1-1-0 (0) ॥ శ్రీవేదవ్యాసాయ నమః॥ 1-1-0x (0) నారాయణం నమస్కృత్య నరం చైవ నరోత్తమం। దేవీం సరస్వతీం చైవ(వ్యాసం) తతో జయముదీరయేత్ ॥ 1-1-1 (1) `నారాయణం సురగురుం జగదేకనాథం' భక్తప్రియం సకలలోకనమస్కృతం చ। త్రైగుణ్యవర్జితమజం విభుమాద్యమీశం వందే భవఘ్నమమరాసురసిద్ధవంద్యం'॥ 1-1-2 (2) `నమో ధర్మాయ మహతే నమః కృష్ణాయ వేధసే। బ్రాహ్మణేభ్యో నమస్కృత్య ధర్మాన్వక్ష్యామి శాశ్వతాన్'॥ 1-1-3 (3) ఓం నమో భగవతే వాసుదేవాయ। ఓం నమః పితామహాయ। ఓం నమః ప్రజాపతిభ్యః। ఓం నమః కృష్ణద్వైపాయనాయ। ఓం నమః సర్వవిఘ్నవినాయకేభ్యః॥ 1-1-4 (4) రోమహర్షణపుత్ర ఉగ్రశ్రవాః సౌతిః పౌరాణికో నైమిశారణ్యే శౌనకస్య కులపతేర్ద్వాదశవార్షికే సత్రే 1-1-5 (5) సుఖాసీనానభ్యగచ్ఛద్బ్రహ్మర్షీన్సంశితవ్రతాన్। వినయావనతో భూత్వా కదాచిత్సూతనందనః॥ 1-1-6 (6) తమాశ్రమమనుప్రాప్య నైమిశారణ్యవాసినః। `ఉవాచ తానృషీన్సర్వాంధన్యో వోఽస్ంయద్యదర్శనాత్ 1-1-7 (7) వేద వైయాసికీః సర్వాః కథా ధర్మార్యైసంహితాః। వక్ష్యామి వో ద్విజశ్రేష్ఠాః శృణ్వంత్వద్య తపోధనాః 1-1-8 (8) తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా నైమిశారణ్యవాసినః। చిత్రా శ్రోతుం కథాస్తత్ర పరివ్రుస్తపస్వినః॥ 1-1-9 (9) అభివాద్య మునీంస్తాంస్తు సర్వానేవ కుతాంజలిః। అపృచ్ఛత్స తపోవృద్ధిం సద్భిశ్చైవాభిపూజితః॥ 1-1-10 (10) అథ తేషూపవిష్టేషు సర్వేష్వేవ తపస్విషు। నిర్దిష్టమాసనం భేజే వినయాద్రౌమహర్షణిః॥ 1-1-11 (11) సుఖాసీనం తతస్తం తు విశ్రాంతముపలక్ష్య చ। అథాపృచ్ఛదృషిస్తత్ర కశ్చిత్ప్రస్తావయన్కథాః॥ 1-1-12 (12) కుత ఆగంయతే సౌతే క్వచాయం విహృతస్త్వయా। కాలః కమలపత్రాక్ష శంసైతత్పృచ్ఛతో మమ॥ 1-1-13 (13) ఏవం పృష్టోఽబ్రవీత్సంయగ్యథావద్రౌమహర్షణిః। వాక్యం వచనసంపన్నస్తేషాం చ చరితాశ్రయం॥ 1-1-14 (14) తస్మిన్సదసి విస్తీర్ణే మునీనాం భావితాత్మనాం। 1-1-15 (15) సౌతిరువాచ। జనమేజయస్య రాజర్షేః సర్పసత్రే మహాత్మనః॥ 1-1-15x (1) సమీపే పార్థివేంద్రస్య సంయక్పారిక్షితస్య చ। కృష్ణద్వైపాయనప్రోక్తాః సుపుణ్యా వివిధాః కథాః 1-1-16 (16) కథితాశ్చాపి విధివద్యా వైశంపాయనేన వై। శ్రుత్వాఽహం తా విచిత్రార్థా మహాభారతసంశ్రితాః॥ 1-1-17 (17) వహూని సంపరిక్రంయ తీర్థాన్యాయతనాని చ। సమంతపంచకం నామ పుణ్యం ద్విజనిషేవితం॥ 1-1-18 (18) గతవానస్మి తం దేశం యుద్ధం యత్రాభవత్పురా। కురూణాం పాండవానాం చ సర్వేషాం చహీక్షితాం॥ 1-1-19 (19) దిదృక్షుంరాగతస్తస్మాత్సమీపం భావతామిహ। ఆయుష్మంతః సర్వ ఏవ బ్రహ్మభాతా హి మే మతాః॥ అస్మిన్యజ్ఞే మహాభంగాః సూర్యపావకవర్చసః॥ 1-1-20 (20) కృతాభిషేకాః శుచయః కృతజప్యా హుతాగ్నయః। భవంత ఆసతే స్వస్థా బ్రవీమి కిమహం ద్విజాః 1-1-21 (21) పురాణసంహితాః పుణ్యాః కథా ధర్మార్థసంశ్రితాః। ఇతివృత్తం నరేంద్రాణామృషీణాం చ మహాత్మనాం॥ 1-1-22 (22) ఋషయ ఊచుః। 1-1-23x (2) ద్వైపాయనేన యత్ప్రోక్తం పురాణం పరమర్షిణా। సురైర్బ్రహ్మర్షిభిశ్చైవ శ్రుత్వా యదభిపూజితం॥ 1-1-23 (23) తస్యాఖ్యానవరిష్ఠస్య విచిత్రపదపర్వణః। సూక్ష్మార్థన్యాయయుక్తస్య వేదార్థైర్భూషితస్య చ॥ 1-1-24 (24) భారతస్యేతిహాసస్య పుణ్యాం గ్రంథార్థసంయుతాం। సంస్కారోపగతాం బ్రాహ్మీం నానాశాస్త్రోపబృంహితాం॥ 1-1-25 (25) జనమేజయస్య యాం రాజ్ఞో వైశంపాయన ఉక్తవాన్। యథావత్స ఋషిః పృష్టః సత్రే ద్వైపాయనాజ్ఞయా॥ 1-1-26 (26) వేదైశ్చతుర్భిః సయుక్తాం వ్యాసస్యాద్భుతకర్మణః। సంహితాం శ్రోతుమిచ్ఛామః పుణ్యాం పాపభయాపహాం॥ 1-1-27 (27) సౌతిరువాచ। 1-1-28x (3) ఆద్యం పురుషమీశానం పురుహూతం పురుష్టుతం। ఋతమేకాక్షరం బ్రహ్మ వ్యక్తావ్యక్తం సనాతనం॥ 1-1-28 (28) అసచ్చ సచ్చైవ చ యద్విశ్వం సదసతః పరం పరావరాణాం స్రష్టారం పురాణం పరమవ్యయం॥ 1-1-29 (29) మంగల్యం మంగలం విష్ణుం వరేణ్యమనఘం శుచిం। నమస్కృత్య హృషీకేశం చరాచరగురుం హరిం॥ 1-1-30 (30) మహర్షేః పూజితస్యేహ సర్వలోకైర్మహాత్మనః। ప్రవక్ష్యామి మతం పుణ్యం వ్యాసస్యాద్భుతకర్మణః॥ 1-1-31 (31) `నమో భగవతే తస్మై వ్యాసాయామితతేజసే। యస్య ప్రసాదాద్వక్ష్యామి నారాయణకథామిమాం॥ 1-1-32 (32) సర్వాశ్రమాభిశమనం సర్వతీర్థావగాహనం। న తథా ఫలద సూతే నారాయణకథా యథా॥ 1-1-33 (33) నాస్తి నారాయణసమం న భూతం న భవిష్యతి। ఏతేన సత్యవాక్యేన సర్వార్థాన్సాధయాంయహం'॥ 1-1-34 (34) ఆచఖ్యుః కవయః కేచిత్సంప్రత్యాచక్షతే పరే। ఆఖ్యాస్యంతి తథైవాన్య ఇతిహాసమిమం భువి॥ 1-1-35 (35) ఇదం తు త్రిషు లోకేషు మహజ్జ్ఞానం ప్రతిష్ఠితం। విస్తరైశ్చ సమాసైశ్చ ధార్యతే యద్ద్విజాతిభిః॥ 1-1-36 (36) అలంకృతం శుభైః శబ్దైః సమయైర్దివ్యధనుషైః। ఛందోవృత్తైశ్చ వివిధైరన్వితం విదుషాంప్రియం॥ 1-1-37 (37) తపసా బ్రహ్మచర్యేణ వ్యస్య వేదం సనాతనం। ఇతిహాసమిమం చక్రే పుణ్యం సత్యవతీసుతః॥ 1-1-38 (38) `పుణ్యే హిమవతః పాదే మేధ్యే గిరిగుహాలయే। విశోధ్య దేహం ధర్మాత్మా దర్భసంస్తరమాశ్రితః॥ 1-1-39 (39) శుచిః సనియమో వ్యాసః శాంతాత్మాతపసి స్థితః భారతస్యేతిహాసస్య ధర్మేణాన్వీక్ష్య తాం గతిం॥ 1-1-40 (40) ప్రవిశ్య యోగం జ్ఞానేన సోఽపశ్యత్సర్వమంతతః॥ 1-1-41 (41) నిష్ప్రభేఽస్మిన్నిరాలోకే సర్వతస్తమసా వృతే। బృహదండమభూదేకం ప్రజానాం బీజమవ్యయం॥ 1-1-42 (42) యుగస్యాదినిమిత్తం తన్మహద్దివ్యం ప్రచక్షత। వ్యస్మింస్తచ్ఛ్రూయతే సత్యంజ్యోతిర్బ్రహ్మ సనాతనం॥ 1-1-43 (43) అద్భుతం చాప్యచింత్యం చ సర్వత్ర సమతాం మతం। అవ్యక్తం కారణం సూక్ష్మం యత్తత్సదసదాత్మకం॥ 1-1-44 (44) యస్మిన్పితామహో జజ్ఞే ప్రభురేకః ప్రజాపతిః। బ్రహ్మా సురగురుః స్థాణుర్మనుః కః పరమేష్ఠ్యథ॥ 1-1-45 (45) ప్రాచేతసస్తథా దక్షో దక్షపుత్రాశ్చ సప్తవై। తతః ప్రజానాం పతయః ప్రాభవన్నేకవింశతిః॥ 1-1-46 (46) పురుషశ్చాప్రమేయాత్మా యం సర్వఋషయో విదు। విశ్వేదేవాస్తథాఽఽదిత్యా వసవోఽథాశ్వినావపి॥ 1-1-47 (47) యక్షాః సాధ్యాః పిశాచాశ్చ గుహ్యకాః పితరస్తథా। తతః ప్రసూతా విద్వాంసః శిష్టా బ్రహ్మర్షిసత్తమాః॥ 1-1-48 (48) మహర్షయశ్చ బహవః సర్వైః సముదితా గుణైః। ఆతో ద్యౌః పృథివీ వాయురంతరిక్షం దిశస్తయా॥ 1-1-49 (49) సంవత్సరర్తవో మాసాః పక్షాహోరాత్రయః క్రమాత్। యచ్చాన్యదపి తత్సర్వం సంభూతం లోకసాక్షికం॥ 1-1-50 (50) యదిదం దృశ్యతే కించిద్బూతం స్థావరజంగమం। పునఃసంక్షిప్యతే సర్వం జగత్ప్రాప్తే యుగక్షయే॥ 1-1-51 (51) యథర్తుష్వృతులింగాని నానారూపాణి పర్యయే। దృశ్యంతే తాని తాన్యేవ తథా భావా యుగాదిషు॥ 1-1-52 (52) ఏవమేతదనాద్యంతం భూతసంఘాతకారకం। అనాదినిధనం లోకే చక్రం సంపరివర్తతే॥ 1-1-53 (53) త్రయస్త్రింశత్సహస్రాణి త్రయస్త్రింశచ్ఛతాని చ। త్రయస్త్రింశచ్చ దేవనాం సృష్టిః సంక్షేపలక్షణా॥ 1-1-54 (54) దివః పుత్రో బృహద్భానుశ్చక్షురాత్మా విభావసుః। సవితా స ఋచీకోఽర్కో భానురాశావహో రవిః॥ 1-1-55 (55) పుత్రా వివస్వతః సర్వే మనుస్తేషాం తథాఽవరః। దేవభ్రాట్ తనయస్తస్య సుభ్రాడితి తతః స్మృతః॥ 1-1-56 (56) సుభ్రాజస్తు త్రయః పుత్రాః ప్రజావంతో బహుశ్రుతాః। దశజ్యోతిః శతజ్యోతిః సహస్రజ్యోతిరేవ చ॥ 1-1-57 (57) దశపుత్రసహస్రాణి దశజ్యోతేర్మహాత్మనః। తతో దశగుణాశ్చాన్యే శతజ్యోతేరిహాత్మజాః॥ 1-1-58 (58) భూయస్తతో దశగుణాః సహస్రజ్యోతిషః సుతాః। తేభ్యోఽయం కురువంశశ్చ యదూనాం భరతస్య చ॥ 1-1-59 (59) యయాతీక్ష్వాకృవంశశ్చ రాజర్షీణాం చ సర్వశః। సంభూతా బహవో వంశా భూతసర్గాః సువిస్తరాః॥ 1-1-60 (60) భూతస్థానాని సర్వాణి రహస్యం త్రివిధం చ యత్। వేదా యోగః సవిజ్ఞానో ధర్మోఽర్థః కామ ఏవ చ॥ 1-1-61 (61) ధర్మార్థకామయుక్తాని శాస్త్రాణి వివిధాని చ। లోకయాత్రావిధాన చ సర్వ తద్దృష్టవానృషిః॥ 1-1-62 (62) `నీతిర్భరతవంశస్య విస్తారశ్చైవ సర్వశః।' ఇతిహాసాః సహవ్యాఖ్యా వివిధాశ్రుతయోఽపి చ॥ 1-1-63 (63) ఇహ సర్వమనుక్రాంతముక్తం గ్రంథస్య లక్షణం। `సంక్షేపేణేతిహాసస్య తతో వక్ష్యతి విస్తరం॥' 1-1-64 (64) విస్తీర్యైతన్మహజ్జ్ఞానమృషిః సంక్షిప్య చాబ్రవీత్। ఇష్టం హి విదుషాం లోకే సమాసవ్యాసధారణం॥ 1-1-65 (65) మన్వాది భారతం కేచిదాస్తీకాది తథాఽపరే। తథోపరిచరాద్యన్యే విప్రాః సంయగధీయిరే॥ 1-1-66 (66) వివిధం సంహితాజ్ఞానం దీపయంతి మనీషిణః। వ్యాఖ్యాతుం కుశలాః కేచిద్గ్రంథాంధారయితుం పరే॥ 1-1-67 (67) తపసా బ్రహ్మచర్యేణ వ్యస్య వేదం సనాతనం। ఇతిహాసమిమం చక్రే పుణ్యం సత్యవతీత్సుతః॥ 1-1-68 (68) పరాశరాత్మజో విద్వాన్బ్రహ్మర్షిః సంశితవ్రతః। మాతుర్నియోగాద్ధర్మాత్మా గాంగేయస్య చ ధీమతః॥ 1-1-69 (69) క్షేత్రే విచిత్రవీర్యస్య కృష్ణద్వైపాయనః పురా। త్రీనగ్నీనివ కౌరవ్యాంజనయామాస వీర్యవాన్॥ 1-1-70 (70) ఉత్పాద్య ధృతరాష్ట్రం చ పాండుం విదురమేవ చ। జగామ తపసే ధీమాన్పునరేవాశ్రమం ప్రతి॥ 1-1-71 (71) తేషు జాతేషు వృద్ధేషు గతేషు పరమాం గతిం। అబ్రవీద్భారతం లోకే మానుషేఽస్మిన్మహానృషిః॥ 1-1-72 (72) జనమేజయేన పృష్టః సన్బ్రాహ్మణైశ్చ సహస్రశః। శశాస శిష్యమాసీనం వైశంపాయనమంతికే॥ 1-1-73 (73) స సదస్యైః సహాసీనం శ్రావయామాస భారతం। కర్మాంతరేషు యజ్ఞస్య చోద్యమానః పునః పునః॥ 1-1-74 (74) విస్తారం కురువంశస్య గాంధార్యా ధర్మశీలతాం। క్షత్తుః ప్రజ్ఞాం ధృతిం కుంత్యాః సంయగ్ద్వైపాయనోబ్రవీత్॥ 1-1-75 (75) వాసుదేవస్య మాహాత్ంయం పాండవానాం చ సత్యతాం। దుర్వృత్తం ధార్తరాష్ట్రాణాముక్తవాన్భగవానృషిః॥ 1-1-76 (76) ఇదం శతసహస్రం తు శ్లోకానాం పుణ్యకర్మణాం। ఉపాఖ్యానైః సహ జ్ఞేయం శ్రావ్యం భారతముత్తమం॥ 1-1-77 (77) చతుర్వింశతిసాహస్రీం చక్రే భారతసంహితాం। ఉపాఖ్యానైర్వినా తావద్భారతం ప్రోచ్యతే బుధైః॥ 1-1-78 (78) తతోఽధ్యర్ధశతం భూయః సంక్షేపం కృతవానృషిః। అనుక్రమణికాధ్యాయం వృత్తాంతం సర్వపర్వణాం॥ 1-1-79 (79) తస్యాఖ్యానవరిష్ఠస్య కృత్వా ద్వైపాయనః ప్రభుః। కథమధ్యాపయానీహ శిష్యానిత్యన్వచింతయత్॥ 1-1-80 (80) తస్య తచ్చింతితం జ్ఞాత్వా ఋషేర్ద్వైపాయనస్య చ। తత్రాజగామ భగవాన్బ్రహ్మా లోకగురుః స్వయం॥ 1-1-81 (81) ప్రీత్యర్థం తస్య చైవర్షేర్లోకానాం హితకాంయయా। తం దృష్ట్వా విస్మితో భూత్వా ప్రాంజలిః ప్రణతః స్థితః॥ 1-1-82 (82) ఆసనం కల్పయామాస సర్వైర్మునిగణైర్వృతః॥ 1-1-83 (83) హిరణ్యమర్భమాసీనం తస్మింస్తు పరమాసనే। పరివృత్యాసనభ్యాశే వాసవేయః స్థితోఽభవత్॥ 1-1-84 (84) అనుజ్ఞాతోఽథ కృష్ణస్తు బ్రహ్మణా పరమేష్ఠినా। నిషసాదాసనాభ్యాశే ప్రీయమాణః శుచిస్మితః॥ 1-1-85 (85) ఉవాచ స మహాతేజా బ్రహ్మాణం పరమేష్ఠినం। కృతం మయేదం భగవన్కావ్యం పరమపూజితం॥ 1-1-86 (86) బ్రహ్మన్వేదరహస్య చ యచ్చాన్యత్స్థాపితం మయా। సాంగోపనిషదాం చైవ వేదానాం విస్తరక్రియా॥ 1-1-87 (87) ఇతిహాసపురాపానామున్మేషం నిమిషం చ యత్। భూతం భవ్యం భవిష్యచ్చ త్రివిధం కాలసంజ్ఞితం॥ 1-1-88 (88) జరామృత్యుభయవ్యాధిభావాభావవినిశ్చయః। వివిధస్య చ ధర్మస్య హ్యాశ్రమాణాం చ లక్షణం॥ 1-1-89 (89) చాతుర్వర్ణ్యవిధానం చ పురాణానాం చ కృత్స్నశః। తపసో బ్రహ్మచర్యస్య పృథివ్యాశ్చంద్రసూర్యయోః॥ 1-1-90 (90) గ్రహనక్షత్రతారాణాం ప్రమాణం చ యుగైః సహ। ఋచో యజూషి సామాని వేదాధ్యాత్మం తథైవ చ॥ 1-1-91 (91) న్యాయశిక్షా చికిత్సా చ దానం పాశుపతం తథా। ఇతి నైకాశ్రయం జన్మ దివ్యమానుషసంజ్ఞితం॥ 1-1-92 (92) తీర్థానాం చైవ పుణ్యానాం దేశానాం చైవ కీర్తనం। నదీనాం పర్వతానాం చ వనానాం సాగరస్య చ॥ 1-1-93 (93) పురాణాం చైవ దివ్యానాం కల్పానాం యుద్ధకౌశలం। వాక్యజాతివిశేషాశ్చ లోకయాత్రాక్రమశ్చ యః॥ 1-1-94 (94) యచ్చాపి సర్వగం వస్తు తచ్చైవ ప్రతిపాదితం। పరం న లేఖకః కశ్చిదేతస్య భువి విద్యతే॥ 1-1-95 (95) బ్రహ్మోవాచ। 1-1-96x (4) తపోవిశిష్టదపి వై వసిష్ఠాన్మునిపుంగవాత్। మన్యే శ్రేష్ఠవ్యం త్వాం వై రహస్యజ్ఞానవేదనాత్॥ 1-1-96 (96) జన్మప్రభృతి సత్యాం తే వేద్మి గాం బ్రహ్మవాదినీం। త్వయాచ కావ్యమిత్యుక్తం తస్మాత్కావ్యం భవిష్యతి॥ 1-1-97 (97) అస్య కావ్యస్య కవయో న సమర్థా విశేషణే। విశేషణే గృహస్థస్య శేషాస్త్రయ ఇవాశ్రమాః॥ 1-1-98 (98) `జడాంధబధిరోన్మత్తం తమోభూతం జగద్భవేత్। యది జ్ఞానహుతాశేన త్వయా నోజ్జ్వలియం భవేత్॥ 1-1-99 (99) తమసాంధస్య లోకస్య వేష్టితస్య స్వకర్మభిః। జ్ఞానాంజనశలాకాభిర్బుద్ధినేత్రోత్సవః కృతః'॥ 1-1-100 (100) ధర్మార్థకామమోక్షార్థైః సమాసవ్యాసకీర్తనైః। త్వయా భారతసూర్యేణ నృణాం వినిహతం తమః॥ 1-1-101 (101) పురాణపూర్ణచంద్రేణ శ్రుతిజ్యోత్స్నాప్రకాశినా। నృణాం కుముదసౌంయానాం కృతం బుద్ధిప్రసాదనం॥ 1-1-102 (102) ఇతిహాసప్రదీపేన మోహావరణఘాతినా। లోకగర్భగృహం కృత్స్నం యథావత్సంప్రకాశితం॥ 1-1-103 (103) సంగ్రహాధ్యాయబీజో వై పౌలోమాస్తీకమూలవాన్। సంభవస్కంధవిస్తారః సభాపర్వవిటంకవాన్॥ 1-1-104 (104) ఆరణ్యపర్వరూపాఢ్యో విరాటోద్యోగసారవాన్। భీష్మపర్వమహాశాఖో ద్రోణపర్వపలాశవాన్॥ 1-1-105 (105) కర్ణపర్వసితైః పుష్పైః శల్యపర్వసుగంధిభిః। స్త్రీపర్వైషీకవిశ్రామః శాంతిపర్వమహాఫలః॥ 1-1-106 (106) అశ్వమేధామృతసస్త్వాశ్రమస్థానసంశ్రయః। మౌసలశ్రుతిసంక్షేపః శిష్టద్విజనిషేవితః॥ 1-1-107 (107) సర్వేషాం కవిముఖ్యానాముపజీవ్యో భవిష్యతి। పర్జన్యఇవ భూతానామక్షయో భారద్రుమః॥ 1-1-108 (108) కావ్యస్య లేఖనార్థాయ గణేశః స్మర్యతాం మునే। 1-1-109 (109) సౌతిరువాచ। 1-1-110x (5) ఏవమాభాష్య తం బ్రహ్మా జగామ స్వం నివేశనం। భగవాన్స జగత్స్రష్టా ఋషిదేవగణైః సహ॥ 1-1-110 (110) తతః సస్మార హేరంబం వ్యాసః సత్యవతీసుతః॥ 1-1-111 (111) స్మృతమాత్రో గణేశానో భక్తచింతితపూరకః। తత్రాజగామ విఘ్నేశో వేదవ్యాసో యతః స్థితః॥ 1-1-112 (112) పూజితశ్చోపవిష్టశ్చ వ్యాసేనోక్తస్తదానఘ। లేఖకో భారతస్యాస్య భవ త్వం గణనాయక॥ మయైవ ప్రోచ్యమానస్య మనసా కల్పితస్య చ॥ 1-1-113 (113) శ్రుత్వైతత్ప్రాహ విఘ్నేశో యది మే లేఖనీ క్షణం। లిఖతో నావతిష్ఠేత తదా స్యాం లేఖకో హ్యహం॥ 1-1-114 (114) వ్యాసోఽప్యువాచ తం దేవమబుద్ధ్వా మా లిఖ క్వచిత్। ఓమిత్యుక్త్వా గణేశోపి బభూవ కిల లేఖకః॥ 1-1-115 (115) గ్రంథగ్రంథిం తదా చక్రే మునిర్గూఢం కుతూహలాత్। యస్మిన్ప్రతిజ్ఞయా ప్రాహ మునిర్ద్వైపాయనస్త్విదం॥ 1-1-116 (116) అష్టౌ శ్లోకసహస్రాణి అష్టౌ శ్లోకశతాని చ। అహం వేద్మి శుకో వేత్తి సంజయో వేత్తి వా న వా॥ 1-1-117 (117) తచ్ఛ్లోకకూటమద్యాపి గ్రథితం సుదృఢం మునే। భేత్తుం న శక్యతేఽర్థస్యం గూఢత్వాత్ప్రశ్రితస్య చ॥ 1-1-118 (118) సర్వజ్ఞోపి గణేశో యత్క్షణమాస్తే విచారయన్। తావచ్చకార వ్యాసోపి శ్లోకానన్యాన్బహూనపి॥ 1-1-119 (119) తస్య వృక్షస్య వక్ష్యామి శాఖాపుష్పఫలోదయం। స్వాదుమేధ్యరసోపేతమచ్ఛేద్యమమరైరపి॥ 1-1-120 (120) అనుక్రమణికాధ్యాయం వృత్తాంతం సర్వపర్వణాం। ఇదం ద్వైపాయనః పూర్వం పుత్రమధ్యాపయచ్ఛుకం॥ 1-1-121 (121) తతోఽన్యేభ్యోఽనురూపేభ్యః శిష్యేభ్యః ప్రదదౌ ప్రభు షష్టిం శతసహస్రాణి చకారాన్యాం స సంహితాం। త్రింశచ్ఛతసహస్రం చ దేవలోకే ప్రతిష్ఠితం॥ 1-1-122 (122) పిత్ర్యే పంచదశ ప్రోక్తం రక్షోయక్షే చతుర్దశ। ఏకం శతసహస్రం తు మానుషేషు ప్రతిష్ఠితం॥ 1-1-123 (123) నారదోఽశ్రావయద్దేవానసితో దేవలః పితృన్। గంధర్వయక్షరక్షాంసి శ్రావయామాస వై శుకః॥ 1-1-124 (124) `వైశంపాయనవిప్రర్షిః శ్రావయామాస పార్థివం। పారిక్షితం మహాత్మానం నాంనా తు జనమేజయం'॥ 1-1-125 (125) అస్మింస్తు మానుషే లోకే వైశంపాయన ఉక్తవాన్। శిష్యో వ్యాసస్య ధర్మాత్మా సర్వవేదవిదాం వరః॥ 1-1-126 (126) ఏకం శతసహస్రం తు మయోక్తం వై నిబోధత॥ 1-1-127 (127) దుర్యోధనో మన్యుమయో మహాద్రుమః కర్ణః స్కంధః శకునిస్తస్య శాఖాః। దుశ్శాసనః పుష్పఫలే సమృద్ధే మూలం రాజా ధృతరాష్ట్రోఽమనీషి। 1-1-128 (128) యుధిష్ఠిరే ధర్మమయో మహాద్రుమః స్కంధోఽర్జునో భీమసేనోఽస్య శాఖాః। మాద్రీసుతౌ పుష్పఫలే సమృద్ధే మూలం కృష్ణో బ్రహ్మ చ బ్రాహ్మణాశ్చ॥ 1-1-129 (129) పాండుర్జిత్వా బహూందేశాన్యుధా విక్రమణేన చ। అరణ్యే మృగయాశీలో న్యవసత్సజనస్తథా॥ 1-1-130 (130) మృగవ్యవాయనిధనాత్కృచ్ఛ్రాం ప్రాప స ఆపదం। జన్మప్రభృతి పార్థానాం తత్రాచారవిధిక్రమః॥ 1-1-131 (131) మాత్రోరభ్యుపపత్తిశ్చ ధర్మోపనిషదం ప్రతి। ధర్మానిలేంద్రాంస్తాభిః సాఽఽజుహావ సుతవాంఛయా॥ 1-1-132 (132) `తతో ధర్మోపనిషదం భూత్వా భర్తుః ప్రియా పృథా। ధర్మానిలేంద్రాంస్తాభిః సాఽఽజుహావ సుతవాంఛయా॥ 1-1-133 (133) తద్దత్తోపనిషన్మాద్రీ చాశ్వినావాజుహావ చ। జాతాః పార్థాస్తతః సర్వే కుంత్యా మాద్ర్యాశ్చ మంత్రతః।' తాపసైః సహ సంవృద్ధా మాతృభ్యాం పరిరక్షితాః॥ 1-1-134 (134) మేధ్యారణ్యేషు పుణ్యేషు మహతామాశ్రమేషు చ। `తేషు జాతేషు సర్వేషు పాండవేషు మహాత్మసు॥ 1-1-135 (135) మాద్ర్యా తు సహ సంగంయ ఋషిశాపప్రభావతః। మృతః పాండుర్మహాపుణ్యే శతశృంగే మహాగిరౌ॥' 1-1-136 (136) ఋషిభిశ్చ సమానీతా ధార్తరాష్ట్రాన్ప్రతి స్వయం। శిశవశ్చాభిరూపాశ్చ జటిలా బ్రహ్మచారిణః॥ 1-1-137 (137) పుత్రాశ్చ భ్రాతరశ్చేమే శిష్యాశ్చ సుహృదశ్చ వః। పాండవా ఏత ఇత్యుక్త్వా మునయోఽంతర్హితాస్తతః॥ 1-1-138 (138) తాంస్తైర్నివేదితాందృష్ట్వా పాండవాన్కౌరవాస్తదా। శిష్టాశ్చ వర్ణాః పౌరా యే తే హర్షాచ్చుక్రుశుర్భృశం॥ 1-1-139 (139) ఆహుః కేచిన్న తస్యైతే తస్యైత ఇతి చాపరే। యదా చిరమృతః పాండుః కథం తస్యేతది చాపరే॥ 1-1-140 (140) స్వాగతం సర్వథా దిష్ట్యా పాండోః పశ్యామ సంతతిం। ఉచ్యతాం స్వాగతమితి వాచోఽశ్రూయంత సర్వశః॥ 1-1-141 (141) తస్మిన్నుపరతే శబ్దే దిశః సర్వా నినాదయన్। అంతర్హితానాం భూతానాం నిఃస్వనస్తుములీఽభవత్॥ 1-1-142 (142) పుష్పవృష్టిః శుభా గంధాః శంఖదుందుభినిఃస్వనాః। ఆసన్ప్రవేశే పార్థానాం తదద్భుతమివాభవత్॥ 1-1-143 (143) తత్ప్రీత్యా చైవ సర్వేషాం పౌరాణాం హర్షసంభవః। శబ్ద ఆసీన్మహాంస్తత్ర దివస్పృక్కీర్తివర్ధనః॥ 1-1-144 (144) తేఽధీత్య నిఖిలాన్వేదాఞ్శాస్త్రాణి వివిధాని చ। న్యవసన్పాండవాస్తత్ర పూజితా అకుతోభయాః॥ 1-1-145 (145) యుధిష్ఠిరస్య శౌచేన ప్రీతాః ప్రకృతయోఽభవన్। ధృత్యా చ భీమసేనస్య విక్రమేణార్జునస్య చ॥ 1-1-146 (146) గురుశుశ్రూషయా కుంత్యా యమయోర్వినయేన చ। తుతోష లోకః సకలస్తేషాం శౌర్యగుణేన చ॥ 1-1-147 (147) సమవాయే తతో రాజ్ఞాం కన్యాం భర్తృస్వయంవరాం। ప్రాప్తవానర్జునః కృష్ణాం కృత్వా కర్మ సుదుష్కరం॥ 1-1-148 (148) తతః ప్రభృతి లోకేఽస్మిన్పూజ్యః సర్వధనుష్మతాం। ఆదిత్య ఇవ దుష్ప్రేక్ష్యః సమరేష్వపి చాభవత్॥ 1-1-149 (149) స సర్వాన్పార్థివాంజిత్వా సర్వాంశ్చ మహతో గణాన్। ఆజహారార్జునో రాజ్ఞో రాజసూయం మహాక్రతుం॥ 1-1-150 (150) అన్నవాందక్షిణావాంశ్చ సర్వైః సముదితో గుణైః। యుధిష్ఠిరేణ సంప్రాప్తో రాజసూయో మహాక్రతుః॥ 1-1-151 (151) సునయాద్వాసుదేవస్య భీమార్జునబలేన చ। ఘాతయిత్వా జరాసంధం చైద్యం చ బలగర్వితం॥ 1-1-152 (152) దుర్యోధనం సమాగచ్ఛన్నర్హణాని తతస్తతః। మణికాంచనరత్నాని గోహస్త్యశ్వధనాని చ॥ 1-1-153 (153) విచిత్రాణి చ వాసాంసి ప్రావారావరణాని చ। కంబలాజినరత్నాని రాంకవాస్తరణాని చ॥ 1-1-154 (154) సమృద్ధాం తాం తథా దృష్ట్వా పాండవానాం తదా శ్రియం। ఈర్ష్యాసముత్థః సుమహాంస్తస్య మన్యురజాయత॥ 1-1-155 (155) విమానప్రతిమాం తత్ర మయేన సుకృతాం సభాం। పాండవానాముపహృతాం స దృష్ట్వా పర్యతప్యత॥ 1-1-156 (156) తత్రావహసితశ్చాసీత్ప్రస్కందన్నివ సంభ్రమాత్। ప్రత్యక్షం వాసుదేవస్య భీమేనానభిజాతవత్॥ 1-1-157 (157) స భోగాన్వివిధాన్భుంజన్రత్నాని వివిధాని చ। కథితో ధృతరాష్ట్రస్య వివర్ణో హరిణః కృశః॥ 1-1-158 (158) అన్వజానాత్తతో ద్యూతం ధృతరాష్ట్రః సుతప్రియః। తచ్ఛ్రుత్వా వాసుదేవస్య కోపః సమభవన్మహాన్॥ 1-1-159 (159) నాతిప్రీతమనాశ్చాసీద్వివాదాంశ్చాన్వమోదత। ద్యూతాదీననయాన్ఘోరాన్వివిధాంశ్చాప్యుపైక్షత॥ 1-1-160 (160) నిరస్య విదురం భీష్మం ద్రోణం శారద్వతం కృపం। విగ్రహే తుములే తస్మిందహన్క్షత్రం పరస్పరం॥ 1-1-161 (161) జయత్సు పాండుపుత్రేషు శ్రుత్వా సుమహదప్రియం। దుర్యోధనమతం జ్ఞాత్వా కర్ణస్య శకునేస్తథా॥ 1-1-162 (162) ధృతరాష్ట్రశ్చిరం ధ్యాత్వా సంజయం వాక్యమబ్రవీత్। శృణు సంజయ సర్వం మే నచాసూయితుమర్హసి॥ 1-1-163 (163) శ్రుతవానసి మేధావీ బుద్ధిమాన్ప్రాజ్ఞసంమతః। న విగ్రహే మమ మతిర్న చ ప్రీయే కులక్షయే॥ 1-1-164 (164) న మే విశేషః పుత్రేషు స్వేషు పాండుసుతేషు వా। వృద్ధం మామభ్యసూయంతి పుత్రా మన్యుపరాయణాః॥ 1-1-165 (165) అహం త్వచక్షుః కార్పణ్యాత్పుత్రప్రీత్యా సహామి తత్। ముహ్యంతం చానుముహ్యామి దుర్యోధనమచేతనం॥ 1-1-166 (166) రాజసూయే శ్రియం దృష్ట్వా పాండవస్య మహౌజసః। తచ్చావహసనం ప్రాప్య సభారోహణదర్శనే॥ 1-1-167 (167) అమర్షితః స్వయం జేతుమశక్తః పాండవాన్రణే। నిరుత్సాహశ్చ సంప్రాప్తుం సుశ్రియం క్షత్రియోఽపి సన్॥ 1-1-168 (168) గాంధారరాజసహితశ్ఛద్మద్యూతమమంత్రయత్। తత్ర యద్యద్యథా జ్ఞాతం మయాం సంజయ తచ్ఛృణు॥ 1-1-169 (169) శ్రుత్వా తు మమ వాక్యాని బుద్ధియుక్తాని తత్త్వతః। తతో జ్ఞాస్యసి మాం సౌతే ప్రజ్ఞాటచక్షుషమిత్యుత॥ 1-1-170 (170) యదాఽశ్రౌషం ధనురాయంయ చిత్రం విద్ధం లక్ష్యం పాతితం వై పృథివ్యాం। కృష్ణాం హృతాం ప్రేక్షతాం సర్వరాజ్ఞాం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-171 (171) యదాఽశ్రౌషం ద్వారకాయాం సుభద్రాం ప్రసహ్యోఢాం మాధవీమర్జునేన। ఇంద్రప్రస్థం వృష్ణివీరౌ చ యాతౌ తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-172 (172) యదాఽశ్రౌషం దేవరాజం ప్రవృష్టం శరైర్దివ్యైర్వారితం చార్జునేన। అగ్నిం తథా తర్పితం ఖాండవే చ తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-173 (173) యదాఽశ్రౌషం జాతుషాద్వేశ్మనస్తా- న్ముక్తాన్పార్థాన్పంచ కుంత్యా సమేతాన్। యుక్తం చైషాం విదురం స్వార్థసిద్ధ్యై తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-174 (174) యదాఽశ్రౌషం ద్రౌపదీం రంగమధ్యే లక్ష్యం భిత్త్వా నిర్జితామర్జునేన। శూరాన్పంచాలాన్పాండవేయాంశ్చ యుక్తాం- స్తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-175 (175) యదాఽశ్రౌషం మాగధానాం వరిష్ఠం జరాసంధం క్ష్వమధ్యే జ్వలంతం। దోర్భ్యాం హతం భీమసేనేన గత్వా తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-176 (176) యదాఽశ్రౌషం దిగ్జయే పాండుపుత్రై- ర్వశీకృతాన్భూమిపాలాన్ప్రసహ్య। మహాక్రతుం రాజసూయం కృతం చ తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-177 (177) యదాఽశ్రౌషం ద్రౌపదీమశ్రుకంఠీం సభాం నీతాం దుఃఖితామేకవస్త్రాం। రజస్వలాం నాథవతీమనాథవ- త్తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-178 (178) యదాఽశ్రౌషం వాససాం తత్ర రాశిం సమాక్షిపత్కితవో మందబుద్ధిః। దుఃశాసనో గతవాన్నైవం చాంతం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-179 (179) యదాఽశ్రౌషం హృతరాజ్యం యుధిష్ఠిరం పరాజితం సౌబలేనాక్షవత్యాం। అన్వాగతం భ్రాతృభిరప్రమేయై- స్తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-180 (180) యదాశ్రౌషం వివిధాస్తత్ర చేష్టా ధర్మాత్మనాం ప్రస్థితానాం వనాయ। జ్యేష్ఠప్రీత్యా క్లిశ్యతాం పాండవానాం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-181 (181) యదాఽశ్రౌషం స్నాతకానాం సహస్రై- రన్వాగతం ధర్మరాజం వనస్థం। భిక్షాభుజాం బ్రాహ్మణానాం మహాత్మనాం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-182 (182) `యదాఽశ్రౌషం వనవాసేన పార్థా- న్సమాగతాన్మహర్షిభిః పురాణైః। ఉపాస్యమానాన్సగణైర్జాతసఖ్యాం- స్తదా నాశంసే విజయాయ సంజర్య॥' 1-1-184 (183) యదాశ్రౌషం త్రిదివస్థం ధనంజయం శక్రాత్సాక్షాద్దివ్యమస్త్రం యథావత్। అధీయానం శంసితం సత్యసంధం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-185 (184) యదాఽశ్రోషం కాలకేయాస్తతస్తే పౌలోమానో వరదానాచ్చ దృప్తాః। దేవైరజేయా నిర్జితాశ్చార్జునేన తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-186 (185) యదాఽశ్రౌషమసురాణాం వధార్థే కిరీటినం యాంతమమిత్రకర్శనం। కృతార్థం చాప్యాగతం శక్రలోకా- త్తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-187 (186) `యదాఽశ్రౌషం తీర్థయాత్రాప్రవృత్తం పాండోః సుతం సహితం లోమశేన। బృహదశ్వాదక్షహృదయం చ ప్రాప్తం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥' 1-1-188 (187) యదాఽశ్రౌషం వైశ్రవణేన సార్ధం సమాగతం భీమన్యాంశ్చ పార్థాన్। తస్మిందేశే మానుషాణామగంయే తదా నాశంసి విజయాయ సంజయా॥ 1-1-189 (188) యదాఽశ్రౌషం ఘోషయాత్రాగతానాం బంధం గంధర్వైర్మోక్షణం చార్జునేన। స్వేషాం సుతానాం కర్ణబుద్ధౌ రతానాం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-190 (189) యదాఽశ్రౌషం యక్షరూపేణ ధర్మం సమాగతం ధర్మరాజేన సూత। ప్రశ్నాన్కాంశ్చిద్విబ్రువాణం చ సంయక్ తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-191 (190) యదాఽశ్రౌషం న విదుర్మామకాస్తాన్ ప్రచ్ఛన్నరూపాన్వసతః పాండవేయాన్। విరాటరాష్ట్రే సహ కృష్ణయా చ తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-192 (191) `యదాఽశ్రౌషం కీచకానాం వరిష్ఠం నిషూదితం భ్రాతృశతేన సార్ధం। ద్రౌపద్యర్థే భీమసేనేన సంఖ్యే తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥' 1-1-193 (192) యదాఽశ్రౌషం మామకానాం వరిష్ఠా- ంధనంజయేనైకరథేన భగ్నాన్। విరాటరాష్ట్రే వసతా మహాత్మనా తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-194 (193) యదాఽశ్రౌషం సత్కృతం మత్స్యరాజ్ఞా సుతాం దత్తాముత్తరామర్జునాయ। తాం చార్జునః ప్రత్యగృహ్ణాత్సుతార్థే తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-195 (194) యదాఽశ్రౌషం నిర్జితస్యాధనస్య ప్రవ్రాజితస్య స్వజనాత్ప్రచ్యుతస్య। అక్షౌహిణీః సప్త యుధిష్ఠిరస్య తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 196 ॥ 1-1-196 (195) యదాఽశ్రౌషం మాధవం వాసుదేవం సర్వాత్మనా పాండవార్థే నివిష్టం। యస్యేమాం గాం విక్రమమేకమాహు- స్తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-197 (196) యదాఽశ్రౌషం నరనారాయణౌ తౌ కృష్ణార్జునౌ వదతో నారదస్య। అహం ద్రష్టా బ్రహ్మలోకే చ సంయక్ తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-198 (197) యదాఽశ్రౌషం లోకహితాయ కృష్ణం శమార్థినముపయాతం కురూణాం। శమం కుర్వాణమకృతార్థం చ యాతం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 199 ॥ 1-1-199 (198) యదాఽశ్రౌషం కర్ణదుర్యోధనాభ్యాం బుద్ధిం కృతాం నిగ్రహే కేశవస్య। తం చాత్మానం బహుధా దర్శయానం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-200 (199) యదాఽశ్రౌషం వాసుదేవే ప్రయాతే రథస్యైకామగ్రతస్తిష్ఠమానాం। ఆర్తాం పృథాం సాంత్వితాం కేశవేన తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-201 (200) యదాఽశ్రౌషం మంత్రిణం వాసుదేవం తథా భీష్మం శాంతనవం చ తేషాం। భారద్వాజం చాశిషోఽనుబ్రువాణం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-202 (201) యదా కర్ణో భీష్మమువాచ వాక్యం నాహం యోత్స్యే యుధ్యమానే త్వయీతి। హిత్వా సేనామపచక్రామ చాపి తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-203 (202) యదాఽశ్రౌషం వాసుదేవార్జునౌ తౌ తథా ధనుర్గాండివమప్రమేయం। త్రీణ్యుగ్రవీర్యాణి సమాగతాని తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-204 (203) యదాఽశ్రౌషం కశ్లలేనాభిపన్నే రథోపస్థే సీదమానేఽర్జునే వై। కృష్ణం లోకాందర్శయానం శరీరే తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-205 (204) యదాఽశ్రౌషం భీష్మమిత్రకర్శనం నిఘ్నంతమాజావయుతం రథానాం। నైషాం కశ్చిద్వధ్యతే ఖ్యాతరూప- స్తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-206 (205) యదాఽశ్రౌషం చాపగేయేన సంఖ్యే స్వయం మృత్యుం విహితం ధార్మికేణ। తచ్చాకార్షుః పాండవేయాః ప్రహృష్టా- స్తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-207 (206) యదాఽశ్రౌషం భీష్మమత్యంతశూరం హతం పార్థేనాహవేష్వప్రధృష్యం। శిఖండినం పురతః స్థాపయిత్వా తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-208 (207) యదాఽశ్రౌషం శరతల్పే శయానం వృద్ధం వీరం సాదితం చిత్రపుంఖైః। భీష్మం కృత్వా సోమకానల్పశేషాం- స్తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-209 (208) యదాఽశ్రౌషం శాంతనవే శయానే పానీయార్థే చోదితేనార్జునేన। భూమిం భిత్త్వా తర్పితం తత్ర భీష్మం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-210 (209) యదాశ్రౌషం శుక్రసూర్యౌ చ యుక్తౌ కౌంతేయానామనులోమౌ జయాయ। నిత్యం చాస్మాఞ్శ్వాపదా భీషయంతి తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-211 (210) యదా ద్రోణో వివిధానస్త్రమార్గా- న్నిదర్శయన్సమరే చిత్రయోధీ। న పాండవాఞ్శ్రేష్ఠతరాన్నిహంతి తదా నాశంసే విజయాయం సంజయ॥ 1-1-212 (211) యదాఽశ్రౌషం చాస్మదీయాన్మహారథా- న్వ్యవస్థితానర్జునస్యాంతకాయ। సంశప్తకాన్నిహతానర్జునేన తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-213 (212) యదాఽశ్రౌషం వ్యూహమభేద్యమన్యై- ర్భారద్వాజేనాత్తశస్త్రేణ గుప్తం। భిత్త్వా సౌభద్రం వీరమేకం ప్రవిష్టం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-214 (213) యదాఽభిమన్యుం పరివార్య బాలం సర్వే హత్త్వా హృష్టరూపా బభూవుః। మహారథాః పార్థమశక్నువంత- స్తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-215 (214) యదాఽశ్రౌషమభిమన్యుం నిహత్య హర్షాన్మూఢాన్క్రోశతో ధార్తరాష్ట్రాన్। క్రోధాదుక్తం సైంధవే చార్జునేన తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-216 (215) యదాఽశ్రౌషం సైంధవార్థే ప్రతిజ్ఞాం ప్రతిజ్ఞాతాం తద్వధాయార్జునేన। సత్యాం తీర్ణాం శత్రుమధ్యే చ తేన తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-217 (216) యదాఽశ్రౌషం శ్రాంతహయే ధనంజయే ముక్త్వా హయాన్పాయయిత్వోపవృత్తాన్। పునర్యుక్త్వా వాసుదేవం ప్రయాతం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-218 (217) యదాఽశ్రౌషం వాహనేష్వక్షమేషు రథోపస్థే తిష్ఠతా పాండవేన। సర్వాన్యోధాన్వారితానర్జునేన తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-219 (218) యదాఽశ్రౌషం నాగబలైః సుదుఃసహం ద్రోణానీకం యుయుధానం ప్రమథ్య। యాతం వార్ష్ణేయం యత్ర తౌ కృష్ణపార్థౌ తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-220 (219) యదాఽశ్రౌషం కర్ణమాసాద్య ముక్తం వధాద్భీమం కుత్సయిత్వా వచోభిః। ధనుష్కోట్యాఽఽతుద్య కర్ణేన వీరం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-221 (220) యదా ద్రోణః కృతవర్మా కృపశ్చ కర్ణో ద్రౌణిర్మద్రరాజశ్చ శూరః। అమర్షయన్సైంధవం వధ్యమానం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-222 (221) యదాఽశ్రౌషం దేవరాజేన దత్తాం దివ్యాం శక్తిం వ్యంసితాం మాధవేన। ఘటోత్కచే రాక్షసే ఘోరరూపే తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-223 (222) యదాఽశ్రౌషం కర్ణఘటోత్కచాభ్యాం యుద్ధే ముక్తాం సూతపుత్రేణ శక్తిం। యయా వధ్యః సమరే సవ్యసాచీ తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-224 (223) యదాఽశ్రౌషం ద్రోణమాచార్యమేకం ధృష్టద్యుంనేనాభ్యతిక్రంయ ధర్మం। రథోపస్థే ప్రాయగతం విశస్తం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-225 (224) యదాఽశ్రౌషం ద్రౌణినా ద్వైరథస్థం మాద్రీసుతం నకులం లోకమధ్యే। సమం యుద్ధే మండలేభ్యశ్చరంతం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-226 (225) యదా ద్రోణే నిహతే ద్రోణపుత్రో నారాయణం దివ్యమస్త్రం వికుర్వన్। నైషామంతం గతవాన్పాండవానాం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-227 (226) యదాఽశ్రౌషం భీమసేనేన పీతం రక్తం భ్రాతుర్యుధి దుఃశాసనస్య। నివారితం నాన్యతమేన భీమం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-228 (227) యదాఽశ్రౌషం కర్ణమత్యంతశూరం హతం పార్థేనాహవేష్వప్రధృష్యం। తస్మిన్భ్రాతృణాం విగ్రహే దేవగుహ్యే తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-229 (228) యదాఽశ్రౌషం ద్రోణపుత్రం చ శూరం దుఃశాసనం కృతవర్మాణముగ్రం। యుధిష్ఠిరం ధర్మరాజం జయంతం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-230 (229) యదాఽశ్రౌషం నిహతం మద్రరాజం రణే శూరం ధర్మరాజేన సూత। సదా సంగ్రామే స్ప్రధతే యస్తు కృష్ణం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-231 (230) యదాఽశ్రౌషం కలహద్యూతమూలం మాయాబలం సౌబలం పాండవేన। హతం సంగ్రామే సహదేవేన పాపం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-232 (231) యదాఽశ్రౌషం శ్రాంతమేకం శయానం హ్రదం గత్వా స్తంభయిత్వా తదంభః। దుర్యోధనం విరథం భగ్నశక్తిం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-233 (232) యదాఽశ్రౌషం పాండవాంస్తిష్ఠమానాన్ గత్వా హ్రదే వాసుదేవేన సార్ధం। అమర్షణం ధర్షయతః సుతం మే తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-234 (233) యదాఽశ్రౌషం వివిధాంశ్చిత్రమార్గాన్ గదాయుద్ధే మండలశశ్చరంతం। మిథ్యా హతం వాసుదేవస్య బుద్ధ్యా తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-235 (234) యదాఽశ్రౌషం ద్రోణపుత్రాదిభిస్తై- ర్హతాన్పంచాలాంద్రౌపదేయాంశ్చ సుప్తాన్। కృతం బీభత్సమయశస్యం చ కర్మ తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-236 (235) యదాఽశ్రౌషం భీమసేనానుయాతే- నాశ్వత్థాంనా పరమాస్త్రం ప్రయుక్తం। క్రుద్ధేనైషీకమవధీద్యేన గర్భం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-237 (236) యదాఽశ్రౌషం బ్రహ్మశిరోఽర్జునేన స్వస్తీత్యుక్త్వాఽస్త్రమస్త్రేణ శాంతం। అశ్వత్థాంనా మణిరత్నం చ దత్తం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-238 (237) యదాఽశ్రౌషం ద్రోణపుత్రేణ గర్భే వైరాట్యా వై పాత్యమానే మహాస్త్రైః। సంజీవయామీతి హరేః ప్రతిజ్ఞాం తదా నాశంసే విజయాయ సంజయ॥ 1-1-239 (238) ద్వైపాయనః కేశవో ద్రోణపుత్రం పరస్పేరణాభిశాపైః శశాప। బుద్ధ్వా చాహం బుద్ధిహీనోఽద్య సూత సంతప్యే వై పుత్రపౌత్రైశ్చ హీనః॥ 1-1-240 (239) శోచ్యా గాంధారీ పుత్రపౌత్రైర్విహీనా తథా వధ్వా పితృభిర్భ్రాతృభిశ్చ। కృతం కార్యం దుష్కరం పాండవేయైః ప్రాప్తం రాజ్యమసపత్నం పునస్తైః॥ 1-1-241 (240) కష్టం యుద్ధే దశ శేషాః శ్రుతా మే త్రయోఽస్మాకం పాండవానాం చ సప్త। ద్వ్యూనా వింశతిరాహతాఽక్షౌహిణీనాం తస్మిన్సంగ్రామే భైరవే క్షత్రియాణాం॥ 1-1-242 (241) తమస్త్వతీవ విస్తీర్ణం మోహ ఆవిశతీవ మాం। సంజ్ఞాం నోపలభే సూత మనో విహ్వలతీవ మే॥ 1-1-243 (242) సౌతిరువాచ। 1-1-244x (6) ఇత్యుక్త్వా ధృతరాష్ట్రోఽథ విలప్య బహు దుఃఖితః। మూర్చ్ఛితః పునరాశ్వస్తః సంజయం వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-1-244 (243) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 1-1-245x (7) సంజయైవం గతే ప్రాణాంస్త్యక్తుమిచ్ఛామి మా చిరం। స్తోకం హ్యపి న పశ్యామి ఫలం జీవితధారణే॥ 1-1-245 (244) సౌతిరువాచ। 1-1-246x (8) తం తథా వాదినం దీనం విలపంతం మహీపతిం। నిఃశ్వసంతం యథా నాగం ముహ్యమానం పునః పునః॥ 1-1-246 (245) గావల్గణిరిదం ధీమాన్మహార్థం వాక్యమబ్రవీత్। 1-1-247 (246) సంజయ ఉవాచ। శ్రుతవానసి వై రాజన్మహోత్సాహాన్మహాబలాన్॥ 1-1-247x (9) ద్వైపాయనస్య వదతో నారదస్య చ ధీమతః। మహత్సు రాజవంశేషు గుణైః సముదితేషు చ॥ 1-1-248 (247) జాతాందివ్యాస్త్రవిదుషః శక్రప్రతిమతేజసః। ధర్మేణ పృథివీం జిత్వా యజ్ఞైరిష్ట్వాప్తదక్షిణైః॥ 1-1-249 (248) అస్మిఁల్లోకే యశః ప్రాప్య తతః కాలవశం గతాన్। శైబ్యం మహారథం వీరం సృంజయం జయతాం వరం॥ 1-1-250 (249) సుహోత్రం రంతిదేవం చ కాక్షీవంతమతౌశిజం। బాహ్లీకం దమనం చైద్యం శర్యాతిమజితం నలం॥ 1-1-251 (250) విశ్వామిత్రమమిత్రఘ్నమంబరీషం మహాబలం। మరుత్తం మనుమిక్ష్వాకుం గయం భరతమేవ చ॥ 1-1-252 (251) రామం దాశరథిం చైవ శశబిందుం భగీరథం। కృతవీర్యం మహాభాగం తథైవ జనమేజయం॥ 1-1-253 (252) యయాతిం శుభకర్మాణం దేవైర్యో యాజితః స్వయం। `చైత్యయూపాంకితా భూమిర్యస్యేయం సవనాకరా॥ 1-1-254 (253) ఇతి రాజ్ఞాం చతుర్వింశన్నారదేన సురర్షిణా। పుత్రశోకాభితప్తాయ పురా శ్వైత్యాయ కీర్తితం॥ 1-1-255 (254) తేభ్యశ్చాన్యే గతాః పూర్వం రాజానో బలవత్తరాః। మహారథా మహాత్మానః సర్వైః సముదితా గుణైః॥ 1-1-256 (255) పూరుః కురుర్యదుః శూరో విష్వగశ్వో మహాద్యుతిః। అణుహో యువనాశ్వశ్చ కకుత్స్థో విక్రమీ రఘుః॥ 1-1-257 (256) విజయో వీతిహోత్రోఽహ్గో భవః శ్వేతో బృహద్గురుః। ఉశీనరః శతరథః కంకో దులిదుహో ద్రుమః॥ 1-1-258 (257) దంభోద్భవః పరో వేనః సగరః సంకృతిర్నిమిః। అజేయః పరశుః పుండ్రః శంభుర్దేవావృధోఽనఘః॥ 1-1-259 (258) దేవాహ్వయః సుప్రతిమః సుప్రతీకో బృహద్రథః। మహోత్సాహో వినీతాత్మా సుక్రతుర్నైషధో నలః॥ 1-1-260 (259) సత్యవ్రతః శాంతభయః సుమిత్రః సుబలః ప్రభుః। జానుజంఘోఽనరణ్యోఽర్కః ప్రియభృత్యః శుచివ్రతః॥ 1-1-261 (260) బలబంధుర్నిరామర్దః కేతుశృంగో బృహద్బలః। ధృష్టకేతుర్బృహత్కేతుర్దీప్తకేతుర్నిరామయః॥ 1-1-262 (261) అవిక్షిచ్చపలో ధూర్తః కృతబంధుర్దృఢేషుధిః। మహాపురాణసంభావ్యః ప్రత్యంగః పరహా శ్రుతిః॥ 1-1-263 (262) ఏతే చాన్యే చ రాజానః శతశోఽథ సహస్రశః। శ్రూయంతే శతశశ్చాన్యే సంఖ్యాతాశ్చైవ పద్మశః॥ 1-1-264 (263) హిత్వా సువిపులాన్భోగాన్బుద్ధిమంతో మహాబలాః। రాజానో నిధనం ప్రాప్తాస్తవ పుత్రైర్మహత్తరః॥ 1-1-265 (264) యేషాం దివ్యాని కర్మాణి విక్రమస్త్యాగ ఏవ చ। మాహాత్ంయమపి చాస్తిక్యం సత్యం శౌచం దయాఽర్జవం॥ 1-1-266 (265) విద్వద్భిః కథ్యతే లోకే పురాణైః కవిసత్తమైః। సర్వర్ద్ధిగుణసంపన్నాస్తే చాపి నిధనం గతాః॥ 1-1-267 (266) తవ పుత్రా దురాత్మానః ప్రతప్తాశ్చైవ మన్యునా। లుబ్ధా దుర్వృత్తభూయిష్ఠా న తాంఛోచితుమర్హసి॥ 1-1-268 (267) శ్రుతవానసి మేధావీ బుద్ధిమాన్ప్రాజ్ఞసంమతః। యేషాం శాస్త్రానుగా బుద్ధిర్న తే ముహ్యంతి భారత॥ 1-1-269 (268) నిగ్రహానుగ్రహౌ చాపి విదితౌ తే నరాధిప। నాత్యంతమేవానువృత్తిః కార్యా తే పుత్రరక్షణే॥ 1-1-270 (269) భవితవ్యం తథా తచ్చ నానుశోచితుమర్హసి। దైవం పురుషకారేణ కో నివర్తితుమర్హతి॥ 1-1-271 (270) విధాతృవిహితం మార్గం న కశ్చిదతివర్తతే। కాలమూలమిదం సర్వం భావాభావౌ సుఖాసుఖే॥ 1-1-272 (271) కాలః సృజతి భూతాని కాలః సంహరతే ప్రజాః। సంహరంతం ప్రజాః కాలం కాలః శమయతే పునః॥ 1-1-273 (272) కాలో వికురుతే భావాన్సర్వాంల్లోకే శుభాశుభాన్। కాలః సంక్షిపతే సర్వాః ప్రజా విసృజతే పునః॥ 1-1-274 (273) కాలః సుప్తేషు జాగర్తి కాలో హి దురతిక్రమః। కాలః సర్వేషు భూతేషు చరత్యవిధతః సమః॥ 1-1-275 (274) అతీతానాగతా భావా యే చ వర్తంతి సాంప్రతం। తాన్కాలనిర్మితాన్బుద్ధ్వా న సంజ్ఞాం హాతుమర్హసి॥ 1-1-276 (275) సౌతిరువాచ। 1-1-277x (10) ఇత్యేవం పుత్రశోకార్తం ధృతరాష్ట్రం జనేశ్వరం। ఆశ్వాస్య స్వస్థమకరోత్సూతో గావల్గణిస్తదా॥ 1-1-277 (276) ధృతరాష్ట్రోఽపి తచ్ఛ్రుత్వా ధృతిమేవ సమాశ్రయత్। దిష్ట్యేదమాగతమితి మత్త్వా స ప్రాజ్ఞసత్తమః॥ 1-1-278 (277) లోకానాం చ హితార్థాయ కారుణ్యాన్మునిసత్తమః। అత్రోపనిషదం పుణ్యాం కృష్ణద్వైపాయనోఽబ్రవీత్॥ 1-1-279 (278) విద్వద్భిః కథ్యతే లోకే పురాణే కవిసత్తమైః। భారతాధ్యయనం పుణ్యమపి పాదమధీయతః। శ్రద్దధానస్య పూయంతే సర్వపాపాన్యశేషతః॥ 1-1-280 (279) దేవా దేవర్షయో హ్యత్ర తథా బ్రహ్మర్షయోఽమలాః। కీర్త్యంతే శుమకర్మాణస్తథా యక్షా మహోరగాః॥ 1-1-281 (280) భగవాన్వాసుదేవశ్చ కీర్త్యతేఽత్ర సనాతనః। స హి సత్యమృతం చైవ పవిత్రం పుణ్యమేవ చ॥ 1-1-282 (281) శాశ్వతం బ్రహ్మ పరమం ధ్రువం జ్యోతిః సనాతనం। యస్య దివ్యాని కర్మాణి కథంతి మనీషిణః॥ 1-1-283 (282) అసత్సత్సదసచ్చైవ యస్మాద్విశ్వం ప్రవర్తతే। సంతతిశ్చ ప్రవృత్తిశ్చ జన్మమృత్యుపునర్భవాః॥ 1-1-284 (283) అధ్యాత్మం శ్రూయతేం యత్ర పంచభూతగుణాత్మకం। అవ్యక్తాది పరం యచ్చ స ఏవ పరిగీయతే॥ 1-1-285 (284) యం ధ్యాయంతి సదా ముక్తా ధ్యానయోగబలాన్వితాః। ప్రతిబింబమివాదర్శే పశ్యంత్యాత్మన్యవస్థితం॥ 1-1-286 (285) శ్రద్దధానః సదా యుక్తః సదా ధర్మపరాయణః। ఆసేవన్నిమమధ్యాయం నరః పాపాత్ప్రముచ్యతే॥ 1-1-287 (286) అనుక్రమణికాధ్యాయం భారతస్యేమమాదితః। ఆస్తికః సతతం శృణ్వన్న కృచ్ఛ్రేష్వవసీదతి॥ 1-1-288 (287) ఉభే సంధ్యే జపన్కించిత్సద్యో ముచ్యేత కిల్బిషాత్। అనుక్రమణ్యా యావత్స్యాదహ్నారాత్ర్యా చ సంచితం॥ 1-1-289 (288) భారతస్య వపుర్హ్యేతత్సత్యం చామృతమేవ చ। నవనీతం యథా దధ్నో ద్విపదాం బ్రాహ్మణో యథా॥ 1-1-290 (289) ఆరణ్యకం చ వేదేభ్య ఓషధిభ్యోఽమృతం యథా। హ్రదానాముదధిః శ్రేష్ఠో గౌర్వరిష్ఠా చతుష్పదాం॥ 1-1-291 (290) యథైతానీతిహాసానాం తథా భారతముచ్యతే। యశ్చైనం శ్రావయేచ్ఛ్రాద్ధే బ్రాహ్మణాన్పాదమంతతః॥ 1-1-292 (291) అక్షయ్యమన్నపానం వై పితృంస్తస్యోపతిష్ఠతే। ఇతిహాసపురాణాభ్యాం వేదం సముపబృంహయేత్॥ 1-1-293 (292) బిభేత్యల్పశ్రుతాద్వేదో మామయం ప్రతరిష్యతి। కార్ష్ణం వేదమిమం విద్వాఞ్శ్రావయిత్వార్థమశ్నుతే॥ 1-1-294 (293) భ్రూణహత్యాదికం చాపి పాపం జహ్యాదసంశయం। య ఇమం శుచిరధ్యాయం పఠేత్పర్వణి పర్వణి॥ 1-1-295 (294) అధీతం భారతం తేన కృత్స్నం స్యాదితి మే మతిః। యశ్చైనం శృణుయాన్నిత్యమార్షం శ్రద్ధాసమన్వితః॥ 1-1-296 (295) స దీర్ఘమాయుః కీర్తిం చ స్వర్గతిం చాప్నుయాన్నరః। ఏకతశ్చతురో వేదా భారతం చైతదేకతః॥ 1-1-297 (296) పురా కిల సురైః సర్వైః సమేత్య తులయా ధృతం। చతుర్భ్యః సరహస్యేభ్యో వేదేభ్యో హ్యధికం యదా॥ 1-1-298 (297) తదాప్రభృతి లోకేఽస్మిన్మహాభారతముచ్యతే। మహత్త్వే చ గురుత్వే చ ధ్రియమాణం యతోఽధికం॥ 1-1-299 (298) మహత్త్వాద్భారవత్త్వాచ్చ మహాభారతముచ్యతే। నిరుక్తమస్య యో వేద సర్వపాపైః ప్రముచ్యతే॥ 1-1-300 (299) తపో నకల్కోఽధ్యయనం నకల్కః స్వాభావికో వేదవిధిర్నకల్కః। ప్రసహ్య విత్తాహరణం నకల్క- స్తాన్యేవ భావోపహతాని కల్కః॥ 1-1-301 (300) ఇతి శ్రీమన్మాహాభారతే ఆదిపర్వణి అనుక్రమణికాపర్వణి ప్రథమోఽధ్యాయః॥ 1 ॥ ॥ అనుక్రమణికాపర్వ సమాప్తం ॥

1-2-0 (301) ఋషయ ఊచుః। 1-2-0x (11) సమంతపంచకమితి యదుక్తం సూతనందన। ఏతత్సర్వం యథాతత్త్వం శ్రోతుమిచ్ఛామహే వయం॥ 1-2-1 (302) సౌతిరువాచ। 1-2-2x (12) శృణుధ్వం మమ భో విప్రా బ్రువతశ్చ కథాః శుభాః। సమంతపంచకాఖ్యం చ శ్రోతుమర్హథ సత్తమాః॥ 1-2-2 (303) త్రేతాద్వాపరయోః సంధౌ రామః శస్త్రభృతాం వరః। అసకృత్పార్థివం క్షత్రం జఘానామర్షచోదితః॥ 1-2-3 (304) స సర్వం క్షత్రముత్సాద్య స్వవీర్యేణానలద్యుతిః। సమంతపంచకే పంచ చకార రుధిరహ్రదాన్॥ 1-2-4 (305) స తేషు రుధిరాంభఃసు హ్రదేషు క్రోధమూర్చ్ఛితః। పితౄన్సంతర్పయామాస రుధిరేణేతి నః శ్రుతం॥ 1-2-5 (306) అథర్చీకాదయోఽభ్యేత్య పితరో రామమబ్రువన్। రామ రామ మహాభాగ ప్రీతాః స్మ తవ భార్గవ॥ 1-2-6 (307) అనయా పితృభక్త్యా చ విక్రమేణ తవ ప్రభో। వరం వృణీష్వ భద్రం తే యమిచ్ఛసి మహాద్యుతే॥ 1-2-7 (308) రామ ఉవాచ। 1-2-8x (13) యది మే పితరః ప్రీతా యద్యనుగ్రాహ్యతా మయి। యచ్చ రోషాభిభూతేన క్షత్రముత్సాదితం మయా॥ 1-2-8 (309) అతశ్చ పాపాన్ముచ్యేఽహమేష మే ప్రార్థితో వరః। హ్రదాశ్చ తీర్థభూతా మే భవేయుర్భువి విశ్రుతాః॥ 1-2-9 (310) ఏవం భవిష్యతీత్యేవం పితరస్తమథాబ్రువన్। తం క్షమస్వేతి నిషిషిధుస్తతః స విరరామ హ॥ 1-2-10 (311) తేషాం సమీపే యో దేశో హ్రదానాం రుధిరాంభసాం। సమంతపంచకమితి పుణ్యం తత్పరికీర్తితం॥ 1-2-11 (312) యేన లింగేన యో దేశో యుక్తః సముపలక్ష్యతే। తేనైవ నాంనా తం దేశం వాచ్యమాహుర్మనీషిణః॥ 1-2-12 (313) అంతరే చైవ సంప్రాప్తే కలిద్వాపరయోరభూత్। సమంతపంచకే యుద్ధం కురుపాండవసేనయోః॥ 1-2-13 (314) తస్మిన్పరమధర్మిష్ఠే దేశే భూదోషవర్జితే। అష్టాదశ సమాజగ్మురక్షౌహిణ్యో యుయుత్సయా॥ 1-2-14 (315) సమేత్య తం ద్విజాస్తాశ్చ తత్రైవ నిధం గతాః। ఏతన్నామాభినిర్వృత్తం తస్య దేశస్య వై ద్విజాః॥ 1-2-15 (316) పుణ్యశ్చ రమణీయశ్చ స దేశో వః ప్రకీర్తితః। తదేతత్కథితం సర్వం మయా బ్రాహ్మణసత్తమాః॥ యథా దేశః స విఖ్యాతస్త్రిషు లోకేషు సువ్రతాః॥ 1-2-16 (317) ఋషయ ఊచుః। 1-2-17x (14) అక్షౌహిణ్య ఇతి ప్రోక్తం యత్త్వయా సూతనందన। ఏతదిచ్ఛామహే శ్రోతుం సర్వమేవ యథాతథం॥ 1-2-17 (318) అక్షౌహిణ్యాః పరీమాణం నరాశ్వరథదంతినాం। యథావచ్చైవ నో బ్రూహి సర్వం హి విదితం తవ॥ 1-2-18 (319) సౌతిరువాచ। 1-2-19x (15) ఏకో రథో గజశ్చైకో నరాః పంచ పదాతయః। త్రయశ్చ తురగాస్తజ్జ్ఞైః పత్తిరిత్యభిధీయతే॥ 1-2-19 (320) పత్తిం తు త్రిగుణామేతామాహుః సేనాముఖం బుధాః। త్రీణి సేనాముఖాన్యేకో గుల్మ ఇత్యభిధీయతే॥ 1-2-20 (321) త్రయో గుల్మా గణో నామ వాహినీ తు గణాస్త్రయః। స్మృతాస్తిస్రస్తు వాహిన్యః పృతనేతి విచక్షణైః॥ 1-2-21 (322) చమూస్తు పృతనాస్తిస్రస్తిస్రశ్చంవస్త్వనీకినీ। అనీకినీం దశగుణాం ప్రాహురక్షౌహిణీం బుధాః॥ 1-2-22 (323) అక్షౌహిణ్యాః ప్రసంఖ్యాతా రథానాం ద్విజసత్తమాః। సంఖ్యాగణితతత్త్వజ్ఞైః సహస్రాణ్యేకవింశతిః॥ 1-2-23 (324) శతాన్యుపరి చైవాష్టౌ తథా భూయశ్చ సప్తతిః। గజానాం చ పరీమాణమేతదేవ వినిర్దిశేత్॥ 1-2-24 (325) జ్ఞేయం శతసహస్రం తు సహస్రాణి నవైవ తు। నరాణామపి పంచాశచ్ఛతాని త్రీణి చానఘాః॥ 1-2-25 (326) పంచ షష్టిసహస్రాణి తథాశ్వానాం శతాని చ। దశోత్తరాణి షట్ ప్రాహుర్యథావదిహ సంఖ్యయా॥ 1-2-26 (327) ఏతామక్షౌహిణీం ప్రాహుః సంఖ్యాతత్త్వదితో జనాః। యాం వః కథితవానస్మి విస్తరేణ తపోధనాః॥ 1-2-27 (328) ఏతయా సంఖ్యయా హ్యాసన్కురుపాండవసేనయోః। అక్షౌహిణ్యో ద్విజశ్రేష్ఠాః పిండితాష్టాదశైవ తు॥ 1-2-28 (329) సమేతాస్తత్ర వై దేశే తత్రైవ నిధం గతాః। కౌరవాన్కారణం కృత్వా కాలేనాద్భుతకర్మణా॥ 1-2-29 (330) అహాని యుయుధే భీష్మో దశైవ పరమాస్త్రవిత్। అహాని పంచ ద్రోణస్తు రరక్ష కురువాహినీం॥ 1-2-30 (331) అహనీ యుయుధే ద్వే తు కర్ణః పరబలార్దనః। శల్యోఽర్ధదివసం చైవ గదాయుద్ధమతః పరం॥ 1-2-31 (332) తస్యైవ దివసస్యాంతే ద్రౌణిహార్దిక్యగౌతమాః। ప్రసుప్తం నిశి విశ్వస్తం జఘ్నుర్యౌధిష్ఠిరం బలం॥ 1-2-32 (333) యత్తు శౌనక సత్రే తే భారతాఖ్యానముత్తమం। జనమేజయస్య తత్సత్రే వ్యాసశిష్యేణ ధీమతా॥ 1-2-33 (334) కథితం విస్తరార్థం చ యశో వీర్యం మహీక్షితాం। పౌష్యం తత్ర చ పౌలోమమాస్తీకం చాదితః స్మృతం॥ 1-2-34 (335) విచిత్రార్థపదాఖ్యానమనేకసమయాన్వితం। ప్రతిపన్నం నరైః ప్రాజ్ఞైర్వైరాగ్యమివ మోక్షిభిః॥ 1-2-35 (336) ఆత్మేవ వేదితవ్యేషు ప్రియేష్వివ హి జీవితం। ఇతిహాసః ప్రధానార్థః శ్రేష్ఠః సర్వాగమేష్వయం॥ 1-2-36 (337) అనాశ్రిత్యేదమాఖ్యానం కథా భువి న విద్యతే। ఆహారమనపాశ్రిత్య శరీరస్యేవ ధారణం॥ 1-2-37 (338) తదేతద్భారతం నామ కవిభిస్తూపజీవ్యతే। ఉదయతేప్సుభిర్భృత్యైరభిజాత ఇవేశ్వరః॥ 1-2-38 (339) ఇతిహాసోత్తమే యస్మిన్నర్పితా బుద్ధిరుత్తమా। స్వరవ్యంజనయోః కృత్స్నా లోకవేదాశ్రయేవ వాక్॥ 1-2-39 (340) తస్య ప్రజ్ఞాభిపన్నస్య విచిత్రపదపర్వణః। సూక్ష్మార్థన్యాయయుక్తస్య వేదార్థైర్భూషితస్య చ॥ 1-2-40 (341) భారతస్యేతిహాసస్య శ్రూయతాం పర్వసంగ్రహః। పర్వానుక్రమణీ పూర్వం ద్వితీయః పర్వసంగ్రహః॥ 1-2-41 (342) పౌష్యం పౌలోమమాస్తీకమాదిరంశావతారణం। తతః సంభవపర్వోక్తమద్భుతం రోమహర్షణం॥ 1-2-42 (343) దాహో జతుగృహస్యాత్ర హైడింబం పర్వ చోచ్యతే। తతో బకవధః పర్వ పర్వ చైత్రరథం తతః॥ 1-2-43 (344) తతః స్వయంవరో దేవ్యాః పాంచాల్యాః పర్వ చోచ్యతే। క్షాత్రధర్మేణ నిర్జిత్య తతో వైవాహికం స్మృతం॥ 1-2-44 (345) విదురాగమనం పర్వ రాజ్యలాభస్తథైవ చ। అర్జునస్య వనే వాసః సుభద్రాహరణం తతః॥ 1-2-45 (346) సుభద్రాహరణాదూర్ధ్వం జ్ఞేయా హరణహారికా। తతః ఖాండవదాహాఖ్యం తత్రైవ మయదర్శనం॥ 1-2-46 (347) సభాపర్వ తతః ప్రోక్తం మంత్రపర్వ తతః పరం। జరాసంధవధః పర్వ పర్వ దిగ్విజయం తథా॥ 1-2-47 (348) పర్వ దిగ్విజయాదూర్ధ్వం రాజసూయికముచ్యతే। తతశ్చార్ఘాభిహరణం శిశుపాలవధస్తతః॥ 1-2-48 (349) ద్యూతపర్వ తతః ప్రోక్తమనుద్యూతమః పరం। తత ఆరణ్యకం పర్వ కిర్మీరవధ ఏవచ॥ 1-2-49 (350) అర్జునస్యాభిగమనం పర్వ జ్ఞేయమతః పరం। ఈశ్వరార్జునయోర్యుద్ధం పర్వ కైరాతసంజ్ఞితం॥ 1-2-50 (351) ఇంద్రలోకాభిగమనం పర్వ జ్ఞేయమతః పరం। నలోపాఖ్యానమపి చ ధార్మికం కరుణోదయం॥ 1-2-51 (352) తీర్థయాత్రా తతః పర్వ కురురాజస్య ధీమతః। జటాసురవధః పర్వ యక్షయుద్ధమతః పరం॥ 1-2-52 (353) నివాతకవచైర్యుద్ధం పర్వ చాజగరం తతః। మార్కండేయసమాస్యా చ పర్వానంతరముచ్యతే॥ 1-2-53 (354) సంవాదశ్చ తతః పర్వ ద్రౌపదీసత్యభామయోః। ఘోషయాత్రా తతః పర్వ తతః ప్రాయోపవేశనేం। మంత్రస్య నిశ్చయం చైవ మృగస్వప్నోద్భవం తతః॥ 1-2-54 (355) వ్రీహిద్రౌణికమాఖ్యానమైంద్రద్యుంనం తథైవ చ। ద్రౌపదీహరణం పర్వ జయద్రథవిమోక్షణం॥ 1-2-55 (356) రామోపాఖ్యానమత్రైవ పర్వ జ్ఞేయమతః పరం। పతివ్రతాయా మాహాత్ంయం సావిత్ర్యాశ్చైవమద్భుతం॥ 1-2-56 (357) కుండలాహరణం పర్వ తతః పరమిహోచ్యతే। ఆరణేయం తతః పర్వ వైరాటం తదనంతరం॥ పాండవానాం ప్రవేశశ్చ సమయస్య చ పాలనం॥ 1-2-57 (358) కీచకానాం వధః పర్వ పర్వ గ్రోగ్రహణం తతః। అభిమన్యోశ్చ వైరాట్యాః పర్వ వైవాహికం స్మృతం॥ 1-2-58 (359) ఉద్యోగపర్వ విజ్ఞేయమత ఊర్ధ్వం మహాద్భుతం। తతః సంజయయానాఖ్యం పర్వ జ్ఞేయమతః పరం॥ 1-2-59 (360) ప్రజాగరం తథా పర్వ ధృతరాష్ట్రస్య చింతయా। పర్వ సానత్సుజాతం వై గుహ్యమధ్యాత్మదర్శనం॥ 1-2-60 (361) యానసంధిస్తతః పర్వ భగవద్యానమేవ చ। మాతలీయముపాఖ్యానం చరితం గాలవస్య చ॥ 1-2-61 (362) సావిత్రం వామదేవ్యం చ వైన్యోపాఖ్యానమేవ చ। జామదగ్న్యముపాఖ్యానం పర్వ షోడశరాజకం॥ 1-2-62 (363) సభాప్రవేశః కృష్ణస్య విదులాపుత్రశాసనం। ఉద్యోగః సైన్యనిర్యాణం విశ్వోపాఖ్యానమేవ చ॥ 1-2-63 (364) జ్ఞేయం వివాదపర్వాత్ర కర్ణస్యాపి మహాత్మనః। `మంత్రస్య నిశ్చయం కృత్వా కార్యస్య సమనంతరం॥ 1-2-64 (365) శ్వేతస్య వాసుదేవేన చిత్రం బహుకథాశ్రయం।' నిర్యాణం చ తతః పర్వ కురుపాండవసేనయోః॥ 1-2-65 (366) రథాతిరథసంఖ్యా చ పర్వోక్తం తదనంతరం। ఉలూకదూతాగమనం పర్వామర్షవివర్ధనం॥ 1-2-66 (367) అంబోపాఖ్యానమత్రైవ పర్వ జ్ఞేయమతః పరం॥ భీష్మాభిషేచనం పర్వ తతశ్చాద్భుతముచ్యతే॥ 1-2-67 (368) జంబూఖండవినిర్మాణం పర్వోక్తం తదనంతరం॥ భూమిపర్వ తతః ప్రోక్తం ద్వీపవిస్తారకీర్తనం॥ 1-2-68 (369) `దివ్యం చక్షుర్దదౌ యత్ర సంజయాయ మహామునిః।' పర్వోక్తం భగవద్గీతా పర్వ భీష్మవధస్తతః। ద్రోణాభిషేచనం పర్వ సంశప్తకవధస్తతః॥ 1-2-69 (370) అభిమన్యువధః పర్వ ప్రతిజ్ఞా పర్వ చోచ్యతే। జయద్రథవధః పర్వ ఘటోత్కచవధస్తతః॥ 1-2-70 (371) తతో ద్రోణవధః పర్వ విజ్ఞేయం లోమహర్షణం। మోక్షో నారాయణాస్త్రస్య పర్వానంతరముచ్యతే॥ 1-2-71 (372) కర్ణపర్వ తతో జ్ఞేయం శల్యపర్వ తతః పరం। హ్రదప్రవేశనం పర్వ గదాయుద్ధమతః పరం॥ 1-2-72 (373) సారస్వతం తతః పర్వ తీర్థవంశానుకీర్తనం। అత ఊర్ధ్వం సుబీభత్సం పర్వ సౌప్తికముచ్యతే॥ 1-2-73 (374) ఐషీకం పర్వ చోద్దిష్టమత ఊర్ధ్వం సుదారుణం। జలప్రదానికం పర్వ స్త్రీవిలాపస్తతః పరం॥ 1-2-74 (375) శ్రాద్ధపర్వ తతో జ్ఞేయం కురూణామౌర్ధ్వదేహికం। చార్వాకనిగ్రహః పర్వ రక్షసో బ్రహ్మరూపిణః॥ 1-2-75 (376) ఆభిషేచనికం పర్వ ధర్మరాజసర్య ధీమతః। ప్రవిభాగో గృహాణాం చ పర్వోక్తం తదనంతరం॥ 1-2-76 (377) శాంతిపర్వ తతో యత్ర రాజధర్మానుశాసనం। ఆపద్ధర్మశ్చ పర్వోక్తం మోక్షధర్మస్తతః పరం॥ 1-2-77 (378) శుకప్రశ్నాభిగమనం బ్రహ్మప్రశ్నానుశాసనం। ప్రాదుర్భావశ్చ దుర్వాసఃసంవాదశ్చైవ మాయయా॥ 1-2-78 (379) తతః పర్వ పరిజ్ఞేయమానుశాసనికం పరం। స్వర్గారోహణికం చైవ తతో భీష్మస్య ధీమతః॥ 1-2-79 (380) తతోఽశ్వమేధికం పర్వ సర్వపాపప్రణాశనం। అనుగీతా తతః పర్వ జ్ఞేయమధ్యాత్మవాచకం॥ 1-2-80 (381) పర్వ చాశ్రమవాసాఖ్యం పుత్రదర్శనమేవ చ। నారదాగమనం పర్వ తతః పరమిహోచ్యతే॥ 1-2-81 (382) మౌసలం పర్వ చోద్దిష్టం తతో ఘోరం సుదారుణం। మహాప్రస్థానికం పర్వ స్వర్గారోహణికం తతః॥ 1-2-82 (383) హరివంశస్తతః పర్వ పురాణం ఖిలసంజ్ఞితం। విష్ణుపర్వ శిశోశ్చర్యా విష్ణోః కంసవధస్తథా॥ 1-2-83 (384) భవిష్యం పర్వ చాప్యుక్తం ఖిలేష్వేవాద్భుతం మహత్। ఏతత్పర్వశతం పూర్ణం వ్యాసేనోక్తం మహాత్మనా॥ 1-2-84 (385) యథావత్సూతపుత్రేణ రౌమహర్షణినా తతః। ఉక్తాని నైమిశారణ్యే పర్వాణ్యష్టాదశైవ తు॥ 1-2-85 (386) సమాసో భారతస్యాయమత్రోక్తః పర్వసంగ్రహః। పౌష్యం పౌలోమమాస్తీకమాదిరంశావతారణం॥ 1-2-86 (387) సంభవో జతువేశ్మాఖ్యం హిడింబబకయోర్వధః। తథా చైత్రరథం దేవ్యాః పాంచాల్యాశ్చ స్వయంవరః॥ 1-2-87 (388) క్షాత్రధర్మేణ నిర్జిత్య తతో వైవాహికం స్మృతం। విదురాగమనం చైవ రాజ్యలాభస్తథైవ చ॥ 1-2-88 (389) వనవాసోఽర్జునస్యాపి సుభద్రాహరణం తతః। హరణాహరణం చైవ దహనం ఖాండవస్య చ॥ 1-2-89 (390) మయస్య దర్శనం చైవ ఆదిపర్వణి కథ్యతే। పౌష్యే పర్వణి మాహాత్ంయముత్తంకస్యోపవర్ణితం॥ 1-2-90 (391) పౌలోమే భృగువంశస్య విస్తారః పరికీర్తితః। ఆస్తీకే సర్వనాగానాం గరుడస్య చ సంభవః॥ 1-2-91 (392) క్షీరోదమథం చైవ జన్మోచ్చైఃశ్రవసస్తథా। యజతః సర్పసత్రేణ రాజ్ఞః పారిక్షితస్య చ॥ 1-2-92 (393) కథేయమభినిర్వృత్తా భారతానాం మహాత్మనాం। వివిధాః సంభవా రాజ్ఞాముక్తాః సంభవపర్వణి॥ 1-2-93 (394) అన్యేషాం చైవ శూరాణామృషేర్ద్వైపాయనస్య చ। అంశావతరణం చాత్ర దేవానాం పరికీర్తితం॥ 1-2-94 (395) దైత్యానాం దానవానాం చ యక్షాణాం చ మహౌజసాం। నాగానామథ సర్పాణాం గంధర్వాణాం పతత్త్రిణాం॥ 1-2-95 (396) అన్యేషాం చైవ భూతానాం వివిధానాం సముద్భవః। మహర్షేరాశ్రమపదే కణ్వస్య చ తపస్వినః॥ 1-2-96 (397) శకుంతలాయాం దుష్యంతాద్భరతశ్చాపి జజ్ఞివాన్। యస్య లోకేషు నాంనేదం ప్రథితం భారతం కులం॥ 1-2-97 (398) వసూనాం పునరుత్పత్తిర్భాగీరథ్యాం మహాత్మనాం। శంతనోర్వేశ్మని పునస్తేషాం చారోహణం దివి॥ 1-2-98 (399) తేజోంశానాం చ సంపాతో భీష్మస్యాప్యత్ర సంభవః। రాజ్యాన్నివర్తనం తస్య బ్రహ్మచర్యవ్రతే స్థితిః॥ 1-2-99 (400) ప్రతిజ్ఞాపాలనం చైవ రక్షా చిత్రాంగదస్య చ। హతే చిత్రాంగదే చైవ రక్షా భ్రాతుర్యవీయసః॥ 1-2-100 (401) విచిత్రవీర్యస్య తథా రాజ్యే సంప్రతిపాదనం। ధర్మస్య నృషు సంభూతిరణీమాండవ్యశాపజా॥ 1-2-101 (402) కృష్ణద్వైపాయనాచ్చైవ ప్రసూతిర్వరదానజా। ధృతరాష్ట్రస్య పాండోశ్చ పాండవానాం చ సంభవః॥ 1-2-102 (403) వారణావతయాత్రా చ మంత్రో దుర్యోధనస్య చ। కూటస్య ధార్తరాష్ట్రేణ ప్రేషణం పాండవాన్ప్రతి॥ 1-2-103 (404) హితోపదేశశ్చ పథి ధర్మరాజస్య ధీమతః। విదురేణ కృతో యత్ర హితార్థం ంలేచ్ఛభాషయా॥ 1-2-104 (405) విదురస్య చ వాక్యేన సురుంగోపక్రమక్రియా। నిషాద్యాః పంచపుత్రాయాః సుప్తాయా జతువేశ్మని॥ 1-2-105 (406) పురోచనస్య చాత్రైవ దహనం సంప్రకీర్తితం। పాండవానాం వనే ఘోరే హిడింబాయాశ్చ దర్శనం॥ 1-2-106 (407) తత్రైవ చ హిడింబస్య వధో భీమాన్మహాబలాత్। ఘటోత్కచస్య చోత్పత్తింరత్రైవ పరికీర్తితా॥ 1-2-107 (408) మహర్షేర్దర్శనం చైవ వ్యాసస్యామితతేజసః। తదాజ్ఞయైకచక్రాయాం బ్రాహ్మణస్య నివేశనే॥ 1-2-108 (409) అజ్ఞాతచర్యయా వాసో యత్ర తేషాం ప్రకీర్తితః। బకస్య నిధనం చైవ నాగరాణాం చ విస్మయః॥ 1-2-109 (410) సంభవశ్చైవ కృష్ణాయా ధృష్టద్యుంనస్య చైవ హ। బ్రాహ్మణాత్సముపశ్రుత్య వ్యాసవాక్యప్రచోదితాః॥ 1-2-110 (411) ద్రౌపదీం ప్రార్థయంతస్తే స్వయంవరదిదృక్షయా। పంచాలానభితో జగ్ముర్యత్ర కౌతూహలాన్వితాః॥ 1-2-111 (412) అంగారపర్ణం నిర్జిత్య గంగాకూలేఽర్జునస్తదా। సఖ్యం కృత్వా తతస్తేన తస్మాదేవ చ శుశ్రువే॥ 1-2-112 (413) తాపత్యమథ వాసిష్ఠమౌర్వం చాఖ్యానముత్తమం। భ్రాతృభిః సహితః సర్వైః పంచాలానభితో యయౌ॥ 1-2-113 (414) పాంచాలనగరే చాపి లక్ష్యం భిత్త్వా ధనంజయః। ద్రౌపదీం లబ్ధవానత్ర మధ్యే సర్వమహీక్షితాం॥ 1-2-114 (415) భీమసేనార్జునౌ యత్ర సంరబ్ధాన్పృథివీపతీన్। శల్యకర్ణౌ చ తరసా జితవంతౌ మహామృధే॥ 1-2-115 (416) దృష్ట్వా తయోశ్చ తద్వీర్యమప్రమేయమమానుషం। శంకమానౌ పాండవాంస్తాన్ రామకృష్ణౌ మహామతీ॥ 1-2-116 (417) జగ్మతుస్తైః సమాగంతుం శాలాం భార్గవవేశ్మని। పంచానామేకపత్నీత్వే విమర్శో ద్రుపదస్య చ॥ 1-2-117 (418) పంచేంద్రాణాముపాఖ్యానమత్రైవాద్భుతముచ్యతే। ద్రౌపద్యా దేవవిహీతో వివాహశ్చాప్యమానుషః॥ 1-2-118 (419) క్షత్తుశ్చ ధార్తరాష్ట్రేణ ప్రేషణం పాండవాన్ప్రతి। విదురస్య చ సంప్రాప్తిర్దర్శనం కేశవస్య చ॥ 1-2-119 (420) ఖాండవప్రస్థవాసశ్చ తథా రాజ్యార్ధసర్జనం। నారదస్యాజ్ఞయా చైవ ద్రౌపద్యాః సమయక్రియా॥ 1-2-120 (421) సుందోపసుందయోస్తద్వదాఖ్యానం పరికీర్తితం। అనంతరం చ ద్రౌపద్యా సహాసీనం యుధిష్ఠిరం॥ 1-2-121 (422) అను ప్రవిశ్య విప్రార్థే ఫాల్గునో గృహ్య చాయుధం। మోక్షయిత్వా గృహం గత్వా విప్రార్థం కృతనిశ్చయః॥ 1-2-122 (423) సమయం పాలయన్వీరో వనం యత్ర జగామ హ। పార్థస్య వనవాసే చ ఉలూప్యా పథి సంగమః॥ 1-2-123 (424) పుణ్యతీర్థానుసంయానం బభ్రువాహనజన్మ చ। తత్రైవ మోక్షయామాస పంచ సోఽప్సరసః శుభాః॥ 1-2-124 (425) శాపాద్గ్రాహత్వమాపన్నా బ్రాహ్మణస్య తపస్వినః। ప్రభాసతీర్థే పార్థేన కృష్ణస్య చ సమాగమః॥ 1-2-125 (426) ద్వారకాయాం సుభద్రా చ కామయానేన కామినీ। వాసుదేవస్యానుమతే ప్రాప్తా చైవ కిరీటినా॥ 1-2-126 (427) గృహీత్వా హరణం ప్రాప్తే కృష్ణే దేవకినందనే। అభిమన్యోః సుభద్రాయాం జన్మ చోత్తమతేజసః॥ 1-2-127 (428) ద్రౌపద్యాస్తనయానాం చ సంభవోఽనుప్రకీర్తితః। విహారార్థం చ గతయోః కృష్ణయోర్యమునామను॥ 1-2-128 (429) సంప్రాప్తిశ్చక్రధనుషోః ఖాండవస్య చ దాహనం। మయస్య మోక్షో జ్వలనాద్భుజంగస్య చ మోక్షణం॥ 1-2-129 (430) మహర్షేర్మందపాలస్య శార్ంగ్యా తనయసంభవః। ఇత్యేతదాదిపర్వోక్తం ప్రథమం బహు విస్తరం॥ 1-2-130 (431) అధ్యాయానాం శతే ద్వే తు సంఖ్యాతే పరమర్షిణా। సప్తవింశతిరధ్యాయా వ్యాసేనోత్తమతేజసా॥ 1-2-131 (432) అష్టౌ శ్లోకసహస్రాణి అష్టౌ శ్లోకశతాని చ। శ్లోకాశ్చ చతురాశీతిర్మునినోక్తా మహాత్మనా॥ 1-2-132 (433) ద్వితీయం తు సభాపర్వ బహువృత్తాంతముచ్యతే। సభాక్రియా పాండవానాం కింకరాణాం చ దర్శనం। 1-2-133 (434) లోకపాలసభాఖ్యానం నారదాద్దేవదర్శినః। రాజసూయస్య చారంభో జరాసంధవధస్తథా॥ 1-2-134 (435) గిరివ్రజే నిరుద్ధానాం రాజ్ఞాం కృష్ణేన మోక్షణం। తథా దిగ్విజయోఽత్రైవ పాండవానాం ప్రకీర్తితః॥ 1-2-135 (436) రాజ్ఞామాగమనం చైవ సార్హణానాం మహక్రతౌ। రాజసూయేఽర్ఘసంవాదే శిశుపాలవధస్తథా॥ 1-2-136 (437) యజ్ఞే విభూతిం తాం దృష్ట్వా దుఃఖామర్షాన్వితస్య చ। దుర్యోధనస్యావహాసో భీమేన చ సభాతలే॥ 1-2-137 (438) యత్రాస్య మన్యురుద్భూతో యేన ద్యూతమకారయత్। యత్ర ధర్మసుతం ద్యూతే శకునిః కితవోఽజయత్॥ 1-2-138 (439) యత్ర ద్యూతార్ణవే మగ్నాం ద్రౌపదీం నౌరివార్ణవాత్। ధృతరాష్ట్రో మహాప్రాజ్ఞః స్నుషాం పరమదుఃఖితాం॥ 1-2-139 (440) తారయామాస తాంస్తీర్ణాంజ్ఞాత్వా దుర్యోధనో నృపః। పునరేవ తతో ద్యూతే సమాహ్వయత పాండవాన్॥ 1-2-140 (441) జిత్వా స వనవాసాయ ప్రేషయామాస తాంస్తతః। ఏతత్సర్వం సభాపర్వ సమాఖ్యాతం మహాత్మనా॥ 1-2-141 (442) అధ్యాయాః సప్తతిర్జ్ఞేయాస్తథా చాష్టౌ ప్రసంఖ్యయా। శ్లోకానాం ద్వే సహస్రే తు పంచ శ్లోకశతాని చ॥ 1-2-142 (443) శ్లోకాశ్చైకాదశ జ్ఞేయాః పర్వణ్యస్మింద్విజోత్తమాః। అతః పరం తృతీయం తు జ్ఞేయమారణ్యకం మహత్॥ 1-2-143 (444) వనవాసం ప్రయాతేషు పాండవేషు మహాత్మసు। పౌరానుగమనం చైవ ధర్మపుత్రస్య ధీమతః॥ 1-2-144 (445) అన్నౌషధీనాం చ కృతే పాండవేన మహాత్మనా। ద్విజానాం భరణార్థం చ కృతమారాధనం రవేః॥ 1-2-145 (446) ధౌంయోపదేశాత్తిగ్మాంశుప్రసాదాదన్నసంభః। హితం చ బ్రువతః క్షత్తుః పరిత్యాగోఽంబికాసుతాత్॥ 1-2-146 (447) త్యక్తస్య పాండుపుత్రాణాం సమీపగమనం తథా। పునరాగమనం చైవ ధృతరాష్ట్రస్య శాసనాత్॥ 1-2-147 (448) కర్ణప్రోత్సాహనాచ్చైవ ధార్తరాష్ట్రస్య దుర్మతేః। వనస్థాన్పాండవాన్హంతుం మంత్రో దుర్యోధనస్యచ॥ 1-2-148 (449) తం దుష్టభావం విజ్ఞాయ వ్యాసస్యాగమనం ద్రుతం। నిర్యాణప్రతిషేధశ్చ సురభ్యాఖ్యానమేవ చ॥ 1-2-149 (450) మైత్రేయాగమనం చాత్ర రాజ్ఞశ్చైవానుశాసనం। శాపోత్సర్గశ్చ తేనైవ రాజ్ఞో దుర్యోధనస్య చ॥ 1-2-150 (451) కిర్మీరస్య వధశ్చాత్ర భీమసేనేన సంయుగే। వృష్ణీనామాగమశ్చాత్ర పాంచాలానాం చ సర్వశః॥ 1-2-151 (452) శ్రుత్వా శకునినా ద్యూతే నికృత్యా నిర్జితాంశ్చ తాన్। క్రుద్ధస్యానుప్రశమనం హరేశ్చైవ కిరీటినా॥ 1-2-152 (453) పరిదేవనం చ పాంచాల్యా వాసుదేవస్య సన్నిధౌ। ఆశ్వాసనం చ కృష్ణేన దుఃఖార్తాయాః ప్రకీర్తితం॥ 1-2-153 (454) తథా సౌభవధాఖ్యానమత్రైవోక్తం మహర్షిణా। సుభద్రాయాః సపుత్రాయాః కృష్ణేన ద్వారకాం పురీం॥ 1-2-154 (455) నయనం ద్రౌపదేయానాం ధృష్టద్యుంనేన చైవ హ। ప్రవేశః పాండవేయానాం రంయే ద్వైతవనే తతః॥ 1-2-155 (456) ధర్మరాజస్య చాత్రైవ సంవాదః కృష్ణయా సహ। సంవాదశ్చ తథా రాజ్ఞా భీమస్యాపి ప్రకీర్తితః॥ 1-2-156 (457) సమీపం పాండుపుత్రాణాం వ్యాసస్యాగమనం తథా। ప్రతిశ్రుత్యాథ విద్యాయా దానం రాజ్ఞో మహర్షిణా॥ 1-2-157 (458) గమనం కాంయకే చాపి వ్యాసే ప్రతిగతే తతః। అస్త్రహేతోర్వివాసశ్చ పార్థస్యామితతేజసః॥ 1-2-158 (459) మహాదేవేన యుద్ధం చ కిరాతవపుషా సహ। దర్శనం లోకపాలానామస్త్రప్రాప్తిస్తథైవ చ॥ 1-2-159 (460) మహేంద్రలోకగమనమస్త్రార్థే చ కిరీటినః। యత్ర చింతా సముత్పన్నా ధృతరాష్ట్రస్య భూయసీ॥ 1-2-160 (461) దర్శనం బృహదశ్వస్య మహర్షేర్భావితాత్మనః। యుధిష్ఠిరస్య చార్తస్య వ్యసనే పరిదేవనం॥ 1-2-161 (462) నలోపాఖ్యానమత్రైవ ధర్మిష్ఠం కరుణోదయం। దమయంత్యాః స్థితిర్యత్ర నలస్య చరితం తథా॥ 1-2-162 (463) తథాక్షహృదయప్రాప్తిస్తస్మాదేవ మహర్షితః। లోమశస్యాగమస్తత్ర స్వర్గాత్పాండుసుతాన్ప్రతి॥ 1-2-163 (464) వనవాసగతానాం చ పాండవానాం మహాత్మనాం। స్వర్గే ప్రవృత్తిరాఖ్యాతా లోమశేనార్జునస్య వై॥ 1-2-164 (465) సందేశాదర్జునస్యాత్ర తీర్థాభిగమనక్రియా। తీర్థానాం చ ఫలప్రాప్తిః పుణ్యత్వం చాపి కీర్తితం॥ 1-2-165 (466) పులస్త్యతీర్థయాత్రా చ నారదేన మహర్షిణా। తీర్థయాత్రా చ తత్రైవ పాండవానాం మహాత్మనాం॥ 1-2-166 (467) తథా యజ్ఞవిభూతిశ్చ గయస్యాత్ర ప్రకీర్తితా॥ 1-2-167 (468) ఆగస్త్యమపి చాఖ్యానం యత్ర వాతాపిభక్షణం। లోపాముద్రాభిపమనమపత్యార్థమృషేస్తథా॥ 1-2-168 (469) ఋశ్యశృంగస్య చరితం కౌమారబ్రహ్మచారిణః। జామదగ్న్యస్య రామస్య చరితం భూరితేజసః॥ 1-2-169 (470) కార్తవీర్యవధో యత్ర హైహయానాం చ వర్ణ్యతే। ప్రభాసతీర్థే పాండూనాం వృష్ణిభిశ్చ సమాగమః॥ 1-2-170 (471) సౌకన్యమపి చాఖ్యానం చ్యవనో యత్ర భార్గవః। శర్యాతియజ్ఞే నాసత్యౌ కృతవాన్సోమపీథినౌ॥ 1-2-171 (472) తాభ్యాం చ యత్ర స మునిర్యౌవనం ప్రతిపాదితః। మాంధాతుశ్చాప్యుపాఖ్యానం రాజ్ఞోఽత్రైవప్రకీర్తితం॥ 1-2-172 (473) జంతూపాఖ్యానమత్రైవ యత్ర పుత్రేణ సోమకః। పుత్రార్థమయజద్రాజా లేభే పుత్రశతం చ సః॥ 1-2-173 (474) తతః శ్యేనకపోతీయముపాఖ్యానమనుత్తమం। ఇంద్రాగ్నీ యత్ర ధర్మశ్చాప్యజిజ్ఞాసఞ్శిబిం నృపం॥ 1-2-174 (475) అష్టావక్రీయమత్రైవ వివాదో యత్ర బందినా। అష్టావక్రస్య విప్రర్షేర్జనకస్యాధ్వరేఽభవత్॥ 1-2-175 (476) నైయాయికానాం ముఖ్యేన వరుణస్యాత్మజేన చ। పరాజితో యత్ర బందీ వివాదేన మహాత్మనా॥ 1-2-176 (477) విజిత్య సాగరం ప్రాప్తం పితరం లబ్ధవానృషిః। యవక్రీతస్య చాఖ్యానం రైభ్యస్య చ మహాత్మనః। గంధమాదనయాత్రా చ వాసో నారాయణాశ్రమే॥ 1-2-177 (478) నియుక్తో భీమసేనశ్చ ద్రౌపద్యా గంధమాదనే। వ్రజన్పథి మహాబాహుర్దృష్టవాన్పవనాత్మజం॥ 1-2-178 (479) కదలీషండమధ్యస్థం హనూమంతం మహాబలం। యత్ర మందారపుష్పార్థే నలినీం తామధర్షయత్॥ 1-2-179 (480) యత్రాస్య యుద్ధమభవత్సుమహద్రాక్షసైః సహ। యక్షైశ్చైవ మహావీర్యైర్మణిమత్ప్రముఖైస్తథా॥ 1-2-180 (481) జటాసురస్య చ వధో రాక్షసస్య వృకోదరాత్। వృషపర్వణో రాజర్షేస్తతోఽభిగమనం స్మృతం॥ 1-2-181 (482) ఆర్ష్టిషేణాశ్రమే చైషాం గమనం వాస ఏవ చ। ప్రోత్సాహనం చ పాంచాల్యా భీమస్యాత్ర మహాత్మనః॥ 1-2-182 (483) కైలాసారోహణం ప్రోక్తం యత్ర యక్షైర్బలోత్కటైః। యుద్ధమాసీన్మహాఘోరం మణిమత్ప్రముఖైః సహ॥ 1-2-183 (484) సమాగమశ్చ పాండూనాం యత్ర వైశ్రవణేన చ। సమాగమశ్చార్జునస్య తత్రైవ భ్రాతృభిః సహ॥ 1-2-184 (485) అవాప్య దివ్యాన్యస్త్రాణి గుర్వర్థం సవ్యసాచినా। నివాతకవచైర్యుద్ధం హిరణ్యపురవాసిభిః॥ 1-2-185 (486) నివాతకవచైర్ఘోరైర్దానవైః సురశత్రుభిః। పౌలోమైః కాలకేయైశ్చ యత్ర యుద్ధం కిరీటినః॥ 1-2-186 (487) వధశ్చైషాం సమాఖ్యాతో రాజ్ఞస్తేనైవ ధీమతా। అస్త్రసందర్శనారంభో ధర్మరాజస్య సన్నిధౌ॥ 1-2-187 (488) పార్థస్య ప్రతిషేధశ్ఛ నారదేన సురర్షిణా। అవరోహణం పునశ్చైవ పాండూనాం గంధమాదనాత్॥ 1-2-188 (489) భీమస్య గ్రహణం చాత్ర పర్వతాభోగవర్ష్మణా। భుజగేంద్రేణ బలినా తస్మిన్సుగహనే వనే॥ 1-2-189 (490) అమోక్షయద్యత్ర చైనం ప్రశ్నానుక్త్వా యుధిష్ఠిరః। కాంయకాగమనం చైవ పునస్తేషాం మహాత్మనాం॥ 1-2-190 (491) తత్రస్థాంశ్చ పునర్ద్రష్టుం పాండవాన్పరుషర్షభాన్। వాసుదేవస్యాగమనమత్రైవ పరికీర్తితం॥ 1-2-191 (492) మార్కండేయసమాస్యాయాముపాఖ్యానాని సర్వశః। పృథోర్వైన్యస్య యత్రోక్తమాఖ్యానం పరమర్షిణా॥ 1-2-192 (493) సంవాదశ్చ సరస్వత్యాస్తార్క్ష్యర్షేః సుమహాత్మనః। మత్స్యోపాఖ్యానమత్రైవ ప్రోచ్యతే తదనంతరం॥ 1-2-193 (494) మార్కండేయసమాస్యా చ పురాణం పరికీర్త్యతే। ఐంద్రద్యుంనాముపాఖ్యానం తథైవాంగిరసం స్మృతం॥ 1-2-194 (495) పతివ్రతాయాశ్చాఖ్యానం తథైవాంగిరసం స్మృతం। ద్రౌపద్యాః కీర్తితశ్చాత్ర సంవాదః సత్యభామయా॥ 1-2-195 (496) పునర్ద్వైతవనం చైవ పాండవాః సముపాగతాః। ఘోషయాత్రా చ గంధర్వైర్యత్ర బద్ధః సుయోధనః॥ 1-2-196 (497) హ్రియమాణస్తు మందాత్మా మోక్షితోఽసౌ కిరీటినా। ధర్మరాజస్య చాత్రైవ మృగస్వప్ననిదర్శనాత్॥ 1-2-197 (498) కాంయకే కాననశ్రేష్ఠే పునర్గమనముచ్యతే। వ్రీహిద్రౌణికమాఖ్యానమత్రైవ బహువిస్తరం॥ 1-2-198 (499) దుర్వాససోఽప్యుపాఖ్యానమత్రైవ పరికీర్తితం। జయద్రథేనాపహారో ద్రౌపద్యాశ్చాశ్రమాంతరాత్॥ 1-2-199 (500) యత్రైనమన్వయాద్భీమో వాయువేగసమో జవే। చక్రే చైనం పంచశిఖం యత్ర భీమో మహాబలః॥ 1-2-200 (501) రామాయణముపాఖ్యానమత్రైవ బహువిస్తరం। యత్ర రామేణ విక్రంయ నిహతో రావణో యుధి॥ 1-2-201 (502) సావిత్ర్యాశ్చాప్యుపాఖ్యానమత్రైవ పరికీర్తితం। కర్ణస్య పరిమోక్షోఽత్ర కుండలాభ్యాం పురందరాత్॥ 1-2-202 (503) యత్రాస్య శక్తిం తుష్టోఽసావదాదేకవధాయ చ। ఆరణేయముపాఖ్యానం యత్ర ధర్మోఽన్వశాత్సుతం॥ 1-2-203 (504) జగ్ముర్లబ్ధవరా యత్ర పాండవాః పశ్చిమాం దిశం। ఏతదారణ్యకం పర్వ తృతీయం పరికీర్తితం॥ 1-2-204 (505) అత్రాధ్యాయశతే ద్వే తు సంఖ్యయా పరికీర్తితే। ఏకోనసప్తతిశ్చైవ తథాఽధ్యాయాః ప్రకీర్తితాః॥ 1-2-205 (506) ఏకాదశ సహస్రాణి శ్లోకానాం షట్ శతాని చ। చతుఃషష్టిస్తథా శ్లోకాః పర్వణ్యస్మిన్ప్రకీర్తితాః॥ 1-2-206 (507) అతః పరం నిబోధేదం వైరాటం పర్వ విస్తరం। విరాటనగరే గత్వా శ్మశానే విపులాం శమీం॥ 1-2-207 (508) దృష్ట్వా సంనిదధుస్తత్ర పాండవా హ్యాయుధాన్యుత। యత్ర ప్రవిశ్య నగరం ఛద్మనా న్యవసంస్తు తే॥ 1-2-208 (509) పాంచాలీం ప్రార్థయానస్య కామోపహతచేతసః। దుష్టాత్మనో వధో యత్ర కీచకస్య వృకోదరాత్॥ 1-2-209 (510) పాండవాన్వేషణార్థం చ రాజ్ఞో దుర్యోధనస్య చ। చారాః ప్రస్థాపితాశ్చాత్ర నిపుణాః సర్వతోదిశం॥ 1-2-210 (511) న చ ప్రవృత్తిస్తైర్లబ్ధా పాండవానాం మహాత్మనాం। గోగ్రహశ్చ విరాటస్య త్రిగర్తైః ప్రథమం కృతః॥ 1-2-211 (512) యత్రాస్య యుద్ధం సుమహత్తైరాసీల్లోమహర్షణం। హ్రియమాణశ్చ యత్రాసౌ భీమసేనేన మోక్షితః॥ 1-2-212 (513) గోధనం చ విరాటస్య మోక్షితం యత్ర పాండవైః। అనంతరం చ కురుభిస్తస్య గోగ్రహణం కృతం॥ 1-2-213 (514) సమస్తా యత్ర పార్థేన నిర్జితాః కురవో యుధి। ప్రత్యాహృతం గోధనం చ విక్రమేణ కిరీటినా॥ 1-2-214 (515) విరాటేనోత్తరా దత్తా స్నుషా యత్ర కిరీటినః। అభిమన్యుం సముద్దిశ్య సౌభద్రమరిఘాతినం॥ 1-2-215 (516) చతుర్థమేతద్విపులం వైరాటం పర్వ వర్ణితం। అత్రాపి పరిసంఖ్యాతా అధ్యాయాః పరమర్షిణా॥ 1-2-216 (517) సప్తషష్టిరథో పూర్ణాః శ్లోకానామపి మే శృణు। శ్లోకానాం ద్వే సహస్రే తు శ్లోకాః పంచాశదేవ తు॥ 1-2-217 (518) ఉక్తాని వేదవిదుషా పర్వణ్యస్మిన్మహర్షిణా। ఉద్యోగపర్వ విజ్ఞేయం పంచమం శృణ్వతః పరం॥ 1-2-218 (519) ఉపప్లావ్యే నివిష్టేషు పాండవేషు జిగీషయా। దుర్యోధనోఽర్జునశ్చైవ వాసుదేవముపస్థితౌ॥ 1-2-219 (520) సాహాయ్యమస్మిన్సమరే భవాన్నౌ కర్తుమర్హతి। ఇత్యుక్తే వచనే కృష్ణో యత్రోవాచ మహామతిః॥ 1-2-220 (521) అయుధ్యమానమాత్మానం మంత్రిణం పురుషర్షభౌ। అక్షౌహిణీం వా సైన్యస్య కస్య కిం వా దదాంయహం॥ 1-2-221 (522) వవ్రే దుర్యోధనః సైన్యం మందాత్మా యత్ర దుర్మతిః। అయుధ్యభానం సచివం వవ్రే కృష్మం ధనంజయః॥ 1-2-222 (523) మద్రరాజం వ రాజానమాయాంతం పాండవాన్ప్రతి। ఉపహారైర్వంచాయత్వా వర్త్మన్యేవ సుయోధనః॥ 1-2-223 (524) వరదం తం వరం వవ్రే సాహాయ్యం క్రియతాం మమ। శల్యస్తస్మై ప్రతిశ్రుత్య జగామోద్దిశ్య పాండవాన్॥ 1-2-224 (525) శాంతిపూర్వం చాకథయద్యత్రేంద్రవిజయం నృపః। పురోహితప్రేషణం చ పాండవైః కౌరవాన్ప్రతి॥ 1-2-225 (526) వైచిత్రవీర్యస్య వచః సమాదాయ పురోధసః। తథేంద్రవిజయం చాపి యానం చైవ పురోధసః॥ 1-2-226 (527) సంజయం ప్రేషయామాస శమార్థీ పాండవాన్ప్రతి। యత్ర దూతం మహారాజో ధృతరాష్ట్రః ప్రతాపవాన్॥ 1-2-227 (528) శ్రుత్వా చ పాండవాన్యత్ర వాసుదేవపురోగమాన్। ప్రజాగరః సంప్రజజ్ఞే ధృతరాష్ట్రస్య చింతయా॥ 1-2-228 (529) విదురో యత్ర వాక్యాని విచిత్రాణి హితాని చ। శ్రావయామాస రాజానం ధృతరాష్ట్రం మనీషిణం॥ 1-2-229 (530) తథా సనత్సుజాతేన యత్రాధ్యాత్మమనుత్తమం। మనస్తాపాన్వితో రాజా శ్రావితః శోకలాలసః॥ 1-2-230 (531) ప్రభాతే రాజసమితౌ సంజయో యత్ర వా విభో। ఐకాత్ంయం వాసుదేవస్య ప్రోక్తవానర్జునస్య చ॥ 1-2-231 (532) యత్ర కృష్ణో దయాపన్నః సంధిమిచ్ఛన్మహామతిః। స్వయమాగాచ్ఛణం కర్తుం నగరం నాగసాహ్వయం॥ 1-2-232 (533) ప్రత్యాఖ్యానం చ కృష్ణస్య రాజ్ఞా దుర్యోధనేన వై। శమార్థే యాచమానస్య పక్షయోరుభయోర్హితం॥ 1-2-233 (534) దంభోద్భవస్య చాఖ్యానమత్రైవ పరికీర్తితం। వరాన్వేషణమత్రైవ మాతలేశ్చ మహాత్మనః॥ 1-2-234 (535) మహర్షేశ్చాపి చరితం కథితం గాలవస్య వై। విదులాయాశ్చ పుత్రస్య ప్రోక్తం చాప్యనుశాసనం॥ 1-2-235 (536) కర్ణదుర్యోధనాదీనాం దుష్టం విజ్ఞాయ మంత్రితం। యోగేశ్వరత్పం కృష్ణేన యత్ర రాజ్ఞాం ప్రదర్శితం॥ 1-2-236 (537) రథమారోప్య కృష్ణేన యత్ర కర్ణోఽనుమంత్రితః। ఉపాయపూర్వం శౌటీర్యాత్ప్రత్యాఖ్యాతశ్చ తేన సః॥ 1-2-237 (538) ఆగంయ హాస్తినపురాదుపప్లావ్యమరిందమః। పాండవానాం యథావృత్తం సర్వమాఖ్యాతవాన్హరిః॥ 1-2-238 (539) తే తస్య వచనం శ్రుత్వా మంత్రయిత్వా చ యద్ధితం। సాంగ్రామికం తతః సర్వం సంజం చక్రుః పరంతపాః॥ 1-2-239 (540) తతో యుద్ధాయ నిర్యాతా నరాశ్వరథదంతినః। నగరాద్ధాస్తినపురాద్వలసంఖ్యానమేవచ॥ 1-2-240 (541) యత్ర రాజ్ఞా హ్యులూకస్య ప్రేషణం పాండవాన్ప్రతి। శ్వోభావిని మహాయుద్ధే దౌత్యేన కృతవాన్ప్రభుః॥ 1-2-241 (542) రథాతిరథసంఖ్యానమంబోపాఖ్యానమేవ చ। ఏతత్సుబహువృత్తాంతం పంచమం పర్వ భారతే॥ 1-2-242 (543) ఉద్యోగపర్వ నిర్దిష్టం సంధివిగ్రహమిశ్రితం। అధ్యాయానాం శతం ప్రోక్తం షడశీతిర్మహర్షిణా॥ 1-2-243 (544) శ్లోకానాం షట్ సహస్రాణి తావంత్యేవ శతాని చ। శ్లోకాశ్చ నవతిః ప్రోక్తాస్తథైవాష్టౌ మహాత్మనా॥ 1-2-244 (545) వ్యాసేనోదారమతినా పర్వణ్యస్మింస్తపోధనాః। అతః పరం విచిత్రార్థం భీష్మపర్వ ప్రచక్షతే॥ 1-2-245 (546) జంబూఖండవినిర్మాణం యత్రోక్తం సంజయేన హ। యత్ర యౌధిష్ఠిరం సైన్యం విషాదమగమత్పరం॥ 1-2-246 (547) యత్ర యుద్ధమభూద్ధోరం దసాహాని సుదారుణం। కశ్మలం యత్ర పార్థస్య వాసుదేవో మహామతిః॥ 1-2-247 (548) మోహజం నాశయామాస హేతుభిర్మోక్షదర్శిభిః। సమీక్ష్యాదోక్షజః క్షిప్రం యుధిష్ఠిరహితే రతః॥ 1-2-248 (549) రథాదాప్లుత్య వేగేన స్వయం కృష్ణ ఉదారధీః। ప్రతోదపాణిరాధావద్భీష్మం హంతుం వ్యపేతభీః॥ 1-2-249 (550) వాక్యప్రతోదాభిహతో యత్ర కృష్ణేన పాండవః। గాండీవధన్వా సమరే సర్వశస్త్రభృతాం వరః॥ 1-2-250 (551) శిఖండినం పురస్కృత్య యత్ర పార్థో మహాధనుః। వినిఘ్నన్నిశితైర్బాణై రథాద్భీష్మమపాతయత్॥ 1-2-251 (552) శరతల్పగతశ్చైవ భీష్మో యత్ర బభూవ హ। షష్ఠమేతత్సమాఖ్యాతం భారతే పర్వ విస్తృతం॥ 1-2-252 (553) అధ్యాయానాం శతం ప్రోక్తం తథా సప్తదశాపరే। పంచ శ్లోకసహస్రాణి సంఖ్యయాష్టౌ శతాని చ॥ 1-2-253 (554) శ్లోకాశ్చ చతురాశీతిరస్మిన్పర్వణి కీర్తితాః। వ్యాసేన వేదవిదుషా సంఖ్యాతా భీష్మపర్వణి॥ 1-2-254 (555) ద్రోణపర్వ తతశ్చిత్రం బహువృత్తాంతముచ్యతే। సైనాపత్యేఽభిషిక్తోఽథ యత్రాచార్యః ప్రతాపవాన్॥ 1-2-255 (556) దుర్యోధనస్య ప్రీత్యర్థం ప్రతిజజ్ఞే మహాస్త్రవిత్। గ్రహణం ధర్మరాజస్య పాండుపుత్రస్య ధీమతః॥ 1-2-256 (557) యత్ర సంశప్తకాః పార్థమపనిన్యూ రణాజిరాత్। భగదత్తో మహారాజో యత్ర శక్రసమో యుధి॥ 1-2-257 (558) సుప్రతీకేన నాగేన స హి శాంతః కిరీటినా। యత్రాభిమన్యుం బహవో జఘ్నురేకం మహారథాః॥ 1-2-258 (559) జయద్రథముఖా బాలం శూరమప్రాప్తయౌవనం। హతేఽభిమన్యౌ క్రుద్ధేన యత్ర పార్థేన సంయుగే॥ 1-2-259 (560) అక్షౌహిణీః సప్త హత్వా హతో రాజా జయద్రథః। యత్ర భీమో మహాబాహుః సాత్యకిశ్చ మహారథః॥ 1-2-260 (561) అన్వేషణార్థం పార్థస్య యుధిష్ఠిరనృపాజ్ఞయా। ప్రవిష్టౌ భారతీం సేనామప్రధృష్యాం సురైరపి॥ 1-2-261 (562) సంశప్తకావశేషం చ కృతం నిఃశేషమాహవే। సంశప్తకానాం వీరాణాం కోట్యో నవ మహాత్మనాం॥ 1-2-262 (563) కిరీటినాభినిష్క్రంయ ప్రాపితా యమసాదనం। ధృతరాష్ట్రస్య పుత్రాశ్చ తథా పాషాణయోధినః॥ 1-2-263 (564) నారాయణాశ్చ గోపాలాః సమరే చిత్రయోధినః। అలంబుషః శ్రుతాయుశ్చ జలసంధశ్చ వీర్యవాన్॥ 1-2-264 (565) సౌమదత్తిర్విరాటశ్చ ద్రుపదశ్చ మహారథః। ఘటోత్కచాదయశ్చాన్యే నిహతా ద్రోణపర్వణి॥ 1-2-265 (566) అశ్వత్థామాపి చాత్రైవ ద్రోణే యుధి నిపాతితే। అస్త్రం ప్రాదుశ్చకారోగ్రం నారాయణమమర్షితః॥ 1-2-266 (567) ఆగ్నేయం కీర్త్యతే యత్ర రుద్రమాహాత్ంయముత్తమం। వ్యాసస్య చాప్యాగమనం మాహాత్ంయం కృష్ణపార్థయోః॥ 1-2-267 (568) సప్తమం భారతే పర్వ మహదేతదుదాహృతం। యత్ర తే పృథివీపాలాః ప్రాయశో నిధనం గతాః॥ 1-2-268 (569) ద్రోణపర్వణి యే శఊరా నిర్దిష్టాః పురుషర్షభాః। అత్రాధ్యాయశతం ప్రోక్తం తథాధ్యాయాశ్చ సప్తతిః॥ 1-2-269 (570) అష్టౌ శ్లోకసహస్రాణి తథా నవ శతాని చ। శ్లోకా నవ తథైవాత్ర సంఖ్యాతాస్తత్త్వదర్శినా॥ 1-2-270 (571) పారాశర్యేణ మునినాం సంచింత్య ద్రోణపర్వణి। అతః పరం కర్ణపర్వ ప్రోచ్యతే పరమాద్భుతం॥ 1-2-271 (572) సారథ్యే వినియోగశ్చ మద్రరాజస్య ధీమతః। ఆఖ్యాతం యత్ర పౌరామం త్రిపురస్య నిపాతనం॥ 1-2-272 (573) ప్రయాణే పరుషశ్చాత్ర సంవాదః కర్ణశల్యయోః। హంసకాకీయమాఖ్యానం తత్రైవాక్షేపసంహితం॥ 1-2-273 (574) వధః పాండ్యస్య చ తథా అశ్వత్థాంనా మహాత్మనా। దండసేనస్య చ తతో దండస్య చ వధస్తథా॥ 1-2-274 (575) ద్వైరథే యత్ర కర్ణేన ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః। సంశయం గమితో యుద్ధే మిషతాం సర్వధన్వినాం॥ 1-2-275 (576) అన్యోన్యం ప్రతి చ క్రోధో యుధిష్ఠిరకిరీటినోః। యత్రైవానునయః ప్రోక్తో మాధవేనార్జునస్య హి॥ 1-2-276 (577) ప్రతిజ్ఞాపూర్వకం చాపి వక్షో దుఃశాసనస్య చ। భిత్త్వా వృకోదరో రక్తం పీతవాన్యత్ర సంయుగే॥ 1-2-277 (578) ద్వైరథే యత్ర పార్థేన హతః కర్ణో మహారథః। అష్టమం పర్వ నిర్దిష్టమేతద్భారతచింతకైః॥ 1-2-278 (579) ఏకోనసప్తతిః ప్రోక్తా అధ్యాయాః కర్ణపర్వణి। చత్వార్యేవ సహస్రాణి నవ శ్లోకశతాని చ॥ 1-2-279 (580) చతుఃషష్టిస్తథా శ్లోకాః పర్వణ్యస్మిన్ప్రకీర్తితాః। అతః పరం విచిత్రార్థం శల్యపర్వ ప్రకీర్తితం॥ 1-2-280 (581) హతప్రవీరే సైన్యే తు నేతా మద్రేశ్వరోఽభవత్। యత్ర కౌమారమాఖ్యానమభిషేకస్య కర్మ చ॥ 1-2-281 (582) వృత్తాని చాథ యుద్ధాని కీర్త్యంతే యత్ర భాగశః। వినాశః కురుముఖ్యానాం శల్యపర్వణి కీర్త్యతే॥ 1-2-282 (583) శల్యస్య నిధనం చాత్ర ధర్మరాజాన్మహాత్మనః। శకునేశ్చ వధోఽత్రైవ సహదేవేన సంయుగే॥ 1-2-283 (584) సైన్యే చ హతభూయిష్ఠే కించిచ్ఛిష్టే సుయోధనః। హ్రదం ప్రవిశ్య యత్రాసౌ సంస్తభ్యాపోవ్యవస్థితః॥ 1-2-284 (585) ప్రవృత్తిస్తత్ర చాఖ్యాతా యత్ర భీమస్య లుబ్ధకైః। క్షేపయుక్తైర్వచోభిశ్చ ధర్మరాజస్య ధీమతః॥ 1-2-285 (586) హ్రదాత్సముత్థితో యత్ర ధార్తరాష్ట్రోఽత్యమర్షణః। భీమేన గదయా యుద్ధం యత్రాసౌ కృతవాన్సహ॥ 1-2-286 (587) సమవాయే చ యుద్ధస్య రామస్యాగమనం స్మృతం। సరస్వత్యాశ్చ తీర్థానాం పుణ్యతా పరికీర్తితా॥ 1-2-287 (588) గదాయుద్ధం చ తుములమత్రైవ పరికీర్తితం। దుర్యోధనస్య రాజ్ఞోఽథ యత్ర భీమేన సంయుగే॥ 1-2-288 (589) ఊరూ భగ్నౌ ప్రసహ్యాజౌ గదయా భీమవేగయా। నవమం పర్వ నిర్దిష్టమేతదద్భుతమర్థవత్॥ 1-2-289 (590) ఏకోనపష్టిరధ్యాయాః పర్వణ్యత్ర ప్రకీర్తితాః। సంఖ్యాతా బహువృత్తాంతాః శ్లోకసంఖ్యాఽత్ర కథ్యతే॥ 1-2-290 (591) త్రీణి శ్లోకసహస్రాణి ద్వే శతే వింశతిస్తథా। మునినా సంప్రణీతాని కౌరవాణాం యశోభృతా॥ 1-2-291 (592) అతః పరం ప్రవక్ష్యామి సౌప్తికం పర్వ దారుణం। భగ్నోరుం యత్ర రాజానం దుర్యోధనమమర్షణం॥ 1-2-292 (593) అపయాతేషు పార్థేషు త్రయస్తేఽభ్యాయయూ రథాః। కృతవర్మా కృపో ద్రౌణిః సాయాహ్నే రుధిరోక్షితం॥ 1-2-293 (594) సమేత్య దదృశుర్భూమౌ పతితం రణమూర్ధని। ప్రతిజజ్ఞే దృఢక్రోధో ద్రౌణిర్యత్ర మహారథః॥ 1-2-294 (595) అహత్వా సర్వపాంచాలాంధృష్టద్యుంనపురోగమాన్। పాండవాంశ్చ సహామాత్యాన్న విమోక్ష్యామి దంశనం॥ 1-2-295 (596) యత్రైవముక్త్వా రాజానమపక్రంయ త్రయో రథాః। సూర్యాస్తమనవేలాయామాసేదుస్తే మహద్వనం॥ 1-2-296 (597) న్యగ్రోధస్యాథ మహతో యత్రాధస్తాద్వ్యవస్థితాః। తతః కాకాన్బహూన్రాత్రౌ దృష్ట్వోలూకేన హింసితాన్॥ 1-2-297 (598) ద్రౌణిః క్రోధసమావిష్టః పితుర్వధమనుస్మరన్। పాంచాలానాం ప్రసుప్తానాం వధం ప్రతి మనో దధే॥ 1-2-298 (599) గత్వా చ శిబిరద్వారి దుర్దర్శం తత్ర రాక్షసం। ఘోరరూపమపశ్యత్స దివామావృత్య ధిష్ఠిరం॥ 1-2-299 (600) తేన వ్యాఘాతమస్త్రాణాం క్రియమాణమవేక్ష్య చ। ద్రౌణిర్యత్ర విరూపాక్షం రుద్రమారాధ్య సత్వరః॥ 1-2-300 (601) ప్రసుప్తాన్నిశి విశ్వస్తాంధృష్టద్యుంనపురోగమాన్। పాంచాలాన్సపరీవారాంద్రౌపదేయాంశ్చ సర్వశః॥ 1-2-301 (602) కృతవర్మణా చ సహితః కృపేణ చ నిజఘ్నివాన్। యత్రాముచ్యంత తే పార్థాః పంచ కృష్ణబలాశ్రయాత్॥ 1-2-302 (603) సాత్యకిశ్చ మహేష్వాసః శేషాశ్చ నిధనం గతాః। పాంచాలానాం ప్రసుప్తానాం యత్ర ద్రోణసుతాద్వధః॥ 1-2-303 (604) ధృష్టద్యుంనస్య సూతేన పాండవేషు నివేదితః। ద్రౌపదీ పుత్రశోకార్తా పితృభ్రాతృవధార్దితా॥ 1-2-304 (605) కృతానశనసంకల్పా యత్ర భర్తృనుపావిశత్। ద్రౌపదీవచనాద్యత్ర భీమో భీమపరాక్రమః॥ 1-2-305 (606) ప్రియం తస్యాశ్చికీర్షన్వై గదామాదాయ వీర్యవాన్। అన్వధావత్సుసంక్రుద్ధో భారద్వాజం గురోః సుతం॥ 1-2-306 (607) భీమసేనభయాద్యత్ర దైవేనాభిప్రచోదితః। అపాండవాయేతి రుషా ద్రౌణిరస్త్రమవాసడదత్॥ 1-2-307 (608) మైవమిత్యబ్రవీత్కృష్ణః శమయంస్తస్య తద్వచః। యత్రాస్త్రమస్త్రేణ చ తచ్ఛమయామాస ఫాల్గునః॥ 1-2-308 (609) ద్రౌణేశ్చ ద్రోహబుద్ధిత్వం వీక్ష్య పాపాత్మనస్తదా। ద్రౌణిద్వైపాయనాదీనాం శాపాశ్చాన్యోన్యకారితాః॥ 1-2-309 (610) మణిం తథా సమాదాయ ద్రోణపుత్రాన్మహారథాత్। పాండవాః ప్రదదుర్హృష్టా ద్రౌపద్యై జితకాశినః॥ 1-2-310 (611) ఏతద్వై దశమం పర్వ సౌప్తికం సముదాహృతం। అష్టాదశాస్మిన్నద్యాయాః పర్వంయుక్తా మహాత్మనా॥ 1-2-311 (612) శ్లోకానాం కథితాన్యత్ర శతాన్యష్టౌ ప్రసంఖ్యయా। శ్లోకాశ్చ సప్తతిః ప్రోక్తా మునినా బ్రహ్మవాదినా॥ 1-2-312 (613) సౌప్తికైషీకసంబంధే పర్వణ్యుత్తమతేజసీ। అత ఊర్ధ్వమిదం ప్రాహుః స్త్రీపర్వ కరుణోదయం॥ 1-2-313 (614) పుత్రశోకాభిసంతప్తః ప్రజ్ఞాచక్షుర్నరాధిపః। కృష్ణోపనీతాం యత్రాసావాయసీం ప్రతిమాం దృఢాం॥ 1-2-314 (615) భీమసేనద్రోహబుద్ధిర్ధృతరాష్ట్రో బభంజహ। తథా శోకాభితప్తస్య ధృతరాష్ట్రస్య ధీమతః॥ 1-2-315 (616) సంసారదహనం బుద్ధ్యా హేతుభిర్మోక్షదర్శనైః। విదురేణ చ యత్రాస్య రాజ్ఞ ఆశ్వాసనం కృతం॥ 1-2-316 (617) ధృతరాష్ట్రస్య చాత్రైవ కౌరవాయోధనం తథా। సాంతఃపురస్య గమనం శోకార్తస్య ప్రకీర్తితం॥ 1-2-317 (618) విలాపో వీరపత్నీనాం యత్రాతికరుణః స్మృతః। క్రోధావేశః ప్రమోహశ్చ గాంధారీధృతరాష్ట్రయోః॥ 1-2-318 (619) యత్ర తాన్క్షత్రియాః శూరాన్సంగ్రామేష్వనివర్తినః। పుత్రాన్భ్రాతృన్పితౄంశ్చైవ దదృశుర్నిహతాన్రణే॥ 1-2-319 (620) పుత్రపౌత్రవధార్తాయాస్తథాత్రైవ ప్రకీర్తితా। గాంధార్యాశ్చాపి కృష్ణేన క్రోధోపశమనక్రియా॥ 1-2-320 (621) యత్ర రాజా మహాప్రాజ్ఞః సర్వధర్మభృతాం వరః। రాజ్ఞాంతాని శరీరాణి దాహయామాస శాస్త్రతః॥ 1-2-321 (622) తోయకర్మణి చారబ్ధే రాజ్ఞాముదకదానికే। గూఢోత్పన్నస్య చాఖ్యానం కర్ణస్య పృథయాత్మనః॥ 1-2-322 (623) సుతస్యైతదిహ ప్రోక్తం వ్యాసేన పరమర్షిణా। ఏతదేకాదశం పర్వ శోకవైక్లవ్యకారణం॥ 1-2-323 (624) ప్రణీతం సజ్జనమనోవైక్లవ్యాశ్రుప్రవర్తకం। సప్తవింశతిరధ్యాయాః పర్వణ్యస్మిన్ప్రకీర్తితాః॥ 1-2-324 (625) శ్లోకసప్తశతీ చాపి పంచసప్తతిసంయుతా। సంఖ్యయా భారతాఖ్యానముక్తం వ్యాసేన ధీమతా॥ 1-2-325 (626) అతః పరం శాంతిపర్వ ద్వాదశం బుద్ధివర్ధనం। యత్ర నిర్వేదమాపన్నో ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః॥ 1-2-326 (627) ఘాతయిత్వా పితౄన్భ్రాతౄన్పుత్రాన్సంబంధిమాతులాన్। శాంతిపర్వణి ధర్మాశ్చ వ్యాఖ్యాతాఃశారతల్పికాః॥ 1-2-327 (628) రాజభిర్వేదితవ్యాస్తే సంయగ్జ్ఞానబుభుత్సుభిః। ఆపద్ధర్మాశ్చ తత్రైవ కాలహేతుప్రదర్శినః॥ 1-2-328 (629) యాన్బుద్ధ్వా పురుషః సంయక్సర్వజ్ఞత్వమవాప్నుయాత్। మోక్షధర్మాశ్చ కథితా విచిత్రా బహువిస్తరాః॥ 1-2-329 (630) ద్వాదశం పర్వ నిర్దిష్టమేతత్ప్రాజ్ఞజనప్రియం। అత్ర పర్వణి విజ్ఞేయమధ్యాయానాం శతత్రయం॥ 1-2-330 (631) వింశచ్చైవ తథాధ్యాయా నవ చైవ తపోధాః। చతుర్దశసహస్రాణి తథా సప్తశతాని చ॥ 1-2-331 (632) సప్తశ్లోకాస్తథైవాత్ర పంచవింశతిసంఖ్యయా। అత ఊర్ధ్వం చ విజ్ఞేయమనుశాసనముత్తమం॥ 1-2-332 (633) యత్ర ప్రకృతిమాపన్నః శ్రుత్వా ధర్మవినిశ్చయం। భీష్మాద్భాగీరథీపుత్రాత్కురురాజో యుధిష్ఠిరః॥ 1-2-333 (634) వ్యవహారోఽత్ర కార్త్స్న్యేన ధర్మార్థీయః ప్రకీర్తితః। వివిధానాం చ దానానాం ఫలయోగాః ప్రకీర్తితాః॥ 1-2-334 (635) తథా పాత్రవిశేషాశ్చ దానానాం చ పరో విధిః। ఆచారవిధియోగశ్చ సత్యస్య చ పరా గతిః॥ 1-2-335 (636) మహాభాగ్యం గవాం చైవ బ్రాహ్మణానాం తథైవ చ। రహస్యం చైవ ధర్మాణాం దేశకాలోపసంహితం॥ 1-2-336 (637) ఏతత్సుబహువృత్తాంతముత్తమం చానుశాసనం। భీష్మస్యాత్రైవ సంప్రాప్తిః స్వర్గస్య పరికీర్తితా॥ 1-2-337 (638) ఏతత్త్రయోదశం పర్వ ధర్మనిశ్చయకారకం। అధ్యాయానాం శతం త్వత్ర షట్చత్వారింశదేవ తు॥ 1-2-338 (639) శ్లోకానాం తు సహస్రాణి ప్రోక్తాన్యష్టౌ ప్రసంఖ్యయా। తతోఽశ్వమేధికం నామ పర్వ ప్రోక్తం చతుర్దశం॥ 1-2-339 (640) తత్సంవర్తమరుత్తీయం యత్రాఖ్యానమనుత్తమం। సువర్ణకోశసంప్రాప్తిర్జన్మ చోక్తం పరీక్షితః॥ 1-2-340 (641) దగ్ధస్యాస్త్రాగ్నినా పూర్వం కృష్ణాత్సంజీవనం పునః। చర్యాయాం హయముత్సృష్టం పాండవస్యానుగచ్ఛతః॥ 1-2-341 (642) తత్ర తత్ర చ యుద్ధాని రాజపుత్రైరమర్షణైః। చిత్రాంగదాయాః పుత్రేణ స్వపుత్రేణ ధనంజయః॥ 1-2-342 (643) సంగ్రామే బభ్రువాహేన సంశయం చాత్ర జగ్మివాన్। సుదర్శనం తథాఽఽఖ్యానం వైష్ణవం ధర్మమేవ చ। అశ్వమేధే మహాయజ్ఞే నకులాఖ్యానమేవ చ॥ 1-2-343 (644) ఇత్యాశ్వమేధికం పర్వ ప్రోక్తమేతన్మహాద్భుతం। అధ్యాయానాం శతం చైవ త్రయోఽధ్యాయాశ్చ కీర్తితాః॥ 1-2-344 (645) త్రీణి శ్లోకసహస్రాణి తావంత్యేవ శతాని చ। వింశతిశ్చ తథా శ్లోకాః సంఖ్యాతాస్తత్త్వదర్శినా॥ 1-2-345 (646) తతస్త్వాశ్రమవాసాఖ్యం పర్వ పంచదశం స్మృతం। యత్ర రాజ్యం సముత్సృజ్య గాంధార్యా సహితో నృపః॥ 1-2-346 (647) ధృతరాష్ట్రోశ్రమపదం విదురశ్చ జగామ హ। యం దృష్ట్వా ప్రస్థితం సాధ్వీ పృథాప్యనుయయౌ తదా॥ 1-2-347 (648) పుత్రరాజ్యం పరిత్యజ్య గురుశుశ్రూషణే రతా। యత్ర రాజా హతాన్పుత్రాన్పౌత్రానన్యాంశ్చ పార్థివాన్॥ 1-2-348 (649) లాకాంతరగతాన్వీరానపశ్యత్పునరాగతాన్। ఋషేః ప్రసాదాత్కృష్ణస్య దృష్ట్వాశ్చర్యమనుత్తమం॥ 1-2-349 (650) త్యక్త్వా శోకం సదారశ్చ సిద్ధిం పరమికాం గతః। యత్ర ధర్మం సమాశ్రిత్య విదురః సుగతిం గతః॥ 1-2-350 (651) సంజయశ్చ సహామాత్యో విద్వాన్గావల్గణిర్వశీ। దదర్శ నారదం యత్ర ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః॥ 1-2-351 (652) నారదాచ్చైవ శుశ్రావ వృష్ణీనాం కదనం మహత్। ఏతదాశ్రమవాసాఖ్యం పర్వోక్తం మహదద్భుతం॥ 1-2-352 (653) ద్విచత్వారింశదధ్యాయాః పర్వైతదభిసంఖ్యయా। సహస్రమేకం శ్లోకానాం పంచశ్లోకశతాని చ॥ 1-2-353 (654) షడేవ చ తథా శ్లోకాః సంఖ్యాతాస్తత్త్వదర్శినా। అతః పరం నిబోధేదం మౌసలం పర్వ దారుణం॥ 1-2-354 (655) యత్ర తే పురుషవ్యాఘ్రాః శస్త్రస్పర్శహతా యుధి। బ్రహ్మదండవినిష్పిష్టాః సమీపే లవణాంభసః॥ 1-2-355 (656) ఆపానే పానకలితా దైవేనాభిప్రచోదితాః। ఏరకారూపిభిర్వజ్రైర్నిజఘ్నురితరేతరం॥ 1-2-356 (657) యత్ర సర్వక్షయం కృత్వా తావుభౌ రామకేశవౌ। నాతిచక్రామతుః కాలం ప్రాప్తం సర్వహరం మహత్॥ 1-2-357 (658) యత్రార్జునో ద్వారవతీమేత్య వృష్ణివినాకృతాం। దృష్ట్వా విపాదమగమత్పరాం చార్తిం నరర్షభః॥ 1-2-358 (659) స సంస్కృత్య నరశ్రేష్ఠం మాతులం శౌరిమాత్మనః। దదర్శ యదువీరాణామాపానే వైశసం మహత్॥ 1-2-359 (660) శరీరం వాసుదేవస్య రామస్య చ మహాత్మనః। సంస్కారం లంభయామాస వృష్ణీనాం చ ప్రధానతః॥ 1-2-360 (661) సవృద్ధబాలమాదాయ ద్వారవత్యాస్తతో జనం। దదర్శాపది కష్టాయాం గాండీవస్య పరాభవం॥ 1-2-361 (662) సర్వేషాం చైవ దివ్యానామస్త్రాణామప్రసన్నతాం। నాశం వృష్ణికలత్రాణాం ప్రభావానామనిత్యతాం॥ 1-2-362 (663) దృష్ట్వా నిర్వేదమాపన్నో వ్యాసవాక్యప్రచోదితః। ధర్మరాజం సమాసాద్య సంన్యాసం సమరోచయత్॥ 1-2-363 (664) ఇత్యేతన్మౌసలం పర్వ షోడశం పరికీర్తితం। అధ్యాయాష్టౌ సమాఖ్యాతాః శ్లోకానాం చ శతత్రయం॥ 1-2-364 (665) శ్లోకానాం వింశతిశ్చవ సంఖ్యాతా తత్త్వదర్శినా। మహాప్రస్థానికం తస్మాదూర్ధ్వం సప్తదశం స్మృతం॥ 1-2-365 (666) యత్ర రాజ్యం పరిత్యజ్య పాండవాః పురుషర్షభాః। ద్రౌపద్యా సహితా దేవ్యా మహాప్రస్థానమాస్థితాః॥ 1-2-366 (667) యత్ర తేఽగ్నిం దదృశిరే లౌహిత్యం ప్రాప్య సాగరం। యత్రాగ్నినా చోదితశ్చ పార్థస్తస్మై మహాత్మనే॥ 1-2-367 (668) దదౌ సంపూజ్య తద్దివ్యం గాండీవం ధనురుత్తమం। యత్ర భ్రాతృన్నిపతితాంద్రౌపదీం చ యుధిష్ఠిరః॥ 1-2-368 (669) దృష్ట్వా హిత్వా జగామైవ సర్వాననవలోకయన్। ఏతత్సప్తదశం పర్వ మహాప్రస్థానికం స్మృతం॥ 1-2-369 (670) యత్రాధ్యాయాస్త్రయః ప్రోక్తాః శ్లోకానాం చ శతత్రయం। వింశతిశ్చ తథా శ్లోకాః సంఖ్యాతాస్తత్త్వదర్శినా॥ 1-2-370 (671) స్వర్గపర్వ తతో జ్ఞేయం దివ్యం యత్తదమానుషం। ప్రాప్తం దైవరథం స్వర్గాన్నేష్టవాన్యత్ర ధర్మరాట్॥ 1-2-371 (672) ఆరోదుం సుమహాప్రాజ్ఞ ఆనృశంస్యాచ్ఛునా వినా। తామస్యావిచలాం జ్ఞాత్వా స్థితిం ధర్మే మహాత్మనః॥ 1-2-372 (673) శ్వరూపం యత్ర తత్త్యక్త్వా ధర్మేణాసౌ సమన్వితః। స్వర్గం ప్రాప్తఃసచ తథా యాతనావిపులా భృశం॥ 1-2-373 (674) దేవదూతేన నరకం యత్ర వ్యాజేన దర్శితం। శుశ్రావ యత్ర ధర్మాత్మా భ్రాతౄణాం కరుణాగిరః॥ 1-2-374 (675) నిదేశే వర్తమానానాం దేశే తత్రైవ వర్తతాం। అనుదర్శితశ్చ ధర్మేణ దేవరాజ్ఞా చ పాండవః॥ 1-2-375 (676) ఆప్లుత్యాకాశగంగాయాం దేహం త్యక్త్వా స మానుషం। స్వధర్మనిర్జితం స్థానం స్వర్గే ప్రాప్య స ధర్మరాట్॥ 1-2-376 (677) ముముదే పూజితః సర్వైః సేంద్రైః సురగణైః సహ। ఏతదష్టాదశం పర్వ ప్రోక్తం వ్యాసేన ధీమతా॥ 1-2-377 (678) అధ్యాయాః పంచ సంఖ్యాతాః పర్వంయస్మిన్మహాత్మనా। శ్లోకానాం ద్వే శతే చైవ ప్రసంఖ్యాతే తపోధాః॥ 1-2-378 (679) నవ శ్లోకాస్తథైవాన్యే సంఖ్యాతాః పరమర్షిణా। అష్టాదశైవమేతాని పర్వాణ్యేతాన్యశేషతః॥ 1-2-379 (680) ఖిలేషు హరివంశశ్చ భవిష్యం చ ప్రకీర్తితం। దశ శ్లోకసహస్రాణి వింశచ్ఛ్లోకశతాని చ॥ 1-2-380 (681) ఖిలేషు హరివంశే చ సంఖ్యాతాని మహర్షిణా। ఏతత్సర్వం సమాఖ్యాతం భారతే పర్వసంగ్రహః॥ 1-2-381 (682) అష్టాదశ సమాజగ్మురక్షౌహిణ్యో యయుత్సయా। తన్మహాదారుణం యుద్ధమహాన్యష్టాదశాభవత్॥ 1-2-382 (683) యో విద్యాచ్చతురో వేదాన్సాంగోపనిషదో ద్విజః। న చాఖ్యానమిదం విద్యాన్నైవ స స్యాద్విచక్షణః॥ 1-2-383 (684) అర్థశాస్త్రమిదం ప్రోక్తం ధర్మశాస్త్రమిదం మహత్। కామశాస్త్రమిదం ప్రోక్తం వ్యాసేనామితబుద్ధినా॥ 1-2-384 (685) శ్రుత్వా త్విదముపాఖ్యానం శ్రావ్యమన్యన్న రోచతే। పుంస్కోకిలగిరం శ్రుత్వా రూక్షా ధ్వాంక్షస్య వాగివ॥ 1-2-385 (686) ఇతిహాసోత్తమాదస్మాంజాయంతే కవిబుద్ధయః। పంచభ్య ఇవ్ భూతేభ్యో లోకసంవిధయస్త్రయః॥ 1-2-386 (687) అస్యాఖ్యానస్య విషయే పురాణం వర్తతే ద్విజాః। అంతరిక్షస్య విషయే ప్రజా ఇవ చతుర్విధాః॥ 1-2-387 (688) క్రియాగుణానాం సర్వేషామిదమాఖ్యానమాశ్రయః। ఇంద్రియాణాం సమస్తానాం చిత్రా ఇవ మనః క్రియాః॥ 1-2-388 (689) అనాశ్రిత్యైతదాఖ్యానం కథా భువి న విద్యతే। ఆహారమనపాశ్రిత్య శరీరస్యేవ ధారణం॥ 1-2-389 (690) ఇదం కవివరైః సర్వైరాఖ్యానముపజీవ్యతే। ఉదయప్రేప్సుభిర్భృత్యైరభిజాత ఇవేశ్వరః॥ 1-2-390 (691) అస్య కావ్యస్య కవయో న సమర్థా విశేషణే। సాధోరివ గృహస్థస్య శేషాస్త్రయ ఇవాశ్రమాః॥ 1-2-391 (692) ధర్మే మతిర్భవతు వః సతతోత్థితానాం స హ్యేక ఏవ పరలోకగతస్య బంధుః। అర్థాః స్త్రియశ్చ నిపుణైరపి సేవ్యమానా నైవాప్తభావముపయాంతి న చ స్థిరత్వం॥ 1-2-392 (693) ద్వైపాయనౌష్ఠపుటనిఃసృతమప్రమేయం పుణ్యం పవిత్రమథ పాపహరం శివం చ। యో భారతం సమధిగచ్ఛతి వాచ్యమానం కిం తస్య పుష్కరజలైరభిషేచనేన॥ 1-2-393 (694) యదహ్నా కురుతే పాప బ్రాహ్మణస్త్వింద్రియైశ్చరన్। మహాభారతమాఖ్యాయ సంధ్యాం ముచ్యతి పశ్చిమాం॥ 1-2-394 (695) యద్రాత్రౌ కురుతే పాపం కర్మణా మనసా గిరా। మహాభారతమాఖ్యాయ పూర్వాం సంధ్యాం ప్రముచ్యతే॥ 1-2-395 (696) యో గోశతం కనకశృంగమయం దదాతి విప్రాయ వేదవిదుషే చ బహుశ్రుతాయ। పుణ్యాం చ భారతకథాం శృణుయాచ్చ నిత్యం తుల్యం ఫలం భవతి తస్య చ తస్య చైవ॥ 1-2-396 (697) ఆఖ్యానం తదిదమనుత్తమం మహార్థం విజ్ఞేయం మహదిహ పర్వసంగ్రహేణ। శ్రుత్వాదౌ భవతి నృణాం సుఖావగాహం విస్తీర్ణం లవణజలం యథా ప్లవేన॥ 1-2-397 (698) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పర్వసంగ్రహపర్వణి ద్వితీయోఽధ్యాయః॥ 2 ॥ ॥ సమాప్తం పర్వసంగ్రహపర్వ ॥

1-3-0 (699) సౌతిరువాచ। 1-3-0x (16) జనమేజయః పారిక్షితః సహ భ్రాతృభిః కురుక్షేత్రే దీర్ఘసత్రముపాస్తే। తస్య భ్రాతరస్త్రయః శ్రుతసేన ఉగ్రసేనో భీమసేన ఇతి। తేషు తత్సత్రముపాసీనేష్వభ్యాగచ్ఛత్సారమేయః॥ 1-3-1 (700) జనమేజయస్య భ్రాతృభిరభిహతో రోరూయమాణో మాతుః సమీపముపాగచ్ఛత్॥ 1-3-2 (701) తం మాతా రోరూయమాణమువాచ। కిం రోదిషి కేనాస్యభిహత ఇతి॥ 1-3-3 (702) స ఏవముక్తో మాతరం ప్రత్యువాచ జనమేజయస్య భ్రాతృభిరభిహతోఽస్మీతి॥ 1-3-4 (703) తం మాతా ప్రత్యువాచ వ్యక్తం త్వయా తత్రాపరాద్ధం యేనాస్యభిహత ఇతి॥ 1-3-5 (704) స తాం పునరువాచ నాపరాధ్యామి కించిన్నావేక్షే హవీంషి నావలిహ ఇతి॥ 1-3-6 (705) తచ్ఛ్రుత్వా తస్య మాతా సరమా పుత్రదుఃఖార్తా తత్సత్రముపాగచ్ఛద్యత్ర స జనమేజయః సహ భ్రాతృభిర్దీర్ఘసత్రముపాస్తే॥ 1-3-7 (706) స తయా క్రుద్ధయా తత్రోక్తోఽయం మే పుత్రో న కించిదపరాధ్యతి నావేక్షతే హవీంషి నావలేఢి కిమర్థమభిహత ఇతి॥ 1-3-8 (707) న కించిదుక్తవంతస్తే సా తానువాచ యస్మాదయమభిహతోఽనపకారీ తస్మాదదృష్టం త్వాం భయమాగమిష్యతీతి॥ 1-3-9 (708) జనమేజయ ఏవముక్తో దేవశున్యా సరమయా భృశం సంభ్రాంతో విషణ్ణశ్చాసీత్॥ 1-3-10 (709) స తస్మిన్సత్రే సమాప్తే హాస్తినపురం ప్రత్యేత్య పురోహితమనురూపమన్విచ్ఛమానః పరం యత్నమకరోద్యో మే పాపకృత్యాం శమయేదితి॥ 1-3-11 (710) స కదాచిన్మృగయాం గతః పారిక్షితో జనమేజయః కస్మింశ్చిత్స్వవిషయ ఆశ్రమమపశ్యత్॥ 1-3-12 (711) తత్ర కశ్చిదృపిరాసాంచక్రే శ్రుతశ్రవా నామ। తస్య తపస్యభిరతః పుత్ర ఆస్తే సోమశ్రవా నామ॥ 1-3-13 (712) తస్య తం పుత్రమభిగంయ జనమేజయః పారిక్షితః పౌరోహిత్యాయ వవ్రే॥ 1-3-14 (713) స నమస్కృత్య తమృషిమువాచ భగవన్నయం తవ పుత్రో మమ పురోహితోఽస్త్వితి॥ 1-3-15 (714) స ఏవముక్తః ప్రత్యువాచ జనమేజయం భో జనమేజయ పుత్రోఽయం మమ సర్ప్యాం జాతో మహాతపస్వీ స్వాధ్యాయసంపన్నో మత్తపోవీర్యసంభృతో మచ్ఛుక్రం పీతవత్యాస్తస్యాః కుక్షౌ జాతః॥ 1-3-16 (715) సమర్థోఽయం భవతః సర్వాః పాపకృత్యాః శమయితుమంతరేణ మహాదేవకృత్యాం॥ 1-3-17 (716) అస్య త్వేకముపాంశువ్రతం యదేనం కశ్చిద్బ్రాహ్మణః కంచిదర్థమభియాచేత్తం తస్మై దద్యాదయం యద్యేతదుత్సహసే తతో నయస్వైనమితి॥ 1-3-18 (717) తేనైవముక్తో జనమేజయస్తం ప్రత్యువాచ భగవంస్తత్తథా భవిష్యతీతి॥ 1-3-19 (718) స తం పురోహితముపాదాయోపావృత్తో భ్రాతృనువాచ మయాఽయం వృత ఉపాధ్యాయో యదయం బ్రూయాత్తత్కార్యమవిచారయద్భిర్భవద్భిరితి। తేనైవముక్తా భ్రాతరస్తస్య తథా చక్రుః। స తథా భ్రాతౄన్సందిశ్య తక్షశిలాం ప్రత్యభిప్రతస్థే తం చ దేశం వశే స్థాపయామాస॥ 1-3-20 (719) ఏతస్మిన్నంతరే కశ్చిదృషిర్ధౌంయో నామాపోదస్తస్య శిష్యాస్త్రయో బభూవుః॥ 1-3-21 (720) ఉపమన్యురారుణిర్బైదశ్చేతి స ఏకం శిష్యంమారుణిం పాంచాల్యం ప్రేషయామాస గచ్ఛ కేదారఖండం బధానేతి॥ 1-3-22 (721) స ఉపాధ్యాయేన సందిష్ట ఆరుణిః పాంచాల్యస్తత్ర గత్వా తత్కేదారఖండం బద్ధుం నాశకత్। స క్లిశ్యమానోఽపశ్యదుపాయం భవత్వేవం కరిష్యామీతి॥ 1-3-23 (722) స తత్ర సంవివేశ కేదారఖండే శయానే వ తథా తస్మింస్తదుదకం తస్థౌ॥ 1-3-24 (723) తతః కదాచిదుపాధ్యాయ ఆపోదో ధౌంయః శిష్యావపృచ్ఛత్ క్వ ఆరుణిః పాంచాల్యో గత ఇతి॥ 1-3-25 (724) తౌ తం ప్రత్యూచతుర్భగవంస్త్వయైవ ప్రేషితో గచ్ఛ కేదారఖండం బధానేతి। స ఏవముక్తస్తౌ శిష్యౌ ప్రత్యువాచ తస్మాత్తత్ర సర్వే గచ్ఛామో యత్ర స గత ఇతి॥ 1-3-26 (725) స తత్ర గత్వా తస్యాహ్వానాయ శబ్దం చకారః। భో ఆరుణే పాంచాల్య క్వాసి వత్సైహీతి॥ 1-3-27 (726) స తచ్ఛ్రుత్వా ఆరుణిరుపాధ్యాయవాక్యం తస్మాత్కేదారఖండాత్సహసోత్థాయతముపాధ్యాయముపతస్థే॥ 1-3-28 (727) ప్రోవాచ చైనమయమస్ంయత్ర కేదారఖండే నిఃసరమాణముదకమవారణీయం సంరోద్ధుం సంవిష్టో భగవచ్ఛబ్దం శ్రుత్వైవ సహసా విదార్య కేదారఖండం భవంతముపస్థితః॥ 1-3-29 (728) తదభివాదయే భగవంతమాజ్ఞాపయతు భవాన్కమర్థం కరవాణీతి॥ 1-3-30 (729) స ఏవముక్త ఉపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ యస్మాద్భవాన్కేదారఖండం విదార్యోత్థితస్తస్మాదుద్దాలక ఏవనాంనా భవాన్భవిష్యతీత్యుపాధ్యాయేనానుగృహీతః॥ 1-3-31 (730) యస్మాచ్చ త్వయా మద్వచనమనుష్ఠితం తస్మాచ్ఛ్రేయోఽవాప్స్యసి। సర్వే చ తే వేదాః ప్రతిభాస్యంతి సర్వాణి చ ధర్మశాస్త్రాణీతి॥ 1-3-32 (731) స ఏవముక్త ఉపాధ్యాయేనేష్టం దేశం జగామ॥ 1-3-33 (732) అథాపరః శిష్యస్తస్యైవాపోదస్య ధౌంయస్యోపమన్యుర్నామ। తం చోపాధ్యాయః ప్రేషయామాస వత్సోపమన్యో గా రక్షస్వేతి॥ 1-3-34 (733) స ఉపాధ్యాయవచనాదరక్షద్గాః స చాహని గా రక్షిత్వా దివసక్షయే గురుగృహమాగంయోపాధ్యాయస్యాగ్రతః స్థిత్వా నమశ్చక్రే॥ 1-3-35 (734) తముపాధ్యాయః పీవానమపశ్యదువాచ చైనం వత్సోపమన్యో కేన వృత్తిం కల్పయసి పీవానసి దృఢమితి॥ 1-3-36 (735) స ఉపాధ్యాయం ప్రత్యువాచ భో భైక్ష్యేణ వృత్తిం కల్పయామీతి తముపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ॥ 1-3-37 (736) మయ్యనివేద్య బైక్ష్యం నీపయోక్తవ్యమితి। స తథేత్యుక్తో భైక్ష్యం చరిత్వోణధ్యాయన్యవేదయత్॥ 1-3-38 (737) స తస్మాదుపాధ్యాయః సర్వమేవ భైక్ష్యమగృహ్ణాత్। స తథేత్యుక్తః పునరరక్షద్గా అహని రక్షిత్వా నిశాముఖే గురుకులమాగంయ గురోరగ్రతఃస్థిత్వా నమశ్చక్రే॥ 1-3-39 (738) తముపాధ్యాయస్తథాపి పీవానమేవ దృష్ట్వోవాచ। వత్సోపమన్యో సర్వమశేషతస్తే భైక్ష్యం గృహ్ణామి కేనేదానీం వృత్తిం కల్పయసీతి॥ 1-3-40 (739) స ఏవముక్త ఉపాధ్యాయం ప్రత్యువాచ। భగవతే నివేద్య పూర్వమపరం చరామి తేన వృత్తిం కల్పయామీతి తముపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ॥ 1-3-41 (740) నైషా న్యాయ్యా గురువృత్తిరన్యేషామపి భైక్ష్యోపజీవినాం వృత్త్యుపరోధం కరోషి ఇత్యేవం వర్తమానో లుబ్ధోఽసీతి॥ 1-3-42 (741) స తథేత్యుక్త్వా గా అరక్షద్రక్షిత్వాచ పునరుపాధ్యాయగృహమాగంయోపాధ్యాయస్యాగ్రతః స్థిత్వా నమశ్చక్రే॥ 1-3-43 (742) తముపాధ్యాయస్తథాపి పీవానమేవ దృష్ట్వా పునరువాచ। వత్సోపమన్యో అహం తే సర్వం భైక్ష్యం గృహ్ణామి న చాన్యచ్చరసి పీవానసి భృశం కేన వృత్తిం కల్పయసీతి॥ 1-3-44 (743) స ఏవముక్తస్తముపాధ్యాయం ప్రత్యువాచ। భో ఏతాసాం గవాం పయసా వృత్తిం కల్పయామీతి। తమువాచోపాధ్యాయో నైతన్న్యాయ్యం పయ ఉపయోక్తుం భవతో మయా నాభ్యనుజ్ఞాతమితి॥ 1-3-45 (744) స తథేతి ప్రతిజ్ఞాయ గా రక్షిత్వా పునరుపాధ్యాయగృహమేత్య గురోరగ్రతః స్థిత్వా నమశ్చక్రే॥ 1-3-46 (745) తముపాధ్యాయః పీవానమేవ దృష్ట్వోవాచ। వత్సోపమన్యో భైక్ష్యం నాశ్నాసి న చాన్యచ్చరసి పయో న పిబసి పీవానసి భృశం కేనేదానీం వృత్తిం కల్పయసీతి॥ 1-3-47 (746) స ఏవముక్త ఉపాధ్యాయం ప్రత్యువాచ। భోః ఫేనం పిబాపి యమిమే వత్సా మాతౄణాం స్తనాత్పిబంత ఉద్గిరంతి॥ 1-3-48 (747) తముపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ। ఏతే త్వదనుకంపయా గుణవంతో వత్సాః ప్రభూతతరం ఫేనముద్గిరంతి। తదేషామపి వత్సానాం వృత్త్యుపరోధం కరోష్యేవం వర్తమానః। ఫేనమపి భవాన్న పాతుమర్హతీతి స తథేతి ప్రతిశ్రుత్య నిరాహారః పునరరక్షద్గాః॥ 1-3-49 (748) తథా ప్రతిషిద్ధో భైక్ష్యం నాశ్నాతి నచాన్యచ్చరతి పయో న పిబతి ఫేనం నోపయుహ్క్తే స కదాచిదరణ్యే క్షుధార్తోఽర్కపత్రాణ్యభక్షయత్॥ 1-3-50 (749) స తైరర్కపత్రైర్భక్షితైః క్షారతిక్తకటురూక్షైస్తీక్ష్ణవిపాకైశ్చక్షుష్యుపహతోఽంధో బభూవ। తతః సోఽంధోఽపి చంక్రంయమాణః కూపేఽపతత్॥ 1-3-51 (750) అథ తస్మిన్ననాగచ్ఛతి సూర్యే చాస్తాచలావలంబిని ఉపాధ్యాయః శిష్యానవోచత్॥ 1-3-52 (751) మయోపమన్యుః సర్వతః ప్రతిషిద్ధః స నియతం కుపితస్తతో నాగచ్ఛతి చిరగతస్త్వితి। తతోఽన్వేష్య ఇత్యేవముక్త్వా శిష్యైః సార్ధమరణ్యం గత్వా తస్యాహ్వానాయ శబ్దం చకార భో ఉపమన్యో క్వాసి వత్సైహీతి॥ 1-3-53 (752) స ఉపాధ్యాయస్య ఆహ్వానవచనం శ్రుత్వా ప్రత్యువాచోచ్చైరయమస్మిన్కూపే పతితోఽహమితి। తముపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ కథం త్వమస్మిన్కూపే పతిత ఇతి॥ 1-3-54 (753) స ఉపాధ్యాయం ప్రత్యువాచ అర్కపత్రాణి భక్షయిత్వాంధీభూతోస్ంయతశ్చంక్రంయమాణః కూపే పతిత ఇతి। తముపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ॥ 1-3-55 (754) అశ్వినౌ స్తుహి తౌ దేవభిషజౌ త్వాం చక్షుష్మంతం కర్తారావితి। స ఏవముక్త ఉపాధ్యాయేనోపమన్యుః స్తోతుముపచక్రమే దేవావశ్వినౌ వాగ్భిర్ఋగ్భిః॥ 1-3-56 (755) ప్రపూర్వగౌ పూర్వజౌ చిత్రభానూ గిరా వాం శంసామి తపసా హ్యనంతౌ। దివ్యౌ సుపర్ణౌ విరజౌ విమానా- వధిక్షిపంతౌ భువనాని విశ్వా॥ 1-3-57 (756) హిరణ్మయౌ శకునీ సాంపరాయౌ నాసత్యదస్రౌ సునసౌ వైజయంతౌ। శుక్లం వయంతౌ తరసా సువేమా- వధివ్యయంతావసితం వివస్వతః॥ 1-3-58 (757) గ్రస్తాం సుపర్ణస్య బలేన వర్తికా- మముంచతామశ్వినౌ సౌభగాయ। తావత్సువృత్తావనమం తమాయ యా- వసత్తమా గా అరుణా ఉదావహత్॥ 1-3-59 (758) షష్టిశ్చ గావస్త్రిశతాశ్చ ధేనవ ఏకం వత్సం సువతే తం దుహంతి। నానాగోష్ఠా విహితా ఏకదోహనా- స్తావశ్వినౌ దుహతో ఘర్మముక్థ్యం॥ 1-3-60 (759) ఏకాం నాభిం సప్త సథా అరాః శ్రితాః ప్రధిష్వన్యా వింశతిరర్పితా అరాః। అనేమి చక్రం పరివర్తతేఽజరం మాయాఽశ్వినౌ సమనక్తి చర్షణీ॥ 1-3-61 (760) ఏకం చక్రం వర్తతే ద్వాదశారం షణ్ణాభిమేకాక్షమమృతస్య ధారణం। యస్మిందేవా అధి విశ్వే విషక్తా- స్తావశ్వినౌ ముంచతో మా విషీదతం॥ 1-3-62 (761) అశ్వినావిందుమమృతం వృత్తభూయౌ తిరోధత్తామశ్వినౌ దాసపత్నీ। హిత్వా గిరిమశ్వినౌ గాముదాచరంతౌ తద్వృష్టిమహ్నాత్ప్రస్థితౌ బలస్య॥ 1-3-63 (762) యువాం దిశో జనయథో దశాగ్రే సమానం మూర్ధ్ని రథయానం వియంతి। తాసాం యాతమృషయోఽనుప్రయాంతి దేవా మనుష్యాః క్షితిమాచరంతి॥ 1-3-64 (763) యువాం వర్ణాన్వికురుథో విశ్వరూపాం- స్తేఽధిక్షియంతే భువనాని విశ్వా। తే భానవోఽప్యనుసృతాశ్చరంతి దేవా మనుష్యాః క్షితిమాచరంతి॥ 1-3-65 (764) తౌ నాసత్యావశ్వినౌ వాం మహేఽహం స్రజం చ యాం బిభృథః పుష్కరస్య। తౌ నాసత్వావమృతావృతావృధా- వృతే దేవాస్తత్ప్రపదే న సూతే॥ 1-3-66 (765) ముఖేన గర్భం లభతాం యువానౌ గతాసురేతత్ప్రపదేన సూతే। సద్యో జాతో మాతరమత్తి గర్భ- స్తావశ్వినౌ ముంచథౌ జీవసే గాం॥ 1-3-67 (766) స్తోతుం న శక్నోమి గుణైర్భవంతౌ చక్షుర్విహీనః పథి సంప్రమోహః। దుర్గేఽహమస్మిన్పతితోఽస్మి కూపే యువాం శరణ్యౌ శరణం ప్రపద్యే॥ 1-3-68 (767) సౌతిరువాచ। 1-3-69x (17) ఏవమృగ్భిశ్చాన్యైరస్తువత్। ఇత్యేవం తేనాభిష్టుతావశ్వినావాజగ్మతురాహతుశ్చైం ప్రీతౌ స్వ ఏష తేఽపూపోశానైనమితి॥ 1-3-69 (768) స ఏవముక్తః ప్రత్యువాచ నానృతమూచతుర్భగవంతౌ నత్వహమేతమపూపముపయోక్తుముత్సహే గురవేఽనివేద్యేతి॥ 1-3-70 (769) తతస్తమశ్వినావూచతుః। ఆవాభ్యాం పురస్తాద్భవత ఉపాధ్యాయేనైవమేవాభిష్టుతాభ్యామపూపోదత్త ఉపయుక్తః స తేనానివేద్య గురవే త్వమపి తథైవ కురుష్వ యథా కృతముపాధ్యాయేనేతి॥ 1-3-71 (770) స ఏవముక్తః ప్రత్యువాచ ఏతత్ప్రత్యనునయే భవంతావశ్వినౌ నోత్సహేఽహమనివేద్య గురవేఽపూపముపయోక్తుమితి॥ 1-3-72 (771) తమశ్వినావాహతుః ప్రీతౌ స్వస్తవానయా గురుభక్త్యా। ఉపాధ్యాయస్య తే కార్ష్ణాయసా దంతా భవతోఽపి హిరణ్మయా భవిష్యంతి చక్షుష్మాంశ్చ భవిష్యసి శ్రేయశ్చావాప్స్యసీతి॥ 1-3-73 (772) స ఏవముక్తోఽశ్విభ్యాం లబ్ధచక్షురుపాధ్యాయసకాశమాగంయాభ్యవాదయత్॥ 1-3-74 (773) ఆచచక్షే చ స చాస్య ప్రీతిమాన్బభూవ॥ 1-3-75 (774) ఆహ చైనం యథాఽశ్వినావాహతుస్తథా త్వం శ్రేయోఽవాప్స్యసీతి॥ 1-3-76 (775) సర్వే చ తే వేదాఃప్రతిభాస్యంతి సర్వాణి చ ధర్మశాస్త్రాణీతి। ఏషా తస్యాపి పరీక్షోపమన్న్యోః॥ 1-3-77 (776) అథాపరః శిష్యస్తస్యైవాపోదస్య ధౌంయస్య బైదో నామ తముపాధ్యాయః సమాదిదేశ వత్స బైద ఇహాస్యతాం తావన్మమ గృహే కంచిత్కాలం శుశ్రూషుణా చ భవితవ్యం శ్రేయస్తే భవిష్యతీతి॥ 1-3-78 (777) స తథేత్యుక్త్వా గురుకులే దీర్ఘకాలం గురుశుశ్రూషణపరోఽవసత్। గౌరివ నిత్యం గురుణా ధూర్షు నియోజ్యమానః శీతోష్ణక్షుత్తృష్ణాదుఃఖసహః సర్వత్రాప్రతికూలస్తస్య మహతాత్కాలేన గురుః పరితోషం జగామ॥ 1-3-79 (778) తత్పరితోషాచ్చ శ్రేయః సర్వజ్ఞతాం చావాప। ఏషా తస్యాపి పరీక్షా బైదస్య॥ 1-3-80 (779) స ఉపాధ్యాయేనానుజ్ఞాతః సమావృత్తస్తస్మాద్గురుకులవాసాద్గృహాశ్రమం ప్రత్యపద్యత। తస్యాపి స్వగృహే వసతస్త్రయః శిష్యా బభూవుః స శిష్యాన్న కించిదువాచ కర్మ వా క్రియతాం గురుశుశ్రూషా వేతి। దుఃఖాభిజ్ఞో హి గురుకులవాసస్య శిష్యాన్పరిక్లేశేన యోజయితుం నేయేష॥ 1-3-81 (780) అథ కస్మింశ్చిత్కాలే బైదం బ్రాహ్మణం జనమేజయః పౌష్యశ్చ క్షత్రియావుపేత్యోపాధ్యాయం వరయాంచక్రతుః॥ 1-3-82 (781) స కదాచిద్యాజ్యకార్యేణాభిప్రస్థిత ఉత్తంకనామానం శిష్యం నియోజయామాస॥ 1-3-83 (782) భోయత్కించిదస్మద్గృహే పరిహీయతే తదిచ్ఛాంయహమపరిహీయమానం భవతా క్రియమాణమితి స ఏవం ప్రతిసందిశ్యోత్తంకం బైదః ప్రవాసం జగామ॥ 1-3-84 (783) అథోత్తంకః శుశ్రూషుర్గురునియోగమనుతిష్ఠమానో గురుకులే వసతి స్మ। స తత్ర వసమాన ఉపాధ్యాయస్త్రీభిః సహితాభిరాహూయోక్తః॥ 1-3-85 (784) ఉపాధ్యాయానీ తే ఋతుమతీ ఉపాధ్యాయశ్చ ప్రోషితోఽస్యా యథాఽయమృతుర్వంధ్యో న భవతి తథా క్రియతామేషా విషీదతీతి॥ 1-3-86 (785) ఏవముక్తస్తాః స్త్రియః ప్రత్యువాచ। న మయా స్త్రీణాం వచనాదిదమకార్యం కరణీయం। న హ్యహముపాధ్యాయేన సందిష్టోఽకార్యమపి త్వయా కార్యమితి॥ 1-3-87 (786) తస్య పునరుపాధ్యాయః కాలాంతరేణ గృహమాజగామ తస్మాత్ప్రవాసాత్। స తు తద్వృత్తం తస్యాశేషముపలభ్య ప్రీతిమానభూత్॥ 1-3-88 (787) ఉవాచ చైనం వత్సోత్తంకం కిం తే ప్రియం కరవాణీతి। ధర్మతో హి శుశ్రూషితోఽస్మి భవతా తేన ప్రీతిః పరస్పరేణ నౌ సంవృద్ధా తదనుజానే భవంతం సర్వానేవ కామానవాప్స్యసి గంయతామితి॥ 1-3-89 (788) స ఏవముక్తః ప్రత్యువాచ కిం తే ప్రియం కరవాణీతి ఏవం హ్యాహుః॥ 1-3-90 (789) యశ్చాధర్మేణ వై బ్రూయాద్యశ్చాధర్మేణ పృచ్ఛతి। తయోరన్యతరః ప్రైతి విద్వేషం చాధిగచ్ఛతి॥ 1-3-91 (790) సోహమనుజ్ఞాతో భవతా ఇచ్ఛామీష్టం గుర్వర్థముపహర్తుమితి। తేనైవముక్త ఉపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ వత్సోత్తంక ఉష్యతాం తావదితి॥ 1-3-92 (791) స కదాచిత్తముపాధ్యాయమాహోత్తంక ఆజ్ఞాపయతు భవాన్కిం తే ప్రియముపాహరామి గుర్వర్థమితి॥ 1-3-93 (792) తముపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ వత్సోత్తంక బహుశో మాం చోదయసి గుర్వర్థముపాహరామీతి తద్గచ్ఛైనాం ప్రవిశ్యోపాధ్యాయానీం పృచ్ఛ కిముపాహరామీతి ఏషా యద్బ్రవీతి తదుపాహరస్వేతి॥ 1-3-94 (793) స ఏవముక్త ఉపాధ్యాయేనోపాధ్యాయానీమపృచ్ఛద్భవత్యుపాధ్యాయేనాస్ంయనుజ్ఞాతో గృహం గంతుమిచ్ఛామీష్టం తే గుర్వర్థముపహృత్యానృణో గంతుం తదాజ్ఞాపయతు భవతీ కిముపాహరామి గుర్వర్థమితి॥ 1-3-95 (794) సైవముక్తోపాధ్యాయానీ తముత్తంకం ప్రత్యువాచ గచ్ఛ పౌష్యం ప్రతి రాజానం కుండలే భిక్షితుం తస్య క్షత్రియయా పినద్ధే॥ 1-3-96 (795) ఆనయస్వేతశ్చతుర్థేఽహని పుణ్యకర్మ భవితా తాభ్యామాబద్ధాభ్యాం శోభమానా బ్రాహ్మణాన్పరివేష్టుమిచ్ఛామి। తత్సంపాదయస్వ ఏవం హి కుర్వతః శ్రేయో భవితాఽన్యథా కుతః శ్రేయ ఇతి॥ 1-3-97 (796) స ఏవముక్తస్తయోపాధ్యాయాన్యా ప్రాతిష్ఠతోత్తంకః స పథి గచ్ఛన్నపశ్యదృషభమతిప్రమాణం తమధిరూఢం చ పురుషమతిప్రమాణమేవ స పురుష ఉత్తంకమభ్యభాషత॥ 1-3-98 (797) భోఉత్తంకైతత్పురీషమస్య ఋషభస్య భక్షయస్వేతి స ఏవముక్తో నైచ్ఛత్॥ 1-3-99 (798) తమాహ పురుషో భూయో భక్షయస్వోత్తంక మా విచారయోపాధ్యాయేనాపి తే భక్షితం పూర్వమితి॥ 1-3-100 (799) స ఏవముక్తో బాఢమిత్యుక్త్వా తదా తద్వృపభస్య మూత్రం పురీషం చ భక్షయిత్వోత్తంకః సంభ్రమాఢుత్థిత ఏవాపోఽనుస్పృశ్య ప్రతస్థే॥ 1-3-101 (800) యత్ర స క్షత్రియః పౌష్యస్తముపేత్యాసీనమపశ్యదుత్తంకః। స ఉత్తంకస్తముపేత్యాశీర్భిరభినంద్యోవాచ॥ 1-3-102 (801) అర్థీ భవంతముపాగతోఽస్మీతి స ఏనమభివాద్యోవాచ। భగవన్పౌష్యః ఖల్వహం కిం కరవాణీతి॥ 1-3-103 (802) స తమువాచ గుర్వర్థం కుండలయోరర్థేనాభ్యాగతోఽస్మి। యే వై తే క్షత్రియా పినద్ధే కుండలే తే భవాందాతుమర్హతీతి॥ 1-3-104 (803) తం ప్రత్యువాచ పౌష్యః ప్రవిశ్యాంతఃపురం క్షత్రియా యాచ్యతామితి। స తేనైవముక్తః ప్రవిశ్యాంతఃపురం క్షత్రియాం నాపశ్యత్॥ 1-3-105 (804) స పౌష్యం పునరువాచ న యుక్తం భవతాఽహమనృతేనోపచరితుం న హి తేఽంతఃపురే క్షత్రియా సన్నిహితా నైనాం పశ్యామి॥ 1-3-106 (805) స ఏవముక్తః పౌష్యః క్షణమాత్రం విమృశ్యోత్తంకం ప్రత్యువాచ। నియతం భవానుచ్ఛిష్టః స్మర తావన్న హి సా క్షత్రియా ఉచ్ఛిష్టేనాశుచినా శక్యా ద్రష్టుం పతివ్రతాత్వాత్సైషా నాశుచేర్దర్శనముపైతీతి॥ 1-3-107 (806) అథైవముక్త ఉత్తంకః స్మృత్వోవాచాస్తి ఖలు మయా తు భక్షితం నోపస్పృష్టమాగచ్ఛతేతి। తం పౌష్యః ప్రత్యువాచ ఏష తే వ్యతిక్రమో నోత్థితేనోపస్పృష్టం భవతి శీఘ్రమాగచ్ఛతేతి॥ 1-3-108 (807) అథోత్తంకస్తం తథేత్యుక్త్వా ప్రాఙ్ముఖ ఉపావేశ్య సుప్రక్షాలితపాణిపాదవదనో నిఃశబ్దాభిరఫేనాభిరనుష్ణాభిర్హృద్గతాభిరద్భిస్త్రిః పీత్వా ద్విః పరిమృజ్య ఖాన్యద్భిరుపస్పృశ్య చాంతఃపురం ప్రవివేశ॥ 1-3-109 (808) తతస్తాం క్షత్రియామపశ్యత్సా చ దృష్ట్వైవోత్తంకం ప్రత్యుత్థాయాభివాద్యోవాచ స్వాగతం తే భగవన్నాజ్ఞాపయ కిం కరవాణీతి॥ 1-3-110 (809) స తామువాచైతే కుండలే గుర్వర్థం మే భిక్షితే దాతుమర్హసీతి। సా ప్రీతా తేన తస్య సద్భావేన పాత్రమయమనతిక్రమణీయశ్చేతి మత్వా తే కుండలే అవముచ్యాస్మై ప్రాయచ్ఛదాహ చైనమేతే కుండలే తక్షకో నాగరాజః సుభృశం ప్రార్థయత్యప్రమత్తో నేతుమర్హసీతి॥ 1-3-111 (810) స ఏవముక్తస్తాం క్షత్రియాం ప్రత్యువాచ భవతీ సునిర్వృతా భవతు। న మాం శక్తస్తక్షకో నాగరాజో ధర్షయితుమితి॥ 1-3-112 (811) స ఏవముక్త్వా తాం క్షత్రియామామంత్ర్య పౌష్యసకాశమాగచ్ఛత్। ఆహ చైనం భోః పౌష్య ప్రీతోఽస్మీతి తముత్తంకం పౌష్యః ప్రత్యువాచ॥ 1-3-113 (812) భగవంశ్చిరేణ పాత్రమాసాద్యతే భవాశ్చ గుణవానతిథిస్తదిచ్ఛే శ్రాద్ధం కర్తుం క్రియతాం క్షణ ఇతి॥ 1-3-114 (813) తముత్తంకః ప్రత్యువాచ కృతక్షణ ఏవాస్మి శీఘ్రమిచ్ఛామి యథోపపన్నమన్నముపస్కృతం భవతేతి స తథేత్యుక్త్వా యథోపపన్నేనాన్నేనైనం భోజయామాస॥ 1-3-115 (814) అథోత్తంకః సకేశం శీతమన్నం దృష్ట్వా అశుచ్యేతదితి మత్వా తం పౌష్యమువాచ। యస్మాన్మే అశుచ్యన్నం దదాసి తస్మాదంధో భవిష్యసీతి॥ 1-3-116 (815) తం పౌష్యః ప్రత్యువాచ। యస్మాత్త్వమదుష్టమన్నందూషయసి తస్మాదనపత్యో భవిష్యసీతి తముత్తంకః ప్రత్యువాచ॥ 1-3-117 (816) న యుక్తం భవతాఽన్నమశుచి దత్త్వా ప్రతిశాపం దాతుం తస్మాదన్నమేవ ప్రత్యక్షీకురు। తతః పౌష్యస్తదన్నమశుచి దృష్ట్వా తస్యాశుచిభావమపరోక్షయామాస॥ 1-3-118 (817) అథ తదన్నం ముక్తకేశ్యా స్త్రియోపహృతమనుష్ణం సకేశం చాశుచ్యేతదితి మత్వా తమృషిముత్తంకం ప్రసాదయామాస॥ 1-3-119 (818) భఘవన్నేతదజ్ఞానాదన్నం సకేశముపాహృతం శీతం చ। తత్క్షామయే భవంతం న భవేయమంధ ఇతి। తముత్తంకః ప్రత్యువాచ॥ 1-3-120 (819) న మృషా బ్రవీమి భూత్వా త్వమంధో నచిరాదనంధో భవిష్యసీతి। మమాపి శాపో భవతా దత్తో న భవేదితి॥ 1-3-121 (820) తం పౌష్యః ప్రత్యువాచ న చాహం శక్తః శాపం ప్రత్యాదాతుం న హి మే మన్యురద్యాప్యుపశమం గచ్ఛతి కిం చైతద్భవతా న జ్ఞాయతే। యథా॥ 1-3-122 (821) నవనీతం హృదయం బ్రాహ్మణస్య వాచి క్షురో నిహితస్తీక్ష్ణధారః। తదుభయమేతద్విపరీతం క్షత్రియస్య వాంగవనీతం హృదయం తీక్ష్ణధారం॥ ఇతి॥ 1-3-123 (822) తదేవంగతే న శక్తోఽహం తీక్ష్ణహృదయత్వాత్తం శాపమన్యథాకర్తుం గంయతామితి। తముత్తంకః ప్రత్యువాచ॥ 1-3-124 (823) భవతాఽహమన్నస్యాశుచిభావమాలక్ష్య ప్రత్యనునీతః। ప్రాక్ చ తేఽభిహితం యస్మాదదుష్టమన్నం దూషయసి తస్మాదనపత్యో భవిష్యసీతి। దుష్టే చాన్నే నైష మమ శాపో భవిష్యతీతి॥ 1-3-125 (824) సాధయామస్తావదిత్యుక్త్వా ప్రాతిష్ఠతోత్తంకస్తే కుండలే గృహీత్వా। సోఽపశ్యదథ పథి నగ్నం క్షపణకమాగచ్ఛంతం ముహుర్ముహుర్దృశ్యమానమదృశ్యమానం చ॥ 1-3-126 (825) అథోత్తంకస్తే కుండలే సంన్యస్య భూమావుదకార్థం ప్రచక్రమే। ఏతస్మిన్నంతరే స క్షపణకస్త్వరమాణ ఉపసృత్య తే కుండలే గృహీత్వా ప్రాద్రవత్॥ 1-3-127 (826) తముత్తంకోఽభిసృత్య కృతోదకకార్యః శుచిః ప్రయతో నమో దేవేభ్యో గురుభ్యశ్చ కృత్వా మహతా జవేన తమన్వయాత్॥ 1-3-128 (827) తస్య తక్షకో దృఢమాసన్నః సతం జగ్రాహ। గృహీతమాత్రః స తద్రూపం విహాయ తక్షకస్వరూపం కృత్వా సహసా ధరణ్యాం వివృతం మహాబిలం ప్రవివేశ॥ 1-3-129 (828) ప్రవిశ్య చ నాగలోకం స్వభవనమగచ్ఛత్। అథోత్తంకస్తస్యాః క్షత్రియాయా వచః స్మృత్వా తం తక్షకమన్వగచ్ఛత్॥ 1-3-130 (829) స తద్బిలం దండకాష్ఠేన చఖాన న చాశకత్। తం క్లిశ్యమానమింద్రోఽపశ్యత్స వజ్రం ప్రేషయామాస। గచ్ఛాస్య బ్రాహ్మణస్య సాహాయ్యం కురుష్వేతి॥ 1-3-131 (830) అథ వజ్రం దండకాష్ఠమనుప్రవిశ్య తద్బిలమదారయత్॥ 1-3-132 (831) తముత్తంకోఽనువివేశ తేనైవ బిలేన ప్రవిశ్య చ తం నాగలోకమపర్యంతమనేకవిధప్రాసాదహర్ంయవలభీనిర్యూహశతసంకులముచ్చావచక్రీడాశ్చర్యస్థానావకీర్ణమపశ్యత్॥ 1-3-133 (832) స తత్ర నాగాంస్తానస్తువదేభిః శ్లోకైః। య ఐరావతరాజానః సర్పాః సమితిశోభాః। క్షరంత ఇవ జీమూతాః సవిద్యుత్పవనేరితాః॥ 1-3-134 (833) సురూపా బహురూపాశ్చ తథా కల్మాషకుండలాః। ఆదిత్యవన్నాకపృష్ఠే రేజురైరావతోద్భవాః॥ 1-3-135 (834) బహూని నాగవేశ్మాని గంగాయాస్తీర ఉత్తరే। తత్రస్థానపి సంస్తౌమి మహతః పన్నగానహం॥ 1-3-136 (835) ఇచ్ఛేత్కోఽర్కాంశుసేనాయాం చర్తుమైరావతం వినా। శతాన్యశీతిరష్టౌ చ సహస్రాణి చ వింశతిః॥ 1-3-137 (836) సర్పాణాం ప్రగ్రహా యాంతి ధృతరాష్ట్రో యదైజతి। యే చైనముపసర్పంతి యే చ దూరపథం గతాః॥ 1-3-138 (837) అహమైరావతజ్యేష్ఠభ్రాతృభ్యోఽకరవం నమః। యస్య వాసః కురుక్షేత్రే ఖాండవే చాభవత్పురా॥ 1-3-139 (838) తం నాగరాజమస్తౌషం కుండలార్థాయ తక్షకం। తక్షకశ్చాశ్వసేనశ్చ నిత్యం సహచరావుభౌ॥ 1-3-140 (839) కురుక్షేత్రం చ వసతాం నదీమిక్షుమతీమను। జఘన్యజస్తక్షకస్య శ్రుతసేనేతి యః సుతః॥ 1-3-141 (840) అవసద్యో మహద్ద్యుంని ప్రార్థయన్నాగముఖ్యతాం। కరవాణి సదా చాహం నమస్తస్మై మహాత్మనే॥ 1-3-142 (841) సౌతిరువాచ। 1-3-143x (18) ఏవం స్తుత్వా స విప్రర్షిరుత్తంకో భుజగోత్తమాన్। నైవ తే కుండలే లేభే తతశ్చింతాముపాగమత్॥ 1-3-143 (842) ఏవం స్తువన్నపి నాగాన్యదా తే కుండలే నాలభత్తదాఽపశ్యత్స్త్రియౌ తంత్రే అధిరోప్య సువేమే పటం వయంత్యౌ। తస్మింస్తంత్రే కృష్ణాః సితాశ్చ తంతవశ్చక్రం చాపశ్యద్ద్వాదశారం షడ్భిః కుమారైః పరివర్త్యమానం పురుషం చాపశ్యదశ్వం చ దర్శనీయం॥ 1-3-144 (843) స తాన్సర్వాంస్తుష్టావ ఏభిర్మంత్రవాదశ్లోకైః॥ 1-3-145 (844) త్రీణ్యర్పితాన్యత్ర శతాని మధ్యే షష్టిశ్చ నిత్యం చరతి ధ్రువేఽస్మిన్। చక్రే చతుర్వింశతిపర్వయోగే షడ్వై కుమారాః పరివర్తయంతి॥ 1-3-146 (845) తంత్రం చేదం విశ్వరూపే యువత్యౌ వయతస్తంతూన్సతతం వర్తయంత్యౌ। కృష్ణాన్సితాంశ్చైవ వివర్తయంత్యౌ భూతాన్యజస్రం భువనాని చైవ॥ 1-3-147 (846) వజ్రస్య భర్తా భువనస్య గోప్తా వృత్రస్య హంతా నముచేర్నిహంతా। కృష్ణే వసానో వసనే మహాత్మా సత్యానృతే యో వివినక్తి లోకే॥ 1-3-148 (847) యో వాజినం గర్భమపాం పురాణం వైశ్వానరం వాహనమభ్యుపైతి। నమోఽస్తు తస్మై జగదీశ్వరాయ లోకత్రయేశాయ పురందరాయ॥ 1-3-149 (848) తతః స ఏనం పురుషః ప్రాహ ప్రీతోఽస్మి తేఽహసనేన స్తోత్రేణ కిం తే ప్రియం కరవాణీతి। స తమువాచ నాగా మే వశమీయురితి॥ 1-3-150 (849) స చైనం పురుషః పునరువాచ ఏతమశ్వమపానే ధమస్వేతి॥ 1-3-151 (850) తతోఽశ్వస్యాపానమధమత్తతోఽశ్వాద్ధంయమానాత్సర్వస్రోతోభ్యః పావకార్చిషః సధూమా నిష్పేతుః॥ 1-3-152 (851) తాభిర్నాగలోక ఉపధూపితేఽథ సంభ్రాంతస్తక్షకోఽగ్నేస్తేజోభయాద్విషణ్ణః కుండలే గృహీత్వా సహసా భవనాన్నిష్క్రంయోత్తంకమువాచ॥ 1-3-153 (852) ఇమే కుండలే గృహ్ణాతు భవానితి। స తే ప్రతిజగ్రాహోత్తంకః ప్రతిగృహ్య చ కుండలేఽచింతయత్॥ 1-3-154 (853) అద్య తత్పుణ్యకముపాధ్యాయాన్యా దూరం చాహమభ్యాగతః స కథం సంభావయేయమితి॥ 1-3-155 (854) తత ఏనం చింతయానమేవ స పురుష ఉవాచ। ఉత్తంక ఏనమేవాశ్వమధిరోహ త్వాం క్షణేనైవోపాధ్యాయకులం ప్రాపయిష్యతీతి॥ 1-3-156 (855) స తథేన్యుక్త్వా తమశ్వమధిరుహ్య ప్రత్యాజగామోపాధ్యాయకులం। ఉపాధ్యాయానీ చ స్నాతా కేశానావాపయంత్యుపవిష్టోత్తంకో నాగచ్ఛతీతి శాపాయాస్య మనో దధే॥ 1-3-157 (856) అథైతస్మిన్నంతరే స ఉత్తంకః ప్రవిశ్య ఉపాధ్యాయకులం ఉపాధ్యాయానీమభ్యవాదయత్తే చాస్యై కుండలే ప్రాయచ్ఛత్సా చైనం ప్రత్యువాచ॥ 1-3-158 (857) ఉత్తంక దేశే కాలేఽభ్యాగతః స్వాగతం తే వత్స `ఇదానీం యద్యనాగతోసి కోపితయా మయా శప్తో భవిష్యసి' శ్రేయస్తవోపస్థితం సిద్ధిమాప్నుహీతి॥ 1-3-159 (858) అథోత్తంక ఉపాధ్యాయమభ్యవాదయత్। తముపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ వత్సోత్తంక స్వాగతం తే కిం చిరం కృతమితి॥ 1-3-160 (859) తముత్తంక ఉపాధ్యాయం ప్రత్యువాచ। భోస్తక్షకేణ మే నాగరాజేన విఘ్నః కృతోఽస్మిన్కర్మణి తేనాస్మి నాగలోకం గతః॥ 1-3-161 (860) తత్ర చ మయా దృష్టే స్త్రియౌ తంత్రేఽధిరోప్య పటం వయంత్యౌ తస్మింశ్చ కృష్ణాః సితాశ్చ తంతవః। కిం తత్॥ 1-3-162 (861) తత్ర చ మయా చక్రం దృష్టం ద్వాదశారం షట్చైనం కుమారాః పరివర్తయంతి తదపి కిం। పురుషశ్చాపి మయా దృష్టః స చాపి కః। అశ్వశ్చాతిప్రమాణో దృష్టః స చాపి కః॥ 1-3-163 (862) పథి గచ్ఛతా చ మయా ఋషభో దృష్టస్తం చ పురుషోఽధిరూఢస్తేనాస్మి సోపచారముక్త ఉత్తంకాస్య ఋషభస్య పురీషం భక్షయ ఉపాధ్యాయేనాపి తే భక్షితమితి॥ 1-3-164 (863) తతస్తస్య వచనాన్మయా తదృషభస్య పురీషముపయుక్తం స చాపి కః। తదేతద్భవతోపదిష్టమిచ్ఛేయం శ్రోతుం కిం తదితి। స తేనైవముక్త ఉపాధ్యాయః ప్రత్యువాచ॥ 1-3-165 (864) యే తే స్త్రియౌ ధాతా విధాతా చ యే చ తే కృష్ణాః సితాస్తంతవస్తే రాత్ర్యహనీ। యదపి తచ్చక్రం ద్వాదశారం షట్కుమారాః పరివర్తయంతి తేపి షడ్ఋతవః ద్వాదశారా ద్వాదశ మాసాః సంవత్సరశ్చక్రం॥ 1-3-166 (865) యః పురుషఃస పర్జన్యః యోఽశ్వః సోఽగ్నిః య ఋషభస్త్వయా పథి గచ్ఛతా దృష్టః స ఐరావతో నాగరాట్॥ 1-3-167 (866) యశ్చైనమధిరూఢః పురుషః స చేంద్రః యదపి తే భక్షితం తస్య ఋషభస్య పురీషం తదమృతం తేన ఖల్వసి తస్మిన్నాగభవనే న వ్యాపన్నస్త్వం॥ 1-3-168 (867) స హి భగవానింద్రో మమ సఖా త్వదనుక్రోశాదిమమనుగ్రహం కృతవాన్। తస్మాత్కుండలే గృహీత్వా పునరాగతోఽసి॥ 1-3-169 (868) తత్సౌంయ గంయతామనుజానే భవంతం శ్రేయోఽవాప్స్యసీతి। స ఉపాధ్యాయేనానుజ్ఞాతో భగవానుత్తంకః క్రుద్ధస్తక్షకం ప్రతిచికీర్షమాణో హాస్తినపురం ప్రతస్థే॥ 1-3-170 (869) స హాస్తినపురం ప్రాప్య నచిరాద్విప్రసత్తమః। సమాగచ్ఛత రాజానముత్తంకో జనమేజయం॥ 1-3-171 (870) పురా తక్షశిలాసంస్థం నివృత్తమపరాజితం। సంయగ్విజయినం దృష్ట్వా సమంతాన్మంత్రిభిర్వృతం॥ 1-3-172 (871) తస్మై జయాశిషః పూర్వం యథాన్యాయం ప్రయుజ్య సః। ఉవాచైనం వచః కాలే శబ్దసంపన్నయా గిరా॥ 1-3-173 (872) ఉత్తంక ఉవాచ। 1-3-174x (19) అన్యస్మిన్కరణీయే తు కార్యే పార్థివసత్తమ। అర్చయిత్వా యథాన్యాయం ప్రత్యువాచ ద్విజోత్తమం॥ 1-3-174 (873) సౌతిరువాచ। 1-3-175x (20) ఏవముక్తస్తు విప్రేణ స రాజా జనమేజయః। అర్చయిత్వా యథాన్యాయం ప్రత్యువాచ ద్విజోత్తమం॥ 1-3-175 (874) జనమేజయ ఉవాచ। 1-3-176x (21) ఆసాం ప్రజానాం పరిపాలనేన స్వం క్షత్రధర్మం పరిపాలయామి। ప్రవ్రూహి మే కిం కరణీయమద్య యేనాసి కార్యేణ సమాగతస్త్వం॥ 1-3-176 (875) సౌతిరువాచ। 1-3-177x (22) స ఏవముక్తస్తు నృపోత్తమేన ద్విజోత్తమః పుణ్యకృతాం వరిష్ఠః। ఉవాచ రాజానమదీనసత్వం స్వమేవ కార్యం నృపతే కురుష్వ॥ 1-3-177 (876) ఉత్తంక ఉవాచ। 1-3-178x (23) తక్షకేణ మహీంద్రేంద్ర యేన తే హింసితః పితా। తస్మై ప్రతికురుష్వ త్వం పన్నగాయ దురాత్మనే॥ 1-3-178 (877) కార్యకాలం హి మన్యేఽహం విధిదృష్టస్య కర్మణః। తద్గచ్ఛాపచితిం రాజన్పితుస్తస్య మహాత్మనః॥ 1-3-179 (878) తేన హ్యనపరాధీ స దష్టో దుష్టాంతరాత్మనా। పంచత్వమగమద్రాజా వజ్రాహత ఇవ ద్రుమః॥ 1-3-180 (879) బలదర్పసముత్సిక్తస్తక్షకః పన్నగాధమః। అకార్యం కృతవాన్పాపో యోఽదశత్పితరం తవ॥ 1-3-181 (880) రాజర్షివంశగోప్తారమమరప్రతిమం నృపం। యియాసుం కాశ్యపం చైవ న్యవర్తయత పాపకృత్॥ 1-3-182 (881) హోతుమర్హసి తం పాపం జ్వలితే హవ్యవాహనే। సర్పసత్రే మహారాజ త్వరితం తద్విధీయతాం॥ 1-3-183 (882) ఏవం పితుశ్చాపచితిం కృతవాంస్త్వం భవిష్యసి। మమ ప్రియం చ సుమహత్కృతం రాజన్ భవిష్యతి॥ 1-3-184 (883) కర్మణః పృథివీపాల మమ యేన దురాత్మనా। విఘ్నః కృతో మహారాజ గుర్వర్థం చరతోఽనఘ॥ 1-3-185 (884) సౌతిరువాచ। 1-3-186x (24) ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు నృపతిస్తక్షకాయ చుకోప హ। ఉత్తంకవాక్యహవిషా దీప్తోఽగ్నిర్హవిషా యథా॥ 1-3-186 (885) అపృచ్ఛత్స తదా రాజా మంత్రిణః స్వాన్సుదుఃఖితః। ఉత్తంకస్యైవ సాంనిధ్యే పితుః స్వర్గగతిం ప్రతి॥ 1-3-187 (886) తదైవ హి స రాజేంద్రో దుఃఖశోకాప్లుతోఽభవత్। యదైవ వృత్తం పితరముత్తంకాదశృణోత్తదా॥ ॥ 1-3-188 (887) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పౌష్యపర్వమి తృతీయోఽధ్యాయః॥ 3 ॥ ॥ సమాప్తం చ పౌష్యపర్వ ॥

1-5-0 (900) శౌనక ఉవాచ। 1-5-0x (27) పురాణమఖిలం తాత పితా తేఽధీతవాన్పురా। `భారతాధ్యయనం సర్వం కృష్ణద్వైపాయనాత్తదా।' కచ్చిత్త్వమపి తత్సర్వమధీషే రౌమహర్షణే॥ 1-5-1 (901) పురాణే హి కథా దివ్యా ఆదివంశాశ్చ ధీమతాం। కథ్యంతే యే పురాఽస్మాభిః శ్రుతపూర్వాః పితుస్తవ॥ 1-5-2 (902) తత్ర వంశమహం పూర్వం శ్రోతుమిచ్ఛామి భార్గవం। కథయస్వ కథామేతాం కల్యాః స్మః శ్రవణే తవ॥ 1-5-3 (903) సౌతిరువాచ। 1-5-4x (28) యదధీతం పురా సంయగ్ద్విజశ్రేష్ఠైర్మహాత్మభిః। వైశంపాయనవిప్రాగ్ర్యైస్తైశ్చాపి కథితం యథా॥ 1-5-4 (904) యదధీతం చ పిత్రా మే సంయక్కైవ తతో మయా। తావచ్ఛృణుష్వ యో దేవైః సేంద్రైః సర్షిమరుద్గణైః॥ 1-5-5 (905) పూజితః ప్రవరో వంశో భార్గవో భృగునందన। ఇమం వంశమహం పూర్వం భార్గవం తే మహామునే॥ 1-5-6 (906) నిగదామి యథాయుక్తం పురాణాశ్రయసంయుతం। భృగుర్మహర్షిర్భగవాన్బ్రహ్మణా వై స్వయంభువా॥ 1-5-7 (907) వరుణస్య క్రతౌ జాతః పావకాదితి నః శ్రుతం। భృగోః సుదయితః పుత్రశ్చ్యవనో నామ భార్గవః॥ 1-5-8 (908) చ్యవనస్య చ దాయాదః ప్రమతిర్నామ ధార్మికః। ప్రమతేరప్యభూత్పుత్రో ఘృతాచ్యాం రురురిత్యుత॥ 1-5-9 (909) రురోరపి సుతో జజ్ఞే శునకో వేదపారగః। ప్రమద్వరాయాం ధర్మాత్మా తవ పూర్వపితామహః॥ 1-5-10 (910) తపస్వీ చ యశస్వీ చ శ్రుతవాన్బ్రహ్మవిత్తమః। ధార్మికః సత్యవాదీ చ నియతో నియతాశనః॥ 1-5-11 (911) శౌనక ఉవాచ। 1-5-12x (29) సూతపుత్ర యథా తస్య భార్గవస్య మహాత్మనః। చ్యవనత్వం పరిఖ్యాతం తన్మమాచక్ష్వ పృచ్ఛతః॥ 1-5-12 (912) సౌతిరువాచ। 1-5-13x (30) భృగోః సుదయితా భార్యా పులోమేత్యభివిశ్రుతా। తస్యాం సమభవద్గర్భో భృగువీర్యసముద్భవః॥ 1-5-13 (913) తస్మిన్గర్భేఽథ సంభూతే పులోమాయాం భృగూద్వహ। సమయే సమశీలిన్యాం ధర్మపత్న్యాం యశస్వినః॥ 1-5-14 (914) అభిషేకాయ నిష్క్రాంతే భృగౌ ధర్మభృతాం వరే। ఆశ్రమం తస్య రక్షోఽథ పులోమాఽభ్యాజగామ హ॥ 1-5-15 (915) తం ప్రవిశ్యాశ్రమం దృష్ట్వా భృగోర్భార్యామనిందితాం। హృచ్ఛయేన సమావిష్టో విచేతాః సమపద్యత॥ 1-5-16 (916) అభ్యాగతం తు తద్రక్షః పులోమా చారుదర్శనా। న్యమంత్రయత వన్యేన ఫలమూలాదినా తదా॥ 1-5-17 (917) తాం తు రక్షస్తదా బ్రహ్మన్హృచ్ఛయేనాభిపీడితం। దృష్ట్వా హృష్టమభూద్రాజంజిహీర్షుస్తామనిందితాం॥ 1-5-18 (918) జాతమిత్యబ్రవీత్కార్యం జిహీర్షుర్ముదితః శుభాం। సా హి పూర్వం వృతా తేన పులోంనా తు శుచిస్మితా॥ 1-5-19 (919) తాం తు ప్రాదాత్పితా పశ్చాద్భృగవే శాస్త్రవత్తదా। తస్య తత్కిల్బిషం నిత్యం హృది వర్తతి భార్గవ॥ 1-5-20 (920) ఇదమంతరమిత్యేవం హర్తుం చక్రే మనస్తదా। అథాగ్నిశరణేఽపశ్యజ్జ్వలంతం జాతవేదసం॥ 1-5-21 (921) తమపృచ్ఛత్తతో రక్షః పావకం జ్వలితం తదా। శంస మే కస్య భార్యేయమగ్నే పృచ్ఛే ఋతేన వై॥ 1-5-22 (922) ముఖం త్వమసి దేవానాం వద పావక పృచ్ఛతే। మయా హీయం వృతా పూర్వం భార్యార్థే వరవర్ణినీ॥ 1-5-23 (923) పశ్చాదిమాం పితా ప్రాదాద్భృగవేఽనృతకారకః। సేయం యది వరారోహా భృగోర్భార్యా రహోగతా॥ 1-5-24 (924) తథా సత్యం సమాఖ్యాహి జిహీర్షాంయాశ్రమాదిమాం। స మన్యుస్తత్ర హృదయం ప్రదహన్నివ తిష్ఠతి॥ 1-5-25 (925) మత్పూర్వభార్యాం యదిమాం భృగురాప సుమధ్యమాం। `అసంమతమిదం మేఽద్య హరిష్యాంయాశ్రమాదిమాం'॥ 1-5-26 (926) సౌతిరువాచ। 1-5-27x (31) ఏవం రక్షస్తమామంత్ర్య జ్వలితం జాతవేదసం। శంకమానం భృగోర్భార్యాం పునఃపునరపృచ్ఛత॥ 1-5-27 (927) త్వమగ్నే సర్వభూతానామంతశ్చరసి నిత్యదా। సాక్షివత్పుణ్యపాపేషు సత్యం బ్రూహి కవే వచః॥ 1-5-28 (928) మత్పూర్వభార్యాఽపహృతా భృగుణాఽనృతకారిణా। సేయం యది తథా మే త్వం సత్యమాఖ్యాతుమర్హసి॥ 1-5-29 (929) శ్రుత్వా త్వత్తో భృగోర్భార్యాం హరిష్యాంయాశ్రమాదిమాం। జాతవేదః పశ్యతస్తే వద సత్యాం గిరం మమ॥ 1-5-30 (930) సౌతిరువాచ। 1-5-31x (32) తస్యైతద్వచనం శ్రుత్వా సప్తార్చిర్దుఃఖితోఽభవత్। `సత్యం వదామి యది మే శాపః స్యాద్బ్రహ్మవిత్తమాత్॥ 1-5-31 (931) అసత్యం చేదహం బ్రూయాం పతిష్యే నరకాంధ్రువం।' భీతోఽనృతాచ్చ శాపాచ్చ భృగోరిత్యబ్రవీచ్ఛనైః॥ 1-5-32 (932) త్వయా వృతా పులోమేయం పూర్వం దానవనందన। కిం త్వియం విధినా పూర్వం మంత్రవన్న వృతా త్వయా॥ 1-5-33 (933) పిత్రా తు భృగవే దత్తా పులోమేయం యశస్వినీ। దదాతి న పితా తుభ్యం వరలోభాన్మహాయశాః॥ 1-5-34 (934) అథేమాం వేదదృష్టేన కర్మణా విధిపూర్వకం। భార్యామృషిర్భృగుః ప్రాప మాం పురస్కృత్య దానవ॥ 1-5-35 (935) సేయమిత్యవగచ్ఛామి నానృతం వక్తుముత్సహే। నానృతం హి సదా లోకే పూజ్యతే దానవోత్తమ॥ ॥ 1-5-36 (936) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పౌలోమపర్వణి పంచమోఽధ్యాయః॥ 5 ॥

1-6-0 (937) సౌతిరువాచ। 1-6-0x (33) అగ్నేరథ వచః శ్రుత్వా తద్రక్షః ప్రజహార తాం। బ్రహ్మన్వరాహరూపేణ మనోమారుతరంహసా॥ 1-6-1 (938) తతః స గర్భో నివసన్కుక్షౌ భృగుకులోద్వహ। రోషాన్మాతుశ్చ్యుతః కుక్షేశ్చ్యవనస్తేన సోఽభవత్॥ 1-6-2 (939) తం దృష్ట్వా మాతురుదరాచ్చ్యుతమాదిత్యవర్చసం। తద్రక్షో భస్మసాద్భూతం పపాత పరిముచ్య తాం॥ 1-6-3 (940) సా తమాదాయ సుశ్రోణీ ససార భృగునందనం। చ్యవనం భార్గవం పుత్రం పులోమా దుఃఖమూర్చ్ఛితా॥ 1-6-4 (941) తాం దదర్శ స్వయం బ్రహ్మా సర్వలోకపితామహః। రుదతీం బాష్పపూర్ణాక్షీం భృగోర్భార్యామనిందితాం॥ 1-6-5 (942) సాంత్వయామాస భగవాన్వధూం బ్రహ్మా పితామహః। అశ్రుబిందూద్భవా తస్యాః ప్రావర్తత మహానదీ॥ 1-6-6 (943) ఆవర్తంతీ సృతిం తస్యా భృగోః పత్న్యాస్తపస్వినః। తస్యా మార్గం సృతవతీం దృష్ట్వా తు సరితం తదా॥ 1-6-7 (944) నామ తస్యాస్తదా నద్యాశ్చక్రే లోకపితామహః। వధూసరేతి భగవాంశ్చ్యవనస్యాశ్రమం ప్రతి॥ 1-6-8 (945) స ఏవం చ్యవనో జజ్ఞే భృగోః పుత్రః ప్రతాపవాన్। తం దదర్శ పితా తత్ర చ్యవనం తాం చ భామినీం। స పులోమాం తతో భార్యాం పప్రచ్ఛ కుపితో భృగుః॥ 1-6-9 (946) భృగురువాచ। 1-6-10x (34) కేనాసి రక్షసే తస్మై కథితా త్వం జిహీర్షవే। న హి త్వా వేద తద్రక్షో మద్భార్యాం చారుహాసినీం॥ 1-6-10 (947) తత్త్వమాఖ్యాహి తం హ్యద్య శప్తుమిచ్ఛాంయహం రుషా। బిభేతి కో న శాపాన్మే కస్య చాయం వ్యతిక్రమః॥ 1-6-11 (948) పులోమోవాచ। 1-6-12x (35) అగ్నినా భగవంస్తస్మై రక్షసేఽహం నివేదితా। తతో మామనయద్రక్షః క్రోశంతీం కురరీమివ॥ 1-6-12 (949) సాఽహం తవ సుతస్యాస్య తేజసా పరిమోక్షితా। భస్మీభూతం చ తద్రక్షో మాముత్సృజ్య పపాత వై॥ 1-6-13 (950) సౌతిరువాచ। 1-6-14x (36) ఇతి శ్రుత్వా పులోమాయా భృగుః పరమమన్యుమాన్। శశాపాగ్నిమతిక్రుద్ధః సర్వభక్షో భవిష్యసి॥ ॥ 1-6-14 (951) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పౌలోమపర్వణి షష్ఠోఽధ్యాయః॥ 6 ॥

1-7-0 (952) సౌతిరువాచ। 1-7-0x (37) శప్తస్తు భృగుణా వహ్నిః క్రుద్ధో వాక్యమథాబ్రవీత్। కిమిదం సాహసం బ్రహ్మన్కృతవానసి మాం ప్రతి॥ 1-7-1 (953) ధర్మే ప్రయతమానస్య సత్యం చ వదతః సమం। పృష్టో యదబ్రవం సత్యం వ్యభిచారోఽత్ర కో మమ॥ 1-7-2 (954) పృష్టో హిసాక్షీయః సాక్ష్యం జానానోఽప్యన్యథా వదేత్। స పూర్వానాత్మనః సప్త కులే హన్యాత్తథాఽపరాన్॥ 1-7-3 (955) యశ్చ కార్యార్థతత్త్వజ్ఞో జానానోఽపి న భాషతే। సోఽపి తేనైవ పాపేన లిప్యతే నాత్ర సంశయః॥ 1-7-4 (956) శక్తోఽహమపి శప్తుం త్వాం మాన్యాస్తు బ్రాహ్మణా మమ। జానతోఽపి చ తే బ్రహ్మన్కథయిష్యే నిబోధ తత్॥ 1-7-5 (957) యోగేన బహుధాఽఽత్మానం కృత్వా తిష్ఠామి మూర్తిషు। అగ్నిహోత్రేషు సత్రేషు క్రియాసు చ మఖేషు చ॥ 1-7-6 (958) వేదోక్తేన విధానేన మయి యద్ధూయతే హవిః। దేవతాః పితరశ్చైవ తేన తృప్తా భవంతి వై॥ 1-7-7 (959) ఆపో దేవగణాః సర్వే ఆపః పితృగణాస్తథా। దర్శశ్చ పౌర్ణమాసశ్చ దేవానాం పితృభిః సహ॥ 1-7-8 (960) దేవతాః పితరస్తస్మాత్పితరశ్చాపి దేవతాః। ఏకీభూతాశ్చ దృశ్యంతే పృథక్త్వేన చ పర్వసు॥ 1-7-9 (961) దేవతాః పితరశ్చైవ భుంజతే మయి యద్భుతం। దేవతానాం పితౄణాం చ ముఖమేతదహం స్మృతం॥ 1-7-10 (962) అమావాస్యాం హి పితరః పౌర్ణమాస్యాం హి దేవతాః। మన్ముఖేనైవ హూయంతే భుంజతే చ హుతం హవిః॥ 1-7-11 (963) సర్వభక్షః కథం త్వేషాం భవిష్యామి ముఖం త్వహం। 1-7-12 (964) సౌతిరువాచ। చింతయిత్వా తతో వహ్నిశ్చకే సంహారమాత్మనః॥ 1-7-12x (38) ద్విజానామగ్నిహోత్రేషు యజ్ఞసత్రక్రియాసు చ। నిరోంకారవషట్కారాః స్వధాస్వాహావివర్జితాః॥ 1-7-13 (965) వినాఽగ్నినా ప్రజాః సర్వాస్తత ఆసన్సుదుఃఖితాః। అథర్షయః సముద్విగ్నా దేవాన్ గత్వాబ్రువన్వచః॥ 1-7-14 (966) అగ్నినాశాత్క్రియాభ్రాంశాద్భ్రాంతా లోకాస్త్రయోఽనఘాః। విధధ్వమత్ర యత్కార్యం న స్యాత్కాలాత్యయో యథా॥ 1-7-15 (967) అథర్షయశ్చ దేవాశ్చ బ్రహ్మాణముపగంయ తు। అగ్నేరావేదయఞ్శాపం క్రియాసంహారమేవ చ॥ 1-7-16 (968) భృగుణా వై మహాభాగ శప్తోఽగ్నిః కారణాంతరే। కథం దేవముఖో భూత్వా యజ్ఞభాగాగ్రభుక్ తథా॥ 1-7-17 (969) హుతభుక్సర్వలోకేషు సర్వభక్షత్వమేష్యతి। 1-7-18 (970) సౌతిరువాచ। శ్రుత్వా తు తద్వచస్తేషామగ్నిమాహూయ విశ్వకృత్॥ 1-7-18x (39) ఉవాచ వచనం శ్లక్ష్ణం భూతభావనమవ్యయం। లోకానామిహ సర్వేషాం త్వం కర్తా చాంత ఏవ చ॥ 1-7-19 (971) త్వం ధారయసి లోకాంస్త్రీన్క్రియాణాం చ ప్రవర్తకః। స తథా కురు లోకేశ నోచ్ఛిద్యేరన్యథా క్రియాః॥ 1-7-20 (972) కస్మాదేవం విమూఢస్త్వమీశ్వరః సన్ హుతాశేన। త్వం పవిత్రం సదా లోకే సర్వభూతగతిశ్చ హ॥ 1-7-21 (973) న త్వం సర్వశరీరేణ సర్వభక్షత్వమేష్యసి। అపానే హ్యర్చిషో యాస్తే సర్వం భక్ష్యంతి తాః శిఖిన్॥ 1-7-22 (974) క్రవ్యాదా చ తనుర్యా తే సా సర్వం భక్షయిష్యతి। యథా సూర్యాంశుభిః స్పృష్టం సర్వం శుచి విభావ్యతే॥ 1-7-23 (975) తథా త్వదర్చిర్నిర్దగ్ధం సర్వం శుచి భవిష్యతి। త్వమగ్నే పరమం తేజః స్వప్రభావాద్వినిర్గతం॥ 1-7-24 (976) స్వతేజసైవ తం శాపం కురు సత్యమృషేర్విభో। దేవానాం చాత్మనో భాగం గృహాణ త్వం ముఖే హుతం॥ 1-7-25 (977) సౌతిరువాచ। 1-7-26x (40) ఏవమస్త్వితి తం వహ్నిః ప్రత్యువాచ పితామహం। జగామ శాసనం కర్తుం దేవస్య పరమేష్ఠినః॥ 1-7-26 (978) దేవర్షయశ్చ ముదితాస్తతో జగ్ముర్యథాగతం। ఋషయశ్చ యథా పూర్వం క్రియాః సర్వాః ప్రచక్రిరే॥ 1-7-27 (979) దివి దేవా ముముదిరే భూతసంఘాశ్చ లౌకికాః। అగ్నిశ్చ పరమాం ప్రీతిమవాప హతకల్మషః॥ 1-7-28 (980) ఏవం స భగవాంఛాపం లేభేఽగ్నిర్భృగుతః పురా। ఏవమేష పురా వృత్త హతిహాసోఽగ్నిశాపజః। పులోంనశ్చ వినాశోఽయం చ్యవనస్య చ సంభవః॥ ॥ 1-7-29 (981) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పౌలోమపర్వణి సప్తమోఽధ్యాయః॥ 7 ॥

1-8-0 (982) సౌతిరువాచ। 1-8-0x (41) స చాపి చ్యవనో బ్రహ్మన్భార్గవోఽజనయత్సుతం। సుకన్యాయాం మహాత్మానం ప్రమతిం దీప్తతేజసం॥ 1-8-1 (983) ప్రమతిస్తు రురుం నామ ఘృతాచ్యాం సమజీజనత్। రురుః ప్రమద్వరాయాం తు శునకం సమజీజనం॥ 1-8-2 (984) శునకస్తు మహాసత్వః సర్వభార్గవనందనః। జాతస్తపసి తీవ్రే చ స్థితః స్థిరయశాస్తతః॥ 1-8-3 (985) తస్య బ్రహ్మన్రురోః సర్వం చరితం భూరితేజసః। విస్తరేణ ప్రవక్ష్యామి తచ్ఛృణు త్వమశేషతః॥ 1-8-4 (986) ఋషిరాసీన్మహాన్పూర్వం తపోవిద్యాసమన్వితః। స్థూలకేశ ఇతి ఖ్యాతః సర్వభూతహితే రతః॥ 1-8-5 (987) ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు మేనకాయాం ప్రజజ్ఞివాన్। గంధర్వరాజో విప్రర్షే విశ్వావసురితి స్మృతః॥ 1-8-6 (988) అప్సరా మేనకా తస్య తం గర్భం భృగునందన। ఉత్ససర్జ యథాకాలం స్థూలకేశాశ్రమం ప్రతి॥ 1-8-7 (989) ఉత్సృజ్య చైవ తం గర్భం నద్యాస్తీరే జగామ సా। అప్సరా మేనకా బ్రహ్మన్నిర్దయా నిరపత్రపా॥ 1-8-8 (990) కన్యామమరగర్భాభాం జ్వలంతీమివ చ శ్రియా। తాం దదర్శ సముత్సృష్టాం నదీతీరే మహానృషిః॥ 1-8-9 (991) స్థూలకేశః స తేజస్వీ విజనే బంధువర్జితాం। స తాం దృష్ట్వా తదా కన్యాం స్థూలకేశో మహాద్విజః॥ 1-8-10 (992) జగ్రాహ చ మునిశ్రేష్ఠః కృపావిష్టః పుపోష చ। వవృధే సా వరారోహా తస్యాశ్రమపదే శుభే॥ 1-8-11 (993) జాతకాద్యాః క్రియాశ్చాస్యా విధిపూర్వం యథాక్రమం। స్థూలకేశో మహాభాగశ్చకార సుమహానృషిః॥ 1-8-12 (994) ప్రమదాభ్యో వరా సా తు సత్త్వరూపగుణాన్వితా। తతః ప్రమద్వరేత్యస్యా నామ చక్రే మహానృషిః॥ 1-8-13 (995) తామాశ్రమపదే తస్య రురుర్దృష్ట్వా ప్రమద్వరాం। బభూవ కిల ధర్మాత్మా మదనోపహతస్తదా॥ 1-8-14 (996) పితరం సఖిభిః సోఽథ శ్రావయామాస భార్గవం। ప్రమతిశ్చాభ్యయాచత్తాం స్థూలకేశం యశస్వినం॥ 1-8-15 (997) తతః ప్రాదాత్పితా కన్యాం రురవే తాం ప్రమద్వరాం। వివాహం స్థాపయిత్వాగ్రే నక్షత్రే భగదైవతే॥ 1-8-16 (998) తతః కతిపయాహస్య వివాహే సముపస్థితే। సఖీభిః క్రీడతీ సార్ధం సా కన్యావరవర్ణినీ॥ 1-8-17 (999) నాపశ్యత్సంప్రసుప్తం వై భుజంగం తిర్యగాయతం। పదా చైనం సమాక్రామన్ముమూర్షుః కాలచోదితా॥ 1-8-18 (1000) స తస్యాః సంప్రమత్తాయాశ్చోదితః కాలధర్మణా। విషోపలిప్తాందశనాన్భృశమంగే న్యపాతయత్॥ 1-8-19 (1001) సా దష్టా తేన సర్పేణ పపాత సహసా భువి। వివర్ణా విగతశ్రీకా భ్రష్టాభరణచేతనా॥ 1-8-20 (1002) నిరానందకరీ తేషాం బంధూనాం ముక్తమూర్ధజా। వ్యసురప్రేక్షణీయా సా ప్రేక్షణీయతమాఽభవత్॥ 1-8-21 (1003) ప్రసుప్తేవాభవచ్చాపి భువి సర్పవిషార్దితా। భూయో మనోహరతరా బభూవ తనుమధ్యమా॥ 1-8-22 (1004) దదర్శ తాం పితా చైవ యే చైవాన్యే తపస్వినః। విచేష్టమానాం పతితాం భూతలే పద్మవర్చసం॥ 1-8-23 (1005) తతః సర్వే ద్విజతరాః సమాజగ్ముః కృపాన్వితాః। స్వస్త్యాత్రేయో మహాజానుః కుశికః శంఖమేఖలః॥ 1-8-24 (1006) ఉద్దాలకః కఠశ్చైవ శ్వేతశ్చైవ మహాయశాః। భరద్వాజః కౌణకృత్స్య ఆర్ష్టిషేణోఽథ గౌతమః॥ 1-8-25 (1007) ప్రమతిః సహ పుత్రేణ తథాన్యే వనవాసినః। తాం తే కన్యాం వ్యసుం దృష్ట్వా భుజంగస్య విషార్దితాం॥ 1-8-26 (1008) రురుదుః కృపయాఽవిష్టా రురుస్త్వార్తో బహిర్యయౌ। తే చ సర్వే ద్విజశ్రేష్ఠాస్తత్రైవోపావిశంస్తదా॥ ॥ 1-8-27 (1009) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పౌలోమపర్వణి అష్టమోఽధ్యాయః॥ 8 ॥

1-9-0 (1010) సౌతిరువాచ। 1-9-0x (42) తేషు తత్రోపవిష్టేషు బ్రాహ్మణేషు మహాత్మసు। రురుశ్చుక్రోశ గహనం వనం గత్వాఽతిదుఃఖితః॥ 1-9-1 (1011) శోకేనాభిహతః సోఽథ విలపన్కరుణం బహు। అబ్రవీద్వచనం శోచన్ప్రియాం స్మృత్వా ప్రమద్వరాం॥ 1-9-2 (1012) శేతే సా భువి తన్వంగీ మమ శోకవివర్ధినీ। `ప్రాణానపహరంతీవ పూర్ణచంద్రనిభాననా॥ 1-9-3 (1013) యది పీనాయతశ్రోణీ పద్మపత్రనిభేక్షణా। ముమూర్షురపి మే ప్రాణానాదాయాశు గమిష్యతి॥ 1-9-4 (1014) పితృమాతృసఖీనాం చ లుప్తపిండస్య తస్య మే।' బాంధవానాం చ సర్వేషాం కిం ను దుఃఖమతఃపరం॥ 1-9-5 (1015) యది దత్తం తపస్తప్తం గురవో వా మయా యది। సంయగారాధితాస్తేన సంజీవతు మమ ప్రియా॥ 1-9-6 (1016) యథా చ జన్మప్రభృతి యతాత్మాఽహం ధృతవ్రతః। ప్రమద్వరా తథాద్యైషా సముత్తిష్ఠతు భామినీ॥ 1-9-7 (1017) [ఏవం లాలప్యతస్తస్య భార్యార్థే దుఃఖితస్య చ। దేవదూతస్తదాఽభ్యేత్య వాక్యమాహ రురుం వనే॥] 1-9-8 (1018) `కృష్ణే విష్ణౌ హృషీకేశే లోకేశేఽసురవిద్విషి। యది మే నిశ్చలా భక్తిర్మమ జీవతు సా ప్రియా॥ 1-9-9 (1019) విలప్యమానే తు రురౌ సర్వే దేవాః కృపాన్వితాః। దూతం ప్రస్థాపయామాసుః సందిశ్యాస్య హితం వచః॥ 1-9-10 (1020) స దూతస్త్వరితోఽభ్యేత్య దేవానాం ప్రియకృచ్ఛుచిః। ఉవాచ దేవవచనం రురుమాభాష్య దుఃఖితం॥ 1-9-11 (1021) దేవైః సర్వైరహం బ్రహ్మన్ప్రేషితోఽస్మి తవాంతికం। త్వద్ధితం త్వద్ధితైరుక్తం శృణు వాక్యం ద్విజోత్తమ॥' 1-9-12 (1022) అభిధత్సే హ యద్వాచా రురో దుఃఖాన్న తన్మృషా। న తు మర్త్యస్య ధర్మాత్మన్నాయురస్తి గతాయుషః॥ 1-9-13 (1023) గతాయురేషా కృపణా గంధర్వాప్సరసోః సుతా। తస్మాచ్ఛోకే మనస్తాత మా కృథాస్త్వం కథంచన॥ 1-9-14 (1024) ఉపాయశ్చాత్ర విహితః పూర్వం దేవైర్మహాత్మభిః। తం యదీచ్ఛసి కర్తుం త్వం ప్రాప్స్యసీహ ప్రమద్వరాం॥ 1-9-15 (1025) రురురువాచ। 1-9-16x (43) క ఉపాయః కృతో దేవైర్బూహి తత్త్వేన ఖేచర। కరిష్యేఽహం తథా శ్రుత్వా త్రాతుమర్హతి మాం భవాన్॥ 1-9-16 (1026) దేవేదూత ఉవాచ। 1-9-17x (44) ఆయుషోఽర్ధం ప్రయచ్ఛ త్వం కన్యాయై భృగునందన। ఏవముత్థాస్యతి రురో తవ భార్యా ప్రయద్వరా॥ 1-9-17 (1027) రురురువాచ। 1-9-18x (45) ఆయుషోఽర్ధం ప్రయచ్ఛామి కన్యాయై ఖేచరోత్తమ। శృంగారరూపాభరణా సముత్తిష్ఠతు మే ప్రియా॥ 1-9-18 (1028) సౌతిరువాచ। 1-9-19x (46) తతో గంధర్వరాజశ్చ దేవదూతశ్చ సత్తమౌ। ధర్మరాజముపేత్యేదం వచనం ప్రత్యభాషతాం॥ 1-9-19 (1029) ధర్మరాజాయుషోఽర్ధేన రురోర్భార్యా ప్రమద్వరా। సముత్తిష్ఠతు కల్యాణీ మృతైవం యది మన్యసే॥ 1-9-20 (1030) ధర్మరాజ ఉవాచ। 1-9-21x (47) ప్రమద్వరా రురోర్భార్యా దేవదూత యదీచ్ఛసి। ఉత్తిష్ఠత్వాయుషోఽర్ధేన రురోరేవ సమన్వితా॥ 1-9-21 (1031) సౌతిరువాచ। 1-9-22x (48) ఏవముక్తే తతః కన్యా సోదతిష్ఠత్ప్రమద్వరా। రురోస్తస్యాయుషోఽర్ధేన సుప్తేవ వరవర్ణినీ॥ 1-9-22 (1032) ఏతద్దృష్టం భవిష్యే హి రురోరుత్తమతేజసః। ఆయుషోఽతిప్రవృద్ధస్య భార్యార్థేఽర్ధమలుప్యత॥ 1-9-23 (1033) తత ఇష్టేఽహని తయోః పితరౌ చక్రతుర్ముదా। వివాహం తౌ చ రేమాతే పరస్పరహితైషిణౌ॥ 1-9-24 (1034) స లబ్ధ్వా దుర్లభాం భార్యాం పద్మకింజల్కసుప్రభాం। వ్రతం చక్రే వినాశాయ జిహ్మగానాం ధృతవ్రతః॥ 1-9-25 (1035) స దృష్ట్వా జిహ్మగాన్సర్వాంస్తీవ్రకోపసమన్వితః। అభిహంతి యథాసత్త్వం గృహ్య ప్రహరణం సదా॥ 1-9-26 (1036) స కదాచిద్వనం విప్రో రురురభ్యాగమన్మహత్। శయానం తత్ర చాపశ్యడ్డుండుభం వయసాన్వితం॥ 1-9-27 (1037) తత ఉద్యంయ దండం స కాలదండోపమం తదా। జిఘాంసుః కుపితో విప్రస్తమువాచాథ డుండుభః॥ 1-9-28 (1038) నాపరాధ్యామి తే కించిదహమద్య తపోధన। సంరంభాచ్చ కిమర్థం మామభిహంసి రుషాన్వితః॥ ॥ 1-9-29 (1039) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వాణి పౌలోమపర్వణి నవమోఽధ్యాయః॥ 9 ॥

1-10-0 (1040) రురురువాచ। 1-10-0x (49) మమ ప్రాణసమా భార్యా దష్టాసీద్భుజగేన హ। తత్ర మే సమయో ఘోర ఆత్మనోరగ వై కృతః॥ 1-10-1 (1041) భుజంగం వై సదా హన్యాం యం యం పశ్యేయమిత్యుత। తతోఽహం త్వాం జిఘాంసామి జీవితేనాద్య మోక్ష్యసే॥ 1-10-2 (1042) డుండుభ ఉవాచ। 1-10-3x (50) అన్యే తే భుజగా బ్రహ్మన్యే దశ్తీహ మానవాన్। డుండుభానహిగంధేన న త్వం హింసితుమర్హసి॥ 1-10-3 (1043) ఏకానర్థాన్పృథగ్ధర్మానేకదుఃఖాన్పృథక్సుఖాన్। డుండుభాంధర్మవిద్భూత్వా న త్వం హింసితుమర్హసి॥ 1-10-4 (1044) సౌతిరువాచ। 1-10-5x (51) ఇతి శ్రుత్వా వచస్తస్య డుండుభస్య రురుస్తదా। నావధీద్భయసంవిగ్నమృషిం మత్త్వాఽథ డుండుభం॥ 1-10-5 (1045) ఉవాచ చైనం భగవాన్రురుః సంశమయన్నివ। కేన త్వం భుజగ బ్రూహి కోఽసీమాం విక్రియాం గతః॥ 1-10-6 (1046) డుండుభ ఉవాచ। 1-10-7x (52) అహం పురా రురో నాంనా ఋషిరాసం సహస్రపాత్। సోఽహం శాపేన విప్రస్య భుజగత్వముపాగతః॥ 1-10-7 (1047) రురురువాచ। 1-10-8x (53) కిమర్థం శప్తవాన్కుద్ధో ద్విజస్త్వాం భుజగోత్తమ। కియంతం చైవ కాలం తే వపురేతద్భవిష్యసి॥ ॥ 1-10-8 (1048) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పౌలోమపర్వణి దశమోఽధ్యాయః॥ 10 ॥

1-11-0 (1049) డుండుభ ఉవాచ। 1-11-0x (54) సఖా బభూవ మే పూర్వం ఖగమో నామ వై ద్విజః। భృశం సంశితవాక్తాత తపోబలసమన్వితః॥ 1-11-1 (1050) స మయా క్రీడతా బాల్యే కృత్వా తార్ణం భుజంగమం। అగ్నిహోత్రే ప్రసక్తస్తు భీషితః ప్రముమోహ వై॥ 1-11-2 (1051) లబ్ధ్వా స చ పునః సంజ్ఞాం మామువాచ తపోధనః। నర్దహన్నివ కోపేన సత్యవాక్సంశితవ్రతః॥ 1-11-3 (1052) యథావీర్యస్త్వయా సర్పః కృతోఽయం మద్బిభీషయా। తథావీర్యో భుజంగస్త్వం మమ శాపాద్భవిష్యసి॥ 1-11-4 (1053) తస్యాహం తపసో వీర్యం జానన్నాసం తపోధన। భృశముద్విగ్నహృదయస్తమవోచమహం తదా॥ 1-11-5 (1054) ప్రణతః సంభ్రమాచ్చైవ ప్రాంజలిః పురతః స్థితః। సఖేతి హసతేదం తే నర్మార్థం వై కృతం మయా॥ 1-11-6 (1055) క్షంతుమర్హసి మే బ్రహ్మఞ్శాపోఽయం వినివర్త్యతాం। సోఽథ మామబ్రవీద్దృష్ట్వా భృశముద్విగ్నచేతసం॥ 1-11-7 (1056) ముహురుష్ణం వినిఃశ్వస్య సుసంభ్రాంతస్తపోధనః। నానృతం వై మయా ప్రోక్తం భవితేదం కథంచన॥ 1-11-8 (1057) యత్తు వక్ష్యామి తే వాక్యం శృణు తన్మే తపోధన। శ్రుత్వా చ హృది తే వాక్యమిదమస్తు సదాఽనఘ॥ 1-11-9 (1058) ఉత్పత్స్యతి రురుర్నామ ప్రమతేరాత్మజః శుచిః। తం దృష్ట్వా శాపమోక్షస్తే భవితా నచిరాదివ। `ఏవముక్తస్తు తేనాహమురగత్వమవాప్తవాన్॥' 1-11-10 (1059) స త్వం రురురితి ఖ్యాతః ప్రమతేరాత్మజోఽపి చ। స్వరూపం ప్రతిపద్యాహమద్య వక్ష్యామి తే హితం॥ 1-11-11 (1060) సౌతిరువాచ। 1-11-12x (55) స డౌండుభం పరిత్యజ్య రూపం విప్రర్షభస్తదా। స్వరూపం భాస్వరం భూయః ప్రతిపేదే మహాయశాః॥ 1-11-12 (1061) ఇదం చోవాచ వచనం రురుమప్రతిమౌజసం। అహింసా పరమో ధర్మః సర్వప్రాణభృతాం వర॥ 1-11-13 (1062) తస్మాత్ప్రాణభృతః సర్వాన్న హింస్యాద్బ్రాహ్మణః క్వచిత్। బ్రాహ్మణః సౌంయ ఏవేహ భవతీతి పరా శ్రుతిః॥ 1-11-14 (1063) వేదవేదాంగవిన్నామ సర్వభూతాభయప్రదః। అహింసా సత్యవచనం క్షమా చేతి వినిశ్చితం॥ 1-11-15 (1064) బ్రాహ్మణస్య పరో ధర్మో వేదానాం ధారణాపి చ। క్షత్రియస్య హి యో ధర్మః స నేహేష్యేత వై తవ॥ 1-11-16 (1065) దండధారణముగ్రత్వం ప్రజానాం పరిపాలనం। తదిదం క్షత్రియస్యాసీత్కర్మ వై శృణు మే రురో॥ 1-11-17 (1066) జనమేజయస్య యజ్ఞేఽస్మిన్సర్పాణాం హింసనం పురా। పరిత్రాణం చ భీతానాం సర్పాణాం బ్రాహ్మణాదపి॥ 1-11-18 (1067) తపోవీర్యబలోపేతాద్వేదవేదాంగపారగాత్। ఆస్తీకాద్ద్విజముఖ్యాద్వై సర్పసత్రే ద్విజోత్తమ॥ ॥ 1-11-19 (1068) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పౌలోమపర్వణి ఏకాదశోఽధ్యాయః॥ 11 ॥

1-12-0 (1069) రురురువాచ। 1-12-0x (56) కథం హింసితవాన్సర్పాన్స రాజా జనమేజయః। సర్పా వా హింసితాస్తత్ర కిమర్థం ద్విజసత్తమ॥ 1-12-1 (1070) కిమర్థం మోక్షితాశ్చైవ పన్నగాస్తేన ధీమతా। ఆస్తీకేన ద్విజశ్రేష్ఠ శ్రోతుమిచ్ఛాంయశేషతః॥ 1-12-2 (1071) ఋషిరువాచ। 1-12-3x (57) శ్రోష్యసి త్వం రురో సర్వమాస్తీకచరితం మహత్। బ్రాహ్మణానాం కథయతాం త్వరావాన్గమనే హ్యహం॥ 1-12-3 (1072) సౌతిరువాచ। 1-12-4x (58) `ఇత్యుక్త్వాంతర్హితే యోగాత్తస్మిన్నృషివరే ప్రభౌ। సంభ్రమావిష్టహృదయో రురుర్మేనే తదద్భుతం॥' 1-12-4 (1073) బలం పరమమాస్థాయ పర్యధావత్సమంతతః। తమృషిం నష్టమన్విచ్ఛన్సంశ్రాంతో న్యపతద్భువి॥ 1-12-5 (1074) స మోహే పరమం గత్వా నష్టసంజ్ఞ ఇవాభవత్। తదృషేర్వచనం తథ్యం చింతయానః పునఃపునః॥ 1-12-6 (1075) లబ్ధసంజ్ఞో రురుశ్చాయాత్తదాచఖ్యౌ పితుస్తదా। `పిత్రే తు సర్వమాఖ్యాయ డుండుభస్య వచోఽర్థవత్॥ 1-12-7 (1076) అపృచ్ఛత్పితరం భూయః సోస్తీకస్య వచస్తదా। ఆఖ్యాపయత్తదాఽఽఖ్యానం డుండుభేనాథ కీర్తితం॥ 1-12-8 (1077) తత్కీర్త్యమానం భగవఞ్శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వతః।' పితా చాస్య తదాఖ్యానం పృష్టః సర్వం న్యవేదయత్॥ ॥ 1-12-9 (1078) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పౌలోమపర్వణి ద్వాదశోఽధ్యాయః॥ 12 ॥ ॥ సమాప్తం పౌలోమపర్వ ॥

1-13-0 (1079) శౌనక ఉవాచ। 1-13-0x (59) కిమర్థం రాజశార్దూలః స రాజా జనమేజయః। సర్పసత్రేణ సర్పాణాం గతోఽంతం తద్వదస్వ మే॥ 1-13-1 (1080) నిఖిలేన యథాతత్త్వం సౌతే సర్వమశేషతః। ఆస్తీకశ్చ ద్విజశ్రేష్ఠః కిమర్థం జపతాం వరః॥ 1-13-2 (1081) మోక్షయామాస భుజగాన్ప్రదీప్తాద్వసురేతసః। కస్య పుత్రః స రాజాసీత్సర్పసత్రం య ఆహరత్॥ 1-13-3 (1082) స చ ద్విజాతిప్రవరః కస్య పుత్రోఽభిధత్స్వ మే। 1-13-4 (1083) సౌతిరువాచ। మహదాక్యానమాస్తీకం యథైతత్ప్రోచ్యతే ద్విజ॥ 1-13-4x (60) సర్వమేతదశేషేణ శృణు మే వదతాం వర। 1-13-5 (1084) శౌనక ఉవాచ। శ్రోతుమిచ్ఛాంయశేషేణ కథామేతాం మనోరమాం॥ 1-13-5x (61) ఆస్తీకస్య పురాణర్షేర్బ్రాహ్మణస్య యశస్వినః। 1-13-6 (1085) సౌతిరువాచ। ఇతిహాసమిమం విప్రాః పురాణం పరిచక్షతే॥ 1-13-6x (62) కృష్ణద్వైపాయనప్రోక్తం నైమిషారణ్యవాసిషు। పూర్వం ప్రచోదితః సూతః పితా మే లోమహర్షణః॥ 1-13-7 (1086) శిష్యో వ్యాసస్య మేధావీ బ్రాహ్మణేష్విదముక్తవాన్। తస్మాదహముపశ్రుత్య ప్రవక్ష్యామి యథాతథం॥ 1-13-8 (1087) ఇదమాస్తీకమాఖ్యానం తుభ్యం శౌనక పృచ్ఛతే। కథయిష్యాంయశేషేణ సర్వపాపప్రణాశనం॥ 1-13-9 (1088) ఆస్తీకస్య పితా హ్యాసీత్ప్రజాపతిసమః ప్రభుః। బ్రహ్మచారీ యతాహారస్తపస్యుగ్రే రతః సదా॥ 1-13-10 (1089) జరత్కారురితి ఖ్యాత ఊర్ధ్వరేతా మహాతపాః। యాయావరాణాం ప్రవరో ధర్మజ్ఞః సంశితవ్రతః॥ 1-13-11 (1090) స కదాచిన్మహాభాగస్తపోబలసమన్వితః। చచార పృథివీం సర్వాం యత్రసాయంగృహో మునిః॥ 1-13-12 (1091) తీర్థేషు చ సమాప్లావం కుర్వన్నటతి సర్వశః। చరందీక్షాం మహాతేజా దుశ్చరామకృతాత్మభిః॥ 1-13-13 (1092) వాయుభక్షో నిరాహారః శుష్యన్ననిమిషో మునిః। ఇతస్తతః పరిచరందీప్తపావకసప్రభః॥ 1-13-14 (1093) అటమానః కదాచిత్స్వాన్స దదర్శ పితామహాన్। లంబమానాన్మహాగర్తే పాదైరూర్ధ్వైరవాఙ్ముఖాన్॥ 1-13-15 (1094) తానబ్రవీత్స దృష్ట్వై జరత్కారుః పితామహాన్। కే భవంతోఽవలంబంతే గర్తే హ్యస్మిన్నధోముఖాః॥ 1-13-16 (1095) వీరణస్తంభకే లగ్నాః సర్వతః పరిభక్షితే। మూషకేన నిగూఢేన గర్తేఽస్మిన్నిత్యవాసినా॥ 1-13-17 (1096) పితర ఊచుః। 1-13-18x (63) యాయావరా నామ వయమృషయః సంశితవ్రతాః। సంతానప్రక్షయాద్బ్రహ్మన్నధో గచ్ఛామ మేదినీం॥ 1-13-18 (1097) అస్మాకం సంతతిస్త్వేకో జరత్కారురితి స్మృతః। మందభాగ్యోఽల్పభాగ్యానాం తప ఏకం సమాస్థితః॥ 1-13-19 (1098) న స పుత్రాంజనయితుం దారాన్మూఢశ్చికీర్షతి। తేన లంబామహే గర్తే సంతానస్య క్షయాదిహ॥ 1-13-20 (1099) అనాథాస్తేన నాథేన యథా దుష్కృతినస్తథా। `యేషాం తు సంతతిర్నాస్తి మర్త్యలోకే సుఖావహా॥ 1-13-21 (1100) న తే లభంతే వసతిం స్వర్గే పుణ్యకృతోఽపి హి।' కస్త్వం బంధురివాస్మాకమనుశోచసి సత్తమ॥ 1-13-22 (1101) జ్ఞాతుమిచ్ఛామహే బ్రహ్మన్కో భవానిహ నః స్థితః। కిమర్థం చైవ నః శోచ్యాననుశోచసి సత్తమ॥ 1-13-23 (1102) జరత్కారురువాచ। 1-13-24x (64) మమ పూర్వే భవంతో వై పితరః సపితామహాః। బ్రూత కిం కరవాణ్యద్య జరత్కారురహం స్వయం॥ 1-13-24 (1103) పితర ఊచుః। 1-13-25x (65) యతస్వ యత్నవాంస్తాత సంతానాయ కులస్య నః। ఆత్మనోఽర్థేఽస్మదర్థే చ ధర్మ ఇత్యేవ వా విభో॥ 1-13-25 (1104) న హి ధర్మఫలైస్తాత న తపోఽభిః సుసంచితైః। తాం గతిం ప్రాప్నువంతీహ పుత్రిణో యాం వ్రజంతి వై॥ 1-13-26 (1105) తద్దారగ్రహణే యత్నం సంతత్యాం చ మనః కురు। పుత్రకాస్మన్నియోగాత్త్వమేతన్నః పరమం హితం॥ 1-13-27 (1106) జరత్కారురువాచ। 1-13-28x (66) న దారాన్వై కరిష్యేఽహం న ధనం జీవితార్థతః। భవతాం తు హితార్థాయ కరిష్యే దారసంగ్రహం॥ 1-13-28 (1107) సమయేన చ కర్తాఽహమనేన విధిపూర్వకం। తథా యద్యుపలప్స్యామి కరిష్యే నాన్యథా హ్యహం॥ 1-13-29 (1108) సనాంనీ యా భవిత్రీ మే దిత్సితా చైవ బంధుభిః। భైక్ష్యవత్తామహం కన్యాముపయంస్యే విధానతః॥ 1-13-30 (1109) దరిద్రాయ హి మే భార్యాం కో దాస్యతి విశేషతః। ప్రతిగ్రహీష్యే భిక్షాం తు యది కశ్చిత్ప్రదాస్యతి॥ 1-13-31 (1110) ఏవం దారక్రియాహేతోః ప్రయతిష్యే పితామహాః। అనేన విధినా శశ్వన్న కరిష్యేఽహమన్యథా॥ 1-13-32 (1111) తత్ర చోత్పత్స్యతే జంతుర్భవతాం తారణాయ వై। శాశ్వతం స్థానమాసాద్య మోదంతాం పితరో మమ॥ ॥ 1-13-33 (1112) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి త్రయోదశోఽధ్యాయః॥ 13 ॥

1-14-0 (1113) సౌతిరువాచ। 1-14-0x (67) తతో నివేశాయ తదా స విప్రః సంశితవ్రతః। మహీం చచార దారార్థీ న చ దారానవిందత॥ 1-14-1 (1114) స కదాచిద్వనం గత్వా విప్రః పితృవచః స్మరన్। చుక్రోశ కన్యాభిక్షార్థీ తిస్రో వాచః శనైరివ॥ 1-14-2 (1115) తం వాసుకిః ప్రత్యగృహ్ణాదుద్యంయ భగినీం తదా। న స తాం ప్రతిజగ్రాహ న సనాంనీతి చింతయన్॥ 1-14-3 (1116) సనాంనీం చోద్యతాం భార్యాం గృహ్ణీయామితి తస్య హి। మనో నివిష్టమభవజ్జరత్కారోర్మహాత్మనః॥ 1-14-4 (1117) తమువాచ మహాప్రాజ్ఞో జరత్కారుర్మహాతపాః। కింనాంనీ భగినీయం తే బ్రూహి సత్యం భుజంగమ॥ 1-14-5 (1118) వాసుకిరువాచ। 1-14-6x (68) జరత్కారో జరత్కారుః స్వసేయమనుజా మమ। ప్రతిగృహ్ణీష్వ భార్యార్థే మయా దత్తాం సుమధ్యమాం। త్వదర్థం రక్షితా పూర్వం ప్రతీచ్ఛేమాం ద్విజోత్తమ॥ 1-14-6 (1119) సౌతిరువాచ। 1-14-7x (69) ఏవముక్త్వా తతః ప్రాదాద్భార్యార్థే వరవర్ణినీం। స చ తాం ప్రతిజగ్రాహ విధిదృష్టేన కర్మణా॥ ॥ 1-14-7 (1120) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి చతుర్దశోఽధ్యాయః॥ 14 ॥

1-15-0 (1121) సౌతిరువాచ। 1-15-0x (70) మాత్రా హి భుజగాః శప్తాః పూర్వం బ్రహ్మవిదాం వర। జనమేజయస్య వో యజ్ఞే ధక్ష్యత్యనిలసారథిః॥ 1-15-1 (1122) తస్య శాపస్య శాంత్యర్థం ప్రదదౌ పన్నగోత్తమః। స్వసారమృషయే తస్మై సువ్రతాయ మహాత్మనే॥ 1-15-2 (1123) స చ తాం ప్రతిజగ్రాహ విధిదృష్టేన కర్మణా। ఆస్తీకో నామ పుత్రశ్చ తస్యాం జజ్ఞే మహామనాః॥ 1-15-3 (1124) తపస్వీ చ మహాత్మా చ వేదవేదాంగపారగః। సమః సర్వస్య లోకస్య పితృమాతృభయాపహః॥ 1-15-4 (1125) అథ దీర్ఘస్య కాలస్య పాండవేయో నరాధిపః। ఆజహార మహాయజ్ఞం సర్పసత్రమితి శ్రుతిః॥ 1-15-5 (1126) తస్మిన్ప్రవృత్తే సత్రే తు సర్పాణామంతకాయ వై। మోచయామాస తాఞ్శాపాదాస్తీకః సుమహాతపాః॥ 1-15-6 (1127) భ్రాతౄంశ్చ మాతులాంశ్చైవ తథైవాన్యాన్స పన్నగాన్। పితౄంశ్చ తారయామాస సంతత్యా తపసా తథా॥ 1-15-7 (1128) వ్రతైశ్చ వివిధైర్బ్రహ్మన్స్వాధ్యాయైశ్చానృణోఽభవత్। దేవాంశ్చ తర్పయామాస యజ్ఞైర్వివిధదక్షిణైః॥ 1-15-8 (1129) ఋషీంశ్చ బ్రహ్మచర్యేమ సంతత్యా చ పితామహాన్। అపహృత్య గురం భారం పితౄణాం సంశితవ్రతః॥ 1-15-9 (1130) జరత్కారుర్గతః స్వర్గం సహితః స్వైః పితామహైః। ఆస్తీకం చ సుతం ప్రాప్య ధర్మం చానుత్తమం మునిః॥ 1-15-10 (1131) జరత్కారుః సుమహతా కాలేన స్వర్గమేయివాన్। ఏతదాఖ్యానమాస్తీకం యథావత్కథితం మయా। ప్రబ్రూహి భృగుశార్దూల కిమన్యత్కథయామి తే॥ ॥ 1-15-11 (1132) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి పంచదశోఽధ్యాయః॥ 15 ॥

1-16-0 (1133) శౌనక ఉవాచ। 1-16-0x (71) సౌతే త్వం కథయస్వేమాం విస్తరేణ కథాం పునః। ఆస్తీకస్య కవేఃసాధోః శుశ్రూషా పరమా హినః॥ 1-16-1 (1134) మధురం కథ్యతే సౌంయ శ్లక్ష్ణాక్షరపదం త్వయా। ప్రీయామహే భృశం తాత పితేవేదం ప్రభాషసే॥ 1-16-2 (1135) అస్మచ్ఛుశ్రూషణే నిత్యం పితా హి నిరతస్తవ। ఆచష్టైతద్యథాఽఽక్యానం పితా తేత్వం తథా వద॥ 1-16-3 (1136) సౌతిరువాచ। 1-16-4x (72) ఆయుష్మన్నిదమాఖ్యానమాస్తీకం కథయామి తే। యథాశ్రుతం కథయతః సకాశాద్వై పితుర్మయా॥ 1-16-4 (1137) పురా దేవయుగే బ్రహ్మన్ప్రజాపతిసుతే శుభే। ఆస్తాం భగిన్యౌ రూపేణ సముపేతేఽద్భుతేఽనఘ॥ 1-16-5 (1138) తే భార్యే కశ్యపస్యాస్తాం కద్రూశ్చ వినతా చ హ। ప్రాదాత్తాభ్యాం వరం ప్రీతః ప్రజాపతిసమః పతిః॥ 1-16-6 (1139) కశ్యపో ధర్మపత్నీభ్యాం ముదా పరమయా యుతః। వరాతిసర్గం శ్రుత్వైవం కశ్యపాదుత్తమం చ తే॥ 1-16-7 (1140) హర్షాదప్రతిమాం ప్రీతిం ప్రాపతుః స్మ వరస్త్రియౌ। వవ్రే కద్రూః సుతాన్నాగాన్సహస్రం తుల్యవర్చసః॥ 1-16-8 (1141) ద్వౌ పుత్రౌ వినతా వవ్రే కద్రూపుత్రాధికౌ బలే। తేజసా వపుషా చైవ విక్రమేణాధికౌ చ తౌ॥ 1-16-9 (1142) తస్యై భర్తా వరం ప్రాదాదీదృసౌ తే భవిష్యతః। ఏవమస్త్వితి తం చాహ కశ్యపం వినతా తదా॥ 1-16-10 (1143) యథావత్ప్రార్థితం లబ్ధ్వా వరం తుష్టాభవత్తదా। కృతకృత్యా తు వినతా లబ్ధ్వా వీర్యాధికౌ సుతౌ॥ 1-16-11 (1144) కద్రూశ్చ లబ్ధ్వా పుత్రాణాం సహస్రం తుల్యవర్చసాం। ధార్యౌ ప్రయత్నతో గర్భావిత్యుక్త్వా స మహాతపాః॥ 1-16-12 (1145) తే భార్యే వరసంతుష్టే కశ్యపో వనమావిశత్। 1-16-13 (1146) సౌతురివాచ। కాలేన మహతా కద్రూరండానాం దశతీర్దశ॥ 1-16-13x (73) జనయామాస విప్రేంద్ర ద్వే చాండే వినతా తదా। తయోరండాని నిదధుః ప్రహృష్టాః పరిచారికాః॥ 1-16-14 (1147) సోపస్వేదేషు భాండేషు పంచవర్షశతాని చ। తతః పంచశతే కాలే కద్రూపుత్రా వినిఃసృతాః॥ 1-16-15 (1148) అండాభ్యాం వినతాయాస్తు మిథునం న వ్యదృశ్యత। తతః పుత్రార్థినీ దేవీ వ్రీడితా చ తపస్వినీ॥ 1-16-16 (1149) అండం బిభేద వినతా తత్ర పుత్రమపశ్యత। పూర్వార్ధకాయసంపన్నమితరేణాప్రకాశతా॥ 1-16-17 (1150) స పుత్రః క్రోధసంరబ్ధః శశాపైనామితి శ్రుతిః। యోఽహమేవం కృతో మాతస్త్వయా లోభపరీతయా॥ 1-16-18 (1151) శరీరేణాసమగ్రేణ తస్మాద్దాసీ భవిష్యసి। పంచ వర్షశతాన్యస్యా యయా విస్పర్ధసే సహ॥ 1-16-19 (1152) ఏష చ త్వాం సుతో మాతర్దాసీత్వాన్మోచయిష్యతి। యద్యేనమపి మాతస్త్వం మామివాండవిభేదనాత్॥ 1-16-20 (1153) న కరిష్యస్యనంగం వా వ్యంగం వాపి తపస్వినం। ప్రతిపాలయితవ్యస్తే జన్మకాలోఽస్య ధీరయా॥ 1-16-21 (1154) విశిష్టం బలమీప్సంత్యా పంచవర్షశతాత్పరః। ఏవం శప్త్వా తతః పుత్రో వినతామంతరిక్షగః॥ 1-16-22 (1155) అరుణోఽదృశ్యత బ్రహ్మన్ప్రభాతసమయే తదా। `ఉద్యన్నథ సహస్రాంశుర్దృష్ట్వా తమరుణం ప్రభుః॥ 1-16-23 (1156) స్వతేజసా ప్రజ్వలంతమాత్మనః సమతేజసం। సారథ్యే కల్పయామాస ప్రీయమాణస్తమోనుదః॥ 1-16-24 (1157) సోఽపి తం రథమారుహ్య భానోరమితతేజసః। సర్వలోకప్రదీపస్య హ్యమరోఽప్యరుణోఽభవత్॥' 1-16-25 (1158) గరుడోఽపి యథాకాలం జజ్ఞే పన్నగభోజనః। స జాతమాత్రో వినతాం పరిత్యజ్య ఖమావిశత్॥ 1-16-26 (1159) ఆదాస్యన్నాత్మనో భోజ్యమన్నం విహితమస్య యత్। విధాత్రా భృగుశార్దూల క్షుధితః పతగేశ్వరః॥ ॥ 1-16-27 (1160) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వాణి ఆస్తీకపర్వణి షోడశోఽధ్యాయః॥ 16 ॥

1-17-0 (1161) సౌతిరువాచ। 1-17-0x (74) ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు భగిన్యౌ తే తపోధన। అపశ్యతాం సమాయాంతముచ్చైః శ్రవసమంతికాత్॥ 1-17-1 (1162) యం తు దేవగణాః సర్వే హృష్టరూపమపూజయన్। మథ్యమానేఽమృతే జాతమశ్వరత్నమనుత్తమం॥ 1-17-2 (1163) అమోఘబలమశ్వానాముత్తమం జవినాం వరం। శ్రీమంతమజరం దివ్యం సర్వలక్షణపూజితం॥ 1-17-3 (1164) శౌనక ఉవాచ। 1-17-4x (75) కథం తదమృతం దేవైర్మథితం క్వ చ శంస మే। `కారణం చాత్ర మథనే సంజాతమమృతాత్పరం॥' యత్ర జజ్ఞే మహావీర్యః సోఽశ్వరాజో మహాద్యుతిః॥ 1-17-4 (1165) సౌతిరువాచ। 1-17-5x (76) జ్వలంతమచలం మేరుం తేజోరాశిమనుత్తమం। ఆక్షిపంతం ప్రభాం భానోః స్వశృంగైః కాంచనోజ్జ్వలైః॥ 1-17-5 (1166) కనకాభరణం చిత్రం దేవగంధర్వసేవితం। అప్రమేయమనాధృష్యమధర్మబహులైర్జనైః॥ 1-17-6 (1167) వ్యాలైరావారితం ఘోరైర్దివ్యౌషధివిదీపితం। నాకమావృత్య తిష్ఠంతముచ్ఛ్రయేణ మహాగిరిం॥ 1-17-7 (1168) అగంయం మనసాప్యన్యైర్నదీవృక్షసమన్వితం। నానాపతగసంఘైశ్చ నాదితం సుమనోహరైః॥ 1-17-8 (1169) తస్య శృంగముపారుహ్య బహురత్నాచితం శుభం। అనంతకల్పమద్వంద్వం సురాః సర్వే మహౌజసః॥ 1-17-9 (1170) తే మంత్రయితుమారబ్ధాస్తత్రాసీనా దివౌకసః। అమృతాయ సమాగంయ తపోనియమసంయుతాః॥ 1-17-10 (1171) తత్ర నారాయణో దేవో బ్రహ్మాణమిదమబ్రవీత్। చింతయత్సు సురేష్వేవం మంత్రయత్సు చ సర్వశః॥ 1-17-11 (1172) దేవైరసురసంఘైశ్చ మథ్యతాం కలశోదధిః। భవిష్యత్యమృతం తత్ర మథ్యమానే మహోదధౌ॥ 1-17-12 (1173) సర్వౌషధీః సమావాప్య సర్వరత్నాని చైవ హ। మంథధ్వయుదధిం దేవా వేత్స్యధ్వమమృతం తతః॥ ॥ 1-17-13 (1174) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి సప్తదశోఽధ్యాయః॥ 17 ॥

1-18-0 (1175) సౌతిరువాచ। 1-18-0x (77) తతోఽభ్రశిఖరాకారైర్గిరిశృంగైరలంకృతం। మందరం పర్వతవరం లతాజాలసమాకులం॥ 1-18-1 (1176) నానావిహంగసంఘుష్టం నానాదంష్ట్రిసమాకులం। కింనరైరప్సరోభిశ్చ దేవైరపి చ సేవితం॥ 1-18-2 (1177) ఏకాదశ సహస్రాణి యోజనానాం సముచ్ఛ్రితం। అధోభూమేః సహస్రేషు తావత్స్వేవ ప్రతిష్ఠితం॥ 1-18-3 (1178) తముద్ధర్తుమశక్తా వై సర్వే దేవగణాస్తదా। విష్ణుమాసీనమభ్యేత్య బ్రహ్మాణం చేదమబ్రువన్॥ 1-18-4 (1179) భవంతావత్ర కురుతాం బుద్ధిం నైఃశ్రేయసీం పరాం। మందరోద్ధరణే యత్నః క్రియతాం చ హితాయ నః॥ 1-18-5 (1180) సౌతిరువాచ। 1-18-6x (78) తథేతి చాబ్రవీద్విష్ణుర్బ్రహ్మణా సహ భార్గవ। అచోదయదమేయాత్మా ఫణీంద్రం పద్మలోచనః॥ 1-18-6 (1181) తతోఽనంతః సముత్థాయ బ్రహ్మణా పరిచోదితః। నారాయణేన చాప్యుక్తస్తస్మిన్కర్మణి వీర్యవాన్॥ 1-18-7 (1182) అథ పర్వతరాజానం తమనంతో మహాబలః। ఉజ్జహార బలాద్బ్రహ్మన్సవనం సవనౌకసం॥ 1-18-8 (1183) తతస్తేన సురాః సార్ధం సముద్రముపతస్థిరే। తమూచురమృతస్యార్థే నిర్మథిష్యామహే జలం॥ 1-18-9 (1184) అపాంపతిరథోవాచ మమాప్యంశో భవేత్తతః। సోఢాఽస్మి విపులం మర్దం మందరభ్రమణాదితి॥ 1-18-10 (1185) ఊచుశ్చ కూర్మరాజానమకూపారే సురాసురాః। అధిష్ఠానం గిరేరస్య భవాన్భవితుమర్హతి॥ 1-18-11 (1186) కూర్మేణ తు తథేత్యుక్త్వా పృష్ఠమస్య సమర్పితం। తం శైలం తస్య పృష్ఠస్థం వజ్రేణేంద్రోఽభ్యపీడయత్॥ 1-18-12 (1187) మంథానం మందరం కృత్వా తథా యోక్త్రం చ వాసుకిం। దేవా మథితుమారబ్ధాః సముద్రం నిధిమంభసాం। అమృతార్థే పురా బ్రహ్మస్తథైవాసురదానవాః॥ 1-18-13 (1188) ఏకమంతముపాశ్లిష్టా నాగరాజ్ఞో మహాసురాః॥ 1-18-14 (1189) విబుధాః సహితాః సర్వే యతః పుచ్ఛం తతః స్థితాః। అనంతో భగవాందేవో యతో నారాయణః స్థితః॥ 1-18-15 (1190) `వాసుకేరగ్రమాశ్లిష్టా నాగరాజ్ఞో మహాసురాః।' శిర ఉత్క్షిప్య నాగస్య పునః పునరవాక్షిపన్॥ 1-18-16 (1191) వాసుకేరథ నాగస్య సహసా క్షిప్యతోఽసురైః। సధూమాః సార్చిషో వాతా నిష్పేతురసకృన్ముఖాత్॥ 1-18-17 (1192) `వాసుకేర్మథ్యమానస్య నిఃసృతేన విషేణ చ। అభవన్మిశ్రితం తోయం తదా భార్గవనందన॥ 1-18-18 (1193) మథనాన్మందరేణాథ దేవదానవబాహుభిః। విషం తీక్ష్ణం సముద్భూతం హాలాహలమితి శ్రుతం॥ 1-18-19 (1194) దేవాశ్చ దానవాశ్చైవ దగ్ధాశ్చైవ విషేణ హ। అపాక్రామంస్తతో భీతా విషాదమగమంస్తదా॥ 1-18-20 (1195) బ్రహ్మాణమబ్రువందేవాః సమేత్య మునిపుంగవైః। మథ్యమానేఽమృతే జాతం విషం కాలానలప్రభం॥ 1-18-21 (1196) తేనైవ తాపితా లోకాస్తస్య ప్రతికురుష్వహ। ఏవముక్తస్తదా బ్రహ్మా దధ్యౌ లోకేశ్వరం హరం॥ 1-18-22 (1197) త్ర్యక్షం త్రిశూలినం రుద్రే దేవదేవముమాపతిం। తదాఽథ చింతితో దేవస్తజ్జ్ఞాత్వా ద్రుతమాయయౌ॥ 1-18-23 (1198) తస్యాథ దేవస్తత్సర్వమాచచక్షే ప్రజాపతిః। తచ్ఛ్రుత్వా దవేదేవేశో లోకస్యాస్య హితేప్సయా॥ 1-18-24 (1199) అపిబత్తద్విషం రుద్రః కాలానలసమప్రభం। కంఠే స్థాపితవాందేవో లోకానాం హితకాంయయా॥ 1-18-25 (1200) యస్మాత్తు నీలతా కంఠే నీలకంఠస్తతః స్మృతః। పీతమాత్రే విషే తత్ర రుద్రేణామితతేజసా॥ 1-18-26 (1201) దేవాః ప్రీతాః పునర్జగ్ముశ్చక్రుర్వై కర్మ తత్తథా। మథ్యమానేఽమృతస్యార్థే భూయో వై దేవదానవైః॥ 1-18-27 (1202) వాసుకేరథ నాగస్య సహసా క్షిప్యతోఽసురైః। సధూమాః సార్చిషో వాతా నిష్పేతురసకృన్ముఖాత్॥' 1-18-28 (1203) తే ధూమసంఘాః సంభూతా మేఘసంఘాః సవిద్యుతః। అభ్యవర్షన్సురగణాఞ్శ్రమసంతాపకర్శితాన్॥ 1-18-29 (1204) తస్మాచ్చ గిరికూటాగ్రాత్ప్రచ్యుతాః పుష్పవృష్టయః। సురాసురగణాన్సర్వాన్సమంతాత్సమవాకిరన్॥ 1-18-30 (1205) బభూవాత్ర మహాన్నాదో మహామేఘరవోపమః। ఉదధేర్మథ్యమానస్య మందరేణ సురాసురైః॥ 1-18-31 (1206) తత్ర నానాజలచరా వినిష్పిష్టా మహాద్రిణా। విలయం సముపాజగ్ముః శతశో లవణాంభసి॥ 1-18-32 (1207) వారుణాని చ భూతాని వివిధాని మహీధరః। పాతాలతలవాసీని విలయం సముపానయత్॥ 1-18-33 (1208) తస్మింశ్చ భ్రాంయమాణేఽద్రౌ సంఘృష్యంతః పరస్పరం। న్యపతన్పతగోపేతాః పర్వతాగ్రాన్మహాద్రుమాః॥ 1-18-34 (1209) తేషాం సంఘర్షజశ్చాగ్నిరర్చిర్భిః ప్రజ్వలన్ముహుః। విద్యుద్భిరివ నీలాభ్రమావృణోన్మందరం గిరిం॥ 1-18-35 (1210) దదాహ కుంజరాంస్తత్ర సింహాంశ్చైవ వినిర్గతాన్। విగతాసూని సర్వాణి సత్త్వాని వివిధాని చ॥ 1-18-36 (1211) తమగ్నిమమరశ్రేష్ఠః ప్రదహంతమితస్తతః। వారిణా మేఘజేనేంద్రః శమయామాస సర్వశః॥ 1-18-37 (1212) తతో నానావిధాస్తత్ర సుస్రువుః సాగరాంభసి। మహాద్రుమాణాం నిర్యాసా బహవశ్చౌషధీరసాః॥ 1-18-38 (1213) తేషామమృతవీర్యాణాం రసానాం పయసైవ చ। అమరత్వం సురా జగ్ముః కాంచనస్య చ నిఃస్రవాత్॥ 1-18-39 (1214) తతస్తస్య సముద్రస్య తంజాతముదకం పయః। రసోత్తమైర్విమిశ్రం చ తతః క్షీరాదభూద్ధృతం॥ 1-18-40 (1215) తతో బ్రహ్మాణమాసీనం దేవా వరదమబ్రువన్। శ్రాంతాః స్మ సుభృశం బ్రహ్మన్నోద్భవత్యమృతం చ తత్॥ 1-18-41 (1216) ఋతే నారాయణం దేవం సర్వేఽన్యే దేవదానవాః। చిరారబ్ధమిదం చాపి సాగరస్యాపి మంథనం॥ 1-18-42 (1217) `గ్లానిరస్మాన్సమావిష్టా న చాత్రామృతమత్థితం। 1-18-43 (1218) సౌతిరువాచ। దేవానాం వచనం శ్రుత్వా బ్రహ్మా లోకపితామహః'॥ 1-18-43x (79) తతో నారాయణం దేవం వచనం చేదమబ్రవీత్। విధత్స్వైషాం బలం విష్ణో భవానత్ర పరాయణం॥ 1-18-44 (1219) విష్ణురువాచ। 1-18-45x (80) బలం దదామి సర్వేషాం కర్మైతద్యే సమాస్థితాః। క్షోభ్యతాం కలశః సర్వైమందరః పరివర్త్యతాం॥ 1-18-45 (1220) సౌతిరువాచ। 1-18-46x (81) నారాయణవచః శ్రుత్వా బలినస్తే మహోదధేః। తత్పయః సహితా భూయశ్చక్రిరే భృశమాకులం॥ 1-18-46 (1221) `తత్ర పూర్వం విషం జాతం తద్బ్రహ్మవచనాచ్ఛివః। ప్రాగ్రసల్లోకరక్షార్థం తతో జ్యేష్ఠా సముత్థితా। కృష్ణరూపధరా దేవీ సర్వాభరణభూషితా॥' 1-18-47 (1222) తతః శతసహస్రాంశుర్మథ్యమానాత్తు సాగరాత్। ప్రసన్నాత్మా సముత్పన్నః సోమః శీతాంశురుజ్జ్వలః॥ 1-18-48 (1223) శ్రీరనంతరముత్పన్నా ఘృతాత్పాండురవాసినీ। సురా దేవీ సముత్పన్నా తురగః పాండురస్తథా॥ 1-18-49 (1224) కౌస్తుభస్తు మణిర్దివ్య ఉత్పన్నో ఘృతసంభవః। మరీచివికచః శ్రీమాన్నారాయణఉరోగతః॥ 1-18-50 (1225) శ్రీః సురా చైవ సోమశ్చ తురగశ్చ మనోజవః। `పారిజాతశ్చ తత్రైవ సురభిశ్చ మహామునే। జజ్ఞాతే తౌ తదా బ్రహ్మన్సర్వకామఫలప్రదౌ॥ 1-18-51 (1226) తతో జజ్ఞే మహాకాయశ్చతుర్దంతో మహాగజః। కపిలా కామవృక్షశ్చ కౌస్తుభశ్చాప్సరోగణః।' యతో దేవాస్తతో జగ్మురాదిత్యపథమాశ్రితాః॥ 1-18-52 (1227) ధన్వంతరిస్తతో దేవో వపుష్మానుదతిష్ఠత। శ్వేతం కమండలుం బిభ్రదమృతం యత్ర తిష్ఠతి॥ 1-18-53 (1228) ఏతదత్యద్భుతం దృష్ట్వా దానవానాం సముత్థితః। అమృతార్థే మహాన్నాదో మమేదమితి జల్పతాం॥ 1-18-54 (1229) తతో నారాయణో మాయాం మోహినీం సముపాశ్రితః। స్త్రీరూపమద్భుతం కృత్వా దానవానభిసంశ్రితః॥ 1-18-55 (1230) తతస్తదమృతం తస్యై దదుస్తే మూఢచేతసః। స్త్రియై దానవదైతేయాః సర్వే తద్గతమానసాః॥ 1-18-56 (1231) `సా తు నారాయణీ మాయా ధారయంతీ కమండలుం। ఆస్యమానేషు దైత్యేషు పంక్త్యా చ ప్రతి దానవైః॥ 1-18-57 (1232) దేవానపాయయద్దేవీ న దైత్యాంస్తే చ చుక్రుశుః॥ ॥ 1-18-58 (1233) ఇతి శ్రీమన్మహాబారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి అష్టాదశోఽధ్యాయః॥ 18 ॥

1-19-0 (1234) సౌతిరువాచ। 1-19-0x (82) అథావరణముఖ్యాని నానాప్రహరణాని చ। ప్రగృహ్యాభ్యద్రవందేవాన్సహితా దైత్యదానవాః॥ 1-19-1 (1235) తతస్తదమృతం దేవో విష్ణురాదాయ వీర్యవాన్। జహార దానవేంద్రేభ్యో నరేణ సహితః ప్రభుః॥ 1-19-2 (1236) తతో దేవగణాః సర్వే పపుస్తదమృతం తదా। విష్ణోః సకాశాత్సంప్రాప్య సంభ్రమే తుములే సతి॥ 1-19-3 (1237) `పాయయత్యమృతం దేవాన్హరౌ బాహుబలాన్నరః। నిరోధయతి చాపేన దూరీకృత్య ధనుర్ధరాన్। యే యేఽమృతం పిబంతి స్మ తే తే యుద్ధ్యంతి దానవైః;'॥ 1-19-4 (1238) తతః పిబత్సు తత్కాలం దేవేష్వమృతమీప్సితం। రాహుర్విబుధరూపేణ దానవః ప్రాపిబత్తదా॥ 1-19-5 (1239) తస్య కంఠమనుప్రాప్తే దానవస్యామృతే తదా। ఆఖ్యాతం చంద్రసూర్యాభ్యాం సురాణాం హితకాంయయా॥ 1-19-6 (1240) తతో భగవతా తస్య శిరశ్ఛిన్నమలంకృతం। చక్రాయుధేన చక్రేణ పిబతోఽమృతమోజసా॥ 1-19-7 (1241) తచ్ఛైలశృహ్గప్రంగిమం దానవస్య శిరో మహత్। `చక్రేణోత్కృత్తమపతచ్చాలయద్వసుధాతలం॥' 1-19-8 (1242) చక్రచ్ఛిన్నం ఖముత్పత్య ననాదాతిభయంకరం। తత్కబంధం పపాతాస్య విస్ఫురద్ధరణీతలే॥ 1-19-9 (1243) `త్రయోదశ సహస్రాణి చతురశ్రం సమంతతః। సపర్వతవనద్వీపాం దైత్యస్యాకంపయన్మహీం॥ 1-19-10 (1244) తతో వైరవినిర్బంధః కృతో రాహుముఖేన వై। శాశ్వతశ్చంద్రసూర్యాభ్యాం గ్రసత్యద్యాపి చైవ తౌ॥ 1-19-11 (1245) విహాయ భగవాంశ్చాపి స్త్రీరూపమతులం హరిః। నానాప్రహరణైర్భీమైర్దానవాంతమకంపయత్॥ 1-19-12 (1246) తతః ప్రవృత్తః సంగ్రామః సమీపే లవణాంభసః। సురాణామసురాణాం చ సర్వఘోరతరో మహాన్॥ 1-19-13 (1247) ప్రాసాశ్చ విపులాస్తీక్ష్ణా న్యపతంత సహస్రశః। తోమరాశ్చ సుతీక్ష్ణాగ్రాః శస్త్రాణి వివిధాని చ॥ 1-19-14 (1248) తతోఽసురాశ్చక్రభిన్నా వమంతో రుధిరం బహు। అసిశక్తిగదారుగ్ణా నిపేతుర్ధరణీతలే॥ 1-19-15 (1249) ఛిన్నాని పట్టిశైశ్చైవ శిరాంసి యుధి దారుణైః। తప్తకాంచనమాలీని నిపేతురనిశం తదా॥ 1-19-16 (1250) రుధిరేణానులిప్తాంగా నిహతాశ్చ మహాసురాః। అద్రీణామివ కూటాని ధాతురక్తాని శేరతే॥ 1-19-17 (1251) ఆహాకారః సమభవత్తత్ర తత్ర సహస్రశః। అన్యోన్యంఛిందతాం శస్త్రైరాదిత్యే లోహితాయతి॥ 1-19-18 (1252) పరిఘైరాయసైస్తీక్ష్ణైః సన్నికర్షే చ ముష్టిభిః। నిఘ్నతాం సమరేఽన్యోన్యం శబ్దో దివమివాస్పృశత్॥ 1-19-19 (1253) ఛింధిభింధి ప్రధావ త్వం పాతయాభిసరేతి చ। వ్యశ్రూయంత మహాఘోరాః శబ్దాస్తత్ర సమంతతః॥ 1-19-20 (1254) ఏవం సుతుములే యుద్ధే వర్తమానే మహాభయే। నరనారాయణౌ దేవౌ సమాజగ్మతురాహవం॥ 1-19-21 (1255) తత్ర దివ్యం ధనుర్దృష్ట్వా నరస్య భగవానపి। చింతయామాస తచ్చక్రం విష్ణుర్దానవసూదనం॥ 1-19-22 (1256) తతోఽంబరాచ్చింతితమాత్రమాగతం మహాప్రభం చక్రమమిత్రతాపనం। విభావసోస్తుల్యమకుంఠమండలం సుదర్శనం సంయతి భీమదర్శనం॥ 1-19-23 (1257) తదాగతం జ్వలితహుతాశనప్రభం భయంకరం కరికరబాహురచ్యుతః। ముమోచ వై ప్రబలవదుగ్రవేగవా- న్మహాప్రభం పరనగరావదారణం॥ 1-19-24 (1258) తదంతకజ్వలనసమానవర్చసం పునఃపునర్న్యపతత వేగవత్తదా। విదారయద్దితిదనుజాన్సహస్రశః కరేరితం పురుషవరేణ సంయుగే॥ 1-19-25 (1259) దహత్క్వచిజ్జ్వలన ఇవావలేలిహ- త్ప్రసహ్య తానసురగణాన్న్యకృంతత। ప్రవేరితం వియతి ముహుః క్షితౌ తథా పపౌ రణే రుధిరమథో పిశాచవత్॥ 1-19-26 (1260) తథాఽసురా గిరిభిరదీనచేతసో ముహుర్ముహుః సురగణమార్దయంస్తదా। మహాబలా విగలితమేఘవర్చసః సహస్రశో గగనమభిప్రపద్యహ॥ 1-19-27 (1261) అథాంబరాద్భయజననాః ప్రపేదిరే సపాదపా బహువిధమేఘరూపిణః। మహాద్రయః పరిగలితాగ్రసానవః పరస్పరం ద్రుతమభిహత్య సస్వనాః॥ 1-19-28 (1262) తతో మహీ ప్రవిచలితా సకాననా మహాద్రిపాతాభిహతా సమంతతః। పరస్పరం భృశమభిగర్జతాం ముహూ రణాజిరే భృశమభిసంప్రవర్తితే॥ 1-19-29 (1263) నరస్తతో వరకనకాగ్రభూషణై- ర్మహేషుభిర్గగనపథం సమావృణోత్। విదారయన్గిరిశిఖరాణి పత్రిభి- ర్మహాభయేఽసురగణవిగ్రహే తదా॥ 1-19-30 (1264) తతో మహీం లవణజలం చ సాగరం మహాసురాః ప్రవివిశురర్దితాః సురైః। వియద్గతం జ్వలితహుతాశనప్రభం సుదర్శనం పరికుపితం నిశాంయ తే॥ 1-19-31 (1265) తతః సురైర్విజయమవాప్య మందరః స్వమేవ దేశం గమితః సుపూజితః। వినాద్య ఖం దివమపి చైవ సర్వశ- స్తతో గతాః సలిలధరా యథాగతం॥ 1-19-32 (1266) తతోఽమృతం సునిహితమేవ చక్రిరే సురాః పురాం ముదమభిగంయ పుష్కలాం। దదో చ తం నిధిమమృతస్య రక్షితుం కిరీటినే బలభిదథామరైః సహ॥ ॥ 1-19-33 (1267) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ఏకోనవింశోఽధ్యాయః॥ 19 ॥

1-20-0 (1268) సౌతిరువాచ। 1-20-0x (83) ఏతత్తే కథితం సర్వమమృతం మథితం యథా। యత్ర సోఽశ్వః సముత్పన్నః శ్రీమానతులవిక్రమః॥ 1-20-1 (1269) తం నిశాంయ తదా కద్రూర్వినతామిదమబ్రవీత్। ఉచ్చైఃశ్రవా హి కింవర్ణో భద్రే ప్రబ్రూహి మా చిరం॥ 1-20-2 (1270) వినతోవాచ। 1-20-3x (84) శ్వేత ఏవాశ్వరాజోఽయం కిం వా త్వం మన్యసే శుభే। బ్రూహి వర్ణం త్వమప్యస్య తతోఽత్ర విపణావహే॥ 1-20-3 (1271) కద్రూరువాచ। 1-20-4x (85) కృష్ణవాలమహం మన్యే హయమేనం శుచిస్మితే। ఏహి సార్ధం మయా దీవ్య దాసీభావాయ భామిని॥ 1-20-4 (1272) సౌతిరువాచ। 1-20-5x (86) ఏవం తే సమయం కృత్వా దాసీభావాయ వై మిథః। జగ్మతుః స్వగృహానేవ శ్వో ద్రక్ష్యావ ఇతి స్మ హ॥ 1-20-5 (1273) తతః పుత్రసహస్రం తు కద్రూర్జిహ్యం చికీర్షతీ। ఆజ్ఞాపయామాస తదా వాలా భూత్వాఽంజనప్రభాః॥ 1-20-6 (1274) ఆవిశధ్వం హయం క్షిప్రం దాసీ న స్యామహం యథా। నావపద్యంత యే వాక్యం తాఞ్శశాప భుజంగమాన్॥ 1-20-7 (1275) సర్పసత్రే వర్తమానే పావకో వః ప్రధక్ష్యతి। జనమేజయస్య రాజర్షేః పాండవేయస్య ధీమతః॥ 1-20-8 (1276) శాపమేనం తు శుశ్రావ స్వయమేవ పితామహః। అతిక్రూరం సముత్సృష్టం కద్ర్వా దైవాదతీవ హి॥ 1-20-9 (1277) సార్ధం దేవగణైః సర్వైర్వాచం తామన్వమోదత। బహుత్వం ప్రేక్ష్య సర్పాణాం ప్రజానాం హితకాంయయా॥ 1-20-10 (1278) తిగ్మవీర్యవిషా హ్యేతే దందశూకా మహాబలాః। తేషాం తీక్ష్ణవిషత్వాద్ధి ప్రజానాం చ హితాయ చ॥ 1-20-11 (1279) యుక్తం మాత్రా కృతం తేషాం పరపీడోపసర్పిణాం। అన్యేషామపి సత్త్వానాం నిత్యం దోషపరాస్తు యే॥ 1-20-12 (1280) తేషాం ప్రాణాంతికో దండో దైవేన వినిపాత్యతే। ఏవం సంభాష్య దేవస్తు పూజ్య కద్రూం చ తాం తదా॥ 1-20-13 (1281) ఆహూయ కశ్యపం దేవ ఇదం వచనమబ్రవీత్। యదేతే దందశూకాశ్చ సర్పా జాతాస్త్వయానఘ॥ 1-20-14 (1282) విషోల్బణా మహాభోగా మాత్రా శప్తాః పరంతప। తత్ర మన్యుస్త్వయా తాత న కర్తవ్యః కథంచన॥ 1-20-15 (1283) దృష్టం పురాతనం హ్యేతద్యజ్ఞే సర్పవినాశనం। ఇత్యుక్త్వా సృష్టికృద్దేవస్తం ప్రసాద్య ప్రజాపతిం। ప్రాదాద్విషహరీం విద్యాం కశ్యపాయ మహాత్మనే॥ 1-20-16 (1284) `ఏవం శప్తేషు నాగేషు కద్ర్వాతు ద్విజసత్తమ। అద్విగ్నః శాపతస్తస్యాః కద్రూం కర్కోటకోఽబ్రవీత్॥ 1-20-17 (1285) మాతరం పరమప్రీతస్తథా భుజగసత్తమః। ఆవిశ్య వాజినం ముఖ్యం బాలో భూత్వాంజనప్రభః॥ 1-20-18 (1286) దర్శయిష్యామి తత్రాహమాత్మానం కామమాశ్వస। ఏవమస్త్వితి సా పుత్రం ప్రత్యువాచ యశస్వినీ'॥ ॥ 1-20-19 (1287) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకర్పణి వింశోఽధ్యాయః॥ 20 ॥

1-21-0 (1288) సౌతిరువాచ। 1-21-0x (87) తతో రజన్యాం వ్యుష్టాయాం ప్రభాతేఽభ్యుదితే రవౌ। కద్రూశ్చ వినతా చైవ భగిన్యౌ తే తపోధన॥ 1-21-1 (1289) అమర్షితే సుసంరబ్ధే దాస్యే కృతపణే తదా। `స్మగరస్య పరం పారం వేలావనవిభూషితం।' జగ్మతుస్తురగం ద్రష్టుముచ్చైఃశ్రవసమంతికాత్॥ 1-21-2 (1290) దదృశాతేఽథ తే తత్ర సముద్రం నిధిమంభసాం। మహాంతముదకాగాధం క్షోభ్యమాణం మహాస్వనం॥ 1-21-3 (1291) తిమింగిలఝషాకీర్ణం మకరైరావృతం తథా। సత్వైశ్చ బహుసాహస్రైర్నానారూపైః సమావృతం॥ 1-21-4 (1292) భీషణైర్వికృతైరన్యైర్ఘోరైర్జలచరైస్తథా। ఉగ్రైర్నిత్యమనాధృష్యం కూర్మగ్రాహసమాకులం॥ 1-21-5 (1293) ఆకరం సర్వరత్నానామాలయం వరుణస్య చ। నాగానామాలయం రంయముత్తమం సరితాం పతిం॥ 1-21-6 (1294) పాతాలజ్వలనావాసమసురాణాం చ బాంధవం। భయంకరం చ సత్త్వానాం పయసాం నిధిమర్ణవం॥ 1-21-7 (1295) శుభం దివ్యమమర్త్యానామమృతస్యాకరం పరం। అప్రమేయమచింత్యం చ సుపుణ్యజలమద్భుతం॥ 1-21-8 (1296) ఘోరం జలచరారావరౌద్రం భైరవనిఃస్వనం। గంభీరావర్తకలిలం సర్వభూతభయంకరం॥ 1-21-9 (1297) వేలాదోలానిలచలం క్షోభోద్వేగసముచ్ఛ్రితం। వీచీహస్తైః ప్రచలితైర్నృత్యంతమివ సర్వతః॥ 1-21-10 (1298) చంద్రవృద్ధిక్షయవశాదుద్వృత్తోర్మిసమాకులం। పాంచజన్యస్య జననం రత్నాకరమనుత్తమం॥ 1-21-11 (1299) గాం విందతా భగవతా గోవిందేనామితౌజసా। వరాహరూపిణా చాంతర్విక్షోభితజలావిలం॥ 1-21-12 (1300) బ్రహ్మర్షిణా వ్రతవతా వర్షాణాం శతమత్రిణా। అనాసాదితగాధం చ పాతాలతలమవ్యయం॥ 1-21-13 (1301) అధ్యాత్మయోగనిద్రాం చ పద్మనాభస్య సేవతః। యుగాదికాలశయనం విష్ణోరమితతేజసః॥ 1-21-14 (1302) వజ్రపాతనసంత్రస్తమైనాకస్యాభయప్రదం। డింబాహవార్దితానాం చ అసురాణాం పరాయణం॥ 1-21-15 (1303) బడవాముఖదీప్తాగ్నేస్తోయహవ్యప్రదం శివం। అగాధపారం విస్తీర్ణమప్రమేయం సరిత్పతిం॥ 1-21-16 (1304) మహానదీభిర్బహ్వీభిః స్పర్ధయేవ సహస్రశః। అభిసార్యమాణమనిశం దదృశాతే మహార్ణవం। ఆపూర్యమాణమత్యర్థం నృత్యమానమివోర్మిభిః॥ 1-21-17 (1305) గంభీరం తిమిమకరోగ్రసంకులం తం గర్జంతం జలచరరావరౌద్రనాదైః। విస్తీర్ణం దదృశతురంబరప్రకాశం తేఽగాధం నిధిమురుమంభసామనంతం॥ ॥ 1-21-18 (1306) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ఏకవింశతితమోఽధ్యాయః॥ 21 ॥

1-22-0 (1307) సౌతిరువాచ। 1-22-0x (88) నాగాశ్చ సంవిదం కృత్వా కర్తవ్యమితి తద్వచః। నిఃస్నేహా వై దహేన్మాతా అసంప్రాప్తమనోరథా॥ 1-22-1 (1308) ప్రసన్నా మోక్షయేదస్మాంస్తస్మాచ్ఛాపాచ్చ భామినీ। కృష్ణం పుచ్ఛం కరిష్యామస్తురగస్య న సంశయః॥ 1-22-2 (1309) `ఇతి నిశ్చిత్య తే తస్య కృష్ణా వాలా ఇవ స్థితాః।' ఏతస్మిన్నంతరే తే తు సపత్న్యౌ పణితే తదా॥ 1-22-3 (1310) తతస్తే పణితం కృత్వా భగిన్యౌ ద్విజసత్తమ। జగ్మతుః పరయా ప్రీత్యా పరం పారం మహోదధేః॥ 1-22-4 (1311) కద్రూశ్చ వినతా చైవ దాక్షాయణ్యౌ విహాయసా। ఆలోకయంత్యావక్షోభ్యం సముద్రం నిధిమంభసాం॥ 1-22-5 (1312) వాయునాఽతీవ సహసా క్షోభ్యమాణం మహాస్వనం। తిమింగిలసమాకీర్ణం మకరైరావృతం తథా॥ 1-22-6 (1313) సంయుతం బహుసాహస్రైః సత్వైర్నానావిధైరపి। ఘోరర్ఘోరమనాధృష్యం గంభీరమతిభైరవం॥ 1-22-7 (1314) ఆకరం సర్వరత్నానామాలయం వరుణస్య చ। నాగానామాలయం చాపి సురంయం సరితాం పతిం॥ 1-22-8 (1315) పాతాలజ్వలనావాసమసురాణాం తథాలయం। భయంకరాణాం సత్త్వానాం పయసో నిధిమవ్యయం॥ 1-22-9 (1316) శుభ్రం దివ్యమమర్త్యానామమృతస్యాకరం పరం। అప్రమేయమచింత్యం చ సుపుంయజలసంమితం॥ 1-22-10 (1317) మహానదీభిర్బహ్వీభిస్తత్ర తత్ర సహస్రశః। ఆపూర్యమాణమత్యర్థం నృత్యంతమివ చోర్మిభిః॥ 1-22-11 (1318) ఇత్యేవం తరలతరోర్మిసంకులం తే గంభీరం వికసితమంబరప్రకాశం। పాతాలజ్వలనశిఖావిదీపితాంగం గర్జంతం ద్రుతమభిజగ్మతుస్తతస్తే॥ ॥ 1-22-12 (1319) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ద్వావింశోఽధ్యాయః॥ 22 ॥

1-23-0 (1320) సౌతిరువాచ। 1-23-0x (89) తం సముద్రమతిక్రంయ కద్రూర్వినతయా సహ। న్యపతత్తురగాభ్యాశే న చిరాదివ శీఘ్రగా॥ 1-23-1 (1321) తతస్తే తం హయశ్రేష్ఠం దదృశాతే మహాజవం। శశాంకకిరణప్రఖ్యం కాలవాలముభే తదా॥ 1-23-2 (1322) నిశాంయ చ బహూన్వాలాన్కృష్ణాన్పుచ్ఛసమాశ్రితాన్। విషణ్ణరూపాం వినతాం కద్రూర్దాస్యే న్యయోజయత్॥ 1-23-3 (1323) తతః సా వినతా తస్మిన్పణితేన పరాజితా। అభవద్దుఃఖసంతప్తా దాసీభావం సమాస్థితా॥ 1-23-4 (1324) ఏతస్మిన్నంతరే చాపి గరుడః కాల ఆగతే। వినా మాత్రా మహాతేజా విదార్యాండమజాయత॥ 1-23-5 (1325) మహాసత్త్వబలోపేతః సర్వా విద్యోతయందిశః। కామరూపః కామగమః కామవీర్యో విహంగమః॥ 1-23-6 (1326) అగ్నిరాశిరివోద్భాసన్సమిద్ధోఽతిభయంకరః। విద్యుద్విస్పష్టపింగాక్షో యుగాంతాగ్నిసమప్రభః॥ 1-23-7 (1327) ప్రవృద్ధః సహసా పక్షీ మహాకాయో నభోగతః। ఘోరో ఘోరస్వనో రౌద్రో వహ్నిరౌర్వ ఇవాపరః॥ 1-23-8 (1328) తం దృష్ట్వా శరణం జగ్ముర్దేవాః సర్వే విభావసుం। ప్రమిపత్యాబ్రువంశ్చైనమాసీనం విశ్వరూపిణం॥ 1-23-9 (1329) అగ్నే మా త్వం ప్రవర్ధిష్ఠాః కచ్చిన్నో న దిధక్షసి। అసౌ హి రాశిః సుమహాన్సమిద్ధస్తవ సర్పతి॥ 1-23-10 (1330) అగ్నిరువాచ। 1-23-11x (90) నైతదేవం యథా యూయం మన్యధ్వమసురార్దనాః। గరుడో బలవానేష మమ తుల్యశ్చ తేజసా॥ 1-23-11 (1331) జాతః పరమతేజస్వీ వినతానందవర్ధనః। తేజోరాశిమిమం దృష్ట్వా యుష్మాన్మోహః సమావిశత్॥ 1-23-12 (1332) నాగక్షయకరశ్చై కాశ్యపేయో మహాబలః। దేవానాం చ హితే యుక్తస్త్వహితో దైత్యరక్షసాం॥ 1-23-13 (1333) న భీః కార్యా కథం చాత్ర పశ్యధ్వం సహితా మయా। 1-23-14 (1334) సౌతిరువాచ। ఏవముక్తాస్తదా గత్వా గరుడం వాగ్భిరస్తువన్॥ 1-23-14x (91) తే దూరాదభ్యుపేత్యైనం దేవాః సర్షిగణాస్తదా। 1-23-15 (1335) దేవా ఊచుః। త్వమృషిస్త్వం మహాభాగస్త్వం దేవః పతగేశ్వరః॥ 1-23-15x (92) త్వం ప్రభుస్తపనః సూర్యః పరమేష్ఠీ ప్రజాపతిః। త్వమింద్రస్త్వం హయముఖస్త్వం శర్వస్త్వం జగత్పతిః॥ 1-23-16 (1336) త్వం ముఖం పద్మజీ విప్రస్త్వమగ్నిః పవనస్తథా। త్వం హి ధాతా విధాతా చ త్వం విష్ణుః సురసత్తమః॥ 1-23-17 (1337) త్వం మహానభిభూః శశ్వదమృతం త్వం మహద్యశః। త్వం ప్రభాస్త్వమభిప్రేతం త్వం నస్త్రాణమనుత్తమం॥ 1-23-18 (1338) `త్వం గతిః సతతం త్వత్తః కథం నః ప్రాప్నుయాద్భయం।' బలోర్మిమాన్సాధురదీనసత్త్వః సమృద్ధిమాందుర్విషహస్త్వమేవ। త్వత్తః సృతం సర్వమహీనకీర్తే హ్యనాగతం చోపగతం చ సర్వం॥ 1-23-19 (1339) త్వముత్తమః సర్వమిదం చరాచరం గభస్తిభిర్భానురివావభాససే। సమాక్షిపన్భానుమతః ప్రభాం ముహు- స్త్వమంతకః సర్వమిదం ధ్రువాధ్రువం॥ 1-23-20 (1340) దివాకరః పరికుపితో యథా దహే- త్ప్రజాస్తథా దహసి హుతాశనప్రభ। భయంకరః ప్రలయ ఇవాగ్నిరుత్థితో వినాశయన్యుగపరివర్తనాంతకృత్॥ 1-23-21 (1341) ఖగేశ్వరం శరణముపాగతా వయం మహౌజసం జ్వలనసమానవర్చసం। తడిత్ప్రభం వితిమిరమభ్రగోచరం మహాబలం గరుడముపేత్య ఖేచరం॥ 1-23-22 (1342) పరావరం వరదమజయ్యవిక్రమం తవౌజస సర్వమిదం ప్రతాపితం। జగత్ప్రభో తప్తసువర్ణవర్చసా త్వం పాహి సర్వాంశ్చ సురాన్మహాత్మనః॥ 1-23-23 (1343) భయాన్వితా నభసి విమానగామినో విమానితా విపథగతిం ప్రయాంతి తే। ఋషేః సుతస్త్వమసి దయావతః ప్రభో మహాత్మనః ఖగవర కశ్యపస్య హ॥ 1-23-24 (1344) స మా క్రుధః కురు జగతో దయాం పరాం త్వమీశ్వరః ప్రశమముపైహి పాహి నః। మహాశనిస్ఫురితసమస్వనేన తే దిశోఽంబరం త్రిదివమియం చ మేదినీ॥ 1-23-25 (1345) చలంతి నః ఖగ హృదయాని చానిశం నిగృహ్యతాం వపురిదమగ్నిసన్నిభం। తవ ద్యుతిం కుపితకృతాంతసన్నిభాం నిశాంయ నశ్చలతి మనోఽవ్యవస్థితం। ప్రసీద నః పతగతే ప్రయాచతాం శివశ్చ నో భవ భగవన్సుఖావహః॥ 1-23-26 (1346) సౌతిరువాచ। 1-23-27x (93) ఏవం స్తుతః సుపర్ణస్తు దేవైః సర్షిగణైస్తదా। తేజసః ప్రతిసంహారమాత్మనః స చకార హ॥ ॥ 1-23-27 (1347) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి త్రయోవింశోఽధ్యాయః॥ 23 ॥

1-24-0 (1348) సౌతిరువాచ। 1-24-0x (94) స శ్రుత్వాఽథాత్మనో దేహం సుపర్ణః ప్రేక్ష్య చ స్వయం। శరీరప్రతిసంహారమాత్మనః సంప్రచక్రమే॥ 1-24-1 (1349) సుపర్ణ ఉవాచ। 1-24-2x (95) న మే సర్వాణి భూతాని విభియుర్దేహదర్శనాత్। భీమరూపాత్సముద్విగ్రాస్తస్మాత్తేజస్తు సంహరే॥ 1-24-2 (1350) సౌతిరువాచ। 1-24-3x (96) తతః కామగమః పక్షీ కామవీర్యో విహంగమః। అరుణం చాత్మనః పృష్ఠమారోప్య స పితుర్గృహాత్॥ 1-24-3 (1351) మాతురంతికమాగచ్ఛత్పరం తీరం మహోదధేః। తత్రారుణశ్చ నిక్షిప్తో పురోదేశే మహాద్యుతేః॥ 1-24-4 (1352) సూర్యస్తేజోభిరత్యుగ్రైర్లోకాందగ్ధుమనా యదా। 1-24-5 (1353) రురురువాచ। కిమర్థం భగవాన్సూర్యో లోకాందగ్ధుమనాస్తదా॥ 1-24-5x (97) కిమస్తాపహృతం దేవైర్యేనమం మన్యురావిశత్। 1-24-6 (1354) ప్రమతిరువాచ। చంద్రార్కాభ్యాం యదా రాహురాఖ్యాతో హ్యమృతం పిబన్॥ 1-24-6x (98) వైరానుబంధం కృతవాంశ్చంద్రాదిత్యౌ తదాఽనఘ। బాధ్యమానం గ్రహేణాథ హ్యాదిత్యం మన్యురావిశత్॥ 1-24-7 (1355) సురార్థాయ సముత్పన్నో రోషో రాహోస్తు మాం ప్రతి। బహ్వనర్థకరం పాపమేకోఽహం సమవాప్నుయాం॥ 1-24-8 (1356) సహాయ ఏవ కార్యేషు న చ కృచ్ఛ్రేషు దృశ్యతే। పశ్యంతి గ్రస్యమానం మాం సహంతే వై దివౌకసః॥ 1-24-9 (1357) తస్మాల్లోకవినాశార్థం హ్యవతిష్ఠే న సంశయః। ఏవం కృతమతిః సూర్యో హ్యస్తమభ్యగమద్గిరిం॥ 1-24-10 (1358) తస్మాల్లోకవినాశాయ సంతాపయత భాస్కరః। తతో దేవానుపాగంయ ప్రోచురేవం మహర్షయః॥ 1-24-11 (1359) ఆద్యార్ధరాత్రసమయే సర్వలోకభయావహః। ఉత్పత్స్యతే మహాందాహస్త్రైలోక్యస్య వినాశనః॥ 1-24-12 (1360) తతో దేవాః సర్షిగణా ఉపగంయ పితామహం। అబ్రువన్కిమివేహాద్య మహద్దాహకృతం భయం॥ 1-24-13 (1361) న తావద్దృశ్యతే సూర్యః క్షయోఽయం ప్రతిభాతి చ। ఉదితే భగవన్భానౌ కథనేతద్భవిష్యతి॥ 1-24-14 (1362) పితామహ ఉవాచ। 1-24-15x (99) ఏష లోకవినాశాయ రవిరుద్యంతుముద్యతః। దృశ్యన్నేవ హి లోకాన్స భస్మరాశీకరిష్యతి॥ 1-24-15 (1363) తస్య ప్రతివిధానం చ విహితం పూర్వమేవ హి। కశ్యపస్య సుతో ధీమానరుణేత్యభివిశ్రుతః॥ 1-24-16 (1364) మహాకాయో మహాతేజాః స స్థాస్యతి పురో రవేః। కరిష్యతి చ సారథ్యం తేజశ్చాస్య హరిష్యతి॥ 1-24-17 (1365) లోకానాం స్వస్తి చైవం స్యాదృషీణాం చ దివౌకసాం। 1-24-18 (1366) ప్రమతిరువాచ। తతః పితామహాజ్ఞాతః సర్వం చక్రే తదాఽరుణః॥ 1-24-18x (100) ఉదితశ్చైవ సవితా హ్యరుణేన సమావృతః। ఏతత్తే సర్వమాఖ్యాతం యత్సూర్యం మన్యురావిశత్॥ 1-24-19 (1367) అరుణశ్చ యథైవాస్య సారథ్యమకరోత్ప్రభుః। భూయ ఏవాపరం ప్రశ్నం శృణు పూర్వముదాహృతం॥ ॥ 1-24-20 (1368) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి చతుర్వింశోఽధ్యాయః॥ 24 ॥

1-25-0 (1369) సౌతిరువాచ। 1-25-0x (101) తతః కామగమః పక్షీ మహావీర్యో మహాబలః। మాతురంతికమాగచ్ఛత్పరం పారం మహోదధేః॥ 1-25-1 (1370) యత్ర సా వినతా తస్మిన్పణితేన పరాజితా। అతీవ దుఃఖసంతప్తా దాసీభావముపాగతా॥ 1-25-2 (1371) తతః కదాచిద్వినతాం ప్రణతాం పుత్రసన్నిధౌ। కాలే చాహూయ వచనం కద్రూరిదమభాషత॥ 1-25-3 (1372) నాగానామాలయం భద్రే సురంయం చారుదర్శనం। సముద్రకుక్షావేకాంతే తత్ర మాం వినతే నయ॥ 1-25-4 (1373) సౌతిరువాచ। 1-25-5x (102) తతః సుపర్ణమాతా తామవహత్సర్పమాతరం। పన్నగాన్గరుడశ్చాపి మాతుర్వచనచోదితః॥ 1-25-5 (1374) స సూర్యమభితో యాతి వైనతేయో విహంగమః। సూర్యరశ్మిప్రతప్తాశ్చ మూర్చ్ఛితాః పన్నగాఽభవన్॥ 1-25-6 (1375) తదవస్థాన్సుతాందృష్ట్వా కద్రూః శక్రమథాస్తువత్। నమస్తే సర్వదేవేశ నమస్తే బలసూదన॥ 1-25-7 (1376) నముచిఘ్న నమస్తేఽస్తు సహస్రాక్ష శచీపతే। సర్పాణాం సూర్యతప్తానాం వారిణా త్వం ప్లవో భవ॥ 1-25-8 (1377) త్వమేవ పరమం త్రాణమస్మాకమమరోత్తమ। ఈశో అసి పవః స్రష్టుం త్వమనల్పం పురందర॥ 1-25-9 (1378) త్వమేవ మేఘస్త్వం వాయుస్త్వమగ్నిర్విద్యుతోఽంబరే। త్వమభ్రగణవిక్షేప్తా త్వామేవాహుర్మహాఘనం॥ 1-25-10 (1379) త్వం వజ్రమతులం ఘోరం ఘోషవాంస్త్వం బలాహకః। స్రష్టా త్వమేవ లోకానాం సంహర్తా చాపరాజితః॥ 1-25-11 (1380) త్వం జ్యోతిః సర్వభూతానాం త్వమాదిత్యో విభావసుః। త్వం మహద్భూతమాశ్చర్యం త్వం రాజా త్వం సురోత్తమః॥ 1-25-12 (1381) త్వం విష్ణుస్త్వం సహస్రాక్షస్త్వం దేవస్త్వం పరాయణం। త్వం సర్వమమృతం దేవ త్వం సోమః పరమార్చితః॥ 1-25-13 (1382) త్వం ముహూర్తస్తిథిస్త్వం చ త్వం లవస్త్వం పునః క్షణః। శుక్లస్త్వం బహులస్త్వం చ కలా కాష్ఠా త్రుటిస్తథా। సంవత్సరర్తవో మాసా రజన్యశ్చ దినాని చ॥ 1-25-14 (1383) త్వముత్తమా సగిరివనా వసుంధరా సభాస్కరం వితిమిరమంబరం తథా। మదోదధిః సతిమితిమింగిలస్తథా మహోర్మిమాన్బహుమకరో ఝషాకులః॥ 1-25-15 (1384) మహాయశాస్త్వమితి సదాఽభిపూజ్యసే మనీషిభిర్ముదితమనా మహర్షిభిః। అభిష్టుతః పిబసి చ సోమమధ్వరే కషట్కృతాన్యపి చ హవీంషి భూతయే॥ 1-25-16 (1385) త్వం విప్రైః సతతమిహేజ్యసే ఫలార్థం వేదాంగేష్వతులబలౌఘ గీయసే చ। త్వద్ధేతోర్యజనపరాయణా ద్విజేంద్రా వేదాంగాన్యభిగమయంతి సర్వయత్నైః॥ ॥ 1-25-17 (1386) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి పంచవింశోఽధ్యాయః॥ 25 ॥

1-26-0 (1387) సౌతిరువాచ। 1-26-0x (103) ఏవం స్తుతస్తదా కద్ర్వా భగవాన్హరివాహనః। నీలజీమూతసంఘాతైః సర్వమంబరమావృణోత్॥ 1-26-1 (1388) మేఘానాజ్ఞాపయామాస వర్షధ్వమమృతం శుభం। తే మేఘా ముముచుస్తోయం ప్రభూతం విద్యుదుజ్జ్వలాః॥ 1-26-2 (1389) పరస్పరమివాత్యర్థం గర్జంతః సతతం దివి। సంవర్తితమివాకాశం జలదైః సుమహాద్భుతైః॥ 1-26-3 (1390) సృజద్భిరతులం తోయమజస్రం సుమహారవైః। సంప్రనృత్తమివాకాశం ధారోర్మిభిరనేకశః॥ 1-26-4 (1391) మేఘస్తనితనిర్ఘోషౌర్విద్యుత్పవనకంపితైః। తైర్మేఘైః సతతాసారం వర్షద్భిరనిశం తదా॥ 1-26-5 (1392) నష్టచంద్రార్కకిరణమంబరం సమపద్యత। నాగానాముత్తమో హర్షస్తథా వర్షతి వాసవే॥ 1-26-6 (1393) ఆపూర్యత మహీ చాపి సలిలేన సమంతతః। రసాతలమనుప్రాప్తం శీతలం విమలం జలం। 1-26-7 (1394) తదా భూరభవచ్ఛన్నా జలోర్మిభిరనేకశః। రామణీయకమాగచ్ఛన్మాత్రా సహ భుజంగమాః॥ ॥ 1-26-8 (1395) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి పౌలోమపర్వణి షడ్వింశోఽధ్యాయః॥ 26 ॥

1-27-0 (1396) సౌతిరువాచ। 1-27-0x (104) సంప్రహృష్టాస్తతో నాగా జలధారాప్లుతాస్తదా। సుపర్ణేనోహ్యమానాస్తే జగ్ముస్తం ద్వీపమాశు వై॥ 1-27-1 (1397) తం ద్వీపం మకరావాసం విహితం విశ్వకర్మణా। తత్ర తే లవణం ఘోరం దదృశుః పూర్వమాగతాః॥ 1-27-2 (1398) సుపర్ణసహితాః సర్పాః కాననం చ మనోరమం। సాగరాంబుపరిక్షిప్తం పక్షిసంఘనిజాదితం॥ 1-27-3 (1399) విచిత్రఫలపుష్పాభిర్వనరాజిభిరావృతం। భవనైరావృతం రంయైస్తథా పద్మాకరైరపి॥ 1-27-4 (1400) ప్రసన్నసలిలైశ్చాపి హ్వదైర్దివ్యైర్విభూషితం। దివ్యగంధవహైః పుణ్యైర్మారుతైరుపవీజితం॥ 1-27-5 (1401) ఉత్పతద్భిరివాకాశం వృక్షైర్మలయజైరపి। శోభితం పుష్పవర్షాణి ముంచద్భిర్మారుతోద్ధతైః॥ 1-27-6 (1402) వాయువిక్షిప్తకుసుమైస్తథాఽన్యైరపి పాదపైః। కిరద్భిరివ తత్రస్థాన్నాగాన్పుష్పాంబువృష్టిభిః॥ 1-27-7 (1403) మనఃసంహర్షజం దివ్యం గంధర్వాప్సరసాం ప్రియం। మత్తభ్రమస్సంఘుష్టం మనోజ్ఞాకృతిదర్శనం॥ 1-27-8 (1404) రమణీయం శివం పుణ్యం సర్వైర్జనమనోహరైః। నానాపక్షిరుతం రంయం కద్రూపుత్రప్రహర్షణం॥ 1-27-9 (1405) తత్తే వనం సమాసాద్య విజహ్రుః పన్నగాస్తదా। అబ్రువంశ్చ మహావీర్యం సుపర్ణం పతగేశ్వరం॥ 1-27-10 (1406) వహాస్మానపరం ద్వీపం సురంయం విమలోదకం। త్వం హి దేశాన్బహూన్రంయాన్వ్రజన్పశ్యసి ఖేచర॥ 1-27-11 (1407) సౌతిరువాచ। 1-27-12x (105) స విచింత్యాబ్రవీత్పక్షీ మాతరం వినతో తదా। కిం కారణం మయా మాతః కర్తవ్యం సర్పభాషితం॥ 1-27-12 (1408) వినతోవాచ। 1-27-13x (106) దాసీభూతాస్మి దుర్యోగాత్సపత్న్యాః పతగోత్తమ। పణం వితథమాస్థాయ సర్పైరుపధినా కృతం॥ 1-27-13 (1409) సౌతిరువాచ। 1-27-14x (107) తస్మింస్తు కథితే మాత్రా కారణే గగనేతరః। ఉవాచ వచనం సర్పాంస్తేన దుఃఖేన దుఃఖితః॥ 1-27-14 (1410) కిమాహృత్య విదిత్వా వా కిం వా కృత్వేహ పౌరుషం। దాస్యాద్వో విప్రముచ్యేయం తథ్యం వదత లేలిహాః॥ 1-27-15 (1411) సౌతిరువాచ। 1-27-16x (108) శ్రుత్వా సమబ్రువన్సర్పా ఆహరామృతమోజసా। తతో దాస్యాద్విప్రమోక్షో భవితా తవ ఖేచర॥ ॥ 1-27-16 (1412) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి సప్తవింశోఽధ్యాయః॥ 27 ॥

1-28-0 (1413) సౌతిరువాచ। 1-28-0x (109) ఇత్యుక్తో గరుడః సర్పైస్తతో మాతరమబ్రవీత్। గచ్ఛాంయమృతమాహర్తుం భక్ష్యమిచ్ఛామి వేదితుం॥ 1-28-1 (1414) వినతోవాచ। 1-28-2x (110) సముద్రకుక్షావేకాంతే నిషాదాలయముత్తమం। `భవనాని నిషాదానాం తత్ర సంతి ద్విజోత్తమ॥ 1-28-2 (1415) పాపినాం నష్టలోకానాం నిర్ఘృణానాం దురాత్మనాం'। నిషాదానాం సహస్రాణి తాన్భుక్త్వాఽమృతమానయ॥ 1-28-3 (1416) న చ తే బ్రాహ్మణం హంతుం కార్యా బుద్ధిః కథంచన। అవధ్యః సర్వభూతానాం బ్రాహ్మణో హ్యనలోపమః॥ 1-28-4 (1417) అగ్నిరర్కో విషం శస్త్రం విప్రో భవతి కోపితః। గురుర్హి సర్వభూతానాం బ్రాహ్మణః పరికీర్తితః॥ 1-28-5 (1418) ఏవమాదిస్వరూపైస్తు సతాం వై బ్రాహ్మణో మతః। స తే తాత న హంతవ్యః సంక్రుద్ధేనాపి సర్వథా॥ 1-28-6 (1419) బ్రాహ్మణానామభిద్రోహో న కర్తవ్యః కథంచన। న హ్యేవమగ్నిర్నాదిత్యో భస్మ కుర్యాత్తథానఘ॥ 1-28-7 (1420) యథా కుర్యాదభిక్రుద్ధో బ్రాహ్మణః సంశితవ్రతః। తదేతైర్వివిధైర్లింగైస్త్వం విద్యాస్తం ద్విజోత్తమం॥ 1-28-8 (1421) భూతానామగ్రభూర్విప్రో వర్ణశ్రేష్ఠః పితా గురుః। 1-28-9 (1422) గరుడ ఉవాచ। కింరూపో బ్రాహ్మణో మాతః కింశీలః కింపరాక్రమః॥ 1-28-9x (111) కింస్విదగ్నినిభో భాతి కింస్విత్సౌంయప్రదర్శనః। యథాహమభిజానీయాం బ్రాహ్మణం లక్షణైః శుభైః॥ 1-28-10 (1423) తన్మే కారణతో మాతః పృచ్ఛతో వక్తుమర్హసి। 1-28-11 (1424) వినతోవాచ। యస్తే కంఠమనుప్రాప్తో నిగీర్ణం బడిశం యథా॥ 1-28-11x (112) దహేదంగారవత్పుత్రం తం విద్యాద్బ్రాహ్మణర్షభం। విప్రస్త్వయా న హంతవ్యః సంక్రుద్ధేనాపి సర్వదా॥ 1-28-12 (1425) ప్రోవాచ చైన వినతా పుత్రహార్దాదిదం వచః। జఠరే న చ జీర్యేద్యస్తం జానీహి ద్విజోత్తమం॥ 1-28-13 (1426) పునః ప్రోవాచ వినతా పుత్రహార్దాదిదం వచః। జానంత్యప్యతులం వీర్యమాశీర్వాదపరాయణా॥ 1-28-14 (1427) ప్రీతా పరమదుఃఖార్తా నాగైర్విప్రకృతా సతీ। 1-28-15 (1428) వినతోవాచ। పక్షౌ తే మారుతః పాతు చంద్రసూర్యౌ చ పృష్ఠతః॥ 1-28-15x (113) శిరశ్చ పాతు వహ్నిస్తే వసవః సర్వతస్తనుం। `విష్ణుః సర్వగతః సర్వమహ్గాని తవ చైవ హ।' అహం చ తే సదా పుత్ర శాంతిస్వస్తిపరాయణా॥ 1-28-16 (1429) ఇహాసీనా భవిష్యామి స్వస్తికారే రతా సదా। అరిష్టం వ్రజ పంథానం పుత్ర కార్యార్థసిద్ధయే॥ 1-28-17 (1430) సౌతిరువాచ। 1-28-18x (114) తతః స మాతుర్వచనం నిశంయ వితత్య పక్షౌ నభ ఉత్పపాత। తతో నిషాదాన్బలవానుపాగతో బుభుక్షితః కాల ఇవాంతకోఽపరః॥ 1-28-18 (1431) స తాన్నిషాదానుపసంహరంస్తదా రజః సముద్ధూయ నభఃస్పృశం మహత్। సముద్రకుక్షౌ చ విశోషయన్పయః సమీపజాన్భూధరజాన్విచాలయన్॥ 1-28-19 (1432) తతః స చక్రే మహదాననం తదా నిషాదమార్గం ప్రతిరుధ్య పక్షిరాట్। తతో నిషాదాస్త్వరితాః ప్రవవ్రజు- ర్యతో ముఖం తస్య భుజంగభోజినః॥ 1-28-20 (1433) తదాననం వివృతమతిప్రమాణవ- త్సమభ్యయుర్గగనమివార్దితాః ఖగాః। సహస్రశః పవనజోవిమోహితా యథా।ఞనిలప్రచలితపాదపే వనే॥ 1-28-21 (1434) తతః ఖగో వదనమమిత్రతాపనః సమాహరత్పరిచపలో మత్బలాః। నిషూదయన్బహువిధమత్స్యజీవినో బభుక్షితో గగనచరేశ్వరస్తదా॥ ॥ 1-28-22 (1435) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి అష్టావింశోఽధ్యాయః॥ 28 ॥

1-29-0 (1436) సౌతిరువాచ। 1-29-0x (115) తస్య కంఠమనుప్రాప్తో బ్రాహ్మణః సహ భార్యయా। దహందీప్త ఇవాంగారస్తమువాచాంతరిక్షగః॥ 1-29-1 (1437) ద్విజోత్తమ వినిర్గచ్ఛ తూర్ణమాస్యాదపావృతాత్। న హి మే బ్రాహ్మణో వధ్యః పాపేష్వపి రతః సదా॥ 1-29-2 (1438) సౌతిరువాచ। 1-29-3x (116) బ్రువాణమేవం గరుడం బ్రాహ్మణః ప్రత్యభాషత। నిషాదీ మమ భార్యేయం నిర్గచ్ఛతు మయా సహ॥ 1-29-3 (1439) గరుడ ఉవాచ। 1-29-4x (117) ఏతామపి నిషాదీం త్వం పరిగృహ్యాశు నిష్పత। తూర్ణం సంభావయాత్మానమజీర్ణం మమ తేజసా॥ 1-29-4 (1440) సౌతిరువాచ। 1-29-5x (118) తతః స విప్రో నిష్క్రాంతో నిషాదీసహితస్తదా। వర్ధయిత్వా చ గరుడమిష్టం దేశం జగామ హ॥ 1-29-5 (1441) సహభార్యే వినిష్క్రాంతే తస్మిన్విప్రే స పక్షిరాట్। వితత్య పక్షావాకాశముత్పపాత మనోజవః॥ 1-29-6 (1442) తతోఽపశ్యత్స్వపితరం పృష్టశ్చాఖ్యాతవాన్పితుః। యథాన్యాయమమేయాత్మా తం చోవాచ మహానృషిః॥ 1-29-7 (1443) కశ్యప ఉవాచ। 1-29-8x (119) కచ్చిద్వః కుశలం నిత్యం భోజనే బహులం సుత। కచ్చిచ్చ మానుషే లోకే తవాన్నం విద్యతే బహు॥ `క్వ గంతాస్యతివేగేన మమ త్వం వక్తుమర్హసి॥' 1-29-8 (1444) గరుడ ఉవాచ। 1-29-9x (120) మాతా మే కుశలా శశ్వత్తథా భ్రాతా తథా హ్యహం। న హి మే కుశలం తాత భోజనే బహులే సదా॥ 1-29-9 (1445) అహం హి సర్పైః ప్రహితః సోమమాహర్తుముత్తమం। మహాతుర్దాస్యవిమోక్షార్థమాహరిష్యే తమద్య వై॥ 1-29-10 (1446) మాత్రా చాత్ర సమాదిష్టో నిషాదాన్భక్షయేతి హ। న చ మే తృప్తిరభవద్భక్షయిత్వా సహస్రశః॥ 1-29-11 (1447) తస్మాద్భక్ష్యం త్వమపరం భగవన్ప్రదిశస్వ మే। యద్భుక్త్వాఽమృతమాహర్తుం సమర్తః స్యామహం ప్రభో॥ 1-29-12 (1448) క్షుత్పిపాసావిఘాతార్థం భక్ష్యమాఖ్యాతు మే భవాన్। 1-29-13 (1449) కశ్యప ఉవాచ। ఇదం సరో మహాపుణ్యం దేవలోకేఽపి విశ్రుతం॥ 1-29-13x (121) యత్ర కూర్మాగ్రజం హస్తీ సదా కర్షత్యవాఙ్ముఖః। తయోర్జన్మాంతరే వైరం సంప్రవక్ష్యాంయసోషతః॥ 1-29-14 (1450) తన్మే తత్త్వం నిబోధస్య యత్ప్రమాణౌ చ తావుభౌ। `శృణు త్వం వత్స భద్రం తే కథాం వైరాగ్యవర్ధినీం॥ 1-29-15 (1451) పిత్రోరర్థవిభాగే వై సముత్పన్నాం పురాండజ।' ఆసీద్విభావసుర్నామ మహర్షిః కోపనో భృశం॥ 1-29-16 (1452) భ్రాతా తస్యానుజశ్చాసీత్సుప్రతీకో మహాతపాః। స నేచ్ఛతి ధనం భ్రాత్రా సహైకస్థం మహామునిః॥ 1-29-17 (1453) విభాగం కీర్తయత్యేవ సుప్రతీకో హి నిత్యశః। అథాబ్రవీచ్చ తం భ్రాతా సుప్రతీకం విభావసుః॥ 1-29-18 (1454) `విభాగే బహవో దోషా భవిష్యంతి మహాతపః।' విభాగం బహవో మోహాత్కర్తుమిచ్ఛంతి నిత్యశః। తతో విభక్తాస్త్వన్యోన్యం నాద్రియంతేఽర్థమోహితాః॥ 1-29-19 (1455) తతః స్వార్థపరాన్మూఢాన్పృథగ్భూతాన్స్వకైర్ధనైః। విదిత్వా భేదయంత్యేతానమిత్రా మిత్రరూపిణః॥ 1-29-20 (1456) విదిత్వా చాపరే భిన్నానంతరేషు పతంత్యథ। భిన్నానామతులో నాశః క్షిప్రమేవ ప్రవర్తతే॥ 1-29-21 (1457) తస్మాద్విభాగం భ్రాతౄణాం న ప్రశంసంతి సాధవః। `ఏవముక్తః సుప్రతీకో భాగం కీర్తయతేఽనిశం॥ 1-29-22 (1458) ఏవం నిర్బధ్యమానస్తు శశాపైనం విభావసుః।' గురుశాస్త్రేఽనిబద్ధానామన్యోన్యేనాభిశంకినాం॥ 1-29-23 (1459) నియంతు న హి శక్యస్త్వం భేదతో ధనమిచ్ఛసి। యస్మాత్తస్మాత్సుప్రతీక హస్తిత్వం సమవాప్స్యసి॥ 1-29-24 (1460) కశ్యప ఉవాచ। 1-29-25x (122) శప్తస్త్వేవం సుప్రతీకో విభావసుమథాబ్రవీత్। త్వమప్యంతర్జలచరః కచ్ఛపః సంభవిష్యసి॥ 1-29-25 (1461) ఏవమన్యోన్యశాపాత్తౌ సుప్రతీకవిభావసూ। గజకచ్ఛపతాం ప్రాప్తావర్థార్థం మూఢచేతసౌ॥ 1-29-26 (1462) రోషదోషానుషంగేణ తిర్యగ్యోనిగతావపి। పరస్పరద్వేషరతౌ ప్రమాణబలదర్పితౌ॥ 1-29-27 (1463) సరస్యస్మిన్మహాకాయౌ పూర్వవైరానుసారిణౌ। తయోరన్యతరః శ్రీమాన్సముపైతి మహాగజః॥ 1-29-28 (1464) యస్య బృంహితశబ్దేన కూర్మోఽప్యంతర్జలేశయః। ఉత్థితోఽసౌ మహాకాయః కృత్స్నం విక్షోభయన్సరః॥ 1-29-29 (1465) తం దృష్ట్వాఽఽవేష్టితకరః పతత్యేష గజో జలం। దంతహస్తాగ్రలాంగూలపాదవేగేన వీర్యవాన్॥ 1-29-30 (1466) విక్షోభయంస్తతో నాగః సరో బహుఝషాకులం। కూర్మోఽప్యభ్యుద్యతశిరా యుద్ధాయాభ్యేతి వీర్యవాన్॥ 1-29-31 (1467) షడుచ్ఛ్రితో యోజనాని గజస్తద్ద్విగుణాయతః। కూర్మస్త్రియోజనోత్సేధో దశయోజనమండలః॥ 1-29-32 (1468) తావుభౌ యుద్ధసంమత్తౌ పరస్పరవధైషిణౌ। ఉపయుజ్యాశు కర్మేదం సాధయే హితమాత్మనః॥ 1-29-33 (1469) మహాభ్రఘనసంకాశం తం భుక్త్వామృతమానయ। మహాగిరిసమప్రఖ్యం ఘోరరూపం చ హస్తినం॥ 1-29-34 (1470) సౌతిరువాచ। 1-29-35x (123) ఇత్యుక్త్వా గరుడం సోఽథ మాంగల్యమకరోత్తదా। యుధ్యతః సహ దేవైస్తే యుద్ధే భవతు మంగలం॥ 1-29-35 (1471) పూర్ణకుంభో ద్విజా గావో యచ్చాన్యత్కించిదుత్తమం। శుభం స్వస్త్యయనం చాపి భవిష్యతి తవాండజా॥ 1-29-36 (1472) యుధ్యమానస్య సంగ్రామే దేవైః సార్ధం మహాబల। ఋచో యజూంషి సామాని పవిత్రాణి హవీంషి చ॥ 1-29-37 (1473) రహస్యాని చ సర్వాణి సర్వే వేదాశ్చ తే బలం। `వర్ధయిష్యంతి సమరే భవిష్యతి ఖగోత్తమ।' ఇత్యుక్తో గరుడః పిత్రా గతస్తం హ్వదమంతికాత్॥ 1-29-38 (1474) అపశ్యన్నిర్మలజలం నానాపక్షిసమాకులం। స తత్స్మృత్వా పితుర్వాక్యం భీమవేగోఽంతరిక్షగః॥ 1-29-39 (1475) నఖేన గజమేకేన కూర్మమేకేన చాక్షిపత్। సధుత్పపాత చాకాశం తత ఉచ్చైర్విహంగమః॥ 1-29-40 (1476) సోఽలంబం తీర్థణాసాద్య దేవవృక్షానుపాగమత్। తే భీతాః సమకంపంత తస్య పక్షానిలాహతాః॥ 1-29-41 (1477) న నో భంజ్యాదితి తదా దివ్యాః కనకశాఖినః। ప్రచలాంగాన్స తాందృష్ట్వా మనోరథఫలద్రుమాన్॥ 1-29-42 (1478) అన్యానతులరూపాంగానుపచక్రామ ఖేచరః। కాంచనై రాజతైశ్చైవ ఫలైర్వైదూర్యశాఖినః। సాగరాంబుపరిక్షిప్తాన్భ్రాజమానాన్మహాద్రుమాన్॥ 1-29-43 (1479) `తేషాం మధ్యే మహానాసీత్పాదపః సుమనోహరః। సహస్రయోజనోత్సేధో బహుశాఖాసమన్వితః॥ 1-29-44 (1480) ఖగానామాలయో దివ్యో నాంనా రౌహిణపాదపః। యస్య ఛాయాం సమాశ్రిత్య సద్యో భవతి నిర్వృతః;॥ 1-29-45 (1481) తమువాచ ఖగశ్రేష్ఠం తత్ర రౌహిణపాదపః। అతిప్రవృద్ధః సముహానాపతంతం మనోజవం॥ 1-29-46 (1482) రౌహిణ ఉవాచ। 1-29-47x (124) యైషా మమ మహాశాఖా శతయోజనమాయతా। ఏతామాస్థాయ శాఖాం త్వం ఖాదేమౌ గజకచ్ఛపౌ॥ 1-29-47 (1483) సౌతిరువాచ। 1-29-48x (125) తతో ద్రుమం పతగసహస్రసేవితం మహీధరప్రతిమవపుః ప్రకంపయన్। ఖగోత్తమో ద్రుతమభిపత్య వేగవా- న్బభంజ తామవిరలపత్రసంచయాం॥ ॥ 1-29-48 (1484) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ఏకోనత్రింశోఽధ్యాయః॥ 29 ॥

1-30-0 (1485) సౌతిరువాచ। 1-30-0x (126) స్పష్టమాత్రా తు పద్భ్యాం సా గరుడేన బలీయసా। అభజ్యత తరోః శాఖా భగ్నాం చైకామధారయత్॥ 1-30-1 (1486) తాం భంక్త్వా స మహాశాఖాం స్మయమానో విలోకయన్। అథాత్రం లంబతోఽపశ్యద్వాలఖిల్యానధోముఖాన్॥ 1-30-2 (1487) ఋషయో హ్యత్ర లంబంతే న హన్యామితి తానృషీన్। తపోరతాంల్లంబమానాన్బ్రహ్మర్షీనభివీక్ష్య సః॥ 1-30-3 (1488) హన్యాదేతాన్సంపతంతీ శాఖేత్యథ విచింత్య సః। నఖైర్దృఢతరం వీరః సంగృహ్య గజకచ్ఛపౌ॥ 1-30-4 (1489) స తద్వినాశసంత్రాసాదభిపత్య స్వగాధిపః। శాఖామాస్యేన జగ్రాహ తేషామేవాన్వవేక్షయా॥ 1-30-5 (1490) అతిదైవం తు తత్తస్య కర్మ దృష్ట్వా మహర్షయః। విస్మయోత్కంపహృదయా నామ చక్రుర్మహాఖగే॥ 1-30-6 (1491) గురుం భారం సమాసాద్యోడ్డీన ఏష విహంగమః। గరుడస్తు ఖగశ్రేష్ఠస్తస్మాత్పన్నగభోజనః॥ 1-30-7 (1492) తతః శనైః పర్యపతత్పక్షైః శైలాన్ప్రకంపయన్। ఏవం సోఽభ్యపతద్దేశాన్బహూన్సగజకచ్ఛపః॥ 1-30-8 (1493) దయార్థం వాలఖిల్యానాం న చ స్థానమవిందత। స గత్వా పర్వతశ్రేష్ఠం గంధమాదనమంజసా॥ 1-30-9 (1494) దదర్శ కశ్యపం తత్ర పితరం తపసి స్థితం। దదర్శ తం పితా చాపి దివ్యరూపం విహంగమం॥ 1-30-10 (1495) తేజోవీర్యబలోపేతం మనోమారుతరంహసం। శైలశృంగప్రతీకాశం బ్రహ్మదండమివోద్యతం॥ 1-30-11 (1496) అచింత్యమనభిధ్యేయం సర్వభూతభయంకరం। మహావీర్యధరం రౌద్రం సాక్షాదగ్నిమివోద్యతం॥ 1-30-12 (1497) అప్రధృష్యమజేయం చ దేవదానవరాక్షసైః। భేత్తారం గిరిశృంగాణాం సముద్రజలశోషణం॥ 1-30-13 (1498) లోకసంలోడనం ఘోరం కృతాంతసమదర్శనం। తమాగతమభిప్రేక్ష్య భగవాన్కశ్యపస్తదా। విదిత్వా చాస్యం సంకల్పమిదం వచనమబ్రవీత్॥ 1-30-14 (1499) కశ్యప ఉవాచ। 1-30-15x (127) పుత్ర మా సాహసం కార్షీర్మా సద్యో లప్స్యసే వ్యథాం। మా త్వాం దహేయుః సంక్రుద్ధా వాలఖిల్యా మరీచిపాః॥ 1-30-15 (1500) సౌతిరువాచ। 1-30-16x (128) తతః ప్రసాదయామాస కశ్యపః పుత్రకారణాత్। వాలఖిల్యాన్మహాభాగాంస్తపసా హతకల్మషాన్॥ 1-30-16 (1501) కశ్యప ఉవాచ। 1-30-17x (129) ప్రజాహితార్థమారంభో గరుడస్య తపోధనాః। చికీర్షతి మహత్కర్మ తదనుజ్ఞాతుమర్హథ॥ 1-30-17 (1502) సౌతిరువాచ। 1-30-18x (130) ఏవముక్తా భగవతా మునయస్తే సమభ్యయుః। ముక్త్వా శాఖాం గిరిం పుణ్యం హిమవంత తపోఽర్థినః॥ 1-30-18 (1503) తతస్తేష్వపయాతేషు పితరం వినతాసుతః। శాఖావ్యాక్షిప్తవదనః పర్యపృచ్ఛత కశ్యపం॥ 1-30-19 (1504) భగవన్క్వ విముంచామి తరోః శాఖామిమామహం। వర్జితం మానుషైర్దేశమాఖ్యాతు భగవాన్మమ॥ 1-30-20 (1505) సౌతిరువాచ। 1-30-21x (131) తతో నిఃపురుషం శైలం హిమసంరుద్ధకందరం। అగంయం మనసాప్యన్యైస్తస్యాచఖ్యౌ స కశ్యపః॥ 1-30-21 (1506) తం పర్వతం మహాకుక్షిముద్దిశ్య స మహాఖగః। జవేనాభ్యపతత్తార్క్ష్యః సశాఖాగజకచ్ఛపః॥ 1-30-22 (1507) న తాం వధ్రీ పరిణహేచ్ఛతచర్మా మహాతనుం। శాఖినో మహతీం శాఖాం యాం ప్రగృహ్య యయౌ ఖగః॥ 1-30-23 (1508) స తతః శతసాహస్రం యోజనాంతరమాగతః। కాలేన నాతిమహతా గరుడః పతగేశ్వరః॥ 1-30-24 (1509) స తం గత్వా క్షణేనైవ పర్వతం వచనాత్పితుః। అముంచన్మహతీం శాఖాం సస్వనం తత్ర ఖేచరః॥ 1-30-25 (1510) పక్షానిలహతశ్చాస్య ప్రాకంపత స శైలరాట్। ముమోచ పుష్పవర్షం చ సమాగలితపాదప॥ 1-30-26 (1511) శృంగాణి చ వ్యశీర్యంత గిరేస్తస్య సమంతతః। మణికాంచనచిత్రాణి శోభయంతి మహాగిరిం॥ 1-30-27 (1512) శాఖినో బహవశ్చాపి శాఖయాఽభిహతాస్తయా। కాంచనైః కుసుమైర్భాంతి విద్యుత్వంత ఇవాంబుదాః॥ 1-30-28 (1513) తే హేమవికచా భూమౌ యుతాః పర్వతధాతుభిః। వ్యరాజంఛాఖినస్తత్ర సూర్యాంశుప్రతిరంజితాః॥ 1-30-29 (1514) తతస్తస్య గిరేః శృంగమాస్థాయ స ఖగోత్తమః। భక్షయామాస గరుడస్తావుభౌ గజకచ్ఛపౌ॥ 1-30-30 (1515) తావుభౌ భక్షయిత్వా తు స తార్క్ష్యః కూర్మకుంజరౌ। తతః పర్వతకూటాగ్రాదుత్పపాత మహాజవః॥ 1-30-31 (1516) ప్రావర్తంతాథ దేవానాముత్పాతా భయశంసినః। ఇంద్రస్య వజ్రం దయితం ప్రజజ్వాల భయాత్తతః॥ 1-30-32 (1517) సధూమా న్యపతత్సార్చిర్దివోల్కా నభసశ్చ్యుతా। తథా వసూనాం రుద్రాణామాదిత్యానాం చ సర్వశః॥ 1-30-33 (1518) సాధ్యానాం మరుతాం చైవ యే చాన్యే దేవతాగణాః। స్వం స్వం ప్రహరణం తేషాం పరస్పరముపాద్రవత్॥ 1-30-34 (1519) అభూతపూర్వం సంగ్రామే తదా దేవాసురేఽపి చ। వవుర్వాతాః సనిర్ఘాతాః పేతురుల్కాః సహస్రశః॥ 1-30-35 (1520) నిరభ్రమేవ చాకాశం ప్రజగర్జ మహాస్వనం। దేవానామపి యో దేవః సోఽప్యవర్షత శోణితం॥ 1-30-36 (1521) మంలుర్మాల్యాని దేవానాం నేశుస్తేజాంసి చైవ హి। ఉత్పాతమేఘా రౌద్రాశ్చ వవృషుః శోణితం బహు॥ 1-30-37 (1522) రజాంసి ముకుటాన్యేషాముత్థితాని వ్యధర్షయన్। తతస్త్రాససముద్విగ్నః సహ దేవైః శతక్రతుః। ఉత్పాతాందారుణాన్పశ్యన్నిత్యువాచ బృహస్పతిం॥ 1-30-38 (1523) కిమర్థం భగవన్ఘోరా ఉత్పాతాః సహసోత్థితాః। న చ శత్రుం ప్రపశ్యామి యుధి యో నః ప్రధర్షయేత్॥ 1-30-39 (1524) బృహస్పతిరువాచ। 1-30-40x (132) తవాపరాధాద్దేవేంద్ర ప్రమాదాచ్చ శతక్రతో। తపసా వాలఖిల్యానాం మహర్షీణాం మహాత్మనాం॥ 1-30-40 (1525) కశ్యపస్య మునేః పుత్రో వినతాయాశ్చ ఖేచరః। హర్తుం సోమమభిప్రాప్తో బలవాన్కామరూపధృక్॥ 1-30-41 (1526) సమర్థో బలినాం శ్రేష్ఠో హర్తుం సోమం విహంగమః। సర్వం సంభావయాంయస్మిన్నసాధ్యమపి సాధయేత్॥ 1-30-42 (1527) సౌతిరువాచ। 1-30-43x (133) శ్రుత్వైతద్వచనం శక్రః ప్రోవాచామృతరక్షిణః। మహావీర్యబలః పక్షీ హర్తుం సోమమిహోద్యతః॥ 1-30-43 (1528) యుష్మాన్సంబోధయాంయేష `గృహీత్వావరణాయుధాన్। పరివార్యామృతం సర్వే యూయం మద్వచనాదిహ॥ 1-30-44 (1529) రక్షధ్వం విబుధా వీరా' యథా న స హరేద్బలాత్। అతులం హి బలం తస్య బృహస్పతిరువాచ హ॥ 1-30-45 (1530) సౌతిరువాచ। 1-30-46x (134) తచ్ఛ్రుత్వా విబుధా వాక్యం విస్మితా యత్నమాస్థితాః। పరివార్యామృతం తస్థూర్వజ్రీ చేంద్రః ప్రతాపవాన్॥ 1-30-46 (1531) ధారయంతో విచిత్రాణి కాంచనాని మనస్వినః। కవచాని మహార్హాణి వైదూర్యవికృతాని చ॥ 1-30-47 (1532) చర్మాణ్యపి చ గాత్రేషు భానుమంతి దృఢాని చ। వివిధాని చ శస్త్రాణి ఘోరరూపాణ్యనేకశః॥ 1-30-48 (1533) శితతీక్ష్ణాగ్రధారాణి సముద్యంయ సురోత్తమః। సవిస్ఫులింగజ్వాలాని సధూమాని చ సర్వశః॥ 1-30-49 (1534) చక్రాణి పరఘాంశ్చైవ త్రిశూలాని పరశ్వధాన్। శక్తీశ్చ వివిధాస్తీక్ష్ణాః కరవాలాంశ్చ నిర్మలాన్। స్వదేహరూపాణ్యాదాయ గదాశ్చోగ్రప్రదర్శనాః॥ 1-30-50 (1535) తైః శస్త్రైర్భానుమద్భిస్తే దివ్యాభరణభూషితాః। భానుమంతః సురగణాస్తస్థుర్విగతకల్మషాః॥ 1-30-51 (1536) అనుపమబలవీర్యతేజసో ధృతమనసః పరిరక్షణేఽమృతస్య। అసురపురవిదారణాః సురా జ్వలనసమిద్ధవపుఃప్రకాశినః॥ 1-30-52 (1537) ఇతి సమరవరం సురాః స్థితాస్తే పరిఘసహస్రశతైః సమాకులం। విగలితమివ చాంబరాంతరం తపనమరీచివికాశితం బభాసే॥ ॥ 1-30-53 (1538) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి త్రింశోఽధ్యాయః॥ 30 ॥

1-31-0 (1539) శౌనక ఉవాచ। 1-31-0x (135) కోఽపరాధో మహేంద్రస్య కః ప్రమాదశ్చ సూతజ। తపసా వాలఖిల్యానాం సంభూతో గరుడః కథం॥ 1-31-1 (1540) కశ్యపస్య ద్విజాతేశ్చ కథం వై పక్షిరాట్ సుతః। అధృష్టః సర్వభూతానామవధ్యస్చాభవత్కథం॥ 1-31-2 (1541) కథం చ కామచారీ స కామవీర్యశ్చ ఖేచరః। ఏతదిచ్ఛాంయహం శ్రోతుం పురాణే యది పఠ్యతే॥ 1-31-3 (1542) సౌతిరువాచ। 1-31-4x (136) విషయోఽయం పురాణస్య యన్మాం త్వం పరిపృచ్ఛసి। శృణు మే వదతః సర్వమేతత్సంక్షేపతోం ద్విజ॥ 1-31-4 (1543) యజతః పుత్రకామస్య కశ్యపస్య ప్రజాపతేః। సాహాయ్యమృషయో దేవా గంధర్వాశ్చ దదుః కిల॥ 1-31-5 (1544) తత్రేధ్మానయనే శక్రో నియుక్తః కశ్యపేన హ। మునయో వాలఖిల్యాశ్చ యే చాన్యే దేవతాగణాః॥ 1-31-6 (1545) శక్రస్తు వీర్యసదృశమిధ్యభారం గిరిప్రభం। సముద్యంయానయామాస నాతికృచ్ఛ్రాదివ ప్రభుః॥ 1-31-7 (1546) అథాపశ్యదృషీన్హ్రస్వానంగుష్ఠోదరవర్ష్మణః। పలాశవర్తికామేకాం వహతః సంహతాన్పథి॥ 1-31-8 (1547) ప్రలీనాన్స్వేష్వివాంగేషు నిరాహారాంస్తపోధనాన్। క్లిశ్యమానాన్మందబలాన్గోష్పదే సంప్లుతోదకే॥ 1-31-9 (1548) తాన్సర్వాన్విస్మయావిష్టో వీర్యోన్మత్తః పురందరః। అపహాస్యాభ్యగాచ్ఛీఘ్రం లంబయిత్వాఽవమన్య చ॥ 1-31-10 (1549) తేఽథ రోషసమావిష్టాః సుభృశం జాతమన్యవః। ఆరేభిరే మహత్కర్మ తదా శక్రభయంకరం॥ 1-31-11 (1550) జుహువుస్తే సుతపసో విధివజ్జాతవేదసం। మంత్రైరుచ్చావచైర్విప్రా యేన కామేన తచ్ఛృణు॥ 1-31-12 (1551) కామవీర్యః కామగమో దేవరాజభయప్రదః। ఇంద్రోఽన్యః సర్వదేవానాం భవేదితి యతవ్రతాః॥ 1-31-13 (1552) ఇంద్రాచ్ఛతగుణః శౌర్యే వీర్యే చైవ మనోజవః। తపసో నః ఫలేనాద్య దారుణః సంభవిత్వితి॥ 1-31-14 (1553) తద్బుద్ధ్వా భృశసంతప్తో దేవరాజః శతక్రతుః। జగామ శరణం తత్ర కశ్యపం సంశితవ్రతం॥ 1-31-15 (1554) తచ్ఛ్రుత్వా దేవరాజస్య కశ్యపోఽథ ప్రజాపతిః। వాలఖిల్యానుపాగంయ కర్మసిద్ధిమపృచ్ఛత॥ 1-31-16 (1555) `కశ్యప ఉవాచ। 1-31-17x (137) కేన కామేన చారబ్ధం భవద్భిర్హోమకర్మ చ। యాథాతథ్యేన మే బ్రూత శ్రోతుం కౌతూహలం హి మే॥ 1-31-17 (1556) వాలఖిల్యా ఊచుః। 1-31-18x (138) అవజ్ఞాతాః సురేంద్రేణ మూఢేనాకృతబుద్ధినా। ఐశ్వర్యమదమత్తేన సదాచారాన్నిరస్యతా॥ 1-31-18 (1557) తద్విఘాతార్థమారంభో విధివత్తస్య కశ్యప॥ 1-31-19 (1558) సౌతిరువాచ।' 1-31-20x (139) ఏవమస్త్వితి తం చాపి ప్రత్యూచుః సత్యవాదినః। తాన్కశ్యప ఉవాచేదం సాంత్వపూర్వం ప్రజాపతిః॥ 1-31-20 (1559) అయమింద్రస్త్రిభువనే నియోగాద్బ్రహ్మణః కృతః। ఇంద్రార్థే చ భవంతోఽపి యత్నవంతస్తపోధనాః॥ 1-31-21 (1560) న మిథ్యా బ్రహ్మణో వాక్యం కర్తుమర్హథ సత్తమాః। భవతాం హి న మిథ్యాఽయం సంకల్పో వై చికీర్షితః॥ 1-31-22 (1561) భవత్వేష పతత్రీణామింద్రోఽతిబలసత్త్వవాన్। ప్రసాదః క్రియతామస్య దేవరాజస్య యాచతః॥ 1-31-23 (1562) సౌతిరువాచ। 1-31-24x (140) ఏవముక్తాః కశ్యపేన వాలఖిల్యాస్తపోధనాః। ప్రత్యూచురభిసంపూజ్య మునిశ్రేష్ఠం ప్రజాపతిం॥ 1-31-24 (1563) వాలఖిల్యా ఊచుః। 1-31-25x (141) ఇంద్రార్థోఽయం సమారంభః సర్వేషాం నః ప్రజాపతే। అపత్యార్థం సమారంభో భవతశ్చాయమీప్సితః॥ 1-31-25 (1564) తదిదం సఫలం కర్మ త్వయైవ ప్రతిగృహ్యతాం। తథా చైవం విధత్స్వాత్ర యథా శ్రేయోఽనుపశ్యసి॥ 1-31-26 (1565) సౌతిరువాచ। 1-31-27x (142) ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు దేవీ దాక్షాయణీ శుభా। వినతా నామ కల్యాణీ పుత్రకామా యశస్వినీ॥ 1-31-27 (1566) తపస్తప్త్వా వ్రతపరా స్నాతా పుంసవనే శుచిః। ఉపచక్రామ భర్తారం తామువాచాథ కశ్యపః॥ 1-31-28 (1567) ఆరంభః సఫలో దేవి భవితా యస్త్వయేప్సితః। జనయిష్యసి పుత్రౌ ద్వౌ వీరౌ త్రిభువనేశ్వరౌ॥ 1-31-29 (1568) తపసా వాలఖిల్యానాం మమ సంకల్పతస్తథా। భవిష్యతో మహాభాగౌ పుత్రౌ త్రైలోక్యపూజితౌ॥ 1-31-30 (1569) ఉవాచ చైనాం భగవాన్కశ్యపః పునరేవ హ। ధార్యతామప్రమాదేన గర్భోఽయం సుమహోదయః॥ 1-31-31 (1570) ఏకః సర్వపతత్రీణామింద్రత్వం కారయిష్యతి। లోకసంభావితో వీరః కామరూపో విహంగమః॥ 1-31-32 (1571) సౌతిరువాచ। 1-31-33x (143) శతక్రతుమథోవాచ ప్రీయమాణః ప్రజాపతిః। త్వత్సహాయౌ మహావీర్యౌ భ్రాతరౌ తే భవిష్యతః॥ 1-31-33 (1572) నైతాభ్యాం భవితా దోషః సకాశాత్తే పురందర। వ్యేతు తే శక్ర సంతాపస్త్వమేవేంద్రో భవిష్యసి॥ 1-31-34 (1573) న చాప్యేవం త్వయా భూయః క్షేప్తవ్యా బ్రహ్మవాదినః। న చావమాన్యా దర్పాత్తే వాగ్వజ్రా భృశకోపనాః॥ 1-31-35 (1574) సౌతిరువాచ। 1-31-36x (144) ఏవముక్తో జగామేంద్రో నిర్విశంకస్త్రివిష్టపం। వినతా చాపి సిద్ధార్థా బభూవ ముదితా తథా॥ 1-31-36 (1575) జనయామాస పుత్రౌ ద్వావరుణం గరుడం తథా। వికలాంగోఽరుణస్తత్ర భాస్కరస్య పురఃసరః॥ 1-31-37 (1576) పతత్త్రీణాం చ గరుడమింద్రత్వేనాభ్యషించత। తస్యైతత్కర్మ సుమహచ్ఛ్రూయతాం భృగునందన॥ ॥ 1-31-38 (1577) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ఏకత్రింశోఽధ్యాయః॥ 31 ॥

1-32-0 (1578) సౌతిరువాచ। 1-32-0x (145) `తతస్తస్మాద్గిరివరాత్సముదీర్ణమహాబలః।' గరుడః పక్షిరాట్ తూర్ణం సంప్రాప్తో విబుధాన్ప్రతి॥ 1-32-1 (1579) తం దృష్ట్వాతిబలం చైవ ప్రాకంపంత సురాస్తతః। పరస్పరం చ ప్రత్యఘ్నన్సర్వప్రహరణాన్యుత॥ 1-32-2 (1580) తత్ర చాసీదమేయాత్మా విద్యుదగ్నిసమప్రభః। భౌమనః సుమహావీర్యః సోమస్య పరిరక్షితా॥ 1-32-3 (1581) స తేన పతగేంద్రేణ పక్షతుండనఖైః క్షతః। ముహూర్తమతులం యుద్ధం కృత్వా వినిహతో యుధి॥ 1-32-4 (1582) రజశ్చోద్ధూయ సుమహత్పక్షవాతేన ఖేచరః। కృత్వా లోకాన్నిరాలోకాంస్తేన దేవానవాకిరత్॥ 1-32-5 (1583) తేనావకీర్ణా రజసా దేవా మోహముపాగమన్। న చైవం దదృశుశ్ఛన్నా రజసాఽమృతరక్షిణః॥ 1-32-6 (1584) ఏవం సంలోడయామాస గరుడస్త్రిదివాలయం। పక్షతుండప్రహారైస్తు దేవాన్స విదదార హ॥ 1-32-7 (1585) తతో దేవః సహస్రాక్షస్తూర్ణం వాయుమచోదయత్। విక్షిపేమాం రజోవృష్టిం తవేదం కర్మ మారుత॥ 1-32-8 (1586) సౌతిరువాచ। 1-32-9x (146) అథ వాయురపోవాహ తద్రజస్తరసా బలీ। తతో వితిమిరే జాతే దేవాః శకునిమార్దయన్॥ 1-32-9 (1587) ననాదోచ్చైః స బలవాన్మహామేఘ ఇవాంబరే। వధ్యమానః సురగణైః సర్వభూతాని భీషయన్॥ 1-32-10 (1588) ఉత్పపాత మహావీర్యః పక్షిరాట్ పరవీరహా। సముత్పత్యాంతరిక్షస్థం దేవానాముపరి స్థితం॥ 1-32-11 (1589) వర్మిమో విబుధాః సర్వే నానాశస్త్రైరవాకిరన్। పట్టిశైః పరిధైః శూలైర్గదాభిశ్చ సవాసవాః॥ 1-32-12 (1590) క్షురప్రైర్జ్వలితైశ్చాపి చక్రైరాదిత్యరూపిభిః। నానాశస్త్రవిసర్గైస్తైర్వధ్యమానః సమంతతః॥ 1-32-13 (1591) కుర్వన్సుతుములం యుద్ధం పక్షిరాణ్ణ వ్యకంపత। నిర్దహన్నివ చాకాశే వైనతేయః ప్రతాపవాన్। పక్షాభ్యామురసా చైవ సమంతాద్వ్యక్షిపత్సురాన్॥ 1-32-14 (1592) తే విక్షిప్తాస్తతో దేవా దుద్రువుర్గరుడార్దితాః। నఖతుండక్షతాశ్చైవ సుస్రువుః శోణితం బహు॥ 1-32-15 (1593) సాధ్యాః ప్రాచీం సగంధర్వా వసవో దక్షిణాం దిశం। ప్రజగ్ముః సహితా రుద్రాః పతగేంద్రప్రధర్షితాః॥ 1-32-16 (1594) దిశం ప్రతీచీమాదిత్యా నాసత్యావుత్తరాం దిశం। ముహుర్ముహుః ప్రేక్షమాణా యుధ్యమానం మహౌజసః॥ 1-32-17 (1595) అశ్వక్రందేన వీరేణ రేణుకేన చ పక్షిరాట్। క్రథనేన చ శూరేణ తపనేన చ ఖేచరః॥ 1-32-18 (1596) ఉలూకశ్వసనాభ్యాం చ నిమేషేణ చ పక్షిరాట్। ప్రరుజేన చ సంగ్రామం చకార పులినేన చ॥ 1-32-19 (1597) తాన్పక్షనఖతుండాగ్రైరభినద్వినతాసుతః। యుగాంతకాలే సంక్రుద్ధః పినాకీవ పరంతప॥ 1-32-20 (1598) మహాబలా మహోత్సాహాస్తేన తే బహుధా క్షతాః। రేజురభ్రఘనప్రఖ్యా రుధిరౌఘప్రవర్షిణః॥ 1-32-21 (1599) తాన్కృత్వా పతగశ్రేష్ఠః సర్వానుత్క్రాంతజీవితాన్। అతిక్రాంతోఽమృతస్యార్థే సర్వతోఽగ్నిమపశ్యత॥ 1-32-22 (1600) ఆవృణ్వానం మహాజ్వాలమర్చిర్భిః సర్వతోఽంబరం। దహంతమివ తీక్ష్ణాంశుం చండవాయుసమీరితం॥ 1-32-23 (1601) `నభః స్పృశంతం జ్వాలాభిః సర్వభూతభయంకరం।' తతో నవత్యా నవతీర్ముఖానాం కృత్వా మహాత్మా గరుడస్తరస్వీ। నదీః సమాపీయ ముఖైస్తతస్తైః సుశీఘ్రమాగంయ పునర్జవేన॥ 1-32-24 (1602) జ్వలంతమగ్నిం తమమిత్రతాపనః సమాస్తరత్పత్రరథో నదీభిః। తతః ప్రచక్రే వపురన్యదల్పం ప్రవేష్టుకామోఽగ్నిమభిప్రశాంయ॥ ॥ 1-32-25 (1603) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ద్వాత్రింశోఽధ్యాయః॥ 32 ॥

1-33-0 (1604) సౌతిరువాచ। 1-33-0x (147) జాంబూనదమయో భూత్వా మరీచినికరోజ్జ్వలః। ప్రవివేశ బలాత్పక్షీ వారివేగ ఇవార్ణవం॥ 1-33-1 (1605) స చక్రం క్షురపర్యంతమపశ్యదమృతాంతికే। పరిభ్రమంతమనిశం తీక్ష్ణధారమయస్మయం॥ 1-33-2 (1606) జ్వలనార్కప్రభం ఘోరం ఛేదనం సోమహారిణాం। ఘోరరూపం తదత్యర్థం యంత్రం దేవైః సునిర్మితం॥ 1-33-3 (1607) తస్యాంతరం స దృష్ట్వై పర్యవర్తత ఖేచరః। అరాంతరేణాభ్యపతత్సంక్షిప్యాంగం క్షణేన హ॥ 1-33-4 (1608) అధశ్చక్రస్య చైవాత్ర దీప్తానలసమద్వ్యుతీ। విద్యుజ్జిహ్వౌ మహావీర్యౌ దీప్తాస్యౌ దీప్తలోచనౌ॥ 1-33-5 (1609) చక్షుర్విషౌ మహాఘోరౌ నిత్యం క్రుద్ధౌ తరస్వినౌ। అమృతస్యైవ రక్షార్థం దదర్శ భుజగోత్తమౌ॥ 1-33-6 (1610) సదా సంరబ్ధనయనౌ సదా చానిమిషేక్షణౌ। తయోరేకోఽపి యం పశ్యేత్స తూర్ణం భస్మసాద్భవేత్॥ 1-33-7 (1611) `తౌ దృష్ట్వా సహసా ఖేదం జగామ వినతాత్మజః। కథమేతౌ మహావీర్యౌ జేతవ్యౌ హరిభోజినౌ॥ 1-33-8 (1612) ఇతి సంచింత్య గరుడస్తయోస్తూర్ణం నిరాకరః।' తయోశ్చక్షూంషి రజసా సుపర్ణః సహసాఽఽవృణోత్। తాభ్యామదృష్టరూపోఽసౌ సర్వతః సమతాడయత్॥ 1-33-9 (1613) తయోరంగే సమాక్రంయ వైనతేయోఽంతరిక్షగః। ఆచ్ఛినత్తరసా మధ్యే సోమమభ్యద్రవత్తతః॥ 1-33-10 (1614) సముత్పాట్యామృతం తత్ర వైనతేయస్తతో బలీ। ఉత్పపాత జవేనైవ యంత్రమున్మథ్య వీర్యవాన్॥ 1-33-11 (1615) అపీత్వైవామృతం పక్షీ పరిగృహ్యాశు నిఃసృతః। ఆగచ్ఛదపరిశ్రాంత ఆవార్యార్కప్రభాం తతః॥ 1-33-12 (1616) విష్ణునా చ తదాకాశే వైనతేయః సమేయివాన్। తస్య నారాయణస్తుష్టస్తేనాలౌల్యేన కర్మణా॥ 1-33-13 (1617) తమువాచావ్యయో దేవో వరదోఽస్మీతి ఖేచరం। స వవ్రే తవ తిష్ఠేయముపరీత్యంతరిక్షగః॥ 1-33-14 (1618) ఉవాచ చైనం భూయోఽపి నారాయణమిదం వచః। అజరశ్చామరశ్చ స్యామమృతేన వినాఽప్యహం॥ 1-33-15 (1619) సౌతిరువాచ। 1-33-16x (148) ఏవమస్త్వితి తం విష్ణురువాచ వినతాసుతం। ప్రతిగృహ్య వనౌ తౌ చ గరుడో విష్ణుమబ్రవీత్॥ 1-33-16 (1620) భవతేపి వరం దద్యాం వృణోతు భగవానపి। తం వవ్రే వాహనం విష్ణుర్నరుత్మంతం మహాబలం॥ 1-33-17 (1621) ధ్వజం చ చక్రే భగవానుపరి స్థాస్యసీతి తం। ఏవమస్త్వితి తం దేవముక్త్వా నారాయణం ఖగః॥ 1-33-18 (1622) వవ్రాజ తరసా వేగాద్వాయుం స్పర్ధన్మహాజవః। తం వ్రజంతం ఖగశ్రేష్ఠం వజ్రేణేంద్రోఽభ్యతాడయత్॥ 1-33-19 (1623) హరంతమమృతం రోషాద్గరుడం పక్షిణాం వరం। తమువాచేంద్రమాక్రందే గరుడః పతతాం వరః॥ 1-33-20 (1624) ప్రహసఞ్శ్లక్ష్ణయా వాచా తథా వజ్రసమాహతః। ఋషేర్మానం కరిష్యామి వజ్రం యస్యాస్థిసంభవం॥ 1-33-21 (1625) వజ్రస్య చ కరిష్యామి తవైవ చ శతక్రతో। ఏతత్పత్రం త్యజాంయేకం యస్యాంతం నోపలప్స్యసే॥ 1-33-22 (1626) న చ వజ్రనిపాతేన రుజా మేఽస్తీహ కాచన। ఏవముక్త్వా తతః పుత్రముత్ససర్జ స పక్షిరాట్॥ 1-33-23 (1627) తదుత్సృష్టమభిప్రేక్ష్య తస్య పర్ణమనుత్తమం। హృష్టాని సర్ధభూతాని నామ చక్రుర్గరుత్మతః॥ 1-33-24 (1628) సురూపం పత్రమాలక్ష్య సుపర్ణోఽయం భవత్వితి। తద్దృష్ట్వా మహదాశ్చర్యం సహస్రాక్షః పురందరః। ఖగో మహదిదం భూతమితి మత్వాఽభ్యభాషత॥ 1-33-25 (1629) బలం విజ్ఞాతుమిచ్ఛామి యత్తే పరమనుత్తమం। సఖ్యం చానంతమిచ్ఛామి త్వయా సహ ఖగోత్తమ॥ ॥ 1-33-26 (1630) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీపర్వణి త్రయస్త్రింశోఽధ్యాయః॥ 33 ॥

1-34-0 (1631) సౌతిరువాచ। 1-34-0x (149) `ఇత్యేవముక్తో గరుడః ప్రత్యువాచ శచీపతిం'। 1-34-1 (1632) గరుడ ఉవాచ। సఖ్యం మేఽస్తు త్వయా దేవ యథేచ్ఛసి పురందర। బలం తు మమ జానీహి మహచ్చాసహ్యమేవ చ॥ 1-34-1x (150) కామం నైతత్ప్రశంసంతి సంతః స్వబలసంస్తవం। `అనిమిత్తం సురశ్రేష్ఠ సద్యః ప్రాప్నోతి గర్హణాం॥ 1-34-2 (1633) గుణసంకీర్తనం చాపి పృష్టేనాన్యేన గోపతే। వక్తవ్యం న తు వక్తవ్యం స్వయమేవ శతక్రతో॥' 1-34-3 (1634) సఖేతి కృత్వా తు సఖే పృష్టో వక్ష్యాంయహం త్వయా। న హ్యాత్మస్తవసంయుక్తం వక్తవ్యమనిమిత్తతః॥ 1-34-4 (1635) సపర్వతవనాముర్వీం ససాగరజలామిమాం। వహే పక్షేణ వై శక్ర త్వామప్యత్రావలంబినం॥ 1-34-5 (1636) సర్వాన్సంపిండితాన్వాపి లోకాన్సస్థాణుజంగమాన్। వహేయమపరిశ్రాంతో విద్ధీదం మే మహద్బలం॥ 1-34-6 (1637) సౌతిరువాచ। 1-34-7x (151) ఇత్యుక్తవచనం వీరం కిరీటీ శ్రీమతాం వరః। ఆహ శౌనక దేవేంద్రః సర్వలోకహితః ప్రభుః॥ 1-34-7 (1638) ఏవమేవ యథాత్థ త్వం సర్వం సంభావ్యతే త్వయి। సంగృహ్యతామిదానీం మే సఖ్యమత్యంతముత్తమం॥ 1-34-8 (1639) న కార్యం యది సోమేన మమ సోమః ప్రదీయతాం। అస్మాంస్తే హి ప్రబాధేయుర్యేభ్యో దద్యాద్భవానిమం॥ 1-34-9 (1640) గరుడ ఉవాచ। 1-34-10x (152) కించిత్కారణముద్దిశ్య సోమోఽయం నీయతే మయా। న దాస్యామి సమాపాతుం సోమం కస్మైచిదప్యహం॥ 1-34-10 (1641) యత్రేమం తు సహస్రాక్ష నిక్షిపేయమహం స్వయం। త్వమాదాయ తతస్తృర్ణం హరేథాస్త్రిదివేశ్వర॥ 1-34-11 (1642) శక్ర ఉవాచ। 1-34-12x (153) వాక్యేనానేన తుష్టోఽహం యత్త్వయోక్తమిహాండజ। యమిచ్ఛసి వరం మత్తస్తం గృహాణ ఖగోత్తమ॥ 1-34-12 (1643) సౌతిరువాచ। 1-34-13x (154) ఇత్యుక్తః ప్రత్యువాచేదం కద్రూపుత్రాననుస్మరన్। భవేయుర్భుజగాః శక్ర మమ భక్ష్యా మహాబలాః॥ 1-34-13 (1644) గరుడ ఉవాచ। 1-34-14x (155) ఈశోఽహమపి సర్వస్య కరిష్యామి తు తేఽర్థితాం। భవేయుర్భుజగాః శక్ర మమ భక్ష్యా మహాబలాః॥ 1-34-14 (1645) సౌతిరువాచ। 1-34-15x (156) తథేత్యుక్త్వాఽన్వగచ్ఛత్తం తతో దానవసూదనః। దేవదేవం మహాత్మానం యోగినామీశ్వరం హరిం॥ 1-34-15 (1646) స చాన్వమోదత్తం చార్థం యథోక్తం గరుడేన వై। ఇదం భూయో వచః ప్రాహ భగవాంస్త్రిదశేశ్వరః॥ 1-34-16 (1647) హరిష్యామి వినిక్షిప్తం సోమమిత్యనుభాష్య తం। ఆజగామ తతస్తూర్ణం సుపర్ణీ మాతురంతికం॥ 1-34-17 (1648) `వినయావనతో భూత్వా వచనం చేదమబ్రవీత్। ఇదమానీతమమృతం దేవానాం భవనాన్మయా॥ 1-34-18 (1649) ప్రశాధి కిమితో మాతః కరిష్యామి శుభవ్రతే। 1-34-19 (1650) వినతోవాచ। పరితుష్టాఽహమేతేన కర్మణా తవ పుత్రక॥ 1-34-19x (157) అజరశ్చాభరశ్చైవ దేవానాం సుప్రియో భవ। 1-34-20 (1651) సౌతిరువాచ।' అథ సర్పానువాచేదం సర్వాన్పరమహృష్టవత్। 1-34-20x (158) గరుడ ఉవాచ। ఇదమానీతమమృతం నిక్షేప్స్యామి కుశేషు వః॥ 1-34-20x (159) స్నాతా మంగలసంయుక్తాస్తతః ప్రాశ్నీత పన్నగాః। భవద్భిరిదమాసీనైర్యదుక్తం తద్వచస్తదా॥ 1-34-21 (1652) అదాసీ చైవ మాతేయమద్యప్రభృతి చాస్తు మే। యథోక్తం భవతామేతద్వచో మే ప్రతిపాదితం॥ 1-34-22 (1653) సౌతిరువాచ। 1-34-23x (160) తతః స్నాతుం గతాః సర్పాః ప్రత్యుక్త్వా తం తథేత్యుత। శక్రోఽప్యమృతమాక్షిప్య జగామ త్రిదివం పునః॥ 1-34-23 (1654) అథాగతాస్తముద్దేశం సర్పాః సోమార్థినస్తదా। స్నాతాశ్చ కుతజప్యాశ్చ ప్రహృష్టాః కృతమంగలాః॥ 1-34-24 (1655) `పరస్పరకృతద్వేషాః సోమప్రాశనకర్మణి। అహం పూర్వమహం పూర్వమిత్యుక్త్వా తే సమాద్రవన్॥' 1-34-25 (1656) యత్రైతదమృతం చాపి స్థాపితం కుశసంస్తరే। తద్విజ్ఞాయ హృతం సర్పాః ప్రతిమాయాకృతం చ తత్॥ 1-34-26 (1657) సోమస్థానమిదం చేతి దర్భాంస్తే లిలిహుస్తదా। తతో ద్విధా కృతా జిహ్వాః సర్పాణాం తేన కర్మణా॥ 1-34-27 (1658) అభవంశ్చామృతస్పర్శాద్దర్భాస్తేఽథ పవిత్రిణః। `నాగాశ్చ వంచితా భూత్వా విసృజ్య వినతాం తతః। విషాదమగమంస్తీవ్రం గరుడస్య బలాత్ప్రభో॥' 1-34-28 (1659) ఏవం తదమృతం తేన హృతమాహృతమేవ చ। ద్విజిహ్వాశ్చ కృతాః సర్పా గరుడేన మహాత్మనా॥ 1-34-29 (1660) తతః సుపర్ణః పరమప్రహర్షవా- న్విహృత్య మాత్రా సహ తత్ర కాననే। భుజంగభక్షః పరమార్చితః ఖగై- రహీనకీర్తిర్వినతామనందయత్॥ 1-34-30 (1661) ఇమాం కథాం యః శృణుయాన్నరః సదా పఠేత వా ద్విజగణముఖ్యసంసది। అసంశయం త్రిదివమియాత్స పుణ్యభా- ఙ్మహాత్మనః పతగపతేః ప్రకీర్తనాత్॥ ॥ 1-34-31 (1662) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి చతుస్త్రింశోఽధ్యాయః॥ 34 ॥

1-35-0 (1663) శౌనక ఉవాచ। 1-35-0x (161) భుజంగమానాం శాపస్య మాత్రా చైవ సుతేన చ। వినతాయాస్త్వయా ప్రోక్తం కారణం సూతనందన॥ 1-35-1 (1664) వరప్రదానం భర్త్రా చ కద్రూవినతయోస్తథా। నామనీ చైవ తే ప్రోక్తే పక్షిణోర్వైనతేయయోః॥ 1-35-2 (1665) పన్నగానాం తు నామాని న కీతర్యసి సూతజ। ప్రాధాన్యేనాపి నామాని శ్రోతుమిచ్ఛామహే వయం॥ 1-35-3 (1666) సౌతిరువాచ। 1-35-4x (162) బహుత్వాన్నామధేయాని పన్నగానాం తపోధన। న కీర్తయిష్యే సర్వేషాం ప్రాధాన్యేన తు మే శృణు॥ 1-35-4 (1667) శేషః ప్రథమతో జాతో వాసుకిస్తదనంతరం। ఐరావతస్తక్షకశ్చ కర్కోటకధనంజయౌ॥ 1-35-5 (1668) కాలియో మణినాగశ్చ నాగశ్చాపూరణస్తథా। నాగస్తథా పింజరక ఏలాపత్రోఽథ వామనః॥ 1-35-6 (1669) నీలానీలౌ తథా నాగౌ కల్మాషశబలౌ తథా। ఆర్యకశ్చోగ్రకశ్చైవ నాగః కలశపోతకః॥ 1-35-7 (1670) సుమనాఖ్యో దధిముఖస్తథా విమలపిండకః। ఆప్తః కోటరకశ్చైవ శంఖో వాలిశిఖస్తథా॥ 1-35-8 (1671) నిష్టానకో హేమగుహో నహుషః పింగలస్తథా। బాహ్యకర్ణో హస్తిపదస్తథా ముద్గరపిండకః॥ 1-35-9 (1672) కంబలాశ్వతరౌ చాపి నాగః కాలీయకస్తథా। వృత్తసంవర్తకౌ నాగౌ ద్వౌ చ పద్మావితి శ్రుతౌ॥ 1-35-10 (1673) నాగః శంఖముఖశ్చైవ తథా కూష్మాండకోఽపరః। క్షేమకశ్చ తథా నాగో నాగః పిండారకస్తథా॥ 1-35-11 (1674) కరవీరః పుష్పదంష్ట్రో బిల్వకో బిల్వపాండురః। మూషకాదః శంఖశిరాః పూర్ణభద్రో హరిద్రకః॥ 1-35-12 (1675) అపరాజితో జ్యోతికశ్చ పన్నగః శ్రీవహస్తథా। కౌరవ్యో ధృతరాష్ట్రశ్చ శంఖపిండశ్చ వీర్యవాన్॥ 1-35-13 (1676) విరజాశ్చ సుబాహుశ్చ శాలిపిండశ్చ వీర్యవాన్। హస్తిపిండః పిఠరకః సుముఖః కౌణపాశనః॥ 1-35-14 (1677) కుఠఱః కుంజరశ్చైవ తథా నాగః ప్రభాకరః। కుముదః కుముదాక్షశ్చ తిత్తిరిర్హలికస్తథా॥ 1-35-15 (1678) కర్దమశ్చ మహానాగో నాగశ్చ బహుమూలకః। కర్కరాకర్కరౌ నాగౌ కుండోదరమహోదరౌ॥ 1-35-16 (1679) ఏతే ప్రాధాన్యతో నాగాః కీర్తితా ద్విజసత్తమ। బహుత్వాన్నామధేయానామితరే నానుకీర్తితాః॥ 1-35-17 (1680) ఏతేషాం ప్రసవో యశ్చ ప్రసవస్య చ సంతతిః। అసంఖ్యేయేతి మత్త్వా తాన్న బ్రవీమి తపోధన॥ 1-35-18 (1681) బహూనీహ సహస్రాణి ప్రయుతాన్యర్బుదాని చ। అశక్యాన్యేవ సంఖ్యాతుం పన్నగానాం తపోధన॥ ॥ 1-35-19 (1682) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి పంచత్రింశోఽధ్యాయః॥ 35 ॥

1-36-0 (1683) శౌన ఉవాచ। 1-36-0x (163) ఆఖ్యాతా భుజగాస్తాత వీర్యవంతో దురాసదాః। శాపం తం తేఽభివిజ్ఞాయ కృతవంతః కిముత్తరం॥ 1-36-1 (1684) సౌతిరువాచ। 1-36-2x (164) తేషాం తు భగవాంఛేషః కద్రూం త్యక్త్వా మహాయశాః। ఉగ్రం తపః సమాతస్థే వాయుభక్షో యతవ్రతః॥ 1-36-2 (1685) గంధమాదనమాసాద్య బదర్యాం చ తపోరతః। గోకర్ణే పుష్కరారణ్యే తథా హిమవతస్తటే॥ 1-36-3 (1686) తేషు తేషు చ పుణ్యేషు తీర్థేష్వాయతనేషు చ। ఏకాంతశీలో నియతః సతతం విజితేంద్రియః॥ 1-36-4 (1687) తప్యమానం తపో ఘోరం తం దదర్శ పితామహః। సంశుష్కమాంసత్వక్స్నాయుం జటాచీరధరం మునిం॥ 1-36-5 (1688) తమబ్రవీత్సత్యధృతిం తప్యమానం పితామహః। కిమిదం కురుషే శేష ప్రజానాం స్వస్తి వై కురు॥ 1-36-6 (1689) త్వం హి తీవ్రేణ తపసా ప్రజాస్తాపయసేఽనఘ। బ్రూహి కామం చ మే శేష యస్తే హృది వ్యవస్థితః॥ 1-36-7 (1690) శేష ఉవాచ। 1-36-8x (165) సోదర్యా మమ సర్వే హి భ్రాతరో మందచేతసః। సహ తైర్నోత్సహే వస్తుం తద్భవాననుమన్యతాం॥ 1-36-8 (1691) అభ్యసూయంతి సతతం పరస్పరమమిత్రవత్। తతోఽహం తప ఆతిష్ఠే నైతన్పశ్యేయమిత్యుత॥ 1-36-9 (1692) న మర్షయంతి ససుతాం సతతం వినతాం చ తే। అస్మాకం చాపరో భ్రాతా వైనతేయోఽంతరిక్షగః॥ 1-36-10 (1693) తం చ ద్విషంతి సతతం స చాపి బలవత్తరః। వరప్రదానాత్స పితుః కశ్యపస్య మహాత్మనః॥ 1-36-11 (1694) సోఽహం తపః సమాస్థాయ మోక్ష్యామీదం కలేవరం। కథం మే ప్రేత్యభావేఽపి న తైః స్యాత్సహ సంగమః॥ 1-36-12 (1695) తమేవం వాదినం శేషం పితామహ ఉవాచ హ। జానామి శేష సర్వేషాం భ్రాతౄణాం తే విచేష్టితం॥ 1-36-13 (1696) మాతుశ్చాప్యపరాధాద్వై భ్రాతౄణాం తే మహద్భయం। కృతోఽత్ర పరిహారశ్చ పూర్వమేవ భుజంగమ॥ 1-36-14 (1697) భ్రాతౄణాం తవ సర్వేషాం న శోకం కర్తుమర్హసి। వృణీష్వ చ వరం మత్తః శేష యత్తేఽభికాంక్షితం॥ 1-36-15 (1698) దాస్యామి హి వరం తేఽద్య ప్రీతిర్మే పరమా త్వయి। దిష్ట్యా బుద్ధిశ్చ తే ధర్మే నివిష్టా పన్నగోత్తమ। భూయో భూయశ్చ తే బుద్ధిర్ధర్మే భవతు సుస్థిరా॥ 1-36-16 (1699) శేష ఉవాచ। 1-36-16x (166) ఏష ఏవ వరో దేవ కాంక్షితో మే పితామహ। ధర్మే మే రమతాం బుద్ధిః శమే తపసి చేశ్వర॥ 1-36-17 (1700) బ్రహ్మోవాచ। 1-36-18x (167) ప్రీతోఽస్ంయనేన తే శేష దమేన చ శమేన చ। త్వయా త్విదం వచః కార్యం మన్నియోగాత్ప్రజాహితం॥ 1-36-18 (1701) ఇమాం మహీం శైలవనోపపన్నాం ససాగరగ్రామవిహారపత్తనాం త్వం శేష సంయక్ చలితాం యథావ- త్సంగృహ్య తిష్ఠస్వ యథాఽచలా స్యాత్॥ 1-36-19 (1702) శేష ఉవాచ। 1-36-20x (168) యథాఽఽహ దేవో వరదః ప్రజాపతి- ర్మహీపతిర్భూతపతిర్జగత్పతిః। తథా మహీం ధారయితాఽస్మి నిశ్చలాం ప్రయచ్ఛతాం మే వివరం ప్రజాపతే॥ 1-36-20 (1703) బ్రహ్మోవాచ। 1-36-21x (169) అధో మహీం గచ్ఛ భుజంగమోత్తమ స్వయం తవైషా వివరం ప్రదాస్యతి। ఇమాం ధరాం ధారయతా త్వయా హి మే మహత్ప్రియం శేష కృతం భవిష్యతి॥ 1-36-21 (1704) సౌతిరువాచ। 1-36-22x (170) తథైవ కృత్వా వివరం ప్రవిశ్య స ప్రభుర్భువో భుజగవరాగ్రజః స్థితః। బిభర్తి దేవీం శిరసా మహీమిమాం సముద్రనేమిం పరిగృహ్య సర్వతః॥ 1-36-22 (1705) బ్రహ్మోవాచ। 1-36-23x (171) శేషోఽసి నాగోత్తమ ధర్మదేవో మహీమిమాం ధారయసే యదేకః। అనంతభోగైః పరిగృహ్య సర్వాం యథాహమేవం బలభిద్యథా వా॥ 1-36-23 (1706) సౌతిరువాచ। 1-36-24x (172) అధో భూమౌ వసత్యేవం నాగోఽనంతః ప్రతాపవాన్। ధాస్యన్వసుధామేకః శాసనాద్బ్రహ్మణో విభోః॥ 1-36-24 (1707) సుపర్ణం చ సహాయం వై భగవానమరోత్తమః। ప్రాదాదనంతాయ తదా వైనతేయం పితామహః॥ 1-36-25 (1708) `అనంతేఽభిప్రయాతే తు వాసుకిః స మహాబలః। అభ్యషిచ్యత నాగైస్తు దైవతైరివ వాసవః॥' ॥ 1-36-26 (1709) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి షట్త్రింశోఽధ్యాయః॥ 37 ॥

1-37-0 (1710) సౌతిరువాచ। 1-37-0x (173) మాతుః సకాశాత్తం శాపం శ్రుత్వా వై పన్నగోత్తమః। వాసుకిశ్చింతయామాస శాపోఽయం న భవేత్కథం॥ 1-37-1 (1711) తతః స మంత్రయామాస భ్రాతృభిః సహ సర్వశః। ఐరావతప్రభృతిభిః సర్వైర్ధర్మపరాయణైః॥ 1-37-2 (1712) వాసుకిరువాచ। 1-37-3x (174) అయం శాపో యథోద్దిష్టో విదితం వస్తథాఽనఘాః। తస్య శాపస్య మోక్షార్థం మంత్రయిత్వా యతామహే॥ 1-37-3 (1713) సర్వేషామేవ శాపానాం ప్రతిఘాతో హి విద్యతే। న తు మాత్రాఽభిశప్తానాం మోక్షః క్వచన విద్యతే॥ 1-37-4 (1714) అవ్యయస్యాప్రమేయస్య సత్యస్య చ తథాగ్రతః। శప్తా ఇత్యేవ మే శ్రుత్వా జాయతే హృది వేపథుః॥ 1-37-5 (1715) నూనం సర్వవినాశోఽయమస్మాకం సముపాగతః। `శాపః సృష్టో మహాఘోరో మాత్రా ఖల్వవినీతయా। న హ్యేతాం సోఽవ్యయో దేవః శపత్నీం ప్రత్యషేధయత్॥ 1-37-6 (1716) తస్మాత్సంమంత్రయామోఽద్య భుజంగానామనామయం। యథా భవేద్ధి సర్వేషాం మా నః కాలోఽత్యగాదయం॥ 1-37-7 (1717) సర్వ ఏవ హి నస్తావద్బుద్ధిమంతో విచక్షణాః। అపి మంత్రయమాణా హి హేతుం పశ్యామ మోక్షణే॥ 1-37-8 (1718) యథా నష్టం పురా దేవా గూఢమగ్నిం గుహాగతం। యథా స యజ్ఞో న భవేద్యథా వాఽపి పరాభవః। జనమేజయస్య సర్పాణాం వినాశకరణాయ వై॥ 1-37-9 (1719) సౌతిరువాచ। 1-37-10x (175) తథేత్యుక్త్వా తతః సర్వే కాద్రవేయాః సమాగతాః। సమయం చకిరే తత్ర మంత్రబుద్ధివిశారదాః॥ 1-37-10 (1720) ఏకే తత్రాబ్రువన్నాగా వయం భూత్వా ద్విజర్షభాః। జనమేజయం తు భిక్షామో యజ్ఞస్తే న భవేదితి॥ 1-37-11 (1721) అపరే త్వబ్రువన్నాగాస్తత్ర పండితమానినః। మంత్రిణోఽస్య వయం సర్వే భవిష్యామః సుసంమతాః॥ 1-37-12 (1722) స నః ప్రక్ష్యతి సర్వేషు కార్యేష్వర్థవినిశ్చయం। తత్ర బుద్ధిం ప్రదాస్యామో యథా యజ్ఞో నివర్త్స్యతి॥ 1-37-13 (1723) స నో బహుమతాన్రాజా బుద్ధ్యా బుద్ధిమతాం వరః। యజ్ఞార్థం ప్రక్ష్యతి వ్యక్తం నేతి వక్ష్యామహే వయం॥ 1-37-14 (1724) దర్శయంతో బహూందోషాన్ప్రేత్య చేహ చ దారుణాన్। హేతుభిః కారణైశ్చైవ యథా యజ్ఞో భవేన్న సః॥ 1-37-15 (1725) అథవా య ఉపాధ్యాయః క్రతోస్తస్య భవిష్యతి। సర్పసత్రవిధానజ్ఞో రాజకార్యహితే రతః॥ 1-37-16 (1726) తం గత్వా దశతాం కశ్చిద్భుజంగః స మరిష్యతి। తస్మిన్మృతే యజ్ఞకారే క్రతుః స న భవిష్యతి॥ 1-37-17 (1727) యే చాన్యే సర్పసత్రజ్ఞా భవిష్యంత్యస్య చర్త్విజః। తాంశ్చ సర్వాందశిష్యామః కృతమేవం భవిష్యతి॥ 1-37-18 (1728) అపరే త్వబ్రువన్నాగా ధర్మాత్మానో దయాలవః। అబుద్ధిరేషా భవతాం బ్రహ్మహత్యా న శోభనం॥ 1-37-19 (1729) సంయక్సద్ధర్మమూలా వై వ్యసనే శాంతిరుత్తమా। అధర్మోత్తరతా నామ కృత్స్నం వ్యాపాదయేజ్జగత్॥ 1-37-20 (1730) అపరే త్వబ్రువన్నాగాః సమిద్ధం జాతవేదసం। వర్షైర్నిర్వాపయిష్యామో మేఘా భూత్వా సవిద్యుతః॥ 1-37-21 (1731) స్రుగ్భాండం నిశి గత్వా చ అపరే భుజగోత్తమాః। ప్రమత్తానాం హరంత్వాశు విఘ్న ఏవం భవిష్యతి॥ 1-37-22 (1732) యజ్ఞే వా భుజగాస్తస్మిఞ్శతశోఽథ సహస్రశః। జనాందశంతు వై సర్వే నైవం త్రాసో భవిష్యతి॥ 1-37-23 (1733) అథవా సంస్కృతం భోజ్యం దూషయంతు భుజంగమాః। స్వేన మూత్రపురీషేణ సర్వభోజ్యవినాశినా॥ 1-37-24 (1734) అపరే త్వబ్రువంస్తత్ర ఋత్విజోఽస్య భవామహే। యజ్ఞవిఘ్నం కరిష్యామో దక్షిణా దీయతామితి॥ 1-37-25 (1735) వశ్యతాం చ గతోఽసౌ నః కరిష్యతి యథేప్సితం। అపరే త్వబ్రువంస్తత్ర జలే ప్రక్రీడితం నృపం॥ 1-37-26 (1736) గృహమానీయ బధ్నీమః క్రతురేవం భవేన్న సః। అపరే త్వబ్రువంస్తత్ర నాగాః పండితమానినః॥ 1-37-27 (1737) దశామస్తం ప్రగృహ్యాశు కృతపేవం భవిష్యతి। ఛిన్నం మూలమనర్థానాం మృతే తస్మిన్భవిష్యతి॥ 1-37-28 (1738) ఏషా నో నైష్ఠికీ బుద్ధిః సర్వేషామీక్షణశ్రవః। అథ యన్మన్యసే రాజంద్రుతం తత్సంవిధీయతాం॥ 1-37-29 (1739) ఇత్యుక్త్వా సముదైక్షంత వాసుకిం పన్నగోత్తమం। వాసుకిశ్చాపి సంచింత్య తానువాచ భుజంగమాన్॥ 1-37-30 (1740) నైషా వో నైష్ఠికీ బుద్ధిర్మతా కర్తుం భుజంగమాః। సర్వేషామేవ మే బుద్ధిః పన్నగానాం న రోచతే॥ 1-37-31 (1741) కిం తత్ర సంవిధాతవ్యం భవతాం స్యాద్ధితం తు యత్। శ్రేయః ప్రసాదనం మన్యే కశ్యపశ్య మహాత్మనః॥ 1-37-32 (1742) జ్ఞాతివర్గస్య సౌహార్దాదాత్మనశ్చ భుజంగమాః। న చ జానాతి మే బుద్ధిః కించిత్కర్తుం వచో హివః॥ 1-37-33 (1743) మయా హీదం విధాతవ్యం భవతాం యద్ధితం భవేత్। అనేనాహం భృశం తప్యే గుణదోషౌ మదాశ్రయౌ॥ ॥ 1-37-34 (1744) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి సప్తత్రింశోఽధ్యాయః॥ 37 ॥

1-38-0 (1745) సౌతిరువాచ। 1-38-0x (176) సర్పాణాం తు వచః శ్రుత్వా సర్వేషామితి చేతి చ। వాసుకేశ్చ వచః శ్రుత్వా ఏలాపత్రోఽబ్రవీదిదం॥ 1-38-1 (1746) `ప్రాగేవ దర్శితా బుద్ధిర్మయైషా భుజగోత్తమాః। హేయేతి యది వో బుద్ధిస్తవాపి చ తథా ప్రభో॥ 1-38-2 (1747) అస్తు కామం మభాద్యాపి బుద్ధిః స్మరణమాగతా। తాం శృణుధ్వం ప్రవక్ష్యామి యాథాతథ్యేన పన్నగాః॥' 1-38-3 (1748) న స యజ్ఞో న భవితా న స రాజా తథావిధః। జనమేజయః పాండవేయో యతోఽస్మాకం మహద్భయం॥ 1-38-4 (1749) దైవేనోపహతో రాజన్యో భవేదిహ పూరుషః। స దైవమేవాశ్రయేత నాన్యత్తత్ర పరాయణం॥ 1-38-5 (1750) తదిదం చైవమస్మాకం భయం పన్నగసత్తమాః। దైవమేవాశ్రయామోఽత్ర శృణుధ్వం చ వచో మమ॥ 1-38-6 (1751) అహం శాపే సముత్సృష్టే సమశ్రౌషం వచస్తదా। మాతురుత్సంగమారూఢో భయాత్పన్నగసత్తమాః। దేవానాం పన్నగశ్రేష్ఠాస్తీక్ష్ణాస్తీక్ష్ణ ఇతి ప్రభో॥ 1-38-7 (1752) `శాపదుఃఖాగ్నితప్తానాం పన్నగానామనామయం। కృపయా పరయాఽఽవిష్టాః ప్రార్థయంతో దివౌకసః॥' 1-38-8 (1753) దేవా ఊచుః। 1-38-9x (177) కా హి లబ్ధ్వా ప్రియాన్పుత్రాఞ్శపేదేవం పితామహ। ఋతే కద్రూం తీక్ష్ణరూపాం దేవదేవ తవాగ్రతః॥ 1-38-9 (1754) తథేతి చ వచస్తస్యాస్త్వయాప్యుక్తం పితామహ। ఇచ్ఛామ ఏతద్విజ్ఞాతుం కారణం యన్న వారితా॥ 1-38-10 (1755) బ్రహ్మోవాచ। 1-38-11x (178) బహవః పన్నగాస్తీక్ష్ణా ఘోరరూపా విషోల్బణాః। ప్రజానాం హితకామోఽహం న చ వారితవాంస్తదా॥ 1-38-11 (1756) యే దందశూకాః క్షుద్రాశ్చ పాపాచారా విషోల్బణాః। తేషాం వినాశో భవితా న తు యే ధర్మచారిణః॥ 1-38-12 (1757) యన్నిమిత్తం చ భవితా మోక్షస్తేషాం మహాభయాత్। పన్నగానాం నిబోధధ్వం తస్మిన్కాలే సమాగతే॥ 1-38-13 (1758) యాయావరకులే ధీమాన్భవిష్యతి మహానృషిః। జరత్కారురితి ఖ్యాతస్తపస్వీ నియతేంద్రియః॥ 1-38-14 (1759) తస్య పుత్రో జరత్కారోర్భవిష్యతి తపోధనః। ఆస్తీకో నామ యజ్ఞం స ప్రతిషేత్స్యతి తం తదా। తత్ర మోక్ష్యంతి భుజగా యే భవిష్యంతి ధార్మికాః॥ 1-38-15 (1760) దేవా ఊచుః। 1-38-16x (179) స మునిప్రవరో బ్రహ్మంజరత్కారుర్మహాతపాః। కస్యాం పుత్రం మహాత్మానం జనయిష్యతి వీర్యవాన్॥ 1-38-16 (1761) బ్రహ్మోవాచ। 1-38-17x (180) `వాసుకేర్భగినీ కన్యా సముత్పన్నా సుశోభనా। తస్మై దాస్యతి తాం కన్యాం వాసుకిర్భుజగోత్తమః॥ 1-38-17 (1762) తస్యాం జనయితా పుత్రం వేదవేదాంగపారగం।' సనామాయాం సనామా స కన్యాయాం ద్విజసత్తమః॥ 1-38-18 (1763) ఏలాపత్ర ఉవాచ। 1-38-19x (181) ఏవమస్త్వితి తం దేవాః పితామహమథాబ్రువన్। ఉత్క్వైవం వచనం దేవాన్విరించిస్త్రిదివం యయౌ॥ 1-38-19 (1764) సోఽహమేవం ప్రపశ్యామి వాసుకే భగినీ తవ। జరత్కారురితి ఖ్యాతా తాం తస్మై ప్రతిపాదయ॥ 1-38-20 (1765) భైక్షవద్భిక్షమాణాయ నాగానాం భయశాంతయే। ఋషయే సువ్రతాయైనామేష మోక్షః శ్రుతో మయా॥ ॥ 1-38-21 (1766) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి అష్టత్రింశోఽధ్యాయః॥ 38 ॥

1-39-0 (1767) సౌతిరువాచ। 1-39-0x (182) ఏలాపత్రవచః శ్రుత్వా తే నాగా ద్విజసత్తమ। సర్వే ప్రహృష్టమనసః సాధుసాధ్విత్యపూజయన్॥ 1-39-1 (1768) తతఃప్రభృతి తాం కన్యాం వాసుకిః పర్యరక్షత। జరత్కారుం స్వసారం వై పరం హర్షమవాప చ॥ 1-39-2 (1769) తతో నాతిమహాన్కాలః సమతీత ఇవాభవత్। అథ దేవాసురాః `సర్వే మమంథుర్వరుణాలయం॥ 1-39-3 (1770) తత్ర నేత్రమభూన్నాగో వాసుకిర్బలినాం వరః। సమాప్యైవ చ తత్కర్మ పితామహముపాగమన్॥ 1-39-4 (1771) దేవా వాసుకినా సార్ధం పితామహమథావ్రువన్। భగవఞ్శాపభీతోఽయం వాసుకిస్తప్యతే భృశం॥ 1-39-5 (1772) అస్యైతన్మానసం శల్యం సముద్ధర్తుం త్వమర్హసి। జనన్యాః శాపజం దేవ జ్ఞాతీనాం హితమిచ్ఛతః॥ 1-39-6 (1773) హితో హ్యయం సదాస్మకం ప్రియకారీ చ నాగరాట్। ప్రసాదం కురు దేవేశ శమయాస్య మనోజ్వరం॥ 1-39-7 (1774) బ్రహ్మోవాచ। 1-39-8x (183) మయైవ తద్వితీర్ణం వై వచనం మనసాఽమరాః। ఏలాపత్రేణ నాగేన యదస్యాభిహితం పురా॥ 1-39-8 (1775) తత్కరోత్వేష నాగేంద్రః ప్రాప్తకాలం వచః స్వయం। వినశిష్యంతి యే పాపా న తు యే ధర్మచారిణః॥ 1-39-9 (1776) ఉత్పన్నః స జరత్కారుస్తపస్యుగ్రే రతో ద్విజః। తస్యైష భగినీం కాలే జరత్కారుం ప్రయచ్ఛతు॥ 1-39-10 (1777) ఏలాపత్రేణ యత్ప్రోక్తం వచనం భుజగేన హ। పన్నగానాం హితం దేవాస్తత్తథా న తదన్యథా॥ 1-39-11 (1778) సౌతిరువాచ। 1-39-12x (184) ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు నాగేంద్రః పితామహవచస్తదా। సందిశ్య పన్నగాన్సర్వాన్వాసుకిః శాపమోహితః॥ 1-39-12 (1779) స్వసారముద్యంయ తదా జరత్కారుమృషిం ప్రతి। సర్పాన్బహూంజరత్కారౌ నిత్యయుక్తాన్సమాదధత్॥ 1-39-13 (1780) జరత్కారుర్యదా భార్యామిచ్ఛేద్వరయితుం ప్రభుః। శీఘ్రమేత్య తదాఽఽఖ్యేయం తన్నః శ్రేయో భవిష్యతి॥ ॥ 1-39-14 (1781) ఇతి శ్రీమనమహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ఏకోనచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 39 ॥

1-40-0 (1782) శౌనక ఉవాచ। 1-40-0x (185) జరత్కారురితి ఖ్యాతో యస్త్వయా సూతనందన। ఇచ్ఛామి తదహం శ్రోతుం ఋషేస్తస్య మహాత్మనః॥ 1-40-1 (1783) కిం కారణం జరత్కారోర్నామైతత్ప్రథితం భువి। జరత్కారునిరుక్తిం త్వం యథావద్వక్తుమర్హసి॥ 1-40-2 (1784) సౌతిరువాచ। 1-40-3x (186) జరేతి క్షయమాహుర్వై దారుణం కారుసంజ్ఞితం। శరీరం కారు తస్యాసీత్తత్స ధీమాఞ్శనైఃశనైః॥ 1-40-3 (1785) క్షపయామాస తీవ్రేణ తపసేత్యత ఉచ్యతే। జరత్కారురితి బ్రహ్మన్వాసుకేర్భగినీ తథా॥ 1-40-4 (1786) ఏవముక్తస్తు ధర్మాత్మా శౌనకః ప్రాహసత్తదా। ఉగ్రశ్రవసమామంత్ర్య ఉపపన్నమితి బ్రువన్॥ 1-40-5 (1787) శౌనక ఉవాచ। 1-40-6x (187) ఉక్తం నామ యథా పూర్వం సర్వం తచ్ఛ్రుతవానహం। యథా తు జాతో హ్యాస్తీక ఏతదిచ్ఛామి వేదితుం। తచ్ఛ్రుత్వా వచనం తస్య సౌతిః ప్రోవాచ శాస్త్రతః॥ 1-40-6 (1788) సౌతిరువాచ। 1-40-7x (188) సందిశ్య పన్నగాన్సర్వాన్వాసుకిః సుసమాహితః। స్వసారముద్యంయ తదా జరత్కారుమృషిం ప్రతి॥ 1-40-7 (1789) అథ కాలస్య మహతః స మునిః సంశితవ్రతః। తపస్యభిరతో ధీమాన్స దారాన్నాభ్యకాంక్షత॥ 1-40-8 (1790) స తూర్ధ్వరేతాస్తపసి ప్రసక్తః స్వాధ్యాయవాన్వీతభయః కృతాత్మా। చచార సర్వాం పృథివీం మహాత్మా న చాపి దారాన్మనసాధ్యకాంక్షత్॥ 1-40-9 (1791) తతోఽపరస్మిన్సంప్రాప్తే కాలే కస్మింశ్చిదేవ తు। పరిక్షిన్నామ రాజాసీద్బ్రహ్మన్కౌరవవంశజః॥ 1-40-10 (1792) యథా పాండుర్మహాబాహుర్ధనుర్ధరవరో యుధి। బభూవ మృగయాశీలః పురాస్య ప్రపితామహః॥ 1-40-11 (1793) `తథా విఖ్యాతవాఁల్లోకే పరీక్షిదభిమన్యుజః।' మృగాన్విధ్యన్వరాహాంశ్చ తరక్షూన్మహిషాంస్తథా। అన్యాంశ్చ వివిధాన్వన్యాంశ్చచార పృథివీపతిః॥ 1-40-12 (1794) స కదాచిన్మృగం విద్ధ్వా బాణేనానతపర్వణా। పృష్ఠతో ధనురాదాయ ససార గహనే వనే॥ 1-40-13 (1795) యథైవ భగవాన్రుద్రో విద్ధ్వా యజ్ఞమృగం దివి। అన్వగచ్ఛద్ధనుష్పాణిః పర్యన్వేష్టుమితస్తతః॥ 1-40-14 (1796) న హి తేన మృగో విద్ధో జీవన్గచ్ఛతి వై వనే। పూర్వరూపం తు తత్తూర్ణం తస్యాసీత్స్వర్గతిం ప్రతి॥ 1-40-15 (1797) పరిక్షితో నరేంద్రస్య విద్ధో యన్నష్టవాన్మృగః। దూరం చాపహృతస్తేన మృగేణ స మహీపతిః॥ 1-40-16 (1798) పరిశ్రాంతః పిపాసార్త ఆససాద మునిం వనే। గవాం ప్రచారేష్వాసీనం వత్సానాం ముఖనిఃసృతం॥ 1-40-17 (1799) భూయిష్ఠముపయుంజానం ఫేనమాపిబతాం పయః। తమభిద్రుత్య వేగేన స రాజా సంశితవ్రతం॥ 1-40-18 (1800) అపృచ్ఛద్ధనురుద్యంయ తం మునిం క్షుచ్ఛ్రమాన్వితః। భోభో బ్రహ్మన్నహం రాజా పరీక్షిదభిమన్యుజః॥ 1-40-19 (1801) మయా విద్ధో మృగో నష్టః కచ్చిత్తం దృష్టవానసి। స మునిస్తం తు నోవాచ కించిన్మౌనవ్రతే స్థితః॥ 1-40-20 (1802) తస్య స్కంధే మృతం సర్పం క్రుద్ధో రాజా సమాసజత్। సముత్క్షిప్య ధనుష్కోట్యా స చైనం సముపైక్షత॥ 1-40-21 (1803) న స కించిదువాచైనం శుభం వా యది వాఽశుభం। స రాజా క్రోధముత్సృజ్య వ్యథితస్తం తథాగతం। దృష్ట్వా జగామ నగరమృషిస్త్వాసీత్తథైవ సః॥ 1-40-22 (1804) న హి తం రాజశార్దూలం క్షమాశీలో మహామునిః। స్వధర్మనిరతం భూపం సమాక్షిప్తోఽప్యధర్షయత్॥ 1-40-23 (1805) న హి తం రాజశార్దూలస్తథా ధర్మపరాయణం। జానాతి భరతశ్రేష్ఠస్తత ఏనమధర్షయత్॥ 1-40-24 (1806) తరుణస్తస్య పుత్రోఽభూత్తిగ్మతేజా మహాతపాః। శృంగీ నామ మహాక్రోధో దుష్పసాదోమహావ్రతః॥ 1-40-25 (1807) స దేవం పరమాసీనం సర్వభూతహితే రతం। బ్రహ్మాణముపతస్థే వై కాలే కాలే సుంసయతః॥ 1-40-26 (1808) సతేన సమనుజ్ఞాతో బ్రహ్మణా గృహమేయివాన్। సఖ్యోక్తః క్రీడమానేన స తత్ర హసతా కిల॥ 1-40-27 (1809) సంరంభాత్కోపనోఽతీవ విషకల్పో మునేః సుతః। ఉద్దిశ్య పితరం తస్య యచ్ఛ్రుత్వా రోషమాహరత్। ఋషిపుత్రేణ నర్మార్థే కృశేన ద్విజసత్తమ॥ 1-40-28 (1810) కృశ ఉవాచ। 1-40-29x (189) తేజస్వినస్తవ పితా తథైవ చ తపస్వినః। శవం స్కంధేన వహతి మా శృంగిన్గర్వితో భవ॥ 1-40-29 (1811) వ్యాహరత్స్వృషిపుత్రేషు మా స్మ కించిద్వచో వద। అస్మద్విధేషు సిద్ధేషు బ్రహ్మవిత్సు తపస్విషు॥ 1-40-30 (1812) క్వ తే పురుషమానిత్వం క్వ తే వాచస్తథావిధాః। దర్పజాః పితరం ద్రష్టా యస్త్వం శవధరం తథా॥ 1-40-31 (1813) పిత్రా చ తవ తత్కర్మ నానురూపమివాత్మనః। కృతం మునిజనశ్రేష్ఠ యేనాహం భృశదుఃఖితః॥ ॥ 1-40-32 (1814) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి చత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 40 ॥

1-41-0 (1815) సౌతిరువాచ। 1-41-0x (190) ఏవముక్తః స తేజస్వీ శృంగీ కోపసమన్వితః। మృతధారం గురుం శ్రుత్వా పర్యతప్యత మన్యునా॥ 1-41-1 (1816) స త కృశమక్షిప్రేక్ష్య సూనృతాం వాచముత్సృజన్। అపృచ్ఛత్తం కథం తాతః `సర్వభూతహితే రతః॥ 1-41-2 (1817) అనన్యచేతాః సతతం విష్ణుం దవేమతోషయత్। వన్యాన్నభోజీ సతతం మునిర్మౌనవ్రతే స్థితః। ఏవంభూతః స తేజస్వీ' స మేఽద్య మృతధారకః॥ 1-41-3 (1818) కృశ ఉవాచ। 1-41-4x (191) రాజ్ఞా పరిక్షితా తాత మృగయాం పరిధావతా। అవసక్తః పితుస్తేఽద్య మృతః స్కంధే భుజంగమః॥ 1-41-4 (1819) శృంగ్యువాచ। 1-41-5x (192) కిం మే పిత్రా కృతం తస్య రాజ్ఞోఽనిష్టం దురాత్మనః। బ్రూహి తత్కృశ తత్త్వేన పశ్య మే తపసో బలం॥ 1-41-5 (1820) కృశ ఉవాచ। 1-41-6x (193) స రాజా మృగయాం యాతః పరిక్షిదభిమన్యుజః। ససార మృగమేకాకీ విద్ధ్వా బాణేన శీఘ్రగం॥ 1-41-6 (1821) న చాపశ్యన్మృగం రాజా చరంస్తస్మిన్మహావనే। పితరం తే స దృష్ట్వైవ పప్రచ్ఛానభిభాషిణం॥ 1-41-7 (1822) తం స్థాణుభూతం తిష్ఠంతం క్షుత్పిపాసాశ్రమాతురః। పునఃపునర్మృగం నష్టం ప్రపచ్ఛ పితరం తవ॥ 1-41-8 (1823) స చ మౌనవ్రతోపేతో నైవ తం ప్రత్యభాషత। తస్య రాజా ధనుష్కోట్యా సర్పం స్కంధే సమాసజత్॥ 1-41-9 (1824) శృంగింస్తవ పితా సోఽపి తథైవాస్తే యతవ్రతః। సోఽపి రాజా స్వనగరం ప్రస్థితో గజసాహ్వయం॥ 1-41-10 (1825) సౌతిరువాచ। 1-41-11x (194) శ్రుత్వైవమృషిపుత్రస్తు శవం స్కంధే ప్రతిష్ఠితం। కోపసంరక్తనయనః ప్రజ్వలన్నివ మన్యునా॥ 1-41-11 (1826) ఆవిష్టః స హి కోపేన శశాప నృపతిం తదా। వార్యుపస్పృశ్య తేజస్వీ క్రోధవేగబలాత్కృతః॥ 1-41-12 (1827) శృంగ్యువాచ। 1-41-13x (195) యోఽసౌ వృద్ధస్య తాతస్య తథా కృచ్ఛ్రగతస్య హ। స్కంధే మృతం సమాస్రాక్షీత్పన్నగం రాజకిల్విషీ॥ 1-41-13 (1828) తం పాపమతిసంక్రుద్ధస్తక్షకః పన్నగేశ్వరః। ఆశీవిషస్తిగ్మతేజా మద్వాక్యబలచోదితః॥ 1-41-14 (1829) సప్తరాత్రాదితో నేతా యమస్య సదనం ప్రతి। ద్విజానామవమంతారం కురూణామయశస్కరం॥ 1-41-15 (1830) సౌతిరువాచ। 1-41-16x (196) ఇతి శప్త్వాతిసంక్రుద్ధః శృంగీ పితరమభ్యగాత్। ఆసీనం గ్రోవ్రజే తస్మిన్వహంతం శవపన్నగం॥ 1-41-16 (1831) స తమలక్ష్య పితరం శృంగీ స్కంధగతేన వై। శవేన భుజగేనాసీద్భూయః క్రోధసమాకులః॥ 1-41-17 (1832) దుఃఖాచ్చాశ్రూణి ముముచే పితరం చేదమబ్రవీత్। శ్రుత్వేమాం ధర్షణాం తాత తవ తేన దురాత్మనా॥ 1-41-18 (1833) రాజ్ఞా పరిక్షితా కోపాదశపం తమహం నృపం। యథార్హతి స ఏవోగ్రం శాపం కురుకులాధమః। సప్తమేఽహని తం పాపం తక్షకః పన్నగోత్తమః॥ 1-41-19 (1834) వైవస్వతస్య సదనం నేతా పరమదారుణం। 1-41-20 (1835) సౌతిరువాచ। తమబ్రవీత్పితా బ్రహ్మంస్తథా కోపసమన్వితం॥ 1-41-20x (197) శమీక ఉవాచ। 1-41-21x (198) న మే ప్రియం కృతం తాత నైష ధర్మస్తపస్వినాం। వయం తస్య నరేంద్రస్య విషయే నివసామహే॥ 1-41-21 (1836) న్యాయతో రక్షితాస్తేన తస్య పాపం న రోచయే। సర్వథా వర్తమానస్య రాజ్ఞో హ్యస్మద్విధైః సదా॥ 1-41-22 (1837) క్షంతవ్యం పుత్ర ధర్మో హి హతో హంతి న సంశయః। యది రాజా న సంరక్షేత్పీడా నః పరమా భవేత్॥ 1-41-23 (1838) న శక్నుయామ చరితుం ధర్మం పుత్ర యథాసుఖం। రక్షమాణా వయం తాత రాజభిర్ధర్మదృష్టిభిః॥ 1-41-24 (1839) చరామో విపులం ధర్మం తేషాం భాగోఽస్తి ధర్మతః। సర్వథా వర్తమానస్య రాజ్ఞః క్షంతవ్యమేవ హి॥ 1-41-25 (1840) పరిక్షిత్తు విశేషేణ యథాఽస్య ప్రపితామహః। రక్షత్యస్మాంస్తథా రాజ్ఞా రక్షితవ్యాః ప్రజా విభో॥ 1-41-26 (1841) అరాజకే జనపదే దోషా జాయంతి వై సదా। ఉద్వృత్తం సతతం లోకం రాజా దండేన శాస్తి వై॥ 1-41-27 (1842) దండాత్ప్రతిభయం భూయః శాంతిరుత్పద్యతే తదా। నోద్విగ్నశ్చరతే ధర్మం నోద్విగ్నశ్చరతే క్రియాం॥ 1-41-28 (1843) రాజ్ఞా ప్రతిష్ఠితో ధర్మో ధర్మాత్స్వర్గః ప్రతిష్ఠితః। రాజ్ఞో యజ్ఞక్రియాః సర్వా యజ్ఞాద్దేవాః ప్రతిష్ఠితాః॥ 1-41-29 (1844) దేవాద్వృష్టిః ప్రవర్తేత వృష్టేరోషధయః స్మృతాః। ఓషధిభ్యో మనుష్యాణాం ధారయన్సతతం హితం॥ 1-41-30 (1845) మనుష్యాణాం చ యో ధాతా రాజా రాజ్యకరః పునః। దశశ్రోత్రియసమో రాజా ఇత్యేవం మనురబ్రవీత్॥ 1-41-31 (1846) తేనేహ క్షుధితేనైత్య శ్రాంతేన మృగలిప్సునా। అజానతా కృతం మన్యే వ్రతమేతదిదం మమ॥ 1-41-32 (1847) కస్మాదిదం త్వయా బాల్యాత్సహసా దుష్కృతం కృతం। న హ్యర్హతి నృపః శాపమస్మత్తః పుత్ర సర్వథా॥ ॥ 1-41-33 (1848) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ఏకచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 41 ॥

1-42-0 (1849) శృంగ్యువాచ। 1-42-0x (199) యద్యేతత్సాహసం తాత యది వా దుష్కృతం కృతం। ప్రియం వాప్యప్రియం వా తే వాగుక్తా న మృషా భవేత్॥ 1-42-1 (1850) నైవాన్యథేదం భవితా పితరేష బ్రవీమి తే। నాహం మృషా బ్రవీంయేవం స్వైరేష్వపి కుతః శపన్॥ 1-42-2 (1851) శమీక ఉవాచ। 1-42-3x (200) జానాంయుగ్రప్రభావం త్వాం తాత సత్యగిరం తథా। నానృతం చోక్తపూర్వం తే నైతన్మిథ్యా భవిష్యతి॥ 1-42-3 (1852) పిత్రా పుత్రో వయస్థోఽపి సతతం వాచ్య ఏవ తు। యథా స్యాద్గుణసంయుక్తః ప్రాప్నుయాచ్చ మహద్యశః॥ 1-42-4 (1853) కిం పునర్బాల ఏవ త్వం తపసా భావితః సదా। వర్ధతే చేత్ప్రభవతాం కోపోఽతీవ మహాత్మనాం॥ 1-42-5 (1854) `ఉత్సీదేయురిమే లోకాః క్షణా చాస్య ప్రతిక్రియా।' సోఽహం పశ్యామి వక్తవ్యం త్వయి ధర్మభృతాం వర। పుత్రత్వం బాలతాం చైవ తవావేక్ష్య చ సాహసం॥ 1-42-6 (1855) స త్వం శమపరో భూత్వా వన్యమాహారమాచరన్। చర క్రోధమిమం హిత్వా నైవం ధర్మం ప్రహాస్యసి॥ 1-42-7 (1856) క్రోధో హి ధర్మం హరతి యతీనాం దుఃఖసంచితం। తతో ధర్మవిహీనానాం గతిరిష్టా న విద్యతే॥ 1-42-8 (1857) శమ ఏవ యతీనాం హి క్షమిణాం సిద్ధికారకః। క్షమావతామయం లోకః పరశ్చైవ క్షమావతాం॥ 1-42-9 (1858) తస్మాచ్చరేథాః సతతం క్షమాశీలో జితేంద్రియః। క్షమయా ప్రాప్స్యసే లోకాన్బ్రహ్మణః సమనంతరాన్॥ 1-42-10 (1859) మయా తు శమమాస్థాయ యచ్ఛక్యం కర్తుమద్య వై। తత్కరిష్యాంయహం తాత ప్రేపయిష్యే నృపాయ వై॥ 1-42-11 (1860) మమ పుత్రేణ శప్తోఽసి బాలేనాకృతబుద్ధినా। మమేమాం ధర్షణాం త్వత్తః ప్రేక్ష్య రాజన్నమర్షిణా॥ 1-42-12 (1861) సౌతిరువాచ। 1-42-13x (201) ఏవమాదిశ్య శిష్యం స ప్రేషయామాస సువ్రతః। పరిక్షితే నృపతయే దయాపన్నో మహాతపాః॥ 1-42-13 (1862) సందిశ్య కుశలప్రశ్నం కార్యవృత్తాంతమేవ చ। శిష్యం గౌరముఖం నామ శీలవంతం సమాహితం॥ 1-42-14 (1863) సోఽభిగంయ తతః శీఘ్రం నరేంద్రం కురువర్ధనం। వివేశ భవనం రాజ్ఞః పూర్వం ద్వాస్థైర్నివేదితః॥ 1-42-15 (1864) పూజితస్తు నరేంద్రేణ ద్విజో గౌరముఖస్తదా। ఆచఖ్యౌ చ పరిశ్రాంతో రాజ్ఞః సర్వమశేషతః॥ 1-42-16 (1865) శమీకవచనం ఘోరం యథోక్తం మంత్రిసన్నిధౌ। శమీకో నామ రాజేంద్ర వర్తతే విషయే తవ॥ 1-42-17 (1866) ఋషిః పరమధర్మాత్మా దాంతః శాంతో మహాతపాః। తస్య త్వయా నరవ్యాఘ్ర సర్పః ప్రాణైర్వియోజితః॥ 1-42-18 (1867) అవసక్తో ధనుష్కోట్యా స్కంధే మౌనాన్వితస్య చ। క్షాంతవాంస్తవ తత్కర్మ పుత్రస్తస్య న చక్షమే॥ 1-42-19 (1868) తేన శప్తోఽసి రాజేంద్ర పితురజ్ఞాతమద్య వై। తక్షకః సప్తరాత్రేణ మృత్యుస్తవ భవిష్యతి॥ 1-42-20 (1869) తత్ర రక్షాం కురుష్వేతి పునః పునరథాబ్రవీత్। తదన్యథా న శక్యం చ కర్తుం కేనచిదప్యుత॥ 1-42-21 (1870) న హి శక్నోతి సంయంతుం పుత్రం కోపసమన్వితం। తతోఽహం ప్రేషితస్తేన తవ రాజన్హితార్థినా॥ 1-42-22 (1871) సాతిరువాచ। 1-42-23x (202) ఇతి శ్రుత్వా వచో ఘోరం స రాజా కురునందనః। పర్యతప్యత తత్పాపం కృత్వా రాజా మహాతపాః॥ 1-42-23 (1872) తం చ మౌనవ్రతం శ్రుత్వా వనే మునివరం తదా। భూయ ఏవాభవద్రాజా శోకసంతప్తమానసః॥ 1-42-24 (1873) అనుక్రోశాత్మతాం తస్య శమీకస్యావధార్య చ। పర్యతప్యత భూయోపి కృత్వా తత్కిల్బిషం మునేః॥ 1-42-25 (1874) న హి మృత్యుం తథా రాజా శ్రుత్వా వై సోఽన్వతప్యత। అశోచదమరప్రఖ్యో యథా కృత్వేహ కర్మ తత్॥ 1-42-26 (1875) తతస్తం ప్రేషయామాస రాజా గౌరముఖం తదా। భూయః ప్రసాదం భగవాన్కరోత్విహ మమేతి వై॥ 1-42-27 (1876) `శ్రుత్వా తు వచనం రాజ్ఞో మునిర్గౌరముఖస్తదా। సమనుజ్ఞాప్య వేగేన ప్రజగామాశ్రమం గురోః॥' 1-42-28 (1877) తస్మింశ్చ గతమాత్రేఽథ రాజా గౌరముఖే తదా। మంత్రిభిర్మంత్రయామాస సహ సంవిగ్నమానసః॥ 1-42-29 (1878) సంమంత్ర్య మంత్రిభిశ్చైవ స తథా మంత్రతత్త్వవిత్। ప్రాసాదం కారయామాస ఏకస్తంభం సురక్షితం॥ 1-42-30 (1879) రక్షాం చ విదధే తత్ర భిషజశ్చౌషధాని చ। బ్రాహ్మణాన్మంత్రసిద్ధాంశ్చ సర్వతో వై న్యయోజయత్॥ 1-42-31 (1880) రాజకార్యాణి తత్రస్థః సర్వాణ్యేవాకరోచ్చ సః। మంత్రిభిః సహ ధర్మజ్ఞః సమంతాత్పరిరక్షితః॥ 1-42-32 (1881) న చైనం కశ్చిదారూఢం లభతే రాజసత్తమం। వాతోఽపి నిశ్చరంస్తత్ర ప్రవేశే వినివార్యతే॥ 1-42-33 (1882) ప్రాప్తే చ దివసే తస్మిన్సప్తమే ద్విజసత్తమః। కాశ్యపోఽభ్యాగమద్విద్వాంస్తం రాజానం చికిత్సితుం॥ 1-42-34 (1883) శ్రుతం హి తేన తదభూద్యథా తం రాజసత్తమం। తక్షకః పన్నగశ్రేష్ఠో నేష్యతే యమసాదనం॥ 1-42-35 (1884) తం దష్టం పన్నగేంద్రేణ కరిష్యేఽహమపజ్వరం। తత్ర మేఽర్థశ్చ ధర్మశ్చ భవితేతి విచింతయన్॥ 1-42-36 (1885) తం దదర్శ స నాగేంద్రస్తక్షకః కాశ్యపం పథి। గచ్ఛంతమేకమనసం ద్విజో భూత్వా వయోఽతిగః॥ 1-42-37 (1886) తమబ్రవీత్పన్నగేంద్రః కాశ్యపం మునిపుంగవం। క్వ భవాంస్త్వరితో యాతి కించ కార్యం చికీర్షతి॥ 1-42-38 (1887) కాశ్యప ఉవాచ। 1-42-39x (203) నృపం కురుకులోత్పన్నం పరిక్షితమరిందమం। తక్షకః పన్నగశ్రేష్ఠస్తేజసాఽధ్య ప్రధక్ష్యతి॥ 1-42-39 (1888) తం దష్టం పన్నగేంద్రేణ తేనాగ్నిసమతేజసం। పాండవానాం కులకరం రాజానమమితౌజసం। 1-42-4oc గచ్ఛామిత్వరితం సౌంయ సద్యః కర్తుమపజ్వరం॥ 1-42-40 (1889) `విజ్ఞాతవిషవిద్యోఽహం బ్రాహ్మణో లోకపూజితః। అస్మద్గురుకటాక్షేణ కల్యోఽహం విషనాశనే॥' 1-42-41 (1890) తక్షక ఉవాచ। 1-42-42x (204) అహం స తక్షకో బ్రహ్మంస్తం ధక్ష్యామి మహీపతిం। నివర్తస్వ న శక్తస్త్వం మయా దష్టం చికిత్సితుం॥ 1-42-42 (1891) కాశ్యప ఉవాచ। 1-42-43x (205) అహం తం నృపతిం గత్వా త్వయా దష్టమపజ్వరం। కరిష్యామీతి మే బుద్ధిర్విద్యాబలసమన్వితా॥ ॥ 1-42-43 (1892) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ద్విచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 42 ॥

1-43-0 (1893) తక్షక ఉవాచ। 1-43-0x (206) యది దష్టం మయేహ త్వం శక్తః కించిచ్చికిత్సితుం। తతో వృక్షం మయా దష్టమిమం జీవయ కాశ్యప॥ 1-43-1 (1894) పరం మంత్రబలం యత్తే తద్దర్శయ యతస్వ చ। న్యగ్రోధమేనం ధక్ష్యామి పశ్యతస్తే ద్విజోత్తమ॥ 1-43-2 (1895) కాశ్యప ఉవాచ। 1-43-3x (207) దశ నాగేంద్ర వృక్షం త్వం యద్యేతదభిమన్యసే। అహమేనం త్వయా దష్టం జీవయిష్యే భుజంగమ। `పశ్య మంత్రబలం మేఽద్య న్యగ్రోధం దశ పన్నగ॥' 1-43-3 (1896) సౌతిరువాచ। 1-43-4x (208) ఏవముక్తః స నాగేంద్రః కాశ్యపేన మహాత్మనా। అదశద్వృక్షమభ్యేత్య న్యగ్రోధం పన్నగోత్తమః॥ 1-43-4 (1897) స వృక్షస్తేన దష్టస్తు పన్నగేన మహాత్మనా। ఆశీవిషవిషోపేతః ప్రజజ్వాల సమంతతః॥ 1-43-5 (1898) తం దగ్ధ్వా స నగం నాగః కాశ్యపం పునరబ్రవీత్। కురు యత్నం ద్విజశ్రేష్ఠ జీవయైవ వనస్పతిం॥ 1-43-6 (1899) సౌతిరువాచ। 1-43-7x (209) భస్మీభూతం తతో వృక్షం పన్నగేంద్రస్య తేజసా। భస్మ సర్వం సమాహృత్య కాశ్యపో వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-43-7 (1900) విద్యాబలం పన్నగేంద్ర పశ్య మేఽద్య వనస్పతౌ। అహం సంజీవయాంయేనం పశ్యతస్తే భుజంగమ॥ 1-43-8 (1901) తతః స భగవాన్విద్వాన్కాశ్యపో ద్విజసత్తమః। భస్మరాశీకృతం వృక్షం విద్యయా సమజీవయత్॥ 1-43-9 (1902) అంకురం కృతవాంస్తత్ర తతః పర్ణద్వయాన్వితం। పలాశినం శాఖినం చ తథా విటపినం పునః॥ 1-43-10 (1903) తం దృష్ట్వా జీవితం వృక్షం కాశ్యపేన మహాత్మనా। ఉవాచ తక్షకో బ్రహ్మన్నైతదత్యద్భుతం త్వయి॥ 1-43-11 (1904) ద్విజేంద్ర యద్విషం హన్యా మమ వా మద్విధస్య వా। కం త్వమర్థమభిప్రేప్సుర్యాసి తత్ర తపోధన॥ 1-43-12 (1905) యత్తేఽభిలషితం ప్రాప్తం ఫలం తస్మాన్నృపోత్తమాత్। అహమేవ ప్రదాస్యామి తత్తే యద్యపి దుర్లభం॥ 1-43-13 (1906) విప్రశాపాభిభూతే చ క్షీణాయుషి నరాధిపే। ఘటమానస్య తే విప్ర సిద్ధిః సంశయితా భవేత్॥ 1-43-14 (1907) తతో యశః ప్రదీప్తం తే త్రిషు లోకేషు విశ్రుతం। నిరంశురివ ఘర్మాంశురంతర్ధానమితో వ్రజేత్॥ 1-43-15 (1908) కాశ్యప ఉవాచ। 1-43-16x (210) ధనార్థీ యాంయహం తత్ర తన్మే దేహి భుజంగమ। తతోఽహం వినివర్తిష్యే స్వాపతేయం ప్రగృహ్య వై॥ 1-43-16 (1909) తక్షక ఉవాచ। 1-43-17x (211) యావద్ధనం ప్రార్థయసే తస్మాద్రాజ్ఞస్తతోఽధికం। అహమేవ ప్రదాస్యామి నివర్తస్వ ద్విజోత్తమ॥ 1-43-17 (1910) సౌతిరువాచ। 1-43-18x (212) తక్షకస్య వచః శ్రుత్వా కాశ్యపో ద్విజసత్తమః। ప్రదధ్యౌ సుమహాతేజారాజానం ప్రతి బుద్ధిమాన్॥ 1-43-18 (1911) దివ్యజ్ఞానః స తేజస్వీ జ్ఞాత్వా తం నృపతిం తదా। క్షీణాయుషం పాండవేయమపావర్తత కాశ్యపః॥ 1-43-19 (1912) లబ్ధ్వా విత్తం మునివరస్తక్షకాద్యావదీప్సితం। నివృత్తే కాశ్యపే తస్మిన్సమయేన మహాత్మని॥ 1-43-20 (1913) జగామ తక్షకస్తూర్ణం నగరం నాగసాహ్వయం। అథ శుశ్రావ గచ్ఛన్స తక్షకో జగతీపతిం॥ 1-43-21 (1914) మంత్రైర్విషహరైర్దివ్యై రక్ష్యమాణం ప్రయత్నతః। 1-43-22 (1915) సౌతిరువాచ। స చింతయామాస తదా మాయాయోగేన పార్థివః॥ 1-43-22x (213) మయా వంచయితవ్యోఽసౌ క ఉపాయో భవేదితి। తతస్తాపసరూపేణ ప్రాహిణోత్స భుజంగమాన్॥ 1-43-23 (1916) ఫలపత్రోదకం గృహ్య రాజ్ఞే నాగోఽథ తక్షకః। 1-43-24 (1917) తక్షక ఉవాచ। గచ్ఛధ్వం యూయమవ్యగ్రా రాజానం కార్యవత్తయా॥ 1-43-24x (214) ఫలపత్రోదకం నాగాః ప్రతిగ్రాహయితుం నృపం। 1-43-25 (1918) సౌతిరువాచ। తే తక్షకసమాదిష్టాస్తథా చక్రుర్భుజంగమాః॥ 1-43-25x (215) ఉపనిన్యుస్తథా రాజ్ఞే దర్భానంభః ఫలాని చ। తచ్చ సర్వం స రాజేంద్రః ప్రతిజగ్రాహ వీర్యవాన్॥ 1-43-26 (1919) కృత్వా తేషాం చ కార్యాణి గంయతామిత్యువాచ తాన్। గతేషు తేషు నాగేషు తాపసచ్ఛద్మరూపిషు॥ 1-43-27 (1920) అమాత్యాన్సుహృదశ్చైవ ప్రోవాచ స నరాధిపః। భక్షయంతు భవంతో వై స్వాదూనీమాని సర్వశః॥ 1-43-28 (1921) తాపసైరుపనీతాని ఫలాని సహితా మయా। తతో రాజా ససచివః ఫలాన్యాదాతుమైచ్ఛత॥ 1-43-29 (1922) విధినా సంప్రయుక్తో వై ఋషివాక్యేన తేన తు। యస్మిన్నేవ ఫలే నాగస్తమేవాభక్షయత్స్వయం॥ 1-43-30 (1923) తతో భక్షయతస్తస్య ఫలాత్కృమిరభూదణుః। హ్రస్వకః కృష్ణనయనస్తాంరవర్ణోఽథ శౌనక॥ 1-43-31 (1924) స తం గృహ్య నృపశ్రేష్ఠః సచివానిదమబ్రవీత్। అస్తమభ్యేతి సవితా విషాదద్య న మే భయం॥ 1-43-32 (1925) సత్యవాగస్తు స మునిః కృమిర్మాం దశతామయం। తక్షకో నామ భూత్వా వై తథా పరిహృతం భవేత్॥ 1-43-33 (1926) తే చైనమన్వవర్తంత మంత్రిణః కాలచోదితాః। ఏవముక్త్వా స రాజేంద్రో గ్రీవాయాం సన్నివేశ్యహ॥ 1-43-34 (1927) కృమికం ప్రాహసత్తూర్ణం ముమూర్షుర్నష్టచేతనః। ప్రహసన్నేవ భోగేన తక్షకేణాభివేష్టితః॥ 1-43-35 (1928) తస్మాత్ఫలాద్వినిష్క్రంయ యత్తద్రాజ్ఞే నివేదితం। వేష్టయిత్వా చ భోగేన వినద్య చ మహాస్వనం। అదశత్పృథివీపాలం తక్షకః పన్నగేశ్వరః॥ ॥ 1-43-36 (1929) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి త్రిచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 43 ॥

1-44-0 (1930) సౌతిరువాచ। 1-44-0x (216) తం తథా మంత్రిణో దృష్ట్వా భోగేన పరివేష్టితం। విషణ్ణవదనాః సర్వే రురుదుర్భృశదుఃఖితాః॥ 1-44-1 (1931) తం తు నాగం తతో దృష్ట్వా మంత్రిణస్తే ప్రదుద్రువుః। అపశ్యంత తథా యాంతమాకాశే నాగమద్భుతం॥ 1-44-2 (1932) సీమంతమివ కుర్వాణం నభసః పద్మవర్చసం। తక్షకం పన్నగశ్రేష్ఠం భృశం శోకపరాయణాః॥ 1-44-3 (1933) తతస్తు తే తద్గృహమగ్నినా వృతం ప్రదీప్యమానం విషజేన భోగినః। భయాత్పరిత్యజ్య దిశః ప్రపేదిరే పపాత తచ్చాశనితాడితం యథా॥ 1-44-4 (1934) తతో నృపే తక్షకతేజసాహతే ప్రయుజ్య సర్వాః పరలోకసత్క్రియాః। శుచిర్దిజో రాజపురోహితస్తదా తథైవ తే తస్య నృపస్య మంత్రిణః॥ 1-44-5 (1935) నృపం శిశుం తస్య సుతం ప్రచక్రిరే సమేత్య సర్వే పురవాసినో జనాః। నృపం యమాహుస్తమమిత్రఘాతినం కురుప్రవీరం జనమేజయం జనాః॥ 1-44-6 (1936) స బాల ఏవార్యమతిర్నృపోత్తమః సహైవ తైర్మంత్రిపురోహితైస్తదా। శశాస రాజ్యం కురుపుంగవాగ్రజో యథాఽస్య వీరః ప్రపితామహస్తథా॥ 1-44-7 (1937) తతస్తు రాజానమమిత్రతాపనం సమీక్ష్య తే తస్య నృపస్య మంత్రిణః। సువర్ణవర్మాణముపేత్య కాశిప వపుష్టమార్థం వరయాంప్రచక్రముః॥ 1-44-8 (1938) తతః స రాజా ప్రదదౌ వపుష్టమాం కురుప్రవీరాయ పరీక్ష్య ధర్మతః। స చాపి తాం ప్రాప్య ముదా యుతోఽభవ- న్న చాన్యనారీషు మనో దధే క్వచిత్॥ 1-44-9 (1939) సరఃసు ఫుల్లేషు వనేషు చైవ ప్రసన్నచేతా విజహార వీర్యవాన్। తథా స రాజన్యవరో విజహ్రివాన్ యథోర్వశీం ప్రాప్య పురా పురూరవాః॥ 1-44-10 (1940) వపుష్టమా చాపి వరం పతివ్రతా ప్రతీతరూపా సమవాప్య భూపతిం। భావేన రామా రమయాంబభూవ తం విహారకాలేష్వవరోధసుందరీ॥ ॥ 1-44-11 (1941) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి చతుశ్చత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 44 ॥

1-45-0 (1942) సౌతిరువాచ। 1-45-0x (217) ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు జరత్కారుర్మహాతపాః। చచార పృథివీం కృత్స్నాం యత్రసాయంగృహో మునిః॥ 1-45-1 (1943) చరందీక్షాం మహాతేజా దుశ్చరామకృతాత్మభిః। తీర్థేష్వాప్లవనం కుర్వన్పుణ్యేషు విచచార హ॥ 1-45-2 (1944) వాయుభక్షో నిరాహారః శుష్యన్నహరహర్మునిః। సం దదర్శ పితౄన్గర్తే లంబమానానధోముఖాన్॥ 1-45-3 (1945) ఏకతంత్వవశిష్టం వై వీరణస్తంబమాశ్రితాన్। తం తంతుం చ శనైరాఖుమాదదానం బిలేశయం॥ 1-45-4 (1946) నిరాహారాన్కృశాందీనాన్గర్తే స్వత్రాణమిచ్ఛతః। ఉపసృత్య స తాందీనాందీనరూపోఽభ్యభాషత॥ 1-45-5 (1947) కే భవంతోఽవలంబంతే వీరమస్తంబమాశ్రితాః। దుర్బలం ఖాదితైర్మూలైరాఖునా బిలవాసినా॥ 1-45-6 (1948) వీరణస్తంబకే మూలం యదప్యేకమిహ స్థితం। తద్భప్యయం శనైరాఖురాదత్తే దశనైః శితైః॥ 1-45-7 (1949) ఛేత్స్యతేఽల్పావశిష్టత్వాదేతదప్యచిరాదివ। తతస్తు పతితారోఽత్ర గర్తే వ్యక్తమధోముఖాః॥ 1-45-8 (1950) అత్ర మే దుఃఖముత్పన్నం దృష్ట్వా యుష్మానధోముఖాన్। కృచ్ఛ్రామాపదమాపన్నాన్ప్రియం కిం కరవాణి వః॥ 1-45-9 (1951) తపసోఽస్య చతుర్థేన తృతీయేనాథ వా పునః। అర్ధేన వాపి నిస్తర్తుమాపదం బ్రూత మా చిరం॥ 1-45-10 (1952) అథవాపి సమగ్రేణ తరంతు తపసా మమ। భవంతః సర్వ ఏవేహ కామమేవం విధీయతాం॥ 1-45-11 (1953) పితర ఊచుః। 1-45-12x (218) కుతో భవాన్బ్రహ్మచారీ యో నస్త్రాతుమిహేచ్ఛసి। న తు విప్రాగ్ర్య తపసా శక్యమేతద్వ్యపోహితుం॥ 1-45-12 (1954) అస్తి నస్తాత తపసః ఫలం ప్రవదతాం వర। సంతానప్రక్షయాద్బ్రహ్మన్పతామో నిరయేఽశుచౌ॥ 1-45-13 (1955) సంతానం హి పరో ధర్మం ఏవమాహ పితామహః। లంబతామిహ నస్తాత న జ్ఞానం ప్రతిభాతి వై॥ 1-45-14 (1956) యేన త్వాం నాభిజానీమో లోకే విఖ్యాతపౌరుషం। వృద్ధో భవాన్మహాభాగోయోనః శోచ్యాన్సుదుఃఖితాన॥ 1-45-15 (1957) శోచతే చైవ కారుణ్యాచ్ఛృణు యే వై వయం ద్విజ। యాయావరా నామ వయమృషయః సంశితవ్రతాః॥ 1-45-16 (1958) లోకాత్పుంయాదిహ భ్రష్టాః సంతానప్రక్షయాన్మునే। ప్రణష్టం నస్తపస్తీవ్రం న హి నస్తంతురస్తి వై॥ 1-45-17 (1959) అస్తిత్వేకోఽద్య నస్తంతుః సోఽపి నాస్తి యథా తథా। మందభాగ్యోఽల్పభాగ్యానాం తప ఏకం సమాస్థితః॥ 1-45-18 (1960) జరత్కారురితి ఖ్యాతో వేదవేదాంగపారగః। నియతాత్మా మహాత్మా చ సువ్రతః సుమహాతపాః॥ 1-45-19 (1961) తేన స్మ తపసో లోభాత్కృచ్ఛ్రమాపాదితా వయం। న తస్య భార్యా పుత్రో వా బాంధవో వాఽస్తి కశ్చన॥ 1-45-20 (1962) తస్మాల్లంబామహే గర్తే నష్టసంజ్ఞా హ్యనాథవత్। స వక్తవ్యస్త్వయా దృష్టో హ్యస్మాకం నాథవత్తయా॥ 1-45-21 (1963) పితరస్తేఽవలంబంతే గర్తే దీనా అధోముఖాః। సాధు దారాన్కురుష్వేతి ప్రజాయస్వేతి చాభి భోః॥ 1-45-22 (1964) కులతంతుర్హి నః శిష్టః స ఏకైకస్తపోధన। యం తు పశ్యసి నో బ్రహ్మన్వీరణస్తంబమాశ్రయం॥ 1-45-23 (1965) ఏషోఽస్మాకం కులస్తంబ ఆస్తే స్వకులవర్ధనః। యాని పశ్యసి వై బ్రహ్మన్మూలానీహాస్య వీరుధః॥ 1-45-24 (1966) ఏతే నస్తంతవస్తాత కాలేన పరిభక్షితాః। యత్త్వేతత్పశ్యసి బ్రహ్మన్మూలమస్యార్ధభక్షితం॥ 1-45-25 (1967) యత్ర లంబామహే గర్తే సోఽప్యేకస్తప ఆస్థితః। యమాఖుం పశ్యసి బ్రహ్మన్కాల ఏష మహాబలః॥ 1-45-26 (1968) స తం తపోరతం మందం శనైః క్షపయతే తుదన్। జరత్కారుం తపోలుబ్ధం మందాత్మానమచేతసం॥ 1-45-27 (1969) న హి నస్తత్తపస్తస్య తారయిష్యతి సత్తమ। ఛిన్నమూలాన్పరిభ్రష్టాన్కాలోపహతచేతసః॥ 1-45-28 (1970) అధః ప్రవిష్టాన్పశ్యాస్మాన్యథా దుష్కృతినస్తథా। అస్మాసు పతితేష్వత్ర సహ సర్వైః సబాంధవైః॥ 1-45-29 (1971) ఛిన్నః కాలేన సోఽప్యత్ర గంతా వై నరకం తతః। తపో వాఽప్యథ చా యజ్ఞో యచ్చాన్యత్పావనం మహత్॥ 1-45-30 (1972) తత్సర్వం న సమం తాత సంతత్యేతి సతాం మతం। స తాత దృష్ట్వా బ్రూయాస్తం జరత్కారుం తపోధన॥ 1-45-31 (1973) యథా దృష్టమిదం చాత్ర త్వయాఽఽఖ్యేయమశేషతః। యథా దారాన్ప్రకుర్యాత్స పుత్రానుత్పాదయేద్యథా॥ 1-45-32 (1974) వా బ్రహ్మంస్త్వయా వాచ్యః సోఽస్మాకం నాథవత్తయా। బాంధవానాం హితస్యేహ యథా చాత్మకులం తథా॥ 1-45-33 (1975) కస్త్వం బంధుమివాస్మాకమనుశోచసి సత్తమ। శ్రోతుమిచ్ఛామ సర్వేషాం కో భవానిహ తిష్ఠతి॥ ॥ 1-45-34 (1976) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి పంచచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 45 ॥

1-46-0 (1977) సౌతిరువాచ। 1-46-0x (219) ఏతచ్ఛ్రుత్వా జరత్కారుర్భృశం శోకపరాయణః। ఉవాచ తాన్పితౄందుఃఖాద్బాష్పసందిగ్ధయా గిరా॥ 1-46-1 (1978) జరత్కారురువాచ। 1-46-2x (220) మమ పూర్వే భవంతో వై పితరః సపితామహాః। తద్బ్రూత యన్మయా కార్యం భవతాం ప్రియకాంయయా॥ 1-46-2 (1979) అహమేవ జరత్కారుః కిల్బిషీ భవతాం సుతః। తే దండం ధారయత మే దుష్కృతేరకృతాత్మనః॥ 1-46-3 (1980) పితర ఊచుః। 1-46-4x (221) పుత్ర దిష్ట్యాఽసి సంప్రాప్త ఇమం దేశం యదృచ్ఛయా। కిమర్థం చ త్వయా బ్రహ్మన్న కృతో దారసంగ్రహః॥ 1-46-4 (1981) జరత్కారురువాచ। 1-46-5x (222) మమాయం పితరో నిత్యం హృద్యర్థః పరివర్తతే। ఊర్ధ్వరేతాః శరీరం వై ప్రాపయేయమముత్ర వై॥ 1-46-5 (1982) న దారాన్వై కరిష్యేఽహమితి మే భావితం మనః। ఏవం దృష్ట్వా తు భవతః శకుంతానివ లంబతః॥ 1-46-6 (1983) మయా నివర్తితా బుద్ధిర్బ్రహ్మచర్యాత్పితామహాః। కరిష్యే వః ప్రియం కామం నివేక్ష్యేఽహమసంశయం॥ 1-46-7 (1984) సనాంనీం యద్యహం కన్యాముపలప్స్యే కదాచన। భవిష్యతి చ యా కాచిద్భైక్ష్యవత్స్వయముద్యతా॥ 1-46-8 (1985) ప్రతిగ్రహీతా తామస్మి న భరేయం చ యామహం। ఏవంవిధమహం కుర్యాం నివేశం ప్రాప్నుయాం యది। అన్యథా న కరిష్యేఽహం సత్యమేతత్పితామహాః॥ 1-46-9 (1986) తత్ర చోత్పత్స్యతే జంతుర్భవతాం తారణాయ వై। శాశ్వతాశ్చావ్యయాశ్చైవ తిష్ఠంతు పితరో మమ॥ 1-46-10 (1987) సౌతిరువాచ। 1-46-11x (223) ఏవముక్త్వా తు స పితౄంశ్చచార పృథివీ మునిః। న చ స్మ లభతే భార్యాం వృద్ధోఽయమితి శానక॥ 1-46-11 (1988) యదా నిర్వేదమాపన్నః పితృభిశ్చోదిస్తథా। తదాఽరణ్యం స గత్వోచ్చైశ్చుక్రోశ భృశదుఃఖితః॥ 1-46-12 (1989) సత్వరణ్యగతః ప్రాజ్ఞః పితౄణా హితకాంయయా। ఉవాచ కన్యాం యాచామి తిస్రో వాచః శనైరిమాః॥ 1-46-13 (1990) యాని భూతాని సంతీహ స్థావరాణి చరాణి చ। అంతర్హితాని వా యాని తాని శృణ్వంతు మే వచః॥ 1-46-14 (1991) ఉగ్రే తపసి వర్తంతం పితరశ్చోదయంతి మాం। నివిశస్వేతి దుఃఖార్తాః సంతానస్య చికీర్షయా॥ 1-46-15 (1992) నివేశాయాఖిలాం భూమిం కన్యాభైక్ష్యం చరామి భోః। దరిద్రో దుఃఖశీలశ్చ పితృభిః సన్నియోజితః॥ 1-46-16 (1993) యస్య కన్యాఽస్తి భూతస్య యే మయేహ ప్రకీర్తితాః। తే మే కన్యాం ప్రయచ్ఛంతు చరతః సర్వతోదిశం॥ 1-46-17 (1994) మమ కన్యా సనాంనీ యా భైక్ష్యవచ్చోదితా భవేత్। భరేయం చైవ యాం నాహం తాం మే కన్యాం ప్రయచ్ఛత॥ 1-46-18 (1995) తతస్తే పన్నగా యే వై జరత్కారౌ సమాహితాః। తామాదాయ ప్రవృత్తిం తే వాసుకేః ప్రత్యవేదయన్॥ 1-46-19 (1996) తేషాం శ్రుత్వా స నాగేంద్రస్తాం కన్యాం సమలంకృతాం। ప్రగృహ్యారణ్యమగమత్సమీపం తస్య పన్నగః॥ 1-46-20 (1997) తత్ర తాం భైక్ష్యవత్కన్యాం ప్రాదాత్తస్మై మహాత్మనే। నాగేంద్రో వాసుకిర్బ్రహ్మన్న స తాం ప్రత్యగృహ్ణత॥ 1-46-21 (1998) అసనామేతి వై మత్వా భరణే చావిచారితే। మోక్షభావే స్థితశ్చాపి మందీభూతః పరిగ్రహే॥ 1-46-22 (1999) తతో నామ స కన్యాయాః పప్రచ్ఛ భృగునందన। వాసుకిం భరణం చాస్యా న కుర్యామిత్యువాచ హ॥ ॥ 1-46-23 (2000) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి షట్చత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 46 ॥

1-47-0 (2001) సౌతిరువాచ। 1-47-0x (224) వాసుకిస్త్వబ్రవీద్వాక్యం జరత్కారుమృషిం తదా। సనాంనీ తవ కన్యేయం స్వసా మే తపసాన్వితా॥ 1-47-1 (2002) భరిష్యామి చ తే భార్యాం ప్రతీచ్ఛేమాం ద్విజోత్తమ। రక్షణం చ కరిష్యేఽస్యాః సర్వశక్త్యా తపోధన। త్వదర్థం రక్ష్యతే చైషా మయా మునివరోత్తమ॥ 1-47-2 (2003) జరత్కారురువాచ। 1-47-3x (225) న భరిష్యేఽహమేతాం వై ఏష మే సమయః కృతః। అప్రియం చ న కర్తవ్యం కృతే చైనాం త్యజాంయహం॥ 1-47-3 (2004) సౌతిరువాచ। 1-47-4x (226) ప్రతిశ్రుతే తు నాగేన భరిష్యే భగినీమితి। జరత్కారుస్తదా వేశ్మ భుజగస్య జగామ హ॥ 1-47-4 (2005) తత్ర మంత్రవిదాం శ్రేష్ఠస్తపోవృద్ధో మహావ్రతః। జగ్రాహ పాణిం ధర్మాత్మా విధిమంత్రపురస్కృతం॥ 1-47-5 (2006) తతో వాసగృహం రంయం పన్నగేంద్రస్య సంమతం। జగామ భార్యామ దాయ స్తూయమానో మహర్షిభిః॥ 1-47-6 (2007) శయనం తత్ర సంక్లృప్తం స్పర్ధ్యాస్తరణసంవృతం। తత్ర భార్యాసహాయో వై జరత్కారురువాస హ॥ 1-47-7 (2008) స తత్ర సమయం చక్రే భార్యయా సహ సత్తమః। విప్రియం మే న కర్తవ్యం న చ వాచ్యం కదాచన॥ 1-47-8 (2009) త్యజేయం విప్రియే చ త్వాం కృతే వాసం చ తే గృహే। ఏతద్గృహాణ వచనం మయా యత్సముదీరితం॥ 1-47-9 (2010) తతః పరమసంవిగ్నా స్వసా నాగపతేస్తదా। అతిదుఃఖాన్వితా వాక్యం తమువాచైవమస్త్వితి॥ 1-47-10 (2011) తథైవ సా చ భర్తారం దుఃఖశీలముపచారత్। ఉపాయైః శ్వేతకాకీయైః ప్రియకామా యశస్వినీ॥ 1-47-11 (2012) ఋతుకాలే తతః స్నాతా కదాచిద్వాసుకేః స్వసా। భర్తారం వై యథాన్యాయముపతస్థే మహామునిం॥ 1-47-12 (2013) తత్ర తస్యాః సమభవద్గర్భో జ్వలనసన్నిభః। అతీవ తేజసా యుక్తో వైశ్వానరసమద్యుతిః॥ 1-47-13 (2014) శుక్లపక్షే యథా సోమో వ్యవర్ధత తథైవ సః। తతః కతిపయాహస్తు జరత్కారుర్మహాయశాః॥ 1-47-14 (2015) ఉత్సంగేఽస్యాః శిరః కృత్వా సుష్వాప పరిఖిన్నవత్। తస్మింశ్చ సుప్తే విప్రేంద్రే సవితాస్తమియాద్గిరిం॥ 1-47-15 (2016) అహ్నః పరిక్షయే బ్రహ్మంస్తతః సాఽచింతయత్తదా। వాసుకేర్భగినీ భీతా ధర్మలోపాన్మనస్వినీ॥ 1-47-16 (2017) కిం ను మే సుకృతం భూయాద్భర్తురుత్థాపనం న వా। దుఃఖశీలో హి ధర్మాత్మా కథం నాస్యాపరాధ్నుయాం॥ 1-47-17 (2018) కోపో వా ధర్మశీలస్య ధర్మలోపోఽథవా పునః। ధర్మలోపో గరీయాన్వై స్యాదిత్యత్రాకరోన్మతిం॥ 1-47-18 (2019) ఉత్థాపయిష్యే యద్యేనం ధ్రువం కోపం కరిష్యతి। ధర్మలోపో భవేదస్య సంధ్యాతిక్రమణే ధ్రువం॥ 1-47-19 (2020) ఇతి నిశ్చిత్య మనసా జరత్కారుర్భుజంగమా। తమృషిం దీప్తతపసం శయానమనలోపమం॥ 1-47-20 (2021) ఉవాచేదం వచః శ్లక్ష్ణం తతో మధురభాషిణీ। ఉత్తిష్ఠ త్వం మహాభాగ సూర్యోఽస్తముపగచ్ఛతి॥ 1-47-21 (2022) సంధ్యాముపాస్స్వ భగవన్నపః స్పృష్ట్వా యతవ్రతః। ప్రాదుష్కృతాగ్నిహోత్రోఽయం ముహూర్తో రంయదారుణః॥ 1-47-22 (2023) సంధ్యా ప్రవర్తతే చేయం పశ్చిమాయాం దిశి ప్రభో। ఏవముక్తః స భగవాంజరత్కారుర్మహాతపాః॥ 1-47-23 (2024) భార్యాం ప్రస్ఫురమాణౌష్ఠ ఇదం వచనమబ్రవీత్। అవమానః ప్రయుక్తోఽయం త్వయా మమ భుజంగమే॥ 1-47-24 (2025) సమీపే తే న వత్స్యామి గమిష్యామి యథాగతం। శక్తిరస్తి న వామోరు మయి సుప్తే విభావసోః॥ 1-47-25 (2026) అస్తం గంతుం యథాకాలమితి మే హృది వర్తతే। న చాప్యవమతస్యేహ వాసో రోచేత కస్యచిత్॥ 1-47-26 (2027) కిం పునర్ధర్మశీలస్య మమ వా మద్విధస్య వా। ఏవముక్తా జరత్కారుర్భర్త్రా హృదయకంపనం॥ 1-47-27 (2028) అబ్రవీద్భగినీ తత్ర వాసుకేః సన్నివేశనే। నావమానాత్కృతవతీ తవాహం విప్రే బోధనం॥ 1-47-28 (2029) ధర్మలోపో న తే విప్ర స్యాదిత్యేతన్మయా కృతం। ఉవాచ భార్యామిత్యుక్తో జరత్కారుర్మహాతపాః॥ 1-47-29 (2030) ఋషిః కోపసమావిష్టస్త్యక్తుకామో భుజంగమాం। న మే వాగనృతం ప్రాహ గమిష్యేఽహం భుజంగమే॥ 1-47-30 (2031) సమయో హ్యేష మే పూర్వం త్వయా సహ మిథః కృతః। సుఖమస్ంయుషితో భద్రే బ్రూయాస్త్వం భ్రాతరం శుభే॥ 1-47-31 (2032) ఇతో మయి గతే భీరు గతః స భగవానితి। త్వం చాపి మయి నిష్క్రాంతే న శోకం కర్తుమర్హసి॥ 1-47-32 (2033) ఇత్యుక్తా సాఽనవద్యాంగీ ప్రత్యువాచ మునిం తదా। జరత్కారుం జరత్కారుశ్చింతాశోకపరాయణా॥ 1-47-33 (2034) బాష్పగద్గదయా వాచా ముఖేన పరిశుష్యతా। కృతాంజలిర్వరారోహా పర్యశ్రునయనా తతః॥ 1-47-34 (2035) ధైర్యమాలంబ్య వామోరూర్హృదయేన ప్రవేపతా। న మామర్హసి ధర్మజ్ఞ పరిత్యక్తుమనాగసం॥ 1-47-35 (2036) ధర్మే స్థితాం స్థితో ధర్మే సదా ప్రియహితే రతాం। ప్రదానే కారణం యచ్చ మమ తుభ్యం ద్విజోత్తమ॥ 1-47-36 (2037) తదలబ్ధవతీం మందాం కిం మాం వక్ష్యతి వాసుకిః। మాతృశాపాభిభూతానాం జ్ఞాతీనాం మమ సత్తమ॥ 1-47-37 (2038) అపత్యమీప్సితం త్వత్తస్తచ్చ తావన్న దృశ్యతే। త్వత్తో హ్యపత్యలాభేన జ్ఞాతీనాం మే శివం భవేత్॥ 1-47-38 (2039) సంప్రయోగో భవేన్నాయాం మమ మోఘస్త్వయా ద్విజ। జ్ఞాతీనాం హితమిచ్ఛంతీ భగవంస్త్వాం ప్రసాదయే॥ 1-47-39 (2040) ఇమమవ్యక్తరూపం మే గర్భమాధాయ సత్తమ। కథం త్యక్త్వా మహాత్మా సన్గంతుమిచ్ఛస్యనాగసం॥ 1-47-40 (2041) ఏవముక్తస్తు స మునిర్భార్యాం వచనమబ్రవీత్। యద్యుక్తమనురూపం చ జరత్కారుం తపోధనః॥ 1-47-41 (2042) అస్త్యయం సుభగే గర్భస్తవ వైశ్వానరోపమః। ఋషిః పరమధర్మాత్మా వేదవేదాంగపారగః॥ 1-47-42 (2043) ఏవముక్త్వా స ధర్మాత్మా జరత్కారుర్మహానృషిః। ఉగ్రాయ తపసే భూయో జగామ కృతనిశ్చయః॥ ॥ 1-47-43 (2044) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి సప్తచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 47 ॥

1-48-0 (2045) సౌతిరువాచ। 1-48-0x (227) గతమాత్రం తు భర్తారం జరత్కారురవేదయత్। భ్రాతుః సకాశమాగత్య యథాతథ్యం తపోధన॥ 1-48-1 (2046) తతః స భుజగశ్రేష్ఠః శ్రుత్వా సుమహదప్రియం। ఉవాచ భగినీం దీనాం తదా దీనతరః స్వయం॥ 1-48-2 (2047) వాసుకిరువాచ। 1-48-3x (228) జానాసి భద్రే యత్కార్యం ప్రదానే కారణం చ యత్। పన్నగానాం హితార్థాయ పుత్రస్తే స్యాత్తతో యది॥ 1-48-3 (2048) స సర్పసత్రాత్కిల నో మోక్షయిష్యతి వీర్యవాన్। ఏవం పితామహః పూర్వముక్తవాంస్తు సురైః సహ॥ 1-48-4 (2049) అప్యస్తి గర్భః సుభగే తస్మాత్తే మునిసత్తమాత్। న చేచ్ఛాంయఫలం తస్య దారకర్మ మనీషిణః॥ 1-48-5 (2050) కామం చ మమ న న్యాయ్యం ప్రష్టుం త్వాం కార్యమీదృశం। కింతు కార్యగరీయస్త్వాత్తతస్త్వాఽహమచూచుదం॥ 1-48-6 (2051) దుర్వార్యతాం విదిత్వా చ భర్తుస్తేఽతితపస్వినః। నైనమన్వాగమిష్యామి కదాచిద్ధి శపేత్స మాం॥ 1-48-7 (2052) ఆచక్ష్వ భద్రే భర్తుః స్వం సర్వమేవ విచేష్టితం। ఉద్ధరస్వ చ శల్యం మే ఘోరం హృది చిరస్థితం॥ 1-48-8 (2053) జరత్కారుస్తతో వాక్యమిత్యుక్తా ప్రత్యభాషత। ఆశ్వాసయంతీ సంతప్తం వాసుకిం పన్నగేశ్వరం॥ 1-48-9 (2054) జరత్కారురువాచ। 1-48-10x (229) పృష్టో మయాఽపత్యహేతోః స మహాత్మా మహాతపాః। అస్తీత్యుత్తరముద్దిశ్య మమేదం గతవాంశ్చ సః॥ 1-48-10 (2055) స్వైరేష్వపి న తేనాహం స్మరామి వితథం వచః। ఉక్తపూర్వం కుతో రాజన్సాంపరాయే స వక్ష్యతి॥ 1-48-11 (2056) న సంతాపస్త్వయా కార్యః కార్యం ప్రతి భుజంగమే। ఉత్పత్స్యతి చ తే పుత్రో జ్వలనార్కసమప్రభః॥ 1-48-12 (2057) ఇత్యుక్త్వా స హి మాం భ్రాతర్గతో భర్తా తపోధనః। తస్మాద్వ్యేతు పరం దుఃఖం తవేదం మనసి స్థితం॥ 1-48-13 (2058) సౌతిరువాచ। 1-48-14x (230) ఏతచ్ఛ్రుత్వా స నాగేంద్రో వాసుకిః పరయా ముదా। ఏవమస్త్వితి తద్వాక్యం భగిన్యాః ప్రత్యగృహ్ణత॥ 1-48-14 (2059) సాంత్వమానార్థదానైశ్చ పూజయా చారురూపయా। సోదర్యాం పూజయామాస స్వసారం పన్నగోత్తమః॥ 1-48-15 (2060) తతః ప్రవవృధే గర్భో మహాతేజా మహాప్రభః। యథా మోమో ద్విజశ్రేష్ఠ శుక్లపక్షోదితో దివి॥ 1-48-16 (2061) అథ కాలే తు సా బ్రహ్మన్ప్రజజ్ఞే భుజగస్వసా। కుమారం దేవగర్భాభం పితృమాతృభయాపహం॥ 1-48-17 (2062) వవృధే స తు తత్రైవ నాగరాజనివేశనే। వేదాంశ్చాధిజగే సాంగాన్భార్గవచ్యవనాత్మజాత్॥ 1-48-18 (2063) చీర్ణవ్రతో బాల ఏవ బుద్ధిసత్త్వగుణాన్వితః। నామ చాస్యాభవత్ఖ్యాతం లోకేష్వాస్తీక ఇత్యుత॥ 1-48-19 (2064) అస్తీత్యుక్త్వా గతో యస్మాత్పితా గర్భస్థమేవ తం। వనం తస్మాదిదం తస్య నామాస్తీకేతి విశ్రుతం॥ 1-48-20 (2065) స బాల ఏవ తత్రస్థశ్చరన్నమితబుద్ధిమాన్। గృహే పన్నగరాజస్య ప్రయత్నాత్పరిరక్షితః॥ 1-48-21 (2066) భగవానివ దేవేశః శూలపాణిర్హిరణ్మయః। వివర్ధమానః సర్వాంస్తాన్పన్నగానభ్యహర్షయత్॥ ॥ 1-48-22 (2067) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి అష్టచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 48 ॥

1-49-0 (2068) శౌనక ఉవాచ। 1-49-0x (231) యదపృచ్ఛత్తదా రాజా మంత్రిణో జనమేజయః। పితుః స్వర్గగతిం తన్మే విస్తరేణ పునర్వద॥ 1-49-1 (2069) సౌతిరువాచ। 1-49-2x (232) శృణు బ్రహ్మన్యథాఽపృచ్ఛన్మంత్రిణో నృపతిస్తదా। యథా చాఖ్యాతవంతస్తే నిధనం తత్పరిక్షితః॥ 1-49-2 (2070) జనమేజయ ఉవాచ। 1-49-3x (233) జానంతి స్మ భవంతస్తద్యథావృత్తం పితుర్మమ। ఆసీద్యథా స నిధనం గతః కాలే మహాయశాః॥ 1-49-3 (2071) శ్రుత్వా భవత్సకాశాద్ధి పితుర్వృత్తమశేషతః। కల్యాణం ప్రతిపత్స్యామి విపరీతం న జాతుచిత్॥ 1-49-4 (2072) సౌతిరువాచ। 1-49-5x (234) మంత్రిణోఽథాబ్రువన్వాక్యం పృష్టాస్తేన మహాత్మనా। సర్వే ధర్మవిదః ప్రాజ్ఞా రాజానం జనమేజయం॥ 1-49-5 (2073) మంత్రిణ ఊచుః। 1-49-6x (235) శృణు పార్థివ యద్బ్రూషే పితుస్తవ మహాత్మనః। చరితం పార్థివేంద్రస్య యథా నిష్ఠాం గతశ్చ సః॥ 1-49-6 (2074) ధర్మాత్మా చ మహాత్మా చ ప్రజాపాలః పితా తవ। ఆసీదిహాయథా వృత్తః స మహాత్మా శృణుష్వ తత్॥ 1-49-7 (2075) చాతుర్వర్ణ్యం స్వధర్మస్థం స కృత్వా పర్యరక్షత। ధర్మతో ధర్మవిద్రాజా ధర్మో విగ్రహవానివ॥ 1-49-8 (2076) రరక్ష పృథివీం దేవీం శ్రీమానతులవిక్రమః। ద్వేష్టారస్తస్య నైవాసన్స చ ద్వేష్టి న కంచన॥ 1-49-9 (2077) సమః సర్వేషు భూతేషు ప్రజాపతిరివాభవత్। బ్రాహ్మణాః క్షత్రియా వైశ్యాః శూద్రాశ్చైవ స్వకర్మసు॥ 1-49-10 (2078) స్థితః సుమనసో రాజంస్తేన రాజ్ఞా స్వధిష్ఠితాః। విధవానాథవికలాన్కృపణాంశ్చ బభార సః॥ 1-49-11 (2079) సుదర్శః సర్వభూతానామాసీత్సోమ ఇవాపరః। తుష్టపుష్టజనః శ్రీమాన్సత్యవాగ్దృఢవిక్రమః॥ 1-49-12 (2080) ధనుర్వేదే తు శిష్యోఽభూన్నృపః శారద్వతస్య సః। గోవిందస్య ప్రియశ్చాసీత్పితా తే జనమేజయ॥ 1-49-13 (2081) లోకస్య చైవ సర్వస్య ప్రియ ఆసీన్మహాయశాః। పరిక్షీణేషు కురుషు సోత్తరాయామజీజనత్॥ 1-49-14 (2082) పరిక్షిదభవత్తేన సౌభద్రస్యాత్మజో బలీ। రాజధర్మార్థకుశలో యుక్తః సర్వగుణైర్వృతః॥ 1-49-15 (2083) జితేంద్రియశ్చాత్మవాంశ్చ మేధావీ ధర్మసేవితా। షడ్వర్గజిన్మహాబుద్ధిర్నీతిశాస్త్రవిదుత్తమః॥ 1-49-16 (2084) ప్రజా ఇమాస్తవ పితా షష్టివర్షాణ్యపాలయత్। తతో దిష్టాంతమాపన్నః సర్వేషాం దుఃఖమావహన్॥ 1-49-17 (2085) తతస్త్వం పురుషశ్రేష్ఠ ధర్మేణ ప్రతిపేదివాన్। ఇదం వర్షసహస్రాణి రాజ్యం కురుకులాగతం। బాల ఏవాభిషిక్తస్త్వం సర్వభూతానుపాలకః॥ 1-49-18 (2086) జనమేజయ ఉవాచ। 1-49-19x (236) నాస్మిన్కులే జాతు బభూవ రాజా యో న ప్రజానాం ప్రియకృత్ప్రియశ్చ। విశేషతః ప్రేక్ష్య పితామహానాం వృత్తం మహద్వృత్తపరాయణానాం॥ 1-49-19 (2087) కథం నిధనమాపన్నః పితా మమ తథావిధః। ఆచక్షధ్వం యథావన్మే శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వతః॥ 1-49-20 (2088) సౌతిరువాచ। 1-49-21x (237) ఏవం సంచోదితా రాజ్ఞా మంత్రిణస్తే నరాధిపం। ఊచుః సర్వే యథావృత్తం రాజ్ఞః ప్రియహితైషిణః॥ 1-49-21 (2089) మంత్రిణ ఊచుః। 1-49-22x (238) స రాజా పృథివీపాలః సర్వశస్త్రభృతాం వరః। బభూవ మృగయాశీలస్తవ రాజన్పితా సదా॥ 1-49-22 (2090) యథా పాండుర్మహాబాహుర్ధనుర్ధరవరో యుధి। అస్మాస్వాసజ్య సర్వాణి రాజకార్యాణ్యశేషతః॥ 1-49-23 (2091) స కదాచిద్వనగతో మృగం వివ్యాధ పత్రిణా। విద్ధ్వా చాన్వసరత్తూర్ణం తం మృగం గహనే వనే॥ 1-49-24 (2092) పదాతిర్బద్ధనిస్త్రింశస్తతాయుధకలాపవాన్। న చాససాద గహనే మృగం నష్టం పితా తవ॥ 1-49-25 (2093) పరిశ్రాంతో వయస్థశ్చ షష్టివర్షో జరాన్వితః। క్షుధితః స మహారణ్యే దదర్శ మునిసత్తమం॥ 1-49-26 (2094) స తం పప్రచ్ఛ రాజేంద్రో మునిం మౌనవ్రతే స్థితం। న చ కించిదువాచేదం పృష్టోఽపి సమునిస్తదా॥ 1-49-27 (2095) తతో రాజా క్షుచ్ఛ్రమార్తస్తం మునిం స్థాణువత్స్థితం। మౌనవ్రతధరం శాంతం సద్యో మన్యువశం గతః॥ 1-49-28 (2096) న బుబోధ చ తం రాజా మౌనవ్రతధరం మునిం। స తం క్రోధసమావిష్టో ధర్షయామాస తే పితా॥ 1-49-29 (2097) మృతం సర్పం ధనుష్కోట్యా సముత్క్షిప్య ధరాతలాత్। తస్య శుద్ధాత్మనః ప్రాదాత్స్కంధే భరతసత్తమ॥ 1-49-30 (2098) న చోవాచ స మేధావీ తమథో సాధ్వసాధు వా। తస్థౌ తథైవ చాక్రుద్ధః సర్పం స్కంధేన ధారయన్॥ ॥ 1-49-31 (2099) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ఏకోనపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 49 ॥

1-50-0 (2100) మంత్రిణ ఊచుః। 1-50-0x (239) తతః స రాజా రాజేంద్ర స్కంధే తస్య భుజంగమం। మునేః క్షుత్క్షామ ఆసజ్య స్వపురం ప్రయయౌ పునః॥ 1-50-1 (2101) ఋషేస్తస్య తు పుత్రోఽభూద్గతి జాతో మహాయశాః। శృంగీ నామ మహాతేజాస్తిగ్మవీర్యోఽతికోపనః॥ 1-50-2 (2102) బ్రహ్మాణం సముపాగంయ మునిః పూజాం చకార హ। సోఽనుజ్ఞాతస్తతస్తత్ర శృంగీ శుశ్రావ తం తదా॥ 1-50-3 (2103) సఖ్యుః సకాశాత్పితరం పిత్రా తే ధర్షితం పురా। మృతం సర్పం సమాసక్తం స్థాణుభూతస్య తస్య తం॥ 1-50-4 (2104) వహంతం రాజశార్దూల స్కంధేనానపకారిణం। తపస్వినమతీవాథ తం మునిప్రవరం నృప॥ 1-50-5 (2105) జితేంద్రియం విశుద్ధం చ స్థితం కర్మణ్యథాద్భుతం। తపసా ద్యోతితాత్మానం స్వేష్వంగేషు యతం తదా॥ 1-50-6 (2106) శుభాచారం శుభకథం సుస్థితం తమలోలుపం। అక్షుద్రమనసూయం చ వృద్ధం మౌనవ్రతే స్థితం। శరణ్యం సర్వభూతానాం పిత్రా వినికృతం తవ॥ 1-50-7 (2107) శశాపాథ మహాతేజాః పితరం తే రుషాన్వితః। ఋషేః పుత్రో మహాతేజా బాలోఽపి స్థవిరద్యుతిః॥ 1-50-8 (2108) స క్షిప్రముదకం స్పృష్ట్వా రోషాదిదమువాచ హ। పితరం తేఽభిసంధాయ తేజసా ప్రజ్వలన్నివ॥ 1-50-9 (2109) అనాగసి గురౌ యో మే మృతం సర్పవాసృజత్। తం నాగస్తక్షకః క్రుద్ధస్తేజసా ప్రదహిష్యతి॥ 1-50-10 (2110) ఆశీవిషస్తిగ్మతేజా మద్వాక్యబలచోదితః। సప్తరాత్రాదితః పాపం పశ్య మే తపసో బలం॥ 1-50-11 (2111) ఇత్యుక్త్వా ప్రయయౌ తత్ర పితా యత్రాఽస్య సోఽభవత్। దృష్ట్వా చ పితరం తస్మై తం శాపం ప్రత్యవేదయత్॥ 1-50-12 (2112) స చాపి మునిశార్దూలః ప్రేరయామాస తే పితుః। శిష్యం గౌరముఖం నామ శీలవంతం గుణాన్వితం॥ 1-50-13 (2113) ఆచఖ్యౌం సత్త్వ విశ్రాంతో రాజ్ఞః సర్వమశేషతః। శప్తోఽసి మమ పుత్రేణ యత్తో భవ మహీపతే॥ 1-50-14 (2114) తక్షకస్త్వాం మహారాజ తేజసాఽసౌ దహిష్యతి। శ్రుత్వా చ తద్వచో ఘోరం పితా తే జనమేజయ॥ 1-50-15 (2115) యత్తోఽభవత్పరిత్రస్తస్తక్షకాత్పన్నగోత్తమాత్। తతస్తస్మింస్తు దివసే సప్తమే సముపస్థితే॥ 1-50-16 (2116) రాజ్ఞః సమీపం బ్రహ్మర్షిః కాశ్యపో గంతుమైచ్ఛత। తం దదర్శాథ నాగేంద్రస్తక్షకః కాశ్యపం తదా॥ 1-50-17 (2117) తమబ్రవీత్పన్నగేంద్రః కాశ్యపం త్వరితం ద్విజం। క్వ భవాంస్త్వరితో యాతి కిం చ కార్యం చికీర్షతి॥ 1-50-18 (2118) కాశ్యప ఉవాచ। 1-50-19x (240) యత్ర రాజా కురుశ్రేష్ఠః పరిక్షిన్నామ వై ద్విజ। తక్షకేణ భుజంగేన ధక్ష్యతే కిల సోఽద్య వై॥ 1-50-19 (2119) గచ్ఛాంయహం తం త్వరితః సద్యః కర్తుమపజ్వరం। మయాఽభిపన్నం తం చాపి న సర్పో ధర్షయిష్యతి॥ 1-50-20 (2120) తక్షక ఉవాచ। 1-50-21x (241) కిమర్థం తం మయా దష్టం సంజీవయితుమిచ్ఛసి। అహం త తక్షకో బ్రహ్మన్పశ్య మే వీర్యమద్భుతం॥ 1-50-21 (2121) న శక్తస్త్వం మయా దష్టం తం సంజీవయితుం నృపం। 1-50-22 (2122) మంత్రిణ ఊచుః। ఇత్యుక్త్వా తక్షకస్తత్ర సోఽదశద్వై వనస్పతిం॥ 1-50-23x (242) స దష్టమాత్రో నాగేన భస్మీభూతోఽభవన్నగః। కాశ్యపశ్చ తతో రాజన్నజీవయత తం నగం॥ 1-50-23 (2123) తతస్తం లోభయామాస కామం బ్రూహీతి తక్షకః। స ఏవముక్తస్తం ప్రాహ కాశ్యపస్తక్షకం పునః॥ 1-50-24 (2124) ధనలిప్సురహం తత్ర యామీత్యుక్తశ్చ తేన సః। తమువాచ మహాత్మానం తక్షకః శ్లక్ష్ణయా గిరా॥ 1-50-25 (2125) యావద్ధనం ప్రార్థయసే రాజ్ఞస్తస్మాత్తతోఽధికం। గృహాణ మత్త ఏవ త్వం సన్నివర్తస్వ చానఘ॥ 1-50-26 (2126) స ఏవముక్తో నాగేన కాశ్యపో ద్విపదాం వరః। లబ్ధ్వా విత్తం నివవృతే తక్షకాద్యావదీప్సితం॥ 1-50-27 (2127) తస్మిన్ప్రతిగతే విప్రే ఛద్మనోపేత్య తక్షకః। తం నృపం నృపతిశ్రేష్ఠం పితరం ధార్మికం తవ॥ 1-50-28 (2128) ప్రాసాదస్థం యత్తమపి దగ్ధవాన్విషవహ్నినా। తతస్త్వం పురుషవ్యాఘ్ర విజయాయాభిషేచితః॥ 1-50-29 (2129) ఏతద్దృష్టం శ్రుతం చాపి యథావన్నృపసత్తమ। అస్మాభిర్నిఖిలం సర్వం కథితం తేఽతిదారుణం॥ 1-50-30 (2130) శ్రుత్వా చైతం నరశ్రేష్ఠ పార్థివస్య పరాభవం। అస్య చర్షేరుదంకస్య విధత్స్వ యదనంతరం॥ 1-50-31 (2131) సౌతిరువాచ। 1-50-32x (243) ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు స రాజా జనమేజయః। ఉవాచ మంత్రిణః సర్వానిదం వాక్యమరిదమః॥ 1-50-32 (2132) జనమేజయ ఉవాచ। 1-50-33x (244) అథ తత్కథితం కేన యద్వృత్తం తద్వనస్పతౌ। ఆశ్చర్యభూతం లోకస్య భస్మరాశీకృతం తదా॥ 1-50-33 (2133) యద్వృక్షం జీవయామాస కాశ్యపస్తక్షకేణ వై। నూనం మంత్రైర్హతవిషో న ప్రణశ్యేత కాశ్యపాత్॥ 1-50-34 (2134) చింతయామాస పాపాత్మా మనసా పన్నగాధమః। దష్టం యది మయా విప్రః పార్థివం జీవయిష్యతి॥ 1-50-35 (2135) తక్షకః సంహతవిషో లోకే యాస్యతి హాస్యతాం। విచింత్యైవం కృతా తేన ధ్రువం తుష్టిర్ద్విజస్య వై॥ 1-50-36 (2136) భవిష్యతి హ్యుపాయేన యస్య దాస్యామి యాతనాం। ఏకం తు శ్రోతుమిచ్ఛామి తద్వృత్తం నిర్జనే వనే॥ 1-50-37 (2137) సంవాదం పన్నగేంద్రస్య కాశ్యపస్య చ కస్తదా। శ్రుతవాందృష్టవాంశ్చాపి భవత్సు కథమాగతం। శ్రుత్వా తస్య విధాస్యేఽహం పన్నగాంతకరీం మతిం॥ 1-50-38 (2138) మంత్రిణ ఊచుః। 1-50-39x (245) శృణు రాజన్యథాస్మాకం యేన తత్కథితం పురా। సమాగతం ద్విజేంద్రస్య పన్నగేంద్రస్య చాధ్వని॥ 1-50-39 (2139) తస్మిన్వృక్షే నరః కశ్చిదింధనార్థాయ పార్థివ। విచిన్వన్పూర్వమారూఢః శుష్కశాఖావనస్పతౌ॥ 1-50-40 (2140) న బుధ్యేతాముభౌ తౌ చ నగస్థం పన్నగద్విజౌ। సహ తేనైవ వృక్షేణ భస్మీభూతోఽభవన్నృప॥ 1-50-41 (2141) ద్విజప్రభావాద్రాజేంద్ర వ్యజీవత్స వనస్పతిః। తేనాగంయ ద్విజశ్రేష్ఠ పుంసాఽస్మాసు నివేదితం॥ 1-50-42 (2142) యథా వృత్తం తు తత్సర్వం తక్షకస్య ద్విజస్య చ। ఏతత్తే కథితం రాజన్యథాదృష్టం శ్రుతం చ యత్। శ్రుత్వా చ నృపశార్దూల విధత్స్వ యదనంతరం॥ 1-50-43 (2143) సౌతిరువాచ। 1-50-44x (246) మంత్రిణాం తు వచః శ్రుత్వా స రాజా జనమేజయః। పర్యతప్యత దుఃఖార్తః ప్రత్యపింషత్కరం కరే॥ 1-50-44 (2144) నిఃశ్వాసముష్ణమసకృద్దీర్ఘం రాజీవలోచనః। ముమోచాశ్రూణి చ తదా నేత్రాభ్యాం ప్రరుదన్నృపః॥ 1-50-45 (2145) ఉవాచ చ మహీపాలో దుఃఖశోకసమన్వితః। దుర్ధరం బాష్పముత్సృజ్య స్పృష్ట్వా చాపో యథావిధి॥ 1-50-46 (2146) ముహూర్తమివ చ ధ్యాత్వా నిశ్చిత్య మనసా నృపః। అమర్షీ మంత్రిణః సర్వానిదం వచనమబ్రవీత్॥ 1-50-47 (2147) జనమేజయ ఉవాచ। 1-50-48x (247) శ్రుత్వైతద్భవతాం వాక్యం పితుర్మే స్వర్గతిం ప్రతి। నిశ్చితేయం మమ మతిర్యా చ తాం మే నిబోధత। అనంతరం చ మన్యేఽహం తక్షకాయ దురాత్మనే॥ 1-50-48 (2148) ప్రతికర్తవ్యమిత్యేవం యేన మే హింసితః పితా। శృంగిణం హేతుమాత్రం యః కృత్వా దగ్ధ్వా చ పార్థివం॥ 1-50-49 (2149) ఇయం దురాత్మతా తస్య కాశ్యపం యో న్యవర్తయత్। యద్యాగచ్ఛేత్స వై విప్రో నను జీవేత్పితా మమ॥ 1-50-50 (2150) పరిహీయేత కిం తస్య యది జీవేత్స పార్థివః। కాశ్యపస్య ప్రసాదేన మంత్రిణాం వినయేన చ॥ 1-50-51 (2151) స తు వారితవాన్మోహాత్కాశ్యపం ద్విజసత్తమం। సంజిజీవయిషుం ప్రాప్తం రాజానమపరాజితం॥ 1-50-52 (2152) మహానతిక్రమో హ్యేష తక్షకస్య దురాత్మనః। ద్విజస్య యోఽదదద్ద్రవ్యం మా నృపం జీవయేదితి॥ 1-50-53 (2153) ఉత్తంకస్య ప్రియం కర్తుమాత్మనశ్చ మహత్ప్రియం। భవతాం చైవ సర్వేషాం గచ్ఛాంయపచితిం పితుః॥ ॥ 1-50-54 (2154) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి పంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 50 ॥

1-51-0 (2155) సౌతిరువాచ। 1-51-0x (248) ఏవముక్త్వా తతః శ్రీమాన్మంత్రిభిశ్చానుమీదితః। ఆరురోహ ప్రతిజ్ఞాం స సర్పసత్రాయ పార్థివః॥ 1-51-1 (2156) బ్రహ్మన్భరతశార్దూలో రాజా పారిక్షితస్తదా। పురోహితమథాహూయ ఋత్విజో వసుధాధిపః॥ 1-51-2 (2157) అబ్రవీద్వాక్యసంపన్నః కార్యసంపత్కరం వచః। యో మే హింసితవాంస్తాతం తక్షకః స దురాత్మవాన్॥ 1-51-3 (2158) ప్రతికుర్యాం యథా తస్య తద్భవంతో బ్రువంతు మే। అపి తత్కర్మ విదితం భవతాం యేన పన్నగం॥ 1-51-4 (2159) తక్షకం సంప్రదీప్తేఽగ్నౌ ప్రక్షిపేయం సబాంధవం। యథా తేన పితా మహ్యం పూర్వం దగ్ధో విషాగ్నినా॥ తథాఽహమపి తం పాపం దగ్ధుమిచ్ఛామి పన్నగం॥ 1-51-5 (2160) ఋత్విజ ఊచుః। 1-51-6x (249) అస్తి రాజన్మహాత్సత్రం త్వదర్థం దేవనిర్మితం। సర్వసత్రమితి ఖ్యాతం పురాణే పరిపఠ్యతే॥ 1-51-6 (2161) ఆహర్తా తస్య సత్రస్య త్వన్నాన్యోఽస్తి నరాధిప। ఇతి పౌరాణికాః ప్రాహురస్మాకం చాస్తి స క్రతుః॥ 1-51-7 (2162) ఏవముక్తః స రాజర్షిర్మేనే దగ్ధం హి తక్షకం। హుతాశనముఖే దీప్తే ప్రవిష్టమితి సత్తమ॥ 1-51-8 (2163) తతోఽబ్రవీన్మంత్రవిదస్తాన్రాజా బ్రాహ్మణాంస్తదా। ఆహరిష్యామి తత్సత్రం సంభారాః సంభ్రియంతు మే॥ 1-51-9 (2164) సౌతిరువాచ। 1-51-10x (250) తతస్త ఋత్విజస్తస్య శాస్త్రతో ద్విజసత్తమ। తం దేశం మాపయామాసుర్యజ్ఞాయతనకారణాత్॥ 1-51-10 (2165) యథావద్వేదవిద్వాంసః సర్వే బుద్ధేః పరంగతాః। ఋద్ధ్యా పరమయా యుక్తమిష్టం ద్విజగణైర్యుతం॥ 1-51-11 (2166) ప్రభూతధనధాన్యాఢ్యమృత్విగ్భిః సునిషేవితం। నిర్మాయ చాపి విధివద్యజ్ఞాయతనమీప్సితం॥ 1-51-12 (2167) రాజానం దీక్షయామాసుః సర్పసత్రాప్తయే తదా। ఇదం చాసీత్తత్ర పూర్వం సర్పసత్రే భవిష్యతి॥ 1-51-13 (2168) నిమిత్తం మహదుత్పన్నం యజ్ఞవిఘ్నకరం తదా। యజ్ఞస్యాయతనే తస్మిన్క్రియమాణే వచోఽబ్రవీత్॥ 1-51-14 (2169) స్థపతిర్బుద్ధిసంపన్నో వాస్తువిద్యావిశారదః। ఇత్యబ్రవీత్సూత్రధారః సూతః పౌరాణికస్తదా॥ 1-51-15 (2170) యస్మిందేశే చ కాలే చ మాపనేయం ప్రవర్తితా। బ్రాహ్మణం కారణం కృత్వా నాయం సంస్థాస్యతే క్రతుః॥ 1-51-16 (2171) ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు రాజాసౌ ప్రాగ్దీక్షాకాలమబ్రవీత్। క్షత్తారం న హి మే కశ్చిదజ్ఞాతః ప్రవిశేదితి॥ ॥ 1-51-17 (2172) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ఏకపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 51 ॥

1-52-0 (2173) సౌతిరువాచ। 1-52-0x (251) తతః కర్మ ప్రవవృతే సర్పసత్రవిధానతః। పర్యక్రామంశ్చ విదివత్స్వే స్వే కర్మణి యాజకాః॥ 1-52-1 (2174) ప్రావృత్య కృష్ణవాసాంసి ధూంరసంరక్తలోచనాః। జుహువుర్మంత్రవచ్చైవ సమిద్ధం జాతవేదసం॥ 1-52-2 (2175) కంపయంతశ్చ సర్వేషామురగాణాం మనాంసి చ। సర్పానాజుహువుస్తత్ర సర్వానగ్నిముఖే తదా॥ 1-52-3 (2176) తతః సర్పాః సమాపేతుః ప్రదీప్తే హవ్యవాహనే। విచేష్టమానాః కృపణమాహ్వయంతః పరస్పరం॥ 1-52-4 (2177) విస్ఫురంతః శ్వసంతశ్చ వేష్టయంతః పరస్పరం। పుచ్ఛైః శిరోభిశ్చ భృశం చిత్రభానుం ప్రపేదిరే॥ 1-52-5 (2178) శ్వేతాః కృష్ణాశ్చ నీలాశ్చ స్థవిరాః శిశవస్తథా। నదంతో వివిధాన్నాదాన్పేతుర్దీప్తే విభావసౌ॥ 1-52-6 (2179) క్రోశయోజనమాత్రా హి గోకర్ణస్య ప్రమాణతః। పతంత్యజస్రం వేగేన వహ్నావగ్నిమతాం వర॥ 1-52-7 (2180) ఏవం శతసహస్రాణి ప్రయుతాన్యర్బుదాని చ। అవశాని వినష్టాని పన్నగానాం తు తత్ర వై॥ 1-52-8 (2181) తురగా ఇవ తత్రాన్యే హస్తిహస్తా ఇవాపరే। మత్తా ఇవ చ మాతంగా మహాకాయా మహాబలాః॥ 1-52-9 (2182) ఉచ్చావచాశ్చ బహవో నానావర్ణా విషోల్బణాః। ఘోరాశ్చ పరిఘప్రఖ్యా దందశూకా మహాబలాః। ప్రపేతురగ్నావురగా మాతృవాగ్దండపీడితాః॥ ॥ 1-52-10 (2183) ఇతి శ్రీమన్మాహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి ద్విపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 52 ॥

1-53-0 (2184) శౌనక ఉవాచ। 1-53-0x (252) సర్పసత్రే తదా రాజ్ఞః పాండవేయస్య ధీమతః। జనమేజయస్య కే త్వాసన్నృత్విజః పరమర్షయః॥ 1-53-1 (2185) కే సదస్యా బభూవుశ్చ సర్పసత్రే సుదారుణే। విషాదజననేఽత్యర్థం పన్నగానాం మహాభయ॥ 1-53-2 (2186) సర్వం విస్తరశస్తాత భవాంఛంసితుమర్హతి। సర్పసత్రవిధానజ్ఞవిజ్ఞేయాః కే చ సూతజ॥ 1-53-3 (2187) సౌతిరువాచ। 1-53-4x (253) హంత తే కథయిష్యామి నామానీహ మనీషిణాం। యే ఋత్విజః సదస్యాశ్చ తస్యాసన్నృపతేస్తదా॥ 1-53-4 (2188) తత్ర హోతా బభూవాథ బ్రాహ్మణశ్చండభార్గవః। చ్యవనస్యాన్వయే ఖ్యాతో జాతో వేదవిదాం వరః॥ 1-53-5 (2189) ఉద్గాతా బ్రాహ్మణో వృద్ధో విద్వాన్కౌత్సౌఽథ జైమినిః। బ్ర్హమాఽభవచ్ఛార్ంగరవోఽథాధ్వర్యుశ్చాపి పింగలః॥ 1-53-6 (2190) సదస్యశ్చాభవద్వ్యాసః పుత్రశిష్యసహాయవాన్। ఉద్దాలకః ప్రమతకః శ్వేతకేతుశ్చ పింగలః॥ 1-53-7 (2191) అసితో దేవలశ్చైవ నారదః పర్వతస్తథా। ఆత్రేయః కుండజఠరౌ ద్విజః కాలఘటస్తథా॥ 1-53-8 (2192) వాత్స్యః శ్రుతశ్రవా వృద్ధో జపస్వాధ్యాయశీలవాన్। కోహలో దేవశర్మా చ మౌద్గల్యః సమసౌరభః॥ 1-53-9 (2193) ఏతే చాన్యే చ బహవో బ్రాహ్మణా వేదపారగాః। సదస్యాశ్చాభవంస్తత్ర సత్రే పారిక్షితస్య హ॥ 1-53-10 (2194) జుహ్వత్స్వృత్విక్ష్వథ తదా సర్పసత్రే మహాక్రతౌ। అహయః ప్రాపతంస్తత్ర ఘోరాః ప్రాణిభయావహాః॥ 1-53-11 (2195) వసామేదోవహాః కుల్యా నాగానాం సంప్రవర్తితాః। వవౌ గంధశ్చ తుములో దహ్యతామనిశం తదా॥ 1-53-12 (2196) పతతాం చైవ నాగానాం ధిష్ఠితానాం తథాంబరే। అశ్రూయతానిశం శబ్దః పచ్యతాం చాగ్నినా భృశం॥ 1-53-13 (2197) తక్షకస్తు స నాగేంద్రః పురందరనివేశనం। గతః శ్రుత్వైవ రాజానం దీక్షితం జనమేజయం॥ 1-53-14 (2198) తతః సర్వం యథావృత్తమాఖ్యాయ భుజగోత్తమః। అగచ్ఛచ్ఛరణం భీత ఆగస్కృత్వా పురందరం॥ 1-53-15 (2199) తమింద్రః ప్రాహ సుప్రీతో న తవాస్తీహ తక్షక। భయం నాగేంద్ర తస్మాద్వై సర్పసత్రాత్కదాచన॥ 1-53-16 (2200) ప్రసాదితో మయా పూర్వం తవార్థాయ పితామహః। తస్మాత్తవ భయం నాస్తి వ్యేతు తేనసో జ్వరః॥ 1-53-17 (2201) సౌతిరువాచ। 1-53-18x (254) ఏవమాశ్వాసితస్తేన తతః స భుజగోత్తమః। ఉవాస భవనే తస్మిఞ్శక్రస్య ముదితః సుఖీ॥ 1-53-18 (2202) అజస్రం నిపతత్స్వగ్నౌ నాగేషు భృశదుఃఖితః। అల్పశేషపరీవారో వాసుకిః పర్యతప్యత॥ 1-53-19 (2203) కశ్మలం చావిశద్ధోరం వాసుకిం పన్నగోత్తమం। స ఘూర్ణమానహృదయో భగినీమిదమబ్రవీత్॥ 1-53-20 (2204) దహ్యంతేఽంగాని మే భద్రే న దిశః ప్రతిభాంతి మాం। సీదామీవ చ సంమోహాద్ధూర్ణతీవ చ మే మనః॥ 1-53-21 (2205) దృష్టిర్భ్రాంయతి మేఽతీవ హృదయం దీర్యతీవ చ। పతిష్యాంయవశోఽద్యాహం తస్మిందీప్తే విభావసౌ॥ 1-53-22 (2206) పారిక్షితస్య యజ్ఞోఽసౌ వర్తతేఽస్మజ్జిఘాంసయా। వ్యక్తం మయాఽభిగంతవ్యం ప్రేతరాజనివేశనం॥ 1-53-23 (2207) అయం స కాలః సంప్రాప్తో యదర్థమసి మే స్వసః। జరత్కరౌ(పురా)మయాదత్తాత్రాయస్వాస్మాన్సబాంధవాన్॥ 1-53-24 (2208) ఆస్తీకః కిల యజ్ఞం తం వర్తంతం భుజగోత్తమే। ప్రతిషేత్స్యతి మాం పూర్వం స్వయమాహ పితామహః॥ 1-53-25 (2209) తద్వత్సే బ్రూహి వత్సం స్వం కుమారం వృద్ధసంమతం। మమాద్య త్వం సభృత్యస్య మోక్షార్థం వేదవిత్తమం॥ ॥ 1-53-26 (2210) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి త్రిపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 53 ॥

1-54-0 (2211) సౌతిరువాచ। 1-54-0x (255) తత ఆహూయ పుత్రం స్వం జరత్కారుర్భుజంగమా। వాసుకేర్నాగరాజస్య వచనాదిదమబ్రవీత్॥ 1-54-1 (2212) అహం తవ పితుః పుత్ర భ్రాత్రా దత్తా నిమిత్తతః। కాలః స చాయం సంప్రాప్తస్తత్కురుష్వ యథాతథం॥ 1-54-2 (2213) ఆస్తీక ఉవాచ। 1-54-3x (256) కింనిమిత్తం మమ పితుర్దత్తా త్వం మాతులేన మే। తన్మమాచక్ష్వ తత్త్వేన శ్రుత్వా కర్తాఽస్మి తత్తథా॥ 1-54-3 (2214) సౌతిరువాచ। 1-54-4x (257) తత ఆచష్ట సా తస్మై బాంధవానాం హితైషిణీ। భగినీ నాగరాజస్య జరత్కారురవిక్లబా॥ 1-54-4 (2215) జరత్కారురువాచ। 1-54-5x (258) పన్నగానామశేషాణాం మాతా కద్రూరితి శ్రుతా। తయా శప్తా రుషితయా సుతా యస్మాన్నిబోధ తత్॥ 1-54-5 (2216) ఉచ్చైః శ్రవాః సోఽశ్వరాజో యన్మిథ్యా న కృతో మమ। వినతార్థాయ పణితే దాసభావాయ పుత్రకాః॥ 1-54-6 (2217) జనమేజయస్య వో యజ్ఞే ధక్ష్యత్యనిలసారథిః। తత్ర పంచత్వమాపన్నాః ప్రేతలోకం గమిష్యథ॥ 1-54-7 (2218) తాం చ శప్తవతీం దేవః సాక్షాల్లోకపితామహః। ఏవమస్త్వితి తద్వాక్యం ప్రోవాచాను ముమోద చ॥ 1-54-8 (2219) వాసుకిశ్చాపి తచ్ఛ్రుత్వా పితామహవచస్తదా। అమృతే మథితే తాత దేవాంఛరణమీయివాన్॥ 1-54-9 (2220) సిద్ధార్థాశ్చ సురాః సర్వే ప్రాప్యామృతమనుత్తమం। భ్రాతరం మే పురస్కృత్య పితామహముపాగమన్॥ 1-54-10 (2221) తే తం ప్రసాదయామాసుః సురాః సర్వేఽబ్జసంభవం। రాజ్ఞా వాసుకినా సార్ధం శాపోఽసౌన భవేదితి॥ 1-54-11 (2222) దేవా ఊచుః। 1-54-12x (259) వాసుకిర్నాగరాజోఽయం దుఃఖితో జ్ఞాతికారణాత్। అభిశాపః స మాతుస్తు భగవన్న భవేత్కథం॥ 1-54-12 (2223) బ్రహ్మోవాచ। 1-54-13x (260) జరత్కారుర్జరత్కారుం యాం భార్యాం సమవాప్స్యతి। తత్ర జాతో ద్విజః శాపాన్మోక్షయిష్యతి పన్నగాన్॥ 1-54-13 (2224) ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు వచనం వాసుకిః పన్నగోత్తమః। ప్రాదాన్మామమరప్రఖ్య తవ పిత్రే మహాత్మనే॥ 1-54-14 (2225) ప్రాగేవానాగతే కాలే తస్మాత్త్వ మయ్యజాయథాః। అయం స కాలః సంప్రాప్తో భయాన్నస్త్రాతుమర్హసి॥ 1-54-15 (2226) భ్రాతరం చాపి మే తస్మాత్త్రాతుమర్హసి పావకాత్। న మోఘం తు కృతం తత్స్యాద్యదహం తవ ధీమతే। పిత్రే దత్తా విమోక్షార్థం కథం వా పుత్ర మన్యసే॥ 1-54-16 (2227) సౌతిరువాచ। 1-54-17x (261) ఏవముక్తస్తథేత్యుక్త్వా సాస్తీకో మాతరం తదా। అబ్రవీద్దుఃఖసంతప్తం వాసుకిం జీవయన్నివ॥ 1-54-17 (2228) అహం త్వాం మోక్షయిష్యామి వాసుకే పన్నగోత్తమ। తస్మాచ్ఛాపాన్మహాసత్త్వ సత్యమేతద్బ్రవీమి తే॥ 1-54-18 (2229) భవ స్వస్థమనా నాగ న హి తే విద్యతే భయం। ప్రయతిష్యే తథా రాజన్యథా శ్రేయో భవిష్యతి॥ 1-54-19 (2230) న మే వాగనృతం ప్రాహ స్వైరేష్వపి కుతోఽన్యథా। తం వై నృపవరం గత్వా దీక్షితం జనమేజయం॥ 1-54-20 (2231) వాగ్భిర్మంగలయుక్తాభిస్తోషయిష్యేఽద్య మాతుల। యథా స యజ్ఞో నృపతేర్నివత్రిష్యతి సత్తమ॥ 1-54-21 (2232) స సంభావయ నాగేంద్ర మయి సర్వం మహామతే। న తే మయి మనో జాతు మిథ్యా భవితుమర్హతి॥ 1-54-22 (2233) వాసుకిరువాచ। 1-54-23x (262) ఆస్తీక పరిఘూర్ణామి హృదయం మే విదీర్యతే। దిశో న ప్రతిజానామి బ్రహ్మదండనిపీడితః॥ 1-54-23 (2234) ఆస్తీక ఉవాచ। 1-54-24x (263) న సంతాపస్త్వయా కార్యః కథంచిత్పన్నగోత్తమ। ప్రదీప్తాగ్నేః సముత్పన్నం నాశయిష్యామి తే భయం॥ 1-54-24 (2235) బ్రహ్మదండం మహాఘోరం కాలాగ్నిసమతేజసం। నాశయిష్యామి మాఽత్ర త్వం భయంకార్షీః కథంచన॥ 1-54-25 (2236) సౌతిరువాచ। 1-54-26x (264) తతః స వాసుకేర్ఘోరమపనీయ మనోజ్వరం। ఆధాయ చాత్మనోఽంగేషు జగామ త్వరితో భృశం॥ 1-54-26 (2237) జనమేజయస్య తం యజ్ఞం సర్వైః సముదితం గుణైః। మోక్షాయ భుజగేంద్రాణామాస్తీకో ద్విజసత్తమః॥ 1-54-27 (2238) స గత్వాఽపశ్యదాస్తీకో యజ్ఞాయతనముత్తమం। వృతం సదస్యైర్బహుభిః సూర్యవహ్నిసమప్రభైః॥ 1-54-28 (2239) స తత్ర వారితో ద్వాస్థైః ప్రవిశంద్విజసత్తమః। అభితుష్టావ తం యజ్ఞం ప్రవేశార్థీ పరంతపః॥ 1-54-29 (2240) స ప్రాప్య యజ్ఞాయతనం వరిష్ఠం ద్విజోత్తమః పుణ్యకృతాం వరిష్ఠః। తుష్టావ రాజానమనంతకీర్తి- మృత్విక్సదస్యాంశ్చ తథైవ చాగ్నిం॥ ॥ 1-54-30 (2241) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి చతుఃపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 54 ॥

1-55-0 (2242) ఆస్తీక ఉవాచ। 1-55-0x (265) సోమస్య యజ్ఞో వరుణస్య యజ్ఞః ప్రజాపతేర్యజ్ఞ ఆసీత్ప్రయాగే। తథా యజ్ఞోఽయం తవ భారతాగ్ర్య పారిక్షిత స్వస్తి నోఽస్తు ప్రియేభ్యః॥ 1-55-1 (2243) శక్రస్య యజ్ఞః శతసంఖ్య ఉక్త- స్తథాపరం తుల్యసంఖ్యం శతం వై। తథా యజ్ఞోఽయం తవ భారతాగ్ర్య పారిక్షిత స్వస్తి నోఽస్తు ప్రియేభ్యః॥ 1-55-2 (2244) యమస్య యజ్ఞో హరిమేధసశ్చ యథా యజ్ఞో రంతిదేవస్య రాజ్ఞః। తథా యజ్ఞోఽయం తవ భారతాగ్ర్య పారిక్షిత స్వస్తి నోఽస్తు ప్రియేభ్యః॥ 1-55-3 (2245) గయస్య యజ్ఞః శశబిందోశ్చ రాజ్ఞో యజ్ఞసల్తథా వైశ్రవణస్య రాజ్ఞః। తథా యజ్ఞోఽయం తవ భారతాగ్ర్య పారిక్షిత స్వస్తి నోఽస్తు ప్రియేభ్యః॥ 1-55-4 (2246) నృగస్య యజ్ఞస్త్వజమీఢస్య చాసీ- ద్యథా యజ్ఞో దాశరథేశ్చ రాజ్ఞః। తథా యజ్ఞోఽయం తవ భారతాగ్ర్య పారిక్షిత స్వస్తి నోఽస్తు ప్రియేభ్యః॥ 1-55-5 (2247) యజ్ఞః శ్రుతో దివి దేవస్య సూనో- ర్యుధిష్ఠిరస్యాజమీఢస్య రాజ్ఞః। తథా యజ్ఞోఽయం తవ భారతాగ్ర్య పారిక్షిత స్వస్తి నోఽస్తు ప్రియేభ్యః॥ 1-55-6 (2248) కృష్ణస్య యజ్ఞః సత్యవత్యాః సుతస్య స్వయం చ కర్మ ప్రచకార యత్ర। తథా యజ్ఞోఽయం తవ భారతాగ్ర్య పారిక్షిత స్వస్తి నోఽస్తు ప్రియేభ్యః॥ 1-55-7 (2249) ఇమే చ తే సూర్యసమానవర్చసః సమాసతే వృత్రహణః క్రతుం యథా। నైషాం జ్ఞాతుం విద్యతే జ్ఞానమద్య దత్తం యేభ్యో న ప్రణశ్యేత్కదాచిత్॥ 1-55-8 (2250) ఋత్విక్సమో నాస్తి లోకేషు చైవ ద్వైపాయనేనేతి వినిశ్చితం మే। ఏతస్య శిష్యా హి క్షితిం సంచరంతి సర్వర్త్విజః కర్మసు స్వేషు దక్షాః॥ 1-55-9 (2251) విభావసుశ్చిత్రభానుర్మహాత్మా హిరణ్యరేతా హుతభుక్కృష్ణవర్త్మా। ప్రదక్షిమావర్తశిఖః ప్రదీప్తో హవ్యం తవేదం హుతభుగ్వష్టి దేవః॥ 1-55-10 (2252) నైహ త్వదన్యో విద్యతే జీవలోకే సమో నృపః పాలయితా ప్రజానాం। ధృత్యా చ తే ప్రతీమనాః సదాహం త్వం వా వరుణో ధర్మరాజో యమో వా॥ 1-55-11 (2253) శక్రః సాక్షాద్వజ్రపాణిర్యథేహ త్రాతా లోకేఽస్మింస్త్వం తథేహ ప్రజానాం। మతస్త్వం నః పురుషేంద్రేహ లోకే న చ త్వదన్యో భూపతిరస్తి జజ్ఞే॥ 1-55-12 (2254) ఖట్వాంగనాభగదిలీపకల్ప యయాతిమాంధాతృసమప్రభావ। ఆదిత్యతేజఃప్రతిమానతేజా భీష్మో యథా రాజసి సువ్రతస్త్వం॥ 1-55-13 (2255) వాల్మీకివత్తే నిభృతం స్వవీర్యం వసిష్ఠవత్తే నియతశ్చ కోపః। ప్రభుత్వమింద్రత్వసమం మతం మే ద్యుతిశ్చ నారాయణవద్విభాతి॥ 1-55-14 (2256) యమో యథా ధర్మవినిశ్చయజ్ఞః కృష్ణో యథా సర్వగుణోపపన్నః। శ్రియాం నివాసోఽసి యథా వసూనాం నిధానభూతోఽసి తథా క్రతూనాం॥ 1-55-15 (2257) దంభోద్భవేనాసి సమో బలేన రామో యథా శస్త్రవిదస్త్రవిచ్చ। ఔర్వత్రితాభ్యామసి తుల్యతేజా దుష్ప్రేక్షణీయోఽసి భగీరథేన॥ 1-55-16 (2258) సౌతిరువాచ। 1-55-17x (266) ఏవం స్తుతాః సర్వ ఏవ ప్రసన్నా రాజా సదస్యా ఋత్విజో హవ్యవాహః। తేషాం దృష్ట్వా భావితానీంగితాని ప్రోవాచ రాజా జనమేజయోఽథ॥ ॥ 1-55-17 (2259) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి పంచపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 55 ॥

1-56-0 (2260) జనమేజయ ఉవాచ। 1-56-0x (267) బాలోఽప్యయం స్థవిర ఇవావభాషతే నాయం బాలః స్థవిరోఽయం మతో మే। ఇచ్ఛాంయహం వరమస్మై ప్రదాతుం తన్మే విప్రాః సంవిదధ్వం యథావత్॥ 1-56-1 (2261) సదస్యా ఊచుః। 1-56-2x (268) బాలోఽపి విప్రో మాన్య ఏవేహ రాజ్ఞా `యశ్చావిద్వాన్యశ్చ విద్వాన్యథావత్। ప్రసాదయైనం త్వరితో నరేంద్ర ద్విజాతివర్యం సకలార్థసిద్ధయే।' సర్వాన్కామాంస్త్వత్త ఏవార్హతేఽద్య యథా చ నస్తక్షక ఏతి శీఘ్రం॥ 1-56-2 (2262) సౌతిరువాచ। 1-56-3x (269) వ్యాహర్తుకామే వరదే నృపే ద్విజం వరం వృణీష్వేతి తతోఽబ్యువాచ। హోతా వాక్యం నాతిహృష్టాంతరాత్మా కర్మణ్యస్మింస్తక్షకో నైతి తావత్॥ 1-56-3 (2263) జనమేజయ ఉవాచ। 1-56-4x (270) యథా చేదం కర్మ సమాప్యతే మే యథా చ వై తక్షక ఏతి శీఘ్రం। తథా భవంతః ప్రయతంతు సర్వే పరం శక్త్యా స హి మే విద్విషాణః॥ 1-56-4 (2264) ఋత్విజ ఊచుః। 1-56-5x (271) యథా శస్త్రాణి నః ప్రాహుర్యథా శంసతి పావకః। ఇంద్రస్య భవనే రాజంస్తక్షకో భయపీడితః॥ 1-56-5 (2265) యథా సూతో లోహితాక్షో మహాత్మా పౌరాణికో వేదితవాన్పురస్తాత్। స రాజానం ప్రాహ పృష్టస్తదానీం యథాహుర్విప్రాస్తద్వదేతన్నృదేవ॥ 1-56-6 (2266) పురాణమాగంయ తతో బ్రవీంయహం దత్తం తస్మై వరమింద్రేణ రాజన్। వసేహ త్వం మత్సకాశే సుగుప్తో న పావకస్త్వాం ప్రదహిష్యతీతి॥ 1-56-7 (2267) ఏతచ్ఛ్రుత్వా దీక్షితస్తప్యమాన ఆస్తే హోతారం చోదయన్కర్మ కాలే। `ఇంద్రేణ సార్ధం తక్షకం పాతయధ్వం విభావసౌ న విముచ్యేత నాగః।' హోతా చ యత్తోఽస్యాజుహావాథ మంత్రై- రథో మహేంద్రః స్వయమాజగామ॥ 1-56-8 (2268) `ఆయాతు చేంద్రోఽపి సతక్షకః పతే- ద్విభావసౌ నాగరాజేన తూర్ణం। జంభస్య హంతేతి జుహావ హోతా తదా జగామాహిదత్తాభయః ప్రభుః॥' 1-56-9 (2269) విమానమారుహ్య మహానుభావః సర్వైర్దేవైః పరిసంస్తూయమానః। బలాహకైశ్చాప్యనుగంయమానో విద్యాధరైరప్సరసాం గణైశ్చ `నాగస్య నాశో మమ చైవ నాశో భవిష్యతీత్యేవ విచింతయానః॥' 1-56-10 (2270) తస్యోత్తరీయే నిహితః స నాగో భయోద్విగ్నః శర్మ నైవాభ్యగచ్ఛత్। తతో రాజా మంత్రవిదోఽబ్రవీత్పునః క్రుద్ధో వాక్యం తక్షకస్యాంతమిచ్ఛన్॥ 1-56-11 (2271) జనమేజయ ఉవాచ। 1-56-12x (272) ఇంద్రస్య భవనే విప్రా యది నాగః స తక్షకః। తమింద్రేణైవ సహితం పాతయధ్యం విభావసౌ॥ 1-56-12 (2272) సౌతిరువాచ। 1-56-13x (273) జనమేజయేన రాజ్ఞా తు నోదితస్తక్షకం ప్రతి। హోతా జుహావ తత్రస్థం తక్షకం పన్నగం తథా॥ 1-56-13 (2273) హూయమానే తథా చైవ తక్షకః సపురందరః। ఆకాశే దదృశే తత్ర క్షణేన వ్యథితస్తదా॥ 1-56-14 (2274) పురందరస్తు తం యజ్ఞం దృష్ట్వోరుభయమావిశత్। హిత్వా తు తక్షకం త్రస్తః స్వమేవ భవనం యయౌ॥ 1-56-15 (2275) ఇంద్రే గతే తు రాజేంద్ర తక్షకో భయమోహితః। మంత్రశక్త్యా పావకార్చిస్సమీపమవశో గతః। `తం దృష్ట్వా ఋత్విజస్తత్ర వచనం చేదమబ్రువన్'॥ 1-56-16 (2276) ఋత్విజ ఊచుః। 1-56-17x (274) అయమాయాతి తూర్ణం స తక్షకస్తే వశం నృప। శ్రూయతేఽస్య మహాన్నాదో నదతో భైరవం రవం॥ 1-56-17 (2277) నూనం ముక్తో వజ్రభృతా స నాగో భ్రష్టో నాకాన్మంత్రవిత్రస్తకాయః। ఘూర్ణన్నాకాశే నష్టసంజ్ఞోఽభ్యుపైతి తీవ్రాన్నిశ్వాసాన్నిశ్వసన్పన్నగేంద్రః॥ 1-56-18 (2278) వర్తతే తవ రాజేంద్ర కర్మైతద్విధివత్ప్రభో। అస్మై తు ద్విజముఖ్యాయ వరం త్వం దాతుమర్హసి॥ 1-56-19 (2279) జనమేజయ ఉవాచ। 1-56-20x (275) బాలాభిరూపస్య తవాప్రమేయ వరం ప్రయచ్ఛామి యథానురూపం। వృణీష్వ యత్తేఽభిమతం హృది స్థితం తత్తే ప్రదాస్యాంయపి చేదదేయం॥ 1-56-20 (2280) సౌతిరువాచ। 1-56-21x (276) పతిష్యమాణే నాగేంద్రే తక్షకే జాతవేదసి। ఇదమంతరమిత్యేవం తదాస్తీకోఽభ్యచోదయత్॥ 1-56-21 (2281) ఆస్తీక ఉవాచ। 1-56-22x (277) వరం దదాసి చేన్మహ్యం వృణోమి జనమేజయ। సత్రం తే విరమత్వేతన్న పతేయురిహోరగాః॥ 1-56-22 (2282) ఏవముక్తస్తదా తేన బ్రహ్మన్పారిక్షితస్తు సః। నాతిహృష్టమనాశ్చేదమాస్తీకం వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-56-23 (2283) సువర్ణం రజతం గాశ్చ యచ్చాన్యన్మన్యసే విభో। తత్తే దద్యాం వరం విప్ర న నివర్తేత్క్రతుర్మమ॥ 1-56-24 (2284) ఆస్తీక ఉవాచ। 1-56-25x (278) సువర్ణం రజతం గాశ్చ న త్వాం రాజన్వృణోంయహం। సత్రం తే విరమత్వేతత్స్వస్తి మాతృకులస్య నః॥ 1-56-25 (2285) సౌతిరువాచ। 1-56-26x (279) ఆస్తీకేనైవముక్తస్తు రాజా పారిక్షితస్తదా। పునఃపునరువాచేదమాస్తీకం వదతాం వరః॥ 1-56-26 (2286) అన్యం వరయ భద్రం తే వరం ద్విజ్వరోత్తమ। అయాచత న చాప్యన్యం వరం స భృగునందన॥ 1-56-27 (2287) తతో వేదవిదస్తాత సదస్యాః సర్వ ఏవ తం। రాజానమూచుః సహితా లభతాం బ్రాహ్మణో వరం॥ ॥ 1-56-28 (2288) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి షట్పంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 56 ॥

1-57-0 (2289) శౌనక ఉవాచ। 1-57-0x (280) యే సర్పాః సర్పసత్రేఽస్మిన్పతితా హవ్యవాహనే। తేషాం నామాని సర్వేషాం శ్రోతుమిచ్ఛామి సూతజ॥ 1-57-1 (2290) సౌతిరువాచ। 1-57-2x (281) సహస్రాణి బహూన్యస్మిన్ప్రయుతాన్యర్బుదాని చ। న శక్యం పరిసంఖ్యాతుం బహుత్వాద్ద్విజసత్తమ॥ 1-57-2 (2291) యథాస్మృతి తు నామాని పన్నగానాం నిబోధ మే। ఉచ్యమానాని ముఖ్యానాం హుతానాం జాతవేదసి॥ 1-57-3 (2292) వాసుకేః కులజాతాంస్తు ప్రాధాన్యేన నిబోధ మే। నీలరక్తాన్సితాన్ఘోరాన్మహాకాయాన్విషోల్బణాన్॥ 1-57-4 (2293) అవశాన్మాతృవాగ్దండపీడితాన్కృపణాన్హూతాన్। కోటిశో మానసః పూర్ణః శలః పాలో హలీమకః॥ 1-57-5 (2294) పిచ్ఛలః కౌణపశ్చక్రః కాలవేగః ప్రకాలనః। హిరణ్యబాహుః శరణః కక్షకః కాలదంతకః॥ 1-57-6 (2295) ఏతే వాసుకిజా నాగాః ప్రవిష్టా హవ్యవాహనే। అన్యే చ బహవో విప్ర తథా వై కులసంభవాః। ప్రదీప్తాగ్నౌ హుతాఃసర్వే ఘోరరూపా మహాబలాః॥ 1-57-7 (2296) తక్షకస్య కులే జాతాన్ప్రవక్ష్యామి నిబోధ తాన్। పుచ్ఛాండకో మండలకః పిండసేక్తా రభేణకః॥ 1-57-8 (2297) ఉచ్ఛిఖః శరభో భంగో బిల్వతేజా విరోహణః। శిలీ శలకరో మూకః సుకుమారః ప్రవేపనః॥ 1-57-9 (2298) ముద్గరః శిశురోమా చ సురోమా చ మహాహనుః। ఏతే తక్షకజా నాగాః ప్రవిష్టా హవ్యవాహనం॥ 1-57-10 (2299) పారావతః పారియాత్రః పాండరో హరిణః కృశః। విహంగః శరభో మోదః ప్రమోదః సంహతాపనః॥ 1-57-11 (2300) ఐరావతకులాదేతే ప్రవిష్టా హవ్యవాహనం। కౌరవ్యకులజాన్నాగాఞ్శృణు మే త్వం ద్విజోత్తమ॥ 1-57-12 (2301) ఏరకః కుండలో వేణీ వేణీస్కంధః కుమారకః। బాహుకః శృంగబేరశ్చ ధూర్తకః ప్రాతరాతకౌ॥ 1-57-13 (2302) కౌరవ్యకులజాస్త్వేతే ప్రవిష్టా హవ్యవాహనం। ధృతరాష్ట్రకులే జాతాఞ్శృణు నాగాన్యథాతథం॥ 1-57-14 (2303) కీర్త్యమానాన్మయా బ్రహ్మన్వాతవేగాన్విషోల్బణాన్। శంకుకర్ణః పిఠరకః కుఠారముఖసేచకౌ॥ 1-57-15 (2304) పూర్ణాంగదః పూర్ణముఖః ప్రహాసః శకునిర్దరిః। అమాహఠః కామఠకః సుషేణో మానసోఽవ్యయః॥ 1-57-16 (2305) `అష్టావక్రః కోమలకః శ్వసనో మౌనవేపగః।' భైరవో ముండవేదాంగః పిశంగశ్చోదపారకః। ఋషభో వేగవాన్నాగః పిండారకమహాహనూ॥ 1-57-17 (2306) రక్తాంగః సర్వసారంగః సమృద్ధపటవాసకౌ। వరాహకో వీరణకః సుచిత్రశ్చిత్రవేగికః॥ 1-57-18 (2307) పరాశరస్తరుణకో మణిః స్కంధస్తథాఽఽరుణిః। ఇతి నాగా మయా బ్రహ్మన్కీర్తితాః కీర్తివర్ధనాః॥ 1-57-19 (2308) ప్రాధాన్యేన బహుత్వాత్తు న సర్వే పరికీర్తితాః। ఏతేషాం ప్రసవో యశ్చ ప్రసవస్య చ సంతతిః॥ 1-57-20 (2309) న శక్యం పరిసంఖ్యాతుం యే దీప్తం పావకం గతాః। `ద్విశీర్షాః పంచశీర్షాశ్చ సప్తశీర్షాస్తథాఽపరే। దశశీర్షాః శతశీర్షాస్తథాన్యే బహుశీర్షకాః'॥ 1-57-21 (2310) కాలానలవిషా ఘోరా హుతాః శతసహస్రశః। మహాకాయా మహావేగాః శైలశృంగసముచ్ఛ్రయాః॥ 1-57-22 (2311) యోజనాయామవిస్తారా ద్వియోజనసమాయతాః। కామరూపాః కామబలా దీప్తానలవిషోల్బణాః॥ 1-57-23 (2312) దగ్ధాస్తత్ర మహాసత్రే బ్రహ్మదండనిపాడితాః॥ ॥ 1-57-24 (2313) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి సప్తపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 57 ॥

1-58-0 (2314) సౌతిరువాచ। 1-58-0x (282) ఇదమత్యద్భుతం చాన్యదాస్తీకస్యానుశుశ్రుమ। తథా వరైశ్ఛంద్యమానే రాజ్ఞా పారిక్షితేన హి॥ 1-58-1 (2315) ఇంద్రహస్తాచ్చ్యుతో నాగః ఖ ఏవ యదతిష్ఠత। తతశ్చింతాపరో రాజా బభూవ జనమేజయః॥ 1-58-2 (2316) హూయమానే భృశం దీప్తే విధివద్వసురేతసి। న స్మ స ప్రాపతద్వహ్నౌ తక్షకో భయపీడితః॥ 1-58-3 (2317) శౌనక ఉవాచ। 1-58-4x (283) కిం సూత తేషాం విప్రాణాం మంత్రగ్రామో మనీషిణాం। న ప్రత్యభాత్తదాఽగ్నౌ యత్స పపాత న తక్షకః॥ 1-58-4 (2318) సౌతిరువాచ। 1-58-5x (284) తమింద్రహస్తాద్విత్రస్తం విసంజ్ఞం పన్నగోత్తమం। ఆస్తీకస్తిష్ఠ తిష్ఠేతి వాచస్తిస్రోఽభ్యుదైరయత్॥ 1-58-5 (2319) వితస్థే సోఽంతరిక్షే చ హృదయేన విదూయతా। యథా తిష్ఠతి వై కశ్చిత్ఖం చ గాం చాంతరా నరః॥ 1-58-6 (2320) తతో రాజాబ్రవీద్వాక్యం సదస్యైశ్చోదితో భృశం। కామమేతద్భవత్వేవం యథాస్తీకస్య భాషితం॥ 1-58-7 (2321) సమాప్యతామిదం కర్మ పన్నగాః సంత్వనామయాః। ప్రీయతామయమాస్తీకః సత్యం సూతవచోఽస్తు తత్॥ 1-58-8 (2322) తతో హలహలాశబ్దః ప్రీతిజః సమజాయత। ఆస్తీకస్య వరే దత్తే తథైవోపరరామ చ॥ 1-58-9 (2323) స యజ్ఞః పాండవేయస్య రాజ్ఞః పారిక్షితస్య హ। ప్రీతిమాంశ్చాభవద్రాజా భారతో జనమేజయః॥ 1-58-10 (2324) ఋత్విగ్భ్యః ససదస్యేభ్యో యే తత్రాసన్సమాగతాః। తేభ్యశ్చ ప్రదదౌ విత్తం శతశోఽథ సహస్రశః॥ 1-58-11 (2325) లోహితాక్షాయ సూతాయ తథా స్థపతయే విభుః। యేనోక్తం తస్య తత్రాగ్రే సర్పసత్రనివర్తనే॥ 1-58-12 (2326) నిమిత్తం బ్రాహ్మణ ఇతి తస్మై విత్తం దదౌ బహు। దత్త్వా ద్రవ్యం యథాన్యాయం భోజనాచ్ఛాదనాన్వితం॥ 1-58-13 (2327) ప్రీతస్తస్మై నరపతిరప్రమేయపరాక్రమః। తతశ్చకారావభృథం విధిదృష్టేన కర్మణా॥ 1-58-14 (2328) ఆస్తీకం ప్రేషయామాస గృహానేవ సుసంస్కృతం। రాజా ప్రీతమనాః ప్రీతం కృతకృత్యం మనీషిణం॥ 1-58-15 (2329) పునరాగమనం కార్యమితి చైనం వచోఽబ్రవీత్। భవిష్యసి సదస్యో మే వాజిమేధే మహాక్రతౌ॥ 1-58-16 (2330) తథేత్యుక్త్వా ప్రదుద్రావ తదాస్తీకో ముదా యుతః। కృత్వా స్వకార్యమతులం తోషయిత్వా చ పార్థివం॥ 1-58-17 (2331) స గత్వా పరమప్రీతో మాతులం మాతరం చ తాం। అభిగంయోపసంగృహ్య తథా వృత్తం న్యవేదయత్॥ 1-58-18 (2332) సౌతిరువాచ। 1-58-19x (285) ఏతచ్ఛ్రుత్వా ప్రీయమాణాః సమేతా యే తత్రాసన్పన్నగా వీతమోహాః। ఆస్తీకే వై ప్రీతిమంతో బభూవు- రూచుశ్చైనం వరమిష్టం వృమీష్వ॥ 1-58-19 (2333) భూయోభూయః సర్వశస్తేఽబ్రువంస్తం కిం తే ప్రియం కరవామాద్య విద్వన్। ప్రీతా వయం మోక్షితాశ్చైవ సర్వే కామం కిం తే కరవామాద్య వత్స॥ 1-58-20 (2334) ఆస్తీక ఉవాచ। 1-58-21x (286) సాయం ప్రాతర్యే ప్రసన్నాత్మరూపా లోకే విప్రా మానవా యే పరేఽపి। ధర్మాఖ్యానం యే పఠేయుర్మమేదం తేషాం యుష్మన్నైవ కించిద్భయం స్యాత్॥ 1-58-21 (2335) తైశ్చాప్యుక్తో భాగినేయః ప్రసన్నై- రేతత్సత్యం కామమేవం వరం తే। ప్రీత్యా యుక్తాః కామితం సర్వశస్తే కర్తారః స్మ ప్రవణా భాగినేయ॥ 1-58-22 (2336) అసితం చార్తిమంతం చ సునీథం చాపి యః స్మరేత్। దివా వా యది వా రాత్రౌ నాస్య సర్పభయం భవేత్॥ 1-58-23 (2337) యో జరత్కారుణా జాతో జరత్కారౌ మహావశాః। ఆస్తీకః సర్పసత్రే వః పన్నగాన్యోఽభ్యరక్షత। తం స్మరంతం మహాభాగా న మాం హింసితుమర్హథ॥ 1-58-24 (2338) సర్పాపసర్ప భద్రం తే గచ్ఛ సర్ప మహావిష। జనేమేజయస్య యజ్ఞాంతే ఆస్తీకవచనం స్మర॥ 1-58-25 (2339) ఆస్తీకస్య వచః శ్రుత్వా యః సర్పో న నివర్తతే। శతధా భిద్యతే మూర్ధా శింశవృక్షఫలం యథా॥ 1-58-26 (2340) సౌతిరువాచ। 1-58-27x (287) స ఏవముక్తస్తు తదా ద్విజేంద్రః సమాగతైస్తైర్భుజగేంద్రముఖ్యైః। సంప్రాప్య ప్రీతిం విపులాం మహాత్మా తతో మనో గమనాయాథ దధ్రే॥ 1-58-27 (2341) `ఇత్యేవం నాగరాజోఽథ నాగానాం మధ్యగస్తదా। ఉక్త్వా సహైవ తైః సర్పైః స్వమేవ భవనం యయౌ॥' 1-58-28 (2342) మోక్షయిత్వా తు భుజగాన్సర్పసత్రాద్ద్విజోత్తమః। జగామ కాలే ధర్మాత్మా దిష్టాంతం పుత్రపౌత్రవాన్॥ 1-58-29 (2343) ఇత్యాఖ్యానం మయాస్తీకం యథావత్తవ కీర్తితం। యత్కీర్తయిత్వా సర్పేభ్యో న భయం విద్యతే క్వచిత్॥ 1-58-30 (2344) సౌతిరువాచ। 1-58-31x (288) యథా కథితవాన్బ్రహ్మన్ప్రమతిః పూర్వజస్తవ। పుత్రాయ రురవే ప్రీతః పృచ్ఛతే భార్గవోత్తమ॥ 1-58-31 (2345) యద్వాక్యం శ్రుతవాంశ్చాహం తథా చ కథితం మయా। ఆస్తీకస్య కవేర్విప్ర శ్రీమచ్చరితమాదితః॥ 1-58-32 (2346) యన్మాం త్వం పృష్టవాన్బ్రహ్మఞ్శ్రుత్వా డుండుభభాషితం। వ్యేతు తే సుమహద్బ్రహ్మన్కౌతూహలమరిందమ॥ 1-58-33 (2347) శ్రుత్వా ధర్మిష్ఠమాఖ్యానమాస్తీకం పుణ్యవర్ధనం। `సర్వపాపవినిర్ముక్తో దీర్ఘమాయురవాప్నుయాత్॥' ॥ 1-58-34 (2348) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి ఆస్తీకపర్వణి అష్టపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 58 ॥ ॥ సమాప్తం చాస్తీకపర్వ ॥

1-59-0 (2349) శౌనక ఉవాచ। 1-59-0x (289) భృగువంశాత్ప్రభృత్యేవ త్వయా మే కీర్తితం మహత్। ఆఖ్యానమఖిలం తాత సౌతే ప్రీతోఽస్మితేన తే॥ 1-59-1 (2350) ప్రక్ష్యామి చైవ భూయస్త్వాం యథావత్సూతనందన। యాః కథా వ్యాససంపన్నాస్తాశ్చ భూయో విచక్ష్వ మే॥ 1-59-2 (2351) తస్మిన్పరమదుష్పారే సర్పసత్రే మహాత్మనాం। కర్మాంతరేషు యజ్ఞస్య సదస్యానాం తథాఽధ్వరే॥ 1-59-3 (2352) యా బభూవుః కథాశ్చిత్రా యేష్వర్థేషు యథాతథం। త్వత్త ఇచ్ఛామహే శ్రోతుం సౌతే త్వం వై ప్రచక్ష్వ నః॥ 1-59-4 (2353) సౌతిరువాచ। 1-59-5x (290) కర్మాంతరేష్వకథయంద్విజా వేదాశ్రయాః కథాః। వ్యాసస్త్వకథయచ్చిత్రమాఖ్యానం భారతం మహత్॥ 1-59-5 (2354) శౌనక ఉవాచ। 1-59-6x (291) మహాభారతమాఖ్యానం పాండవానాం యశస్కరం। జనమేజయేన పృష్టః సన్కృష్ణద్వైపాయనస్తదా॥ 1-59-6 (2355) శ్రావయామాస విధివత్తదా కర్మాంతరే తు సః। తామహం విధివత్పుణ్యాం శ్రోతుమిచ్ఛామి వై కథాం॥ 1-59-7 (2356) మనఃసాగరసంభూతాం మహర్షేర్భావితాత్మనః। కథయస్వ సతాం శ్రేష్ఠ సర్వరత్నమయీమిమాం॥ 1-59-8 (2357) సౌతిరువాచ। 1-59-9x (292) హంత తే కథయిష్యామి మహదాఖ్యానముత్తమం। కృష్ణద్వైపాయనమతం మహాభారతమాదితః॥ 1-59-9 (2358) శృణు సర్వమశేషేణ కథ్యమానం మయా ద్విజ। శంసితుం తన్మహాన్హర్షో మమాపీహ ప్రవర్తతే॥ ॥ 1-59-10 (2359) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి అంశావతరణపర్వణి ఏకోనషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 59 ॥

1-60-0 (2360) సౌతిరువాచ। 1-60-0x (293) శ్రుత్వా తు సర్పసత్రాయ దీక్షితం జనమేజయం। అభ్యగచ్ఛదృషిర్విద్వాన్కృష్ణద్వైపాయనస్తదా॥ 1-60-1 (2361) జనయామాస యం కాలీ శక్తేః పుత్రాత్పరాశరాత్। కన్యైవ యమునాద్వీపే పాండవానాం పితామహం॥ 1-60-2 (2362) జాతమాత్రశ్చ యః సద్య ఇష్ట్యా దేహమవీవృధత్। వేదాంశ్చాధిజగే సాంగన్సేతిహాసాన్మహాయశాః॥ 1-60-3 (2363) యం నాతి తపసా కశ్చిన్న వేదాధ్యయనేన చ। న వ్రతైర్నోపవాసైశ్చ న ప్రసూత్యా న మన్యునా॥ 1-60-4 (2364) వివ్యాసైకం చతుర్ధా యో వేదం వేదవిదాం వరః। పరావరజ్ఞో బ్రహ్మర్షిః కవిః సత్యవ్రతః శుచిః॥ 1-60-5 (2365) యః పాండుం ధృతరాష్ట్రం చ విదురం చాప్యజీజనత్। శంతనోః సంతతిం తన్వన్పుణ్యకీర్తిర్మహాయశాః॥ 1-60-6 (2366) జనమేజయస్య రాజర్షేః స మహాత్మా సదస్తథా। వివేశ సహితః శిష్యైర్వేదవేదాంగపారగైః॥ 1-60-7 (2367) తత్ర రాజానమాసీనం దదర్శ జనమేజయం। వృతం సదస్యైర్బహుభిర్దేవైరివ పురందరం॥ 1-60-8 (2368) తథా మూర్ధాభిషిక్తైశ్చ నానాజనపదేశ్వరైః। ఋత్విగ్భిర్బ్రహ్మకల్పైశ్చ కుశలైర్యజ్ఞసంస్తరే॥ 1-60-9 (2369) జనమేజయస్తు రాజర్షిర్దృష్ట్వా తమృషిమాగతం। సగణోఽభ్యుద్యయౌ తూర్ణం ప్రీత్యా భరతసత్తమః॥ 1-60-10 (2370) కాంచనం విష్టరం తస్మై సదస్యానుమతః ప్రభుః। ఆసనం కల్పయామాస యథా శక్రో బృహస్పతేః॥ 1-60-11 (2371) తత్రోపవిష్టం వరదం దేవర్షిగణపూజితం। పూజయామాస రాజేంద్రః శాస్త్రదృష్టేన కర్మణా॥ 1-60-12 (2372) పాద్యమాచమనీయం చ అర్ఘ్యం గాం చ విధానతః। పితామహాయ కృష్ణాయ తదర్హాయ న్యవేదయత్॥ 1-60-13 (2373) ప్రతిగృహ్య తు తాం పూజాం పాండవాజ్జనమేజయాత్। గాం చైవ సమనుజ్ఞాయ వ్యాసః ప్రీతోఽభవత్తదా॥ 1-60-14 (2374) తథా చ పూజయిత్వా తం ప్రణయాత్ప్రతితామహం। ఉపోపవిశ్య ప్రీతాత్మా పర్యపృచ్ఛదనామయం॥ 1-60-15 (2375) భగవానాపి తం దృష్ట్వా కుశలం ప్రతివేద్య చ। సదస్యైః పూజితః సర్వైః సదస్యాన్ప్రత్యపూజయత్॥ 1-60-16 (2376) తతస్తు సహితః సర్వైః సదస్యైర్జనమేజయః। ఇదం పశ్చాద్ద్విజశ్రేష్ఠం పర్యపృచ్ఛత్కృతాంజలిః॥ 1-60-17 (2377) జనమేజయ ఉవాచ। 1-60-18x (294) కురూణాం పాండవానాం చ భవాన్ప్రత్యక్షదర్శివాన్। తేషాం చరితమిచ్ఛామి కథ్యమానం త్వయా ద్విజ॥ 1-60-18 (2378) కథం సమభవద్భేదస్తేషామక్లిష్టకర్మణాం। తచ్చ యుద్ధం కథం వృత్తం భూతాంతకరణం మహత్॥ 1-60-19 (2379) పితామహానాం సర్వేషాం దైవేనావిష్టచేతసాం। కార్త్స్న్యేనైతన్మమాచక్ష్వ యథా వృత్తం ద్విజోత్తమ। `ఇచ్ఛామి తత్త్వతః శ్రోతుం భగవన్కుశలో హ్యసి'॥ 1-60-20 (2380) సౌతిరువాచ। 1-60-21x (295) తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా కృష్ణద్వైపాయనస్తదా। శశాస శిష్యమాసీనం వైశంపాయనమంతికే॥ 1-60-21 (2381) వ్యాస ఉవాచ। 1-60-22x (296) కురూణాం పాండవానాం చ యథా భేదోఽభవత్పురా। తదస్మై సర్వమాచక్ష్వ యన్మత్తః శ్రుతవానసి॥ 1-60-22 (2382) గురోర్వచనమాజ్ఞాయ స తు విప్రర్షభస్తదా। ఆచచక్షే తతః సర్వమితిహాసం పురాతనం॥ 1-60-23 (2383) రాజ్ఞే తస్మై సదస్యేభ్యః పార్థివేభ్యశ్చ సర్వశః। భేదం సర్వవినాశం చ కురుపాండవయోస్తదా॥ ॥ 1-60-24 (2384) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి అంశావతరణపర్వణి షష్టితమోఽధ్యాయః॥ 60 ॥

1-61-0 (2385) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-61-0x (297) `శృణు రాజన్యథా వీరా భ్రాతరః పంచ పాండవాః। విరోధమన్వగచ్ఛంత ధార్తరాష్ట్రైర్దురాత్మభిః॥' 1-61-1 (2386) గురవే ప్రాఙ్నమస్కృత్య మనోబుద్ధిసమాధిభిః। సంపూజ్య చ ద్విజాన్సర్వాంస్తథాన్యాన్విదుషో జనాన్॥ 1-61-2 (2387) మహర్షేర్విశ్రుతస్యేహ సర్వలోకేషు ధీమతః। ప్రవక్ష్యామి మతం కృత్స్నం వ్యాసస్యామితతేజసః॥ 1-61-3 (2388) శ్రోతుం పాత్రం చ రాజంస్త్వం ప్రాప్యేమాం భారతీం కథాం। గురోర్వక్త్రపరిస్పందో మనః ప్రోత్సాహతీవ మే॥ 1-61-4 (2389) శృణు రాజన్యథా భేదః కురుపాండవయోరభూత్। రాజ్యార్థే ద్యూతసంభూతో వనవాసస్తథైవ చ॥ 1-61-5 (2390) యథా చ యుద్ధమభవత్పృథివీక్షయకారకం। తత్తేఽహం కథయిష్యామి పృచ్ఛతే భరతర్షభ॥ 1-61-6 (2391) మృతే పితరి తే వీరా వనాదేత్య స్వమందిరం। నచిరాదేవ విద్వాంసో వేదే ధనుషి చాభవన్॥ 1-61-7 (2392) తాంస్తథా సత్వవీర్యౌజఃసంపన్నాన్పౌరసంమతాన్। నామృష్యన్కురవో దృష్ట్వా పాండవాఞ్శ్రీయశోభృతః॥ 1-61-8 (2393) తతో దుర్యోధనః క్రూరః కర్ణశ్చ సహసౌబలః। తేషాం నిగ్రహనిర్వాసాన్వివిధాంస్తే సమారభన్॥ 1-61-9 (2394) తతో దుర్యోధనః క్రూరః కులింగస్య మతే స్థితః। పాండవాన్వివిధోపాయై రాజ్యహేతోరపీడయత్॥ 1-61-10 (2395) దదావథ విషం పాపో భీమాయ ధృతరాష్ట్రజః। జరయామాస తద్వీరః సహాన్నేన వృకోదరః॥ 1-61-11 (2396) ప్రమాణకోట్యాం సంసుప్తం పునర్బద్ధ్వా వృకోదరం। తోయేషు భీమం గంగాయాః ప్రక్షిప్య పురమావ్రజత్॥ 1-61-12 (2397) యదా విబుద్ధః కౌంతేయస్తదా సంఛిద్య బంధనం। ఉదతిష్ఠన్మహాబాహుర్భీమసేనో గతవ్యథః॥ 1-61-13 (2398) ఆశీవిషైః కృష్ణసర్పైః సుప్తం చైనమదంశయత్। సర్వేష్వేవాంగదేశేషు న మమార స శత్రుహా॥ 1-61-14 (2399) తేషాం తు విప్రకారేషు తేషు తేషు మహామతిః। మోక్షణే ప్రతికారే చ విదురోఽవహితోఽభవత్॥ 1-61-15 (2400) స్వర్గస్థో జీవలోకస్య యథా శక్రః సుఖావహః। పాండవానాం తథా నిత్యం విదురోఽపి సుఖావహః॥ 1-61-16 (2401) యదా తు వివిధోపాయైః సంవృతైర్వివృతైరపి। నాశకద్వినిహంతుం తాందైవభావ్యర్థరక్షితాన్॥ 1-61-17 (2402) తతః సంమంత్ర్య సచివైర్వృషదుఃశాసనాదిభిః। ధృతరాష్ట్రమనుజ్ఞాప్య జాతుషం గృహమాదిశత్॥ 1-61-18 (2403) `తత్ర తాన్వాసయామాస పాండవానమితౌజసః।' సుతప్రియైషీ తాన్రాజా పాండవానంబికాసుతః। తతో వివాసయామాస రాజ్యభోగబుభుక్షయా॥ 1-61-19 (2404) తే ప్రాతిష్ఠంత సహితా నగరాన్నాగసాహ్వయాత్। ప్రస్థానే చాభవన్మంత్రీ క్షత్తా తేషాం మహాత్మనాం॥ 1-61-20 (2405) తేన ముక్తా జతుగృహాన్నిశీథే ప్రాద్రవన్వనం। తతః సంప్రాప్య కౌంతేయా నగరం వారణావతం॥ 1-61-21 (2406) న్యవసంత మహాత్మానో మాత్రా సహ పరంతపాః। ధృతరాష్ట్రేణ చాజ్ఞప్తా ఉషితా జాతుషే గృహే॥ 1-61-22 (2407) పురోచనాద్రక్షమాణాః సంవత్సరమతంద్రితాః। సురుంగాం కారయిత్వా తు విదురేణ ప్రచోదితాః॥ 1-61-23 (2408) ఆదీప్య జాతుషం వేశ్మ దగ్ధ్వా చైవ పురోచనం। ప్రాద్రవన్భయసంవిగ్నా మాత్రా సహ పంతపాః॥ 1-61-24 (2409) దదృశుర్దారుమం రక్షో హిడింబం వననిర్ఝరే। హత్వా చ తం రాక్షసేంద్రం భీతాః సమవబోధనాత్॥ 1-61-25 (2410) నిశి సంప్రాద్రవన్పార్థా ధార్తరాష్ట్రభయార్దితాః। ప్రాప్తా హిడింబా భీమేన యత్ర జాతో ఘటోత్కచః॥ 1-61-26 (2411) ఏకచక్రాం తతో హత్వా పాండవాః సంశితవ్రతాః। వేదాధ్యయనసంపన్నాస్తేఽభవన్బ్రహ్మచారిణః॥ 1-61-27 (2412) తే తత్ర నియతాః కాలం కంచిదూషుర్నరర్షభాః। మాత్రా సహైకచక్రాయాం బ్రాహ్మణస్య నివేశనే॥ 1-61-28 (2413) తత్రాససాద క్షుధితం పురుషాదం వృకోదరః। భీమసేనో మహాబాహుర్బకం నామ మహాబలం॥ 1-61-29 (2414) తం చాపి పురుషవ్యాఘ్రో బాహువీర్యేణ పాండవః। నిహత్య తరసా వీరో నాగరాన్పర్యసాంత్వయత్॥ 1-61-30 (2415) తతస్తే శుశ్రువుః కృష్ణాం పంచాలేషు స్వయంవరాం। శ్రుత్వా చైవాభ్యగచ్ఛ్త గత్వా చైవాలభంత తాం॥ 1-61-31 (2416) తే తత్ర ద్రౌపదీం లబ్ధ్వా పరిసంవత్సరోషితాః। విదితా హాస్తినపురం ప్రత్యాజగ్మురరిందమాః॥ 1-61-32 (2417) తే ఉక్తా ధృతరాష్ట్రేణ రాజ్ఞా శాంతనవేన చ। భ్రాతృభిర్విగ్రహస్తాత కథం వో న భవేదితి॥ 1-61-33 (2418) అస్మాభిః ఖాండవప్రస్థే యుష్మద్వాసోఽనుచింతితః। తస్మాజ్జనపదోపేతం సువిభక్తమహాపథం॥ 1-61-34 (2419) వాసాయ స్వాండవప్రస్థం వ్రజధ్వం గతమత్సరాః। తయోస్తే వచనాజ్జగ్ముః సహ సర్వైః సుహృజ్జనైః॥ 1-61-35 (2420) నగరం ఖాండవప్రస్థం రత్నాన్యాదాయ సర్వశః। తత్ర తే న్యవసన్పార్థాః సంవత్సరగణాంన్బహూన్॥ 1-61-36 (2421) వశే శస్త్రప్రతాపేన కుర్వంతోఽన్యాన్మహీభృతః। ఏవం ధర్మప్రధానాస్తే సత్యవ్రతపరాయణాః॥ 1-61-37 (2422) అప్రమత్తోత్థితాః క్షాంతాః ప్రతపంతోఽహితాన్బహూన్। అజయద్భీమసేనస్తు దిశం ప్రాచీం మహాయశాః॥ 1-61-38 (2423) ఉదీచీమర్జునో వీరః ప్రతీచీం నకులస్తథా। దక్షిణాం సహదేవస్తు విజిగ్యే పరవీరహా॥ 1-61-39 (2424) ఏవం చక్రురిమాం సర్వే వశే కృత్స్నాం వసుంధరాం। పంచభిః సూర్యసంకాశైః సూర్యేణ చ విరాజతా॥ 1-61-40 (2425) షట్సూర్యేవాభవత్పృథ్వీ పాండవైః సత్యవిక్రమైః। తతో నిమిత్తే కస్మింశ్చిద్ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః॥ 1-61-41 (2426) వనం ప్రస్థాపయామాస తేజస్వీ సత్యవిక్రమః। ప్రాణేభ్యోఽపి ప్రియతరం భ్రాతరం సవ్యసాచినం॥ 1-61-42 (2427) అర్జునం పురుషవ్యాఘ్రం స్థిరాత్మానం గుణైర్యుతం। స వై సంవత్సరం పూర్ణం మాసం చైకం వనే వసన్॥ 1-61-43 (2428) `తీర్థయాత్రాం చ కృతవాన్నాగకన్యామవాప చ। పాండ్యస్య తనయాం లబ్ధ్వా తత్ర తాభ్యాంసహోషితః'॥ 1-61-44 (2429) తతోఽగచ్ఛద్ధృషీకేశం ద్వారవత్యాం కదాచన। లబ్ధవాంస్తత్ర బీభత్సుర్భార్యాం రాజీవలోచనాం॥ 1-61-45 (2430) అనుజాం వాసుదేవస్య సుభద్రాం భద్రభాషిణీం। సా శచీవ మహేంద్రేణ శ్రీః కృష్ణేనేవ సంగతా॥ 1-61-46 (2431) సుభద్రా యుయుజే ప్రీత్యా పాండవేనార్జునేన హ। అతర్పయచ్చ కౌంతేయః ఖాండవే హవ్యవాహనం॥ 1-61-47 (2432) బీభత్సుర్వాసుదేవేన సహితో నృపస్తమ। నాతిభారో హి పార్థస్య కేశవేన సహాభవత్॥ 1-61-48 (2433) వ్యవసాయసహాయస్య విష్ణోః శత్రువధేష్వివ। పార్థాయాగ్నిర్దదౌ చాపి గాండీవం ధనురుత్తమం॥ 1-61-49 (2434) ఇషుధీ చాక్షయైర్బాణై రథం చ కపిలక్షణం। మోక్షయామాస బీభత్సుర్మయం యత్ర మహాసురం॥ 1-61-50 (2435) స చకార సభాం దివ్యాం సర్వరత్నసమాచితాం। తస్యాం దుర్యోధనో మందో లోభం చక్రే సుదుర్మతిః॥ 1-61-51 (2436) తతోఽక్షైర్వంచయిత్వా చ సౌబలేన యుధిష్ఠిరం। వనం ప్రస్థాపయామాస సప్తవర్షాణి పంచ చ॥ 1-61-52 (2437) అజ్ఞాతమేకం రాష్ట్రే చ తతో వర్షం త్రయోదశం। తతశ్చతుర్దశే వర్షే యాచమానాః స్వకం వసు॥ 1-61-53 (2438) నాలభంత మహారాజ తతో యుద్ధమవర్తత। తతస్తే క్షత్రముత్సాద్య హత్వా దుర్యోధనం నృపం॥ 1-61-54 (2439) రాజ్యం విహతభూయిష్ఠం ప్రత్యపద్యంత పాండవాః। `ఇష్ట్వా క్రతూంశ్చ వివిధానశ్వమేధాదికాన్బహూన్॥ 1-61-55 (2440) ధృతరాష్ట్రే గతే స్వర్గం విదురే పంచతాం గతే। గమయిత్వా క్రియాం స్వర్గ్యాం రాజ్ఞామమితతేజసాం॥ 1-61-56 (2441) స్వం ధామ యాతే వార్ష్ణేయే కృష్ణదారాన్ప్రరక్ష్య చ। మహాప్రస్థానికం కృత్వా గతాః స్వర్గమనుత్తమం'॥ 1-61-57 (2442) ఏవమేతత్పురావృత్తం తేషామక్లిష్టకర్మణాం। భేదో రాజ్యవినాశశ్చ జయశ్చ జయతాంవర॥ ॥ 1-61-58 (2443) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి అంశావతరణపర్వణి ఏకషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 61 ॥

1-62-0 (2444) జనమేజయ ఉవాచ। 1-62-0x (298) కథితం వై సమాసేన త్వయా సర్వం ద్విజోత్తమ। మహాభారతమాఖ్యానం కురూణాం చరితం మహత్॥ 1-62-1 (2445) కథాం త్వనఘ చిత్రార్థాం కథయస్వ తపోధన। విస్తరశ్రవణే జాతం కౌతూహలమతీవ మే॥ 1-62-2 (2446) స భవాన్విస్తరేణేమాం పునరాఖ్యాతుమర్హతి। న హి తృప్యామి పూర్వేషాం శృణ్వానశ్చరితం మహత్॥ 1-62-3 (2447) న తత్కారణమల్పం వై ధర్మజ్ఞా యత్ర పాండవాః। అవధ్యాన్సర్వశో జఘ్నుః ప్రశస్యంతే చ మానవైః॥ 1-62-4 (2448) కిమర్థం తే నరవ్యాఘ్రాః శక్తాః సంతో హ్యనాగసః। ప్రయుజ్యమానాన్సంక్లేశాన్క్షాంతవంతో దురాత్మనాం॥ 1-62-5 (2449) కథం నాగాయుతప్రాణో బాహుశాలీ వృకోదరః। పరిక్లిశ్యన్నపి క్రోధం ధృతవాన్వై ద్విజోత్తమ॥ 1-62-6 (2450) కథం సా ద్రౌపదీ కృష్ణా క్లిశ్యమానా దురాత్మభిః। శక్తా సతీ ధార్తరాష్ట్రాన్నాదహత్క్రోధచక్షుషా॥ 1-62-7 (2451) కథం వ్యసనినం ద్యూతే పార్థౌ మాద్రీసుతౌ తదా। అన్వయుస్తే నరవ్యాఘ్రా బాధ్యమానా దురాత్మభిః॥ 1-62-8 (2452) కథం ధర్మభృతాం శ్రేష్ఠః సుతో ధర్మస్య ధర్మవిత్। అనర్హః పరమం క్లేశం సోఢవాన్స యుధిష్ఠిరః॥ 1-62-9 (2453) కథం చ బహులాః సేనాః పాండవః కృష్ణసారథిః। అస్యన్నేకోఽనయత్సర్వాః పితృలోకం ధనంజయః॥ 1-62-10 (2454) ఏతదాచక్ష్వ మే సర్వం యథావృత్తం తపోధన। యద్యచ్చ కృతవంతస్తే తత్రతత్ర మహారథాః॥ 1-62-11 (2455) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-62-12x (299) క్షణం కురు మహారాజ విపులోఽయమనుక్రమః। పుణ్యాఖ్యానస్య వక్తవ్యః కృష్ణద్వైపాయనేరితః॥ 1-62-12 (2456) మహర్షేః సర్వలోకేషు పూజితస్య మహాత్మనః। ప్రవక్ష్యామి మతం కృత్స్నం వ్యాసస్యామితతేజసః॥ 1-62-13 (2457) ఇదం శతసహస్రం హి శ్లోకానాం పుణ్యకర్మణాం। సత్యవత్యాత్మజేనేహ వ్యాఖ్యాతమమితౌజసా॥ 1-62-14 (2458) `ఉపాఖ్యానైః సహ జ్ఞేయం శ్రావ్యం భారతముత్తమం। సంక్షేపేణ తు వక్ష్యామి సర్వమేతన్నరాధిప॥ 1-62-15 (2459) అధ్యాయానాం సహస్రే ద్వే పర్వణాం శతమేవ చ। శ్లోకానాం తు సహస్రాణి నవతిశ్చ దశైవ చ। తతోఽష్టాదశభిః పర్వైః సంగృహీతం మహర్షిణా'॥ 1-62-16 (2460) య ఇదం శ్రావయేద్విద్వాన్యే చేదం శృణుయుర్నరాః। తే బ్రహ్మణః స్థానమేత్య ప్రాప్నుయుర్దేవతుల్యతాం॥ 1-62-17 (2461) ఇదం హి వేదైః సమితం పవిత్రమపి చోత్తమం। శ్రావ్యాణాముత్తమం చేదం పురాణమృషిసంస్తుతం॥ 1-62-18 (2462) అస్మిన్నర్థశ్చ కామశ్చ నిఖిలేనోపదేక్ష్యతే। ఇతిహాసే మహాపుణ్యే బుద్ధిశ్చ పరినైష్ఠికీ॥ 1-62-19 (2463) అక్షుద్రాందానశీలాంశ్చ సత్యశీలాననాస్తికాన్। కార్ష్ణం వేదమిమం విద్వాంఛ్రావయిత్వాఽర్థమశ్నుతే॥ 1-62-20 (2464) భ్రూణహత్యాకృతం చాపి పాపం జహ్యాదసంశయం। ఇతిహాసమిమం శ్రుత్వా పురుషోఽపి సుదారుణః॥ 1-62-21 (2465) ముచ్యతే సర్వపాపేభ్యో రాహుణా చంద్రమా యథా। జయో నామేతిహాసోఽయం శ్రోతవ్యో విజిగీషుణా॥ 1-62-22 (2466) మహీం విజయతే రాజా శత్రూంశ్చాపి పరాజయేత్। ఇదం పుంసవనం శ్రేష్ఠమిదం స్వస్త్యయనం మహత్॥ 1-62-23 (2467) మహిషీయువరాజాభ్యాం శ్రోతవ్యం బహుశస్తథా। వీరం జనయతే పుత్రం కన్యాం వా రాజ్యభాగినీం॥ 1-62-24 (2468) ధర్మశాస్త్రమిదం పుణ్యమర్థశాస్త్రమిదం పరం। మోక్షశాస్త్రమిదం ప్రోక్తం వ్యాసేనామితబుద్ధినా॥ 1-62-25 (2469) `ధర్మే చార్థే చ కామే చ మోక్షే చ భరతర్షభ। యదిహాస్తి తదన్యత్ర యన్నేహాస్తి న కుత్రచిత్। ఇదం హి బ్రాహ్మణైర్లోకే ఆఖ్యాతం బ్రాహ్మణేష్విహ'॥ 1-62-26 (2470) సంప్రత్యాచక్షతే చేదం తథా శ్రోష్యంతి చాపరే। పుత్రాః శుశ్రూషవః సంతి ప్రేష్యాశ్చ ప్రియకారిణః॥ 1-62-27 (2471) భరతానాం మహజ్జన్మ శృణ్వతామనసూయతాం। నాస్తి వ్యాధిభయం తేషాం పరలోకభయం కుతః॥ 1-62-28 (2472) శరీరేణ కృతం పాపం వాచా చ మనసైవ చ। సర్వం సంత్యజతి క్షిప్రం య ఇదం శృణుయాన్నరః॥ 1-62-29 (2473) ధన్యం యశస్యమాయుష్యం పుణ్యం స్వర్గ్యం తథైవ చ। కృష్ణద్వైపాయనేనేదం కృతం పుణ్యచికీర్షుణా॥ 1-62-30 (2474) కీర్తిం ప్రథయతా లోకే పాండవానాం మహాత్మనాం। అన్యేషాం క్షత్రియాణాం చ భూరిద్రవిణతేజసాం॥ 1-62-31 (2475) సర్వవిద్యావదాతానాం లోకే ప్రథితకర్మణాం। య ఇదం మానవో లోకే పుణ్యార్థే బ్రాహ్మణాంఛుచీన్॥ 1-62-32 (2476) శ్రావయేత మహాపుణ్యం తస్య ధర్మః సనాతనః। కురూణాం ప్రథితం వంశం కీర్తయన్సతతం శుచిః॥ 1-62-33 (2477) వంశమాప్నోతి విపులం లోకే పూజ్యతమో భవేత్। యోఽధీతే భారతం పుంయం బ్రాహ్మణో నియతవ్రతః॥ 1-62-34 (2478) చతురో వార్షికాన్మాసాన్సర్వపాపైః ప్రముచ్యతే। విజ్ఞేయః స చ వేదానాం పారగో భారతం పఠన్॥ 1-62-35 (2479) దేవా రాజర్షయో హ్యత్ర పుణ్యా బ్రహ్మర్షయస్తథా। కీర్త్యంతే ధూతపాప్మానః కీర్త్యతే కేశవస్తథా॥ 1-62-36 (2480) భగవాంశ్చాపి దేవేశో యత్ర దేవీ చ కీర్త్యతే। అనేకజననో యత్ర కార్తికేయస్య సంభవః॥ 1-62-37 (2481) బ్రాహ్మణానాం గవాం చైవ మాహాత్ంయం యత్ర కీర్త్యతే। సర్వశ్రుతిసమూహోఽయం శ్రోతవ్యో ధర్మబుద్ధిభిః॥ 1-62-38 (2482) య ఇదం శ్రావయేద్విద్వాన్బ్రాహ్మణానిహ పర్వసు। ధూతపాప్మా జితస్వర్గో బ్రహ్మ గచ్ఛతి శాశ్వతం॥ 1-62-39 (2483) శ్రావయేద్బ్రాహ్మణాఞ్శ్రాద్ధే యశ్చేమం పాదమంతతః। అక్షయ్యం తస్య తచ్ఛ్రాద్ధముపావర్తేత్పితౄనిహ॥ 1-62-40 (2484) అహ్నా యదేనః క్రియతే ఇంద్రియైర్మనసాఽపి వా। జ్ఞానాదజ్ఞానతో వాపి ప్రకరోతి నరశ్చ యత్॥ 1-62-41 (2485) తన్మహాభారతాఖ్యానం శ్రుత్వైవ ప్రవిలీయతే। భరతానాం మహజ్జన్మ మహాభారతముచ్యతే॥ 1-62-42 (2486) నిరుక్తమస్య యో వేద సర్వపాపైః ప్రముచ్యతే। భరతానాం మహజ్జన్మ మహాభారతముచ్యతే॥ 1-62-43 (2487) మహతో హ్యేనసో మర్త్యాన్మోచయేదనుకీర్తితః। త్రిభిర్వర్షైర్మహాభాగః కృష్ణద్వైపాయనోఽబ్రవీత్॥ 1-62-44 (2488) నిత్యోత్థితః శుచిః శక్తో మహాభారతమాదితః। తపోనియమమాస్థాయ కృతమేతన్మహర్షిణా॥ 1-62-45 (2489) తస్మాన్నియమసంయుక్తైః శ్రోతవ్యం బ్రాహ్మణైరిదం। కృష్ణప్రోక్తామిమాం పుణ్యాం భారతీముత్తమాం కథాం॥ 1-62-46 (2490) శ్రావయిష్యంతి యే విప్రా యే చ శ్రోష్యంతి మానవాః। సర్వథా వర్తమానా వై న తే శోచ్యాః కృతాకృతైః॥ 1-62-47 (2491) నరేణ ధర్మకామేన సర్వః శ్రోతవ్య ఇత్యపి। నిఖిలేనేతిహాసోఽయం తతః సిద్ధిమవాప్నుయాత్॥ 1-62-48 (2492) న తాం స్వర్గగతిం ప్రాప్య తుష్టిం ప్రాప్నోతి మానవః। యాం శ్రుత్వైవం మహాపుణ్యమితిహాసముపాశ్నుతే॥ 1-62-49 (2493) శృణ్వఞ్శ్రాద్ధః పుణ్యశీలః శ్రావయంశ్చేదమద్భుతం। నరః ఫలమవాప్నోతి రాజసూయాశ్వమేధయోః॥ 1-62-50 (2494) యథా సముద్రో భగవాన్యథా మేరుర్మహాగిరిః। ఉభౌ ఖ్యాతౌ రత్ననిధీ తథా భారతముచ్యతే॥ 1-62-51 (2495) ఇదం హి వేదైః సమితం పవిత్రమషి చోత్తమం। శ్రావ్యం శ్రుతిసుఖం చైవ పావనం శీలవర్ధనం॥ 1-62-52 (2496) య ఇదం భారతం రాజన్వాచకాయ ప్రయచ్ఛతి। తేన సర్వా మహీ దత్తా భవేత్సాగరమేఖలా॥ 1-62-53 (2497) పారిక్షిత కథాం దివ్యాం పుణ్యాయ విజయాయ చ। కథ్యమానాం మయా కృత్స్నాం శృణు హర్షకరీమిమాం॥ 1-62-54 (2498) త్రిభిర్వర్షైః సదోత్థాయీ కృష్ణద్వైపాయనో మునిః। మహాభారతమాఖ్యానం కృతవానిదమద్భుతం॥ 1-62-55 (2499) శృణు కీర్తయతస్తన్మ ఇతిహాసం పురాతనం॥ ॥ 1-62-56 (2500) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి అంశావతరణపర్వణి ద్విషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 62 ॥

1-63-0 (2501) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-63-0x (300) పూరోర్వంశమహం ధన్యం రాజ్ఞామమితతేజసాం। ప్రవక్ష్యామి పితౄణాం తే తేషాం నామాని మే శృము॥ 1-63-1 (2502) అవ్యక్తప్రభవో బ్రహ్మా శాశ్వతో నిత్య అవ్యయః। తస్మాన్మరీచిః సంజజ్ఞే దక్షశ్చైవ ప్రజాపతిః॥ 1-63-2 (2503) అంగుష్ఠాద్దక్షమసృజచ్చక్షుర్భ్యాం చ మరీచినం। మరీచేః కశ్యపః పుత్రో దక్షస్య దుహితాఽఽదితిః॥ 1-63-3 (2504) అదిత్యాం కశ్యపాద్వివస్థాన్। వివస్వతో మనుర్మనోరిలా॥ 1-63-4 (2505) ఇలాయాః పురూరవాః। పురూరవస ఆయుః। ఆయుషో నహుషః। నహుషస్య యయాతిః॥ 1-63-5 (2506) యయాతేర్ద్వే భార్యే బభూవతుః। ఉశనసో దుహితా దేవయానీ వృషపర్వణశ్చ దుహితా శర్మిష్ఠా నామ॥ 1-63-6 (2507) తత్రానువంశో భవతి। యదుం చ తుర్వసుం చైవ దేవయానీ వ్యజాయత। ద్రుహ్యం చానుం చ పూరుం చ శర్మిష్ఠా వార్షపర్వణీ॥ 1-63-7 (2508) తత్ర యదోర్యాదవాః। పూరోః పౌరవాః। పూరోర్భార్యా కౌసల్యా బభూవ। తస్యామస్య జజ్ఞే జనమేజయః॥ 1-63-8 (2509) స త్రీన్హయమేధానాజహార। విశ్వజితా చేష్ట్వా వనం ప్రవివేశ॥ 1-63-9 (2510) జనమేజయస్తు సునందాం నామోపయేమే మాగధీం। తస్యామస్య జజ్ఞే ప్రాచీన్వాన్॥ 1-63-10 (2511) యః ప్రాచీం దిశం జిగాయ। యావత్సూర్యాదయాత్ తత్తస్య ప్రాచీనత్వం॥ 1-63-11 (2512) ప్రాచీన్వాంస్తు ఖల్వాశ్మకీముపయేమే యాదవీం। తస్యామస్య జజ్ఞే శస్యాతిః॥ 1-63-12 (2513) శయ్యాతిస్తు త్రిశంకోర్దుహితరం వరాంగీం నామోపయేమే తస్యామస్య జజ్ఞేఽహంయాతిః॥ 1-63-13 (2514) అహంయాతిస్తు ఖలు కృతవీర్యదుహితరం భానుమతీం నామోపయేమే। తస్యామస్య జజ్ఞే సార్వభౌమః॥ 1-63-14 (2515) సార్వభౌమస్తు ఖలు జిత్వాఽఽజహార కైకయీం సుందరాం నామ తాముపయేమే। తస్యామస్య జజ్ఞే జయత్సేనః॥ 1-63-15 (2516) జయత్సేనస్తు ఖలు వైదర్భీముపయేమే సుశ్రవాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞేఽపరాచీనః॥ 1-63-16 (2517) అపరాచీనస్తు ఖలు వైదర్భీమపరాముపయేమే మర్యాదాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞేఽరిహః॥ 1-63-17 (2518) అరిహః ఖల్వాంగీముపేయేమే। తస్యామస్య జజ్ఞే మహాభౌమః॥ 1-63-18 (2519) మహాభౌమస్తు ఖలు ప్రసేనజిద్దుహితరముపయేమే సుయజ్ఞాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞే అయుతానాయీ॥ 1-63-19 (2520) యః పురుషమేధే పురుషాణామయుతమానయత్తత్తస్యాయుతానాయిత్వం॥ 1-63-20 (2521) అయుతానాయీ తు ఖలు పృథుశ్రవసో దుహితరముపయేమే భాసాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞేఽక్రోధనః॥ 1-63-21 (2522) అక్రోధనస్తు ఖలు కాలింగీం కండూం నామోపయేమే। తస్యామస్య జజ్ఞే దేవాతిథిః॥ 1-63-22 (2523) దేవాతిథిస్తు ఖలు వైదర్భీముపయేమే మర్యాదాం నామ తస్యామస్య జజ్ఞే ఋచః॥ 1-63-23 (2524) ఋచస్తు ఖలు వామదేవ్యామంగరాజకన్యాయామృక్షం పుత్రమజీజనత్॥ 1-63-24 (2525) ఋక్షస్తు ఖలు తక్షకదుహితరం జ్వలంతీం నామోపయేమే। తస్యామంత్యనారముత్పాదయామాస॥ 1-63-25 (2526) అంత్యనారస్తు ఖలు సరస్వత్యాం ద్వాదశవార్షికం సత్రమాజహార। తముదవసానే సరస్వత్యభిగంయ భర్తారం వరయామాస॥ 1-63-26 (2527) తస్యాం పుత్రం జనయామాస త్రస్నుం నామ। అత్రానువంశో భవతి॥ 1-63-27 (2528) త్రస్నుం సరస్వతీ పుత్రమంత్యనారాదజీజనత్। ఇలిలం జనయామాస కాలింద్యాంత్రస్నురాత్మజం॥ 1-63-28 (2529) ఇలిలస్తు రథంతర్యాం దుష్యంతాదీన్పంచ పుత్రానజీజనత్॥ 1-63-29 (2530) దుష్యంతస్తు లాక్షీం నామ భాగీరథీముపయేమే తస్యామస్య జజ్ఞే జనమేజయః॥ 1-63-30 (2531) సఏవ దుష్యంతో విశ్వామిత్రదుహితరం శకుంతలాం నామోపయేమే। తస్యామస్య జజ్ఞే భరతః॥ 1-63-31 (2532) తత్రేమౌ శ్లోకౌ భవతః। మాతా భస్త్రా పితుః పుత్రో యస్మాజ్జాతః స ఏవ సః। భరస్వ పుత్రం దౌష్యంతిం సత్యమాహ శకుంతలా॥ 1-63-32 (2533) రేతోధాః పుత్ర ఉన్నయతి నరదేవ యమక్షయాత్। త్వం చాస్య ధాతా గర్భస్య సత్యమాహ శకుంతలా॥ 1-63-33 (2534) తతోఽస్య భరతత్వం। భరతస్తు ఖలు కాశేయీం సార్వసేనీముపయేమే సునందాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞే భుమన్యుః॥ 1-63-34 (2535) భుమన్యుస్తు ఖలు దాశార్హీముపయేమే సువర్ణాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞే సుహోత్రః॥ 1-63-35 (2536) సుహోత్రస్తు ఖల్వైక్ష్వాకీముపయేమే జయంతీం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞే హస్తీ। య ఇదం పురం నిర్మాపయామాస॥ 1-63-36 (2537) తస్మాద్ధాస్తినపురత్వం। హస్తీ ఖలు త్రైగర్తీముపయేమే యశోదాం నామ తస్యామస్య జజ్ఞే వికుంజతః॥ 1-63-37 (2538) వికుంజనస్తు ఖలు దాశార్హీముపయేమే సుందరాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞేఽజమీఢః॥ 1-63-38 (2539) అజమీఢస్య తు చతుర్వింశతిపుత్రశతం బభూవ। కైకయ్యాం నాగాయాం గాంధార్యాం విమలాయామృక్షాయామితి॥ 1-63-39 (2540) పృథగ్వంశకర్తారో నృపతయః। తత్ర అజమీఢాదృక్షాయాం సంవరణో జజ్ఞే స వంశకరః॥ 1-63-40 (2541) సవరణస్తు వైవస్వతీం తపతీం నామోపయేమే। తస్యామస్య జజ్ఞే కురుః॥ 1-63-41 (2542) కురుస్తు ఖలు దాశార్హీముపయేమే శుభాంగీం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞే విదూరథః॥ 1-63-42 (2543) విదూరథస్తు ఖలు మాగధీముపయేమే సంప్రియాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞేఽనశ్వాన్॥ 1-63-43 (2544) అనశ్వాంస్తు ఖలు మాగధీముపయేమేఽమృతాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞే పరిక్షిత్॥ 1-63-44 (2545) పరిక్షిత్ఖలు బాహుకాముపయేమే సువేషాం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞే భీమసేనః॥ 1-63-45 (2546) భీమసేనస్తు ఖలు కైకయీముపయేమే సుకుమారీం నామ। తస్యామస్య జజ్ఞే పరిశ్రవాః॥ 1-63-46 (2547) యమాహుః ప్రతీప ఇతి। ప్రతీపస్తు ఖలు శైబ్యాముపయేమే సునందీం నామ। తస్యాం త్రీన్పుత్రానుత్పాదయామాస దేవాపిం శంతనుం బాహ్లీకం చేతి॥ 1-63-47 (2548) దేవాపిస్తు ఖలు బాల ఏవారణ్యం ప్రవివేశ। శంతనుస్తు మహీపాలోఽభవత్॥ 1-63-48 (2549) తత్ర శ్లోకో భవతి। యం యం కరాభ్యాం స్పృశతి జీర్ణం స సుఖమశ్నుతే। పునర్యువా చ భవతి తస్మాత్తం శంతనుం విదుః॥ 1-63-49 (2550) తదస్య శంతనుత్వం। శంతనుస్తు ఖలు గంగాం భాగీరథీముపయేమే తస్యామస్య జజ్ఞే దేవవ్రతః। యమాహుర్భీష్మ ఇతి॥ 1-63-50 (2551) భీష్మస్తు ఖలు పితుః ప్రియచికీర్షయా సత్యవతీమానయామాస మాతరం। యామాహుః కాలీతి॥ 1-63-51 (2552) తస్యాం పూర్వం పురాశరాత్కన్యాగర్భో ద్వైపాయనః। తస్యామేవ శంతనోర్ద్వౌ పుత్రౌ బభూవతుః చిత్రాంగదో విచిత్రవీర్యశ్చ॥ 1-63-52 (2553) చిత్రాంగదస్తు ప్రాప్తరాజ్య ఏవ గంధర్వేణ నిహృతః। తతో విచిత్రవీర్యో రాజా బభూవ॥ 1-63-53 (2554) విచిత్రవీర్యస్తు ఖలుకాశిరాజస్య సుతే అంబికాంబాలికే ఉదవహత్। విచిత్రవీర్యోఽనుత్పన్నాపత్య ఏవ విదేహత్వం ప్రాప్తః॥ 1-63-54 (2555) తతః సత్యవతీ చింతయామాస కథం ను ఖలు శంతనోః పిండవిచ్ఛేదో న స్యాదితి॥ 1-63-55 (2556) సాథ ద్వైపాయనం చింతయామాస సోఽగ్రతః స్థితః కిం కరవాణీతి। తం సత్యవత్యువాచ భ్రాతా తేఽనపత్య ఏవ స్వర్గతః తస్యార్థేఽపత్యముత్పాదయేతి॥ 1-63-56 (2557) స పరమిత్యువాచ స తత్ర త్రీన్పుత్రానుత్పాదయామాస ధృతరాష్ట్రం పాండుం విదురం చేతి॥ 1-63-57 (2558) ధృతరాష్ట్రాత్పుత్రశతం బభూవ గాంధార్యాం వరదానాద్ద్వైపాయనస్య తేషాం చ ధార్తరాష్ట్రాణాం చత్వారః ప్రధానాః దుర్యోధనో దుశ్శాసనో వికర్ణశ్చిత్రసేనశ్చేతి॥ 1-63-58 (2559) పాండోస్తు కుంతీ మాద్రీతి స్త్రీరత్నే బభూవతుః। స మృగయాం చరన్మైథునగతమృషిం మృగచారిణం బాణేన జఘాన॥ 1-63-59 (2560) స బాణవిద్ధ ఉవాచ పాండుం। అత్ర శ్లోకో భవతి॥ 1-63-60 (2561) యోఽకృతార్థం హి మాం గ్రూర బాణేనాఘ్నా మృగవ్రతం। త్వామప్యేతాదృశో భావః క్షిప్రమేవాగమిష్యతి॥ 1-63-61 (2562) ఇతి మృగవ్రతచారిణా ఋషిణా శప్తః। స విషణ్ణరూపః పాండుస్తం శాపం పరిహరన్నోపసర్పతి భార్యే॥ 1-63-62 (2563) కదాచిత్స ఆహ। స్వచాపల్యాదిదం ప్రాప్తవానహం। పురాణేషు పఠ్యమానం శృణోమి నానపత్యస్య లోకాః సంతీతి॥ 1-63-63 (2564) సా త్వం మదర్థే పుత్రానుత్పాదయేతి కుంతీమువాచ॥ 1-63-64 (2565) సా కుంతీ పుత్రానుత్పాదయామాస ధర్మాద్యుధిష్ఠిరం మారుతాద్భీమసేనమింద్రాదర్జునమితి। స హృష్టరూపః పాండురువాచ। ఇయం తే సపత్నీ భవతి మాద్ర్యనపత్యా వ్రీడితా సాధ్వీ అస్యామపత్యముత్పాద్యతామితి॥ 1-63-65 (2566) సా కుంతీ తస్యై మాద్ర్యై తథేతి వ్రతమాదిదేశ। తతస్తస్యాం నకులసహదేవౌ యమావశ్విభ్యాం జజ్ఞాతే॥ 1-63-66 (2567) మాద్రీం తు ఖలు స్వలంకృతాం దృష్ట్వా పాండుర్భావం చక్రే। స తాం ప్రాప్యైవ విదేహత్వం ప్రాప్తః॥ 1-63-67 (2568) తతస్తేన సహ చితామన్వారురోహ మాద్రీ। కుంతీం చోవాచ యమయోరార్యయాఽప్రమత్తయా భవితవ్యమితి॥ 1-63-68 (2569) తతః పంచపాండవాన్సహ కుంత్యా హాస్తినపురం నయంతి స్మ తపస్వినః॥ 1-63-69 (2570) తత్ర భీష్మాయ ధృతరాష్ట్రవిదురయోః పాండోః స్వర్గగమనం యాథాతథ్యం నివేదయంతిస్మ తపస్వినః॥ 1-63-70 (2571) పాండవాన్సహ కుంత్యా జతుగృహే దాహయితుకామో ధృతరాష్ట్రాత్మజోఽభూత్॥ 1-63-71 (2572) తాంశ్చ విదురో మోక్షయామాస। తతో భీమో హిడింబం హత్వా పుత్రముత్పాదయామాస హిడింబాయాం ఘటోత్కచం నామ॥ 1-63-72 (2573) తతశ్చైకచక్రాం జగ్ముః కుశలినః। తతః పాంచాలవిషయం గత్వా స్వయంవరే ద్రౌపదీం లబ్ధ్వాఽర్ధరాజ్యం ప్రాప్యేంద్రప్రస్థనివాసినస్తస్యాం పుత్రానుత్పాదయామాసుర్ద్రౌపద్యాం॥ 1-63-73 (2574) ప్రతివింధ్యాం యుధిష్ఠిరః। సుతసోమం వృకోదరః। శ్రుతకీర్తిమర్జునః। శతానీకం నకులః। శ్రుతసేనం సహదేవ ఇతి॥ 1-63-74 (2575) శైవ్యస్య కన్యాం దేవకీం నామోపయేమే యుధిష్ఠిరః। తస్యాం పుత్రం జనయామాస యౌధేయం నామ॥ 1-63-75 (2576) భీమసేనస్తు వారాణస్యాం కాశిరాజకన్యాం జలంధరాం నామోపయేమే స్వయంవరస్థాం। తస్యామస్య జజ్ఞే శర్వత్రాతః॥ 1-63-76 (2577) అర్జునస్తు ఖలు ద్వారవతీం గత్వా భగవతో వాసుదేవస్య భగినీం సుభద్రాం నామోదవహద్భార్యాం। తస్యామభిమన్యుం నామ పుత్రం జనయామాస॥ 1-63-77 (2578) నకులస్తు ఖలు చైద్యాం రేణుమతీం నామోదవహత్। తస్యాం పుత్రం జనయామాస నిరమిత్రం నామ॥ 1-63-78 (2579) సహదేవస్తు ఖలు మాద్రీమేవ స్వయంవరే విజయాం నామోదవహద్భార్యాం। తస్యాం పుత్రం జనయామాస సుహోత్రం నామ॥ 1-63-79 (2580) భీమసేనశ్చ పూర్వమేవ హిడింబాయాం రాక్షస్యాం పుత్రముత్పాదయామాస ఘటోత్కచం నామ। అర్జునస్తు నాగకన్యాయాములూప్యామిరావంతం నామ పుత్రం జనయామాస॥ 1-63-80 (2581) తతో మణలూరుపతికన్యాయాం చిత్రాంగదాయామర్జునః పుత్రముత్పాదయామాస బభ్రువాహనం నామ। ఏతే త్రయోదశ పుత్రాః పాండవానాం॥ 1-63-81 (2582) విరాటస్య దుహితరముత్తరాం నామాభిమన్యురుపేయేమే। తస్యామస్య పరాసుర్గర్భోఽజాయత॥ 1-63-82 (2583) తముత్సంగే ప్రతిజగ్రాహ పృథా నియోగాత్పురుషోత్తమస్య। షాణ్మాసికం గర్భమహం జీవయామి పాదస్పర్శాదితి వాసుదేవ ఉవాచ॥ 1-63-83 (2584) అహం జీవయామి కుమారమనంతవీర్యం జాత ఏవాయమజాయత। అభిమన్యోః సత్యేన చేయం పృథివీ ధారయత్వితి వాసుదేవస్య పాదస్పర్శాత్సజీవోఽజాయత। నామ తస్యాకరోత్సుభద్రా॥ 1-63-84 (2585) పరిక్షీణే కులే జాత ఉత్తరాయాం పరంతపః। పరిక్షిదభవత్తస్మాత్సౌభద్రాత్తు యశస్వినః॥ 1-63-85 (2586) పరీక్షిత్తు ఖలు భద్రవతీం నామోపయేమే। తస్యాం తత్ర భవాంజనమేజయః॥ 1-63-86 (2587) జనమేజయాత్తు భవతః ఖలు వపుష్టమాయాం పుత్రౌ ద్వౌ శతానీకః శంకుకర్ణశ్చ॥ 1-63-87 (2588) శతానీకస్తు ఖలు వైదేహీముపయేమే। తస్యామస్య జజ్ఞే పుత్రోఽశ్వమేధదత్తః॥ 1-63-88 (2589) ఇత్యేష పూరోర్వంశస్తు పాండవానాం చ కీర్తితః। పూరోర్వంశమిమం శ్రుత్వా సర్వపాపైః ప్రముచ్యతే॥ ॥ 1-63-89 (2590) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి అంశావతరణపర్వణి త్రిషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 63 ॥

1-64-0 (2591) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64-0x (301) రాజోపరిచరో నామ ధర్మనిత్యో మహీపతిః। బభూవ మృగయాశీలః శశ్వత్స్వాధ్యాయవాంఛుచిః॥ 1-64-1 (2592) స చేదివిషయం రంయం వసుః పౌరవనందనః। ఇంద్రోపదేశాజ్జగ్రాహ రమణీయం మహీపతిః॥ 1-64-2 (2593) తమాశ్రమే న్యస్తశస్త్రం నివసంతం తపోనిధిం। దేవాః శక్రపురోగా వై రాజానముపతస్థిరే॥ 1-64-3 (2594) ఇంద్రత్వమర్హో రాజాయం తపసేత్యనుచింత్య వై। తం సాంత్వేన నృపం సాక్షాత్తపసః సంన్యవర్తయన్॥ 1-64-4 (2595) దేవా ఊచుః। 1-64-5x (302) న సంకీర్యేత ధర్మోఽయం పృథివ్యాం పృథివీపతే। త్వయా హి ధర్మో విధృతః కృత్స్నం ధారయతే జగత్॥ 1-64-5 (2596) ఇంద్ర ఉవాచ। 1-64-6x (303) `దేవానహం పాలయితా పాలయ త్వం హి మానుషాన్।' లోకే ధర్మం పాలయ త్వం నిత్యయుక్తః సమాహితః। ధర్మయుక్తస్తతో లోకాన్పుణ్యాన్ప్రాప్స్యసి శాశ్వతాన్॥ 1-64-6 (2597) దివిష్ఠస్య భువిష్ఠస్త్వం సఖాభూతో మమ ప్రియః। ఊధః పృథివ్యా యో దేశస్తమావస నరాధిప॥ 1-64-7 (2598) పశవ్యశ్చైవ పుణ్యశ్చ ప్రభూతధనధాన్యవాన్। స్వారక్ష్యశ్చైవ సౌంయశ్చ భోగ్యైర్భూమిగుణైర్యుతః॥ 1-64-8 (2599) అర్థవానేష దేశో హి ధనరత్నాదిభిర్యుతః। వసుపూర్ణా చ వసుధా వస చేదిషు చేదిప॥ 1-64-9 (2600) ధర్మశీలా జనపదాః సుసంతోషాశ్చ సాధవః। న చ మిథ్యా ప్రలాపోఽత్ర స్వైరేష్వపి కుతోఽన్యథా॥ 1-64-10 (2601) న చ పిత్రా విభజ్యంతే పుత్రా గురుహితే రతాః। యుంజతే ధురి నో గాశ్చ కృశాన్సంధుక్షయంతి చ॥ 1-64-11 (2602) సర్వే వర్ణాః స్వధర్మస్థాః సదా చేదిషు మానద। న తేఽస్త్యవిదితం కించిత్త్రిషు లోకేషు యద్భవేత్॥ 1-64-12 (2603) దైవోపభోగ్యం దివ్యం త్వామాకాశే స్ఫాటికం మహత్। ఆకాశగం త్వాం మద్దత్తం విమానముపపత్స్యతే॥ 1-64-13 (2604) త్వమేకః సర్వమర్త్యేషు విమానవరమాస్థితః। చరిష్యస్యుపరిస్థో హి దేవో విగ్రహవానివ॥ 1-64-14 (2605) దదామి తే వైజయంతీం మాలామంలానపంకజాం। ధారయిష్యతి సంగ్రామే యా త్వాం శస్త్రైరవిక్షతం॥ 1-64-15 (2606) లక్షణం చైతదేవేహ భవితా తే నరాధిప। ఇంద్రమాలేతి విఖ్యాతం ధన్యమప్రతిమం మహత్॥ 1-64-16 (2607) యష్టిం చ వైణవీం తస్మై దదౌ వృత్రనిషూదనః। ఇష్టప్రదానముద్దిశ్య శిష్టానాం ప్రతిపాలినీం॥ 1-64-17 (2608) `ఏవం సంసాంత్వ్య నృపతిం తపసః సంన్యవర్తయత్। ప్రయయౌ దైవతైః సార్ధం కృత్వా కార్యం దివౌకసాం॥ 1-64-18 (2609) తతస్తు రాజా చేదీనామింద్రాభరణభూషితః। ఇంద్రదత్తం విమానం తదాస్థాయ ప్రయయౌ పురీం॥' 1-64-19 (2610) తస్యాః శక్రస్య పూజార్థం భూమౌ భూమిపతిస్తదా। ప్రవేశం కారయామాస సర్వోత్సవవరం తదా॥ 1-64-20 (2611) `మార్గశీర్షే మహారాజ పూర్వపక్షే మహామఖం। తతఃప్రభృతి చాద్యాపి యష్టేః క్షితిపసత్తమైః॥' 1-64-21 (2612) ప్రవేశః క్రియతే రాజన్యథా తేన ప్రవర్తితః। అపరేద్యుస్తతస్తస్యాః క్రియతేఽత్యుచ్ఛ్రయో నృపైః॥ 1-64-22 (2613) అలంకృతాయా పిటకైర్గంధమాల్యైశ్చ భూషణైః। `మాల్యదామపరిక్షిప్తాం ద్వాత్రింశత్కిష్కుసంమితాం॥ 1-64-23 (2614) ఉద్ధృత్య పిటకే చాపి ద్వాదశారత్నికోచ్ఛ్రయే। మహారజనవాసాంసి పరిక్షిప్య ధ్వజోత్తమం॥ 1-64-24 (2615) వాసోభిరన్నపానైశ్చ పూజితైర్బ్రాహ్మణర్షభైః। పుణ్యాహం వాచయిత్వాథ ధ్వజ ఉచ్ఛ్రియతే తదా॥ 1-64-25 (2616) శంఖభేరీమృదంగైశ్చ సంనాదః క్రియతే తదా'। భగవాన్పూజ్యతే చాత్ర యష్టిరూపేణ వాసవః॥ 1-64-26 (2617) స్వయమేవ గృహీతేన వసోః ప్రీత్యా మహాత్మనః। `మాణిభద్రాదయో యక్షాః పూజ్యంతే దైవతైః సహ॥ 1-64-27 (2618) నానావిధాని దానాని దత్త్వార్థిభ్యః సుహృజ్జనైః। అలంకృత్వా మాల్యదామైర్వస్త్రైర్నానావిధైస్తథా॥ 1-64-28 (2619) దృతిభిః సజలైః సర్వైః క్రీడిత్వా నృపశాసనాత్। సభాజయిత్వా రాజానం కృత్వా నర్మాశ్రయాః కథాః॥ 1-64-29 (2620) రమంతే నాగరాః సర్వే తథా జానపదైః సహ। సూతాశ్చ మాగధాశ్చైవ రమంతే నటనర్తకాః॥ 1-64-30 (2621) ప్రీత్యా తు నృపశార్దూల సర్వే చక్రుర్మహోత్సవం। సాంతఃపురః సహామాత్యః సర్వాభరణభూషితః॥ 1-64-31 (2622) మహారజనవాసాంసి వసిత్వా చేదిరాట్ తదా। జాతిహింగులకేనాక్తః సదారో ముముదే తదా॥ 1-64-32 (2623) ఏవం జానపదాః సర్వే చక్రురింద్రమహం వసుః॥' యథా చేదిపతిః ప్రీతశ్చకారేంద్రమహం వసుః॥' 1-64-33 (2624) ఏతాం పూజాం మహేంద్రస్తు దృష్ట్వా వసుకృతాం శుభాం। `హరిభిర్వాజిభిర్యుక్తమంతరిక్షగతం రథం॥ 1-64-34 (2625) ఆస్థాయ సహ శచ్యా చ వృతో హ్యప్సరసాం గణైః।' వసునా రాజముఖ్యేన సమాగంయాబ్రవీద్వచః॥ 1-64-35 (2626) యే పూజయిష్యంతి చ ముదా యథా చేదిపతిర్నృపః। కారయిష్యంతి చ ముదా యథా చేదిపతిర్నృపః॥ 1-64-36 (2627) తేషాం శ్రీర్విజయశ్చైవ సరాష్ట్రాణాం భవిష్యతి। తథా స్ఫీతో జనపదో ముదితశ్చ భవిష్యతి॥ 1-64-37 (2628) `నిరీతికాని సస్యాని భవంతి బహుధా నృప। రాక్షసాశ్చ పిశాచాశ్చ న లుంపంతే కథంచన॥ 1-64-38 (2629) వైశంపాయన ఉవాచ।' 1-64-39x (304) ఏవం మహాత్మనా తేన మహేంద్రేణ నరాధిప। వసుః ప్రీత్యా మఘవతా మహారాజోఽభిసత్కృతః। ఏవం కృత్వా మహేంద్రస్తు జగామ స్వం నివేశనం॥ 1-64-39 (2630) ఉత్సవం కారయిష్యంతి సదా శక్రస్య యే నరాః। భూమిరత్నాదిభిర్దానైస్తథా పూజ్యా భవంతి తే। వరదానమహాయజ్ఞైస్తథా శక్రోత్సవేన చ॥ 1-64-40 (2631) సంపూజితో మఘవతా వసుశ్చేదీశ్వరో నృపః। పాలయామాస ధర్మేణ చేదిస్థః పృథివీమిమాం॥ 1-64-41 (2632) ఇంద్రపీత్యా చేదిపతిశ్చకారేంద్రమహం వసుః। పుత్రాశ్చాస్య మహావీర్యాః పంచాసన్నమితౌజసః॥ 1-64-42 (2633) నానారాజ్యేషు చ సుతాన్స సంరాడభ్యషేచయత్। మహారథో మాగధానాం విశ్రుతో యో బృహద్రథః॥ 1-64-43 (2634) ప్రత్యగ్రహః కుశాంబశ్చ యమాహుర్మణివాహనం। మత్సిల్లశ్చ యదుశ్చైవ రాజన్యశ్చాపరాజితః॥ 1-64-44 (2635) ఏతే తస్య సుతా రాజన్రాజర్షేర్భూరితేజసః। న్యవేశయన్నామభిః స్వైస్తే దేశాంశ్చ పురాణి చ॥ 1-64-45 (2636) వాసవాః పంచ రాజానః పృథగ్వంశాశ్చ శాస్వతాః। వసంతమింద్రప్రాసాదే ఆకాశే స్ఫాటికే చ తం॥ 1-64-46 (2637) ఉపతస్థుర్మహాత్మానం గంధర్వాప్సరసో నృపం। రాజోపరిచరేత్యేవం నామ తస్యాథ విశ్రుతం॥ 1-64-47 (2638) పురోపవాహినీం తస్య నదీం శుక్తమతీం గిరిః। అరౌత్సీచ్చేతనాయుక్తః కామాత్కోలాహలః కిల॥ 1-64-48 (2639) గిరిం కోలాహలం తం తు పదా వసురతాడయత్। నిశ్చక్రామ తతస్తేన ప్రహారవివరేణ సా॥ 1-64-49 (2640) తస్యాం నద్యాం స జనయన్మిథునం పర్వతః స్వయం। తస్మాద్విమోక్షణాత్ప్రీతా నదీ రాజ్ఞే న్యవేదయత్॥ 1-64-50 (2641) `మహిషీ భవితా కన్యా పుమాన్సేనాపతిర్భవేత్। శుక్తిమత్యా వచఃశ్రుత్వా దృష్ట్వా తౌ రాజసత్తమః'॥ 1-64-51 (2642) యః పుమానభవత్తత్ర తం స రాజర్షిసత్తమః। వసుర్వసుప్రదశ్చక్రే సేనాపతిమరిందమః॥ 1-64-52 (2643) చకార పత్నీం కన్యాం తు తథా తాం గిరికాం నృపః। వసోః పత్నీ తు గిరికా కామకాలం న్యవేదయత్॥ 1-64-53 (2644) ఋతుకాలమనుప్రాప్తా స్నాతా పుంసవనే శుచిః। తదహః పితరశ్చైనపూచుర్జహి మృగానితి॥ 1-64-54 (2645) తం రాజసత్తమం ప్రీతాస్తదా మతిమతాం వరః। స పితౄణాం నియోగేన తామతిక్రంయ పార్థివః॥ 1-64-55 (2646) చకార మృగయాం కామీ గిరికామేవ సంస్మరన్। అతీవ రూపసంపన్నాం సాక్షాచ్ఛ్రియమివాపరాం॥ 1-64-56 (2647) అశోకైశ్చంపకైశ్చూతైరనేకైరతిముక్తకైః। పున్నాగైః కర్ణికారైశ్చ బకులైర్దివ్యపాటలైః॥ 1-64-57 (2648) పనసైర్నారికేలైశ్చ చందనైశ్చార్జునైస్తథా। ఏతై రంయైర్మహావృక్షైః పుణ్యైః స్వాదుఫలైర్యుతం॥ 1-64-58 (2649) కోకిలాకులసన్నాదం మత్తభ్రమరనాదితం। వసంతకాలే తత్పశ్యన్వనం చైత్రరథోపమం॥ 1-64-59 (2650) మన్మథాభిపరీతాత్మా నాపశ్యద్గిరికాం తదా। అపశ్యన్కామసంతప్తశ్చరమాణో యదృచ్ఛయా॥ 1-64-60 (2651) పుష్పసంఛన్నశాఖాగ్రం పల్లవైరుపశోభితం। అశోకస్తబకైశ్ఛన్నం రమణీయమపశ్యత॥ 1-64-61 (2652) అధస్యాత్తస్య ఛాయాయాం సుఖాసీనో నరాధిపః। మధుగంధైశ్చ సంయుక్తం పుష్పగంధమనోహరం॥ 1-64-62 (2653) వాయునా ప్రేర్యమాణస్తు ధూంరాయ ముదమన్వగాత్। `భార్యాం చింతయమానస్య మన్మథాగ్నిరవర్ధత।' తస్య రేతః ప్రచస్కంద చరతో గహనే వనే॥ 1-64-63 (2654) స్కన్నమాత్రం చ తద్రేతో వృక్షపత్రేణ భూమిపః। ప్రతిజగ్రాహ మిథ్యా మే న పతేద్రేత ఇత్యుత॥ 1-64-64 (2655) `అంగులీయేన శుక్లస్య రక్షాం చ విదధే నృపః। అశోకస్తబకై రక్తైః పల్లవైశ్చాప్యబంధయత్॥' 1-64-65 (2656) ఇదం మిథ్యా పరిస్కన్నం రేతో మే న భవేదితి। ఋతుశ్చ తస్యాః పత్న్యా మే న మోఘః స్యాదితి ప్రభుః॥ 1-64-66 (2657) సంచింత్యైవం తదా రాజా విచార్య చ పునఃపునః। అమోఘత్వం చ విజ్ఞాయ రేతసో రాజసత్తమః॥ 1-64-67 (2658) శుక్రప్రస్థాపనే కాలం మహిష్యా ప్రసమీక్ష్య వై। అభిమంత్ర్యాథ తచ్ఛుక్రమారాత్తిష్ఠంతమాశుగం॥ 1-64-68 (2659) సూక్ష్మధర్మార్థతత్త్వజ్ఞో గత్వా శ్యేనం తతోఽబ్రవీత్। మత్ప్రియార్థమిదం సౌంయ శుక్రం మమ గృహం నయ॥ 1-64-69 (2660) గిరికాయాః ప్రయచ్ఛాశు తస్యా హ్యార్తవమద్య వై। 1-64-70 (2661) వైశంపాయన ఉవాచ। గృహీత్వా తత్తదా శ్యేనస్తూర్ణముత్పత్య వేగవాన్॥ 1-64-70x (305) జవం పరమమాస్థాయ ప్రదుద్రావ విహంగమః। తమపశ్యదథాయాంతం శ్యేనం శ్యేనస్తథాఽపరః॥ 1-64-71 (2662) అభ్యద్రవచ్చ తం సద్యో దృష్ట్వైవామిషశంకయా। తుండయుద్ధమథాకాశే తావుభౌ సంప్రచక్రతుః॥ 1-64-72 (2663) యుద్ధ్యతోరపతద్రేతస్తచ్చాపి యమునాంభసి। తత్రాద్రికేతి విఖ్యాతా బ్రహ్మశాపాద్వరాప్సరా॥ 1-64-73 (2664) మీనభావమనుప్రాప్తా బభూవ యమునాచరీ। శ్యేనపాదపరిభ్రష్టం తద్వీర్యమథ వాసవం॥ 1-64-74 (2665) జగ్రాహ తరసోపేత్య సాఽద్రికా మత్స్యరూపిణీ। కదాచిదపి మత్సీం తాం బబంధుర్మత్స్యజీవినః॥ 1-64-75 (2666) మాసే చ దశమే ప్రాప్తే తదా భరతసత్తమ॥ ఉజ్జహ్రురుదరాత్తస్యాః స్త్రీం పుమాంసం చ మానుషౌ॥ 1-64-76 (2667) ఆశ్చర్యభూతం తద్గత్వా రాజ్ఞేఽథ ప్రత్యవేదయన్। కాయే మత్స్యా ఇమౌ రాజన్సంభూతౌ మానుషావితి॥ 1-64-77 (2668) తయోః పుమాంసం జగ్రాహ రాజోపరిచరస్తదా। స మత్స్యో నామ రాజాసీద్ధార్మికః సత్యసంగరః॥ 1-64-78 (2669) సాఽప్సరా ముక్తశాపా చ క్షణేన సమపద్యత। యా పురోక్తా భగవతా తిర్యగ్యోనిగతా శుభా॥ 1-64-79 (2670) మానుషౌ జనయిత్వా త్వం శాపమోక్షమవాప్స్యసి। తతః సాజనయిత్వా తౌ విశస్తా మత్స్యఘాతిభిః॥ 1-64-80 (2671) సంత్యజ్య మత్స్యరూపం సా దివ్యం రూపమవాప్య చ। సిద్ధర్షిచారణపథం జగామాథ వరాప్సరాః॥ 1-64-81 (2672) సా కన్యా దుహితా తస్యా మత్స్యా మత్స్యసగంధినీ। రాజ్ఞా దత్తా చ దాశాయ కన్యేయం తే భవత్వితి॥ 1-64-82 (2673) రూపసత్వసమాయుక్తా సర్వైః సముదితా గుణైః। సా తు సత్యవతీ నామ మత్స్యఘాత్యభిసంశ్రయాత్॥ 1-64-83 (2674) ఆసీత్సా మత్స్యగంధైవ కంచిత్కాలం శుచిస్మితా। శుశ్రూషార్థం పితుర్నావం వాహయంతీం జలే చ తాం॥ 1-64-84 (2675) తీర్థయాత్రాం పరిక్రామన్నపశ్యద్వై పరాశరః। అతీవ రూపసంపన్నాం సిద్ధానామపి కాంక్షితాం॥ 1-64-85 (2676) దృష్ట్వైవ స చ తాం ధీమాంశ్చకమే చారుహాసినీం। దివ్యాం తాం వాసవీం కన్యాం రంభోరూం మునిపుంగవః॥ 1-64-86 (2677) సంభవం చింతయిత్వా తాం జ్ఞాత్వా ప్రోవాచ శక్తిజః। క్వ కర్ణధారో నౌర్యేన నీయతే బ్రూహి భామిని॥ 1-64-87 (2678) మత్స్యగంధోవాచ। 1-64-88x (306) అనపత్యస్య దాశస్య సుతా తత్ప్రియకాంయయా। సహస్రజనసంపన్నా నౌర్మయా వాహ్యతే ద్విజ॥ 1-64-88 (2679) పరాశర ఉవాచ। 1-64-89x (307) శోభనం వాసవి శుభే కిం చిరాయసి వాహ్యతాం। కలశం భవితా భద్రే సహస్రార్ధేన సంమితం॥ 1-64-89 (2680) అహం శేషో భివిష్యామి నీయతామచిరేణ వై। 1-64-90 (2681) వైశంపాయన ఉవాచ। మత్స్యగంధా తథేత్యుక్త్వా నావం వాహయతాం జలే॥ 1-64-90x (308) వీక్షమాణం మునిం దృష్ట్వా ప్రోవాచేదం వచస్తదా। మత్స్యగంధేతి మామాహుర్దాశరాజసుతాం జనాః॥ 1-64-91 (2682) జన్మ శోకాభితప్తాయాః కథం జ్ఞాస్యసి కథ్యతాం। 1-64-92 (2683) పరాశర ఉవాచ। దివ్యజ్ఞానేన దృష్టం హి దృష్టమాత్రేణ తే వపుః॥ 1-64-92x (309) ప్రణయగ్రహణార్థాయ వక్ష్యేవ వాసవి తచ్ఛృణు। బర్హిషద ఇతి ఖ్యాతాః పితరః సోమపాస్తుతే॥ 1-64-93 (2684) తేషాం త్వం మానసీ కన్యా అచ్ఛోదా నామ విశ్రుతా। అచ్ఛోదం నామ తద్దివ్యం సరో యస్మాత్సముత్థితం॥ 1-64-94 (2685) త్వయా న దృష్టపూర్వాస్తు పితరస్తే కదాచన। సంభూతా మనసా తేషాం పితౄన్స్వాన్నాభిజానతీ॥ 1-64-95 (2686) సా త్వన్యం పితరం వవ్రే స్వానతిక్రంయ తాన్పితౄన్। నాంనా వసురితి ఖ్యాతం మనుపుత్రం దివి స్థితం॥ 1-64-96 (2687) అద్రికాఽప్సరసా యుక్తం విమానే దివి విష్ఠితం। సా తేన వ్యభిచారేణ మనసా కామచారిణీ॥ 1-64-97 (2688) పితరం ప్రార్థయిత్వాఽన్యం యోగాద్భష్టా పపాత సా। అపశ్యత్పతమానా సా విమానత్రయమంతికాత్॥ 1-64-98 (2689) త్రసరేణుప్రమాణాంస్తాంస్తత్రాపశ్యత్స్వకాన్పితౄన్। సుసూక్ష్మానపరివ్యక్తానంగైరంగేష్వివాహితాన్॥ 1-64-99 (2690) తాతేతి తానువాచార్తా పతంతీ సా హ్యధోముఖీ। తైరుక్తా సా తు మాభైషీస్తేన సా సంస్థితా దివి॥ 1-64-100 (2691) తతః ప్రసాదయామాస స్వాన్పితౄందీనయా గిరా। తామూచుః పితరః కన్యాం భ్రైష్టశ్వర్యాం వ్యతిక్రమాత్॥ 1-64-101 (2692) భ్రష్టైశ్వర్యా స్వదోషేణ పతసి త్వం శుచిస్మితే। యైరారభంతే కర్మాణి శరీరైరిహ దేవతాః॥ 1-64-102 (2693) తైరేవ తత్కర్మఫలం ప్రాప్నువంతి స్మ దేవతాః। మనుష్యాస్త్వన్యదేహేన శుభాశుభమితి స్థితిః॥ 1-64-103 (2694) సద్యః ఫలంతి కర్మాణి దేవత్వే ప్రేత్య మానుషే। తస్మాత్త్వం పతసే పుత్రి ప్రేత్యత్వం ప్రాప్స్యసే ఫలం॥ 1-64-104 (2695) పితృహీనా తు కన్యా త్వం వసోర్హి త్వం సుతా మతా। మత్స్యయోనౌ సముత్పన్నా సుతారాజ్ఞో భవిష్యసి॥ 1-64-105 (2696) అద్రికా మత్స్యరూపాఽభూద్గంగాయమనుసంగమే। పరాశరస్య దాయాదం త్వం పుత్రం జనయిష్యసి॥ 1-64-106 (2697) యో వేదమేకం బ్రహ్మర్షిశ్చతుర్ధా విబజిష్యతి। మహాభిషక్సుతస్యైవ శంతనోః కీర్తివర్ధనం॥ 1-64-107 (2698) జ్యేష్ఠం చిత్రాంగదం వీరం చిత్రవీరం చ విశ్రుతం। ఏతాన్సూత్వా సుపుత్రాంస్త్వం పునరేవ గమిష్యసి॥ 1-64-108 (2699) వ్యతిక్రమాత్పితౄణాం చ ప్రాప్స్యసే జన్మ కుత్సితం। అస్యైవ రాజ్ఞస్త్వం కన్యా హ్యద్రికాయాం భవిష్యసి॥ 1-64-109 (2700) అష్టావింశే భవిత్రీ త్వం ద్వాపరే మత్స్యయోనిజా। ఏవముక్తా పురా తైస్త్వం జాతా సత్యవతీ శుభా॥ 1-64-110 (2701) అద్రికేత్యభివిఖ్యాతా బ్రహ్మశాపాద్వరాప్సరా। మీనభావమనుప్రాప్తా త్వం జనిత్వా గతా దివం॥ 1-64-111 (2702) తస్యాం జాతాసి సా కన్యా రాజ్ఞో వీర్యేణ చైవహి। తస్మాద్వాసవి భద్రం తే యాచే వంశకరం సుతం॥ 1-64-112 (2703) సంగమం మమ కల్యాణి కురుష్వేత్యభ్యభాషత॥ 1-64-113 (2704) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64-114x (310) విస్మయావిష్టసర్వాంగీ జాతిస్మరణతాం గతా। సాబ్రవీత్పశ్య భగవన్పరపారే స్థితానృషీన్॥ 1-64-114 (2705) ఆవయోర్దృష్టయోరేభిః కథం ను స్యాత్సమాగమః। ఏవం తయోక్తో భగవాన్నీహారమసృజత్ప్రభుః॥ 1-64-115 (2706) యేన దేశః స సర్వస్తు తమోభూత ఇవాభవత్। దృష్ట్వా సృష్టం తు నీహారం తతస్తం పరమర్షిణా॥ 1-64-116 (2707) విస్మితా సాభవత్కన్యా వ్రీడితా చ తపస్వినీ। 1-64-117 (2708) సత్యవత్యువాచ। విద్ధి మాం భగవన్కన్యాం సదా పితృవశానుగాం॥ 1-64-117x (311) త్వత్సంయోగాచ్చ దుష్యేత కన్యాభావో మమాఽనఘ। కన్యాత్వే దూషితే వాపి కథం శక్ష్యే ద్విజోత్తమ॥ 1-64-118 (2709) గృహ గంతుముషే చాహం ధీమన్న స్థాతుముత్సహే। ఏతత్సంచింత్య భగవన్విధత్స్వ యదనంతరం॥ 1-64-119 (2710) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64-119x (312) ఏవముక్తవతీం తీం తు ప్రీతిమానుషిసత్తమః। ఉవాచ మత్ప్రియం కృత్వా కన్యైవ త్వం భవిష్యతి॥ 1-64-120 (2711) వృణీష్వ చ వరం భీరుం యం త్వమిచ్ఛసి భామిని। వృథా హి న ప్రసాదో మే భూతపూర్వః శుచిస్మితే॥ 1-64-121 (2712) ఏవముక్తా వరం వవ్రే గాత్రసౌగంధ్యముత్తమం। సచాస్యై భగవాన్ప్రాదాన్మనః కాంక్షితం ప్రభుః॥ 1-64-122 (2713) తతో లబ్ధవరా ప్రీతా స్త్రీభావగుణభూషితా। జగామ సహ సంసర్గమృషిణాఽద్భుతకర్మణా॥ 1-64-123 (2714) తేన గంధవతీత్యేవం నామాస్యాః ప్రథితం భువి। తస్యాస్తు యోజనాద్గంధమాజిఘ్రంత నరా భువి॥ 1-64-124 (2715) తస్యా యోజనగంధేతి తతో నామాపరం స్మృతం। ఇతి సత్యవతీ హృష్టా లబ్ధ్వా వరమనుత్తమం॥ 1-64-125 (2716) పరాశరేణ సంయుక్తా సద్యో గర్భం సుషావ సా। జజ్ఞే చ యమునాద్వీపే పారాశర్యః స వీర్యవాన్॥ 1-64-126 (2717) స మాతరమనుజ్ఞాప్య తపస్యేవ మనో దధే। స్మృతోఽహం దర్శయిష్యామి కృత్యేష్వితి చ సోఽబ్రవీత్॥ 1-64-127 (2718) ఏవం ద్వైపాయనో జజ్ఞే సత్యవత్యాం పరాశరాత్। న్యస్తోద్వీపే యద్బాలస్తస్మాద్ద్వైపాయనఃస్మృతః॥ 1-64-128 (2719) పాదాపసారిణం ధర్మం స తు విద్వాన్యుగే యుగే। ఆయుః శక్తిం చ మర్త్యానాం యుగావస్థామవేక్ష్యచ॥ 1-64-129 (2720) బ్రహ్మణో బ్రాహ్మణానాం చ తథానుగ్రహకాంక్షయా। వివ్యాస వేదాన్యస్మత్స తస్మాద్వ్యాస ఇతి స్మృతః॥ 1-64-130 (2721) వేదానధ్యాపయామాస మహాభారతపంచమాన్। సుమంతుం జైమినిం పైలం శుకం చైవ స్వమాత్మజం॥ 1-64-131 (2722) ప్రభుర్వరిష్ఠో వరదో వైశంపాయనమేవ చ। సంహితాస్తైః పృథక్త్వేన భారతస్య ప్రకాశితాః॥ 1-64a-1a [తతో రంయే వనోద్దేశే దివ్యాస్తరణసంయుతే। 1-64a-1b వీరాసనముపాస్థాయ యోగీ ధ్యానపరోఽభవత్॥ 1-64a-2a శ్వేతపట్టగృహే రంయే పర్యంకే సోత్తరచ్ఛదే। 1-64a-2b తూష్ణీంభూతాం తదా కన్యాం జ్వలంతీం యోగతేజసా॥ 1-64a-3a దృష్ట్వా తాం తు సమాధాయ విచార్య చ పునః పునః। 1-64a-3b స చింతయామాస మునిః కిం కృతం సుకృతం భవేత్॥ 1-64a-4a శిష్టానాం తు సమాచారః శిష్టాచార ఇతి స్మృతః। 1-64a-4b శ్రుతిస్మృతివిదో విప్రా ధర్మజ్ఞా జ్ఞానినః స్మృతాః॥ 1-64a-5a ధర్మజ్ఞైర్విహితో ధర్మః శ్రౌతః స్మార్తో ద్విధా ద్విజైః। 1-64a-5b దానాగ్నిహోత్రమిజ్యా చ శ్రౌతస్యైతద్ధి లక్షణం॥ 1-64a-6a స్మార్తో వర్ణాశ్రమాచారో యమైశ్చ నియమైర్యుతః। 1-64a-6b ధర్మే తు ధారణే ధాతుః సహత్వే చాపి పఠ్యతే॥ 1-64a-7a తత్రేష్టఫలభాగ్ధర్మ ఆచార్యైరుపదిశ్యతే। 1-64a-7b అనిష్టఫలభాక్రేతి తైరధర్మోఽపి భాష్యతే॥ 1-64a-8a తస్మాదిష్టఫలార్థాయ ధర్మమేవ సమాశ్రయేత్। 1-64a-8b బ్రాహ్మో దైవస్తథైవార్షః ప్రాజాపత్యశ్చ ధార్మికః॥ 1-64a-9a వివాహా బ్రాహ్మణానాం తు గాంధర్వో నైవ ధార్మికః। 1-64a-9b త్రివర్ణేతరజాతీనాం గాంధర్వాసురరాక్షసాః॥ 1-64a-10a పైశాచో నైవ కర్తవ్యః పైశాచశ్చాష్టమోఽధమః। 1-64a-10b సామర్షాం వ్యంగికాం కన్యాం మాతుశ్చ కులజాం తథా॥ 1-64a-11a వృద్ధాం ప్రవ్రాజితాం వంధ్యాం పతితాం చ రజస్వలాం। 1-64a-11b అపస్మారకులే జాతాం పింగలాంకుష్ఠినీం వ్రణీం॥ 1-64a-12a న చాస్నాతాం స్త్రియం గచ్ఛేదితి ధర్మానుశాసనం। 1-64a-12b పితా పితామహో భ్రాతా మాతా మాతుల ఏవ చ॥ 1-64a-13a ఉపాధ్యాయర్త్విజశ్చైవ కన్యాదానే ప్రభూత్తమాః। 1-64a-13b ఏతైర్దత్తాం నిషేవేత నాదత్తామాదదీత చ॥ 1-64a-14a ఇత్యేవ ఋషయః ప్రాహుర్వివాహే ధర్మవిత్తమాః। 1-64a-14b అస్యా నాస్తి పితా భ్రాతా మాతా మాతుల ఏవ చ॥ 1-64a-15a గాంధర్వేణ వివాహేన న స్పృశామి యదృచ్ఛయా। 1-64a-15b క్రియాహీనం తు గాంధర్వం న కర్తవ్యమనాపది॥ 1-64a-16a యదస్యాం జాయతే పుత్రో వేదవ్యాసో భవేదృషిః। 1-64a-16b క్రియాహీనః కథం విప్రో భవేదృషిరుదారధీః॥ 1-64a-17x వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64a-17a ఏవం చింతయతో భావం మహర్షేర్భావితాత్మనః। 1-64a-17b జ్ఞాత్వా చైవాభ్యవర్తంత పితరో బర్హిషస్తదా॥ 1-64a-18a తస్మిన్క్షణే బ్రహ్మపుత్రో వసిష్ఠోఽపి సమేయివాన్। 1-64a-18b పూర్వం స్వాగతమిత్యుక్త్వా వసిష్ఠః ప్రత్యభాషత॥ 1-64a-19x పితృగణా ఊచుః। 1-64a-19a అస్మాకం మానసీం కన్యామస్మచ్ఛాపేన వాసవీం। 1-64a-19b యదిచచ్ఛశి పుత్రార్థం కన్యాం గృహ్మీష్వమా చిరం॥ 1-64a-20a పితౄణాం వచనం శ్రుత్వా వసిష్ఠః ప్రత్యభాషత। 1-64a-20b మహర్షీణాం వచః సత్యం పురాణేపి మయా శ్రుతం॥ 1-64a-21a పరాశరో బ్రహ్మచారీ ప్రజార్థీ మమ వంశధృత్। 1-64a-21b ఏవం సంభాషమాణే తు వసిష్ఠే పితృభిః సహ॥ 1-64a-22a ఋషయోఽభ్యాగమంస్తత్ర నైమిశారణ్యవాసినః। 1-64a-22b వివాహం ద్రష్టుమిచ్ఛంతః శక్తిపుత్రస్య ధీమతః॥ 1-64a-23a అరుంధతీ మహాభాగా అదృశ్యంత్యా సహైవ సా। 1-64a-23b విశ్వకర్మకృతాం దివ్యాం పర్ణశాలాం ప్రవిశ్య సా॥ 1-64a-24a వైవాహికాంస్తు సంభారాన్సంకల్ప్య చ యథాక్రమం। 1-64a-24b అరుంధతీ సత్యవతీం వధూం సంగృహ్య పాణినా॥ 1-64a-25a భద్రాసనే ప్రతిష్ఠాప్య ఇంద్రాణీం సమకల్పయత్। 1-64a-25b ఆపూర్యమాణపక్షే తు వైశాఖే సోమదైవతే॥ 1-64a-26a శుభగ్రహే త్రయోదశ్యాం ముహూర్తే మైత్ర ఆగతే। 1-64a-26b వివాహకాల ఇత్యుక్త్వా వసిష్ఠో మునిభిః సహ॥ 1-64a-27a యమునాద్వీపమాసాద్య శిష్యైశ్చ మునిపంక్తిభిః। 1-64a-27b స్థండిలం చతురశ్రం చ గోమయేనోపలిప్య చ॥ 1-64a-28a అక్షతైః ఫలపుష్పైశ్చ స్వస్తికైరాంరపల్లవైః। 1-64a-28b జలపూర్ణఘటైశ్చైవ సర్వతః పరిశోభితం॥ 1-64a-29a తస్య మధ్యే ప్రతిష్ఠాప్య బృస్యాం మునివరం తదా। 1-64a-29b సిద్ధార్థయవకల్కైశ్చ స్నాతం సర్వౌషధైరపి॥ 1-64a-30a కృత్వార్జునాని వస్త్రాణి పరిధాప్య మహామునిం। 1-64a-30b వాచయిత్వా తు పుణ్యాహమక్షతైస్తు సమర్చితః॥ 1-64a-31a గంధానులిప్తః స్రగ్వీ చ సప్రతోదో వధూగృహే। 1-64a-31b అపదాతిస్తతో గత్వా వధూజ్ఞాతిభిరర్చితః॥ 1-64a-32a స్నాతామహతసంవీతాం గంధలిప్తాం స్రగుజ్జ్వలాం। 1-64a-32b వధూం మంగలసంయుక్తామిషుహస్తాం సమీక్ష్య చ॥ 1-64a-33a ఉవాచ వచనం కాలే కాలజ్ఞః సర్వధర్మవిత్। 1-64a-33b ప్రతిగ్రహో దాతృవశః శ్రుతమేవం మయా పురా॥ 1-64a-34a యథా వక్ష్యంతి పితరస్తత్కరిష్యామహే వయం। 1-64a-34x వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64a-34b తద్ధర్మిష్ఠం యశస్యం చ వచనం సత్యవాదినః॥ 1-64a-35a శ్రుత్వా తు పితరః సర్వే నిఃసంగా నిష్పరిగ్రహాః। 1-64a-35b వసుం పరమధర్మిష్ఠమానీయేదం వచోఽబ్రువన్॥ 1-64a-36a మత్స్యయోనౌ సముత్పన్నా తవ పుత్రీ విశేషతః। 1-64a-36b పరాశరాయ మునయే దాతుమర్హసి ధర్మతః॥ 1-64a-37x వసురువాచ। 1-64a-37a సత్యం మమ సుతా సా హి దాశరాజేన వర్ధితా। 1-64a-37b అహం ప్రభుః ప్రదానే తు ప్రజాపాలః ప్రజార్థినాం॥ 1-64a-38x పితర ఊచుః। 1-64a-38a నిరాశిషో వయం సర్వే నిఃసంగా నిష్పరిగ్రహాః। 1-64a-38b కన్యాదానేన సంబంధో దక్షిణాబంధ ఉచ్యతే॥ 1-64a-39a కర్మభూమిస్తు మానుష్యం భోగభూమిస్త్రివిష్టపం। 1-64a-39b ఇహ పుణ్యకృతో యాంతి స్వర్గలోకం న సంశయః॥ 1-64a-40a ఇహ లోకే దుష్కృతినో నరకం యాంతి నిర్ఘృణాః। 1-64a-40b దక్షిణాబంధ ఇత్యుక్తే ఉభే సుకృతదుష్కృతే॥ 1-64a-41a దక్షిణాబంధసంయుక్తా యోగినః ప్రపతంతి తే। 1-64a-41b తస్మాన్నో మానసీం కన్యాం యోగాద్భ్రష్టాం విశాపతే॥ 1-64a-42a సుతాత్వం తవ సంప్రాప్తాం సతీం భిక్షాం దదస్వ వై। 1-64a-42b ఇత్యుక్త్వా పితరః సర్వే క్షణాదంతర్హితాస్తదా॥ 1-64a-43x వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64a-43a యాజ్ఞవల్క్యం సమాహూయ వివాహాచార్యమిత్యుత। 1-64a-43b వసుం చాపి సమాహూయ వసిష్ఠో మునిభిః సహ॥ 1-64a-44a వివాహం కారయామాస విధిదృష్టేన కర్మణా। 1-64a-44x వసురువాచ। 1-64a-44b పరాశర మహాప్రాజ్ఞ తవ దాస్యాంయహం సుతాం॥ 1-64a-45a ప్రతీచ్ఛ చైనాం భద్రం తే పాణిం గృహ్ణీష్వ పాణినా। 1-64a-45x వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64a-45b వసోస్తు వచనం శ్రుత్వా యాజ్ఞవల్క్యమతే స్థితః॥ 1-64a-46a కృతకౌతుకమంగల్యః పాణినా పాణిమస్పృశత్। 1-64a-46b ప్రభూతాజ్యేన హవిషా హుత్వా మంత్రైర్హుతాశనం॥ 1-64a-47a త్రిరగ్నిం తు పరిక్రంయ సమభ్యర్చ్య హుతాశనం। 1-64a-47b మహర్షీన్యాజ్ఞవల్క్యాదీందక్షిణాభిః ప్రతర్ప్యచ॥ 1-64a-48a లబ్ధానుజ్ఞోఽభివాద్యాశు ప్రదక్షిణమథాకరోత్। 1-64a-48b పరాశరే కృతోద్వాహే దేవాః సర్పిగణాస్తదా॥ 1-64a-49a హృష్టా జగ్ముః క్షణాదేవ వేదవ్యాసో భవత్వితి। 1-64a-49b ఏవం సత్యవతీ హృష్టా పూజాం లబ్ధ్వా యథేష్టతః॥ 1-64a-50a పరాశరేణ సంయుక్తా సద్యో గర్భం సుషావ సా। 1-64a-50b జజ్ఞే చ యమునాద్వీపే పారాశర్యః స వీర్యవాన్॥ 1-64a-51a జాతమాత్రః స వవృధే సప్తవర్షోఽభవత్తదా। 1-64a-51b స్నాత్వాభివాద్య పితరం తస్థౌ వ్యాసః సమాహితః॥ 1-64a-52a స్వస్తీతి వచనం చోక్త్వా దదౌ కలశముత్తమం। 1-64a-52b గృహీత్వా కలశం ప్రాప్తే తస్థౌ వ్యాసః సమాహితః॥ 1-64a-53a తతో దాశభయాత్పత్నీ స్నాత్వా కన్యా బభూవ సా। 1-64a-53b అభివాద్య మునేః పాదౌ పుత్రం జగ్రాహ పాణినా॥ 1-64a-54a స్పృష్టమాత్రే తు నిర్భర్త్స్య మాతరం వాక్యమబ్రవీత్। 1-64a-54b మమ పిత్రా తు సంస్పర్శాన్మాతస్త్వమభవః శుచిః॥ 1-64a-55a అద్య దాశసుతా కన్యా న స్పృశేర్మామనిందితే। 1-64a-55x వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64a-55b వ్యాసస్య వచనం శ్రుత్వా బాష్పపూర్ణముఖీ తదా॥ 1-64a-56a మనుష్యభావాత్సా యోషిత్పపాత మునిపాదయోః। 1-64a-56b మహాప్రసాదో భగవాన్పుత్రం ప్రోవాచ ధర్మవిత్॥ 1-64a-57a మా త్వమేవంవిధం కార్షీర్నైతద్ధర్ంయం మతం హి నః। 1-64a-57b దూష్యౌ న మాతాపితరౌ తథా పూర్వోపకారిణౌ॥ 1-64a-58a ధారణాద్దుఃఖసహనాత్తయోర్మాతా గరీయసీ। 1-64a-58b బీజక్షేత్రసమాయోగే సస్యం జాయేత లౌకికం॥ 1-64a-59a జాయతే చ సుతస్తద్వత్పురుషస్త్రీసమాగమే। 1-64a-59b మృగీణాం పక్షిణాం చైవ అప్సరాణాం తథైవ చ॥ 1-64a-60a శూద్రయోన్యాం చ జాయంతే మునయో వేదపారగాః। 1-64a-60b ఋష్యశృంగో మృగీపుత్రః కణ్వో బర్హిసుతస్తథా॥ 1-64a-61a అగస్త్యశ్చ వసిష్ఠశ్చ ఉర్వశ్యాం జనితావుభౌ। 1-64a-61b సోమశ్రవాస్తు సర్ప్యాం తు అశ్వినావశ్విసంభవౌ॥ 1-64a-62a స్కందః స్కన్నేన శుక్లేన జాతః శరవణే పురా। 1-64a-62b ఏవమేవ చ దేవానామృషీమాం చైవ సంభవః॥ 1-64a-63a లోకవేదప్రవృత్తిర్హి న మీమాంస్యా బుధైః సదా। 1-64a-63b వేదవ్యాస ఇతి ప్రోక్తః పురాణే చ స్వయంభువా॥ 1-64a-64a ధర్మనేతా మహర్షీణాం మనుష్యాణాం త్వమేవ చ। 1-64a-64b తస్మాత్పుత్ర న దూష్యేత వాసవీ యోగచారిణీ॥ 1-64a-65a మత్ప్రీత్యర్థం మహాప్రాజ్ఞ సస్నేహం వక్తుమర్హసి। 1-64a-65b ప్రజాహితార్థం సంభూతో విష్ణోర్భాగో మహానృషిః॥ 1-64a-66a తస్మాత్స్వమాతరం స్నేహాత్ప్రబవీహి తపోధన। 1-64a-66x వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64a-66b గురోర్వచనమాజ్ఞాయ వ్యాసః ప్రీతోఽభవత్తదా॥ 1-64a-67a చింతయిత్వా లోకవృత్తం మాతురంకమథావిశత్। 1-64a-67b పుత్రస్పర్శాత్తు లోకేషు నాన్యత్సుఖమతీవ హి॥ 1-64a-68a వ్యాసం కమలపత్రాక్షం పరిష్వజ్యాశ్ర్వవర్తయత్। 1-64a-68b స్తన్యాసారైః క్లిద్యమానా పుత్రమాఘ్రాయ మూర్ధని॥ 1-64a-69x వాసవ్యువాచ। 1-64a-69a పుత్రలాభాత్పరం లోకే నాస్తీహ ప్రసవార్థినాం। 1-64a-69b దుర్లభం చేతి మన్యేఽహం మయా ప్రాప్తం మహత్తపః॥ 1-64a-70a మహతా తపసా తాత మహాయోగబలేన చ। 1-64a-70b మయా త్వం హి మహాప్రాజ్ఞ లబ్ధోఽమృతమివామరైః॥ 1-64a-71a తస్మాత్త్వం మామృషేః పుత్ర త్యక్తుం నార్హసి సాంప్రతం। 1-64a-71x వైశంపాయన ఉవాచ। 1-64a-71b ఏవముక్తస్తతః స్నేహాద్వ్యాసో మాతరమబ్రవీత్॥ 1-64a-72a త్వయా స్పృష్టః పరిష్వక్తో మూర్ధ్ని చాఘ్రాయితో ముహుః। 1-64a-72b ఏతావన్మాత్రయా ప్రీతో భవిష్యేషు నృపాత్మజే॥ 1-64a-73a స్మృతోఽహం దర్శయిష్యామి కృత్యేష్వితి చ సోఽబ్రవీత్। 1-64a-73b స మాతరమనుజ్ఞాప్య తపస్యేవ మనో దధే॥ 1-64a-74a తతః కన్యామనుజ్ఞాయ పునః కన్యా భవత్వితి। 1-64a-74b పరాశరోఽపి భగవాన్పుత్రేణ సహితో యయౌ॥ 1-64a-75a గత్వాశ్రమపదం పుంయమదృశ్యంత్యా పరాశరః। 1-64a-75b జాతకర్మాదిసంస్కారం కారయామాస ధర్మతః॥ 1-64a-76a కృతోపనయనో వ్యాసో యాజ్ఞవల్క్యేన భారత। 1-64a-76b వేదానధిజగౌ సాంగానోంకారేణ త్రిమాత్రయా॥ 1-64a-77a గురవే దక్షిణాం దత్త్వా తపః కర్తుం ప్రచక్రమే। 1-64a-77b ఏవం ద్వైపాయనో జజ్ఞే సత్యవత్యాం పరాశరాత్॥ 1-64a-78a ద్వీప న్యస్తః స యద్వాలస్తస్మాద్ద్వైపాయనోఽభవత్। 1-64a-78b పాదాపసారిణం ధర్మం విద్వాన్స తు యుగే యుగే॥ 1-64a-79a ఆయుః శక్తిం చ మర్త్యానాం యుగాద్యుగమవేక్ష్య చ। 1-64a-79b బ్రహ్మర్షిర్బ్రాహ్మణానాం చ తథాఽనుగ్రహకాంక్షయా॥ 1-64a-80a వివ్యాస వేదాన్యస్మాచ్చ వేదవ్యాస ఇతి స్మృతః। 1-64a-80b తతః స మహర్షిర్విద్వాఞ్శిష్యానాహూయ ధర్మతః॥ 1-64a-81a సుమంతుం జైమినిం పైలం శుకం చైవ స్వమాత్మజం। 1-64a-81b ప్రభుర్వరిష్ఠో వరదో వైశంపాయనమేవ చ॥ 1-64a-82a వేదానధ్యాపయామాస మహాభారతపంచమాన్। 1-64a-82b సంహితాస్తైః పృథక్త్వేన భారతస్య ప్రకీర్తితా॥ 1-64a-83a తతః సత్యవతీ హృష్టా జగామ స్వం నివేశనం। 1-64a-83b తస్యాస్తు యోజనాద్గంధమాజిఘ్రంతి నరా భువి॥ 1-64a-84a దాశరాజస్తు తద్గంధమాజిఘ్రన్పీతిమావహత్। 1-64a-84x దాశరాజ ఉవాచ। 1-64a-84b త్వామాహుర్మత్స్యగంధేతి కథం బాలే సుగంధతా॥ 1-64a-85a అపాస్య మత్స్యగంధత్వం కేన దత్తా సుగంధతా 1-64a-85x సత్యవత్యువాచ। 1-64a-85b శక్తే- పుత్రో మహాప్రాజ్ఞః పరాశర ఇతి శ్రుతః॥ 1-64a-86a నావం వాహయమానాయా మమ దృష్ట్వాం సుశిక్షితం। 1-64a-86b ఉపాస్య మత్స్యగంధత్వం యోజనాద్గంధతాం దదౌ॥ 1-64a-87a ఋషేః ప్రసాదం దృష్ట్వా తు జనాః ప్రీతిముపాగమన్। 1-64a-87b ఏవం లబ్ధో మయా గంధో న రోషం కర్తుమర్హసి॥ 1-64a-88a దాశరాజస్తు తద్వాక్యం ప్రశశంస ననంద చ। 1-64a-88b ఏతత్పవిత్రం పుణ్యం చ వ్యాససమవముత్తమం। 1-64a-88c ఇతిహాసమిమం శ్రుత్వా ప్రజావంతో భవంతి చ॥ 1-64-132 (2723) తథా భీష్మః శాంతనవో గంగాయామమితద్యుతిః। వసువీర్యాత్సమభవన్మహావీర్యో మహాయశాః॥ 1-64-133 (2724) వైదార్థవిచ్చ భగవానృషిర్విప్రో మహాయశాః। శూలే ప్రోతః పురాణర్షిరచోరశ్చోరశంకయా॥ 1-64-134 (2725) అణీమాండవ్య ఇత్యేవం విఖ్యాతః స మహాయశాః। స ధర్మమాహూయ పురా మహర్షిరిదముక్తవాన్॥ 1-64-135 (2726) ఇషీకయా మయా బాల్యాద్విద్ధా హ్యేకా శకుంతికా। తత్కిల్బిషం స్మరే ధర్మ నాన్యత్పాపమహం స్మరే॥ 1-64-136 (2727) తన్మే సహస్రమమితం కస్మాన్నేహాజయత్తపః। గరీయాన్బ్రాహ్మణవధః సర్వభూతవధాద్యతః॥ 1-64-137 (2728) తస్మాత్త్వం కిల్బిషాదస్మాచ్ఛూద్రయోనౌ జనిష్యసి। 1-64-138 (2729) వైశంపాయన ఉవాచ। తేన శాపేన ధర్మోఽపి శూద్రయోనావజాయత॥ 1-64-138x (313) విద్వాన్విదురరూపేణ ధార్మికః కిల్బిషాత్తతః। సంజయో మునికల్పస్తు జజ్ఞే సూతో గవల్గణాత్॥ 1-64-139 (2730) సూర్యాచ్చ కుంతికన్యాయాం జజ్ఞే కర్ణో మహాబలః। సహజం కవచం బిభ్రత్కుండలోద్యోతితాననః॥ 1-64-140 (2731) అనుగ్రహార్థం లోకానాం విష్ణుర్లోకనమస్కృతః। వసుదేవాత్తు దేవక్యాం ప్రాదుర్భూతో మహాయశాః॥ 1-64-141 (2732) అనాదినిధనో దేవః స కర్తా జగతః ప్రభుః। అవ్యక్తమక్షరం బ్రహ్మ ప్రధానం త్రిగుణాత్మకం॥ 1-64-142 (2733) ఆత్మానమవ్యయం చైవ ప్రకృతిం ప్రభవం ప్రభుం। పురుషం విశ్వకర్మాణం సత్వయోగం ధ్రువాక్షరం॥ 1-64-143 (2734) అనంతమచలం దేవం హంసం నారాయణం ప్రభుం। ధాతారమజమవ్యక్తం యమాహుః పరమవ్యయం॥ 1-64-144 (2735) కైవల్యం నిర్గుణం విశ్వమనాదిమజమవ్యయం। పురుషః స విభుః కర్తా సర్వభూతపితామహః॥ 1-64-145 (2736) ధర్మసంస్థాపనార్థాయ ప్రజజ్ఞేఽంధకవృష్ణిషు। అస్త్రజ్ఞౌ తు మహావీర్యౌ సర్వశాస్త్రవిశారదౌ॥ 1-64-146 (2737) సాత్యకిః కృతవర్మా చ నారాయణమనువ్రతౌ। సత్యకాద్ధృదికాచ్చైవ జజ్ఞాతేఽస్త్రవిశారదౌ॥ 1-64-147 (2738) భరద్వాజస్య చ స్కన్నం ద్రోణ్యాం శుక్రమవర్ధత। సహర్షేరుగ్రతపసస్తస్మాద్ద్రోణో వ్యజాయత॥ 1-64-148 (2739) గౌతమాన్మిథునం జజ్ఞే శరస్తంబాచ్ఛరద్వతః। అశ్వత్థాంనశ్చ జననీ కృపశ్చైవ మహాబలః॥ 1-64-149 (2740) అశ్వత్థామా తతో జజ్ఞే ద్రోణాదేవ మహాబలః। తథైవ ధృష్టద్యుంనోఽపి సాక్షాదగ్నిసమద్యుతిః॥ 1-64-150 (2741) వైతానే కర్మణి తతే పావకాత్సమజాయత। వీరో ద్రోణవినాశాయ ధనురాదాయ వీర్యవాన్॥ 1-64-151 (2742) తథైవ వేద్యాం కృష్ణాపి జజ్ఞే తేజస్వినీ శుభా। విభ్రాజమానా వపుషా బిభ్రతీ రూపముత్తమం॥ 1-64-152 (2743) ప్రహ్రాదశిష్యో నగ్నజిత్సుబలశ్చాభవత్తతః। తస్య ప్రజా ధర్మహంత్రీ జజ్ఞే దేవప్రకోపనాత్॥ 1-64-153 (2744) గాంధారరాజపుత్రోఽభూచ్ఛకునిః సౌబలస్తథా। దుర్యోధనస్య జననీ జజ్ఞాతేఽర్థవిశారదౌ॥ 1-64-154 (2745) కృష్ణద్వైపాయనాజ్జజ్ఞే ధృతరాష్ట్రో జనేశ్వరః। క్షేత్రే విచిత్రవీర్యస్య పాండుశ్చైవ మహాబలః॥ 1-64-155 (2746) ధర్మార్థకుశలో ధీమాన్మేధావీ ధూతకల్మషః। విదురః శూద్రయోనౌ తు జజ్ఞే ద్వైపాయనాదపి॥ 1-64-156 (2747) పాండోస్తు జజ్ఞిరే పంచ పుత్రా దేవసమాః పృథక్। ద్వయోః స్త్రియోర్గుణజ్యేష్ఠస్తేషామాసీద్యుధిష్ఠిరః॥ 1-64-157 (2748) ధర్మాద్యుధిష్ఠిరో జజ్ఞే మారుతాచ్చ వృకోదరః। ఇంద్రాద్ధనంజయః శ్రీమాన్సర్వశస్త్రభృతాం వరః॥ 1-64-158 (2749) జజ్ఞాతే రూపసంపన్నావశ్విభ్యాం చ యమావపి। నకులః సహదేవశ్చ గురుశుశ్రూషణే రతౌ॥ 1-64-159 (2750) తథా పుత్రశతం జజ్ఞే ధృతరాష్ట్రస్య ధీమతః। దుర్యోధనప్రభృతయో యుయుత్సుః కరణస్తథా॥ 1-64-160 (2751) తతో దుఃశాసనశ్చైవ దుఃసహశ్చాపి భారత। దుర్మర్షణో వికర్ణశ్చ చిత్రసేనో వివింశతిః॥ 1-64-161 (2752) జయః సత్యవ్రతశ్చైవ పురుమిత్రశ్చ భారత। వైశ్యాపుత్రో యుయుత్సుశ్చ ఏకాదశ మహారథాః॥ 1-64-162 (2753) అభిమన్యుః సుభద్రాయామర్జునాదభ్యజాయత। స్వస్రీయో వాసుదేవస్య పౌత్రః పాండోర్మహాత్మనః॥ 1-64-163 (2754) పాండవేభ్యో హి పాంచాల్యాం ద్రౌపద్యాం పంచ జజ్ఞిరే। కుమారా రూపసంపన్నాః సర్వశాస్త్రవిశారదాః॥ 1-64-164 (2755) ప్రతివింధ్యో యుధిష్ఠిరాత్సుతసోమో వృకోదరాత్। అర్జునాచ్ఛ్రుతకీర్తిస్తు శతానీకస్తు నాకులిః॥ 1-64-165 (2756) తథైవ సహదేవాచ్చ శ్రుతసేనః ప్రతాపవాన్। హిడింబాయాం చ భీమేన వనే జజ్ఞే ఘటోత్కచః॥ 1-64-166 (2757) శిఖండీ ద్రుపదాజ్జజ్ఞే కన్యా పుత్రత్వభాగతా। యాం యక్షః పురుషం చక్రే స్థూమః ప్రియచికీర్షయా॥ 1-64-167 (2758) కురూణాం విగ్రహే తస్మిన్సమాగచ్ఛన్బహూన్యథ। రాజ్ఞాం శతసహస్రాణి యోత్స్యమానాని సంయుగే॥ 1-64-168 (2759) తేషామపరిమేయానాం నామధేయాని సర్వశః। న శక్యాని సమాఖ్యాతుం వర్షాణామయుతైరపి। ఏతే తు కీర్తితా ముఖ్యా యైరాఖ్యానమిదం తతం॥ ॥ 1-64-169 (2760) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి అంశావతరణపర్వణి చతుఃషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 64 ॥

1-65-0 (2761) జనమేజయ ఉవాచ। 1-65-0x (314) య ఏతే కీర్తితా బ్రహ్మన్యే చాన్యే నానుకీర్తితాః। సంయక్తాఞ్శ్రోతుమిచ్ఛామిరాజ్ఞశ్చాన్యాన్సహస్రశః॥ 1 ॥ 1-65-1 (2762) యదర్థమిహ సంభూతా దేవకల్పా మహారథాః। భువి తన్మే మహాభాగ సంయగాఖ్యాతుమర్హసి॥ 1-65-2 (2763) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-65-3x (315) రహస్యం ఖల్విదం రాజందేవానామితి నః శ్రుతం। తత్తు తే కథయిష్యామి నమస్కృత్వా స్వయంభువే॥ 1-65-3 (2764) త్రిఃసప్తకృత్వః పృథివీం కృత్వా నిఃక్షిత్రయాం పురా। జామదగ్న్యస్తపస్తేపే మహేంద్రే పర్వతోత్తమే॥ 1-65-4 (2765) తదా నిఃక్షత్రియే లోకే భార్గవేణ కృతే సతి। బ్రాహ్మణాన్క్షత్రియా రాజన్సుతార్థిన్యోఽభిచక్రముః॥ 1-65-5 (2766) తాభిః సహ సమాపేతుర్బ్రాహ్మణాః సంశితవ్రతాః। ఋతావృతౌ నరవ్యాఘ్ర న కామాన్నానృతౌ తథా॥ 1-65-6 (2767) తేభ్యశ్చ తేభిరే గర్భం క్షత్రియాస్తాః సహస్రశః। తతః సుషువిరే రాజన్క్షత్రియాన్వీర్యవత్తరాన్॥ 1-65-7 (2768) కుమారాంశ్చ కుమారీశ్చ పునః క్షత్రాభివృద్ధయే। ఏవం తద్బ్రాహ్మణైః క్షత్రం క్షత్రియాసు తపస్విభిః॥ 1-65-8 (2769) జాతం వృద్ధం చ ధర్మేణ సుదీర్గేణాయుషాన్వితం। చత్వారోఽపి తతో వర్ణా బభూవుర్బ్రాహ్మణోత్తరాః॥ 1-65-9 (2770) అభ్యగచ్ఛన్నృతౌ నారీం న కామాన్నానృతౌ తథా। తథైవాన్యాని భూతాని తిర్యగ్యోనిగతాన్యపి॥ 1-65-10 (2771) ఋతౌ దారాంశ్చ గచ్ఛంతి తత్తథా భరతర్షభ। తతోఽవర్ధంత ధర్మేణ సహస్రశతజీవినః॥ 1-65-11 (2772) తాః ప్రజాః పృథివీపాల ధర్మవ్రతపరాయణాః। ఆధిభిర్వ్యాధిభిశ్చైవ విముక్తాః సర్వశో నరాః॥ 1-65-12 (2773) అథేమాం సాగరోపాంతాం గాం గజేంద్రగతాఖిలాం। అధ్యతిష్ఠత్పునః క్షత్రం సశైలవనపత్తనాం॥ 1-65-13 (2774) ప్రశాసతి పునః క్షత్రే ధర్మేణేమాం వసుంధరాం। బ్రాహ్మణాద్యాస్తతో వర్ణా లేభిరే ముదముత్తమాం॥ 1-65-14 (2775) కామక్రోధోద్భవాందోషాన్నిరస్య చ నరాధిపాః। ధర్మేణ దండం దండేషు ప్రణయంతోఽన్వపాలయన్॥ 1-65-15 (2776) తథా ధర్మపరే క్షత్రే సహస్రాక్షః శతక్రతుః। స్వాదు దేశే చ కాలే చ వవర్షాప్యాయయన్ప్రజాః॥ 1-65-16 (2777) న బాల ఏవ ంరియతే తదా కశ్చిజ్జనాధిప। న చ స్త్రియం ప్రజానాతి కశ్చిదప్రాప్తయౌవనాం॥ 1-65-17 (2778) ఏవమాయుష్మతీభిస్తు ప్రజాభిర్భరతర్షభ। ఇయం సాగరపర్యంతా ససాపూర్యత మేదినీ॥ 1-65-18 (2779) ఈజిరే చ మహాయజ్ఞైః క్షత్రియా బహుదక్షిణైః। సాంగోపనిషదాన్వేదాన్విప్రాశ్చాధీయతే తదా॥ 1-65-19 (2780) న చ విక్రీణతే బ్ర్హమ బ్రాహ్మణాశ్చ తదా నృప। న చ శూద్రసమభ్యాశే వేదానుచ్చారయంత్యుత॥ 1-65-20 (2781) కారయంతః కృషిం గోభిస్తథా వైశ్యాః క్షితావిహ। యుంజతే ధురి నో గాశ్చ కృశాంగాంశ్చాప్యజీవయన్॥ 1-65-21 (2782) ఫేనపాంశ్చ తథా వత్సాన్న దుహంతి స్మ మానవాః। న కూటమానైర్వణిజః పణ్యం విక్రీణతే తదా॥ 1-65-22 (2783) కర్మాణి చ నరవ్యాఘ్ర ధర్మోపేతాని మానవాః। ధర్మమేవానుపశ్యంతశ్చక్రుర్ధర్మపరాయణాః॥ 1-65-23 (2784) స్వకర్మనిరతాశ్చాసన్సర్వే వర్ణా నరాధిప। ఏవం తదా నరవ్యాఘ్ర ధర్మో న హ్రసతే క్వచిత్॥ 1-65-24 (2785) కాలే గావః ప్రసూయంతే నార్యశ్చ భరతర్షభ। భవంత్యృతుషు వృక్షాణాం పుష్పాణి చ ఫలాని చ॥ 1-65-25 (2786) ఏవం కృతయుగే సంయగ్వర్తమానే తదా నృప। ఆపూర్యత మహీ కృత్స్నా ప్రాణిభిర్బహుభిర్భృశం॥ 1-65-26 (2787) ఏవం సముదితే లోకే మానుషే భరతర్షభ। అసురా జజ్ఞిరే క్షేత్రే రాజ్ఞాం తు మనుజేశ్వర॥ 1-65-27 (2788) ఆదిత్యైర్హి తదా దైత్యా బహుశో నిర్జితా యుధి। ఐశ్వర్యాద్ధంశితాః స్వర్గాత్సంబభూవుః క్షితావిహ॥ 1-65-28 (2789) ఇహ దేవత్వమిచ్ఛంతో మానుషేషు తపస్వినః। జజ్ఞిరే భువి భూతేషు తేషు తేష్వసురా విభో॥ 1-65-29 (2790) గోష్వశ్వేషు చ రాజేంద్ర ఖరోష్ట్రమహిషేషు చ। క్రవ్యాత్సు చైవ భూతేషు గజేషు చ మృగేషు చ॥ 1-65-30 (2791) జాతైరిహ మహీపాల జాయమానైశ్చ తైర్మహీ। న శశాకాత్మనాత్మానమియం ధారయితుం ధరా॥ 1-65-31 (2792) అథ జాతా మహీపాలాః కేచిద్బహుమదాన్వితాః। దితేః పుత్రా దనోశ్చైవ తదా లోకాదిహ చ్యుతాః॥ 1-65-32 (2793) వీర్యవంతోఽవలిప్తాస్తే నానారూపధరా మహీం। ఇమాం సాగరపర్యంతాం పరీయురరిమర్దనాః॥ 1-65-33 (2794) బ్రాహ్మణాన్క్షత్రియాన్వైశ్యాఞ్శూద్రాంశ్చైవాప్యపీడయన్। అన్యాని చైవ సత్వాని పీడయామాసురోజసా॥ 1-65-34 (2795) త్రాసయంతోఽభినిఘ్నంతః సర్వభూతగణాంశ్చ తే। విచేరుః సర్వశో రాజన్మహీం శతసహస్రశః॥ 1-65-35 (2796) ఆశ్రమస్థాన్మహర్షీంశ్చ ధర్షయంతస్తతస్తతః। అబ్రహ్మణ్యా వీర్యమదా మత్తా మదబలేన చ॥ 1-65-36 (2797) ఏవం వీర్యబలోత్సిక్తైర్భూరియం తైర్మహాసురైః। పీడ్యమానా మహీ రాజన్బ్రహ్మాణముపచక్రమే॥ 1-65-37 (2798) న హ్యమీ భూతసత్వౌఘాః పన్నగాః సనగాం మహీం। తదా ధారయితుం శేకురాక్రాంతాం దానవైర్బలాత్॥ 1-65-38 (2799) తతో మహీ మహీపాల భారార్తా భయపీడితా। జగామ శరణం దేవం సర్వభూతపితామహం॥ 1-65-39 (2800) సా సంవృతం మహాభాగైర్దేవద్విజమహర్షిభిః। దదర్శ దేవం బ్రహ్మాణం లోకకర్తారమవ్యయం॥ 1-65-40 (2801) గంధర్వైరప్సరోభిశ్చ బందికర్మసు నిష్ఠితైః। వంద్యమానం ముదోపతైర్వవందే చైనమేత్య సా॥ 1-65-41 (2802) అథ విజ్ఞాపయామాస భూమిస్తం శరణార్థినీ। సన్నిధౌ లోకపాలానాం సర్వేషామేవ భారత॥ 1-65-42 (2803) తత్ప్రధానాత్మనస్తస్య భూమేః కృత్యం స్వయంభువః। పూర్వమేవాభవద్రాజన్విదితం పరమేష్ఠినః॥ 1-65-43 (2804) స్రష్టా హి జగతః కస్మాన్న సంబుధ్యేత భారత। ససురాసురలోకానామశేషేణ మనోగతం॥ 1-65-44 (2805) తామువాచ మహారాజ భూమిం భూమిపతిః ప్రభుః। ప్రభవః సర్వభూతానామీశః శంభుః ప్రజాపతిః॥ 1-65-45 (2806) బ్రహ్మోవాచ। 1-65-46x (316) యదర్థమభిసంప్రాప్తా మత్సకాశం వసుంధరే। తదర్థం సన్నియోక్ష్యామి సర్వానేవ దివౌకసః॥ 1-65-46 (2807) `ఉత్తిష్ఠ గచ్ఛ వసుధే స్వస్థానమితి సాఽగమత్।' 1-65-47 (2808) వైశంపాయన ఉవాచ। ఇత్యుక్త్వా స మహీం దేవో బ్రహ్మా రాజన్విసృజ్య చ। ఆదిదేశ తదా సర్వాన్విబుధాన్భూతకృత్స్వయం॥ 1-65-47x (317) అస్యా భూమేర్నిరసితుం భారం భాగైః పృథక్పృథక్। అస్యామేవ ప్రసూయధ్వం తిరోధాయేతి చాబ్రవీత్॥ 1-65-48 (2809) తథైవ చ సమానీయ గంధర్వాప్సరసాం గణాన్। ఉవాచ భగవాన్సర్వానిదం వచనమర్థవత్॥ 1-65-49 (2810) బ్రహ్మోవాచ। 1-65-50x (318) స్వైః స్వైరంశైః ప్రసూయధ్వం యథేష్టం మానేషేషు చ। 1-65-50 (2811) వైశంపాయన ఉవాచ। అథ శక్రాదయః సర్వే శ్రుత్వా సురగురోర్వచః। తథ్యమర్థ్యం చ పథ్యం చ తస్య తే జగృహుస్తదా॥ 1-65-50x (319) అథ తే సర్వశోంశైః స్వైర్గంతుం భూమిం కృతక్షణాః। నారాయణమమిత్రఘ్నం వైకుంఠముపచక్రముః॥ 1-65-51 (2812) యః స చక్రగదాపాణిః పీతవాసాః శితిప్రభః। పద్మనాభః సురారిఘ్నః పృథుచార్వంచితేక్షణః॥ 1-65-52 (2813) ప్రజాపతిపతిర్దేవః సురనాథో మహాబలః। శ్రీవత్సాంకో హృషీకేశః సర్వదైవతపూజితః॥ 1-65-53 (2814) తం భువః శోధనాయేంద్ర ఉవాచ పురుషోత్తమం। అంశేనావతరేత్యేవం తథేత్యాహ చ తం హరిః॥ ॥ 1-65-54 (2815) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి అంశావతరణపర్వణి పంచషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 65 ॥ ॥ సమాప్తమంశావతరణపర్వ ॥

1-66-0 (2816) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-66-0x (320) అథ నారాయణేనేంద్రశ్చకార సహ సంవిదం। అవతర్తుం మహీం స్వర్గాదంశతః మహితః సురైః॥ 1-66-1 (2817) ఆదిశ్య చ స్వయం శక్రః సర్వానేవ దివౌకసః। నిర్జగామ పునస్తస్మాత్క్షయాన్నారాయణస్య హ॥ 1-66-2 (2818) తేఽమరారివినాశాయ సర్వలోకహితాయ చ। అవతేరుః క్రమేణైవ మహీం స్వర్గాద్దివౌకసః॥ 1-66-3 (2819) తతో బ్రహ్మర్షివంశేషు పార్థివర్షికులేషు చ। జజ్ఞిరే రాజశార్దూల యథాకామం దివౌకసః॥ 1-66-4 (2820) దానవాన్రాక్షసాంశ్చైవ గంధర్వాన్పన్నగాంస్తథా। పురుషాదాని చాన్యాని జఘ్నుః సత్వాన్యనేకశః॥ 1-66-5 (2821) దానవా రాక్షసాశ్చైవ గంధర్వాః పన్నగాస్తథా। న తాన్బలస్థాన్బాల్యేఽపి జఘ్నుర్భరతసత్తమ॥ 1-66-6 (2822) జనమేజయ ఉవాచ। 1-66-7x (321) దేవదానవసంఘానాం గంధర్వాప్సరసాం తథా। మానవానాం చ సర్వేషాం తథా వై యక్షరక్షసాం॥ 1-66-7 (2823) శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వేన సంభవం కృత్స్నమాదితః। ప్రాణినాం చైవ సర్వేషాం సంభవం వక్తుమర్హసి॥ 1-66-8 (2824) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-66-9x (322) హంత తే కథయిష్యామి నమస్కృత్య స్వయంభువే। సురాదీనామహం సంయగ్లోకానాం ప్రభవాప్యయం॥ 1-66-9 (2825) బ్రహ్మణో మానసాః పుత్రా విదితాః షణ్మహర్షయః। మరీచిరత్ర్యహ్గిరసౌ పులస్త్యః పులహః క్రతుః॥ 1-66-10 (2826) మరీచేః కశ్యపః పుత్రః కశ్యపాత్తు ఇమాః ప్రజాః। ప్రజజ్ఞిరే మహాభాగా దక్షకన్యాస్త్రయోదశ॥ 1-66-11 (2827) అదితిర్దితిర్దనుః కాలా దనాయుః సింహికా తథా। క్రోధా ప్రాధా చ విశ్వా చ వినతా కపిలా మునిః॥ 1-66-12 (2828) కద్రూశ్చ మనుజవ్యాఘ్ర దక్షకన్యైవ భారత। ఏతాసాం వీర్యసంపన్నం పుత్రపౌత్రమనంతకం॥ 1-66-13 (2829) అదిత్యాం ద్వాదశాదిత్యాః సంభూతా భువనేశ్వరాః। యే రాజన్నామతస్తాంస్తే కీర్తయిష్యామి భారత॥ 1-66-14 (2830) ధాతా మిత్రోఽర్యమా శక్రో వరుణస్త్వంశ ఏవ చ। భగో వివస్వాన్పూషా చ సవితా దశమస్తథా॥ 1-66-15 (2831) ఏకాదశస్తథా త్వష్టా ద్వాదశో విష్ణురుచ్యతే। జఘన్యజస్తు సర్వేషామాదిత్యానాం గుణాధికః॥ 1-66-16 (2832) ఏక ఏవ దితేః పుత్రో హిరణ్యకశిపుః స్మృతః। నాంనా ఖ్యాతాస్తు తస్యేమే పంచ పుత్రా మహాత్మనః॥ 1-66-17 (2833) ప్రహ్లాదః పూర్వజస్తేషాం సంహ్లాదస్తదనంతరం। అనుహ్లాదస్తృతీయోఽభూత్తస్మాచ్చ శిబిబాష్కలౌ॥ 1-66-18 (2834) ప్రహ్లాదస్య త్రయః పుత్రాః ఖ్యాతాః సర్వత్ర భారత। విరోచనశ్చ కుంభశ్చ నికుంభశ్చేతి భారత॥ 1-66-19 (2835) విరోచనస్య పుత్రోఽభూద్బలిరేకః ప్రతాపవాన్। బలేశ్చ ప్రథితః పుత్రో బాణో నామ మహాసురః॥ 1-66-20 (2836) రుద్రస్యానుచరః శ్రీమాన్మహాకాలేతి యం విదుః। చత్వారింశద్దనోః పుత్రాః ఖ్యాతాః సర్వత్ర భారత॥ 1-66-21 (2837) తేషాం ప్రథమజో రాజా విప్రచిత్తిర్మహాయశాః। శంబరో నముచిశ్చైవ పులోమా చేతి విశ్రుతః॥ 1-66-22 (2838) అసిలోమా చ కేశీ చ దుర్జయశ్చైవ దానవః। అయఃశిరా అశ్వశిరా అశ్వశహ్కుశ్చ వీర్యవాన్॥ 1-66-23 (2839) తథా గగనమూర్ధా చ వేగవాన్కేతుమాంశ్చ సః। స్వర్భానురశ్వోఽశ్వపతిర్వృషపర్వాఽజకస్తథా॥ 1-66-24 (2840) అశ్వగ్రీవశ్చ సూక్ష్మశ్చ తుహుండశ్చ మహాబలః। ఇషుపాదేకచక్రశ్చ విరూపాక్షహరాహరౌ॥ 1-66-25 (2841) నిచంద్రశ్చ నికుంభశ్చ కుపటః కపటస్తథా। శరభః శలభశ్చైవ సూర్యాచంద్రమసౌ తథా। ఏతే ఖ్యాతా దనోర్వంశే దానవాః పరికీర్తితాః॥ 1-66-26 (2842) అన్యౌ తు ఖలు దేవానాం సూర్యాచంద్రమసౌ స్మృతౌ। అన్యౌ దానవముఖ్యానాం సూర్యాచంద్రమసౌ తథా॥ 1-66-27 (2843) ఇమే చ వంశాః ప్రథితాః సత్వవంతో మహాబలాః। దనుపుత్రా మహారాజ దశ దానవవంశజాః॥ 1-66-28 (2844) ఏకాక్షో మృతపో వీరః ప్రలంబనరకావపి। వాతాపిః శత్రుతపనః శఠశ్చైవ మహాసురః॥ 1-66-29 (2845) గవిష్ఠశ్చ వనాయుశ్చ దీర్ఘజిహ్వశ్చ దానవః। అసంఖ్యేయాః స్మృతాస్తేషాం పుత్రాః పౌత్రాశ్చ భారత॥ 1-66-30 (2846) సింహికా సుషువే పుత్రం రాహుం చంద్రార్కమర్దనం। సుచంద్రం చంద్రహర్తారం తథా చంద్రప్రమర్దనం॥ 1-66-31 (2847) క్రూరస్వభావం క్రూరాయాః పుత్రపౌత్రమనంతకం। గణః క్రోధవశో నామ క్రూరకర్మాఽరిమర్దనః॥ 1-66-32 (2848) దనాయుషః పునః పుత్రాశ్చత్వారోఽసురపుంగవాః। విక్షరో బలవీరౌ చ వృత్రశ్చైవ మహాసురః॥ 1-66-33 (2849) కాలాయాః ప్రథితాః పుత్రాః కాలకల్పాః ప్రహారిణః। ప్రవిఖ్యాతా మహావీర్యా దానవేషు పరంతపాః॥ 1-66-34 (2850) వినాశనశ్చ క్రోధశ్చ క్రోధహంతా తథైవ చ। క్రోధశత్రుస్తథైవాన్యే కాలకేయా ఇతి శ్రుతాః॥ 1-66-35 (2851) అసురాణాముపాధ్యాయః శక్రస్త్వషిసుతోఽభవత్। ఖ్యాతాశ్చోశనసః పుత్రాశ్చత్వారోఽసురయాజకాః॥ 1-66-36 (2852) త్వష్టా ధరస్తథాత్రిశ్చ ద్వావన్యౌ రౌద్రకర్మిణౌ। తేజసా సూర్యసంకాశా బ్రహ్మలోకపరాయణాః॥ 1-66-37 (2853) ఇత్యేష వంశప్రభవః కథితస్తే తరస్వినాం। అసురాణాం సురాణాం చ పురాణే సంశ్రుతో మయా॥ 1-66-38 (2854) ఏతేషాం యదపత్యం తు న శక్యం తదశేషతః॥ ప్రసంఖ్యాతుం మహీపాల గుణభూతమనంతకం॥ 1-66-39 (2855) తార్క్ష్యశ్చారిష్టనేమిశ్చ తథైవ గరుడారుణౌ। ఆరుణిర్వారుణిశ్చైవ వైనతేయాః ప్రకీర్తితాః॥ 1-66-40 (2856) శేషోఽనంతో వాసుకిశ్చ తక్షకశ్చ భుజంగమః। కూర్మశ్చ కులికశ్చైవ కాద్రవేయాః ప్రకీర్తితాః॥ 1-66-41 (2857) భీమసేనోగ్రసేనౌ చ సుపర్ణో వరుణస్తథా। గోపతిర్ధృతరాష్ట్రశ్చ సూర్యవర్చాశ్చ సప్తమః॥ 1-66-42 (2858) సత్యవాగర్కపర్ణశ్చ ప్రయుతశ్చాపి విశ్రుతః। భీమశ్చిత్రరథశ్చైవ విఖ్యాతః సర్వవిద్వశీ॥ 1-66-43 (2859) తథా శాలిశిరా రాజన్పర్జన్యశ్చ చతుర్దశః। కలిః పంచదశస్తేషాం నారదశ్చైవ షోడశః॥ ఇత్యేతే దేవగంధర్వా మౌనేయాః పరికీర్తితాః॥ 1-66-44 (2860) అథ ప్రభూతాన్యన్యాని కీర్తయిష్యామి భారత। అనవద్యాం మనుం వంశామసురాం మార్గణప్రియాం॥ 1-66-45 (2861) అరూపాం సుభగాం భాసీమితి ప్రాధా వ్యజాయత। సిద్ధః పూర్ణశ్చ బర్హిశ్చ పూర్ణాయుశ్చ మహాయశాః॥ 1-66-46 (2862) బ్రహ్మచారీ రతిగుణః సుపర్ణశ్చైవ సప్తమః। విశ్వావసుశ్చ భానుశ్చ సుచంద్రో దశమస్తథా॥ 1-66-47 (2863) ఇత్యేతే దేవగంధర్వాః ప్రాధేయాః పరికీర్తితాః। ఇమం త్వప్సరసాం వంశం విదితం పుణ్యలక్షణం॥ 1-66-48 (2864) అరిష్టాఽసూత సుభగా దేవీ దేవర్షితః పురా। అలంబుషా మిశ్రకేశీ విద్యుత్పర్ణా తిలోత్తమా॥ 1-66-49 (2865) అరుణా రక్షితా చైవ రంబా తద్వన్మనోరమా। కేశినీ చ సుబాహుశ్చ సురతా సురజా తథా॥ 1-66-50 (2866) సుప్రియా చాతిబాహుశ్చ విఖ్యాతౌ చ హాహా హూహూః। తుంబురుశ్చేతి చత్వారః స్మృతా గంధర్వసత్తమాః॥ 1-66-51 (2867) అమృతం బ్రాహ్మణా గావో గంధర్వాప్సరసస్తథా। అపత్యం కపిలాయాస్తు పురాణే పరికీర్తితం॥ 1-66-52 (2868) ఇతి తే సర్వభూతానాం సంభవః కథితో మయా। యథావత్సంపరిఖ్యాతో గంధర్వాప్సరసాం తథా॥ 1-66-53 (2869) భుజంగానాం సుపర్ణానాం రుద్రాణాం మరుతాం తథా। గవాం చ బ్రాహ్మణానాం చ శ్రీమతాం పుణ్యకర్మణాం॥ 1-66-54 (2870) ఆయుష్యశ్చైవ పుణ్యశ్చ ధన్యః శ్రుతిసుఖావహః। శ్రోతవ్యశ్చైవ సతతం శ్రావ్యశ్చైవానసూయతా॥ 1-66-55 (2871) ఇమం తు వంశం నియమేన యః పఠే- న్మహాత్మనాం బ్రాహ్మణదేవసన్నిధౌ। అపత్యలాభం లభతే స పుష్కలం శ్రియం యశః ప్రేత్య చ శోభనాం గతిం॥ ॥ 1-66-56 (2872) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి షట్షష్టితమోఽధ్యాయః॥ 66 ॥

1-67-0 (2873) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-67-0x (323) బ్రహ్మణో మానసాః పుత్రా విదితాః షణ్మహర్షయః। ఏకాదశ సుతాః స్థాణోః ఖ్యాతాః పరమతేజసః॥ 1-67-1 (2874) మృగవ్యాధశ్చ సర్పశ్చ నిర్ఋతిశ్చ మహాయశాః। అజైకపాదహిర్బిధ్న్యః పినాకీ చ పరంతపః॥ 1-67-2 (2875) దహనోఽథేశ్వరశ్చైవ కపాలీ చ మహాద్యుతిః। స్థాణుర్భగశ్చ భగవాన్ రుద్రా ఏకాదశ స్మృతాః॥ 1-67-3 (2876) మరీచిరంగిరా అత్రిః పులస్త్యః పులహః క్రతుః। షడేతే బ్రహ్మణః పుత్రా వీర్యవంతో మహర్షయః॥ 1-67-4 (2877) త్రయస్త్వంగిరసః పుత్రా లోకే సర్వత్ర విశ్రుతాః। బృహస్పతిరుతథ్యశ్చ సంవర్తశ్చ ధృతవ్రతాః॥ 1-67-5 (2878) అత్రేస్తు బహవః పుత్రాః శ్రూయంతే మనుజాధిప। సర్వే వేదవిదః సిద్ధాః శాంతాత్మానో మహర్షయః॥ 1-67-6 (2879) రాక్షసాశ్చ పులస్త్యస్య వానరాః కిన్నరాస్తథా। యక్షాశ్చ మనుజవ్యాఘ్ర పుత్రాస్తస్య చ ధీమతః॥ 1-67-7 (2880) పులహస్య సుతా రాజఞ్శరభాశ్చ ప్రకీర్తితాః। సింహాః కిపురుషా వ్యాఘ్రా ఋక్షా ఈహామృగాస్తథా॥ 1-67-8 (2881) క్రతోః క్రతుసమాః పుత్రాః పతంగసహచారిణః। విశ్రుతాస్త్రిషు లోకేషు సత్యవ్రతపరాయణాః॥ 1-67-9 (2882) దక్షస్త్వజాయతాంగుష్ఠాద్దక్షిణాద్భగవానృషిః। బ్రహ్మణః పృథివీపాల శాంతాత్మా సుమహాతపాః॥ 1-67-10 (2883) వామాదజాయతాంగుష్ఠాద్భార్యా తస్య మహాత్మనః। తస్యాం పంచాశతం కన్యాః స ఏవాజనయన్మునిః॥ 1-67-11 (2884) తాః సర్వాస్త్వనవద్యాంగ్యః కన్యాః కమలలోచనాః। పుత్రికాః స్థాపయామాస నష్టపుత్రః ప్రజాపతిః॥ 1-67-12 (2885) దదౌ స దశ ధర్మాయ సప్తవింశతిమిందవే। దివ్యేన విధినా రాజన్కశ్యపాయ త్రయోదశ॥ 1-67-13 (2886) నామతో ధర్మపత్న్యస్తాః కీర్త్యమానా నిబోధ మే। కీర్తిర్లక్ష్మీర్ధృతిర్మేధా పుష్టిః శ్రద్ధా క్రియా తథా॥ 1-67-14 (2887) బుద్ధిర్లజ్జా మతిశ్చైవ పత్న్యో ధర్మస్య తా దశ। ద్వారాణ్యేతాని ధర్మస్య విహితాని స్వయంభువా॥ 1-67-15 (2888) సప్తవింశతిః సోమస్య పత్న్యో లోకస్య విశ్రుతాః। కాలస్య నయనే యుక్తాః సోమపత్న్యాః శుచివ్రతాః॥ 1-67-16 (2889) సర్వా నక్షత్రయోగిన్యో లోకయాత్రావిధానతః। పైతామహో మునిర్దేవస్తస్య పుత్రః ప్రజాపతిః। తస్యాష్టౌ వసవః పుత్రాస్తేషాం వక్ష్యామి విస్తరం॥ 1-67-17 (2890) ధరో ధ్రువశ్చ సోమశ్చ అహశ్చైవానిలోఽనలః। ప్రత్యూషశ్చ ప్రభాసశ్చ వసవోఽష్టౌ ప్రకీర్తితాః॥ 1-67-18 (2891) ధూంరాయాస్తు ధరః పుత్రో బ్రహ్మవిద్యో ధ్రువస్తథా। చంద్రమాస్తు మనస్విన్యాః శ్వాసాయాః శ్వసనస్తథా॥ 1-67-19 (2892) రతాయాశ్చాప్యహః పుత్రః శాండిల్యాశ్చ హుతాశనః। ప్రత్యూషశ్చ ప్రభాసశ్చ ప్రభాతాయాః సుతౌ స్మృతౌ॥ 1-67-20 (2893) ధరస్య పుత్రో ద్రవిణో హుతహవ్యవహస్తథా। `ఆపస్య పుత్రో వైతండ్యః శ్రమః శాంతోమునిస్తథా'। ధ్రువస్య పుత్రో భగవాన్కాలో లోకప్రకాలనః॥ 1-67-21 (2894) సోమస్య తు సుతో వర్చా వర్చస్వీ యేన జాయతే। మనోహరాయాః శిశిరః ప్రాణోఽథ రమణస్తథా॥ 1-67-22 (2895) అహ్నః సుతస్తథా జ్యోతిః శమః శాంతస్తథా మునిః। అగ్నేః పుత్రః కుమారస్తు శ్రీమాంఛరవణాలయః॥ 1-67-23 (2896) తస్య శాఖో విశాఖశ్చ నైగమేయశ్చ పృష్ఠజః। కృత్తికాభ్యుపపత్తేశ్చ కార్తికేయ ఇతి స్మృతః॥ 1-67-24 (2897) అనిలస్య శివా భార్యా తస్యాః పుత్రో మనోజవః। అవిజ్ఞాతగతిశ్చైవ ద్వౌ పుత్రావనిలస్య తు॥ 1-67-25 (2898) ప్రత్యూషస్య విదుః పుత్రమృషిం నాంనాఽథ దేవలం। ద్వౌ పుత్రౌ దేవలస్యాపి క్షమావంతౌ మనీషిణౌ। బృహస్పతేస్తు భగినీ వరస్త్రీ బ్రహ్మవాదినీ॥ 1-67-26 (2899) యోగసిద్ధా జగత్కృత్స్నమసక్తా విచచార హ। ప్రభాసస్య తు భార్యా సా వసూనామష్టమస్య హ॥ 1-67-27 (2900) విశ్వకర్మా మహాభాగో జజ్ఞే శిల్పప్రజాపతిః। కర్తా శిల్పసహస్రాణాం త్రిదశానాం చ వర్ధకిః॥ 1-67-28 (2901) భూషణానాం చ సర్వేషాం కర్తా శిల్పవతాం వరః। యో దివ్యాని విమానాని త్రిదశానాం చకారహ॥ 1-67-29 (2902) మనుష్యాశ్చోపజీవంతి యస్య శిల్పం మహాత్మనః। పూజయంతి చ యం నిత్యం విశ్వకర్మాణమవ్యయం॥ 1-67-30 (2903) స్తనం తు దక్షిణం భిత్త్వా బ్రహ్మణో నరవిగ్రహః। నిఃసృతో భగవాంధర్మః సర్వలోకసుఖావహః॥ 1-67-31 (2904) త్రయస్తస్య వరాః పుత్రాః సర్వభూతమనోహరాః। శమః కామశ్చ హర్షశ్చ తేజసా లోకధారిణః॥ 1-67-32 (2905) కామస్య తు రతిర్భార్యా శమస్య ప్రాప్తిరంగనా। నందా తు భార్యా హర్షస్య యాసు లోకాః ప్రతిష్ఠితాః॥ 1-67-33 (2906) మరీచేః కశ్యపః పుత్రః కశ్యపస్య సురాసురాః। జజ్ఞిరే నృపశార్దూల లోకానాం ప్రభవస్తు సః॥ 1-67-34 (2907) త్వాష్ట్రీ తు సవితుర్భార్యా వడవారూపధారిణీ। అసూయత మహాభాగా సాంతరిక్షేఽస్వినావుభౌ॥ 1-67-35 (2908) ద్వాదశైవాదితేః పుత్రాః శక్రముఖ్యా నరాధిప। తేషామవరజో విష్ణుర్యత్ర లోకాః ప్రతిష్ఠితాః॥ 1-67-36 (2909) త్రయస్త్రింశత యత్యేతే దేవాస్తేషామహం తవ। అన్వయం సంప్రవక్ష్యామి పక్షైశ్చ కులతో గణాన్॥ 1-67-37 (2910) రుద్రాణామపరః పక్షః సాధ్యానాం మరుతాం తథా। వసూనాం భార్గవం విద్యాద్విశ్వేదేవాంస్తథైవ చ॥ 1-67-38 (2911) వైనతేయస్తు గరుడో బలవానరుణస్తథా। బృహస్పతిశ్చ భగవానాదిత్యేష్వేవ గణ్యతే॥ 1-67-39 (2912) అశ్వినౌ గుహ్యకాన్విద్ధి సర్వౌషధ్యస్తథా పశూన్। ఏతే దేవగణా రాజన్కీర్తితాస్తేఽనుపూర్వశః॥ 1-67-40 (2913) యాన్కీర్తయిత్వా మనుజః సర్వపాపైః ప్రముచ్యతే। బ్రహ్మణో హృదయం భిత్త్వా నిఃసృతో భగవాన్భృగుః॥ 1-67-41 (2914) భృగోః పుత్రః కవిర్విద్వాంఛుక్రః కవిసుతో గ్రహః। త్రైలోక్యప్రాణయాత్రార్థం వర్షావర్షే భయాభయే। స్వయంభువా నియుక్తః సన్భువనం పరిధావతి॥ 1-67-42 (2915) యోగాచార్యో మహాబుద్ధిర్దైత్యానామభవద్గురుః। సురాణాం చాపి మేధావీ బ్రహ్మచారీ యతవ్రతః॥ 1-67-43 (2916) తస్మిన్నియుక్తే విధినా యోగక్షేమాయ భార్గవే। అన్యముత్పాదయామాస పుత్రం భృగురనిందితం॥ 1-67-44 (2917) చ్యవనం దీప్తతపసం ధర్మాత్మానం యశస్వినం। యః స రోషాచ్చ్యుతో గర్భాన్మాతుర్మోక్షాయ భారత॥ 1-67-45 (2918) ఆరుషీ తు మనోః కన్యా తస్య పత్నీ మనీషిణః। ఔర్వస్తస్యాం సమభవదూరుం భిత్త్వా మహాయశాః॥ 1-67-46 (2919) మహాతేజా మహావీర్యో బాల ఏవ గుణైర్యుతః। ఋచీకస్తస్య పుత్రస్తు జమదగ్నిస్తతోఽభవత్॥ 1-67-47 (2920) జమదగ్నేస్తు చత్వార ఆసన్పుత్రా మహాత్మనః। రామస్తేషాం జఘన్యోఽభూదజఘన్యైర్గుణైర్యుతః। సర్వశస్త్రేషు కుశలః క్షత్రియాంతకరో వశీ॥ 1-67-48 (2921) ఔర్వస్యాసీత్పుత్రశతం జమదగ్నిపురోగమం। తేషాం పుత్రసహస్రాణి బభూవుర్భువి విస్తరః॥ 1-67-49 (2922) ద్వౌ పుత్రో బ్రహ్మణస్త్వన్యౌ యయోస్తిష్ఠతి లక్షణం। లోకే ధాతా విధాతా చ యౌ స్థితౌ మనునా సహ॥ 1-67-50 (2923) తయోరేవ స్వసా దేవీ లక్ష్మీః పద్మగృహా శుభా। తస్యాస్తు మానసాః పుత్రాస్తురగా వ్యోమచారిణః॥ 1-67-51 (2924) వరుణస్య భార్యా యా జ్యేష్ఠా శుక్రాద్దేవీ వ్యజాయత। తస్యాః పుత్రం బలం విద్ధి సురాం చ సురనందినీం॥ 1-67-52 (2925) ప్రజానామన్నకామానామన్యోన్యపరిభక్షణాత్। అధర్మస్తత్ర సంజాతః సర్వభూతవినాశకః॥ 1-67-53 (2926) తస్యాపి నిర్ఋతిర్భార్యా నైర్ఋతా యేన రాక్షసాః। ఘోరాస్తస్యాస్త్రయః పుత్రాః పాపకర్మరతాః సదా॥ 1-67-54 (2927) భయో మహాభయశ్చైవ మృత్యుర్భూతాంతకస్తథా। న తస్య భార్యా పుత్రో వా కశ్చిదస్త్యంతకో హి సః॥ 1-67-55 (2928) కాకీం శ్యేనీం తథా భాసీం ధృతరాష్ట్రీం తథా శుకీం। తాంరా తు సుషువే దేవీ పంచైతా లోకవిశ్రుతాః॥ 1-67-56 (2929) ఉలూకాన్సుషువే కాకీ శ్యేనీ శ్యేనాన్వ్యజాయత। భాసీ భాసానజనయద్గృధ్రాంశ్చైవ జనాధిప॥ 1-67-57 (2930) ధృతరాష్ట్రీ తు హంసాంశ్చ కలహంసాంశ్చ సర్వశః। చక్రవాకాంశ్చ భద్రా తు జనయామాస సైవ తు॥ 1-67-58 (2931) శుకీ చ జనయామాస శుకానేవ యశస్వినీ। కల్యాణగుణసంపన్నా సర్వలక్షణపూజితా॥ 1-67-59 (2932) నవ క్రోధవశా నారీః ప్రజజ్ఞే క్రోధసంభవాః। మృగీ చ మృగమందా చ హరీ భద్రమనా అపి॥ 1-67-60 (2933) మాతంగీ త్వథ శార్దూలీ శ్వేతా సురభిరేవ చ। సర్వలక్షణసంపన్నా సురసా చైవ భామినీ॥ 1-67-61 (2934) అపత్యం తు మృగాః సర్వే మృగ్యా నరవరోత్తమ। ఋక్షాశ్చ మృగమందాయాః సృమరాశ్చ పరంతప॥ 1-67-62 (2935) తతస్త్వైరావతం నాగం జజ్ఞే భద్రమనాః సుతం। ఐరావతః సుతస్తస్యా దేవనాగో మహాగజః॥ 1-67-63 (2936) హర్యాశ్చ హరయోఽపత్యం వానరాశ్చ తరస్వినః। గోలాంగూలాంశ్చ భద్రం తే హర్యాః పుత్రాన్ప్రచక్షతే॥ 1-67-64 (2937) ప్రజజ్ఞే త్వథ శార్దూలీ సింహాన్వ్యాగ్రాననేకశః। ద్వీపినశ్చ మహాసత్వాన్సర్వానేవ న సశంయః॥ 1-67-65 (2938) మాతంగ్యపి చ మాతంగానపత్యాని నరాధిప। దిశాం గజం తు శ్వేతాఖ్యం శ్వేతాఽజనయదాశుగం॥ 1-67-66 (2939) తథా దుహితరౌ రాజన్సురభిర్వై వ్యజాయత। రోహిణీ చైవ భద్రం తే గంధర్వీ తు యశస్వినీ॥ 1-67-67 (2940) విమలామపి భద్రం తే అనలామపి భారత। రోహిణ్యాం జజ్ఞిరే గావో గంధర్వ్యాం వాజినః సుతాః॥ 1-67-68 (2941) `ఇరాయాః కన్యకా జాతాస్తిస్రః కమలలోచనాః। వనస్పతీనాం వృక్షాణాం వీరుధాం చైవ మాతరః॥ 1-67-69 (2942) లతారుహే చ ద్వే ప్రోక్తే వీరుధాం చైవ తాః స్మృతాః। గృహ్ణంతి యే వినా పుష్పం ఫలాని తరవః పృథక్॥ 1-67-70 (2943) లతాసుతాస్తే విజ్ఞేయాస్తానేవాహుర్వనస్పతీన్। పుష్పైః ఫలగ్రహాన్వృక్షాన్రుహాయాః ప్రసవం విదుః॥ 1-67-71 (2944) లతాగుల్మాని వృక్షాశ్చ త్వక్సారతృణజంతవః। వీరుధో యాః ప్రజాస్తస్యాస్తత్ర వంశః సమాప్యతే॥ 1-67-72 (2945) సప్తపిండఫలాన్వృక్షాననలాపి వ్యజాయత॥ 1-67-73 (2946) అనలాయాః శుకీ పుత్రీ కంకస్తు సురసాసుతః। అరుణస్య భార్యా శ్యేనీ తు వీర్యవంతౌ మహాబలౌ॥ 1-67-74 (2947) సంపాతిం జనయామాస వీర్యవంతం జటాయుషం। సురసాఽజనయన్నాగాన్కద్రూః పుత్రాంస్తు పన్నగాన్॥ 1-67-75 (2948) ద్వౌ పుత్రౌ వినతాయాస్తు విఖ్యాతౌ గరుడారుణౌ। ఇత్యేష సర్వభూతానాం మహతాం మనుజాధిప। ప్రభవః కీర్తితః సంయఙ్మయా మతిమతాం వర॥ 1-67-76 (2949) యం శ్రుత్వా పురుషః సంయఙ్ముక్తో భవతి పాప్మనః। సర్వజ్ఞతాం చ లభతే రతిమగ్ర్యాం చ విందతి॥ ॥ 1-67-77 (2950) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి సప్తషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 67 ॥

1-68-0 (2951) జనమేజయ ఉవాచ। 1-68-0x (324) దేవానాం దానవానాం చ గంధర్వోరగరక్షసాం। సింహవ్యాఘ్రమృగాణాం చ పన్నగానాం పతత్త్రిణాం॥ 1-68-1 (2952) అన్యేషాం చైవ భూతానాం సంభవం భగవన్నహం। శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వేన మానుషేషు మహాత్మనాం। జన్మ కర్మ చ భూతానామేతేషామనుపూర్వశః॥ 1-68-2 (2953) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-68-3x (325) మానుషేషు మనుష్యేంద్ర సంభూతా యే దివౌకసః। ప్రథమం దానవాశ్చైవ తాంస్తే వక్ష్యామి సర్వశః॥ 1-68-3 (2954) విప్రచిత్తిరితి ఖ్యాతో య ఆసీద్దానవర్షభః। జరాసంధ ఇతి ఖ్యాతః స ఆసీన్మనుజర్షభః॥ 1-68-4 (2955) దితేః పుత్రస్తు యో రాజన్హిరణ్యకశిపుః స్మృతః। స జజ్ఞే మానుషే లోకే శిశుపాలో నరర్షభః॥ 1-68-5 (2956) సంహ్లాద ఇతి విఖ్యాతః ప్రహ్లాదస్యానుజస్తు యః। స శల్య ఇతి విఖ్యాతో జజ్ఞే వాహీకపుంగవః॥ 1-68-6 (2957) అనుహ్లాదస్తు తేజస్వీ యోఽభూత్ఖ్యాతో జఘన్యజః। ధృష్టకేతురితి ఖ్యాతః స బభూవ నరేశ్వరః॥ 1-68-7 (2958) యస్తు రాజఞ్శిబిర్నామ దైతేయః పరికీర్తితః। ద్రుమ ఇత్యభివిఖ్యాతః స ఆసీద్భువి పార్థివః॥ 1-68-8 (2959) బాష్కలో నామ యస్తేషామాసీదసురసత్తమః। భగదత్త ఇతి ఖ్యాతః సం జజ్ఞే పురుషర్షభః॥ 1-68-9 (2960) అయఃశిరా అశ్వశిరా అయఃశంకుశ్చ వీర్యవాన్। తథా గగనమూర్ధా చ వేగవాంశ్చాత్ర పంచమః॥ 1-68-10 (2961) పంచైతే జజ్ఞిరే రాజన్వీర్యవంతో మహాసురాః। కేకయేషు మహాత్మానః పార్థివర్షభసత్తమాః। కేతుమానితి విఖ్యాతో యస్తతోఽన్యఃప్రతాపవాన్॥ 1-68-11 (2962) అమితౌజా ఇతి ఖ్యాతః సోగ్రకర్మా నరాధిపః। స్వర్భానురితి విఖ్యాతః శ్రీమాన్యస్తు మహాసురః॥ 1-68-12 (2963) ఉగ్రసేన ఇతి ఖ్యాత ఉగ్రకర్మా నరాధిపః। యస్త్వశ్వ ఇతి విఖ్యాతః శ్రీమానాసీన్మహాసురః॥ 1-68-13 (2964) అశోకో నామ రాజాఽభూన్మహావీర్యోఽపరాజితః। తస్మాదవరజో యస్తు రాజన్నశ్వపతిః స్మృతః॥ 1-68-14 (2965) దైతేయః సోఽభవద్రాజా హార్దిక్యో మనుజర్షభః। వృషపర్వేతి విఖ్యాతః శ్రీమాన్యస్తు మహాసురః॥ 1-68-15 (2966) దీర్ఘప్రజ్ఞ ఇతి ఖ్యాతః పృథివ్యాం సోఽభవన్నృపః। అజకస్త్వవరో రాజన్య ఆసీద్వృషపర్వణః॥ 1-68-16 (2967) స శాల్వ ఇతి విఖ్యాతః పృథివ్యామభవన్నృపః। అశ్వగ్రీవ ఇతి ఖ్యాతః సత్వవాన్యో మహాసురః॥ 1-68-17 (2968) రోచమాన ఇతి ఖ్యాతః పృథివ్యాం కోఽభవన్నృపః। సూక్ష్మస్తు మతిమాన్రాజన్కీర్తిమాన్యః ప్రకీర్తితః॥ 1-68-18 (2969) బృహద్రథ ఇతి ఖ్యాతః క్షితావాసీత్స పార్థివః। తుహుండ ఇతి విఖ్యాతో య ఆసీదసురోత్తమః॥ 1-68-19 (2970) సేనాబిందురితి ఖ్యాతః స బూభవ నరాధిపః। ఇషుమాన్నామ యస్తేషామసురాణాం బలాధికః॥ 1-68-20 (2971) నగ్నజిన్నామ రాజాసీద్భువి విఖ్యాతవిక్రమః। ఏకచక్ర ఇతి ఖ్యాత ఆసీద్యస్తు మహాసురః॥ 1-68-21 (2972) ప్రతివిన్ఘ్య ఇతి ఖ్యాతో బభూవ ప్రథితః క్షితౌ। విరూపాక్షస్తు దైతేయశ్చిత్రయోధీ మహాసురః॥ 1-68-22 (2973) చిత్రధర్మేతి విఖ్యాతః క్షితావాసీత్స పార్థివః। హరస్త్వరిహరో వీర ఆసీద్యో దానవోత్తమః॥ 1-68-23 (2974) సుబాహురితి విఖ్యాతః శ్రీమానాసీత్స పార్థివః। అహరస్తు మహాతేజాః శత్రుపక్షక్షయంకరః॥ 1-68-24 (2975) బాహ్లికో నామ రాజా స బభూవ ప్రథితః క్షితౌ। నిచంద్రశ్చంద్రవక్త్రస్తు య ఆసీదసురోత్తమః॥ 1-68-25 (2976) ముంజకేశ ఇతి ఖ్యాతః శ్రీమానాసీత్స పార్థివః। నికుంభస్త్వజితః సంఖ్యే మహామతిరజాయత॥ 1-68-26 (2977) భూమౌ భూమిపతిశ్రేష్ఠో దేవాధిప ఇతి స్మృతః। శరభో నామ యస్తేషాం దైతేయానాం మహాసురః॥ 1-68-27 (2978) పౌరవో నామ రాజర్షిః స బభూవ నరోత్తమః। కుపటస్తు మహావీర్యః శ్రీమాన్రాజన్మహాసురః॥ 1-68-28 (2979) సుపార్శ్వ ఇతి విఖ్యాతః క్షితౌ జజ్ఞే మహీపతిః। కపటస్తు రాజన్రాజర్షిః క్షితౌ జజ్ఞే మహాసురః॥ 1-68-29 (2980) పార్వతేయ ఇతి ఖ్యాతః కాంచనాచలసన్నిభః। ద్వితీయః శలభస్తేషామసురాణాం బభూవ హ॥ 1-68-30 (2981) ప్రహ్లాదో నామ బాహ్లీకః స బభూవ నరాధిపః। చంద్రస్తు దితిజశ్రేష్ఠో లోకే తారాధిపోపమః॥ 1-68-31 (2982) చంద్రవర్మేతి విఖ్యాతః కాంబోజానాం నరాధిపః। అర్క ఇత్యభివిఖ్యాతో యస్తు దానవపుంగవః॥ 1-68-32 (2983) ఋషికో నామ రాజర్షిర్బభూవ నృపసత్తమః। మృతపా ఇతి విఖ్యాతో య ఆసీదసురోత్తమః॥ 1-68-33 (2984) పశ్చిమానూపకం విద్ధి తం నృపం నృపసత్తమ। గవిష్ఠస్తు మహాతేజా యః ప్రఖ్యాతో మహాసురః॥ 1-68-34 (2985) ద్రుమసేన ఇతి ఖ్యాతః పృథివ్యాం సోఽభవన్నృపః। మయూర ఇతి విఖ్యాతః శ్రీమాన్యస్తు మహాసురః॥ 1-68-35 (2986) స విశ్వ ఇతి విఖ్యాతో బభూవ పృథివీపతిః। సుపర్ణ ఇతి విఖ్యాతస్తస్మాదవరజస్తు యః॥ 1-68-36 (2987) కాలకీర్తిరితి ఖ్యాతః పృథివ్యాం సోఽభవన్నృపః। చంద్రహంతేతి యస్తేషాం కీర్తితః ప్రవరోఽసురః॥ 1-68-37 (2988) శునకో నామ రాజర్షిః స బభూవ నరాధిపః। వినాశనస్తు చంద్రస్య య ఆఖ్యాతో మహాసురః॥ 1-68-38 (2989) జానకిర్నామ విఖ్యాతః సోఽభవన్మనుజాధిపః। దీర్ఘజిహ్వస్తు కౌరవ్య య ఉక్తో దానవర్షభః॥ 1-68-39 (2990) కాశిరాజః స విఖ్యాతః పృథివ్యాం పృథివీపతే। గ్రహం తు సుషువే యం తు సింహికార్కేందుమర్దనం। స క్రాథ ఇతి విఖ్యాతో బభూవ మనుజాధిపః॥ 1-68-40 (2991) దనాయుషస్తు పుత్రాణాం చతుర్ణాం ప్రవరోఽసురః। విక్షరో నామ తేజస్వీ వసుమిత్రో నృపః స్మృతః॥ 1-68-41 (2992) ద్వితీయో విక్షరాద్యస్తు నరాధిప మహాసురః। పాండ్యరాష్ట్రాధిప ఇతి విఖ్యాతః సోఽభవన్నృపః॥ 1-68-42 (2993) బలీ వీర ఇతి ఖ్యాతో యస్త్వాసీదసురోత్తమః। పౌండ్రమాత్స్యక ఇత్యేవం బభూవ స నరాధిపః॥ 1-68-43 (2994) వృత్ర ఇత్యభివిఖ్యాతో యస్తు రాజన్మహాసురః। మణిమాన్నామ రాజర్షిః స బభూవ నరాధిపః॥ 1-68-44 (2995) క్రోధహంతేతి యస్తస్య బభూవావరజోఽసురః। దండ ఇత్యభివిఖ్యాతః స ఆసీన్నృపతిః క్షితౌ॥ 1-68-45 (2996) క్రోధవర్ధన ఇత్యేవం యస్త్వన్యః పరికీర్తితః। దండధార ఇతి ఖ్యాతః సోఽభవన్మనుజర్షభః॥ 1-68-46 (2997) కాలేయానాం తు యే పుత్రాస్తేషామష్టౌ నరాధిపాః। జజ్ఞిరే రాజశార్దూల శార్దూలసమవిక్రమాః॥ 1-68-47 (2998) మగధేషు జయత్సేనస్తేషామాసీత్స పార్థివః। అష్టానాం ప్రవరస్తేషాం కాలేయానాం మహాసురః॥ 1-68-48 (2999) ద్వితీయస్తు తతస్తేషాం శ్రీమాన్హరిహయోపమః। అపరాజిత ఇత్యేవం స బభూవ నరాధిపః॥ 1-68-49 (3000) తృతీయస్తు మహాతేజా మహామాయో మహాసురః। నిషాదాధిపతిర్జజ్ఞే భువి భీమపరాక్రమః॥ 1-68-50 (3001) తేషామన్యతమో యస్తు చతుర్థః పరికీర్తితః। శ్రేణిమానితి విఖ్యాతః క్షితౌ రాజర్షిసత్తమః॥ 1-68-51 (3002) పంచమస్త్వభవత్తేషాం ప్రవరో యో మహాసురః। మహౌజా ఇతి విఖ్యాతో బభూవేహ పరందపః॥ 1-68-52 (3003) షష్ఠస్తు మతిమాన్యో వై తేషామాసీన్మహాసురః। అభీరురితి విఖ్యాతః క్షితౌ రాజర్షిసత్తమః॥ 1-68-53 (3004) సముద్రసేనస్తు నృపస్తేషామేవాభవద్గణాత్। విశ్రుతః సాగరాంతాయాం క్షితౌ ధర్మార్థతత్త్వవిత్॥ 1-68-54 (3005) బృహన్నామాష్టమస్తేషాం కాలేయానాం నరాధిప। బభూవ రాజా ధర్మాత్మా సర్వభూతహితే రతః॥ 1-68-55 (3006) కుక్షిస్తు రాజన్విఖ్యాతో దానవానాం మహాబలః। పార్వతీయ ఇతి ఖ్యాతః కాంచనాచలసన్నిభః॥ 1-68-56 (3007) క్రథనశ్చ మహావీర్యః శ్రీమాన్రాజా మహాసురః। సూర్యాక్ష ఇతి విఖ్యాతః క్షితౌ జజ్ఞే మహీపతిః॥ 1-68-57 (3008) అసురాణాం తు యః సకూర్యః శ్రీమాంశ్చైవ మహాసురః। దరదో నామ బాహ్లీకో వరః సర్వమహీక్షితాం॥ 1-68-58 (3009) గణః క్రోధవశో నామ యస్తే రాజన్ప్రకీర్తితః। తతః సంజజ్ఞిరే వీరాః క్షితావిహ నరాధిపాః॥ 1-68-59 (3010) మద్రకః కర్ణవేష్టశ్చ సిద్ధార్థః కీటకస్తథా। సువీరశ్చ సుబాహుశ్చ మహావీరోఽథ బాహ్లికః॥ 1-68-60 (3011) క్రథో విచిత్రః సురథః శ్రీమాన్నీలశ్చ భూమిపః। చీరవాసాశ్చ కౌరవ్య భూమిపాలశ్చ నామతః॥ 1-68-61 (3012) దంతవక్త్రశ్చ నామాసీద్దుర్జయశ్చైవ దానవః। రుక్మీ చ నృపశార్దూలో రాజా చ జనమేజయః॥ 1-68-62 (3013) ఆషాఢో వాయువేగశ్చ భూరితేజాస్తథైవ చ। ఏకలవ్యః సుమిత్రశ్చ వాటధానోఽథ గోముఖః॥ 1-68-63 (3014) కారూషకాశ్చ రాజానః క్షేమధూర్తిస్తథైవ చ। శ్రుతాయురుద్వహశ్చైవ బృహత్సేనస్తథైవ చ॥ 1-68-64 (3015) క్షేమోగ్రతీర్థః కుహరః కలింగేషు నరాధిపః। మతిమాంశ్చ మనుష్యేంద్ర ఈశ్వరశ్చేతి విశ్రుతః॥ 1-68-65 (3016) గణాత్క్రోధవశాదేష రాజపూగోఽభవత్క్షితౌ। జాతః పురా మహాభాగో మహాకీర్తిర్మహాబలః॥ 1-68-66 (3017) కాలనేమిరితి ఖ్యాతో దానవానాం మహాబలః। స కంస ఇతి విఖ్యాత ఉగ్రసేనసుతో బలీ॥ 1-68-67 (3018) యస్త్వాసీద్దేవకో నామ దేవరాజసమద్యుతిః। స గంధర్వపతిర్ముఖ్యః క్షితౌ జజ్ఞే నరాధిపః॥ 1-68-68 (3019) బృహస్పతేర్బృహత్కీర్తేర్దేవర్షేర్విద్ధి భారత। అశాద్ద్రోణం సముత్పన్నం భారద్వాజమయోనిజం॥ 1-68-69 (3020) ధన్వినాం నృపశార్దూల యః సర్వాస్త్రవిదుత్తమః। మహాకీర్తిర్మహాతేజాః స జజ్ఞే మనుజేశ్వర॥ 1-68-70 (3021) ధనుర్వేదే చ వేదే చ యం తం వేదవిదో విదుః। వరిష్ఠం చిత్రకర్మాణం ద్రోణం స్వకులవర్ధనం॥ 1-68-71 (3022) మహాదేవాంతకాభ్యాం చ కామాత్క్రోధాచ్చ భారత। ఏకత్వముపసంపద్య జజ్ఞే శూరః పరంతపః॥ 1-68-72 (3023) అశ్వత్థామా మహావీర్యః శత్రుపక్షభయావహః। వీరః కమలపత్రాక్షః క్షితావాసీన్నరాధిపః॥ 1-68-73 (3024) జజ్ఞిరే వసవస్త్వష్టౌ గంగాయాం శంతనోః సుతాః। వసిష్ఠస్య చ శాపేన నియోగాద్వాసవస్య చ॥ 1-68-74 (3025) తేషామవరజో భీష్మః కురూణామభయంకరః। మతిమాన్వేదవిద్వాగ్మీ శత్రుపక్షక్షయంకరః॥ 1-68-75 (3026) జామదగ్న్యేన రామేణ సర్వాస్త్రవిదుషాం వరః। యోఽప్యుధ్యత మహాతేజా భార్గవేణ మహాత్మనా॥ 1-68-76 (3027) యస్తు రాజన్కృపో నామ బ్రహ్మర్షిరభవత్క్షితౌ। రుద్రాణాం తు గణాద్విద్ధి సంభూతమతిపౌరుషం॥ 1-68-77 (3028) శకునిర్నామ యస్త్వాసీద్రాజా లోకే మహారథః। ద్వాపరం విద్ధి తం రాజన్సంభూతమరిమర్దనం॥ 1-68-78 (3029) సాత్యకిః సత్యసంధశ్చ యోఽసౌ వృష్ణికులోద్వహః। పక్షాత్స జజ్ఞే మరుతాం దేవానామరిమర్దనః॥ 1-68-79 (3030) ద్రుపదశ్చైవ రాజర్షిస్తత ఏవాభవద్గణాత్। మానుషే నృప లోకేఽస్మిన్సర్వశస్త్రభృతాం వరః॥ 1-68-80 (3031) తతశ్చ కృతవర్మాణం విద్ధి రాజంజనాధిపం। తమప్రతిమకర్మాణం క్షత్రియర్షభసత్తమం॥ 1-68-81 (3032) మరుతాం తు గణాద్విద్ధి సంజాతమరిమర్దనం। విరాటం నామ రాజానం పరరాష్ట్రప్రతాపనం॥ 1-68-82 (3033) అరిష్టాయాస్తు యః పుత్రో హంస ఇత్యభివిశ్రుతః। స గంధర్వపతిర్జజ్ఞే కురువంశవివర్ధనః॥ 1-68-83 (3034) ధృతరాష్ట్ర ఇతి ఖ్యాతః కృష్ణద్వైపాయనాత్మజః। దీర్ఘబాహుర్మహాతేజాః ప్రజ్ఞాచక్షుర్నరాధిపః॥ మాతుర్దోషాదృషేః కోపాదంధ ఏవ వ్యజాయత॥ 1-68-84 (3035) `మరుతాం తు గణాద్వీరః సర్వశస్త్రభృతాం వరః। పాండుర్జజ్ఞే మహాబాహుస్తవ పూర్వపితామహః।' తస్యైవావరజో భ్రాతా మహాసత్వో మహాబలః॥ 1-68-85 (3036) ధర్మాత్తు సుమహాభాగం పుత్రం పుత్రవతాం వరం। విదురం విద్ధి తం లోకే జాతం బుద్ధిమతాం వరం॥ 1-68-86 (3037) కలేరంశస్తు సంజజ్ఞే భువి దుర్యోధనో నృపః। దుర్బద్ధిర్దుర్మతిశ్చైవ కురూణామయశస్కరః॥ 1-68-87 (3038) జగతో యస్తు సర్వస్య విద్విష్టః కలిపూరుషః। యః సర్వాం ఘాతయామాస పృథివీం పృథివీపతే॥ 1-68-88 (3039) ఉద్దీపితం యేన వైరం భూతాంతకరణం మహత్। పౌలస్త్యా భ్రాతరశ్చాస్య జజ్ఞిరే మనుజేష్విహ॥ 1-68-89 (3040) శతం దుఃశాసనాదీనాం సర్వేషాం క్రూరకర్మణాం। దుర్ముఖో దుఃసహశ్చైవ యే చాన్యే నానుకీర్తితాః॥ 1-68-90 (3041) దుర్యోధనసహాయాస్తే పౌలస్త్యా భరతర్షభ। వైశ్యాపుత్రో యుయుత్సుశ్చ ధార్తరాష్ట్రః శతాధికః॥ 1-68-91 (3042) జనమేజయ ఉవాచ। 1-68-92x (326) జ్యేష్ఠానుజ్యేష్ఠతామేషాం నామధేయాని వా విభో। ధృతరాష్ట్రస్య పుత్రాణామానుపూర్వ్యేణ కీర్తయ॥ 1-68-92 (3043) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-68-93x (327) దుర్యోధనో యుయుత్సుశ్చ రాజందుఃశాసనస్తథా। దుఃసహో దుఃశలశ్చైవ దుర్ముఖశ్చ తథాపరః॥ 1-68-93 (3044) వివింశతిర్వికర్ణశ్చ జలసంధః సులోచనః। విందానువిందౌ దుర్ధర్షః సుబాహుర్దుష్ప్రధర్షణః॥ 1-68-94 (3045) దుర్మర్షణో దుర్ముఖశ్చ దుష్కర్ణః కర్ణ ఏవ చ। చత్రోపచిత్రౌ చిత్రాక్షశ్చారుచిత్రాంగదశ్చ హ॥ 1-68-95 (3046) దుర్మదో దుష్ప్రహర్షశ్చ వివిత్సుర్వికటః సమః। ఊర్ణనాభః పద్మనాభస్తథా నందోపనందకౌ॥ 1-68-96 (3047) సేనాపతిః సుషేణశ్చ కుండోదరమహోదరౌ। చిత్రబాహుశ్చిత్రవర్మా సువర్మా దుర్విరోచనః॥ 1-68-97 (3048) అయోబాహుర్మహాబాహుశ్చిత్రచాపసుకుండలౌ। భీమవేగో భీమబలో బలాకీ భీమవిక్రమః॥ 1-68-98 (3049) ఉగ్రాయుధో భీమశరః కనకాయుర్దృఢాయుధః। దృఢవర్మా దృఢక్షత్రః సోమకీర్తిరనూదరః॥ 1-68-99 (3050) జరాసంధో దృఢసంధః సత్యసంధః సహస్రవాక్। ఉగ్రశ్రవా ఉగ్రసేనః క్షేమమూర్తిస్తథైవ చ॥ 1-68-100 (3051) అపరాజితః పండితకో విశాలాక్షో దురాధనః॥ 1-68-101 (3052) దృఢహస్తః సుహస్తశ్చ వాతవేగసువర్చసౌ। ఆదిత్యకేతుర్బహ్వాశీ నాగదత్తానుయాయినౌ॥ 1-68-102 (3053) కవాచీ నిషంగీ దండీ దండధారో ధనుర్గ్రహః। ఉగ్రో భీమరథో వీరో వీరబాహురలోలుపః॥ 1-68-103 (3054) అభయో రౌద్రకర్మా చ తథా దృఢరథశ్చ యః। అనాధృష్యః కుండభేదీ విరావీ దీర్ఘలోచనః॥ 1-68-104 (3055) దీర్ఘబాహుర్మహాబాహుర్వ్యూఢోరుః కనకాంగదః। కుండజశ్చిత్రకశ్చైవ దుఃశలా చ శతాధికా॥ 1-68-105 (3056) వైశ్యాపుత్రో యుయుత్సుశ్చ ధార్తరాష్ట్రః శతాధికః। ఏతదేకశతం రాజన్కన్యా చైకా ప్రకీర్తితా॥ 1-68-106 (3057) నామధేయానుపూర్వ్యా చ జ్యేష్ఠానుజ్యేష్ఠతాం విదుః। సర్వే త్వతిరథాః శూరాః సర్వే యుద్ధవిశారదాః॥ 1-68-107 (3058) సర్వే వేదవిదశ్చైవ రాజఞ్శాస్త్రే చ పరాగాః। సర్వే సంఘ్రామవిద్యాసు విద్యాభిజనశోభినః॥ 1-68-108 (3059) సర్వేషామనురూపాశ్చ కృతా దారా మహీపతే। దుఃశలాం సమయే రాజసింధురాజాయ కౌరవః॥ 1-68-109 (3060) జయద్రథాయ ప్రదదౌ సౌబలానుమతే తదా। ధర్మస్యాంశం తు రాజానం విద్ధి రాజన్యుధిష్ఠిరం॥ 1-68-110 (3061) భీమసేనం తు వాతస్య దేవరాజస్య చార్జునం। అశ్వినోస్తు తథైవాంశౌ రూపేణాప్రతిమౌ భువి॥ 1-68-111 (3062) నకులః సహదేవశ్చ సర్వభూతమనోహరౌ। స్యువర్చా ఇతి ఖ్యాతః సోమపుత్రః ప్రతాపవాన్॥ 1-68-112 (3063) సోఽభిమన్యుర్బృహత్కీర్తిరర్జునస్య సుతోఽభవత్। యస్యావతరణే రాజన్సురాన్సోమోఽబ్రవీదిదం॥ 1-68-113 (3064) నాహం దద్యాం ప్రియం పుత్రం మమ ప్రాణైర్గరీయసం। సమయః క్రియతామేష న శక్యమతివర్తితుం॥ 1-68-114 (3065) సురకార్యం హి నః కార్యమసురాణాం క్షితౌ వధః। తత్ర యాస్యత్యయం వర్చా న చ స్థాస్యతి వై చిరం॥ 1-68-115 (3066) ఐంద్రిర్నరస్తు భవితా యస్య నారాయణః సఖా। సోర్జునేత్యభివిఖ్యాతః పాండోః పుత్రః ప్రతాపవాన్॥ 1-68-116 (3067) తస్యాయం భవితా పుత్రో బాలో భువి మహారథః। తతః షోడశవర్షాణి స్థాస్యత్యమరసత్తమాః॥ 1-68-117 (3068) అస్య షోడశవర్షస్య స సంగ్రామో భవిష్యతి। యత్రాంశా వః కరిష్యంతి కర్మ వీరనిషూదనం॥ 1-68-118 (3069) నరనారాయణాభ్యాం తు స సంగ్రామో వినాకృతః। చక్రవ్యూహం సమాస్థాయ యోధయిష్యంతి వఃసురాః॥ 1-68-119 (3070) విముఖాంఛాత్రవాన్సర్వాన్కారయిష్యతి మే సుతః। బాలః ప్రవిశ్య చ వ్యూహమభేద్యం విచరిష్యతి॥ 1-68-120 (3071) మహారథానాం వీరాణాం కదనం చ కరిష్యతి। సర్వేషామేవ శత్రూణాం చతుర్థాంశం నయిష్యతి॥ 1-68-121 (3072) దినార్ధేన మహాబాహుః ప్రేతరాజపురం ప్రతి। తతో మహారథైర్వీరైః సమేత్య బహుశో రణే॥ 1-68-122 (3073) దినక్షయే మహాబాహుర్మయా భూయః సమేష్యతి। ఏకం వంశకరం పుత్రం వీరం వై జనయిష్యతి॥ 1-68-123 (3074) ప్రనష్టం భారతం వంశం స భూయో ధారయిష్యతి। 1-68-124 (3075) వైశంపాయన ఉవాచ। ఏతత్సోమవచః శ్రుత్వా తథాస్త్వితి దివౌకసః॥ 1-68-124x (328) ప్రత్యూచుః సహితాః సర్వే తారాధిపమపూజయన్। ఏవం తే కథితం రాజంస్తవ జన్మ పితుః పితుః॥ 1-68-125 (3076) అగ్నేర్భాగం తు విద్ధి త్వం ధృష్టద్యుంనం మహారథణ్। శిఖండినమథో రాజంస్త్రీపూర్వం విద్ధి రాక్షసం॥ 1-68-126 (3077) ద్రౌపదేయాశ్చ యే పంచ బభూవుర్భరతర్షభ। విశ్వాందేవగణాన్విద్ధి సంజాతాన్భరతర్షభ॥ 1-68-127 (3078) ప్రతివింధ్యః సుతసోమః శ్రుతకీర్తిస్తథాపరః। నాకులిస్తు శతానీకః శ్రుతసేనశ్చ వీర్యవాన్॥ 1-68-128 (3079) శూరో నామ యదుశ్రేష్ఠో వసుదేవపితాఽభవత్। తస్య కన్యా పృథా నామ రూపేణాసదృశీ భువి। 1-68-129 (3080) పితుః స్వస్రీయపుత్రాయ సోఽనపత్యాయ వీర్యవాన్। అగ్రమగ్రే ప్రతిజ్ఞాయ స్వస్యాపత్యస్య వై తదా॥ 1-68-130 (3081) అగ్రజాతేతి తాం కన్యాం శూరోఽనుగ్రహకాంక్షయా। అదదత్కుంతిభోజాయ స తాం దుహితరం తదా॥ 1-68-131 (3082) సా నియుక్తా పితుర్గేహే బ్రాహ్మణాతిథిపూజనే। ఉగ్రం పర్యచరద్ధోరం బ్రాహ్మణం సంశితవ్రతం॥ 1-68-132 (3083) నికూఢనిశ్చయం ధర్మే యం తం దుర్వాససం విదుః। సముగ్రం శంసితాత్మానం సర్వయత్నైరతోషయత్॥ 1-68-133 (3084) తుష్టోఽభిచారసంయుక్తమాచచక్షే యథావిధి। ఉవాచ చైనాం భగవాన్ప్రీతోఽస్మి సుభగే తవ॥ 1-68-134 (3085) యం యం దేవం త్వమేతేన మంత్రేణావాహయిష్యసి। తస్య తస్య ప్రసాదాత్త్వం దేవి పుత్రాంజనిష్యసి॥ 1-68-135 (3086) ఏవముక్తా చ సా బాలా తదా కౌతూహలాన్వితా। కన్యా సతీ దేవమర్కమాజుహావ యశస్వినీ॥ 1-68-136 (3087) ప్రకాశకర్తా భగవాంస్తస్యాం గర్భం దధౌ తదా। అజీజనత్సుతం చాస్యాం సర్వశస్త్రభృతాంవరం॥ 1-68-137 (3088) సకుండలం సకవచం దేవగర్భం శ్రియాన్వితం। దివాకరసమం దీప్త్యా చారుసర్వాంగభూషితం॥ 1-68-138 (3089) నిగూహమానా జాతం వై బంధుపక్షభయాత్తదా। ఉత్ససర్జ జలే కుంతీ తం కుమారం యశస్వినం॥ 1-68-139 (3090) తముత్సృష్టం జలే గర్భం రాధాభర్తా మహాయశాః। రాధాయాః కల్పయామాస పుత్రం సోఽధిరథస్తదా॥ 1-68-140 (3091) చక్రతుర్నామధేయం చ తస్య బాలస్య తావుభౌ। దంపతీ వసుషేణేతి దిక్షు సర్వాసు విశ్రుతం॥ 1-68-141 (3092) సంవర్ధమానో బలవాన్సర్వాస్త్రేషూత్తమోఽభవత్। వేదాంగాని చ సర్వాణి జజాప జపతాం వరః॥ 1-68-142 (3093) యస్మిన్కాలే జపన్నాస్తే ధీమాన్సత్యపరాక్రమః। నాదేయం బ్రాహ్మణేష్వాసీత్తస్మిన్కాలే మహాత్మనః॥ 1-68-143 (3094) తమింద్రో బ్రాహ్మణో భూత్వా పుత్రార్థే భూతభావనః। యయాచే కుండలే వీరం కవచం చ సహాంగజం॥ 1-68-144 (3095) ఉత్కృత్య కర్ణో హ్యదదత్కవచం కుండలే తథా॥ శక్తిం శక్రో దదౌ తస్మై విస్మితశ్చేదమబ్రవీత్॥ 1-68-145 (3096) దేవాసురమనుష్యాణాం గంధర్వోరగరక్షసాం। యస్మిన్క్షేప్స్యసి దుర్ధర్ష స ఏకో న భవిష్యతి॥ 1-68-146 (3097) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-68-147x (329) పురా నామ చ తస్యాసీద్వసుషేణ ఇతి క్షితౌ। తతో వైకర్తనః కర్ణః కర్మణా తేన సోఽభవత్॥ 1-68-147 (3098) ఆముక్తకవచో వీరో యస్తు జజ్ఞే మహాయశాః। స కర్ణ ఇతి విఖ్యాతః పృథాయాః ప్రథమః సుతః॥ 1-68-148 (3099) స తు సూతకులే వీరో వవృధే రాజసత్తమ। కర్ణం నరవరశ్రేష్ఠం సర్వశస్త్రభృతాం వరం॥ 1-68-149 (3100) దుర్యోధనస్య సచివం మిత్రం శత్రువినాశనం। దివాకరస్య తం విద్ధి రాజన్నంశమనుత్తమం॥ 1-68-150 (3101) యస్తు నారాయణో నామ దేవదేవః సనాతనః। తస్యాంశో మానుషేష్వాసీద్వాసుదేవః ప్రతాపవాన్॥ 1-68-151 (3102) శేషస్యాంశశ్చ నాగస్య బలదేవో మహాబలః। సనత్కుమారం ప్రద్యుంనం విద్ధి రాజన్మహౌజసం॥ 1-68-152 (3103) ఏవమన్యే మనుష్యేంద్రా బహవోంశా దివౌకసాం। జజ్ఞిరే వసుదేవస్య కులే కులవివర్ధనాః॥ 1-68-153 (3104) గణస్త్వప్సరసాం యో వై మయా రాజన్ప్రకీర్తితః। తస్య భాగః క్షితౌ జజ్ఞే నియోగాద్వాసవస్య హ॥ 1-68-154 (3105) తాని షోడశదేవీనాం సహస్రాణి నరాధిప। బభూవుర్మానుషే లోకే వాసుదేవపరిగ్రహః॥ 1-68-155 (3106) శ్రియస్తు భాగః సంజజ్ఞే రత్యర్థం పృథివీతలే। [భీష్మకస్య కులే సాధ్వీ రుక్మిణీ నామ నామతః॥ 1-68-156 (3107) ద్రౌపదీ త్వథ సంజజ్ఞే శచీ భాగాదనిందితా।] ద్రుపదస్య కులే జాతా వేదిమధ్యాదనిందితా॥ 1-68-157 (3108) నాతిహ్రస్వా న మహతీ నీలోత్పలసుగంధినీ। పద్మాయతాక్షీ సుశ్రోణీ స్వసితాంచితమూర్ధజా॥ 1-68-158 (3109) సర్వలక్షణసంపన్నా వైదూర్యమణిసంనిభా। పంచానాం పురుషేంద్రాణాం చిత్తప్రమథనీ రహః॥ 1-68-159 (3110) సిద్ధిర్ధృతిశ్చ యే దేవ్యౌ పంచానాం మాతరౌ తు తే। కుంతీ మాద్రీ చ జజ్ఞాతే మతిస్తు కుబలాత్మజా॥ 1-68-160 (3111) ఇతి దేవాసురాణాం తే గంధర్వాప్సరసాం తథా। అంశావతరణం రాజన్రాక్షసానాం చ కీర్తితం॥ 1-68-161 (3112) యే పృథివ్యాం సముద్భూతా రాజానో యుద్ధదుర్మదాః। మహాత్మానో యదూనాం చ యే జాతా విపులే కులే॥ 1-68-162 (3113) బ్రాహ్మణాః క్షత్రియా వైశ్యా మయా తే పరికీర్తితాః। ధన్యం యశస్యం పుత్రీయమాయుష్యం విజయావహం॥ 1-68-163 (3114) ఇదమంశావతరణం శ్రోతవ్యమనసూయతా। అంశావతరణం శ్రుత్వా దేవగంధర్వరక్షసాం॥ 1-68-164 (3115) ప్రభవాప్యయవిత్ప్రాజ్ఞో న కృచ్ఛ్రేష్వవసీదతి॥ ॥ 1-68-165 (3116) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి అష్టషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 68 ॥

1-69-0 (3117) జనమేజయ ఉవాచ। 1-69-0x (330) త్వత్తః శ్రుతమిదం బ్రహ్మందేవదానవరక్షసాం। అంశావతరణం సంయగ్గంధర్వాప్సరసాం తథా॥ 1-69-1 (3118) ఇమం తు భూయ ఇచ్ఛామి కురూణాం వంశమాదితః। కథ్యమానం త్వయా విప్ర విప్రర్షిగణసన్నిధౌ॥ 1-69-2 (3119) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-69-3x (331) ధర్మార్థకామసహితం రాజర్షీణాం ప్రకీర్తితం। పవిత్రం కీర్త్యమానం మే నిబోధేదం మనీషిణాం॥ 1-69-3 (3120) ప్రజాపతేస్తు దక్షస్య మనోర్వైవస్వతస్య చ। భరతస్య కురోః పూరోరాజమీఢస్య చానఘ॥ 1-69-4 (3121) యాదవానామిమం వంశం కౌరవాణాం చ సర్వశః। తథైవ భరతానాం చ పుణ్యం స్వస్త్యయనం మహత్॥ 1-69-5 (3122) ధన్యం యశస్యమాయుష్యం కీర్తయిష్యామి తేఽనఘ। తేజోభిరుదితాః సర్వే మహర్షిసమతేజసః॥ 1-69-6 (3123) దశ ప్రాచేతసః పుత్రాః సంతః పుణ్యజనాః స్మృతాః। ముఖజేనాగ్నినా యైస్తే పూర్వం దగ్ధా మహౌజసః॥ 1-69-7 (3124) తేభ్యః ప్రాచేతసో జజ్ఞే దక్షో దక్షాదిమాః ప్రజాః। సంభూతాః పురుషవ్యాఘ్ర స హి లోకపితామహః॥ 1-69-8 (3125) వీరిణ్యా సహ సంగంయ దక్షః ప్రాచేతసో మునిః। ఆత్మతుల్యానజనయత్సహస్రం సంశితవ్రతాన్॥ 1-69-9 (3126) సహస్రసంఖ్యానసంభూతాందక్షపుత్రాంశ్చ నారదః। మోక్షమధ్యాపయామాస సాంఖ్యజ్ఞానమనుత్తమం॥ 1-69-10 (3127) `నాశార్థం యోజయామాస దిగంతజ్ఞానకర్మసు'। తతః పంచాశతం కన్యా పుత్రికా అభిసందధే। ప్రజాపతిః ప్రజా దక్షః సిసృక్షుర్జనమేజయ॥ 1-69-11 (3128) దదౌ దశ స ధర్మాయ కశ్యపాయ త్రయోదశ। కాలస్య నయనే యుక్తాః సప్తవింశతిమిందవే॥ 1-69-12 (3129) త్రయోదశానాం పత్నీనాం యా తు దాక్షాయణీ వరా। మారీచః కశ్యపస్త్వస్యామాదిత్యాన్సమజీజనత్॥ 1-69-13 (3130) ఇంద్రాదీన్వీర్యసంపన్నాన్వివస్వంతమథాపి చ। వివస్వతః సుతో జజ్ఞే యమో వైవస్వతః ప్రభుః॥ 1-69-14 (3131) `మార్తాండస్య యమీ చాపి సుతా రాజన్నజాయత'। మార్తండస్య మనుర్ధీమానజాయత సుతః ప్రభుః॥ 1-69-15 (3132) ధర్మాత్మా స మనుర్ధీమాన్యత్ర వంశః ప్రతిష్ఠితః। మనోర్వంశో మానవానాం తతోఽయం ప్రథితోఽభవత్॥ 1-69-16 (3133) బ్రహ్మక్షత్రాదయస్తస్మాన్మనోర్జాతాస్తు మానవాః। తతోఽభవన్మహారాజ బ్రహ్మ క్షత్రేణ సంగతం॥ 1-69-17 (3134) బ్రాహ్మణా మానవాస్తేషాం సాంగం వేదమదారయన్। వేనం ధృష్ణుం నరిష్యంతం నాభాగేక్ష్వాకుమేవ చ॥ 1-69-18 (3135) కారూషమథ శర్యాతిం తథా చైవాష్టమీమిలాం। పృష్టధ్రం నవమం ప్రాహుః క్షత్రధర్మపరాయణం॥ 1-69-19 (3136) నాభాగారిష్టదశమాన్మనోః పుత్రాన్ప్రచక్షతే। పంచాశత్తు మనోః పుత్రాస్తథైవాన్యేఽభవన్క్షితౌ॥ 1-69-20 (3137) అన్యోన్యభేదాత్తే సర్వే వినేశురితి నః శ్రుతం। పురూరవాస్తతో విద్వానిలాయాం సమపద్యత॥ 1-69-21 (3138) సా వై తస్యాభవన్మాతా పితా చైవేతి నః శ్రుతం। త్రయోదశ సముద్రస్య ద్వీపానశ్నన్పురూరవాః॥ 1-69-22 (3139) అమానుషైర్వృతః సత్వైర్మానుషః సన్మహాయశాః। విప్రైః స విగ్రహం చక్రే వీర్యోన్మత్తః పురూరవాః॥ 1-69-23 (3140) జహార చ స విప్రాణాం రత్నాన్యుత్క్రోశతామపి। సనత్కుమారస్తం రాజన్బ్రహ్మలోకాదుపేత్య హ॥ 1-69-24 (3141) అనుదర్శం తతశ్చక్రే ప్రత్యగృహ్ణాన్న చాప్యసౌ। తతో మహర్షిభిః క్రుద్ధైః సద్యః శప్తో వ్యనశ్యత॥ 1-69-25 (3142) లోభాన్వితో బలమదాన్నష్టసంజ్ఞో నరాధిపః। స హి గంధర్వలోకస్థానుర్వశ్యా సహితో విరాట్॥ 1-69-26 (3143) ఆనినాయ క్రియార్థేఽగ్నీన్యథావద్విహితాంస్త్రిధా। షట్ సుతా జజ్ఞిరే చైలాదాయుర్ధీమానమావసుః॥ 1-69-27 (3144) దృఢాయుశ్చ వనాయుశ్చ శతాయుశ్చోర్వశీసుతాః। నహుషం వృద్ధశర్మాణం రజిం గయమనేనసం॥ 1-69-28 (3145) స్వర్భానవీ సుతానేతానాయోః పుత్రాన్ప్రచక్షతే। ఆయుషో నహుషః పుత్రో ధీమాన్సత్యపరాక్రమః॥ 1-69-29 (3146) రాజ్యం శశాస సుమహద్ధర్మేణ పృథివీపతే। పితౄందేవానృషీన్విప్రాన్గంధర్వోరగరాక్షసాన్॥ 1-69-30 (3147) నహుషః పాలయామాస బ్రహ్మక్షత్రమథో విశః। స హత్వా దస్యుసంఘాతానృషీన్కరమదాపయత్॥ 1-69-31 (3148) పశువచ్చైవ తాన్పృష్ఠే వాహయామాస వీర్యవాన్। కారయామాస చేంద్రత్వమభిభూయ దివౌకసః॥ 1-69-32 (3149) తేజసా తపసా చైవ విక్రమేణౌజసా తథా। `విశ్లిష్టో నహుషః శప్తః సద్యో హ్యజగరోఽభవత్'। యతిం యయాతిం సంయాతిమాయాతిమయతిం ధ్రువం॥ 1-69-33 (3150) నహుషో జనయామాస షట్ సుతాన్ప్రియవాదినః। యతిస్తు యోగమాస్థాయ బ్రహ్మీభూతోఽభవన్మునిః॥ 1-69-34 (3151) యయాతిర్నాహుషః సంరాడాసీత్సత్యపరాక్రమః। స పాలయామాస మహీమీజే చ బహుభిర్మఖైః॥ 1-69-35 (3152) అతిభక్త్యా పితౄనర్చందేవాంశ్చ ప్రయతః సదా। అన్వగృహ్ణాత్ప్రజాః సర్వా యయాతిరపరాజితః॥ 1-69-36 (3153) తస్య పుత్రా మహేష్వాసాః సర్వైః సముదితా గుణైః। దేవయాన్యాం మహారాజ శర్మిష్ఠాయాం చ జజ్ఞిరే॥ 1-69-37 (3154) దేవయాన్యామజాయేతాం యదుస్తుర్వసురేవ చ। ద్రుహ్యుశ్చానుశ్చ పూరుశ్చ శర్మిష్ఠాయాం చ జజ్ఞిరే॥ 1-69-38 (3155) స శాశ్వతీః సమా రాజన్ప్రజా ధర్మేణ పాలయన్। జరామార్చ్ఛన్మహాఘోరాం నాహుషో రూపనాశినీం॥ 1-69-39 (3156) జరాఽభిభూతః పుత్రాన్స రాజా వచనమబ్రవీత్। యదుం పూరుం తుర్వసుం చ ద్రుహ్యుం చానుం చ భారత॥ 1-69-40 (3157) యౌవనేన చరన్కామాన్యువా యువతిభిః సహ। బిహర్తుమహమిచ్ఛామి సాహ్యం కురుత పుత్రకాః॥ 1-69-41 (3158) తం పుత్రో దైవయానేయః పూర్వజో వాక్యమబ్రవీత్। కిం కార్యం భవతః కార్యమస్మాకం యౌవనేన తే॥ 1-69-42 (3159) యయాతిరబ్రవీత్తం వై జరా మే ప్రతిగృహ్యతాం। యౌవనేన త్వదీయేన చరేయం విషయానహం॥ 1-69-43 (3160) యజతో దీర్ఘసత్రైర్మే శాపాచ్చోశనసో మునేః। కామార్థః పరిహీణోఽయం తప్యేయం తేన పుత్రకాః॥ 1-69-44 (3161) మామకేన శరీరేణ రాజ్యమేకః ప్రశాస్తు వః। అహం తన్వాఽభినవయా యువా కామమవాప్నుయాం॥ 1-69-45 (3162) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-69-46x (332) తే న తస్య ప్రత్యగృహ్ణన్యదుప్రభృతయో జరాం। తమబ్రవీత్తతః పూరుః కనీయాన్సత్యవిక్రమః॥ 1-69-46 (3163) రాజంశ్చరాభినవయా తన్వా యౌవనగోచరః। అహం జరాం సమాదాయ రాజ్యే స్థాస్యామి తేజ్ఞయా॥ 1-69-47 (3164) ఏవముక్తః స రాజర్షిస్తపోవీర్యసమాశ్రయాత్। సంచారయామాస జరాం తదా పుత్రే మహాత్మని॥ 1-69-48 (3165) పౌరవేణాథ వయసా రాజా యౌవనమాస్థితః। యాయాతేనాపి వయసా రాజ్యం పూరురకారయత్॥ 1-69-49 (3166) తతో వర్షసహస్రాణి యయాతిరపరాజితః। స్థితః స నృపశార్దూలః శార్దూలసమవిక్రమః॥ 1-69-50 (3167) యయాతిరపి పత్నీభ్యాం దీర్ఘకాలం విహృత్య చ। విశ్వాచ్యా సహితో రేమే పునశ్చైత్రరథే వనే॥ 1-69-51 (3168) నాధ్యగచ్ఛత్తదా తృప్తిం కామానాం స మహాయశాః। అవేత్య మనసా రాజన్నిమాం గాథాం తదా జగౌ॥ 1-69-52 (3169) న జాతు కామః కామానాముపభోగేన శాంయతి। ఇవిషా కృష్ణవర్త్మేవ భూయ ఏవాభివర్ధతే॥ 1-69-53 (3170) యత్పృథివ్యాం వ్రీహియవం హిరణ్యం పశవః స్త్రియః। నాలమేకస్య తత్సర్వమితి మత్వా శమం వ్రజేత్॥ 1-69-54 (3171) యదా న కురుతే పాపం సర్వభూతేషు కర్హిచిత్। కర్మణా మనసా వాచా బ్రహ్మ సంపద్యతే తదా॥ 1-69-55 (3172) న బిభేతి యదా చాయం యదా చాస్మాన్న బిభ్యతి। యదా నేచ్ఛతి న ద్వేష్టి బ్రహ్మ సంపద్యతే తదా॥ 1-69-56 (3173) ఇత్యవేక్ష్య మహాప్రాజ్ఞః కామానాం ఫల్గుతాం నృప। సమాధాయ మనో బుద్ధ్యా ప్రత్యగృహ్ణాజ్జరాం సుతాత్॥ 1-69-57 (3174) `తతో వర్షసహస్రాంతే యయాతిరపరాజితః।' దత్వా చ యౌవనం రాజా పూరుం రాజ్యేఽభిషిచ్య చ। అతృప్త ఏవ కామానాం పూరుం పుత్రమువాచ హ॥ 1-69-58 (3175) త్వయా దాయాదవానస్మి త్వం మే వంశకరః సుతః। పౌరవో వంశ ఇతి తే ఖ్యాతిం లోకే గమిష్యతి॥ 1-69-59 (3176) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-69-60x (333) తతః స నృపశార్దూల పూరుం రాజ్యేఽభిషిచ్య చ। తతః సుచరితం కృత్వా భృగుతుంగే మహాతపాః॥ 1-69-60 (3177) కాలేన మహతా పశ్చాత్కాలధర్మముపేయివాన్। కారయిత్వా త్వనశనం సదారః స్వర్గమాప్తవాన్॥ ॥ 1-69-61 (3178) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ఏకోనసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 69 ॥

1-70-0 (3179) జనమేజయ ఉవాచ। 1-70-0x (334) యయాతిః పూర్వజోఽస్మాకం దశమో యః ప్రజాపతేః। కథం స శుక్రతనయాం లేభే పరమదుర్లభాం॥ 1-70-1 (3180) ఏతదిచ్ఛాంయహం శ్రోతుం విస్తరేణ తపోధన। ఆనుపూర్వ్యా చ మే శంస రాజ్ఞో వంశకరాన్పృథక్॥ 1-70-2 (3181) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-70-3x (335) యయాతిరాసీన్నృపతిర్దేవరాజసమద్యుతిః। తం శుక్రవృషపర్వాణౌ వవ్రాతే వై యథా పురా॥ 1-70-3 (3182) తత్తేఽహం సంప్రవక్ష్యామి పృచ్ఛతే జనమేజయ। దేవయాన్యాశ్చ సంయోగం యయాతేర్నాహుషస్య చ॥ 1-70-4 (3183) సురాణామసురాణాం చ సమజాయత వై మిథః। ఐశ్వర్యం ప్రతి సంఘర్షస్త్రైలోక్యే సచరాచరే॥ 1-70-5 (3184) జిగీషయా తతో దేవా వవ్రిరేఽంగిరసం మునిం। పౌరోహిత్యేన యాజ్యార్థే కావ్యం తూశనసం పరే॥ 1-70-6 (3185) బ్రాహ్మణౌ తావుభౌ నిత్యమన్యోన్యస్పర్ధినౌ భృశం। తత్ర దేవా నిజఘ్నుర్యాందానవాన్యుధి సంగతాన్॥ 1-70-7 (3186) తాన్పునర్జీవయామాస కావ్యో విద్యాబలాశ్రయాత్। తతస్తే పునరుత్థాయ యోధయాంచక్రిరే సురాన్॥ 1-70-8 (3187) అసురాస్తు నిజఘ్నుర్యాన్సురాన్సమరమూర్ధని। న తాన్సంజీవయామాస బృహస్పతిరుదారధీః॥ 1-70-9 (3188) న హి వేద స తాం విద్యాం యాం కావ్యోవేత్తి వీర్యవాన్। సంజీవినీం తతో దేవా విషాదమగమన్పరం॥ 1-70-10 (3189) తే తు దేవా భయోద్విగ్నాః కావ్యాదుశనసస్తదా। ఊచుః కచముపాగంయ జ్యేష్ఠం పుత్రం బృహస్పతేః॥ 1-70-11 (3190) భజమానాన్భజస్వాస్మాన్కురు నః సాహ్యముత్తమం। యా సా విద్యా నివసతి బ్రాహ్మణేఽమితతేజసి॥ 1-70-12 (3191) శుక్రే తామాహర క్షిప్రం భాగభాంగో భవిష్యసి। వృషపర్వసమీపే హి శక్యో ద్రష్టుం త్వయా ద్విజః॥ 1-70-13 (3192) రక్షతే దానవాంస్తత్ర న స రక్షత్యదానవాన్। తమారాధయితుం శక్తో భవాన్పూర్వవయాః కవిం॥ 1-70-14 (3193) దేవయానీం చ దయితాం సుతాం తస్య మహాత్మనః। త్వమారాధయితుం శక్తో నాన్యః కశ్చన విద్యతే॥ 1-70-15 (3194) శీలదాక్షిణ్యమాధుర్యైరాచారేణ దమేన చ। దేవయాన్యాం హి తుష్టాయాం విద్యాం తాం ప్రాప్స్యసి ధ్రువం॥ 1-70-16 (3195) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-70-17x (336) తథేత్యుక్త్వా తతః ప్రాయాద్బృహస్పతిసుతః కచః। తదాఽభిపూజితో దేవైః సమీపే వృషపర్వణః॥ 1-70-17 (3196) స గత్వా త్వరితో రాజందేవైః సంప్రేషితః కచః। అసురేంద్రపురే శుక్రం దృష్ట్వా వాక్యమువాచ హ॥ 1-70-18 (3197) ఋషేరంగిరసః పౌత్రం పుత్రం సాక్షాద్బృహస్పతేః। నాంనా కచ ఇతి ఖ్యాతం శిష్యం గృహ్ణాత్ మాం భవాన్॥ 1-70-19 (3198) బ్రహ్మచర్యం చరిష్యామి త్వయ్యహం పరమం గురౌ। అనుమన్యస్వ మాం బ్రహ్మన్సహస్రం పరివత్సరాన్॥ 1-70-20 (3199) శుక్ర ఉవాచ। 1-70-21x (337) కచ సుస్వాగతం తేఽస్తు ప్రతిగృహ్ణామి తే వచః। అర్చయిష్యేఽహమర్చ్యం త్వామర్చితోఽస్తు బృహస్పతిః॥ 1-70-21 (3200) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-70-22x (338) కచస్తు తం తథేత్యుక్త్వా ప్రతిజగ్రాహ తద్వ్రతం। ఆదిష్టం కవిపుత్రేణ శుక్రేణోశనసా స్వయం॥ 1-70-22 (3201) వ్రతస్య ప్రాప్తకాలం స యథోక్తం ప్రత్యగృహ్ణత। ఆరాధయన్నుపాధ్యాయం దేవయానీం చ భారత॥ 1-70-23 (3202) నిత్యమారాధయిష్యంస్తాం యువా యౌవనగాం మునిః। గాయన్నృత్యన్వాదయంశ్చ దేవయానీమతోషయత్॥ 1-70-24 (3203) స శీలయందేవయానీం కన్యాం సంప్రాప్తయౌవనాం। పుష్పైః ఫలైః ప్రేషణైశ్చ తోషయామాస భారత॥ 1-70-25 (3204) దేవయాన్యపి తం విప్రం నియమవ్రతధారిణం। గాయంతీ చ లలంతీ చ రహః పర్యచరత్తథా॥ 1-70-26 (3205) `గాయంతం చైవ శుల్కం చ దాతారం ప్రియవాదినం। నార్యో నరం కామయంతే రూపిణం స్రగ్విణం తథా॥' 1-70-27 (3206) పంచవర్షశతాన్యేవం కచస్య చరతో వ్రతం। తత్రాతీయురథో బుద్ధ్వా దానవాస్తం తతః కచం॥ 1-70-28 (3207) గా రక్షంతం వనే దృష్ట్వా రహస్యేకమమర్షితాః। జఘ్నుర్బృహస్పతేర్ద్వేషాద్విద్యారక్షార్థమేవ చ॥ 1-70-29 (3208) హత్వా శాలావృకేభ్యశ్చ ప్రాయచ్ఛఁల్లవశః కృతం। తతో గావో నివృత్తాస్తా అగోపాః స్వం నివేశనం॥ 1-70-30 (3209) సా దృష్ట్వా రహితా గాశ్చ కచేనాభ్యాగతా వనాత్। ఉవాచ వచనం కాలే దేవయాన్యథ భారత॥ 1-70-31 (3210) దేవయాన్యువాచ। 1-70-32x (339) ఆహుతం చాగ్నిహోత్రం తే సూర్యశ్చాస్తం గతః ప్రభో। అగోపాశ్చాగతా గావః కచస్తాత న దృశ్యతే॥ 1-70-32 (3211) వ్యక్తం హతో మృతో వాపి కచస్తాత భవిష్యతి। తం వినా న చ జీవేయమితి సత్యం బ్రవీమి తే॥ 1-70-33 (3212) శుక్ర ఉవాచ। 1-70-34x (340) అయమేహీతి సంశబ్ద్య మృతం సంజీవయాంయహం। 1-70-34 (3213) వైశంపాయన ఉవాచ। తతః సంజీవినీం విద్యాం ప్రయుజ్య కచమాహ్వయత్॥ 1-70-34x (341) భిత్త్వా భిత్త్వా శరీరాణి వృకాణాం స వినిర్గతః। ఆహూతః ప్రాదురభవత్కచో హృష్టోఽథ విద్యయా॥ 1-70-35 (3214) కస్మాచ్చిరాయితోఽసీతి పృష్టస్తామాహ భార్గవీం। 1-70-36 (3215) కచ ఉవాచ। సమిధశ్చ కుశాదీని కాష్ఠభారం చ భామిని॥ 1-70-36x (342) గృహీత్వా శ్రమభారార్తో వటవృక్షం సమాశ్రితః। గావశ్చ సహితాః సర్వా వృక్షచ్ఛాయాముపాశ్రితాః॥ 1-70-37 (3216) అసురాస్తత్ర మాం దృష్ట్వా కస్త్వమిత్యభ్యచోదయన్। బృహస్పతిసుతశ్చాహం కచ ఇత్యభివిశ్రుతః॥ 1-70-38 (3217) ఇత్యుక్తమాత్రే మాం హత్వా పేషీకృత్వా తు దానవాః। దత్త్వా శాలావృకేభ్యస్తు సుఖం జగ్ముః స్వమాలయం॥ 1-70-39 (3218) ఆహూతో విద్యయా భద్రే భార్గవేణ మహాత్మనా। త్వత్సమీపమిహాయాతః కథంచిత్ప్రాప్తజీవితః॥ 1-70-40 (3219) హతోఽహమితి చాచఖ్యౌ పృష్టో బ్రాహ్మణకన్యయా। స పునర్దేవయాన్యోక్తః పుష్పాణ్యాహర మే ద్విజ॥ 1-70-41 (3220) వనం యయౌ కచో విప్రో దదృశుర్దానవాశ్చ తం। పునస్తం పేషయిత్వా తు సముద్రాంభస్యమిశ్రయన్॥ 1-70-42 (3221) చిరం గతం పునః కన్యా పిత్రే తం సంన్యవేదయత్। విప్రేణ పునరాహూతో విద్యయా గురుదేహజః। పునరావృత్య తద్వృత్తం న్యవేదయత తద్యథా॥ 1-70-43 (3222) తతస్తృతీయం హత్వా తం దగ్ధ్వా కృత్వా చ చూర్ణశః। ప్రాయచ్ఛన్బ్రాహ్మణాయైవ సురాయామసురాస్తథా॥ 1-70-44 (3223) `అపిబత్సురయా సార్ధం కచభస్మ భృగూద్వహః। సా సాయంతనవేలాయామగోపా గాః సమాగతాః॥ 1-70-45 (3224) దేవయానీ శంకమానా దృష్ట్వా పితరమబ్రవీత్।' పుష్పాహారః ప్రేషణకృత్కచస్తాత న దృశ్యతే॥ 1-70-46 (3225) వ్యక్తం హతో మృతో వాపి కచస్తాత భవిష్యతి। తం వినా న చ జీవేయం కచం సత్యం బ్రవీమి తే॥ 1-70-47 (3226) `వైశంపాయన ఉవాచ। 1-70-48x (343) శ్రుత్వా పుత్రీవచః కావ్యో మంత్రేణాహూతవాన్కచం। జ్ఞాత్వా బహిష్ఠమజ్ఞాత్వా స్వకుక్షిస్థం కచం నృప'॥ 1-70-48 (3227) శుక్ర ఉవాచ। 1-70-49x (344) బృహస్పతేః సుతః పుత్రి కచః ప్రేతగతిం గతః। విద్యయా జీవితోఽప్యేవం హన్యతే కరవామ కిం॥ 1-70-49 (3228) మైవం శుచో మా రుద దేవయాని న త్వాదృశీ మర్త్యమనుప్రశోచతే। యస్యాస్తవ బ్రహ్మ చ బ్రాహ్మణాశ్చ సేంద్రా దేవా వసవోఽథాశ్వినౌ చ॥ 1-70-50 (3229) సురద్విషశ్చైవ జగచ్చ సర్వ- ముపస్థానే సన్నమంతి ప్రభావాత్। అశక్యోఽసౌ జీవయితుం ద్విజాతిః సంజీవితో వధ్యతే చైవ భూయః॥ 1-70-51 (3230) దేవయాన్యువాచ। 1-70-52x (345) యస్యాంగిరా వృద్ధతమః పితామహో బృహస్పతిశ్చాపి పితా తపోనిధిః। ఋషేః పుత్రం తమథో వాపి పౌత్రం కథం న శోచేయమహం న రుద్యాం॥ 1-70-52 (3231) స బ్రహ్మచారీ చ తపోధనశ్చ సదోత్థితః కర్మసు చైవ దక్షః। కచస్య మార్గం ప్రతిపత్స్యే న భోక్ష్యే ప్రియో హి మే తాత కచోఽభిరూపః॥ 1-70-53 (3232) శుక్ర ఉవాచ। 1-70-54x (346) అసంశయం మామసురా ద్విషంతి యే శిష్యం మేఽనాగసం సూదయంతి। అబ్రాహ్మణం కర్తుమిచ్ఛ్తి రౌద్రా- స్తే మాం యథా వ్యభిచరంతి నిత్యం। అప్యస్య పాపస్య భవేదిహాంతః కం బ్రహ్మహత్యా న దహేదపీంద్రం॥ 1-70-54 (3233) `వైశంపాయన ఉవాచ। 1-70-55x (347) సంచోదితో దేవయాన్యా మహర్షిః పునరాహ్వయత్। సంరంభేణైవ కావ్యో హి బృహస్పతిసుతం కచం॥ 1-70-55 (3234) కచోఽపి రాజన్స మహానుభావో విద్యాబలాల్లబ్ధమతిర్మహాత్మా।' గురోర్హి భీతో విద్యయా చోపహూతః। శనైర్వాక్యం జఠరే వ్యాజహార॥ 1-70-56 (3235) `ప్రసీద భగవన్మహ్యం కచోఽహమభివాదయే। యథా బహుమతః పుత్రస్తథా మన్యతు మాం భవాన్॥' 1-70-57 (3236) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-70-58x (348) తమబ్రవీత్కేన పథోపనీత- స్త్వం చోదరే తిష్ఠసి బ్రూహి విప్ర। అస్మిన్ముహూర్తే హ్యసురాన్వినాశ్య గచ్ఛామి దేవానహమద్య విప్ర॥ 1-70-58 (3237) కచ ఉవాచ। 1-70-59x (349) తవ ప్రసాదాన్న జహాతి మాం స్మృతిః స్మరామి సర్వం యచ్చ యథా చ వృత్తం। నత్వేవం స్యాత్తపసః సంక్షయో మే తతః క్లేశం ఘోరమిమం సహామి॥ 1-70-59 (3238) అసురైః సురాయాం భవతోఽస్మి దత్తో హత్వా దగ్ధ్వా చూర్ణయిత్వా చ కావ్య। బ్రాహ్మీం మాయాం చాసురీం విప్ర మాయాం త్వయి స్థితే కథమేవాతివర్తేత్॥ 1-70-60 (3239) శుక్ర ఉవాచ। 1-70-61x (350) కిం తే ప్రియం కరవాణ్యద్య వత్సే వధేన మే జీవితం స్యాత్కచస్య। నాన్యత్ర కుక్షేర్మమ భేదనేన దృశ్యేత్కచో మద్గతో దేవయాని॥ 1-70-61 (3240) దేవయాన్యువాచ। 1-70-62x (351) ద్వౌ మాం శోకావగ్నికల్పౌ దహేతాం కచస్య నాశస్తవ చైవోపఘాతః। కచస్య నాశే మమ శర్మ నాస్తి తవోపఘాతే జీవితుం నాస్మి శక్తా॥ 1-70-62 (3241) శుక్ర ఉవాచ। 1-70-63x (352) సంసిద్ధరూపోఽసి బృహస్పతేః సుత యత్త్వాం భక్తం భజతే దేవయానీ। విద్యామిమాం ప్రాప్నుహి జీవనీం త్వం న చేదింద్రః కచరూపీ త్వమద్య॥ 1-70-63 (3242) న నివర్తేత్పునర్జీవన్కశ్చిదన్యో మమోదరాత్। బ్రాహ్మణం వర్జయిత్వైకం తస్మాద్విద్యామవాప్నుహి॥ 1-70-64 (3243) పుత్రో భూత్వా భావయ భావితో మా- మస్మద్దేహాదుపనిష్క్రంయ తాత। సమీక్షేథా ధర్మవతీమవేక్షాం గురోః సకాశాత్ప్రాప్య విద్యాం సవిద్యః॥ 1-70-65 (3244) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-70-66x (353) గురోః సకాశాత్సమవాప్య విద్యాం భిత్త్వా కుక్షిం నిర్విచక్రామ విప్రః। కచోఽభిరూపస్తత్క్షణాద్బ్రాహ్మణస్య శుక్లాత్యయే పౌర్ణమాస్యామివేందుః॥ 1-70-66 (3245) దృష్ట్వా చ తం పతితం బ్రహ్మరాశి- ముత్థాపయామాస మృతం కచోఽపి। విద్యాం సిద్ధాం తామవాప్యాభివాద్య తతః కచస్తం గురుమిత్యువాచ॥ 1-70-67 (3246) యః శ్రోత్రయోరమృతం సన్నిషించే- ద్విద్యామవిద్యస్య యథా త్వమార్యః। తం మన్యేఽహం పితరం మాతరం చ తస్మై న ద్రుహ్యేత్కృతమస్య జానన్॥ 1-70-68 (3247) ఋతస్య దాతారమనుత్తమస్య నిధిం నిధీనామపి లబ్ధవిద్యాః। యే నాద్రియంతే గురుమర్చనీయం పాపాఁల్లోకాంస్తే వ్రజంత్యప్రతిష్ఠాః॥ 1-70-69 (3248) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-70-70x (354) సురాపానాద్వంచనాం ప్రాప్య విద్వా- న్సంజ్ఞానాశం చైవ మహాతిఘోరం। దృష్ట్వా కచం చాపి తథాభిరూపం పీతం తదా సురయా మోహితేన॥ 1-70-70 (3249) సమన్యురుత్థాయ మహానుభావ- స్తదోశనా విప్రహితం చికీర్షుః। సురాపానం ప్రతి సంజాతమన్యుః కావ్యః స్వయం వాక్యమిదం జగాద॥ 1-70-71 (3250) యో బ్రాహ్మణోఽద్యప్రభృతీహ కశ్చి- న్మోహాత్సురాం పాస్యతి మందబుద్ధిః। అపేతధర్మా బ్ర్హమహా చైవ స స్యా- దస్మింల్లోకే గర్హితః స్యాత్పరే చ॥ 1-70-72 (3251) మయా చైతాం విప్రధర్మోక్తిసీమాం మర్యాదాం వై స్థాపితాం సర్వలోకే। సంతో విప్రాః శుశ్రువాంసో గురూణాం దేవా లోకాశ్చోపశృణ్వంతు సర్వే॥ 1-70-73 (3252) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-70-74x (355) ఇతీదముక్త్వా స మహానుభావ- స్తపోనిధీనాం నిధిరప్రమేయః। తాందానవాందైవవిమూఢబుద్ధీ- నిదం సమాహూయ వచోఽభ్యువాచ॥ 1-70-74 (3253) ఆచక్షే వో దానవా బాలిశాః స్థ సిద్ధః కచో వత్స్యతి మత్సకాశే। సంజీవినీం ప్రాప్య విద్యాం మహాత్మా తుల్యప్రభావో బ్రాహ్మణో బ్రహ్మభూతః॥ 1-70-75 (3254) `యోఽకార్షీద్దుష్కరం కర్మ దేవానాం కారణాత్కచః। న తత్కిర్తిర్జరాం గచ్ఛేద్యాజ్ఞీయశ్చ భవిష్యతి॥ 1-70-76 (3255) వైశంపాయన ఉవాచ।' 1-70-77x (356) ఏతావదుక్త్వా వచనం విరరామ స భార్గవః। దానవా విస్మయావిష్టాః ప్రయయుః స్వం నివేశనం॥ 1-70-77 (3256) గురోరుష్య సకాశే తు దశ వర్షశతాని సః। అనుజ్ఞాతః కచో గంతుమియేష త్రిదశాలయం॥ ॥ 1-70-78 (3257) ఇతి శ్రీమన్మేహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి సప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 70 ॥

1-71-0 (3258) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-71-0x (357) సమావృతవ్రతం తం తు విసృష్టం గురుణా కచం। ప్రస్థితం త్రిదశావాసం దేవయాన్యబ్రవీదిదం॥ 1-71-1 (3259) ఋషేరంగిరసః పౌత్ర వృత్తేనాభిజనేన చ। భ్రాజసే విద్యయా చైవ తపసా చ దమేన చ॥ 1-71-2 (3260) ఋషిర్యథాంగిరా మాన్యః పితుర్మమ మహాయశాః। తథా ప్రాన్యశ్చ పూజ్యశ్చ మమ భూయో బృహస్పతిః॥ 1-71-3 (3261) ఏవం జ్ఞాత్వా విజానీహి యద్బ్రవీమి తపోధన। వ్రతస్థే నియమోపేతే యథా వర్తాంయహం త్వయి॥ 1-71-4 (3262) స సమావృతవిద్యో మాం భక్తాం భజితుమర్హసి। గృహాణ పాణిం విధివన్మమ మంత్రపురస్కృతం॥ కచ ఉవాచ। 1-71-5 (3263) పూజ్యో మాన్యశ్చ భగవాన్యథా తవ పితా మమ। తథా త్వమనవద్యాంగి పూజనీయతరా మమ॥ 1-71-6 (3264) ప్రాణేభ్యోఽపి ప్రియతరా భార్గవస్య మహాత్మనః। త్వం భత్రే ధర్మతః పూజ్యా గురుపుత్రీ సదా మమ॥ 1-71-7 (3265) యథా మమ గురుర్నిత్యం మాన్యః శుక్రః పితా తవ। దేవయాని తథైవ త్వం నైవం మాం వక్తుమర్హసి॥ 1-71-8 (3266) దేవయాన్యువాచ। 1-71-9x (358) గురుపుత్రస్య పుత్రో వై న త్వం పుత్రశ్చ మే పితుః। తస్మాత్పూజ్యశ్చ మాన్యశ్చ మమాపి త్వం ద్విజోత్తమ॥ 1-71-9 (3267) అసురైర్హన్యమానే చ కచ త్వయి పునఃపునః। తదాప్రభృతి యా ప్రీతిస్తాం త్వమద్య స్మరస్వ మే॥ 1-71-10 (3268) సౌహార్దే చానురాగే చ వేత్థ మే భక్తిముత్తమాం। న మామర్హసి ధర్మజ్ఞ త్యక్తుం భక్తామనాగసం॥ 1-71-11 (3269) కచ ఉవాచ। 1-71-12x (359) అనియోజ్యే నియోక్తుం మాం దేవయాని న చార్హసి। ప్రసీద సుభ్రు త్వం మహ్యం గురోర్గురుతరా శుభే॥ 1-71-12 (3270) యత్రోషితం విశాలాక్షి త్వయా చంద్రనిభాననే। తత్రాహముషితో భద్రే కుక్షౌ కావ్యస్య భామిని॥ 1-71-13 (3271) భగినీ ధర్మతో మే త్వం మైవం వోచః సుమధ్యమే। సుఖమస్ంయుషితో భద్రే న మన్యుర్విద్యతే మమ॥ 1-71-14 (3272) ఆపృచ్ఛే త్వాం గమిష్యామి శివమాశంస మే పథి। అవిరోధేన ధర్మస్య స్మర్తవ్యోఽస్మి కథాంతరే। అప్రమత్తోత్థితా నిత్యమారాధయ గురుం మమ॥ 1-71-15 (3273) దేవయాన్యువాచ। 1-71-16x (360) యది మాం ధర్మకామార్థే ప్రత్యాఖ్యాస్యసి యాచితః। తతః కచ న తే విద్యా సిద్ధిమేషా గమిష్యతి॥ 1-71-16 (3274) కచ ఉవాచ। 1-71-17x (361) గురుపుత్రీతి కృత్వాఽహం ప్రత్యాచక్షే న దోషతః। గురుణా చాననుజ్ఞాతః కామమేవం శపస్వ మాం॥ 1-71-17 (3275) ఆర్షం ధర్మం బ్రువాణోఽహం దేవయాని యథా త్వయా। శప్తో హ్యనర్హః శాపస్య కామతోఽద్య న ధర్మతః॥ 1-71-18 (3276) తస్మాద్భవత్యా యః కామో న తథా స భవిష్యతి। ఋషిపుత్రో న తే కశ్చిజ్జాతు పాణిం గ్రహీష్యతి॥ 1-71-19 (3277) ఫలిష్యతి న తే విద్యా యత్త్వం మామాత్థ తత్తథా। అధ్యాపయిష్యామి తు యం తస్య విద్యా ఫలిష్యతి॥ 1-71-20 (3278) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-71-21x (362) ఏవముక్త్వా ద్విజశ్రేష్ఠో దేవయానీం కచస్తదా। త్రిదశేశాలయం శీఘ్రం జగామ ద్విజసత్తమః॥ 1-71-21 (3279) తమాగతమభిప్రేక్ష్య దేవా ఇంద్రపురోగమాః। బృహస్పతిం సభాజ్యేదం కచం వచనమబ్రువన్॥ 1-71-22 (3280) దేవా ఊచుః। 1-71-23x (363) యత్త్వయాస్మద్ధితం కర్మ కృతం వై పరమాద్భుతం। న తే యశః ప్రణశితా భాగభాక్వ భవిష్యసి॥ ॥ 1-71-23 (3281) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ఏకసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 71 ॥

1-72-0 (3282) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-72-0x (364) కృతవిద్యే కచే ప్రాప్తే హృష్టరూపా దివౌకసః। కచాదధీత్య తాం విద్యాం కృతార్థా భరతర్షభ॥ 1-72-1 (3283) సర్వ ఏవ సమాగంయ శతక్రతుమథాబ్రువన్। కాలస్తే విక్రమస్యాద్య జహి శత్రూన్పురందర॥ 1-72-2 (3284) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-72-3x (365) ఏవముక్తస్తు సహితైస్త్రిదశైర్మఘవాంస్తదా। తథేత్యుక్త్వా ప్రచక్రామ సోఽపశ్యత వనే స్త్రియః॥ 1-72-3 (3285) క్రీడంతీనాం తు కన్యానాం వనే చైత్రరథోపమే। వాయుభూతః స వస్త్రాణి సర్వాణ్యేవ వ్యమిశ్రయత్॥ 1-72-4 (3286) తతో జలాత్సముత్తీర్య కన్యాస్తాః సహితాస్తదా। వస్త్రాణి జగృహుస్తాని యథాఽఽసన్నాన్యనేకశః॥ 1-72-5 (3287) తత్ర వాసో దేవయానయాః శర్మిష్ఠా జగృహే తదా। వ్యతిమిశ్రమజానంతీ దుహితా వృషపర్వణః॥ 1-72-6 (3288) తతస్తయోర్మిథస్తత్ర విరోధః సమజాయత। దేవయాన్యాశ్చ రాజేంద్ర శర్మిష్ఠాయాశ్చ తత్కృతే॥ 1-72-7 (3289) దేవయాన్యువాచ। 1-72-8x (366) కస్మాద్గృహ్ణాసి మే వస్త్రం శిష్యా భూత్వా మమాసురి। సముదాచారహీనాయా న తే సాధు భవిష్యతి॥ 1-72-8 (3290) సర్మిష్ఠోవాచ। 1-72-9x (367) ఆసీనం చ శయానం చ పితా తే పితరం మమ। స్తౌతిబందీవ చాభీక్ష్ణం నీచైః స్థిత్వా వినీతవత్॥ 1-72-9 (3291) యాచతస్త్వం హి దుహితా స్తువతః ప్రతిగృహ్ణతః। సుతాహం స్తూయమానస్య దదతోఽప్రతిగృహ్ణతః॥ 1-72-10 (3292) ఆదున్వస్వ విదున్వస్వ ద్రుహ్య కుప్యస్వ యాచకి। అనాయుధా సాయుధాయా రిక్తా క్షుభ్యసి భిక్షుకి॥ 1-72-11 (3293) లప్స్యసే ప్రతియోద్ధారం న హి త్వాం గణయాంయహం। `ప్రతికూలం వదసి చేదితఃప్రభృతి యాచకి॥' 1-72-12 (3294) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-72-13x (368) సముచ్ఛ్రయం దేవయానీం గతాం సక్తాం చ వాససి। శర్మిష్ఠా ప్రాక్షిపత్కూపే తతః స్వపురమాగమత్। హతేయమితి విజ్ఞాయ శర్మిష్ఠా పాపనిశ్చయా॥ 1-72-13 (3295) అనవేక్ష్య యయౌ వేశ్మ క్రోధవేగపరాయణా। `ప్రవిశ్య స్వగృహం స్వస్థా ధర్మమాసురమాస్థితా।' అథ తం దేశమభ్యాగాద్యయాతిర్నహుషాత్మజః॥ 1-72-14 (3296) శ్రాంతయుగ్యః శ్రాంతహయో మృగలిప్సుః పిపాసితః। స నాహుషః ప్రేక్షమాణ ఉదపానం గతోదకం॥ 1-72-15 (3297) దదర్శ రాజా తాం తత్ర కన్యామగ్నిశిఖామివ। తామపృచ్ఛత్స దృష్ట్వైవ కన్యామమరవర్ణినీం॥ 1-72-16 (3298) సాంత్వయిత్వా నృపశ్రేష్ఠః సాంనా పరమవల్గునా। కా త్వం తాంరనఖీ శ్యామా సుమృష్టమణికుండలా॥ 1-72-17 (3299) దీర్ఘం ధ్యాయసి చాత్యర్థం కస్మాచ్ఛ్వసిషి చాతురా। కథం చ పతితాఽస్యస్మిన్కూపే వీరుత్తృణావృతే॥ 1-72-18 (3300) దుహితా చైవ కస్య త్వం వద సత్యం సుమధ్యమే। 1-72-19 (3301) దేవయాన్యువాచ। యోఽసౌ దేవైర్హతాందైత్యానుత్థాపయతి విద్యయా॥ 1-72-20x (369) తస్య శుక్రస్య కన్యాహం స మాం నూనం న బుధ్యతే। ఏష మే దక్షిణో రాజన్పాణిస్తాంరనఖాంగులిః॥ 1-72-20 (3302) సముద్ధర గృహీత్వా మాం కులీనస్త్వం హి మే మతః। జానామి హి త్వాం సంశాంతం వీర్యవంతం యశస్వినం॥ 1-72-21 (3303) తస్మాన్మాం పతితామస్మాత్కూపాదుద్ధర్తుమర్హసి। 1-72-22 (3304) వైశంపాయన ఉవాచ। తామథో బ్రాహ్మణీం కన్యాం విజ్ఞాయనహుషాత్మజః॥ 1-72-22x (370) గృహీత్వా దక్షిణే పాణావుజ్జహార తతోఽవటాత్। ఉద్ధృత్య చైనాం తరసా తస్మాత్కూపాన్నరాధిపః॥ 1-72-23 (3305) `యయాతిరువాచ। 1-72-24x (371) గచ్ఛ భద్రే యథాకామం న భయం విద్యతే తవ। ఇత్యుచ్యమానా నృపతిం దేవయానీదముత్తరం॥ 1-72-24 (3306) ఉవాచ మాముపాదాయ గచ్ఛ శీఘ్రం ప్రియో హి మే। గృహీతాహం త్వయా పాణౌ తస్మాద్భర్తా భవిష్యసి॥ 1-72-25 (3307) ఇత్యేవముక్తో నృపతిరాహ క్షత్రకులోద్భవః। త్వం భద్రే బ్రాహ్మణీ తస్మాన్మయా నార్హసి సంగమం॥ 1-72-26 (3308) సర్వలోకగురుః కావ్యస్త్వం తస్య దుహితా శుభే। తస్మాదపి భయం మేఽద్య తతః కల్యాణి నార్హసి॥ 1-72-27 (3309) దేవయాన్యువాచ। 1-72-28x (372) యది మద్వచనాన్నాద్య మాం నేచ్ఛసి నరాధిప। త్వామేవ వరయే పిత్రా తస్మాల్లప్స్యసి గచ్ఛ హి॥ 1-72-28 (3310) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-72-29x (373) ఆమంత్రయిత్వా సుశ్రోణీం యయాతిః స్వపురం యయౌ। గతే తు నాహుషే తస్మిందేవయాన్యప్యనిందితా॥ 1-72-29 (3311) క్వచిద్గత్వా చ రుదతీ వృక్షమాశ్రిత్య ధిష్ఠితా। తతశ్చిరాయమాణాయాం దుహితర్యథ భార్గవః॥ 1-72-30 (3312) సంస్మృత్యోవాచ ధాత్రీం తాం దుహితుః స్నేహవిక్లవః। ధాత్రి త్వమానయ క్షిప్రం దేవయానీం సముధ్యమాం॥ 1-72-31 (3313) ఇత్యుక్తమాత్రే సా ధాత్రీ త్వరితాఽఽనయితుం గతా। యత్రయత్ర సశీభిః సా గతా పదమమార్గత॥ 1-72-32 (3314) సా దదర్శ తథా దీనాం శ్రమార్తాం రుదతీం స్థితాం। వృత్తాంతం కిమిదం భద్రే శీఘ్రం వద పితాహ్వయత్॥ 1-72-33 (3315) ఏవముక్తాహ ధాత్రీం తాం శర్మిష్ఠావృజినం కృతం। ఉవాచ శోకసంతప్తా ఘూర్ణికామాగతాం పురః'॥ 1-72-34 (3316) దేవయాన్యువాచ। 1-72-35x (374) త్వరితం ఘూర్ణికే గచ్ఛ శీఘ్రమాచక్ష్వ మే పితుః॥ 1-72-35 (3317) నేదానీం సంప్రవేక్ష్యామి నగరం వృషపర్వణః। 1-72-36 (3318) వైశంపాయన ఉవాచ। సా తత్ర త్వరితం గత్వా ఘూర్ణికాఽసురమందిరం॥ 1-72-36x (375) దృష్ట్వా కావ్యమువాచేదం సంభ్రమావిష్టచేతనా। ఆచచక్షే మహాప్రాజ్ఞం దేవయానీం వనే హతాం॥ 1-72-37 (3319) శర్మిష్ఠయా మహాభాగ దుహిత్రా వృషపర్వణః। శ్రుత్వా దుహితరం కావ్యస్తత్ర శర్మిష్ఠయా హతాం॥ 1-72-38 (3320) త్వరయా నిర్యయౌ దుఃఖాన్మార్గమాణః సుతాం వనే। దృష్ట్వా దుహితరం కావ్యో దేవయానీం తతో వనే॥ 1-72-39 (3321) బాహుభ్యాం సంపరిష్వజ్య దుఃఖితో వాక్యమబ్రవీత్। ఆత్మదోషైర్నియచ్ఛంతి సర్వే దుఃఖసుఖే జనాః॥ 1-72-40 (3322) మన్యే దుశ్చరితం తేఽస్తి యస్యేయం నిష్కృతిః కృతా। 1-72-41 (3323) దేవయాన్యువాచ। నిష్కృతిర్మేఽస్తు వా మాస్తు శృణుష్వావహితో మమ॥ 1-72-41x (376) శర్మిష్ఠయా యదుక్తాఽస్మి దుహిత్రా వృషపర్వణః॥ సత్యం కిలైతత్సా ప్రాహ దైత్యానామసి గాయనః॥ 1-72-42 (3324) ఏవం హి మే కథయతి శర్మిష్ఠా వార్షపర్వణీ। వచనం తీక్ష్ణపరుషం క్రోధరక్తేక్షణా భృశం॥ 1-72-43 (3325) స్తువతో దుహితా నిత్యం యాచతః ప్రతిగృహ్ణతః। అహం తు స్తూయమానస్య దదతోఽప్రతిగృహ్ణతః॥ 1-72-44 (3326) ఇదం మామాహ శర్మిష్ఠా దుహితా వృషపర్వణః। క్రోధసంరక్తనయనా దర్పపూర్ణా పునః పునః॥ 1-72-45 (3327) యద్యహ స్తువతస్తాత దుహితా ప్రతిగృహ్ణతః। ప్రసాదయిష్యే శర్మిష్ఠామిత్యుక్తా తు సఖీ మయా॥ 1-72-46 (3328) `ఉక్తాప్యేవం భృశం మాం సా నిగృహ్య విజనే వనే। కూపే ప్రక్షేపయామాస ప్రక్షిప్య గృహమాగమత్॥' 1-72-47 (3329) శుక్ర ఉవాచ। 1-72-48x (377) స్తువతో దుహితా న త్వం యాచతః ప్రతిగృహ్ణతః। అస్తోతుః స్తూయమానస్య దుహితా దేవయాన్యసి॥ 1-72-48 (3330) వృషపర్వైవ తద్వేద శక్రో రాజా చ నాహుషః। అచింత్యం బ్రహ్మ నిర్ద్వంద్వమైశ్వరం హి బలం మమ॥ 1-72-49 (3331) `జానామి జీవినీం విద్యాం లోకేస్మిఞ్శాశ్వతీం ధ్రువం। మృతః సంజీవతే జంతుర్యయా కమలలోచనే॥ 1-72-50 (3332) కత్థనం స్వగుణానాం చ కృత్వా తప్యతి సజ్జనః। తతో వక్తుమశక్తోఽస్మిత్వం మే జానాసి యద్బలం॥ 1-72-51 (3333) తసమాదుత్తిష్ఠ గచ్ఛామః స్వగృహం కులనందిని। క్షమాం కృత్వా విశాలాక్షి క్షమాసారా హి సాధవః'॥ 1-72-52 (3334) యచ్చ కించిత్సర్వగతం భూమౌ వా యది వా దివి। తస్యాహమీశ్వరో నిత్యం తుష్టేనోక్తః స్వయంభువా॥ 1-72-53 (3335) అహం జలం విముంచామి ప్రజానాం హితకాంయయా। పుష్ణాంయౌషధయః సర్వా ఇతి సత్యం బ్రవీమి తే॥ 1-72-54 (3336) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-72-55x (378) ఏవం విషాదమాపన్నాం మన్యునా సంప్రపీడితాం। వచనైర్మధురైః శ్లక్ష్ణైః సాంత్వయామాస తాం పితా॥ ॥ 1-72-55 (3337) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ద్విసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 72 ॥

1-73-0 (3338) శుక్ర ఉవాచ। 1-73-0x (379) యః పరేషాం నరో నిత్యమతివాదాంస్తితిక్షతే। దేవయాని విజానీహి తేన సర్వమిదం జితం॥ 1-73-1 (3339) యః సముత్పతితం క్రోధం నిగృహ్ణాతి ఇయం యథా। స యంతేత్యుచ్యతే సద్భిర్న యో రశ్మిషు లంబతే॥ 1-73-2 (3340) యః సముత్పతితం క్రోధమక్రోధేన నిరస్యతి। దేవయాని విజానీహి తేన సర్వమిదం జితం॥ 1-73-3 (3341) యః సముత్పతితం క్రోధం క్షమయేహ నిరస్యతి। యథోరగస్త్వచం జీర్ణాం స వై పురుష ఉచ్యతే॥ 1-73-4 (3342) యః సంధారయతే మన్యుం యోఽతివాదాంస్తితిక్షతే। యశ్చ తప్తో న తపతి దృఢం సోఽర్థస్య భాజనం॥ 1-73-5 (3343) యో యజేదపరిశ్రాంతో మాసిమాసి శతం సమాః। న క్రుద్ధ్యేద్యశ్చ సర్వస్య తయోరక్రోధనోఽధికః॥ 1-73-6 (3344) `తస్మాదక్రోధనః శ్రేష్ఠః కామక్రోధౌ విగర్హితౌ। క్రుద్ధస్య నిష్ఫలాన్యేవ దానయజ్ఞతపాంసి చ॥ 1-73-7 (3345) తస్మాదక్రోధనే యజ్ఞతపోదానఫలం మహత్। భవేదసంశయం భద్రే నేతరస్మిన్కదాచన॥ 1-73-8 (3346) న యతిర్న తపస్వీ చ న యజ్వా న చ ధర్మభాక్। క్రోధస్య యో వశం గచ్ఛేత్తస్య లోకద్వయం న చ॥ 1-73-9 (3347) పుత్రో భృత్యః సుహృద్భ్రాతా భార్యా ధర్మశ్చ సత్యతా। తస్యైతాన్యపయాస్యంతి క్రోధశీలస్య నిశ్చితం॥ 1-73-10 (3348) యత్కుమారాః కుమార్యశ్చ వైరం కుర్యురచేతసః। న తత్ప్రాజ్ఞోఽనుకుర్వీత న విదుస్తే బలాబలం॥ 1-73-11 (3349) దేవయాన్యువాచ। 1-73-12x (380) వేదాహం తాత బాలాఽపి ధర్మాణాం యదిహాంతరం। అక్రోధే చాతివాదే చ వేద చాపి బలాబలం॥ 1-73-12 (3350) `స్వవృత్తిమననుష్ఠాయ ధర్మముత్సృజ్య తత్త్వతః।' శిష్యస్యాశిష్యవృత్తేస్తు న క్షంతవ్యం బుభూషతా॥ 1-73-13 (3351) `ప్రేష్యః శిష్యః స్వవృత్తిం హి విసృజ్య విఫలం గతః।' తస్మాత్సంకీర్ణవృత్తేషు వాసో మమ న రోచతే॥ 1-73-14 (3352) పుమాంసో యే హి నిందంతి వృత్తేనాభిజనేన చ। న తేషు నివసేత్ప్రాజ్ఞః శ్రేయోఽర్థీ పాపబుద్ధిషు॥ 1-73-15 (3353) యే త్వేనమభిజానంతి వృత్తేనాభిజనేన వా। తేషు సాధుషు వస్తవ్యం స వాసః శ్రేష్ఠ ఉచ్యతే॥ 1-73-16 (3354) `సుయంత్రితపరా నిత్యం విహీనాశ్చ ధనైర్వరాః। దుర్వృత్తాః పాపకర్మాణశ్చండాలా ధనినోపి చ॥ 1-73-17 (3355) నైవ జాత్యా హి చండాలాః స్వకర్మవిహితైర్వినా। ధనాభిజనవిద్యాసు సక్తాశ్చండాలధర్మిణః॥ 1-73-18 (3356) అకారణాశ్చ ద్వేష్యంతి పరివాదం వదంతి తే। సాధోస్తత్ర న వాసోస్తి పాపిభిః పాపతాం వ్రజేత్॥ 1-73-19 (3357) సుకృతే దుష్కృతే వాపి యత్ర సజ్జతి యో నరః। ధ్రువం రతిర్భవేత్తస్య తస్మాద్ద్వేషం న రోచయేత్॥' 1-73-20 (3358) వాగ్దురుక్తం మహాఘోరం దుహితుర్వృషపర్వణః। మమ మథ్నాతి హృదయమగ్నికామ ఇవారణిం॥ 1-73-21 (3359) న హ్యతో దుష్కరతరం మన్యే లోకేష్వపి త్రిషు। యః సపత్నశ్రియం దీప్తాం హీనశ్రీః పర్యుపాసతే॥ 1-73-22 (3360) మరణం శోభనం తస్య ఇతి విద్వజ్జనా విదుః। `అవమానమవాప్నోతి శనైర్నీచసమాగమాత్॥ 1-73-23 (3361) అతివాదా వక్త్రతో నిఃసరంతి యైరాహతః శోచతి రాత్ర్యహాని। పరస్య వై మర్మసు తే పతంతి తస్మాద్ధీరో నైవ ముచ్యేత్పరేషు॥ 1-73-24 (3362) నిరోహేదాయుధైశ్ఛిన్నం సంరోహేద్దగ్ధమాగ్నినా। వాక్క్షతం చ న సంరోహేదాశరీరం శరీరిణాం॥ 1-73-25 (3363) సంరోహిత శరైర్విద్ధం నవం పరశునా హతం। వాచా దురుక్తం బీభత్సం న సంరోహేత వాక్క్షతం'॥ ॥ 1-73-26 (3364) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి త్రిసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 73 ॥

1-74-0 (3365) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-74-0x (381) తతః కావ్యో భృగుశ్రేష్ఠః సమన్యురుపగంయ హ। వృషపర్వాణమాసీనమిత్యువాచావిచారయన్॥ 1-74-1 (3366) నాధర్మశ్చరితో రాజన్సద్యః ఫలతి గౌరివ। శనైరావర్త్యమానో హి కర్తుర్మూలాని కృంతతి॥ 1-74-2 (3367) పుత్రేషు వా నప్తృషు వా న చేదాత్మని పశ్యతి। ఫలత్యేవ ధ్రువం పాయం గురుభుక్తమివోదరే॥ 1-74-3 (3368) `అధీయానం హితం రాజన్క్షమావంతం జితేంద్రియం।' యదఘాతయథా విప్రం కచమాంగిరసం తదా। అపాపశీలం ధర్మజ్ఞం శుశ్రూషుం మద్గృహే రతం॥ 1-74-4 (3369) `శర్మిష్ఠయా దేవయానీ క్రూరముక్తా బహు ప్రభో। విప్రకృత్య చ సంరంభాత్కూపే క్షిప్తా మనస్వినీ॥ 1-74-5 (3370) సా న కల్పేత వాసాయ తయాహం రహితః కథం। వసేయమిహ తస్మాత్తే త్యజామి విషయం నృప॥' 1-74-6 (3371) వధాదనర్హతస్తస్య వధాచ్చ దుహితుర్మమ। వషపర్వన్నిబోధేయం త్యక్ష్యామి త్వాం సబాంధవం। స్థాతుం త్వద్విషయే రాజన్న శక్ష్యామి త్వయా సహ॥ 1-74-7 (3372) `మా శోచ వృషపర్వంస్త్వం మా క్రుధ్యస్వ విశాంపతే। స్థాతుం తే విషయే రాజన్న శక్ష్యామి తయా వినా। అస్యా గతిర్గతిర్మహ్యం ప్రియమస్యాః ప్రియం మమ॥ 1-74-8 (3373) వృషపర్వోవాచ। 1-74-9x (382) యది బ్రహ్మన్ఘాతయామి యది వా క్రోశయాంయహం। శర్మిష్ఠయా దేవయానీం తేన గచ్ఛాంయసద్గతిం॥ 1-74-9 (3374) శుక్ర ఉవాచ।' 1-74-10x (383) అహో మామభిజానాసి దైత్య మిథ్యాప్రలాపినం। యథేమమాత్మనో దోషం న నియచ్ఛస్పుపేక్షసే॥ 1-74-10 (3375) వృషపర్వోవాచ। 1-74-11x (384) నాధర్మం న మృషావాదం త్వయి జానామి భార్గవ। త్వయి ధర్మశ్చ సత్యం చ తత్ప్రసీదతు నో భవాన్॥ 1-74-11 (3376) యద్యస్మానపహాయ త్వమితో గచ్ఛసి భార్గవ। సముద్రం సంప్రవేక్ష్యామి పూర్వం మద్బాంధవైః సహ॥ 1-74-12 (3377) పాతాలమథవా చాగ్నిం నాన్యదస్తి పరాయణం। యద్యేవ దేవాన్గచ్ఛేస్త్వం మాం చ త్యక్త్వా గ్రహాధిప। సర్వత్యాగం తతః కృత్వా ప్రవిశామి హుతాశనం'॥ 1-74-13 (3378) శుక్ర ఉవాచ। 1-74-14x (385) సముద్రం ప్రవిశధ్వం వా దిశో వా ద్రవతాసురాః। దుహితుర్నాప్రియం సోహుం శక్తోఽహం దయితా హి మే॥ 1-74-14 (3379) ప్రసాద్యతాం దేవయానీ జీవితం యత్ర మే స్థితం। యోగక్షేమకరస్తేఽహమింద్రస్యేవ బృహస్పతిః॥ 1-74-15 (3380) వృషపర్వోవాచ। 1-74-16x (386) యత్కించిదసురేంద్రాణాం విద్యతే వసు భార్గవ। భువి హస్తిగవాశ్వం చ తస్య త్వం మమ చేశ్చరః॥ 1-74-16 (3381) శుక్ర ఉవాచ। 1-74-17x (387) యత్కించిదస్తి ద్రవిణం దైత్యేంద్రాణాం మహాసుర। తస్యేశ్వరోస్మి యద్యేషా దేవయానీ ప్రసాద్యతాం॥ 1-74-17 (3382) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-74-18x (388) ఏవముక్తస్తథేత్యాహ వృషపర్వా మహాకవిం। దేవయాన్యంతికం గత్వా తమర్థం ప్రాహ భార్గవః॥ 1-74-18 (3383) దేవయాన్యువాచ। 1-74-19x (389) యది త్వమీశ్వరస్తాత రాజ్ఞో విత్తస్య భార్గవ। నాభిజానామి తత్తేఽహం రాజా తు వదతు స్వయం॥ 1-74-19 (3384) `వైశంపాయన ఉవాచ। 1-74-20x (390) శుక్రస్య వచనం శ్రుత్వా వృషపర్వా సబాంధవః। దేవయాని ప్రసీదేతి పపాత భువి పాదయోః॥ 1-74-20 (3385) వృషపర్వోవాచ। 1-74-21x (391) స్తుత్యో వంద్యశ్చ సతతం మయా తాతశ్చ తే శుభే।' యం కామమభికామాఽసి దేవయాని శుచిస్మితే। తత్తేఽహం సంప్రదాస్యామి యది వాపి హి దుర్లభం॥ 1-74-21 (3386) దేవయాన్యువాచ। 1-74-22x (392) దాసీం కన్యాసహస్రేణ శర్మిష్ఠామభికామయే। అను మాం తత్ర గచ్ఛేత్సా యత్ర దద్యాచ్చ మే పితా॥ 1-74-22 (3387) వృషపర్వోవాచ। 1-74-23x (393) ఉత్తిష్ఠ త్వం గచ్ఛ ధాత్రి శర్మిష్ఠాం శీఘ్రమానయ। యం చ కామయతే కామం దేవయానీ కరోతు తం॥ 1-74-23 (3388) `త్యజేదేకం కులస్యార్థే గ్రామార్థే చ కులం త్యజేత్। గ్రామం జనపదస్యార్థే ఆత్మార్థే పృథివీం త్యజేత్'॥ 1-74-24 (3389) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-74-25x (394) తతో ధాత్రీ తత్ర గత్వా శర్మిష్ఠాం వాక్యమబ్రవీత్। ఉత్తిష్ఠ భద్రే శర్మిష్ఠే జ్ఞాతీనాం సుఖమావహ॥ 1-74-25 (3390) త్యజతి బ్రాహ్మణః శిష్యాందేవయాన్యా ప్రచోదితః। సాయం కామయతే కాం స కార్యోఽద్య త్వయాఽనఘే॥ 1-74-26 (3391) శర్మిష్ఠోవాచ। 1-74-27x (395) యం సా కామయతే కాం కరవాణ్యహమద్య తం। యద్యేవమాహ్వయేచ్ఛుక్రో దేవయానీకృతే హి మాం। మద్దోషాన్మాగమచ్ఛుక్రో దేవయానీ చ మత్కృతే॥ 1-74-27 (3392) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-74-28x (396) తతః కన్యాసహస్రేణ వృతా శిబికయా తదా। పితుర్నియోగాత్త్వరితా నిశ్చక్రామ పురోత్తమాత్॥ 1-74-28 (3393) శర్మిష్ఠోవాచ। 1-74-29x (397) అహం దాసీసహస్రేణ దాసీ తే పరిచారికా। అను త్వాం తత్ర యాస్యామి యత్ర దాస్యతి తే పితా॥ 1-74-29 (3394) దేవయాన్యువాచ। 1-74-30x (398) స్తువతో దుహితాఽహం తే యాచతః ప్రతిగృహ్ణతః। స్తూయమానస్య దుహితా కథం దాసీ భవిష్యసి॥ 1-74-30 (3395) శర్మిష్ఠోవాచ। 1-74-31x (399) యేనకేనచిదార్తానాం జ్ఞాతీనాం సుఖమావహేత్। అతస్త్వామనుయాస్యామి తత్ర దాస్యతి తే పితా॥ 1-74-31 (3396) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-74-32x (400) ప్రతిశ్రుతే దాసభావే దుహిత్రా వృషపర్వణః। దేవయానీ నృపశ్రేష్ఠ పితరం వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-74-32 (3397) దేవయాన్యువాచ। 1-74-33x (401) ప్రవిశామి పురం తాత తుష్టాఽస్మి ద్విజసత్తమ। అమోఘం తవ విజ్ఞానమస్తి విద్యాబలం చ తే॥ 1-74-33 (3398) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-74-34x (402) ఏవముక్తో దుహిత్రా స ద్విజశ్రేష్ఠో మహాయశాః। ప్రవివేశ పురం హృష్టః పూజితః సర్వదానైవః॥ ॥ 1-74-34 (3399) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి చతుఃసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 74 ॥

1-75-0 (3400) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-75-0x (403) అథ దీర్ఘస్య కాలస్య దేవయానీ నృపోత్తమ। వనం తదేవ నిర్యాతా క్రీడార్థం వరవర్ణినీ॥ 1-75-1 (3401) తేన దాసీసహస్రేణ సార్ధం శర్మిష్ఠయా తదా। తమేవ దేశం సంప్రాప్తా యథాకామం చచార సా॥ 1-75-2 (3402) తాభిః సఖీభిః సహితా సర్వాభిర్ముదితా భృశం। క్రీడంత్యోఽభిరతాః సర్వాః పిబంత్యో మధుమాధవీం॥ 1-75-3 (3403) ఖాదంత్యో వివిధాన్భక్ష్యాన్విదశంత్యః ఫలాని చ। పునశ్చ నాడుషో రాజా మృగలిప్సుర్యదృచ్ఛయా॥ 1-75-4 (3404) తమేవ దేశం సంప్రాప్తో జలార్థీ శ్రమకర్శితః। దదర్శ దేవయానీం స శర్మిష్ఠాం తాశ్చ యోషితః॥ 1-75-5 (3405) పిబంతీర్లలమానాశ్చ దివ్యాభరణభూషితాః। ఆసనప్రవరే దివ్యే సర్వరత్నవిభూషితే। ఉపవిష్టాం చ దదృశే దేవయానీం శుచిస్మితాం॥ 1-75-6 (3406) రూపేణాప్రతిమాం తాసాం స్త్రీణాం మధ్యే వరాంగనం। `ఆసనాచ్చ తతః కించిద్విహీనాం హేమభీషితాం॥ 1-75-7 (3407) అసురేంద్రసుతాం చాపి నిషణ్ణాం చారుహాసినీం। దదర్శ పాదౌ విప్రాయాః సంవహంతీమనిందితాం॥ 1-75-8 (3408) గాయంత్యోఽథ ప్రనృత్యంత్యో వాదయంత్యోఽథ భారత। దృష్ట్వా యయాతిమతులం లజ్జయాఽవనతాః స్థితాః॥' 1-75-9 (3409) యయాతిరువాచ। 1-75-10x (404) ద్వాభ్యాం కన్యాసహస్రాభ్యాం ద్వే కన్యే పరివారితే। గోత్రే చ నామనీ చైవ ద్వయోః పృచ్ఛాంయహం శుభే। 1-75-10 (3410) దేవయాన్యువాచ। 1-75-11x (405) ఆఖ్యాస్యాంయహమాదత్స్వ వచనం మే నరాధిప। శుక్రో నామాసురగురుః సుతాం జానీహి తస్య మాం॥ 1-75-11 (3411) ఇయం చ మే సఖీ దాసీ యత్రాహం తత్ర గామినీ। దుహితా దానవేంద్రస్య శర్మిష్ఠా వృషపర్వణః॥ 1-75-12 (3412) యయాతిరువాచ। 1-75-13x (406) కథం తు తే సఖీ దాసీ కన్యేయం వరవర్ణినీ। అసురేంద్రసుతా సుభ్రూః పరం కౌతూహలం హి మే॥ 1-75-13 (3413) `నైవ దేవీ న గంధర్వీ న యక్షీ న చ కిన్నరీ। నైవంరూపా మయా నారీ దృష్టపూర్వా మహీతలే॥ 1-75-14 (3414) శ్రీరివాయతపద్మాక్షీ సర్వలక్షణశోభనా। అసురేంద్రసుతా కన్యా సర్వాలంకారభూషితా॥ 1-75-15 (3415) దైవేనోపహతా సుభ్రూరుతాహో తపసాపి వా। అన్యథైషాఽనవద్యాంగీ దాసీ నేహ భవిష్యతి॥ 1-75-16 (3416) అస్యా రూపేణ తే రూపం న కించిత్సదృశం భవేత్। పురా దుశ్చరితేనేయం తవ దాసీ భవత్యహో॥' 1-75-17 (3417) దేవయాన్యువాచ। 1-75-18x (407) సర్వ ఏవ నరశ్రేష్ఠ విధానమనువర్తతే। విధానవిహితం మత్వా మా విచిత్రాః కథాఃకృథాః॥ 1-75-18 (3418) రాజవద్రూపవేషౌ తే బ్రాహ్మీం వాచం బిభర్షి చ। కో నామ త్వం కుతశ్చాసి కస్య పుత్రశ్చ శస మే॥ 1-75-19 (3419) యయాతిరువాచ। 1-75-20x (408) బ్రహమచర్యేణ వేదో మే కృత్స్రః శ్రుతిపథం గతః। రాజాహం రాజపుత్రశ్చ యయాతిరితి విశ్రుతః॥ 1-75-20 (3420) దేవయాన్యువాచ। 1-75-21x (409) కేనాస్యర్థేన నృపతే ఇమం దేశముపాగతః। జిఘృక్షుర్వారిజం కించిదథవా మృగలిప్సయా॥ 1-75-21 (3421) యయాతిరువాచ। 1-75-22x (410) మృగలిప్సురహం భద్రే పానీయార్థముపాగతః। బహుధాఽప్యనుయుక్తోఽస్మి తదనుజ్ఞాతుమర్హసి॥ 1-75-22 (3422) దేవయాన్యువాచ। 1-75-23x (411) ద్వాభ్యాం కన్యాసహస్రాభ్యాం దాస్యా శర్మిష్ఠయా సహ। త్వదధీనాఽస్మి భద్రం తే సఖా భర్తా చ మే భవ॥ 1-75-23 (3423) `వైశంపాయన ఉవాచ। 1-75-24x (412) అసురేంద్రసుతామీక్ష్య తస్యాం సక్తేన చేతసా। శర్మిష్ఠా మహిషీ మహ్యమితి మత్వా వచోఽబ్రవీత్'॥ 1-75-24 (3424) యయాతిరువాచ। 1-75-25x (413) విద్ధ్యౌశనసి భద్రం తే న త్వామర్హోఽస్మి భామిని। అవివాహ్యా హి రాజానో దేవయాని పితుస్తవ॥ 1-75-25 (3425) `పరభార్యా స్వసా శ్రేష్ఠా సగోత్రా పతితా స్నుషా। అవరా భిక్షుకాఽస్వస్థా అగంయాః కీర్తితా బుధైః॥ 1-75-26 (3426) దేవయాన్యువాచ। 1-75-27x (414) సంసృష్టం బ్రహ్మణా క్షత్రం క్షత్రేణ బ్రహ్మ సంహితం। `అన్యత్వమస్తి న తయోరేకాంతతరమాస్థితే।' ఋషిశ్చాప్యృషిపుత్రశ్చ నాహుషాంగ వహస్వ మాం॥ 1-75-27 (3427) యయాతిరువాచ। 1-75-28x (415) ఏకదేహోద్భవా వర్ణాశ్చత్వారోఽపి వరాంగనే। పృథగ్ధర్మాః పృథక్శౌచాస్తేషాం తు బ్రాహ్మణో వరః॥ 1-75-28 (3428) దేవయాన్యువాచ। 1-75-29x (416) పాణి ధర్మో నాహుషాఽయం న పుంభిః సేవితః పురా। తం మే త్వమగ్రహీరగ్రే వృణోమి త్వామహం తతః॥ 1-75-29 (3429) కథం ను మే మనస్విన్యాః పాణిమన్యః పుమాన్స్పృశేత్। గృహీతమృషిపుత్రేణ స్వయం వాప్యృషిణా త్వయా॥ 1-75-30 (3430) యయాతిరువాచ। 1-75-31x (417) క్రుద్ధాదాశీవిషాత్సర్పాజ్జ్వలనాత్సర్వతోముఖాత్। దురాధర్షతరో విప్రో జ్ఞేయః పుంసా విజానతా॥ 1-75-31 (3431) దేవయాన్యువాచ। 1-75-32x (418) కథమాశీవిషాత్సర్పాజ్జ్వలనాత్సర్వతోముఖాత్। దురాధర్షతరో విప్ర ఇత్యాత్థ పురుషర్షభ॥ 1-75-32 (3432) యయాతిరువాచ। 1-75-33x (419) ఏకమాశీవిషో హంతి శస్త్రేణైకశ్చ వధ్యతే। హంతి విప్రః సరాష్ట్రాణి పురాణ్యపి హి కోపితః॥ 1-75-33 (3433) దురాధర్షతరో విప్రస్తస్మాద్భీరు మతో మమ। అతోఽదత్తాం చ పిత్రా త్వాం భద్రే న వివహాంయహం॥ 1-75-34 (3434) దేవయాన్యువాచ। 1-75-35x (420) దత్తాం వహస్వ తన్మా త్వం పిత్రా రాజన్వృతో మయా। ఆయచతో భయం నాస్తి దత్తాం చ ప్రతిగృహ్ణతః॥ 1-75-35 (3435) `తిష్ఠ రాజన్ముహూర్తం చ ప్రేషయిష్యాంయహం పితుః। గచ్ఛ త్వం ధాత్రికే శీఘ్రం బ్రహ్మకల్పమిహానయ। స్వయంవరే వృతం శీఘ్రం నివేదయ చ నాహుషం'॥ 1-75-36 (3436) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-75-37x (421) త్వరితం దేవయాన్యాథ సందిష్టం పితురాత్మనః। సర్వం నివేదయామాస ధాత్రీ తస్మై యథాతథం॥ 1-75-37 (3437) శ్రుత్వైవ చ స రాజానం దర్శయామాస భార్గవః। దృష్ట్వైవ చాగతం శుక్రం యయాతిః పృథివీపతిః। వవందే బ్రాహ్మణం కావ్యం ప్రాంజలిః ప్రణతః స్థితః॥ 1-75-38 (3438) దేవయాన్యువాచ। 1-75-39x (422) రాజాయం నాహుషస్తాత దుర్గమే పాణిమగ్రహీత్। నాన్యపూర్వగృహీతం మే తేనాహమభయా కృతా। నమస్తే దేహి మామస్మై లోకే నాన్యం పతిం వృణే॥ 1-75-39 (3439) శుక్ర ఉవాచ। 1-75-40x (423) అన్యో ధర్మః ప్రియస్త్వన్యో వృతస్తే నాహుషః పతిః। కచశాపాత్త్వయా పూర్వం నాన్యద్భవితుమర్హతి॥ 1-75-40 (3440) వృతోఽనయా పతిర్వీర సుతయా త్వం మమేష్టయా। స్వయం గ్రహే మహాందోషో బ్రాహ్మణ్యా వర్ణసంకరాత్। గృహాణేమాం మయా దత్తాం మహిషీం నహుషాత్మజ॥ 1-75-41 (3441) యయాతిరువాచ। 1-75-42x (424) అధర్మో న స్పృశేదేష మహాన్మామిహ భార్గవ। వర్ణసంకరజో బ్రహ్మన్నితి త్వాం ప్రవృణోంయహం॥ 1-75-42 (3442) శుక్ర ఉవాచ। 1-75-43x (425) అధర్మాత్త్వాం విముంచామి శృణు త్వం వరమీప్సితం। అస్మిన్వివాహే మా ంలాసీరహం పాపం నుదామి తే॥ 1-75-43 (3443) వహస్వ భార్యాం ధర్మేణ దేవయానీం సుమధ్యమాం। అనయా సహ సంప్రీతిమతులాం సమవాప్నుహి॥ 1-75-44 (3444) ఇయం చాపి కుమారీ తే శర్మిష్ఠా వార్షపర్వణీ। సంపూజ్యా సతతం రాజన్మా చైనాం శయనే హ్వయేః॥ 1-75-45 (3445) రహస్యేనాం సమాహూయ న వదేర్న చ సంస్పృశేః। వహస్వ భార్యాం భద్రం తే యథా కామమవాప్స్యసి॥ 1-75-46 (3446) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-75-47x (426) ఏవముక్తో యయాతిస్తు శుక్రం కృత్వా ప్రదక్షిణం। శాస్త్రోక్తవిధినా రాజా వివాహమకరోచ్ఛుభం॥ 1-75-47 (3447) లబ్ధ్వా శుక్రాన్మహద్విత్తం దేవయానీం తదోత్తమాం। ద్విసహస్రేణ కన్యానాం తథా శర్మిష్ఠయా సహ॥ 1-75-48 (3448) సంపూజితశ్చ శుక్రేణ దైత్యైశ్చ నృపసత్తమః। జగామ స్వపురం హృష్టోఽనుజ్ఞాతోఽథ మహాత్మనా॥ ॥ 1-75-49 (3449) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి పంచసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 75 ॥

1-76-0 (3450) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-76-0x (427) యయాతిః స్వపురం ప్రాప్య మహేంద్రపురసంనిభం। ప్రవిశ్యాంతఃపురం తత్ర దేవయానీం న్యవేశయత్॥ 1-76-1 (3451) దేవయాన్యాశ్చానుమతే సుతాం తాం వృషపర్వణః। అశోకవనికాభ్యాశే గృహం కృత్వా న్యవేశయత్॥ 1-76-2 (3452) వృతాం దాసీసహస్రేణ శర్మిష్ఠాం వార్షపర్వణీం। వాసోభరన్నపానైశ్చ సంవిభజ్య సుసత్కృతాం॥ 1-76-3 (3453) దేవయాన్యా తు సహితః స నృపో నహుషాత్మజః। `ప్రీత్యా పరమయా యుక్తో ముముదే శాశ్వతీః సమాః॥ 1-76-4 (3454) అశోకవనికామధ్యే దేవయానీ సమాగతా। శర్మిష్ఠయా సా క్రీడిత్వా రమణీయే మనోరమే॥ 1-76-5 (3455) తత్రైవ తాం తు నిర్దిశ్య రాజ్ఞా సహ యయౌ గృహం। ఏవమేవ సహ ప్రీత్యా బహు కాలం ముమోద చ॥' 1-76-6 (3456) విజహార బహూనబ్దాందేవవన్ముదితః సుఖీ॥ 1-76-7 (3457) ఋతుకాలే తు సంప్రాప్తే దేవయానీ వరాంగనా। లేభే గర్భం ప్రథమతః కుమారం చ వ్యజాయత॥ 1-76-8 (3458) గతే వర్షసహస్రే తు శర్మిష్ఠా వార్షపర్వణీ। దదర్శ యౌవనం ప్రాప్తా ఋతుం సా చాన్వచింతయత్॥ 1-76-9 (3459) `శుద్ధా స్నాతా తు శర్మిష్ఠా సర్వాలంకారశోభితా। అశోకశాఖామాలంబ్య సుపుష్పస్తబకైర్వృతాం॥ 1-76-10 (3460) ఆదర్శే ముఖముద్వీక్ష్య భర్తుర్దర్శనలాలసా। శోకమోహసమావిష్టా వచనం చేదమబ్రవీత్॥ 1-76-11 (3461) అశోక శోకాపనుద శోకోపహతచేతసాం। త్వన్నామానం కురుష్వాద్య ప్రియసందర్శనేన మాం। ఏవముక్తవతీ సా తు శర్మిష్ఠా పునరబ్రవీత్॥' 1-76-12 (3462) ఋతుకాలశ్చ సంప్రాప్తో న చ మేఽస్తి వృతః పతిః। కిం ప్రాప్తం కిం ను కర్తవ్యం కిం వా కృత్వా సుఖం భవేత్॥ 1-76-13 (3463) దేవయానీ ప్రజాతాఽసౌ వృథాఽహం ప్రాప్తయౌవనా। యథా తయా వృతో భర్తా తథైవాహం వృణోమి తం॥ 1-76-14 (3464) రాజ్ఞా పుత్రఫలం దేయమితి మే నిశ్చితా మతిః। అపీదానీం స ధర్మాత్మా ఈయాన్మే దర్శనం రహః॥ 1-76-15 (3465) `కేశైర్బధ్యా తు రాజానం యాచేఽహం సదృశం పతిం। స్పృహేదిదం దేవయానీ పుత్రమీక్ష్య పునఃపునః। క్రీడన్నంతఃపురే తస్యాః క్వచిత్క్షణమవాప్య చ॥ 1-76-16 (3466) వైశంపాయన ఉవాచ।' 1-76-17x (428) అథ నిష్క్రంయ రాజాఽసౌ తస్మిన్కాలే యదృచ్ఛయా। అశోకవనికాభ్యాశే శర్మిష్ఠాం ప్రాప తిష్ఠతీం॥ 1-76-17 (3467) తమేకం రహితే దృష్ట్వా శర్మిష్ఠా చారుహాసినీ। ప్రత్యుద్గంయాంజలిం కృత్వా రాజానం వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-76-18 (3468) శర్మిష్ఠోవాచ। 1-76-19x (429) సోమస్యేంద్రస్య విష్ణోర్వా యమస్య వరుణస్య వా। తవ వా నాహుష గృహే కః స్త్రియం ద్రష్టుమర్హతి॥ 1-76-19 (3469) రూపాభిజనశీలైర్హి త్వం రాజన్వేత్థ మాం సదా। సా త్వాం యాచే ప్రసాద్యాహమృతుం దేహి నరాధిప॥ 1-76-20 (3470) యయాతిరువాచ। 1-76-21x (430) వేద్మి త్వాం శీలసంపన్నాం దైత్యకన్యామనిందితాం। రూపం చ తే న పశ్యామి సూచ్యగ్రమపి నిందితం॥ 1-76-21 (3471) `తదాప్రభృతి దృష్ట్వా త్వాం స్మరాంయనిశముత్తమే'। అబ్రవీదుశనా కావ్యో దేవయానీం యదాఽవహం। నేయమాహ్వయితవ్యా తే శయనే వార్షపర్వణీ॥ 1-76-22 (3472) `దేవయాన్యాః ప్రియం కృత్వా శర్మిష్ఠామపి పోషయ॥' 1-76-23 (3473) శర్మిష్ఠోవాచ। 1-76-24x (431) న నర్మయుక్తమనృతం హినస్తి న స్త్రీషు రాజన్న వివాహకాలే। ప్రాణాత్యయే సర్వధనాపహారే పంచానృతాన్యాహురపాతకాని॥ 1-76-24 (3474) పృష్టం తు సాక్ష్యే ప్రవదంతమన్యథా వదంతి మిథ్యా పతితం నరేంద్ర। ఏకార్థతాయాం తు సమాహితాయాం మిథ్యా వదంతం హ్యనృతం హినస్తి॥ 1-76-25 (3475) `అనృతం నానృతం స్త్రీషు పరిహాసవివాహయోః। ఆత్మప్రాణార్థఘాతే చ తదేవోత్తమతాం వ్రజేత్॥' 1-76-26 (3476) యయాతిరువాచ। 1-76-27x (432) రాజా ప్రమాణం భూతానాం స నశ్యేత మృషా వదన్। అర్థకృచ్ఛ్రమపి ప్రాప్య న మిథ్యా కర్తుముత్సహే॥ 1-76-27 (3477) శర్మిష్ఠోవాచ। 1-76-28x (433) సమావేతౌ మతో రాజన్పతిః సఖ్యాశ్చ యః పతిః। సమం వివాహమిత్యాహుః సఖ్యా మేఽసి వృతః పతిః॥ 1-76-28 (3478) `సహ దత్తాస్మి కావ్యేన దేవయాన్యా మనీషిణా। పూజ్యా పోషయితవ్యేతి న మృషా కర్తుమర్హసి॥' 1-76-29 (3479) సువర్ణమణిముక్తాని వస్త్రాణ్యాభరణాని చ। యాచితౄణాం దదాసి త్వం గోభూంయాదీని యాని చ॥ 1-76-30 (3480) బహిఃస్థం దానమిత్యుక్తం న శరీరాశ్రితం నృప। దుష్కరం పుత్రదానం చ ఆత్మదానం చ దుష్కరం॥ 1-76-31 (3481) శరీరదానాత్తత్సర్వం దత్తం భవతి మారిష। యస్య యస్య యథా కామస్తస్య తస్య దదాంయహం॥ 1-76-32 (3482) ఇత్యుక్త్వా నగరే రాజంస్త్రికాలం ఘోషితం త్వయా। త్వయోక్తమనృతం రాజన్వృథా ఘోషితమేవ వా। తత్సత్యం కురు రాజేంద్ర యథా వైశ్రవణస్తథా॥ 1-76-33 (3483) యయాతిరువాచ। 1-76-34x (434) దాతవ్యం యాచమానేభ్య ఇతి మే వ్రతమాహితం। త్వం చ యాచసి మాం కామం బ్రూహి కిం కరవాణి తే॥ 1-76-34 (3484) `ధనం వా యది వా కించిద్రాజ్యం వాఽపి శుచిస్మితే।' 1-76-35 (3485) శర్మిష్ఠోవాచ। అధర్మాత్పాహి మాం రాజంధర్మం చ ప్రతిపాదయ॥ 1-76-35x (435) `నాన్యం వృణే పుత్రకామా పుత్రాత్పరతరం న చ।' త్వత్తోఽపత్యవతీ లోకే చరేయం ధర్మముత్తమం॥ 1-76-36 (3486) త్రయ ఏవాధనా రాజన్భార్యా దాసస్తథా సుతః। యత్తే సమధిగచ్ఛంతి యస్యైతే తస్య తద్ధనం॥ 1-76-37 (3487) `పుత్రార్థం భర్తృపోషార్థం స్త్రియః సృష్టాః స్వయంభువా। అపతిర్వాపి యా కన్యా అనపత్యా చ యా భవేత్। తాసాం జన్మ వృథా లోకే గతిస్తాసాం న విద్యతే॥' 1-76-38 (3488) దేవయాన్యా భుజిష్యాఽస్మి వశ్యా చ తవ భార్గవీ। సా చాహం చ త్వయా రాజన్భజనీయే భజస్వ మాం॥ 1-76-39 (3489) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-76-40x (436) ఏవముక్తస్తు రాజా స తథ్యమిత్యభిజజ్ఞివాన్। పూజయామాస శర్మిష్ఠాం ధర్మం చ ప్రత్యపాదయత్॥ 1-76-40 (3490) స సమాగంయ శర్మిష్ఠాం యథా కామమవాప్య చ। అన్యోన్యం చాభిసంపూజ్య జగ్మతుస్తౌ యథాగతం॥ 1-76-41 (3491) తస్మిన్సమాగమే సుభ్రూః శర్మిష్ఠా చారుహాసినీ। లేభే గర్భం ప్రథమతస్తస్మాన్నృపతిసత్తమాత్॥ 1-76-42 (3492) ప్రయజ్ఞే చ తతః కాలే రాజన్రాజీవలోచనా। కుమారం దేవగర్భాభం రాజీవనిభలోచనం॥ ॥ 1-76-43 (3493) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి షట్సప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 76 ॥

1-77-0 (3494) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-77-0x (437) `తస్మిన్నక్షత్రసంయోగే శుక్లే పుణ్యర్క్షగేందునా। స రాజా ముముదే సంరాట్ తయా శర్మిష్ఠయా సహ॥ 1-77-1 (3495) ప్రజానాం శ్రీరివాభ్యాశే శర్మిష్ఠా హ్యభవద్వధూః। పన్నగీవోగ్రరూపా వై దేవయానీ మమాప్యభూత్॥ 1-77-2 (3496) పర్జన్య ఇవ సస్యానాం దేవానామమృతం యథా। తద్వన్మమాపి సంభూతా శర్మిష్ఠా వార్షపర్వణీ। ఇత్యేవం మనసా జ్ఞాత్వా దేవయానీమవర్జయత్॥' 1-77-3 (3497) శ్రుత్వా కుమారం జాతం తు దేవయానీ శుచిస్మితా। చింతయామాస దుఃఖార్తా శర్మిష్ఠాం ప్రతి భారత॥ 1-77-4 (3498) అభిగంయ చ శర్మిష్ఠాం దేవయాన్యబ్రవీదిదం। 1-77-5 (3499) దేవయాన్వువాచ। కిమిదం వృజినం సుభ్రు కృతం వై కామలుబ్ధయా॥ 1-77-5x (438) శర్మిష్ఠోవాచ। 1-77-6x (439) ఋషిరభ్యాగతః కశ్చిద్ధర్మాత్మా వేదపారగః। స మయా వరదః కామం యాచితో ధర్మసంహితం॥ 1-77-6 (3500) `అపత్యార్థే స తు మయా వృతో వై చారుహాసిని'। నాహమన్యాయతః కామమాచరామి శుచిస్మితే। తస్మాదృషేర్మమాపత్యమితి సత్యం బ్రవీమి తే॥ 1-77-7 (3501) దేవయాన్యువాచ। 1-77-8x (440) శోభనం భీరు యద్యేవమథ స జ్ఞాయతే ద్విజః। గోత్రనామాభిజనతో వేత్తుమిచ్ఛామి తం ద్విజం॥ 1-77-8 (3502) శర్మిష్ఠోవాచ। 1-77-9x (441) తపసా తేజసా చైవ దీప్యమానం యథా రవిం। తం దృష్ట్వా మమ సంప్రష్టుం శక్తిర్నాసీచ్ఛుచిస్మితే॥ 1-77-9 (3503) దేవయాన్యువాచ। 1-77-10x (442) యద్యేతదేవం శర్మిష్ఠే న మన్యుర్విద్యతే మమ। అపత్యం యది తే లబ్ధం జ్యేష్ఠాచ్ఛ్రేష్ఠాచ్చ వై ద్విజాత్॥ 1-77-10 (3504) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-77-11x (443) అన్యోన్యమేవముక్త్వా తు సంప్రహస్య చ తే మిథః। జగామ భార్గవీ వేశ్మ తథ్యమిత్యవజగ్ముషీ॥ 1-77-11 (3505) యయాతిర్దేవయాన్యాం తు పుత్రావజనయన్నృపః। యదుం చ తుర్వసుం చైవ శక్రవిష్ణూ ఇవాపరౌ॥ 1-77-12 (3506) `తస్మిన్కాలే తు రాజర్షిర్యయాతిః పృథివీపతిః। మాధ్వీకరససంయుక్తాం మదిరాం మదవర్ధనీం॥ 1-77-13 (3507) పాయయామాస శుక్రస్య తనయాం రక్తపింగలాం। పీత్వా పీత్వా చ మదిరాం దేవయానీ ముమోహ సా॥ 1-77-14 (3508) రుదతీ గాయమానా చ నృత్యంతీ చ ముహుర్ముహుః। బహు ప్రలపతీ దేవీ రాజానమిదమబ్రవీత్॥ 1-77-15 (3509) రాజవద్రూపవేషౌ తే కిమర్థం త్వమిహాగతః। కేన కార్యేణ సంప్రాప్తో నిర్జనం గహనం వనం॥ 1-77-16 (3510) ద్విజశ్రేష్ఠ నృపశ్రేష్ఠో యయాతిశ్చోగ్రదర్శనః। తస్మాదితః పలాయస్వ హితమిచ్ఛసి చేద్ద్విజ॥ 1-77-17 (3511) ఇత్యేవం ప్రలపంతీం తాం దేవయానీం తు నాహుషః। భర్త్సయామాస వచనైరనర్హాం పాపవర్ధనీం॥ 1-77-18 (3512) తతో వర్షవరాన్మూకాన్వ్యంగాన్వృద్ధాంశ్చ పంగుకాన్। రక్షణే దేవయాన్యాః స పోషణే చ శశాస తాన్॥ 1-77-19 (3513) తతస్తు నాహుషో రాజా శర్మిష్ఠాం ప్రాప్య బుద్ధిమాన్। రేమే చ సుచిరం కాలం తయా శర్మిష్ఠయా సహ॥' 1-77-20 (3514) తస్మాదేవ తు రాజర్షేః శర్మిష్ఠా వార్షపర్వణీ। ద్రుహ్యుం చానుం చ పూరుం చ త్రీన్కుమారానజీజనత్॥ 1-77-21 (3515) తతః కాలే తు కస్మింశ్చిద్దేవయానీ శుచిస్మితా। యయాతిసహితా రాజంజగామ రహితం వనం॥ 1-77-22 (3516) దదర్శ చ తదా తత్ర కుమారాందేవరూపిణః। క్రీడమానాన్సువిశ్రబ్ధాన్విస్మితా చేదమబ్రవీత్॥ 1-77-23 (3517) దేవయాన్యువాచ। 1-77-24x (444) `కస్యైతే దారకా రాజందేవపుత్రోపమాః శుభాః। వర్చసా రూపతశ్చైవ సదృశా మే మతాస్తవ॥ 1-77-24 (3518) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-77-25x (445) ఏవం పృష్ట్వా తు రాజానం కుమారాన్పర్యపృచ్ఛత॥ 1-77-25 (3519) తస్మిన్కాలే తు తచ్ఛ్రుత్వా ధాత్రీ తేషాం వచోఽబ్రవీత్। కిం న బ్రూత కుమారా వః పితరం వై ద్విజర్షభం॥ 1-77-26 (3520) కుమారా ఊచుః। 1-77-27x (446) ఋషిశ్చ బ్రాహ్మణశ్చైవ ద్విజాతిశ్చైవ నః పితా। శర్మిష్ఠా నానృతం బ్రూతే దేవయాని క్షమస్వ నః॥' 1-77-27 (3521) దేవయాన్యువాచ। 1-77-28x (447) కింనామధేయగోత్రో వః పుత్రకా బ్రాహ్మణః పితా। ప్రబ్రూత తత్త్వతః క్షిప్రం కశ్చాసౌ క్వ చ వర్తతే॥ 1-77-28 (3522) ప్రబ్రూత మే యథా తథ్యం శ్రోతుమిచ్ఛామి తం హ్యహం। ఏవముక్తాః కుమారస్తే దేవయాన్యా సుమధ్యయా॥ 1-77-29 (3523) తేఽదర్శయన్ప్రదేశిన్యా తమేవ నృపసత్తమం। శర్మిష్ఠాం మాతరం చైవ తథాఽఽచఖ్యుశ్చ దారకాః॥ 1-77-30 (3524) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-77-31x (448) ఇత్యుక్త్వా సహితాస్తే తు రాజానముపచక్రముః। నాభ్యనందత తాన్రాజా దేవయాన్యాస్తదాంతికే॥ 1-77-31 (3525) రుదంతస్తేఽథ శర్మిష్ఠామభ్యయుర్బాలకాస్తతః। `అవిబ్రువంతీ కించిచ్చ రాజానం చారులోచనా॥ 1-77-32 (3526) నాతిదూరాచ్చ రాజానం సా చాతిష్ఠదవాఙ్ముఖీ। శ్రుత్వా తేషాం తు బాలానాం సవ్రీడ ఇవ పార్థివః॥ 1-77-33 (3527) ప్రతివక్తుమశక్తోఽభూత్తూష్ణీంభూతోఽభవన్నృపః। దృష్ట్వా తు తేషాం బాలానాం ప్రణయం పార్థివం ప్రతి॥ 1-77-34 (3528) బుద్ధ్వా తు తత్త్వతో దేవీ శర్మిష్ఠాపిదమబ్రవీత్। అభ్యాగచ్ఛతి మాం కశ్చిదృషిరిత్యేవమబ్రవీః॥ 1-77-35 (3529) యయాతిమేవం రాజానం త్వం గోపాయసి భామిని। పూర్వమేవ మయా ప్రోక్తం త్వయా తు వృజినం కృతం॥ 1-77-36 (3530) మదధీనా సతీ కస్మాదకార్షీర్విప్రియం మమ। తమేవాఽఽసురధర్మం త్వమాస్థితా న బిభేషి మే॥' 1-77-37 (3531) శర్మిష్ఠోవాచ। 1-77-38x (449) యదుక్తమృషిరిత్యేవ తత్సత్యం చారుహాసిని। న్యాయతో ధర్మతశ్చైవ చరంతీ న బిభేమి తే॥ 1-77-38 (3532) యదా త్వయా వృతో భర్తా వృత ఏవ తదా మయా। సఖీభర్తా హి ధర్మేణ భర్తా భవతి శోభనే॥ 1-77-39 (3533) పూజ్యాసి మమ మాన్యా చ జ్యేష్ఠా చ బ్రాహ్మణీ హ్యసి। త్వత్తోపి మే పూజ్యతమో రాజర్షిః కిం న వేత్థ తత్॥ 1-77-40 (3534) `త్వత్పిత్రా మమ గురుణా సహ దత్తే ఉభే శుభే। తతో భర్తా చ పూజ్యశ్చ పోష్యాం పోషయతీహ మాం॥ 1-77-41 (3535) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-77-42x (450) శ్రుత్వా తస్యాస్తతో వాక్యం దేవయాన్యబ్రవీదిదం। రమస్వేహ యథాకామం దేవ్యా శర్మిష్ఠయా సహ॥ 1-77-42 (3536) రాజన్నాద్యేహ వత్స్యామి విప్రియం మే కృతం త్వయా। ఇతి జజ్వాల కోపేన దేవయానీ తతో భృశం॥ 1-77-43 (3537) నిర్దహంతీవ సవ్రీడాం శర్మిష్ఠాం సముదీక్ష్య చ। అపవిధ్య చ సర్వాణి భూషణాన్యసితేక్షణా॥' 1-77-44 (3538) సహసోత్పతితాం శ్యామాం దృష్ట్వా తాం సాశ్రులోచనాం। తూర్ణం సకాశం కావ్యస్య ప్రస్థితాం వ్యథితస్తదా॥ 1-77-45 (3539) అనువవ్రాజ సంభ్రాంతః పృష్ఠతః సాంత్వయన్నృపః। న్యవర్తత నచైవ స్మ క్రోధసంరక్తలోచనా॥ 1-77-46 (3540) అవిబ్రువంతీ కించిత్సా రాజానం సాశ్రులోచనా। అచిరాదేవ సంప్రాప్తా కావ్యస్యోశనసోఽంతికం॥ 1-77-47 (3541) సా తు దృష్ట్వై పితరమభివాద్యాగ్రతః స్థితా। అనంతరం యాయాతిస్తు పూజయామాస భార్గవం॥ 1-77-48 (3542) దేవయాన్యువాచ। 1-77-49x (451) అధర్మేణ జితో ధర్మః ప్రవృత్తమధరోత్తరం। శర్మిష్ఠయాఽతివృత్తాఽస్మి దుహిత్రా వృషపర్వణః॥ 1-77-49 (3543) త్రయోఽస్యాం జనితాః పుత్రా రాజ్ఞాఽనేన యయాతినా। దుర్భగాయా మమ ద్వౌ తు పుత్రౌ తాత బ్రవీమి తే॥ 1-77-50 (3544) ధర్మజ్ఞ ఇతి విఖ్యాత ఏష రాజా భృగూద్వహ। అతిక్రాంతశ్చ మర్యాదాం కావ్యైతత్కథయామి తే॥ 1-77-51 (3545) శుక్ర ఉవాచ। 1-77-52x (452) ధర్మజ్ఞః సన్మహారాజ యోఽధర్మమకృథాః ప్రియం। తస్మాజ్జరా త్వామచిరాద్ధర్షయిష్యతి దుర్జయా॥ 1-77-52 (3546) యయాతిరువాచ। 1-77-53x (453) ఋతుం వై యాచమానాయా భగవన్నాన్యచేతసా। దుహితుర్దానవేంద్రస్య ధర్ంయమేతత్కృతం మయా॥ 1-77-53 (3547) ఋతుం వై యాచమానాయా న దదాతి పుమానృతుం। భ్రూణహేత్యుచ్యతే బ్రహ్మన్ స ఇహ బ్రహ్మవాదిభిః॥ 1-77-54 (3548) అభికామాం స్త్రియం యశ్చ గంయాం రహసి యాచితః। నోపైతి స చ ధర్మేషు భ్రూణహేత్యుచ్యతే బుధైః॥ 1-77-55 (3549) `యద్యద్వృణోతి మాం కశ్చిత్తత్తద్దేయమితి వ్రతం। త్వయా చ సాపి దత్తా మే నాన్యం నాథమిహేచ్ఛతి'॥ 1-77-56 (3550) ఇత్యేతాని సమీక్ష్యాహం కారణాని భృగూద్వహ। అధర్మభయసంవిగ్నః శర్మిష్ఠాముపజగ్మివాన్। `మత్వైతన్మే ధర్మ ఇతి కృతం బ్రహ్మన్క్షమస్వ మాం॥' 1-77-57 (3551) శుక్ర ఉవాచ। 1-77-58x (454) నన్వహం ప్రత్యవేక్ష్యస్తే మదధీనోఽసి పార్థివ। మిథ్యాచారస్య ధర్మేషు చౌర్యం భవతి నాహుష॥ 1-77-58 (3552) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-77-59x (455) క్రుద్ధేనోశనసా శప్తో యయాతిర్నాహుషస్తదా। పూర్వం వయః పరిత్యజ్య జరాం సద్యోఽన్వపద్యత॥ 1-77-59 (3553) యయాతిరువాచ। 1-77-60x (456) అతృప్తో యౌవనస్యాహం దేవయాన్యాం భృగూద్వహ। ప్రసాదం కురు మే బ్రహ్మంజరేయం న విశేచ్చ మాం॥ 1-77-60 (3554) శుక్ర ఉవాచ। 1-77-61x (457) నాహం మృషా బ్రవీంయేతజ్జరాం ప్రాప్తోఽసి భూమిప। జరాం త్వేతాం త్వమన్యస్మిన్సంక్రామయ యదీచ్ఛసి॥ 1-77-61 (3555) యయాతిరువాచ। 1-77-62x (458) రాజ్యభాక్స భవేద్బ్రహ్మన్పుణ్యభాక్కీర్తిభాక్తథా। యో మే దద్యాద్వయః పుత్రస్తద్భవాననుమన్యతాం॥ 1-77-62 (3556) శుక్ర ఉవాచ। 1-77-63x (459) సంక్రామయిష్యసి జరాం యేథేష్టం నహుషాత్మజ। మామనుధ్యాయ భావేన న చ పాపమవాప్స్యసి॥ 1-77-63 (3557) వయో దాస్యతి తే పుత్రో యః స రాజా భవిష్యతి। ఆయుష్మాన్కీర్తిమాంశ్చైవ బహ్వపత్యస్తథైవ చ॥ ॥ 1-77-64 (3558) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి సప్తసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 77 ॥

1-78-0 (3559) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-78-0x (460) జరాం ప్రాప్య యయాతిస్తు స్వపురం ప్రాప్య చైవ హి। పుత్రం జ్యేష్ఠం వరిష్ఠం చ యదుమిత్యబ్రవీద్వచః॥ 1-78-1 (3560) యయాతిరువాచ। 1-78-2x (461) జరావలీ చ మాం తాత పలితాని చ పర్యగుః। కావ్యస్యోశనసః శాపాన్న చ తృప్తోఽస్మి యౌవనే॥ 1-78-2 (3561) త్వం యదో ప్రతిపద్యస్వ పాప్మానం జరయా సహ। యౌవనేన త్వదీయేన చరేయం విషయానహం॥ 1-78-3 (3562) పూర్ణే వర్షసహస్రే తు పునస్తే యౌవనం త్వహం। దత్త్వా స్వం ప్రతిపత్స్యామి పాప్మానం జరయా సహ॥ 1-78-4 (3563) యదురువాచ। 1-78-5x (462) జరాయాం బహవో దోషాః పానభోజనకారితాః। తస్మాజ్జరాం న తే రాజన్గ్రహీష్య ఇతి మే మతిః॥ 1-78-5 (3564) సితశ్మశ్రుర్నిరానందో జరయా శిథిలీకృతః। వలీసంగతగాత్రస్తు దుర్దర్శో దుర్బలః కృశః॥ 1-78-6 (3565) అశక్తః కార్యకరణే పరిభూతః స యౌవతైః। సహోపజీవిభిశ్చైవ తాం జరాం నాభికామయే॥ 1-78-7 (3566) సంతి తే బహవః పుత్రా మత్తః ప్రియతరా నృప। జరాం గ్రహీతుం ధర్మజ్ఞ తస్మాదన్యం వృణీష్వ వై॥ 1-78-8 (3567) యయాతిరువాచ। 1-78-9x (463) యత్త్వం మే హృదయాజ్జాతో వయః స్వం న ప్రయచ్ఛసి। తస్మాదరాజ్యభాక్తాత ప్రజా తవ భవిష్యతి॥ 1-78-9 (3568) `ప్రత్యాఖ్యాతస్తు రాజా స తుర్వసుం ప్రత్యువాచ హ।' తుర్వసో ప్రతిపద్యస్వ పాప్మానం జరయా సహ। యౌవనేన చరేయం వై విషయాంస్తవ పుత్రక॥ 1-78-10 (3569) పూర్ణే వర్షసహస్రే తు పునర్దాస్యామి యౌవనం। స్వం చైవ ప్రతిపత్స్యామి పాప్మానం జరయా సహ॥ 1-78-11 (3570) తుర్వసురువాచ। 1-78-12x (464) న కామయే జరాం తాత కామభోగప్రణాశినీం। బలరూపాంతకరణీం బుద్ధిప్రాణప్రణాశినీం॥ 1-78-12 (3571) యయాతిరువాచ। 1-78-13x (465) యత్త్వం మే హృదయాజ్జాతో వయః స్వం న ప్రయచ్ఛసి। తస్మాత్ప్రజా సముచ్ఛేదం తుర్వసో తవ యాస్యతి॥ 1-78-13 (3572) సంకీర్ణాచారధర్మేషు ప్రతిలోమచరేషు చ। పిశితాశిషు చాంత్యేషు మూఢ రాజా భవిష్యసి॥ 1-78-14 (3573) గురుదారప్రసక్తేషు తిర్యగ్యోనిగతేషు చ। పశుధర్మేషు పాపేషు ంలేచ్ఛేషు త్వం భవిష్యసి॥ 1-78-15 (3574) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-78-16x (466) ఏవం స తుర్వసుం శప్త్వా యయాతిః సుతమాత్మనః। శర్మిష్ఠాయాః సుతం ద్రుహ్యుమిదం వచనమబ్రవీత్॥ 1-78-16 (3575) యయాతిరువాచ। 1-78-17x (467) ద్రుహ్యో త్వం ప్రతిపద్యస్వ వర్ణరూపవినాశినీం। జరాం వర్షసహస్రం మే యౌవనం స్వం దదస్వ చ॥ 1-78-17 (3576) పూర్ణే వర్షసహస్రే తు పునర్దాస్యామి యౌవనం। స్వం చాదాస్యామి భూయోఽహం పాప్మానం జరయా సహ॥ 1-78-18 (3577) ద్రుహ్యురువాచ। 1-78-19x (468) న గజం న రథం నాశ్వం జీర్ణో భుంక్తే న చ స్త్రియం। వాగ్భంగశ్చాస్య భవతి తాం జరాం నాభికామయే॥ 1-78-19 (3578) యయాతిరువాచ। 1-78-20x (469) యత్త్వం మే హృదయాజ్జాతో వయః స్వం న ప్రయచ్ఛసి। తస్మాద్ద్రుహ్యో ప్రియః కామో న తే సంపత్స్యతే క్వచిత్॥ 1-78-20 (3579) యత్రాశ్వరథముఖ్యానామశ్వానాం స్యాద్గతం న చ। హస్తినాం పీఠకానాం చ గర్దభానాం తథైవ చ॥ 1-78-21 (3580) బస్తానాం చ గవాం చైవ శిబికాయాస్తథైవ చ। ఉడుపప్లవసంతారో యత్ర నిత్యం భవిష్యతి। 1-78-22 (3581) యయాతిరువాచ। 1-78-23x (470) అనో త్వం ప్రతిపద్యస్వ పాప్మానం జరయా సహ। ఏకం వర్షసహస్రం తు చరేయం యౌవనేన తే॥ 1-78-23 (3582) అనురువాచ। 1-78-24x (471) జీర్ణః శిశువదాదత్తే కాలేఽన్నమశుచిర్యథా। న జుహోతి చ కాలేఽగ్నిం తాం జరాం నాభికామయే॥ 1-78-24 (3583) యయాతిరువాచ। 1-78-25x (472) యత్త్వం మే హృదయాజ్జాతో వయః స్వం న ప్రయచ్ఛసి। జరాదోషస్త్వయా ప్రోక్తస్తస్మాత్త్వం ప్రతిలప్స్యసే॥ 1-78-25 (3584) ప్రజాశ్చ యౌవనప్రాప్తా వినశిష్యంత్యనో తవ। అగ్నిప్రస్కందనపరస్త్వం చాప్యేవం భవిష్యసి॥ 1-78-26 (3585) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-78-27x (473) ప్రత్యాఖ్యాతశ్చతుర్భిశ్చ శప్త్వా తాన్యదుపూర్వకాన్। పూరోః సకాశమగమన్మత్త్వా పూరుమలంఘనం॥ 1-78-27 (3586) యయాతిరువాచ। 1-78-28x (474) పూరో త్వం మే ప్రియః పుత్రస్త్వం వరీయాన్భవిష్యసి। జరా వలీ చ మాంతాత పలితాని చ పర్యగుః॥ 1-78-28 (3587) కావ్యస్యోశనసః శాపాన్న చ తృప్తోఽస్మి యౌవనే। పూరో త్వం ప్రతిపద్యస్వ పాప్మానం జరయా సహ। కంచిత్కాలం చరేయం వై విషయాన్వయసాతవ॥ 1-78-29 (3588) పూర్ణే వర్షసహస్రే తు పునర్దాస్యామి యౌవనం। స్వం చైవ ప్రతిపత్స్యామి పాప్మానం జరయా సహ॥ 1-78-30 (3589) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-78-31x (475) ఏవముక్తః ప్రత్యువాచ పూరుః పితరమజ్జసా। యదాత్థ మాం మహారాజ తత్కరిష్యామి తే వచః॥ 1-78-31 (3590) `గురోర్వై వచనం పుణ్యం స్వర్గ్యమాయుష్కరం నృణాం। గురుప్రసాదాత్త్రైలోక్యమన్వశాసచ్ఛతక్రతుః॥ 1-78-32 (3591) గురోరనుమతం ప్రాప్య సర్వాన్కామానమాప్నుయాత్। యావదిచ్ఛసి తావచ్చ ధారయిష్యామి తే జరాం'॥ 1-78-33 (3592) ప్రతిపత్స్యామి తే రాజన్పాప్మానం జరయా సహ। గృహాణ యౌవనం మత్తశ్చర కామాన్యథేప్సితాన్॥ 1-78-34 (3593) జరయాహం ప్రతిచ్ఛన్నో వయోరూపధరస్తవ। యౌవనం భవతే దత్త్వా చరిష్యామి యథాత్థమాం॥ 1-78-35 (3594) యయాతిరువాచ। 1-78-36x (476) పూరో ప్రీతోఽస్మి తే వత్స ప్రీతశ్చేదం దదామి తే। సర్వకామసమృద్ధా తే ప్రజా రాజ్యే భవిష్యతి॥ 1-78-36 (3595) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-78-37x (477) ఏవముక్త్వా యయాతిస్తు స్మృత్వా కావ్యం మహాతపాః। సంక్రామయామాస జరాం తదా పూరౌ మహాత్మని॥ ॥ 1-78-37 (3596) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి అష్టసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 78 ॥

1-79-0 (3597) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-79-0x (478) పౌరవేణాథ వయసా యయాతిర్నహుషాత్మజః। `రూపయౌవనసంపన్నః కుమారః సమపద్యత।' ప్రీతియుక్తో నృపశ్రేష్ఠశ్చరా విషయాన్ప్రియాన్॥ 1-79-1 (3598) యథాకామం యథోత్సాహం యథాకాలం యథాసుఖం। ధర్మావిరుద్ధం రాజేంద్రో యథా భవతి సోఽన్వభూత్॥ 1-79-2 (3599) దేవానతర్పయద్యజ్ఞైః శ్రాద్ధైస్తద్విత్పితౄనపి। దీనాననుగ్రహైరిష్టైః కామైశ్చ ద్విజసత్తమాన్॥ 1-79-3 (3600) అతిథీనన్నపానైశ్చ విశశ్చ పరిపాలనైః। ఆనృశంస్యేన శూద్రాంశ్చ దస్యూన్సన్నిగ్రహేణ చ॥ 1-79-4 (3601) ధర్మేణ చ ప్రజాః సర్వా యథావదనురంజయన్। యయాతిః పాలయామాస సాక్షాదింద్ర ఇవాపరః॥ 1-79-5 (3602) స రాజా సింహవిక్రాంతో యువా విషయగోచరః। అవిరోధేన ధర్మస్య చచార సుఖముత్తమం॥ 1-79-6 (3603) స సంప్రాప్య శుభాన్కామాంస్తృప్తః ఖిన్నశ్చ పార్థివః। కాలం వర్షసహస్రాంతం సస్మార మనుజాధిపః॥ 1-79-7 (3604) పరిసంఖ్యాయ కాలజ్ఞః కలాః కాష్ఠాశ్చ వీర్యవాన్। యౌవనం ప్రాప్య రాజర్షిః సహస్రపరివత్సరాన్॥ 1-79-8 (3605) విశ్వాచ్యా సహితో రేమే వ్యభ్రాజన్నందనే వనే। అలకాయాం స కాలం తు మేరుశృంగే తథోత్తరే॥ 1-79-9 (3606) యదా స పశ్యతే కాలం ధర్మాత్మా తం మహీపతిః। పూర్ణం మత్వా తతః కాలం పూరుం పుత్రమువాచ హ॥ 1-79-10 (3607) యథాకామం యథోత్సాహం యథాకాలమరిందమ। సేవితా విషయాః పుత్ర యౌవనేన మయా తవ॥ 1-79-11 (3608) న జాతు కామః కామానాముపభోగేన శాంయతి। హవిషా కృష్ణవర్త్మేవ భూయ ఏవాభివర్ధతే॥ 1-79-12 (3609) యత్పృథివ్యాం వ్రీహియవం హిరణ్యం పశవః స్త్రియః। ఏకస్యాపి న పర్యాప్తం తస్మాన్నృష్ణాం పరిత్యజేత్॥ 1-79-13 (3610) యా దుస్త్యజా దుర్మతిభిర్యా న జీర్యతి జీర్యతః। యోఽసౌ ప్రాణాంతికో రోగస్తాంతృష్ణాం త్యజతః సుఖం॥ 1-79-14 (3611) పూర్ణం వర్షసహస్రం మే విషయాసక్తచేతసః। తథాప్యనుదినం తృష్ణా మమైతేష్వభిజాయతే॥ 1-79-15 (3612) తస్మాదేనామహం త్యక్త్వా బ్రహ్మణ్యాధాయ మానసం। నిర్ద్వంద్వో నిర్మమో భూత్వా చరిష్యామి మృగైః సహ॥ 1-79-16 (3613) పూరో ప్రీతోఽస్మి భద్రం తే గృహాణేదం స్వయౌవనం। రాజ్యం చేదం గృహాణ త్వం `యావదిచ్ఛసి యౌవనం। తావద్దీర్ఘాయుషా భుంఖ' త్వం హి మే ప్రియకృత్సుతః॥ 1-79-17 (3614) వైశంపాయన ఉవాచ।' 1-79-18x (479) ప్రతిపేదే జరాం రాజా యయాతిర్నాహుషస్తదా। యౌవనం ప్రతిపేదే చ పూరుః స్వం పునరాత్మవాన్॥ 1-79-18 (3615) అభిషేక్తుకామం నృపతిం పూరుం పుత్రం కనీయసం। బ్రాహ్మణప్రముఖా వర్ణా ఇదం వచనమబ్రువన్॥ 1-79-19 (3616) కథం శుక్రస్య నప్తారం దేవయాన్యాః సుతం ప్రభో। జ్యేష్ఠం యదుమతిక్రంయ రాజ్యం పూరోః ప్రయచ్ఛసి॥ 1-79-20 (3617) యదుర్జ్యేష్ఠస్తవ సుతో జాతస్తమను తుర్వసుః। శర్మిష్ఠాయాః సుతో ద్రుహ్యుస్తతోఽనుః పూరురేవ చ॥ 1-79-21 (3618) కథం జ్యేష్ఠానతిక్రంయ కనీయాన్రాజ్యమర్హతి। ఏతత్సంబోధయామస్త్వాం ధర్మం త్వం ప్రతిపాలయ॥ 1-79-22 (3619) యయాతిరువాచ। 1-79-23x (480) బ్రాహ్మణప్రముఖా వర్ణాః సర్వే శృణ్వంతు మే వచః। జ్యేష్ఠం ప్రతి యథా రాజ్యం న దేయం మే కథంచన॥ 1-79-23 (3620) మమ జ్యేష్ఠేన యదునా నియోగో నానుపాలితః। ప్రతికూలః పితుర్యశ్చ న స పుత్రః సతాం మతః॥ 1-79-24 (3621) మాతాపిత్రోర్వచనకృద్ధితః పథ్యశ్చ యః సుతః। స పుత్రః పుత్రవద్యశ్చ వర్తతే పితృమాతృషు॥ 1-79-25 (3622) `పుదితి నరకస్యాఖ్యా దుఃఖం చ నరకం విదుః। పుతస్త్రాణాత్తతః పుత్త్రమిహేచ్ఛంతి పరత్ర చ॥ 1-79-26 (3623) ఆత్మనః సదృశః పుత్రః పితృదేవర్షిపూజనే। యో బహూనాం గుణకరః స పుత్రో జ్యేష్ఠ ఉచ్యతే॥ 1-79-27 (3624) మూకోఽంధో బధిరః శ్విత్రీ స్వధర్మం నానుతిష్ఠతి। చోరః కిల్బిషికః పుత్రో జ్యేష్ఠో న జ్యేష్ఠ ఉచ్యతే॥ 1-79-28 (3625) జ్యేష్ఠాంశహారీ గుణకృదిహ లోకే పరత్ర చ। శ్రేయాన్పుత్రో గుణోపేతః స పుత్రో నేతరో వృథా। వదంతి ధర్మం ధర్మజ్ఞాః పితౄణాం పుత్రకారణాత్॥ 1-79-29 (3626) వేదోక్తం సంభవం మహ్యమనేన హృదయోద్భవం। తస్య జాతమిదం కృత్స్నమాత్మా పుత్ర ఇతి శ్రుతిః'॥ 1-79-30 (3627) యదునాఽహమవజ్ఞాతస్తథా తుర్వసునాపి చ। ద్రుహ్యునా చానునా చైవ మయ్యవజ్ఞ కృతా భృశం॥ 1-79-31 (3628) పూరుణా తు కృతం వాక్యం మానితం చ విశేషతః। కనీయాన్మమ దాయాదో ధృతా యేన జరా మమ॥ 1-79-32 (3629) మమ కామః స చ కృతః పూరుణా మిత్రరూపిణా। శుక్రేణ చ వరోదత్తః కావ్యేనోశనసా స్వయం॥ 1-79-33 (3630) పుత్రో యస్త్వాఽనువర్తేత స రాజా పృథివీపతిః। `యో వానువర్తీ పుత్రాణాం స పుత్రో దాయభాగ్భవేత్'॥ 1-79-34 (3631) భవతోఽనునయాంయేవం పూరూ రాజ్యేఽభిషిచ్యతాం। 1-79-35 (3632) ప్రకృతయ ఊచుః। యః పుత్రో గుణసంపన్నో మాతాపిత్రోర్హితః సదా॥ 1-79-36x (481) సర్వమర్హతి కల్యాణం కనీయానపి సత్తమః। `వేద ధమార్థశాస్త్రేషు మునిభిః కథితం పురా'॥ 1-79-36 (3633) అర్హః పూరురిదం రాజ్యం యః సుతః ప్రియకృత్తవ। వరదానేన శుక్రస్య న శక్యం వక్తుముత్తరం॥ 1-79-37 (3634) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-79-38x (482) పౌరజానపదైస్తుష్టైరిత్యుక్తో నాహుషస్తదా। అభ్యషించత్తతః పూరుం రాజ్యే స్వే సుతమాత్మనః॥ 1-79-38 (3635) `యదుం చ తుర్వసుం చోభౌ ద్రుహ్యుం చైవ సహానుజం। అంతేషు స వినిక్షిప్య నాహుషః స్వాత్మజాన్సుతాన్'॥ 1-79-39 (3636) దత్త్వా చ పూరవే రాజ్యం వనవాసాయ దీక్షితః। పురాత్స నిర్యయౌ రాజా బ్రాహ్మణైస్తాపసైః సహ॥ 1-79-40 (3637) `దేవయాన్యా చ సహితః శర్మిష్ఠయా చ భారత। అకరోత్స వనే రాజా సభార్యస్తప ఉత్తమం'॥ 1-79-41 (3638) యదోస్తు యాదవా జాతాస్తుర్వసోర్యవనాః స్మృతాః। ద్రుహ్యోః సుతాస్తు వై భోజా అనోస్తు ంలేచ్ఛజాతయః॥ 1-79-42 (3639) పూరోస్తు పౌరవో వంశో యత్ర జాతోఽసి పార్థివ। ఇదం వర్షసహస్రాణి రాజ్యం కారయితుం వశీ॥ ॥ 1-79-43 (3640) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ఊనాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 79 ॥

1-80-0 (3641) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-80-0x (483) ఏవం స నాహుషో రాజా యయాతిః పుత్రమీప్సితం। రాజ్యేఽభిషిచ్య ముదితో వానప్రస్థోఽభవన్మునిః॥ 1-80-1 (3642) ఉషిత్వా చ వనే వాసం బ్రాహ్మణైః సంశితవ్రతః। ఫలమూలాశనో దాంతస్తతః స్వర్గమితో గతః॥ 1-80-2 (3643) స గతః స్వర్నివాసం తం నివసన్ముదితః సుఖీ। కాలేన నాతిమహతా పునః శక్రేణ పాతితః॥ 1-80-3 (3644) `సాధుభిః సంగతిం లబ్ధ్వా పునః స్వర్గముపేయివాన్। 1-80-4 (3645) జనమేజయ ఉవాచ। స్వర్గతశ్చ పునర్బ్రహ్మన్నివసందేవవేశ్మని। కాలేన నాతిమహతా కథం శక్రేణ పాతితః'॥ 1-80-4x (484) నిపతన్ప్రచ్యుతః స్వర్గాదప్రాప్తో మేదినీతలం। స్థిత ఆసీదంతరిక్షే స తదేతి శ్రుతం మయా॥ 1-80-5 (3646) తత ఏవ పునశ్చాపి గతః స్వర్గమితి శ్రుతం। రాజ్ఞా వసుమతా సార్ధమష్టకేన చ వీర్యవాన్॥ 1-80-6 (3647) ప్రతర్దనేన శివినా సమేత్య కిల సంసది। కర్మణా కేన స దివం పునః ప్రాప్తో మహీపతిః॥ 1-80-7 (3648) సర్వమేతదశేషేణ శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వతః। కథ్యమానం త్వయా విప్ర విప్రర్షిగణసంనిధౌ॥ 1-80-8 (3649) దేవరాజసమో హ్యాసీద్యయాతిః పృథివీపతిః। వర్ధనః కురువంశస్య విభావసుసమద్యుతిః॥ 1-80-9 (3650) తస్య విస్తీర్ణయశసః సత్యకీర్తేర్మహాత్మనః। చరితం శ్రోతుమిచ్ఛామి దివి చేహ చ సర్వశః॥ 1-80-10 (3651) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-80-11x (485) హంత తే కథయిష్యామి యయాతేరుత్తరాం కథాం। దివి చేహ చ పుణ్యార్థాం సర్వపాపప్రణాశినీం॥ 1-80-11 (3652) యయాతిర్నాహుషో రాజా పూరుం పుత్రం కనీయసం। రాజ్యేఽభిషిచ్య ముదితః ప్రావవ్రాజ వనం తదా॥ 1-80-12 (3653) అంత్యుషే స వినిక్షిప్య పుత్రాన్యదుపురోగమాన్। ఫలమూలాశనో రాజా వనే సంన్యవసచ్చిరం॥ 1-80-13 (3654) శంసితాత్మా జితక్రోధస్తర్పయన్పితృదేవతాః। అగ్నీంశ్చ విధివజ్జుహ్వన్వానప్రస్థవిధానతః॥ 1-80-14 (3655) అథితీన్పూజయామాస వన్యేన హవిషా విభుః। శిలోంఛవృత్తిమాస్థాయ శేషాన్నకృతభోజనః॥ 1-80-15 (3656) పూర్ణం వర్షసహస్రం చ ఏవంవృత్తిరభూన్నృపః। అబ్భక్షః శరదస్త్రింశదాసీన్నియతవాఙ్మనాః॥ 1-80-16 (3657) తతశ్చ వాయుభక్షోఽభూత్సంవత్సరమతంద్రితః। తథా పంచాగ్నిమధ్యే చ తపస్తేపే స వత్సరం॥ 1-80-17 (3658) ఏకపాదః స్తితశ్చాసీత్షణ్మాసాననిలాశనః। పుణ్యకీర్తిస్తతః స్వర్గే జగామావృత్య రోదసీ॥ ॥ 1-80-18 (3659) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి అశీతితమోఽధ్యాయః॥ 80 ॥

1-81-0 (3660) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-81-0x (486) స్వర్గతః స తు రాజేంద్రో నివసందేవవేశ్మని। పూజితస్త్రిదశైః సాధ్యైర్మరుద్భిర్వసుభిస్తథా॥ 1-81-1 (3661) దేవలోకం బ్రహ్మలోకం సంచరన్పుణ్యకృద్వశీ। అవసత్పృథివీపాలో దీర్ఘకాలమితి శ్రుతిః॥ 1-81-2 (3662) స కదాచిన్నృపశ్రేష్ఠో యయాతిః శక్రమాగమత్। కథాంతే తత్ర శక్రేణ స పృష్టః పృథివీపతిః॥ 1-81-3 (3663) శక్ర ఉవాచ। 1-81-4x (487) యదా స పూరుస్తవ రూపేణ రాజ- ంజరాం గృహీత్వా ప్రచచార భూమౌ। తదా చ రాజ్యం సంప్రదాయైవ తస్మై త్వయా కిముక్తః కథయేహ సత్యం॥ 1-81-4 (3664) యయాతిరువాచ। 1-81-5x (488) గంగాయమునయోర్మధ్యే కృత్స్నోయం విషయస్తవ। మధ్యే పృథివ్యాస్త్వం రాజా భ్రాతరోఽంత్యాధిపాస్తవ॥ 1-81-5 (3665) `న చ కుర్యాన్నరో దైన్యం శాఠ్యం క్రోధం తథైవ చ। జైహయం చ మత్సరం వైరం సర్వత్రేదం న కారయేత్॥ 1-81-6 (3666) మాతరం పితరం జ్యేష్ఠం విద్వాంసం చ తపోధనం। క్షమావంతం చ రాజేంద్ర నావమన్యేత బుద్ధిమాన్॥ 1-81-7 (3667) ళశక్తస్తు క్షమతే నిత్యమశక్తః క్రుధ్యతే నరః। దుర్జనః సుజనం ద్వేష్టి దుర్బలో బలవత్తరం॥ 1-81-8 (3668) రూపవంతమరూపీ చ ధనవంతం చ నిర్ధనః। అకర్మీ కర్మిణం ద్వేష్టి ధార్మికం చ నధార్మికః॥ 1-81-9 (3669) నిర్గుణో గుణవంతం చ పుత్రైతత్కలిలక్షణం। విపరీతం చ రాజేంద్ర ఏతేషు కృతలక్షణం॥ 1-81-10 (3670) బ్రాహ్మణో వాథ వా రాజా వైశ్యో వా శూద్ర ఏవ వా। ప్రశస్తేషు ప్రసక్తాశ్చేత్ప్రశస్యంతే యశస్వినః॥ 1-81-11 (3671) తస్మాత్ప్రశస్తే రాజేంద్ర నరః సక్తమనా భవేత్। అలోకజ్ఞా హ్యప్రశస్తా భ్రాతరస్తే హ్యబుద్ధయః॥ 1-81-12 (3672) అంత్యాధిపతయః సర్వే హ్యభవన్గురుశాసనాత్। 1-81-13 (3673) ఇంద్ర ఉవాచ। త్వం హి ధర్మవిదో రాజన్కత్థసే ధర్మసుత్తమం। కథయస్వ పునర్మేఽద్య లోకవృత్తాంతముత్తమం॥ 1-81-13x (489) యయాతిరువాచ' 1-81-14x (490) అక్రోధనః క్రోధనేభ్యో విశిష్ట- స్తథా తితిక్షురతితిక్షోర్విశిష్టః। అమానుషేభ్యో మానుషాశ్చ ప్రధానా విద్వాంస్తథైవావిదుషః ప్రధానః॥ 1-81-14 (3674) ఆక్రుశ్యమానో నాకోశేన్మన్యురేవ తితిక్షతః। ఆక్రోష్టారం నిర్దహతి సుకృతం చాస్య విందతి॥ 1-81-15 (3675) నారుంతుదః స్యాన్న నృశంసవాదీ న హీనతః పరమభ్యాదదీత। యయాఽస్య వాచా పర ఉద్విజేత న తాం వదేద్రుశతీం పాపలోక్యాం॥ 1-81-16 (3676) అరుంతుదం పురుషం తీక్ష్ణవాచం వాక్కంటకైర్వితుదంతం మనుష్యన్। విద్యాదలక్ష్మీకతమం జనానాం ముఖే నిబద్ధాం నిర్ఋతిం వహంతం॥ 1-81-17 (3677) సద్భిః పురస్తాదభిపూజితః స్యా- త్సద్భిస్తథా పృష్ఠతో రక్షితః స్యాత్। సదాఽసతామతివాదాంస్తితిక్షే- త్సతాం వృత్తం చాదదీతార్యవృత్తః॥ 1-81-18 (3678) వాక్సాయకా వదనాన్నిష్పతంతి యైరాహతః శోచతి రాత్ర్యహాని। పరస్య యే మర్మసు సంపతంతి తాన్పండితో నావసృజేత్పరేషు॥ 1-81-19 (3679) నహీదృశం సంవననం త్రిషు లోకేషు విద్యతే। దయా మైత్రీ చ భూతేషు దానం చ మధురా చ వాక్॥ 1-81-20 (3680) తస్మాత్సాంత్వం సదా వాచ్యం న వాచ్యం పరుషం క్వచిత్। పూజ్యాన్సంపూజయేద్దద్యాన్న చ యాచేత్కదాచన॥ ॥ 1-81-21 (3681) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ఏకాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 81 ॥

1-82-0 (3682) ఇంద్ర ఉవాచ। 1-82-0x (491) సర్వాణి కర్మాణి సమాప్య రాజన్ గృహం పరిత్యజ్య వనం గతోఽసి। తత్త్వాం పృచ్ఛామి నహుషస్య పుత్ర కేనాసి తుల్యస్తపసా యయాతే॥ 1-82-1 (3683) యయాతిరువాచ। 1-82-2x (492) నాహం దేవమనుష్యేషు గంధర్వేషు మహర్షిషు। ఆత్మనస్తపసా తుల్యం కంచిత్పశ్యామి వాసవ॥ 1-82-2 (3684) ఇంద్ర ఉవాచ। 1-82-3x (493) యదాఽవమంస్థాః సదృశః శ్రేయసశ్చ అల్పీయసశ్చావిదితప్రభావః। తస్మాల్లోకాస్త్వంతవంతస్తవే మే క్షీణే పుణ్యే పతితాఽస్యద్య రాజన్॥ 1-82-3 (3685) యయాతిరువాచ। 1-82-4x (494) సురర్షిగంధర్వనరావమానా- త్క్షయం గతా మే యది శక్రలోకాః। ఇచ్ఛాంయహం సురలోకాద్విహీనః సతాం మధ్యే పతితుం దేవరాజ॥ 1-82-4 (3686) ఇంద్ర ఉవాచ। 1-82-5x (495) సతాం సకాశే పతితాఽసి రాజం- శ్చ్యుతః ప్రతిష్ఠాం యత్ర లబ్ధాసి భూయః। ఏతద్విదిత్వా చ పునర్యయాతే త్వం మాఽవమంస్థాః సదృశః శ్రేయసశ్చ॥ 1-82-5 (3687) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-82-6x (496) తతః ప్రహాయామరరాజజుష్టా- న్పుణ్యాఁల్లోకాన్పతమానం యయాతిం। సంప్రేక్ష్య రాజర్షివరోఽష్టకస్త- మువాచ సద్ధర్మవిధానగోప్తా॥ 1-82-6 (3688) అష్టక ఉవాచ। 1-82-7x (497) కస్త్వం యువా వాసవతుల్యరూపః స్వతేజసా దీప్యమానో యథాఽగ్నిః। పతస్యుదీర్ణాంబుధరాంధకారా- త్ఖాత్ఖేచరాణాం ప్రవరో యథాఽర్కః॥ 1-82-7 (3689) దృష్ట్వా చ త్వాం సూర్యపథాత్పతంతం వైశ్వానరార్కద్యుతిమప్రమేయం। కిం ను స్విదేతత్పతతీతి సర్వే వితర్కయంతః పరిమోహితాః స్మః॥ 1-82-8 (3690) దృష్ట్వా చ త్వాం ధిష్ఠితం దేవమార్గే శక్రార్కవిష్ణుప్రతిమప్రభావం। అభ్యుద్గతాస్త్వాం వయమద్య సర్వే తత్త్వం ప్రపాతే తవ జిజ్ఞాసమానాః॥ 1-82-9 (3691) న చాపి త్వాం ధృష్ణుమః ప్రష్టుమగ్రే న చ త్వమస్మాన్పృచ్ఛసి యే వయం స్మః। తత్త్వాం పృచ్ఛామి స్పృహణీయరూప కస్య త్వం వా కింనిమిత్తం త్వమాగాః॥ 1-82-10 (3692) భయం తు తే వ్యేతు విషాదమోహౌ త్యజాశు చైవేంద్రసమప్రభావ। త్వాం వర్తమానం హి సతాం సకాశే నాలం ప్రసోఢుం బలహాఽపి శక్రః॥ 1-82-11 (3693) సంతః ప్రతిష్ఠా హి సుఖచ్యుతానాం సతాం సదైవామరరాజకల్ప। తే సంగతాః స్థావరజంగమేశాః ప్రతిష్ఠితస్త్వం సదృశేషు సత్సు॥ 1-82-12 (3694) ప్రభురగ్నిః ప్రతపనే భూమిరావపనే ప్రభుః। ప్రభుః సూర్యః ప్రకాశిత్వే సతాం చాభ్యాగతః ప్రభుః॥ ॥ 1-82-13 (3695) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ద్వ్యశీతితమోఽధ్యాయః॥ 82 ॥

1-83-0 (3696) యయాతిరువాచ। 1-83-0x (498) అహం యయాతిర్నహుషస్య పుత్రః పూరోః పితా సర్వభూతావమానాత్। ప్రభ్రంశితః సురసిద్ధర్షిలోకా- త్పరిచ్యుతః ప్రపతాంయల్పపుణ్యః॥ 1-83-1 (3697) అహం హి పూర్వో వయసా భవద్భ్య- స్తేనాభివాదం భవతాం న ప్రయుంజే। యో విద్యయా తపసా జన్మనా వా వృద్ధః స పూజ్యో భవతి ద్విజానాం॥ 1-83-2 (3698) అష్టక ఉవాచ। 1-83-3x (499) అవాదీస్త్వం వయసా యః ప్రవృద్ధః స వై రాజన్నాభ్యధికః కథ్యతే చ। యో విద్యయా తపసా సంప్రవృద్ధః స ఏవ పూజ్యో భవతి ద్విజానాం॥ 1-83-3 (3699) యయాతిరువాచ। 1-83-4x (500) ప్రతికూలం కర్మణాం పాపమాహు- స్తద్వర్తతేఽప్రవణే పాపలోక్యం। సంతోఽసతాం నానువర్తంతి చైత- ద్యథా చైషామనుకూలాస్తథాఽఽసన్॥ 1-83-4 (3700) అభూద్ధనం మే విపులం గతం త- ద్విచేష్టమానో నాధిగంతా తదస్మి। ఏవం ప్రధార్యాత్మహితే నివిష్టో యో వర్తతే స విజానాతి జీవః॥ 1-83-5 (3701) మహాధనో యో యజతే సుయజ్ఞై- ర్యః సర్వవిద్యాసు వినీతబుద్ధిః। వేదానధీత్య తపసా యోజ్య దేహం దివం స యాయాత్పురుషో వీతమోహః॥ 1-83-6 (3702) న జాతు హృష్యేన్మహతా ధనేన వేదానధీయీతానహంకృతః స్యాత్। నానాభావా బహవో జీవలోకే దైవాధీనా నష్టచేష్టాధికారాః। తత్తత్ప్రాప్య న విహన్యేత ధీరో దిష్టం బలీయ ఇతి మత్వాఽఽత్మబుద్ధ్యా॥ 1-83-7 (3703) సుఖం హి జంతుర్యది వాఽపి దుఃఖం దైవాధీనం విందతే నాత్మశక్త్యా। తస్మాద్దిష్టం బలవన్మన్యమానో న సంజ్వరేన్నాపి హృష్యేత్కథంచిత్॥ 1-83-8 (3704) దుఃఖైర్న తప్యేన్న సుఖైః ప్రహృష్యే- త్సమేన వర్తేత సదైవ ధీరః। దిష్టం బలీయ ఇతి మన్యమానో న సంజ్వరేన్నాపి హృష్యేత్కథంచిత్॥ 1-83-9 (3705) భయే న ముహ్యాంయష్టకాహం కదాచి- త్సంతాపో మే మానసో నాస్తి కశ్చిత్। ధాతా యథా మాం విదధీత లోకే ధ్రువం తథాఽహం భవితేతి మత్వా॥ 1-83-10 (3706) సంస్వేదజా అండజాశ్చోద్భిదశ్చ సరీసృపాః కృమయోఽథాప్సు మత్స్యాః। తథాశ్మనస్తృణకాష్ఠం చ సర్వే దిష్టక్షయే స్వాం ప్రకృతిం భజంతి॥ 1-83-11 (3707) అనిత్యతాం సుఖదుఃస్వస్య బుద్ధ్వా కస్మాత్సంతాపమష్టకాహం భజేయం। కిం కుర్యాం వై కిం చ కృత్వా న తప్యే తస్మాత్సంతాపం వర్జయాంయప్రమత్తః॥ 1-83-12 (3708) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-83-13x (501) ఏవం వ్రువాణం నృపతిం యయాతి- మథాష్టకః పునరేవాన్వపృచ్ఛత్। మాతామహం సర్వగుణోపపన్నం తత్రస్థితం స్వర్గలోకే యథావత్॥ 1-83-13 (3709) అష్టక ఉవాచ। 1-83-14x (502) యే యే లోకాః పార్థివేంద్రప్రధానా- స్త్వయా భుక్తా యం చ కాలం యథావత్। తాన్మే రాజన్బ్రూహి సర్వాన్యథావ- త్క్షేత్రజ్ఞవద్భాషసే త్వం హి ధర్మాన్॥ 1-83-14 (3710) యయాతిరువాచ। 1-83-15x (503) రాజాఽహమాసమిహ సార్వభౌమ- స్తతో లోకాన్మహతశ్చాజయం వై। తత్రావసం వర్షసహస్రమాత్రం తతో లోకం పరమస్ంయభ్యుపేతః॥ 1-83-15 (3711) తతః పురీం పురుహూతస్య రంయాం సహస్రద్వారాం శతయోజనాయతాం। అధ్యావసం వర్షసహస్రమాత్రం తతో లోకం పరమస్ంయభ్యుపేతః॥ 1-83-16 (3712) తతో దివ్యమజరం ప్రాప్య లోకం ప్రజాపతేర్లోకపతేర్దురాపం। తత్రావసం వర్షసహస్రమాత్రం తతో లోకం పరమస్ంయభ్యుపేతః॥ 1-83-17 (3713) స దేవదేవస్య నివేశనే చ విహృత్య లోకానవసం యథేష్టం। సంపూజ్యమానస్త్రిదశైః సమస్తై- స్తుల్యప్రభావద్యుతిరీశ్వరాణాం॥ 1-83-18 (3714) తథాఽఽవసం నందనే కామరూపీ సంవత్సరాణామయుతం శతానాం। సహాప్సరోభిర్విహరన్పుణ్యగంధా- న్పశ్యన్నగాన్పుష్పితాంశ్చారురూపాన్॥ 1-83-19 (3715) తత్ర స్థితం మాం దేవ సుఖేషు సక్తం కాలేఽతీతే మహతి తతోఽతిమాత్రం। దూతో దేవానామబ్రవీదుగ్రరూపో ధ్వంసేత్యుచ్చైస్త్రిః ప్లుతేన స్వరేణ॥ 1-83-20 (3716) ఏతావన్మే విదితం రాజసింహ తతో భ్రష్టోఽహం నందనాత్క్షీణపుణ్యః। వాచోఽశ్రౌషం చాంతరిక్షే సురాణాం సానుక్రోంశాః శోచతాం మాం నరేంద్ర॥ 1-83-21 (3717) అహో కష్టం క్షీణపుణ్యో యయాతిః పతత్యసౌ పుణ్యకృత్పుణ్యకీర్తిః। తానబ్రువం పతమానస్తతోఽహం సతాం మధ్యే నిపతేయం కథం ను॥ 1-83-22 (3718) తైరాఖ్యాతా భవతాం యజ్ఞభూమిః సమీక్ష్య చేమాం త్వరితముపాగతోఽస్మి। హవిర్గంధం దేశికం యజ్ఞభూమే- ర్ధూమాపాంగం ప్రతిగృహ్య ప్రతీతః॥ ॥ 1-83-23 (3719) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి త్ర్యశీతితమోఽధ్యాయః॥ 83 ॥

1-84-0 (3720) అష్టక ఉవాచ। 1-84-0x (504) యదాఽవసో నందనే కామరూపీ సంవత్సరాణామయుతం శతానాం। కిం కారణం కార్తయుగప్రధాన హిత్వా చ త్వం వసుధామన్వపద్యః॥ 1-84-1 (3721) యయాతిరువాచ। 1-84-2x (505) జ్ఞాతిః సుహృత్స్వజనో వా యథేహ క్షీణే విత్తే త్యజ్యతే మానవైర్హి। తథా తత్ర క్షీణపుణ్యం మనుష్యం త్యజంతి సద్యః సేశ్వరా దేవసంఘాః॥ 1-84-2 (3722) అష్టక ఉవాచ। 1-84-3x (506) తస్మిన్కథం క్షీణపుణ్యా భవంతి సంముహ్యతే మేఽత్ర మనోఽతిమాత్రం। కిం వా విశిష్టాః కస్య ధామోపయాంతి తద్వై బ్రూహి క్షేత్రవిత్త్వం మతో మే॥ 1-84-3 (3723) యయాతిరువాచ। 1-84-4x (507) ఇమం భౌమం నరకం తే పతంతి లలాప్యమానా నరదేవ సర్వే। తే కంకగోమాయుబలాశనార్థే క్షీణే పుణ్యే బహుధా ప్రవ్రజంతి॥ 1-84-4 (3724) తస్మాదేతద్వర్జనీయం నరేంద్ర దుష్టం లోకే గర్హణీయం చ కర్మ। ఆఖ్యాతం తే పార్థివ సర్వమేవ భూయశ్చేదానీం వద కిం తే వదామి॥ 1-84-5 (3725) అష్టక ఉవాచ। 1-84-6x (508) యదా తు తాన్వితుదంతే వయాంసి తథా గృధ్రాః శితికంఠాః పతంగాః। కథం భవంతి కథమాభవంతి న భౌమమన్యం నరకం శృణోమి॥ 1-84-6 (3726) యయాతిరువాచ। 1-84-7x (509) ఊర్ధ్వం దేహాత్కర్మణో జృంభమాణా- ద్వ్యక్తం పృథివ్యామనుసంచరంతి। ఇమం భౌమం నరకం తే పతంతి నావేక్షంతే వర్షపూగాననేకాన్॥ 1-84-7 (3727) షష్టిం సహస్రాణి పతంతి వ్యోంని తథా అశీతిం పరివత్సరాణి। తాన్వై తుదంతి పతతః ప్రపాతం భీమా భౌమా రాక్షసాస్తీక్ష్ణదంష్ట్రాః॥ 1-84-8 (3728) అష్టక ఉవాచ। 1-84-9x (510) యదేనసస్తే పతతస్తుదంతి భీమా భౌమా రాక్షసాస్తీక్ష్ణదంష్ట్రాః। కథం భవంతి కథమాభవంతి కథంభూతా గర్భభూతా భవంతి॥ 1-84-9 (3729) యయాతిరువాచ। 1-84-10x (511) అస్రం రేతః పుష్పఫలానుపృక్త- మన్వేతి తద్వై పురుషేణ సృష్టం। స వై తస్యా రజ ఆపద్యతే వై స గర్భభూతః సముపైతి తత్ర॥ 1-84-10 (3730) వనస్పతీనోషధీశ్చావిశంతి ఆపో వాయుం పృథివీం చాంతరిక్షం। చతుష్పదం ద్విపదం చాతి సర్వ- మేవంభూతా గర్భభూతా భవంతి॥ 1-84-11 (3731) అష్టక ఉవాచ। 1-84-12x (512) అన్యద్వపుర్విదధాతీహ గర్భ- ముతాహోస్విత్స్వేన కాయేన యాతి। ఆపద్యమానో నరయోనిమేతా- మాచక్ష్వ మే సంశయాత్ప్రబ్రవీమి॥ 1-84-12 (3732) శరీరదేహాతిసముచ్ఛ్రయం చ చక్షుఃశ్రోత్రే లభతే కేన సంజ్ఞాం। ఏతత్తత్త్వం సర్వమాచక్ష్వ పృష్టః క్షేత్రజ్ఞం త్వాం తాత మన్యామ సర్వే॥ 1-84-13 (3733) యయాతిరువాచ। 1-84-14x (513) వాయుః సముత్కర్షతి గర్భయోని- మృతౌ రేతః పుష్పఫలానుపృక్తం। స తత్ర తన్మాత్రకృతాధికారః క్రమేణ సంవర్ధయతీహ గర్భం॥ 1-84-14 (3734) స జాయమానో విగృహీతమాత్రః సంజ్ఞామధిష్ఠాయ తతో మనుష్యః। స శ్రోత్రాభ్యాం వేదయతీహ శబ్దం స వై రూపం పశ్యతి చక్షుషా చ॥ 1-84-15 (3735) ఘ్రాణేన గంధం జిహ్వయాఽథో రసం చ త్వచా స్పర్శం మనసా వేదభావం। ఇత్యష్టకేహోపహితం హి విద్ధి మహాత్మనః ప్రాణభృతః శరీరే॥ 1-84-16 (3736) అష్టక ఉవాచ। 1-84-17x (514) యః సంస్థితః పురుషో దహ్యతే వా నిఖన్యతే వాపి నికృష్యతే వా। అభావభూతః స వినాశమేత్య కేనాత్మానం చేతయతే పరస్తాత్॥ 1-84-17 (3737) యయాతిరువాచ। 1-84-18x (515) హిత్వా సోఽసూన్సుప్తవన్నిష్టనిత్వా పురోధాయ సుకృతం దుష్కృతం వా। అన్యాం యోనిం పవనాగ్రానుసారీ హిత్వా దేహం భజతే రాజసింహ॥ 1-84-18 (3738) పుణ్యాం యోనిం పుణ్యకృతో వ్రజంతి పాపాం యోనిం పాపకృతో వ్రజంతి। కీటాః పతంగాశ్చ భవంతి పాపా న మే వివక్షాస్తి మహానుభావ॥ 1-84-19 (3739) చతుష్పదా ద్విపదాః షట్పదాశ్చ తథాభూతా గర్భభూతా భవంతి। ఆఖ్యాతమేతన్నిఖిలేన సర్వం భూయస్తు కిం పృచ్ఛసి రాజసింహ॥ 1-84-20 (3740) అష్టక ఉవాచ। 1-84-21x (516) కింస్విత్కృత్వా లభతే తాత లోకా- న్మర్త్యః శ్రేష్ఠాంస్తపసా విద్యయా చ। తన్మే పృష్టః శంస సర్వం యథావ- చ్ఛుభాఁల్లోకాన్యేన గచ్ఛేత్క్రమేణ॥ 1-84-21 (3741) యయాతిరువాచ। 1-84-22x (517) తపశ్చ దానం చ శమో దమశ్చ హ్రీరార్జవం సర్వభూతానుకంపా। స్వర్గస్య లోకస్య వదంతి సంతో ద్వారాణి సప్తైవ మహాంతి పుంసాం। నశ్యంతి మానేన తమోఽభిభూతాః పుంసః సదైవేతి వదంతి సంతః॥ 1-84-22 (3742) అధీయానః పండితంమన్యమానో యో విద్యయా హంతి యశః పరేషాం। తస్యాంతవంతశ్చ భవంతి లోకా న చాస్య తద్బ్రహ్మ ఫలం దదాతి॥ 1-84-23 (3743) చత్వారి కర్మాణ్యభయంకరాణి భయం ప్రయచ్ఛంత్యయథాకృతాని। మానాగ్నిహోత్రముత మానమౌనం మానేనాధీతముత మానయజ్ఞః॥ 1-84-24 (3744) న మానమాన్యో ముదమాదదీత న సంతాపం ప్రాప్నుయాచ్చావమానాత్। సంతః సతః పూజయంతీహ లోకే నాసాధవః సాధుబుద్ధిం లభంతే॥ 1-84-25 (3745) ఇతి దద్యామితి యజ ఇత్యదీయ ఇతి వ్రతం। ఇత్యేతాని భయాన్యాహుస్తాని వర్జ్యాని సర్వశః॥ 1-84-26 (3746) యే చాశ్రయం వేదయంతే పురాణం మనీషిణో మానసమార్గరుద్ధం। తన్నిఃశ్రేయస్తేన సంయోగమేత్య పరాం శాంతిం ప్రత్యుః ప్రేత్య చేహ॥ ॥ 1-84-27 (3747) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి చతురశీతితమోఽధ్యాయః॥ 84 ॥

1-85-0 (3748) అష్టక ఉవాచ। 1-85-0x (518) చరన్గృహస్థః కథమేతి ధర్మా- న్కథం భిక్షుః కథమాచార్యకర్మా। వానప్రస్థః సత్పథే సన్నివిష్టో బహూన్యస్మిన్సంప్రతి వేదయంతి॥ 1-85-1 (3749) యయాతిరువాచ। 1-85-2x (519) ఆహూతాధ్యాయీ గురుకర్మస్వచోద్యః పూర్వోత్థాయీ చరమం చోపశాయీ। మృదుర్దాంతో ధృతిమానప్రమత్తః స్వాధ్యాశీలః సిధ్యతి బ్రహ్మచారీ॥ 1-85-2 (3750) ధర్మాగతం ప్రాప్య ధనం యజేత దద్యాత్సదైవాతిథీన్భోజయేచ్చ। అనాదదానశ్చ పరైరదత్తం సైషా గృహస్థోపనిషత్పురాణీ॥ 1-85-3 (3751) స్వవీర్యజీవీ వృజినాన్నివృత్తో దాతా పరేభ్యో న పరోపతాపీ। తాదృఙ్మునిః సిద్ధిముపైతి ముఖ్యాం వసన్నరణ్యే నియతాహారచేష్టః॥ 1-85-4 (3752) అశిల్పజీవీ గుణవాంశ్చైవ నిత్యం జితేంద్రియః సర్వతో విప్రయుక్తః। అనోకశాయీ లఘురల్పప్రసార- శ్చరందేశానేకచరః స భిక్షుః॥ 1-85-5 (3753) రాత్ర్యా యయా వాఽభిజితాశ్చ లోకా భవంతి కామాభిజితాః సుఖాశ్చ। తామేవ రాత్రిం ప్రయతేత విద్వా- నరణ్యసంస్థో భవితుం యతాత్మా॥ 1-85-6 (3754) దశైవ పూర్వాందశ చాపరాంశ్చ జ్ఞాతీనథాత్మానమథైకవింశం। అరణ్యవాసీ సుకృతే దధాతి విముచ్యారణ్యే స్వశరీరధాతూన్॥ 1-85-7 (3755) అష్టక ఉవాచ। 1-85-8x (520) కతిస్విదేవ మునయః కతి మౌనాని చాప్యుత। భవంతీతి తదాచక్ష్వ శ్రోతుమిచ్ఛామహే వయం॥ 1-85-8 (3756) యయాతిరువాచ। 1-85-9x (521) అరణ్యే వసతో యస్య గ్రామో భవతి పృష్ఠతః। గ్రామే వా వసతోఽరణ్యం స మునిః స్యాజ్జనాధిప॥ 1-85-9 (3757) అష్టక ఉవాచ। 1-85-10x (522) కథంస్విద్వసతోఽరణ్యే గ్రామో భవతి పృష్ఠతః। గ్రామే వా వసతోఽరణ్యం కథం భవతి పృష్ఠతః॥ 1-85-10 (3758) యయాతిరువాచ। 1-85-11x (523) న గ్రాంయముపయుంజీత య ఆరణ్యో మునిర్భవేత్। తథాస్య వసతోఽరణ్యే గ్రామో భవతి పృష్ఠతః॥ 1-85-11 (3759) అనగ్నిరనికేతశ్చాప్యగోత్రచరణో మునిః। కౌపీనాచ్ఛాదనం యావత్తావదిచ్ఛేచ్చ చీవరం॥ 1-85-12 (3760) యావత్ప్రాణాభిసంధానం తావదిచ్ఛేచ్చ భోజనం। తథాఽస్య వసతో గ్రామేఽరణ్యం భవతి పృష్ఠతః॥ 1-85-13 (3761) యస్తు కామాన్పరిత్యజ్య త్యక్తకర్మా జితేంద్రియః। ఆతిష్ఠేచ్చ మునిర్మౌనం స లోకే సిద్ధిమాప్నుయాత్॥ 1-85-14 (3762) ధౌతదంతం కృత్తనఖం సదా స్నాతమలంకృతం। అసితం సితకర్మాణం కస్తమర్హతి నార్చితుం॥ 1-85-15 (3763) తపసా కర్శితః క్షామః క్షీణమాంసాస్థిశోణితః। స చ లోకమిమం జిత్వా లోకం విజయతే పరం॥ 1-85-16 (3764) యదా భవతి నిర్ద్వంద్వో మునిర్మౌనం సమాస్థితః। అథ లోకమిమం జిత్వా లోకం విజయతే పరం॥ 1-85-17 (3765) ఆస్యేన తు యదాఽహారం గోవన్మృగయతే మునిః। అథాస్య లోకః సర్వోఽయం సోఽమృతత్వాయ కల్పతే॥ 1-85-18 (3766) సామాన్యధర్మః సర్వేషాం క్రోధో లోభో ద్రుహాఽక్షమా। విహాయ మత్సరం శాఠ్యం దర్పం దంభం చ పైశునం। క్రోధం లోభం మమత్వం చ యస్య నాస్తి స ధర్మవిత్॥ 1-85-19 (3767) అష్టక ఉవాచ। 1-85-20x (524) నిత్యాశనో బ్రహ్మచారీ గృహస్థో వనగో మునిః। నాధర్మమశనాత్ప్రాప్యేత్కథం బ్రూహీహ పృచ్ఛతే॥ 1-85-20 (3768) యయాతిరువాచ। 1-85-21x (525) అష్టౌ గ్రాసా మునేః ప్రోక్తాః షోడశారణ్యవాసినః। ద్వాత్రింశత్తు గృహస్థస్య అమితం బ్రహ్మచారిణః॥ 1-85-21 (3769) ఇత్యేవం కారణైర్జ్ఞేయమష్టకైతచ్ఛుభాశుభం॥ ॥ 1-85-22 (3770) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి పంచాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 85 ॥

1-86-0 (3771) అష్టక ఉవాచ। 1-86-0x (526) కతరస్త్వనయోః పూర్వం దేవానామేతి సాంయతాం। ఉభయోర్ధావతో రాజన్సూర్యాచంద్రమసోరివ॥ 1-86-1 (3772) యయాతిరువాచ। 1-86-2x (527) అనికేతో గృహస్థేషు కామవృత్తేషు సంయతః। గ్రామ ఏవ వసన్భిక్షుస్తయోః పూర్వతరం గతః॥ 1-86-2 (3773) అప్రాప్య దీర్ఘమాయుస్తు యః ప్రాప్తో వికృతిం చరేత్। తప్యతే యది తత్కృత్వా చరేత్సోఽన్యత్తపస్తతః॥ 1-86-3 (3774) పాపానాం కర్మణాం నిత్యం బిభీయాద్యస్తు మానవః। సుఖమప్యాచరన్నిత్యం సోఽత్యంతం సుఖమేధతే॥ 1-86-4 (3775) యద్వై నృశంసం తదసత్యమాహు- ర్యః సేవతే ధర్మమనర్థబుద్ధిః। అస్వోఽప్యనీశశ్చ తథైవ రాజం- స్తదార్జవం స సమాధిస్తదార్యం॥ 1-86-5 (3776) అష్టక ఉవాచ। 1-86-6x (528) కేనాసి హూతః ప్రహితోఽసి రాజ- న్యువా స్రగ్వీ దర్శనీయః సువర్చాః। కుతఋ ఆయాతః కతరస్యాం దిశి త్వ- ముతాహోస్విత్పార్థివం స్థానమస్తి॥ 1-86-6 (3777) యయాతిరువాచ। 1-86-7x (529) ఇమం భౌమం నరకం క్షీణపుణ్యః ప్రవేష్టుముర్వీం గగనాద్విప్రహీణః। `విద్వాంశ్చైవం మతిమానార్యబుద్ధి- ర్మమాభవత్కర్మలోక్యం చ సర్వం'। ఉక్త్వాఽహం వః ప్రపతిష్యాంయనంతరం త్వరంతి మాం లోకపా బ్రాహ్మణా యే॥ 1-86-7 (3778) సతాం సకాశే తు వృతః ప్రపాత- స్తే సంగతా గుణవంతశ్చ సర్వే। శక్రాచ్చ లబ్ధో హి వరో మయైష పతిష్యతా భూమితలం నరేంద్ర॥ 1-86-8 (3779) అష్టక ఉవాచ। 1-86-9x (530) పృచ్ఛామి త్వాం మా ప్రపత ప్రపాతం యది లోకాః పార్థివ సంతి మేఽత్ర। యద్యంతరిక్షే యది వా దివి స్థితాః క్షేత్రజ్ఞం త్వాం తస్య ధర్మస్య మన్యే॥ 1-86-9 (3780) యయాతిరువాచ। 1-86-10x (531) యావత్పృథివ్యాం విహితం గవాశ్వం సహారణ్యైః పశుభిః పార్వతైశ్చ। తావల్లోకా దివి తే సంస్థితా వై తథా విజానీహి నరేంద్రసింహ॥ 1-86-10 (3781) అష్టక ఉవాచ। 1-86-11x (532) తాంస్తే దదామి మా ప్రపత ప్రపాతం యే మే లోకా దివి రాజేంద్ర సంతి। యద్యంతరిక్షే యది వా దివి శ్రితా- స్తానాక్రమ క్షిప్రమపేతమోహః॥ 1-86-11 (3782) యయాతిరువాచ। 1-86-12x (533) నాస్మద్విధోఽబ్రాహ్మణో బ్రహ్మవిచ్చ ప్రతిగ్రహే వర్తతే రాజముఖ్య। యథా ప్రదేయం సతతం ద్విజేభ్య- స్తథాఽదదం పూర్వమహం నరేంద్ర॥ 1-86-12 (3783) నాబ్రాహ్మణః కృపణో జాతు జీవే- ద్యా చాప్యస్యాఽబ్రాహ్మణీ వీరపత్నీ। సోఽహం నైవాకృతపూర్వం చరేయం విధిత్సమానః కిము తత్ర సాధుః॥ 1-86-13 (3784) ప్రతర్దన ఉవాచ। 1-86-14x (534) పృచ్ఛామి త్వాం స్పృహణీయరూప ప్రతర్దనోఽహం యది మే సంతి లోకాః। యద్యంతరిక్షే యది వా దివి శ్రితాః క్షేత్రజ్ఞం త్వాం తస్య ధర్మస్య మన్యే॥ 1-86-14 (3785) యయాతిరువాచ। 1-86-15x (535) సంతి లోకా బహవస్తే నరేంద్ర అప్యేకైకః సప్తసప్తాప్యహాని। మధుచ్యుతో ఘృతపృక్తా విశోకా- స్తే నాంతవంతః ప్రతిపాలయంతి॥ 1-86-15 (3786) ప్రతర్దన ఉవాచ। 1-86-16x (536) తాంస్తే దదాని మా ప్రపత ప్రపాతం యే మే లోకాస్తవ తే వై భవంతు। యద్యంతరిక్షే యది వా దివి శ్రితా- స్తానాక్రమ క్షిప్రమపేతమోహః॥ 1-86-16 (3787) యయాతిరువాచ। 1-86-17x (537) న తుల్యతేజాః సుకృతం కామయేత యోగక్షేమం పార్థివ పార్థివః సన్। దైవాదేశాదాపదం ప్రాప్య విద్వాం- శ్చరేన్నృశంసం న హి జాతు రాజా॥ 1-86-17 (3788) ధర్ంయం మార్గం యతమానో యశస్యం కుర్యాన్నృపో ధర్మమవేక్షమాణః। న మద్విధో ధర్మబుద్ధిః ప్రజాన- న్కుర్యాదేవం కృపణం మాం యథాఽత్థ॥ 1-86-18 (3789) కుర్యాదపూర్వం న కృతం యదన్యై- ర్విధిత్సమానః కిము తత్ర సాధు। `ధర్మాధర్మౌ సువినిశ్చిత్య సంయ- క్కార్యాకార్యేష్వప్రమత్తశ్చరేద్యః॥ 1-86-19 (3790) స వై ధీమాన్సత్యసంధః కృతాత్మా రాజా భవేల్లోకపాలో మహింనా। యదా భవేత్సంశయో ధర్మకార్యే కామార్థౌ వా యత్ర విందంతి సంయక్॥ 1-86-20 (3791) కార్యం తత్ర ప్రథమం ధర్మకార్యం యన్నో విరుధ్యాదర్థకామౌ స ధర్మః 1-86-21 (3792) వైశంపాయన ఉవాచ।' బ్రువాణమేవం నృపతిం యయాతిం నృపోత్తమో వసుమానబ్రవీత్తం॥ ॥ 1-86-21x (538) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి షడశీతితమోఽధ్యాయః॥ 86 ॥

1-87-0 (3793) వసుమానువాచ। 1-87-0x (539) పృచ్ఛామి త్వాం వసుమానౌషదశ్వి- ర్యద్యస్తి లోకో దివి మే నరేంద్ర। యద్యంతరిక్షే ప్రథితో మహాత్మన్ క్షేత్రజ్ఞం త్వాం తస్య ధర్మస్య మన్యే॥ 1-87-1 (3794) యయాతిరువాచ। 1-87-2x (540) యదంతరిక్షం పృథివీ దిశశ్చ యత్తేజసా తపతే భానుమాంశ్చ। లోకాస్తావంతో దివి సంస్థితా వై తేనాంతవంతః ప్రతిపాలయంతి॥ 1-87-2 (3795) వసుమానువాచ। 1-87-3x (541) తాంస్తే దదాని మా ప్రపత ప్రపాతం యే మే లోకాస్తవ తే వై భవంతు। క్రీణీష్వైతాంస్తృణకేనాపి రాజ- న్ప్రతిగ్రహస్తే యది ధీమన్ప్రదుష్టః॥ 1-87-3 (3796) యయాతిరువాచ। 1-87-4x (542) న మిథ్యాఽహం విక్రయం వై స్మరామి వృథా గృహీతం శిశుకాచ్ఛంకమానః। కుర్యాం న చైవాకృతపూర్వమన్యై- ర్విధిత్సమానః కిము తత్ర సాధుః॥ 1-87-4 (3797) వసుమానువాచ। 1-87-5x (543) తాంస్త్వం లోకాన్ప్రతిపద్యస్వ రాజ- న్మయా దత్తాన్యది నేష్టః క్రయస్తే। అహం న తాన్వై ప్రతిగంతా నరేంద్ర సర్వే లోకాస్తవ తే వై భవంతు॥ 1-87-5 (3798) శిబిరువాచ। 1-87-6x (544) పృచ్ఛామి త్వాం శిబిరౌశీనరోఽహం మమాపి లోకా యది సంతీహ తాత। యద్యంతరిక్షే యది వా దివి శ్రితాః క్షేత్రజ్ఞం త్వాం తస్య ధర్మస్య మన్యే॥ 1-87-6 (3799) యయాతిరువాచ। 1-87-7x (545) యత్త్వం వాచా హృదయేనాపి సాధూ- న్పరీప్సమానాన్నావమంస్థా నరేంద్ర। తేనానంతా దివి లోకాః శ్రితాస్తే విద్యుద్రూపాః స్వనవంతో మహాంతః॥ 1-87-7 (3800) శిబిరువాచ। 1-87-8x (546) తాంస్త్వం లోకాన్ప్రతిపద్యస్వ రాజ- న్మయా దత్తాన్యది నేష్టః క్రయస్తే। న చాహం తాన్ప్రతిపత్స్యే హ దత్త్వా యత్ర గత్వా నానుశోచంతి ధీరాః॥ 1-87-8 (3801) యయాతిరువాచ। 1-87-9x (547) యథా త్వమింద్రప్రతిమప్రభావ- స్తే చాప్యనంతా నరదేవ లోకాః। తథాఽద్య లోకే న రమేఽన్యదత్తే తస్మాచ్ఛిబే నాభినందామి దాయం॥ 1-87-9 (3802) అష్టక ఉవాచ। 1-87-10x (548) న చేదేకైకశో రాజఁల్లోకాన్నః ప్రతినందసి। సర్వే ప్రదాయ భవతే గంతారో నరకం వయం॥ 1-87-10 (3803) యయాతిరువాచ। 1-87-11x (549) యదర్హోఽహం తద్యతధ్వం సంతః సత్యాభినందినః। అహం తన్నాభిజానామి యత్కృతం న మయా పురా॥ 1-87-11 (3804) అష్టక ఉవాచ। 1-87-12x (550) కస్యైతే ప్రతిదృశ్యంతే రథాః పంచ హిరణ్మయాః। యానారుహ్య నరో లోకానభివాంఛతి శాశ్వతాన్॥ 1-87-12 (3805) యయాతిరువాచ। 1-87-13x (551) యుష్మానేతే వహిష్యంతి రథాః పంచ హిరణ్మయాః। ఉచ్చైః సంతః ప్రకాశంతే జ్వలంతోఽగ్నిశిఖా ఇవ॥ 1-87-13 (3806) `వైశంపాయన ఉవాచ। 1-87-14x (552) అశ్వమేధే మహాయజ్ఞే స్వయంభువిహితే పురా। హయస్య యాని చాంగాని సంనికృత్య యథాక్రమం॥ 1-87-14 (3807) హోతాఽధ్వర్యురథోద్గాతా బ్రహ్మణా సహ భారత। అగ్నౌ ప్రాస్యంతి విధివత్సమస్తాః షోడశర్త్విజః॥ 1-87-15 (3808) ధూమగంధం చ పాపిష్ఠా యే జిఘ్రంతి నరా భువి। విముక్తపాపాః పూతాస్తే తత్క్షణేనాభవన్నరాః॥ 1-87-16 (3809) ఏతస్మిన్నంతరే చైవ మాధవీ సా తపోధనా। మృగచర్మపరీతాంగీ పరిధాయ మృగత్వచం॥ 1-87-17 (3810) మృగైః పరిచరంతీ సా మృగాహారవిచేష్టితా। యజ్ఞవాటం మృగగణైః ప్రవిశ్య భృశవిస్మితా॥ 1-87-18 (3811) ఆఘ్రాయంతీ ధూమగంధం మృగైరేవ చచార సా। యజ్ఞవాటమటంతీ సా పుత్రాంస్తానపరాజితాన్॥ 1-87-19 (3812) పశ్యంతీ యజ్ఞమాహాత్ంయం ముదం లేభే చ మాధవీ। అసంస్పృశంతం వసుధాం యయాతిం నాహుషం యదా॥ 1-87-20 (3813) దివిష్ఠం ప్రాప్తమాజ్ఞాయ వవందే పితరం తదా। తదా వసుమనాపృచ్ఛన్మాతరం వై తపస్వినీం॥ 1-87-21 (3814) భవత్యా యత్కృతమిదం వందనం పాదయోరిహ। కోయం దేవోపమో రాజా యాఽభివందసి మే వద॥ 1-87-22 (3815) మాధవ్యువాచ। 1-87-23x (553) శృణుధ్వం సహితాః పుత్రా నాహుషోయం పితా మమ। యయాతిర్మమ పుత్రాణాం మాతామహ ఇతి స్మృతః॥ 1-87-23 (3816) పూరుం మే భ్రాతరం రాజ్యే సమావేశ్య దివం గతః। కేన వా కారణేనైవమిహ ప్రాప్తో మహాయశాః॥ 1-87-24 (3817) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-87-25x (554) తస్యాస్తద్వచనం శ్రుత్వా స్వర్గాద్భ్రష్టేతి చాబ్రవీత్। సా పుత్రస్య వచః శ్రుత్వా సంభ్రమావిష్టచేతనా॥ 1-87-25 (3818) మాధవీ పితరం ప్రాహ దౌహిత్రపరివారితం। తపసా నిర్జితాఁల్లోకాన్ప్రతిగృహ్ణీష్వ మామకాన్॥ 1-87-26 (3819) పుత్రాణామివ పౌత్రాణాం ధర్మాదధిగతం ధనం। స్వార్థణేవ వదంతీహ ఋషయో ధర్మపాఠకాః। తస్మాద్దానేన తపసా చాస్మాకం దివమావ్రజ॥ 1-87-27 (3820) యయాతిరువాచ। 1-87-28x (555) యది ధర్మఫలం హ్యేతచ్ఛోభనం భవితా తవ। దుహిత్రా చైవ దౌహిత్రైస్తారితోఽహం మహాత్మభిః॥ 1-87-28 (3821) తస్మాత్పవిత్రం దౌహిత్రమద్యప్రభృతి పైతృకే। త్రీణి శ్రాద్ధే పవిత్రాణి దౌహిత్రః కుతపస్తిలాః॥ 1-87-29 (3822) త్రీణి చాత్ర ప్రశంసంతి శౌచమక్రోధమత్వరాం। భోక్తారః పరివేష్టారః శ్రావితారః పవిత్రకాః॥ 1-87-30 (3823) దివసస్యాష్టమే భాగే మందీభవతి భాస్కరే। స కాలః కుతపో నామ పితౄణాం దత్తమక్షయం॥ 1-87-31 (3824) తిలాః పిశాచాద్రక్షంతి దర్భా రక్షంతి రాక్షసాత్। రక్షంతి శ్రోత్రియాః పంక్తిం యతిభిర్భుక్తమక్షయం॥ 1-87-32 (3825) లబ్ధ్వా పాత్రం తు విద్వాంసం శ్రోత్రియం సువ్రతం శుచిం। స కాలః కాలతో దత్తం నాన్యథా కాల ఇష్యతే॥ 1-87-33 (3826) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-87-34x (556) ఏవముక్త్వా యయాతిస్తు పునః ప్రోవాచ బుద్ధిమాన్। సర్వే హ్యవభృథస్నాతాస్త్వరధ్వం కార్యగౌరవాత్॥' 1-87-34 (3827) అష్టక ఉవాచ। 1-87-35x (557) ఆతిష్ఠ స్వరథం రాజన్విక్రమస్వ విహాయసం। వయమప్యనుయాస్యామో యదా కాలో భవిష్యతి॥ 1-87-35 (3828) యయాతిరువాచ। 1-87-36x (558) సర్వైరిదానీం గంతవ్యం సహ స్వర్గజితో వయం। ఏష నో విరజాః పంథా దృశ్యతే దేవసద్మనః॥ 1-87-36 (3829) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-87-37x (559) `అష్టకశ్చ శిబిశ్చైవ కాశేయశ్చ ప్రతర్దనః। ఐక్ష్వాకవో వసుమనాశ్చత్వారో భూమిపాస్తదా। సర్వే హ్యవభృథస్నాతాః స్వర్గతాః సాధవః సహ॥' 1-87-37 (3830) తేఽధిరుహ్య రథాన్సర్వే ప్రయాతా నృపస్తమాః। ఆక్రమంతో దివం భాభిర్ధర్మేణావృత్య రోదసీ॥ 1-87-38 (3831) అష్టక ఉవాచ। 1-87-39x (560) అహం మన్యే పూర్వమేకోఽస్మి గంతా సఖా చేంద్రః సర్వథా మే మహాత్మా। కస్మాదేవం శిబిరౌశీనరోఽయ- మేకోఽత్యగాత్సర్వవేగేన వాహాన్॥ 1-87-39 (3832) యయాతిరువాచ। 1-87-40x (561) అదదద్యాచమానాయ యావద్విత్తమవిందత। ఉశీనరస్య పుత్రోఽయం తస్మాచ్ఛ్రేష్ఠోహి వః శిబిః॥ 1-87-40 (3833) దానం తపః సంత్యమథాఽపి ధర్మో హ్రీః శ్రీః క్షమా సౌంయమథో విధిత్సా। రాజన్నేతాన్యప్రమేయాణి రాజ్ఞః శిబేః స్థితాన్యప్రతిమస్య బుద్ధ్యా॥ 1-87-41 (3834) ఏవం వృత్తో హ్రీనిషేవశ్చ యస్మా- త్తస్మాచ్ఛిబిరత్యగాద్వై రథేన। 1-87-42 (3835) వైశంపాయన ఉవాచ। అథాష్టకః పునరేవాన్వపృచ్ఛ- న్మాతామహం కౌతుకేనేంద్రకల్పం॥ 1-87-42x (562) పృచ్ఛామి త్వాం నృపతే బ్రూహి సత్యం కుతశ్చ కశ్చాసి సుతశ్చ కస్య। కృతం త్వయా యద్ధి న తస్య కర్తా లోకే త్వదన్యః క్షత్రియో బ్రాహ్మణో వా॥ 1-87-43 (3836) యయాతిరువాచ। 1-87-44x (563) యయాతిరస్మి నహుషస్య పుత్రః పూరోః పితా సార్వబౌమస్త్విహాసం। గుహ్యం చార్థం మామకేభ్యో బ్రవీమి మాతామహోఽహం భవతాం ప్రకాశం॥ 1-87-44 (3837) సర్వామిమాం పృథివీం నిర్జిగాయ దత్త్వా ప్రతస్థే విపినం బ్రాహ్మణేభ్యః। మేధ్యానశ్వానేకశతాన్సురూపాం- స్తదా దేవాః పుణ్యభాజో భవంతి॥ 1-87-45 (3838) అదామహం పృథివీం బ్రాహ్మణేభ్యః పూర్ణామిమామఖిలాం వాహనేన। గోభిః సువర్ణేన ధనైశ్చ ముఖ్యై- స్తదాఽదదం గాః శథమర్బుదాని॥ 1-87-46 (3839) సత్యేన మే ద్యౌశ్చ వసుంధరా చ తథైవాగ్నిజ్వర్లతే మానుషేషు। న మే వృథా వ్యాహృతమేవ వాక్యం సత్యం హి సంతః ప్రతిపూజయంతి॥ 1-87-47 (3840) యదష్టక ప్రబ్రవీమీహ సత్యం ప్రతర్దనం చౌషదశ్విం తథైవ। సర్వే చ లోకా మునయశ్చ దేవాః సత్యేన పూజ్యా ఇతి మే మనోగతం॥ 1-87-48 (3841) యో నః స్వర్గజితః సర్వాన్యథావృత్తం నివేదయేత్। అనసూయుర్ద్విజాగ్ర్యేభ్యః స లభేన్నః సలోకతాం॥ 1-87-49 (3842) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-87-50x (564) ఏవం రాజా స మహాత్మా హ్యతీవ స్వైర్దౌహిత్రైస్తారితోఽమిత్రసాహ। త్యక్త్వా మహీం పరమోదారకర్మా స్వర్గం గతః కర్మభిర్వ్యాప్య పృథ్వీం॥ ॥ 1-87-50 (3843) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి సప్తాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 87 ॥

1-88-0 (3844) జనమేజయ ఉవాచ। 1-88-0x (565) పుత్రం యయాతేః ప్రబూహి పూరుం ధర్మభృతాం వరం। ఆనుపూర్వ్యేణ యే చాన్యే పూరోర్వంశవివర్ధనాః॥ 1-88-1 (3845) విస్తరేణ పునర్బ్రూహి దౌష్యంతేర్జనమేజయాత్। సంబభూవ యథా రాజా భరతో ద్విజసత్తమ॥ 1-88-2 (3846) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-88-3x (566) పూరుర్నృపతిశార్దూలో యథైవాస్య పితా నృప। ధర్మనిత్యః స్థితో రాజ్యే శక్రతుల్యపరాక్రమః॥ 1-88-3 (3847) ప్రవీరేశ్వరరౌద్రాశ్వాస్త్రయః పుత్రా మహారథాః। పూరోః పౌష్ట్యామజాయంత ప్రవీరో వంశకృత్తతః॥ 1-88-4 (3848) మనస్యురభవత్తస్మాచ్ఛూరసేనీసుతః ప్రభుః। పృథివ్యాశ్చతురంతాయా గోప్తా రాజీవలోచనః॥ 1-88-5 (3849) శక్తః సంహననో వాగ్మీ సౌవీరీతనయాస్త్రయః। మనస్యోరభవన్పుత్రాః శూరాః సర్వే మహారథాః॥ 1-88-6 (3850) అన్వగ్భానుప్రభృతయో మిశ్రకేశ్యాం మనస్వినః। రౌద్రాశ్వస్య మహేష్వాసా దశాప్సరసి సూనవః॥ 1-88-7 (3851) యజ్వానో జజ్ఞిరే శూరాః ప్రజావంతో బహుశ్రుతాః। సర్వే సర్వాస్త్రవిద్వాసః సర్వే ధర్మపరాయణాః॥ 1-88-8 (3852) ఋచేయురథ కక్షేయుః కృకణేయుశ్చ వీర్యవాన్। స్థండిలేయుర్వనేయుశ్చ జలేయుశ్చ మహాయశాః॥ 1-88-9 (3853) తేజేయుర్బలావాంధీమాన్సత్యేయుశ్చంద్రవిక్రమః। ధర్మేయుః సన్నతేయుశ్చ దశమో దేవవిక్రమః॥ 1-88-10 (3854) అనాధృష్టిరభూత్తేషాం విద్వాన్భువి తథైకరాట్। ఋచేయురథ విక్రాంతో దేవానామివ వాసవః॥ 1-88-11 (3855) అనాధృష్టిసుతస్త్వాసీద్రాజసూయాశ్వమేధకృత్। మతినార ఇతి ఖ్యాతో రాజా పరమధార్మికః॥ 1-88-12 (3856) మతినారసుతా రాజంశ్చత్వారోఽమితవిక్రమాః। తంసుర్మహానతిరథో ద్రుహ్యుశ్చాప్రతిమద్యుతిః॥ 1-88-13 (3857) తేషాం తంసుర్మహావీర్యః పౌరవం వంశముద్వహన్। ఆజహార యశో దీప్తం జిగాయ చ వసుంధరాం॥ 1-88-14 (3858) ఈలినం తు సుతం తంసుర్జనయామాస వీర్యవాన్। సోఽపి కృత్స్నామిమాం భూమిం విజిగ్యే జయతాం వరః॥ 1-88-15 (3859) రథంతర్యాం సుతాన్పంచ పంచభూతోపమాంస్తతః। ఈలినో జనయామాస దుష్యంతప్రభృతీన్నృపాన్॥ 1-88-16 (3860) దుష్యంతం శూరభీమౌ చ ప్రవసుం వసుమేవ చ। తేషాం శ్రేష్ఠోఽభవద్రాజా దుష్యంతో దుర్జయో యుధి॥ 1-88-17 (3861) దుష్యంతాల్లక్షణాయాం తు జజ్ఞే వై జనమేజయః। శకుంతలాయాం భరతో దౌష్యంతిరభవత్సుతః॥ 1-88-18 (3862) తస్మాద్భరతవంశస్య విప్రతస్థే మహద్యశః॥ ॥ 1-88-19 (3863) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి అష్టాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 88 ॥

1-89-0 (3864) జనమేజయ ఉవాచ। 1-89-0x (567) భగవన్విస్తరేణేహ భరతస్య మహాత్మనః। జన్మ కర్మ చ సుశ్రూషోస్తన్మే శంసితుమర్హసి॥ 1-89-1 (3865) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-89-2x (568) పౌరవాణాం వంశకరో దుష్యంతో నామ వీర్యవాన్। పృథివ్యాశ్చతురంతాయా గోప్తా భరతసత్తమ॥ 1-89-2 (3866) చతుర్భాగం భువః కృత్స్నం యో భుంక్తే మనుజేశ్వరః। సముద్రావరణాంశ్చాపి దేశాన్స సమితింజయః॥ 1-89-3 (3867) ఆంలేచ్ఛావధికాన్సర్వాన్స భుంక్తే రిపుమర్దనః। రత్నాకరసముద్రాంతాంశ్చాతుర్వర్ణ్యజనావృతాన్॥ 1-89-4 (3868) న వర్ణసంకరకరో న కృష్యాకరకృజ్జనః। న పాపకృత్కశ్చిదాసీత్తస్మిన్రాజని శాసతి॥ 1-89-5 (3869) ధర్మే రతిం సేవమానా ధర్మార్థావభిపేదిరే। తదా నరా నరవ్యాఘ్ర తస్మింజనపదేశ్వరే॥ 1-89-6 (3870) నాసీచ్చోరభయం తాత న క్షుధాభయమణ్వపి। నాసీద్వ్యాధిభయం చాపి తస్మింజనపదేశ్వరే॥ 1-89-7 (3871) స్వధర్మై రేమిరే వర్ణా దైవే కర్మణి నిఃస్పృహాః। తమాశ్రిత్య మహీపాలమాసంశ్చైవాకుతోభయాః॥ 1-89-8 (3872) కాలవర్షీ చ పర్జన్యః సస్యాని రసవంతి చ। సర్వరత్నసమృద్ధా చ మహీ పశుమతీ తథా॥ 1-89-9 (3873) స్వకర్మనిరతా విప్రా నానృతం తేషు విద్యతే। స చాద్భుతమహావీర్యో వజ్రసంహననో యువా॥ 1-89-10 (3874) ఉద్యంయ మందరం దోర్భ్యాం వహేత్సవనకాననం। చతుష్పథగదాయుద్ధే సర్వప్రహరణేషు చ॥ 1-89-11 (3875) నాగపృష్ఠేఽశ్వపృష్ఠే చ బభూవ పరినిష్ఠతః। బలే విష్ణుసమశ్చాసీత్తేజసా భాస్కరోపమః॥ 1-89-12 (3876) అక్షోభ్యత్వేఽర్ణవసమః సహిష్ణుత్వే ధరాసమః। సంమతః స మహీపాలః ప్రసన్నపురరాష్ట్రవాన్॥ 1-89-13 (3877) భూయో ధర్మపరైర్భావైర్ముదితం జనమాదిశత్॥ ॥ 1-89-14 (3878) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ఏకోననవతితమోఽధ్యాయః॥ 89 ॥

1-90-0 (3879) జనమేజయ ఉవాచ। 1-90-0x (569) సంభవం భరతస్యాహం చరితం చ మహామతేః। శకుంతలాయాశ్చోత్పత్తిం శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వతః॥ 1-90-1 (3880) దుష్యంతేన చ వీరేణ యథా ప్రాప్తా శకుంతలా। తం వై పురుషసింహస్య భగవన్విస్తరం త్వహం॥ 1-90-2 (3881) శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వజ్ఞ సర్వం మతిమతాం వర। 1-90-3 (3882) వైశంపాయన ఉవాచ। స కదాచిన్మహాబాహుః ప్రభూతబలవాహనః॥ 1-90-3x (570) వనం జగామ గహనం హయనాగశతైర్వృతః। బలేన చతురంగేణ వృతః పరమవల్గునా॥ 1-90-4 (3883) ఖడ్గశక్తిధరైర్వీరైర్గదాముసలపాణిభిః। ప్రాసతోమరహస్తైశ్చ యయౌ యోధశతైర్వృతః॥ 1-90-5 (3884) సింహనాదైశ్చ యోధానాం శంఖదునదుభినిఃస్వనైః। రథనేమిస్వనైశ్చైవ సనాగవరబృంహితైః॥ 1-90-6 (3885) నానాయుధధరైశ్చాపి నానావేషధరైస్తథా। హ్రేషితస్వనమిశ్రైశ్చ క్ష్వేడితాస్ఫోటితస్వనైః॥ 1-90-7 (3886) ఆసీత్కిలకిలాశబ్దస్తస్మిన్గచ్ఛతి పార్థివే। ప్రాసాదవరశృంగస్థాః పరయా నృపశోభయా॥ 1-90-8 (3887) దదృశుస్తం స్త్రియస్తత్ర శూరమాత్మయశస్కరం। శక్రోపమమమిత్రఘ్నం పరవారణవారణం॥ 1-90-9 (3888) పశ్యంతః స్త్రీగణాస్తత్ర వజ్రపాణిం స్మ మేనిరే। అయం స పురుషవ్యాఘ్రో రణే వసుపరాక్రమః॥ 1-90-10 (3889) యస్య బాహుబలం ప్రాప్య న భవంత్యసుహృద్గణాః। ఇతి వాచో బ్రువంత్యస్తాః స్త్రియః ప్రేంణా నరాధిపం॥ 1-90-11 (3890) తుష్టువుః పుష్పవృష్టీశ్చ ససృజుస్తస్య మూర్ధని। తత్రతత్ర చ విప్రేంద్రైః స్తూయమానః సమంతతః॥ 1-90-12 (3891) నిర్యయౌ పరమప్రీత్యా వనం మృగజిఘాంసయా। తం దేవరాజప్రతిమం మత్తవారణధూర్గతం॥ 1-90-13 (3892) ద్విజక్షత్రియవిట్శూద్రా నిర్యాంతమనుజగ్మిరే। దదృశుర్వర్ధమానాస్తే ఆశీర్భిశ్చ జయేన చ॥ 1-90-14 (3893) సుదూరమనుజగ్ముస్తం పౌరజానపదాస్తథా। న్యవర్తంత తతః పశ్చాదనుజ్ఞాతా నృపేణ హ॥ 1-90-15 (3894) సుపర్ణప్రతిమేనాథ రథేన వసుధాధిపః। మహీమాపూరయామాస ఘోషేణ త్రిదివం తథా॥ 1-90-16 (3895) స గచ్ఛందదృశే ధీమాన్నందనప్రతిమం వనం। బిల్వార్కఖదిరాకీర్ణం కపిత్థధవసంకులం॥ 1-90-17 (3896) విషమం పర్వతస్రస్తై రశ్మభిశ్చ సమావృతం। నిర్జలం నిర్మనుష్యం చ బహుయోజనమాయతం॥ 1-90-18 (3897) మృగసింహైర్వృతం ఘోరైరన్యైశ్చాపి వనేచరైః। తద్వనం మనుజవ్యాఘ్రః సభృత్యబలవాహనః॥ 1-90-19 (3898) లోడయామాస దుష్యంతః సూదయన్వివిధాన్మృగాన్। బాణగోచరసంప్రాప్తాంస్తత్ర వ్యాఘ్రగణాన్బహూన్॥ 1-90-20 (3899) పాతయామాస దుష్యంతో నిర్బిభేద చ సాయకైః। దూరస్థాన్సాయకైః కాంశ్చిదభినత్స నరాధిపః॥ 1-90-21 (3900) అభ్యాశమాగతాంశ్చాన్యాన్ఖడ్గేన నిరకృంతత। కాంశ్చిదేణాన్సమాజఘ్నే శక్త్యా శక్తిమతాం వరః॥ 1-90-22 (3901) గదామండలతత్త్వజ్ఞశ్చచారామితవిక్రమః। తోమరైరసిభిశ్చాపి గదాముసలకంపనైః॥ 1-90-23 (3902) చచార స వినిఘ్నన్వై వన్యాంస్తత్ర మృగద్విజాన్। రాజ్ఞా చాద్భుతవీర్యేణ యోధైశ్చ సమరప్రియైః॥ 1-90-24 (3903) లోడ్యమానం మహారణ్యం తత్యజుః స్మ మృగాధిపాః। తత్ర విద్రుతయూథాని హతయూథపతీని చ॥ 1-90-25 (3904) మృగయూథాన్యథౌత్సుక్యాచ్ఛబ్దం చక్రుస్తతస్తతః। శుష్కాశ్చాపి నదీర్గత్వా జలనైరాశ్యకర్శితాః॥ 1-90-26 (3905) వ్యాయామక్లాంతహృదయాః పతంతి స్మ విచేతసః। క్షుత్పిపాసాపరీతాశ్చ శ్రాంతాశ్చ పతితా భువి॥ 1-90-27 (3906) కేచిత్తత్ర నరవ్యాఘ్రైరభక్ష్యంత బుభుక్షితైః। కేచిదగ్నిమథోత్పాద్య సంసాధ్య చ వనేచరాః॥ 1-90-28 (3907) భక్షయంతి స్మ మాంసాని ప్రకుట్య విధివత్తదా। తత్ర కేచిద్గజా మత్తా బలినః శస్త్రవిక్షతాః॥ 1-90-29 (3908) సంకోచ్యాగ్రకరాన్భీతాః ప్రాద్రవంతి స్మ వేగితాః। శకృన్మూత్రం సృజంతశ్చ క్షరంతః శోణితం బహు॥ 1-90-30 (3909) వన్యా గజవరాస్తత్ర మమృదుర్మనుజాన్బహూన్। తద్వనం బలమేఘేన శరధారేణ సంవృతం। వ్యరోచత మృగాకీర్ణం రాజ్ఞా హతమృగాధిపం॥ ॥ 1-90-31 (3910) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి నవతితమోఽధ్యాయః॥ 90 ॥

1-91-0 (3911) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-91-0x (571) తతో మృగసహస్రాణి హత్వా సబలవాహనః। తత్ర మేఘఘనప్రఖ్యం సిద్ధచారణసేవితం॥ 1-91-1 (3912) వనమాలోకయామాస నగరాద్యోజనద్వయే। మృగాననుచరన్వన్యాఞ్శ్రమేణ పరిపీడితః॥ 1-91-2 (3913) మృగాననుచరన్రాజా వేగేనాశ్వానచోదయత్। రాజా మృగప్రసంగేన వనమన్యద్వివేశ హ॥ 1-91-3 (3914) ఏక ఏవోత్తమబలః క్షుత్పిపాసాశ్రమాన్వితః। స వనస్యాంతమాసాద్య మహచ్ఛూన్యం సమాసదత్॥ 1-91-4 (3915) తచ్చాప్యతీత్య నృపతిరుత్తమాశ్రమసంయుతం। మనఃప్రహ్లాదజననం దృష్టికాంతమతీవ చ॥ 1-91-5 (3916) సీతమారుతసంయుక్తం జగామాన్యన్మహద్వనం। పుష్పితైః పాదపైః కీర్ణమతీవ సుఖశాద్వలం॥ 1-91-6 (3917) విపులం మధురారావైర్నాదితం విహగైస్తథా। పుంస్కోకిలనినాదైశ్చ ఝిల్లీకగణనాదితం॥ 1-91-7 (3918) ప్రవృద్ధవిటపైర్వృక్షైః సుఖచ్ఛాయైః సమావృతం। షట్పదాఘూర్ణితతలం లక్ష్ంయా పరమయా యుతం॥ 1-91-8 (3919) నాపుష్పః పాదపః కశ్చిన్నాఫలో నాపి కంటకీ। షట్పదైర్నాప్యపాకీర్ణస్తస్మిన్వై కాననేఽభవత్॥ 1-91-9 (3920) విగహైర్నాదితం పుష్పైరలంకృతమతీవ చ। సర్వర్తుకుసుమైర్వృక్షైః సుఖచ్ఛాయైః సమావృతం॥ 1-91-10 (3921) మనోరమం సహేష్వాసో వివేశ వనముత్తమం। మారుతా కలితాస్తత్ర ద్రుమాః కుసుమశాఖినః॥ 1-91-11 (3922) పుష్పవృష్టిం విచిత్రాం తు వ్యసజంస్తే పునః పునః। దివస్పృశోఽథ సంఘుష్టాః పక్షిభిర్మధురస్వనైః॥ 1-91-12 (3923) విరేజుః పాదపాస్తత్ర విచిత్రకుసుమాంబరాః। తేషాం తత్ర ప్రవాలేషు పుష్పభారావనామిషు॥ 1-91-13 (3924) రువంతి రావాన్మధురాన్షట్పదా మధులిప్సవః। తత్ర ప్రదేశాంశ్చ బహూన్కుసుమోత్కరమండితాన్॥ 1-91-14 (3925) లతాగృహపరిక్షిప్తాన్మనసః ప్రీతివర్ధనాన్। సంపశ్యన్సుమహాతేజా బభూవ ముదితస్తదా॥ 1-91-15 (3926) పరస్పరాశ్లిష్టశాఖైః పాదపైః కుసుమాన్వితైః। అశోభత వనం తత్తు మహేంద్రధ్వజసన్నిభైః॥ 1-91-16 (3927) సిద్ధచారణసంఘైశ్చ గంధర్వాప్సరసాం గణైః। సేవితం వనమత్యర్థం మత్తవానరకిన్నరైః॥ 1-91-17 (3928) సుఖః శీతః సుగంధీ చ పుష్పరేణువహోఽనిలః। పరిక్రామన్వనే వృక్షానుపైతీవ రిరంసయా॥ 1-91-18 (3929) ఏవంగుణసమాయుక్తం దదర్శ స వనం నృపః। నదీకచ్ఛోద్భం కాంతముచ్ఛ్రితధ్వజసన్నిభం॥ 1-91-19 (3930) ప్రేక్షమాణో వనం తత్తు సుప్రహృష్టవిహంగమం। ఆశ్రమప్రవరం రంయం దదర్శ చ మనోరమం॥ 1-91-20 (3931) నానావృక్షసమాకీర్ణం సంప్రజ్వలితపావకం। తం తదాఽప్రతిమం శ్రీమానాశ్రమం ప్రత్యపూజయత్॥ 1-91-21 (3932) యతిభిర్వాలఖిల్యైశ్చ వృతం మునిగణాన్వితం। అగ్న్యగారైశ్చ బహుభిః పుష్పసంస్తరసంస్తృతం॥ 1-91-22 (3933) మహాకచ్ఛైర్బృహద్భిశ్చ విభ్రాజితమతీవ చ। మాలినీమభితో రాజన్నదీం పుణ్యాం సుఖోదకాం॥ 1-91-23 (3934) నైకపక్షిగణాకీర్ణాం తపోవనమనోరమాం। తత్రవ్యాలమృగాన్సైంయాన్పశ్యన్ప్రీతిమవాప సః॥ 1-91-24 (3935) తం చాప్రతిరథః శ్రీమానాశ్రమం ప్రత్యపద్యత। దేవలోకప్రతీకాశం సర్వతః సుమనోహరం॥ 1-91-25 (3936) నదీం చాశ్రమసంశ్లిష్టాం పుణ్యతోయాం దదర్శ సః। సర్వప్రాణభృతాం తత్ర జననీమివ ధిష్ఠితాం॥ 1-91-26 (3937) సచక్రవాకపులినాం పుష్పఫేనప్రవాహినీం। సకిన్నరగణావాసాం వారనర్క్షనిషేవితాం॥ 1-91-27 (3938) పుణ్యస్వాధ్యాయసంఘుష్టా పులినైరుపశోభితాం। మత్తవారణశార్దూలభుజగేంద్రనిషేవితాం॥ 1-91-28 (3939) తస్యాస్తీరే భగవతః కాశ్యపస్య మహాత్మనః। ఆశ్రమప్రవరం రంయం మహర్షిగణసేవితం॥ 1-91-29 (3940) నదీమాశ్రమసంబద్ధాం దృష్ట్వాశ్రమపదం తథా। చకారాభిప్రవేశాయ మతిం స నృపతిస్తదా॥ 1-91-30 (3941) అలంకృతం ద్వీపవత్యా మాలిన్యా రంయతీరయా। నరనారాయణస్థానం గంగయేవోపశోభితం॥ 1-91-31 (3942) మత్తబర్హిణసంఘుష్టం ప్రవివేశ మహద్వనం। తత్స చైత్రరథప్రఖ్యం సముపేత్య నరర్షభః॥ 1-91-32 (3943) అతీవ గుణసంపన్నమనిర్దేశ్యం చ వర్చసా। మహర్షిం కాశ్యపం ద్రష్టుమథ కణ్వం తపోధనం॥ 1-91-33 (3944) ధ్వజినీమశ్వసంబాధాం పదాతిగజసంకులాం। అవస్థాప్య వనద్వారి సేనామిదమువాచ సః॥ 1-91-34 (3945) మునిం విరజసం ద్రష్టుం గమిష్యామి తపోధనం। కాశ్యపం స్థీయతామత్ర యావదాగమనం మమ॥ 1-91-35 (3946) తద్వనం నందనప్రఖ్యమాసాద్య మనుజేశ్వరః॥ క్షుత్పిపాసే జహౌ రాజా ముదం చావాప పుష్కలాం॥ 1-91-36 (3947) సామాత్యో రాజలింగాని సోపనీయ నరాధిపః। పురోహితసహాయశ్చ జగామాశ్రమముత్తమం॥ 1-91-37 (3948) దిదృక్షుస్తత్ర తమృషిం తపోరాశిమథావ్యయం। బ్రహ్మలోకప్రతీకాశమాశ్రమం సోఽభివీక్ష్య హ। షట్పదోద్గీతసంఘుష్టం నానాద్విజగణాయుతం॥ 1-91-38 (3949) విస్మయోత్ఫుల్లనయనో రాజా ప్రీతో బభూవహ। ఋచో బహ్వృచముఖ్యైశ్చ ప్రేర్యమాణాః పదక్రమైః। శుశ్రావ మనుజవ్యాఘ్రో వితతేష్విహ కర్మసు॥ 1-91-39 (3950) యజ్ఞవిద్యాంగవిద్భిశ్చ యజుర్విద్భిశ్చ శోభితం। మధురైః సామగీతైశ్చ ఋషిభిర్నియతవ్రతైః॥ 1-91-40 (3951) భారుండసామగీతాభిరథర్వశిరసోద్గతైః। యతాత్మభిః సునియతైః శుశుభే స తదాశ్రమః॥ 1-91-41 (3952) అథర్వవేదప్రవరాః పూగయజ్ఞియసామగాః। సంహితామీరయంతి స్మ పదక్రమయుతాం తు తే॥ 1-91-42 (3953) శబ్దసంస్కారసంయుక్తర్బ్రువద్భిశ్చాపరైర్ద్విజైః। నాదితః స బభౌ శ్రీమాన్బ్రహ్మలోక ఇవాపరః॥ 1-91-43 (3954) యజ్ఞసంస్తరవిద్భిశ్చ క్రమశిక్షావిశారదైః। న్యాయతత్త్వాత్మవిజ్ఞానసంపన్నైర్వేదపారగైః॥ 1-91-44 (3955) నానావాక్యసమాహారసమవాయవిశారదైః। విశేషకార్యవిద్భిశ్చ మోక్షధర్మపరాయణైః॥ 1-91-45 (3956) స్తాపనాక్షేపసిద్ధాంతపరమార్థజ్ఞతాం గతైః। శబ్దచ్ఛందోనిరుక్తజ్ఞైః కాలజ్ఞానవిశారదైః॥ 1-91-46 (3957) ద్రవ్యకర్మగుణజ్ఞైశ్చ కార్యకారణవేదిభిః। పక్షివానరరుతజ్ఞైశ్చ వ్యాసగ్రంథసమాశ్రితైః॥ 1-91-47 (3958) నానాశాస్త్రేషు ముఖ్యైశ్చ శుశ్రావ స్వనమీరితం। లోకాయతికముఖ్యైశ్చ సమంతాదనునాదితం॥ 1-91-48 (3959) తత్రతత్ర చ విప్రేంద్రాన్నియతాన్సంశితవ్రతాన్। జపహోమపరాన్విప్రాందదర్శ పరవీరహా॥ 1-91-49 (3960) ఆసనాని విచిత్రాణి రుచిరాణి మహీపతిః। ప్రయత్నోపహితాని స్మ దృష్ట్వా విస్మయమాగమత్॥ 1-91-50 (3961) దేవతాయతనానాం చ ప్రేక్ష్య పూజాం కృతాం ద్విజైః। బ్రహ్మలోకస్థమాత్మానం మేనే స నృపసత్తమః॥ 1-91-51 (3962) స కాశ్యపతపోగుప్తమాశ్రమప్రవరం శుభం। నాతృప్యత్ప్రేక్షమాణో వై తపోవనగుణైర్యుతం॥ 1-91-52 (3963) స కాశ్యపస్యాయతనం మహావ్రతై- ర్వృతం సమాంతాదృషిభిస్తపోధనైః। వివేశ సామాత్యపురోహితోఽరిహా వివిక్తమత్యర్థమనోహరం శుభం॥ ॥ 1-91-53 (3964) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ఏకనవతితమోఽధ్యాయః॥ 91 ॥

1-92-0 (3965) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-92-0x (572) తతో గచ్ఛన్మహాబాహురేకోఽమాత్యాన్విసృజ్య తాన్। నాపశ్యచ్చాశ్రమే తస్మింస్తమృషిం సంశితవ్రతం॥ 1-92-1 (3966) సోఽపశ్యమానస్తమృషిం శూన్యం దృష్ట్వా తథాఽఽశ్రమం। ఉవాచ క ఇహేత్యుచ్చైర్వనం సన్నాదయన్నివ॥ 1-92-2 (3967) శ్రుత్వాఽథ తస్య తం శబ్దం కన్యా శ్రీరివ రూపిణీ। నిశ్చక్రామాశ్రమాత్తస్మాత్తాపసీవేషధారిణీ॥ 1-92-3 (3968) సా తం దృష్ట్వైవ రాజానం దుష్యంతమసితేక్షణా। `సుప్రీతాఽభ్యాగతం తం తు పూజ్యం ప్రాప్తమథేశ్వరం॥ 1-92-4 (3969) రూపయౌవనసంపన్నా శీలాచారవతీ శుభా। సా తమాయతపద్మాక్షం వ్యూఢోరస్కం మహాభుజం॥ 1-92-5 (3970) సింహస్కంధం దీర్ఘబాహుం సర్వలక్షణపూజితం। స్పృష్టం మధురయా వాచా సాఽబ్రవీజ్జనమేజయా॥' 1-92-6 (3971) స్వాగతం త ఇతి క్షిప్రమువాచ ప్రతిపూజ్య చ। ఆసనేనార్చయిత్వా చ పాద్యేనార్ఘ్యేణ చైవ హి॥ 1-92-7 (3972) పప్రచ్ఛానామయం రాజన్కుశలం చ నరాధిపం। యథావదర్చయిత్వాఽథ పృష్ట్వా చానామయం తదా॥ 1-92-8 (3973) ఉవాచ స్మయమానేవ కిం కార్యం క్రియతామితి। `ఆశ్రమస్యాభిగమనే కిం త్వం కార్యం చికీర్షసి॥ 1-92-9 (3974) కస్త్వమద్యేహ సంప్రాప్తో మహర్షేరాశ్రమం శుభం।' తామబ్రవీత్తతో రాజా కన్యాం మధురభాషిణీం॥ 1-92-10 (3975) దృష్ట్వా సర్వానవద్యాంగీం యథావత్ప్రతిపూజితః। `రాజర్షేస్తస్య పుత్రోఽహమిలినస్య మహాత్మనః॥ 1-92-11 (3976) దుష్యంత ఇతి మే నామ సత్యం పుష్కరలోచనే।' ఆగతోఽహం మహాభాగమృషిం కణ్వముపాసితుం॥ 1-92-12 (3977) క్వ గతో భగవాన్భద్రే గన్మమాచక్ష్వ శోభనే। 1-92-13 (3978) శకుంతలోవాచ। గతః పితా మే భగవాన్ఫలాన్యాహర్తుమాశ్రమాత్। ముహూర్తం సంప్రతీక్షస్వ ద్రష్టాస్యేనముపాగతం॥ 1-92-13x (573) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-92-14x (574) అపశ్యమానస్తమృషిం తథా చోక్తస్తయా చ సః। తాం దృష్ట్వా చ వరారోహాం శ్రీమతీం చారుహాసినీం॥ 1-92-14 (3979) విభ్రాజమానాం వపుషా తపసా చ దమేన చ। రూపయౌవనసంపన్నామిత్యువాచ మహీపతిః॥ 1-92-15 (3980) కా త్వం కస్యాసి సుశ్రోణి కిమర్థం చాగతా వనం। ఏవంరూపగుణోపేతా కుతస్త్వమసి శోభనే॥ 1-92-16 (3981) దర్శనాదేవ హి శుభే త్వయా మేఽపహృతం మనః। ఇచ్ఛామి త్వామహం జ్ఞాతుం తన్మమాచక్ష్వ శోభనే॥ 1-92-17 (3982) `స్థితోస్ంయమితసౌభాగ్యే వివక్షుశ్చాస్మి కించన। శృణు మే నాగనాసోరు వచనం మత్తకాశిని॥ 1-92-18 (3983) రాజర్షేరన్వయే జాతః పూరోరస్మి విశేషతః। వృణ్వే త్వామద్య సుశ్రోణి దుష్యంతో వరవర్ణిని॥ 1-92-19 (3984) న మేఽన్యత్ర క్షత్రియాయా మనో జాతు ప్రవర్తతే। ఋషిపుత్రీషు చాన్యాసు నావరాసు పరాసు చ॥ 1-92-20 (3985) తస్మాత్ప్రణిహితాత్మానం విద్ది మాం కలభాషిణి। యస్యాం మే త్వయి భావోఽస్తి క్షత్రియా హ్యసి కా వదా॥ 1-92-21 (3986) న హి మే భీరు విప్రాయాం మనః ప్రసహతే గతిం। భజే త్వామాయతాపాంగే భక్తం భజితుమర్హసి। భుంక్ష రాజ్యం విశాలాక్షి బుద్ధిం మాత్వన్యథా కృథాః'॥ 1-92-22 (3987) ఏవముక్తా తు సా కన్యా తేన రాజ్ఞా తమాశ్రమే। ఉవాచ హసతీ వాక్యమిదం సుమధురాక్షరం॥ 1-92-23 (3988) కణ్వస్యాహం భగవతో దుష్యంత దుహితా మతా। తపస్వినో ధృతిమతో ధర్మజ్ఞస్య మహాత్మనః॥ 1-92-24 (3989) `అస్వతంత్రాస్మి రాజేంద్ర కాశ్యపో మే గురుః పితా। తమేవ ప్రార్థయ స్వార్థం నాయుక్తం కర్తుమర్హసి॥' 1-92-25 (3990) దుష్యంత ఉవాచ। 1-92-26x (575) ఊర్ధ్వరేతా మహాభాగే భగవాఁల్లోకపూజితః। చలేద్ధి వృత్తాద్ధర్మోపి న చలేత్సంశితవ్రతః॥ 1-92-26 (3991) కథం త్వం తస్య దుహితా సంభూతా వరవర్ణినీ। సంశయో మే మహానత్ర తన్మే ఛేత్తుమిహార్హసి॥ 1-92-27 (3992) శకుంతలోవాచ। 1-92-28x (576) యథాఽయమాగమో మహ్యం యథా చేదమభూత్పురా। `అన్యథా సంతమాత్మానమన్యథా సత్సు భాషతే॥ 1-92-28 (3993) స పాపేనావృతో మూర్ఖస్తేన ఆత్మాపహారకః।' శృణు రాజన్యథాతత్త్వం యథాఽస్మి దుహితా మునేః॥ 1-92-29 (3994) ఋషిః కశ్చిదిహాగంయ మమ జన్మాభ్యచోదయత్। `ఊర్ధ్వరేతా యథాసి త్వం కుతస్త్వేయం శకుంతలా॥ 1-92-30 (3995) పుత్రీ త్వత్తః కథం జాతా తత్త్వం మే బ్రూహి కాశ్యప।' తస్మై ప్రోవాచ భగవాన్యథా తచ్ఛృణు పార్థివా॥ 1-92-31 (3996) కణ్వ ఉవాచ। 1-92-32x (577) తప్యమానః కిల పురా విశ్వామిత్రో మహత్తపః। సుభృశం తాపయామాస శక్రం సురగణేశ్వరం॥ 1-92-32 (3997) తపసా దీప్తవీర్యోఽయం స్థానాన్మాం చ్యావయేదితి। భీతః పురందరస్తస్మాన్మేనకామిదమబ్రవీత్॥ 1-92-33 (3998) గుణైరప్సరసాం దివ్యైర్మేనకే త్వం విశిష్యసే। శ్రేయో మే కురు కల్యాణి యత్త్వాం వక్ష్యామి తచ్ఛృణు॥ 1-92-34 (3999) అసావాదిత్యశంకాశో విశ్వామిత్రో మహాతపాః। తప్యమానస్తపో ఘోరం మమ కంపయతే మనః॥ 1-92-35 (4000) మేనకే తవ భారోఽయం విశ్వామిత్రః సుమధ్యమే। శంసితాత్మా సుదుర్ధర్ష ఉగ్రే తపసి వర్తతే॥ 1-92-36 (4001) స మాం న చ్యావయేత్స్థానాత్తం వై గత్వా ప్రలోభయ। చర తస్య తపోవిఘ్నం కురు మే ప్రియముత్తమం॥ 1-92-37 (4002) రూపయౌవనమాధుర్యచేష్టితస్మితభాషణైః। లోభయిత్వా వరారోహే తపసస్తం నివర్తయ॥ 1-92-38 (4003) మేనకోవాచ। 1-92-39x (578) మహాతేజాః స భగవాంస్తథైవ చ మహాతపాః। కోపనశ్చ తథా హ్యేనం జానాతి భగవానపి॥ 1-92-39 (4004) తేజస్తపసశ్చైవ కోపస్య చ మహాత్మనః। త్వమప్యుద్విజసే యస్య నోద్విజేయమహం కథం॥ 1-92-40 (4005) మహాభాగం వసిష్ఠం యః పుత్రైరిష్టైర్వ్యయోజయత్। క్షత్రజాతశ్చ యః పూర్వమభవద్బ్రాహ్మణో బలాత్॥ 1-92-41 (4006) శౌచార్థం యో నదీం చక్రే దుర్గమాం బహుభిర్జలైః। యాం తాం పుణ్యతమాం లోకే కౌశికీతి విదుర్జనాః॥ 1-92-42 (4007) బభార యత్రాస్య పురా కాలే దుర్గే మహాత్మనః। దారాన్మతంగో ధర్మాత్మా రాజర్షిర్వ్యాధతాం గతః॥ 1-92-43 (4008) అతీతకాలే దుర్భిక్షే అభ్యేత్య పునరాక్షమం। మునిః పారేతి నద్యా వై నామ చక్రే తదా ప్రభుః॥ 1-92-44 (4009) మతంగం యాజయాంచక్రే యత్ర ప్రీతమనాః స్వయం। త్వం చ సోమం భయాద్యస్య గతః పాతుం సురేశ్వర॥ 1-92-45 (4010) చకారాన్యం చ లోకం వై క్రుద్ధో నక్షత్రసంపదా। ప్రతిశ్రవణపూర్వాణి నక్షత్రాణి చకార యః। గురుశాపహతస్యాపి త్రిశంకోః శరణం దదౌ॥ 1-92-46 (4011) బ్రహ్మర్షిశాపం రాజర్షిః కథం మోక్ష్యతి కౌశికః। అవమత్య తదా దేవైర్యజ్ఞాంగం తద్వినాశితం॥ 1-92-47 (4012) అన్యాని చ మహాతేజా యజ్ఞాంగాన్యసృజత్ప్రభుః। నినాయ చ తదా స్వర్గం త్రిశంకుం స మహాతపాః॥ 1-92-48 (4013) ఏతాని యస్య కర్మాణి తస్యాహం భృశముద్విజే। యథాఽసౌ న దహేత్క్రుద్ధస్తథాఽఽజ్ఞాపయ మాం విభో॥ 1-92-49 (4014) తేజసా నిర్దహేల్లోకాన్కంపయేద్ధరణీం పదా। సంక్షిపేచ్చ మహామేరుం తూర్ణమావర్తయేద్దిశః॥ 1-92-50 (4015) తాదృశం తపసా యుక్తం ప్రదీప్తమివ పావకం। కథమస్మద్విధా నారీ జితేంద్రియమభిస్పృశేత్॥ 1-92-51 (4016) హుతాశనముఖం దీప్తం సూర్యచంద్రాక్షితారకం। కాలజిహ్వం సురశ్రేష్ఠ కథమస్మద్విధా స్పృశేత్॥ 1-92-52 (4017) యమశ్చ సోమశ్చ మహర్షయశ్చ సాధ్యా విశ్వే వాలస్విల్యాశ్చ సర్వే। ఏతేఽపి యస్యోద్విజంతే ప్రభావా- త్తస్మాత్కస్మాన్మాదృశీ నోద్విజేత॥ 1-92-53 (4018) త్వయైవముక్తా చ కథం సమీప- మృషేర్న గచ్ఛేయమహం సురేంద్ర। రక్షాం చ మే చింతయ దేవరాజ యథా త్వదర్థం రక్షితాఽహం చరేయం॥ 1-92-54 (4019) కామం తు మే మారుతస్తత్ర వాసః ప్రక్రీడితాయా వివృణోతు దేవ। భవేచ్చ మే మన్మథస్తత్ర కార్యే సహాయభూతస్తు తవ ప్రసాదాత్॥ 1-92-55 (4020) వనాచ్చ వాయుః సురభిః ప్రవాయా- త్తస్మిన్కాలే తమృషిం లోభయంత్యాః। తథేత్యుక్త్వా విహితే చైవ తస్మిం- స్తతో యయౌ సాఽఽశ్రమం కౌశికస్య॥ ॥ 1-92-56 (4021) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ద్వినవతితమోఽధ్యాయః॥ 92 ॥

1-93-0 (4022) కణ్వ ఉవాచ। 1-93-0x (579) ఏవముక్తస్తయా శక్రః సందిదేశ సదాగతిం। ప్రాతిష్ఠత తదా కాలే మేనకా వాయునా సహ॥ 1-93-1 (4023) అథాపశ్యద్వరారోహా తపసా దగ్ధకిల్బిషం। మిశ్వామిత్రం తప్యమానం మేనకా భీరురాశ్రమే॥ 1-93-2 (4024) అభివాద్య తతః సా తం ప్రాక్రీడదృషిసన్నిధౌ। అపోవాహ చ వాసోఽస్యా మారుతః శశిసంనిభం॥ 1-93-3 (4025) సాగచ్ఛత్త్వరితా భూమిం వాసస్తదభిలిప్సతీ। కుత్సయంతీవ సవ్రీడం మారుతం వరవర్ణినీ॥ 1-93-4 (4026) పశ్యతస్తస్య రాజర్షేరప్యగ్నిసమతేజసః। విశ్వామిత్రస్తతస్తాం తు విషమస్థామనిందితాం॥ 1-93-5 (4027) గృద్ధాం వాససి సంభ్రాంతాం మేనకాం మునిసత్తమః। అనిర్దేశ్యవయోరూపామపశ్యద్వివృతాం తదా॥ 1-93-6 (4028) తస్యా రూపగుణాందృష్ట్వా స తు విప్రర్షభస్తదా। చకార భావం సంసర్గే తయా కామవశం గతః॥ 1-93-7 (4029) న్యమంత్రయత చాప్యేనాం సా చాప్యైచ్ఛదనిందితా। తౌ తత్ర సుచిరం కాలముభౌ వ్యవహరతాం తదా॥ 1-93-8 (4030) రమమాణౌ యథాకామం యతైకదివసం తథా। `ఏవం వర్షసహస్రాణామతీతం నాన్వచింతయత్॥ 1-93-9 (4031) కామక్రోధావజితవాన్మునిర్నిత్యం సమాహితః। చిరార్జితస్య తపసః క్షయం స కృతవాన్మునిః॥ 1-93-10 (4032) తపసః సంక్షయాదేవ మునిర్మోహం సమావిశత్। మోహాభిభూతః క్రోధాత్మా గ్రసన్మూలఫలాన్మునిః॥ 1-93-11 (4033) పాదైర్జలరవం కృత్వా అంతర్ద్వీపే కుటీం గతః। మేనకా గంతుకామా తు శుశ్రావ జలనిస్వనం॥ 1-93-12 (4034) తపసా దీప్తవీర్యోఽసావాకాశాదేతి యాతి చ। అద్య సంజ్ఞాం విజానామి యయాఽద్య తపసః క్షయః॥ 1-93-13 (4035) గంతుం న యుక్తమిత్యుక్త్వా ఋతుస్నాతాథ మేనకా। కామరాగాభిభూతస్య మునేః పార్స్వం జగామ హ॥' 1-93-14 (4036) జనయామాస స మునిర్మేనకాయాం శకుంతలాం। ప్రస్థే హిమవతో రంయే మాలినీమభితో నదీం॥ 1-93-15 (4037) `దేవగర్భోపమాం బాలాం సర్వాభరణభూషితాం। శయానాం శయనే రంయే మేనకా వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-93-16 (4038) మహర్షేరుగ్రతపసస్తేజస్త్వమసి భామిని। తస్మాత్స్వర్గం గమిష్యామి దేవకార్యార్థమాగతా॥' 1-93-17 (4039) జాతముత్సృజ్య తం గర్భం మేనకా మాలినీమను। కృతకార్యా తతస్తూర్ణమగచ్ఛచ్ఛక్రసంసదం॥ 1-93-18 (4040) తం వనే విజనే గర్భం సింహవ్యాఘ్రసమాకులే। దృష్ట్వా శయానం శకునాః సమంతాత్పర్యవారయన్। నేమాం హింస్యుర్వనే బాలాం క్రవ్యాదా మాంసగృద్ధినః॥ 1-93-19 (4041) పర్యరక్షంత తాం తత్ర శకుంతా మేనకాత్మజాం। ఉపస్ప్రష్టుం గతశ్చాహమపశ్యం శయితామిమాం॥ 1-93-20 (4042) నిర్జనే విపినే రంయే శకుంతైః పరివారితాం। `మాం దృష్ట్వైవాభ్యపద్యంత పాదయోః పతితా ద్విజాః। అబ్రుఞ్శకునాః సర్వే కలం మధురభాషిణః॥ 1-93-21 (4043) విశ్వామిత్రసుతాం బ్రహ్మన్న్యాసభూతాం భరస్వ వై। కామక్రోధావజితవాన్సఖా తే కౌశికీం గతః॥ 1-93-22 (4044) తస్మాత్పోషయ తత్పుత్రీం దయావానితి తేఽబ్రువన్। సర్వభూతరుతజ్ఞోఽహం దయావాన్సర్వజంతుషు॥' 1-93-23 (4045) ఆనయిత్వా తతశ్చైనాం దుహితృత్వే న్యవేశయం॥ 1-93-24 (4046) శరీరకృత్ప్రాణదాతా యస్య చాన్నాని భుంజతే। క్రమేణైతే త్రయోఽప్యుక్తాః పితరో ధర్మశాసనే॥ 1-93-25 (4047) నిర్జనే తు వనే యస్మాచ్ఛకుంతైః పరివారితా। శకుంతలేతి నామాస్యాః కృతం చాపి తతో మయా॥ 1-93-26 (4048) ఏవం దుహితరం విద్ధి మమ విప్ర శకుంతలాం। శకుంతలా చ పితరం మన్యతే మామనిందితా॥ 1-93-27 (4049) శకుంతలోవాచ। 1-93-28x (580) ఏతదాచష్ట పృష్టః సన్మమ జన్మ మహర్షయే। సుతాం కణ్వస్య మామేవం విద్ధి త్వం మనుజాధిప॥ 1-93-28 (4050) కణ్వం హి పితరం మన్యే పితరం స్వమజానతీ। ఇతి తే కథితం రాజన్యథావృత్తం శ్రుతం మయా॥ ॥ 1-93-29 (4051) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి త్రినవతితమోఽధ్యాయః॥ 93 ॥

1-94-0 (4052) దుష్యంత ఉవాచ। 1-94-0x (581) సువ్యక్తం రాజపుత్రీ త్వం యథా కల్యాణి భాషసే। భార్యా మే భవ సుశ్రోణి బ్రూహి కిం కరవాణి తే॥ 1-94-1 (4053) సువర్ణమాలాం వాసాంసి కుండలే పరిహాటకే। నానాపత్తనజే శుభ్రే మణిరత్నే చ శోభనే॥ 1-94-2 (4054) ఆహరామి తవాద్యాహం నిష్కాదీన్యజినాని చ। సర్వం రాజ్యం తవాద్యాస్తు భార్యా మే భవ శోభనే॥ 1-94-3 (4055) గాంధర్వేణ చ మాం భీరు వివాహేనైహి సుందరి। వివాహానాం హి రంభోరు గాంధర్వః శ్రేష్ఠ ఉచ్యతే॥ 1-94-4 (4056) శకుంతలోవాచ। 1-94-5x (582) ఫలాహారో గతో రాజన్పితా మే ఇత ఆశ్రమాత్। ముహూర్తం సంప్రతీక్షస్వ స మాం తుభ్యం ప్రదాస్యతి॥ 1-94-5 (4057) `పితా హి మే ప్రభుర్నిత్యం దైవతం పరమం మమ। యస్మై మాం దాస్యతి పితా స మే భర్తా భవిష్యతి॥ 1-94-6 (4058) పితా రక్షతి కౌమారే భర్తా రక్షతి యౌవనే। పుత్రస్తు స్థావిరే భావే న స్త్రీ స్వాతంత్ర్యమర్హతి॥ 1-94-7 (4059) సమన్యమానా రాజేంద్ర పితరం మే తపస్వినం। అధర్మేణ హి ధర్మిష్ఠ కథం వరముపాస్మహే॥ 1-94-8 (4060) దుష్యంత ఉవాచ। 1-94-9x (583) మామైవం వద కల్యాణి తపోరాశిం దమాత్మకం। 1-94-9 (4061) శకుంతలోవాచ। మన్యుప్రహరణా విప్రా న విప్రాః శస్త్రపాణయః॥ 1-94-9x (584) మన్యునా ఘ్నంతి తే శత్రూన్వజ్రేణేంద్ర ఇవాసురాన్। అగ్నిర్దహతి తేజోభిః సూర్యో దహతి రశ్మిభిః॥ 1-94-10 (4062) రాజా దహతి దండేన బ్రాహ్మణో మన్యునా దహేత్। క్రోధితా మన్యునా ఘ్నంతి వజ్రపాణిరివాసురాన్॥ 1-94-11 (4063) దుష్యంత ఉవాచ। 1-94-12x (585) జానే భద్రే మహర్షిం తం తస్య మన్యుర్న విద్యతే।' ఇచ్ఛామి త్వాం వరారోహే భజమానామనిందితే। త్వదర్థం మాం స్థితం విద్ధి త్వద్గతం హి మనో మమ॥ 1-94-12 (4064) ఆత్మనో బంధురాత్మైవ గతిరాత్మైవ చాత్మనః। ఆత్మనైవాత్మనో దానం కర్తుమర్హసి ధర్మతః॥ 1-94-13 (4065) అష్టావేవ సమాసేన వివాహా ధర్మతః స్మృతాః। బ్రాహ్మో దైవస్తథైవార్షః ప్రాజాపత్యస్తథాఽఽసురః॥ 1-94-14 (4066) గాంధర్వో రాక్షసశ్చైవ పైశాచశ్చాష్టమః స్మృతః। తేషాం ధర్ంయాన్యథాపూర్వం మనుః స్వాయంభువోఽబ్రవీత్॥ 1-94-15 (4067) ప్రశస్తాంశ్చతురః పూర్వాన్బ్రాహ్మణస్యోపధారయ। షడానుపూర్వ్యా క్షత్రస్య విద్ధి ధర్ంయాననిందితే॥ 1-94-16 (4068) రాజ్ఞాం తు రాక్షసోఽప్యుక్తో విట్శూద్రేష్వాసురః స్మృతః। పంచానాం తు త్రయో ధర్ంయా అధర్ంయౌ ద్వౌ స్మృతావిహ॥ 1-94-17 (4069) పైశాచ ఆసురశ్చైవ న కర్తవ్యౌ కదాచన। అనేన విధినా కార్యో ధర్మస్యైషా గతిః స్మృతా॥ 1-94-18 (4070) గాంధర్వరాక్షసౌ క్షత్రే ధర్ంయౌ తౌ మా విశంకిథాః। పృథగ్వా యది వా మిశ్రౌ కర్తవ్యౌ నాత్ర సంశయః॥ 1-94-19 (4071) సా త్వం మమ సకామస్య సకామా వరవర్ణినీ। గాంధర్వేణ వివాహేన భార్యా భవితుమర్హసి॥ 1-94-20 (4072) శకుంతలోవాచ। 1-94-21x (586) యది ధర్మపథస్త్వేవ యది చాత్మా ప్రభుర్మమ। ప్రదానే పౌరవశ్రేష్ఠ శృణు మే సమయం ప్రభో॥ 1-94-21 (4073) సత్యం మే ప్రతిజానీహి యథా వక్ష్యాంయహం రహః। మయి జాయేత యః పుత్రః స భవేత్త్వదనంతరః॥ 1-94-22 (4074) యువరాజో మహారాజ సత్యమేతద్బ్రవీమి తే। యద్యేతదేవం దుష్యంత అస్తు మే సంగమస్త్వయా॥ 1-94-23 (4075) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-94-24x (587) `తస్యాస్తు సర్వం సంశ్రుత్య యథోక్తం స విశాంపతిః। దుష్యంతః పునరేవాహ యద్యదిచ్ఛసి తద్వద॥ 1-94-24 (4076) శకుంతలోవాచ। 1-94-25x (588) ఖ్యాతో లోకప్రవాదోయం వివాహ ఇతి శాస్త్రతః। వైవాహికీం క్రియాం సంతః ప్రశంసంతి ప్రజాహితాం॥ 1-94-25 (4077) లోకప్రవాదశాంత్యర్థం వివాహం విధినా కురు। సంత్యత్ర యజ్ఞపాత్రాణి దర్భాః సుమనసోఽక్షతాః॥ 1-94-26 (4078) యథా యుక్తో వివాహః స్యాత్తథా యుక్తా ప్రజా భవేత్। తస్మాదాజ్యం హవిర్లాజాః సికతా బ్రాహ్మణాస్తవ॥ 1-94-27 (4079) వైవాహికాని చాన్యాని సమస్తానీహ పార్థివ। దురుక్తమపి రాజేంద్ర క్షంతవ్యం ధర్మకారణాత్॥ 1-94-28 (4080) వైశంపాయన ఉవాచ।' 1-94-29x (589) ఏవమస్త్వితి తాం రాజా ప్రత్యువాచావిచారయన్। అపి చ త్వాం హి నేష్యామి నగరం స్వం శుచిస్మితే॥ 1-94-29 (4081) యథా త్వమర్హా సుశ్రోణి మన్యసే తద్బ్రవీమి తే। ఏవముక్త్వా స రాజర్షిస్తామనిందితగామినీం॥ 1-94-30 (4082) `పురోహితం సమాహూయ వచనం యుక్తమబ్రవీత్। రాజపుత్ర్యా యదుక్తం వై న వృథా కర్తుముత్సహే॥ 1-94-31 (4083) క్రియాహీనో హి న భవేన్మమ పుత్రో మహాద్యుతిః। తథా కురుష్వ శాస్త్రోక్తం వివాహం మా చిరంకురు॥ 1-94-32 (4084) ఏవముక్తో నృపతినా ద్విజః పరమయంత్రితః। శోభనం రాజరాజేతి విధినా కృతవాంద్విజః॥ 1-94-33 (4085) శాసనాద్విప్రముఖ్యస్య కృతకౌతుకమంగలః।' జగ్రాహ విధివత్పాణావువాస చ తయా సహ॥ 1-94-34 (4086) విశ్వాస్య చైనాం స ప్రాయాదబ్రవీచ్చ పునః పునః। ప్రేషయిష్యే తవార్థాయ వాహినీం చతురంగిణీం॥ 1-94-35 (4087) `త్రైవిద్యవృద్ధైః సహితాం నానారాజజనైః సహ। శిబికాసహస్రైః సహితా వయమాయాంతి బాంధవాః॥ 1-94-36 (4088) మూకాశ్చైవ కిరాతాశ్చ కుబ్జా వామనకైః సహ। సహితాః కంచుకివరైర్వాహినీ సూతమాగధైః॥ 1-94-37 (4089) శంఖదుందుభినిర్ఘోషైర్వనం చ సముపైష్యతి। తథా త్వామానయిష్యామి నగరం స్వం శుచిస్మితే॥ 1-94-38 (4090) అన్యథా త్వాం న నేష్యామి స్వనివేశమసత్కృతాం। సర్వమంగలసత్కారైః సుభ్రు సత్యం కరోమి తే॥ 1-94-39 (4091) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-94-40x (590) ఏవముక్త్వా స రాజర్షిస్తామనిందితగామినీం। పరిష్వజ్య చ బాహుభ్యాం స్మితపూర్వముదైక్షత॥ 1-94-40 (4092) ప్రదక్షిణీకృతాం దేవీం పునస్తాం పరిషస్వజే। శకుంతలా సా సుముఖీ పపాత నృపపాదయోః॥ 1-94-41 (4093) తాం దేవీం పునరుత్థాప్య మా శుచేతి పునః పునః। శపేయం సుకృతేనైవ ప్రాపయిష్యే నృపాత్మజే॥' 1-94-42 (4094) ఇతి తస్యాః ప్రతిశ్రుత్య స నృపో జనమేజయ। మనసా చింతయన్ప్రాయాత్కాశ్యపం ప్రతి పార్థివ॥ 1-94-43 (4095) భగవాంస్తపసా యుక్తః శ్రుత్వా కిం ను కరిష్యతి। తం న ప్రసాద్యాగతోఽహం ప్రసీదేతి ద్విజోత్తమం। ఏవం సంచింతయన్నేవ ప్రవివేశ స్వకం పురం॥ 1-94-44 (4096) తతో ముహూర్తే యాతే తు కణ్వోఽప్యాశ్రమమాగమత్। శకుంతలా చ పితరం హ్రియా నోపజగామ తం॥ 1-94-45 (4097) `శంకితేవ చ విప్రర్షిముపచక్రామ సా శనైః। తతోఽస్య భారం జగ్రాహ ఆసనం చాప్యకల్పయత్॥ 1-94-46 (4098) ప్రాక్షాలయచ్చ సా పాదౌ కాశ్యపస్య మహాత్మనః। న చైనం లజ్జయాఽశక్నోదక్షిభ్యామభివీక్షితుం॥ 1-94-47 (4099) శకుంతలా చ సవ్రీడా తమృషిం నాభ్యభాషత। తస్మాత్స్వధర్మాత్స్ఖలితా భీతా సా భరతర్షభ॥ 1-94-48 (4100) అభవద్దోషదర్శిత్వాద్బ్రహ్మచారిణ్యయంత్రితా। స తదా వ్రీడితాం దృష్ట్వా ఋషిస్తాం ప్రత్యభాషత॥ 1-94-49 (4101) కణ్వ ఉవాచ। 1-95-50x (591) సవ్రీడైవ చ దీర్ఘాయుః పురేవ భవితా న చ। వృత్తం కథయ రంభోరు మా త్రాసం చ ప్రకల్పయ॥ 1-94-50 (4102) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-94-51x (592) తతః ప్రక్షాల్య పాదౌ సా విశ్రాంతం పునరబ్రవీత్। నిధాయ కామం తస్యర్షేః కందాని చ ఫలాని చ॥ 1-94-51 (4103) తతః సంవాహ్య పాదౌ సా విశ్రాంతం వేదిమధ్యమా। శకుంతలా పౌరవాణాం దుష్యంతం జగ్ముషీ పతిం॥ 1-94-52 (4104) తతః కృచ్ఛ్రాదతిశుభా సవ్రీడా శ్రమతీ తదా। సగద్గదమువాచేదం కాశ్యపం సా శుచిస్మితా॥ 1-94-53 (4105) శకుంతలోవాచ। 1-94-54x (593) రాజా తాతాజగామేహ దుష్యంత ఇలిలాత్మజః। మయా పతిర్వృతో యోఽసౌ దైవయోగాదిహాగతః॥ 1-94-54 (4106) తస్య తాత ప్రసీద త్వం భర్తా మే సుమహాయశాః। అతః సర్వం తు యద్వృత్తం దివ్యజ్ఞానేన పశ్యసి॥ 1-94-55 (4107) అభయం క్షత్రియకులే ప్రసాదం కర్తుమర్హసి। 1-94-56 (4108) వైశంపాయన ఉవాచ। చక్షుషా స తు దివ్యేన సర్వం విజ్ఞాయ కాశ్యపః॥ 1-94-56x (594) తతో ధర్మిష్ఠతాం మత్వా ధర్మే చాస్ఖలితం మనః। ఉవాచ భగవాన్ప్రీతస్తద్వృత్తం సుమహాతపాః॥ 1-94-57 (4109) కణ్వ ఉవాచ। 1-94-58x (595) ఏవమేతన్మయా జ్ఞాతం దృష్టం దివ్యేన చక్షుషా। త్వయాఽద్య రాజాన్వయయా మామనాదృత్య యత్కృతం'॥ 1-94-58 (4110) పుంసా సహ సమాయోగో న స ధర్మోపఘాతకః। న భయం విద్యతే భద్రే మా శుచః సుకృతం కృతం॥ 1-94-59 (4111) క్షత్రియస్య తు గాంధర్వో వివాహః శ్రేష్ఠ ఉచ్యతే। సకామాయాః సకామేన నిమంత్రః శ్రేష్ఠ ఉచ్యతే॥ 1-94-60 (4112) `కిం పునర్విధివత్కృత్వా సుప్రజస్త్వమవాప్స్యసి।' ధర్మాత్మా చ మహాత్మా చ దుష్యంతః పురుషోత్తమః॥ 1-94-61 (4113) అభ్యాగచ్ఛత్పతిర్యస్త్వాం భజమానాం శకుంతలే। మహాత్మా జనితా లోకే పుత్రస్తవ మహాయశాః॥ 1-94-62 (4114) స చ సర్వాం సముద్రాంతాం కృత్స్నాం భోక్ష్యతి మేదినీం। పరం చాభిప్రయాతస్య చక్రం తస్య మహాత్మనః॥ 1-94-63 (4115) భవిష్యత్యప్రతిహతం సతతం చక్రవర్తినః। ప్రసన్న ఏవ తస్యాహం త్వకృతే వరవర్ణిని॥ 1-94-64 (4116) ఋతవో బహవస్తే వై గతా వ్యర్థాః శుచిస్మితే। సార్థకం సాంప్రతం హ్యేతన్న చ పాప్మాస్తి తేఽనఘే। గృహాణ చ వరం మత్తస్తత్కృతే యదభీప్సితం॥ 1-94-65 (4117) శకుంతలోవాచ। 1-94-66x (596) మయా పతిర్వృతో యోఽసౌ దుష్యంతః పురుషోత్తమః। మమ చైవ పతిర్దృష్టో దేవతానాం సమక్షతః। తస్మై ససచివాయ త్వం ప్రసాదం కర్తుమర్హసి॥ 1-94-66 (4118) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-94-67x (597) ఇత్యేవముక్త్వా మనసా ప్రణిధాయ మనస్వినీ। తతో ధర్మిష్ఠతాం వవ్రే రాజ్యే చాస్ఖలనం తథా॥ 1-94-67 (4119) శకుంతలాం పౌరవాణాం దుష్యంతహితకాంయయా। `ఏవమస్త్వితి తాం ప్రాహ కణ్వో ధర్మభృతాం వరః॥ 1-94-68 (4120) పస్పర్శ చాపి పాణిభ్యాం సుతాం శ్రీమివరూపిణీం॥ 1-94-69 (4121) కణ్వ ఉవాచ। 1-94-70x (598) అద్యప్రభృతి దేవీ త్వం దుష్యంతస్య మహాత్మనః। పతివ్రతానాం యా వృత్తిస్తాం వృత్తిమనుపాలయ॥ 1-94-70 (4122) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-94-71x (599) ఇత్యేవముక్త్వా ధర్మాత్మా తాం విశుద్ధ్యర్థమస్పృశత్। స్పృష్టమాత్రే శరీరే తు పరం హర్షమవాప సా॥' ॥ 1-94-71 (4123) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి చతుర్నవతితమోఽధ్యాయః॥ 94 ॥

1-95-0 (4124) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-95-0x (600) ప్రతిజ్ఞాయ చ దుష్యంతే ప్రతియాతే దినే దినే। `గర్భశ్చ వవృధే తస్యాం రాజపుత్ర్యాం మహాత్మనః॥' 1-95-1 (4125) శకుంతలా చింతయంతీ రాజానం కార్యగౌరవాత్। దివారాత్రమనిద్రైవ స్నానభోజనవర్జితా॥ 1-95-2 (4126) రాజప్రేషణికా విప్రాశ్చతురంగబలాన్వితాః। అద్య శ్వో వా పరశ్వో వా సమాయాంతీతి నిస్చితా॥ 1-95-3 (4127) దినాన్పక్షానృతూన్మాసానయనాని చ సర్వశః। గణ్యమానాని వర్షాణి వ్యతీయుస్త్రీణి భారత॥ 1-95-4 (4128) త్రిషు వర్షేషు పూర్ణేషు ఋషేర్వచనగౌరవాత్। ఋషిపత్న్యః సుబహుశో హేతుమద్వాక్యమబ్రువన్॥ 1-95-5 (4129) ఋషిపత్న్య ఊచుః। 1-95-6x (601) శృణు భద్రే లోకవృత్తం శ్రుత్వా యద్రోచతే తవ। తత్కురుష్వ హితం దేవి నావమాన్యం గురోర్వచః॥ 1-95-6 (4130) దేవానాం దైవతం విష్ణుర్విప్రాణామగ్నిర్బ్రహ్మ చ। నారీణాం దైవతం భర్తా లోకానాం బ్రాహ్మణో గురుః॥ 1-95-7 (4131) సూతికాలే ప్రసూష్వేతి భగవాంస్తే పితాఽబ్రవీత్। కరిష్యామీతి కర్తవ్యం తదా తే సుకృతం భవేత్॥ 1-95-8 (4132) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-95-9x (602) పత్నీనాం వచనం శ్రుత్వా సాధు సాధ్విత్యచింతయత్।' గర్భం సుషావ వామోరూః కుమారమమితౌజసం॥ 1-95-9 (4133) త్రిషు వర్షేషు పూర్ణేషు ప్రాజాయత శకుంతలా। రూపౌదార్యగుణోపేతం దౌష్యంతిం జనమేజయ॥ 1-95-10 (4134) `జాతే' తస్మిన్నంతరిక్షాత్పుష్పవృష్టిః పపాత హ। దేవదుందుభయో నేదుర్ననృతుశ్చాప్సరోగణాః॥ 1-95-11 (4135) గాయద్భిర్మధురం తత్ర దేవైః శక్రోఽభ్యువాచ హ। శకుంతలే తవ సుతశ్చక్రవర్తీ భవిష్యతి॥ 1-95-12 (4136) బలం తేజశ్చ రూపం చ న సమం భువి కేనచిత్। ఆహర్తా వాజిమేధస్య శతసంఖ్యస్య పౌరవః॥ 1-95-13 (4137) అనేకారపి సాహస్రై రాజసూయాదిభిర్మఖైః। స్వార్థం బ్రాహ్మణసాత్కృత్వా దక్షిణామమితాం దదత్॥ 1-95-14 (4138) దేవతానాం వచః శ్రుత్వా కణ్వాశ్రమనివాసినః। సభాజయంతః కణ్వస్య సుతాం సర్వే మహర్షయః॥ 1-95-15 (4139) శకుంతలా చ తచ్ఛ్రుత్వా పరం హర్షమవాప సా। ద్విజానాహూయ మునిభిః సత్కృత్య చ మహాయశాః।' 1-95-16 (4140) జాతకర్మాదిసంస్కారం కణ్వః పుణ్యవతాం వరః। తస్యాథ కారయామాస వర్ధమానస్య చాసకృత్॥ 1-95-17 (4141) యథావిధి యథాన్యాయం క్రియాః సర్వాస్త్వకారయత్। దంతైః శుక్లైః శిఖరిభిఃసింహసంహననోఽభవత్॥ 1-95-18 (4142) చక్రాంకితకరః శ్రీమాన్స్వయం విష్ణురివాపరః। `చతుష్కిష్కుర్మహాతేజా మహామూర్ధా మహాబలః॥' 1-95-19 (4143) కుమారో దేవగర్భాభః స తత్రాశు వ్యవర్ధత। `ఋషేర్భయాత్తు దుష్యంతః స్మరన్నైవాహ్వయత్తదా॥ 1-95-20 (4144) గతే కాలే తు మహతి న సస్మార తపోధనాం।' షడ్వర్షేషు తతో బాలః కణ్వాశ్రమపదం ప్రతి॥ 1-95-21 (4145) వ్యాఘ్రాన్సింహాన్వరాహాంశ్చ వృకాంశ్చ మహిషాంస్తథా। `ఋక్షాంశ్చాభ్యహనద్వ్యాలాన్పద్భ్యామాశ్రమపీడకాన్॥ 1-95-22 (4146) బలాద్భుజాభ్యాం సంగృహ్య బలవాన్సంనియంయ చ।' బద్ధ్వా వృక్షేషు దౌష్యంతిరాశ్రమస్య సమంతతః॥ 1-95-23 (4147) ఆరురోహ ద్రుమాంశ్చైవ క్రీడన్స్మ పరిధావతి। `వనం చ లోడయామాస సింహవ్యాఘ్రగణైర్వృతం॥ 1-95-24 (4148) తతశ్చ రాక్షసాన్సర్వాన్పిశాచాంశ్చ రిపూన్రణే। ముష్టియుద్ధేన తాన్హత్వా ఋషీనారాధయత్తదా॥ 1-95-25 (4149) కశ్చిద్దితిసుతస్తం తు హంతుకామో మహాబలః। వధ్యమానాంస్తు దైతేయానమర్షీ తం సమభ్యయాత్॥ 1-95-26 (4150) తమాగతం ప్రహస్యైవ బాహుభ్యాం పరిగృహ్య చ। దృఢం చాబధ్య బాహుభ్యాం పీడయామాస తం తదా॥ 1-95-27 (4151) మర్దితో న శశాకాస్మాన్మోచితుం బలవత్తయా। ప్రాక్రోశద్భైరవం తత్ర ద్వారేభ్యో నిఃసృతం త్వసృక్॥ 1-95-28 (4152) తేన శబ్దేన విత్రస్తా మృగాః సింహాదయో గణాః। సుస్రువుశ్చ శకృన్మూత్రమాశ్రమస్థాశ్చ సుస్రువుః॥ 1-95-29 (4153) నిరసుం జానుభిః కృత్వా విససర్జ చ సోఽపతత్। తద్దృష్ట్వా విస్మయం జగ్ముః కుమారస్య విచేష్టితం॥ 1-95-30 (4154) నిత్యకాలం వధ్యమానా దైతేయా రాక్షసైః సహ। కుమారస్య భయాదేవ నైవ జగ్ముస్తదాశ్రమం॥' 1-95-31 (4155) తతోఽస్య నామ చక్రుస్తే కణ్వాశ్రమనివాసినః। కణ్వేన సహితాః సర్వే దృష్ట్వా కర్మాతిమానుషం॥ 1-95-32 (4156) అస్త్వయం సర్వదమనః సర్వం హి దమయత్యసౌ। స సర్వదమనో నామ కుమారః సమపద్యత॥ 1-95-33 (4157) విక్రమేణౌజసా చైవ బలేన చ సమన్వితః। `అప్రేషయతి దుష్యంతే మహిష్యాస్తనయస్య చ॥ 1-95-34 (4158) పాండుభావపరీతాంగీం చింతయా సమభిప్లుతాం। లంబాలకాం కృశాం దీనాం తథా మలినవాససం॥ 1-95-35 (4159) `శకుంతలాం చ సంప్రేక్ష్య ప్రదధ్యౌ స మునిస్తదా। శాస్త్రాణి సర్వవేదాశ్చ ద్వాదశాబ్దస్య చాభవన్'॥ ॥ 1-95-36 (4160) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి పంచనవతితమోఽధ్యాయః॥ 95 ॥

1-96-0 (4161) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-96-0x (603) తం కుమారమృషిర్దృష్ట్వా కర్మ చాస్యాతిమానుషం। సమయో యౌవరాజ్యాయ ఇత్యనుధ్యాయ స ద్విజః॥ 1-96-1 (4162) `శకుంతలాం సమాహూయ కణ్వో వచనమబ్రవీత్। 1-96-2 (4163) కణ్వ ఉవాచ। శృణు భద్రే మమ సుతే మమ వాక్యం శుచిస్మితే॥ 1-96-2x (604) పతివ్రతానాం నారీణాం విశిష్టమితి చోచ్యతే। పతిశుశ్రూషణం పూర్వం మనోవాక్కాయచేష్టితైః॥ 1-96-3 (4164) అనుజ్ఞాతా మయా పూర్వం పూజయైతద్వ్రతం తవ। ఏతేనైవ చ వృత్తేన పుణ్యాఁల్లోకానవాప్య చ॥ 1-96-4 (4165) తస్యాంతే మానుషే లోకే విశిష్టాం తప్స్యసే శ్రియం। తస్మాద్భద్రేఽద్య యాతవ్యం సమీపం పౌరవస్య హ॥ 1-96-5 (4166) స్వయం నాయాతి మత్వా తే గతం కాలం శుచిస్మితే। గత్వాఽఽరాధయ రాజానం దుష్యంతం హితకాంయయా॥ 1-96-6 (4167) దౌష్యంతిం యౌవరాజ్యస్థం దృష్ట్వా ప్రీతిమవాప్స్యసి। దేవతానాం గురూణాం చ క్షత్రియాణాం చ భామిని॥ 1-96-7 (4168) భర్తౄణాం చ విశేషేమ హితం సంగమనం భవేత్। తస్మాత్పుత్రి కుమారేణ గంతవ్యం మత్ప్రియేప్సయా॥ 1-96-8 (4169) ప్రతివాక్యం న దద్యాస్త్వం శపితా మమ పాదయోః॥ 1-96-9 (4170) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-96-10x (605) ఏవముక్త్వా సుతాం తత్ర పౌత్రం కణ్వోఽభ్యభాషత। పరిష్వజ్య చ బాహుభ్యాం మూర్ధ్న్యుపాఘ్రాయ పౌరవం॥ 1-96-10 (4171) సోమవంశోద్భవో రాజా దుష్యంత ఇతి విశ్రుతః। తస్యాగ్రమహిషీ చైషా తవ మాతా శుచివ్రతా॥ 1-96-11 (4172) గంతుకామా భర్తృపార్శ్వం త్వయా సహ సుమధ్యమా। గత్వాఽభివాద్య రాజనం యౌవరాజ్యమవాప్స్యసి॥ 1-96-12 (4173) స పితా తవ రాజేంద్రస్తస్య త్వం వశగో భవ। పితృపైతామహం రాజ్యమాతిష్ఠస్వ స్వభావతః॥ 1-96-13 (4174) తస్మిన్కాలే స్వరాజ్యస్థో మామనుస్మర పౌరవ॥ 1-96-14 (4175) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-96-15x (606) అభివాద్య మునేః పాదౌ పౌరవో వాక్యమబ్రవీత్। త్వం పితా మమ విప్రర్షే త్వం మాతా త్వం గతిశ్చ మే॥ 1-96-15 (4176) న చాన్యం పితరం మన్యే త్వామృతే తు మహాతపః। తవ శుశ్రూషణం పుణ్యమిహ లోకే పరత్ర చ॥ 1-96-16 (4177) శకుంతలా భర్తృకామా స్వయం యాతు యథేష్టతః। అహం సుశ్రూషణపరః పాదమూలే వసామి వః॥ 1-96-17 (4178) క్రీడాం వ్యాలమృగైః సార్ధం కరిష్యే న పురా యథా। త్వచ్ఛాసనపరో నిత్యం స్వాధ్యాయం చ కరోంయహం॥ 1-96-18 (4179) ఏవముక్త్వా తు సంశ్లిష్య పాదౌ కణ్వస్య తిష్ఠతః। తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా ప్రరురోద శకుంతలా॥ 1-96-19 (4180) స్నేహాత్పితుశ్చ పుత్రస్య హర్షశోకసమన్వితా। నిశాంయ రుదతీమార్తాం దౌష్యంతిర్వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-96-20 (4181) శ్రుత్వా భగవతో వాక్యం కిం రోదిషి శకుంతలే। గంతవ్యం కాల్య ఉత్థాయ భర్తృప్రీతిస్వవాస్తి చేత్॥ 1-96-21 (4182) శకుంతలోవాచ। 1-96-22x (607) ఏకస్తు కురుతే పాపం ఫలం భుంక్తే మహాజనః। మయా నివారితో నిత్యం న కరోషి వచో మమ॥ 1-96-22 (4183) నిఃసృతాన్కుంజరాన్నిత్యం బాహుభ్యాం సంప్రమథ్య వై। వనం చ లోడయన్నిత్యం సింహవ్యాఘ్రగణైర్వృతం॥ 1-96-23 (4184) ఏవంవిధాని చాన్యాని కృత్వా వై పురునందన। రుషితో భగవాంస్తాత తస్మాదావాం వివాసితౌ॥ 1-96-24 (4185) నాహం గచ్ఛామి దుష్యంతం నాస్మి పుత్ర హితైషిణీ। పాదమూలే వసిష్యామి మహర్షేర్భావితాత్మనః॥ 1-96-25 (4186) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-96-26x (608) ఏవముక్త్వా తు రుదతీ పపాత మునిపాదయోః। ఏవం విలపతీం కణ్వశ్చానునీయ చ హేతుభిః। పునః ప్రోవాచ భగవానానృశంస్యాద్ధితం వచః॥ 1-96-26 (4187) కణ్వ ఉవాచ। 1-96-27x (609) శకుంతలే శృణుష్వేదం హితం పథ్యం చ భామిని। పతివ్రతాభావగుణాన్హిత్వా సాధ్యం న కించన॥ 1-96-27 (4188) ప్రతివ్రతానాం దేవా వై తుష్టాః సర్వరప్రదాః। ప్రసాదం చ కరిష్యంతి ఆపదో మోక్షయంతి చ॥ 1-96-28 (4189) పతిప్రసాదాత్పుణ్యం చ ప్రాప్నువంతి న చాశుభం। తస్మాద్గత్వా తు రాజానమారాధయ శుచిస్మితే॥ 1-96-29 (4190) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-96-30x (610) శకుంతలాం తథోక్త్వా వై శాకుంతలమథాబ్రవీత్। దౌహిత్రో మమ పౌత్రస్త్వమిలిలస్య మహాత్మనః॥ 1-96-30 (4191) శృణుష్వ వచనం సత్యం ప్రబ్రవీమి తవానఘ। మనసా భర్తృకామా వై వాగ్భిరుక్త్వా పృథగ్విధం॥ 1-96-31 (4192) గంతుం నేచ్ఛతి కల్యాణీ తస్మాత్తాత వహస్వ వై। శక్తస్త్వం ప్రతిగంతుం చ మునిభిః సహ పౌరవ॥' 1-96-32 (4193) ఇత్యుక్త్వా సర్వదమనం కణ్వః శిష్యానథాబ్రవీత్। శకుంతలామిమాం శీగ్రం సపుత్రామాశ్రమాదితః॥ 1-96-33 (4194) భర్తుః ప్రాపయతాభ్యాశం సర్వలక్షణపూజితాం। నారీణాం చిరవాసో హి బాంధవేషు న రోచతే॥ 1-96-34 (4195) కీర్తిచారిత్రధర్ంనస్తస్మాన్నయత మా చిరం॥ 1-96-35 (4196) `వైశంపాయన ఉవాచ। 1-96-36x (611) ధర్మాభిపూజితం పుత్రం కాశ్యపేన నిశాంయ తు। కాశ్యపాత్ప్రాప్య చానుజ్ఞాం ముముదే చ శకుంతలా॥ 1-96-36 (4197) కణ్వస్య వచనం శ్రుత్వా ప్రతిగచ్ఛేతి చాసకృత్। తథేత్యుక్త్వా తు కణ్వం చ మాతరం పౌరవోఽబ్రవీత్। కిం చిరాయసి మాతస్త్వం గమిష్యామో నృపాలయం॥ 1-96-37 (4198) ఏవముక్త్వా తు తాం దేవీం దుష్యంతస్య మహాత్మనః। అభివాద్య మునేః పాదౌ గంతుమైచ్ఛత్స పౌరవః॥ 1-96-38 (4199) శకుంతలా చ పితరమభివాద్య కృతాంజలిః। ప్రదక్షిణీకృత్య తదా పితరం వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-96-39 (4200) అజ్ఞానాన్మే పితా చేతి దురుక్తం వాపి చానృతం। అకార్యం వాప్యనిష్టం వా క్షంతుమర్హతి తద్భవాన్॥ 1-96-40 (4201) ఏవముక్తో నతశిరా మునిర్నోవాచ కించన। మనుష్యభావాత్కణ్వోఽపి మునిరశ్రూణ్యవర్తయత్॥ 1-96-41 (4202) అబ్భక్షాన్వాయుభక్షాంశ్చ శీర్ణపర్ణాశనాన్మునీన్। ఫలమూలాశినో దాంతాన్కృశాంధమనిసంతతాన్॥ 1-96-42 (4203) వ్రతినో జటిలాన్ముండాన్వల్కలాజినసంవృతాన్। సమాహూయ మునిః కణ్వః కారుణ్యాదిదమబ్రవీత్॥ 1-96-43 (4204) మయా తు లాలితా నిత్యం మమ పుత్రీ యశస్వినీ। వనే జాతా వివృద్ధా చ న చ జానాతి కించన॥ 1-96-44 (4205) ఆశ్రమాత్తు పథా సర్వైర్నీయతాం క్షత్రియాలయం। ద్వితీయయోజనే విప్రాః ప్రతిష్ఠానం ప్రతిష్ఠితం॥ 1-96-45 (4206) ప్రతిష్ఠానే పురే రాజా శాకుంతలపితామహః। అధ్యువాస చిరం కాలముర్వశ్యా సహితః పురా॥ 1-96-46 (4207) అనూపజాంగలయుతం ధనధాన్యసమాకులం। ప్రతిష్ఠితం పురవరం గంగాయామునసంగమే॥ 1-96-47 (4208) తత్ర సంగమమాసాద్య స్నాత్వా హుతహుతాశనాః। శాకమూలఫలాహారా నివర్తధ్వం తపోధనాః। అన్యథా తు భవేద్విప్రా అధ్వనో గమనే శ్రమః॥' 1-96-48 (4209) తథేత్యుక్త్వా చ తే సర్వే ప్రాతిష్ఠంత మహౌజసః। `శకుంతలాం పురస్కృత్య దుష్యంతస్య పురం ప్రతి॥ 1-96-49 (4210) గృహీత్వా చామరప్రఖ్యం పుత్రం కమలలోచనం। ఆజగ్ముశ్చ పురం రంయం దుష్యంతాధ్యుషితం వనాత్॥ 1-96-50 (4211) శకుంతలాం సమాదాయ మునయో ధర్మవత్సలాః। తే వనాని నదీః శైలాన్గిరిప్రస్రవణాని చ॥ 1-96-51 (4212) కందరాణి నితంబాంశ్చ రాష్ట్రాణి నగరాణి చ। ఆశ్రమాణి చ పుణ్యాని గత్వా చైవ గతశ్రమాః॥ 1-96-52 (4213) శనైర్మధ్యాహ్నవేలాయాం ప్రతిష్ఠానం సమాయయుః। తాం పురీం పురుహూతేన ఐలస్యార్థే వినిర్మితాం॥ 1-96-53 (4214) పరిఘాట్టాలకైర్ముఖ్యైరుపకల్పశతైరపి। శతఘ్నీచక్రయంత్రైశ్చ గుప్తామన్యైర్దురాసదాం॥ 1-96-54 (4215) హర్ంయప్రసాదసంబాధాం నానాపణ్యవిభూషితాం। మంటపైః ససభై రంయైః ప్రపాభిశ్చ సమావృతాం॥ 1-96-55 (4216) రాజమార్గేణ మహతా సువిభక్తేన శోభితాం। కైలాసశిఖరాకారైర్గోపురైః సమలంకృతాం॥ 1-96-56 (4217) ద్వారతోరణనిర్యూహైర్మంగలైరుపశోభితాం। ఉద్యానాంరవణోపేతాం మహతీం సాలమేఖలాం॥ 1-96-57 (4218) సర్వపుష్కరిణీభిశ్చ ఉద్యానైశ్చ సమావృతాం। వర్ణాశ్రమైః స్వధర్మస్థైర్నిత్యోత్సవసమాహితైః॥ 1-96-58 (4219) ధనధాన్యసమృద్ధైశ్చ సంతుష్టై రత్నపూజితైః। కృతయజ్ఞైశ్చ విద్వద్భిరగ్నిహోత్రపరైః సదా॥ 1-96-59 (4220) వర్జితా కార్యకరణైర్దానశీలైర్దయాపరైః। అధర్మభీరుభిః సర్వైః స్వర్గలోకజిగీషుభిః॥ 1-96-60 (4221) ఏవంవిధజనోపేతమింద్రలోకమివాపరం। తస్మిన్నగరమధ్యే తు రాజవేశ్మ ప్రతిష్ఠితం॥ 1-96-61 (4222) ఇంద్రసద్మప్రతీకాశం సంపూర్ణం విత్తసంచయైః। తస్య మధ్యే సభా దివ్యా నానారత్నవిభూషితా॥ 1-96-62 (4223) తస్యాం సభాయాం రాజర్షిః సర్వాలంకారభూషితః। బ్రాహ్మణైః క్షత్రియైశ్చాపి మంత్రిభిశ్చాపి సంవృతః॥ 1-96-63 (4224) సంస్తూయమానో రాజేంద్రః సూతమాగధబందిభిః। కార్యార్థిషు తదాఽభ్యేత్య కృత్వా కార్యం గతేషు సః॥ 1-96-64 (4225) సుఖాసీనోఽభవద్రాజా తస్మిన్కాలే మహర్షయః। శకుంతానాం స్వనం శ్రుత్వా నిమిత్తజ్ఞాస్త్వలక్షయన్॥ 1-96-65 (4226) శకుంతలే నిమిత్తాని శోభనాని భవంతి నః। కార్యసిద్ధిం వదంత్యేతే ధ్రువం రాజ్ఞీ భవిష్యసి। అస్మింస్తు దివసే పుత్రో యువరాజో భవిష్యతి॥ 1-96-66 (4227) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-96-67x (612) వర్ధమానపురద్వారం తూర్యఘోషనినాదితం। శకుంతలాం పురస్కృత్య వివిశుస్తే మహర్షయః॥ 1-96-67 (4228) ప్రవిశంతం నృపసుతం ప్రశశంసుశ్చ వీక్షకాః। వర్ధమానపురద్వారం ప్రవిశన్నేవ పౌరవః॥ 1-96-68 (4229) ఇంద్రలోకస్థమాత్మానం మేనే హర్షసమన్వితః॥ 1-96-69 (4230) తతో వై నాగరాః సర్వే సమాహూయ పరస్పరం। ద్రష్టుకామా నృపసుతం సమపద్యంత భారత॥ 1-96-70 (4231) నాగరా ఊచుః। 1-96-71x (613) దేవతేవ జనస్యాగ్రే భ్రాజతే శ్రీరివాగతా। జయంతేనేవ పౌలోమీ ఇంద్రలోకాదిహాగతా॥ 1-96-71 (4232) ఇతి బ్రువంతస్తే సర్వే మహర్షీనిదమబ్రువన్। అభివాదయంతః సహితా మహర్షీందేవవర్చసః॥ 1-96-72 (4233) అద్య నః సఫలం జన్మ కృతార్థాశ్చ తతో వయం। ఏవం యే స్మ ప్రపశ్యామో మహర్షీన్సూర్యవర్చసః॥ 1-96-73 (4234) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-96-74x (614) ఇత్యుక్త్వా సహితాః కేచిదన్వగచ్ఛంత పౌరవం। హైమవత్యాః సుతమివ కుమారం పుష్కరేక్షణం॥ 1-96-74 (4235) యే కేచిదబ్రువన్మూఢాః శాకుంతలదిదృక్షవః। కృష్ణాజినేన సంఛన్నాననిచ్ఛంతో హ్యవేక్షితుం॥ 1-96-75 (4236) పిశాచా ఇవ దృశ్యంతే నాగరాణాం విరూపిణః। వినా సంధ్యాం పిశాచాస్తే ప్రవిశంతి పురోత్తమం॥ 1-96-76 (4237) క్షుత్పిపాసార్దితాందీనాన్వల్కలాజినవాససః। త్వగస్థిభూతాన్నిర్మాంసాంధమనీసంతతానపి॥ 1-96-77 (4238) పింగలాక్షాన్పింగజటాందీర్ఘదంతాన్నిరూదరాన్। విశీర్షకానూర్ధ్వహస్తాందృష్ట్వా హాస్యంతి నాగరాః॥ 1-96-78 (4239) ఏవముక్తవతాం తేషాం గిరం శ్రుత్వా మహర్షయః। అన్యోన్యం తే సమాహూయ ఇదం వచనమబ్రువన్॥ 1-96-79 (4240) ఉక్తం భగవతా వాక్యం న కృతం సత్యవాదినా। పురప్రవేశనం నాత్ర కర్తవ్యమితి శాసనం॥ 1-96-80 (4241) కిం కారణం ప్రవేక్ష్యామో నగరం దుర్జనైర్వృతం। త్యక్తసంగస్య చ మునేర్నగరే కిం ప్రయోజనం॥ 1-96-81 (4242) గమిష్యామో వనం తస్మాద్గంగాయామునసంగమం। ఏవముక్త్వా మునిగణాః ప్రతిజగ్ముర్యథాగతం॥ ॥ 1-96-82 (4243) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి షణ్ణవతితమోఽధ్యాయః॥ 96 ॥

1-97-0 (4244) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-97-0x (615) గతాన్మునిగణాందృష్ట్వా పుత్రం సంగృహ్య పాణినా। మాతాపితృభ్యాం రహితా యథా శోచంతి దారకాః॥ 1-97-1 (4245) తథా శోకపరీతాంగీ ధృతిమాలంబ్య దుఃఖితా। గతేషు తేషు విప్రేషు రాజమార్గేణ భామినీ॥ 1-97-2 (4246) పుత్రేణైవ సహాయేన సా జగామ శనైః శనైః। అదృష్టపూర్వాన్పశ్యన్వై రాజమార్గేణ పౌరవః॥ 1-97-3 (4247) హర్ంయప్రసాదచైత్యాంశ్చ సభా దివ్యా విచిత్రితాః। కౌతూహలసమావిష్టో దృష్ట్వా విస్మయమాగతః॥ 1-97-4 (4248) సర్వే బ్రువంతి తాం దృష్ట్వా పద్మహీనామివ శ్రియం। గత్యా చ సంహీసదృశీం కోకిలేన స్వరే సమాం॥ 1-97-5 (4249) ముఖేన చంద్రసదృశీం శ్రియా పద్మాలయాసమాం। స్మితేన కుందసదృశీం పద్మగర్భసమత్వచం॥ 1-97-6 (4250) పద్మపత్రవిశాలాక్షీం తప్తజాంబూనదప్రభాం। కరాంతమితమధ్యైషా సుకేశీ సంహతస్తనీ॥ 1-97-7 (4251) జఘనం సువిశాలం వై ఊరూ కరికరోపమౌ। రక్తతుంగతలౌ పాదౌ ధరణ్యాం సుప్రతిష్ఠితౌ॥ 1-97-8 (4252) ఏవం రూపసమాయుక్తా స్వర్గలోకాదివాగతా। ఇతి స్మ సర్వేఽమన్యంత దుష్యంతనగరే జనాః॥ 1-97-9 (4253) పునః పునరవోచంస్తే శాకుంతలగుణానపి। సింహేక్షణః సింహదంష్ట్రః సింహస్కంధో మహాభుజః॥ 1-97-10 (4254) సింహోరస్కః సింహబలః సింహవిక్రాంతగాంయయం। పృథ్వంసః పృథువక్షాశ్చ ఛత్రాకారశిరా మహాన్॥ 1-97-11 (4255) పాణిపాదతలే రక్తో రక్తాస్యో దుందుభిస్వనః। రాజలక్షణయుక్తశ్చ రాజశ్రీశ్చాస్య లక్ష్యతే॥ 1-97-12 (4256) ఆకారేణ చ రూపేణ శరీరేణాపి తేజసా। దుష్యంతేన సమో హ్యేష కస్య పుత్రో భవిష్యతి॥ 1-97-13 (4257) ఏవం బ్రువంతస్తే సర్వే ప్రశశంసుః సహస్రశః। యుక్తివాదానవోచంత సర్వాః ప్రాణభృతః స్త్రియః॥ 1-97-14 (4258) బాంధవా ఇవ సస్నేహా అనుజగ్ముః శకుంతలాం। పౌరాణాం తద్వచః శ్రుత్వా తూష్ణీంభూతా శకుంతలా॥ 1-97-15 (4259) వేశ్మద్వారం సమాసాద్య విహ్వలా సా నృపాత్మజా। చింతయామాస సహసా కార్యగౌరవకారణాత్॥ 1-97-16 (4260) లజ్జయా చ పరీతాంగీ రాజన్రాజసమక్షతః। అఘృణా కిం ను వక్ష్యామి దుష్యంతం మమ కారణాత్॥ 1-97-17 (4261) ఏవముక్త్వా తు కృపణా చింతయంతీ శకుంతలా।' అభిసృత్య చ రాజానం వేదితా సా ప్రవేశితా॥ 1-97-18 (4262) సహ తేన కుమారేణ తరుణాదిత్యవర్చసా। `సింహాసనస్థం రాజానం మహేంద్రసదృశద్యుతిం॥ 1-97-19 (4263) శకుంతలా నతశిరాః పరం హర్షమవాప్య చ।' పూజయిత్వా యథాన్యాయమబ్రవీత్తం శకుంతలా॥ 1-97-20 (4264) `అభివాదయ రాజానం పితరం తే దృఢవ్రతం। ఏవముక్త్వా సుతం తత్ర లజ్జానతముఖీ స్థితా॥ 1-97-21 (4265) స్తంభమాలింగ్య రాజానం ప్రసీదస్వేత్యువాచ సా। శాకుంతలోపి రాజానమభివాద్య కృతాంజలిః॥ 1-97-22 (4266) హర్షేణోత్ఫుల్లనయనో రాజానం చాన్వవైక్షత। దుష్యంతో ధర్మబుద్ధ్యా తు చింతయన్నేవ సోబ్రవీత్॥ 1-97-23 (4267) కిమాగమనకార్యం తే బ్రూహి త్వం వరవర్ణిని। కరిష్యామి న సందేహః సపుత్రాయా విశేషతః॥ 1-97-24 (4268) శకుంతలోవాచ। 1-97-25x (616) ప్రసీదస్వ మహారాజ వక్ష్యామి పురుషోత్తమ। ఏష పుత్రో హి తే రాజన్మయ్యుత్పన్నః పరంతప॥ 1-97-25 (4269) తస్మాత్పుత్రస్త్వయా రాజన్యౌవరాజ్యేఽభిషిచ్యతాం। యథోక్తమాశ్రమే తస్మిన్వర్తస్వ పురుషోత్తమ॥ 1-97-26 (4270) మయా సమాగమే పూర్వం కృతః స సమయస్త్వయా। తత్త్వం స్మర మహాబాహో కణ్వాశ్రమపదం ప్రతి॥ 1-97-27 (4271) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-97-28x (617) తస్యోపభోగసక్తస్య స్త్రీషు చాన్యాసు భారత। శకుంతలా సపుత్రా చ మనస్యంతరధీయత॥ 1-97-28 (4272) స ధారయన్మనస్యేనాం సపుత్రాం సస్మితాం తదా। తదోపగృహ్య మనసా చిరం సుఖమవాప సః॥ 1-97-29 (4273) సోఽథ శ్రుత్వాపి తద్వాక్యం తస్యా రాజా స్మరన్నపి। అబ్రవీన్న స్మరామీతి త్వయా భద్రే సమాగమం॥ 1-97-30 (4274) మైథునం చ వృథా నాహం గచ్ఛేయమితి మే మతిః। నాభిజానామి కల్యాణి త్వయా సహ సమాగమం'॥ 1-97-31 (4275) ధర్మార్థకామసంబంధం న స్మరామి త్వయా సహ। గచ్ఛ వా తిష్ఠ వా కామం యద్వాపీచ్ఛసి తత్కురు॥ ॥ 1-97-32 (4276) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి సప్తనవతితమోఽధ్యాయః॥ 97 ॥

ఏవముక్తా వరారోహా వ్రీడితేవ మనస్వినీ। విసంజ్ఞేవ చ దుఃఖేన తస్థౌ స్థూణేవ నిశ్చలా॥ 1-98-1 (4277) సంరంభామర్షతాంరాక్షీ స్ఫురమాణోష్ఠసంపుటా। కటాక్షైర్నిర్దహంతీవ తిర్యగ్రాజానమైక్షత॥ 1-98-2 (4278) ఆకారం గూహమానా చ మన్యునా చ సమీరితం। తపసా సంభృతం తేజో ధారయామాస వై తదా॥ 1-98-3 (4279) సా ముహూర్తమివ ధ్యాత్వా దుఃఖామర్షసమన్వితా। భర్తారమభిసంప్రేక్ష్య యథాన్యాయం వచోఽబ్రవీత్॥ 1-98-4 (4280) జానన్నపి మహారాజ కస్మాదేవం ప్రభాషసే। న జానామీతి నిఃశంకం యథాన్యః ప్రాకృతస్తథా॥ 1-98-5 (4281) తస్య తే హృదయం వేద సత్యస్యైవానృతస్య చ। సాక్షిణం బత కల్యాణమాత్మానమవమన్యసే॥ 1-98-6 (4282) యోఽన్యథా సంతమాత్మానన్యథా ప్రతిపద్యతే। కిం తేన న కృతం పాపం చోరేణాత్మాపహారిణా॥ 1-98-7 (4283) ఏకోఽహమస్మీతి చ మన్యసే త్వం న హృచ్ఛయం వేత్సి మునిం పురాణం। యో వేదితా కర్మణః పాపకస్య తస్యాంతికే త్వం వృజినం కరోషి॥ 1-98-8 (4284) `ధర్మ ఏవ హి సాధూనాం సర్వేషాం హితకారణం। నిత్యం మిథ్యావిహీనానాం న చ దుఃఖావహో భవేత్'॥ 1-98-9 (4285) మన్యతే పాపకం కృత్వా న కశ్చిద్వేత్తి మామితి। విదంతి చైనం దేవాశ్చ యశ్చైవాంతరపూరుషః॥ 1-98-10 (4286) ఆదిత్యచంద్రావనిలోఽనలశ్చ ద్యౌర్భూమిరాపో హృదయం యమశ్చ। అహశ్చ రాత్రిశ్చ ఉభే చ సంధ్యే ధర్మశ్చ జానాతి నరస్య వృత్తం॥ 1-98-11 (4287) యమో వైవస్వతస్తస్య నిర్యాతయతి దుష్కృతం। హృది స్థితః కర్మసాక్షీ క్షేత్రజ్ఞో యస్య తుష్యతి॥ 1-98-12 (4288) న తుష్యతి చ యస్యైష పురుషస్య దురాత్మనః। తం యమః పాపకర్మాణం నిర్భర్త్సయతి దుష్కృతం॥ 1-98-13 (4289) యోఽవమత్యాత్మనాత్మానమన్యథా ప్రతిపద్యతే। న తస్య దేవాః శ్రేయాంసో యస్యాత్మాపి న కారణం॥ 1-98-14 (4290) స్వయం ప్రాప్తేతి మామేవం మావమంస్థా పతివ్రతాం। అర్చార్హాం నార్చయసి మాం స్వయం భార్యాముపస్థితాం॥ 1-98-15 (4291) కిమర్థం మాం ప్రాకృతవదుపప్రేక్షసి సంసది। నఖల్వహమిదం శూన్యే రౌమి కిం న శృణోషి మే॥ 1-98-16 (4292) యది మే యాచమానాయా వచనం న కరిష్యసి। దుష్యంత శతధా త్వద్య మూర్ధా తే విఫలిష్యతి॥ 1-98-17 (4293) జాయాం పతిః సంప్రవిశ్య యదస్యాం జాయతే పునః। జాయాయాస్తద్ధి జాయాత్వం పౌరాణాః కవయో విదుః॥ 1-98-18 (4294) యదాగమవతః పుంసస్తదపత్యం ప్రజాయతే। తత్తారయతి సంతత్యా పూర్వప్రేతాన్పితామహాన్॥ 1-98-19 (4295) పున్నాంనో నరకాద్యస్మాత్పితరం త్రాయతే సుతః। తస్మాత్పుత్ర ఇతి ప్రోక్తః పూర్వమేవ స్వయంభువా॥ 1-98-20 (4296) `పుత్రేణ లోకాంజయంతి పౌత్రేణానంత్యమశ్నుతే। అథ పౌత్రస్య పుత్రేణ మోదంతే ప్రపితామహాః॥' 1-98-21 (4297) సా భార్యా యా గృహే దక్షా సా భార్యా యా ప్రజావతీ। సా భార్యా యా పతిప్రాణా సా భార్యా యా పతివ్రతా॥ 1-98-22 (4298) అర్ధం భార్యా మనుష్యస్య భార్యా శ్రేష్ఠతమః సఖా। భార్యా మూలం త్రివర్గస్య యః సభార్యః స బంధుమాన్॥ 1-98-23 (4299) భార్యావంతః క్రియావంతః సభార్యా గృహమేధినః। భార్యావంతః ప్రమోదంతే భార్యావంతః శ్రియావృతాః॥ 1-98-24 (4300) సఖాయః ప్రవివిక్తేషు భవంత్యేతాః ప్రియంవదాః। పితరో ధర్మకార్యేషు భవంత్యార్తస్య మాతరః॥ 1-98-25 (4301) కాంతారేష్వపి విశ్రామో జనస్యాధ్వని కస్య వై। యః సదారః స విశ్వాస్యస్తస్మాద్దారాః పరా గతిః। 1-98-26 (4302) సంసరంతమభిప్రేతం విషమేష్వేకపాతినం। భార్యైవాన్వేతి భర్తారం సతతం యా పతివ్రతా॥ 1-98-27 (4303) ప్రథమం సంస్థితా భార్యా పతిం ప్రేత్య ప్రతీక్షతే। పూర్వప్రేతం తు భర్తారం పశ్చాత్సాప్యనుగచ్ఛతి॥ 1-98-28 (4304) ఏతస్మాత్కారణాద్రాజన్పాణిగ్రహణమిష్యతే। యదాప్నోతి పతిర్భార్యామిహ లోకే పరత్ర చ॥ 1-98-29 (4305) `పోషణార్థం శరీరస్య పాథేయం స్వర్గతస్య వై।' ఆత్మాఽఽత్మనైవ జనితః పుత్ర ఇత్యుచ్యతే బుధైః॥ 1-98-30 (4306) తస్మాద్భార్యాం పతిః పశ్యేన్మాతృవత్పుత్రమాతరం। `అంతరాత్మైవ సర్వస్య పుత్రో నామోచ్యతే సదా॥ 1-98-31 (4307) గతీ రూపం చ చేష్టా చ ఆవర్తా లక్షణాని చ। పితౄణాం యాని దృశ్యంతే పుత్రాణాం సంతి తాని చ॥ 1-98-32 (4308) తేషాం శీలగుణాచారాస్తత్సంపర్కాచ్ఛుభాశుభాత్।' భార్యాయాం జనితం పుత్రమాదర్శే స్వమివాననం॥ 1-98-33 (4309) జనితా మోదతే ప్రేక్ష్య స్వర్గం ప్రాప్యేవ పుణ్యకృత్। `పతివ్రతారూపధరాః పరబీజస్య సంగ్రహాత్॥ 1-98-34 (4310) కులం వినాశ్య భర్తౄణాం నరకం యాంతి దారుణం। పరేణ జనితాః పుత్రాః స్వభార్యాయాం యథేష్టతః॥ 1-98-35 (4311) మమ పుత్రా ఇతి మతాస్తే పుత్రా అపి శత్రవః। ద్విషంతి ప్రతికుర్వంతి న తే వచనంకారిణః॥ 1-98-36 (4312) ద్వేష్టి తాంశ్చ పితా చాపి స్వబీజే న తథా నృప। న ద్వేష్టి పితరం పుత్రో జనితారమథాపి వా॥ 1-98-37 (4313) న ద్వేష్టి జనితా పుత్రం తస్మాదాత్మా సుతో భవేత్।' దహ్యమానా మనోదుఃఖైర్వ్యాధిభిస్తుములైర్జనః॥ 1-98-38 (4314) హ్లాదంతే స్వేషు దారేషు ఘర్మార్తాః సలిలేష్వివ। `విప్రవాసకృశా దీనా నరా మలినవాససః॥ 1-98-39 (4315) తేఽపి స్వదారాంస్తుష్యంతి దరిద్రా ధనలాభవత్।' అప్రియోక్తోపి దారాణాం న బ్రూయాదప్రియం బుధః॥ 1-98-40 (4316) రతిం ప్రీతిం చ ధర్మం చ తదాయత్తమవేక్ష్య చ। `ఆత్మనోఽర్ధమితి శ్రౌతం సా రక్షతి ధనం ప్రజాః॥ 1-98-41 (4317) శరీరం లోకయాత్రాం వై ధర్మం స్వర్గమృషీన్పితౄన్।' ఆత్మనో జన్మనః క్షేత్రం పుణ్యా రామాః సనాతనాః॥ 1-98-42 (4318) ఋషీణామపి కా శక్తిః స్రష్టుం రామామృతే ప్రజా-। `దేవానామపి కా శక్తిః కర్తుం సంభవమాత్మనః॥ 1-98-43 (4319) పండితస్యాపి లోకేషు స్త్రీషు సృష్టిః ప్రతిష్ఠితా। ఋషిభ్యో హ్యృషయః కేచిచ్చండాలీష్వపి జజ్ఞిరే'॥ 1-98-44 (4320) పరిసృత్య యథా సూనుర్ధరణీరేణుకుంఠితః। పితురాలింగతేఽంగాని కిమస్త్యభ్యధికం తతః॥ 1-98-45 (4321) స త్వం సూనుమనుప్రాప్తం సాభిలాషం మనస్వినం। ప్రేక్షమాణం కటాక్షేణ కిమర్థమవమన్యసే॥ 1-98-46 (4322) అండాని బిభ్రతి స్వాని న త్యజంతి పిపీలికాః। కిం పునస్త్వం న మన్యేథాః సర్వథా పుత్రమీదృశం॥ 1-98-47 (4323) న భరేథాః కథం ను త్వం మయి జాతం స్వమాత్మజం। `మమాండానీతి వర్ధ్తే కోకిలాండాని వాయసాః॥ 1-98-48 (4324) కిం పునస్త్వం న మన్యేథాః సర్వజ్ఞః పుత్రమీదృశం। మలయాచ్చందనం జాతమతిశీతం వదంతి వై॥ 1-98-49 (4325) శిశోరాలింగనం తస్మాచ్చందనాదధికం భవేత్।' న వాససాం న రామాణాం నాపాం స్పర్శస్తథావిధః॥ 1-98-50 (4326) శిశునాలింగ్యమానస్య స్పర్శః సూనోర్యథా సుఖః। పుత్రస్పర్శాత్ప్రియతరః స్పర్శో లోకే న విద్యతే॥ 1-98-51 (4327) స్పృశతు త్వాం సమాలింగ్య పుత్రోఽయం ప్రియదర్శనః। బ్రాహ్మణో ద్విపదాం శ్రేష్ఠో గౌర్వరిష్ఠా చతుష్పదాం॥ 1-98-52 (4328) మురుర్గరీయసాం శ్రేష్ఠః పుత్రః స్పర్శవతాం వరః॥ త్రిషు వర్షేషు పూర్ణేషు ప్రజాతోఽయమరిందమః॥ 1-98-53 (4329) `అద్యాయం మన్నియోగాత్తు తవాహ్వానం ప్రతీక్షతే। కుమారో రాజశార్దూల తవ శోకప్రణాశనః॥' 1-98-54 (4330) ఆహర్తా వాజిమేధస్య శతసంఖ్యస్య పౌరవః। `రాజసూయాదికానన్యాన్క్రతూనమితదక్షిణాన్॥ 1-98-55 (4331) ఇతి గౌరంతరిక్షే మాం సూతకే హ్యవదత్పురా। హంత స్వమంకమారోప్య స్నేహాద్గ్రామాంతరం గతాః॥ 1-98-56 (4332) మూర్ధ్ని పుత్రానుపాఘ్రాయ ప్రతినందంతి మానవాః। వేదేష్వపి వదంతీమం మంత్రగ్రామం ద్విజాతయః॥ 1-98-57 (4333) జాతకర్మణి పుత్రాణాం తవాపి విదితం ధ్రువం। అంగాదంగాత్సంభవసి హృదయాదధిజాయసే॥ 1-98-58 (4334) ఆత్మా వై పుత్రనామాసి స జీవ శరదః శతం। ఉపజిఘ్రంతి పితరో మంత్రేణానేన మూర్ధని॥ 1-98-59 (4335) పోషణం త్వదధీనం మే సంతానమపి చాక్షయం। తస్మాత్త్వం జీవ మే పుత్ర స సుఖీ శరదాం శతం॥ 1-98-60 (4336) ఏకో భూత్వా ద్విధా భూత ఇతి వాదః ప్రవర్తతే। త్వదంగేభ్యః ప్రసూతోఽయం పురుషాత్పురుషః పరః॥ 1-98-61 (4337) సరసీవామలేఽఽత్మానం ద్వితీయం పశ్య తే సుతం। `సరసీవామలే సోమం ప్రేక్షాత్మానం త్వమాత్మని'॥ 1-98-62 (4338) యథాచాహవనీయోఽగ్నిర్వర్హపత్యాత్ప్రణీయతే। ఏవం త్వత్తః ప్రణీతోఽయం త్వమేకః సంద్విధా కృతః॥ 1-98-63 (4339) మృగాపకృష్టేన హి వై మృగయాం పరిధావతా। అహమాసాదితా రాజన్కుమారీ పితురాశ్రమే॥ 1-98-64 (4340) ఉర్వశీ పూర్వచిత్తిశ్చ సహజన్యా చ మేనకా। విశ్వాచీ చ ఘృతాచీ చ షడేవాప్సరసాం వరాః॥ 1-98-65 (4341) తాసాం వై మేనకా నామ బ్రహ్మయోనిర్వరాప్సరాః। దివః సంప్రాప్య జగతీం విశ్వామిత్రాదజీజనత్॥ 1-98-66 (4342) `శ్రీమానృషిర్ధర్మపరో వైశ్వానర ఇవాపరః। బ్రహ్మయోనిః కుశో నామ విశ్వామిత్రపితామహః॥ 1-98-67 (4343) కుశస్య పుత్రో బలవాన్కుశనాభశ్చ ధార్మికః। గాధిస్తస్య సుతో రాజన్విశ్వామిత్రస్తు గాధిజః॥ 1-98-68 (4344) ఏవంవిధో మమ పితా మేనకా జననీ వరా।' సా మాం హిమవతః పృష్ఠే సుషువే మేనకాఽప్సరాః॥ 1-98-69 (4345) పరిత్యజ్య చ మాం యాతా పరాత్మజమివాసతీ। `పక్షిణః పుంయవంతస్తే సహితా ధర్మతస్తదా॥ 1-98-70 (4346) పక్షైస్తైరభిగుప్తా చ తస్మాదస్మి శకుంతలా। తతోఽహమృషిణా దృష్టా కాశ్యపేన మహాత్మనా॥ 1-98-71 (4347) జలార్థమగ్నిహోత్రస్య గతం దృష్ట్వా తు పక్షిణః। న్యాసభూతామివ మునేః ప్రదదుర్మాం దయావతః॥ 1-98-72 (4348) కణ్వస్త్వాలోక్య మాం ప్రీతో హసంతీతి హవిర్భుజః। స మాఽరణిమివాదాయ స్వమాశ్రమముపాగమత్॥ 1-98-73 (4349) సా వై సంభావితా రాజన్ననుక్రోశాన్మహర్షిణా। తేనైవ స్వసుతేవాహం రాజన్వై వరవర్ణినీ॥ 1-98-74 (4350) విశ్వామిత్రసుతా చాహం వర్ధితా మునినా నృప। యౌవనే వర్తమానాం చ దృష్టవానసి మాం నృప॥ 1-98-75 (4351) ఆశ్రమే పర్ణశాలాయాం కుమారీం విజనే తదా। ధాత్రా ప్రచోదితాం శూన్యే పిత్రా విరహితాం మిథః॥ 1-98-76 (4352) వాగ్భిస్త్వం సూనృతాభిర్మామపత్యార్థమచూచుదః। అకార్షీస్త్వాశ్రమే వాసం ధర్మకామార్థనిశ్చితం॥ 1-98-77 (4353) గాంధర్వేణ వివాహేన విధినా పాణిమగ్రహీః। సాఽహం కులం చ శీలం చ సత్యవాదిత్వమాత్మనః॥ 1-98-78 (4354) స్వధర్మం చ పురస్కృత్య త్వామద్య శరణం గతా। తస్మాన్నర్హసి సంశ్రుత్య తథేతి వితథం వచః॥ 1-98-79 (4355) స్వధర్మం పృష్ఠతః కృత్వా పరిత్యక్తుముపస్థితాం। త్వన్నాథాం లోకనాథస్త్వం నార్హసి త్వమనాగసం'॥ 1-98-80 (4356) కిం ను కర్మాశుభం పూర్వం కృతవత్యస్మి పార్థివ। యదహం బాంధవైస్త్యక్తా బాల్యే సంప్రతి వై త్వయా॥ 1-98-81 (4357) కామం త్వయా పరిత్యక్తా గమిష్యాంయహమాశ్రమం। ఇమం బాలం తు సంత్యుక్తం నార్హస్యాత్మజమాత్మనా॥ 1-98-82 (4358) దుష్యంత ఉవాచ। 1-98-83x (618) న పుత్రమభిజానామి త్వయి జాతం శకుంతలే। అసత్వచనా నార్యః కస్తే శ్రద్ధాస్యతే వచః॥ 1-98-83 (4359) `అశ్రద్ధేయమిదం వాక్యం కథయంతీ న లజ్జసే। విశేషతో మత్సకాశే దుష్టతాపసి గంయతాం'॥ 1-98-84 (4360) క్వ మహర్షిస్తపస్యుగ్రః క్వాప్సరాః సా చ మేనకా। క్వ చ త్వమేవం కృపణా తాపసీవేషధారిణీ॥ 1-98-85 (4361) అతికాయశ్చ పుత్రస్తే బాలోఽతిబలవానయం। కథమల్పేన కాలేన సాలస్కంధ ఇవోద్గతః॥ 1-98-86 (4362) సునికృష్టా చ యోనిస్తే పుంశ్చలీ ప్రతిభాసి మే। యదృచ్ఛయా కామరాగాజ్జాతా మేనకయా హ్యసి॥ 1-98-87 (4363) సర్వమేవ పరోక్షం మే యత్త్వం వదసి తాపసి। `సర్వా వామాః స్త్రియో లోకే సర్వాః కామపరాయణాః॥ 1-98-88 (4364) సర్వాః స్త్రియః పరవశాః సర్వాః క్రోధసమాకులాః। అసత్యోక్తాః స్త్రియః సర్వా న కణ్వం వక్తుమర్హసి'॥ 1-98-89 (4365) మేనకా నిరనుక్రోశా వర్ధకీ జననీ తవ। యయా హిమవతః పాదే నిర్మాల్యవదుపేక్షితా॥ 1-98-90 (4366) స చాపి నిరనుక్రోశః క్షత్రయోనిః పితా తవ। విశ్వామిత్రో బ్రాహ్మణత్వే లుబ్ధః కామపరాయణః॥ 1-98-91 (4367) సుషావ సురనారీ మాం విశ్వామిత్రాద్యథేష్టతః। అహో జానామి తే జన్మ కుత్సితం కులటే జనైః॥ 1-98-92 (4368) మేనకాఽప్సరసాం శ్రేష్ఠా మహర్షిశ్చాపి తే పితా। తయోరపత్యం కస్మాత్త్వం పుంశ్చలీవాభిభాషసే॥ 1-98-93 (4369) జాతిశ్చాపి నికృష్టో తే కులీనేతి విజల్పసే। జనయిత్వా త్వముత్సృష్టా కోకిలేన పరైర్భృతా॥ 1-98-94 (4370) అరిష్టైరివ దుర్బద్ధిః కణ్వో వర్ధయితా పితా। అశ్రద్ధేయమిదం వాక్యం యత్త్వం జల్పసి తాపసి॥ 1-98-95 (4371) బ్రువంతీ రాజసాన్నిధ్యే గంయతాం యత్ర చేచ్ఛసి। `సువర్ణమణిముక్తాని వస్త్రాణ్యాభరణాని చ॥ 1-98-96 (4372) యదిహేచ్ఛసి భోగార్థం తాపసి ప్రతిగృహ్యతాం। నాహం త్వాం ద్రష్టుమిచ్ఛామి యథేష్టం గంయతామితః'॥ ॥ 1-98-97 (4373) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి అష్టనవతితమోఽధ్యాయః॥ 98 ॥

1-99-0 (4374) శకుంతలోవాచ। 1-99-0x (619) రాజన్సర్షపమాత్రాణి పరచ్ఛిద్రాణి పశ్యసి। ఆత్మనో బిల్వమాత్రాణి పశ్యన్నపి న పశ్యసి॥ 1-99-1 (4375) మేనకా త్రిదశేష్వేవ త్రిదశాశ్చాను మేనకాం। మమైవోద్రిచ్యతే జన్మ దుష్యంత తవ జన్మతః॥ 1-99-2 (4376) క్షితౌ చరసి రాజంస్త్వమంతరిక్షే చరాంయహం। ఆవయోరంతరం పశ్య మేరుసర్షపయోరివ॥ 1-99-3 (4377) మహేంద్రస్య కుబేరస్య యమస్య వరుణస్య చ। భవనాన్యనుసంయామి ప్రభావం పశ్య మే నృప॥ 1-99-4 (4378) `పురా నరవరః పుత్ర ఉర్వశ్యాం జనితస్తదా। ఆయుర్నామ మహారాజ తవ పూర్వపితామహః॥ 1-99-5 (4379) మహర్షయశ్చ బహవః క్షత్రియాశ్చ పరంతపాః। అప్సరఃసు ఋషీణాం చ మాతృదోషో న విద్యతే॥' 1-99-6 (4380) సత్యశ్చాపి ప్రవాదోఽయం ప్రవక్ష్యామి చ తే నృప। నిదర్శనార్థం న ద్వేషాచ్ఛ్రుత్వా తత్క్షంతుమర్హసి॥ 1-99-7 (4381) విరూపో యావదాదర్శే నాత్మనో వీక్షతే ముఖం। మన్యతే తావదాత్మానమన్యేభ్యో రూపవత్తరం॥ 1-99-8 (4382) యదా తు రూపమాదర్శే విరూపం సోఽభివీక్షతే। తదా హ్రీమాంస్తు జానీయాదంతరం నేతరం జనం॥ 1-99-9 (4383) అతీవ రూపసంపన్నో న కంచిదవమన్యతే। అతీవ జల్పందుర్వాచో భవతీహ విహేతుకః॥ 1-99-10 (4384) `పాంసుపాతేన హృష్యంతి కుంజరా మదశాలినః। తథా పరివదన్నన్యాన్హృష్టో భవతి దుర్మతిః॥ 1-99-11 (4385) సత్యధర్మచ్యుతాత్పుంసః క్రుద్ధాదాశీవిషాదివ। సునాస్తికోప్యుద్విజతే జనః కిం పునరాస్తికః॥ 1-99-12 (4386) స్వయముత్పాద్య పుత్రం వై సదృశం యోఽవమన్యతే। తస్య దేవాః శ్రియం ఘ్నంతి తత్రైనం కలిరావిశేత్॥ 1-99-13 (4387) అభవ్యేఽప్యనృతేఽశుద్ధే నాస్తికే పాపకర్మణి। దురాచారే కలిర్హ్యాశు న కలిర్ధర్మచారిషు॥' 1-99-14 (4388) మూర్ఖో హి జల్పతాం పుంసాం శ్రుత్వా వాచః శుభాశుభాః। అశుభం వాక్యమాదత్తే పురీషమివ సూకరః॥ 1-99-15 (4389) ప్రాజ్ఞస్తు జల్పతాం పుంసాం శ్రుత్వా వాచః శుభాశుభాః। గుణవద్వాక్యమాదత్తే హంసః క్షీరమివాంభసి॥ 1-99-16 (4390) `ఆత్మనో దుష్టభావత్వం జానన్నీచోఽప్రసన్నధీః। పరేషామపి జానాతి స్వధర్మసదృశాన్గుణాన్॥ 1-99-17 (4391) దహ్యమానాస్తు తీవ్రేణ నీచాః పరయశోగ్నినా। అశక్తాస్తద్గతిం గంతుం తతో నిందాం ప్రకుర్వతే॥' 1-99-18 (4392) అన్యాన్పరివదన్సాధుర్యథా హి పరితప్యతే। తథా పరివదన్నన్యాన్హృష్టో భవతి దుర్జనః॥ 1-99-19 (4393) `అపవాదరతా మూర్ఖా భవంతి హి విశేషతః। నాపవాదరతాః సంతో భవంతి స్మ విశేషతః॥' 1-99-20 (4394) అభివాద్య యథా వృద్ధాన్సాధుర్గచ్ఛతి నిర్వృతిం। ఏవం సజ్జనమాక్రుశ్య మూర్ఖో భవతి నిర్వృతః॥ 1-99-21 (4395) సుఖం జీవంత్యదోషజ్ఞా మూర్ఖా దోషానుదర్శినః। యథా వాచ్యాః పరైః సంతః పరానాహుస్తథావిధాన్॥ 1-99-22 (4396) అతో హాస్యతరం లోకే కించిదన్యన్న విద్యతే। యది దుర్జన ఇత్యాహుః సజ్జనం దుర్జనాః స్వయం॥ 1-99-23 (4397) `దారుణాల్లోకసంక్లేశాద్దుఃఖమాప్నోత్యసంశయం॥' కులవంశప్రతిష్ఠాం హి పితరః పుత్రమబ్రువన్॥ 1-99-24 (4398) ఉత్తమం సర్వధర్మాణాం తస్మాత్పుత్రం తు న త్యజేత్। స్వపత్నీప్రభవాఁల్లబ్ధాన్కృతాన్సమయవర్ధితాన్॥ 1-99-25 (4399) క్రీతాన్కన్యాసు చోత్పన్నాన్పుత్రాన్వై మనురబ్రవీత్। `తే చ షడ్వంధుదాయాదాః షడదాయాదబాంధవాః॥ 1-99-26 (4400) ధర్మకృత్యవహా నౄణాం మనసః ప్రీతివర్ధనాః। త్రాయంతే నరకాజ్జాతాః పుత్రా ధర్మప్లవాః పితౄన్॥ 1-99-27 (4401) స త్వం నృపతిశార్దూల న పుత్రం త్యక్తుమర్హసి। తస్మాత్పుత్రం చ సత్యం చ పాలయస్వ మహీపతే॥ 1-99-28 (4402) ఉభయం పాలయస్వైతన్నానృతం వక్తుమర్హసి।' ఆత్మానం సత్యధర్మౌ చ పాలయేథా మహీపతే। నరేంద్రసింహ కపటం న హి వోఢుం త్వమర్హసి॥ 1-99-29 (4403) వరం కూపశతాద్వాపీ వరం వాపీశతాత్క్రతుః। వరం క్రతుశతాత్పుత్రః సత్యం పుత్రశతాద్వరం॥ 1-99-30 (4404) అశ్వమేధసహస్రం చ సత్యం చ తులయా ధృతం। అశ్వమేధసహస్రాద్ధి సత్యమేవ విశిష్యతే॥ 1-99-31 (4405) సర్వవేదాధిగమనం సర్వతీర్థావగాహనం। సత్యస్యైవ చ రాజేంద్ర కలాం నార్హతి షోడశీం॥ 1-99-32 (4406) నాస్తి సత్యసమో ధర్మో న సత్యాద్విద్యతే పరం। న హి తీవ్రతరం పాపమనృతాదిహ విద్యతే॥ 1-99-33 (4407) రాజన్సత్యం పరో ధర్మః సత్యాచ్చ సమయః పరః। మాత్యాక్షీః సమయం రాజన్సత్యం సంగతమస్తు తే॥ 1-99-34 (4408) `యః పాపో న విజానీయాత్కర్మ కృత్వా నరాధిప। న హి తాదృక్పరం పాపమనృతాదిహ విద్యతే॥ 1-99-35 (4409) యస్య తే హృదయం వేద సత్యస్యైవానృతస్య చ। కల్యాణావేక్షణం తస్మాత్కర్తుమర్హసి ధర్మతః॥ 1-99-36 (4410) యో న కామాన్న చ క్రోధాన్న ద్రోహాదతివర్తతే। అమిత్రం వాపి మిత్రం వా స ఏవోత్తమపూరుషః॥' 1-99-37 (4411) అనృతశ్చేత్ప్రసంగస్తే శ్రద్దధాసి న చేత్స్వయం। ఆశ్రమం గంతుమిచ్ఛామి త్వాదృశో నాస్తి సంగతం॥ 1-99-38 (4412) `పుత్రత్వే శంకమానస్య త్వం బుద్ధ్యా నిశ్చయం కురు। గతిః స్వరః స్మృతిః సత్వం శీలం విద్యా చ విక్రమః॥ 1-99-39 (4413) ధృష్ణుప్రకృతిభావౌ చ ఆవర్తా రోమరాజయః। సమా యస్య యదా స్యుస్తే తస్య పుత్రో న సంశయః॥ 1-99-40 (4414) సాదృశ్యేనోద్ధఋతం బింబం తవ దేహాద్విశాంపతే। తాతేతి భాషమాణం వై మా స్మ రాజన్వృథా కృథాః॥ 1-99-41 (4415) ఋతే చ గర్దభీక్షీరాత్పయః పాస్యతి మే సుతః।' ఋతేపి త్వాం చ దుష్యంత శైలరాజావతంసికాం। చతురంతామిమాముర్వీం పుత్రో మే పాలయిష్యతి॥ 1-99-42 (4416) `శకుంతలే తవ సుతశ్చక్రవర్తీ భవిష్యతి। ఏవముక్తం మహేంద్రేణ భవిష్యతి న చాన్యథా॥ 1-99-43 (4417) సాక్షిత్వే బహవో హ్యుక్తా దేవదూతాదయో మయా। న బ్రువంతి తథా సత్యముతాహో నానృతం కిల॥ 1-99-44 (4418) అసాక్షిణీ మందబాగ్యా గమిష్యామి యథాగతం॥' 1-99-45 (4419) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-99-46x (620) ఏతావదుక్త్వా వచనం ప్రాతిష్ఠత శకుంతలా। `తస్యాః క్రోధసముత్థోగ్నిః సధూమో మూర్ధ్న్యదృశ్యత॥ 1-99-46 (4420) సంనియంయాత్మనోఽంగేషు తతః క్రోధాగ్నిమాత్మజం। ప్రస్థితైవానవద్యాంగీ సహ పుత్రేణ వై వనం'॥ ॥ 1-99-47 (4421) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ఏకోనశతతమోఽధ్యాయః॥ 99 ॥

1-100-0 (4422) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-100-0x (621) అథాంతరిక్షే దుష్యంతం వాగువాచాశరీరిణీ। ఋత్విక్పురోహితాచార్యైర్మంత్రిభిశ్చాభిసంవృతం॥ 1-100-1 (4423) మాతా భస్త్రా పితుః పుత్రో యస్మాజ్జాతః స ఏవ సః। భరస్వ పుత్రం దౌష్యంతిం సత్యమాహ శకుంతలా॥ 1-100-2 (4424) `సర్వేభ్యో హ్యంగమంగేభ్యః సాక్షాదుత్పద్యతే సుతః। ఆత్మా చైవ సుతో నామ తేనైవ తవ పౌరవ॥ 1-100-3 (4425) ఆహితం హ్యాత్మనాఽఽత్మానం పరిరక్ష ఇమం సుతం। అనన్యాం త్వం ప్రతీక్షస్వ మావమంస్థాః శకుంతలాం॥ 1-100-4 (4426) స్త్రియః పవిత్రమతులమేతద్దుష్యంత ధర్మతః। మాసి మాసి రజో హ్యాసాం దురితాన్యపకర్షతి॥ 1-100-5 (4427) తతః సర్వాణి భూతాని వ్యాజహ్రస్తం సమంతతః। 1-100-6 (4428) దేవా ఊచుః। ఆహితస్త్వత్తనోరేష మావమంస్థాః శకుంతలాం'॥ 1-100-6x (622) రేతోధాః పుత్ర ఉన్నయతి నరదేవ యమక్షయాత్। త్వం చాస్య ధాతా గర్భస్య సత్యమాహ శకుంతలా॥ 1-100-7 (4429) `పతిర్జాయాం ప్రవిశతి స తస్యాం జాయతే పునః। అన్యోన్యప్రకృతిర్హ్యేషా మావమంస్థాః శకుంతలాం॥' 1-100-8 (4430) జాయా జనయతే పుత్రమాత్మనోఽంగాద్ద్విధా కృతం। తస్మాద్భరస్వ దుష్యంత పుత్రం శాకుంతలం నృప॥ 1-100-9 (4431) సుభూతిరేషా న త్యాజ్యా జీవితం జీవయాత్మజం। శాకుంతలం మహాత్మానం దుష్యంత భర పౌరవం॥ 1-100-10 (4432) భర్తవ్యోఽయం త్వయా యస్మాదస్మాకం వచనాదపి। తస్మాద్భవత్వయం నాంనా భరతో నామ తే సుతః॥ 1-100-11 (4433) `భరతాద్భారతీ కీర్తిర్యేనేదం భారతం కులం। అపరే యే చ పూర్వే చ భారతా ఇతి తేఽభవన్॥ 1-100-12 (4434) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-100-13x (623) ఏవముక్త్వా తతో దేవా ఋషయశ్చ తపోధనాః। పతివ్రతేతి సంహృష్టాః పుష్పవృష్టిం వవర్షిరే॥' 1-100-13 (4435) తచ్ఛ్రుత్వా పౌరవో వాక్యం వ్యాహృతం వే దివౌకసాం। `సింహాసనాత్సముత్థాయ ప్రణంయ చ దివౌకసః॥' 1-100-14 (4436) పురోహితమమాత్యాంశ్చ సంప్రహృష్టోఽబ్రవీదిదం। శృణ్వంత్వేతద్భవంతోఽపి దేవదూతస్య భాషితం॥ 1-100-15 (4437) `శృణ్వంతు దేవతానాం చ మహర్షీణాం చ భాషితం'। అహమప్యేవమేవైనం జానామి సుతమాత్మజం॥ 1-100-16 (4438) యద్యహం వచనాదస్యా గృహ్ణీయామిమమాత్మజం। భవేద్ధి శంకా లోకస్య నైవం శుద్ధో భవేదయం॥ 1-100-17 (4439) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-100-18x (624) తాం విశోధ్య తదా రాజా దేవైః సహ మహర్షిభిః। హృష్టః ప్రముదితశ్చాపి ప్రతిజగ్రాహ తం సుతం॥ 1-100-18 (4440) తతస్తస్య తదా రాజా పితృకర్మాణి సర్వశః। కారయామాస ముదితః ప్రీతిమానాత్మజస్య హ। మూర్ధ్ని చైనం సమాఘ్రాయ సస్నేహం పరిషస్వజే॥ 1-100-19 (4441) సభాజ్యమానో విప్రైశ్చ స్తూయమానశ్చ బందిభిః। ముదం స పరమాం లేభే పుత్రస్పర్శనజాం నృపః॥ 1-100-20 (4442) స్వాం చైవ భార్యాం ధర్మజ్ఞః పూజయామాస ధర్మతః। అబ్రవీచ్చైవ తాం రాజా సాంత్వపూర్వమిదం వచః॥ 1-100-21 (4443) లోకస్యాయం పరోక్షస్తు సంబంధో నౌ పురాఽభవత్। కృతో లోకసమక్షోఽద్య సంబంధో వై పునః కృతః॥ 1-100-22 (4444) తస్మాదేతన్మయా తస్య తన్నిమిత్తం ప్రభాషితం॥ 1-100-23 (4445) శంకేత వాఽయం లోకోఽథ స్త్రీభావాన్మయి సంగతం। తస్మాదేతన్మయా చాపి తచ్ఛుద్ధ్యర్థం విచారితం॥ 1-100-24 (4446) `బ్రాహ్మణాః క్షత్రియా వైశ్యాః శూద్రాశ్చైవ పృథగ్విధాః। త్వాం దేవి వూజయిష్యంతి నిర్విశంకాం పతివ్రతాం'॥ 1-100-25 (4447) పుత్రశ్చాయం వృతో రాజ్యే త్వమగ్రమహిషీ భవ॥ 1-100-26 (4448) యచ్చ కోపనయాత్యర్థం త్వయోక్తోఽస్ంయప్రియం ప్రియే। ప్రణయిన్యా విశాలాక్షితత్క్షాంతం తే మయా శుభే॥ 1-100-27 (4449) `అనృతం వాప్యనిష్టం వా దురుక్తం వాతిదుష్కృతం। త్వయాప్యేవం విశాలాక్షి క్షంతవ్యం మమ దుర్వచః। క్షాంత్యా పతికృతే నార్యః పాతివ్రత్యం వ్రజంతి తాః॥ 1-100-28 (4450) ఏవముక్త్వా తు రాజర్షిస్తామనిందితగామినీం। అంతఃపురం ప్రవేశ్యాథ దుష్యంతో మహిషీం ప్రియాం॥ 1-100-29 (4451) వాసోభిరన్నపానైశ్చ పూజయిత్వా తు భారత। `స మాతరముపస్థాయ రథంతర్యామభాషత॥ 1-100-30 (4452) మమ పుత్రో వనే జాతస్తవ శోకప్రణశనః। ఋణాదద్య విముక్తోఽహం తవ పౌత్రేణ శోభనే॥ 1-100-31 (4453) విశ్వామిత్రసుతా చేయం కణ్వేన చ వివర్ధితా। స్నుషా తవ మహాభాగే ప్రసీదస్వ శకుంతలాం॥ 1-100-32 (4454) పుత్రస్య వచనం శ్రుత్వా పౌత్రం సా పరిషస్వజే। పాదయోః పతితాం తత్ర రథంతర్యా శకుంతలాం॥ 1-100-33 (4455) పరిష్వజ్య చ బాహుభ్యాం హర్షాదశ్రుణ్యవర్తయత్। ఉవాచ వచనం సత్యం లక్షయే లక్షణాని చ॥ 1-100-34 (4456) తవ పుత్రో విశాలాక్షి చక్రవర్తీ భవిష్యతి। తవ భర్తా విశాలాక్షి త్రైలోక్యవిజయీ భవేత్॥ 1-100-35 (4457) దివ్యాన్భోగాననుప్రాప్తా భవ త్వం వరవర్ణిని। ఏవముక్తా రథ్తర్యా పరం హర్షమవాప సా॥ 1-100-36 (4458) శకుంతలాం తదా రాజా శాస్త్రోక్తేనైవ కర్మణా। తతోఽగ్రమహిషీం కృత్వా సర్వాభరణభూషితాం॥ 1-100-37 (4459) బ్రాహ్మణేభ్యో ధనం దత్త్వా సైనికానాం చ భూపతిః। దౌష్యంతిం చ తతో రాజా పుత్రం శాకుంతలం తదా'॥ 1-100-38 (4460) భరతం నామతః కృత్వా యౌవరాజ్యేఽభ్యషేచయత్। `భరతే భారమావేశ్య కృతకృత్యోఽభవన్నృపః॥ 1-100-39 (4461) తతో వర్షశతం పూర్ణం రాజ్యం కృత్వా నరాధిపః। గత్వా వనాని దుష్యంతః స్వర్గలోకముపేయివాన్॥' ॥ 1-100-40 (4462) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి శతతమోఽధ్యాయః॥ 100 ॥

1-101-0 (4463) `వైశంపాయన ఉవాచ। 1-101-0x (625) దుష్యంతాద్భరతో రాజ్యం యథాన్యాయమవాప సః।' తస్య తత్ప్రథితం కర్మ ప్రావర్తత మహాత్మనః॥ 1-101-1 (4464) భాస్వరం దివ్యమజితం లోకసంనాదనం మహత్। స విజిత్య మహీపాలాంశ్చకార వశవర్తినః॥ 1-101-2 (4465) చచార చ సతాం ధర్మం ప్రాప్య చానుత్తమం యశః। స రాజా చక్రవర్త్యాసీత్సార్వభౌమః ప్రతాపవాన్॥ 1-101-3 (4466) ఈజే చ బహుభిర్యజ్ఞైర్యథా శక్రో మరుత్పతిః। యాజయామాస తం కణ్వో దక్షవద్భూరిదక్షిణం॥ 1-101-4 (4467) శ్రీమద్గోవితతం నామ వాజిమేధమవాప సః। యస్మిన్సహస్రం పద్మానాం కణ్వాయ భరతో దదౌ॥ 1-101-5 (4468) సోఽశ్వమేధశతైరీజే యమునామను తీరగః। త్రిశతైశ్చ సరస్వత్యాం గంగామను చతుఃశతైః॥ 1-101-6 (4469) దౌష్యంతిర్భరతో యజ్ఞైరీజే శాకుంతలో నృపః। తస్మాద్భరతవంశస్య విప్రతస్థే మహద్యశః॥ 1-101-7 (4470) భరతస్య వరస్త్రీషు పుత్రాః సంజజ్ఞిరే పృథక్। నాభ్యనందత్తదా రాజా నానురూపా మమేతి తాన్॥ 1-101-8 (4471) తతస్తాన్మాతరః క్రుద్ధాః పుత్రాన్నిన్యుర్యమక్షయం। తతస్తస్య నరేంద్రస్య వితథం పుత్రజన్మ తత్॥ 1-101-9 (4472) తతో మహద్భిః క్రతుభిరీజానో భరతస్తదా। లేభే పుత్రం భరద్పాజాద్భుమన్యుం నామ భారత॥ 1-101-10 (4473) తతః పుత్రిణమాత్మానం జ్ఞాత్వా పౌరవనందనః। భుమన్యుం భరతశ్రేష్ఠ యౌవరాజ్యేఽభ్యషేచయత్॥ 1-101-11 (4474) తతో దివిరథో నామ భుమన్యోరభవత్సుతః। సుహోత్రశ్చ సుహోతా చ సుహవిః సుయజుస్తథా॥ 1-101-12 (4475) పుష్కరిణ్యామృచీకశ్చ భుమన్యోరభవన్సుతాః। తేషాం జ్యేష్ఠః సుహోత్రస్తు రాజ్యమాప మహీక్షితాం॥ 1-101-13 (4476) రాజసూయాశ్వమేధాద్యైః సోఽయజద్బహుభిః సవైః। సుహోత్రః పృథివీం కృత్స్నాం బుభుజే సాగరాంబరాం॥ 1-101-14 (4477) పూర్ణాం హస్తిగవాశ్వైశ్చ బహురత్నసమాకులాం। మమజ్జేవ మహీ తస్య భూరిభారావపీడితా॥ 1-101-15 (4478) హస్త్యశ్వరథసంపూర్ణా మనుష్యకలిలా భృశం। సుహోత్రే రాజని తదా ధర్మతః శాసతి ప్రజాః॥ 1-101-16 (4479) చైత్యయూపాంకితా చాసీద్భూమిః శతసహస్రశః। ప్రవృద్ధజనసస్యా చ సర్వదైవ వ్యరోచత॥ 1-101-17 (4480) ఐక్ష్వాకీ జనయామాస సుహోత్రాత్పృథివీపతేః। అజమీఢం సుమీఢం చ పురుమీఢం చ భారత॥ 1-101-18 (4481) అజమీఢో వరస్తేషాం తస్మిన్వంశః ప్రతిష్ఠితః। షట్ పుత్రాన్సోప్యజనయత్తిసృషు స్త్రీషు భారత॥ 1-101-19 (4482) ఋక్షం ధూమిన్యథో నీలీ దుష్యంతపరమేష్ఠఇనౌ। కేశిన్యజనయజ్జహ్నుం సుతౌ చ జనరూషిణౌ॥ 1-101-20 (4483) విదుః సంవరణం వీరమృక్షాద్రాథంతరీసుతం। తథేమే సర్వపంచాలా దుష్యంతపరమేష్ఠినోః। అన్వయాః కుశికా రాజంజన్హోరమితతేజసః॥ 1-101-21 (4484) జనరూషణయోర్జ్యేష్ఠమృక్షమాహుర్జనాధిపం। ఋక్షాత్సంవరణో జజ్ఞే రాజన్వంశకరస్తవ॥ 1-101-22 (4485) ఆర్క్షే సంవరణే రాజన్ప్రశాసతి వసుంధరాం। సంక్షయః సుమహానాసీత్ప్రజానామితి నః శ్రుతం॥ 1-101-23 (4486) వ్యశీర్యత తతో రాష్ట్రం క్షయైర్నానావిధైస్తదా। క్షున్మృత్యుభ్యామనావృష్ట్యా వ్యాధిభిశ్చ సమాహతం॥ 1-101-24 (4487) అభ్యఘ్నన్భారతాంశ్చైవ సపత్నానాం బలాని చ। చాలయన్వసుధాం చేమాం బలేన చతురంగిణా॥ 1-101-25 (4488) అభ్యయాత్తం చ పాంచల్యో విజిత్య తరసా మహీం। అక్షౌహిణీభిర్దశభిః స ఏనం సమరేఽజయత్॥ 1-101-26 (4489) తతః సదారః సామాత్యః సపుత్రః ససుహృజ్జనః। రాజా సంవరణస్తస్మాత్పలాయత మహాభయాత్॥ 1-101-27 (4490) `తే ప్రతీచీం పరాభూతాః ప్రపన్నా భారతా దిశం'। సింధోర్నదస్య మహతో నికుంజే న్యవసంస్తదా। నదీవిపయపర్యంతే పర్వతస్య సమీపతః॥ 1-101-28 (4491) తత్రావసన్బహూన్కాలాన్భారతా దుర్గమాశ్రితాః। తేషాం నివసతాం తత్ర సహస్రం పరివత్సరాన్॥ 1-101-29 (4492) అథాభ్యగచ్ఛద్భరతాన్వసిష్ఠో భగవానృషిః। తమాగతం ప్రయత్నేన ప్రత్యుద్గంయాభివాద్య చ॥ 1-101-30 (4493) అర్ఘ్యమభ్యాహరంస్తస్మై తే సర్వే భారతాస్తదా। నివేద్య సర్వమృషయే సత్కారేణ సువర్చసే॥ 1-101-31 (4494) తమాసనే చోపవిష్టం రాజా వవ్రే స్వయం తదా। పురోహితో భవాన్నోఽస్తు రాజ్యాయ ప్రయతేమహి॥ 1-101-32 (4495) ఓమిత్యేవం వసిష్ఠోఽపి భారతాన్ప్రత్యపద్యత। అథాభ్యషించత్సాంరాజ్యే సర్వక్షత్రస్య పౌరవం॥ 1-101-33 (4496) విషాణభూతం సర్వస్యాం పృథివ్యామితి నః శ్రుతం। భరతాధ్యుషితం పూర్వం సోఽధ్యతిష్ఠత్పురోతోతమం॥ 1-101-34 (4497) పునర్బలిభృతశ్చైవ చక్రే సర్వమహీక్షితః। తతః స పృథివీం ప్రాప్య పునరీజే మహాబలః॥ 1-101-35 (4498) ఆజమీఢో మహాయజ్ఞైర్బహుభిర్భూరిదక్షిణైః। తతః సంవరణాత్సౌరీ తపతీ సుషువే కురుం॥ 1-101-36 (4499) రాజత్వే తం ప్రజాః సర్వా ధర్మజ్ఞ ఇతి వవ్రిరే। `మహింనా తస్య కురవో లేభిరే ప్రత్యయం భృశం।' తస్య నాంనాఽభివిఖ్యాతం పృథివ్యాం కురుజాంగలం॥ 1-101-37 (4500) కురుక్షేత్రం స తపసా పుణ్యం చక్రే మహాతపాః। అశ్వవంతమభిష్యంతం తథా చైత్రరథం మునిం॥ 1-101-38 (4501) జనమేజయం చ విఖ్యాతం పుత్రాంశ్చాస్యానుశుశ్రుమ। పంచైతాన్వాహినీ పుత్రాన్వ్యజాయత మనస్వినీ॥ 1-101-39 (4502) అవిక్షితః పరిక్షిత్తు శబలాశ్వస్తు వీర్యవాన్। ఆదిరాజో విరాజశ్చ శాల్మలిశ్చ మహాబలః॥ 1-101-40 (4503) ఉచ్చైఃశ్రవా భంగకారో జితారిశ్చాష్టమః స్మృతః। ఏతేషామన్వవాయే తు ఖ్యాతాస్తే కర్మజైర్గుణైః। జనమేజయాదయః సప్త తథైవాన్యే మహారథాః॥ 1-101-41 (4504) పరీక్షితోఽభవన్పుత్రాః సర్వే ధర్మార్థకోవిదాః। కక్షసేనోగ్రసేనౌ తు చిత్రసేనశ్చ వీర్యవాన్॥ 1-101-42 (4505) ఇంద్రసేనః సుషేణశ్చ భీమసేనశ్చ నామతః। జనమేజయస్య తనయా భువి ఖ్యాతా మహాబలాః॥ 1-101-43 (4506) ధృతరాష్ట్రః ప్రథమజః పాండుర్బాహ్లీక ఏవ చ। నిషధశ్చ మహాతేజాస్తథా జాంబూనదో బలీ॥ 1-101-44 (4507) కుండోదరః పదాతిశ్చ వసాతిశ్చాష్టమః స్మృతః। సర్వే ధర్మార్థకుశలాః సర్వభూతహితే రతాః॥ 1-101-45 (4508) ధృతరాష్ట్రోఽథ రాజాసీత్తస్య పుత్రోఽథ కుండికః। హస్తీ వితర్కః క్రాథశ్చ కుండినశ్చాపి పంచమః॥ 1-101-46 (4509) హవిశ్రవాస్తథేంద్రాభో భుమన్యుశ్చాపరాజితః। ధృతరాష్ట్రసుతానాం తు త్రీనేతాన్ప్రథితాన్భువి॥ 1-101-47 (4510) ప్రతీపం ధర్మనేత్రం చ సునేత్రం చాపి భారత। ప్రతీపః ప్రథితస్తేషాం బభూవాప్రతిమో భువి॥ 1-101-48 (4511) ప్రతీపస్య త్రయః పుత్రా జజ్ఞిరే భరతర్షభ। దేవాపిః శంతనుశ్చైవ బాహ్లీకశ్చ మహారథః॥ 1-101-49 (4512) దేవాపిస్తు ప్రవవ్రాజ తేషాం ధర్మహితేప్సయా। శంతనుశ్చ మహీం లేభే బాహ్లీకశ్చ మహారథః॥ 1-101-50 (4513) భరతస్యాన్వయాస్త్వేతే దేవకల్పా మహారథాః। బభూవుర్బ్రహ్మకల్పాశ్చ బహవో రాజసత్తమాః॥ 1-101-51 (4514) ఏవంవిధా మహాభాగా దేవరూపాః ప్రహారిణః। అన్వవాయే మహారాజ ఐలవంశవివర్ధనాః॥ 1-101-52 (4515) `గంగాతీరం సమాగంయ దీక్షితో జనమేజయ। అశ్వమేధసహస్రాణి వాజపేయశతాని చ॥ 1-101-53 (4516) పునరీజే మహాయజ్ఞైః సమాప్తవరదక్షిణైః। అగ్నిష్టోమాతిరాత్రాణాముక్థానాం సోమవత్పునః॥ 1-101-54 (4517) వాజపేయేష్టిసత్రాణాం సహస్రైశ్చ సుసంభృతైః। దృష్ట్వా శాకుంతలో రాజా తర్పయిత్వా ద్విజాంధనైః॥ 1-101-55 (4518) పునః సహస్రం పద్మానాం కణ్వాయ భరతో దదౌ। జంబూనదస్య శుద్ధస్య కనకస్య మహాయశాః॥ 1-101-56 (4519) యస్య యూపాః శతవ్యామాః పరిణాహేఽథ కాంచనాః। సహస్రవ్యామముద్వృద్ధాః సేంద్రైర్దేవైః సముచ్ఛ్రితాః॥ 1-101-57 (4520) స్వలంకృతా భ్రాజమానాః సర్వరత్నైర్మనోరమైః। హిరణ్యం ద్విరదానశ్వాన్మహిషోష్ట్రగజావికం॥ 1-101-58 (4521) దాసీదాసం ధనం ధాన్యం గాః సుశీలాః సవత్సకాః। భూమిం యూపసహస్రాంకాం కణ్వాయ బహుదక్షిణాం॥ 1-101-59 (4522) బహూనాం బ్రహ్మకల్పానాం ధనం దత్త్వా క్రతూన్బహూన్। గ్రామాన్గృహాణి శుభ్రాణి కోటిశోథాదదత్తదా॥ 1-101-60 (4523) భరతాద్భారతీ కీర్తిర్యేనేదం భారతం కులం।' భరతస్యాన్వయే జాతా దేవకల్పా మహారథాః॥ 1-101-61 (4524) బహవో బ్రహ్మకల్పాశ్చ బభూవుః క్షత్రసత్తమాః। తేషామపరిమేయాని నామధేయాని సంత్యుత॥ 1-101-62 (4525) తేషాం కులే యథా ముఖ్యాన్కీర్తయిష్యామి భారత। మహాభాగాందేవకల్పాన్సత్యార్జవపరాయణాన్॥ ॥ 1-101-63 (4526) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ఏకోత్తరశతతమోఽధ్యాయః॥ 101 ॥

1-102-0 (4527) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-102-0x (626) ఇక్ష్వాకువంశప్రభో రాజాసీత్పృథివీపతిః। మహాభిషగితి ఖ్యాతః సత్యవాక్సత్యవిక్రమః॥ 1-102-1 (4528) సోఽశ్వమేధసహస్రేణ రాజసూయశతేన చ। తోషయామాస దేవేశం స్వర్గం లేభే తతః ప్రభుః॥ 1-102-2 (4529) తతః కదాచిద్బ్రహ్మాణముపాసాంచక్రిరే సురాః। తత్ర రాజర్షయో హ్యాసన్స చ రాజా మహాభిషక్॥ 1-102-3 (4530) అథ గంగా సరిచ్ఛ్రేష్ఠా సముపాయాత్పితామహం। తస్యా వాసః సముద్ధూతం మారుతేన శశిప్రభం॥ 1-102-4 (4531) తతోఽభవన్సురగణాః సహసాఽవాఙ్ముఖాస్తదా। మహాభిషక్తు రాజర్షిరశంకో దృష్టవాన్నదీం॥ 1-102-5 (4532) సోపధ్యాతో భగవతా బ్రహ్మణా తు మహాభిషక్। ఉక్తశ్చ జాతో మర్త్యేషు పునర్లోకానవాప్స్యసి॥ 1-102-6 (4533) యయా హృతమనాశ్చాసి గంగయా త్వం హి దుర్మతే। సా తే వై మానుషే లోకే విప్రియాణ్యాచరిష్యతి॥ 1-102-7 (4534) యదా తే భవితా మన్యుస్తదా శాపాద్విమోక్ష్యతే। 1-102-8 (4535) వైశంపాయన ఉవాచ। స చింతయిత్వా నృపతిర్నృపానన్యాంస్తపోధనాన్॥ 1-102-8x (627) ప్రతీపం రోచయామాస పితరం భూరితేజసం। సా మహాభిషజం దృష్ట్వా నదీ దైర్యాచ్చ్యుతం నృపం॥ 1-102-9 (4536) తమేవ మనసా ధ్యాయంత్యుపావృత్తా సరిద్వరా। సా తు విధ్వస్తవపుషః కశ్మలాభిహతాన్నృప॥ 1-102-10 (4537) దదర్శ పథి గచ్ఛంతీ వసూందేవాందివౌకసః। తథారూపాంశ్చ తాందృష్ట్వా ప్రపచ్ఛ సరితాం వరా॥ 1-102-11 (4538) కిమిదం నష్టరూపాః స్థ కచ్చిత్క్షేమం దివౌకసాం। తామూచుర్వసవో దేవాః శప్తాః స్మో వై మహానది॥ 1-102-12 (4539) అల్పేఽపరాధే సంరంభాద్వసిష్ఠేన మహాత్మనా। విమూఢా హి వయం సర్వే ప్రచ్ఛన్నమృషిసత్తమం॥ 1-102-13 (4540) సంధ్యాం వసిష్ఠమాసీనం తమత్యభిసృతాః పురా। తేన కోపాద్వయం శప్తా యోనౌ సంభవతేతి హ॥ 1-102-14 (4541) న తచ్ఛక్యం నివర్తయితుం యదుక్తం బ్రహ్మవాదినా। త్వమస్మాన్మానుషీ భూత్వా సూష్వ పుత్రాన్వసూన్భువి॥ 1-102-15 (4542) న మానుషీణాం జఠరం ప్రవిశేమ వయం శుభే। ఇత్యుక్తా తైశ్చ వసుభిస్తథేత్యుక్త్వాఽబ్రవీదిదం॥ 1-102-16 (4543) గంగోవాచ। 1-102-17x (628) మర్త్యేషు పురుషశ్రేష్ఠః కో వః కర్తా భవిష్యతి। 1-102-17 (4544) వసవ ఊచుః। ప్రతీపస్య సుతో రాజా శాంతనుర్లోకవిశ్రుతః। భవితా మానుషే లోకే స నః కర్తా భవిష్యతి॥ 1-102-17x (629) గంగోవాచ। 1-102-18x (630) మమాప్యేవం మతం దేవా యథా మాం వదథానఘాః। ప్రియం తస్య కరిష్యామి యుష్మాకం చేతదీప్సితం॥ 1-102-18 (4545) వసవ ఊచుః। 1-102-19x (631) జాతాన్కుమారాన్స్వానప్సు ప్రక్షేప్తుం వై త్వమర్హసి। యథా నచిరకాలం నో నిష్కృతిః స్యాత్త్రిలోకగే॥ 1-102-19 (4546) జిఘృక్షవో వయం సర్వే సురభిం మందబుద్ధయః। శప్తా బ్రహ్మర్షిణా తేన తాంస్త్వం మోచయ చాశు నః॥ 1-102-20 (4547) గంగోవాచ। 1-102-21x (632) ఏవమేతత్కరిష్యామి పుత్రస్తస్య విధీయతాం। నాస్య మోఘః సంగమః స్యాత్పుత్రహేతోర్మయా సహ॥ 1-102-21 (4548) వసవ ఊచుః। 1-102-22x (633) తురీయార్ధం ప్రదాస్యామో వీర్యస్యైకైకశో వయం। తేన వీర్యేణ పుత్రస్తే భవితా తస్య చేప్సితః॥ 1-102-22 (4549) న సంపత్స్యతి మర్త్యేషు పునస్తస్య తు సంతతిః। తస్మాదపుత్రః పుత్రస్తే భవిష్యతి స వీర్యవాన్॥ 1-102-23 (4550) ఏవం తే సమయం కృత్వా గంగయా వసవః సహ। జగ్ముః సంహృష్టమనసో యథాసంకల్పమంజసా॥ ॥ 1-102-24 (4551) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిప్రవమి సంభవపర్వణి ద్వ్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 102 ॥

1-103-0 (4552) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-103-0x (634) తతః ప్రతీపో రాజాఽఽసీత్సర్వభూతహితః సదా। నిషసాద సమా బహ్వీర్గంగాద్వారగతో జపన్॥ 1-103-1 (4553) తస్య రూపగుణోపేతా గంగా స్త్రీరూపధారిణీ। ఉత్తీర్య సలిలాత్తస్మాల్లోభనీయతమాకృతిః॥ 1-103-2 (4554) అధీయానస్య రాజర్షేర్దివ్యరూపా మనస్వినీ। దక్షిణం శాలసంకాశమూరుం భేజే శుభాననా॥ 1-103-3 (4555) ప్రతీపస్తు మహీపాలస్తామువాచ యశస్వినీం। `వాక్యం వాక్యవిదాం శ్రేష్ఠో ధర్మనిశ్చయతత్త్వవిత్।' కరోమి కిం తే కల్యాణి ప్రియం యత్తేఽభికాంక్షితం॥ 1-103-4 (4556) స్త్ర్యువాచ। 1-103-5x (635) త్వామహం కామయే రాజన్భజమానాం భజస్వ మాం। త్యాగః కామవతీనాం హి స్త్రీణాం సద్భిర్విగర్హితః॥ 1-103-5 (4557) ప్రతీప ఉవాచ। 1-103-6x (636) నాహం పరస్త్రియం కామాద్గచ్ఛేదం వరవర్ణిని। న చాసవర్ణాం కల్యాణి ధర్ంయమేతద్ధి మే వ్రతం॥ 1-103-6 (4558) `యః స్వదారాన్పరిత్యజ్య పారక్యాం సేవతే స్త్రియం। నిరయాన్నైవ ముచ్యతే యావదాభూతసంప్లవం॥' 1-103-7 (4559) స్త్ర్యువాచ। 1-103-8x (637) నాశ్రేయస్యస్మి నాగంయా న వక్తవ్యా చ కర్హిచిత్। భజంతీం భజ మాం రాజందివ్యాం కన్యాం వరస్త్రియం॥ 1-103-8 (4560) ప్రతీప ఉవాచ। 1-103-9x (638) త్వయా నివృత్తమేతత్తు యన్మాం చోదయసి ప్రియం। అన్యథా ప్రతిపన్నం మాం నాశయేద్ధర్మవిప్లవః॥ 1-103-9 (4561) ప్రాప్య దక్షిణమూరుం మే త్వమాశ్లిష్టా వరాంగనే। అపత్యానాం స్నుషాణాం చ భీరు విద్ధ్యేతదాసనం॥ 1-103-10 (4562) సవ్యోరుః కామినీభోగ్యస్త్వయా స చ వివర్జితః। తస్మాదహం నాచరిష్యే త్వయి కామం వరాంగనే॥ 1-103-11 (4563) స్నుషా మే భవ సుశ్రోణి పుత్రార్థం త్వాం వృణోంయహం। స్నుషాపక్షం హి వామోరు త్వమాగంయ సమాశ్రితా॥ 1-103-12 (4564) స్త్ర్యువాచ। 1-103-13x (639) ఏవమప్యస్తు ధర్మజ్ఞ సంయుజ్యేయం సుతేన తే। త్వద్భక్త్యా తు భజిష్యామి ప్రఖ్యాతం భారతం కులం॥ 1-103-13 (4565) పృథివ్యాం పార్థివా యే చ తేషాం యూయం పరాయణం। గుణా న హి మయా శక్యా వక్తుం వర్షశతైరపి॥ 1-103-14 (4566) కులస్య యే వః ప్రథితాస్తత్సాధుత్వమథోత్తమం। సమయేనేహ ధర్మజ్ఞ ఆచరేయం చ యద్విభో॥ 1-103-15 (4567) తత్సర్వమేవ పుత్రస్తే న మీమాంసేత కర్హిచిత్। ఏవం వసంతీ పుత్రే తే వర్ధయిష్యాంయహం రతిం॥ 1-103-16 (4568) పుత్రైః పుణ్యైః ప్రియైశ్చైవ స్వర్గం ప్రాప్స్యతి తే సుతః। 1-103-17 (4569) వైశంపాయన ఉవాచ। తథేత్యుక్త్వా తు సా రాజంస్తత్రైవాంతరధీయత। `అదృశ్యా రాజసింహస్య పశ్యతః సాఽభవత్తదా॥' 1-103-17x (640) పుత్రజన్మ ప్రతీక్షన్వై స రాజా తదధారయత్। ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు ప్రతీపః క్షత్రియర్షభః॥ 1-103-18 (4570) తపస్తేపే సుతస్యార్థే సభార్యః కురునందన। `ప్రతీపస్య తు భార్యాయాం గర్భః శ్రీమానవర్ధత॥ 1-103-19 (4571) శ్రియా పరమయా యుక్తః శరచ్ఛుక్లే యథా శశీ। తతస్తు దశమే మాసి ప్రాజాయత రవిప్రభం॥ 1-103-20 (4572) కుమారం దేవగర్భాభం ప్రతీపమహిషీ తదా।' తయోః సమభవత్పుత్రో వృద్ధయోః స మహాభిషక్॥ 1-103-21 (4573) శాంతస్య జజ్ఞే సంతానస్తస్మాదాసీత్స శాంతనుః। `తస్య జాతస్య కృత్యాని ప్రతీపోఽకారయత్ప్రభుః॥ 1-103-22 (4574) జాతకర్మాది విప్రేణ వేదోక్తైః కర్మభిస్తదా। నామకర్మ చ విప్రాస్తు చక్రుః పరమసత్కృతం॥ 1-103-23 (4575) శాంతనోరవనీపాల వేదోక్తైః కర్మభిస్తదా। తతః సంవర్ధితో రాజా శాంతనుర్లోకధార్మికః॥ 1-103-24 (4576) స తు లేభే పరాం నిష్ఠాం ప్రాప్య ధర్మభృతాం వరః। ధనుర్వేదే చ వేదే చ గతిం స పరమా గతః॥ 1-103-25 (4577) యౌవనం చాపి సంప్రాప్తః కుమారో వదతాం వరః।' సంస్మరంశ్చాక్షయాఁల్లోకాన్విజాతాన్స్వేన కర్మణా॥ 1-103-26 (4578) పుణ్యకర్మకృదేవాసీచ్ఛాంతనుః కురుసత్తమః। ప్రతీపః శాంతనుం పుత్రం యౌవనస్థం తతోఽన్వశాత్॥ 1-103-27 (4579) పురా స్త్రీ మాం సమభ్యాగాచ్ఛాంతనో భూతయే తవ। త్వామావ్రజేద్యది రహః సా పుత్ర వరవర్ణినీ॥ 1-103-28 (4580) కామయానాఽభిరూపాఢ్యా దివ్యస్త్రీ పుత్రకాంయయా। సా త్వయా నానుయోక్తవ్యా కాసి కస్యాసి చాంగనే॥ 1-103-29 (4581) యచ్చ కుర్యాన్న తత్కర్మ సా ప్రష్టవ్యా త్వయాఽనఘ। సన్నియోగాద్భజంతీం తాం భజేథా ఇత్యువాచ తం॥ 1-103-30 (4582) ఏవం సందిశ్య తనయం ప్రతీపః శాంతనుం తదా। స్వే చ రాజ్యేఽభిషిచ్యైనం వనం రాజా వివేశ హ॥ 1-103-31 (4583) స రాజా శాంతనుర్ధీమాందేవరాజసమద్యుతిః। `బభూవ సర్వలోకస్య సత్యవాగితి సంమతః॥ 1-103-32 (4584) పీనస్కంధో మహాబాహుర్మత్తవారణవిక్రమః। అన్వితః పరిపూర్ణార్థైః సర్వైర్నృపతిలక్షణైః॥ 1-103-33 (4585) అమాత్యలక్షణోపేతః క్షత్రధర్మవిశేషవిత్। వశే చక్రే మహీమేకో విజిత్య వసుధాధిపాన్॥ 1-103-34 (4586) వేదానాగమయత్కృత్స్నాన్రాజధర్మాంశ్చ సర్వశః। ఈజే చ బహుభిః సత్రైః క్రతుభిర్భూరిదక్షిణైః॥ 1-103-35 (4587) తర్పయామాస విప్రాంశ్చ వేదాధ్యయనకోవిదాన్। రత్నైరుచ్చావచైర్గోభిర్గ్రామైరశ్వైర్ధనైరపి॥ 1-103-36 (4588) వయోరూపేణ సంపన్నః పౌరుషేణ బలేన చ। ఐశ్వర్యేణ ప్రతాపేన విక్రమేణ ధనేన చ॥ 1-103-37 (4589) వర్తమానశ్చ సత్యేన సర్వధర్మవిశారదః। తం మహీపం మహీపాలా రాజరాజమకుర్వత॥ 1-103-38 (4590) వీతశోకభయాబాధాః సుఖస్వప్నప్రబోధాః। శ్రియా భరతశార్దూల సమపద్యంత భూమిపాః॥ 1-103-39 (4591) నియమైః సర్వవర్ణానాం బ్రహ్మోత్తరమవర్తత। బ్రాహ్మణాభిముఖం క్షత్రం క్షత్రియాభిముఖా విశః॥ 1-103-40 (4592) బ్రహ్మక్షత్రానుకూలాంశ్చ శూద్రాః పర్యచరన్విశః। ఏవం పశువరాహాణాం తథైవ మృగపక్షిణాం॥ 1-103-41 (4593) శాంతనావథ రాజ్యస్థే నావర్తత వృథా వధః। అసుఖానామనాథానాం తిర్యగ్యోనిషు వర్తతాం॥ 1-103-42 (4594) స ఏవ రాజా సర్వేషాం భూతానామభవత్పితా। స హస్తినాంని ధర్మాత్మా విహరన్కురునందనః॥ 1-103-43 (4595) తేజసా సూర్యకల్పోఽభూద్వాయునా చ సమో బలే। అంతకప్రతిమః కోపే క్షమయా పృథివీసమః॥ 1-103-44 (4596) బభూవ రాజా సుమతిః ప్రజానాం సత్యవిక్రమః। స వనేషు చ రంయేషు శైలప్రస్రవణేషు చ॥' 1-103-45 (4597) చచార మృగయాశీలః శాంతనుర్వనగోచరః। స మృగాన్మహిషాంశ్చైవ వినిఘ్నన్రాజసత్తమః॥ 1-103-46 (4598) గంగామను చచారైకః సిద్ధచారణసేవితాం। స కదాచిన్మహారాజ దదర్శ పరమాం స్త్రియం॥ 1-103-47 (4599) జాజ్వల్యమానాం వపుషా సాక్షాచ్ఛ్రియమివాపరాం। సర్వానవద్యాం సుదతీం దివ్యాభరణభూషితాం॥ 1-103-48 (4600) సూక్ష్మాంబరధరామేకాం పద్మోదరసమప్రభాం। `స్నాతగాత్రాం ధౌతవస్త్రాం గంగాతీరరుహే వనే॥ 1-103-49 (4601) ప్రకీర్ణకేశీం పాణిభ్యాం సంస్పృశంతీం శిరోరుహాన్। రూపేణ వయసా కాంత్యా శరీరావయవైస్తథా॥ 1-103-50 (4602) హావభావవిలాసైశ్చ లోచనాంచలవిక్రియైః। శ్రోణీభారేణ మధ్యేన స్తనాభ్యామురసా దృశా॥ 1-103-51 (4603) కవరీభరేణ పాదాభ్యామింగితేన స్మితేన చ। కోకిలాలాపసంల్లాపైర్న్యక్కుర్వంతీం త్రిలోకగాం॥ 1-103-52 (4604) వాణీం చ గిరిజాం లక్ష్మీం యోషితోన్యాః సురాంగనాః। సా చ శాంతనుమబ్యాగాదలక్ష్మీమపకర్షతీ॥' 1-103-53 (4605) తాం దృష్ట్వా హృష్టరోమాఽభూద్విస్మితో రూపసంపదా। పిబన్నివ చ నేత్రాభ్యాం నాతృప్యత నరాధిపః॥ 1-103-54 (4606) సా చ దృష్ట్వైవ రాజానం విచరంతం మహాద్యుతిం। స్నేహాదాగతసౌహార్దా నాతృప్యత విలాసినీ॥ 1-103-55 (4607) `గంగా కామేన రాజానం ప్రేక్షమాణా విలాసినీ। చంచూర్యతాగ్రతస్తస్య కిన్నరీవాప్సరోపమా॥ 1-103-56 (4608) దృష్ట్వా ప్రహృష్టరూపోఽభూద్దర్శనాదేవ శాంతనుః। రూపేణాతీత్య తిష్ఠంతీం సర్వా రాజన్యయోషితః॥' 1-103-57 (4609) తామువాచ తతో రాజా సాంత్వయఞ్శ్లక్ష్ణయా గిరా। దేవీ వా దానవీ వా త్వం గంధర్వీ చాథవాఽప్సరాః॥ 1-103-58 (4610) యక్షీ వా పన్నగీ వాఽపి మానుషీ వా సుమధ్యమే। `యాఽసి కాఽసి సురప్రఖ్యే మహిషీ మే భవానఘే॥ 1-103-59 (4611) త్వాం గతా హి మమ ప్రామా వసు యన్మేఽస్తి కించన।' యాచే త్వాం సురగర్భాభే భార్యా మే భవ శోభనే॥ ॥ 1-103-60 (4612) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి త్ర్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 103 ॥

1-104-0 (4613) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-104-0x (641) ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచో రాజ్ఞః సస్మితం మృదు వల్గు చ। యశస్వినీ చ సాఽగచ్ఛచ్ఛాంతనోర్భూతయే తదా॥ 1-104-1 (4614) సా తు దృష్ట్వా నృపశ్రేష్ఠం చరంతం తీరమాశ్రితం। వసూనాం సమయం స్మృత్వాఽథాభ్యగచ్ఛదనిందితా॥ 1-104-2 (4615) ప్రజార్థినీ రాజపుత్రం శాంతనుం పృథివీపతిం। ప్రతీపవచనం చాపి సంస్మృత్యైవ స్వయం నృపం॥ 1-104-3 (4616) కాలోఽయమితి మత్వా సా వసూనాం శాపచోదితా। ఉవాచ చైవ రాజ్ఞః సా హ్లాదయంతీ మనో గిరా॥ 1-104-4 (4617) గంగోవాచ। 1-104-5x (642) భవిష్యామి మహీపాల మహిషీ తే వశానుగా। న తు త్వం వా ద్వితీయో వా జ్ఞాతుమిచ్ఛేత్కథంచన॥ 1-104-5 (4618) యత్తు కుర్యామహం రాజఞ్శుభం వా యది వాఽశుభం। న తద్వారయితవ్యాఽస్మి న వక్తవ్యా తథాఽప్రియం॥ 1-104-6 (4619) ఏవం హి వర్తమానేఽహం త్వయి వత్స్యామి పార్థివ। వారితా విప్రియం చోక్తా త్యజేయం త్వామసంశయం॥ 1-104-7 (4620) ఏష మే సమయో రాజన్భజ మాం త్వం యథేప్సితం। అనునీతాఽస్మి తే పిత్రా భర్తా మే త్వం భవ ప్రభో॥ 1-104-8 (4621) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-104-9x (643) తథేతి సా యదా తూక్తా తదా భరతసత్తమ। ప్రహర్షమతులం లేభే ప్రాప్య తం పార్థివోత్తమం॥ 1-104-9 (4622) ప్రతిజ్ఞాయ తు తత్తస్యాస్తథేతి మనుజాధిపః। రథమారోప్య తాం దేవీం జగామ స తయా సహ॥ 1-104-10 (4623) సా చ శాంతనుమభ్యాగాత్సాక్షాల్లక్ష్మీరివాపరా। ఆసాద్య శాంతనుస్తాం చ బుభుజే కామతో వశీ॥ 1-104-11 (4624) న ప్రష్టవ్యేతి మన్వానో న స తాం కించిదూచివాన్। స తస్యాః శీలవృత్తేన రూపౌదార్యగుణేన చ॥ 1-104-12 (4625) ఉపచారేణ చ రహస్తుతోష జగతీపతిః। స రాజా పరమప్రీతః పరమస్త్రీప్రలాలితః॥ 1-104-13 (4626) దివ్యరూపా హి సా దేవీ గంగా త్రిపథగామినీ। మానుషం విగ్రహం కృత్వా శ్రీమంతం వరవర్ణినీ॥ 1-104-14 (4627) భాగ్యోపనతకామస్య భార్యా చోపనతాఽభవత్। శంతనోర్నృపసింహస్య దేవరాజసమద్యుతేః॥ 1-104-15 (4628) సంభోగస్నేహచాతుర్యైర్హావలాస్యైర్మనోహరైః। రాజానం రమయామాస యథా రజ్యేత స ప్రభుః॥ 1-104-16 (4629) స రాజా రతిసక్తోఽభూదుత్తమస్త్రీగుణైర్హృతః॥ ॥ 1-104-17 (4630) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి చతురధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 104 ॥

1-105-0 (4631) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-105-0x (644) సంవత్సరానృతూన్మాసాన్బుబుధే న బహూన్గతాన్। రమమాణస్తయా సార్ధం యథాకామం నరేశ్వరః॥ 1-105-1 (4632) `దివిష్ఠాన్మానుషాంశ్చైవ భోగాన్భుంక్తే స వై నృపః।' ఆసాద్య శాంతనుః శ్రీమాన్ముముదే యోషితాం వరాం॥ 1-105-2 (4633) ఋతుకాలే తు సా దేవీ దివ్యం గర్భమధారయత్। అష్టావజనయత్పుత్రాంస్తస్మాదమరసన్నిభాన్॥ 1-105-3 (4634) జాతం జాతం చ సా పుత్రం క్షిపత్యంయసి భారత। సూతకే కంఠమాక్రంయ తాన్నినాయ యమక్షయం॥ 1-105-4 (4635) ప్రీణాంయహం త్వామిత్యుక్త్వా గంగాస్రోతస్యమజ్జయత్। తస్య తన్న ప్రియం రాజ్ఞః శాంతనోరభవత్తదా॥ 1-105-5 (4636) న చ తాం కించనోవాచ త్యాగాద్భీతో మహీపతిః। `అమీమాంస్యా కర్మయోనిరాగమశ్చేతి శాంతనుః॥ 1-105-6 (4637) స్మరన్పితృవచశ్చైవ నాపృచ్ఛత్పుత్రకిల్బిషం। జాతాంజాతాంశ్చ వై హంతి సా స్త్రీ సప్త వరాన్సుతాన్॥ 1-105-7 (4638) శాంతనుర్ధర్మభంగాచ్చ నాపృచ్ఛత్తాం కథంచన। అష్టమం తు జిఘాంసంత్యాం చుక్షుభే శాంతనోర్ధృతిః॥' 1-105-8 (4639) అథైనామష్టమే పుత్రే జాతే ప్రహసతీమివ। ఉవాచ రాజా దుఃఖార్తః పరీప్సన్పుత్రమాత్మనః॥ 1-105-9 (4640) `ఆలభంతీం తదా దృష్ట్వా తాం స కౌరవనందనః। అబ్రవీద్భరతశ్రేష్ఠో వాక్యం పరమదుఃఖితః॥' 1-105-10 (4641) మావధీః కస్య కాఽసీతి కిం హినత్సి సుతానితి। పుత్రఘ్ని సుమహత్పాపం సంప్రాప్తం తే సుగర్హితం॥ 1-105-11 (4642) గంగోవాచ। 1-105-12x (645) పుత్రకామ న తే హన్మి పుత్రం పుత్రవతాం వర। జీర్ణస్తు మమ వాసోఽయం యథా స సమయః కృతః॥ 1-105-12 (4643) అహం గంగా జహ్నుసుతా మహర్షిగణసేవితా। దేవకార్యార్థసిద్ధ్యర్థముషితాఽహం త్వయా సహ॥ 1-105-13 (4644) ఇమేఽష్టౌ వసవో దేవా మహాభాగా మహౌజసః। వసిష్ఠశాపదోషేణ మానుషత్వముపాగతాః॥ 1-105-14 (4645) తేషాం జనయితా నాన్యస్త్వదృతే భువి విద్యతే। మద్విధా మానుషీ ధాత్రీ లోకే నాస్తీహ కాచన॥ 1-105-15 (4646) తస్మాత్తజ్జననీహేతోర్మానుషత్వముపాగతా। జనయిత్వా వసూనష్టౌ జితా లోకాస్త్వయాఽక్షయాః॥ 1-105-16 (4647) దేవానాం సమయస్త్వేష వసూనాం సంశ్రుతో మయా। జాతం జాతం మోక్షయిష్యే జన్మతో మానుషాదితి॥ 1-105-17 (4648) తత్తే శాపాద్వినిర్ముక్తా ఆపవస్య మహాత్మనః। స్వస్తి తేస్తు గమిష్యామి పుత్రం పాహి మహావ్రతం॥ 1-105-18 (4649) `అయం తవ సుతస్తేషాం వీర్యేణ కులనందనః। సంభూతోతిజనం కర్మ కరిష్యతి న సంశయః॥' 1-105-19 (4650) ఏష పర్యాయవాసో మే వసూనాం సన్నిధౌ కృతః। మత్ప్రసూతిం విజానీహి గంగాదత్తమిమం సుతం॥ ॥ 1-105-20 (4651) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి పంచాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 105 ॥

1-106-0 (4652) శాంతనురువాచ। 1-106-0x (646) ఆపవో నామ కోన్వేష వసూనాం కిం చ దుష్కృతం। `శశాప యస్మాత్కల్యాణి స వసూంశ్చారుదర్శనే।' యస్యాభిశాపాత్తే సర్వే మానుషీం యోనిమాగతాః॥ 1-106-1 (4653) అనేన చ కుమారేణ త్వయా దత్తేన కిం కృతం। యస్య చైవ కృతేనాయం మానుషేషు నివత్స్యతి॥ 1-106-2 (4654) ఈశా వై సర్వలోకస్య వసవస్తే చ వై కథం। మానుషేషూదపద్యంత తన్మమాచక్ష్వ జాహ్నవి॥ 1-106-3 (4655) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-106-4x (647) ఏవముక్తా తదా గంగా రాజానమిదమబ్రవీత్। భర్తారం జాహ్నవీ దేవీ శాంతనుం పురుషర్షభ॥ 1-106-4 (4656) గంగోవాచ। 1-106-5x (648) యం లేభే వరుణః పుత్రం పురా భరతసత్తమ। వసిష్ఠనామా స మునిః ఖ్యాత ఆపవ ఇత్యుత॥ 1-106-5 (4657) తస్యాశ్రమపదం పుణ్యం మృగపక్షిసమన్వితం। మేరోః పార్శ్వే నగేంద్రస్య సర్వర్తుకుసుమావృతం॥ 1-106-6 (4658) స వారుణిస్తపస్తేపే తస్మిన్భరతసత్తమ। వనే పుణ్యకృతాం శ్రేష్ఠః స్వాదుమూలఫలోదకే॥ 1-106-7 (4659) దక్షస్య దుహితా యా తు సురభీత్యభిశబ్దితా। గాం ప్రజాతా తు సా దేవీ కశ్యపాద్భరతర్షభ॥ 1-106-8 (4660) అనుగ్రహార్థం జగతః సర్వకామదుహాం వరాం। తాం లేభే గాం తు ధర్మాత్మా హోమధేనుం స వారుణిః॥ 1-106-9 (4661) సా తస్మింస్తాపసారణ్యే వసంతీ మునిసేవితే। చచార పుణ్యే రంయే చ గౌరపేతభయా తదా॥ 1-106-10 (4662) అథ తద్వనమాజగ్ముః కదాచిద్భరతర్షభ। పృథ్వాద్యా వసవః సర్వే దేవా దేవర్షిసేవితం॥ 1-106-11 (4663) తే సదారా వనం తచ్చ వ్యచరంత సమంతతః। రేమిరే రమణీయేషు పర్వతేషు వనేషు చ॥ 1-106-12 (4664) తత్రైకస్యాథ భార్యా తు వసోర్వాసవవిక్రమ। సంచరంతీ వనే తస్మిన్గాం దదర్శ సుమధ్యమా॥ 1-106-13 (4665) నందినీం నామ రాజేంద్ర సర్వకామధుగుత్తమాం। సా విస్మయసమావిష్టా శీలద్రవిణసంపదా॥ 1-106-14 (4666) ద్యవే వై దర్శయామాస తాం గాం గోవృషభేక్షణ। ఆపీనాం చ సుదోగ్ధ్రీం చ సువాలధిఖురాం శుభాం॥ 1-106-15 (4667) ఉపపన్నాం గుణైః సర్వైః శీలేనానుత్తమేన చ। ఏవంగుణసమాయుక్తాం వసవే వసునందినీ॥ 1-106-16 (4668) దర్శయామాస రాజేంద్ర పురా పౌరవనందన। ద్యౌస్తదా తాం తు దృష్ట్వైవ గాం గజేంద్రేంద్రవిక్రమ॥ 1-106-17 (4669) ఉవాచ రాజంస్తాం దేవీం తస్యా రూపగుణాన్వదన్। ఏషా గౌరుత్తమా దేవీ వారుణేరసితేక్షణా॥ 1-106-18 (4670) ఋషేస్తస్య వరారోహే యస్యేదం వనముత్తమం। అస్యాః క్షీరం పిబేన్మర్త్యః స్వాదు యో వై సుమధ్యమే॥ 1-106-19 (4671) దశవర్షసహస్రాణి స జీవేత్స్థిరయౌవనః। 1-106-20 (4672) వైశంపాయన ఉవాచ। ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు సా దేవీ నృపోత్తమ సుమధ్యమా॥ 1-106-20x (649) తమువాచానవద్యాంగీ భర్తారం దీప్తతేజసం। అస్తి మే మానుషే లోకే నరదేవాత్మజా సఖీ॥ 1-106-21 (4673) నాంనాజితవతీ నామ రూపయౌవనశాలినీ। ఉశీనరస్య రాజర్షేః సత్యసంధస్య ధీమతః॥ 1-106-22 (4674) దుహితా ప్రథితా లోకే మానుషే రూపసంపదా। తస్యా హేతోర్మహాభాగ సవత్సాం గాం మమేప్సితాం॥ 1-106-23 (4675) ఆనయస్వామరశ్రేష్ఠ త్వరితం పుణ్యవర్ధన। యావదస్యాః పయః పీత్వా సా సఖీ మమ మానద॥ 1-106-24 (4676) మానుషేషు భవత్వేకా జరారోగవివర్జితా। ఏతన్మమ మహాభాగ కర్తుమర్హస్యనిందిత॥ 1-106-25 (4677) ప్రియాత్ప్రియతరం హ్యస్మాన్నాస్తి మేఽన్యత్కథంచన। ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచస్తస్యా దేవ్యాః ప్రియచికీర్షయా॥ 1-106-26 (4678) పృథ్వాద్యైర్భ్రాతృభిః సార్ధం ద్యౌస్తదా తాం జహార గాం। తయా కమలపత్రాక్ష్యా నియుక్తో ద్యౌస్తదా నృప॥ 1-106-27 (4679) ఋషేస్తస్య తపస్వీవ్రం న శశాక నిరీక్షితుం। హృతా గౌః సా తదా తేన ప్రపాతస్తు న తర్కితః॥ 1-106-28 (4680) అథాశ్రమపదం ప్రాప్తః ఫలాన్యాదాయ వారుణిః। న చాపశ్యత్స గాం తత్ర సవత్సాం కాననోత్తమే॥ 1-106-29 (4681) తతః స మృగయామాస వనే తస్మింస్తపోధనః। నాధ్యాగమచ్చ మృగయంస్తాం గాం మునిరుదారధీః॥ 1-106-30 (4682) జ్ఞాత్వా తథాఽపనీతాం తాం వసుభిర్దివ్యదర్శనః। యయౌ క్రోధవశం సద్యః శశాప చ వసూంస్తదా॥ 1-106-31 (4683) యస్మాన్మే వసవో జహ్రుర్గాం వై దోగ్ధ్రీం సువాలధిం। తస్మాత్సర్వే జనిష్యంతి మానుషేషు న సంశయః॥ 1-106-32 (4684) ఏవం శశాప భగవాన్వసూంస్తాన్భరతర్షభ। వశం క్రోధస్య సంప్రాప్త ఆపవో మునిసత్తమః॥ 1-106-33 (4685) శప్త్వా చ తాన్మహాభాగస్తపస్యేవ మనో దధే। ఏవం స శప్తవాన్రాజన్వసూనష్టౌ తపోధనః॥ 1-106-34 (4686) మహాప్రభావో బ్రహ్మర్షిర్దేవాన్క్రోధసమన్వితః। `ఏవం శప్తాస్తతస్తేన మునినా యామునేన వై॥ 1-106-35 (4687) అష్టౌ సమస్తా వంసవో దివో దోషేణ సత్తమ।' అథాశ్రమపదం ప్రాప్తాస్తే వై భూయో మహాత్మనః॥ 1-106-36 (4688) శప్తాః స్మ ఇతి జానంత ఋషిం తముపచక్రముః। ప్రసాదయంతస్తమృషిం వసవః పార్థివర్షభ॥ 1-106-37 (4689) లేభిరే న చ తస్మాత్తే ప్రసాదమృషిసత్తమాత్। ఆపవాత్పురుషవ్యాఘ్ర సర్వధర్మవిశారదాత్॥ 1-106-38 (4690) ఉవాచ చ స ధర్మాత్మా శప్తా యూయం ధరాదయః। అనుసంవత్సరాత్సర్వే శాపమోక్షమవాప్స్యథ॥ 1-106-39 (4691) అయం తు యత్కృతే యూయం మయా శప్తాః స వత్స్యతి। ద్యౌస్తదా మానుషే లోకే దీర్ఘకాలం స్వకర్మణః॥ 1-106-40 (4692) నానృతం తచ్చికీర్షామి క్రుద్ధో యుష్మాన్యదబ్రువం। న ప్రజాస్యతి చాప్యేష మానుషేషు మహామనాః॥ 1-106-41 (4693) భవిష్యతి చ ధర్మాత్మా సర్వశాస్త్రవిశారదః। పితుః ప్రియహితే యుక్తః స్త్రీభోగాన్వర్జయిష్యతి॥ 1-106-42 (4694) ఏవముక్త్వా వసూన్సర్వాన్సజగామ మహానృషిః। తతో మాముపజగ్ముస్తే సమేతా వసవస్తదా॥ 1-106-43 (4695) అయాచంత చ మాం రాజన్వరం తచ్చ మయా కృతం। జాతాంజాతాన్ప్రక్షిపాస్మాన్స్వయం గంగే త్వమంభసి॥ 1-106-44 (4696) ఏవం తేషామహం సంయక్ శప్తానాం రాజసత్తమ। మోక్షార్థం మానుషాల్లోకాద్యథావత్కృతవత్యహం॥ 1-106-45 (4697) అయం శాపాదృషేస్తస్య ఏక ఏవ నృపోత్తమ। ద్యౌ రాజన్మానుషే లోకే చిరం వత్స్యతి భారత॥ 1-106-46 (4698) అయం కుమారః పుత్రస్తే వివృద్ధః పునరేష్యతి। అహం చ తే భవిష్యామి ఆహ్వానోపగతా నృప॥ 1-106-47 (4699) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-106-48x (650) ఏతదాఖ్యాయ సా దేవీ తత్రైవాంతరధీయత। ఆదాయ చ కుమారం తం జగామాథ యథేప్సితం॥ 1-106-48 (4700) స తు దేవవ్రతో నామ గాంగేయ ఇతి చాభవత్। ద్యునామా శాంతనోః పుత్రః శాంతనోరధికో గుణైః॥ 1-106-49 (4701) శాంతనుశ్చాపి శోకార్తో జగామ స్వపురం తతః। తస్యాహం కీర్తయిష్యామి శాంతనోరధికాన్గుణాన్॥ 1-106-50 (4702) మహాభాగ్యం చ నృపతేర్భారతస్య మహాత్మనః। యస్యేతిహాసో ద్యుతిమాన్మహాభారతముచ్యతే॥ ॥ 1-106-51 (4703) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి షడధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 106 ॥

1-107-0 (4704) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-107-0x (651) స రాజా శాంతనుర్ధీమాందేవరాజర్షిసత్కృతః। ధర్మాత్మా సర్వలోకేషు సత్యవాగితి విశ్రుతః॥ 1-107-1 (4705) శాంతనోః కీర్తయిష్యామి సర్వానేవ గుణానహం। దమో దానం క్షమా బుద్ధిర్హ్రీర్ధృతిస్తేజ ఉత్తమం। నిత్యాన్యాసన్మహాసత్వే శాంతనౌ పురుషర్షభే॥ 1-107-2 (4706) ఏవం స గుణసంపన్నో ధర్మార్థకుశలో నృపః। ఆసీద్భరతవంశస్య గోప్తా సర్వజనస్య చ॥ 1-107-3 (4707) కంబుగ్రీవః పృథువ్యంసో మత్తవారణవిక్రమః। అన్వితః పరిపూర్ణార్థైః సర్వైర్నృపతిలక్షణైః॥ 1-107-4 (4708) తస్య కీర్తిమతో వృత్తమవేక్ష్య సతతం నరాః। ధర్మ ఏవ పరః కామాదర్థాచ్చేతి వ్యవస్థితః॥ 1-107-5 (4709) ఏవమాసీన్మహాసత్వః శాంతనుర్భరతర్షభ। న చాస్య సదృశః కశ్చిద్ధర్మతః పార్థివోఽభవత్॥ 1-107-6 (4710) వర్తమానం హి ధర్మేషు సర్వధర్మభృతాం వరం। తం మహీపా మహీపాలం రాజరాజ్యేఽభ్యషేచయన్॥ 1-107-7 (4711) వీతశోకభయాబాధాః సుఖస్వప్ననిబోధనాః। పతిం భారతగోప్తారం సమపద్యంత భూమిపాః॥ 1-107-8 (4712) తేన కీర్తిమతా శిష్టాః శక్రప్రతిమతేజసా। యజ్ఞదానక్రియాశీలాః సమపద్యంత భూమిపాః॥ 1-107-9 (4713) శాంతనుప్రముఖైర్గుప్తే లోకే నృపతిభిస్తదా। నియమాత్సర్వవర్ణానాం ధర్మోత్తరమవర్తత॥ 1-107-10 (4714) బ్రహ్మ పర్యచరత్క్షత్రం విశః క్షత్రమనువ్రతాః। బ్రహ్మక్షత్రానురక్తాశ్చ శూద్రాః పర్యచరన్విశః॥ 1-107-11 (4715) స హాస్తినపురే రంయే కురూణాం పుటభేదనే। వసన్సాగరపర్యంతామన్వశాసద్వసుంధరాం॥ 1-107-12 (4716) స దేవరాజసదృశో ధర్మజ్ఞః సత్యవాగృజుః। దానధర్మతపోయోగాచ్ఛ్రియా పరమయా యుతః॥ 1-107-13 (4717) అరాగద్వేషసంయుక్తః సోమవత్ప్రియదర్శనః॥ తేజసా సూర్యకల్పోఽభూద్వాయువేగసమో జవే। అంతకప్రతిమః కోపే క్షమయా పృథివీసమః॥ 1-107-14 (4718) వధః పశువరాహాణాం తథైవ మృగపక్షిణాం। శాంతనౌ పృథివీపాలే నావర్తత తథా నృప॥ 1-107-15 (4719) బ్రహ్మధర్మోత్తరే రాజ్యే శాంతనుర్వినయాత్మవాన్। సమం శశాస భూతాని కామరాగవివర్జితః॥ 1-107-16 (4720) `చకోరనేత్రస్తాంరాస్యః సింహర్షభగతిర్యువా। గుణైరనుపమైర్యుక్తః సమస్తైరాభిగామికైః। గంభీరః సత్వసంపన్నః పూర్ణచంద్రనిభాననః॥' 1-107-17 (4721) దేవర్షిపితృయజ్ఞార్థమారభ్యంత తదా క్రియాః। న చాధర్మేణ కేషాంచిత్ప్రాణినామభవద్వధః॥ 1-107-18 (4722) అసుఖానామనాథానాం తిర్యగ్యోనిషు వర్తతాం। స ఏవ రాజా సర్వేషాం భూతానామభవత్పితా॥ 1-107-19 (4723) తస్మిన్కురుపతిశ్రేష్ఠే రాజరాజేశ్వరే సతి। శ్రితా వాగభవత్సత్యం దానధర్మాశ్రితం మనః॥ 1-107-20 (4724) `యజ్ఞార్థం పశవః సృష్టాః సంతానార్థం చ మైథునం।' స సమాః షోడశాష్టౌ చ చతస్రోఽష్టౌ తథాఽపరాః। రతిమప్రాప్నువన్స్త్రీషు బభూవ వనగోచరః॥ 1-107-21 (4725) తథారూపస్తథాచారస్తథావృత్తస్తథాశ్రుతః। గాంగేయస్తస్య పుత్రోఽభూన్నాంనా దేవవ్రతో వసుః॥ 1-107-22 (4726) సర్వాస్త్రేషు స నిష్ణాతః పార్థివేష్వితరేషు చ। మహాబలో మహాసత్వో మహావీర్యో మహారథః॥ 1-107-23 (4727) స కదాచిన్మృగం విద్ధ్వా గంగామనుసరన్నదీం। భాగీరథీమల్పజలాం శాంతనుర్దృష్టవాన్నృపః॥ 1-107-24 (4728) తాం దృష్ట్వా చింతయామాస శాంతనుః పురుషర్షభః। స్యందతే కిం న్వియం నాద్య సరిచ్ఛ్రేష్ఠా యథా పురా॥ 1-107-25 (4729) తతో నిమిత్తమన్విచ్ఛందదర్శ స మహామనాః। కుమారం రూపసంపన్నం బృహంతం చారుదర్శనం॥ 1-107-26 (4730) దివ్యమస్త్రం వికుర్వాణం యథా దేవం పురందరం। కృత్స్నాం గంగాం సమావృత్య శరైస్తీక్ష్ణైరవస్థితం॥ 1-107-27 (4731) తాం శరైరాచితాం దృష్ట్వా నదీం గంగాం తదంతికే। అభవద్విస్మితో రాజా దృష్ట్వా కర్మాతిమానుషం॥ 1-107-28 (4732) జాతమాత్రం పురా దృష్టం తం పుత్రం శాంతనుస్తదా। నోపలేభే స్మృతిం ధీమానభిజ్ఞాతుం తమాత్మజం॥ 1-107-29 (4733) స తు తం పితరం దృష్ట్వా మోహయామాస మాయయా। సంమోహ్య తు తతః క్షిప్రం తత్రైవాంతరధీయత॥ 1-107-30 (4734) తదద్బుతం తతో దృష్ట్వా తత్ర రాజా స శాంతనుః। సంకమానః సుతం గంగామబ్రవీద్దర్శయేతి హ॥ 1-107-31 (4735) దర్శయామాస తం గంగా బిభ్రతీ రూపముత్తమం। గృహీత్వా దక్షిణే పాణౌ తం కుమారమలంకృతం॥ 1-107-32 (4736) అలంకృతామాభరణైర్విరజోంబరధారిణీం। దృష్టపూర్వామపి స తాం నాభ్యజానాత్స శాంతనుః॥ 1-107-33 (4737) గంగోవాచ। 1-107-34x (652) యం పుత్రమష్టమం రాజంస్త్వం పురా మయ్యవిందథాః। స చాయం పురుషవ్యాఘ్ర సర్వాస్త్రవిదనుత్తమః॥ 1-107-34 (4738) గృహాణేమం మహారాజ మయా సంవర్ధితం సుతం। ఆదాయ పురుషవ్యాఘ్ర నయస్వైనం గృహం విభో॥ 1-107-35 (4739) వేదానధిజగే సాంగాన్వసిష్ఠాదేష వీర్యవాన్। కృతాస్త్రః పరమేష్వాసో దేవరాజసమో యుధి॥ 1-107-36 (4740) సురాణాం సంమతో నిత్యమసురాణాం చ భారత। ఉశా వేద యచ్ఛాస్త్రమయం తద్వేద సర్వశః॥ 1-107-37 (4741) తథైవాంగిరసః పుత్రః సురసురనమస్కృతః। యద్వేద శాస్త్రం తచ్చాపి కృత్స్నమస్మిన్ప్రతిష్ఠితం॥ 1-107-38 (4742) తవ పుత్రే మహాబాహౌ సాంగోపాంగం మహాత్మని। ఋషిః పరైరనాధృష్యో జామదగ్న్యః ప్రతాపవాన్॥ 1-107-39 (4743) యదస్త్రం వేద రాభశ్చ తదేతస్మిన్ప్రతిష్ఠితం। మహేష్వాసమిమం రాజన్రాజధర్మార్థకోవిదం॥ 1-107-40 (4744) మయా దత్తం నిజం పుత్రం వీరం వీర గృహం నయ। 1-107-41 (4745) వైశంపాయన ఉవాచ। `ఇత్యుక్త్వా సా మహాభాగా తత్రైవాంతరధీయత।' తయైవం సమనుజ్ఞాతః పుత్రమాదాయ శాంతనుః॥ 1-107-41x (653) భ్రాజమానం యథాఽదిత్యమాయయౌ స్వపురం ప్రతి। పౌరవస్తు పురీం గత్వా పురందరపురోపమాం॥ 1-107-42 (4746) సర్వకామసమృద్ధార్థం మేనే సోత్మానమాత్మనా। పౌరవేషు తతః పుత్రం రాజ్యార్థమభయప్రదం॥ 1-107-43 (4747) గుణవంతం మహాత్మానం యౌవరాజ్యేఽభ్యషేచయత్। పౌరవాఞ్శాంతనోః పుత్రః పితరం చ మహాయశాః॥ 1-107-44 (4748) రాష్ట్రం చ రంజయామాస వృత్తేన భరతర్షభ। స తథా సహ పుత్రేణ రమమాణో మహీపతిః॥ 1-107-45 (4749) వర్తయామాస వర్షాణి చత్వార్యమితవిక్రమః। స కదాచిద్వనం యాతో యమునామభితో నదీం॥ 1-107-46 (4750) మహీపతిరనిర్దేశ్యమాజిఘ్రద్గంధముత్తమం। తస్య ప్రభవమన్విచ్ఛన్విచచార సమంతతః॥ 1-107-47 (4751) స దదర్శ తదా కన్యాం దాశానాం దేవరూపిణీం। తామపృచ్ఛత్స దృష్ట్వైవ కన్యామసితలోచనాం॥ 1-107-48 (4752) కస్య త్వమసి కా చాసి కిం చ భీరు చికీర్షసి। సాఽబ్రవీద్దాశకన్యాఽస్మి ధర్మార్థం వాహయే తరిం॥ 1-107-49 (4753) పితుర్నియోగాద్భద్రం తే దాశరాజ్ఞో మహాత్మనః। రూపమాధుర్యగంధైస్తాం సంయుక్తాం దేవరూపిణీం॥ 1-107-50 (4754) సమీక్ష్య రాజా దాశేయీం కామయామాస శాంతనుః। స గత్వా పితరం తస్యా వరయామాస తాం తదా॥ 1-107-51 (4755) పర్యపృచ్ఛత్తతస్తస్యాః పితరం సోత్మకారణాత్। స చ తం ప్రత్యువాచేదం దాశరాజో మహీపతిం॥ 1-107-52 (4756) జాతమాత్రైవ మే దేయా వరాయ వరవర్ణినీ। హృది కామస్తు మే కశ్చిత్తం నిబోధ జనేశ్వర॥ 1-107-53 (4757) యదీమాం ధర్మపత్నీం త్వం మత్తః ప్రార్థయసేఽనఘ। సత్యవాగసి సత్యేన సమయం కురు మే తతః॥ 1-107-54 (4758) సమయేన ప్రదద్యాం తే కన్యామహమిమాం నృప। న హి మే త్వత్సమః కశ్చిద్వరో జాతు భవిష్యతి॥ 1-107-55 (4759) శాంతనురువాచ। 1-107-56x (654) శ్రుత్వా తవ వరం దాశ వ్యవస్యేయమహం తవ। దాతవ్యం చేత్ప్రదాస్యామి న త్వదేయం కథంచన॥ 1-107-56 (4760) దాశ ఉవాచ। 1-107-57x (655) అస్యాం జాయేత యః పుత్రః స రాజా పృథివీపతే। త్వదూర్ధ్వమభిషేక్తవ్యో నాన్యః కశ్చన పార్థివ॥ 1-107-57 (4761) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-107-58x (656) నాకామయత తం దాతుం వరం దాశాయ శాంతనుః। శరీరజేన తీవ్రేణ దహ్యమానోఽపి భారత॥ 1-107-58 (4762) స చింతయన్నేవ తదా దాశకన్యాం మహీపతిః। ప్రత్యయాద్ధాస్తినపురం కామోపహతచేతనః॥ 1-107-59 (4763) తతః కదాచిచ్ఛోచంతం శాంతనుం ధ్యానమాస్థితం। పుత్రో దేవవ్రతోఽభ్యేత్య పితరం వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-107-60 (4764) సర్వతో భవతః క్షేమం విధేయాః సర్వపార్థివాః। తత్కిమర్థమిహాభీక్ష్ణం పరిశోచసి దుఃఖితః॥ 1-107-61 (4765) ధ్యాయన్నివ చ మాం రాజన్నాభిభాషసి కించన। న చాశ్వేన వినిర్యాసి వివర్ణో హరిణః కృశః॥ 1-107-62 (4766) వ్యాధిమిచ్ఛామి తే జ్ఞాతుం ప్రతికుర్యాం హి తత్ర వై। 1-107-63 (4767) `వైశంపాయన ఉవాచ। స తం కామమవాచ్యం వై దాశకన్యాం ప్రతీదృశం॥ 1-107-63x (657) వివర్తుం నాశకత్తస్మై పితా పుత్రస్య శాంతనుః।' ఏవముక్తః స పుత్రేణ శాంతనుః ప్రత్యభాషత॥ 1-107-64 (4768) అసంశయం ధ్యానపరో యథా వత్స తథా శృణు। అపత్యం నస్త్వమేవైకః కులే మహతి భారత॥ 1-107-65 (4769) శస్త్రనిత్యశ్చ సతతం పౌరుషే పర్యవస్థితః। అనిత్యతాం చ లోకానామనుశోచామి పుత్రక॥ 1-107-66 (4770) కథంచిత్తవ గాంగేయ విపత్తౌ నాస్తి నః కులం। అసంశయం త్వమేవైకః శతాదపి వరః సుతః॥ 1-107-67 (4771) న చాప్యహం వృథా భూయో దారాన్కర్తుమిహోత్సహే। సంతానస్యావినాశాయ కామయే భద్రమస్తు తే॥ 1-107-68 (4772) అనపత్యతైకపుత్రత్వమిత్యాహుర్ధర్మవాదినః। `చక్షురేకం చ పుత్రశ్చ అస్తి నాస్తి చ భారత। చక్షుర్నాశే తనోర్నాశః పుత్రనాశే కులక్షయః॥' 1-107-69 (4773) అగ్నిహోత్రం త్రయీ విద్యా యజ్ఞాశ్చ సహదక్షిణాః। సర్వాణ్యేతాన్యపత్యస్య కలాం నార్హంతి షోడశీం॥ 1-107-70 (4774) ఏవమేతన్మనుష్యేషు తచ్చ సర్వం ప్రజాస్వితి। యదపత్యం మహాప్రాజ్ఞ తత్ర మే నాస్తి సంశయః॥ 1-107-71 (4775) `అపత్యేనానృణో లోకే పితౄణాం నాస్తి సంశయః।' ఏషా త్రయీ పురాణానాం దేవతానాం చ శాశ్వతీ॥ 1-107-72 (4776) `అపత్యం కర్మ విద్యా చ త్రీణి జ్యోతీంషి భారత॥' 1-107-73 (4777) త్వం చ శూరః సదాఽమర్షీ శస్త్రనిత్యశ్చ భారత। నాన్యత్ర యుద్ధాత్తస్మాత్తే నిధనం విద్యతే క్వచిత్॥ 1-107-74 (4778) సోఽస్మి సంశయమాపన్నస్త్వయి శాంతే కథం భవేత్। ఇతి తే కారణం తాత దుఃఖస్యోక్తమశేషతః॥ 1-107-75 (4779) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-107-76x (658) తతస్తత్కారణం రాజ్ఞో జ్ఞాత్వా సర్వమశేషతః। దేవవ్రతో మహాబుద్ధిః ప్రజ్ఞయా చాన్వచింతయత్॥ 1-107-76 (4780) అపత్యఫలసంయుక్తమేతచ్ఛ్రుత్వా పితుర్వచః। సూతం భూయోఽపి సంతప్త ఆహ్వయామాస వై పితుః॥ 1-107-77 (4781) సూతస్తు కురుముఖ్యస్య ఉపయాతస్తదాజ్ఞయా। తమువాచ మహాప్రాజ్ఞో భీష్మో వై సారథిం పితుః॥ 1-107-78 (4782) త్వం సారథే పితుర్మహ్యం సఖాసి రథధూర్గతః। అపి జానాసి యది వై కస్యాం భావో నృపస్య తు॥ 1-107-79 (4783) తదాచక్ష్వ భవాన్పృష్టః కరిష్యే న తదన్యథా। 1-107-80 (4784) సూత ఉవాచ। దాశకన్యా కురుశ్రేష్ఠ తత్ర భావః పితుర్గతః॥ 1-107-80x (659) వృతః స నరదేవేన తదా వచనమబ్రవీత్। యోఽస్యాం పుమాన్భవేజ్జాతః స రాజా త్వదనంతరం॥ 1-107-81 (4785) నాకామయత తం దాతుం పితా తవ వరం తదా। స చాపి నిశ్చయస్తస్య న చ దద్యాం తతోఽన్యథా॥ 1-107-82 (4786) ఏతత్తే కథితం వీర కురుష్వ యదనంతరం। 1-107-83 (4787) వైశంపాయన ఉవాచ। తతః స పితురాజ్ఞాయ మతం సంయగవేక్ష్య చ। జ్ఞాత్వా చ మానసం పుత్రః ప్రయయౌ యమునాం ప్రతి॥ 1-107-83x (660) క్షత్రియైః సహ ధర్మాత్మా పురాణైర్ధర్మచారిభిః। ఉచ్చైశ్శ్రవసమాగంయ కన్యాం వవ్రే పితుః స్వయం'॥ 1-107-84 (4788) తం దాశః ప్రతిజగ్రాహ విధివత్ప్రతిపూజ్య చ। అబ్రవీచ్చైనమాసీనం రాజసంసది భారత॥ 1-107-85 (4789) `రాజ్యశుల్కా ప్రదాతవ్యా కన్యేయం యాచతాం వర। అపత్యం యద్భవేదస్యాః స రాజాఽస్తు పితుః పరం॥' 1-107-86 (4790) త్వమేవాత్ర మహాబాహో శాంతనోర్వంశవర్ధనః। పుత్రః శస్త్రభృతాం శ్రేష్ఠః కిం ను వక్ష్యామి తే వచః॥ 1-107-87 (4791) `కుమారికాయాః శుల్కార్థం కించిద్వక్ష్యామి భారత।' కోహి సంబంధఖం శ్లాఘ్యమీప్సితం యౌనమీదృశం। అతిక్రామన్న తప్యేత సాక్షాదపి శతక్రతుః॥ 1-107-88 (4792) అపత్యం చైతదార్యస్య యో యుష్మాకం సమో గుణైః। యస్య శుక్రాత్సత్యవతీ సంభూతా వరవర్ణినీ॥ 1-107-89 (4793) తేన మే బహుశస్తాత పితా తే పరికీర్తితః। అర్హః సత్యవతీం వోఢుం ధర్మజ్ఞః స నరాధిపః॥ 1-107-90 (4794) `ఇయం సత్యవతీ దేవీ పితరం తేఽబ్రవీత్తథా। అర్థితశ్చాపిరాజర్షిః ప్రత్యాఖ్యాతః పురా మయా'॥ 1-107-91 (4795) కన్యాపితృత్వాత్కించిత్తు వక్ష్యామి త్వాం నరాధిప। బలవత్సపత్నతామత్ర దోషం పశ్యామి కేవలం॥ 1-107-92 (4796) `భూయాంసం త్వయి పశ్యామి తద్దోషమపరాజిత।' యస్య హి త్వం సపత్నః స్యా గంధర్వస్యాసురస్య వా॥ 1-107-93 (4797) న స జాతు చిరం జీవేత్త్వయి క్రుద్ధే పరంతప। ఏతావానత్ర దోషో హి నాన్యః కశ్చన పార్థివ॥ 1-107-94 (4798) ఏతజ్జానీహి భద్రం తే దానాదానే పరంతప॥ 1-107-95 (4799) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-107-96x (661) ఏవముక్తస్తు గాంగేయస్తద్యుక్తం ప్రత్యభాషత। శృణ్వతాం భూమిపాలానాం పితురర్థాయ భారత॥ 1-107-96 (4800) `ఇదం వచనమాధత్స్వ నాస్తి వక్తాస్య మత్సమః। అన్యో జాతో న జనితా న చ కశ్చన సంప్రతి'॥ 1-107-97 (4801) ఏవమేతత్కరిష్యామి యథా త్వమనుభాషసే। యోఽస్యాం జనిష్యతే పుత్రః స నో రాజా భవిష్యతి॥ 1-107-98 (4802) ఇత్యుక్తః పునరేవ స్మ తం దాశః ప్రత్యభాషత। చికీర్షుర్దుష్కరం కర్మ రాజ్యార్థే భరతర్షభ॥ 1-107-99 (4803) త్వమేవ నాథః సంప్రాప్తః శాంతనోరమితద్యుతే। కన్యాయాశ్చైవ ధర్మాత్మన్ప్రభుర్దానాయ చేశ్వరః॥ 1-107-100 (4804) ఇదం తు వచనం సౌంయ కార్యం చైవ నిబోధ మే। కౌమారికాణాం శీలేన వక్ష్యాంయహమరిందమ॥ 1-107-101 (4805) యత్త్వయా సత్యవత్యర్థే సత్యధర్మపరాయణ। రాజమధ్యే ప్రతిజ్ఞాతమనురూపం తవైవ తత్॥ 1-107-102 (4806) నాన్యథా తన్మహాబాహో సంశయోఽత్ర న కశ్చన। తవాపత్యం భవేద్యత్తు తత్ర నః సంశయో మహాన్॥ 1-107-103 (4807) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-107-104x (662) తస్యైతన్మతమాజ్ఞాయ సత్యధర్మపరాయణః। ప్రత్యజానాత్తదా రాజన్పితుః ప్రియచికీర్షయా॥ 1-107-104 (4808) గాంగేయ ఉవాచ। 1-107-105x (663) `ఉచ్చైశ్శ్రవః సమాధత్స్వ ప్రతిజ్ఞాం జనసంసది। ఋషయో వాథ వా దేవా భూతాన్యంతర్హితాని చ॥ 1-107-105 (4809) యాని యానీహ శృణ్వంతు నాస్తి వక్తాస్య మత్సమః।' దాశరాజ నిబోధేదం వచనం మే నృపోత్తమ॥ 1-107-106 (4810) శృణ్వతాం భూమిపాలానాం యద్బ్రవీమి పితుః కృతే। రాజ్యం తావత్పూర్వమేవ మయా త్యక్తం నరాధిపాః॥ 1-107-107 (4811) అపత్యహేతోరపి చ కరిష్యేఽద్య వినిశ్చయం। అద్యప్రభృతి మే దాశ బ్రహ్మచర్యం భవిష్యతి॥ 1-107-108 (4812) అపుత్రస్యాపి మే లోకా భవిష్యంత్యక్షయా దివి। `న హి జన్మప్రభృత్యుక్తం మయా కించిదిహానృతం॥ 1-107-109 (4813) యావత్ప్రాణా ధ్రియంతే వై మమ దేహం సమాశ్రితాః। తావన్న జనయిష్యామి పిత్రే కన్యాం ప్రయచ్ఛ మే॥ 1-107-110 (4814) పరిత్యజాంయహం రాజ్యం మైథునం చాపి సర్వశః। ఊర్ధ్వరేతా భవిష్యామి దాశ సత్యం బ్రవీమి తే॥' 1-107-111 (4815) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-107-112x (664) తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా సంప్రహృష్టతనూరుహః। దదానీత్యేవ తం దాశో ధర్మాత్మా ప్రత్యభాషత॥ 1-107-112 (4816) తతోంతరిక్షేఽప్సరసో దేవాః సర్షిగణాస్తదా। `తద్దృష్టా దుష్కరం కర్మ ప్రశశంసుశ్చ పార్థివాః॥' 1-107-113 (4817) అభ్యవర్షంత కుసుమైర్భీష్మోఽయమితి చాబ్రువన్। తతః స పితురర్థాయ తామువాచ యశస్వినీం॥ 1-107-114 (4818) అధిరోహ రథం మాతర్గచ్ఛావః స్వగృహానితి। ఏవముక్త్వా తు భీష్మస్తాం రథమారోప్య భామినీం॥ 1-107-115 (4819) ఆగంయ హాస్తినపురం శాంతనోః సంన్యవేదయత్। తస్య తద్దుష్కరం కర్మ ప్రశశంసుర్నారాధిపాః॥ 1-107-116 (4820) సమేతాశ్చ పృథక్చైవ భీష్మోయమితి చాబ్రువన్। తచ్ఛ్రుత్వా దుష్కరం కర్మ కృతం భీష్మేణ శాంతనుః॥ 1-107-117 (4821) బభూవ దుఃఖితో రాజా చిరరాత్రాయ భారత। స తేన కర్మణా సూనోః ప్రీతస్తస్మై వరం దదౌ॥' 1-107-118 (4822) స్వచ్ఛందమరణం తుష్టో దదౌ తస్మై మహాత్మనే। న తే మృత్యుః ప్రభవితా యావజ్జీవితుమిచ్ఛసి॥ 1-107-119 (4823) త్వత్తో హ్యనుజ్ఞాం సంప్రాప్య మృత్యుః ప్రభవితాఽనఘ॥ 1-107-120 (4824) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి సప్తాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 107 ॥

1-108-0 (4825) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-108-0x (665) `చేదిరాజసుతాం జ్ఞాత్వా దాశరాజేన వర్ధితాం। వివాహం కారయామాస శాస్త్రదృష్టేన కర్మణా॥' 1-108-1 (4826) తతో వివాహే నిర్వృత్తే స రాజా శాంతనుర్నృపః। తాం కన్యాం రూపసంపన్నాం స్వగృహే సంన్యవేశయత్॥ 1-108-2 (4827) తతః శాంతనవో ధీమాన్సత్యవత్యామజాయత। వీరశ్చిత్రాంగదో నామ వీర్యవాన్పురుషేశ్వరః॥ 1-108-3 (4828) అథాపరం మహేష్వాసం సత్యవత్యాం సుతం ప్రభుః। విచిత్రవీర్యం రాజానం జనయామాస వీర్యవాన్॥ 1-108-4 (4829) అప్రాప్తవతి తస్మింస్తు యౌవనం పురుషర్షభే। స రాజా శాంతనుర్ధీమాన్కాలధర్మముపేయివాన్॥ 1-108-5 (4830) స్వర్గతే శాంతనౌ భీష్మశ్చిత్రాంగదమరిందనం। స్థాపయామాస వై రాజ్యే సత్యవత్యా మతే స్థితః॥ 1-108-6 (4831) స తు చిత్రాంగదః శౌర్యాత్సర్వాంశ్చిక్షేప పార్థివాన్। మనుష్యం న హి మేన స కంచిత్సదృశమాత్మనః॥ 1-108-7 (4832) తం క్షిపంతం సురాంశ్చైవ మనుష్యానసురాంస్తథా। గంధర్వరాజో బలవాంస్తుల్యనామాఽభ్యయాత్తదా॥ 1-108-8 (4833) గంధర్వ ఉవాచ। 1-108-9x (666) `త్వం వై సదృశనామాసి యుద్ధం దేహి నృపాత్మజ। నామ వాఽన్యత్ప్రగృహ్ణీష్వ యది యుద్ధం న దాస్యసి॥ 1-108-9 (4834) త్వయాహం యుద్ధమిచ్ఛామి త్వత్సకాశం తు నామతః। ఆగతోస్మి వృథాఽఽభాష్య న గచ్ఛేన్నామ తే మమ॥ 1-108-10 (4835) ఇత్యుక్త్వా గర్జమానౌ తౌ హిరణ్వత్యాస్తటం గతౌ'। తేనాస్య సుమహద్యుద్ధం కురుక్షేత్రే బభూవ హ॥ 1-108-11 (4836) తయోర్బలవతోస్తత్ర గంధర్వకురుముఖ్యయోః। నద్యాస్తీరే హిరణ్వత్యాః సమాస్తిస్రోఽభవద్రణః॥ 1-108-12 (4837) తస్మిన్విమర్దే తుములే శస్త్రవర్షసమాకులే। మాయాధికోఽవధీద్వీరం గంధర్వః కురుసత్తమం॥ 1-108-13 (4838) స హత్వా తు నరశ్రేష్ఠం చిత్రాంగదమరిందమం। అంతాయ కృత్వా గంధర్వో దివమాచక్రమే తతః॥ 1-108-14 (4839) తస్మిన్పురుషశార్దూలే నిహతే భూరితేజసి। భీష్మః శాంతనవో రాజా ప్రేతకార్యాణ్యకారయత్॥ 1-108-15 (4840) విచిత్రవీర్యం చ తదా బాలమప్రాప్తయౌవనం। కురురాజ్యే మహాబాహురభ్యషించదనంతరం॥ 1-108-16 (4841) విచిత్రవీర్యః స తదా భీష్మస్య వచనే స్థితః। అన్వశాసన్మహారాజ పితృపైతామహం పదం॥ 1-108-17 (4842) స ధర్మశాస్త్రకుశలం భీష్మం శాంతనవం నృపః। పూజయామాస ధర్మేణ స చైనం ప్రత్యపాలయత్॥ ॥ 1-108-18 (4843) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి అష్టాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 108 ॥

1-109-0 (4844) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-109-0x (667) హతే చిత్రాంగదే భీష్మో బాలే భ్రాతరి కౌరవ। పాలయామాస తద్రాజ్యం సత్యవత్యా మతే స్థితః॥ 1-109-1 (4845) `తథా విచిత్రవీర్యం తు వర్తమానం సుఖేఽతులే।' సంప్రాప్తయౌవనం దృష్ట్వా భ్రాతరం ధీమతాం వరః। భీష్మో విచిత్రవీర్యస్య వివాహాయాకరోన్మతిం॥ 1-109-2 (4846) అథ కాశిపతేర్భీష్మః కన్యాస్తిస్రోఽప్సరోపమాః। శుశ్రావ సహితా రాజన్వృణ్వానా వై స్వయంవరం॥ 1-109-3 (4847) తతః స రథినాం శ్రేష్ఠో రథేనైకేన శత్రుజిత్। జగామానుమతే మాతుః పురీం వారాణసీం ప్రభుః॥ 1-109-4 (4848) తత్ర రాజ్ఞః సముదితాన్సర్వతః సముపాగతాన్। దదర్శ కన్యాస్తాశ్వై భీష్మః శాంతనునందనః॥ 1-109-5 (4849) `తాసాం కామేన సంమత్తాః సహితాః కాశికోసలాః। వంగాః పుండ్రాః కలింగాశ్చ తే జగ్ముస్తాం పురీం ప్రతి॥' 1-109-6 (4850) కీర్త్యమానేషు రాజ్ఞాం తు తదా నామసు సర్వశః। ఏకాకినం తదా భీష్మం వృద్ధం శాంతనునందనం॥ 1-109-7 (4851) సోద్వేగా ఇవ తం దృష్ట్వా కన్యాః పరమశోభనాః। అపాక్రామంత తాః సర్వా వృద్ధ ఇత్యేవ చింతయా॥ 1-109-8 (4852) వృద్ధః పరమధర్మాత్మా వలీపలితధారణః। కికారణమిహాయాతో నిర్లజ్జో భరతర్షభః॥ 1-109-9 (4853) మిథ్యాప్రతిజ్ఞో లోకేషు కిం వదిష్యతి భారత। బ్రహ్మచారీతి భీష్మో హి వృథైవ ప్రథితో భువి॥ 1-109-10 (4854) ఇత్యేవం ప్రబువంతస్తే హసంతి స్మ నృపాధమాః। 1-109-11 (4855) వైశంపాయన ఉవాచ। క్షత్రియాణాం వచః శ్రుత్వా భీష్మశ్చుక్రోధ భారత॥ 1-109-11x (668) భీష్మస్తదా స్వయం కన్యా వరయామాస తాః ప్రభుః। ఉవాచ చ మహీపాలాన్రాజంజలదనిఃస్వనః॥ 1-109-12 (4856) రథమారోప్య తాః కన్యా భీష్మః ప్రహరతాం వరః। ఆహూయ దానం కన్యానాం గుణవద్భ్యః స్మృతం బుధైః॥ 1-109-13 (4857) అలంకృత్య యథాశక్తి ప్రదాయ చ ధనాన్యపి। ప్రయచ్ఛంత్యపరే కన్యాం మిథునేన గవామపి॥ 1-109-14 (4858) విత్తేన కథితేనాన్యే బలేనాన్యేఽనుమాన్య చ। ప్రమత్తాముపయంత్యన్యే స్వయమన్యే చ విందతే॥ 1-109-15 (4859) ఆర్షం విధిం పురస్కృత్య దారాన్విందంతి చాపరే। అష్టమం తమథో విత్త వివాహం కవిభిర్వృతం॥ 1-109-16 (4860) స్వయంవరం తు రాజన్యాః ప్రశంసంత్యుపయాంతి చ। ప్రమథ్య తు హృతామాహుర్జ్యాయసీం ధర్మవాదినః॥ 1-109-17 (4861) తా ఇమాః పృథివీపాలా జిహీర్షామి బలాదితః। తే యతధ్వం పరం శక్త్యా విజయాయేతరాయ వా॥ 1-109-18 (4862) స్థితోఽహం పృథివీపాలా యుద్ధాయ కృతనిశ్చయః। 1-109-19 (4863) వైశంపాయన ఉవాచ। ఏవముక్త్వా మహీపాలాన్కాశిరాజం చ వీర్యవాన్॥ 1-109-19x (669) సర్వాః కన్యాః స కౌరవ్యో రథమారోప్య చ స్వకం। ఆమంత్ర్య చ స తాన్ప్రాయాచ్ఛీఘ్రం కన్యాః ప్రగృహ్య తాః॥ 1-109-20 (4864) తతస్తే పార్థివాః సర్వే సముత్పేతురమర్షితాః। సంస్పృశంతః స్వకాన్బాహూందశంతో దశనచ్ఛదాన్॥ 1-109-21 (4865) తేషామాభరణాన్యాశు త్వరితానాం విముంచతాం। ఆముంచతాం చ వర్మాణి సంభ్రమః సుమహానభూత్॥ 1-109-22 (4866) తారాణామివ సంపాతో బభూవ జనమేజయ। భూషణానాం చ సర్వేషాం కవచానాం చ సర్వశః॥ 1-109-23 (4867) సవర్మభిర్భూషణైశ్చ ప్రకీర్యద్బిరితస్తతః। సక్రోధామర్షజిహ్మభ్రూకషాయీకృతలోచనాః॥ 1-109-24 (4868) సూతోపక్లృప్తాన్ రుచిరాన్సదశ్వైరుపకల్పితాన్। రథానాస్థాయ తే వీరాః సర్వప్రహరణాన్వితాః॥ 1-109-25 (4869) ప్రయాంతమథ కౌరవ్యమనుసస్రురుదాయుధాః। తతః సమభవద్యుద్ధం తేషాం తస్య చ భారత। ఏకస్య చ బహూనాం చ తుములం రోమహర్షణం॥ 1-109-26 (4870) తే త్విషూందశసాహస్రాంస్తస్మిన్యుగపదాక్షిపన్। అప్రాప్తాంశ్చైవ తానాశు భీష్మః సర్వాంస్తథాఽంతరా॥ 1-109-27 (4871) అచ్ఛినచ్ఛరవర్షేణ మహతా లోమవాహినా। తతస్తే పార్థివాః సర్వే సర్వతః పరివార్య తం॥ 1-109-28 (4872) వవృషుః శరవర్షేణ వర్షేణేవాద్రిమంబుదాః। స తం బాణమయం వర్షం శరైరావార్య సర్వతః॥ 1-109-29 (4873) తతః సర్వాన్మహీపాలాన్పర్యవిధ్యత్త్రిభిస్త్రిభిః। ఏకైకస్తు తతో భీష్మం రాజన్వివ్యాధ పంచభిః॥ 1-109-30 (4874) స చ తాన్ప్రతివివ్యాధ ద్వాభ్యాం ద్వాభ్యాం పరాక్రమన్। తద్యుద్ధమాసీత్తుములం ఘోరం దేవాసురోపమం॥ 1-109-31 (4875) పశ్యతాం లోకవీరాణాం శరశక్తిసమాకులం। స ధనూంషి ధ్వజాగ్రాణి వర్మాణి చ శిరాంసి॥ 1-109-32 (4876) చిచ్ఛేద సమరే భీష్మః శతశోథ సహస్రశః। తస్యాతిపురుషం కర్మ లాఘవం రథచారిణః॥ 1-109-33 (4877) రక్షణం చాత్మనః సంఖ్యే శత్రవోఽప్యభ్యపూజయన్। `అక్షతః క్షపయిత్వాన్యానసంఖ్యేయపరాక్రమః॥ 1-109-34 (4878) ఆనినాయ స కాశ్యస్య సుతాః సాగరగాసుతః।' తాన్వినిర్జిత్య తు రణే సర్వశస్త్రభృతాం వరః॥ 1-109-35 (4879) కన్యాభిః సహితః ప్రాయాద్భారతో భారతాన్ప్రతి। తతస్తం పృష్ఠతో రాజఞ్శాల్వరాజో మహారథః॥ 1-109-36 (4880) అభ్యగచ్ఛదమేయాత్మా భీష్మం శాంతనవం రణే। వారణం జఘనే భిందందంతాభ్యామపరో యథా॥ 1-109-37 (4881) వాసితామనుసంప్రాప్తో యూథపో బలినాం వరః। స్త్రీకామస్తిష్ఠతిష్ఠేతి భీష్మమాహ స పార్థివః॥ 1-109-38 (4882) సాల్వరాజో మహాబాహురమర్షేణ ప్రచోదితః। తతః స పురుషవ్యాఘ్రో భీష్మః పరబలార్దనః॥ 1-109-39 (4883) తద్వాక్యాకులితః క్రోధాద్విధూమోగ్నిరివ జ్వలన్। వితతేషుధనుష్పాణిర్వికుంచితలలాటభృత్॥ 1-109-40 (4884) క్షత్రధర్మం సమాస్థాయ వ్యపేతభయసంభ్రమః। నివర్తయామాస రథం సాల్వం ప్రతి మహారథః॥ 1-109-41 (4885) నివర్తమానం తం దృష్ట్వా రాజానః సర్వ ఏవ తే। ప్రేక్షకాః సమపద్యంత భీష్మసాల్వసమాగమే॥ 1-109-42 (4886) తౌ వృషావివ నర్దంతౌ బలినౌ వాసితాంతరే। అన్యోన్యమభివర్తేతాం బలవిక్రమశాలినౌ॥ 1-109-43 (4887) తతో భీష్మం శాంతనవం శరైః శతసహస్రశః। సాల్వరాజో నరశ్రేష్ఠః సమవాకిరదాశుగైః॥ 1-109-44 (4888) పూర్వమభ్యర్దితం దృష్ట్వా భీష్మం సాల్వేన తే నృపాః। విస్మితాః సమపద్యంత సాధుసాధ్వితి చాబ్రువన్॥ 1-109-45 (4889) లాఘవం తస్య తే దృష్ట్వా సమరే సర్వపార్థివాః। అపూజయంత సంహృష్టా వాగ్భిః సాల్వం నరాధిపం॥ 1-109-46 (4890) క్షత్రియాణాం తతో వాచః శ్రుత్వా పరపుంజయః। క్రుద్ధః శాంతనవో భీష్మస్తిష్ఠతిష్ఠేత్యభాషత॥ 1-109-47 (4891) సారథిం చాబ్రవీత్క్రుద్ధో యాహి యత్రైష పార్థివః। యావదేనం నిహన్ంయద్య భుజంగమివ పక్షిరాట్॥ 1-109-48 (4892) తతోఽస్త్రం వారుణం సంయగ్యోజయామాస కౌరవః। తేనాశ్వాంశ్చతురోఽమృద్గాత్సాల్వరాజస్య భూపతే॥ 1-109-49 (4893) అస్త్రైరస్త్రాణి సంవార్య సాల్వరాజస్య కౌరవః। భీష్మో నృపతిశార్దూల న్యవధీత్తస్య సారథిం॥ 1-109-50 (4894) అస్త్రేణ చాస్యాథైంద్రేణ న్యవధీత్తురగోత్తమాన్। కన్యాహేతోర్నరశ్రేష్ఠ భీష్మః శాంతనవస్తదా॥ 1-109-51 (4895) జిత్వా విసర్జయామాస జీవంతం నృపసత్తమం। తతః సాల్వః స్వనగరం ప్రయయౌ భరతర్షభ॥ 1-109-52 (4896) స్వరాజ్యమన్వశాచ్చైవ ధర్మేణ నృపతిస్తదా। రాజానో యే చ తత్రాసన్స్వయంవరదిదృక్షవః॥ 1-109-53 (4897) స్వాన్యేవ తేఽపి రాష్ట్రాణి జగ్ముః పరపురంజయాః। ఏవం విజిత్య తాః కన్యా భీష్మః ప్రహరతాం వరః॥ 1-109-54 (4898) ప్రయయౌ హాస్తినపురం యత్ర రాజా స కౌరవః। విచిత్రవీర్యో ధర్మాత్మా ప్రశాస్తి వసుధామిమాం॥ 1-109-55 (4899) యథా పితాస్య కౌరవ్యః శాంతనుర్నృపసత్తమః। సోఽచిరేణైవ కాలేన అత్యక్రామన్నరాధిప॥ 1-109-56 (4900) వనాని సరితశ్చైవ శైలాంశ్చ వినిధాంద్రుమాన్। అక్షతః క్షపయిత్వాఽరీన్సంఖ్యేఽసంఖ్యేయవిక్రమః॥ 1-109-57 (4901) ఆనయామాస కాశ్యస్య సుతాః సాగరగాసుతః। స్నుషా ఇవ స ధర్మాత్మా భగినీరివ చానుజాః॥ 1-109-58 (4902) యథా దుహితశ్చైవ పరిగృహ్య యయౌ కురూన్। ఆనిన్యే స మహాబాహుర్భ్రాతుః ప్రియచికీర్షయా॥ 1-109-59 (4903) తాః సర్వగుణసంపన్నా భ్రాతా భ్రాత్రే యవీయసే। భీష్మో విచిత్రవీర్యాయ ప్రదదౌ విక్రమాహృతాః॥ 1-109-60 (4904) ఏవం ధర్మేణ ధర్మజ్ఞః కృత్వా కర్మాతిమానుషం। భ్రాతుర్విచిత్రవీర్యస్య వివాహాయోపచక్రమే॥ 1-109-61 (4905) సత్యవత్యా సహ మిథః కృత్వా నిశ్చయమాత్మవాన్। వివాహం కారయిష్యంతం భీష్మం కాశిపతేః సుతా। జ్యేష్ఠా తాసామిదం వాక్యమబ్రవీద్ధసతీ తదా॥ 1-109-62 (4906) మయా సౌభపతిః పూర్వం మనసా హి వృతః పతిః। తేన చాస్మి వృతా పూర్వమేష కామశ్చ మే పితుః॥ 1-109-63 (4907) మయా వరయితవ్యోఽభూత్సాల్వస్తస్మిన్స్వయంవరే। ఏతద్విజ్ఞాయ ధర్మజ్ఞ ధర్మతత్త్వం సమాచర॥ 1-109-64 (4908) ఏవముక్తస్తయా భీష్మః కన్యయా విప్రసంసది। చింతామభ్యగమద్వీరో యుక్తాం తస్యైవ కర్మణః॥ 1-109-65 (4909) `అన్యసక్తా త్వియం కన్యా జ్యేష్ఠా త్వంబా మయా జితా। వాచా దత్తా మనోదత్తా కృతమంగలవాచనా॥ 1-109-66 (4910) నిర్దిష్టా తు పరస్యైవ సా త్యాజ్యా పరచింతినీ। ఇత్యుక్త్వా చానుమాన్యైవ భ్రాతరం స్వవశానుగం॥' 1-109-67 (4911) వినిశ్చిత్య స ధర్మజ్ఞో బ్రాహ్మణైర్వేదపారగైః। అనుజజ్ఞే తదా జ్యేష్ఠామంబాం కాశిపతేః సుతాం॥ 1-109-68 (4912) అంబికాంబాలికే భార్యే ప్రాదాద్భ్రాత్రే యవీయసే। భీష్మో విచిత్రవీర్యాయ విధిదృష్టేన కర్మణా॥ 1-109-69 (4913) తయోః పాణీ గృహీత్వా తు రూపయౌవనదర్పితః। విచిత్రవీర్యో ధర్మాత్మా నాంబామైచ్ఛత్కథంచన॥ 1-109-70 (4914) `అంబామన్యస్య కీర్త్యంతీమబ్రవీచ్చారుదర్శనాం। 1-109-71 (4915) విచిత్రవీర్య ఉవాచ। పాపస్య ఫలమేవైష కామోఽసాధుర్నిరర్థకః। పరతంత్రోపభోగో మామార్య నాఽఽయోక్తుమర్హసి॥ 1-109-71x (670) భీష్మ ఉవాచ। 1-109-72x (671) ప్రాతిష్ఠచ్ఛాంతనోర్వంశస్తాత యస్య త్వమన్వయః। అకామవృత్తో ధర్మాత్మన్సాధు మన్యే మతం తవ॥ 1-109-72 (4916) ఇత్యుక్త్వాంబాం సమాలోక్య విధివద్వాక్యమబ్రవీత్। విసృష్టా హ్యసి గచ్ఛ త్వం యథాకామమనిందితే॥ 1-109-73 (4917) నానియోజ్యే సమర్థోఽహం నియోక్తుం భ్రాతరం ప్రియం। అన్యబావగతాం చాపి కో నారీం వాసయేద్గృహే॥ 1-109-74 (4918) అతస్త్వాం న నియోక్ష్యామి అన్యకామాసి గంయతాం। అహమప్యూర్ధ్వరేతా వై నివృత్తో దారకర్మణి॥ 1-109-75 (4919) న సంబంధస్తదావాభ్యాం భవితా వై కథంచన। 1-109-76 (4920) వైశంపాయన ఉవాచ। ఇత్యుక్తా సా గతా తత్ర సఖీభిః పరివారితా॥ 1-109-76x (672) నిర్దిష్టా హి శనై రాజన్సాల్వరాజపురం ప్రతి। అథాంబా సాల్వంమాగంయ సాఽబ్రవీత్ప్రతిపూజ్య తం॥ 1-109-77 (4921) పురా నిర్దిష్టభావా త్వామాగతాస్మి వరానన। దేవవ్రతం సముత్సృజ్య సానుజం భరతర్షభం॥ 1-109-78 (4922) ప్రతిగృహ్ణీష్వ భద్రం తే విధివన్మాం సముద్యతాం॥ 1-109-79 (4923) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-109-80x (673) తయైవముక్తః సాల్వోపి ప్రహసన్నిదమబ్రవీత్। నిర్జితాఽసీహ భీష్మేణ మాం వినిర్జిత్య రాజసు॥ 1-109-80 (4924) అన్యేన నిర్జితాం భద్రే విసృష్టాం తేన చాలయాత్। న గృహ్ణామి వరారోహే తత్ర చైవ తు గంయతాం॥ 1-109-81 (4925) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-109-82x (674) ఇత్యుక్తా సా సమాగంయ కురురాజ్యమనుత్తమం। అంబాబ్రవీత్తతో భీష్మం త్వయాఽహం సహసా హృతా॥ 1-109-82 (4926) క్షత్రధర్మమవేక్షస్వ త్వం భర్తా మమ ధర్మతః। యాం యః స్వయంవరే కన్యాం నిర్జయేచ్ఛౌర్యసంపదా॥ 1-109-83 (4927) రాజ్ఞః సర్వాన్వినిర్జిత్య స తాముద్వాహయేద్ధ్రువం। అతస్త్వమేవ భర్తా మే త్వయాఽహం నిర్జితా యతః॥ 1-109-84 (4928) తస్మాద్వహస్వ మాం భీష్మ నిర్జితాం సంసది త్వయా। ఊర్ధ్వరేతా హ్యహమితి ప్రత్యువాచ పునఃపునః॥ 1-109-85 (4929) భీష్మం సా చాబ్రవీదంబా యథాజైషీస్తథా కురు। ఏవమన్వగమద్భీష్మం షట్సమాః పుష్కరేక్షణా॥ 1-109-86 (4930) ఊర్ధ్వరేతాస్త్వహం భద్రే వివాహవిముఖోఽభవం। తమేవ సాల్వం గచ్ఛ త్వం యః పురా మనసా వృతః॥ 1-109-87 (4931) అన్యసక్తం కిమర్థం త్వమాత్మానమవదః పురా। అన్యసక్తాం వధూం కన్యాం వాసయేత్స్వగృహే న హి॥ 1-109-88 (4932) నాహముద్వాహయిష్యే త్వాం మమ భ్రాత్రే యవీయసే। విచిత్రవీర్యాయ శుభే యథేష్టం గంయతామితి॥ 1-109-89 (4933) భూయః సాల్వం సమభ్యేత్య రాజన్గృహ్ణీష్వ మామితి। నాహం గృహ్ణాంయన్యజితామితి సాల్వనిరాకృతా॥ 1-109-90 (4934) ఊర్ధ్వరేతాస్త్వహమితి భీష్మేణ చ నిరాకృతా। అంబా భీష్మం పునః సాల్వం భీష్మం సాల్వం పునః పునః॥ 1-109-91 (4935) గమనాగమనేనైవమనైషీత్షట్ సమా నృప। అశ్రుభిర్భూమిముక్షంతీ శోచంతీ సా మనస్వినీ॥ 1-109-92 (4936) పీనోన్నతకుచద్వంద్వా విశాలజఘనేక్షణా। శ్రోణీభరాలసగమా రాకాచంద్రనిభాననా॥ 1-109-93 (4937) వర్షత్కాదంబినీమూర్ధ్ని స్ఫురంతీ చంచలేవ సా। సా తతో ద్వాదశ సమా బాహుదామభితో నదీం। పార్శ్వే హిమవతో రంయే తపో ఘోరం సమాదదే॥ 1-109-94 (4938) సంక్షిప్తకరణా తత్ర తప ఆస్థాయ సువ్రతా। పాదాంగుష్ఠేన సాఽతిష్ఠదకంపంత తతః సురాః॥ 1-109-95 (4939) తస్యాస్తత్తు తపో దృష్ట్వా సురాణాం క్షోభకారకం। విస్మితశ్చైవ హృష్టశ్చ తస్యానుగ్రహబుద్ధిమాన్॥ 1-109-96 (4940) అనంతసేనో భగవాన్కుమారో వరదః ప్రభుః। మానయన్రాజపుత్రీం తాం దదౌ తస్యై శుభాం స్రజం॥ 1-109-97 (4941) ఏషా పుష్కరిణీ దివ్యా యథావత్సముపస్థితా। అంబే త్వచ్ఛోకశమనీ మాలా భువి భవిష్యతి॥ 1-109-98 (4942) ఏతాం చైవ మయా దత్తాం మాలాం యో ధారయిష్యతి। సోఽస్య భీష్మస్య నిధనే కారణం వై భవిష్యతి॥ ॥ 1-109-99 (4943) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి నవాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 109 ॥

1-110-0 (4944) అంబోవాచ। 1-110-0x (675) అన్యపూర్వేతి మాం సాల్వో నాభినందతి బాలిశః। సాహం ధర్మాచ్చ కామాచ్చ విహీనా శోకధారిణీ॥ 1-110-1 (4945) అపతిః క్షత్రియాన్సర్వానాక్రందామి సమంతతః। ఇయం వః క్షత్రియా మాలా యా భీష్మం నిహనిష్యతి॥ 1-110-2 (4946) అహం చ భార్యా తస్య స్యాం యో భీష్మం ఘాతయిష్యతి। తస్యాశ్చంక్రంయమాణాయాః సమాః పంచ గతాః పరాః॥ 1-110-3 (4947) నాభవచ్ఛరణం కశ్చిత్క్షత్రియో భీష్మజాద్భయాత్। అగచ్ఛత్సోమకం సాఽంబా పాంచాలేషు యశస్వినం॥ 1-110-4 (4948) సత్యసంధం మహేష్వాసం సత్యధర్మపరాయణం। సా సభాద్వారమాగంయ పాంచాలైరభిరక్షితం॥ 1-110-5 (4949) పాంచాలరాజమాక్రందత్ప్రగృహ్య సుభుజా భుజౌ। భీష్మేణ హన్యమానాం మాం మజ్జంతీమివ చ హ్రదే॥ 1-110-6 (4950) యజ్ఞసేనాభిధావేహ పాణిమాలంబ్య చోద్ధర। తేన మే సర్వధర్మాశ్చ రతిభోగాశ్చ కేవలాః॥ 1-110-7 (4951) ఉభౌ చ లోకౌ కీర్తిశ్చ సమూలౌ సఫలౌ హృతౌ। ***ంత్యేవం న విందామి రాజన్యం శరణం క్వచిత్॥ 1-110-8 (4952) కిం ను నిఃక్షత్రియో లోకో యత్రానాథోఽవసీదతి। సమాగంయ తు రాజానో మయోక్తా రాజసత్తమాః॥ 1-110-9 (4953) శృణ్వంతు సర్వే రాజానో మయోక్తం రాజసత్తమాః। ఇక్ష్వాకూణాం తు యే వృద్ధాః పాంచాలానాం చ యే వరాః॥ 1-110-10 (4954) త్వత్ప్రసాదాద్వివాహేఽస్మిన్మా ధర్మో మా పరాజయేత్। ప్రసీద యజ్ఞసేనేహ గతిర్మే భవ సోమక॥ 1-110-11 (4955) యజ్ఞసేన ఉవాచ। 1-110-12x (676) జానామి త్వాం బోధయామి రాజపుత్రి విశేషతః। యథాశక్తి యథాధర్మం బలం సంధారయాంయహం॥ 1-110-12 (4956) అన్యస్మాత్పార్థివాద్యత్తే భయం స్యాత్పార్థివాత్మజే। తస్యాపనయనే హేతుం సంవిధాతుమహం ప్రభుః॥ 1-110-13 (4957) నహి శాంతనవస్యాహం మహాస్త్రస్య ప్రహారిణః। ఈశ్వరః క్షత్రియాణాం హి బలం ధర్మోఽనువర్తతే॥ 1-110-14 (4958) సా సాధు వ్రజ కల్యాణి న మాం భీష్మో దహేద్బలాత్। న ప్రత్యగృహ్ణంస్తే సర్వే కిమిత్యేవ న వేద్ంయహం॥ 1-110-15 (4959) న హి భీష్మాదహం ధర్మం శక్తో దాతుం కథంచన। 1-110-16 (4960) వైశంపాయన ఉవాచ। ఇత్యుక్తా స్రజమాసజ్య ద్వారి రాజ్ఞో వ్యపాద్రవత్॥ 1-110-16x (677) వ్యుదస్తాం సర్వలోకేషు తపసా సంశితవ్రతాం। తామన్వగచ్ఛద్ద్రుపదః సాంత్వం జల్పన్పునః పునః॥ 1-110-17 (4961) స్రజం గృహాణ కల్యాణి న నో వైరం ప్రసంజయ॥ 1-110-18 (4962) అంబోవాచ। 1-110-19x (678) ఏవమేవ త్వయా కార్యమితి స్మ ప్రతికాంక్షతే। న తు తస్యాన్యథా భావో దైవమేతదమానుషం॥ 1-110-19 (4963) యశ్చైనాం స్రజమాదాయ స్వయం వై ప్రతిమోక్షతే। స భీష్మం సమరే హంతా మమ ధర్మప్రణాశనం॥ 1-110-20 (4964) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-110-21x (679) తాం స్రజం ద్రుపదో రాజా కంచిత్కాలం రరక్ష సః। తతో విస్రంభమాస్థాయ తూష్ణీమేతాముపైక్షత॥ 1-110-21 (4965) తాం శిఖండిన్యబధ్నాత్తు బాలా పితురవజ్ఞయా। తాం పితా త్వత్యజచ్ఛీఘ్రం త్రస్తో భీష్మస్య కిల్బిషాత్॥ 1-110-22 (4966) ఇషీకం బ్రాహ్మణం భీతా సాభ్యగచ్ఛత్తపస్వినం। గంగాద్వారి తపస్యంతం తుష్టిహేతోస్తపస్వినీ॥ 1-110-23 (4967) ఉపచారాభితుష్టస్తామబ్రవీదృషిసత్తమః। గంగాద్వారే విభజనం భవితా నచిరాదివ॥ 1-110-24 (4968) తత్ర గంధర్వరాజానం తుంబురుం ప్రియదర్శనం। ఆరాధయితుమీహస్వ సంయక్పరిచరస్వ తం॥ 1-110-25 (4969) అహమప్యత్ర సాచివ్యం కర్తాస్మి తవ శోభనే। తం తదాచర భద్రం తే స తే శ్రేయో విధాస్యతి॥ 1-110-26 (4970) తతో విభజనం తత్ర గంధర్వాణామవర్తత। తత్ర ద్వావవశిష్యేతాం గంధర్వావమితౌ జసౌ॥ 1-110-27 (4971) తయోరేకః సమీక్ష్యైనాం స్త్రీబుభూషురువాచ హ। ఇదం గృహ్ణీష్వ పుంలింగం వృణే స్త్రీలింగమేవ తే॥ 1-110-28 (4972) నియమం చక్రతుస్తత్ర స్త్రీ పుమాంశ్చైవ తావుభౌ। తతః పుమాన్సమభవచ్ఛిఖండీ పరవీరహా॥ 1-110-29 (4973) స్త్రీ భూత్వా హ్యపచక్రామ స గంధర్వో ముదాన్వితః। లబ్ధ్వా తు మహతీం ప్రీతిం యాజ్ఞసేనిర్మహాయశాః॥ 1-110-30 (4974) తతో బుద్బుదకం గత్వా పునరస్త్రాణి సోఽకరోత్। తత్ర చాస్త్రాణి దివ్యాని కృత్వా స సుమహాద్యుతిః॥ 1-110-31 (4975) స్వదేశమభిసంపదే పాంచాలం కురునందన। సోఽభివాద్య పితుః పాదౌ మహేష్వాసః కృతాంజలిః॥ 1-110-32 (4976) ఉవాచ భవతా భీష్మాన్న భేతవ్యం కథంచన॥ ॥ 1-110-33 (4977) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి దశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 110 ॥

1-111-0 (4978) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-111-0x (680) అంబాయాం నిర్గతాయాం తు భీష్మః శాంతనవస్తదా। న్యాయేన కారయామాస రాజ్ఞో వైవాహికీం క్రియాం॥ 1-111-1 (4979) అంబికాంబాలికే చైవ పరిణీయాగ్నిసంనిధౌ। `తయోః పాణీ గృహీత్వా తు కౌరవ్యో రూపదర్పితః।' విచిత్రవీర్యో ధర్మాత్మా కామాత్మా సమపద్యత॥ 1-111-2 (4980) తే చాపి బృహతీశ్యామే నీలకుంచితమూర్ధజే। రక్తతుంగనఖోపేతే పీనశ్రోణిపయోధఱే॥ 1-111-3 (4981) ఆత్మనః ప్రతిరూపోఽసౌ లబ్ధః పతిరితి స్థితే। విచిత్రవీర్యం కల్యాణ్యౌ పూజయామాసతుః శుభే॥ 1-111-4 (4982) `అన్యోన్యం ప్రతి సక్తే చ ఏకభావే ఇవ స్థితే।' స చాశ్విరూపసదృశో దేవతుల్యపరాక్రమః। సర్వాసామేవ నారీణాం చిత్తప్రమథనో రహః॥ 1-111-5 (4983) తాభ్యాం సహ సమాః సప్త విహరన్పృథివీపతిః। విచిత్రవీర్యస్తరుణో యక్ష్మణా సమగృహ్యత॥ 1-111-6 (4984) సుహృదాం యతమానానామాప్తైః సహ చికిత్సకైః। జగామాస్తమివాదిత్యః కౌరవ్యో యమసాదనం॥ 1-111-7 (4985) ధర్మాత్మా స తు గాంగేయః చింతాశోకపరాయణః। ప్రేతకార్యాణి సర్వాణి తస్య సంయగకారయత్॥ 1-111-8 (4986) 1-111-9 (4987) రాజ్ఞో విచిత్రవీర్యస్య సత్యవత్యా మతే స్థితః। ఋత్విగ్బిః సహితో భీష్మః సర్వైశ్చ కురుపుంగవైః॥

1-112-0 (4988) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-112-0x (681) తతః సత్యవతీ దీనా కృపణా పుత్రగృద్ధినీ। పుత్రస్య కృత్వా కార్యాణి స్నుషాభ్యాం సహ భారత॥ 1-112-1 (4989) సమాశ్వాస్య స్నుషే తే చ భర్తృశోకనిపీడితే। ధర్మం చ పితృవంశం చ మాతృవంశం చ భామినీ। ప్రసమీక్ష్య మహాభాగా గాంగేయం వాక్యమబ్రవీత్॥ 1-112-2 (4990) `దుఃఖార్దితా తు సా దేవీ మజ్జంతీ శోకసాగరే। శంతనోర్ధర్మనిత్యస్య కౌరవ్యస్య యశస్వినః।' త్వయి పిండశ్చ కీర్తిశ్చ సంతానశ్చ ప్రతిష్ఠితః॥ 1-112-3 (4991) `భ్రాతా విచిత్రవీర్యస్తే భూతానామంతమేయివాన్।' యథాకర్మ శుభం కృత్వా స్వర్గోపగమనం ధ్రువం। యథా చాయుర్ధ్రువం సత్యే త్వయి ధర్మస్తథా ధ్రువః॥ 1-112-4 (4992) వేత్థ ధర్మాంశ్చ ధర్మజ్ఞ సమాసేనేతరేణ చ। వివిధాస్త్వం శ్రుతీర్వేత్థ వేదాంగాని చ సర్వశః॥ 1-112-5 (4993) వ్యవస్థానం చ తే ధర్మే కులాచారం చ లక్షయే। ప్రతిపత్తిం చ కృచ్ఛ్రేషు శుక్రాంగిరసయోరివ॥ 1-112-6 (4994) తస్మాత్సుభృశమాశ్వస్య త్వయి ధర్మభృతాం వర। కార్యే త్వాం వినియోక్ష్యామి తచ్ఛ్రుత్వా కర్తుమర్హసి॥ 1-112-7 (4995) మమ పుత్రస్తవ భ్రాతా వీర్యవాన్సుప్రియశ్చ తే। బాల ఏవ గతః స్వర్గమపుత్రః పురుషర్షభ॥ 1-112-8 (4996) ఇమే మహిష్యౌ భ్రాతుస్తే కాశిరాజసుతే శుభే। రూపయౌవనసంపన్నే పుత్రకామే చ భారత॥ 1-112-9 (4997) తయోరుత్పాదయాపత్యం సంతానాయ కులస్య నః। మన్నియోగాన్మహాబాహో ధర్మం కర్తుమిహార్హసి॥ 1-112-10 (4998) రాజ్యే చైవాభిషిచ్యస్వ భారతాననుశాధి చ। దారాంశ్చ కురు ధర్మేణ మా నిమజ్జీః పితామహాన్॥ 1-112-11 (4999) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-112-12x (682) తథోచ్యమానో మాత్రా స సుహృద్భిశ్చ పరంతపః। ఇత్యువాచాథ ధర్మాత్మా ధర్ంయమేవోత్తరం వచః॥ 1-112-12 (5000) అసంశయం పరో ధర్మస్త్వయా మాతరుదాహృతః। త్వమపత్యం ప్రతి చ మే ప్రతిజ్ఞాం వేత్థ వై పరాం॥ 1-112-13 (5001) జానాసి చ యథావృత్తం శుల్కహేతోస్త్వదంతరే। స సత్యవతి సత్యం తే ప్రతిజానాంయహం పునః॥ 1-112-14 (5002) పరిత్యజేయం త్రైలోక్యం రాజ్యం దేవేషు వా పునః। యద్వాఽప్యధికమేతాభ్యాం న తు సత్యం కథంచన॥ 1-112-15 (5003) త్యజేచ్చ పృథివీ గంధమాపశ్చ రసమాత్మనః। జ్యోతిస్తథా త్యజేద్రూపం వాయుః స్పర్శగుణం త్యజేత్॥ 1-112-16 (5004) ప్రభాం సముత్సృజేదర్కో ధూమకేతుస్తథోష్మతాం। త్యజేచ్ఛబ్దం తథాఽఽకాశం సోమః శీతాంశుతాం త్యజేత్॥ 1-112-17 (5005) విక్రమం వృత్రహా జహ్యాద్ధర్మం జహ్యాచ్చ ధర్మరాట్। న త్వహం సత్యముత్స్రష్టుం వ్యవసేయం కథంచన॥ 1-112-18 (5006) `తన్న జాత్వన్యథా కుర్యాం లోకానామపి సంక్షయే। అమరత్వస్య వా హేతోస్త్రైలోక్యస్య ధనస్య చ॥' 1-112-19 (5007) ఏవముక్తా తు పుత్రేణ భూరిద్రవిణతేజసా। మాతా సత్యవతీ భీష్మమువాచ తదనంతరం॥ 1-112-20 (5008) జానామి తే స్థితిం సత్యే పరాం సత్యపరాక్రమ। ఇచ్ఛన్సృజేథాస్త్రీంల్లోకానన్యాంస్త్వం స్వేన తేజసా॥ 1-112-21 (5009) జానామి చైవం సత్యం తన్మదర్థే యచ్చ భాషితం। ఆపద్ధర్మం త్వమావేక్ష్య వహ పైతామహీం ధురం॥ 1-112-22 (5010) యథా తే కులతంతుశ్చ ధర్మశ్చ న పరాభవేత్। సుహృదశ్చ ప్రహృష్యేరంస్తథా కురు పరంతప॥ 1-112-23 (5011) `ఆత్మనశ్చ హితం తాత ప్రియం చ మమ భారత।' లాలప్యమానాం తామేవం కృపణాం పుత్రగృద్ధినీం। ధర్మాదపేతం బ్రువతీం భీష్మో భూయోఽబ్రవీదిదం॥ 1-112-24 (5012) రాజ్ఞి ధర్మానవేక్షస్వ మా నః సర్వాన్వ్యనీనశః। సత్యాచ్చ్యుతిః క్షత్రియస్య న ధర్మేషు ప్రశస్యతే॥ 1-112-25 (5013) శాంతనోరపి సంతానం యథా స్యాదక్షయం భువి। తత్తే ధర్మం ప్రవక్ష్యామి క్షాత్రం రాజ్ఞి సనాతనం॥ 1-112-26 (5014) శ్రుత్వా తం ప్రతిపద్యస్వ ప్రాజ్ఞైః సహ పురోహితైః। ఆపద్ధర్మార్థకుశలైర్లోకతంత్రమవేక్ష్య చ॥ ॥ 1-112-27 (5015) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి ద్వాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 112 ॥

1-113-0 (5016) భీష్మ ఉవాచ। 1-113-0x (683) జామదగ్న్యేన రామేణ పితుర్వధమమృష్యతా। రాజా పరశునా పూర్వం హైహయాధిపతిర్హతః॥ 1-113-1 (5017) శతాని దశబాహూనాం నికృత్తాన్యర్జునస్య వై। లోకస్యాచరితో ధర్మస్తేనాతి కిల దుశ్చరః॥ 1-113-2 (5018) పునశ్చ ధనురాదాయ మహాస్త్రాణి ప్రముంచతా। నిర్దగ్ధం క్షత్రమసకృద్రథేన జయతా మహీం॥ 1-113-3 (5019) ఏవముచ్చావచైరస్త్రైర్భార్గవేణ మహాత్మనా। త్రిఃసప్తకృత్వః పృథివీ కృతా నిఃక్షత్రియా పురా॥ 1-113-4 (5020) ఏవం నిఃక్షత్రియే లోకే కృతే తేన మహర్షిణా। తతః సంభూయ సర్వాభిః క్షత్రియాభిః సమంతతః॥ 1-113-5 (5021) ఉత్పాదితాన్యపత్యాని బ్రాహ్మణైర్వేదపారగైః। పాణిగ్రాహస్య తనయ ఇతి వేదేషు నిశ్చితం॥ 1-113-6 (5022) ధర్మం మనసి సంస్థాప్య బ్రాహ్మణాంస్తాః సమభ్యయుః। లోకేఽప్యాచరితో దృష్టః క్షత్రియాణాం పునర్భవః॥ 1-113-7 (5023) తతః పునః సముదితం క్షత్రం సమభవత్తదా। ఇమం చైవాత్ర వక్ష్యేఽహమితిహాసం పురాతనం॥ 1-113-8 (5024) అథోచథ్య ఇతి ఖ్యాత ఆసీద్ధీమానృషిః పురా। మమతా నామ తస్యాసీద్భార్యా పరమసంమతా॥ 1-113-9 (5025) ఉచథ్యస్య యవీయాంస్తు పురోధాస్త్రిదివౌకసాం। బృహస్పతిర్బృహత్తేజా మమతామన్వపద్యత॥ 1-113-10 (5026) ఉవాచ మమతా తం తు దేవరం వదతాం వరం। అంతర్వత్నీ త్వహం భ్రాత్రా జ్యేష్ఠేనారంయతామితి॥ 1-113-11 (5027) అయం చ మే మహాభాగ కుక్షావేవ బృహస్పతే। ఔచథ్యో దేవమత్రాపి షడంగం ప్రత్యధీయత॥ 1-113-12 (5028) అమోఘరేతాస్త్వం చాపి ద్వయోర్నాస్త్యత్ర సంభవః। తస్మాదేవం గతే త్వద్య ఉపారమితుమర్హసి॥ 1-113-13 (5029) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-113-14x (684) ఏవముక్తస్తదా సంయక్ బృహస్పతిరుదారధీః। కామాత్మానం తదాత్మానం న శశాక నియచ్ఛితుం॥ 1-113-14 (5030) స బభూవ తతః కామీ తయా సార్ధమకామయా। ఉత్సృజంతం తు తం రేతః స గర్భస్థోఽభ్యభాషత॥ 1-113-15 (5031) భోస్తాత మా గమః కామం ద్వయోర్నాస్తీహ సంభవః। అల్పావకాశో భగవన్పూర్వం చాహమిహాగతః॥ 1-113-16 (5032) అమోఘరేతాశ్చ భవాన్న పీడాం కర్తుమర్హతి। అశ్రుత్వైవ తు తద్వాక్యం గర్భస్థస్య బృహస్పతిః॥ 1-113-17 (5033) జగామ మైథునాయైవ మమతాం చారులోచనాం। శుక్రోత్సర్గం తతో బుద్ధ్వా తస్యా గర్భగతో మునిః॥ 1-113-18 (5034) పద్భ్యామారోధయన్మార్గం శుక్రస్య చ బృహస్పతేః। స్థానమప్రాప్తమథ తచ్ఛుక్రం ప్రతిహతం తదా॥ 1-113-19 (5035) పపాత సహసా భూమౌ తతః క్రుద్ధో బృహస్పతిః। తం దృష్ట్వా పతితం శుక్రం శశాప స రుషాన్వితః॥ 1-113-20 (5036) ఉచథ్యపుత్రం గర్భస్థం నిర్భర్త్స్య భగవానృషిః। యన్మాం త్వమీదృశే కాలే సర్వభూతేప్సితే సతి॥ 1-113-21 (5037) ఏవమాత్థ వచస్తస్మాత్తమో దీర్ఘం ప్రవేక్ష్యసి। స వై దీర్ఘతమా నామ శాపాదృషిరజాయత॥ 1-113-22 (5038) బృహస్పతేర్బృహత్కీర్తేర్బృహస్పతిరివౌజసా। జాత్యంధో వేదవిత్ప్రాజ్ఞః పత్నీం లేభే స విద్యయా॥ 1-113-23 (5039) తరుణీం రుపసంపన్నాం ప్రద్వేషీం నామ బ్రాహ్మణీం। స పుత్రాంజనయామాస గౌతమాదీన్మహాయశాః॥ 1-113-24 (5040) ఋషేరుచథ్యస్య తదా సంతానకులవృద్ధయే। ధర్మాత్మా చ మహాత్మా చ వేదవేదాంగపారగః॥ 1-113-25 (5041) గోధర్మం సౌరభేయాచ్చ సోఽధీత్య నిఖిలం మునిః। ప్రావర్తత తదా కర్తుం శ్రద్ధావాంస్తమశంకయా॥ 1-113-26 (5042) తతో వితథమర్యాదం తం దృష్ట్వా మునిసత్తమాః। క్రుద్ధా మోహాభిభూతాస్తే సర్వే తత్రాశ్రమౌకసః॥ 1-113-27 (5043) అహోఽయం భిన్నమర్యాదో నాశ్రమే వస్తుమర్హతి। తస్మాదేనం వయం సర్వే పాపాత్మానం త్యజామహే॥ 1-113-28 (5044) ఇత్యన్యోన్యం సమాభాష్య తే దీర్ఘతమసం మునిం। పుత్రలాభాచ్చ సా పత్నీ న తుతోష పతిం తదా॥ 1-113-29 (5045) ప్రద్విషంతీం పతిర్భార్యాం కిం మాం ద్వేక్షీతి చాబ్రవీత్। 1-113-30 (5046) ప్రద్వేష్యువాచ। భార్యాయా భరణాద్భర్తా పాలనాచ్చ పతిః స్మృతః॥ 1-113-30x (685) అహం త్వద్భరణాశక్తా జాత్యంధం ససుతం తదా। నిత్యకాలం శ్రమేణార్తా న భరేయం మహాతపః॥ 1-113-31 (5047) భీష్మ ఉవాచ। 1-113-32x (686) తస్మాస్తద్వచనం శ్రుత్వా ఋషిః కోపసమన్వితః। ప్రత్యువాచ తతః పత్నీం ప్రద్వేషీం ససుతాం తదా॥ 1-113-32 (5048) నీయతాం క్షత్రియకులే ధనార్థశ్చ భవిష్యతి। 1-113-33 (5049) ప్రద్వేష్యువాచ। త్వయా దత్తం ధనం విప్ర నేచ్ఛేయం దుఃఖకారణం॥ 1-113-33x (687) యథేష్టం కురు విప్రేంద్ర న భేరయం పురా యథా। 1-113-34 (5050) దీర్ఘతమా ఉవాచ। అద్యప్రభృతి మర్యాదా మయా లోకే ప్రతిష్ఠితా॥ 1-113-34x (688) ఏక ఏవ పతిర్నార్యా యావజ్జీవం పరాయణం। మృతే జీవతి వా తస్మిన్నాపరం ప్రాప్నుయాన్నరం॥ 1-113-35 (5051) అభిగంయ పరం నారీ పతిష్యతి న సంశయః। అపతీనాం తు నారీణామద్యప్రభృతి పాతకం॥ 1-113-36 (5052) యద్యస్తి చేద్ధనం సర్వం వృథాభోగా భవంతు తాః। అకీర్తిః పరివాదాశ్చ నిత్యం తాసాం భవంతు వై॥ 1-113-37 (5053) ఇతి తద్వచనం శ్రుత్వా బ్రాహ్మణీ భృశకోపితా। గంగాయాం నీయతామేష పుత్రా ఇత్యేవమబ్రవీత్॥ 1-113-38 (5054) లోభమోహాభిభూతాస్తే పుత్రాస్తం గౌతమాదయః। వద్ధ్వోడుపే పరిక్షిప్య గంగాయాం సమవాసృజన్॥ 1-113-39 (5055) కస్మాదంధశ్చ వృద్ధశ్చ భర్తవ్యోఽయమితి స్మ తే। చింతయిత్వా తతః క్రూరాః ప్రతిజగ్మురథో గృహాన్॥ 1-113-40 (5056) సోఽనుస్రోతస్తదా విప్రః ప్లవమానో యదృచ్ఛయా। జగామ సుబహూందేశానంధస్తేనోడుపేన హ॥ 1-113-41 (5057) తం తు రాజా బలిర్నామ సర్వధర్మవిదాం వరః। అపశ్యన్మజ్జనగతః స్రోతసాఽభ్యాశమాగతం॥ 1-113-42 (5058) జగ్రాహ చైనం ధర్మాత్మా బలిః సత్యపరాక్రమః। జ్ఞాత్వా చైవం స వవ్రేఽథ పుత్రార్థే భరతర్షభ॥ 1-113-43 (5059) `తం పూజయిత్వా రాజర్షిర్విశ్రాంతం మునిమబ్రవీత్।' సంతానార్థం మహాభాగ భార్యాసు మమ మానద। పుత్రాంధర్మార్థకుశలానుత్పాదయితుమర్హసి॥ 1-113-44 (5060) భీష్మ ఉవాచ। 1-113-45x (689) ఏవముక్తః స తేజస్వీ తం తథేత్యుక్తవానృషిః। తస్మైస రాజా స్వాం భార్యాం సుదేష్ణాం ప్రాహిణోత్తదా॥ 1-113-46 (5061) అంధం వృద్ధం చ తం మత్వా న సా దేవీ జగామ హ। స్వాం తు ధాత్రేయికాం తస్మై వృద్ధాయ ప్రాహిణోత్తదా॥ 1-113-46 (5062) తస్యాం కాక్షీవదాదీన్స శూద్రయోనావృషిస్తదా। జనయామాస ధర్మాత్మా పుత్రానేకాదశైవ తు॥ 1-113-47 (5063) కాక్షీవదాదీన్పుత్రాంస్తాందృష్ట్వా సర్వానధీయతః। ఉవాచ తమృషిం రాజా మమేమ ఇతి భారత॥ 1-113-48 (5064) నేత్యువాచ మహర్షిస్తం మమేమ ఇతి చాబ్రవీత్। శూద్రయోనౌ మయా హీమే జాతాః కాక్షీవదాదయః॥ 1-113-49 (5065) అంధం వృద్ధం చ మాం దృష్ట్వా సుదేష్ణా మహిషీ తవ। అవమన్య దదౌ మూఢా శూద్రాం ధాత్రేయికాం మమ॥ 1-113-50 (5066) భీష్మ ఉవాచ। 1-113-51x (690) తతః ప్రసాదయామాస పునస్తమృషిసత్తమం। బలిః సుదేష్ణాం స్వాం భార్యాం తస్మై స ప్రాహిణోత్పునః॥ 1-113-51 (5067) తాం స దీర్ఘతమాంగేషు స్పృష్ట్వా దేవీమథాబ్రవీత్। భవిష్యంతి కుమారాస్తే తేజసాఽఽదిత్యవర్చసః॥ 1-113-52 (5068) అంగో వంగః కలింగశ్చ పుండ్రః సుహ్మశ్చ తే సుతాః। తేషాం దేశాః సమాఖ్యాతాః స్వనామకథితా భువి॥ 1-113-53 (5069) అంగస్యాంగోఽభవద్దేశో వంగో వంగస్య చ స్మృతః। కలింగవిషయశ్చైవ కలింగస్య చ స స్మృతః॥ 1-113-54 (5070) పుండ్రస్య పుండ్రాః ప్రఖ్యాతాః సుహ్మాః సుహ్మస్య చ స్మృతాః। ఏవం బలేః పురా వంశః ప్రఖ్యాతో వై మహర్షిజః॥ 1-113-55 (5071) ఏవమన్యే మహేష్వాసా బ్రాహ్మణైః క్షత్రియా భువి। జాతాః పరమధర్మజ్ఞా వీర్యవంతో మహాబలాః। ఏతచ్ఛ్రుత్వా త్వమప్యత్ర మాతః కురు యథేప్సితం॥ ॥ 1-113-56 (5072) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి త్రయోదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 113 ॥

1-114-0 (5073) భీష్మ ఉవాచ। 1-114-0x (691) పునర్భరతవంశస్య హేతుం సంతానవృద్ధయే। వక్ష్యామి నియతం మాతస్తన్మే నిగదతః శృణు॥ 1-114-1 (5074) బ్రాహ్మణో గుణవాన్కశ్చిద్ధనేనోపనిమంత్ర్యతాం। విచిత్రవీర్యక్షేత్రేషు యః సముత్పాదయేత్ప్రజాః॥ 1-114-2 (5075) `వైశంపాయన ఉవాచ। 1-114-3x (692) భీష్మస్య తు వచః శ్రుత్వా ధర్మహేత్వర్థసంహితం। మాతా సత్యవతీ భీష్మం పునరేవాభ్యభాషత॥ 1-114-3 (5076) ఔచథ్యమధికృత్యేదమంగం చ యదుదాహృతం। పౌరాణీ శ్రుతిరిత్యేషా ప్రాప్తకాలమిదం కురు॥ 1-114-4 (5077) త్వం హి పుత్ర కులస్యాస్య జ్యేష్ఠః శ్రేష్ఠశ్చ భారత। యథా చ తే పితుర్వాక్యం మమ కార్యం తథాఽనఘ॥ 1-114-5 (5078) మమ పుత్రస్తవ భ్రాతా యవీయాన్సుప్రియశ్చ తే। బాల ఏవ గతః స్వర్గం భారతో భరతర్షభ॥ 1-114-6 (5079) ఇమే మహిష్యౌ తస్యేహ కాశిరాజసుతే ఉభే। రూపయౌవనసంపన్నే పుత్రకామే చ భారత॥ 1-114-7 (5080) ధర్ంయమేతత్పరం జ్ఞాత్వా సంతానాయ కులస్య చ। ఆభ్యాం మమ నియోగాత్తు ధర్మం చరితుమర్హసి॥ 1-114-8 (5081) భీష్మ ఉవాచ। 1-114-9x (693) అసంశయం పరో ధర్మస్త్వయాః మాతః ప్రకీర్తితః। త్వమప్యేతాం ప్రతిజ్ఞాం తు వేత్థ యా మయి వర్తతే॥ 1-114-9 (5082) అమరత్వస్య వా హేతోస్త్రైలోక్యసదనస్య వా। ఉత్సృజేయమహం ప్రాణాన్న తు సత్యం కథంచన॥ 1-114-10 (5083) సత్యవత్యువాచ। 1-114-11x (694) జానామి త్వయి ధర్మజ్ఞ సత్యం సత్యపరాక్రమ। ఇచ్ఛంస్త్వమిహ లోకాంస్త్రీన్సృజేరన్యానరిందమ॥ 1-114-11 (5084) యథా తు నః కులం చైవ ధర్మశ్చ న పరాభవేత్। సుహృదశ్చ ప్రహృష్టాః స్యుస్తథా త్వం కర్తుమర్హసి॥ 1-114-12 (5085) భీష్మ ఉవాచ। 1-114-13x (695) త్వమేవ కులవృద్ధాసి గౌరవం తు పరం త్వయి। సోపాయం కులసంతానే వక్తుమర్హసి నః పరం॥ 1-114-13 (5086) స్త్రియో హి పరమం గుహ్యం ధారయంతి సదా కులే। పురుషాంశ్చైవ మాయాభిర్బహ్వీభిరుపగృహ్ణతే॥ 1-114-14 (5087) సా సత్యవతి సంపశ్య ధర్మం సత్యపరాయణే। యథా న జహ్యాం సత్యం చ న సీదేచ్చ కులం హి నః॥' 1-114-15 (5088) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-114-16x (696) తతః సత్యవతీ భీష్మం వాచా సంసజ్జమానయా। విహసంతీవ సవ్రీడమిదం వచనమబ్రవీత్॥ 1-114-16 (5089) సత్యమేతన్మహాబాహో యథా వదసి భారత। విశ్వాసాత్తే ప్రవక్ష్యామి సంతానాయ కులస్య నః॥ 1-114-17 (5090) న తే శక్యమనాఖ్యాతుమాపద్ధర్మం తథావిధం। త్వమేవ నః కులే ధర్మస్త్వం సత్యం త్వం పరా గతిః॥ 1-114-18 (5091) `యత్త్వం వక్ష్యసి తత్కార్యమస్మాభిరితి మే మతిః।' తస్మాన్నిశంయ సత్యం మే కురుష్వ యదనంతరం। `శృణు భీష్మ వచో మహ్యం ధర్మార్థసహితం హితం॥ 1-114-19 (5092) న చ విస్రంభకథితం భవాన్సూచితుమర్హతి। యస్తు రాజా వసుర్నామ శ్రుతస్తే భరతర్షభ॥ 1-114-20 (5093) తస్య శుక్లాదహం మత్స్యా ధృతా కుక్షౌ పురా కిల। మాతరం మే జలాద్ధృత్వా దాశః పరమధర్మవిత్॥ 1-114-21 (5094) మాం తు స్వగృహమానీయ దుహితృత్వేఽభ్యకల్పయత్। ధర్మయుక్తః స ధర్మేణ పితా చాసీత్తతో మమ॥' 1-114-22 (5095) ధర్మయుక్తస్య ధర్మార్థం పితురాసీత్తరీ మమ। సా కదాచిదహం తత్ర గతా ప్రథమయౌవనం॥ 1-114-23 (5096) అథ ధర్మవిదాం శ్రేష్ఠః పరమర్షిః పరాశరః। ఆజగామ తరీం ధీమాంస్తరిష్యన్యమునాం నదీం॥ 1-114-24 (5097) స తార్యమాణో యమునాం మాముపేత్యాబ్రవీత్తదా। సాంత్వపూర్వం మునిశ్రేష్ఠః కామార్తో మధురం వచః। ఉక్త్వా జన్మ కులం మహ్యం నాసి దాశసుతేతి చ॥ 1-114-25 (5098) తమహం శాపభీతా చ పితుర్భీతా చ భారత। వరైరసులభైరుక్తా న ప్రత్యాఖ్యాతుముత్సహే॥ 1-114-26 (5099) `ప్రేక్ష్య తాంస్తు మహాభాగాన్పారావారే ఋషీన్స్థితాన్। యమునాతీరవిన్యస్తాన్ప్రదీప్తానివ పావకాన్॥ 1-114-27 (5100) పురస్తాదరుణశ్చైవ తరుణః సంప్రకాశతే। యేనైషా తాంరవస్త్రేవ ద్యౌః కృతా ప్రవిజృంభితా॥ 1-114-28 (5101) ఉక్తమాత్రో మయా తత్ర నీహారమసృజత్ప్రభుః। పరాశరః సత్యధృతిర్ద్వీపే చ యమునాంభసి॥' 1-114-29 (5102) అభిభూయ స మాం బాలాం తేజసా వశమానయత్। తమసా లోకమావృత్య నౌగతామేవ భారత॥ 1-114-30 (5103) మత్స్యగంధో మహానాసీత్పురా మమ జుగుప్సితః। తమపాస్య శుభం గంధమిమం ప్రాదాత్స మే మునిః॥ 1-114-31 (5104) తతో మామాహ స మునిర్గర్భముత్సృజ్య మామకం। ద్వోపేఽస్యా ఏవ సరితః కన్యైవ త్వం భవిష్యసి॥ 1-114-32 (5105) కన్యాత్వం చ దదౌ ప్రీతః పునర్విద్వాంస్తపోధనః। తస్య వీర్యమహం దృష్ట్వా తథా యుక్తం మహాత్మనః॥ 1-114-33 (5106) విస్మితా వ్యథితా చైవ ప్రాదామాత్మానమేవ చ। తతస్తదా మహాత్మా స కన్యాయాం మయి భారత। ప్రహృష్టోఽజనయత్పుత్రం ద్వీప ఏవ పరాశరః॥' 1-114-34 (5107) పారాశర్యో మహాయోగీ స బభూవ మహానృషిః। కన్యాపుత్రో మమ పురా ద్వైపాయన ఇతి శ్రుతః॥ 1-114-35 (5108) యో వ్యస్య వేదాంశ్చతురస్తపసా భగవానృషిః। లోకే వ్యాసత్వమాపేదే కార్ష్ణ్యాత్కృష్ణత్వమేవ చ॥ 1-114-36 (5109) సత్యవాదీ శమపరస్తపస్వీ దగ్ధకిల్బిషః। సద్యోత్పన్నః స తు మహాన్సహ పిత్రా తతో గతః॥ 1-114-37 (5110) స నియుక్తో మయా వ్యక్తం త్వయా చాప్రతిమద్యుతిః। భ్రాతుః క్షేత్రేషు కల్యాణమపత్యం జనయిష్యతి॥ 1-114-38 (5111) స హి మాముక్తవాంస్తత్ర స్మరేః కృచ్ఛ్రేషు మామితి। తం స్మరిష్యే మహాబాహో యది భీష్మ త్వమిచ్ఛసి॥ 1-114-39 (5112) తవ హ్యనుమతే భీష్మ నియతం స మహాతపాః। విచిత్రవీర్యక్షేత్రేషు పుత్రానుత్పాదయిష్యతి॥ 1-114-40 (5113) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-114-41x (697) మహర్షేః కీర్తనే తస్య భీష్మః ప్రాంజలిరబ్రవీత్। `దేశకాలౌ చ జానాసి క్రియతామర్థసిద్ధయే।' 1-114-41 (5114) ధర్మమర్థం చ కామం చ త్రీనేతాన్యోనుపశ్యతి॥ 1-114-41x (698) అర్థమర్థానుబంధం చ ధర్మం ధర్మానుబంధనం। కామం కామానుబంధం చ విపరీతాన్పృథక్పృథక్॥ 1-114-42 (5115) యో విచింత్య ధియా ధీరో వ్యవస్యతి స బుద్ధిమాన్। తదిదం ధర్మయుక్తం చ హితం చైవ కులస్య నః॥ 1-114-43 (5116) ఉక్తం భవత్యా యచ్ఛ్రేయస్తన్మహ్యం రోచతే భృశం। 1-114-44 (5117) వైశంపాయన ఉవాచ। తతస్తస్మిన్ప్రతిజ్ఞాతే భీష్మేణ కురునందన॥ 1-114-44x (699) కృష్ణద్వైపాయనం కాలీ చింతయామాస వై మునిం। స వేదాన్విబ్రువంధీమాన్మాతుర్విజ్ఞాయ చింతితం॥ 1-114-45 (5118) ప్రాదుర్బభూవావిదితః క్షణేన కురునందన। తస్మై పూజాం తతః కృత్వా సుతాయ విధిపూర్వకం॥ 1-114-46 (5119) పరిష్వజ్య చ బాహుభ్యాం ప్రస్రవైరభ్యషించత। ముమోచ బాష్పం దాశేయీ పుత్రం దృష్ట్వా చిరస్య తు॥ 1-114-47 (5120) తామద్భిః పరిషిచ్యార్తాం మహర్షిరభివాద్య చ। మాతరం పూర్వజః పుత్రో వ్యాసో వచనమబ్రవీత్॥ 1-114-48 (5121) భవత్యా యదభిప్రేతం తదహం కర్తుమాగతః। శాధి మాం ధర్మతత్త్వజ్ఞే కరవాణి ప్రియం తవ॥ 1-114-49 (5122) తస్మై పూజాం తతోఽకార్షీత్పురోధాః పరమర్షయే। స చ తాం ప్రతిజగ్రాహ విధిమన్మంత్రపూర్వకం॥ 1-114-50 (5123) పూజితో మంత్రపూర్వం తు విధివత్ప్రీతిమాప సః। తమాసనగతం మాతా పృష్ట్వా కుశలమవ్యయం॥ 1-114-51 (5124) సత్యవత్యథ వీక్ష్యైనమువాచేదమనంతరం। మాతాపిత్రోః ప్రజాయంతే పుత్రాః సాధారణాః కవే॥ 1-114-52 (5125) తేషాం పితా యథా స్వీమీ తథా మాతా న సంశయః। విధానవిహితః స త్వం యథా మే ప్రథమః సుతః॥ 1-114-53 (5126) విచిత్రవీర్యో బ్రహ్మర్షే తథా మేఽవరజః సుతః। యథైవ పితృతో భీష్మస్తథా త్వమపి మాతృతః॥ 1-114-54 (5127) భ్రాతా విచిత్రవీర్యస్య యథా వా పుత్ర మన్యసే। అయం శాంతనవః సత్యం పాలయన్సత్యవిక్రమః॥ 1-114-55 (5128) బుద్ధిం న కురుతేఽపత్యే తథా రాజ్యాఽనుశాసనే। స త్వం వ్యపేక్షయా భ్రాతుః సంతానాయ కులస్య చ॥ 1-114-56 (5129) భీష్మస్య చాస్య వచనాన్నియోగాచ్చ మమానఘ। అనుక్రోశాచ్చ భూతానాం సర్వేషాం రక్షణాయ చ॥ 1-114-57 (5130) ఆనృశంస్యాచ్చ యద్బ్రూయాం తచ్ఛ్రుత్వా కర్తుమర్హసి। యవీయసస్వ భ్రాతుర్భార్యే సురసుతోపమే॥ 1-114-58 (5131) రూపయౌవనసంపన్నే పుత్రకామే చ ధర్మతః। తయోరుత్పాదయాపత్యం సమర్థో హ్యసి పుత్రక॥ 1-114-59 (5132) అనురూపం కులస్యాస్య సంతత్యాః ప్రసవస్య చ। 1-114-60 (5133) వ్యాస ఉవాచ। వేత్థ ధర్మం సత్యవతి పరం చాపరమేవ చ॥ 1-114-60x (700) తథా తవ మహాప్రాజ్ఞే ధర్మే ప్రణిహితా మతిః। తస్మాదహం త్వన్నియోగాద్ధర్మముద్దిశ్య కారణం॥ 1-114-61 (5134) ఈప్సితం తే కరిష్యామి దృష్టం హ్యేతత్సనాతనం। భ్రాతుః పుత్రాన్ప్రదాస్యామి మిత్రావరుణయోః సమాన్॥ 1-114-62 (5135) వ్రతం చరేతాం తే దేవ్యౌ నిర్దిష్టమిహ యన్మయా। సంవత్సరం యథాన్యాయం తతః శుద్ధే భవిష్యతః॥ 1-114-63 (5136) నహి మామవ్రతోపేతా ఉపేయాత్కాచిదంగనా। 1-114-64 (5137) సత్యవత్యువాచ। సద్యో యథా ప్రపద్యేతే దేవ్యౌ గర్భం తథా కురు॥ 1-114-64x (701) అరాజకేషు రాష్ట్రేషు ప్రజాఽనాథా వినశ్యతి। నశ్యంతి చ క్రియాః సర్వా నాస్తి వృష్టిర్న దేవతా॥ 1-114-65 (5138) కథం చారాజకం రాష్ట్రం శక్యం ధారయితుం ప్రభో। తస్మాద్గర్భం సమాధత్స్వ భీష్మః సంవర్ధయిష్యతి॥ 1-114-66 (5139) వ్యాస ఉవాచ। 1-114-67x (702) యది పుత్రః ప్రదాతవ్యో మయా భ్రాతురకాలికః। విరూపతాం మే సహతాం తయోరేతత్పరం వ్రతం॥ 1-114-67 (5140) యది మే సహతే గంధం రూపం వేషం తథా వపుః। అద్యైవ గర్భం కౌసల్యా విశిష్టం ప్రతిపద్యతాం॥ 1-114-68 (5141) `తస్యాపి చ శతం పుత్రా భవితారో న సంశయః। గోప్తారః కురువంశస్య భవత్యాః శోకనాశనాః॥' 1-114-69 (5142) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-114-70x (703) ఏవముక్త్వా మహాతేజా వ్యాసః సత్యవతీం తదా। శయనే సా చ కౌసల్యా శుచివస్త్రా హ్యలంకృతా॥ 1-114-70 (5143) సమాగమనమాకాంక్షేదితి సోఽంతర్హితో మునిః। తతోఽభిగంయ సా దేవీ స్నుషాం రహసి సంగతాం॥ 1-114-71 (5144) ధర్ంయమర్థసమాయుక్తమువాచ వచనం హితం। కౌసల్యే ధర్మతంత్రం త్వాం యద్బ్రవీమి నిబోధ తత్॥ 1-114-72 (5145) భరతానాం సముచ్ఛేదో వ్యక్తం మద్భాగ్యసంక్షయాత్। వ్యథితాం మాం చ సంప్రేక్ష్య పితృవంశం చ పీడితం॥ 1-114-73 (5146) భీష్మో బుద్ధిమదాన్మహ్యం కులస్యాస్య వివృద్ధయే। సా చ బుద్ధిస్త్వయ్యధీనా పుత్రి ప్రాపయ మాం తథా॥ 1-114-74 (5147) నష్టం చ భారతం వంశం పునరేవ సముద్ధఱ। పుత్రం జనయ సుశ్రోణి దేవరాజసమప్రభం॥ 1-114-75 (5148) స హి రాజ్యధురం గుర్వీముద్వక్ష్యతి కులస్య నః। `ఏవముక్త్వా తు సా దేవీ స్నుషాం సత్యవతీ తదా॥' 1-114-76 (5149) సా ధర్మతోఽనునీయైనాం కథంచిద్ధర్మచారిణీం। భోజయామాస విప్రాంశ్చ దేవర్షీనతిథీంస్తథా॥ ॥ 1-114-77 (5150) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి చతుర్దశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 114 ॥

1-115-0 (5151) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-115-0x (704) తతః సత్యవతీ కాలే వధూం స్నాతామృతౌ తదా। సంవేశయంతీ శయనే శనైర్వచనమబ్రవీత్॥ 1-115-1 (5152) కౌసల్యే దేవరస్తేఽస్తి సోఽద్య త్వాఽనుప్రవేక్ష్యతి। అప్రమత్తా ప్రతీక్షైనం నిశీథే హ్యాగమిష్యతి॥ 1-115-2 (5153) శ్వశ్ర్వాస్తద్వచనం శ్రుత్వా శయానా శయనే శుభే। సాఽచింతయత్తదా భీష్మమన్యాంశ్చ కురుపుంగవాన్॥ 1-115-3 (5154) `తతః సుప్తజనప్రాయేఽర్ధరాత్రే భగవానృషిః। దీప్యమానేషు దీపేషు శరణం ప్రవివేశ హ॥ 1-115-4 (5155) తతోఽంబికాయాం ప్రథమం నియుక్తః సత్యవాగృషిః। జగామ తస్యాః శయనం విపులే తపసి స్థితః॥ 1-115-5 (5156) తం సమీక్ష్య తు కౌసల్యా దుష్ప్రేక్షమతథోచితా। విరూప ఇతి విత్రస్తా సంకుచ్యాసీన్నిమీలితా॥ 1-115-6 (5157) విరూపో హి జటీ చాపి దుర్వర్ణః పరుషః కృశః। సుగంధేతరగంధశ్చ సర్వథా దుష్ప్రధర్షణః॥' 1-115-7 (5158) తస్య కృష్ణస్య కపిలాం జటాం దీప్తే చ లోచనే। బబ్రూణి చైవ శ్మశ్రూమి దృష్ట్వా దేవీ న్యమీలయత్॥ 1-115-8 (5159) సంభూవ తయా సార్ధం మాతుః ప్రియచికీర్షయా। భయాత్కాశిసుతా తం తు నాశక్నోదభివీక్షితుం॥ 1-115-9 (5160) తతో నిష్క్రాంతమాగంయ మాతా పుత్రమువాచ హ। అప్యస్యాం గుణవాన్పుత్ర రాజపుత్రో భవిష్యతి॥ 1-115-10 (5161) నిశంయ తద్వచో మాతుర్వ్యాసః సత్యవతీసుతః। `ప్రోవాచాతీంద్రియజ్ఞానో విధినా సంప్రచోదితః॥' 1-115-11 (5162) నాగాయుతసమప్రాణో విద్వాన్రాజర్షిసత్తమః। మహాభాగో మహావీర్యో మహాబుద్ధిర్భవిష్యతి॥ 1-115-12 (5163) తస్య చాపి శతం పుత్రా భవిష్యంతి మహాత్మనః। కింతు మాతుః స వైగుణ్యాదంధ ఏవ భవిష్యతి॥ 1-115-13 (5164) తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా మాతా పుత్రమథాఽబ్రవీత్। నాంధః కురూణాం నృపతిరనురూపస్తపోధన॥ 1-115-14 (5165) జ్ఞాతివంశస్య గోప్తారం పితౄణాం వంశవర్ధనం। `అపరస్యామపి పునర్మమ శోకవినాశనం॥ 1-115-15 (5166) తస్మాదవరజం పుత్రం జనయాన్యం నరాధిపం। భ్రాతుర్భార్యాఽవరా చేయం రూపయౌవనశాలినీ॥ 1-115-16 (5167) అస్యాముత్పాదయాఽపత్యం మన్నియోగాద్గుణాధికం।' ద్వితీయం కురువంశస్య రాజానం దాతుమర్హసి॥ 1-115-17 (5168) స తథేతి ప్రతిజ్ఞాయ నిశ్చక్రామ మహాయశాః। సాఽపి కాలేన కౌసల్యా సుషువేఽంధం తమాత్మజం॥ 1-115-18 (5169) పునరేవ తు సా దేవీ పరిభాష్య స్నుషాం తతః। ఋషిమావాహయత్సత్యా యథాపూర్వమరిందమ॥ 1-115-19 (5170) `అంబాలికాం సమాహూయ తస్యాం సత్యవతీ సుతం। భూయో నియోజయామాస సంతానాయ కులస్య వై॥ 1-115-20 (5171) విషణ్ణాంబాలికా సాధ్వీ నిషణ్ణా శయనోత్తమే। కోన్వేష్యతీతి ధ్యాయంతీ నియతాం సంప్రతీక్షతే'॥ 1-115-21 (5172) తతస్తేనైవ విధినా మహర్షిస్తామపద్యత। అంబాలికామథాఽభ్యాగాదృషిం దృష్ట్వా చ సాఽపి తం॥ 1-115-22 (5173) వివర్ణా పాండుసంకాశా సమపద్యత భారత। తాం భీతాం పాండుసంకాశాం విషణ్ణాం ప్రేక్ష్య భారత॥ 1-115-23 (5174) వ్యాసః సత్యవతీపుత్ర ఇదం వచనమబ్రవీత్। యస్మాత్పాండుత్వమాపన్నా విరూపం ప్రేక్ష్య మామిహ॥ 1-115-24 (5175) తస్మాదేష సుతస్తే వై పాండురేవ భవిష్యతి। నామ చాస్యైతదేవేహ భవిష్యతి శుభాననే॥ 1-115-25 (5176) ఇత్యుక్త్వా స నిరాక్రామద్భగవానృషిసత్తమః। తతో నిష్క్రాంతమాలోక్య సత్యా పుత్రమథాఽబ్రవీత్॥ 1-115-26 (5177) `కుమారో బ్రూహి మే పుత్ర అప్యత్ర భవితా శుభః।' శశంస స పునర్మాత్రే తస్య బాలస్య పాండుతాం॥ 1-115-27 (5178) `భవిష్యతి సువిక్రాంతః కుమారో దిక్షు విశ్రుతః। పాండుత్వం వర్ణతస్తస్య మాతృదోషాద్భవిష్యతి॥ 1-115-28 (5179) తస్య పుత్రా మహేష్వాసా భవిష్యంతీహ పంచ వై। ఇత్యుక్త్వా మాతరం తత్ర సోఽభివాద్య జగామ హ॥' 1-115-29 (5180) తం మాతా పునరేవాన్యమేకం పుత్రమయాచత। తథేతి చ మహర్షిస్తాం మాతరం ప్రత్యభాషత॥ 1-115-30 (5181) తతః కుమారం సా దేవీ ప్రాప్తకాలమజీజనత్। పాండులక్షణసంపన్నం దీప్యమానమివ శ్రియా॥ 1-115-31 (5182) యస్య పుత్రా మహేష్వాసా జజ్ఞిరే పంచ పాండవాః। `తయోర్జన్మక్రియాః సర్వా యథావదనుపూర్వశః॥ 1-115-32 (5183) కారయామాస వై భీష్మో బ్రాహ్మణైర్వేదపారగైః। అంధం దృష్ట్వాఽంబికాపుత్రం జాతం సత్యవతీ సుతం॥ 1-115-33 (5184) కౌసల్యార్థే సమాహూయ పుత్రమన్యమయాచత। అంధోయమన్యమిచ్ఛామి కౌసల్యాతనయం శుభం॥ 1-115-34 (5185) ఏవముక్తో మహర్షిస్తాం మాతరం ప్రత్యభాషత। నియతా యది కౌసల్యా భవిష్యతి పునఃశుభా॥ 1-115-35 (5186) భవిష్యతి కుమారోఽస్యా ధర్మశాస్త్రార్థతత్వవిత్। తాం సమాధాయ వై భూయః స్నుషాం సత్యవతీ పునః॥' 1-115-36 (5187) ఋతుకాలే తతో జ్యేష్ఠాం వధూం తస్మై న్యయోజయత్। సా తు రూపం చ గంధం చ మహర్షేః ప్రవిచింత్య తం॥ 1-115-37 (5188) నాకరోద్వచనం దేవ్యా భయాత్సురసుతోపమా। తతఃస్వైర్భూషణైర్దాసీం భూషయిత్వాఽప్సరోపమాం॥ 1-115-38 (5189) ప్రేషయామాస కృష్ణాయ తతః కాశిపతేః సుతా। సా తం త్వృషిమనుప్రాప్తం ప్రత్యుద్గంయాభివాద్య చ॥ 1-115-39 (5190) సంవివేశాభ్యనుజ్ఞాతా సత్కృత్యోపచచార హ। `వాగ్భావోపప్రదానేన గాత్రసంస్పర్శనేన చ॥' 1-115-40 (5191) కామోపభోగేన రహస్తస్యాం తుష్టిమగాదృషిః। తయా సహోషితో రాజన్మహర్షిః సంశితవ్రతః॥ 1-115-41 (5192) ఉత్తిష్ఠన్నబ్రవీదేనామభుజిష్యా భవిష్యసి। అయం చ తే శుభే గర్భః శ్రేయానుదరమాగతః। ధర్మాత్మా భవితా లోకే సర్వబుద్ధిమతాం వరః॥ 1-115-42 (5193) స జజ్ఞే విదురో నామ కృష్ణద్వైపాయనాత్మజః। ధృతరాష్ట్రస్య వై భ్రాతా పాండోశ్చైవ మహాత్మనః॥ 1-115-43 (5194) ధర్మో విదురరూపేణ శాపాత్తస్య మహాత్మనః। మాండవ్యస్యార్థతత్త్వజ్ఞః కామక్రోధవివర్జితః॥ 1-115-44 (5195) కృష్ణద్వైపాయనోఽప్యేతత్సత్యవత్యై న్యవేదయత్। ప్రలంభమాత్మనశ్చైవ శూద్రాయాః పుత్రజన్మ చ॥ 1-115-45 (5196) స ధర్మస్యానృణో భూత్వా పునర్మాత్రా సమేత్య చ। తస్యై గర్భం సమావేద్య తత్రైవాంతరధీయత॥ 1-115-46 (5197) ఏతే విచిత్రవీర్యస్య క్షేత్రే ద్వైపాయనాదపి। జజ్ఞిరే దేవగర్భాభాః కురువంశవివర్ధనాః॥ ॥ 1-115-47 (5198) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి పంచాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 115 ॥

1-116-0 (5199) జనమేజయ ఉవాచ। 1-116-0x (705) కిం కృతం కర్మ ధర్మేణ యేన శాపముపేయివాన్। కస్య శాపాచ్చ బ్రహ్మర్షేః శూద్రయోనావజాయత॥ 1-116-1 (5200) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-116-2x (706) బభూవ బ్రాహ్మణః కశ్చిన్మాండవ్య ఇతి విశ్రుతః। ధృతిమాన్సర్వధర్మజ్ఞః సత్యే తపసి చ స్థితః॥ 1-116-2 (5201) `స తీర్థయాత్రాం విచరన్నాజగామ యదృచ్ఛయా। సంనికృష్టాని తీర్థాని గ్రామాణాం యాని కాని చ। తత్రాశ్రమపదం కృత్వా వసతి స్మ మహామునిః॥' 1-116-3 (5202) స ఆశ్రమపదద్వారి వృక్షమూలే మహాతపాః। ఊర్ధ్వబాహుర్మహాయోగీ తస్థౌ మౌనవ్రతాన్వితః॥ 1-116-4 (5203) తస్య కాలేన మహతా తస్మింస్తపసి వర్తతః। తమాశ్రమమనుప్రాప్తా దస్యవో లోప్త్రహారిణః॥ 1-116-5 (5204) అనుసార్యమాణా బహుభీ రక్షిభిర్భరతర్షభ। `తామేవ వసతిం జగ్ముస్తే గ్రామాల్లోప్త్రహారిణః॥ 1-116-6 (5205) యస్మిన్నావసథే శేతే స మునిః సంశితవ్రతః।' తే తస్యావసథే లోప్త్రం దస్యవః కురుసత్తమ॥ 1-116-7 (5206) నిధాయ చ భయాల్లీనాస్తత్రైవానాగతే బలే। తేషు లీనేష్వథో శీఘ్రం తతస్తద్రక్షిణాం బలం॥ 1-116-8 (5207) ఆజగామ తతోఽపశ్యంస్తమృషిం తస్కరానుగాః। తమపృచ్ఛంస్తతో రాజంస్తథావృత్తం తపోధనం॥ 1-116-9 (5208) కతరేణ పథా యాతా దస్యవో ద్విజసత్తమ। తేన గచ్ఛామహే బ్రహ్మన్యథా శీఘ్రతరం వయం॥ 1-116-10 (5209) తథా తు రక్షిమాం తేషాం బ్రువతాం స తపోధనః। న కించిద్వచనం రాజన్నబ్రవీత్సాధ్వసాధు వా॥ 1-116-11 (5210) తతస్తే రాజపురుషా విచిన్వానాస్తమాశ్రమం। దదృశుస్తత్ర లీనాంస్తాంశ్చోరాంస్తద్ద్రవ్యమేవ చ॥ 1-116-12 (5211) తతః శంకా సమభవద్రక్షిణాం తం మునిం ప్రతి। సంయంయైనం తతో రాజ్ఞే దస్యూంశ్చైవ న్యవేదయన్॥ 1-116-13 (5212) తం రాజా సహ తైశ్చోరైరన్వశాద్వధ్యతామితి। స రక్షిభిస్తైరజ్ఞాతః శూలే ప్రోతో మహాతపాః॥ 1-116-14 (5213) తతస్తే శూలమారోప్య తం మునిం రక్షిణస్తదా। ప్రతిజగ్ముర్మహీపాలం ధనాన్యాదాయ తాన్యథ॥ 1-116-15 (5214) శూలస్థః స తు ధర్మాత్మా కాలేన మహతా తతః। నిరాహారోఽపి విప్రర్షిర్మరణం నాభ్యపద్యత॥ 1-116-16 (5215) ధారయామాస చ ప్రాణానృషీంశ్చ సముపానయత్। శూలాగ్రే తప్యమానేన తపస్తేన మహాత్మనా॥ 1-116-17 (5216) సంతాపం పరమం జగ్ముర్మునయస్తపసాఽన్వితాః। తే రాత్రౌ శకునా భూత్వా సన్నిపత్త్య తు భారత। దర్శంతో యథాశక్తి తమపృచ్ఛంద్విజోత్తమం॥ 1-116-18 (5217) శ్రోతుమిచ్ఛామహే బ్రహ్మన్కిం పాపం కృతవానసి। యేనేహ సమనుప్రాప్తం శూలే దుఃఖభయం మహత్॥ ॥ 1-116-19 (5218) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి షోడశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 116 ॥

1-117-0 (5219) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-117-0x (707) తతః స మునిశార్దూలస్తానువాచ తపోధనాన్। దోషతః కం గమిష్యామి న హి మేఽన్యోపరాధ్యతి॥ 1-117-1 (5220) తం దృష్ట్వా రక్షిణస్తత్ర తథా బహుతిథేఽహని। న్యవేదయంస్తథా రాజ్ఞే యథావృత్తం నరాధిప॥ 1-117-2 (5221) రాజా చ తమృషిం శ్రుత్వా నిష్క్రంయ సహ మంత్రిభిః। ప్రసాదయామాస తదా శూలస్థమృషిసత్తమం॥ 1-117-3 (5222) ప్రజోవాచ। 1-117-4x (708) యన్మయాఽపకృతం మోహాదజ్ఞానాదృషిసత్తమ। ప్రసాదయే త్వాం తత్రాహం న మే త్వం క్రోద్ధుమర్హసి॥ 1-117-4 (5223) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-117-5x (709) ఏవముక్తస్తతో రాజ్ఞా ప్రసాదమకరోన్మునిః। కృతప్రసాదం రాజా తం తతః సమవతారయత్॥ 1-117-5 (5224) అవతార్య చ శూలాగ్రాత్తచ్ఛూలం నిశ్చకర్ష హ। అశక్నువంశ్చ నిష్క్రష్టుం శూలం మూలే స చిచ్ఛిదే॥ 1-117-6 (5225) స తథాంతర్గతేనైవ శూలేన వ్యచరన్మునిః। కంఠపార్శ్వాంతరస్థేన శంకునా మునిరాచత్। పుష్పభాజనధారీ స్యాదితి చింతాపరోఽభవత్॥' 1-117-7 (5226) స చాతితపసా లోకాన్విజిగ్యే దుర్లభాన్పరైః॥ 1-117-8 (5227) అణీమాండవ్య ఇతి చ తతో లోకేషు గీయతే। స గత్వా సదనం విప్రో ధర్మస్య పరమార్థవిత్॥ 1-117-9 (5228) ఆసనస్థం తతో ధర్మం దృష్ట్వోపాలభత ప్రభుం। కిం ను తద్దుష్కృతం కర్మ మయా కృతమజానతా॥ 1-117-10 (5229) యస్యేయం ఫలనిర్వృత్తిరీదృశ్యాసాదితా మయా। శీఘ్రమాచక్ష్వ మే తత్త్వం పశ్య మే తపసో బలం॥ 1-117-11 (5230) ధర్మ ఉవాచ। 1-117-12x (710) పతంగికానాం పుచ్ఛేషు త్వయేషీకా ప్రవేశితా। కర్మణస్తస్య తే ప్రాప్తం ఫలమేతత్తపోధన॥ 1-117-12 (5231) స్వల్పమేవ యథా దత్తం దానం బహుగుణం భవేత్। అధర్మ ఏవం విప్రర్షే బహుదుఃఖఫలప్రదః॥ 1-117-13 (5232) అణీమాండవ్య ఉవాచ। 1-117-14x (711) కస్మిన్కాలే మయా తత్తు కృతం బ్రూహి యథాతథం। తేనోక్తం ధర్మరాజేన బాలభావే త్వయా కృతం॥ 1-117-14 (5233) అణీమాండవ్య ఉవాచ। 1-117-15x (712) బాలో హి ద్వాదశాద్వర్షాజ్జన్మతో యత్కరిష్యతి। న భవిష్యత్యధర్మోఽత్ర న ప్రజ్ఞాస్యతి వై దిశః॥ 1-117-15 (5234) అల్పేఽపరాధేఽపి మహాన్మమ దండస్త్వయా ధృతః। గరీయాన్బ్రాహ్మణవధః సర్వభూతవధాదపి॥ 1-117-16 (5235) శూద్రయోనావతో ధర్మ మానుషః సంభవిష్యసి। మర్యాదాం స్థాపయాంయద్య లోకే కర్మఫలోదయాం॥ 1-117-17 (5236) ఆ చతుర్దశకాద్వర్షాన్న భవిష్యతి పాతకం। పరతః కుర్వతామేవ దోష ఏవ భవిష్యతి॥ 1-117-18 (5237) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-117-19x (713) ఏతేన త్వపరాధేన శాపాత్తస్య మహాత్మనః। ధర్మో విదురరూపేణ శూద్రయోనావజాయత॥ 1-117-19 (5238) ధర్మే చార్థే చ కుశలో లోభక్రోధవివర్జితః। దీర్ఘదర్శీ శమపరః కురూణాం చ హితే రతః॥ ॥ 1-117-20 (5239) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి సప్తదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 117 ॥

1-118-0 (5240) వైశంపాయన ఉవాచ। 1-118-0x (714) `ధృతరాష్ట్రే చ పాండౌ చ విదురే చ మహాత్మని।' ఏషు త్రిషు కుమారేషు జాతేషు కురుజాంగలం। కురవోఽథ కురుక్షేత్రం త్రయమేతదవర్ధత॥ 1-118-1 (5241) ఊర్ధ్వసస్యాఽభవద్భూమిః సస్యాని ఫలవంతి చ। యథర్తువర్షీ పర్జన్యో బహుపుష్పఫలా ద్రుమాః॥ 1-118-2 (5242) వాహనాని ప్రహృష్టాని ముదితా మృగపక్షిణః। గంధవంతి చ మాల్యాని రసవంతి ఫలాని చ॥ 1-118-3 (5243) వణిగ్భిశ్చాన్వకీర్యంత నగరాణ్యథ శిల్పిభిః। శూరాశ్చ కృతవిద్యాశ్చ సంతశ్చ సుఖినోఽభవన్॥ 1-118-4 (5244) నాభవందస్యవః కేచిన్నాధర్మరుచయో జనాః। ప్రదేశేష్వపి రాష్ట్రాణాం కృతం యుగమవర్తత॥ 1-118-5 (5245) ధర్మక్రియా యజ్ఞశీలాః సత్యవ్రతపరాయణాః। అన్యోన్యప్రీతిసంయుక్తా వ్యవర్ధంత ప్రజాస్తదా॥ 1-118-6 (5246) మానక్రోధవిహీనాశ్చ నరా లోభవివర్జితాః। అన్యోన్యమభ్యనందంత ధర్మోత్తరమవర్తత॥ 1-118-7 (5247) తన్మహోదధివత్పూర్ణం నగరం వై వ్యరోచత। ద్వారతోరణనిర్యూహైర్యుక్తమభ్రచయోపమైః॥ 1-118-8 (5248) ప్రసాదశతసంబాధం మహేంద్రపురసన్నిభం। నదీషు వనఖండేషు వాపీపల్వలసానుషు। కాననేషు చ రంయేషు విజహ్రుర్ముదితా జనాః॥ 1-118-9 (5249) ఉత్తరైః కురుభిః సార్ధం దక్షిణాః కురవస్తథా। విస్పర్ధమానా వ్యచరంస్తథా దేవర్షిచారణైః॥ 1-118-10 (5250) నాభవత్కృపణః కశ్చిన్నాభవన్విధవాః స్త్రియః। తస్మింజనపదే రంయే కురుభిర్బహులీకృతే॥ 1-118-11 (5251) కూపారామసభావాప్యో బ్రాహ్మణావసథాస్తథా। బభూవుః సర్వర్ద్ధియుతాస్తస్మిన్రాష్ట్రే సదోత్సవాః॥ 1-118-12 (5252) భీష్మేణ ధర్మతో రాజన్సర్వతః పరిరక్షితే। బభూవ రమణీయశ్చ చైత్యయూపశతాంకితః॥ 1-118-13 (5253) స దేశః పరరాష్ట్రాణి విమృజ్యాభిప్రవర్ధితః। భీష్మేణ విహితం రాష్ట్రే ధర్మచక్రమవర్తత॥ 1-118-14 (5254) క్రియమాణేషు కృత్యేషు కుమారాణాం మహాత్మనాం। పౌరజానపదాః సర్వే బభూవుః పరమోత్సుకాః॥ 1-118-15 (5255) గృహేషు కురుముఖ్యానాం పౌరాణాం చ నరాధిప। దీయతాం భుజ్యతాం చేతి వాచోఽశ్రూయంత సర్వశః॥ 1-118-16 (5256) ధృతరాష్ట్రశ్చ పాండుశ్చ విదురశ్చ మహామతిః। జన్మప్రభృతి భీష్మేణ పుత్రవత్పరిపాలితాః॥ 1-118-17 (5257) సంస్కారైః సంస్కృతాస్తే తు వ్రతాధ్యయనసంయుతాః। శ్రమవ్యాయామకుశలాః సమపద్యంత యౌవనం॥ 1-118-18 (5258) ధనుర్వేదే చ వేదే చ గదాయుద్ధేఽసిచర్మణి। తథైవ గజశిక్షాయాం నీతిశాస్త్రేషు పారగాః॥ 1-118-19 (5259) ఇతిహాసపురాణేషు నానాశిక్షాసు బోధితాః। వేదవేదాంగతత్త్వజ్ఞాః సర్వత్ర కృతనిశ్చయాః॥ 1-118-20 (5260) `వైదికాధ్యయనే యుక్తో నీతిశాస్త్రేషు పారగః। భీష్మేణ రాజా కౌరవ్యో ధృతరాష్ట్రోఽభిషేచితః॥ 1-118-21 (5261) ధనుర్వేదేఽశ్వపృష్ఠే చ గదాయుద్ధేఽసిచర్మణి। తథైవ గజశిక్షాయామస్త్రేషు వివిధేషు చ॥ 1-118-22 (5262) అర్థధర్మప్రధానాసు విద్యాసు వివిధాసు చ। గతః పారం యదా పాండుస్తదా సేనాపతిః కృతః॥' 1-118-23 (5263) పాండుర్ధనుషి విక్రాంతో నరేష్వభ్యదికోఽభవత్। అన్యేభ్యో బలవానాసీద్ధృతరాష్ట్రో మహీపతిః॥ 1-118-24 (5264) అమాత్యో మనుజేంద్రస్య బాల ఏవ యశస్వినః। భీష్మేణ సర్వధర్మాణాం ప్రణేతా విదురః కృతః॥ 1-118-25 (5265) `సర్వశాస్త్రార్థతత్త్వజ్ఞో బుద్ధిమేధాపటుర్యువా। భావేనాగమయుక్తేన సర్వం వేదయతే జగత్॥' 1-118-26 (5266) త్రిషు లోకేషు న త్వాసీత్కశ్చిద్విదురసంమితః। ధర్మనిత్యస్తథా రాజంధర్మం చ పరమం గతః॥ 1-118-27 (5267) ప్రనష్టం శాంతనోర్వంశం సమీక్ష్య పునరుద్ధృతం। తతో నిర్వచనం లోకే సర్వరాష్ట్రేష్వవర్తత॥ 1-118-28 (5268) వీరసూనాం కాశిసుతే దేశానాం కురుజాంగలం। సర్వధ్రమవిదాం భీష్మః పురాణాం గజసాహ్వయం॥ 1-118-29 (5269) ధృతరాష్ట్రస్త్వచక్షుష్ట్వాద్రజ్యం న ప్రత్యపద్యత। పారసవత్వాద్విదురో రాజా పాండుర్బభూవ హ॥ 1-118-30 (5270) `అథ శుశ్రావ విప్రేభ్యః కుంతిభోజమహీపతేః। రూపయౌవనసంపన్నాం సుతాం సాగరగాసుతః॥ 1-118-31 (5271) సుబలస్య చ కల్యాణీం గాంధారాధిపతేః సుతాం। సుతాం చ మద్రరాజస్య రూపేణాప్రతిమాం భువి॥' 1-118-32 (5272) కదాచిదథ గాంగేయః సర్వనీతిమతాం వరః। విదురం ధర్మతత్త్వజ్ఞం వాక్యమాహ యథోచితం॥ ॥ 1-118-33 (5273) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి అష్టాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 118 ॥