകസാം। `സിംഹാസനാത്സമുത്ഥായ പ്രണംയ ച ദിവൌകസഃ॥' 1-100-14 (4436) പുരോഹിതമമാത്യാംശ്ച സംപ്രഹൃഷ്ടോഽബ്രവീദിദം। ശൃണ്വന്ത്വേതദ്ഭവന്തോഽപി ദേവദൂതസ്യ ഭാഷിതം॥ 1-100-15 (4437) `ശൃണ്വന്തു ദേവതാനാം ച മഹർഷീണാം ച ഭാഷിതം'। അഹമപ്യേവമേവൈനം ജാനാമി സുതമാത്മജം॥ 1-100-16 (4438) യദ്യഹം വചനാദസ്യാ ഗൃഹ്ണീയാമിമമാത്മജം। ഭവേദ്ധി ശങ്കാ ലോകസ്യ നൈവം ശുദ്ധോ ഭവേദയം॥ 1-100-17 (4439) വൈശംപായന ഉവാച। 1-100-18x (624) താം വിശോധ്യ തദാ രാജാ ദേവൈഃ സഹ മഹർഷിഭിഃ। ഹൃഷ്ടഃ പ്രമുദിതശ്ചാപി പ്രതിജഗ്രാഹ തം സുതം॥ 1-100-18 (4440) തതസ്തസ്യ തദാ രാജാ പിതൃകർമാണി സർവശഃ। കാരയാമാസ മുദിതഃ പ്രീതിമാനാത്മജസ്യ ഹ। മൂർധ്നി ചൈനം സമാഘ്രായ സസ്നേഹം പരിഷസ്വജേ॥ 1-100-19 (4441) സഭാജ്യമാനോ വിപ്രൈശ്ച സ്തൂയമാനശ്ച ബന്ദിഭിഃ। മുദം സ പരമാം ലേഭേ പുത്രസ്പർശനജാം നൃപഃ॥ 1-100-20 (4442) സ്വാം ചൈവ ഭാര്യാം ധർമജ്ഞഃ പൂജയാമാസ ധർമതഃ। അബ്രവീച്ചൈവ താം രാജാ സാന്ത്വപൂർവമിദം വചഃ॥ 1-100-21 (4443) ലോകസ്യായം പരോക്ഷസ്തു സംബന്ധോ നൌ പുരാഽഭവത്। കൃതോ ലോകസമക്ഷോഽദ്യ സംബന്ധോ വൈ പുനഃ കൃതഃ॥ 1-100-22 (4444) തസ്മാദേതൻമയാ തസ്യ തന്നിമിത്തം പ്രഭാഷിതം॥ 1-100-23 (4445) ശങ്കേത വാഽയം ലോകോഽഥ സ്ത്രീഭാവാൻമയി സംഗതം। തസ്മാദേതൻമയാ ചാപി തച്ഛുദ്ധ്യർഥം വിചാരിതം॥ 1-100-24 (4446) `ബ്രാഹ്മണാഃ ക്ഷത്രിയാ വൈശ്യാഃ ശൂദ്രാശ്ചൈവ പൃഥഗ്വിധാഃ। ത്വാം ദേവി വൂജയിഷ്യന്തി നിർവിശങ്കാം പതിവ്രതാം'॥ 1-100-25 (4447) പുത്രശ്ചായം വൃതോ രാജ്യേ ത്വമഗ്രമഹിഷീ ഭവ॥ 1-100-26 (4448) യച്ച കോപനയാത്യർഥം ത്വയോക്തോഽസ്ംയപ്രിയം പ്രിയേ। പ്രണയിന്യാ വിശാലാക്ഷിതത്ക്ഷാന്തം തേ മയാ ശുഭേ॥ 1-100-27 (4449) `അനൃതം വാപ്യനിഷ്ടം വാ ദുരുക്തം വാതിദുഷ്കൃതം। ത്വയാപ്യേവം വിശാലാക്ഷി ക്ഷന്തവ്യം മമ ദുർവചഃ। ക്ഷാന്ത്യാ പതികൃതേ നാര്യഃ പാതിവ്രത്യം വ്രജന്തി താഃ॥ 1-100-28 (4450) ഏവമുക്ത്വാ തു രാജർഷിസ്താമനിന്ദിതഗാമിനീം। അന്തഃപുരം പ്രവേശ്യാഥ ദുഷ്യന്തോ മഹിഷീം പ്രിയാം॥ 1-100-29 (4451) വാസോഭിരന്നപാനൈശ്ച പൂജയിത്വാ തു ഭാരത। `സ മാതരമുപസ്ഥായ രഥന്തര്യാമഭാഷത॥ 1-100-30 (4452) മമ പുത്രോ വനേ ജാതസ്തവ ശോകപ്രണശനഃ। ഋണാദദ്യ വിമുക്തോഽഹം തവ പൌത്രേണ ശോഭനേ॥ 1-100-31 (4453) വിശ്വാമിത്രസുതാ ചേയം കണ്വേന ച വിവർധിതാ। സ്നുഷാ തവ മഹാഭാഗേ പ്രസീദസ്വ ശകുന്തലാം॥ 1-100-32 (4454) പുത്രസ്യ വചനം ശ്രുത്വാ പൌത്രം സാ പരിഷസ്വജേ। പാദയോഃ പതിതാം തത്ര രഥന്തര്യാ ശകുന്തലാം॥ 1-100-33 (4455) പരിഷ്വജ്യ ച ബാഹുഭ്യാം ഹർഷാദശ്രുണ്യവർതയത്। ഉവാച വചനം സത്യം ലക്ഷയേ ലക്ഷണാനി ച॥ 1-100-34 (4456) തവ പുത്രോ വിശാലാക്ഷി ചക്രവർതീ ഭവിഷ്യതി। തവ ഭർതാ വിശാലാക്ഷി ത്രൈലോക്യവിജയീ ഭവേത്॥ 1-100-35 (4457) ദിവ്യാൻഭോഗാനനുപ്രാപ്താ ഭവ ത്വം വരവർണിനി। ഏവമുക്താ രഥ്തര്യാ പരം ഹർഷമവാപ സാ॥ 1-100-36 (4458) ശകുന്തലാം തദാ രാജാ ശാസ്ത്രോക്തേനൈവ കർമണാ। തതോഽഗ്രമഹിഷീം കൃത്വാ സർവാഭരണഭൂഷിതാം॥ 1-100-37 (4459) ബ്രാഹ്മണേഭ്യോ ധനം ദത്ത്വാ സൈനികാനാം ച ഭൂപതിഃ। ദൌഷ്യന്തിം ച തതോ രാജാ പുത്രം ശാകുന്തലം തദാ'॥ 1-100-38 (4460) ഭരതം നാമതഃ കൃത്വാ യൌവരാജ്യേഽഭ്യഷേചയത്। `ഭരതേ ഭാരമാവേശ്യ കൃതകൃത്യോഽഭവന്നൃപഃ॥ 1-100-39 (4461) തതോ വർഷശതം പൂർണം രാജ്യം കൃത്വാ നരാധിപഃ। ഗത്വാ വനാനി ദുഷ്യന്തഃ സ്വർഗലോകമുപേയിവാൻ॥' ॥ 1-100-40 (4462) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ശതതമോഽധ്യായഃ॥ 100 ॥

1-101-0 (4463) `വൈശംപായന ഉവാച। 1-101-0x (625) ദുഷ്യന്താദ്ഭരതോ രാജ്യം യഥാന്യായമവാപ സഃ।' തസ്യ തത്പ്രഥിതം കർമ പ്രാവർതത മഹാത്മനഃ॥ 1-101-1 (4464) ഭാസ്വരം ദിവ്യമജിതം ലോകസംനാദനം മഹത്। സ വിജിത്യ മഹീപാലാംശ്ചകാര വശവർതിനഃ॥ 1-101-2 (4465) ചചാര ച സതാം ധർമം പ്രാപ്യ ചാനുത്തമം യശഃ। സ രാജാ ചക്രവർത്യാസീത്സാർവഭൌമഃ പ്രതാപവാൻ॥ 1-101-3 (4466) ഈജേ ച ബഹുഭിര്യജ്ഞൈര്യഥാ ശക്രോ മരുത്പതിഃ। യാജയാമാസ തം കണ്വോ ദക്ഷവദ്ഭൂരിദക്ഷിണം॥ 1-101-4 (4467) ശ്രീമദ്ഗോവിതതം നാമ വാജിമേധമവാപ സഃ। യസ്മിൻസഹസ്രം പദ്മാനാം കണ്വായ ഭരതോ ദദൌ॥ 1-101-5 (4468) സോഽശ്വമേധശതൈരീജേ യമുനാമനു തീരഗഃ। ത്രിശതൈശ്ച സരസ്വത്യാം ഗംഗാമനു ചതുഃശതൈഃ॥ 1-101-6 (4469) ദൌഷ്യന്തിർഭരതോ യജ്ഞൈരീജേ ശാകുന്തലോ നൃപഃ। തസ്മാദ്ഭരതവംശസ്യ വിപ്രതസ്ഥേ മഹദ്യശഃ॥ 1-101-7 (4470) ഭരതസ്യ വരസ്ത്രീഷു പുത്രാഃ സഞ്ജജ്ഞിരേ പൃഥക്। നാഭ്യനന്ദത്തദാ രാജാ നാനുരൂപാ മമേതി താൻ॥ 1-101-8 (4471) തതസ്താൻമാതരഃ ക്രുദ്ധാഃ പുത്രാന്നിന്യുര്യമക്ഷയം। തതസ്തസ്യ നരേന്ദ്രസ്യ വിതഥം പുത്രജൻമ തത്॥ 1-101-9 (4472) തതോ മഹദ്ഭിഃ ക്രതുഭിരീജാനോ ഭരതസ്തദാ। ലേഭേ പുത്രം ഭരദ്പാജാദ്ഭുമന്യും നാമ ഭാരത॥ 1-101-10 (4473) തതഃ പുത്രിണമാത്മാനം ജ്ഞാത്വാ പൌരവനന്ദനഃ। ഭുമന്യും ഭരതശ്രേഷ്ഠ യൌവരാജ്യേഽഭ്യഷേചയത്॥ 1-101-11 (4474) തതോ ദിവിരഥോ നാമ ഭുമന്യോരഭവത്സുതഃ। സുഹോത്രശ്ച സുഹോതാ ച സുഹവിഃ സുയജുസ്തഥാ॥ 1-101-12 (4475) പുഷ്കരിണ്യാമൃചീകശ്ച ഭുമന്യോരഭവൻസുതാഃ। തേഷാം ജ്യേഷ്ഠഃ സുഹോത്രസ്തു രാജ്യമാപ മഹീക്ഷിതാം॥ 1-101-13 (4476) രാജസൂയാശ്വമേധാദ്യൈഃ സോഽയജദ്ബഹുഭിഃ സവൈഃ। സുഹോത്രഃ പൃഥിവീം കൃത്സ്നാം ബുഭുജേ സാഗരാംബരാം॥ 1-101-14 (4477) പൂർണാം ഹസ്തിഗവാശ്വൈശ്ച ബഹുരത്നസമാകുലാം। മമജ്ജേവ മഹീ തസ്യ ഭൂരിഭാരാവപീഡിതാ॥ 1-101-15 (4478) ഹസ്ത്യശ്വരഥസംപൂർണാ മനുഷ്യകലിലാ ഭൃശം। സുഹോത്രേ രാജനി തദാ ധർമതഃ ശാസതി പ്രജാഃ॥ 1-101-16 (4479) ചൈത്യയൂപാങ്കിതാ ചാസീദ്ഭൂമിഃ ശതസഹസ്രശഃ। പ്രവൃദ്ധജനസസ്യാ ച സർവദൈവ വ്യരോചത॥ 1-101-17 (4480) ഐക്ഷ്വാകീ ജനയാമാസ സുഹോത്രാത്പൃഥിവീപതേഃ। അജമീഢം സുമീഢം ച പുരുമീഢം ച ഭാരത॥ 1-101-18 (4481) അജമീഢോ വരസ്തേഷാം തസ്മിന്വംശഃ പ്രതിഷ്ഠിതഃ। ഷട് പുത്രാൻസോപ്യജനയത്തിസൃഷു സ്ത്രീഷു ഭാരത॥ 1-101-19 (4482) ഋക്ഷം ധൂമിന്യഥോ നീലീ ദുഷ്യന്തപരമേഷ്ഠഇനൌ। കേശിന്യജനയജ്ജഹ്നും സുതൌ ച ജനരൂഷിണൌ॥ 1-101-20 (4483) വിദുഃ സംവരണം വീരമൃക്ഷാദ്രാഥന്തരീസുതം। തഥേമേ സർവപഞ്ചാലാ ദുഷ്യന്തപരമേഷ്ഠിനോഃ। അന്വയാഃ കുശികാ രാജഞ്ജൻഹോരമിതതേജസഃ॥ 1-101-21 (4484) ജനരൂഷണയോർജ്യേഷ്ഠമൃക്ഷമാഹുർജനാധിപം। ഋക്ഷാത്സംവരണോ ജജ്ഞേ രാജന്വംശകരസ്തവ॥ 1-101-22 (4485) ആർക്ഷേ സംവരണേ രാജൻപ്രശാസതി വസുന്ധരാം। സങ്ക്ഷയഃ സുമഹാനാസീത്പ്രജാനാമിതി നഃ ശ്രുതം॥ 1-101-23 (4486) വ്യശീര്യത തതോ രാഷ്ട്രം ക്ഷയൈർനാനാവിധൈസ്തദാ। ക്ഷുൻമൃത്യുഭ്യാമനാവൃഷ്ട്യാ വ്യാധിഭിശ്ച സമാഹതം॥ 1-101-24 (4487) അഭ്യഘ്നൻഭാരതാംശ്ചൈവ സപത്നാനാം ബലാനി ച। ചാലയന്വസുധാം ചേമാം ബലേന ചതുരംഗിണാ॥ 1-101-25 (4488) അഭ്യയാത്തം ച പാഞ്ചല്യോ വിജിത്യ തരസാ മഹീം। അക്ഷൌഹിണീഭിർദശഭിഃ സ ഏനം സമരേഽജയത്॥ 1-101-26 (4489) തതഃ സദാരഃ സാമാത്യഃ സപുത്രഃ സസുഹൃജ്ജനഃ। രാജാ സംവരണസ്തസ്മാത്പലായത മഹാഭയാത്॥ 1-101-27 (4490) `തേ പ്രതീചീം പരാഭൂതാഃ പ്രപന്നാ ഭാരതാ ദിശം'। സിന്ധോർനദസ്യ മഹതോ നികുഞ്ജേ ന്യവസംസ്തദാ। നദീവിപയപര്യന്തേ പർവതസ്യ സമീപതഃ॥ 1-101-28 (4491) തത്രാവസൻബഹൂൻകാലാൻഭാരതാ ദുർഗമാശ്രിതാഃ। തേഷാം നിവസതാം തത്ര സഹസ്രം പരിവത്സരാൻ॥ 1-101-29 (4492) അഥാഭ്യഗച്ഛദ്ഭരതാന്വസിഷ്ഠോ ഭഗവാനൃഷിഃ। തമാഗതം പ്രയത്നേന പ്രത്യുദ്ഗംയാഭിവാദ്യ ച॥ 1-101-30 (4493) അർഘ്യമഭ്യാഹരംസ്തസ്മൈ തേ സർവേ ഭാരതാസ്തദാ। നിവേദ്യ സർവമൃഷയേ സത്കാരേണ സുവർചസേ॥ 1-101-31 (4494) തമാസനേ ചോപവിഷ്ടം രാജാ വവ്രേ സ്വയം തദാ। പുരോഹിതോ ഭവാന്നോഽസ്തു രാജ്യായ പ്രയതേമഹി॥ 1-101-32 (4495) ഓമിത്യേവം വസിഷ്ഠോഽപി ഭാരതാൻപ്രത്യപദ്യത। അഥാഭ്യഷിഞ്ചത്സാംരാജ്യേ സർവക്ഷത്രസ്യ പൌരവം॥ 1-101-33 (4496) വിഷാണഭൂതം സർവസ്യാം പൃഥിവ്യാമിതി നഃ ശ്രുതം। ഭരതാധ്യുഷിതം പൂർവം സോഽധ്യതിഷ്ഠത്പുരോതോതമം॥ 1-101-34 (4497) പുനർബലിഭൃതശ്ചൈവ ചക്രേ സർവമഹീക്ഷിതഃ। തതഃ സ പൃഥിവീം പ്രാപ്യ പുനരീജേ മഹാബലഃ॥ 1-101-35 (4498) ആജമീഢോ മഹായജ്ഞൈർബഹുഭിർഭൂരിദക്ഷിണൈഃ। തതഃ സംവരണാത്സൌരീ തപതീ സുഷുവേ കുരും॥ 1-101-36 (4499) രാജത്വേ തം പ്രജാഃ സർവാ ധർമജ്ഞ ഇതി വവ്രിരേ। `മഹിംനാ തസ്യ കുരവോ ലേഭിരേ പ്രത്യയം ഭൃശം।' തസ്യ നാംനാഽഭിവിഖ്യാതം പൃഥിവ്യാം കുരുജാംഗലം॥ 1-101-37 (4500) കുരുക്ഷേത്രം സ തപസാ പുണ്യം ചക്രേ മഹാതപാഃ। അശ്വവന്തമഭിഷ്യന്തം തഥാ ചൈത്രരഥം മുനിം॥ 1-101-38 (4501) ജനമേജയം ച വിഖ്യാതം പുത്രാംശ്ചാസ്യാനുശുശ്രുമ। പഞ്ചൈതാന്വാഹിനീ പുത്രാന്വ്യജായത മനസ്വിനീ॥ 1-101-39 (4502) അവിക്ഷിതഃ പരിക്ഷിത്തു ശബലാശ്വസ്തു വീര്യവാൻ। ആദിരാജോ വിരാജശ്ച ശാൽമലിശ്ച മഹാബലഃ॥ 1-101-40 (4503) ഉച്ചൈഃശ്രവാ ഭംഗകാരോ ജിതാരിശ്ചാഷ്ടമഃ സ്മൃതഃ। ഏതേഷാമന്വവായേ തു ഖ്യാതാസ്തേ കർമജൈർഗുണൈഃ। ജനമേജയാദയഃ സപ്ത തഥൈവാന്യേ മഹാരഥാഃ॥ 1-101-41 (4504) പരീക്ഷിതോഽഭവൻപുത്രാഃ സർവേ ധർമാർഥകോവിദാഃ। കക്ഷസേനോഗ്രസേനൌ തു ചിത്രസേനശ്ച വീര്യവാൻ॥ 1-101-42 (4505) ഇന്ദ്രസേനഃ സുഷേണശ്ച ഭീമസേനശ്ച നാമതഃ। ജനമേജയസ്യ തനയാ ഭുവി ഖ്യാതാ മഹാബലാഃ॥ 1-101-43 (4506) ധൃതരാഷ്ട്രഃ പ്രഥമജഃ പാണ്ഡുർബാഹ്ലീക ഏവ ച। നിഷധശ്ച മഹാതേജാസ്തഥാ ജാംബൂനദോ ബലീ॥ 1-101-44 (4507) കുണ്ഡോദരഃ പദാതിശ്ച വസാതിശ്ചാഷ്ടമഃ സ്മൃതഃ। സർവേ ധർമാർഥകുശലാഃ സർവഭൂതഹിതേ രതാഃ॥ 1-101-45 (4508) ധൃതരാഷ്ട്രോഽഥ രാജാസീത്തസ്യ പുത്രോഽഥ കുണ്ഡികഃ। ഹസ്തീ വിതർകഃ ക്രാഥശ്ച കുണ്ഡിനശ്ചാപി പഞ്ചമഃ॥ 1-101-46 (4509) ഹവിശ്രവാസ്തഥേന്ദ്രാഭോ ഭുമന്യുശ്ചാപരാജിതഃ। ധൃതരാഷ്ട്രസുതാനാം തു ത്രീനേതാൻപ്രഥിതാൻഭുവി॥ 1-101-47 (4510) പ്രതീപം ധർമനേത്രം ച സുനേത്രം ചാപി ഭാരത। പ്രതീപഃ പ്രഥിതസ്തേഷാം ബഭൂവാപ്രതിമോ ഭുവി॥ 1-101-48 (4511) പ്രതീപസ്യ ത്രയഃ പുത്രാ ജജ്ഞിരേ ഭരതർഷഭ। ദേവാപിഃ ശന്തനുശ്ചൈവ ബാഹ്ലീകശ്ച മഹാരഥഃ॥ 1-101-49 (4512) ദേവാപിസ്തു പ്രവവ്രാജ തേഷാം ധർമഹിതേപ്സയാ। ശന്തനുശ്ച മഹീം ലേഭേ ബാഹ്ലീകശ്ച മഹാരഥഃ॥ 1-101-50 (4513) ഭരതസ്യാന്വയാസ്ത്വേതേ ദേവകൽപാ മഹാരഥാഃ। ബഭൂവുർബ്രഹ്മകൽപാശ്ച ബഹവോ രാജസത്തമാഃ॥ 1-101-51 (4514) ഏവംവിധാ മഹാഭാഗാ ദേവരൂപാഃ പ്രഹാരിണഃ। അന്വവായേ മഹാരാജ ഐലവംശവിവർധനാഃ॥ 1-101-52 (4515) `ഗംഗാതീരം സമാഗംയ ദീക്ഷിതോ ജനമേജയ। അശ്വമേധസഹസ്രാണി വാജപേയശതാനി ച॥ 1-101-53 (4516) പുനരീജേ മഹായജ്ഞൈഃ സമാപ്തവരദക്ഷിണൈഃ। അഗ്നിഷ്ടോമാതിരാത്രാണാമുക്ഥാനാം സോമവത്പുനഃ॥ 1-101-54 (4517) വാജപേയേഷ്ടിസത്രാണാം സഹസ്രൈശ്ച സുസംഭൃതൈഃ। ദൃഷ്ട്വാ ശാകുന്തലോ രാജാ തർപയിത്വാ ദ്വിജാന്ധനൈഃ॥ 1-101-55 (4518) പുനഃ സഹസ്രം പദ്മാനാം കണ്വായ ഭരതോ ദദൌ। ജംബൂനദസ്യ ശുദ്ധസ്യ കനകസ്യ മഹായശാഃ॥ 1-101-56 (4519) യസ്യ യൂപാഃ ശതവ്യാമാഃ പരിണാഹേഽഥ കാഞ്ചനാഃ। സഹസ്രവ്യാമമുദ്വൃദ്ധാഃ സേന്ദ്രൈർദേവൈഃ സമുച്ഛ്രിതാഃ॥ 1-101-57 (4520) സ്വലങ്കൃതാ ഭ്രാജമാനാഃ സർവരത്നൈർമനോരമൈഃ। ഹിരണ്യം ദ്വിരദാനശ്വാൻമഹിഷോഷ്ട്രഗജാവികം॥ 1-101-58 (4521) ദാസീദാസം ധനം ധാന്യം ഗാഃ സുശീലാഃ സവത്സകാഃ। ഭൂമിം യൂപസഹസ്രാങ്കാം കണ്വായ ബഹുദക്ഷിണാം॥ 1-101-59 (4522) ബഹൂനാം ബ്രഹ്മകൽപാനാം ധനം ദത്ത്വാ ക്രതൂൻബഹൂൻ। ഗ്രാമാൻഗൃഹാണി ശുഭ്രാണി കോടിശോഥാദദത്തദാ॥ 1-101-60 (4523) ഭരതാദ്ഭാരതീ കീർതിര്യേനേദം ഭാരതം കുലം।' ഭരതസ്യാന്വയേ ജാതാ ദേവകൽപാ മഹാരഥാഃ॥ 1-101-61 (4524) ബഹവോ ബ്രഹ്മകൽപാശ്ച ബഭൂവുഃ ക്ഷത്രസത്തമാഃ। തേഷാമപരിമേയാനി നാമധേയാനി സന്ത്യുത॥ 1-101-62 (4525) തേഷാം കുലേ യഥാ മുഖ്യാൻകീർതയിഷ്യാമി ഭാരത। മഹാഭാഗാന്ദേവകൽപാൻസത്യാർജവപരായണാൻ॥ ॥ 1-101-63 (4526) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഏകോത്തരശതതമോഽധ്യായഃ॥ 101 ॥

1-102-0 (4527) വൈശംപായന ഉവാച। 1-102-0x (626) ഇക്ഷ്വാകുവംശപ്രഭോ രാജാസീത്പൃഥിവീപതിഃ। മഹാഭിഷഗിതി ഖ്യാതഃ സത്യവാക്സത്യവിക്രമഃ॥ 1-102-1 (4528) സോഽശ്വമേധസഹസ്രേണ രാജസൂയശതേന ച। തോഷയാമാസ ദേവേശം സ്വർഗം ലേഭേ തതഃ പ്രഭുഃ॥ 1-102-2 (4529) തതഃ കദാചിദ്ബ്രഹ്മാണമുപാസാഞ്ചക്രിരേ സുരാഃ। തത്ര രാജർഷയോ ഹ്യാസൻസ ച രാജാ മഹാഭിഷക്॥ 1-102-3 (4530) അഥ ഗംഗാ സരിച്ഛ്രേഷ്ഠാ സമുപായാത്പിതാമഹം। തസ്യാ വാസഃ സമുദ്ധൂതം മാരുതേന ശശിപ്രഭം॥ 1-102-4 (4531) തതോഽഭവൻസുരഗണാഃ സഹസാഽവാങ്മുഖാസ്തദാ। മഹാഭിഷക്തു രാജർഷിരശങ്കോ ദൃഷ്ടവാന്നദീം॥ 1-102-5 (4532) സോപധ്യാതോ ഭഗവതാ ബ്രഹ്മണാ തു മഹാഭിഷക്। ഉക്തശ്ച ജാതോ മർത്യേഷു പുനർലോകാനവാപ്സ്യസി॥ 1-102-6 (4533) യയാ ഹൃതമനാശ്ചാസി ഗംഗയാ ത്വം ഹി ദുർമതേ। സാ തേ വൈ മാനുഷേ ലോകേ വിപ്രിയാണ്യാചരിഷ്യതി॥ 1-102-7 (4534) യദാ തേ ഭവിതാ മന്യുസ്തദാ ശാപാദ്വിമോക്ഷ്യതേ। 1-102-8 (4535) വൈശംപായന ഉവാച। സ ചിന്തയിത്വാ നൃപതിർനൃപാനന്യാംസ്തപോധനാൻ॥ 1-102-8x (627) പ്രതീപം രോചയാമാസ പിതരം ഭൂരിതേജസം। സാ മഹാഭിഷജം ദൃഷ്ട്വാ നദീ ദൈര്യാച്ച്യുതം നൃപം॥ 1-102-9 (4536) തമേവ മനസാ ധ്യായന്ത്യുപാവൃത്താ സരിദ്വരാ। സാ തു വിധ്വസ്തവപുഷഃ കശ്മലാഭിഹതാന്നൃപ॥ 1-102-10 (4537) ദദർശ പഥി ഗച്ഛന്തീ വസൂന്ദേവാന്ദിവൌകസഃ। തഥാരൂപാംശ്ച താന്ദൃഷ്ട്വാ പ്രപച്ഛ സരിതാം വരാ॥ 1-102-11 (4538) കിമിദം നഷ്ടരൂപാഃ സ്ഥ കച്ചിത്ക്ഷേമം ദിവൌകസാം। താമൂചുർവസവോ ദേവാഃ ശപ്താഃ സ്മോ വൈ മഹാനദി॥ 1-102-12 (4539) അൽപേഽപരാധേ സംരംഭാദ്വസിഷ്ഠേന മഹാത്മനാ। വിമൂഢാ ഹി വയം സർവേ പ്രച്ഛന്നമൃഷിസത്തമം॥ 1-102-13 (4540) സന്ധ്യാം വസിഷ്ഠമാസീനം തമത്യഭിസൃതാഃ പുരാ। തേന കോപാദ്വയം ശപ്താ യോനൌ സംഭവതേതി ഹ॥ 1-102-14 (4541) ന തച്ഛക്യം നിവർതയിതും യദുക്തം ബ്രഹ്മവാദിനാ। ത്വമസ്മാൻമാനുഷീ ഭൂത്വാ സൂഷ്വ പുത്രാന്വസൂൻഭുവി॥ 1-102-15 (4542) ന മാനുഷീണാം ജഠരം പ്രവിശേമ വയം ശുഭേ। ഇത്യുക്താ തൈശ്ച വസുഭിസ്തഥേത്യുക്ത്വാഽബ്രവീദിദം॥ 1-102-16 (4543) ഗംഗോവാച। 1-102-17x (628) മർത്യേഷു പുരുഷശ്രേഷ്ഠഃ കോ വഃ കർതാ ഭവിഷ്യതി। 1-102-17 (4544) വസവ ഊചുഃ। പ്രതീപസ്യ സുതോ രാജാ ശാന്തനുർലോകവിശ്രുതഃ। ഭവിതാ മാനുഷേ ലോകേ സ നഃ കർതാ ഭവിഷ്യതി॥ 1-102-17x (629) ഗംഗോവാച। 1-102-18x (630) മമാപ്യേവം മതം ദേവാ യഥാ മാം വദഥാനഘാഃ। പ്രിയം തസ്യ കരിഷ്യാമി യുഷ്മാകം ചേതദീപ്സിതം॥ 1-102-18 (4545) വസവ ഊചുഃ। 1-102-19x (631) ജാതാൻകുമാരാൻസ്വാനപ്സു പ്രക്ഷേപ്തും വൈ ത്വമർഹസി। യഥാ നചിരകാലം നോ നിഷ്കൃതിഃ സ്യാത്ത്രിലോകഗേ॥ 1-102-19 (4546) ജിഘൃക്ഷവോ വയം സർവേ സുരഭിം മന്ദബുദ്ധയഃ। ശപ്താ ബ്രഹ്മർഷിണാ തേന താംസ്ത്വം മോചയ ചാശു നഃ॥ 1-102-20 (4547) ഗംഗോവാച। 1-102-21x (632) ഏവമേതത്കരിഷ്യാമി പുത്രസ്തസ്യ വിധീയതാം। നാസ്യ മോഘഃ സംഗമഃ സ്യാത്പുത്രഹേതോർമയാ സഹ॥ 1-102-21 (4548) വസവ ഊചുഃ। 1-102-22x (633) തുരീയാർധം പ്രദാസ്യാമോ വീര്യസ്യൈകൈകശോ വയം। തേന വീര്യേണ പുത്രസ്തേ ഭവിതാ തസ്യ ചേപ്സിതഃ॥ 1-102-22 (4549) ന സംപത്സ്യതി മർത്യേഷു പുനസ്തസ്യ തു സന്തതിഃ। തസ്മാദപുത്രഃ പുത്രസ്തേ ഭവിഷ്യതി സ വീര്യവാൻ॥ 1-102-23 (4550) ഏവം തേ സമയം കൃത്വാ ഗംഗയാ വസവഃ സഹ। ജഗ്മുഃ സംഹൃഷ്ടമനസോ യഥാസങ്കൽപമഞ്ജസാ॥ ॥ 1-102-24 (4551) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപ്രവമി സംഭവപർവണി ദ്വ്യധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 102 ॥

1-103-0 (4552) വൈശംപായന ഉവാച। 1-103-0x (634) തതഃ പ്രതീപോ രാജാഽഽസീത്സർവഭൂതഹിതഃ സദാ। നിഷസാദ സമാ ബഹ്വീർഗംഗാദ്വാരഗതോ ജപൻ॥ 1-103-1 (4553) തസ്യ രൂപഗുണോപേതാ ഗംഗാ സ്ത്രീരൂപധാരിണീ। ഉത്തീര്യ സലിലാത്തസ്മാല്ലോഭനീയതമാകൃതിഃ॥ 1-103-2 (4554) അധീയാനസ്യ രാജർഷേർദിവ്യരൂപാ മനസ്വിനീ। ദക്ഷിണം ശാലസങ്കാശമൂരും ഭേജേ ശുഭാനനാ॥ 1-103-3 (4555) പ്രതീപസ്തു മഹീപാലസ്താമുവാച യശസ്വിനീം। `വാക്യം വാക്യവിദാം ശ്രേഷ്ഠോ ധർമനിശ്ചയതത്ത്വവിത്।' കരോമി കിം തേ കല്യാണി പ്രിയം യത്തേഽഭികാങ്ക്ഷിതം॥ 1-103-4 (4556) സ്ത്ര്യുവാച। 1-103-5x (635) ത്വാമഹം കാമയേ രാജൻഭജമാനാം ഭജസ്വ മാം। ത്യാഗഃ കാമവതീനാം ഹി സ്ത്രീണാം സദ്ഭിർവിഗർഹിതഃ॥ 1-103-5 (4557) പ്രതീപ ഉവാച। 1-103-6x (636) നാഹം പരസ്ത്രിയം കാമാദ്ഗച്ഛേദം വരവർണിനി। ന ചാസവർണാം കല്യാണി ധർംയമേതദ്ധി മേ വ്രതം॥ 1-103-6 (4558) `യഃ സ്വദാരാൻപരിത്യജ്യ പാരക്യാം സേവതേ സ്ത്രിയം। നിരയാന്നൈവ മുച്യതേ യാവദാഭൂതസംപ്ലവം॥' 1-103-7 (4559) സ്ത്ര്യുവാച। 1-103-8x (637) നാശ്രേയസ്യസ്മി നാഗംയാ ന വക്തവ്യാ ച കർഹിചിത്। ഭജന്തീം ഭജ മാം രാജന്ദിവ്യാം കന്യാം വരസ്ത്രിയം॥ 1-103-8 (4560) പ്രതീപ ഉവാച। 1-103-9x (638) ത്വയാ നിവൃത്തമേതത്തു യൻമാം ചോദയസി പ്രിയം। അന്യഥാ പ്രതിപന്നം മാം നാശയേദ്ധർമവിപ്ലവഃ॥ 1-103-9 (4561) പ്രാപ്യ ദക്ഷിണമൂരും മേ ത്വമാശ്ലിഷ്ടാ വരാംഗനേ। അപത്യാനാം സ്നുഷാണാം ച ഭീരു വിദ്ധ്യേതദാസനം॥ 1-103-10 (4562) സവ്യോരുഃ കാമിനീഭോഗ്യസ്ത്വയാ സ ച വിവർജിതഃ। തസ്മാദഹം നാചരിഷ്യേ ത്വയി കാമം വരാംഗനേ॥ 1-103-11 (4563) സ്നുഷാ മേ ഭവ സുശ്രോണി പുത്രാർഥം ത്വാം വൃണോംയഹം। സ്നുഷാപക്ഷം ഹി വാമോരു ത്വമാഗംയ സമാശ്രിതാ॥ 1-103-12 (4564) സ്ത്ര്യുവാച। 1-103-13x (639) ഏവമപ്യസ്തു ധർമജ്ഞ സംയുജ്യേയം സുതേന തേ। ത്വദ്ഭക്ത്യാ തു ഭജിഷ്യാമി പ്രഖ്യാതം ഭാരതം കുലം॥ 1-103-13 (4565) പൃഥിവ്യാം പാർഥിവാ യേ ച തേഷാം യൂയം പരായണം। ഗുണാ ന ഹി മയാ ശക്യാ വക്തും വർഷശതൈരപി॥ 1-103-14 (4566) കുലസ്യ യേ വഃ പ്രഥിതാസ്തത്സാധുത്വമഥോത്തമം। സമയേനേഹ ധർമജ്ഞ ആചരേയം ച യദ്വിഭോ॥ 1-103-15 (4567) തത്സർവമേവ പുത്രസ്തേ ന മീമാംസേത കർഹിചിത്। ഏവം വസന്തീ പുത്രേ തേ വർധയിഷ്യാംയഹം രതിം॥ 1-103-16 (4568) പുത്രൈഃ പുണ്യൈഃ പ്രിയൈശ്ചൈവ സ്വർഗം പ്രാപ്സ്യതി തേ സുതഃ। 1-103-17 (4569) വൈശംപായന ഉവാച। തഥേത്യുക്ത്വാ തു സാ രാജംസ്തത്രൈവാന്തരധീയത। `അദൃശ്യാ രാജസിംഹസ്യ പശ്യതഃ സാഽഭവത്തദാ॥' 1-103-17x (640) പുത്രജൻമ പ്രതീക്ഷന്വൈ സ രാജാ തദധാരയത്। ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു പ്രതീപഃ ക്ഷത്രിയർഷഭഃ॥ 1-103-18 (4570) തപസ്തേപേ സുതസ്യാർഥേ സഭാര്യഃ കുരുനന്ദന। `പ്രതീപസ്യ തു ഭാര്യായാം ഗർഭഃ ശ്രീമാനവർധത॥ 1-103-19 (4571) ശ്രിയാ പരമയാ യുക്തഃ ശരച്ഛുക്ലേ യഥാ ശശീ। തതസ്തു ദശമേ മാസി പ്രാജായത രവിപ്രഭം॥ 1-103-20 (4572) കുമാരം ദേവഗർഭാഭം പ്രതീപമഹിഷീ തദാ।' തയോഃ സമഭവത്പുത്രോ വൃദ്ധയോഃ സ മഹാഭിഷക്॥ 1-103-21 (4573) ശാന്തസ്യ ജജ്ഞേ സന്താനസ്തസ്മാദാസീത്സ ശാന്തനുഃ। `തസ്യ ജാതസ്യ കൃത്യാനി പ്രതീപോഽകാരയത്പ്രഭുഃ॥ 1-103-22 (4574) ജാതകർമാദി വിപ്രേണ വേദോക്തൈഃ കർമഭിസ്തദാ। നാമകർമ ച വിപ്രാസ്തു ചക്രുഃ പരമസത്കൃതം॥ 1-103-23 (4575) ശാന്തനോരവനീപാല വേദോക്തൈഃ കർമഭിസ്തദാ। തതഃ സംവർധിതോ രാജാ ശാന്തനുർലോകധാർമികഃ॥ 1-103-24 (4576) സ തു ലേഭേ പരാം നിഷ്ഠാം പ്രാപ്യ ധർമഭൃതാം വരഃ। ധനുർവേദേ ച വേദേ ച ഗതിം സ പരമാ ഗതഃ॥ 1-103-25 (4577) യൌവനം ചാപി സംപ്രാപ്തഃ കുമാരോ വദതാം വരഃ।' സംസ്മരംശ്ചാക്ഷയാംʼല്ലോകാന്വിജാതാൻസ്വേന കർമണാ॥ 1-103-26 (4578) പുണ്യകർമകൃദേവാസീച്ഛാന്തനുഃ കുരുസത്തമഃ। പ്രതീപഃ ശാന്തനും പുത്രം യൌവനസ്ഥം തതോഽന്വശാത്॥ 1-103-27 (4579) പുരാ സ്ത്രീ മാം സമഭ്യാഗാച്ഛാന്തനോ ഭൂതയേ തവ। ത്വാമാവ്രജേദ്യദി രഹഃ സാ പുത്ര വരവർണിനീ॥ 1-103-28 (4580) കാമയാനാഽഭിരൂപാഢ്യാ ദിവ്യസ്ത്രീ പുത്രകാംയയാ। സാ ത്വയാ നാനുയോക്തവ്യാ കാസി കസ്യാസി ചാംഗനേ॥ 1-103-29 (4581) യച്ച കുര്യാന്ന തത്കർമ സാ പ്രഷ്ടവ്യാ ത്വയാഽനഘ। സന്നിയോഗാദ്ഭജന്തീം താം ഭജേഥാ ഇത്യുവാച തം॥ 1-103-30 (4582) ഏവം സന്ദിശ്യ തനയം പ്രതീപഃ ശാന്തനും തദാ। സ്വേ ച രാജ്യേഽഭിഷിച്യൈനം വനം രാജാ വിവേശ ഹ॥ 1-103-31 (4583) സ രാജാ ശാന്തനുർധീമാന്ദേവരാജസമദ്യുതിഃ। `ബഭൂവ സർവലോകസ്യ സത്യവാഗിതി സംമതഃ॥ 1-103-32 (4584) പീനസ്കന്ധോ മഹാബാഹുർമത്തവാരണവിക്രമഃ। അന്വിതഃ പരിപൂർണാർഥൈഃ സർവൈർനൃപതിലക്ഷണൈഃ॥ 1-103-33 (4585) അമാത്യലക്ഷണോപേതഃ ക്ഷത്രധർമവിശേഷവിത്। വശേ ചക്രേ മഹീമേകോ വിജിത്യ വസുധാധിപാൻ॥ 1-103-34 (4586) വേദാനാഗമയത്കൃത്സ്നാന്രാജധർമാംശ്ച സർവശഃ। ഈജേ ച ബഹുഭിഃ സത്രൈഃ ക്രതുഭിർഭൂരിദക്ഷിണൈഃ॥ 1-103-35 (4587) തർപയാമാസ വിപ്രാംശ്ച വേദാധ്യയനകോവിദാൻ। രത്നൈരുച്ചാവചൈർഗോഭിർഗ്രാമൈരശ്വൈർധനൈരപി॥ 1-103-36 (4588) വയോരൂപേണ സംപന്നഃ പൌരുഷേണ ബലേന ച। ഐശ്വര്യേണ പ്രതാപേന വിക്രമേണ ധനേന ച॥ 1-103-37 (4589) വർതമാനശ്ച സത്യേന സർവധർമവിശാരദഃ। തം മഹീപം മഹീപാലാ രാജരാജമകുർവത॥ 1-103-38 (4590) വീതശോകഭയാബാധാഃ സുഖസ്വപ്നപ്രബോധാഃ। ശ്രിയാ ഭരതശാർദൂല സമപദ്യന്ത ഭൂമിപാഃ॥ 1-103-39 (4591) നിയമൈഃ സർവവർണാനാം ബ്രഹ്മോത്തരമവർതത। ബ്രാഹ്മണാഭിമുഖം ക്ഷത്രം ക്ഷത്രിയാഭിമുഖാ വിശഃ॥ 1-103-40 (4592) ബ്രഹ്മക്ഷത്രാനുകൂലാംശ്ച ശൂദ്രാഃ പര്യചരന്വിശഃ। ഏവം പശുവരാഹാണാം തഥൈവ മൃഗപക്ഷിണാം॥ 1-103-41 (4593) ശാന്തനാവഥ രാജ്യസ്ഥേ നാവർതത വൃഥാ വധഃ। അസുഖാനാമനാഥാനാം തിര്യഗ്യോനിഷു വർതതാം॥ 1-103-42 (4594) സ ഏവ രാജാ സർവേഷാം ഭൂതാനാമഭവത്പിതാ। സ ഹസ്തിനാംനി ധർമാത്മാ വിഹരൻകുരുനന്ദനഃ॥ 1-103-43 (4595) തേജസാ സൂര്യകൽപോഽഭൂദ്വായുനാ ച സമോ ബലേ। അന്തകപ്രതിമഃ കോപേ ക്ഷമയാ പൃഥിവീസമഃ॥ 1-103-44 (4596) ബഭൂവ രാജാ സുമതിഃ പ്രജാനാം സത്യവിക്രമഃ। സ വനേഷു ച രംയേഷു ശൈലപ്രസ്രവണേഷു ച॥' 1-103-45 (4597) ചചാര മൃഗയാശീലഃ ശാന്തനുർവനഗോചരഃ। സ മൃഗാൻമഹിഷാംശ്ചൈവ വിനിഘ്നന്രാജസത്തമഃ॥ 1-103-46 (4598) ഗംഗാമനു ചചാരൈകഃ സിദ്ധചാരണസേവിതാം। സ കദാചിൻമഹാരാജ ദദർശ പരമാം സ്ത്രിയം॥ 1-103-47 (4599) ജാജ്വല്യമാനാം വപുഷാ സാക്ഷാച്ഛ്രിയമിവാപരാം। സർവാനവദ്യാം സുദതീം ദിവ്യാഭരണഭൂഷിതാം॥ 1-103-48 (4600) സൂക്ഷ്മാംബരധരാമേകാം പദ്മോദരസമപ്രഭാം। `സ്നാതഗാത്രാം ധൌതവസ്ത്രാം ഗംഗാതീരരുഹേ വനേ॥ 1-103-49 (4601) പ്രകീർണകേശീം പാണിഭ്യാം സംസ്പൃശന്തീം ശിരോരുഹാൻ। രൂപേണ വയസാ കാന്ത്യാ ശരീരാവയവൈസ്തഥാ॥ 1-103-50 (4602) ഹാവഭാവവിലാസൈശ്ച ലോചനാഞ്ചലവിക്രിയൈഃ। ശ്രോണീഭാരേണ മധ്യേന സ്തനാഭ്യാമുരസാ ദൃശാ॥ 1-103-51 (4603) കവരീഭരേണ പാദാഭ്യാമിംഗിതേന സ്മിതേന ച। കോകിലാലാപസംല്ലാപൈർന്യക്കുർവന്തീം ത്രിലോകഗാം॥ 1-103-52 (4604) വാണീം ച ഗിരിജാം ലക്ഷ്മീം യോഷിതോന്യാഃ സുരാംഗനാഃ। സാ ച ശാന്തനുമബ്യാഗാദലക്ഷ്മീമപകർഷതീ॥' 1-103-53 (4605) താം ദൃഷ്ട്വാ ഹൃഷ്ടരോമാഽഭൂദ്വിസ്മിതോ രൂപസംപദാ। പിബന്നിവ ച നേത്രാഭ്യാം നാതൃപ്യത നരാധിപഃ॥ 1-103-54 (4606) സാ ച ദൃഷ്ട്വൈവ രാജാനം വിചരന്തം മഹാദ്യുതിം। സ്നേഹാദാഗതസൌഹാർദാ നാതൃപ്യത വിലാസിനീ॥ 1-103-55 (4607) `ഗംഗാ കാമേന രാജാനം പ്രേക്ഷമാണാ വിലാസിനീ। ചഞ്ചൂര്യതാഗ്രതസ്തസ്യ കിന്നരീവാപ്സരോപമാ॥ 1-103-56 (4608) ദൃഷ്ട്വാ പ്രഹൃഷ്ടരൂപോഽഭൂദ്ദർശനാദേവ ശാന്തനുഃ। രൂപേണാതീത്യ തിഷ്ഠന്തീം സർവാ രാജന്യയോഷിതഃ॥' 1-103-57 (4609) താമുവാച തതോ രാജാ സാന്ത്വയഞ്ശ്ലക്ഷ്ണയാ ഗിരാ। ദേവീ വാ ദാനവീ വാ ത്വം ഗന്ധർവീ ചാഥവാഽപ്സരാഃ॥ 1-103-58 (4610) യക്ഷീ വാ പന്നഗീ വാഽപി മാനുഷീ വാ സുമധ്യമേ। `യാഽസി കാഽസി സുരപ്രഖ്യേ മഹിഷീ മേ ഭവാനഘേ॥ 1-103-59 (4611) ത്വാം ഗതാ ഹി മമ പ്രാമാ വസു യൻമേഽസ്തി കിഞ്ചന।' യാചേ ത്വാം സുരഗർഭാഭേ ഭാര്യാ മേ ഭവ ശോഭനേ॥ ॥ 1-103-60 (4612) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ത്ര്യധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 103 ॥

1-104-0 (4613) വൈശംപായന ഉവാച। 1-104-0x (641) ഏതച്ഛ്രുത്വാ വചോ രാജ്ഞഃ സസ്മിതം മൃദു വൽഗു ച। യശസ്വിനീ ച സാഽഗച്ഛച്ഛാന്തനോർഭൂതയേ തദാ॥ 1-104-1 (4614) സാ തു ദൃഷ്ട്വാ നൃപശ്രേഷ്ഠം ചരന്തം തീരമാശ്രിതം। വസൂനാം സമയം സ്മൃത്വാഽഥാഭ്യഗച്ഛദനിന്ദിതാ॥ 1-104-2 (4615) പ്രജാർഥിനീ രാജപുത്രം ശാന്തനും പൃഥിവീപതിം। പ്രതീപവചനം ചാപി സംസ്മൃത്യൈവ സ്വയം നൃപം॥ 1-104-3 (4616) കാലോഽയമിതി മത്വാ സാ വസൂനാം ശാപചോദിതാ। ഉവാച ചൈവ രാജ്ഞഃ സാ ഹ്ലാദയന്തീ മനോ ഗിരാ॥ 1-104-4 (4617) ഗംഗോവാച। 1-104-5x (642) ഭവിഷ്യാമി മഹീപാല മഹിഷീ തേ വശാനുഗാ। ന തു ത്വം വാ ദ്വിതീയോ വാ ജ്ഞാതുമിച്ഛേത്കഥഞ്ചന॥ 1-104-5 (4618) യത്തു കുര്യാമഹം രാജഞ്ശുഭം വാ യദി വാഽശുഭം। ന തദ്വാരയിതവ്യാഽസ്മി ന വക്തവ്യാ തഥാഽപ്രിയം॥ 1-104-6 (4619) ഏവം ഹി വർതമാനേഽഹം ത്വയി വത്സ്യാമി പാർഥിവ। വാരിതാ വിപ്രിയം ചോക്താ ത്യജേയം ത്വാമസംശയം॥ 1-104-7 (4620) ഏഷ മേ സമയോ രാജൻഭജ മാം ത്വം യഥേപ്സിതം। അനുനീതാഽസ്മി തേ പിത്രാ ഭർതാ മേ ത്വം ഭവ പ്രഭോ॥ 1-104-8 (4621) വൈശംപായന ഉവാച। 1-104-9x (643) തഥേതി സാ യദാ തൂക്താ തദാ ഭരതസത്തമ। പ്രഹർഷമതുലം ലേഭേ പ്രാപ്യ തം പാർഥിവോത്തമം॥ 1-104-9 (4622) പ്രതിജ്ഞായ തു തത്തസ്യാസ്തഥേതി മനുജാധിപഃ। രഥമാരോപ്യ താം ദേവീം ജഗാമ സ തയാ സഹ॥ 1-104-10 (4623) സാ ച ശാന്തനുമഭ്യാഗാത്സാക്ഷാല്ലക്ഷ്മീരിവാപരാ। ആസാദ്യ ശാന്തനുസ്താം ച ബുഭുജേ കാമതോ വശീ॥ 1-104-11 (4624) ന പ്രഷ്ടവ്യേതി മന്വാനോ ന സ താം കിഞ്ചിദൂചിവാൻ। സ തസ്യാഃ ശീലവൃത്തേന രൂപൌദാര്യഗുണേന ച॥ 1-104-12 (4625) ഉപചാരേണ ച രഹസ്തുതോഷ ജഗതീപതിഃ। സ രാജാ പരമപ്രീതഃ പരമസ്ത്രീപ്രലാലിതഃ॥ 1-104-13 (4626) ദിവ്യരൂപാ ഹി സാ ദേവീ ഗംഗാ ത്രിപഥഗാമിനീ। മാനുഷം വിഗ്രഹം കൃത്വാ ശ്രീമന്തം വരവർണിനീ॥ 1-104-14 (4627) ഭാഗ്യോപനതകാമസ്യ ഭാര്യാ ചോപനതാഽഭവത്। ശന്തനോർനൃപസിംഹസ്യ ദേവരാജസമദ്യുതേഃ॥ 1-104-15 (4628) സംഭോഗസ്നേഹചാതുര്യൈർഹാവലാസ്യൈർമനോഹരൈഃ। രാജാനം രമയാമാസ യഥാ രജ്യേത സ പ്രഭുഃ॥ 1-104-16 (4629) സ രാജാ രതിസക്തോഽഭൂദുത്തമസ്ത്രീഗുണൈർഹൃതഃ॥ ॥ 1-104-17 (4630) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ചതുരധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 104 ॥

1-105-0 (4631) വൈശംപായന ഉവാച। 1-105-0x (644) സംവത്സരാനൃതൂൻമാസാൻബുബുധേ ന ബഹൂൻഗതാൻ। രമമാണസ്തയാ സാർധം യഥാകാമം നരേശ്വരഃ॥ 1-105-1 (4632) `ദിവിഷ്ഠാൻമാനുഷാംശ്ചൈവ ഭോഗാൻഭുങ്ക്തേ സ വൈ നൃപഃ।' ആസാദ്യ ശാന്തനുഃ ശ്രീമാൻമുമുദേ യോഷിതാം വരാം॥ 1-105-2 (4633) ഋതുകാലേ തു സാ ദേവീ ദിവ്യം ഗർഭമധാരയത്। അഷ്ടാവജനയത്പുത്രാംസ്തസ്മാദമരസന്നിഭാൻ॥ 1-105-3 (4634) ജാതം ജാതം ച സാ പുത്രം ക്ഷിപത്യംയസി ഭാരത। സൂതകേ കണ്ഠമാക്രംയ താന്നിനായ യമക്ഷയം॥ 1-105-4 (4635) പ്രീണാംയഹം ത്വാമിത്യുക്ത്വാ ഗംഗാസ്രോതസ്യമജ്ജയത്। തസ്യ തന്ന പ്രിയം രാജ്ഞഃ ശാന്തനോരഭവത്തദാ॥ 1-105-5 (4636) ന ച താം കിഞ്ചനോവാച ത്യാഗാദ്ഭീതോ മഹീപതിഃ। `അമീമാംസ്യാ കർമയോനിരാഗമശ്ചേതി ശാന്തനുഃ॥ 1-105-6 (4637) സ്മരൻപിതൃവചശ്ചൈവ നാപൃച്ഛത്പുത്രകിൽബിഷം। ജാതാഞ്ജാതാംശ്ച വൈ ഹന്തി സാ സ്ത്രീ സപ്ത വരാൻസുതാൻ॥ 1-105-7 (4638) ശാന്തനുർധർമഭംഗാച്ച നാപൃച്ഛത്താം കഥഞ്ചന। അഷ്ടമം തു ജിഘാംസന്ത്യാം ചുക്ഷുഭേ ശാന്തനോർധൃതിഃ॥' 1-105-8 (4639) അഥൈനാമഷ്ടമേ പുത്രേ ജാതേ പ്രഹസതീമിവ। ഉവാച രാജാ ദുഃഖാർതഃ പരീപ്സൻപുത്രമാത്മനഃ॥ 1-105-9 (4640) `ആലഭന്തീം തദാ ദൃഷ്ട്വാ താം സ കൌരവനന്ദനഃ। അബ്രവീദ്ഭരതശ്രേഷ്ഠോ വാക്യം പരമദുഃഖിതഃ॥' 1-105-10 (4641) മാവധീഃ കസ്യ കാഽസീതി കിം ഹിനത്സി സുതാനിതി। പുത്രഘ്നി സുമഹത്പാപം സംപ്രാപ്തം തേ സുഗർഹിതം॥ 1-105-11 (4642) ഗംഗോവാച। 1-105-12x (645) പുത്രകാമ ന തേ ഹൻമി പുത്രം പുത്രവതാം വര। ജീർണസ്തു മമ വാസോഽയം യഥാ സ സമയഃ കൃതഃ॥ 1-105-12 (4643) അഹം ഗംഗാ ജഹ്നുസുതാ മഹർഷിഗണസേവിതാ। ദേവകാര്യാർഥസിദ്ധ്യർഥമുഷിതാഽഹം ത്വയാ സഹ॥ 1-105-13 (4644) ഇമേഽഷ്ടൌ വസവോ ദേവാ മഹാഭാഗാ മഹൌജസഃ। വസിഷ്ഠശാപദോഷേണ മാനുഷത്വമുപാഗതാഃ॥ 1-105-14 (4645) തേഷാം ജനയിതാ നാന്യസ്ത്വദൃതേ ഭുവി വിദ്യതേ। മദ്വിധാ മാനുഷീ ധാത്രീ ലോകേ നാസ്തീഹ കാചന॥ 1-105-15 (4646) തസ്മാത്തജ്ജനനീഹേതോർമാനുഷത്വമുപാഗതാ। ജനയിത്വാ വസൂനഷ്ടൌ ജിതാ ലോകാസ്ത്വയാഽക്ഷയാഃ॥ 1-105-16 (4647) ദേവാനാം സമയസ്ത്വേഷ വസൂനാം സംശ്രുതോ മയാ। ജാതം ജാതം മോക്ഷയിഷ്യേ ജൻമതോ മാനുഷാദിതി॥ 1-105-17 (4648) തത്തേ ശാപാദ്വിനിർമുക്താ ആപവസ്യ മഹാത്മനഃ। സ്വസ്തി തേസ്തു ഗമിഷ്യാമി പുത്രം പാഹി മഹാവ്രതം॥ 1-105-18 (4649) `അയം തവ സുതസ്തേഷാം വീര്യേണ കുലനന്ദനഃ। സംഭൂതോതിജനം കർമ കരിഷ്യതി ന സംശയഃ॥' 1-105-19 (4650) ഏഷ പര്യായവാസോ മേ വസൂനാം സന്നിധൌ കൃതഃ। മത്പ്രസൂതിം വിജാനീഹി ഗംഗാദത്തമിമം സുതം॥ ॥ 1-105-20 (4651) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി പഞ്ചാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 105 ॥

1-106-0 (4652) ശാന്തനുരുവാച। 1-106-0x (646) ആപവോ നാമ കോന്വേഷ വസൂനാം കിം ച ദുഷ്കൃതം। `ശശാപ യസ്മാത്കല്യാണി സ വസൂംശ്ചാരുദർശനേ।' യസ്യാഭിശാപാത്തേ സർവേ മാനുഷീം യോനിമാഗതാഃ॥ 1-106-1 (4653) അനേന ച കുമാരേണ ത്വയാ ദത്തേന കിം കൃതം। യസ്യ ചൈവ കൃതേനായം മാനുഷേഷു നിവത്സ്യതി॥ 1-106-2 (4654) ഈശാ വൈ സർവലോകസ്യ വസവസ്തേ ച വൈ കഥം। മാനുഷേഷൂദപദ്യന്ത തൻമമാചക്ഷ്വ ജാഹ്നവി॥ 1-106-3 (4655) വൈശംപായന ഉവാച। 1-106-4x (647) ഏവമുക്താ തദാ ഗംഗാ രാജാനമിദമബ്രവീത്। ഭർതാരം ജാഹ്നവീ ദേവീ ശാന്തനും പുരുഷർഷഭ॥ 1-106-4 (4656) ഗംഗോവാച। 1-106-5x (648) യം ലേഭേ വരുണഃ പുത്രം പുരാ ഭരതസത്തമ। വസിഷ്ഠനാമാ സ മുനിഃ ഖ്യാത ആപവ ഇത്യുത॥ 1-106-5 (4657) തസ്യാശ്രമപദം പുണ്യം മൃഗപക്ഷിസമന്വിതം। മേരോഃ പാർശ്വേ നഗേന്ദ്രസ്യ സർവർതുകുസുമാവൃതം॥ 1-106-6 (4658) സ വാരുണിസ്തപസ്തേപേ തസ്മിൻഭരതസത്തമ। വനേ പുണ്യകൃതാം ശ്രേഷ്ഠഃ സ്വാദുമൂലഫലോദകേ॥ 1-106-7 (4659) ദക്ഷസ്യ ദുഹിതാ യാ തു സുരഭീത്യഭിശബ്ദിതാ। ഗാം പ്രജാതാ തു സാ ദേവീ കശ്യപാദ്ഭരതർഷഭ॥ 1-106-8 (4660) അനുഗ്രഹാർഥം ജഗതഃ സർവകാമദുഹാം വരാം। താം ലേഭേ ഗാം തു ധർമാത്മാ ഹോമധേനും സ വാരുണിഃ॥ 1-106-9 (4661) സാ തസ്മിംസ്താപസാരണ്യേ വസന്തീ മുനിസേവിതേ। ചചാര പുണ്യേ രംയേ ച ഗൌരപേതഭയാ തദാ॥ 1-106-10 (4662) അഥ തദ്വനമാജഗ്മുഃ കദാചിദ്ഭരതർഷഭ। പൃഥ്വാദ്യാ വസവഃ സർവേ ദേവാ ദേവർഷിസേവിതം॥ 1-106-11 (4663) തേ സദാരാ വനം തച്ച വ്യചരന്ത സമന്തതഃ। രേമിരേ രമണീയേഷു പർവതേഷു വനേഷു ച॥ 1-106-12 (4664) തത്രൈകസ്യാഥ ഭാര്യാ തു വസോർവാസവവിക്രമ। സഞ്ചരന്തീ വനേ തസ്മിൻഗാം ദദർശ സുമധ്യമാ॥ 1-106-13 (4665) നന്ദിനീം നാമ രാജേന്ദ്ര സർവകാമധുഗുത്തമാം। സാ വിസ്മയസമാവിഷ്ടാ ശീലദ്രവിണസംപദാ॥ 1-106-14 (4666) ദ്യവേ വൈ ദർശയാമാസ താം ഗാം ഗോവൃഷഭേക്ഷണ। ആപീനാം ച സുദോഗ്ധ്രീം ച സുവാലധിഖുരാം ശുഭാം॥ 1-106-15 (4667) ഉപപന്നാം ഗുണൈഃ സർവൈഃ ശീലേനാനുത്തമേന ച। ഏവംഗുണസമായുക്താം വസവേ വസുനന്ദിനീ॥ 1-106-16 (4668) ദർശയാമാസ രാജേന്ദ്ര പുരാ പൌരവനന്ദന। ദ്യൌസ്തദാ താം തു ദൃഷ്ട്വൈവ ഗാം ഗജേന്ദ്രേന്ദ്രവിക്രമ॥ 1-106-17 (4669) ഉവാച രാജംസ്താം ദേവീം തസ്യാ രൂപഗുണാന്വദൻ। ഏഷാ ഗൌരുത്തമാ ദേവീ വാരുണേരസിതേക്ഷണാ॥ 1-106-18 (4670) ഋഷേസ്തസ്യ വരാരോഹേ യസ്യേദം വനമുത്തമം। അസ്യാഃ ക്ഷീരം പിബേൻമർത്യഃ സ്വാദു യോ വൈ സുമധ്യമേ॥ 1-106-19 (4671) ദശവർഷസഹസ്രാണി സ ജീവേത്സ്ഥിരയൌവനഃ। 1-106-20 (4672) വൈശംപായന ഉവാച। ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു സാ ദേവീ നൃപോത്തമ സുമധ്യമാ॥ 1-106-20x (649) തമുവാചാനവദ്യാംഗീ ഭർതാരം ദീപ്തതേജസം। അസ്തി മേ മാനുഷേ ലോകേ നരദേവാത്മജാ സഖീ॥ 1-106-21 (4673) നാംനാജിതവതീ നാമ രൂപയൌവനശാലിനീ। ഉശീനരസ്യ രാജർഷേഃ സത്യസന്ധസ്യ ധീമതഃ॥ 1-106-22 (4674) ദുഹിതാ പ്രഥിതാ ലോകേ മാനുഷേ രൂപസംപദാ। തസ്യാ ഹേതോർമഹാഭാഗ സവത്സാം ഗാം മമേപ്സിതാം॥ 1-106-23 (4675) ആനയസ്വാമരശ്രേഷ്ഠ ത്വരിതം പുണ്യവർധന। യാവദസ്യാഃ പയഃ പീത്വാ സാ സഖീ മമ മാനദ॥ 1-106-24 (4676) മാനുഷേഷു ഭവത്വേകാ ജരാരോഗവിവർജിതാ। ഏതൻമമ മഹാഭാഗ കർതുമർഹസ്യനിന്ദിത॥ 1-106-25 (4677) പ്രിയാത്പ്രിയതരം ഹ്യസ്മാന്നാസ്തി മേഽന്യത്കഥഞ്ചന। ഏതച്ഛ്രുത്വാ വചസ്തസ്യാ ദേവ്യാഃ പ്രിയചികീർഷയാ॥ 1-106-26 (4678) പൃഥ്വാദ്യൈർഭ്രാതൃഭിഃ സാർധം ദ്യൌസ്തദാ താം ജഹാര ഗാം। തയാ കമലപത്രാക്ഷ്യാ നിയുക്തോ ദ്യൌസ്തദാ നൃപ॥ 1-106-27 (4679) ഋഷേസ്തസ്യ തപസ്വീവ്രം ന ശശാക നിരീക്ഷിതും। ഹൃതാ ഗൌഃ സാ തദാ തേന പ്രപാതസ്തു ന തർകിതഃ॥ 1-106-28 (4680) അഥാശ്രമപദം പ്രാപ്തഃ ഫലാന്യാദായ വാരുണിഃ। ന ചാപശ്യത്സ ഗാം തത്ര സവത്സാം കാനനോത്തമേ॥ 1-106-29 (4681) തതഃ സ മൃഗയാമാസ വനേ തസ്മിംസ്തപോധനഃ। നാധ്യാഗമച്ച മൃഗയംസ്താം ഗാം മുനിരുദാരധീഃ॥ 1-106-30 (4682) ജ്ഞാത്വാ തഥാഽപനീതാം താം വസുഭിർദിവ്യദർശനഃ। യയൌ ക്രോധവശം സദ്യഃ ശശാപ ച വസൂംസ്തദാ॥ 1-106-31 (4683) യസ്മാൻമേ വസവോ ജഹ്രുർഗാം വൈ ദോഗ്ധ്രീം സുവാലധിം। തസ്മാത്സർവേ ജനിഷ്യന്തി മാനുഷേഷു ന സംശയഃ॥ 1-106-32 (4684) ഏവം ശശാപ ഭഗവാന്വസൂംസ്താൻഭരതർഷഭ। വശം ക്രോധസ്യ സംപ്രാപ്ത ആപവോ മുനിസത്തമഃ॥ 1-106-33 (4685) ശപ്ത്വാ ച താൻമഹാഭാഗസ്തപസ്യേവ മനോ ദധേ। ഏവം സ ശപ്തവാന്രാജന്വസൂനഷ്ടൌ തപോധനഃ॥ 1-106-34 (4686) മഹാപ്രഭാവോ ബ്രഹ്മർഷിർദേവാൻക്രോധസമന്വിതഃ। `ഏവം ശപ്താസ്തതസ്തേന മുനിനാ യാമുനേന വൈ॥ 1-106-35 (4687) അഷ്ടൌ സമസ്താ വംസവോ ദിവോ ദോഷേണ സത്തമ।' അഥാശ്രമപദം പ്രാപ്താസ്തേ വൈ ഭൂയോ മഹാത്മനഃ॥ 1-106-36 (4688) ശപ്താഃ സ്മ ഇതി ജാനന്ത ഋഷിം തമുപചക്രമുഃ। പ്രസാദയന്തസ്തമൃഷിം വസവഃ പാർഥിവർഷഭ॥ 1-106-37 (4689) ലേഭിരേ ന ച തസ്മാത്തേ പ്രസാദമൃഷിസത്തമാത്। ആപവാത്പുരുഷവ്യാഘ്ര സർവധർമവിശാരദാത്॥ 1-106-38 (4690) ഉവാച ച സ ധർമാത്മാ ശപ്താ യൂയം ധരാദയഃ। അനുസംവത്സരാത്സർവേ ശാപമോക്ഷമവാപ്സ്യഥ॥ 1-106-39 (4691) അയം തു യത്കൃതേ യൂയം മയാ ശപ്താഃ സ വത്സ്യതി। ദ്യൌസ്തദാ മാനുഷേ ലോകേ ദീർഘകാലം സ്വകർമണഃ॥ 1-106-40 (4692) നാനൃതം തച്ചികീർഷാമി ക്രുദ്ധോ യുഷ്മാന്യദബ്രുവം। ന പ്രജാസ്യതി ചാപ്യേഷ മാനുഷേഷു മഹാമനാഃ॥ 1-106-41 (4693) ഭവിഷ്യതി ച ധർമാത്മാ സർവശാസ്ത്രവിശാരദഃ। പിതുഃ പ്രിയഹിതേ യുക്തഃ സ്ത്രീഭോഗാന്വർജയിഷ്യതി॥ 1-106-42 (4694) ഏവമുക്ത്വാ വസൂൻസർവാൻസജഗാമ മഹാനൃഷിഃ। തതോ മാമുപജഗ്മുസ്തേ സമേതാ വസവസ്തദാ॥ 1-106-43 (4695) അയാചന്ത ച മാം രാജന്വരം തച്ച മയാ കൃതം। ജാതാഞ്ജാതാൻപ്രക്ഷിപാസ്മാൻസ്വയം ഗംഗേ ത്വമംഭസി॥ 1-106-44 (4696) ഏവം തേഷാമഹം സംയക് ശപ്താനാം രാജസത്തമ। മോക്ഷാർഥം മാനുഷാല്ലോകാദ്യഥാവത്കൃതവത്യഹം॥ 1-106-45 (4697) അയം ശാപാദൃഷേസ്തസ്യ ഏക ഏവ നൃപോത്തമ। ദ്യൌ രാജൻമാനുഷേ ലോകേ ചിരം വത്സ്യതി ഭാരത॥ 1-106-46 (4698) അയം കുമാരഃ പുത്രസ്തേ വിവൃദ്ധഃ പുനരേഷ്യതി। അഹം ച തേ ഭവിഷ്യാമി ആഹ്വാനോപഗതാ നൃപ॥ 1-106-47 (4699) വൈശംപായന ഉവാച। 1-106-48x (650) ഏതദാഖ്യായ സാ ദേവീ തത്രൈവാന്തരധീയത। ആദായ ച കുമാരം തം ജഗാമാഥ യഥേപ്സിതം॥ 1-106-48 (4700) സ തു ദേവവ്രതോ നാമ ഗാംഗേയ ഇതി ചാഭവത്। ദ്യുനാമാ ശാന്തനോഃ പുത്രഃ ശാന്തനോരധികോ ഗുണൈഃ॥ 1-106-49 (4701) ശാന്തനുശ്ചാപി ശോകാർതോ ജഗാമ സ്വപുരം തതഃ। തസ്യാഹം കീർതയിഷ്യാമി ശാന്തനോരധികാൻഗുണാൻ॥ 1-106-50 (4702) മഹാഭാഗ്യം ച നൃപതേർഭാരതസ്യ മഹാത്മനഃ। യസ്യേതിഹാസോ ദ്യുതിമാൻമഹാഭാരതമുച്യതേ॥ ॥ 1-106-51 (4703) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഷഡധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 106 ॥

1-107-0 (4704) വൈശംപായന ഉവാച। 1-107-0x (651) സ രാജാ ശാന്തനുർധീമാന്ദേവരാജർഷിസത്കൃതഃ। ധർമാത്മാ സർവലോകേഷു സത്യവാഗിതി വിശ്രുതഃ॥ 1-107-1 (4705) ശാന്തനോഃ കീർതയിഷ്യാമി സർവാനേവ ഗുണാനഹം। ദമോ ദാനം ക്ഷമാ ബുദ്ധിർഹ്രീർധൃതിസ്തേജ ഉത്തമം। നിത്യാന്യാസൻമഹാസത്വേ ശാന്തനൌ പുരുഷർഷഭേ॥ 1-107-2 (4706) ഏവം സ ഗുണസംപന്നോ ധർമാർഥകുശലോ നൃപഃ। ആസീദ്ഭരതവംശസ്യ ഗോപ്താ സർവജനസ്യ ച॥ 1-107-3 (4707) കംബുഗ്രീവഃ പൃഥുവ്യംസോ മത്തവാരണവിക്രമഃ। അന്വിതഃ പരിപൂർണാർഥൈഃ സർവൈർനൃപതിലക്ഷണൈഃ॥ 1-107-4 (4708) തസ്യ കീർതിമതോ വൃത്തമവേക്ഷ്യ സതതം നരാഃ। ധർമ ഏവ പരഃ കാമാദർഥാച്ചേതി വ്യവസ്ഥിതഃ॥ 1-107-5 (4709) ഏവമാസീൻമഹാസത്വഃ ശാന്തനുർഭരതർഷഭ। ന ചാസ്യ സദൃശഃ കശ്ചിദ്ധർമതഃ പാർഥിവോഽഭവത്॥ 1-107-6 (4710) വർതമാനം ഹി ധർമേഷു സർവധർമഭൃതാം വരം। തം മഹീപാ മഹീപാലം രാജരാജ്യേഽഭ്യഷേചയൻ॥ 1-107-7 (4711) വീതശോകഭയാബാധാഃ സുഖസ്വപ്നനിബോധനാഃ। പതിം ഭാരതഗോപ്താരം സമപദ്യന്ത ഭൂമിപാഃ॥ 1-107-8 (4712) തേന കീർതിമതാ ശിഷ്ടാഃ ശക്രപ്രതിമതേജസാ। യജ്ഞദാനക്രിയാശീലാഃ സമപദ്യന്ത ഭൂമിപാഃ॥ 1-107-9 (4713) ശാന്തനുപ്രമുഖൈർഗുപ്തേ ലോകേ നൃപതിഭിസ്തദാ। നിയമാത്സർവവർണാനാം ധർമോത്തരമവർതത॥ 1-107-10 (4714) ബ്രഹ്മ പര്യചരത്ക്ഷത്രം വിശഃ ക്ഷത്രമനുവ്രതാഃ। ബ്രഹ്മക്ഷത്രാനുരക്താശ്ച ശൂദ്രാഃ പര്യചരന്വിശഃ॥ 1-107-11 (4715) സ ഹാസ്തിനപുരേ രംയേ കുരൂണാം പുടഭേദനേ। വസൻസാഗരപര്യന്താമന്വശാസദ്വസുന്ധരാം॥ 1-107-12 (4716) സ ദേവരാജസദൃശോ ധർമജ്ഞഃ സത്യവാഗൃജുഃ। ദാനധർമതപോയോഗാച്ഛ്രിയാ പരമയാ യുതഃ॥ 1-107-13 (4717) അരാഗദ്വേഷസംയുക്തഃ സോമവത്പ്രിയദർശനഃ॥ തേജസാ സൂര്യകൽപോഽഭൂദ്വായുവേഗസമോ ജവേ। അന്തകപ്രതിമഃ കോപേ ക്ഷമയാ പൃഥിവീസമഃ॥ 1-107-14 (4718) വധഃ പശുവരാഹാണാം തഥൈവ മൃഗപക്ഷിണാം। ശാന്തനൌ പൃഥിവീപാലേ നാവർതത തഥാ നൃപ॥ 1-107-15 (4719) ബ്രഹ്മധർമോത്തരേ രാജ്യേ ശാന്തനുർവിനയാത്മവാൻ। സമം ശശാസ ഭൂതാനി കാമരാഗവിവർജിതഃ॥ 1-107-16 (4720) `ചകോരനേത്രസ്താംരാസ്യഃ സിംഹർഷഭഗതിര്യുവാ। ഗുണൈരനുപമൈര്യുക്തഃ സമസ്തൈരാഭിഗാമികൈഃ। ഗംഭീരഃ സത്വസംപന്നഃ പൂർണചന്ദ്രനിഭാനനഃ॥' 1-107-17 (4721) ദേവർഷിപിതൃയജ്ഞാർഥമാരഭ്യന്ത തദാ ക്രിയാഃ। ന ചാധർമേണ കേഷാഞ്ചിത്പ്രാണിനാമഭവദ്വധഃ॥ 1-107-18 (4722) അസുഖാനാമനാഥാനാം തിര്യഗ്യോനിഷു വർതതാം। സ ഏവ രാജാ സർവേഷാം ഭൂതാനാമഭവത്പിതാ॥ 1-107-19 (4723) തസ്മിൻകുരുപതിശ്രേഷ്ഠേ രാജരാജേശ്വരേ സതി। ശ്രിതാ വാഗഭവത്സത്യം ദാനധർമാശ്രിതം മനഃ॥ 1-107-20 (4724) `യജ്ഞാർഥം പശവഃ സൃഷ്ടാഃ സന്താനാർഥം ച മൈഥുനം।' സ സമാഃ ഷോഡശാഷ്ടൌ ച ചതസ്രോഽഷ്ടൌ തഥാഽപരാഃ। രതിമപ്രാപ്നുവൻസ്ത്രീഷു ബഭൂവ വനഗോചരഃ॥ 1-107-21 (4725) തഥാരൂപസ്തഥാചാരസ്തഥാവൃത്തസ്തഥാശ്രുതഃ। ഗാംഗേയസ്തസ്യ പുത്രോഽഭൂന്നാംനാ ദേവവ്രതോ വസുഃ॥ 1-107-22 (4726) സർവാസ്ത്രേഷു സ നിഷ്ണാതഃ പാർഥിവേഷ്വിതരേഷു ച। മഹാബലോ മഹാസത്വോ മഹാവീര്യോ മഹാരഥഃ॥ 1-107-23 (4727) സ കദാചിൻമൃഗം വിദ്ധ്വാ ഗംഗാമനുസരന്നദീം। ഭാഗീരഥീമൽപജലാം ശാന്തനുർദൃഷ്ടവാന്നൃപഃ॥ 1-107-24 (4728) താം ദൃഷ്ട്വാ ചിന്തയാമാസ ശാന്തനുഃ പുരുഷർഷഭഃ। സ്യന്ദതേ കിം ന്വിയം നാദ്യ സരിച്ഛ്രേഷ്ഠാ യഥാ പുരാ॥ 1-107-25 (4729) തതോ നിമിത്തമന്വിച്ഛന്ദദർശ സ മഹാമനാഃ। കുമാരം രൂപസംപന്നം ബൃഹന്തം ചാരുദർശനം॥ 1-107-26 (4730) ദിവ്യമസ്ത്രം വികുർവാണം യഥാ ദേവം പുരന്ദരം। കൃത്സ്നാം ഗംഗാം സമാവൃത്യ ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈരവസ്ഥിതം॥ 1-107-27 (4731) താം ശരൈരാചിതാം ദൃഷ്ട്വാ നദീം ഗംഗാം തദന്തികേ। അഭവദ്വിസ്മിതോ രാജാ ദൃഷ്ട്വാ കർമാതിമാനുഷം॥ 1-107-28 (4732) ജാതമാത്രം പുരാ ദൃഷ്ടം തം പുത്രം ശാന്തനുസ്തദാ। നോപലേഭേ സ്മൃതിം ധീമാനഭിജ്ഞാതും തമാത്മജം॥ 1-107-29 (4733) സ തു തം പിതരം ദൃഷ്ട്വാ മോഹയാമാസ മായയാ। സംമോഹ്യ തു തതഃ ക്ഷിപ്രം തത്രൈവാന്തരധീയത॥ 1-107-30 (4734) തദദ്ബുതം തതോ ദൃഷ്ട്വാ തത്ര രാജാ സ ശാന്തനുഃ। സങ്കമാനഃ സുതം ഗംഗാമബ്രവീദ്ദർശയേതി ഹ॥ 1-107-31 (4735) ദർശയാമാസ തം ഗംഗാ ബിഭ്രതീ രൂപമുത്തമം। ഗൃഹീത്വാ ദക്ഷിണേ പാണൌ തം കുമാരമലങ്കൃതം॥ 1-107-32 (4736) അലങ്കൃതാമാഭരണൈർവിരജോംബരധാരിണീം। ദൃഷ്ടപൂർവാമപി സ താം നാഭ്യജാനാത്സ ശാന്തനുഃ॥ 1-107-33 (4737) ഗംഗോവാച। 1-107-34x (652) യം പുത്രമഷ്ടമം രാജംസ്ത്വം പുരാ മയ്യവിന്ദഥാഃ। സ ചായം പുരുഷവ്യാഘ്ര സർവാസ്ത്രവിദനുത്തമഃ॥ 1-107-34 (4738) ഗൃഹാണേമം മഹാരാജ മയാ സംവർധിതം സുതം। ആദായ പുരുഷവ്യാഘ്ര നയസ്വൈനം ഗൃഹം വിഭോ॥ 1-107-35 (4739) വേദാനധിജഗേ സാംഗാന്വസിഷ്ഠാദേഷ വീര്യവാൻ। കൃതാസ്ത്രഃ പരമേഷ്വാസോ ദേവരാജസമോ യുധി॥ 1-107-36 (4740) സുരാണാം സംമതോ നിത്യമസുരാണാം ച ഭാരത। ഉശാ വേദ യച്ഛാസ്ത്രമയം തദ്വേദ സർവശഃ॥ 1-107-37 (4741) തഥൈവാംഗിരസഃ പുത്രഃ സുരസുരനമസ്കൃതഃ। യദ്വേദ ശാസ്ത്രം തച്ചാപി കൃത്സ്നമസ്മിൻപ്രതിഷ്ഠിതം॥ 1-107-38 (4742) തവ പുത്രേ മഹാബാഹൌ സാംഗോപാംഗം മഹാത്മനി। ഋഷിഃ പരൈരനാധൃഷ്യോ ജാമദഗ്ന്യഃ പ്രതാപവാൻ॥ 1-107-39 (4743) യദസ്ത്രം വേദ രാഭശ്ച തദേതസ്മിൻപ്രതിഷ്ഠിതം। മഹേഷ്വാസമിമം രാജന്രാജധർമാർഥകോവിദം॥ 1-107-40 (4744) മയാ ദത്തം നിജം പുത്രം വീരം വീര ഗൃഹം നയ। 1-107-41 (4745) വൈശംപായന ഉവാച। `ഇത്യുക്ത്വാ സാ മഹാഭാഗാ തത്രൈവാന്തരധീയത।' തയൈവം സമനുജ്ഞാതഃ പുത്രമാദായ ശാന്തനുഃ॥ 1-107-41x (653) ഭ്രാജമാനം യഥാഽദിത്യമായയൌ സ്വപുരം പ്രതി। പൌരവസ്തു പുരീം ഗത്വാ പുരന്ദരപുരോപമാം॥ 1-107-42 (4746) സർവകാമസമൃദ്ധാർഥം മേനേ സോത്മാനമാത്മനാ। പൌരവേഷു തതഃ പുത്രം രാജ്യാർഥമഭയപ്രദം॥ 1-107-43 (4747) ഗുണവന്തം മഹാത്മാനം യൌവരാജ്യേഽഭ്യഷേചയത്। പൌരവാഞ്ശാന്തനോഃ പുത്രഃ പിതരം ച മഹായശാഃ॥ 1-107-44 (4748) രാഷ്ട്രം ച രഞ്ജയാമാസ വൃത്തേന ഭരതർഷഭ। സ തഥാ സഹ പുത്രേണ രമമാണോ മഹീപതിഃ॥ 1-107-45 (4749) വർതയാമാസ വർഷാണി ചത്വാര്യമിതവിക്രമഃ। സ കദാചിദ്വനം യാതോ യമുനാമഭിതോ നദീം॥ 1-107-46 (4750) മഹീപതിരനിർദേശ്യമാജിഘ്രദ്ഗന്ധമുത്തമം। തസ്യ പ്രഭവമന്വിച്ഛന്വിചചാര സമന്തതഃ॥ 1-107-47 (4751) സ ദദർശ തദാ കന്യാം ദാശാനാം ദേവരൂപിണീം। താമപൃച്ഛത്സ ദൃഷ്ട്വൈവ കന്യാമസിതലോചനാം॥ 1-107-48 (4752) കസ്യ ത്വമസി കാ ചാസി കിം ച ഭീരു ചികീർഷസി। സാഽബ്രവീദ്ദാശകന്യാഽസ്മി ധർമാർഥം വാഹയേ തരിം॥ 1-107-49 (4753) പിതുർനിയോഗാദ്ഭദ്രം തേ ദാശരാജ്ഞോ മഹാത്മനഃ। രൂപമാധുര്യഗന്ധൈസ്താം സംയുക്താം ദേവരൂപിണീം॥ 1-107-50 (4754) സമീക്ഷ്യ രാജാ ദാശേയീം കാമയാമാസ ശാന്തനുഃ। സ ഗത്വാ പിതരം തസ്യാ വരയാമാസ താം തദാ॥ 1-107-51 (4755) പര്യപൃച്ഛത്തതസ്തസ്യാഃ പിതരം സോത്മകാരണാത്। സ ച തം പ്രത്യുവാചേദം ദാശരാജോ മഹീപതിം॥ 1-107-52 (4756) ജാതമാത്രൈവ മേ ദേയാ വരായ വരവർണിനീ। ഹൃദി കാമസ്തു മേ കശ്ചിത്തം നിബോധ ജനേശ്വര॥ 1-107-53 (4757) യദീമാം ധർമപത്നീം ത്വം മത്തഃ പ്രാർഥയസേഽനഘ। സത്യവാഗസി സത്യേന സമയം കുരു മേ തതഃ॥ 1-107-54 (4758) സമയേന പ്രദദ്യാം തേ കന്യാമഹമിമാം നൃപ। ന ഹി മേ ത്വത്സമഃ കശ്ചിദ്വരോ ജാതു ഭവിഷ്യതി॥ 1-107-55 (4759) ശാന്തനുരുവാച। 1-107-56x (654) ശ്രുത്വാ തവ വരം ദാശ വ്യവസ്യേയമഹം തവ। ദാതവ്യം ചേത്പ്രദാസ്യാമി ന ത്വദേയം കഥഞ്ചന॥ 1-107-56 (4760) ദാശ ഉവാച। 1-107-57x (655) അസ്യാം ജായേത യഃ പുത്രഃ സ രാജാ പൃഥിവീപതേ। ത്വദൂർധ്വമഭിഷേക്തവ്യോ നാന്യഃ കശ്ചന പാർഥിവ॥ 1-107-57 (4761) വൈശംപായന ഉവാച। 1-107-58x (656) നാകാമയത തം ദാതും വരം ദാശായ ശാന്തനുഃ। ശരീരജേന തീവ്രേണ ദഹ്യമാനോഽപി ഭാരത॥ 1-107-58 (4762) സ ചിന്തയന്നേവ തദാ ദാശകന്യാം മഹീപതിഃ। പ്രത്യയാദ്ധാസ്തിനപുരം കാമോപഹതചേതനഃ॥ 1-107-59 (4763) തതഃ കദാചിച്ഛോചന്തം ശാന്തനും ധ്യാനമാസ്ഥിതം। പുത്രോ ദേവവ്രതോഽഭ്യേത്യ പിതരം വാക്യമബ്രവീത്॥ 1-107-60 (4764) സർവതോ ഭവതഃ ക്ഷേമം വിധേയാഃ സർവപാർഥിവാഃ। തത്കിമർഥമിഹാഭീക്ഷ്ണം പരിശോചസി ദുഃഖിതഃ॥ 1-107-61 (4765) ധ്യായന്നിവ ച മാം രാജന്നാഭിഭാഷസി കിഞ്ചന। ന ചാശ്വേന വിനിര്യാസി വിവർണോ ഹരിണഃ കൃശഃ॥ 1-107-62 (4766) വ്യാധിമിച്ഛാമി തേ ജ്ഞാതും പ്രതികുര്യാം ഹി തത്ര വൈ। 1-107-63 (4767) `വൈശംപായന ഉവാച। സ തം കാമമവാച്യം വൈ ദാശകന്യാം പ്രതീദൃശം॥ 1-107-63x (657) വിവർതും നാശകത്തസ്മൈ പിതാ പുത്രസ്യ ശാന്തനുഃ।' ഏവമുക്തഃ സ പുത്രേണ ശാന്തനുഃ പ്രത്യഭാഷത॥ 1-107-64 (4768) അസംശയം ധ്യാനപരോ യഥാ വത്സ തഥാ ശൃണു। അപത്യം നസ്ത്വമേവൈകഃ കുലേ മഹതി ഭാരത॥ 1-107-65 (4769) ശസ്ത്രനിത്യശ്ച സതതം പൌരുഷേ പര്യവസ്ഥിതഃ। അനിത്യതാം ച ലോകാനാമനുശോചാമി പുത്രക॥ 1-107-66 (4770) കഥഞ്ചിത്തവ ഗാംഗേയ വിപത്തൌ നാസ്തി നഃ കുലം। അസംശയം ത്വമേവൈകഃ ശതാദപി വരഃ സുതഃ॥ 1-107-67 (4771) ന ചാപ്യഹം വൃഥാ ഭൂയോ ദാരാൻകർതുമിഹോത്സഹേ। സന്താനസ്യാവിനാശായ കാമയേ ഭദ്രമസ്തു തേ॥ 1-107-68 (4772) അനപത്യതൈകപുത്രത്വമിത്യാഹുർധർമവാദിനഃ। `ചക്ഷുരേകം ച പുത്രശ്ച അസ്തി നാസ്തി ച ഭാരത। ചക്ഷുർനാശേ തനോർനാശഃ പുത്രനാശേ കുലക്ഷയഃ॥' 1-107-69 (4773) അഗ്നിഹോത്രം ത്രയീ വിദ്യാ യജ്ഞാശ്ച സഹദക്ഷിണാഃ। സർവാണ്യേതാന്യപത്യസ്യ കലാം നാർഹന്തി ഷോഡശീം॥ 1-107-70 (4774) ഏവമേതൻമനുഷ്യേഷു തച്ച സർവം പ്രജാസ്വിതി। യദപത്യം മഹാപ്രാജ്ഞ തത്ര മേ നാസ്തി സംശയഃ॥ 1-107-71 (4775) `അപത്യേനാനൃണോ ലോകേ പിതൄണാം നാസ്തി സംശയഃ।' ഏഷാ ത്രയീ പുരാണാനാം ദേവതാനാം ച ശാശ്വതീ॥ 1-107-72 (4776) `അപത്യം കർമ വിദ്യാ ച ത്രീണി ജ്യോതീംഷി ഭാരത॥' 1-107-73 (4777) ത്വം ച ശൂരഃ സദാഽമർഷീ ശസ്ത്രനിത്യശ്ച ഭാരത। നാന്യത്ര യുദ്ധാത്തസ്മാത്തേ നിധനം വിദ്യതേ ക്വചിത്॥ 1-107-74 (4778) സോഽസ്മി സംശയമാപന്നസ്ത്വയി ശാന്തേ കഥം ഭവേത്। ഇതി തേ കാരണം താത ദുഃഖസ്യോക്തമശേഷതഃ॥ 1-107-75 (4779) വൈശംപായന ഉവാച। 1-107-76x (658) തതസ്തത്കാരണം രാജ്ഞോ ജ്ഞാത്വാ സർവമശേഷതഃ। ദേവവ്രതോ മഹാബുദ്ധിഃ പ്രജ്ഞയാ ചാന്വചിന്തയത്॥ 1-107-76 (4780) അപത്യഫലസംയുക്തമേതച്ഛ്രുത്വാ പിതുർവചഃ। സൂതം ഭൂയോഽപി സന്തപ്ത ആഹ്വയാമാസ വൈ പിതുഃ॥ 1-107-77 (4781) സൂതസ്തു കുരുമുഖ്യസ്യ ഉപയാതസ്തദാജ്ഞയാ। തമുവാച മഹാപ്രാജ്ഞോ ഭീഷ്മോ വൈ സാരഥിം പിതുഃ॥ 1-107-78 (4782) ത്വം സാരഥേ പിതുർമഹ്യം സഖാസി രഥധൂർഗതഃ। അപി ജാനാസി യദി വൈ കസ്യാം ഭാവോ നൃപസ്യ തു॥ 1-107-79 (4783) തദാചക്ഷ്വ ഭവാൻപൃഷ്ടഃ കരിഷ്യേ ന തദന്യഥാ। 1-107-80 (4784) സൂത ഉവാച। ദാശകന്യാ കുരുശ്രേഷ്ഠ തത്ര ഭാവഃ പിതുർഗതഃ॥ 1-107-80x (659) വൃതഃ സ നരദേവേന തദാ വചനമബ്രവീത്। യോഽസ്യാം പുമാൻഭവേജ്ജാതഃ സ രാജാ ത്വദനന്തരം॥ 1-107-81 (4785) നാകാമയത തം ദാതും പിതാ തവ വരം തദാ। സ ചാപി നിശ്ചയസ്തസ്യ ന ച ദദ്യാം തതോഽന്യഥാ॥ 1-107-82 (4786) ഏതത്തേ കഥിതം വീര കുരുഷ്വ യദനന്തരം। 1-107-83 (4787) വൈശംപായന ഉവാച। തതഃ സ പിതുരാജ്ഞായ മതം സംയഗവേക്ഷ്യ ച। ജ്ഞാത്വാ ച മാനസം പുത്രഃ പ്രയയൌ യമുനാം പ്രതി॥ 1-107-83x (660) ക്ഷത്രിയൈഃ സഹ ധർമാത്മാ പുരാണൈർധർമചാരിഭിഃ। ഉച്ചൈശ്ശ്രവസമാഗംയ കന്യാം വവ്രേ പിതുഃ സ്വയം'॥ 1-107-84 (4788) തം ദാശഃ പ്രതിജഗ്രാഹ വിധിവത്പ്രതിപൂജ്യ ച। അബ്രവീച്ചൈനമാസീനം രാജസംസദി ഭാരത॥ 1-107-85 (4789) `രാജ്യശുൽകാ പ്രദാതവ്യാ കന്യേയം യാചതാം വര। അപത്യം യദ്ഭവേദസ്യാഃ സ രാജാഽസ്തു പിതുഃ പരം॥' 1-107-86 (4790) ത്വമേവാത്ര മഹാബാഹോ ശാന്തനോർവംശവർധനഃ। പുത്രഃ ശസ്ത്രഭൃതാം ശ്രേഷ്ഠഃ കിം നു വക്ഷ്യാമി തേ വചഃ॥ 1-107-87 (4791) `കുമാരികായാഃ ശുൽകാർഥം കിഞ്ചിദ്വക്ഷ്യാമി ഭാരത।' കോഹി സംബന്ധഖം ശ്ലാഘ്യമീപ്സിതം യൌനമീദൃശം। അതിക്രാമന്ന തപ്യേത സാക്ഷാദപി ശതക്രതുഃ॥ 1-107-88 (4792) അപത്യം ചൈതദാര്യസ്യ യോ യുഷ്മാകം സമോ ഗുണൈഃ। യസ്യ ശുക്രാത്സത്യവതീ സംഭൂതാ വരവർണിനീ॥ 1-107-89 (4793) തേന മേ ബഹുശസ്താത പിതാ തേ പരികീർതിതഃ। അർഹഃ സത്യവതീം വോഢും ധർമജ്ഞഃ സ നരാധിപഃ॥ 1-107-90 (4794) `ഇയം സത്യവതീ ദേവീ പിതരം തേഽബ്രവീത്തഥാ। അർഥിതശ്ചാപിരാജർഷിഃ പ്രത്യാഖ്യാതഃ പുരാ മയാ'॥ 1-107-91 (4795) കന്യാപിതൃത്വാത്കിഞ്ചിത്തു വക്ഷ്യാമി ത്വാം നരാധിപ। ബലവത്സപത്നതാമത്ര ദോഷം പശ്യാമി കേവലം॥ 1-107-92 (4796) `ഭൂയാംസം ത്വയി പശ്യാമി തദ്ദോഷമപരാജിത।' യസ്യ ഹി ത്വം സപത്നഃ സ്യാ ഗന്ധർവസ്യാസുരസ്യ വാ॥ 1-107-93 (4797) ന സ ജാതു ചിരം ജീവേത്ത്വയി ക്രുദ്ധേ പരന്തപ। ഏതാവാനത്ര ദോഷോ ഹി നാന്യഃ കശ്ചന പാർഥിവ॥ 1-107-94 (4798) ഏതജ്ജാനീഹി ഭദ്രം തേ ദാനാദാനേ പരന്തപ॥ 1-107-95 (4799) വൈശംപായന ഉവാച। 1-107-96x (661) ഏവമുക്തസ്തു ഗാംഗേയസ്തദ്യുക്തം പ്രത്യഭാഷത। ശൃണ്വതാം ഭൂമിപാലാനാം പിതുരർഥായ ഭാരത॥ 1-107-96 (4800) `ഇദം വചനമാധത്സ്വ നാസ്തി വക്താസ്യ മത്സമഃ। അന്യോ ജാതോ ന ജനിതാ ന ച കശ്ചന സംപ്രതി'॥ 1-107-97 (4801) ഏവമേതത്കരിഷ്യാമി യഥാ ത്വമനുഭാഷസേ। യോഽസ്യാം ജനിഷ്യതേ പുത്രഃ സ നോ രാജാ ഭവിഷ്യതി॥ 1-107-98 (4802) ഇത്യുക്തഃ പുനരേവ സ്മ തം ദാശഃ പ്രത്യഭാഷത। ചികീർഷുർദുഷ്കരം കർമ രാജ്യാർഥേ ഭരതർഷഭ॥ 1-107-99 (4803) ത്വമേവ നാഥഃ സംപ്രാപ്തഃ ശാന്തനോരമിതദ്യുതേ। കന്യായാശ്ചൈവ ധർമാത്മൻപ്രഭുർദാനായ ചേശ്വരഃ॥ 1-107-100 (4804) ഇദം തു വചനം സൌംയ കാര്യം ചൈവ നിബോധ മേ। കൌമാരികാണാം ശീലേന വക്ഷ്യാംയഹമരിന്ദമ॥ 1-107-101 (4805) യത്ത്വയാ സത്യവത്യർഥേ സത്യധർമപരായണ। രാജമധ്യേ പ്രതിജ്ഞാതമനുരൂപം തവൈവ തത്॥ 1-107-102 (4806) നാന്യഥാ തൻമഹാബാഹോ സംശയോഽത്ര ന കശ്ചന। തവാപത്യം ഭവേദ്യത്തു തത്ര നഃ സംശയോ മഹാൻ॥ 1-107-103 (4807) വൈശംപായന ഉവാച। 1-107-104x (662) തസ്യൈതൻമതമാജ്ഞായ സത്യധർമപരായണഃ। പ്രത്യജാനാത്തദാ രാജൻപിതുഃ പ്രിയചികീർഷയാ॥ 1-107-104 (4808) ഗാംഗേയ ഉവാച। 1-107-105x (663) `ഉച്ചൈശ്ശ്രവഃ സമാധത്സ്വ പ്രതിജ്ഞാം ജനസംസദി। ഋഷയോ വാഥ വാ ദേവാ ഭൂതാന്യന്തർഹിതാനി ച॥ 1-107-105 (4809) യാനി യാനീഹ ശൃണ്വന്തു നാസ്തി വക്താസ്യ മത്സമഃ।' ദാശരാജ നിബോധേദം വചനം മേ നൃപോത്തമ॥ 1-107-106 (4810) ശൃണ്വതാം ഭൂമിപാലാനാം യദ്ബ്രവീമി പിതുഃ കൃതേ। രാജ്യം താവത്പൂർവമേവ മയാ ത്യക്തം നരാധിപാഃ॥ 1-107-107 (4811) അപത്യഹേതോരപി ച കരിഷ്യേഽദ്യ വിനിശ്ചയം। അദ്യപ്രഭൃതി മേ ദാശ ബ്രഹ്മചര്യം ഭവിഷ്യതി॥ 1-107-108 (4812) അപുത്രസ്യാപി മേ ലോകാ ഭവിഷ്യന്ത്യക്ഷയാ ദിവി। `ന ഹി ജൻമപ്രഭൃത്യുക്തം മയാ കിഞ്ചിദിഹാനൃതം॥ 1-107-109 (4813) യാവത്പ്രാണാ ധ്രിയന്തേ വൈ മമ ദേഹം സമാശ്രിതാഃ। താവന്ന ജനയിഷ്യാമി പിത്രേ കന്യാം പ്രയച്ഛ മേ॥ 1-107-110 (4814) പരിത്യജാംയഹം രാജ്യം മൈഥുനം ചാപി സർവശഃ। ഊർധ്വരേതാ ഭവിഷ്യാമി ദാശ സത്യം ബ്രവീമി തേ॥' 1-107-111 (4815) വൈശംപായന ഉവാച। 1-107-112x (664) തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ സംപ്രഹൃഷ്ടതനൂരുഹഃ। ദദാനീത്യേവ തം ദാശോ ധർമാത്മാ പ്രത്യഭാഷത॥ 1-107-112 (4816) തതോന്തരിക്ഷേഽപ്സരസോ ദേവാഃ സർഷിഗണാസ്തദാ। `തദ്ദൃഷ്ടാ ദുഷ്കരം കർമ പ്രശശംസുശ്ച പാർഥിവാഃ॥' 1-107-113 (4817) അഭ്യവർഷന്ത കുസുമൈർഭീഷ്മോഽയമിതി ചാബ്രുവൻ। തതഃ സ പിതുരർഥായ താമുവാച യശസ്വിനീം॥ 1-107-114 (4818) അധിരോഹ രഥം മാതർഗച്ഛാവഃ സ്വഗൃഹാനിതി। ഏവമുക്ത്വാ തു ഭീഷ്മസ്താം രഥമാരോപ്യ ഭാമിനീം॥ 1-107-115 (4819) ആഗംയ ഹാസ്തിനപുരം ശാന്തനോഃ സംന്യവേദയത്। തസ്യ തദ്ദുഷ്കരം കർമ പ്രശശംസുർനാരാധിപാഃ॥ 1-107-116 (4820) സമേതാശ്ച പൃഥക്ചൈവ ഭീഷ്മോയമിതി ചാബ്രുവൻ। തച്ഛ്രുത്വാ ദുഷ്കരം കർമ കൃതം ഭീഷ്മേണ ശാന്തനുഃ॥ 1-107-117 (4821) ബഭൂവ ദുഃഖിതോ രാജാ ചിരരാത്രായ ഭാരത। സ തേന കർമണാ സൂനോഃ പ്രീതസ്തസ്മൈ വരം ദദൌ॥' 1-107-118 (4822) സ്വച്ഛന്ദമരണം തുഷ്ടോ ദദൌ തസ്മൈ മഹാത്മനേ। ന തേ മൃത്യുഃ പ്രഭവിതാ യാവജ്ജീവിതുമിച്ഛസി॥ 1-107-119 (4823) ത്വത്തോ ഹ്യനുജ്ഞാം സംപ്രാപ്യ മൃത്യുഃ പ്രഭവിതാഽനഘ॥ 1-107-120 (4824) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി സപ്താധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 107 ॥

1-108-0 (4825) വൈശംപായന ഉവാച। 1-108-0x (665) `ചേദിരാജസുതാം ജ്ഞാത്വാ ദാശരാജേന വർധിതാം। വിവാഹം കാരയാമാസ ശാസ്ത്രദൃഷ്ടേന കർമണാ॥' 1-108-1 (4826) തതോ വിവാഹേ നിർവൃത്തേ സ രാജാ ശാന്തനുർനൃപഃ। താം കന്യാം രൂപസംപന്നാം സ്വഗൃഹേ സംന്യവേശയത്॥ 1-108-2 (4827) തതഃ ശാന്തനവോ ധീമാൻസത്യവത്യാമജായത। വീരശ്ചിത്രാംഗദോ നാമ വീര്യവാൻപുരുഷേശ്വരഃ॥ 1-108-3 (4828) അഥാപരം മഹേഷ്വാസം സത്യവത്യാം സുതം പ്രഭുഃ। വിചിത്രവീര്യം രാജാനം ജനയാമാസ വീര്യവാൻ॥ 1-108-4 (4829) അപ്രാപ്തവതി തസ്മിംസ്തു യൌവനം പുരുഷർഷഭേ। സ രാജാ ശാന്തനുർധീമാൻകാലധർമമുപേയിവാൻ॥ 1-108-5 (4830) സ്വർഗതേ ശാന്തനൌ ഭീഷ്മശ്ചിത്രാംഗദമരിന്ദനം। സ്ഥാപയാമാസ വൈ രാജ്യേ സത്യവത്യാ മതേ സ്ഥിതഃ॥ 1-108-6 (4831) സ തു ചിത്രാംഗദഃ ശൌര്യാത്സർവാംശ്ചിക്ഷേപ പാർഥിവാൻ। മനുഷ്യം ന ഹി മേന സ കഞ്ചിത്സദൃശമാത്മനഃ॥ 1-108-7 (4832) തം ക്ഷിപന്തം സുരാംശ്ചൈവ മനുഷ്യാനസുരാംസ്തഥാ। ഗന്ധർവരാജോ ബലവാംസ്തുല്യനാമാഽഭ്യയാത്തദാ॥ 1-108-8 (4833) ഗന്ധർവ ഉവാച। 1-108-9x (666) `ത്വം വൈ സദൃശനാമാസി യുദ്ധം ദേഹി നൃപാത്മജ। നാമ വാഽന്യത്പ്രഗൃഹ്ണീഷ്വ യദി യുദ്ധം ന ദാസ്യസി॥ 1-108-9 (4834) ത്വയാഹം യുദ്ധമിച്ഛാമി ത്വത്സകാശം തു നാമതഃ। ആഗതോസ്മി വൃഥാഽഽഭാഷ്യ ന ഗച്ഛേന്നാമ തേ മമ॥ 1-108-10 (4835) ഇത്യുക്ത്വാ ഗർജമാനൌ തൌ ഹിരണ്വത്യാസ്തടം ഗതൌ'। തേനാസ്യ സുമഹദ്യുദ്ധം കുരുക്ഷേത്രേ ബഭൂവ ഹ॥ 1-108-11 (4836) തയോർബലവതോസ്തത്ര ഗന്ധർവകുരുമുഖ്യയോഃ। നദ്യാസ്തീരേ ഹിരണ്വത്യാഃ സമാസ്തിസ്രോഽഭവദ്രണഃ॥ 1-108-12 (4837) തസ്മിന്വിമർദേ തുമുലേ ശസ്ത്രവർഷസമാകുലേ। മായാധികോഽവധീദ്വീരം ഗന്ധർവഃ കുരുസത്തമം॥ 1-108-13 (4838) സ ഹത്വാ തു നരശ്രേഷ്ഠം ചിത്രാംഗദമരിന്ദമം। അന്തായ കൃത്വാ ഗന്ധർവോ ദിവമാചക്രമേ തതഃ॥ 1-108-14 (4839) തസ്മിൻപുരുഷശാർദൂലേ നിഹതേ ഭൂരിതേജസി। ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ രാജാ പ്രേതകാര്യാണ്യകാരയത്॥ 1-108-15 (4840) വിചിത്രവീര്യം ച തദാ ബാലമപ്രാപ്തയൌവനം। കുരുരാജ്യേ മഹാബാഹുരഭ്യഷിഞ്ചദനന്തരം॥ 1-108-16 (4841) വിചിത്രവീര്യഃ സ തദാ ഭീഷ്മസ്യ വചനേ സ്ഥിതഃ। അന്വശാസൻമഹാരാജ പിതൃപൈതാമഹം പദം॥ 1-108-17 (4842) സ ധർമശാസ്ത്രകുശലം ഭീഷ്മം ശാന്തനവം നൃപഃ। പൂജയാമാസ ധർമേണ സ ചൈനം പ്രത്യപാലയത്॥ ॥ 1-108-18 (4843) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി അഷ്ടാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 108 ॥

1-109-0 (4844) വൈശംപായന ഉവാച। 1-109-0x (667) ഹതേ ചിത്രാംഗദേ ഭീഷ്മോ ബാലേ ഭ്രാതരി കൌരവ। പാലയാമാസ തദ്രാജ്യം സത്യവത്യാ മതേ സ്ഥിതഃ॥ 1-109-1 (4845) `തഥാ വിചിത്രവീര്യം തു വർതമാനം സുഖേഽതുലേ।' സംപ്രാപ്തയൌവനം ദൃഷ്ട്വാ ഭ്രാതരം ധീമതാം വരഃ। ഭീഷ്മോ വിചിത്രവീര്യസ്യ വിവാഹായാകരോൻമതിം॥ 1-109-2 (4846) അഥ കാശിപതേർഭീഷ്മഃ കന്യാസ്തിസ്രോഽപ്സരോപമാഃ। ശുശ്രാവ സഹിതാ രാജന്വൃണ്വാനാ വൈ സ്വയംവരം॥ 1-109-3 (4847) തതഃ സ രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠോ രഥേനൈകേന ശത്രുജിത്। ജഗാമാനുമതേ മാതുഃ പുരീം വാരാണസീം പ്രഭുഃ॥ 1-109-4 (4848) തത്ര രാജ്ഞഃ സമുദിതാൻസർവതഃ സമുപാഗതാൻ। ദദർശ കന്യാസ്താശ്വൈ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനുനന്ദനഃ॥ 1-109-5 (4849) `താസാം കാമേന സംമത്താഃ സഹിതാഃ കാശികോസലാഃ। വംഗാഃ പുണ്ഡ്രാഃ കലിംഗാശ്ച തേ ജഗ്മുസ്താം പുരീം പ്രതി॥' 1-109-6 (4850) കീർത്യമാനേഷു രാജ്ഞാം തു തദാ നാമസു സർവശഃ। ഏകാകിനം തദാ ഭീഷ്മം വൃദ്ധം ശാന്തനുനന്ദനം॥ 1-109-7 (4851) സോദ്വേഗാ ഇവ തം ദൃഷ്ട്വാ കന്യാഃ പരമശോഭനാഃ। അപാക്രാമന്ത താഃ സർവാ വൃദ്ധ ഇത്യേവ ചിന്തയാ॥ 1-109-8 (4852) വൃദ്ധഃ പരമധർമാത്മാ വലീപലിതധാരണഃ। കികാരണമിഹായാതോ നിർലജ്ജോ ഭരതർഷഭഃ॥ 1-109-9 (4853) മിഥ്യാപ്രതിജ്ഞോ ലോകേഷു കിം വദിഷ്യതി ഭാരത। ബ്രഹ്മചാരീതി ഭീഷ്മോ ഹി വൃഥൈവ പ്രഥിതോ ഭുവി॥ 1-109-10 (4854) ഇത്യേവം പ്രബുവന്തസ്തേ ഹസന്തി സ്മ നൃപാധമാഃ। 1-109-11 (4855) വൈശംപായന ഉവാച। ക്ഷത്രിയാണാം വചഃ ശ്രുത്വാ ഭീഷ്മശ്ചുക്രോധ ഭാരത॥ 1-109-11x (668) ഭീഷ്മസ്തദാ സ്വയം കന്യാ വരയാമാസ താഃ പ്രഭുഃ। ഉവാച ച മഹീപാലാന്രാജഞ്ജലദനിഃസ്വനഃ॥ 1-109-12 (4856) രഥമാരോപ്യ താഃ കന്യാ ഭീഷ്മഃ പ്രഹരതാം വരഃ। ആഹൂയ ദാനം കന്യാനാം ഗുണവദ്ഭ്യഃ സ്മൃതം ബുധൈഃ॥ 1-109-13 (4857) അലങ്കൃത്യ യഥാശക്തി പ്രദായ ച ധനാന്യപി। പ്രയച്ഛന്ത്യപരേ കന്യാം മിഥുനേന ഗവാമപി॥ 1-109-14 (4858) വിത്തേന കഥിതേനാന്യേ ബലേനാന്യേഽനുമാന്യ ച। പ്രമത്താമുപയന്ത്യന്യേ സ്വയമന്യേ ച വിന്ദതേ॥ 1-109-15 (4859) ആർഷം വിധിം പുരസ്കൃത്യ ദാരാന്വിന്ദന്തി ചാപരേ। അഷ്ടമം തമഥോ വിത്ത വിവാഹം കവിഭിർവൃതം॥ 1-109-16 (4860) സ്വയംവരം തു രാജന്യാഃ പ്രശംസന്ത്യുപയാന്തി ച। പ്രമഥ്യ തു ഹൃതാമാഹുർജ്യായസീം ധർമവാദിനഃ॥ 1-109-17 (4861) താ ഇമാഃ പൃഥിവീപാലാ ജിഹീർഷാമി ബലാദിതഃ। തേ യതധ്വം പരം ശക്ത്യാ വിജയായേതരായ വാ॥ 1-109-18 (4862) സ്ഥിതോഽഹം പൃഥിവീപാലാ യുദ്ധായ കൃതനിശ്ചയഃ। 1-109-19 (4863) വൈശംപായന ഉവാച। ഏവമുക്ത്വാ മഹീപാലാൻകാശിരാജം ച വീര്യവാൻ॥ 1-109-19x (669) സർവാഃ കന്യാഃ സ കൌരവ്യോ രഥമാരോപ്യ ച സ്വകം। ആമന്ത്ര്യ ച സ താൻപ്രായാച്ഛീഘ്രം കന്യാഃ പ്രഗൃഹ്യ താഃ॥ 1-109-20 (4864) തതസ്തേ പാർഥിവാഃ സർവേ സമുത്പേതുരമർഷിതാഃ। സംസ്പൃശന്തഃ സ്വകാൻബാഹൂന്ദശന്തോ ദശനച്ഛദാൻ॥ 1-109-21 (4865) തേഷാമാഭരണാന്യാശു ത്വരിതാനാം വിമുഞ്ചതാം। ആമുഞ്ചതാം ച വർമാണി സംഭ്രമഃ സുമഹാനഭൂത്॥ 1-109-22 (4866) താരാണാമിവ സംപാതോ ബഭൂവ ജനമേജയ। ഭൂഷണാനാം ച സർവേഷാം കവചാനാം ച സർവശഃ॥ 1-109-23 (4867) സവർമഭിർഭൂഷണൈശ്ച പ്രകീര്യദ്ബിരിതസ്തതഃ। സക്രോധാമർഷജിഹ്മഭ്രൂകഷായീകൃതലോചനാഃ॥ 1-109-24 (4868) സൂതോപക്ലൃപ്താൻ രുചിരാൻസദശ്വൈരുപകൽപിതാൻ। രഥാനാസ്ഥായ തേ വീരാഃ സർവപ്രഹരണാന്വിതാഃ॥ 1-109-25 (4869) പ്രയാന്തമഥ കൌരവ്യമനുസസ്രുരുദായുധാഃ। തതഃ സമഭവദ്യുദ്ധം തേഷാം തസ്യ ച ഭാരത। ഏകസ്യ ച ബഹൂനാം ച തുമുലം രോമഹർഷണം॥ 1-109-26 (4870) തേ ത്വിഷൂന്ദശസാഹസ്രാംസ്തസ്മിന്യുഗപദാക്ഷിപൻ। അപ്രാപ്താംശ്ചൈവ താനാശു ഭീഷ്മഃ സർവാംസ്തഥാഽന്തരാ॥ 1-109-27 (4871) അച്ഛിനച്ഛരവർഷേണ മഹതാ ലോമവാഹിനാ। തതസ്തേ പാർഥിവാഃ സർവേ സർവതഃ പരിവാര്യ തം॥ 1-109-28 (4872) വവൃഷുഃ ശരവർഷേണ വർഷേണേവാദ്രിമംബുദാഃ। സ തം ബാണമയം വർഷം ശരൈരാവാര്യ സർവതഃ॥ 1-109-29 (4873) തതഃ സർവാൻമഹീപാലാൻപര്യവിധ്യത്ത്രിഭിസ്ത്രിഭിഃ। ഏകൈകസ്തു തതോ ഭീഷ്മം രാജന്വിവ്യാധ പഞ്ചഭിഃ॥ 1-109-30 (4874) സ ച താൻപ്രതിവിവ്യാധ ദ്വാഭ്യാം ദ്വാഭ്യാം പരാക്രമൻ। തദ്യുദ്ധമാസീത്തുമുലം ഘോരം ദേവാസുരോപമം॥ 1-109-31 (4875) പശ്യതാം ലോകവീരാണാം ശരശക്തിസമാകുലം। സ ധനൂംഷി ധ്വജാഗ്രാണി വർമാണി ച ശിരാംസി॥ 1-109-32 (4876) ചിച്ഛേദ സമരേ ഭീഷ്മഃ ശതശോഥ സഹസ്രശഃ। തസ്യാതിപുരുഷം കർമ ലാഘവം രഥചാരിണഃ॥ 1-109-33 (4877) രക്ഷണം ചാത്മനഃ സംഖ്യേ ശത്രവോഽപ്യഭ്യപൂജയൻ। `അക്ഷതഃ ക്ഷപയിത്വാന്യാനസംഖ്യേയപരാക്രമഃ॥ 1-109-34 (4878) ആനിനായ സ കാശ്യസ്യ സുതാഃ സാഗരഗാസുതഃ।' താന്വിനിർജിത്യ തു രണേ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ॥ 1-109-35 (4879) കന്യാഭിഃ സഹിതഃ പ്രായാദ്ഭാരതോ ഭാരതാൻപ്രതി। തതസ്തം പൃഷ്ഠതോ രാജഞ്ശാൽവരാജോ മഹാരഥഃ॥ 1-109-36 (4880) അഭ്യഗച്ഛദമേയാത്മാ ഭീഷ്മം ശാന്തനവം രണേ। വാരണം ജഘനേ ഭിന്ദന്ദന്താഭ്യാമപരോ യഥാ॥ 1-109-37 (4881) വാസിതാമനുസംപ്രാപ്തോ യൂഥപോ ബലിനാം വരഃ। സ്ത്രീകാമസ്തിഷ്ഠതിഷ്ഠേതി ഭീഷ്മമാഹ സ പാർഥിവഃ॥ 1-109-38 (4882) സാൽവരാജോ മഹാബാഹുരമർഷേണ പ്രചോദിതഃ। തതഃ സ പുരുഷവ്യാഘ്രോ ഭീഷ്മഃ പരബലാർദനഃ॥ 1-109-39 (4883) തദ്വാക്യാകുലിതഃ ക്രോധാദ്വിധൂമോഗ്നിരിവ ജ്വലൻ। വിതതേഷുധനുഷ്പാണിർവികുഞ്ചിതലലാടഭൃത്॥ 1-109-40 (4884) ക്ഷത്രധർമം സമാസ്ഥായ വ്യപേതഭയസംഭ്രമഃ। നിവർതയാമാസ രഥം സാൽവം പ്രതി മഹാരഥഃ॥ 1-109-41 (4885) നിവർതമാനം തം ദൃഷ്ട്വാ രാജാനഃ സർവ ഏവ തേ। പ്രേക്ഷകാഃ സമപദ്യന്ത ഭീഷ്മസാൽവസമാഗമേ॥ 1-109-42 (4886) തൌ വൃഷാവിവ നർദന്തൌ ബലിനൌ വാസിതാന്തരേ। അന്യോന്യമഭിവർതേതാം ബലവിക്രമശാലിനൌ॥ 1-109-43 (4887) തതോ ഭീഷ്മം ശാന്തനവം ശരൈഃ ശതസഹസ്രശഃ। സാൽവരാജോ നരശ്രേഷ്ഠഃ സമവാകിരദാശുഗൈഃ॥ 1-109-44 (4888) പൂർവമഭ്യർദിതം ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മം സാൽവേന തേ നൃപാഃ। വിസ്മിതാഃ സമപദ്യന്ത സാധുസാധ്വിതി ചാബ്രുവൻ॥ 1-109-45 (4889) ലാഘവം തസ്യ തേ ദൃഷ്ട്വാ സമരേ സർവപാർഥിവാഃ। അപൂജയന്ത സംഹൃഷ്ടാ വാഗ്ഭിഃ സാൽവം നരാധിപം॥ 1-109-46 (4890) ക്ഷത്രിയാണാം തതോ വാചഃ ശ്രുത്വാ പരപുഞ്ജയഃ। ക്രുദ്ധഃ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മസ്തിഷ്ഠതിഷ്ഠേത്യഭാഷത॥ 1-109-47 (4891) സാരഥിം ചാബ്രവീത്ക്രുദ്ധോ യാഹി യത്രൈഷ പാർഥിവഃ। യാവദേനം നിഹൻംയദ്യ ഭുജംഗമിവ പക്ഷിരാട്॥ 1-109-48 (4892) തതോഽസ്ത്രം വാരുണം സംയഗ്യോജയാമാസ കൌരവഃ। തേനാശ്വാംശ്ചതുരോഽമൃദ്ഗാത്സാൽവരാജസ്യ ഭൂപതേ॥ 1-109-49 (4893) അസ്ത്രൈരസ്ത്രാണി സംവാര്യ സാൽവരാജസ്യ കൌരവഃ। ഭീഷ്മോ നൃപതിശാർദൂല ന്യവധീത്തസ്യ സാരഥിം॥ 1-109-50 (4894) അസ്ത്രേണ ചാസ്യാഥൈന്ദ്രേണ ന്യവധീത്തുരഗോത്തമാൻ। കന്യാഹേതോർനരശ്രേഷ്ഠ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തദാ॥ 1-109-51 (4895) ജിത്വാ വിസർജയാമാസ ജീവന്തം നൃപസത്തമം। തതഃ സാൽവഃ സ്വനഗരം പ്രയയൌ ഭരതർഷഭ॥ 1-109-52 (4896) സ്വരാജ്യമന്വശാച്ചൈവ ധർമേണ നൃപതിസ്തദാ। രാജാനോ യേ ച തത്രാസൻസ്വയംവരദിദൃക്ഷവഃ॥ 1-109-53 (4897) സ്വാന്യേവ തേഽപി രാഷ്ട്രാണി ജഗ്മുഃ പരപുരഞ്ജയാഃ। ഏവം വിജിത്യ താഃ കന്യാ ഭീഷ്മഃ പ്രഹരതാം വരഃ॥ 1-109-54 (4898) പ്രയയൌ ഹാസ്തിനപുരം യത്ര രാജാ സ കൌരവഃ। വിചിത്രവീര്യോ ധർമാത്മാ പ്രശാസ്തി വസുധാമിമാം॥ 1-109-55 (4899) യഥാ പിതാസ്യ കൌരവ്യഃ ശാന്തനുർനൃപസത്തമഃ। സോഽചിരേണൈവ കാലേന അത്യക്രാമന്നരാധിപ॥ 1-109-56 (4900) വനാനി സരിതശ്ചൈവ ശൈലാംശ്ച വിനിധാന്ദ്രുമാൻ। അക്ഷതഃ ക്ഷപയിത്വാഽരീൻസംഖ്യേഽസംഖ്യേയവിക്രമഃ॥ 1-109-57 (4901) ആനയാമാസ കാശ്യസ്യ സുതാഃ സാഗരഗാസുതഃ। സ്നുഷാ ഇവ സ ധർമാത്മാ ഭഗിനീരിവ ചാനുജാഃ॥ 1-109-58 (4902) യഥാ ദുഹിതശ്ചൈവ പരിഗൃഹ്യ യയൌ കുരൂൻ। ആനിന്യേ സ മഹാബാഹുർഭ്രാതുഃ പ്രിയചികീർഷയാ॥ 1-109-59 (4903) താഃ സർവഗുണസംപന്നാ ഭ്രാതാ ഭ്രാത്രേ യവീയസേ। ഭീഷ്മോ വിചിത്രവീര്യായ പ്രദദൌ വിക്രമാഹൃതാഃ॥ 1-109-60 (4904) ഏവം ധർമേണ ധർമജ്ഞഃ കൃത്വാ കർമാതിമാനുഷം। ഭ്രാതുർവിചിത്രവീര്യസ്യ വിവാഹായോപചക്രമേ॥ 1-109-61 (4905) സത്യവത്യാ സഹ മിഥഃ കൃത്വാ നിശ്ചയമാത്മവാൻ। വിവാഹം കാരയിഷ്യന്തം ഭീഷ്മം കാശിപതേഃ സുതാ। ജ്യേഷ്ഠാ താസാമിദം വാക്യമബ്രവീദ്ധസതീ തദാ॥ 1-109-62 (4906) മയാ സൌഭപതിഃ പൂർവം മനസാ ഹി വൃതഃ പതിഃ। തേന ചാസ്മി വൃതാ പൂർവമേഷ കാമശ്ച മേ പിതുഃ॥ 1-109-63 (4907) മയാ വരയിതവ്യോഽഭൂത്സാൽവസ്തസ്മിൻസ്വയംവരേ। ഏതദ്വിജ്ഞായ ധർമജ്ഞ ധർമതത്ത്വം സമാചര॥ 1-109-64 (4908) ഏവമുക്തസ്തയാ ഭീഷ്മഃ കന്യയാ വിപ്രസംസദി। ചിന്താമഭ്യഗമദ്വീരോ യുക്താം തസ്യൈവ കർമണഃ॥ 1-109-65 (4909) `അന്യസക്താ ത്വിയം കന്യാ ജ്യേഷ്ഠാ ത്വംബാ മയാ ജിതാ। വാചാ ദത്താ മനോദത്താ കൃതമംഗലവാചനാ॥ 1-109-66 (4910) നിർദിഷ്ടാ തു പരസ്യൈവ സാ ത്യാജ്യാ പരചിന്തിനീ। ഇത്യുക്ത്വാ ചാനുമാന്യൈവ ഭ്രാതരം സ്വവശാനുഗം॥' 1-109-67 (4911) വിനിശ്ചിത്യ സ ധർമജ്ഞോ ബ്രാഹ്മണൈർവേദപാരഗൈഃ। അനുജജ്ഞേ തദാ ജ്യേഷ്ഠാമംബാം കാശിപതേഃ സുതാം॥ 1-109-68 (4912) അംബികാംബാലികേ ഭാര്യേ പ്രാദാദ്ഭ്രാത്രേ യവീയസേ। ഭീഷ്മോ വിചിത്രവീര്യായ വിധിദൃഷ്ടേന കർമണാ॥ 1-109-69 (4913) തയോഃ പാണീ ഗൃഹീത്വാ തു രൂപയൌവനദർപിതഃ। വിചിത്രവീര്യോ ധർമാത്മാ നാംബാമൈച്ഛത്കഥഞ്ചന॥ 1-109-70 (4914) `അംബാമന്യസ്യ കീർത്യന്തീമബ്രവീച്ചാരുദർശനാം। 1-109-71 (4915) വിചിത്രവീര്യ ഉവാച। പാപസ്യ ഫലമേവൈഷ കാമോഽസാധുർനിരർഥകഃ। പരതന്ത്രോപഭോഗോ മാമാര്യ നാഽഽയോക്തുമർഹസി॥ 1-109-71x (670) ഭീഷ്മ ഉവാച। 1-109-72x (671) പ്രാതിഷ്ഠച്ഛാന്തനോർവംശസ്താത യസ്യ ത്വമന്വയഃ। അകാമവൃത്തോ ധർമാത്മൻസാധു മന്യേ മതം തവ॥ 1-109-72 (4916) ഇത്യുക്ത്വാംബാം സമാലോക്യ വിധിവദ്വാക്യമബ്രവീത്। വിസൃഷ്ടാ ഹ്യസി ഗച്ഛ ത്വം യഥാകാമമനിന്ദിതേ॥ 1-109-73 (4917) നാനിയോജ്യേ സമർഥോഽഹം നിയോക്തും ഭ്രാതരം പ്രിയം। അന്യബാവഗതാം ചാപി കോ നാരീം വാസയേദ്ഗൃഹേ॥ 1-109-74 (4918) അതസ്ത്വാം ന നിയോക്ഷ്യാമി അന്യകാമാസി ഗംയതാം। അഹമപ്യൂർധ്വരേതാ വൈ നിവൃത്തോ ദാരകർമണി॥ 1-109-75 (4919) ന സംബന്ധസ്തദാവാഭ്യാം ഭവിതാ വൈ കഥഞ്ചന। 1-109-76 (4920) വൈശംപായന ഉവാച। ഇത്യുക്താ സാ ഗതാ തത്ര സഖീഭിഃ പരിവാരിതാ॥ 1-109-76x (672) നിർദിഷ്ടാ ഹി ശനൈ രാജൻസാൽവരാജപുരം പ്രതി। അഥാംബാ സാൽവംമാഗംയ സാഽബ്രവീത്പ്രതിപൂജ്യ തം॥ 1-109-77 (4921) പുരാ നിർദിഷ്ടഭാവാ ത്വാമാഗതാസ്മി വരാനന। ദേവവ്രതം സമുത്സൃജ്യ സാനുജം ഭരതർഷഭം॥ 1-109-78 (4922) പ്രതിഗൃഹ്ണീഷ്വ ഭദ്രം തേ വിധിവൻമാം സമുദ്യതാം॥ 1-109-79 (4923) വൈശംപായന ഉവാച। 1-109-80x (673) തയൈവമുക്തഃ സാൽവോപി പ്രഹസന്നിദമബ്രവീത്। നിർജിതാഽസീഹ ഭീഷ്മേണ മാം വിനിർജിത്യ രാജസു॥ 1-109-80 (4924) അന്യേന നിർജിതാം ഭദ്രേ വിസൃഷ്ടാം തേന ചാലയാത്। ന ഗൃഹ്ണാമി വരാരോഹേ തത്ര ചൈവ തു ഗംയതാം॥ 1-109-81 (4925) വൈശംപായന ഉവാച। 1-109-82x (674) ഇത്യുക്താ സാ സമാഗംയ കുരുരാജ്യമനുത്തമം। അംബാബ്രവീത്തതോ ഭീഷ്മം ത്വയാഽഹം സഹസാ ഹൃതാ॥ 1-109-82 (4926) ക്ഷത്രധർമമവേക്ഷസ്വ ത്വം ഭർതാ മമ ധർമതഃ। യാം യഃ സ്വയംവരേ കന്യാം നിർജയേച്ഛൌര്യസംപദാ॥ 1-109-83 (4927) രാജ്ഞഃ സർവാന്വിനിർജിത്യ സ താമുദ്വാഹയേദ്ധ്രുവം। അതസ്ത്വമേവ ഭർതാ മേ ത്വയാഽഹം നിർജിതാ യതഃ॥ 1-109-84 (4928) തസ്മാദ്വഹസ്വ മാം ഭീഷ്മ നിർജിതാം സംസദി ത്വയാ। ഊർധ്വരേതാ ഹ്യഹമിതി പ്രത്യുവാച പുനഃപുനഃ॥ 1-109-85 (4929) ഭീഷ്മം സാ ചാബ്രവീദംബാ യഥാജൈഷീസ്തഥാ കുരു। ഏവമന്വഗമദ്ഭീഷ്മം ഷട്സമാഃ പുഷ്കരേക്ഷണാ॥ 1-109-86 (4930) ഊർധ്വരേതാസ്ത്വഹം ഭദ്രേ വിവാഹവിമുഖോഽഭവം। തമേവ സാൽവം ഗച്ഛ ത്വം യഃ പുരാ മനസാ വൃതഃ॥ 1-109-87 (4931) അന്യസക്തം കിമർഥം ത്വമാത്മാനമവദഃ പുരാ। അന്യസക്താം വധൂം കന്യാം വാസയേത്സ്വഗൃഹേ ന ഹി॥ 1-109-88 (4932) നാഹമുദ്വാഹയിഷ്യേ ത്വാം മമ ഭ്രാത്രേ യവീയസേ। വിചിത്രവീര്യായ ശുഭേ യഥേഷ്ടം ഗംയതാമിതി॥ 1-109-89 (4933) ഭൂയഃ സാൽവം സമഭ്യേത്യ രാജൻഗൃഹ്ണീഷ്വ മാമിതി। നാഹം ഗൃഹ്ണാംയന്യജിതാമിതി സാൽവനിരാകൃതാ॥ 1-109-90 (4934) ഊർധ്വരേതാസ്ത്വഹമിതി ഭീഷ്മേണ ച നിരാകൃതാ। അംബാ ഭീഷ്മം പുനഃ സാൽവം ഭീഷ്മം സാൽവം പുനഃ പുനഃ॥ 1-109-91 (4935) ഗമനാഗമനേനൈവമനൈഷീത്ഷട് സമാ നൃപ। അശ്രുഭിർഭൂമിമുക്ഷന്തീ ശോചന്തീ സാ മനസ്വിനീ॥ 1-109-92 (4936) പീനോന്നതകുചദ്വന്ദ്വാ വിശാലജഘനേക്ഷണാ। ശ്രോണീഭരാലസഗമാ രാകാചന്ദ്രനിഭാനനാ॥ 1-109-93 (4937) വർഷത്കാദംബിനീമൂർധ്നി സ്ഫുരന്തീ ചഞ്ചലേവ സാ। സാ തതോ ദ്വാദശ സമാ ബാഹുദാമഭിതോ നദീം। പാർശ്വേ ഹിമവതോ രംയേ തപോ ഘോരം സമാദദേ॥ 1-109-94 (4938) സങ്ക്ഷിപ്തകരണാ തത്ര തപ ആസ്ഥായ സുവ്രതാ। പാദാംഗുഷ്ഠേന സാഽതിഷ്ഠദകംപന്ത തതഃ സുരാഃ॥ 1-109-95 (4939) തസ്യാസ്തത്തു തപോ ദൃഷ്ട്വാ സുരാണാം ക്ഷോഭകാരകം। വിസ്മിതശ്ചൈവ ഹൃഷ്ടശ്ച തസ്യാനുഗ്രഹബുദ്ധിമാൻ॥ 1-109-96 (4940) അനന്തസേനോ ഭഗവാൻകുമാരോ വരദഃ പ്രഭുഃ। മാനയന്രാജപുത്രീം താം ദദൌ തസ്യൈ ശുഭാം സ്രജം॥ 1-109-97 (4941) ഏഷാ പുഷ്കരിണീ ദിവ്യാ യഥാവത്സമുപസ്ഥിതാ। അംബേ ത്വച്ഛോകശമനീ മാലാ ഭുവി ഭവിഷ്യതി॥ 1-109-98 (4942) ഏതാം ചൈവ മയാ ദത്താം മാലാം യോ ധാരയിഷ്യതി। സോഽസ്യ ഭീഷ്മസ്യ നിധനേ കാരണം വൈ ഭവിഷ്യതി॥ ॥ 1-109-99 (4943) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി നവാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 109 ॥

1-110-0 (4944) അംബോവാച। 1-110-0x (675) അന്യപൂർവേതി മാം സാൽവോ നാഭിനന്ദതി ബാലിശഃ। സാഹം ധർമാച്ച കാമാച്ച വിഹീനാ ശോകധാരിണീ॥ 1-110-1 (4945) അപതിഃ ക്ഷത്രിയാൻസർവാനാക്രന്ദാമി സമന്തതഃ। ഇയം വഃ ക്ഷത്രിയാ മാലാ യാ ഭീഷ്മം നിഹനിഷ്യതി॥ 1-110-2 (4946) അഹം ച ഭാര്യാ തസ്യ സ്യാം യോ ഭീഷ്മം ഘാതയിഷ്യതി। തസ്യാശ്ചങ്ക്രംയമാണായാഃ സമാഃ പഞ്ച ഗതാഃ പരാഃ॥ 1-110-3 (4947) നാഭവച്ഛരണം കശ്ചിത്ക്ഷത്രിയോ ഭീഷ്മജാദ്ഭയാത്। അഗച്ഛത്സോമകം സാഽംബാ പാഞ്ചാലേഷു യശസ്വിനം॥ 1-110-4 (4948) സത്യസന്ധം മഹേഷ്വാസം സത്യധർമപരായണം। സാ സഭാദ്വാരമാഗംയ പാഞ്ചാലൈരഭിരക്ഷിതം॥ 1-110-5 (4949) പാഞ്ചാലരാജമാക്രന്ദത്പ്രഗൃഹ്യ സുഭുജാ ഭുജൌ। ഭീഷ്മേണ ഹന്യമാനാം മാം മജ്ജന്തീമിവ ച ഹ്രദേ॥ 1-110-6 (4950) യജ്ഞസേനാഭിധാവേഹ പാണിമാലംബ്യ ചോദ്ധര। തേന മേ സർവധർമാശ്ച രതിഭോഗാശ്ച കേവലാഃ॥ 1-110-7 (4951) ഉഭൌ ച ലോകൌ കീർതിശ്ച സമൂലൌ സഫലൌ ഹൃതൌ। ***ന്ത്യേവം ന വിന്ദാമി രാജന്യം ശരണം ക്വചിത്॥ 1-110-8 (4952) കിം നു നിഃക്ഷത്രിയോ ലോകോ യത്രാനാഥോഽവസീദതി। സമാഗംയ തു രാജാനോ മയോക്താ രാജസത്തമാഃ॥ 1-110-9 (4953) ശൃണ്വന്തു സർവേ രാജാനോ മയോക്തം രാജസത്തമാഃ। ഇക്ഷ്വാകൂണാം തു യേ വൃദ്ധാഃ പാഞ്ചാലാനാം ച യേ വരാഃ॥ 1-110-10 (4954) ത്വത്പ്രസാദാദ്വിവാഹേഽസ്മിൻമാ ധർമോ മാ പരാജയേത്। പ്രസീദ യജ്ഞസേനേഹ ഗതിർമേ ഭവ സോമക॥ 1-110-11 (4955) യജ്ഞസേന ഉവാച। 1-110-12x (676) ജാനാമി ത്വാം ബോധയാമി രാജപുത്രി വിശേഷതഃ। യഥാശക്തി യഥാധർമം ബലം സന്ധാരയാംയഹം॥ 1-110-12 (4956) അന്യസ്മാത്പാർഥിവാദ്യത്തേ ഭയം സ്യാത്പാർഥിവാത്മജേ। തസ്യാപനയനേ ഹേതും സംവിധാതുമഹം പ്രഭുഃ॥ 1-110-13 (4957) നഹി ശാന്തനവസ്യാഹം മഹാസ്ത്രസ്യ പ്രഹാരിണഃ। ഈശ്വരഃ ക്ഷത്രിയാണാം ഹി ബലം ധർമോഽനുവർതതേ॥ 1-110-14 (4958) സാ സാധു വ്രജ കല്യാണി ന മാം ഭീഷ്മോ ദഹേദ്ബലാത്। ന പ്രത്യഗൃഹ്ണംസ്തേ സർവേ കിമിത്യേവ ന വേദ്ംയഹം॥ 1-110-15 (4959) ന ഹി ഭീഷ്മാദഹം ധർമം ശക്തോ ദാതും കഥഞ്ചന। 1-110-16 (4960) വൈശംപായന ഉവാച। ഇത്യുക്താ സ്രജമാസജ്യ ദ്വാരി രാജ്ഞോ വ്യപാദ്രവത്॥ 1-110-16x (677) വ്യുദസ്താം സർവലോകേഷു തപസാ സംശിതവ്രതാം। താമന്വഗച്ഛദ്ദ്രുപദഃ സാന്ത്വം ജൽപൻപുനഃ പുനഃ॥ 1-110-17 (4961) സ്രജം ഗൃഹാണ കല്യാണി ന നോ വൈരം പ്രസഞ്ജയ॥ 1-110-18 (4962) അംബോവാച। 1-110-19x (678) ഏവമേവ ത്വയാ കാര്യമിതി സ്മ പ്രതികാങ്ക്ഷതേ। ന തു തസ്യാന്യഥാ ഭാവോ ദൈവമേതദമാനുഷം॥ 1-110-19 (4963) യശ്ചൈനാം സ്രജമാദായ സ്വയം വൈ പ്രതിമോക്ഷതേ। സ ഭീഷ്മം സമരേ ഹന്താ മമ ധർമപ്രണാശനം॥ 1-110-20 (4964) വൈശംപായന ഉവാച। 1-110-21x (679) താം സ്രജം ദ്രുപദോ രാജാ കഞ്ചിത്കാലം രരക്ഷ സഃ। തതോ വിസ്രംഭമാസ്ഥായ തൂഷ്ണീമേതാമുപൈക്ഷത॥ 1-110-21 (4965) താം ശിഖണ്ഡിന്യബധ്നാത്തു ബാലാ പിതുരവജ്ഞയാ। താം പിതാ ത്വത്യജച്ഛീഘ്രം ത്രസ്തോ ഭീഷ്മസ്യ കിൽബിഷാത്॥ 1-110-22 (4966) ഇഷീകം ബ്രാഹ്മണം ഭീതാ സാഭ്യഗച്ഛത്തപസ്വിനം। ഗംഗാദ്വാരി തപസ്യന്തം തുഷ്ടിഹേതോസ്തപസ്വിനീ॥ 1-110-23 (4967) ഉപചാരാഭിതുഷ്ടസ്താമബ്രവീദൃഷിസത്തമഃ। ഗംഗാദ്വാരേ വിഭജനം ഭവിതാ നചിരാദിവ॥ 1-110-24 (4968) തത്ര ഗന്ധർവരാജാനം തുംബുരും പ്രിയദർശനം। ആരാധയിതുമീഹസ്വ സംയക്പരിചരസ്വ തം॥ 1-110-25 (4969) അഹമപ്യത്ര സാചിവ്യം കർതാസ്മി തവ ശോഭനേ। തം തദാചര ഭദ്രം തേ സ തേ ശ്രേയോ വിധാസ്യതി॥ 1-110-26 (4970) തതോ വിഭജനം തത്ര ഗന്ധർവാണാമവർതത। തത്ര ദ്വാവവശിഷ്യേതാം ഗന്ധർവാവമിതൌ ജസൌ॥ 1-110-27 (4971) തയോരേകഃ സമീക്ഷ്യൈനാം സ്ത്രീബുഭൂഷുരുവാച ഹ। ഇദം ഗൃഹ്ണീഷ്വ പുംലിംഗം വൃണേ സ്ത്രീലിംഗമേവ തേ॥ 1-110-28 (4972) നിയമം ചക്രതുസ്തത്ര സ്ത്രീ പുമാംശ്ചൈവ താവുഭൌ। തതഃ പുമാൻസമഭവച്ഛിഖണ്ഡീ പരവീരഹാ॥ 1-110-29 (4973) സ്ത്രീ ഭൂത്വാ ഹ്യപചക്രാമ സ ഗന്ധർവോ മുദാന്വിതഃ। ലബ്ധ്വാ തു മഹതീം പ്രീതിം യാജ്ഞസേനിർമഹായശാഃ॥ 1-110-30 (4974) തതോ ബുദ്ബുദകം ഗത്വാ പുനരസ്ത്രാണി സോഽകരോത്। തത്ര ചാസ്ത്രാണി ദിവ്യാനി കൃത്വാ സ സുമഹാദ്യുതിഃ॥ 1-110-31 (4975) സ്വദേശമഭിസംപദേ പാഞ്ചാലം കുരുനന്ദന। സോഽഭിവാദ്യ പിതുഃ പാദൌ മഹേഷ്വാസഃ കൃതാഞ്ജലിഃ॥ 1-110-32 (4976) ഉവാച ഭവതാ ഭീഷ്മാന്ന ഭേതവ്യം കഥഞ്ചന॥ ॥ 1-110-33 (4977) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 110 ॥

1-111-0 (4978) വൈശംപായന ഉവാച। 1-111-0x (680) അംബായാം നിർഗതായാം തു ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തദാ। ന്യായേന കാരയാമാസ രാജ്ഞോ വൈവാഹികീം ക്രിയാം॥ 1-111-1 (4979) അംബികാംബാലികേ ചൈവ പരിണീയാഗ്നിസംനിധൌ। `തയോഃ പാണീ ഗൃഹീത്വാ തു കൌരവ്യോ രൂപദർപിതഃ।' വിചിത്രവീര്യോ ധർമാത്മാ കാമാത്മാ സമപദ്യത॥ 1-111-2 (4980) തേ ചാപി ബൃഹതീശ്യാമേ നീലകുഞ്ചിതമൂർധജേ। രക്തതുംഗനഖോപേതേ പീനശ്രോണിപയോധറേ॥ 1-111-3 (4981) ആത്മനഃ പ്രതിരൂപോഽസൌ ലബ്ധഃ പതിരിതി സ്ഥിതേ। വിചിത്രവീര്യം കല്യാണ്യൌ പൂജയാമാസതുഃ ശുഭേ॥ 1-111-4 (4982) `അന്യോന്യം പ്രതി സക്തേ ച ഏകഭാവേ ഇവ സ്ഥിതേ।' സ ചാശ്വിരൂപസദൃശോ ദേവതുല്യപരാക്രമഃ। സർവാസാമേവ നാരീണാം ചിത്തപ്രമഥനോ രഹഃ॥ 1-111-5 (4983) താഭ്യാം സഹ സമാഃ സപ്ത വിഹരൻപൃഥിവീപതിഃ। വിചിത്രവീര്യസ്തരുണോ യക്ഷ്മണാ സമഗൃഹ്യത॥ 1-111-6 (4984) സുഹൃദാം യതമാനാനാമാപ്തൈഃ സഹ ചികിത്സകൈഃ। ജഗാമാസ്തമിവാദിത്യഃ കൌരവ്യോ യമസാദനം॥ 1-111-7 (4985) ധർമാത്മാ സ തു ഗാംഗേയഃ ചിന്താശോകപരായണഃ। പ്രേതകാര്യാണി സർവാണി തസ്യ സംയഗകാരയത്॥ 1-111-8 (4986) 1-111-9 (4987) രാജ്ഞോ വിചിത്രവീര്യസ്യ സത്യവത്യാ മതേ സ്ഥിതഃ। ഋത്വിഗ്ബിഃ സഹിതോ ഭീഷ്മഃ സർവൈശ്ച കുരുപുംഗവൈഃ॥

1-112-0 (4988) വൈശംപായന ഉവാച। 1-112-0x (681) തതഃ സത്യവതീ ദീനാ കൃപണാ പുത്രഗൃദ്ധിനീ। പുത്രസ്യ കൃത്വാ കാര്യാണി സ്നുഷാഭ്യാം സഹ ഭാരത॥ 1-112-1 (4989) സമാശ്വാസ്യ സ്നുഷേ തേ ച ഭർതൃശോകനിപീഡിതേ। ധർമം ച പിതൃവംശം ച മാതൃവംശം ച ഭാമിനീ। പ്രസമീക്ഷ്യ മഹാഭാഗാ ഗാംഗേയം വാക്യമബ്രവീത്॥ 1-112-2 (4990) `ദുഃഖാർദിതാ തു സാ ദേവീ മജ്ജന്തീ ശോകസാഗരേ। ശന്തനോർധർമനിത്യസ്യ കൌരവ്യസ്യ യശസ്വിനഃ।' ത്വയി പിണ്ഡശ്ച കീർതിശ്ച സന്താനശ്ച പ്രതിഷ്ഠിതഃ॥ 1-112-3 (4991) `ഭ്രാതാ വിചിത്രവീര്യസ്തേ ഭൂതാനാമന്തമേയിവാൻ।' യഥാകർമ ശുഭം കൃത്വാ സ്വർഗോപഗമനം ധ്രുവം। യഥാ ചായുർധ്രുവം സത്യേ ത്വയി ധർമസ്തഥാ ധ്രുവഃ॥ 1-112-4 (4992) വേത്ഥ ധർമാംശ്ച ധർമജ്ഞ സമാസേനേതരേണ ച। വിവിധാസ്ത്വം ശ്രുതീർവേത്ഥ വേദാംഗാനി ച സർവശഃ॥ 1-112-5 (4993) വ്യവസ്ഥാനം ച തേ ധർമേ കുലാചാരം ച ലക്ഷയേ। പ്രതിപത്തിം ച കൃച്ഛ്രേഷു ശുക്രാംഗിരസയോരിവ॥ 1-112-6 (4994) തസ്മാത്സുഭൃശമാശ്വസ്യ ത്വയി ധർമഭൃതാം വര। കാര്യേ ത്വാം വിനിയോക്ഷ്യാമി തച്ഛ്രുത്വാ കർതുമർഹസി॥ 1-112-7 (4995) മമ പുത്രസ്തവ ഭ്രാതാ വീര്യവാൻസുപ്രിയശ്ച തേ। ബാല ഏവ ഗതഃ സ്വർഗമപുത്രഃ പുരുഷർഷഭ॥ 1-112-8 (4996) ഇമേ മഹിഷ്യൌ ഭ്രാതുസ്തേ കാശിരാജസുതേ ശുഭേ। രൂപയൌവനസംപന്നേ പുത്രകാമേ ച ഭാരത॥ 1-112-9 (4997) തയോരുത്പാദയാപത്യം സന്താനായ കുലസ്യ നഃ। മന്നിയോഗാൻമഹാബാഹോ ധർമം കർതുമിഹാർഹസി॥ 1-112-10 (4998) രാജ്യേ ചൈവാഭിഷിച്യസ്വ ഭാരതാനനുശാധി ച। ദാരാംശ്ച കുരു ധർമേണ മാ നിമജ്ജീഃ പിതാമഹാൻ॥ 1-112-11 (4999) വൈശംപായന ഉവാച। 1-112-12x (682) തഥോച്യമാനോ മാത്രാ സ സുഹൃദ്ഭിശ്ച പരന്തപഃ। ഇത്യുവാചാഥ ധർമാത്മാ ധർംയമേവോത്തരം വചഃ॥ 1-112-12 (5000) അസംശയം പരോ ധർമസ്ത്വയാ മാതരുദാഹൃതഃ। ത്വമപത്യം പ്രതി ച മേ പ്രതിജ്ഞാം വേത്ഥ വൈ പരാം॥ 1-112-13 (5001) ജാനാസി ച യഥാവൃത്തം ശുൽകഹേതോസ്ത്വദന്തരേ। സ സത്യവതി സത്യം തേ പ്രതിജാനാംയഹം പുനഃ॥ 1-112-14 (5002) പരിത്യജേയം ത്രൈലോക്യം രാജ്യം ദേവേഷു വാ പുനഃ। യദ്വാഽപ്യധികമേതാഭ്യാം ന തു സത്യം കഥഞ്ചന॥ 1-112-15 (5003) ത്യജേച്ച പൃഥിവീ ഗന്ധമാപശ്ച രസമാത്മനഃ। ജ്യോതിസ്തഥാ ത്യജേദ്രൂപം വായുഃ സ്പർശഗുണം ത്യജേത്॥ 1-112-16 (5004) പ്രഭാം സമുത്സൃജേദർകോ ധൂമകേതുസ്തഥോഷ്മതാം। ത്യജേച്ഛബ്ദം തഥാഽഽകാശം സോമഃ ശീതാംശുതാം ത്യജേത്॥ 1-112-17 (5005) വിക്രമം വൃത്രഹാ ജഹ്യാദ്ധർമം ജഹ്യാച്ച ധർമരാട്। ന ത്വഹം സത്യമുത്സ്രഷ്ടും വ്യവസേയം കഥഞ്ചന॥ 1-112-18 (5006) `തന്ന ജാത്വന്യഥാ കുര്യാം ലോകാനാമപി സങ്ക്ഷയേ। അമരത്വസ്യ വാ ഹേതോസ്ത്രൈലോക്യസ്യ ധനസ്യ ച॥' 1-112-19 (5007) ഏവമുക്താ തു പുത്രേണ ഭൂരിദ്രവിണതേജസാ। മാതാ സത്യവതീ ഭീഷ്മമുവാച തദനന്തരം॥ 1-112-20 (5008) ജാനാമി തേ സ്ഥിതിം സത്യേ പരാം സത്യപരാക്രമ। ഇച്ഛൻസൃജേഥാസ്ത്രീംല്ലോകാനന്യാംസ്ത്വം സ്വേന തേജസാ॥ 1-112-21 (5009) ജാനാമി ചൈവം സത്യം തൻമദർഥേ യച്ച ഭാഷിതം। ആപദ്ധർമം ത്വമാവേക്ഷ്യ വഹ പൈതാമഹീം ധുരം॥ 1-112-22 (5010) യഥാ തേ കുലതന്തുശ്ച ധർമശ്ച ന പരാഭവേത്। സുഹൃദശ്ച പ്രഹൃഷ്യേരംസ്തഥാ കുരു പരന്തപ॥ 1-112-23 (5011) `ആത്മനശ്ച ഹിതം താത പ്രിയം ച മമ ഭാരത।' ലാലപ്യമാനാം താമേവം കൃപണാം പുത്രഗൃദ്ധിനീം। ധർമാദപേതം ബ്രുവതീം ഭീഷ്മോ ഭൂയോഽബ്രവീദിദം॥ 1-112-24 (5012) രാജ്ഞി ധർമാനവേക്ഷസ്വ മാ നഃ സർവാന്വ്യനീനശഃ। സത്യാച്ച്യുതിഃ ക്ഷത്രിയസ്യ ന ധർമേഷു പ്രശസ്യതേ॥ 1-112-25 (5013) ശാന്തനോരപി സന്താനം യഥാ സ്യാദക്ഷയം ഭുവി। തത്തേ ധർമം പ്രവക്ഷ്യാമി ക്ഷാത്രം രാജ്ഞി സനാതനം॥ 1-112-26 (5014) ശ്രുത്വാ തം പ്രതിപദ്യസ്വ പ്രാജ്ഞൈഃ സഹ പുരോഹിതൈഃ। ആപദ്ധർമാർഥകുശലൈർലോകതന്ത്രമവേക്ഷ്യ ച॥ ॥ 1-112-27 (5015) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ദ്വാദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 112 ॥

1-113-0 (5016) ഭീഷ്മ ഉവാച। 1-113-0x (683) ജാമദഗ്ന്യേന രാമേണ പിതുർവധമമൃഷ്യതാ। രാജാ പരശുനാ പൂർവം ഹൈഹയാധിപതിർഹതഃ॥ 1-113-1 (5017) ശതാനി ദശബാഹൂനാം നികൃത്താന്യർജുനസ്യ വൈ। ലോകസ്യാചരിതോ ധർമസ്തേനാതി കില ദുശ്ചരഃ॥ 1-113-2 (5018) പുനശ്ച ധനുരാദായ മഹാസ്ത്രാണി പ്രമുഞ്ചതാ। നിർദഗ്ധം ക്ഷത്രമസകൃദ്രഥേന ജയതാ മഹീം॥ 1-113-3 (5019) ഏവമുച്ചാവചൈരസ്ത്രൈർഭാർഗവേണ മഹാത്മനാ। ത്രിഃസപ്തകൃത്വഃ പൃഥിവീ കൃതാ നിഃക്ഷത്രിയാ പുരാ॥ 1-113-4 (5020) ഏവം നിഃക്ഷത്രിയേ ലോകേ കൃതേ തേന മഹർഷിണാ। തതഃ സംഭൂയ സർവാഭിഃ ക്ഷത്രിയാഭിഃ സമന്തതഃ॥ 1-113-5 (5021) ഉത്പാദിതാന്യപത്യാനി ബ്രാഹ്മണൈർവേദപാരഗൈഃ। പാണിഗ്രാഹസ്യ തനയ ഇതി വേദേഷു നിശ്ചിതം॥ 1-113-6 (5022) ധർമം മനസി സംസ്ഥാപ്യ ബ്രാഹ്മണാംസ്താഃ സമഭ്യയുഃ। ലോകേഽപ്യാചരിതോ ദൃഷ്ടഃ ക്ഷത്രിയാണാം പുനർഭവഃ॥ 1-113-7 (5023) തതഃ പുനഃ സമുദിതം ക്ഷത്രം സമഭവത്തദാ। ഇമം ചൈവാത്ര വക്ഷ്യേഽഹമിതിഹാസം പുരാതനം॥ 1-113-8 (5024) അഥോചഥ്യ ഇതി ഖ്യാത ആസീദ്ധീമാനൃഷിഃ പുരാ। മമതാ നാമ തസ്യാസീദ്ഭാര്യാ പരമസംമതാ॥ 1-113-9 (5025) ഉചഥ്യസ്യ യവീയാംസ്തു പുരോധാസ്ത്രിദിവൌകസാം। ബൃഹസ്പതിർബൃഹത്തേജാ മമതാമന്വപദ്യത॥ 1-113-10 (5026) ഉവാച മമതാ തം തു ദേവരം വദതാം വരം। അന്തർവത്നീ ത്വഹം ഭ്രാത്രാ ജ്യേഷ്ഠേനാരംയതാമിതി॥ 1-113-11 (5027) അയം ച മേ മഹാഭാഗ കുക്ഷാവേവ ബൃഹസ്പതേ। ഔചഥ്യോ ദേവമത്രാപി ഷഡംഗം പ്രത്യധീയത॥ 1-113-12 (5028) അമോഘരേതാസ്ത്വം ചാപി ദ്വയോർനാസ്ത്യത്ര സംഭവഃ। തസ്മാദേവം ഗതേ ത്വദ്യ ഉപാരമിതുമർഹസി॥ 1-113-13 (5029) വൈശംപായന ഉവാച। 1-113-14x (684) ഏവമുക്തസ്തദാ സംയക് ബൃഹസ്പതിരുദാരധീഃ। കാമാത്മാനം തദാത്മാനം ന ശശാക നിയച്ഛിതും॥ 1-113-14 (5030) സ ബഭൂവ തതഃ കാമീ തയാ സാർധമകാമയാ। ഉത്സൃജന്തം തു തം രേതഃ സ ഗർഭസ്ഥോഽഭ്യഭാഷത॥ 1-113-15 (5031) ഭോസ്താത മാ ഗമഃ കാമം ദ്വയോർനാസ്തീഹ സംഭവഃ। അൽപാവകാശോ ഭഗവൻപൂർവം ചാഹമിഹാഗതഃ॥ 1-113-16 (5032) അമോഘരേതാശ്ച ഭവാന്ന പീഡാം കർതുമർഹതി। അശ്രുത്വൈവ തു തദ്വാക്യം ഗർഭസ്ഥസ്യ ബൃഹസ്പതിഃ॥ 1-113-17 (5033) ജഗാമ മൈഥുനായൈവ മമതാം ചാരുലോചനാം। ശുക്രോത്സർഗം തതോ ബുദ്ധ്വാ തസ്യാ ഗർഭഗതോ മുനിഃ॥ 1-113-18 (5034) പദ്ഭ്യാമാരോധയൻമാർഗം ശുക്രസ്യ ച ബൃഹസ്പതേഃ। സ്ഥാനമപ്രാപ്തമഥ തച്ഛുക്രം പ്രതിഹതം തദാ॥ 1-113-19 (5035) പപാത സഹസാ ഭൂമൌ തതഃ ക്രുദ്ധോ ബൃഹസ്പതിഃ। തം ദൃഷ്ട്വാ പതിതം ശുക്രം ശശാപ സ രുഷാന്വിതഃ॥ 1-113-20 (5036) ഉചഥ്യപുത്രം ഗർഭസ്ഥം നിർഭർത്സ്യ ഭഗവാനൃഷിഃ। യൻമാം ത്വമീദൃശേ കാലേ സർവഭൂതേപ്സിതേ സതി॥ 1-113-21 (5037) ഏവമാത്ഥ വചസ്തസ്മാത്തമോ ദീർഘം പ്രവേക്ഷ്യസി। സ വൈ ദീർഘതമാ നാമ ശാപാദൃഷിരജായത॥ 1-113-22 (5038) ബൃഹസ്പതേർബൃഹത്കീർതേർബൃഹസ്പതിരിവൌജസാ। ജാത്യന്ധോ വേദവിത്പ്രാജ്ഞഃ പത്നീം ലേഭേ സ വിദ്യയാ॥ 1-113-23 (5039) തരുണീം രുപസംപന്നാം പ്രദ്വേഷീം നാമ ബ്രാഹ്മണീം। സ പുത്രാഞ്ജനയാമാസ ഗൌതമാദീൻമഹായശാഃ॥ 1-113-24 (5040) ഋഷേരുചഥ്യസ്യ തദാ സന്താനകുലവൃദ്ധയേ। ധർമാത്മാ ച മഹാത്മാ ച വേദവേദാംഗപാരഗഃ॥ 1-113-25 (5041) ഗോധർമം സൌരഭേയാച്ച സോഽധീത്യ നിഖിലം മുനിഃ। പ്രാവർതത തദാ കർതും ശ്രദ്ധാവാംസ്തമശങ്കയാ॥ 1-113-26 (5042) തതോ വിതഥമര്യാദം തം ദൃഷ്ട്വാ മുനിസത്തമാഃ। ക്രുദ്ധാ മോഹാഭിഭൂതാസ്തേ സർവേ തത്രാശ്രമൌകസഃ॥ 1-113-27 (5043) അഹോഽയം ഭിന്നമര്യാദോ നാശ്രമേ വസ്തുമർഹതി। തസ്മാദേനം വയം സർവേ പാപാത്മാനം ത്യജാമഹേ॥ 1-113-28 (5044) ഇത്യന്യോന്യം സമാഭാഷ്യ തേ ദീർഘതമസം മുനിം। പുത്രലാഭാച്ച സാ പത്നീ ന തുതോഷ പതിം തദാ॥ 1-113-29 (5045) പ്രദ്വിഷന്തീം പതിർഭാര്യാം കിം മാം ദ്വേക്ഷീതി ചാബ്രവീത്। 1-113-30 (5046) പ്രദ്വേഷ്യുവാച। ഭാര്യായാ ഭരണാദ്ഭർതാ പാലനാച്ച പതിഃ സ്മൃതഃ॥ 1-113-30x (685) അഹം ത്വദ്ഭരണാശക്താ ജാത്യന്ധം സസുതം തദാ। നിത്യകാലം ശ്രമേണാർതാ ന ഭരേയം മഹാതപഃ॥ 1-113-31 (5047) ഭീഷ്മ ഉവാച। 1-113-32x (686) തസ്മാസ്തദ്വചനം ശ്രുത്വാ ഋഷിഃ കോപസമന്വിതഃ। പ്രത്യുവാച തതഃ പത്നീം പ്രദ്വേഷീം സസുതാം തദാ॥ 1-113-32 (5048) നീയതാം ക്ഷത്രിയകുലേ ധനാർഥശ്ച ഭവിഷ്യതി। 1-113-33 (5049) പ്രദ്വേഷ്യുവാച। ത്വയാ ദത്തം ധനം വിപ്ര നേച്ഛേയം ദുഃഖകാരണം॥ 1-113-33x (687) യഥേഷ്ടം കുരു വിപ്രേന്ദ്ര ന ഭേരയം പുരാ യഥാ। 1-113-34 (5050) ദീർഘതമാ ഉവാച। അദ്യപ്രഭൃതി മര്യാദാ മയാ ലോകേ പ്രതിഷ്ഠിതാ॥ 1-113-34x (688) ഏക ഏവ പതിർനാര്യാ യാവജ്ജീവം പരായണം। മൃതേ ജീവതി വാ തസ്മിന്നാപരം പ്രാപ്നുയാന്നരം॥ 1-113-35 (5051) അഭിഗംയ പരം നാരീ പതിഷ്യതി ന സംശയഃ। അപതീനാം തു നാരീണാമദ്യപ്രഭൃതി പാതകം॥ 1-113-36 (5052) യദ്യസ്തി ചേദ്ധനം സർവം വൃഥാഭോഗാ ഭവന്തു താഃ। അകീർതിഃ പരിവാദാശ്ച നിത്യം താസാം ഭവന്തു വൈ॥ 1-113-37 (5053) ഇതി തദ്വചനം ശ്രുത്വാ ബ്രാഹ്മണീ ഭൃശകോപിതാ। ഗംഗായാം നീയതാമേഷ പുത്രാ ഇത്യേവമബ്രവീത്॥ 1-113-38 (5054) ലോഭമോഹാഭിഭൂതാസ്തേ പുത്രാസ്തം ഗൌതമാദയഃ। വദ്ധ്വോഡുപേ പരിക്ഷിപ്യ ഗംഗായാം സമവാസൃജൻ॥ 1-113-39 (5055) കസ്മാദന്ധശ്ച വൃദ്ധശ്ച ഭർതവ്യോഽയമിതി സ്മ തേ। ചിന്തയിത്വാ തതഃ ക്രൂരാഃ പ്രതിജഗ്മുരഥോ ഗൃഹാൻ॥ 1-113-40 (5056) സോഽനുസ്രോതസ്തദാ വിപ്രഃ പ്ലവമാനോ യദൃച്ഛയാ। ജഗാമ സുബഹൂന്ദേശാനന്ധസ്തേനോഡുപേന ഹ॥ 1-113-41 (5057) തം തു രാജാ ബലിർനാമ സർവധർമവിദാം വരഃ। അപശ്യൻമജ്ജനഗതഃ സ്രോതസാഽഭ്യാശമാഗതം॥ 1-113-42 (5058) ജഗ്രാഹ ചൈനം ധർമാത്മാ ബലിഃ സത്യപരാക്രമഃ। ജ്ഞാത്വാ ചൈവം സ വവ്രേഽഥ പുത്രാർഥേ ഭരതർഷഭ॥ 1-113-43 (5059) `തം പൂജയിത്വാ രാജർഷിർവിശ്രാന്തം മുനിമബ്രവീത്।' സന്താനാർഥം മഹാഭാഗ ഭാര്യാസു മമ മാനദ। പുത്രാന്ധർമാർഥകുശലാനുത്പാദയിതുമർഹസി॥ 1-113-44 (5060) ഭീഷ്മ ഉവാച। 1-113-45x (689) ഏവമുക്തഃ സ തേജസ്വീ തം തഥേത്യുക്തവാനൃഷിഃ। തസ്മൈസ രാജാ സ്വാം ഭാര്യാം സുദേഷ്ണാം പ്രാഹിണോത്തദാ॥ 1-113-46 (5061) അന്ധം വൃദ്ധം ച തം മത്വാ ന സാ ദേവീ ജഗാമ ഹ। സ്വാം തു ധാത്രേയികാം തസ്മൈ വൃദ്ധായ പ്രാഹിണോത്തദാ॥ 1-113-46 (5062) തസ്യാം കാക്ഷീവദാദീൻസ ശൂദ്രയോനാവൃഷിസ്തദാ। ജനയാമാസ ധർമാത്മാ പുത്രാനേകാദശൈവ തു॥ 1-113-47 (5063) കാക്ഷീവദാദീൻപുത്രാംസ്താന്ദൃഷ്ട്വാ സർവാനധീയതഃ। ഉവാച തമൃഷിം രാജാ മമേമ ഇതി ഭാരത॥ 1-113-48 (5064) നേത്യുവാച മഹർഷിസ്തം മമേമ ഇതി ചാബ്രവീത്। ശൂദ്രയോനൌ മയാ ഹീമേ ജാതാഃ കാക്ഷീവദാദയഃ॥ 1-113-49 (5065) അന്ധം വൃദ്ധം ച മാം ദൃഷ്ട്വാ സുദേഷ്ണാ മഹിഷീ തവ। അവമന്യ ദദൌ മൂഢാ ശൂദ്രാം ധാത്രേയികാം മമ॥ 1-113-50 (5066) ഭീഷ്മ ഉവാച। 1-113-51x (690) തതഃ പ്രസാദയാമാസ പുനസ്തമൃഷിസത്തമം। ബലിഃ സുദേഷ്ണാം സ്വാം ഭാര്യാം തസ്മൈ സ പ്രാഹിണോത്പുനഃ॥ 1-113-51 (5067) താം സ ദീർഘതമാംഗേഷു സ്പൃഷ്ട്വാ ദേവീമഥാബ്രവീത്। ഭവിഷ്യന്തി കുമാരാസ്തേ തേജസാഽഽദിത്യവർചസഃ॥ 1-113-52 (5068) അംഗോ വംഗഃ കലിംഗശ്ച പുണ്ഡ്രഃ സുഹ്മശ്ച തേ സുതാഃ। തേഷാം ദേശാഃ സമാഖ്യാതാഃ സ്വനാമകഥിതാ ഭുവി॥ 1-113-53 (5069) അംഗസ്യാംഗോഽഭവദ്ദേശോ വംഗോ വംഗസ്യ ച സ്മൃതഃ। കലിംഗവിഷയശ്ചൈവ കലിംഗസ്യ ച സ സ്മൃതഃ॥ 1-113-54 (5070) പുണ്ഡ്രസ്യ പുണ്ഡ്രാഃ പ്രഖ്യാതാഃ സുഹ്മാഃ സുഹ്മസ്യ ച സ്മൃതാഃ। ഏവം ബലേഃ പുരാ വംശഃ പ്രഖ്യാതോ വൈ മഹർഷിജഃ॥ 1-113-55 (5071) ഏവമന്യേ മഹേഷ്വാസാ ബ്രാഹ്മണൈഃ ക്ഷത്രിയാ ഭുവി। ജാതാഃ പരമധർമജ്ഞാ വീര്യവന്തോ മഹാബലാഃ। ഏതച്ഛ്രുത്വാ ത്വമപ്യത്ര മാതഃ കുരു യഥേപ്സിതം॥ ॥ 1-113-56 (5072) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ത്രയോദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 113 ॥

1-114-0 (5073) ഭീഷ്മ ഉവാച। 1-114-0x (691) പുനർഭരതവംശസ്യ ഹേതും സന്താനവൃദ്ധയേ। വക്ഷ്യാമി നിയതം മാതസ്തൻമേ നിഗദതഃ ശൃണു॥ 1-114-1 (5074) ബ്രാഹ്മണോ ഗുണവാൻകശ്ചിദ്ധനേനോപനിമന്ത്ര്യതാം। വിചിത്രവീര്യക്ഷേത്രേഷു യഃ സമുത്പാദയേത്പ്രജാഃ॥ 1-114-2 (5075) `വൈശംപായന ഉവാച। 1-114-3x (692) ഭീഷ്മസ്യ തു വചഃ ശ്രുത്വാ ധർമഹേത്വർഥസംഹിതം। മാതാ സത്യവതീ ഭീഷ്മം പുനരേവാഭ്യഭാഷത॥ 1-114-3 (5076) ഔചഥ്യമധികൃത്യേദമംഗം ച യദുദാഹൃതം। പൌരാണീ ശ്രുതിരിത്യേഷാ പ്രാപ്തകാലമിദം കുരു॥ 1-114-4 (5077) ത്വം ഹി പുത്ര കുലസ്യാസ്യ ജ്യേഷ്ഠഃ ശ്രേഷ്ഠശ്ച ഭാരത। യഥാ ച തേ പിതുർവാക്യം മമ കാര്യം തഥാഽനഘ॥ 1-114-5 (5078) മമ പുത്രസ്തവ ഭ്രാതാ യവീയാൻസുപ്രിയശ്ച തേ। ബാല ഏവ ഗതഃ സ്വർഗം ഭാരതോ ഭരതർഷഭ॥ 1-114-6 (5079) ഇമേ മഹിഷ്യൌ തസ്യേഹ കാശിരാജസുതേ ഉഭേ। രൂപയൌവനസംപന്നേ പുത്രകാമേ ച ഭാരത॥ 1-114-7 (5080) ധർംയമേതത്പരം ജ്ഞാത്വാ സന്താനായ കുലസ്യ ച। ആഭ്യാം മമ നിയോഗാത്തു ധർമം ചരിതുമർഹസി॥ 1-114-8 (5081) ഭീഷ്മ ഉവാച। 1-114-9x (693) അസംശയം പരോ ധർമസ്ത്വയാഃ മാതഃ പ്രകീർതിതഃ। ത്വമപ്യേതാം പ്രതിജ്ഞാം തു വേത്ഥ യാ മയി വർതതേ॥ 1-114-9 (5082) അമരത്വസ്യ വാ ഹേതോസ്ത്രൈലോക്യസദനസ്യ വാ। ഉത്സൃജേയമഹം പ്രാണാന്ന തു സത്യം കഥഞ്ചന॥ 1-114-10 (5083) സത്യവത്യുവാച। 1-114-11x (694) ജാനാമി ത്വയി ധർമജ്ഞ സത്യം സത്യപരാക്രമ। ഇച്ഛംസ്ത്വമിഹ ലോകാംസ്ത്രീൻസൃജേരന്യാനരിന്ദമ॥ 1-114-11 (5084) യഥാ തു നഃ കുലം ചൈവ ധർമശ്ച ന പരാഭവേത്। സുഹൃദശ്ച പ്രഹൃഷ്ടാഃ സ്യുസ്തഥാ ത്വം കർതുമർഹസി॥ 1-114-12 (5085) ഭീഷ്മ ഉവാച। 1-114-13x (695) ത്വമേവ കുലവൃദ്ധാസി ഗൌരവം തു പരം ത്വയി। സോപായം കുലസന്താനേ വക്തുമർഹസി നഃ പരം॥ 1-114-13 (5086) സ്ത്രിയോ ഹി പരമം ഗുഹ്യം ധാരയന്തി സദാ കുലേ। പുരുഷാംശ്ചൈവ മായാഭിർബഹ്വീഭിരുപഗൃഹ്ണതേ॥ 1-114-14 (5087) സാ സത്യവതി സംപശ്യ ധർമം സത്യപരായണേ। യഥാ ന ജഹ്യാം സത്യം ച ന സീദേച്ച കുലം ഹി നഃ॥' 1-114-15 (5088) വൈശംപായന ഉവാച। 1-114-16x (696) തതഃ സത്യവതീ ഭീഷ്മം വാചാ സംസജ്ജമാനയാ। വിഹസന്തീവ സവ്രീഡമിദം വചനമബ്രവീത്॥ 1-114-16 (5089) സത്യമേതൻമഹാബാഹോ യഥാ വദസി ഭാരത। വിശ്വാസാത്തേ പ്രവക്ഷ്യാമി സന്താനായ കുലസ്യ നഃ॥ 1-114-17 (5090) ന തേ ശക്യമനാഖ്യാതുമാപദ്ധർമം തഥാവിധം। ത്വമേവ നഃ കുലേ ധർമസ്ത്വം സത്യം ത്വം പരാ ഗതിഃ॥ 1-114-18 (5091) `യത്ത്വം വക്ഷ്യസി തത്കാര്യമസ്മാഭിരിതി മേ മതിഃ।' തസ്മാന്നിശംയ സത്യം മേ കുരുഷ്വ യദനന്തരം। `ശൃണു ഭീഷ്മ വചോ മഹ്യം ധർമാർഥസഹിതം ഹിതം॥ 1-114-19 (5092) ന ച വിസ്രംഭകഥിതം ഭവാൻസൂചിതുമർഹതി। യസ്തു രാജാ വസുർനാമ ശ്രുതസ്തേ ഭരതർഷഭ॥ 1-114-20 (5093) തസ്യ ശുക്ലാദഹം മത്സ്യാ ധൃതാ കുക്ഷൌ പുരാ കില। മാതരം മേ ജലാദ്ധൃത്വാ ദാശഃ പരമധർമവിത്॥ 1-114-21 (5094) മാം തു സ്വഗൃഹമാനീയ ദുഹിതൃത്വേഽഭ്യകൽപയത്। ധർമയുക്തഃ സ ധർമേണ പിതാ ചാസീത്തതോ മമ॥' 1-114-22 (5095) ധർമയുക്തസ്യ ധർമാർഥം പിതുരാസീത്തരീ മമ। സാ കദാചിദഹം തത്ര ഗതാ പ്രഥമയൌവനം॥ 1-114-23 (5096) അഥ ധർമവിദാം ശ്രേഷ്ഠഃ പരമർഷിഃ പരാശരഃ। ആജഗാമ തരീം ധീമാംസ്തരിഷ്യന്യമുനാം നദീം॥ 1-114-24 (5097) സ താര്യമാണോ യമുനാം മാമുപേത്യാബ്രവീത്തദാ। സാന്ത്വപൂർവം മുനിശ്രേഷ്ഠഃ കാമാർതോ മധുരം വചഃ। ഉക്ത്വാ ജൻമ കുലം മഹ്യം നാസി ദാശസുതേതി ച॥ 1-114-25 (5098) തമഹം ശാപഭീതാ ച പിതുർഭീതാ ച ഭാരത। വരൈരസുലഭൈരുക്താ ന പ്രത്യാഖ്യാതുമുത്സഹേ॥ 1-114-26 (5099) `പ്രേക്ഷ്യ താംസ്തു മഹാഭാഗാൻപാരാവാരേ ഋഷീൻസ്ഥിതാൻ। യമുനാതീരവിന്യസ്താൻപ്രദീപ്താനിവ പാവകാൻ॥ 1-114-27 (5100) പുരസ്താദരുണശ്ചൈവ തരുണഃ സംപ്രകാശതേ। യേനൈഷാ താംരവസ്ത്രേവ ദ്യൌഃ കൃതാ പ്രവിജൃംഭിതാ॥ 1-114-28 (5101) ഉക്തമാത്രോ മയാ തത്ര നീഹാരമസൃജത്പ്രഭുഃ। പരാശരഃ സത്യധൃതിർദ്വീപേ ച യമുനാംഭസി॥' 1-114-29 (5102) അഭിഭൂയ സ മാം ബാലാം തേജസാ വശമാനയത്। തമസാ ലോകമാവൃത്യ നൌഗതാമേവ ഭാരത॥ 1-114-30 (5103) മത്സ്യഗന്ധോ മഹാനാസീത്പുരാ മമ ജുഗുപ്സിതഃ। തമപാസ്യ ശുഭം ഗന്ധമിമം പ്രാദാത്സ മേ മുനിഃ॥ 1-114-31 (5104) തതോ മാമാഹ സ മുനിർഗർഭമുത്സൃജ്യ മാമകം। ദ്വോപേഽസ്യാ ഏവ സരിതഃ കന്യൈവ ത്വം ഭവിഷ്യസി॥ 1-114-32 (5105) കന്യാത്വം ച ദദൌ പ്രീതഃ പുനർവിദ്വാംസ്തപോധനഃ। തസ്യ വീര്യമഹം ദൃഷ്ട്വാ തഥാ യുക്തം മഹാത്മനഃ॥ 1-114-33 (5106) വിസ്മിതാ വ്യഥിതാ ചൈവ പ്രാദാമാത്മാനമേവ ച। തതസ്തദാ മഹാത്മാ സ കന്യായാം മയി ഭാരത। പ്രഹൃഷ്ടോഽജനയത്പുത്രം ദ്വീപ ഏവ പരാശരഃ॥' 1-114-34 (5107) പാരാശര്യോ മഹായോഗീ സ ബഭൂവ മഹാനൃഷിഃ। കന്യാപുത്രോ മമ പുരാ ദ്വൈപായന ഇതി ശ്രുതഃ॥ 1-114-35 (5108) യോ വ്യസ്യ വേദാംശ്ചതുരസ്തപസാ ഭഗവാനൃഷിഃ। ലോകേ വ്യാസത്വമാപേദേ കാർഷ്ണ്യാത്കൃഷ്ണത്വമേവ ച॥ 1-114-36 (5109) സത്യവാദീ ശമപരസ്തപസ്വീ ദഗ്ധകിൽബിഷഃ। സദ്യോത്പന്നഃ സ തു മഹാൻസഹ പിത്രാ തതോ ഗതഃ॥ 1-114-37 (5110) സ നിയുക്തോ മയാ വ്യക്തം ത്വയാ ചാപ്രതിമദ്യുതിഃ। ഭ്രാതുഃ ക്ഷേത്രേഷു കല്യാണമപത്യം ജനയിഷ്യതി॥ 1-114-38 (5111) സ ഹി മാമുക്തവാംസ്തത്ര സ്മരേഃ കൃച്ഛ്രേഷു മാമിതി। തം സ്മരിഷ്യേ മഹാബാഹോ യദി ഭീഷ്മ ത്വമിച്ഛസി॥ 1-114-39 (5112) തവ ഹ്യനുമതേ ഭീഷ്മ നിയതം സ മഹാതപാഃ। വിചിത്രവീര്യക്ഷേത്രേഷു പുത്രാനുത്പാദയിഷ്യതി॥ 1-114-40 (5113) വൈശംപായന ഉവാച। 1-114-41x (697) മഹർഷേഃ കീർതനേ തസ്യ ഭീഷ്മഃ പ്രാഞ്ജലിരബ്രവീത്। `ദേശകാലൌ ച ജാനാസി ക്രിയതാമർഥസിദ്ധയേ।' 1-114-41 (5114) ധർമമർഥം ച കാമം ച ത്രീനേതാന്യോനുപശ്യതി॥ 1-114-41x (698) അർഥമർഥാനുബന്ധം ച ധർമം ധർമാനുബന്ധനം। കാമം കാമാനുബന്ധം ച വിപരീതാൻപൃഥക്പൃഥക്॥ 1-114-42 (5115) യോ വിചിന്ത്യ ധിയാ ധീരോ വ്യവസ്യതി സ ബുദ്ധിമാൻ। തദിദം ധർമയുക്തം ച ഹിതം ചൈവ കുലസ്യ നഃ॥ 1-114-43 (5116) ഉക്തം ഭവത്യാ യച്ഛ്രേയസ്തൻമഹ്യം രോചതേ ഭൃശം। 1-114-44 (5117) വൈശംപായന ഉവാച। തതസ്തസ്മിൻപ്രതിജ്ഞാതേ ഭീഷ്മേണ കുരുനന്ദന॥ 1-114-44x (699) കൃഷ്ണദ്വൈപായനം കാലീ ചിന്തയാമാസ വൈ മുനിം। സ വേദാന്വിബ്രുവന്ധീമാൻമാതുർവിജ്ഞായ ചിന്തിതം॥ 1-114-45 (5118) പ്രാദുർബഭൂവാവിദിതഃ ക്ഷണേന കുരുനന്ദന। തസ്മൈ പൂജാം തതഃ കൃത്വാ സുതായ വിധിപൂർവകം॥ 1-114-46 (5119) പരിഷ്വജ്യ ച ബാഹുഭ്യാം പ്രസ്രവൈരഭ്യഷിഞ്ചത। മുമോച ബാഷ്പം ദാശേയീ പുത്രം ദൃഷ്ട്വാ ചിരസ്യ തു॥ 1-114-47 (5120) താമദ്ഭിഃ പരിഷിച്യാർതാം മഹർഷിരഭിവാദ്യ ച। മാതരം പൂർവജഃ പുത്രോ വ്യാസോ വചനമബ്രവീത്॥ 1-114-48 (5121) ഭവത്യാ യദഭിപ്രേതം തദഹം കർതുമാഗതഃ। ശാധി മാം ധർമതത്ത്വജ്ഞേ കരവാണി പ്രിയം തവ॥ 1-114-49 (5122) തസ്മൈ പൂജാം തതോഽകാർഷീത്പുരോധാഃ പരമർഷയേ। സ ച താം പ്രതിജഗ്രാഹ വിധിമൻമന്ത്രപൂർവകം॥ 1-114-50 (5123) പൂജിതോ മന്ത്രപൂർവം തു വിധിവത്പ്രീതിമാപ സഃ। തമാസനഗതം മാതാ പൃഷ്ട്വാ കുശലമവ്യയം॥ 1-114-51 (5124) സത്യവത്യഥ വീക്ഷ്യൈനമുവാചേദമനന്തരം। മാതാപിത്രോഃ പ്രജായന്തേ പുത്രാഃ സാധാരണാഃ കവേ॥ 1-114-52 (5125) തേഷാം പിതാ യഥാ സ്വീമീ തഥാ മാതാ ന സംശയഃ। വിധാനവിഹിതഃ സ ത്വം യഥാ മേ പ്രഥമഃ സുതഃ॥ 1-114-53 (5126) വിചിത്രവീര്യോ ബ്രഹ്മർഷേ തഥാ മേഽവരജഃ സുതഃ। യഥൈവ പിതൃതോ ഭീഷ്മസ്തഥാ ത്വമപി മാതൃതഃ॥ 1-114-54 (5127) ഭ്രാതാ വിചിത്രവീര്യസ്യ യഥാ വാ പുത്ര മന്യസേ। അയം ശാന്തനവഃ സത്യം പാലയൻസത്യവിക്രമഃ॥ 1-114-55 (5128) ബുദ്ധിം ന കുരുതേഽപത്യേ തഥാ രാജ്യാഽനുശാസനേ। സ ത്വം വ്യപേക്ഷയാ ഭ്രാതുഃ സന്താനായ കുലസ്യ ച॥ 1-114-56 (5129) ഭീഷ്മസ്യ ചാസ്യ വചനാന്നിയോഗാച്ച മമാനഘ। അനുക്രോശാച്ച ഭൂതാനാം സർവേഷാം രക്ഷണായ ച॥ 1-114-57 (5130) ആനൃശംസ്യാച്ച യദ്ബ്രൂയാം തച്ഛ്രുത്വാ കർതുമർഹസി। യവീയസസ്വ ഭ്രാതുർഭാര്യേ സുരസുതോപമേ॥ 1-114-58 (5131) രൂപയൌവനസംപന്നേ പുത്രകാമേ ച ധർമതഃ। തയോരുത്പാദയാപത്യം സമർഥോ ഹ്യസി പുത്രക॥ 1-114-59 (5132) അനുരൂപം കുലസ്യാസ്യ സന്തത്യാഃ പ്രസവസ്യ ച। 1-114-60 (5133) വ്യാസ ഉവാച। വേത്ഥ ധർമം സത്യവതി പരം ചാപരമേവ ച॥ 1-114-60x (700) തഥാ തവ മഹാപ്രാജ്ഞേ ധർമേ പ്രണിഹിതാ മതിഃ। തസ്മാദഹം ത്വന്നിയോഗാദ്ധർമമുദ്ദിശ്യ കാരണം॥ 1-114-61 (5134) ഈപ്സിതം തേ കരിഷ്യാമി ദൃഷ്ടം ഹ്യേതത്സനാതനം। ഭ്രാതുഃ പുത്രാൻപ്രദാസ്യാമി മിത്രാവരുണയോഃ സമാൻ॥ 1-114-62 (5135) വ്രതം ചരേതാം തേ ദേവ്യൌ നിർദിഷ്ടമിഹ യൻമയാ। സംവത്സരം യഥാന്യായം തതഃ ശുദ്ധേ ഭവിഷ്യതഃ॥ 1-114-63 (5136) നഹി മാമവ്രതോപേതാ ഉപേയാത്കാചിദംഗനാ। 1-114-64 (5137) സത്യവത്യുവാച। സദ്യോ യഥാ പ്രപദ്യേതേ ദേവ്യൌ ഗർഭം തഥാ കുരു॥ 1-114-64x (701) അരാജകേഷു രാഷ്ട്രേഷു പ്രജാഽനാഥാ വിനശ്യതി। നശ്യന്തി ച ക്രിയാഃ സർവാ നാസ്തി വൃഷ്ടിർന ദേവതാ॥ 1-114-65 (5138) കഥം ചാരാജകം രാഷ്ട്രം ശക്യം ധാരയിതും പ്രഭോ। തസ്മാദ്ഗർഭം സമാധത്സ്വ ഭീഷ്മഃ സംവർധയിഷ്യതി॥ 1-114-66 (5139) വ്യാസ ഉവാച। 1-114-67x (702) യദി പുത്രഃ പ്രദാതവ്യോ മയാ ഭ്രാതുരകാലികഃ। വിരൂപതാം മേ സഹതാം തയോരേതത്പരം വ്രതം॥ 1-114-67 (5140) യദി മേ സഹതേ ഗന്ധം രൂപം വേഷം തഥാ വപുഃ। അദ്യൈവ ഗർഭം കൌസല്യാ വിശിഷ്ടം പ്രതിപദ്യതാം॥ 1-114-68 (5141) `തസ്യാപി ച ശതം പുത്രാ ഭവിതാരോ ന സംശയഃ। ഗോപ്താരഃ കുരുവംശസ്യ ഭവത്യാഃ ശോകനാശനാഃ॥' 1-114-69 (5142) വൈശംപായന ഉവാച। 1-114-70x (703) ഏവമുക്ത്വാ മഹാതേജാ വ്യാസഃ സത്യവതീം തദാ। ശയനേ സാ ച കൌസല്യാ ശുചിവസ്ത്രാ ഹ്യലങ്കൃതാ॥ 1-114-70 (5143) സമാഗമനമാകാങ്ക്ഷേദിതി സോഽന്തർഹിതോ മുനിഃ। തതോഽഭിഗംയ സാ ദേവീ സ്നുഷാം രഹസി സംഗതാം॥ 1-114-71 (5144) ധർംയമർഥസമായുക്തമുവാച വചനം ഹിതം। കൌസല്യേ ധർമതന്ത്രം ത്വാം യദ്ബ്രവീമി നിബോധ തത്॥ 1-114-72 (5145) ഭരതാനാം സമുച്ഛേദോ വ്യക്തം മദ്ഭാഗ്യസങ്ക്ഷയാത്। വ്യഥിതാം മാം ച സംപ്രേക്ഷ്യ പിതൃവംശം ച പീഡിതം॥ 1-114-73 (5146) ഭീഷ്മോ ബുദ്ധിമദാൻമഹ്യം കുലസ്യാസ്യ വിവൃദ്ധയേ। സാ ച ബുദ്ധിസ്ത്വയ്യധീനാ പുത്രി പ്രാപയ മാം തഥാ॥ 1-114-74 (5147) നഷ്ടം ച ഭാരതം വംശം പുനരേവ സമുദ്ധറ। പുത്രം ജനയ സുശ്രോണി ദേവരാജസമപ്രഭം॥ 1-114-75 (5148) സ ഹി രാജ്യധുരം ഗുർവീമുദ്വക്ഷ്യതി കുലസ്യ നഃ। `ഏവമുക്ത്വാ തു സാ ദേവീ സ്നുഷാം സത്യവതീ തദാ॥' 1-114-76 (5149) സാ ധർമതോഽനുനീയൈനാം കഥഞ്ചിദ്ധർമചാരിണീം। ഭോജയാമാസ വിപ്രാംശ്ച ദേവർഷീനതിഥീംസ്തഥാ॥ ॥ 1-114-77 (5150) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ചതുർദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 114 ॥

1-115-0 (5151) വൈശംപായന ഉവാച। 1-115-0x (704) തതഃ സത്യവതീ കാലേ വധൂം സ്നാതാമൃതൌ തദാ। സംവേശയന്തീ ശയനേ ശനൈർവചനമബ്രവീത്॥ 1-115-1 (5152) കൌസല്യേ ദേവരസ്തേഽസ്തി സോഽദ്യ ത്വാഽനുപ്രവേക്ഷ്യതി। അപ്രമത്താ പ്രതീക്ഷൈനം നിശീഥേ ഹ്യാഗമിഷ്യതി॥ 1-115-2 (5153) ശ്വശ്ര്വാസ്തദ്വചനം ശ്രുത്വാ ശയാനാ ശയനേ ശുഭേ। സാഽചിന്തയത്തദാ ഭീഷ്മമന്യാംശ്ച കുരുപുംഗവാൻ॥ 1-115-3 (5154) `തതഃ സുപ്തജനപ്രായേഽർധരാത്രേ ഭഗവാനൃഷിഃ। ദീപ്യമാനേഷു ദീപേഷു ശരണം പ്രവിവേശ ഹ॥ 1-115-4 (5155) തതോഽംബികായാം പ്രഥമം നിയുക്തഃ സത്യവാഗൃഷിഃ। ജഗാമ തസ്യാഃ ശയനം വിപുലേ തപസി സ്ഥിതഃ॥ 1-115-5 (5156) തം സമീക്ഷ്യ തു കൌസല്യാ ദുഷ്പ്രേക്ഷമതഥോചിതാ। വിരൂപ ഇതി വിത്രസ്താ സങ്കുച്യാസീന്നിമീലിതാ॥ 1-115-6 (5157) വിരൂപോ ഹി ജടീ ചാപി ദുർവർണഃ പരുഷഃ കൃശഃ। സുഗന്ധേതരഗന്ധശ്ച സർവഥാ ദുഷ്പ്രധർഷണഃ॥' 1-115-7 (5158) തസ്യ കൃഷ്ണസ്യ കപിലാം ജടാം ദീപ്തേ ച ലോചനേ। ബബ്രൂണി ചൈവ ശ്മശ്രൂമി ദൃഷ്ട്വാ ദേവീ ന്യമീലയത്॥ 1-115-8 (5159) സംഭൂവ തയാ സാർധം മാതുഃ പ്രിയചികീർഷയാ। ഭയാത്കാശിസുതാ തം തു നാശക്നോദഭിവീക്ഷിതും॥ 1-115-9 (5160) തതോ നിഷ്ക്രാന്തമാഗംയ മാതാ പുത്രമുവാച ഹ। അപ്യസ്യാം ഗുണവാൻപുത്ര രാജപുത്രോ ഭവിഷ്യതി॥ 1-115-10 (5161) നിശംയ തദ്വചോ മാതുർവ്യാസഃ സത്യവതീസുതഃ। `പ്രോവാചാതീന്ദ്രിയജ്ഞാനോ വിധിനാ സംപ്രചോദിതഃ॥' 1-115-11 (5162) നാഗായുതസമപ്രാണോ വിദ്വാന്രാജർഷിസത്തമഃ। മഹാഭാഗോ മഹാവീര്യോ മഹാബുദ്ധിർഭവിഷ്യതി॥ 1-115-12 (5163) തസ്യ ചാപി ശതം പുത്രാ ഭവിഷ്യന്തി മഹാത്മനഃ। കിന്തു മാതുഃ സ വൈഗുണ്യാദന്ധ ഏവ ഭവിഷ്യതി॥ 1-115-13 (5164) തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ മാതാ പുത്രമഥാഽബ്രവീത്। നാന്ധഃ കുരൂണാം നൃപതിരനുരൂപസ്തപോധന॥ 1-115-14 (5165) ജ്ഞാതിവംശസ്യ ഗോപ്താരം പിതൄണാം വംശവർധനം। `അപരസ്യാമപി പുനർമമ ശോകവിനാശനം॥ 1-115-15 (5166) തസ്മാദവരജം പുത്രം ജനയാന്യം നരാധിപം। ഭ്രാതുർഭാര്യാഽവരാ ചേയം രൂപയൌവനശാലിനീ॥ 1-115-16 (5167) അസ്യാമുത്പാദയാഽപത്യം മന്നിയോഗാദ്ഗുണാധികം।' ദ്വിതീയം കുരുവംശസ്യ രാജാനം ദാതുമർഹസി॥ 1-115-17 (5168) സ തഥേതി പ്രതിജ്ഞായ നിശ്ചക്രാമ മഹായശാഃ। സാഽപി കാലേന കൌസല്യാ സുഷുവേഽന്ധം തമാത്മജം॥ 1-115-18 (5169) പുനരേവ തു സാ ദേവീ പരിഭാഷ്യ സ്നുഷാം തതഃ। ഋഷിമാവാഹയത്സത്യാ യഥാപൂർവമരിന്ദമ॥ 1-115-19 (5170) `അംബാലികാം സമാഹൂയ തസ്യാം സത്യവതീ സുതം। ഭൂയോ നിയോജയാമാസ സന്താനായ കുലസ്യ വൈ॥ 1-115-20 (5171) വിഷണ്ണാംബാലികാ സാധ്വീ നിഷണ്ണാ ശയനോത്തമേ। കോന്വേഷ്യതീതി ധ്യായന്തീ നിയതാം സംപ്രതീക്ഷതേ'॥ 1-115-21 (5172) തതസ്തേനൈവ വിധിനാ മഹർഷിസ്താമപദ്യത। അംബാലികാമഥാഽഭ്യാഗാദൃഷിം ദൃഷ്ട്വാ ച സാഽപി തം॥ 1-115-22 (5173) വിവർണാ പാണ്ഡുസങ്കാശാ സമപദ്യത ഭാരത। താം ഭീതാം പാണ്ഡുസങ്കാശാം വിഷണ്ണാം പ്രേക്ഷ്യ ഭാരത॥ 1-115-23 (5174) വ്യാസഃ സത്യവതീപുത്ര ഇദം വചനമബ്രവീത്। യസ്മാത്പാണ്ഡുത്വമാപന്നാ വിരൂപം പ്രേക്ഷ്യ മാമിഹ॥ 1-115-24 (5175) തസ്മാദേഷ സുതസ്തേ വൈ പാണ്ഡുരേവ ഭവിഷ്യതി। നാമ ചാസ്യൈതദേവേഹ ഭവിഷ്യതി ശുഭാനനേ॥ 1-115-25 (5176) ഇത്യുക്ത്വാ സ നിരാക്രാമദ്ഭഗവാനൃഷിസത്തമഃ। തതോ നിഷ്ക്രാന്തമാലോക്യ സത്യാ പുത്രമഥാഽബ്രവീത്॥ 1-115-26 (5177) `കുമാരോ ബ്രൂഹി മേ പുത്ര അപ്യത്ര ഭവിതാ ശുഭഃ।' ശശംസ സ പുനർമാത്രേ തസ്യ ബാലസ്യ പാണ്ഡുതാം॥ 1-115-27 (5178) `ഭവിഷ്യതി സുവിക്രാന്തഃ കുമാരോ ദിക്ഷു വിശ്രുതഃ। പാണ്ഡുത്വം വർണതസ്തസ്യ മാതൃദോഷാദ്ഭവിഷ്യതി॥ 1-115-28 (5179) തസ്യ പുത്രാ മഹേഷ്വാസാ ഭവിഷ്യന്തീഹ പഞ്ച വൈ। ഇത്യുക്ത്വാ മാതരം തത്ര സോഽഭിവാദ്യ ജഗാമ ഹ॥' 1-115-29 (5180) തം മാതാ പുനരേവാന്യമേകം പുത്രമയാചത। തഥേതി ച മഹർഷിസ്താം മാതരം പ്രത്യഭാഷത॥ 1-115-30 (5181) തതഃ കുമാരം സാ ദേവീ പ്രാപ്തകാലമജീജനത്। പാണ്ഡുലക്ഷണസംപന്നം ദീപ്യമാനമിവ ശ്രിയാ॥ 1-115-31 (5182) യസ്യ പുത്രാ മഹേഷ്വാസാ ജജ്ഞിരേ പഞ്ച പാണ്ഡവാഃ। `തയോർജൻമക്രിയാഃ സർവാ യഥാവദനുപൂർവശഃ॥ 1-115-32 (5183) കാരയാമാസ വൈ ഭീഷ്മോ ബ്രാഹ്മണൈർവേദപാരഗൈഃ। അന്ധം ദൃഷ്ട്വാഽംബികാപുത്രം ജാതം സത്യവതീ സുതം॥ 1-115-33 (5184) കൌസല്യാർഥേ സമാഹൂയ പുത്രമന്യമയാചത। അന്ധോയമന്യമിച്ഛാമി കൌസല്യാതനയം ശുഭം॥ 1-115-34 (5185) ഏവമുക്തോ മഹർഷിസ്താം മാതരം പ്രത്യഭാഷത। നിയതാ യദി കൌസല്യാ ഭവിഷ്യതി പുനഃശുഭാ॥ 1-115-35 (5186) ഭവിഷ്യതി കുമാരോഽസ്യാ ധർമശാസ്ത്രാർഥതത്വവിത്। താം സമാധായ വൈ ഭൂയഃ സ്നുഷാം സത്യവതീ പുനഃ॥' 1-115-36 (5187) ഋതുകാലേ തതോ ജ്യേഷ്ഠാം വധൂം തസ്മൈ ന്യയോജയത്। സാ തു രൂപം ച ഗന്ധം ച മഹർഷേഃ പ്രവിചിന്ത്യ തം॥ 1-115-37 (5188) നാകരോദ്വചനം ദേവ്യാ ഭയാത്സുരസുതോപമാ। തതഃസ്വൈർഭൂഷണൈർദാസീം ഭൂഷയിത്വാഽപ്സരോപമാം॥ 1-115-38 (5189) പ്രേഷയാമാസ കൃഷ്ണായ തതഃ കാശിപതേഃ സുതാ। സാ തം ത്വൃഷിമനുപ്രാപ്തം പ്രത്യുദ്ഗംയാഭിവാദ്യ ച॥ 1-115-39 (5190) സംവിവേശാഭ്യനുജ്ഞാതാ സത്കൃത്യോപചചാര ഹ। `വാഗ്ഭാവോപപ്രദാനേന ഗാത്രസംസ്പർശനേന ച॥' 1-115-40 (5191) കാമോപഭോഗേന രഹസ്തസ്യാം തുഷ്ടിമഗാദൃഷിഃ। തയാ സഹോഷിതോ രാജൻമഹർഷിഃ സംശിതവ്രതഃ॥ 1-115-41 (5192) ഉത്തിഷ്ഠന്നബ്രവീദേനാമഭുജിഷ്യാ ഭവിഷ്യസി। അയം ച തേ ശുഭേ ഗർഭഃ ശ്രേയാനുദരമാഗതഃ। ധർമാത്മാ ഭവിതാ ലോകേ സർവബുദ്ധിമതാം വരഃ॥ 1-115-42 (5193) സ ജജ്ഞേ വിദുരോ നാമ കൃഷ്ണദ്വൈപായനാത്മജഃ। ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ വൈ ഭ്രാതാ പാണ്ഡോശ്ചൈവ മഹാത്മനഃ॥ 1-115-43 (5194) ധർമോ വിദുരരൂപേണ ശാപാത്തസ്യ മഹാത്മനഃ। മാണ്ഡവ്യസ്യാർഥതത്ത്വജ്ഞഃ കാമക്രോധവിവർജിതഃ॥ 1-115-44 (5195) കൃഷ്ണദ്വൈപായനോഽപ്യേതത്സത്യവത്യൈ ന്യവേദയത്। പ്രലംഭമാത്മനശ്ചൈവ ശൂദ്രായാഃ പുത്രജൻമ ച॥ 1-115-45 (5196) സ ധർമസ്യാനൃണോ ഭൂത്വാ പുനർമാത്രാ സമേത്യ ച। തസ്യൈ ഗർഭം സമാവേദ്യ തത്രൈവാന്തരധീയത॥ 1-115-46 (5197) ഏതേ വിചിത്രവീര്യസ്യ ക്ഷേത്രേ ദ്വൈപായനാദപി। ജജ്ഞിരേ ദേവഗർഭാഭാഃ കുരുവംശവിവർധനാഃ॥ ॥ 1-115-47 (5198) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി പഞ്ചാദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 115 ॥

1-116-0 (5199) ജനമേജയ ഉവാച। 1-116-0x (705) കിം കൃതം കർമ ധർമേണ യേന ശാപമുപേയിവാൻ। കസ്യ ശാപാച്ച ബ്രഹ്മർഷേഃ ശൂദ്രയോനാവജായത॥ 1-116-1 (5200) വൈശംപായന ഉവാച। 1-116-2x (706) ബഭൂവ ബ്രാഹ്മണഃ കശ്ചിൻമാണ്ഡവ്യ ഇതി വിശ്രുതഃ। ധൃതിമാൻസർവധർമജ്ഞഃ സത്യേ തപസി ച സ്ഥിതഃ॥ 1-116-2 (5201) `സ തീർഥയാത്രാം വിചരന്നാജഗാമ യദൃച്ഛയാ। സംനികൃഷ്ടാനി തീർഥാനി ഗ്രാമാണാം യാനി കാനി ച। തത്രാശ്രമപദം കൃത്വാ വസതി സ്മ മഹാമുനിഃ॥' 1-116-3 (5202) സ ആശ്രമപദദ്വാരി വൃക്ഷമൂലേ മഹാതപാഃ। ഊർധ്വബാഹുർമഹായോഗീ തസ്ഥൌ മൌനവ്രതാന്വിതഃ॥ 1-116-4 (5203) തസ്യ കാലേന മഹതാ തസ്മിംസ്തപസി വർതതഃ। തമാശ്രമമനുപ്രാപ്താ ദസ്യവോ ലോപ്ത്രഹാരിണഃ॥ 1-116-5 (5204) അനുസാര്യമാണാ ബഹുഭീ രക്ഷിഭിർഭരതർഷഭ। `താമേവ വസതിം ജഗ്മുസ്തേ ഗ്രാമാല്ലോപ്ത്രഹാരിണഃ॥ 1-116-6 (5205) യസ്മിന്നാവസഥേ ശേതേ സ മുനിഃ സംശിതവ്രതഃ।' തേ തസ്യാവസഥേ ലോപ്ത്രം ദസ്യവഃ കുരുസത്തമ॥ 1-116-7 (5206) നിധായ ച ഭയാല്ലീനാസ്തത്രൈവാനാഗതേ ബലേ। തേഷു ലീനേഷ്വഥോ ശീഘ്രം തതസ്തദ്രക്ഷിണാം ബലം॥ 1-116-8 (5207) ആജഗാമ തതോഽപശ്യംസ്തമൃഷിം തസ്കരാനുഗാഃ। തമപൃച്ഛംസ്തതോ രാജംസ്തഥാവൃത്തം തപോധനം॥ 1-116-9 (5208) കതരേണ പഥാ യാതാ ദസ്യവോ ദ്വിജസത്തമ। തേന ഗച്ഛാമഹേ ബ്രഹ്മന്യഥാ ശീഘ്രതരം വയം॥ 1-116-10 (5209) തഥാ തു രക്ഷിമാം തേഷാം ബ്രുവതാം സ തപോധനഃ। ന കിഞ്ചിദ്വചനം രാജന്നബ്രവീത്സാധ്വസാധു വാ॥ 1-116-11 (5210) തതസ്തേ രാജപുരുഷാ വിചിന്വാനാസ്തമാശ്രമം। ദദൃശുസ്തത്ര ലീനാംസ്താംശ്ചോരാംസ്തദ്ദ്രവ്യമേവ ച॥ 1-116-12 (5211) തതഃ ശങ്കാ സമഭവദ്രക്ഷിണാം തം മുനിം പ്രതി। സംയംയൈനം തതോ രാജ്ഞേ ദസ്യൂംശ്ചൈവ ന്യവേദയൻ॥ 1-116-13 (5212) തം രാജാ സഹ തൈശ്ചോരൈരന്വശാദ്വധ്യതാമിതി। സ രക്ഷിഭിസ്തൈരജ്ഞാതഃ ശൂലേ പ്രോതോ മഹാതപാഃ॥ 1-116-14 (5213) തതസ്തേ ശൂലമാരോപ്യ തം മുനിം രക്ഷിണസ്തദാ। പ്രതിജഗ്മുർമഹീപാലം ധനാന്യാദായ താന്യഥ॥ 1-116-15 (5214) ശൂലസ്ഥഃ സ തു ധർമാത്മാ കാലേന മഹതാ തതഃ। നിരാഹാരോഽപി വിപ്രർഷിർമരണം നാഭ്യപദ്യത॥ 1-116-16 (5215) ധാരയാമാസ ച പ്രാണാനൃഷീംശ്ച സമുപാനയത്। ശൂലാഗ്രേ തപ്യമാനേന തപസ്തേന മഹാത്മനാ॥ 1-116-17 (5216) സന്താപം പരമം ജഗ്മുർമുനയസ്തപസാഽന്വിതാഃ। തേ രാത്രൌ ശകുനാ ഭൂത്വാ സന്നിപത്ത്യ തു ഭാരത। ദർശന്തോ യഥാശക്തി തമപൃച്ഛന്ദ്വിജോത്തമം॥ 1-116-18 (5217) ശ്രോതുമിച്ഛാമഹേ ബ്രഹ്മൻകിം പാപം കൃതവാനസി। യേനേഹ സമനുപ്രാപ്തം ശൂലേ ദുഃഖഭയം മഹത്॥ ॥ 1-116-19 (5218) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി ഷോഡശാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 116 ॥

1-117-0 (5219) വൈശംപായന ഉവാച। 1-117-0x (707) തതഃ സ മുനിശാർദൂലസ്താനുവാച തപോധനാൻ। ദോഷതഃ കം ഗമിഷ്യാമി ന ഹി മേഽന്യോപരാധ്യതി॥ 1-117-1 (5220) തം ദൃഷ്ട്വാ രക്ഷിണസ്തത്ര തഥാ ബഹുതിഥേഽഹനി। ന്യവേദയംസ്തഥാ രാജ്ഞേ യഥാവൃത്തം നരാധിപ॥ 1-117-2 (5221) രാജാ ച തമൃഷിം ശ്രുത്വാ നിഷ്ക്രംയ സഹ മന്ത്രിഭിഃ। പ്രസാദയാമാസ തദാ ശൂലസ്ഥമൃഷിസത്തമം॥ 1-117-3 (5222) പ്രജോവാച। 1-117-4x (708) യൻമയാഽപകൃതം മോഹാദജ്ഞാനാദൃഷിസത്തമ। പ്രസാദയേ ത്വാം തത്രാഹം ന മേ ത്വം ക്രോദ്ധുമർഹസി॥ 1-117-4 (5223) വൈശംപായന ഉവാച। 1-117-5x (709) ഏവമുക്തസ്തതോ രാജ്ഞാ പ്രസാദമകരോൻമുനിഃ। കൃതപ്രസാദം രാജാ തം തതഃ സമവതാരയത്॥ 1-117-5 (5224) അവതാര്യ ച ശൂലാഗ്രാത്തച്ഛൂലം നിശ്ചകർഷ ഹ। അശക്നുവംശ്ച നിഷ്ക്രഷ്ടും ശൂലം മൂലേ സ ചിച്ഛിദേ॥ 1-117-6 (5225) സ തഥാന്തർഗതേനൈവ ശൂലേന വ്യചരൻമുനിഃ। കണ്ഠപാർശ്വാന്തരസ്ഥേന ശങ്കുനാ മുനിരാചത്। പുഷ്പഭാജനധാരീ സ്യാദിതി ചിന്താപരോഽഭവത്॥' 1-117-7 (5226) സ ചാതിതപസാ ലോകാന്വിജിഗ്യേ ദുർലഭാൻപരൈഃ॥ 1-117-8 (5227) അണീമാണ്ഡവ്യ ഇതി ച തതോ ലോകേഷു ഗീയതേ। സ ഗത്വാ സദനം വിപ്രോ ധർമസ്യ പരമാർഥവിത്॥ 1-117-9 (5228) ആസനസ്ഥം തതോ ധർമം ദൃഷ്ട്വോപാലഭത പ്രഭും। കിം നു തദ്ദുഷ്കൃതം കർമ മയാ കൃതമജാനതാ॥ 1-117-10 (5229) യസ്യേയം ഫലനിർവൃത്തിരീദൃശ്യാസാദിതാ മയാ। ശീഘ്രമാചക്ഷ്വ മേ തത്ത്വം പശ്യ മേ തപസോ ബലം॥ 1-117-11 (5230) ധർമ ഉവാച। 1-117-12x (710) പതംഗികാനാം പുച്ഛേഷു ത്വയേഷീകാ പ്രവേശിതാ। കർമണസ്തസ്യ തേ പ്രാപ്തം ഫലമേതത്തപോധന॥ 1-117-12 (5231) സ്വൽപമേവ യഥാ ദത്തം ദാനം ബഹുഗുണം ഭവേത്। അധർമ ഏവം വിപ്രർഷേ ബഹുദുഃഖഫലപ്രദഃ॥ 1-117-13 (5232) അണീമാണ്ഡവ്യ ഉവാച। 1-117-14x (711) കസ്മിൻകാലേ മയാ തത്തു കൃതം ബ്രൂഹി യഥാതഥം। തേനോക്തം ധർമരാജേന ബാലഭാവേ ത്വയാ കൃതം॥ 1-117-14 (5233) അണീമാണ്ഡവ്യ ഉവാച। 1-117-15x (712) ബാലോ ഹി ദ്വാദശാദ്വർഷാജ്ജൻമതോ യത്കരിഷ്യതി। ന ഭവിഷ്യത്യധർമോഽത്ര ന പ്രജ്ഞാസ്യതി വൈ ദിശഃ॥ 1-117-15 (5234) അൽപേഽപരാധേഽപി മഹാൻമമ ദണ്ഡസ്ത്വയാ ധൃതഃ। ഗരീയാൻബ്രാഹ്മണവധഃ സർവഭൂതവധാദപി॥ 1-117-16 (5235) ശൂദ്രയോനാവതോ ധർമ മാനുഷഃ സംഭവിഷ്യസി। മര്യാദാം സ്ഥാപയാംയദ്യ ലോകേ കർമഫലോദയാം॥ 1-117-17 (5236) ആ ചതുർദശകാദ്വർഷാന്ന ഭവിഷ്യതി പാതകം। പരതഃ കുർവതാമേവ ദോഷ ഏവ ഭവിഷ്യതി॥ 1-117-18 (5237) വൈശംപായന ഉവാച। 1-117-19x (713) ഏതേന ത്വപരാധേന ശാപാത്തസ്യ മഹാത്മനഃ। ധർമോ വിദുരരൂപേണ ശൂദ്രയോനാവജായത॥ 1-117-19 (5238) ധർമേ ചാർഥേ ച കുശലോ ലോഭക്രോധവിവർജിതഃ। ദീർഘദർശീ ശമപരഃ കുരൂണാം ച ഹിതേ രതഃ॥ ॥ 1-117-20 (5239) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി സപ്തദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 117 ॥

1-118-0 (5240) വൈശംപായന ഉവാച। 1-118-0x (714) `ധൃതരാഷ്ട്രേ ച പാണ്ഡൌ ച വിദുരേ ച മഹാത്മനി।' ഏഷു ത്രിഷു കുമാരേഷു ജാതേഷു കുരുജാംഗലം। കുരവോഽഥ കുരുക്ഷേത്രം ത്രയമേതദവർധത॥ 1-118-1 (5241) ഊർധ്വസസ്യാഽഭവദ്ഭൂമിഃ സസ്യാനി ഫലവന്തി ച। യഥർതുവർഷീ പർജന്യോ ബഹുപുഷ്പഫലാ ദ്രുമാഃ॥ 1-118-2 (5242) വാഹനാനി പ്രഹൃഷ്ടാനി മുദിതാ മൃഗപക്ഷിണഃ। ഗന്ധവന്തി ച മാല്യാനി രസവന്തി ഫലാനി ച॥ 1-118-3 (5243) വണിഗ്ഭിശ്ചാന്വകീര്യന്ത നഗരാണ്യഥ ശിൽപിഭിഃ। ശൂരാശ്ച കൃതവിദ്യാശ്ച സന്തശ്ച സുഖിനോഽഭവൻ॥ 1-118-4 (5244) നാഭവന്ദസ്യവഃ കേചിന്നാധർമരുചയോ ജനാഃ। പ്രദേശേഷ്വപി രാഷ്ട്രാണാം കൃതം യുഗമവർതത॥ 1-118-5 (5245) ധർമക്രിയാ യജ്ഞശീലാഃ സത്യവ്രതപരായണാഃ। അന്യോന്യപ്രീതിസംയുക്താ വ്യവർധന്ത പ്രജാസ്തദാ॥ 1-118-6 (5246) മാനക്രോധവിഹീനാശ്ച നരാ ലോഭവിവർജിതാഃ। അന്യോന്യമഭ്യനന്ദന്ത ധർമോത്തരമവർതത॥ 1-118-7 (5247) തൻമഹോദധിവത്പൂർണം നഗരം വൈ വ്യരോചത। ദ്വാരതോരണനിര്യൂഹൈര്യുക്തമഭ്രചയോപമൈഃ॥ 1-118-8 (5248) പ്രസാദശതസംബാധം മഹേന്ദ്രപുരസന്നിഭം। നദീഷു വനഖണ്ഡേഷു വാപീപൽവലസാനുഷു। കാനനേഷു ച രംയേഷു വിജഹ്രുർമുദിതാ ജനാഃ॥ 1-118-9 (5249) ഉത്തരൈഃ കുരുഭിഃ സാർധം ദക്ഷിണാഃ കുരവസ്തഥാ। വിസ്പർധമാനാ വ്യചരംസ്തഥാ ദേവർഷിചാരണൈഃ॥ 1-118-10 (5250) നാഭവത്കൃപണഃ കശ്ചിന്നാഭവന്വിധവാഃ സ്ത്രിയഃ। തസ്മിഞ്ജനപദേ രംയേ കുരുഭിർബഹുലീകൃതേ॥ 1-118-11 (5251) കൂപാരാമസഭാവാപ്യോ ബ്രാഹ്മണാവസഥാസ്തഥാ। ബഭൂവുഃ സർവർദ്ധിയുതാസ്തസ്മിന്രാഷ്ട്രേ സദോത്സവാഃ॥ 1-118-12 (5252) ഭീഷ്മേണ ധർമതോ രാജൻസർവതഃ പരിരക്ഷിതേ। ബഭൂവ രമണീയശ്ച ചൈത്യയൂപശതാങ്കിതഃ॥ 1-118-13 (5253) സ ദേശഃ പരരാഷ്ട്രാണി വിമൃജ്യാഭിപ്രവർധിതഃ। ഭീഷ്മേണ വിഹിതം രാഷ്ട്രേ ധർമചക്രമവർതത॥ 1-118-14 (5254) ക്രിയമാണേഷു കൃത്യേഷു കുമാരാണാം മഹാത്മനാം। പൌരജാനപദാഃ സർവേ ബഭൂവുഃ പരമോത്സുകാഃ॥ 1-118-15 (5255) ഗൃഹേഷു കുരുമുഖ്യാനാം പൌരാണാം ച നരാധിപ। ദീയതാം ഭുജ്യതാം ചേതി വാചോഽശ്രൂയന്ത സർവശഃ॥ 1-118-16 (5256) ധൃതരാഷ്ട്രശ്ച പാണ്ഡുശ്ച വിദുരശ്ച മഹാമതിഃ। ജൻമപ്രഭൃതി ഭീഷ്മേണ പുത്രവത്പരിപാലിതാഃ॥ 1-118-17 (5257) സംസ്കാരൈഃ സംസ്കൃതാസ്തേ തു വ്രതാധ്യയനസംയുതാഃ। ശ്രമവ്യായാമകുശലാഃ സമപദ്യന്ത യൌവനം॥ 1-118-18 (5258) ധനുർവേദേ ച വേദേ ച ഗദായുദ്ധേഽസിചർമണി। തഥൈവ ഗജശിക്ഷായാം നീതിശാസ്ത്രേഷു പാരഗാഃ॥ 1-118-19 (5259) ഇതിഹാസപുരാണേഷു നാനാശിക്ഷാസു ബോധിതാഃ। വേദവേദാംഗതത്ത്വജ്ഞാഃ സർവത്ര കൃതനിശ്ചയാഃ॥ 1-118-20 (5260) `വൈദികാധ്യയനേ യുക്തോ നീതിശാസ്ത്രേഷു പാരഗഃ। ഭീഷ്മേണ രാജാ കൌരവ്യോ ധൃതരാഷ്ട്രോഽഭിഷേചിതഃ॥ 1-118-21 (5261) ധനുർവേദേഽശ്വപൃഷ്ഠേ ച ഗദായുദ്ധേഽസിചർമണി। തഥൈവ ഗജശിക്ഷായാമസ്ത്രേഷു വിവിധേഷു ച॥ 1-118-22 (5262) അർഥധർമപ്രധാനാസു വിദ്യാസു വിവിധാസു ച। ഗതഃ പാരം യദാ പാണ്ഡുസ്തദാ സേനാപതിഃ കൃതഃ॥' 1-118-23 (5263) പാണ്ഡുർധനുഷി വിക്രാന്തോ നരേഷ്വഭ്യദികോഽഭവത്। അന്യേഭ്യോ ബലവാനാസീദ്ധൃതരാഷ്ട്രോ മഹീപതിഃ॥ 1-118-24 (5264) അമാത്യോ മനുജേന്ദ്രസ്യ ബാല ഏവ യശസ്വിനഃ। ഭീഷ്മേണ സർവധർമാണാം പ്രണേതാ വിദുരഃ കൃതഃ॥ 1-118-25 (5265) `സർവശാസ്ത്രാർഥതത്ത്വജ്ഞോ ബുദ്ധിമേധാപടുര്യുവാ। ഭാവേനാഗമയുക്തേന സർവം വേദയതേ ജഗത്॥' 1-118-26 (5266) ത്രിഷു ലോകേഷു ന ത്വാസീത്കശ്ചിദ്വിദുരസംമിതഃ। ധർമനിത്യസ്തഥാ രാജന്ധർമം ച പരമം ഗതഃ॥ 1-118-27 (5267) പ്രനഷ്ടം ശാന്തനോർവംശം സമീക്ഷ്യ പുനരുദ്ധൃതം। തതോ നിർവചനം ലോകേ സർവരാഷ്ട്രേഷ്വവർതത॥ 1-118-28 (5268) വീരസൂനാം കാശിസുതേ ദേശാനാം കുരുജാംഗലം। സർവധ്രമവിദാം ഭീഷ്മഃ പുരാണാം ഗജസാഹ്വയം॥ 1-118-29 (5269) ധൃതരാഷ്ട്രസ്ത്വചക്ഷുഷ്ട്വാദ്രജ്യം ന പ്രത്യപദ്യത। പാരസവത്വാദ്വിദുരോ രാജാ പാണ്ഡുർബഭൂവ ഹ॥ 1-118-30 (5270) `അഥ ശുശ്രാവ വിപ്രേഭ്യഃ കുന്തിഭോജമഹീപതേഃ। രൂപയൌവനസംപന്നാം സുതാം സാഗരഗാസുതഃ॥ 1-118-31 (5271) സുബലസ്യ ച കല്യാണീം ഗാന്ധാരാധിപതേഃ സുതാം। സുതാം ച മദ്രരാജസ്യ രൂപേണാപ്രതിമാം ഭുവി॥' 1-118-32 (5272) കദാചിദഥ ഗാംഗേയഃ സർവനീതിമതാം വരഃ। വിദുരം ധർമതത്ത്വജ്ഞം വാക്യമാഹ യഥോചിതം॥ ॥ 1-118-33 (5273) ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ആദിപർവണി സംഭവപർവണി അഷ്ടാദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ॥ 118 ॥