Kumbhaghonam Edition in Telugu Script
6. భీష్మపర్వ
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 001
॥ శ్రీః ॥
6.1. అధ్యాయః 001
కురుక్షేత్రే కురుపాండవసేనయోః పరస్పరసమాగమః|| 1|| ఉభయపక్షీయైః పరస్పరం సమయకరణం ||2|| శ్రీవేదవ్యాసాయ నమః నారాయణం నమస్కృత్య నరం నరోత్తమం|Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
దేవీం సరస్వతీం చైవ తతో జయముదీరయేత్|| 1 6-1-0 (38622)
జనమేజయ ఉవాచ|
కథం యుయుధిరే వీరాః కురుపాండవసోమకాః
పార్థివాశ్చ మహాత్మానో నానాదేశసమాగతాః|| 1 6-1-1 (38623)
వైశంపాయన ఉవాచ
యథా యుయుధిరే వీరాః కురుపాండవసోమకాః|
కురుక్షేత్రే తపఃక్షేత్రే శృణు త్వం పృథివీపతే|| 2 6-1-2 (38624)
తేఽవతీర్య కురుక్షేత్రం పాండవాః సహసోమకాః|
కౌరవానభ్యవర్తంత జిగీషంతో మహాబలాః|| 3 6-1-3 (38625)
వేదాధ్యయనసంపన్నాః సర్వే యుద్దాభినందినః|
ఆశంసంతో జయం యుద్ధే బలేనాభిముఖా రణే|| 4 6-1-4 (38626)
అభియాయ చ దుర్ధర్షాం ధార్తరాష్ట్రస్య వాహినీం|
ప్రాఙ్ముఖాః పశ్చిమే భాగే న్యవశంత ససైనికాః 5 6-1-5 (38627)
స్యమంతపంచకాద్బాహ్యం శిబిరాణి సహస్రశః|
కారయామాస విధివత్కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః|| 6 6-1-6 (38628)
శూన్యేవ పృథివీ సర్వా బాలవృద్ధావశేషితా|
నిరశ్వపురుషేవాసీద్రథకుంజరవర్జితా|| 7 6-1-7 (38629)
యావత్తపతి సుర్యో హి జంబుద్వీపస్య మండలం|
తావదేవ సమావృత్తం బలం పార్థివసత్తమ|| 8 6-1-8 (38630)
ఏకస్థాః సర్వవర్ణాస్తే మండలం బహుయోజనం ।
పర్యాక్రామంత దేశాంశ్చ నదీః శైలాన్వనాని చ ॥ 6-1-9 (38631)
తేషాం యుధిష్ఠిరో రాజా సర్వేషాం పురుషర్షభ ।
వ్యాదిదేశ సవాహానాం భక్ష్యభోజ్యమనుత్తమం ॥ 6-1-10 (38632)
సంజ్ఞాయ వివిధాస్తాత తేషాం చక్రే యుధిష్ఠిరః।
ఏవంవాదీ వేదితవ్యః పాండవేయోఽయమిత్యుత ॥ 6-1-11 (38633)
అభిజ్ఞానాని సర్వేషాం సంజ్ఞాశ్చాభరణాని చ ।
యోజయామాస కౌరవ్యో యుద్ధకాల ఉపస్థితే ॥ 6-1-12 (38634)
దృష్ట్వా ధ్వజాగ్రం పార్థస్య ధార్తరాష్ట్రో మహామనాః ।
సహ సర్వైర్మహీపాలైః ప్రత్యవ్యూహత పాండవం ॥ 6-1-13 (38635)
పాండురేణాతపత్రేణ ధ్రియమాణేన మూర్ధని ।
మధ్యే నాగసహస్రస్య భ్రాతృభిః పరివారితః ॥ 6-1-14 (38636)
దృష్ట్వా దుర్యోధనం హృష్టాః పాంచాలా యుద్ధనందినః ।
దధ్ముః ప్రీతా మహాశంఖాన్భేరీర్జఘ్నుః సహస్రశః ॥ 6-1-15 (38637)
తతః ప్రహృష్టాం స్వాం సేనామభివీక్ష్యాథ పాండవాః ।
బభూవుర్హృష్టమనసో వాసుదేవశ్చ వీర్యవాన్ ॥ 6-1-16 (38638)
స్వయోధాన్హర్షయంతౌ చ వాసుదేవధనంజయౌ ।
దధ్మతుః పురుషవ్యాఘ్రౌ దివ్యౌ శంఖౌ రథే స్థితౌ ॥ 6-1-17 (38639)
పాంచజన్యస్య శంఖస్య దేవదత్తస్య చోభయోః ।
శ్రుత్వా తు నినదం యోధాః శకృన్మూత్రం ప్రసుస్రువుః ॥ 6-1-18 (38640)
యథా సింహస్య నదతః స్వనం శ్రుత్వేతరే మృగాః ।
త్రయేయుర్నినదం శ్రుత్వా తథాఽసీదత తద్బలం ॥ 6-1-19 (38641)
ఉదతిష్ఠద్రజో భౌమం న ప్రాజ్ఞాయత కించన।
అస్తం గత ఇవాదిత్యః సైన్యేన రజసా వృతః ॥ 6-1-20 (38642)
సవర్ష తత్ర పర్జన్యో మాంసశోణితవృష్టిమాన్।
వ్యుక్షన్సర్వాణి సైన్యాని తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-1-21 (38643)
వాయుస్తతః ప్రాదూరభూన్నీచైః శర్కరకర్షణః ।
వినిఘ్నంస్తాన్యనీకాని శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-1-22 (38644)
ఉభే సైన్యే చ రాజేంద్ర యుద్ధాయ ముదితే భృశం ।
కురుక్షేత్రే స్థితే యత్తే సాగరక్షుభితోపమే ॥ 6-1-23 (38645)
తయోస్తు సేనయోరాసీదద్భుతః స తు సంగమః ।
యుగాంతే సమనుప్రాప్తే ద్వయోః సాగరయోరివ ॥ 6-1-24 (38646)
శూన్యాఽఽసీత్పృథివీ సర్వా వృద్ధబాలావశేషితా।
నిరశ్వపురుషేవాసీద్రథకుంజరవర్జితా।
తేన సేనాసమూహేన సమానీతేన కౌరవైః ॥ 6-1-25 (38647)
తతస్తే సమయం చక్రుః కురుపాండవసోమకాః।
ధర్మాన్సంస్థాపయామాసుర్యుద్ధానాం భరతర్షభ ॥ 6-1-26 (38648)
నివృత్తే విహితే యుద్ధే స్యాత్ప్రీతిర్నః పరస్పరం ।
యథాపరం యథాయోగం న చ స్యాత్కస్యచిత్పునః ॥ 6-1-27 (38649)
వాచా యుద్ధే ప్రవృత్తానాం వాచైవ ప్రతియోధనం ।
నిష్క్రాంతాః పృతనామధ్యాన్న హంతవ్యాః కదాచన ॥ 6-1-28 (38650)
రథీ చ రథినా యోధ్యో గజేన గజధూర్గతః ।
అశ్వేనాశ్వీ పదాతిశ్చ పాదాతేనైవ భారత ॥ 6-1-29 (38651)
యథాయోగం యథాకామం యథోత్సాహం యథాబలం ।
సమాభాష్య ప్రహర్తవ్యం న విశ్వస్తే న విహ్వలే ॥ 6-1-30 (38652)
పరేణ సహ సంయుక్తః ప్రమత్తో విముఖస్తథా ।
క్షీణశస్త్రో వివర్మా చ న హంతవ్యః కదాచన ॥ 6-1-31 (38653)
న సూతేషు న ధుర్యేషు న చ శస్త్రోపనాయిషు ।
న భేరీశంఖవాదేషు ప్రహర్తవ్యం కథంచన ॥ 6-1-32 (38654)
ఏవం తే సమయం కృత్వా కురుపాండవసోమకాః ।
విస్మయం పరమం జగ్ముః ప్రేక్షమాణాః పరస్పరం ॥ 6-1-33 (38655)
నివిశ్య చ మహాత్మానస్తతస్తే పురుషర్షభాః ।
హృష్టరూపాః సమునసో బభూవుః సహసైనికాః ॥ ॥ 6-1-34 (38656)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి జంబూఖండవినిర్మాణపర్వణి ప్రథమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-1-5 6-1-6 6-1-11 తవ్యః ఇతి ఝo పాఠః తత్పాఠే ఏవమితి। ఏవంవేదీ విద్వాన్ ఇతి అన్యైః పాండవేయో జ్ఞాతవ్య ఇత్యేతదర్థమిత్యర్థః ॥ 6-1-19 అసీద్త అవసన్నమభూత్ ॥ 6-1-23 సాగరక్షుభితోపమే క్షుభితసాగరోపమే ॥ 6-1-27 ధర్మసంస్థాపనమేవాహ యథాపరమితి। యథాయోగం తుల్యయోర్యోగస్యానతిక్రమణాం। యథా యేన ప్రకారేణ అపరం అనుత్కృష్టం అన్యాయ్యమిత్యర్థః । తథా న కస్యచిత్తుల్యయోగాతిక్రమః స్యాద్తి భావః ॥ 6-1-29 గజధూర్గతః గజస్కంధగతః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 002
॥ శ్రీః ॥
6.2. అధ్యాయః 002
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
శ్రీవ్యాసేన ధృతరాష్ట్రంప్రతి యుద్ధదర్శనాయ చక్షుర్దానకథనం ॥ 1 ॥ ధృతరాష్ట్రేణ యుద్ధశ్రవణమాత్రే ప్రార్థితే వ్యాసేన సంజయంప్రతి యుద్ధివిషయే సార్వజ్ఞదానపూర్వకం యుద్ధప్రకారకథననియోగః ॥ 2 । వ్యాసేన ధృతరాష్ట్రంప్రతి దుర్నిమిత్తప్రాదుర్భావకథనం ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-2-0 (38657)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-2-0x (3949)
తతః పూర్వాపరే సైన్యే సమీక్ష్య భగవానృషిః।
సర్వవేదవిదాం శ్రేష్ఠో వ్యాసః సత్యవతీసుతః ॥ 6-2-1 (38658)
భవిష్యతి రణే ఘోరే భరతానాం పితామహః ।
ప్రత్యక్షదర్శీ భగవాన్భూతభవ్యభవిష్యవిత్ ॥ 6-2-2 (38659)
వైచిత్రవీర్యం రాజానం రహస్స్థమిదమబ్రవీత్ ।
శోచంతమార్తం ధ్యాయంతం పుత్రాణామనయం తదా ॥ 6-2-3 (38660)
వ్యాస ఉవాచ। 6-2-4x (3950)
రాజన్పరికాలాస్తే పుత్రాశ్చాన్యే చ పార్థివాః।
తే హింసంతీవ సంగ్రామే సమాసాద్యేతరేతరం ॥ 6-2-4 (38661)
తేషు కాలపరీతేషు వినశ్యత్స్వేవ భారత ।
కాలపర్యాయమాహాయ మా స్మ శోకే మనః కృథా ॥ 6-2-5 (38662)
యది చేచ్ఛసి సంగ్రామం ద్రుష్టుమేనం విశాంపతే ।
చక్షుర్దదాని తే పుత్ర యుద్ధమేతన్నిశామయా ॥ 6-2-6 (38663)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-2-7x (3951)
న రోచయే జ్ఞాతివధం ద్రష్టుం బ్రహ్మర్షిసత్తమ। 6-2-7 (38664)
యుద్ధమేతత్త్వశేషేణ శ్రృణుయాం తవ తేజసా ॥ 6-2-7 (38665)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-2-8x (3952)
తస్మిన్ననిచ్ఛతి ద్రష్టుం సంగ్రామం శ్రోతుమిచ్ఛతి।
వరాణామీశ్వరో వ్యాసః సంజయాయ వరం దదౌ ॥ 6-2-8 (38666)
వ్యాస ఉవాచ। 6-2-9x (3953)
ఏష తే సంజయో రాజన్యుద్ధమేతద్వదిష్యతి।
ఏతస్య సర్వం సంగ్రామే న పరోక్షం భవిష్యతి ॥ 6-2-9 (38667)
చక్షుషా సంజయో రాజందివ్యేనైవ సమన్వితః ।
కథయిష్యతి తే యుద్ధం సర్వజ్ఞశ్చ భవిష్యతి ॥ 6-2-10 (38668)
ప్రకాశం వాఽప్రకాశం వా దివా వా యది వా నిశి ।
మనసా చింతితమపి సర్వం వేత్స్యతి సంజయః ॥ 6-2-11 (38669)
నైనం శస్త్రాణి భేత్స్యంతి నైనం బాధిష్యతే శ్రమః ।
గావల్గణిరయం జీవన్యుద్ధాదస్మాద్విమోక్ష్యతే ॥ 6-2-12 (38670)
అహం తు కీర్తిమేతేషాం కరూణాం భరతర్షభ ।
పాండవానాం చ సర్వేషాం ప్రథయిష్యామి మా శుచః ॥ 6-2-13 (38671)
దిష్టమేతన్నరవ్యాఘ్ర నాభిశోచితుమర్హసి ।
న చైవ శక్యం సంయంతుం యతో ధర్మస్తతో జయః ॥ 6-2-14 (38672)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-2-15x (3954)
ఏవముక్త్వా స భగవాన్కురూణాం ప్రతితామహః ।
పునరేవ మహాభాగో ధృతరాష్ట్రమువాచ హ ॥ 6-2-15 (38673)
ఇహ యుద్ధే మహారాజ భవిష్యతి మహాన్క్షయః ।
తథేహ చ నిమిత్తాని భయదాన్యుపలక్షయే ॥ 6-2-16 (38674)
శ్యేనా గృధ్రాశ్చ కాకాశ్చ కాంకాశ్చ సహితా బకైః ।
సంపతంతి ధ్వజాగ్రేషు సమవాయాంశ్చ కుర్వతే ॥ 6-2-17 (38675)
అభ్యగ్రం చ ప్రపశ్యంతి యుద్ధమానందినో ద్విజాః ।
క్రవ్యాదా భక్షయిష్యంతి మాంసాని గజవాజినాం ॥ 6-2-18 (38676)
కటాకటేతి వాశంతో భైరవా భయవేదినః ।
కంకాః క్రోశంతి మధ్యాహ్నే దక్షిణామభితో దిశం ॥ 6-2-19 (38677)
ఉభే పూర్వాపరే సంధ్యే నిత్యం పశ్యామి భారత ।
ఉదయాస్తమనే సూర్యం కబంధైః పరివారితం ॥ 6-2-20 (38678)
శ్వేతలోహితపర్యంతాః కృష్ణాగ్రీవాః సవిద్యుతః ।
త్రివర్ణాః పరిఘాః సంధౌ భానుమావారయంత్యుత ॥ 6-2-21 (38679)
జ్వలితార్కే .......త్రం నిర్విశేషదినక్షపం ।
చంద్రోఽభూతగ్నివర్ణశ్చ పద్మవర్ణే నభస్తలే । 6-2-22 (38680)
ఆలక్షే ప్రభయా హీనాం పౌర్ణమాసీం చ కీర్తికీం ।
చంద్రోఽభూదగ్నివర్ణశ్చ పద్మవర్ణే నభస్తలే ॥ 6-2-23 (38681)
స్వప్స్యంతి నిహతా వీరా భూమిమావృత్య పార్థివాః ।
రాజానో రాజపుత్రాశ్చ శూరాః పరిఘబాహవః ॥ 6-2-24 (38682)
అంతరిక్షే వరాహస్య పృషదంశకస్య చోభయోః।
ప్రణాదం యుధ్యతో రాత్రౌ రౌద్రం నిత్యం ప్రలక్షయే ॥ 6-2-25 (38683)
దేవతాప్రతిమాశ్చైవ కంపంతి చ హసంతి చ।
వమంతి రుధిరం చాస్యైః స్విద్యంతి ప్రపతంతి చ॥ 6-2-26 (38684)
అనాహతా దుందుభయః ప్రణదంతి విశాంపతే ।
అయుక్తాశ్చ ప్రవర్తంతే క్షత్రియాణాం మహారథాః ॥ 6-2-27 (38685)
కోకిలాః శతపత్రాశ్చ చాషా భాసాః శుకాస్తథా ।
సారసాశ్చ మయూరాశ్చ వాచో ముంచంతి దారుణాః ॥ 6-2-28 (38686)
గృహీతశస్త్రాః క్రోశంతి చర్మిణో వాజిపృష్ఠగాః ।
అరుణోదయే ప్రదృశ్యంతే శతశః శలభవ్రజాః ॥ 6-2-29 (38687)
ఉభే సంధ్యే ప్రకాశంతే దిశో దాహసమన్వితే।
పర్జన్యః పాంసువర్షీ చ మాంసవర్షీ చ భారత ॥ 6-2-30 (38688)
యా చైషా విశ్రుతా రాజంస్త్రైలోక్యే సాధుసంమతా।
అరుంధతీ తయాప్యేష వసిష్ఠః పృష్ఠతః కృతః ॥ 6-2-31 (38689)
రోహిణీం పీడయన్నేష స్థితో రాజఞ్శనైశ్చరః ।
వ్యావృత్తం లక్ష్మ సోమస్య భవిష్యతి మహద్భయం ॥ 6-2-32 (38690)
అనభ్రే చ మహాఘోరస్తనితం శ్రూయతే భృశం ।
వాహనానాం చ రుదతాం నిపతంత్యుశ్రుబిందవః ॥ ॥ 6-2-33 (38691)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి జంబూఖండవినిర్మాణపర్వణి ద్వితీయోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-2-2 భవిష్యతి భావిని ॥ 6-2-4 హింసంతీవ నాశయిష్యంత్యేవ ॥ 6-2-5 పర్యాయం వైపరీత్యం ॥ 6-2-6 నిశామయ పశ్య ॥ 6-2-17 సమవాయాన్ సంఘాన్ ॥ 6-2-18 అభ్యగ్రం సమీపం । క్రవ్యాదామాంసభక్షకాః ॥ 6-2-19 వాశంతః శబ్దం కుర్వంతః ॥ 6-2-21 పరిఘాః పరివేషాః కృష్ణగ్రీవాః మధ్యే కృష్ణాః శ్వేతలోహితపర్యంతాశ్చ సంధౌ సంధ్యాయాం ఆవారయంతి వేష్టయంతి ॥ 6-2-22 నిర్విశేషదినక్షయం ఇతి ఝo పాఠే నిర్విశేషదినక్షయం అహోరాత్రం। నిశ్చయేన విగతః శేషో యస్య తస్య దినస్య తిథేః క్షయో యస్మిన్ । సూర్యోదయద్వయస్పర్శినీ క్షయతిథిర్యస్మిన్ అహోరాత్రే తన్మయా దృష్టం। తదేవ విశినష్టి జ్వలితేతి। అర్కేంద్వోర్నక్షత్రమమావాస్యాయాముభాభ్యామాక్రాంతం నక్షత్రం తదేవ జ్వలితం పాపగ్రహాక్రాంతం యస్మిన్। దర్సే క్షయతిథిః తన్నక్షత్రే చ పాపగ్రహ ఇత్యయం మహాన్ దుర్యోగ ఇత్యర్థః ॥ 6-2-23 పద్మవర్ణే రక్తపద్మవర్ణే ॥ 6-2-27 అయుక్తాః అశ్వైరయోజితా అపి ప్రవర్తంతే చలంతి। మహాంతో రథాః మహారథాః । మనోరథా ఇతి కo పాఠః ॥ 6-2-29 గృహీతశస్త్రః ఆత్తలోహాః లోహతుండా ఇతి యావత్ శస్త్రమాయుధలోహయోరిత్యమరః। చర్మిణో భృంగరిటిసంజ్ఞాః కృష్ణశలభవిశేషాః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 003
॥ శ్రీః ॥
6.3. అధ్యాయః 003
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
వ్యాసేన ధృతరాష్ట్రంప్రతి దుర్నిమిత్తప్రాదుర్భావకథనం ॥ 1 ॥ తథా జేప్యతాం జయసూచకలింగకథనం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-3-0 (38692)
వ్యాస ఉవాచ। 6-3-0x (3955)
ఖరా గోషు ప్రజాయంతే రమంతే మాతృభిః సుతాః।
అనార్తవం పుష్పఫలం దర్శయంతి వనద్రుమాః ॥ 6-3-1 (38693)
గర్భిణ్యోఽజాతపుత్రాశ్చ జనయంతి విభీషణాన్ ।
క్రవ్యాదాః పక్షిభిశ్చాపి సహా శ్నంతి పరస్పరం ॥ 6-3-2 (38694)
త్రివిషాణాశ్చతుర్నేత్రాః పంచపాదా ద్విమేహనాః ।
ద్విశీర్షాశ్చ ద్విపుచ్ఛాశ్చ దంష్ట్రిణః పశవోఽశివాః ॥ 6-3-3 (38695)
జాయంతే వివృతాస్యాశ్చ వ్యాహరంతోఽశివా గిరః ।
త్రిపదాః శిఖినస్తార్క్ష్యాశ్చతుర్దంష్ట్రా విషాణినః ॥ 6-3-4 (38696)
తథైవాన్యాశ్చ దృశ్యంతే స్త్రియో వై బ్రహ్మవాదినాం ।
వైనతేయాన్మయూరాంశ్చ జనయంతి పురే తవ ॥ 6-3-5 (38697)
గోవత్సం వడవా సూతే శ్వా సృగాలం మహీపతే ।
కుక్కురాన్కరభాశ్చైవ శుకాశ్చాశువాదినః ॥ 6-3-6 (38698)
స్త్రియః కాశ్చిత్ప్రజాయంతే చతస్రః పంచ కన్యకాః ।
జాతమాత్రాశ్చ నృత్యంతి గాయంత చ హసంతి చ ॥ 6-3-7 (38699)
పృథగ్జనస్య సర్వస్య క్షుద్రకాః ప్రహసంతి చ।
నృత్యంతి పరిగాయంతి వేదయంతో మహద్భయం ॥ 6-3-8 (38700)
ప్రతిమాశ్చాలిఖంత్యేతాః సశస్త్రాః కాలచోదితాః ।
అన్యోన్యమభిధావంతి శిశవో దండపాణయః ॥ 6-3-9 (38701)
అన్యోన్యమభిమృద్గంతి నగరాణి యుయుత్సవః ।
పద్మోత్పలాని వృక్షేషు జాయంతే కుముదాని చ ॥ 6-3-10 (38702)
విష్వ్వాతాశ్చ వాంత్యుగ్రా రజో నాప్యుపశాంయతి।
అభీక్ష్ణం కంపతే భూమిరర్కం రాహురుపైతి చ ॥ 6-3-11 (38703)
శ్వేతో గ్రహస్తథా చిత్రాం సమతిక్రంయ తిష్ఠతి ।
అభావం హి విశేషేణ కురూణాం తత్ర పశ్యతి ॥ 6-3-12 (38704)
ధూమకేతుర్మహాఘోరః పుష్యం చాక్రంయ తిష్ఠతి ।
సేనయోరశివం ఘోరం కరిష్యతి మహాగ్రహః ॥ 6-3-13 (38705)
మఘాస్వంగారకో వక్రః శ్రవణే చ బృహస్పతిః ।
భగం నక్షత్రమాక్రంయ సూర్యపుత్రేణ పీడ్యతే ॥ 6-3-14 (38706)
శుక్రః ప్రోష్ఠపదే పూర్వే సమారుహ్య విరోచతే ।
ఉత్తరే తు పరిక్రంయ సహితః సముదీక్షతే ॥ 6-3-15 (38707)
శ్యామో గ్రహః ప్రజ్వలితః సధూమ ఇవ పావకః ।
ఐంద్రం తేజస్వి నక్షత్రం జ్యేష్ఠామాక్రంయ తిష్ఠతి ॥ 6-3-16 (38708)
ధ్రువం ప్రజ్వలితో ఘోరమపసవ్యం ప్రవర్తతే ।
రోహిణీం పీడయత్యేవముభౌ చ శశిభాస్కరో ।
చిత్రాస్వాత్యంతరే చైవ విష్ఠితః పరుషగ్రహః ॥ 6-3-17 (38709)
వక్రానువక్రం కృత్వా చ శ్రవణం పావకప్రభః ।
బ్రహ్మరాశిం సమావృత్య లోహితాంగో వ్యవస్థితః ॥ 6-3-18 (38710)
సర్వసస్యపరిచ్ఛన్నా పృథివీ సస్యమాలినీ ।
పంచశీర్షా యవాశ్చాపి శతశీర్షాశ్చ శాలయః ॥ 6-3-19 (38711)
ప్రధానాః సర్వలోకస్య యాస్వాయత్తమిదం జగత్ ।
తా గావః ప్రస్నుతా వత్సైః శోణితం ప్రక్షరంత్యుత ॥ 6-3-20 (38712)
నిశ్చేరురర్చిషశ్చాపాత్ఖంగాశ్చ జ్వలితా భృశం ।
వ్యక్తం పశ్యంతి శస్త్రాణి సంగ్రామం సముపస్థితం ॥ 6-3-21 (38713)
అగ్నివర్ణా యథా భాసః శస్త్రాణాముదకస్య చ।
కవచానాం ధ్వజానాం చ భవిష్యతి మహాక్షయః ॥ 6-3-22 (38714)
పృథివీ శోణితావర్తా ధ్వజోడుపసమాకులా ।
కురూణాం వైశసే రాజన్పాండవైః సహ భారత ॥ 6-3-23 (38715)
దిక్షు ప్రజ్వలితాస్యాశ్చ వ్యాహరంతి మృగద్విజాః ।
అత్యాహితం దర్శయంతః క్షత్రియాణాం మహద్భయం ॥ 6-3-24 (38716)
ఏకపక్షాక్షిచరణాః శకుంతాః ఖేచరా నిశి।
రౌద్రం వదంతి సంరబ్ధాః శోణితం ఛర్దయంతి చ ॥ 6-3-25 (38717)
గ్రహౌ తాంరారుణనిభౌ ప్రజ్వలంతావివ స్థితౌ ।
సప్తర్షీణాముదారాణాం సమవచ్ఛాద్య వై ప్రభాం ॥ 6-3-26 (38718)
సంవత్సరస్థాయినౌ చ గ్రహౌ ప్రజ్వలితావుభౌ ।
విశాఖయోః సమీపస్థౌ బృహస్పతిశనైశ్చరౌ ॥ 6-3-27 (38719)
చంద్రాదిత్యావుభౌ గ్రస్తావేకాహ్నా హి త్రయోదశీం।
అపర్వమి గ్రహం యాతౌ ప్రజాసంక్షయమిచ్ఛతః ॥ 6-3-28 (38720)
అశోభితా దిశః సర్వాః పాంసువర్షైః సమంతతః।
ఉత్పాతమేఘా రౌద్రాశ్చ రాత్రౌ వర్షంతి శోణితం ॥ 6-3-29 (38721)
కృత్తికాం పీడయంస్తీక్ష్ణైర్నక్షత్రం పృథివీపతే ।
అభీక్ష్ణవాతా వాయంతే ధూమకేతుమవస్థితాః ॥ 6-3-30 (38722)
విషమం జనయంత్యేత ఆక్రందజననం మహత్।
త్రిషు పూర్వేషు సర్వేషు నక్షత్రేషు విశాంపతే ।
బుధః సంపతతేఽభీక్ష్ణం జనయన్ప్రాణినాం భయం ॥ 6-3-31 (38723)
చతుర్దశీం పంచదశీం భూతపూర్వాం చ షోడశీం।
ఇమాం తు నాభిజానామి అమావాస్యాం త్రయోదశీం ।
చంద్రసూర్యావుభౌ గ్రస్తావేకాన్హా హి త్రయోదశీం ॥ 6-3-32 (38724)
అపర్వణి గ్రహేణైతౌ ప్రజాః సంక్షపయిష్యతః ।
మాంసవర్షం పునస్తీవ్రమాసీత్కృష్ణచతుర్దశీం ।
శోణితైర్వక్రసంపూర్ణా అతృప్తాస్తత్ర రాక్షసాః ॥ 6-3-33 (38725)
ప్రతిస్నోతోవహా నద్యః సరితః శోణితోదకాః ।
ఫేనాయమానాః కూపాశ్చ కూర్దంతి వృషభా ఇవ ॥ 6-3-34 (38726)
పతంత్యుల్కాః సనిర్ఘాతాః శక్రాశనిసమప్రభాః ।
అద్య చైవ నిశాం వ్యుష్టామనయం సమవాప్స్యథ ॥ 6-3-35 (38727)
వినిఃసృత్య మహోల్కాభిస్తిమిరం సర్వతో దిశం ।
అన్యోన్యముపతిష్ఠద్భిస్తత్ర చోక్తం మహర్షిభిః ।
భూమిపాలసహస్రాణాం భూమిః పాస్యతి శోణితం ॥ 6-3-36 (38728)
కైలాసమందరాభ్యాం తు తథా హిమవతో విభో ।
సహస్రశో మహాశబ్దం శిఖరాణి పతంతి చ ॥ 6-3-37 (38729)
మహాభూతా భూమికంపే చత్వారః సాగరాః పృథక్ ।
వేలాముద్వర్తయంతీవ క్షోభయంతో వసుంధరాం ॥ 6-3-38 (38730)
వృక్షానున్మథ్య వాంత్యుగ్రా వాతాః శర్కరకర్షిణః ।
ఆభగ్రాః సుమహావాతైరశనీభిః సమాహతాః ॥ 6-3-39 (38731)
వృక్షాః పతంతి చైత్యాశ్చ గ్రామేషు నగరేషు చ ।
నీలలోహితపీతశ్చ భవత్యగ్నిర్హుతో ద్విజైః ॥ 6-3-40 (38732)
వామార్చిర్దుష్టగంధశ్చ ముంచన్వై దారుణం స్వనం ।
స్పర్శా గంధా రసాశ్చైవ విపరీతా మహీపతే ॥ 6-3-41 (38733)
ధూమం ధ్వజాః ప్రముంచంతి కంపమానా ముహుర్ముహుః ।
ముంచంత్యంగారవర్షం చ భేర్యశ్చ పటహాస్తథా ॥ 6-3-42 (38734)
శిఖరాణాం సమృద్ధానాముపరిష్టాత్సమంతతః ।
వాయసాశ్చ రువంత్యుగ్రం వామం మండలమాశ్రితాః ॥ 6-3-43 (38735)
పక్వాపక్వేఽతిసుభృశం వావాశ్యంతే వయాంసి చ।
నిలీయంతే ధ్వజాగ్రేషు క్షయాయ పృథివీక్షితాం ॥ 6-3-44 (38736)
ధ్యాయంతః ప్రకిరంతశ్చ వ్యాలా వేపథుసంయుతాః ।
దీనాస్తురంగమాః సర్వే వారణాః సలిలాశ్రయాః ॥ 6-3-45 (38737)
`ఏవంవిధం దుర్నిమిత్తం క్షయాయ పృథీవీక్షితాం।
భౌమం దివ్యం చాంతరిక్షం త్రివిధం జాయతేఽనిశం' 6-3-46 (38738)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా భవానత్ర ప్రాప్తకాలం వ్యవస్యతాం।
యథా లోకః సముచ్ఛేదం నాయం గచ్ఛేత భారత ॥ 6-3-47 (38739)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-3-48x (3956)
పితుర్వచో నిశంయైతద్ధృతరాష్ట్రోఽబ్రవీదిదం ।
దిష్టమేతత్పురా మన్యే భవిష్యతి నరక్షయః ॥ 6-3-48 (38740)
రాజానః క్షత్రధర్మేణ యది వధ్యంతి సంయుగే।
వీరలోకం సమాసాద్య సుఖం ప్రాప్స్యంతి కేవలం ॥ 6-3-49 (38741)
ఇహ కీర్తిం పరే లోకే దీర్ఘకాలం మహత్సుఖం ।
ప్రాప్స్యంతి పురుషవ్యాఘ్రాః ప్రాణాంస్త్యక్త్వా మహాహవే ॥ 6-3-50 (38742)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-3-51x (3957)
ఏవం మునిస్తథేత్సుక్త్వా కవీంద్రో రాజసత్తమ।
ధృతరాష్ట్రేణ పుత్రేణ ధ్యానమన్వగమత్పరం ॥ 6-3-51 (38743)
స ముహూర్తం తథా ధ్యాత్వా పునరేవాబ్రవీద్వచః ।
అసంశయం పార్థివేంద్ర కాలః సంక్షయతే జగత్ ॥ 6-3-52 (38744)
సృజతే చ పునర్లోకాన్నేహ విద్యతి శాశ్వతం।
జ్ఞాతీనాం వై కురూణాం చ సంబంధిసుహృదాం తథా ॥ 6-3-53 (38745)
ధర్ంయం దర్శయ పంథానం సమర్థో హ్యసి వారణే ।
క్షుద్రం జాతివధం ప్రాహుర్మా కురుష్వ మమాప్రియం ॥ 6-3-54 (38746)
కాలోఽయం పుత్రరూపేణ తవ జాతో విశాంపతే ।
న వధః పూజ్యతే వేదే హితం నైవ కథంచన ॥ 6-3-55 (38747)
హన్యాత్స ఏనం యో హన్యాత్కులధర్మం స్వికాం తనుం ।
కాలేనోత్పథగంతసి శక్యే సతి యథాఽఽపది ॥ 6-3-56 (38748)
కులస్యాస్య వినాశాయ తథైవ చ మహీక్షితాం ।
అనర్థో రాజ్యరూపేణ తవ జాతో విశాంపతే ॥ 6-3-57 (38749)
లుప్తధర్మా పరేణాసి ధర్మం దర్శయ వై సుతాన్ ।
కిం తే రాజ్యేన దుర్ధర్షయేన ప్రాప్తోఽసి కిల్విషం ॥ 6-3-58 (38750)
యశో ధర్మం చ కీర్తిం చ పాలయన్స్వర్గమాప్స్యసి ।
లభంతాం పాండవా రాజ్యం శమం గచ్ఛంతు కౌరవాః ॥ 6-3-59 (38751)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-3-60x (3958)
ఏవం బ్రువతి విప్రేంద్రే ధృతరాష్ట్రోఽంబికాసుతః ।
ప్రశస్య వాక్యం వాక్యజ్ఞో వాక్యం చైవాబ్రవీత్పునః ॥ 6-3-60 (38752)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-3-61x (3959)
యథా భవాన్వేత్తి తథైవ వేత్తా
భావాభావౌ విదితౌ మే యథార్థౌ ।
స్వార్థే హి సంముహ్యతి తాత లోకో
మాం చాపి లోకాత్మకమేవ విద్ధి ॥ 6-3-61 (38753)
ప్రసాదయే త్వామతులప్రభావం
త్వం నో గతిర్దర్శయితా చ ధీరః ।
న చాపి తే వశగా మే సుతాశ్చ
న చాధర్మం కర్తుమర్హా హి మే మతిః ॥ 6-3-62 (38754)
త్వం హి ధర్మః పవిత్రం చ యశః కీర్తిర్ధృతిః స్మృతిః ।
కురూణాం పాండవానాం చ మాన్యశ్చాపి పితామహః ॥ 6-3-63 (38755)
వ్యాస ఉవాచ। 6-3-64x (3960)
వైచిత్రవీర్య నృపతే యత్తే మనసి వర్తతే।
అభిధత్స్వ యథాకామం ఛేత్తాఽస్మి తవ సంశయం ॥ 6-3-64 (38756)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-3-65x (3961)
యాని లింగాని సంగ్రామే భవంతి విజయిష్యతాం।
తాని సర్వాణి భగవంఛ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వతః ॥ 6-3-65 (38757)
వ్యాస ఉవాచ। 6-3-66x (3962)
ప్రసన్నభాః పావక ఊర్ధ్వరశ్మిః
ప్రదక్షిణావర్తశిఖో విధూమః ।
పుణ్యా గంధాశ్చాహుతీనాం ప్రవాంతి
జయస్యైతద్భావినో రూపమాహుః ॥ 6-3-66 (38758)
గంభీరఘోషాశ్చ మహాస్వనాశ్చ
శంఖా మృదంగాశ్చ నదంతి యత్ర।
విశుద్ధరశ్మిస్తపనః శశీ చ
జయస్యేతద్భావినో రూపమాహుః ॥ 6-3-67 (38759)
ఇష్టా వాచః ప్రసృతా వాయసానాం
సంప్రస్థితానాం చ గమిష్యతాం చ।
యే పృష్ఠతస్తే త్వరయంతి రాజ-
న్యే చాగ్రతస్తే ప్రతిషేధయంతి ॥ 6-3-68 (38760)
కల్యాణవాచః శకునా రాజహంసాః
శుకాః క్రౌంచాః శతపత్రాశ్చ యత్ర।
ప్రదక్షిణాశ్చైవ భవంతి సంఖ్యే
ధ్రువం జయస్తత్ర వదంతి విప్రాః ॥ 6-3-69 (38761)
అలంకారైః కవచైః కేతుభిశ్చ
సుఖప్రణాదైర్హేషితైర్వా హయానాం।
భ్రాజిష్మతీ దుష్ప్రతివీక్షణీయా
యేషాం చమూస్తే విజయంతి శత్రూన్ ॥ 6-3-70 (38762)
హృష్టా వాచస్తథా సత్వం యోధానాం యత్ర భారత।
న ంలాయంతి స్రజశ్చైవ తే తరంతి రణోదధిం ॥ 6-3-71 (38763)
`ప్రయాణే వాయసో వామే దక్షిణే ప్రవివిక్షతాం।
పశ్చాత్సంసాధయత్యర్థం పురస్తాత్ప్రతిషేధతి ॥ ' 6-3-72 (38764)
శబ్దరూపరసస్పర్శగంధాశ్చావికృతాః శుభాః ।
సదా హర్షశ్చ యోధానాం జయతామిహ లక్షణం ॥ 6-3-73 (38765)
అనుగా వాయవో వాంతి తథాఽభ్రాణి వయాంసి చ ।
అనుప్లవంతి మేఘాశ్చ తథైవేంద్రధనూంషి చ ॥ 6-3-74 (38766)
ఏతాని జయమానానాం లక్షణాని విశాంపతే ।
భవంతి విపరీతాని ముమూర్షూణాం జనాధిప ॥ 6-3-75 (38767)
అల్పాయాం వా మహత్యాం వా సేనాయామితి నిశ్చయః।
హర్షో యోధగణస్యైకో జయలక్షణముచ్యతే ॥ 6-3-76 (38768)
ఏకో దీర్ణో దారయతి సేనాం సుమహతీమపి ।
తాం దీర్ణామనుదీర్యంతే యోధాః శూరతరా అపి ॥ 6-3-77 (38769)
దుర్నివర్త్యా తదా చైవ ప్రభగ్నా మహతీ వమూః ।
అపామివ మహావేగా త్రస్తా మగగణా ఇవ ॥ 6-3-78 (38770)
నైవ శక్యా సమాధాతుం సన్నిపాతే మహాచమూః ।
దీర్ణ ఇత్యేవ దీర్యంతే సువిద్వాంసోఽపి భారత ॥ 6-3-79 (38771)
భీతాన్భగ్నాంశ్చ సంప్రేక్ష్య భయం భూయోఽభివర్ధతే।
ప్రభగ్నా సహసా రాజందిశో విద్రవతే చమూః ।
నైవ స్థాపయితుం శక్యా శూరైరపి మహాచమూః ॥ 6-3-80 (38772)
సత్కృత్య మహతీం సేనాం చతురంగాం మహీపతిః ।
ఉపాయపూర్వం మేధావీ యతేత సతతోత్థితః ॥ 6-3-81 (38773)
ఉపాయవిజయం శ్రేష్ఠమాహుర్భేదేన మధ్యమం ।
జఘన్య ఏష విజయో యో యుద్ధేన విశాంపతే ॥ 6-3-82 (38774)
మహాందోషః సన్నిపాతస్తస్యాద్యః క్షయ ఉచ్యతే ।
పరస్పరజ్ఞాః సంహృష్టా వ్యవధూతాః సునిశ్చితాః ॥ 6-3-83 (38775)
అపి పంచాశతం శూరా మృద్గంతి మహతీం చమూం ।
అపి వా పంచ షట్ సప్త విజయంత్యనివర్తినః ॥ 6-3-84 (38776)
న వైనతేయో గరుడః ప్రశంసతి మహాజనం ।
దృష్ట్వా సుపర్ణోఽపచితిం మహత్యా అపి భారత ॥ 6-3-85 (38777)
న బాహుల్యేన సేనాయా జయో భవతి నిత్యశః ।
అధ్రువో హి జయో నామ దైవం చాత్ర పరాయణం ।
జయవంతో హి సంగ్రామే కృతకృత్యా భవంతి హి ॥ ॥ 6-3-86 (38778)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి జంబూఖండవినిర్మాణపర్వణి తృతీయోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-3-6 వడవా అశ్వా శ్వా శునీ। కరభో మృగవిశేషః ॥ 6-3-7 ప్రజాయంతే జనయంతి ॥ 6-3-8 పృథగ్జనస్య నీచజనస్య సంబంధినః క్షుద్రకాః వ్యంగాః చండాలాదిషు జాతాః కాణకుబ్జాదయ ఇత్యర్థః । క్షుద్రా వ్యంగానటీత్యాదిమేదినీ ॥ 6-3-10 నగరాణి కృత్రిమాణి శిశవ ఏవావమృద్గంతి ॥ 6-3-11 కార్తిక్యాః పరం హి సంగ్రామారంభస్తత్ర తులాస్థమర్కం రాహురుపైతి ॥ 6-3-12 తదైవ శ్వేతో గ్రహః కేతుశ్చిత్రామతిక్రామతి స్వాత్యాదౌ వర్తతే । నిత్యం సమసస్తకస్థౌ రాహుకేతూ ఇదానీమేకరాశిగతౌ మహానిష్టసూచకావితి భావః ॥ 6-3-13 ధూమకేతురుపగ్రహవిశేషః స పుష్యం క్షత్రియనక్షత్రమాక్రంయ తిష్ఠతి। తథా వక్ష్యమాణరీత్యా జ్యేష్ఠాస్థేనాపి కేతునా పుష్యో విద్ధస్తథా చ స్వనక్షత్రే క్రూరాక్రాంతే క్రూరవిద్ధే చ సత్యవశ్యం క్షత్రియాణాం నాశో భవతీత్యర్థః । యథోక్తం । కృత్తికాయాం తథా పుష్పే రేవత్యాం చ పునర్వసౌ । వేధే సతి త్రమాద్వేధో వర్ణేషు బ్రాహ్మణాదిష్వితి నరతివిజయే ॥ 6-3-14 భగం నక్షత్రం పూర్వాఫల్గునీ । శ్రుతిమతే తూత్తరాఫల్గునీ ॥ 6-3-15 పూర్వేప్రోష్ఠపదే పూర్వాభాద్రపదానక్షత్రం సమారుహ్య పరిక్రంయ పరిఘాఖ్య ఉపగ్రహస్తేన సహితః ఉత్తరే ఉత్తరాభాద్రపదానక్షత్రం ఉదీక్షతే ఆక్రాంతుమిచ్ఛతి ॥ 6-3-16 శ్యామో ద్వితీయ ఉపగ్రహః కేతుసంజ్ఞః ఐంద్రం జ్యేష్ఠాం నక్షత్రమితి యోజ్యం ॥ 6-3-17 పరుషగ్రహో రాహురేకనక్షత్రస్థౌ శశిభాస్కరౌ పీడయతి । అపసవ్యం ప్రవర్తతే సర్వదా వక్రీ సన్। సర్వతోభద్రచక్రే వేధేన కస్వాతీస్థః సన్ రోహిణీనక్షత్రం చ పీడయతీత్యర్థః ॥ 6-3-18 తత్రైవ సర్వతోభద్రచక్రే మఘాస్థో లిహితాంగోఽంగారకో వక్రానువక్రం కృత్వా పునఃపునర్వక్రీభూయ బ్రహ్మణా బృహస్పతినాక్రాంతం రాశిం శ్రవణం సమావృత్య సంయక్ పూర్ణదృష్ట్యా విద్వా తిష్ఠతి ॥ 6-3-19 పరిచ్ఛన్నా ఆచ్ఛాదితా । పంచశీర్షాణి శింబీసదృశాని యేషాం తే పంచశీర్షాః ॥ 6-3-27 పూర్వం శ్రవణస్థో బృహస్పతిర్భగనక్షత్రస్థః సూర్యపుత్ర ఇత్యుక్తం తావుభౌ విశాఖాసమీపే తిర్యగ్వేధేన శతపదే చక్రే విశాఖానక్షత్రం విధ్యత ఇత్యర్థః ॥ 6-3-28 అపర్వణి పర్వ దర్శాఖ్యం పంచదశేహ్ని భవతి ఏకతిథివృద్ధౌ షోడశే వా ఏకతిథిక్షయే చతుర్దశే వాహ్ని భవతి। తిథిద్వయక్షయస్తు లోకేఽత్యంతమప్రసిద్ధ ఇతి అపర్వణీత్యుక్తం । గ్రహం యాతౌ రాహుణా గ్రహణం ప్రాప్తౌ । ఏతదేవ ప్రజాసంక్షయహేతుత్వేన శాస్త్రే దృష్టమిత్యాహ ప్రజేతి। అయం శ్లోకోత్ర దాక్షిణాత్యకోశేషు నాస్తి। ఝo పుస్తక ఏవాస్తి॥ 6-3-30 చిత్రాస్వాంత్యతరస్థః పురుషో గ్రహో రోహిణీం పీడయతీత్యుక్తం తత్ర చిత్రాంశే స్థిత్వా రోహిణీ అష్టాదశత్వేన స్మముదాయికనక్షత్రం పీడయతి। స్వాత్యంశే స్థిత్వా కృత్తికాం షోడశకత్వేన సాంఘాతికనక్షత్రం పీడయతి। సర్వతోభద్రచక్రే తథా దర్శనాత్ తదేతదాహ కృత్తికామిత్యర్ధేన । తీక్ష్ణై క్రూరైః కర్మభిరుపలక్షితో రాహురిత్యర్థః । ధూమకేతుం ఉత్పాతవిశేషమనులక్ష్యావస్థితాః ॥ 6-3-31 త్రిష్వితి। త్రిషు సర్వేషు నక్షత్రనక్షత్రేషు విశాంపతే। గృధ్నః సంపతతే శీర్షం జనయన్భయముత్తమం ఇతి ఝo పాఠః ॥ 6-3-32 గ్రస్తావేకమాసీం త్రయోదశీం ఇతి ఝo పాఠః । తత్పక్షే చంద్రాదిత్యావుభౌ గ్రస్తావిత్యేతేన శ్లోకేనోక్తమర్థం విశదయతి ద్వాభ్యాం। చతుర్దశీమితి। త్రయోదశీం త్రయోదాశానామహ్నాం పూరణీం అమావాస్యాం భూతపూర్వాం నాభిజానామి। అతిభూయసా కాలేన అయం దుర్యోగ ఆగత ఇతి భావః। ఏకమాసీం ఏకస్మిన్నేవ మాసే భవాం। పూర్వం త్రయోదశ్యాం రాత్రౌ పక్షసమాప్త్యా సూర్యగ్రహణమేవోక్తం। ఇదానీం తు ఏకస్మిన్మాసే చంద్రః పూర్వమాస్యాం రాహుణా గ్రహేణ గ్రస్తః సూర్యోఽమావాస్యాయాం। యదా సూర్యో గ్రస్తస్తదా చంద్రోపి గ్రస్త ఏవ దర్శే తయోః సంహతత్వాత్ ॥ 6-3-33 అపర్వణీతి। లోకాప్రసిద్ధపర్వణీతి పూర్వవత్ జ్ఞేయం ॥ 6-3-34 కూపాః కూర్దంతి క్రీడంతి వాతైః క్షుభ్యంత ఇత్యర్థః ॥ 6-3-35 అనయం అనీతిఫలం ॥ 6-3-38 మహాభూతా వృద్ధీభూతాః ॥ 6-3-43 శిఖరాణాం ద్రుమాగ్రాణాం ॥ 6-3-44 పక్వాపక్వేతి పక్షిరుతానుకరణం। వావాశ్యంతే అతిశయేన శబ్దం కుర్వంతి ॥ 6-3-45 ప్రకిరంతః శకృన్మూత్రమితి శేషః। వ్యాలాః దుష్టహస్తినః । సలిలాశ్రయాః అత్యంతం ప్రస్వేదయుక్తాః ॥ 6-3-51 మునిః ఏవం తథేత్యుక్త్వేతి సంబంధః । ధృతరాష్ట్రేణ హేతునా। తదర్థమిత్యర్థః। ధ్యానం చింతాం ॥ 6-3-55 అయం దుర్యోధనః ॥ 6-3-56 సః ధర్మః ఏవం ధర్మహంతారం శక్యేఽనాపది సత్యాం కిమర్థమాపదీవ ఉన్మార్గగామీ భవసీత్యర్థః ॥ 6-3-58 పరేణ అతిశయేన ॥ 6-3-61 భావాభావౌ స్థితివినాశౌ ॥ 6-3-63 త్వం హి ధర్మాదౌ హేతురిత్యర్థః ॥ 6-3-67 రూపం గమకం చిహ్నం ॥ 6-3-68 యే పృష్ఠతో భాషమాణా వాయసాస్తే గంతారం త్వరయంతి సిద్ధిసూచకా ఇత్యర్థః । యే పురతో భాషమాణాస్తే గమనం నిషేధంతీత్యర్థః ॥ 6-3-83 సన్నిపాతో యోధానాం సంఘర్షః । వ్యవధూతాః దారాదిష్వనాసక్తాః ॥ 6-3-85 శూరాణాం సహాయసంపత్తిర్నాపేక్షితేత్యత్ర దృష్టాంతమాహ న వైనతేయ ఇతి। మహత్యా అపి సేనాయా అపచితిం ప్రతికారం నాశం వా ఏకేనైవాత్మనా కర్తుం శక్యం దృష్ట్వా సుపర్ణః శోభనపతత్రః గరుడో నామతః వైనతేయో వినతాయాః పుత్రో మహాజనం బహుజనసమూహం న ప్రశంసతి ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 004
॥ శ్రీః ॥
6.4. అధ్యాయః 004
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
వ్యాసే గతే సంజయేన ధృతరాష్ట్రంప్రతి భూమిగుణానువర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-4-0 (38779)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-4-0x (3963)
ఏవముక్త్వా యయౌ వ్యాసో ధృతరాష్ట్రయ ధీమతే।
ధృతరాష్ట్రోఽపి తచ్ఛ్రుత్వా ధ్యానమేవాన్వపద్యత॥ 6-4-1 (38780)
స ముహూర్తమివ ధ్యాత్వా వినిఃశ్వస్య ముహుర్ముహుః ।
సంజయం సంశితాత్మానమపృచ్ఛద్రతర్షభ ॥ 6-4-2 (38781)
సంజయేమే మహీపాలాః శూరా యుద్ధాభినందినః ।
అన్యోన్యమభినిఘ్నంతి శస్త్రైరుచ్చావచైరిహ ॥ 6-4-3 (38782)
పార్థివాః పృథివీహేతోః సమభిత్యజ్య జీవితం ।
న వా శాంయంతి నిఘ్నంతో వర్ధయంతి యమక్షయం ॥ 6-4-4 (38783)
భౌమమైశ్వర్యమిచ్ఛంతో న మృష్యంతే పరస్పరం ।
మన్యే బహుగుణా భూమిస్తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-4-5 (38784)
బహూని చ సహస్రాణి ప్రయుతాన్యర్బుదాని చ।
కోట్యశ్చ లోకవీరాణాం సమేతాః కురుజాంగలే ॥ 6-4-6 (38785)
దేశానాం చ పరీమాణం నగరాణాం చ సంజయ ।
శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వేన యత ఏతే సమాగతాః ॥ 6-4-7 (38786)
దివ్యబుద్ధిప్రదీపేన యుక్తస్త్వం జ్ఞానచక్షుషా।
ప్రభావాత్తస్య విప్రర్షేర్వ్యాసస్యామితతేజసః ॥ 6-4-8 (38787)
సంజయ ఉవాచ। 6-4-9x (3964)
యథాప్రజ్ఞం మహాప్రాజ్ఞ భౌమాన్వక్ష్యామి తే గుణాన్।
శాస్త్రచక్షురవేక్షస్వ నమస్తే భరతర్షభ ॥ 6-4-9 (38788)
ద్వివిధానీహ భూతాని చరాణి స్థావరాణి చ।
త్రసానాం త్రివిధా యోనిరండస్వేదజరాయుజాః ॥ 6-4-10 (38789)
త్రసానాం ఖలు సర్వేషాం శ్రేష్ఠా రాజంజరాయుజాః।
జరాయుజానాం ప్రవరా మానవాః పశవశ్చ యే ॥ 6-4-11 (38790)
నానారూపధరా రాజంస్తేషాం భేదాశ్చతుర్దశ ।
వేదోక్తాః పృథివీపాల యేషు యజ్ఞాః ప్రతిష్ఠితాః ॥ 6-4-12 (38791)
గ్రాంయాణాం పురుషాః శ్రేష్ఠాః సింహాశ్చారణ్యవాసినాం ।
సర్వేషామేవ భూతానామన్యోన్యేనోపజీవనం ॥ 6-4-13 (38792)
ఉద్భింజాః స్థావరాః ప్రోక్తాస్తేషాం పంచైవ జాతయః ।
వృక్షగుల్మలతావల్ల్యస్త్వక్సారాస్తృణజాతయః ॥ 6-4-14 (38793)
తేషాం వింశతిరేకోనా మహాభూతేషు పంచసు ।
చతుర్విశతిరుద్దిష్టా గాయత్రీ లోకసంమతా ॥ 6-4-15 (38794)
య ఏతాం వేద గాయత్రీం పుణ్యాం సర్వగుణాన్వితాం ।
తత్త్వేన భరతశ్రేష్ఠ స లోకే న ప్రణశ్యతి॥ 6-4-16 (38795)
అరణ్యవాసినః సప్త సప్తైషాం గ్రామవాసినః ।
సింహా వ్యాఘ్రా వరాహాశ్చ మహిషా వారణాస్తథా ॥ 6-4-17 (38796)
ఋక్షాశ్చ వానరాశ్చైవ సప్తారణ్యాః స్మృతా నృప ।
గౌరజావిమనుష్యాశ్చ అశ్వాశ్వతరగర్దభాః ॥ 6-4-18 (38797)
ఏతే గ్రాంయాః సమాఖ్యాతాః పశవః సప్త సాధుభిః ।
ఏతే వై పశవో రాజన్గ్రాంయారణ్యాశ్చతుర్దశ ॥ 6-4-19 (38798)
భూమౌ చ జాయతే సర్వం భూమౌ సర్వం వినశ్యతి ।
భూమిః ప్రతిష్ఠా భూతానాం భూమిరేవ సనాతనం ॥ 6-4-20 (38799)
యస్య భూమిస్తస్య సర్వం జగత్స్థావరజంగమం ।
తత్రాతిగృద్ధా రాజానో వినిఘ్నంతీతరేతరం ॥ ॥ 6-4-21 (38800)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఉద్యోగపర్వణి జంబూఖండవినిర్మాణపర్వణి చతుర్థోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-4-4 నవా నైవ । యమక్షయం యమలోకం ॥ 6-4-10 త్రసానాం జంగమానాం యోనిరుత్పత్తిస్థానం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 005
॥ శ్రీః ॥
6.5. అధ్యాయః 005
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంజయేన ధృతరాష్ట్రంప్రతి భూతపంచకగుణవర్ణనపూర్వకం సంక్షేపేణ జంబూద్వీపవర్ణనం ॥ 1 ।Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-5-0 (38801)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-5-0x (3965)
నదీనాం పర్వతానాం చ నామధేయాని సంజయ ।
తథా జనపదానాం చ యే చాన్యే భూమిమాశ్రితాః ॥ 6-5-1 (38802)
ప్రమాణం చ ప్రమాణజ్ఞ పృథివ్యా మమ సర్వతః ।
నిఖిలేన సమాచక్ష్వ కాననాని చ సంజయ ॥ 6-5-2 (38803)
సంజయ ఉవాచ। 6-5-3x (3966)
పంచేమాని మహారాజ మహాభూతాని సంగ్రహాత్।
జగతీస్థాని సర్వాణి సమాన్యాహుర్మనీషిణః ॥ 6-5-3 (38804)
భూమిరాపస్తథా వాయురగ్నిరాకాశమేవ చ।
గుణోత్తరాణి సర్వాణి తేషాం భూమిః ప్రధానతః ॥ 6-5-4 (38805)
శబ్దః స్పర్శశ్చ రూపం చ రసో గంధశ్చ పంచమః।
భూమేరేతే గుణాః ప్రోక్తా ఋషిభిస్తత్త్వవేదిభిఃక ॥ 6-5-5 (38806)
చత్వారోఽప్సు గుణా రాజన్గంధస్తత్ర న విద్యతే।
శబ్దః స్పర్శశ్చ రూపం చ తేజసోఽథ గుణాస్త్రయః ।
శబ్దః స్పర్శశ్చ వాయౌ ద్వౌ అకాశే శబ్ద ఏవ తు ॥ 6-5-6 (38807)
ఏతే పంచ గుణా రాజన్మహాభూతేషు పంచసు।
వర్తంతే సర్వలోకేషు యేషు భూతాః ప్రతిష్ఠితాః ॥ 6-5-7 (38808)
అన్యోన్యం నాభివర్తంతే సాంయం భవతి వై యదా ॥ 6-5-8 (38809)
యదా తు విషమీభావమావిశంతి పరస్పరం ।
తదా దేహైర్దేహవంతో వ్యతిరోహంతి నాన్యథా ॥ 6-5-9 (38810)
ఆనుపూర్వ్యా వినశ్యంతి జాయంతే చానుపూర్వశః ।
సర్వాంయపరిమేయాణి తదేషాం రూపమైశ్వరం ॥ 6-5-10 (38811)
తత్రతత్ర హి దృశ్యంతే ధాతవః పాంచభౌతికాః ।
తేషాం మనుష్యాస్తర్కేణ ప్రమాణాని ప్రచక్షతే ॥ 6-5-11 (38812)
అచింత్యాః ఖలు యే భావా న తాంస్తర్కేణ సాధయేత్।
ప్రకృతిభ్యః పరం యత్తు తదచింత్యస్య లక్షణం ॥ 6-5-12 (38813)
సుదర్శనం ప్రవక్ష్యామి ద్వీపం తు కురునందన।
పరిమండలో మహారాజ ద్వీపోఽసౌ చక్రసంస్థితః ॥ 6-5-13 (38814)
నదీజాలప్రతిచ్ఛన్నః పర్వతైశ్చాభ్రసన్నిభైః ।
పురైశ్చ వివిధాకారై రంయైర్జనపదైస్తథా ॥ 6-5-14 (38815)
వృక్షైః పుష్పఫలోపేతైః సంపన్నధనధాన్యవాన్ ।
లవణేన సముద్రేణ సమంతాత్పరివారితః ॥ 6-5-15 (38816)
యథా హి పురుషః పశ్యేదాదర్శే ముఖమాత్మనః ।
ఏవం సుదర్శనద్వీపో దృశ్యతే చంద్రమండలే ॥ 6-5-16 (38817)
ద్విరశస్తు తతః ప్లక్షో ద్విరంశః శాల్మలిర్మహాన్ ।
ద్విరంశః పిప్పలస్తస్య ద్విరంశశ్చ కుశో మహాన్।
సర్వౌషధిసమాపన్నః పర్వతైః పరివారితః ॥ 6-5-17 (38818)
ఆపస్తతోఽన్యా విజ్ఞేయాః శేషః సంక్షేప ఉచ్యతే।
తతోఽన్య ఉచ్యతే చాయమేనం సంక్షేపతః శ్రృణు ॥ ॥ 6-5-18 (38819)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి జంబూఖండవినిర్మాణపర్వణి పంచమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-5-13 కిమస్య ప్రమాణం కా వా ఆకృతిస్తవాభిమతేత్యాశంక్యాహ సుదర్శనమితి। సుదర్శనో నామ జంబూవృక్షవిశేషస్తన్నామాంకితోఽయం ద్వీపః సుదర్శనద్వీపః తం ప్రమాణత ఆకృతితశ్చ ప్రకర్షేణ వక్ష్యామి। తుశబ్దః పక్షాంతరవ్యావృత్త్యర్థః । చక్రసంస్థితః చక్రవత్ సంస్థితం ఉస్థంనమాకారో యస్య సః ॥ 6-5-16 నన్వేవంవిధస్య కథమతిసూక్ష్మత్వముచ్యతేఽత ఆహ యథా హీతి ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 006
॥ శ్రీః ॥
6.6. అధ్యాయః 006
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంజయేన భారతాదినవఖండానాం తత్తత్సీమాపర్వతానాం మేరోశ్చ వర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-6-0 (38820)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-6-0x (3967)
ఉక్తో ద్వీపస్య సంక్షేపో విధివద్బుద్ధిమంస్త్వయా।
తత్త్వజ్ఞశ్చాసి సర్వస్య విస్తారం బ్రూహి సంజయ ॥ 6-6-1 (38821)
యావాన్భూంయవకాశోఽయం దృశ్యతే శశలక్షణే।
తస్య ప్రమాణాం ప్రబ్రూహి తతో వక్ష్యసి పిప్పలం ॥ 6-6-2 (38822)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-6-3x (3968)
ఏవం రాజ్ఞా స పృష్టస్తు సంజయో వాక్యమబ్రవీత్। 6-6-3xa సంజయ ఉవాచ।
ప్రాగాయతా మహారాజ షడేతే వర్షపర్వతాః ।
అవగాఢా హ్యుభయతః సముద్రౌ పూర్వపశ్చిమౌ ॥ 6-6-3 (38823)
హిమవాన్హేమకూటశ్చ నిషధశ్చ నగోత్తమః।
నీలశ్చ వైదూర్యమయః శ్వేతశ్చ శశిసన్నిభః ॥ 6-6-4 (38824)
సర్వధాతువిచిత్రశ్చ శ్రృంగవాన్నామ పర్వతః।
ఏతే వై పర్వతా రాజన్సిద్ధచారణసేవితాః ॥ 6-6-5 (38825)
ఏషామంతరవిష్కంభా యోజనాని సహస్రశః।
తత్ర పుణ్యా జనపదాస్తాని వర్షాణి భారత ॥ 6-6-6 (38826)
వసంతి తేషు సత్వాని నానాజాతీని సర్వశః ।
ఇదం తు భారతం వర్షం తతో హైమవతం పరం ॥ 6-6-8a` తతః కింపురుషావాసం వర్షం హిమవతః పరం'।
హేమకూటాత్పరం చైవ హరివర్షం ప్రచక్షతే ॥ 6-6-7 (38827)
దక్షిణేన తు నీలస్య నిషధస్యోత్తరేణ తు।
వ్రాగాయతో మహాభాగ మాల్యవాన్నామ పర్వతః ॥ 6-6-9 (38828)
తతః పరం మాల్యవతః పర్వతో గంధమాదనః ।
పరిమండలస్తయోర్మధ్యే మేరుః కనకపర్వతః ।
తరుణాదిత్యసంకాశో విధూమ ఇవ పావకః ॥ 6-6-10 (38829)
యోజనానాం సహస్రాణి షోడశాధః కిల స్మృతః ।
ఊర్ధ్వం చ చతురశీతిర్ద్వాత్రింశన్మూర్ధ్ని విస్తృతః।
అధస్తాచ్చతురశీతిర్యోజనానాం మహీపతే॥ 6-6-11 (38830)
ఊర్ధ్వంమధశ్చ తిర్యక్వ మేరురావృత్య తిష్ఠతి ।
తస్య పార్శ్వేష్వమీ ద్వీపాశ్చత్వారః సస్థితా విభో ॥ 6-6-12 (38831)
భద్రాశ్వః కేతుమాలశ్చ జంబూద్వీపశ్చ భారత।
ఉత్తరాశ్చైవ కురవః కృతపుణ్యప్రతిశ్రయాః ॥ 6-6-13 (38832)
విహగః సుముఖో యస్తు సుపర్ణస్యాత్మజః కిల।
స వై విచింతయామాస సౌవర్ణాన్వీక్ష్య వాయసాన్ ॥ 6-6-14 (38833)
మేరురుత్తమమధ్యానామధమానాం చ పక్షిణాం।
అవిశేషకరో యస్మాత్తస్మాదేనం త్యజాంయహం ॥ 6-6-15 (38834)
తమాదిత్యోఽనుపర్యేతి సతతం జ్యోతిషాం వరః।
చంద్రమాశ్చ సనక్షత్రో వాయుశ్చైవ ప్రదక్షిణః ॥ 6-6-16 (38835)
సపర్వతో మహారాజ దివ్యపుష్పఫలాన్వితః।
భవనైరావృతః సర్వైర్జాంబూనదపరిష్కృతైః ॥ 6-6-17 (38836)
తత్ర దేవగణా రాజన్గంధర్వాసురరాక్షసాః।
అప్సరోగణసంయుక్తాః శైలే క్రీడంతి సర్వదా ॥ 6-6-18 (38837)
తత్ర బ్రహ్మా చ రుద్రశ్చ శక్రశ్చాపి సురేశ్వరః।
సమేత్య వివిధైర్యజ్ఞైర్యజంతేఽనేకదక్షిణైః ॥ 6-6-19 (38838)
తుంబురుర్నారదశ్చైవ విశ్వావసుర్హహాహుహూః ।
అభిగంయామరశ్రేష్ఠాంస్తుష్టువుర్వివిధైః స్తవైః ॥ 6-6-20 (38839)
సప్తర్షయో మహాత్మానః కశ్యపశ్చ ప్రజాపతిః ।
తత్ర గచ్ఛంతి భద్రం తే సదా పర్వణి పర్వణి ॥ 6-6-21 (38840)
తస్యైవ మూర్ధన్యుశనాః కావ్యో దైత్యైర్మహీపతే ।
ఇమాని తస్య రత్నాని తస్యేమే రత్నపర్వతాః ॥ 6-6-22 (38841)
తస్మాత్కుబేరో భగవాంశ్చతుర్థం భాగమశ్రుతే ।
తతః కలాంశం విత్తస్య మనుష్యేభ్యః ప్రయచ్ఛతి ॥ 6-6-23 (38842)
పార్శ్వే తస్యోత్తరే దివ్యం సర్వర్తుకుసుమైశ్చితం।
కర్ణికారవనం రంయం శిలాజాలసముద్గతం ॥ 6-6-24 (38843)
తత్ర సాక్షాత్పశుపతిర్దివ్యైర్భూతైః సమావృతః ।
ఉమాసహాయో భగవాన్రమతే భూతభావనః ॥ 6-6-25 (38844)
కర్ణికారమయీ మాలాం బిభ్రత్పాదావలంబినీం ।
త్రిభిర్నేత్రైః కృతోద్యోతస్త్రిభిః సూర్యైరివోదితైః ॥ 6-6-26 (38845)
తముగ్రతపసః సిద్ధాః సువ్రతాః సత్యవాదినః ।
పశ్యంతి నహి దుర్వృత్తైః శక్యో ద్రుష్టుం మహేశ్వరః ॥ 6-6-27 (38846)
తస్య శైలస్య శిఖరాత్క్షీరధారా నరేశ్వర।
విశ్వరూపాఽపరిమితా భీమనిర్ఘాతనిఃస్వనా ॥ 6-6-28 (38847)
పుణ్యా పుణ్యతమైర్జుష్టా గంగా భాగీరథీ శుభా ।
ప్లవంతీవ ప్రవేగేన హ్రదే చంద్రమసః శుభే ॥ 6-6-29 (38848)
తయా హ్యుత్పాదితః పుణ్యః స హ్రదః సాగరోపమః ।
తాం ధారయామాస తదా దుర్ధరాం పర్వతైరపి ॥ 6-6-30 (38849)
శతం వర్షసహస్రాణాం శిరసైవ మహేశ్వరః ।
మేరోస్తు పశ్చిమే పార్శ్వే కేతుమాలో మహీపతే ॥ 6-6-31 (38850)
జంబూఖండే తు తత్రైవ మహాజనపదో నృప ।
ఆయుర్దశసహస్రాణి వర్షాణాం తత్ర భారత ॥ 6-6-32 (38851)
సువర్ణవర్ణాశ్చ నరాః స్త్రియశ్చాప్సరసోపమాః ।
అనామయా వీతశోకా నిత్యం ముదితమానసాః ॥ 6-6-33 (38852)
జాయంతే మానవాస్తత్ర నిష్టప్తకనకప్రభాః ।
గంధమాదనశ్రృంగేషు కుబేరః సహ రాక్షసైః ॥ 6-6-34 (38853)
సంవృతోఽప్సరసాం సంఘైర్మోదతే గుహ్యకాధిపః ।
గంధమాదనపార్శ్వే తు పర త్వపరగండికాః ॥ 6-6-35 (38854)
ఏకాదశసహస్రాణి వర్షాణాం పరమాయుషః ।
తత్ర కృష్ణా నరా రాజంస్తేజోయుక్తా మహాబలాః ।
స్త్రియశ్చోత్పలవర్ణాభాః సర్వాః సుప్రియదర్శనాః ॥ 6-6-36 (38855)
నీలాత్పరతరం శ్వేతం శ్వేతాద్ధైరణ్యకం పరం।
వర్షమైరష్వతం రాజన్నానాజనపదావృతం ॥ 6-6-37 (38856)
ధనుఃసంస్థే మహారాజ ద్వే వర్షే దక్షిణోత్తరే।
ఇలావృత్తం మధ్యమం తు పంచ దీర్ఘాణి చైవ హి ॥ 6-6-38 (38857)
ఉత్తరోత్తరమేతేభ్యో వర్షముద్రిచ్యతే గుణైః ।
ఆయుఃప్రమాణమారోగ్యం ధర్మతః కామతోఽర్థతః॥ 6-6-39 (38858)
సమన్వితాని భూతాని తేషు వర్షేషు భారత।
ఏవమేషా మహారాజ పర్వతైః పృథివీ చితా ॥ 6-6-40 (38859)
హేమకూటస్తు సుమహాన్కైలాసో నామ పర్వతః । 6-6-41bయత్ర వైశ్రవణో రాజన్గుహ్యకైః సహ మోదతే ॥ 6-6-41 (38860)
తత్ర దేవో మహాదేవో నిత్యమాస్తే సహోమయా।
శీతే శిలాతలే రంయే దేవర్షిగణపూజితఃక ॥ 6-6-42 (38861)
అస్త్యుత్తరేణ కైలాసం మైనాకం పర్వతం ప్రతి।
హిరణ్యశ్రృంగః సుమహాందివ్యో మణిమయో గిరిః ॥ 6-6-43 (38862)
తస్య పార్శ్వే మహద్దివ్యం శుభ్రం కాంచనవాలుకం ।
రంయం బిందుసరో నామ యత్ర రాజా భగీరథః ॥ 6-6-44 (38863)
దృష్ట్వా భాగీరథీం గంగామువాస బహులాః సమాః।
యూపా మణిమయాస్తత్ర చైత్యాశ్చాపి హిరణ్మయాః ॥ 6-6-45 (38864)
తత్రేష్ట్వా తు గతః సిద్ధిం సహస్రాక్షో మహాయశాః।
స్రష్టా భూతపతిర్యత్ర సర్వలోకాన్సనాతనాన్ ॥ 6-6-46 (38865)
ఉపాస్యతే తిగ్మతేజా యత్ర భూతైః సమంతతః ।
నరనారాయణౌ బ్రహ్మా మనుః స్థాణుశ్చ పంచమః ॥ 6-6-47 (38866)
తత్ర దివ్యా త్రిపథగా ప్రథమం తు ప్రతిష్ఠితా।
బ్రహ్మలోకాదపక్రాంతా సప్తధా ప్రతిపద్యతే॥ 6-6-48 (38867)
వస్వౌకసారా నలినీ పావనీ చ సరస్వతీ ।
జంబూనదీ చ సీతా చ గంగా సింధుశ్చ సప్తమీ ॥ 6-6-49 (38868)
అచింత్యా దివ్యసంకాశా ప్రభోరేషైవ సంవిధిః ।
ఉపాసతే యత్ర సత్రం సహస్రయుగపర్యయే ॥ 6-6-50 (38869)
దృశ్యాఽదృశ్యా చ భవతి తత్ర తత్ర సరస్వతీ ।
ఏతా దివ్యాః సప్త గంగాస్త్రిషు లోకేషు విశ్రుతాః ॥ 6-6-51 (38870)
రక్షాంసి వై హిమవతి హేమకూటే తు గుహ్యకాః ।
సర్పా నాగాశ్చ నిషధే గోకర్ణం చ తపోవనం ॥ 6-6-52 (38871)
దేవాసురాణాం సర్వేషాం శ్వేతపర్వత ఉచ్యతే।
గంధర్వా నిషధే నిత్యం నీలే బ్రహ్మర్షయస్తథా ।
శ్రృంగవాంస్తు మహారాజ దేవానాం ప్రతిసంచరః ॥ 6-6-53 (38872)
ఇత్యేతాని మహారాజ సప్త వర్షాణి భాగశః।
భూతాన్యుపనివిష్టాని గతిమంతి ధ్రువాణి చ ॥ 6-6-54 (38873)
తేషామృద్ధిర్బహువిధా దృశ్యతే దైవమానుషీ।
అశక్యా పరిసంఖ్యాతుం శ్రద్ధేయా తు బుభూషతా ॥ 6-6-55 (38874)
యాం తు పృచ్ఛసి మాం రాజందివ్యామేతాం శశాకృతిం।
పార్శ్వే శశస్య ద్వే వర్షే ఉక్తే యే దక్షిణోత్తరే ।
కర్ణౌ తు శాకద్వీపశ్చ కాశ్యపద్వీప ఏవ చ ॥ 6-6-56 (38875)
తాంరపర్ణీశిరో రాజంఛ్రీమాన్మలయపర్వతః ।
ఏతద్ద్వితీయం ద్వీపస్య దృశ్యతే శశసంస్థితం ॥ ॥ 6-6-57 (38876)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి జంబూఖండవినిర్మాణపర్వణి షష్ఠోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-6-6 ఏవం దక్షిణాం దిశమారభ్య యావదుత్తరసమాప్తి షట్ప్రాక్పశ్చిమాస్థానాని భవంతి। తేషాం స్థానానాం వర్షాఖ్యానామంతరమాహ ఏషామితి। విష్కంభో విస్తారః ॥ 6-6-7 వసంత్యేషు తాని వర్షాణీతి యోగాంతరమాహ వసంతీతి। హిమవతో దక్షిణే భారతం వర్షం ఉత్తరతో హైమవతం వర్షం ద్వితీయం। అస్యైవ నామాంతరం కింపురుషావాసమితి ॥ 6-6-8 హేమకూటనిషధయోర్మధ్యే హరివర్షం। నిషధనీలయోర్మధ్యే వర్షవిభాగమాహ దక్షిణేనేతి। దక్షిణేన దక్షిణతః సమీప ఇత్యర్థః । ఏవముత్తరేణేత్యాదౌ జ్ఞేయం ॥ 6-6-9 నీలనిషధయోర్మధ్యే మేరుస్తస్య ప్రాక్ మాల్యవాన్ పూర్వసముద్రావధిః। పశ్చిమసముద్రావధిర్గంధమాదన ఇత్యర్థః ॥ 6-6-12 తస్య పార్శ్వేష్వితి। పార్శ్వేషు చతుర్దిక్షు। ద్వీపా ఇవ ద్వీపాః నద్యంతరత్వాద్వర్షాణి ॥ 6-6-13 భద్రాశ్వాదిసాహచర్యాజ్జంబూద్వీపశబ్దోఽత్ర భరతవర్షపరస్తస్య తత్సారత్వజ్ఞాపనార్థః । తానేవ స్తౌతి కృతపుణ్యప్రతిశ్రయా ఇత్యాదినా । కృతా విహితాః పుణ్యైః పుణ్యవద్భిః ప్రతిశ్రయా ఆశ్రమా యేషు తే ॥ 6-6-16 తం మేరుమాదిత్యోఽనుపర్యేతి ప్రదక్షిణీకరోతి ॥ 6-6-22 కావ్యః కవిశ్రేష్ఠః శుక్రో రమత ఇతి శేషః। తస్య కావ్యస్య ॥ 6-6-23 తస్మాత్ కావ్యాత్ । తతః కుబేరాత్ । కలాంశం షోడశభాగస్యాపి లేశం ॥ 6-6-28 క్షీరవత్ శ్వేతా ధారా యస్యాః సా గంగా। విశ్వరూపా విశ్వో విష్ణుస్తద్రూపా। తథాచ స్మరంతి- యోసౌ సర్వగతో విష్ణుశ్చిత్వరూపీ నిరంజనః। స ఏవ ద్రవరూపేణ గాంగాంభో కనాత్ర సంశయ ఇతి ॥ 6-6-30 తయైవ ప్రవేగేన మేరుప్రాకారాత్ పతనజనితబలేన ఖనంత్యా స హ్రద ఉత్పాదిత ఇతి సంబంధః ॥ 6-6-35 అపరగండికాః అన్యే గంధమాదనస్యైవావయవభూతా బుద్బుదోపమాః క్షుద్రశైలాః । గండో భూషణబుద్బ్రదే ఇతి మేదినీ । స్వార్థికః కః ॥ 6-6-36 ఉత్పలవర్ణేన ఆభాంతి తాః ఉత్పలవర్ణాభాః ॥ 6-6-37 ఏవం హిమవతో దక్షిణే భరతవర్షం। తదుత్తరే హైమవతం వర్ష। హేమకూటాదుత్తరే హరివర్షం। నిషధాదుత్తరే నీలాచ్చ దక్షిణే మేరోః పరిత ఇలావృతమేకమేవ చతుర్థం వర్షం। అత్రైవ కేచిద్భద్రాశ్వకేతుమాలయోర్వర్ష్నాంతరత్వం ప్రకల్ప్య నవవర్షాణీత్యాచక్షతే। తతో నీలాత్పర్వతాత్ ఉత్తరతః శ్వేతం పంచమం వర్షం। శ్వేతాత్పర్వతాదుత్తరతో హైరణ్యకం వర్షం షష్ఠం। తతః శృంగవత్పర్వతాత్ ఐరావతం సప్తమం వర్షం ॥ 6-6-38 ధనుఃసంస్థే ధనురాకారే। ఏవమాకారం దక్షిణే భరతవర్షం ఉత్తరే ఐరావతం చ మధ్యే పంచేతి సప్తవర్షాణి ॥ 6-6-41 హేమేతి హేమకూటఏవ కైలాసః తస్యోత్తరే మైనాకః తస్యోత్తరతో హిరణ్యశృంగః ఏతయోరంతరాలే బిందుసరోఽస్తీతి శ్లోకత్రయార్థః ॥ 6-6-50 ప్రభోరీశ్వరస్య ఏష సప్తనద్యాత్మకః సంవిధిః సమీచీనం లోకోపకారార్థం విధానం। ఏషైవేతి సంధిరార్షః ॥ 6-6-53 శ్వేతపర్వతః స్థానమితి శేషః। గంధర్వా వసంతీతి శేషః। ప్రతిసంచరః వ్యవహారస్థానం ॥ 6-6-54 ఇతీతి। వర్షాణి తత్ర ఉపనివిష్టాని గతిమంతి జంగమాని ధ్రువాణి స్థావరాణి చ సర్వాణి భూతాన్యేవ। సర్వం దృశ్యం ఆశ్రయాశ్రితరూపం పాంచభౌతికమేవేత్యర్థః ॥ 6-6-55 బుభూషతా శ్రేయఃప్రాప్తుమిచ్ఛతా శ్రద్ధేయా ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 007
॥ శ్రీః ॥
6.7. అధ్యాయః 007
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
మేరోరుత్తరభాగస్థోత్తరకురువర్ణనం ॥ 1 ॥ తథా మేరోః పూర్వభాగస్థభద్రాశ్వఖండవర్ణనం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-7-0 (38877)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-7-0x (3969)
మేరోరథోత్తరం పార్శ్వం పూర్వం చాచక్ష్వ సంజయ।
నిఖిలేన మహాబుద్ధే మాల్యవంతం చ పర్వతం ॥ 6-7-1 (38878)
సంజయ ఉవాచ। 6-7-2x (3970)
దక్షిణేన తు నీలస్య మేరోః పార్శ్వే తథోత్తరే।
ఉత్తరాః కురవో రాజన్పుణ్యాః సిద్ధనిషేవితాః ॥ 6-7-2 (38879)
తత్ర వృక్షా మధుఫలా నిత్యపుష్పఫలోపగాః।
పుష్పాణి చ సుగంధీని రసవంతి ఫలాని చ ॥ 6-7-3 (38880)
సర్వకామఫలాస్తత్ర కేచిద్వృక్షా జనాధిప ।
అపరే క్షీరిణో నామ వృక్షాస్తత్ర నరాధిప ॥ 6-7-4 (38881)
యే క్షరంతి సదా క్షీరం షడ్రసం చామృపోతమం ।
వస్త్రాణి చ ప్రసూయంతే ఫలేష్వాభరణాని చ ॥ 6-7-5 (38882)
సర్వా మణిమయీ భూమిః సూక్ష్మకాంచనవాలుకా ।
సర్వర్తుసుఖసంస్పర్శా నిష్పంకా చ జనాధిప ।
పుష్కరిష్యః శుభాస్తత్ర సుఖస్పర్శా మనోరమాః ॥ 6-7-6 (38883)
దేవలోకచ్యుతాః సర్వే జాయంతే తత్ర మానవాః।
శుక్లాభిజనసంయన్నాః సర్వే సుప్రియదర్శనాః॥ 6-7-7 (38884)
మిథునాని చ జాయంతే స్త్రియశ్చాప్సరసోపమాః।
తేషాం తే క్షీరిణాం క్షీరం పిబంత్యమృతసన్నిభం ॥ 6-7-8 (38885)
మిథునం జాయతే కాలే సమం తచ్చ ప్రవర్ధతే।
తుల్యరూగుణోపేతం సమవేషం తథైవ చ ॥ 6-7-9 (38886)
ఏవమేవానురూపం చ చక్రవాకసమం విభో ।
నిరాపగామ తే లోకా నిత్యం ముదితమానసాః ॥ 6-7-10 (38887)
దశవర్షసహస్రాణి శశవర్షశతాని చ ।
జీవంతి తే మహారాజ న చాన్యోన్యం జహత్యుత ॥ 6-7-11 (38888)
భారుండా నామ శకునాస్తీక్ష్ణతుండా మహాబలాః ।
తాన్నిహేరంతీహ మృతాందరీషు ప్రక్షిపంతి చ ॥ 6-7-12 (38889)
ఉత్తరాః కురవో రాజన్వ్యాఖ్యాతాస్తే సమాసతః।
మేరోః పార్శ్వమహం పూర్వం వక్ష్యాంయథ యథాతథం ॥ 6-7-13 (38890)
తస్య మూర్ధాభిషేకస్తు భద్రాశ్వస్య విశాంపతే ।
భద్రసాలవనం యత్ర కాలాంరశ్చ మహాద్రుమః ॥ 6-7-14 (38891)
కాలాంరస్తు మహారాజ నిత్యపుష్పఫలః శుభః ।
ద్రుమశ్చ యోజనోత్సేధః సిద్ధచారణసేవితః ॥ 6-7-15 (38892)
తత్ర తే పురుషాః శ్వేతాస్తేజోయుక్తా మహాబలాః।
స్త్రియః కుముదవర్ణాశ్చ సుందర్యః ప్రియదర్శనాః ॥ 6-7-16 (38893)
చంద్రప్రభాశ్చంద్రవర్ణాః పూర్వచంద్రనిభాననాః ।
చంద్రశీతలగాత్ర్యశ్చ నృత్తిగీతవిశారదాః ॥ 6-7-17 (38894)
దశవర్షసహస్రాణి తత్రాయుర్భరతర్షభ ।
కాలాంరరసపీతాస్తే నిత్యం సంస్థితయౌవనాః ॥ 6-7-18 (38895)
దక్షిణేన తు నీలస్య నిషధస్యోత్తరేణ తు।
సుదర్శనో నామ మహాంజంబూవృక్షః సనాతనః ॥ 6-7-19 (38896)
సర్వకామఫలః పుణ్యః సిద్ధచారణసేవితః।
తస్య నాంనా సమాఖ్యాతో జంబూద్వీపః సనాతనః ॥ 6-7-20 (38897)
యోజనానాం సహస్త్రం చ శతం చ భరతర్షభ ।
ఉత్సేధో వృక్షరాజస్య దివస్పృఙ్భనుజేశ్వర ॥ 6-7-21 (38898)
అరత్నీనాం సహస్రం చ శతాని దశ పంచ చ ।
పరిణాహస్తు వృక్షస్య ఫలానాం రసభేదినాం ॥ 6-7-22 (38899)
పతమానాని తాన్యుర్వీ కుర్వంతి విపులం స్వనం ।
ముంచంతి చ రసం రాజంస్తస్మిన్రజతసన్నిభం ॥ 6-7-23 (38900)
తస్యా జంబాః ఫలరసో నదీ భూత్వా జనాధిప ।
మేరుం ప్రదక్షిణం కృత్వా సంప్రయాత్యుత్తరాన్కురూన్ ॥ 6-7-24 (38901)
తత్ర తేషాం మనఃశాంతిర్న పిపాసా జనాధిప ।
తస్మిన్ఫలరసే పీతే న జరా బాధతే చ తాన్ ॥ 6-7-25 (38902)
తత్ర జాంబూనదం నామ కనకం దేవభూషణం ।
ఇంద్రగోపకసంకాశం జాయతే భాస్వరం తు తత్ ॥ 6-7-26 (38903)
తరుణాదిత్యవర్ణాశ్చ జాయంతే తత్ర మానవాః ।
తథా మాల్యవతః శ్రృంగే దృశ్యతే హవ్యవాట్ సదా ॥ 6-7-27 (38904)
నాంనా సంవర్తకో నామ కాలాగ్నిర్భరతర్షభ ।
తథా మాల్యవతః శ్రృంగే పూర్వపూర్వానుగండికా ॥ 6-7-28 (38905)
యోజనానాం సహస్రాణి పంచషణ్మాల్యవానథ ।
మహారజతసంకాశా జాయంతే తత్ర మానవాః ॥ 6-7-29 (38906)
బ్రహ్మలోకచ్యుతాః సర్వే సర్వే సర్వేషు సాధవః ।
తపస్తప్యంతి తే తీవ్రం భవంతి హ్యూర్ధ్వరేతసః ।
రక్షణార్థం తు భూతానాం ప్రవిశ్యంతే దివాకరం ॥ 6-7-30 (38907)
షష్టిస్తాని సహస్రాణి షష్టిరేవ శతాని చ।
అరుణస్యాగ్రతో యాంతి పరివార్య దివాకరం ॥ 6-7-31 (38908)
షష్టిం వర్షసహస్రాణి షష్టిమేవ శతాని చ।
ఆదిత్యతాపతప్తాస్తే విశంతి శశిమండలం ॥ ॥ 6-7-32 (38909)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి జంబూఖండవినిర్మాణపర్వణి సప్తమోఽధ్యాయాః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-7-3 మధుఫలాః స్వాదుఫలాః ॥ 6-7-7 శుక్లాభిజనో విష్ణుభక్తజనస్తేన సంపమాస్తత్సంగినః ॥ 6-7-10 చక్రవాకౌ సహచరౌ పక్షిదంపతీ ॥ 6-7-14 మూర్ధాభిషేకో మూర్ధాభిషిక్తం। ముఖ్యమితి యావత్ ॥ 6-7-28 గండికా క్షుద్రపర్వతః ॥ 6-7-29 పంచషట్ పంచాధికాః షట్ ఏకాదశేత్యర్థః । మహారజతం కాంచనం తత్సంకాశాః ॥ 6-7-30 బ్రహ్మలోకేతి। యే ఇతః కర్మణా బ్రహ్మలోకం గతాస్తే తతశ్చ్యుతాః సంతో మాల్యవతి పర్వతే జన్మ లబ్ధా భూతానాం రక్షణార్థం తపస్తప్త్వా దివాకరం ప్రవిశంతే తత్సమీపం ప్రాప్నువంతి ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 008
॥ శ్రీః ॥
6.8. అధ్యాయః 008
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
మేరోరుత్తరభాగస్థఖండత్రయవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-8-0 (38910)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-8-0x (3971)
వర్షాణాం చైవ నామాని పర్వతానాం చ సంజయ।
ఆచక్ష్వ మే యథాతత్త్వం యే చ పర్వతవాసినః ॥ 6-8-1 (38911)
సంజయ ఉవాచ। 6-8-2x (3972)
దక్షిణేన తు శ్వేతస్య నీలస్యైవోత్తరేణ తు।
వర్షం రమణకం నామ జాయంతే తత్ర మానవాః ॥ 6-8-2 (38912)
శుక్లాభిజనసంపన్నాః సర్వే సుప్రియదర్శనాః।
నిఃసపత్నాశ్చ తే సర్వే జాయంతే తత్ర మానవాః ॥ 6-8-3 (38913)
దశవర్షసహస్రాణి శతాని దశ పంచ చ।
జీవంతి తే మహారాజ నిత్యం ముదితమానసాః ॥ 6-8-4 (38914)
దక్షిణే శృంగిణశ్చైవ శ్వేతస్యాథోత్తరేణ తు।
వర్షం హిరణ్మయం నామ యత్ర హైరణ్వతీ నదీ ॥ 6-8-5 (38915)
యత్ర చాయం మహారాజ పక్షిరాట్ పతగోత్తమః।
యక్షానుగా మహారాజ ధనినః ప్రియదర్శనాః ॥ 6-8-6 (38916)
మహాబలాస్తత్ర జనా రాజన్ముదితమానసాః।
ఏకాదశసహస్రాణి వర్షాణాం తే జనాధిప ॥ 6-8-7 (38917)
ఆయుఃప్రమాణం జీవంతి శతాని దశ పంచ చ।
శ్రృంగాణి వై శ్రృంగవతస్త్రీణ్యేవ మనుజాధిప ॥ 6-8-8 (38918)
ఏకం మణిమయం తత్ర తథైకం రౌక్మమద్భుతం ।
సర్వరత్నమయం చైకం భవనైరుపశోభితం ।
తత్ర స్వయంప్రభా దేవీ నిత్యం వసతి శాండిలీ ॥ 6-8-9 (38919)
ఉత్తరేణ తు శ్రృంగస్య సముద్రాంతే జనాధిప ।
వర్షమైరావతం నామ తస్మాచ్ఛృంగవతః పరం ॥ 6-8-10 (38920)
న తత్ర సూర్యస్తపతి న జీర్యంతే చ మానవాః ।
చంద్రమాశ్చ సనక్షత్రో జ్యోతిర్భూత ఇవావృతః ॥ 6-8-11 (38921)
పద్మప్రభాః పద్మవర్ణాః పద్మపత్రనిభేక్షణాః ।
పద్మపత్రసుగంధాశ్చ జాయంతే తత్ర మానవాః ॥ 6-8-12 (38922)
అనిష్పందా ఇష్టగంధా నిరాహారా జితేంద్రియాః ।
దేవలోకచ్యుతాః సర్వే తథా విరజసో నృప ॥ 6-8-13 (38923)
త్రయోదశసహస్రాణి వర్షాణాం తే జనాధిప ।
ఆయుఃప్రమాణం జీవంతి నరా భరతసత్తమ ॥ 6-8-14 (38924)
క్షీరోదస్య సముద్రస్య తథైవోత్తరతః ప్రభుః ।
హరిర్వసతి వైకుంఠః శకటే కనకోంజ్వలే ॥ 6-8-15 (38925)
అష్టచక్రం హి తద్యానం భూతయుక్తం మనోజవం ।
అగ్నివర్ణం మహాతేజో జాంబూనదవిభూషితం ॥ 6-8-16 (38926)
స ప్రభుః సర్వభూతానాం విభుశ్చ భరతర్షభ ।
సంక్షేపో విస్తరశ్చైవ కర్తా కారయితా తథా ॥ 6-8-17 (38927)
పృథివ్యాపస్తథాఽఽకాశం వాయుస్తేజశ్చ పార్థివ ।
స యజ్ఞః సర్వభూతనామాస్యం తస్య హుతాశనః ॥ 6-8-18 (38928)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-8-19x (3973)
ఏవముక్తః సంజయేన ధృతరాష్ట్రో మహామనాః।
ధ్యానమన్వగమద్రాజా పుత్రాన్ప్రతి జనాధిప ॥ 6-8-19 (38929)
స విచింత్య మహాతేజాః పునరేవాబ్రవీద్వచః।
అసంశయం సూతపుత్ర కాలః సంక్షిపతే జగత్ ॥ 6-8-20 (38930)
సృజతే చ పునః సర్వం నేహ విద్యతి శాశ్వతం ।
నరో నారాయణశ్చైవ సర్వజ్ఞః సర్వభూతహృత్ ॥ 6-8-21 (38931)
దేవా వైకుంఠ ఇత్యాద్దుర్వేదా విష్ణురితి ప్రభుం ॥ ॥ 6-8-22 (38932)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి జంబూఖణ్·డవినిర్మాణపర్వణి అష్టమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-8-2 యత్పూర్వం శ్వేతవర్షమిత్యుక్తం తస్యైవ రమణకమితి సంజ్ఞాంతరం ॥ 6-8-8 శృంగవతః షష్ఠస్య వర్షపర్వతస్య ॥ 6-8-10 శృంగస్య శృంగవతః ॥ 6-8-13 అనిష్పందా అశ్వేదాః । దేవతుల్యా ఇత్యర్థః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 009
॥ శ్రీః ॥
6.9. అధ్యాయః 009
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భారతవర్షస్థనదీపర్వతదేశానాం విస్తరేణ కథనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-9-0 (38933)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-9-0x (3974)
యదిదం భారతం వర్షం యత్రేదం మూర్చ్ఛితం బలం।
యత్రాతిమాత్రలుబ్ధోఽయం పుత్రో దుర్యోధనో మమ ॥ 6-9-1 (38934)
యత్ర గృద్ధా పాండుపుత్రా యత్ర మే సంజతే మనః।
ఏతన్మే తత్త్వమాచక్ష్వ త్వం హి మే బుద్ధిమాన్మతః ॥ 6-9-2 (38935)
సంజయ ఉవాచ। 6-9-3x (3975)
న తత్ర పాండవా గృద్ధాః శృణు రాజన్వచో మమ।
గృద్ధో దుర్యోధనస్తత్ర శకునిశ్చాపి సౌబలః ॥ 6-9-3 (38936)
అపరే క్షత్రియాశ్చైవ నానాజనపదేశ్వరాః ।
యే గృద్ధా భారతే వర్షే న మృష్యంతి పరస్పరం ॥ 6-9-4 (38937)
అత్ర తే కీర్తయిష్యామి వర్షం భారత భారతం ।
ప్రియమింద్రస్య దేవస్య మనోర్వైవస్వతస్య చ ॥ 6-9-5 (38938)
పృథోస్తు రాజన్వైన్యస్య తథేక్ష్వాకోర్మహాత్మనః ।
యయాతేరంబరీషస్య మాంధాతుర్నహుషస్య చ ॥ 6-9-6 (38939)
తథైవ ముచుకుందస్య శిబేరౌశీనరస్య చ।
ఋషభస్య తథైలస్య నృగస్య నృపతేస్తథా ॥ 6-9-7 (38940)
కుశికస్య చ దుర్ధర్ష గాధేశ్చైవ మహాత్మనః ।
సోమకస్య చ దుర్ధర్ష దిలీపస్య తథైవ చ ॥ 6-9-8 (38941)
అన్యేషాం చ మహారాజ క్షత్రియాణాం బలీయసాం ।
సర్వేషామేవ రాజేంద్ర ప్రియం భారత భారతం ॥ 6-9-9 (38942)
తత్తే వర్షం ప్రవక్ష్యామి యథాయథమరిందమ ।
శ్రృణు మే గదతో రాజన్యన్మాం త్వం పరిపృచ్ఛసి ॥ 6-9-10 (38943)
మహేంద్రో మలయః సహ్యః శుక్తిమానృక్షవానపి ।
వింధ్యశ్చ పారియాత్రశ్చ సప్తైతే కులపర్వతాః ॥ 6-9-11 (38944)
తేషాం సహస్రశో రాజన్పర్వతాస్తే సమీపతః।
అవిజ్ఞాతాః సారవంతో విపులాశ్చిత్రసానవః ॥ 6-9-12 (38945)
అన్యే తతోఽపరిజ్ఞాతా హ్రస్వా హ్రస్వోపజీవినః।
ఆర్యా ంలేచ్ఛాశ్చ కౌరవ్య తైర్మిశ్రాః పురుషా విభో ॥ 6-9-13 (38946)
నదీం పిబంతి విపులాం గంగాం సింధుం సరస్వతీం ।
గోదావరీం నర్మదాం చ బాహుదాం చ మహానదీం ॥ 6-9-14 (38947)
శతద్రూం చంద్రభాగాం చ యమునాం చ మహానదీం ।
దృషద్వతీం విపాశాం చ విపాపాం స్థూలవాలుకాం ॥ 6-9-15 (38948)
నదీం వేత్రవతీం చైవ కృష్ణవేణీం చ నింనగాం।
ఇరావతీం వితస్తాం చ పయోష్ణీం దేవికామపి ॥ 6-9-16 (38949)
వేదస్మృతాం వేదవతీం త్రిదివామిక్షులాం కృమిం।
కరీషిణీం చిత్రవాహాం చిత్రసేనాం చ నింనగాం ॥ 6-9-17 (38950)
గోమతీం ధూతపాపాం చ వందనాం చ మహానదీం ।
కౌశికీం త్రివిదాం కృత్యాం నిచితాం లోహితారణీం ॥ 6-9-18 (38951)
రహస్యాం శతకుంభాం చ సరయూం చ తథైవ చ।
చర్మణ్వతీం వేత్రవతీం హస్తిసోమాం దిశం తథా ॥ 6-9-19 (38952)
శరావతీం పయోష్ణీం చ వేణాం భీమరథీమపి ।
కావేరీం చులుకాం చాపి వాణీం శతబలామపి ॥ 6-9-20 (38953)
నీవారామహితాం చాపి సుప్రయోగాం జనాధిప ।
పవిత్రాం కుండలీం సింధుం రాజనీం పురమాలినీం ॥ 6-9-21 (38954)
పూర్వాభిరామాం వీరాం చ భీమామోఘవతీం తథా।
పాశాశినీం పాపహరాం మహేంద్రాం పాటలావతీం ॥ 6-9-22 (38955)
కరీషిణీమసిక్నీం చ కుశచీరాం మహానదీం ।
మకరీం ప్రవరాం మేనాం హేమాం ఘృతవతీం తథా ॥ 6-9-23 (38956)
పురావతీమనుష్ణాం చ శైబ్యాం కాపీం చ భారత ।
సదానీరామధృష్యాం చ కుశధారాం మహానదీం ॥ 6-9-24 (38957)
సదాకాంతాం శివాం చైవ తథా వీరవతీమపి।
వస్త్రాం సువస్త్రాం గౌరీం చ కంపనాం సహిరణ్వతీం ॥ 6-9-25 (38958)
వరాం వీరకరాం చాపి పంచమీం చ మహానదీం ।
రథచిత్రాం జ్యోతిరథాం విశ్వామిత్రాం కపింజలాం ॥ 6-9-26 (38959)
ఉపేంద్రాం బహులాం చైవ కువీరామంబువాహినీం ।
వినదీం పింజలాం వేణాం తుంగవేణాం మహానదీం ॥ 6-9-27 (38960)
విదిశాం కృష్ణవేణాం చ తాంరాం చ కపిలామపి।
ఖలుం సువామాం వేదాశ్వాం హరిశ్రావాం మహాపగాం ॥ 6-9-28 (38961)
శీఘ్రాం చ పిచ్ఛిలాం చైవ భారద్వాజీం చ నింనగాం।
కౌశికీం నింనగాం శోణా బాహుదామథ చంద్రమాం ॥ 6-9-29 (38962)
దుర్గాం చిత్రశిలాం చైవ బ్రహ్మవేధ్యాం బృహద్వతీం ।
యవక్షామథ రోహీం చ తథా జాంబూనదీమపి ॥ 6-9-30 (38963)
సునసాం తమసాం దాసీం వసామన్యాం వరాణసీం ।
నీలాం ధృతవతీం చైవ పర్ణాశాం చ మహానదీం ॥ 6-9-31 (38964)
మానవీం వృషభాం చైవ బ్రహ్మమేధ్యాం బృహద్ధ్వనీం।
ఏతాశ్చాన్యాశ్చ బహుధా మహానద్యో జనాధిప ॥ 6-9-32 (38965)
సదానిరామయాం కృష్ణాం మందగాం మందవాహినీం ।
బ్రాహ్మణీం చ మహాగౌరీం దుర్గామపి చ భారత ॥ 6-9-33 (38966)
చిత్రోపలాం చిత్రరథాం మంచులాం వాహినీం తథా ।
మందాకినీం వైతరణీం కోషాం చాపి మహానదీం ॥ 6-9-34 (38967)
శుక్తిమతీమనంగాం చ తథైవ వృషసాహ్వయాం ।
లోహిత్యాం కరతోయాం చ తథైవ వృషకాహ్వయాం ॥ 6-9-35 (38968)
కుమారీమృషికుల్యాం చ మారిషాం చ సరస్వతీం।
మందాకినీం సుపుణ్యాం చ సర్వాం గంగాం చ భారత ॥ 6-9-36 (38969)
విశ్వస్య మాతరః సర్వాః సర్వాశ్చైవ మహాఫలాః।
తథా నద్యస్త్వప్రకాశాః శతశోఽథ సహస్రశః॥ 6-9-37 (38970)
ఇత్యేతాః సరితో రాజన్సమాఖ్యాతా యథాస్మృతి।
అత ఊర్ధ్వం జనపదాన్నిబోధ గదతో మమ ॥ 6-9-38 (38971)
తత్రేమే కురుపాంచాలాః శాల్వా మాద్రేయజాంగలాః ।
శూరసేనాః పులిందాశ్చ బోధా మాలాస్తథైవ చ ॥ 6-9-39 (38972)
మత్స్యాః కుశల్యాః సౌశల్యాః కుంతయః కాంతికోసలాః ।
చేదిమత్స్యకరూశాశ్చ భోజాః సింధుపులిందకాః ॥ 6-9-40 (38973)
ఉత్తమాశ్చ దశార్ణాశ్చ మేకలాశ్చోత్కలైః సహ ।
పంచాలాః కోసలాశ్చైవ నైకపృష్ఠా ధురంధరాః ॥ 6-9-41 (38974)
గోధా మద్రకలింగాశ్ఛ కాశయోఽపరకాశయః ।
జఠరాః కుకురాశ్చైవ సదశార్ణాశ్చ భారత ॥ 6-9-42 (38975)
కుంతయోఽవంతయశ్చైవ తథైవాపరకుంతయః ।
గోమంతా మందకాః సండా విదర్భా రూపవాహికాః ॥ 6-9-43 (38976)
అశ్మకాః పాండురాష్ట్రాశ్చ గోపరాష్ట్రాః కరీతయః।
అధిరాజ్యకుశాద్యశ్చ మల్లరాష్ట్రం చ కేవలం ॥ 6-9-44 (38977)
వారవాస్యాయవాహాశ్చ చక్రాశ్చక్రాతయః శకాః।
విదేహా మగధాః స్వక్షా మలజా విజయాస్తథా ॥ 6-9-45 (38978)
అంగా వంగాః కలింగాశ్చ యకృల్లోమాన ఏవ చ।
మల్లాః సుదేష్ణాః ప్రహ్లాదా మాహికాః శశికాస్తథా ॥ 6-9-46 (38979)
బాహ్లీకా వాటధానాశ్చ ఆభీరాః కాలతోయకాః।
అపరాంతాః పరాంతాశ్చ పంచాలాశ్చర్మమండలాః ॥ 6-9-47 (38980)
అటవీశిఖరాశ్చైవ మేరుభూతాశ్చ మారిష ।
ఉపావృత్తానుపావృత్తాః స్వరాష్ట్రాః కేకయాస్తథా ॥ 6-9-48 (38981)
కుందాపరాంతా మాహేయాః కక్షాః సాముద్రనిష్కుటాః ।
అంధ్రాశ్చ బహవో రాజన్నంతర్గిర్యాస్తథైవ చ ॥ 6-9-49 (38982)
బహిర్గిర్యాంగమలజా మగధా మానవర్జకాః ।
సమంతరాః ప్రావృషేయా భార్గవాశ్చ జనాధిప ॥ 6-9-50 (38983)
పుండ్రా భర్గాః కిరాతాశ్చ సుదృష్టా యామునాస్తథా।
శకా నిషాదా నిషధాస్తథైవానర్తనైర్ఋతాః ॥ 6-9-51 (38984)
దుర్గాలాః ప్రతిమత్స్యాశ్చ కుంతలాః కోసలాస్తథా।
తీరగ్రహాః శూరసేనా ఈజికాః కన్యకా గుణాః ॥ 6-9-52 (38985)
తిలభారా మసీరాశ్చ మధుమంతః సకుందకాః।
కాశ్మీరాః సింధుసౌవీరా గాంధారా దర్శకాస్తథా ॥ 6-9-53 (38986)
అభీసారా ఉలూతాశ్చ శైవలా బాహ్లికాస్తథా ।
దార్వీ చ వానవా దర్వా వాతజామరథోరగాః ॥ 6-9-54 (38987)
బహువాద్యాశ్చ కౌరవ్య సుదామానః సుమల్లికాః।
వధ్రాః కరీషకాశ్చాపి కులిందోపత్యకాస్తథా ॥ 6-9-55 (38988)
వనాయవో దశాపార్శ్వరోమాణః కుశబిందవః।
కచ్ఛా గోపాలకక్షాశ్చ జాంగలాః కురువర్ణకాః ॥ 6-9-56 (38989)
కిరాతా బర్బరాః సిద్ధా వైదేహాస్తాంరలిప్తకాః।
ఓండ్రా ంలేచ్ఛాః సైసిరిధ్రాః పార్వతీయాశ్చ మారిష ॥ 6-9-57 (38990)
అథాపరే జనపదా దక్షిణా భరతర్షభ ।
ద్రవిడాః కేరలాః ప్రాచ్యా భూషికా వనవాసికాః ॥ 6-9-58 (38991)
కర్ణాటకా మహిషకా వికల్పా మూషకాస్తథా ।
ఝిల్లికాః కుంతలాశ్చైవ సౌహృదానభకాననాః ॥ 6-9-59 (38992)
కౌకుట్టకాస్తథా చోలాః కోంకణా మాలవా నరాః ।
సమంగాః కరకాశ్చైవ కుకురాంగారమారిషాః ॥ 6-9-60 (38993)
ధ్వజిన్యుత్సవసంకేతాస్త్రిగర్తాః సాల్వసేనయః।
వ్యూకాః కోకబకాః ప్రోష్ఠాః సర్మవేగవశాస్తథా ॥ 6-9-61 (38994)
తథైవ వింధ్యచులికాః పులిందా వల్కలైః సహ।
మాలవా బల్లవాశ్చైవ తథైవాపరబల్లవాః ॥ 6-9-62 (38995)
కులిందాః కాలదాశ్చైవ కుండలాః కరటాస్తథా ।
మూషకాస్తనబాలాశ్చ సనీపా ఘటసృంజయాః॥ 6-9-63 (38996)
అఠిదాః పాశివాటాశ్చ తనయాః సునయాస్తథా ।
ఋషికా విదభాః కాకాస్తంగణాః పరతంగణాః ॥ 6-9-64 (38997)
ఉత్తరాశ్చాపరే ంలేచ్ఛాః క్రూరా భరతసత్తమ।
యవనాశ్చీనకాభ్యోజా దారుణా ంలేచ్ఛజాతయః ॥ 6-9-65 (38998)
సకృద్గ్రహాః కులత్థాశ్చ హూణాః పారసికైః సహ।
తథైవ రమణాశ్చీనాస్తథైవ దశమాలికాః ॥ 6-9-66 (38999)
క్షత్రికయోపనివేశాశ్చ వైశ్యశూద్రకులాని చ।
శూద్రాభీరాశ్చ దరదాః కాశ్మీరాః పశుభిః సహ ॥ 6-9-67 (39000)
ఖాశీరాశ్చాంతచారాశ్చ పహ్లవా గిరిగహ్వరాః।
ఆత్రేయాః సభరద్వాజాస్తథైవ స్తనపోషికాః ॥ 6-9-68 (39001)
ప్రోషకాశ్చ కలింగాశ్చ కిరాతానాం చ జాతయః।
తోమరా హన్యమానాశ్చ తథైవ కరభంజకాః ॥ 6-9-69 (39002)
ఏతే చాన్యే జనపదాః ప్రాచ్యోదీచ్యాస్తథైవ చ।
ఉద్దేశమాత్రేణ మయా దేశాః సంకీర్తితా విభో ॥ 6-9-70 (39003)
యథాగుణబలం చాపి త్రివర్గస్య మహాఫలం ।
దుహ్యాద్ధేనుః కామధుక్క భూమిః సంయగనుష్ఠితా ॥ 6-9-71 (39004)
తస్యాం గృద్ధ్యంతి రాజానః శూరా ధర్మార్థక్రోవిదాః ।
తే త్యజంత్యాహవే ప్రాణాన్వసుగృద్ధాస్తరస్వినః ॥ 6-9-72 (39005)
దేవమానుషకాయానాం కామం భూమిః పరాయణం ।
అన్యోన్యస్యావలుంపంతి సారమేయా యథాఽఽమిషం ॥ 6-9-73 (39006)
రాజానో భరతశ్రేష్ఠ భోక్తుకామా వసుంధరాం।
న చాపి తృప్తిః కామానాం విద్యతేఽద్యాపి కస్యచిత్ ॥ 6-9-74 (39007)
తస్మాత్పరిగ్రహే భూమేర్యతంతే కురుపాండవాః ।
సాంనా భేదేన దానేన దండేనైవ చ భారత ॥ 6-9-75 (39008)
పితా భ్రాతా చ పుత్రాశ్చ ఖం ద్యౌశ్చ నరపుంగవ ।
భూమిర్భవతి భూతానాం సంయగచ్ఛిద్రదర్శనా ॥ ॥ 6-9-76 (39009)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి జంబూఖండవినిర్మాణపర్వణి నవమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-9-2 గృద్ధాః లోభయుక్తాః । ఏతత్ ఏతస్య । మే మహ్యం । తత్త్వం యాథార్థ్యం ॥ 6-9-5 ప్రియమితి। కర్మభూమిత్వాదింద్రాదీనామిదం ప్రియంక ॥ 6-9-71 యయాగుణబలమితి। యథాగుణం సత్త్వాదిగుణాన్ అనతిక్రంయ। తద్వత్ యథాబలం శౌర్యం చానతిక్రంయ। త్రివర్గస్య ధర్మార్థకామాత్మకస్య మహాఫలం ఉత్కృష్టఫలం హైరణ్యగర్భపదప్రాప్త్యంతం సంయగనుష్ఠితా సంయక్ పాలితా భూమిర్దుహ్యాత్ పూరయేత్ । ధేనురివ కామాన్ అన్యాంశ్చ దుగ్ధే ఇతి కామధుక్ ॥ 6-9-73 దేవకాయానాం యజ్ఞేన మానుషకాయానామన్నప్రసవేన భూమిః పరాయణం శరణం ॥ 6-9-76 అచ్ఛిద్రం సంపూర్ణం దర్శనం యస్యాః సా భూమిః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 010
॥ శ్రీః ॥
6.10. అధ్యాయః 010
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
చతుర్యుగవర్ణనం ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-10-0 (39010)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-10-0x (3976)
భారతస్యాస్య వర్షస్య తథా హైమవతస్య చ।
ప్రమాణమాయుషః సూత బలం చాపి శుభాశుభం ॥ 6-10-1 (39011)
అనాగతమతిక్రాంతం వర్తమానం చ సంజయ ।
ఆచక్ష్వ మే విస్తరేణ హరివర్షం తథైవ చ ॥ 6-10-2 (39012)
సంజయ ఉవాచ। 6-10-3x (3977)
చత్వారి భారతే వర్షే యుగాని భరతర్షభ।
కృతం త్రేతా ద్వాపరం చ తిష్యం చ కురువర్ధన ॥ 6-10-3 (39013)
పూర్వం కృతయుగం నామ తతస్రేతాయుగం ప్రభో ।
సంక్షేపాద్ద్వాపరస్యాథ తతస్తిష్యం ప్రవర్తతే ॥ 6-10-4 (39014)
చత్వారి తు సహస్రాణి వర్షాణాం కురుసత్తమ।
ఆయుఃసంఖ్యా కృతయుగే సంఖ్యాతా రాజసత్తమ ॥ 6-10-5 (39015)
తథా త్రీణి సహస్రాణి త్రేతాయాం మనుజాధిప ।
ద్వే సహస్రే ద్వాపరే తు భువి తిష్ఠంతి సాంప్రతం ॥ 6-10-6 (39016)
న ప్రమాణస్థితిర్హ్యస్తి తిష్యేఽస్మిన్భరతర్షభ ।
గర్భస్థాశ్చ ంరియంతేఽత్ర తథా జాతా ంరియంతి చ ॥ 6-10-7 (39017)
మహాబలా మహాసత్వాః ప్రజ్ఞాగుణసమన్వితాః।
ప్రజాయంతే చ జాతాశ్చ శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-10-8 (39018)
జాతాః కృతయుగే రాజంధనినః ప్రయదర్శనాః ।
ప్రజాయంతే చ జాతాశ్చ మునయో వై తపోధనాః ॥ 6-10-9 (39019)
మహోత్సాహా మహాత్మానో ధార్మికాః సత్యవాదినః।
ప్రియదర్శనా వపుష్మంతో మహావీర్యా ధనుర్ధరాః ॥ 6-10-10 (39020)
వరార్హా యుధి జాయంతే క్షత్రియాః శూరసత్తమాః।
త్రేతాయాం క్షత్రియా రాజన్సర్వే వై చక్రవర్తినః ॥ 6-10-11 (39021)
సర్వవర్ణాశ్చ జాయంతే సదా చైవ చ ద్వాపరే ।
మహోత్సాహా వీర్యవంతః పరస్పరజయైషిణః ॥ 6-10-12 (39022)
తేజసాల్పేన సంయుక్తాః క్రోధనాః పురుషా నృప।
లుబ్ధా అనృతకాశ్చైవ తిష్యే జాయంతి భారత ॥ 6-10-13 (39023)
ఈర్ష్యా మానస్తథా క్రోధో మాయాఽసూయా తథైవ చ।
తిష్యే భవతి భూతానాం రాగో లోభశ్చ భారత ॥ 6-10-14 (39024)
సంక్షేపో వర్తతే రాజంద్వాపరేఽస్మిన్నరాధిప ।
గుణోత్తరం హైమవతం హరివర్షం తతః పరం ॥ ॥ 6-10-15 (39025)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి జంబూఖండవినిర్మాణపర్వణి దశమోఽధ్యాయః॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-10-3 తిష్యం కలియుగం ॥ 6-10-8 ప్రజాయంతే ప్రజాం జనయంతి ॥ 6-10-10 వపుష్మంతః ప్రశస్తదేహాః ॥ 6-10-12 సర్వే వర్ణాః పరస్పరజయైషిణో జాయంత ఇతి సంబంధః ॥ 6-10-14 ఈర్ష్యా పరోత్కర్షాసహిష్ణుత్వం । మానః స్వస్మిన్పూజ్యతాబుద్ధిః । క్రోధోఽభిజ్వలనం । మాయా కపటం। అసూయా పరగుణేషు దోషావిష్కరణం। రాగో విషయేషు ప్రీతిః। లోభస్తల్లిప్సా ॥ 6-10-15 సంక్షేపో గుణానామితి శేషః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 011
॥ శ్రీః ॥
6.11. అధ్యాయః 011
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
శాకద్వీపవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-11-0 (39026)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-11-0x (3978)
జంబూఖండస్త్వయా ప్రోక్తో యథావదిహ సంజయ।
విష్కంభమస్య ప్రబ్రూహి పరిమాణం తు తత్త్వతః ॥ 6-11-1 (39027)
సముద్రస్య ప్రమాణం చ సంయగచ్ఛిద్రదర్శనం ।
శాకద్వీపం చ మే బ్రూహి కుశద్వీపం చ సంజయ ॥ 6-11-2 (39028)
శాల్మలిం చైవ తత్త్వేన క్రౌంచద్వీపం తథైవ చ।
బ్రూహి గావల్గణే సర్వం రాహోః సోమార్కయోస్తథా ॥ 6-11-3 (39029)
సంజయ ఉవాచ। 6-11-4x (3979)
రాజన్సుబహవో ద్వీపా యైరిదం సంతతం జగత్।
సప్త ద్వీపాన్ప్రవక్ష్యామి చంద్రాదిత్యౌ గ్రహం తథా ॥ 6-11-4 (39030)
అష్టాదశ సహస్రాణి యోజనాని విశాంపతే।
షట్ శతాని చ పూర్ణాని విష్కంభో జంబుపర్వతః ॥ 6-11-5 (39031)
లావణస్య సముద్రస్య విష్కంభో ద్విగుణః స్మృతః ।
నానాజనపదాకీర్ణో మణివిద్రుమచిత్రితః ॥ 6-11-6 (39032)
నైకధాతువిచిత్రైశ్చ పర్వతైరుపశోభితః।
సిద్ధచారణసంకీర్ణః సాగరః పరిమండలః ॥ 6-11-7 (39033)
శాకద్వీపం చ వక్ష్యామి యథావదిహ పార్థివ ।
శృణు మే త్వం యథాన్యాయం బ్రువతః కురునందన ॥ 6-11-8 (39034)
జంబూద్వీపపరమాణేన ద్విగుణః స నరాధిప ।
విష్కంభేణ మహారాజ సాగరోఽపి విభాగశః ॥ 6-11-9 (39035)
క్షీరోదో భరతశ్రేష్ఠ యేన సంపరివారితాః ।
తత్ర పుణ్యా జనపదాస్తత్ర న ంరియతే జనః।
కుత ఏవ హి దుర్భిక్షం క్షమాతేజోయుతా హి తే ॥ 6-11-10 (39036)
శాకద్వీపస్య సంక్షేపో యథావద్భరతర్షభ।
ఉక్త ఏష మహారాజ కిమన్యత్కథయామి తే ॥ 6-11-11 (39037)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-11-12x (3980)
శాకద్వీపస్య సంక్షేపో యథావదిహ సంజయ ।
ఉక్తస్త్వయా మహాప్రాజ్ఞ విస్తరం బ్రూహి తత్త్వతః ॥ 6-11-12 (39038)
సంజయ ఉవాచ। 6-11-13x (3981)
తథైవ పర్వతా రాజన్సప్తాత్ర మణిభూషితాః।
రత్నాకరాస్తథా నద్యస్తేషాం నామాని మే శృణు ॥ 6-11-13 (39039)
అతీవ గుణవత్సర్వం తత్ర పుణ్యం జనాధిప ॥ 6-11-14 (39040)
దేవర్షిగంధర్వయుతః ప్రథమో మేరురుచ్యతే।
ప్రాగాయతో మహారాజ మలయో నామ పర్వతః ॥ 6-11-15 (39041)
తతో మేఘాః ప్రవర్తంతే ప్రభవంతి చ సర్వశః ।
తతః పరేణ కౌరవ్య జలధారో మహాగిరిః ॥ 6-11-16 (39042)
తతో నిత్యుముపాదత్తే వాసవః పరమం జలం।
తతో వర్షం ప్రభవతి వర్షకాలే జనేశ్వర ॥ 6-11-17 (39043)
ఉచ్చైర్గిరీ రైవతకో యత్ర నిత్యం ప్రతిష్ఠితా।
రేవతీ దివి నక్షత్రం పితామహకృతో విధిః ॥ 6-11-18 (39044)
ఉత్తరేణ తు రాజేంద్ర శ్యామో నామ మహాగిరిః ।
నవమేఘప్రభః ప్రాంశుః శ్రీమానుజ్జ్వలవిగ్రహః ।
యతః శ్యామత్వమాపన్నాః ప్రజా జనపదేశ్వర ॥ 6-11-19 (39045)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-11-20x (3982)
సుమహాన్సంశయో మేఽద్య ప్రోక్తోఽయం సంజయ త్వయా।
ప్రజాః కథం సూతపుత్ర సంప్రాప్తాః శ్యామతామిహ ॥ 6-11-20 (39046)
సంజయ ఉవాచ। 6-11-21x (3983)
సర్వేష్వేవ మహారాజ ద్వీపేషు కురునందన।
గౌరః కృష్ణశ్చ పతగస్తయోర్వర్ణాంతరే నృప ॥ 6-11-21 (39047)
శ్యామో యస్మాత్ప్రవృత్తో వై తస్మాచ్ఛ్యామో గిరిఃస్మృతః 6-11-22 (39048)
తతః పరం కౌరవేంద్ర దుర్గశైలో మహోదయః ।
కేసరః కేసరయుతో యతో వాతః ప్రవర్తతే ॥ 6-11-23 (39049)
తేషాం యోజనవిష్కంభో ద్విగుణః ప్రవిభాగశః।
వర్షాణి తేషు కౌరవ్య సప్తోక్తాని మనీషిభిః ॥ 6-11-24 (39050)
మహామేరుర్మహాకాశో జలదః కుముదోత్తరః ।
జలధారో మహారాజ సుకుమార ఇతి స్మృతః ॥ 6-11-25 (39051)
రేవతస్య తు కౌమారః శ్యామస్య మణికాంచనః ।
కేసరస్యాథ మౌదాకీ పరేణ తు మహాపుమాన్ ॥ 6-11-26 (39052)
పరివార్య తు కౌరవ్య దైర్ఘ్యం హ్రస్వత్వమేవ చ।
జంబూద్వీపేన సంక్యాతస్తస్య మధ్యే మహాద్రుమః ॥ 6-11-27 (39053)
శాకో నామ మహారాజ ప్రజా తస్య సదానుగా।
తత్ర పుణ్యా జనపదాః పూజ్యతే తత్ర శంకరః ॥ 6-11-28 (39054)
తత్ర గచ్ఛంతి సిద్ధాశ్చ చారణా దైవతాని చ।
ధార్మికాశ్చ ప్రజా రాజంశ్చత్వారోఽతీవ భారత ॥ 6-11-29 (39055)
వర్ణాః స్వకర్మనిరతా న చ స్తేనోఽత్ర దృశ్యతే ।
దీర్ఘాయుషో మహారాజ జరామృత్యువివర్జితాః ॥ 6-11-30 (39056)
ప్రజాస్తత్ర వివర్ధంతే వర్షాస్వివ సముద్రగాః।
నద్యః పుణ్యజలాస్తత్ర గంగా చ బహుధా గతా ॥ 6-11-31 (39057)
సుకుమారీ కుమారీ చ శీతాశీ వేణికా తథా।
మహానదీ చ కౌరవ్య తథా మణిజలా నదీ ॥ 6-11-32 (39058)
చక్షుర్వర్ధనికా చైవ నదీ భరతసత్తమ ।
తత్ర ప్రవృత్తాః పుణ్యోదా నద్యః కురుకులోద్వహ ॥ 6-11-33 (39059)
సహస్రాణాం శతాన్యేవ యతో వర్షతి వాసవః ।
న తాసాం నామధేయాని పరిమాణం తథైవ చ ॥ 6-11-34 (39060)
శక్యంతే పరిసంఖ్యాతుం పుణ్యాస్తా హి సరిద్వరాః ।
తత్ర పుణ్యా జనపదాశ్చత్వారో లోకసంమతాః ॥ 6-11-35 (39061)
మంగాశ్చ మశకాశ్చైవ మానసా మందగాస్తథా ।
మంగా బ్రాహ్మణభూయిష్ఠాః స్వకర్మనిరతా నృప ॥ 6-11-36 (39062)
మశకేషు చ రాజన్యా ధార్మికాః సర్వకామదాః ।
మానసాశ్చ మహారాజ వైశ్యధర్మోపజీవినః ॥ 6-11-37 (39063)
సర్వకామసమాయుక్తాః శూరా ధర్మార్థనిశ్చితాః ।
శూద్రాస్తు మందగా నిత్యం పురుషా ధర్మశీలినః ॥ 6-11-38 (39064)
న తత్ర రాజా రాజేంద్ర న దండో న చ దండికాః।
స్వధర్మేణైవ ధర్మజ్ఞాస్తే రక్షంతి పరస్పరం ॥ 6-11-39 (39065)
ఏతావదేవ శక్యం తు తత్ర ద్వీపే ప్రభాషితుం।
ఏతదేవ చ శ్రోతవ్యం శాకద్వీపే మహౌజసి ॥ ॥ 6-11-40 (39066)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భూమిపర్వణి ఏకాదశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-11-4 గ్రహం రాహుం ॥ 6-11-5 పర్వతాకృతిత్వాజ్జంబుపర్వత ఇత్యుచ్యతే ॥ 6-11-6 క్షేత్రఫలతః పంచసహస్రాయామత్వాజ్జంబూద్వీపస్య తదుభయతః పంచపంచభిః సహస్రైః సముద్రస్య విష్కంభో విస్తారః తేన సముద్రస్య ద్వీపస్య పంచదశసహస్రయోజనో వ్యాసః। ద్విగుణః దశసహస్రయోజనః పరిమండలశ్చేదుభయతః సముద్రవేష్టనేన సహ చత్వారింశత్సహస్రః। ఏవం తృతీయోఽశీతిసహస్రః। చతుర్థః షష్టిసహస్రాధికం లక్షం। పంచమో లక్షత్రయం వింశతిసహస్రాణి । షష్ఠో లక్షషంకం చత్వారింశత్సహస్రాణి। సప్తమో ద్వాదశలక్షాణ్యశీతిసహస్రాణి। ఏతేషాం సంకలనే పంచవింశతిలక్షాణి పంచత్రింశత్సహస్రాణి యోజనాని సప్తానాం ద్వీపానాం సముద్రాణం విస్తారః॥ 6-11-18 రేవతీ జ్యోతిర్మండలరూపేణ దివి విభ్రంయమాణాపి దివ్యేన రూపేణాత్రాపి వర్తతే ఏవ । విధిర్మర్యాదా పితామహేన కృతా ॥ 6-11-21 పతగవర్ణం వ్యాచష్టే తమోరితి। మిశ్రోవర్ణః పతగ ఇత్యర్థః ॥ 6-11-22 యస్మాత్ శ్యామో గిరిస్తస్మాత్తత్స్థానాం శ్యామో వర్ణః ప్రవృత్త ఇత్యర్థః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 012
॥ శ్రీః ॥
6.12. అధ్యాయః 012
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
క్రౌంచదిద్వీపవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-12-0 (39067)
సంజయ ఉవాచ। 6-12-0x (3984)
ఉత్తరేషు చ కౌరవ్య ద్వీపేషు శ్రూయతే కథా।
ఏవం తత్ర మహారాజ బ్రువతశ్చ నిబోధ మే ॥ 6-12-1 (39068)
ఘృతతోయః సముద్రోఽత్ర దధిమండోదకోఽపరః ।
సురోదః సాగరశ్చైవ తథాన్యో జలసాగరః ॥ 6-12-2 (39069)
పరస్పరేణ ద్విగుణాః సర్వే ద్వీపా నరాధిప ।
పర్వతాశ్చ మహారాజ సముద్రైః పరివారితాః ॥ 6-12-3 (39070)
గౌరస్తు మధ్యమే ద్వీపే గిరిర్మానఃశిలో మహాన్ ।
పర్వతః పశ్చిమే కృష్ణో నారాయణసఖో నృప ॥ 6-12-4 (39071)
తత్ర రత్నాని దివ్యాని స్వయం రక్షతి కేశవః ।
ప్రసన్నశ్చాభవత్తత్ర ప్రజానాం వ్యదధత్సుఖం ॥ 6-12-5 (39072)
కుశస్తంబః కుశద్వీపే మధ్యే జనపదైః సహ ।
సంపూజ్యతే శాల్మలిశ్చ ద్వీపే శాల్మలికే నృప ॥ 6-12-6 (39073)
క్రౌంచద్వీపే మహాక్రౌంచో గిరీ రత్నచయాకరః ।
సంపూజ్యతే మహారాజ చాతుర్వర్ణ్యేన నిత్యదా ॥ 6-12-7 (39074)
గోమంతః పర్వతో రాజన్సుమహాన్సర్వధాతుమాన్ ।
యత్ర నిత్యం నివసతి శ్రీమాన్కమలలోచనః ॥ 6-12-8 (39075)
మోక్షిభిః సంస్తుతో నిత్యం ప్రభుర్నారాయణో హరిః ।
కుశద్వీపే తు రాజేంద్ర పర్వతో విద్రుమైశ్చితః ॥ 6-12-9 (39076)
సునామా నామ దుర్ధర్షో ద్వితీయో హేమపర్వతః ।
ద్యుతిమాన్నామ కౌరవ్య తృతీయః కుముదో గిరిః ॥ 6-12-10 (39077)
చతుర్థః పుష్పవాన్నామ పంచమస్తు కుశేశయః ।
షష్ఠో హరిగిరిర్నామ షడేతే పర్వతోత్తమాః ॥ 6-12-11 (39078)
తేషామంతరవిష్కంభో ద్విగుణః సర్వభాగశః ।
ఔద్భిదం ప్రథమం వర్షం ద్వితీయం వేణుమండలం ॥ 6-12-12 (39079)
తృతీయం సురథాకారం చతుర్థం కంబలం స్మృతం ।
ధృతిమత్పంచమం వర్షం షష్ఠం ప్రభాకరం ॥ 6-12-13 (39080)
సప్తమం కాపిలం వర్షం సప్తైతే వర్షలంభకాః ।
ఏతేషు దేవగంధర్వాః ప్రజాశ్చ జగతీశ్వర ॥ 6-12-14 (39081)
విహరంతే రమంతే చ న తేషు ంరియతే జనః।
న తేషు దస్యవః సంతి ంలేచ్ఛజాత్యోపి వా నృప ॥ 6-12-15 (39082)
గౌరప్రాయో జనః సర్వః సుకుమారశ్చ పార్థివ ।
అవశిష్టేషు సర్వేషు వక్ష్యామి మనుజేశ్వర ॥ 6-12-16 (39083)
యథాశ్రుతం మహారాజ తదవ్యగ్రమనాః శ్రృణు ।
క్రౌంచద్వీపే మహారా క్రౌంచో నామ మహాగిరిః ॥ 6-12-17 (39084)
క్రౌంచాత్పరో వామనకో వామనాదంధకారకః।
అంధకారాత్పరో రాజన్మైనాకః పర్వతోత్తమః । 6-12-18 (39085)
మైనాకాత్పరతో రాదన్గోవిందో గిరిరుత్తమః ।
గోవిందాత్పరతో రాజన్నిబిడో నామ పర్వతః ॥ 6-12-19 (39086)
పరస్తు ద్విగుణస్తేషాం విష్కంభో వంశవర్ధన ।
దేశాంస్తత్ర ప్రవక్ష్యామి తన్మే నిగదతః శ్రృణు ॥ 6-12-20 (39087)
క్రోంచస్య కుశలో దేశో వామనస్య మనోనుగః।
మనోనుగాత్పరశ్చోష్ణో దేశః కురుకులోద్వహ ॥ 6-12-21 (39088)
ఉష్ణాత్పరః ప్రావరకః ప్రావారాదంధకారకః।
అంధకారకదేశాత్తు మునిదేశః పరః స్మృతః ॥ 6-12-22 (39089)
మునిదేశాత్పరశ్చైవ ప్రోచ్యతే దుందుభిస్వనః।
సిద్ధచారణసంకీర్ణో గౌరప్రాయో జనాధిప ॥ 6-12-23 (39090)
ఏతే దేశా మహారాజ దేవగంధర్వసేవితాః ।
పుష్కరే పుష్కరో నామ పర్వతో మణిరత్నవాన్ ॥ 6-12-24 (39091)
తత్ర నిత్యం ప్రభవతి స్వయం దేవః ప్రజాపతిః ।
తం పర్యుపాసతే నిత్యం దేవాః సర్వే మహర్షయః ॥ 6-12-25 (39092)
వాగ్భిర్మనోనుకూలాభిః పూజయంతో జనాధిప।
జంబూద్వీపాత్ప్రవర్తంతే రత్నాని వివిధాన్యుత ॥ 6-12-26 (39093)
ద్వీపేషు తేషు సర్వేషు ప్రజానాం కురుసత్తమ।
బ్రహ్మచర్యేణ సత్యేన ప్రజానాం హి దమేన చ ॥ 6-12-27 (39094)
ఆరోగ్యాయుఃప్రమాణాభ్యాం ద్విగుణం ద్విగుణం తతః।
ఏకో జనపదో రాజంద్వీపేష్వేతేషు భారత।
ఉక్తా జనపదా యేషు ధర్మశ్చైకః ప్రదృశ్యతే ॥ 6-12-28 (39095)
ఈశ్వరో దండముద్యంయ స్వయమేవ ప్రజాపతిః ।
ద్వీపానేతాన్మహారాజ రక్షంస్తిష్ఠతి నిత్యదా ॥ 6-12-29 (39096)
స రాజా స శివో రాజన్స పితా ప్రతితామహః ।
గోపాయతి నరశ్రేష్ఠ ప్రజాః సజడపండితాః ॥ 6-12-30 (39097)
భోజనం చాత్ర కౌరవ్య ప్రజాః స్వయముపస్థితం ।
సిద్ధమేవ మహాబాహో తద్ధి భుంజంతి నిత్యదా ॥ 6-12-31 (39098)
తతః పరం సమా నామ దృశ్యతే లోకసంస్థితిః।
చతురశ్ర మహారాజ త్రయస్త్రింశత్తు మండలం ॥ 6-12-32 (39099)
తత్ర తిష్ఠంతి కౌరవ్య చత్వారో లోకసంమతాః।
దిగ్గజా భరతశ్రేష్ఠ వామనైరావతాదయః ॥ 6-12-33 (39100)
సుప్రతీకస్తదా రాజన్ప్రభిన్నకరటాముఖః।
తస్యాహం పరిమాణం తు న సంఖ్యాతుమిహోత్సహే ॥ 6-12-34 (39101)
అసంఖ్యాతః స నిత్యం హి తిర్యగూర్ధ్వమధస్తథా ।
తత్ర వై వాయవో వాంతి దిగ్భ్యః సర్వాభ్య ఏవ హి ॥ 6-12-35 (39102)
అసంబద్ధా మహారాజ తాన్నిగృహ్ణంతి తే గజాః ।
పుష్కరైః పద్మసంకాశైర్వికసద్భిర్మహాప్రభైః ॥ 6-12-36 (39103)
శతధా పునరేవాశు తే తాన్ముంచంతి నిత్యశః ।
శ్వసద్భిర్ముచ్యమానాస్తు దిగ్గజైరిహ మారుతాః ।
ఆగచ్ఛంతి మహారాజ తతస్తిష్ఠంతి వై ప్రజాః ॥ 6-12-37 (39104)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-12-38x (3985)
పరో వై విస్తరోఽత్యర్థం త్వయా సంజయ కీర్తితః।
దర్శితం ద్వీపసంస్థానముత్తరం బ్రూహి సంజయ ॥ 6-12-38 (39105)
సంజయ ఉవాచ। 6-12-39x (3986)
ఉక్తా ద్వీపా మహారాజ గ్రహం వై శృణు తత్త్వతః ।
స్వర్భానోః కౌరవశ్రేష్ఠ యావదేవ ప్రమాణతః ॥ 6-12-39 (39106)
పరిమండలో మహారాజ స్వర్భానుః శ్రూయతే గ్రహః ।
యోజనానాం సహస్రాణి విష్కంభో ద్వాదశాస్య వై ॥ 6-12-40 (39107)
పరిణాహేన షట్త్రింశద్విపులత్వేన చానఘ ।
షష్టిమాహుః శతాన్యస్య బుధాః పౌరాణికాస్తథా ॥ 6-12-41 (39108)
చంద్రమాస్తు సహస్రాణి రాజన్నేకాదశ స్మృతః ।
విష్కంభేణ కురుశ్రేష్ఠ త్రయస్త్రింశత్తు మండలం ॥ 6-12-42 (39109)
ఏకోనషష్టివిష్కంభం శీతరశ్మేర్మహాత్మనః ॥ 6-12-43 (39110)
సూర్యస్త్వష్టౌ సహస్రాణి ద్వే చాన్యే కురునందన।
విష్కంభేణ తతో రాజన్మండలం త్రింశతా సమం ॥ 6-12-44 (39111)
అష్టపంచాశతం రాజన్విపులత్వేన చానఘ।
శ్రూయతే పరమోదారః పతగోఽసౌ విభావసుః ॥ 6-12-45 (39112)
ఏతత్ప్రమాణమర్కస్య నిర్దిష్టమిహ భారత ।
స రాహుశ్ఛాదయత్యేతౌ యథాకాలం మహాత్తయా ॥ 6-12-46 (39113)
చంద్రాదిత్యౌ మహారాజ సంక్షేపోఽయముదాహృతః ।
ఇత్యేతత్తే మహారాజ పృచ్ఛతః శాస్త్రచక్షుషా ॥ 6-12-47 (39114)
సర్వముక్తం యథాతత్త్వం తస్మాచ్ఛమమవాప్నుహి ।
యథోద్దిష్టం మయా ప్రోక్తం సనిర్మాణమిదం జగత్ ॥ 6-12-48 (39115)
తస్మాదాశ్వస కౌరవ్య పుత్రం దుర్యోధనం ప్రతి।
శ్రుత్వేదం భరతశ్రేష్ఠ భూమిపర్వ మనోనుగం ॥ 6-12-49 (39116)
శ్రీమాన్భవతి రాజన్యః సిద్ధార్థః సాధుసంమతః ।
ఆయుర్బలం చ కీర్తిశ్చ తస్య తేజశ్చ వర్ధతే ॥ 6-12-50 (39117)
యః శృణోతి మహీపాల పర్వణీదం యతవ్రతః ।
ప్రీయంతే పితరస్తస్య తథైవ చ పితామహాః ॥ 6-12-51 (39118)
ఇదం తు భారతం వర్షం యత్ర వర్తామహే వయం।
పూర్వైః ప్రవర్తితం పుణ్యం తత్సర్వం శ్రుతవానసి ॥ ॥ 6-12-52 (39119)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భూమిపర్వణి ద్వాదశోఽధ్యాయః ॥ ॥ సమాప్తమిదం భూమిపర్వ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-12-4 మానఃశిలో మనఃశిలామయః ॥ 6-12-34 తస్య గజచతుష్టయస్య పృథివ్యా ఆశ్రయభూతస్య । తత్కస్యోపరివర్తతే ఇతి దుర్వచం। తేన ఈశ్వరశక్త్యైవ దిగ్గజా ధ్రియంత ఇతి భావః ॥ 6-12-36 పుష్కరైః శుండాగ్రైః ॥ 6-12-39 ఉత్తరం సూర్యేందురాహుప్రమాణం ॥ 6-12-41 పరిణాహేన పరిధినా షట్త్రింశత్సహస్రాణి విపులత్వేన తతోఽప్యాధిక్యేన ॥ 6-12-42 షష్టిర్యోజనాని పరిణాహ ఏవేత్యర్థః ॥ 6-12-45 పతగః శీఘ్రగః । విభావసుః సూర్యః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 013
॥ శ్రీః ॥
6.13. అధ్యాయః 013
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంజయేన ధృతరాష్ట్రంప్రతి భీష్మహననకథనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-13-0 (39120)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-13-0x (3987)
అథ గావల్గణిర్విద్వాన్సంయుగాదేత్య భారత।
ప్రత్యక్షదర్శీ సర్వస్య భూతభవ్యభవిష్యవిత్ ॥ 6-13-1 (39121)
ధ్యాయతే ధృతరాష్ట్రాయ సహసోత్పత్య దుఃఖితః ।
ఆచష్ట నిహతం భీష్మం భరతానాం పితామహం ॥ 6-13-2 (39122)
సంజయ ఉవాచ। 6-13-3x (3988)
సంజయోఽహం మహారాజ నమస్తే భరతర్షభ।
హతో భీష్మః శాంతనవో భరతానాం పితామహః ॥ 6-13-3 (39123)
కకుదం సర్వయోధానాం ధామ సర్వధనుష్మతాం।
శరతల్పగతః సోఽద్య శేతే కురుపితామహః॥ 6-13-4 (39124)
యస్య వీర్యం సమాశ్రిత్య ద్యూతం పుత్రస్తవాకరోత్।
స శేతే నిహతో రాజన్సంఖ్యే భీష్మః శిఖండినా ॥ 6-13-5 (39125)
యః సర్వాన్పృథివీపాలాన్సమవేతాన్మహామృధే ।
జిగాయైకరథేనైవ కాశిపుర్యాం మహారథః ॥ 6-13-6 (39126)
జామదగ్న్యం రణే రామం యోఽయుధ్యదపసంభ్రమః ।
న హతో జామదగ్న్యేన స హతోఽద్య శిఖండినా ॥ 6-13-7 (39127)
మహేంద్రసదృశః శౌర్యే స్థైర్యే చ హిమవానివ ।
సముద్ర ఇవ గాంభీర్యో సహిష్ణుత్వే ధరాసమః ॥ 6-13-8 (39128)
శరదంష్ట్రో ధనుర్వక్రః ఖంగిజిహ్వో దురాసదః।
నరసింహః పితా తేఽద్య పాంచాల్యేన నిపాతితః ॥ 6-13-9 (39129)
పాండవానాం మహాసైన్యం యం దృష్ట్వోద్యతమాహవే।
ప్రావేపత భయోద్విగ్నం సింహ దృష్ట్వేవ గోగణః ॥ 6-13-10 (39130)
పరిరక్ష్య స సేనాం తే దశరాత్రమనీకహా ।
జగామాస్తమివాదిత్యః కృత్వా కర్మ సుదుష్కరం ॥ 6-13-11 (39131)
యః స శక్ర ఇవాక్షోభ్యో వర్షన్బాణాన్సహస్రశః।
జఘాన యుధి యోధానామర్బుదం దశభిర్దినైః ॥ 6-13-12 (39132)
స శేతే నిహతో భూమౌ వాతభగ్న ఇవ ద్రుమః।
తవ దుర్మంత్రితే రాజన్యథా నార్హః స భారత ॥ ॥ 6-13-13 (39133)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి త్రయోదశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-13-4 కకుదం రాజ్ఞాం మధ్యే ధ్వజతుల్యం। ధామ తేజః ॥ 6-13-7 అపసంభ్రమో నిర్భయః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 014
॥ శ్రీః ॥
6.14. అధ్యాయః 014
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ధృతరాష్ట్రేణ భీష్మహననశ్రవణాత్పరిశోచనపూర్వకం సంజయంప్రతి విస్తరేణ భీష్మాదియుద్ధవర్ణనచోదనా ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-14-0 (39134)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-14-0x (3989)
కథం కురూణామృషభో హతో భీష్మః శిఖండినా।
కథం రథార్త్స న్యపతిత్పితా మే వాసవోపమః ॥ 6-14-1 (39135)
కథమాచక్ష్వ మే యోధా హీనా భీష్మేణ సంజయ ।
బలినా దేవకల్పేన గుర్వర్థే బ్రహ్మచారిణా ॥ 6-14-2 (39136)
తస్మిన్హతే మహాప్రాజ్ఞే మహేష్వాసే మహాబలే ।
మహాసత్వే నరవ్యాఘ్రే కిము ఆసీన్మనస్తవ ॥ 6-14-3 (39137)
ఆర్తిం పరామావిశతి మనః శంససి మే హతం ।
కురూణామృషభం వీరమకంపం పురుషర్షభం ॥ 6-14-4 (39138)
కే తం యాంతమనుప్రాప్తాః కే వాస్యసన్పురోగమాః।
కేఽతిష్ఠన్కే న్యవర్తంత కేఽన్వవర్తంత సంజయ ॥ 6-14-5 (39139)
కే శూరా రథశార్దూలమద్భుతం క్షత్రియర్షభం ।
తథాఽనీకం గాహమానం సహసా పృష్ఠతోఽన్వయుః ॥ 6-14-6 (39140)
యస్తమోర్క ఇవాపోహన్పరసైన్యమమిత్రహా ।
సహస్రరశ్మిప్రతిమః పరేషాం భయమాదధత్ ॥ 6-14-7 (39141)
అకరోద్దుష్కరం కర్మ రణే పాండుసుతేషు యః ।
గ్రసమానమనీకాని య ఏనం పర్యవారయన్ ॥ 6-14-8 (39142)
కృతినం తం దురాధర్షం సంజయాస్య త్వమంతికే ।
కథం శాంతనవం యుద్ధే పాండవాః ప్రత్యవారయన్ ॥ 6-14-9 (39143)
నికృంతంతమనీకాని శరదంష్ట్రం మనస్వినం ।
చాపవ్యాత్తాననం ఘోరమసిజిహ్వం దురాసదం ॥ 6-14-10 (39144)
అనర్హం పురుషవ్యాఘ్రం హ్రీమంతమపరాజితం ।
పాతయామాస కౌంతేయః కథం తమజితం యుధి ॥ 6-14-11 (39145)
ఉగ్రధన్వానముగ్రేషుం వర్తమానం రథోత్తమే ।
పరేషాముత్తమాంగాని ప్రచిన్వంతమథేషుభిః ॥ 6-14-12 (39146)
పాండవానాం మహత్సైన్యం యం దృష్ట్వోద్యతమాహవే ।
కాలాగ్నిమివ దుర్ధర్షం సమచేష్టత నిత్యశః ॥ 6-14-13 (39147)
పరికృష్య స సేనాం తు దశరాత్రమనీకహా ।
దగామాస్తమివాదిత్యః కృత్వా కర్మ సుదుష్కరం ॥ 6-14-14 (39148)
యః స శక్ర ఇవాక్షయ్యం వర్షం శరమయం క్షిపన్ ।
జఘాన యుధి యోధానామర్బుదం దశభిర్దినైః ॥ 6-14-15 (39149)
స శేతే నిహతో భూమౌ వాతభుగ్న ఇవ ద్రుమః ।
మమ దుర్మంత్రితేనాజౌ యథా నార్హతి భారతః ॥ 6-14-16 (39150)
కథం శాంతనవం దృష్ట్వా పాండవానామనీకినీ ।
ప్రహర్తుమశకత్తత్ర భీష్మం భీమపరాక్రమం ॥ 6-14-17 (39151)
కథం భీష్మేణ సంగ్రామం ప్రాకుర్వన్పాండునందనాః।
కథం చ నాజయద్భీష్మో ద్రోణే జీవతి సంజయ ॥ 6-14-18 (39152)
కృపే సన్నిహితే తత్ర భరద్వాజాత్మజే తథా।
భీష్మః ప్రహరతాం శ్రేష్ఠః కథం స నిధనం గతః ॥ 6-14-19 (39153)
కథం చాతిరథస్తేన పాంచాల్యేన శిఖండినా।
భీష్మో వినిహతో యుద్ధే దేవైరపి దురాసదః ॥ 6-14-20 (39154)
యః స్పర్ధతే రణే నిత్యం జామదగ్న్యం మహాబలం ।
అజితం జామదగ్న్యేన శక్రతుల్యపరాక్రమం ॥ 6-14-21 (39155)
తం హతం సమరే భీష్మం మహారథకులోదితం ।
సంజయాచక్ష్వ మే వీరం యేన శర్మ న విద్మహే ॥ 6-14-22 (39156)
మామకాః కే మహేష్వాసా నాజహుః సంజయాచ్యుతం ।
దుర్యోధనసమాదిష్టాః కే వీరాః పర్యవారయన్ ॥ 6-14-23 (39157)
యచ్ఛిఖండిముఖాః సర్వే పాండవా భీష్మమభ్యయుః ।
కచ్చిత్తే కురవః సర్వే నాజహుః సంజయాచ్యుతం ॥ 6-14-24 (39158)
అశ్మసారమయం నూనం హృదయం ముదృఢం మమ।
యచ్ఛ్రుత్వా పురుషవ్యాఘ్రం హతం భీష్మం న దీర్యతే ॥ 6-14-25 (39159)
యస్మిన్సత్యం చ మేధా చ నీతిశ్చ భరతర్షభే ।
అప్రమేయాణి దుర్ధర్షే కథం స నిహతో యుధి ॥ 6-14-26 (39160)
మౌర్వీఘోషస్తనయుత్నుః పృషత్కపృషతో మహాన్ ।
ధనుర్హ్రాదమహాశబ్దో మహామేఘ ఇవోన్నతః ॥ 6-14-27 (39161)
యోఽభ్యవర్షత కౌంతేయాన్సపాంచాలాన్ససృంజయాన్।
నిఘ్నన్పరథాన్వీరో దానవానివ వజ్రభృత్ ॥ 6-14-28 (39162)
ఇష్వస్త్రసాగరం ఘోరం బాణగ్రహం దురాసదం ।
కార్ముకోర్మిణమక్షయ్యమద్వీపం చలమప్లవం ॥ 6-14-29 (39163)
గదాసిమకరావాసం హయావర్త్తం గజాకులం ।
పదాతిమత్స్యకలిలం శంఖదుందుభినిఃస్వనం ॥ 6-14-30 (39164)
హయాన్గజపదాతీంశ్చ రథాంశ్చ తరసా బహూన్ ।
నిమంజయంతం సమరే పరవీరాపహారిణం ॥ 6-14-31 (39165)
విదహ్యమానం కోపేన తేజసా చ పరంతపం ।
వేలేవ మకరావాసం కే వీరాః పర్యవారయన్ ॥ 6-14-32 (39166)
భీష్మో యదకరోత్కర్మ సమరే సంజయారిహా ।
దుర్యోధనహితార్థాయ కే తస్యాస్య పురోఽభవన్ ॥ 6-14-33 (39167)
కే రక్షందక్షిణం చక్రం భీష్మస్యామితతేజసః ।
పృష్ఠతః కే పరాన్వీరానపాసేధన్యతవ్రతాః ॥ 6-14-34 (39168)
కే పురస్తాదవర్తంత రక్షంతో భీష్మమంతికే।
కే రక్షన్నుత్తరం చక్రం వీరా వీరకస్య యుధ్యతః ॥ 6-14-35 (39169)
వామే చక్రే వర్తమానాః కేఽఘ్నన్సంజయ సృంజయాన్।
అగ్నతోఽగ్న్యమనీకేషు కేఽభ్యరక్షందురాసదం ॥ 6-14-36 (39170)
పార్శ్వతః కేఽభ్యరక్షంత గచ్ఛంతో దుర్గమాం గతిం।
సమూహే కే పరాన్వీరాన్ప్రత్యయుధ్యంత సంజయ ॥ 6-14-37 (39171)
రక్ష్యమాణః కథం వీరైర్గోప్యమానాశ్చ తేన తే।
దుర్జయానామనీకాని నాజయంస్తరసా యుధి ॥ 6-14-38 (39172)
సర్వలోకేశ్వరస్యేవ పరమస్య ప్రజాపతేః।
కథం ప్రహర్తుమపి తే శేకుః సంజయ పాండవాః ॥ 6-14-39 (39173)
యస్మింద్వీపే సమాశ్వస్య యుధ్యంతే కురవః పరైః ।
తం నిమగ్నం నరవ్యాఘ్రం భీష్మం శంససి సంజయ ॥ 6-14-40 (39174)
యస్య వీర్యం సమాశ్రిత్య మమ పుత్రో బృహద్బలః ।
న పాండవానగణయత్కథం స నిహతః పరైః ॥ 6-14-41 (39175)
యః పురా విబుధైః సర్వైః సహాయే యుద్ధదుర్మదః ।
కాంక్షితో దానవాంధ్నద్భిః పితా మమ మహావ్రతః ॥ 6-14-42 (39176)
యస్మిజ్జాతే మహావీర్యే శాంతనుర్లోకవిశ్రుతః ।
శోకం దైన్యం చ దుఃస్వం చ ప్రాజహాత్స చ తత్క్షణే ॥ 6-14-43 (39177)
ప్రోక్తం పరాయణం ప్రాజ్ఞం స్వధర్మనిరతం శుచిం।
వేదవేదాంగతత్వజ్ఞం కథం శంససి మే హతం ॥ 6-14-44 (39178)
సర్వాస్త్రవినయోపేతం శాంతం దాంతం మనస్వినం।
హతం శాంతనవం శ్రుత్వా మన్యే శేషం హతం బలం ॥ 6-14-45 (39179)
ధర్మాదధర్మో బలవాన్సంప్రాప్త ఇతి మే మతిః ।
యత్ర వృద్ధం గురుం హత్వా రాజ్యమిచ్ఛంతి పాండవాః ॥ 6-14-46 (39180)
జామదగ్న్యః పురా రామః సర్వాస్త్రవిదనుత్తమః ।
అంబార్థముద్యతః సంఖ్యే భీష్మేణ యుధి నిర్జితః ॥ 6-14-47 (39181)
తమింద్రసమకర్మాణం కకుదం సర్వధన్వినాం।
హతం శంససి మే భీష్మం కిం ను దుఃఖమతః పరం ॥ 6-14-48 (39182)
అసకృత్క్షత్రియవ్రాతాః సంఖ్యే యేన వినిర్జితాః ।
జామదగ్న్యేన వీరేణ పరవీరనిఘాతినా।
న హతో యో మహాబుద్ధిః స హతోఽద్య శిఖండినా ॥ 6-14-49 (39183)
తస్మాన్నూనం మహావీర్యాద్భార్గవాద్యుద్ధదుర్మదాత్।
తేజోవీర్యబలైర్యూయాఞ్శిఖండీ ద్రుపదాత్మజః ॥ 6-14-50 (39184)
యః శూరం కృతినం యుద్ధే సర్వశస్త్రవిశారదం।
పరమాస్త్రవిదం వీరం జఘాన భగ్తర్షభం ॥ 6-14-51 (39185)
కే వీరాస్తమమిత్రఘ్నమన్వయుః శస్త్రసంసది ।
శంస మే తద్యథా చాసీద్యుద్భం భీష్మస్య పాండవైః ॥ 6-14-52 (39186)
యోషేవ హతవీరా మే సేన్మ పుత్రస్య సంజయ ।
అగోపమివ చోద్భ్రాంతం గోకులం తద్బలం మమ ॥ 6-14-53 (39187)
పౌరుషం సర్వలోకస్య పరం యస్మిన్మహాహవే।
పరాసక్తే చ వస్తస్మిన్కథమాసీన్మనస్తదా ॥ 6-14-54 (39188)
జీవితేఽప్యద్య సామర్థ్యం కిమివాస్మాసు సంజయ।
ఘాతయిత్వా మహావీర్యం పితరం లోకధార్మికం ॥ 6-14-55 (39189)
అగాధే సలిలే మగ్నాం నావం దృష్ట్వేవ పారగాః ।
భీష్మే హతే భృశం దుఃఖాన్మన్యే శోచంతి పుత్రకాః ॥ 6-14-56 (39190)
అద్రిసారమయం నూనం హృదయం మమ సంజయ।
యచ్ఛ్రుత్వా పురుషవ్యాఘ్రం హతం భీష్మం న దీర్యతే ॥ 6-14-57 (39191)
యస్మిన్నస్త్రాణి మేధా చ నీతిశ్చ పురుషర్షభే।
అప్రమేయాణి దుర్ధర్షే కథం స నిహతో యుధి ॥ 6-14-58 (39192)
న చాస్త్రేణ న శౌర్యేణ తపసా మేధయా న చ।
న ధృత్యా న పునస్త్యాగాన్మృత్యోః కశ్చిద్విముచ్యతే ॥ 6-14-59 (39193)
కాలో నూనం మహావీర్యః సర్వలోకదురత్యయః ।
యత్ర శాంతనవం భీష్మం హతం శంససి సంజయ ॥ 6-14-60 (39194)
పుత్రశోకాభిసంతప్తో మహద్దుఃఖమచింతయన్ ।
ఆశంసేఽహం పరం త్రాణం భీష్మాచ్ఛాంతనునందనాత్ ॥ 6-14-61 (39195)
యదాదిత్యమివాపశ్యత్పతితం భ్రువి సంజయ ।
దుర్యోధనః శాంతనవం కిం తదా ప్రత్యపద్మత ॥ 6-14-62 (39196)
నాహం స్వేషాం పరేషాం వా బుద్ధ్యా సంజయ చింతయన్ ।
శేషం కించిత్ప్రపశ్యామి ప్రత్యనీకే మహీక్షితాం ॥ 6-14-63 (39197)
దారుణః క్షత్రధర్మోఽయమృషిభిః సంప్రదర్శితః ।
యత్ర శాంతనవం హత్వా రాజ్యమిచ్ఛంతి పాండవాః ॥ 6-14-64 (39198)
వయం వా రాజ్యమిచ్ఛామో ఘాతయిత్వా మహావ్రతం।
క్షత్రధర్మే స్థితాః పార్థా నాపరాధ్యంతి పుత్రకాః ॥ 6-14-65 (39199)
ఏతదార్యేణ కర్తవ్యం కృచ్ఛ్రాస్వాపత్సు సంజయ ।
పరాక్రమః పరాశక్తిస్తత్తు తస్మిన్ప్రతిష్ఠితం ॥ 6-14-66 (39200)
అనీకాని వినిఘ్నంతం హ్రీమంతమపరాజితం ।
కథం శాంతనవం తాతం పాండుపుత్రా న్యవారయన్ ॥ 6-14-67 (39201)
యథాయుక్తాన్యనీకాని కథం యుద్ధం మహాత్మభిః।
కథం వా నిహతో భీష్మః పితా సంజయ మే పరైః ॥ 6-14-68 (39202)
దుర్యోధనశ్చ కర్ణశ్చ శకునిశ్చాపి సౌబలః ।
దుఃశాసనశ్చ కితవో హతే భీష్మే కిమబ్రువన్ ॥ 6-14-69 (39203)
యచ్ఛరీరైరుపాస్తీర్ణాం నరవారణవాజినాం ।
శరశక్తిమహాఖంగతోమరాక్షాం మహాభయాం।
ప్రావిశన్కితవా మందాః సభాం యుద్ధదురాసదాం ॥ 6-14-70 (39204)
ప్రాణద్యూతే ప్రతిభయే కేఽదీవ్యంత నరర్షభాః ।
కే జీయంతే జితాస్తత్ర కృతలక్ష్యా నిపాతితాః ।
అన్యే భీష్మాచ్చాంతనవాత్తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-14-71 (39205)
న హి మే శాంతిరస్తీహ శ్రుత్వా దేవవ్రతం హతం।
పితరం భీమకర్మాణం భీష్మమాహవశోభినం ॥ 6-14-72 (39206)
ఆర్తిం మే హృదయే రూఢాం మహతీం పుత్రహానిజాం।
త్వం హి మే సర్పిషేవాగ్నిముద్దీపయసి సంజయ ॥ 6-14-73 (39207)
మహాంతం భారముద్యంయ విశ్రుతం సార్వలౌకికం।
దృష్ట్వా వినిహతం భీష్మం మన్యే శోచంతి పుత్రకాః ॥ 6-14-74 (39208)
శ్రోష్యామి తాని దుఃఖాని దుర్యోధనకృతాన్యహం ।
తస్మాన్మే సర్వమాచక్ష్వ యద్వృత్తం తత్ర సంజయ ॥ 6-14-75 (39209)
యద్వృత్తం తత్ర సంగ్రామే మందస్యాబుద్ధిసంభవం ।
అపనీతం సునీతం యత్తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-14-76 (39210)
యత్కృతం తత్ర సంగ్రామే భీష్మేణ జయమిచ్ఛతా ।
తేజోయుక్తం కృతాస్త్రేణ శంస తచ్చాప్యశేషతః ॥ 6-14-77 (39211)
యథా తదభవద్యుద్ధం కురుపాండవసేనయోః ।
క్రమేణ యేన యస్మింశ్చ కాలే యచ్చ యథాఽభవత్ ॥ ॥ 6-14-78 (39212)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి చతుర్దశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-14-1 అస్య త్వమంతికే స్థిత్వా సర్వం దృష్టవానసీతి శేషః ॥ 6-14-12 ప్రచిన్వంతం పుష్పవదాదదానం ॥ 6-14-13 సమచేష్టత ంరియమాణపశువద్ధస్తపాదవిక్షేపం కృతవత్ ॥ 6-14-23 అజుస్త్యక్తవంతః ॥ 6-14-27 మౌర్వీఘోషేణ స్తనయిత్నుర్గర్జన్మేఘ ఇవ । పృషత్కపృషతో బాణబిందుః ॥ 6-14-34 అపాసేధన్ న్యవారయన్ ॥ 6-14-44 ప్రోక్త లోకే ఖ్యాఢం ॥ 6-14-45 సర్వాస్త్రవినయోపేతం సర్వాస్త్రశిక్షాయుక్తం ॥ 6-14-54 పరాసక్తే పరలోకప్రియే ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 015
॥ శ్రీః ॥
6.15. అధ్యాయః 015
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
దుర్యోధనేన దుఃశాసనంప్రతి భీష్మరక్షణాజ్ఞాపనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-15-0 (39213)
సంజయ ఉవాచ। 6-15-0x (3990)
త్వద్యుక్తోఽయమనుప్రశ్నో మహారాజ యథార్హసి।
న తు దుర్యోధనే దోషమిమమాసంక్తుమర్హసి ॥ 6-15-1 (39214)
య ఆత్మనో దుశ్చరితాదశుభం ప్రాప్నుయాన్నరః।
ఏనసా తేన నాన్యం స ఉపాశంకితుమర్హతి॥ 6-15-2 (39215)
మహారాజ మనుష్యేషు నింద్యం యః సర్వమాచరేత్।
స వధ్యః సర్వలోకస్య నిందితాని సమాచరన్ ॥ 6-15-3 (39216)
నికారో నికృతిప్రజ్ఞైః పాండవైస్త్వత్ప్రతీక్షయా ।
అనుభూతః సహామాత్యైః క్షాంతశ్చ సుచిరం వనే ॥ 6-15-4 (39217)
హయానాం చ గజానాం చ రాజ్ఞాం చామితతేజసాం।
ప్రత్యక్షం యన్మయా దృష్టం దృష్టం యోగబలేన చ ॥ 6-15-5 (39218)
శృణు తత్పృథివీపాల మా చ శోకే మనః కృథాః ।
దిష్టమేతత్పురా నూనమిదమేవ నరాధిప ॥ 6-15-6 (39219)
నమస్కృత్వా ప్రవక్ష్యామి పారాశర్యాయ ధీమతే।
యస్య ప్రసాదాద్దివ్యం తత్ప్రాప్తం జ్ఞానమనుత్తమం ॥ 6-15-7 (39220)
దృష్టిశ్చాతీంద్రియా రాజందూరాచ్ఛ్రవణమేవ చ ।
పరచిత్తస్య విజ్ఞానమతీతానాగతస్య చ ॥ 6-15-8 (39221)
వ్యుత్థితోత్పత్తివిజ్ఞానమాకాశే చ గతిః శుభా ।
అస్త్రైరసంగో యుద్ధేషు వరదానాన్మహాత్మనః ॥ 6-15-9 (39222)
శ్రృణు మే విస్తరేణేదం విచిత్రం పరమాద్భుతం ।
భరతానామభూద్యుద్ధం యథా తద్రోమహర్షణం ॥ 6-15-10 (39223)
తేష్వనీకేషు యత్తేషు వ్యూఢేషు చ విధానతః ।
దుర్యోధనో మహారాజ దుఃశాసనమథాబ్రవీత్ ॥ 6-15-11 (39224)
దుఃశాసన రథాస్తూర్ణం యుజ్యంతాం భీష్మరక్షిణః।
అనీకాని చ సర్వాణి శీఘ్రం త్వమనుచోదయ ॥ 6-15-12 (39225)
అయం స మామభిప్రాప్తో వర్షపూగాభిచింతితః ।
పాండవానాం ససైన్యానాం కురూణాం చ సమాగమః ॥ 6-15-13 (39226)
నాతః కార్యతమం మన్యే రణే భీష్మస్య రక్షణాత్।
హన్యుద్గుప్తో హ్యసౌ పార్థాన్సోమకాంశ్చ ససృంజయాన్ ॥ 6-15-14 (39227)
అబ్రవీచ్చ విశుద్ధాత్మా నాహం హన్యాం శిఖండినాం ।
శ్రూయతే స్త్రీ హ్యసౌ పూర్వం తస్మాదూర్త్యో రణే మమ ॥ 6-15-15 (39228)
తస్మాద్భీష్మో రక్షితవ్యో విశేషేణేతి మే మతిః।
శిఖండినో వధే యత్తాః సర్వే తిష్ఠంతు మామకాః ॥ 6-15-16 (39229)
తథా ప్రాచ్యాః ప్రతీచ్యాశ్చ దాక్షిణాత్యోత్తరాపథాః ।
సర్వథాఽస్త్రేషు కుశలాస్తే రక్షంతు పితామహం ॥ 6-15-17 (39230)
అరక్ష్యమాణం హి వృకో హన్యాత్సింహం మహాబలం ।
మా సింహం జంబుకేనేవ ఘాతయామః శిఖండినా ॥ 6-15-18 (39231)
వామం చక్రం యుధామన్యురుత్తమౌజాశ్చ దక్షిణం।
గోప్తారౌ ఫాల్గునం ప్రాప్తౌ ఫాల్గునోపి శిఖండినః । 6-15-19 (39232)
సంరక్ష్యమాణః పార్థేన భీష్మేణ చ వివర్జితః ।
యథా న హన్యాద్గాంగేయం దుఃశాసన తథా కురు ॥ ॥ 6-15-20 (39233)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి పంచదశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-15-1 ఆసంక్తం ఆసంజయితుం ॥ 6-15-2 ఏనసా పాపేన ॥ 6-15-9 వ్యుత్థితస్య ఉచ్ఛాస్త్రవర్తిన ఉత్పత్తిః కారణం తస్య విజ్ఞానం ॥ 6-15-11 వ్యూఢేషు వ్యూహరచనయా స్థితేషు ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 016
॥ శ్రీః ॥
6.16. అధ్యాయః 016
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
కురుపాండవసేనావర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-16-0 (39234)
సంజయ ఉవాచ। 6-16-0x (3991)
తతో రజన్యాం వ్యుష్టాయాం శబ్దః సమభవన్మహాన్।
క్రోశతాం భూమిపలానాం యుజ్యతాం యుజ్యతామితి ॥ 6-16-1 (39235)
శంఖదుందుభిఘోషైశ్చ సింహనాదైశ్చ భారత।
హయహేషితనాదైశ్చ రథనేమిస్వనైస్తథా ॥ 6-16-2 (39236)
గాజానాం బృహతాం చైవ యోధానాం చాపి గర్జతాం।
క్ష్వేలితాస్ఫోటితోత్క్రుష్టైస్తుములం సర్వతోఽభవత్ ॥ 6-16-3 (39237)
ఉదతిష్ఠన్మహారాజ సర్వం యుక్తమశేషతః ।
సూర్యోదయే మహత్సైన్యం కురుపాండవసేనయోః ॥ 6-16-4 (39238)
రాజేంద్ర తవ పుత్రాణాం పాండవానాం తథైవ చ।
దుష్ప్రధృష్యాణి చాస్త్రాణి సశస్రకవచాని చ ॥ 6-16-5 (39239)
తతః ప్రకాశే సైన్యాని సమదృశ్యంత భారత।
త్వదీయానాం పరేషాం చ శస్త్రవంతి మహాంతి చ ॥ 6-16-6 (39240)
తత్ర నాగా రథాశ్చైవ జాంబూనదపరిష్కృతాః।
విభ్రాజమానా దృశ్యంతే మేఘా ఇవ సవిద్యుతః ॥ 6-16-7 (39241)
రథానీకాన్యదృశ్యంత నగరాణీవ భూరిశః ।
అతీవ శుశుభే తత్ర పితా తే పూర్ణచంద్రవత్ ॥ 6-16-8 (39242)
ధనుర్భిర్ఋష్టిభిః ఖంగైర్గదాభిః శక్తితోమరైః ।
యోధాః ప్రహరణైః శుభ్రైస్తేష్వనీకేష్వవస్థితాః ॥ 6-16-9 (39243)
గజాః పదాతా రథినస్తురగాశ్చ విశాంపతే ।
వ్యతిష్ఠన్వాగురాకారాః శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-16-10 (39244)
ధ్వజా బహువిధాకారా వ్యదృశ్యంత సముచ్ఛ్రితాః।
స్వేషాం చైవ పరేషాం చ ద్యుతిమంతః సహస్రశః ॥ 6-16-11 (39245)
కాంచనా మణిచిత్రాంగా జ్వలంత ఇవ పావకాః।
అర్చిష్మంతో వ్యరోచంత గజారోహాః సహస్రశః ॥ 6-16-12 (39246)
మహేంద్రకేతవః శుభ్రా మహేంద్రసదనేష్వివ।
సన్నద్ధాస్తే ప్రవీరాశ్చ దదృశుర్యుద్ధకాంక్షిణః ॥ 6-16-13 (39247)
ఉద్యతైరాయుధైశ్చిత్రాస్తలబద్ధాః కలాపినః ।
ఋషభాక్షా మనుష్యేంద్రాశ్చమూముఖగతా బభుః ॥ 6-16-14 (39248)
శకునిః సౌబలః శల్య ఆవంత్యోఽథ జయద్రథః ।
విందానువిందౌ కైకేయాః కాంభోజశ్చ సుదక్షిణః ॥ 6-16-15 (39249)
శ్రుతాయుధశ్చ కాలింగో జయత్సేనశ్చ పార్థివః ।
బృహద్బలశ్చ కౌశల్యః కృతవర్మా చ సాత్వతః ॥ 6-16-16 (39250)
దశైతే పురుషవ్యాఘ్రాః శూరాః పరిఘబాహవః ।
అక్షౌహిణీనాం పతయో యజ్వానో భూరిదక్షిణాః ॥ 6-16-17 (39251)
ఏతే చాన్యే చ బహవో దుర్యోధనవశానుగాః ।
రాజానో రాజపుత్రాశ్చ నీతిమంతో మహారథాః ॥ 6-16-18 (39252)
సన్నద్ధాః సమదృశ్యన స్వేష్వనీకేష్వవస్థితాః ।
బద్ధకృష్ణాజినాః సర్వే బలినో యుద్ధశాలినః ॥ 6-16-19 (39253)
హృష్టా దుర్యోధనస్యార్థే బ్రహ్మలోకాయ దీక్షితాః।
సమర్థా దశ వాహిన్యః పరిగృహ్య వ్యవస్థితాః ॥ 6-16-20 (39254)
ఏకాదశీ ధార్తరాష్ట్రీ కౌరవాణాం మహాచమూః ।
అగ్రతః సర్వసైన్యానాం యత్ర శాంతనవోఽగ్రణీః ॥ 6-16-21 (39255)
శ్వేతోష్ణీషం శ్వేతహయం శ్వేతవర్మాణమచ్యుతం ।
అపశ్యామ మహారాజ భీష్మం చంద్రమివోదితం ॥ 6-16-22 (39256)
హేమతాలధ్వజం భీష్మం రాజతే స్యందతే స్థితం ।
శ్వేతాభ్ర ఇవ తీక్ష్ణాంశుం దదృశుః కురుపాండవాః ॥ 6-16-23 (39257)
దృష్ట్వా చమూముఖే భీష్మం సమకంపంత పాండవాః ।
సృంజయాశ్చ మహేష్వాసా ధృష్టద్యుంనపురోగమాః ।
జృంభమాణం మహాసింహం దృష్ట్వా క్షుద్రమృగా యథా ॥ 6-16-24 (39258)
ధృష్టద్యుంనముఖాః సర్వే సముద్వివిజిరే ముహుః ।
ఏకాదశైతాః శ్రీజుష్టా వాహిన్యస్తవ పార్థివ ॥ 6-16-25 (39259)
పాండవానాం తథా సప్త మహాపురుషపాలితాః ।
ఉన్మత్తమకరావర్తౌ మహాగ్రాహసమాకులౌ ॥ 6-16-26 (39260)
యుగాంతే సమవేతౌ ద్వౌ దృశ్యేతే సాగరావివ ।
నైవ నస్తాదృశో రాజందృష్టపూర్వో న చ శ్రుతః ।
అనీకానాం సమేతానాం కౌరవాణాం తథావిధః ॥ ॥ 6-16-27 (39261)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి షోడశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-16-4 యుక్తం సన్నద్ధం । అశేషతః సర్వప్రకారైః ॥ 6-16-10 వాగురాకారాః పరేషాం బంధనార్థమిత్యర్థః ॥ 6-16-14 తలబద్ధాః తలం జ్యాధాతత్రాణం బద్ధం యైస్తే । కలాపినః తూణవంతః ॥ 6-16-27 తథావిధః సంమర్ద ఇతి శేషః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 017
॥ శ్రీః ॥
6.17. అధ్యాయః 017
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
యుద్ధాయ కురుసేనానిర్యాణం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-17-0 (39262)
సంజయ ఉవాచ। 6-17-0x (3992)
యథా స భగవాన్వ్యాసః కృష్ణద్వైపాయనోఽబ్రవీత్।
తథైవ సహితాః సర్వే సమాజగ్ముర్మహీక్షితః ॥ 6-17-1 (39263)
మఘావిషయగః సోమస్తద్దినం ప్రత్యపద్యత।
దీప్యమానాశ్చ సంపేతుర్దివి సప్త మహగ్రహాః ॥ 6-17-2 (39264)
ద్విధాభూత ఇవాదిత్య ఉదయే ప్రత్యదృశ్యత।
జ్వలంత్యా శిఖయా భూయో భానుమానుదితో రవిః ॥ 6-17-3 (39265)
వవాశిరే చ దీప్తాయాం దిశి గోమాయువాయసాః ।
లిప్సమానాః శరీరాణి మాంసశోణితభోజనాః ॥ 6-17-4 (39266)
అహన్యహని పార్థానాం వృద్ధః కురుపితామహః ।
భరద్వాజాత్మజశ్చైవ ప్రాతరుత్థాయ సంయతౌ ॥ 6-17-5 (39267)
జయోఽస్తు పాండుపుత్రాణామిత్యూచతురిందమౌ ।
యుయుధాతే తవార్థాయ యథా స సమయః కృతః ॥ 6-17-6 (39268)
సర్వధర్మవిశేషజ్ఞః పితా దేవవ్రతస్తవ ।
సమానీయ మహీపాలానిదం వచనమబ్రవీత్ ॥ 6-17-7 (39269)
ఇదం వః క్షత్రియా ద్వారం స్వర్గాయాపావృతం మహత్।
గచ్ఛధ్వం తేన శక్రస్య బ్రహ్మణః సహలోకతాం ॥ 6-17-8 (39270)
ఏష వః శాశ్వతః పంథాః పూర్వైః పూర్వతరైః కృతః ।
సంభావయధ్వమాత్మానమవ్యగ్రమనసో యుధి ॥ 6-17-9 (39271)
నాభాగోఽథ యయాతిశ్చ మాంధాతా నహుషో నృగః ।
సంసిద్ధాః పరమం స్థానం గతాః కర్మభిరీదృశైః ॥ 6-17-10 (39272)
అధర్మః క్షత్రియస్యైష యద్వ్యాధిమరణం గృహే ।
యదయోనిధనం యాతి సోఽస్య ధర్మః సనాతనః ॥ 6-17-11 (39273)
ఏవముక్తా మహీపాలా భీష్మేణ భరతర్షభ।
నిర్యయుః స్వాన్యనీకాని శోభయంతో రథోత్తమైః ॥ 6-17-12 (39274)
స తు వైకర్తనః కర్ణః సామాత్యః సహ బంధుభిః ।
న్యాసితః సమరే శస్త్రం భీష్మేణ భరతర్షభ ॥ 6-17-13 (39275)
అపేతకర్ణాః పుత్రాస్తే రాజనశ్చైవ తావకాః ।
నిర్యయుః సింహనాదేన నాదయంతో దిశో దశ ॥ 6-17-14 (39276)
శ్వేతైశ్ఛత్రైః పతాకాభిర్ధ్వజవారణవాజిభిః ।
తాన్యనీకాని శోభంతే గజైరథ పదాతిభిః ॥ 6-17-15 (39277)
భేరీపణవశబ్దైశ్చ దుందుభీనాం చ నిఃస్వనైః ।
రథనేమినినాదైశ్చ బభూవాకులితా మహీ ॥ 6-17-16 (39278)
కాంచనాంగదకేయూరైః కార్ముకైశ్చ మహారథాః ।
భ్రాజమానా వ్యరాజంత సాగ్నయః పర్వతా ఇవ ॥ 6-17-17 (39279)
తాలేన మహతా భీష్మః పంచతారేణ కేతునా ।
విమలాదిత్యసంకాశస్తస్థౌ కురుచమూపరి ॥ 6-17-18 (39280)
యే త్వదీయా మహేష్వాసా రాజానో భరతర్షభ ।
అవర్తంత యథాదేశం రాజఞ్శాంతనవస్య తే ॥ 6-17-19 (39281)
స తు గోవాసనః శైబ్యః సహితః సర్వరాజభిః ।
యయౌ మాతంగరాజేన రాజార్హేణ పతాకినా ।
పద్మవర్ణస్త్వనీకానాం సర్వేషామగ్రతః స్థితః ॥ 6-17-20 (39282)
అశ్వత్థామా యయౌ యత్తః సింహలాంగూలకేతునా ।
శ్రుతాయుధశ్చిత్రసేనః పురుమిత్రో వివింశతిః ॥ 6-17-21 (39283)
శల్యో భూరిశ్రవాశ్చైవ వికర్ణశ్చ మహారథః ।
ఏతే సప్త మహేష్వాసా ద్రోణపుత్రపురోగమాః ॥ 6-17-22 (39284)
స్యందనైర్వరవర్మాణో భీష్మస్యాసన్పురోగమాః।
తేషామపి మహోత్సేధాః శోభయంతో రథోత్తమాన్ ॥ 6-17-23 (39285)
భ్రాజమానా వ్యరోచంత జాంబూనదమయా ధ్వజాః।
జాంబూనదమయీ వేదీ కమండలువిభూషితా ॥ 6-17-24 (39286)
కేతురాచార్యముఖ్యస్య ద్రోణస్య ధనుషా సహ ।
అనేకశతసాహస్రమనీకమనుకర్షతః ॥ 6-17-25 (39287)
మహాందుర్యోధనస్యాసీన్నాగో మణిమయో ధ్వజః ।
తస్య పౌరవకాలింగకాంభోజాః సముదక్షిణాః ॥ 6-17-26 (39288)
క్షేమధన్వా చ శల్యశ్చ తస్థుః ప్రముఖతో రథాః।
స్యందనేన మహార్హేణ కేతునా వృషభేణ చ।
ప్రకర్షన్నేవ సేనాగ్నం మాగధస్య కృపో యయౌ ॥ 6-17-27 (39289)
తదంగపతినాం గుప్తం కృపేణ చ మనస్వినా ।
శారదాంబుధరప్రఖ్యం ప్రాచ్యానాం సుమహద్బలం ॥ 6-17-28 (39290)
అనీకప్రముఖే తిష్ఠన్వరాహేణ మహాయశాః।
శుశుభే కేతుముఖ్యేన రాజతేన జయద్రథః ॥ 6-17-29 (39291)
శతం రతసహస్రాణాం తస్యాసన్వశవర్తినః।
అష్టౌ నాగసహస్రాణి సాదినామయుతాని షట్ ॥ 6-17-30 (39292)
తత్సింధుపతినా రాజ్ఞా పాలితం ధ్వజినీముఖం।
అనంతరథనాగాశ్వమశోభత మహద్బలం ॥ 6-17-31 (39293)
షష్ట్యా రథసహస్రైస్తు నాగానామయుతేన చ।
పతిః సర్వకలింగానాం యయౌ కేతుమతా సహ ॥ 6-17-32 (39294)
తస్య పర్వతసంకాశా వ్యరోచంత మహాగజాః ।
యంత్రతోమరతూణీరైః పతాకాభిః సుశోభితాః ॥ 6-17-33 (39295)
శుశుభే కేతుముఖ్యేన పావకేన కలింగకః।
శ్వేతచ్ఛత్రేణ నిష్కేణ చామరవ్యజనేన చ॥ 6-17-34 (39296)
కేతుమానపి మాతంగం విచిత్రపరమాంకుశం।
ఆస్థితః సమరే రాజన్మేఘస్థ ఇవ భానుమాన్ ॥ 6-17-35 (39297)
తేజసా దీప్యమానస్తు వారణోత్తమమాస్థితః ।
భగదత్తో యయౌ రాజా యథా వజ్రధరస్తథా ॥ 6-17-36 (39298)
గజస్కంధగతావాస్తాం భగదత్తేన సంమితౌ ।
విందానువిందావావంత్యౌ కేతుమంతమనువ్రతౌ ॥ 6-17-37 (39299)
స రథానీకవాన్వ్యూహో హస్త్యంగో నృపశీర్షవాన్ ।
వాజిపక్షః పతత్యుగ్రః ప్రహసన్సర్వతోముఖః ॥ 6-17-38 (39300)
ద్రోణేన విహితో రాజన్రాజ్ఞా శాంతనవేన చ।
తథైవాచార్యపుత్రేణ బాహ్లీకేన కృపేమ చ ॥ ॥ 6-17-39 (39301)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి సప్తదశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-17-2 మఘావిషయగః సోమస్తద్దినం ప్రత్యపద్యతేతి। మఘా పిత్ర్యాం నక్షత్రం తస్య విషయో దేశః పితృలోకస్తద్గతః సోమః। కురుపాండవయుద్ధారంభదినముక్తం భారతసావిత్ర్యాం-హేమంతే ప్రథమే మాసి శుక్లపక్షే త్రయోదశీం। ప్రవృత్తం భారతం యుద్ధం నక్షత్రే యమదైవతే। ప్రథమే మార్గశీర్షే। అత్ర త్రయోదశీశబ్దేన తద్యుక్తా చతుర్దశ్యేవ గ్రాహ్యా। అర్జునేన హతో భీష్మో మాఘమాసేఽసితాష్టమీతి। త్రయోదశ్యాం తు మధ్యాహ్నే భారద్వాజో నిపాతిత ఇతి। తత్రైవ యుద్ధస్య దశమే పంచదశే చాహ్ని తయోర్భీష్మద్రోణయోరష్టమీత్రయోదశీసంయోగదర్శనాత్। అత్ర పౌషేతి మాఘశబ్దో మకరాయనాభిప్రాయేణ। తదానీం తత్సంభవాత్ అసితాష్టమీతి ఛేదః। అన్యథా సప్తమీద్వాదశ్యోరేవ తయోర్హననం ప్రాప్నోతి। యత్తు అమావాస్యాయాం దుర్యోధనహననం తత్రైవోక్తం తత్రాప్యమావాస్యాశబ్ద ఇష్టిదినే ప్రతిపద్యేవ ప్రయుక్తో వేదితవ్యః। యమదైవతే ఇతి భరణీ న గ్రాహ్య కింతు యుగ్మదైవతం మృగశీర్షమేవ గ్రాహ్యం। తస్య హి పూర్వదలం శుక్రదైవత్యత్వాదాసురం ఉత్తరార్థం బుధదైవత్యత్వాద్దైవ్యం। తేన తత్రాసురాణాముపరమో దేవానామభ్యుదయశ్చ సిద్ధ్యతి। కించ-చత్వారింశదహాన్యద్య ద్వే చ మే నిఃసృతస్య వై। పుష్యేణ సంప్రయాతోస్మి శ్రవణే పునరాగత ఇతి యుద్ధారంభాదష్టాదశేఽహ్ని తీర్థయాత్రాత ఆగతస్య బలదేవస్య వచనాత్ శ్రవణే యుద్ధసమాప్తిర్దృశ్యతే। తతః ప్రాచీనేఽష్టాదశర్క్షే మృగశీర్ష ఏవ యుద్ధారంభః సంభవతి నత్వేకవింశే భరణ్యాం। అష్టాదశదినమధ్యే నక్షత్రత్రయక్షయస్య కల్పయితుమయుక్తత్వాత్ కార్తికీ కృత్తికాయోగానుపాతేన చతుర్దశ్యాం మృగస్యైవ సంభావనాచ్చ। ఏతేన యుద్ధారంభం ప్రకృత్య- మఘావిషయగః సోమస్తద్దినం ప్రత్యపద్యతేతి భీష్మపర్వణి సంజయవాక్యాన్మఘాయాం యుద్ధారంభ ఇత్యపి నిరస్తం। బలదేవవాక్యవిరుద్ధత్వాత్ । శబ్దార్థస్తు మఘాపదేన తత్సహచరాః పితరో లక్ష్యంతే। తేన యుద్ధే మృతానాం ఉత్తమదేహప్రదానార్థం చంద్రస్తదా పితృలోకే సన్నిహితోఽభూదితి। స్వర్గిణాం దివ్యదేహలాభశ్చంద్రాధీన ఇతి శాస్త్రప్రసిద్ధేః । తథా ద్వాదశ్యాం రాత్రియుద్ధే చంద్రోదయకాలే-త్రిభాగమాత్రశేషాయాం రాత్రౌ యుద్ధమవర్తతేత్యుక్తం తత్ర త్రిభాగేత్యస్య త్రిముహూర్తశేషాయామిత్యర్థః। తథా-అష్టపంచాశతం రాత్ర్యః శయానస్యాద్య మే గతాః ఇతి భీష్మవచనం తు-మాఘోఽయం సమను ప్రాప్తః- త్రిభగమాత్రః పక్షోఽయం ఇతి వాక్యశేషానుసారాత్। అశతం శతహీనం యథా స్యాత్తథా అష్టపంచ అష్టపంచాశద్రాత్రయో వ్యతీతా ఇతి వ్యాఖ్యేయం। విలోమశోధనాత్ అష్టపంచాశదూనం శతం రాత్రయో ద్వాచత్వారింశద్రాత్రయో వ్యతీతా ఇత్యర్థః। తథాచ పౌషకృష్ణాష్టమీతో మాఘశుక్లపంచంయాం తావతీ దినసంఖ్యా పూర్యతే పక్షస్య చ తృతీయో భాగో గతో భవతి। తతత్రాప్యేకతిథిక్షయాత్ పంచంయాః ద్విచత్వారింశత్తమత్వం జ్ఞేయం। శేషో భవితుమర్హతీత్యత్ర కార్యశేషో దేహత్యాగాదిరేవ శేషో నతు పక్షశేష ఇతి వ్యాఖ్యా జ్ఞేయా। తత్రాయం నిష్కర్షః। కార్తికశుక్లద్వాదశ్యాం రేవత్యాం కృష్ణప్రయాణం। తతో నిష్కర్షః। కార్తికశుక్లద్వాదశ్యాం రేవత్యాం కృష్ణప్రయాణం। తతో మార్గశీర్షకృష్ణపంచంయాం పుష్యే సేనయోర్నిర్యాణం। తతః పంచంయాం ఉపరి షష్ఠీమారభ్య సప్తదినాని గణయిత్వా తదుపర్యష్టమేఽహ్ని అమావాస్యా భవిష్యతీత్యనేన త్రయోదశదినాత్మకోఽయం కృష్ణపక్షో మహోత్పాతజనక ఇతి సూచితం। క్షీణయోశ్చ తిథ్యోః పక్షాంతరే పునర్వృద్ధ్యా సంఖ్యాపూరణేభవతీతి మార్గశీర్షకృష్ణపంచమీమారభ్య పౌషశుక్లప్రతిపత్ ద్విచత్వారింశీ తిథిర్భవతీతి బలదేవవాక్యోక్తా దినసంఖ్యా నక్షత్రసంఖ్యా చానుగృహీత భవతి। యత్తు- సప్తమాచ్చాపి దివసాదమావాక్యా భవిష్యతి। సంగ్రామయోజయేత్తత్ర తాం హ్యాహుః శక్రదైవతాం। ప్రయాధ్వం వై కురుక్షేత్రం పుష్యో ద్యేతి పునఃపునరితి దుర్యోధనవాక్యం తత్ర సంగ్రామమిత్యనేన సంగ్రామే జయసాధనం ధారాబంధాదికం తస్యాం యోజయేదిత్యుక్తం। శక్రదైవతామిత్యనేన తస్యాం జ్యేష్ఠానక్షత్రయోగ ఉచ్యతే। సచ తిథిద్వయక్షయాత్తత్రాసంభవన్నపి తత్ర తిథివదేవ నక్షత్రక్షయాద్వా తిథినక్షత్రయోరాద్యంతయోగాద్వా జ్ఞేయ ఇతి సర్వం సమంజసం। మహాగ్రహాః రాహుకేతో రుపగ్రహత్వాత్సప్తైవ ॥ 6-17-4 వవాశిరే శబ్దం కృతవంతః ॥ 6-17-11 అయోనిధనం అయసా శస్త్రేణ మరణం ॥ 6-17-18 తాలేన ధ్వజభూతేన ॥ 6-17-20 గోవాసనః తద్ద్రేశ్యః ॥ 6-17-29 వరాహేణ కేతుముఖ్యేనేతి సంబంధః ॥ 6-17-34 నిష్కేణ కంఠాభరణేన ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 018
॥ శ్రీః ॥
6.18. అధ్యాయః 018
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
కురుసేనావర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-18-0 (39302)
సంజయ ఉవాచ। 6-18-0x (3993)
తతో ముహూర్తాత్తుములః శబ్దో హృదయకంపనః।
అశ్రూయత మహారాజ యోధానాం ప్రయుయుత్సతాం ॥ 6-18-1 (39303)
శంఖదుందుభిఘోషైశ్చ వారణానాం చ బృంహితైః ।
నోమిఘోషై రథానాం చ దీర్యతీవ వసుంధరా ॥ 6-18-2 (39304)
హయానాం హేషమాణానాం యోధానాం చైవ గర్జతాం।
క్షణేనైవ నభో భూమిః శబ్దేనాపూరితం తదా ॥ 6-18-3 (39305)
పుత్రాణాం తవ దుర్ధర్ష పాండవానాం తథైవ చ ।
సమకంపంత సైన్యాని పరస్పరసమాగమే ॥ 6-18-4 (39306)
తత్ర నాగా రథాశ్చైవ జాంబూనదవిభూషితాః ।
భ్రాజమానా వ్యదృశ్యంత మేఘా ఇవ సవిద్యుతః ॥ 6-18-5 (39307)
ధ్వజా బహువిధాకారాస్తావకానాం నరాధిప ।
కాంచనాంగదినో రేజుర్జ్వలితా ఇవ పావకాః ॥ 6-18-6 (39308)
స్వేషాం చైవ పరేషాం చ సమదృశ్యంత భారత।
మహేంద్రకేతవః శుభ్రా మహేంద్రసదనేష్వివ ॥ 6-18-7 (39309)
కాంచనైః కవచైర్వీరా జ్వలనార్కసమప్రభైః।
సన్నద్ధాః సమదృశ్యంత జ్వలనార్కసమప్రభాః ॥ 6-18-8 (39310)
కురుయోధవరా రాజన్విచిత్రాయుధకార్ముకాః ।
ఉద్యతైరాయుథైశ్చిత్రైస్తలబద్ధాః పతాకినః ॥ 6-18-9 (39311)
ఋషభాక్షా మహేష్వాసాశ్చమూముఖగతా బభుః ।
పృష్ఠగోపాస్తు భీష్మస్య పుత్రాస్తవ నరాధిప ।
దుఃశాసనో దుర్విషహో దుర్ముఖో దుఃసహస్తథా ॥ 6-18-10 (39312)
వివింశతిశ్చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ మహారథః ।
సత్యవ్రతః పురుమిత్రో జయో భూరిశ్రవాః శలః ॥ 6-18-11 (39313)
రథా వింశతిసాహస్రాస్తథైషామనుయాయినః।
అభీషాహాః శూరసేనాః శిబయోఽథ వసాతయః ॥ 6-18-12 (39314)
శాల్వా మత్స్యాస్తథాంబష్ఠాస్త్రైగర్తాః కేకయాస్తథా।
సౌవీరాః కైతవాః ప్రాచ్యాః ప్రతీచ్యేదీచ్యవాసినః ॥ 6-18-13 (39315)
ద్వాదశైతే జనపదాః సర్వే శూరాస్తనుత్యజః ।
మహతా రథవంశేన తే రరక్షుః పితామహం ॥ 6-18-14 (39316)
అనీకం దశసాహస్రం కుంజరాణాం తరస్వినాం ।
మాగధో యత్ర నృపతిస్తద్రథానీకమన్వయాత్ ॥ 6-18-15 (39317)
రథానాం చక్రరక్షాశ్చ పాదరక్షాశ్చ దంతినాం।
అభవన్వాహినీమధ్యే శతానామయుతాని షట్ ॥ 6-18-16 (39318)
పాదాతాశ్చాగ్రతో గచ్ఛంధనుశ్చర్మాసిపాణయః ।
అనేకశతసాహస్రా నఖరప్రాసయోధినః ॥ 6-18-17 (39319)
అక్షౌహిణ్యో దశైకా చ తవ పుత్రస్య భారత।
అదృశ్యత మహారాజ గంగేవ యమునాంతరా ॥ ॥ 6-18-18 (39320)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి అష్టాదశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-18-16 శతానాగయుతాని షట్ షట్శతాన్యయుతగుణాని। షష్టిలక్షాణీతి యావత్ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 019
॥ శ్రీః ॥
6.19. అధ్యాయః 019
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
యుద్ధాయ పాండవసేనానిర్యాణం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-19-0 (39321)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-19-0x (3994)
అర్క్షాంహిణీం దశైకాం చ వ్యూఢాం దృష్ట్వా యుధిష్ఠిరః।
కథమల్పేన సైన్యేన ప్రత్యవ్యూహత పాండవః ॥ 6-19-1 (39322)
యో వేద మానుషం వ్యూహం దైవం గాంధర్వమాసురం ।
కథం భీష్మం స కౌంతేయః ప్రత్యయూహత సంజయ ॥ 6-19-2 (39323)
సంజయ ఉవాచ। 6-19-3x (3995)
ధార్తరాష్ట్రాణ్యనీకాని దృష్ట్వా వ్యూఢాని పాండవః।
అభ్యభాషత ధర్మాత్మా ధర్మరాజో ధనంజయం ॥ 6-19-3 (39324)
మహర్షేర్వచనాత్తాత వేదయంతి బృహస్పతేః ।
సంహతాన్యోధయేదల్పాన్కామం విస్తారయేద్బహూన్ ॥ 6-19-4 (39325)
సూచీముఖమనీకం స్యాదల్పానాం బహుభిః సహ।
అస్మాకం చ తథా సైన్యమల్పీయః సుతరాం పరైః ॥ 6-19-5 (39326)
ఏతద్వచనమాజ్ఞాయ మహర్షేర్వ్యూహ పాండవ ।
ఏతచ్ఛ్రుత్వా ధర్మరాజం ప్రత్యభాషత పాండవః॥ 6-19-6 (39327)
ఏష వ్యూహామి తే వ్యూహం రాజసత్తమ దుర్జయం।
అచలం నామ వజ్రాఖ్యం విహితం వజ్రపాణినా ॥ 6-19-7 (39328)
యః స వాత ఇవోద్భూతః సమరే దుఃసహః పరైః।
స నః పురో యోత్సయతే వై భీమః ప్రహరతాం వరః ॥ 6-19-8 (39329)
తేజాంసి రిపుసైన్యానాం మృద్గన్పురుషసత్తమః।
అగ్నేఽగ్రణీర్యోత్స్యతి నో యుద్ధోపాయవిచక్షణః ॥ 6-19-9 (39330)
యం దృష్ట్వా కురవః సర్వే దుర్యోధనపురోగమాః।
నివర్తిష్యంతి సంత్రస్తాః సింహం క్షుద్రమృగా యథా ॥ 6-19-10 (39331)
తం సర్వే సంశ్రయిష్యామః ప్రాకారమకుతోభయాః ।
భీమం ప్రహరతాం శ్రేష్ఠం దేవారాజమివామరాః ॥ 6-19-11 (39332)
న హి సోఽస్తి పుమాఁల్లోకే యః సంక్రుద్ధం వృకోదరం।
ద్రష్టుమత్యుగ్రకర్మాణం విషహేత నరర్షభం ॥ 6-19-12 (39333)
భీమసేనో గదాం బిభ్రద్వజ్రసారమయీం దృఢాం ।
చరన్వేగేన మహతా సముద్రమపి శోషయేత్ ॥ 6-19-13 (39334)
భీమసేనం తదా రాజందర్శయస్వ మహాబలం ।
కేకయా ధృష్టకేతుశ్చ చేకితానశ్చ వీర్యవాన్ ॥ 6-19-14 (39335)
ఏతే గచ్ఛంతు సామాత్యాః ప్రకర్షంతో జనాధిప ।
ధృతరాష్ట్రస్య దాయాదానితి బీభత్సురబ్రవీత్ ॥ 6-19-15 (39336)
బ్రువాణం తు తథా పార్థం సర్వసైన్యాని భారత ।
అపూజయంస్తదా వాగ్భిరనుకూలాభిరాహవే ॥ 6-19-16 (39337)
ఏవముక్త్వా మహాబాహుస్తథా చక్రే ధనంజయః।
వ్యూహ్య తాని బలాన్యాశు ప్రయయౌ ఫల్గునస్తథా ॥ 6-19-17 (39338)
సంప్రయాతాన్కురూందృష్ట్వా పాండంవానాం మహాచమూః।
గంగేవ పూర్ణా స్తిమితా స్పందమానా వ్యదృశ్యత ॥ 6-19-18 (39339)
భీమసేనోఽగ్రణీస్తేషాం ధృష్టద్యుంనశ్చ వీర్యవాన్ ।
నకులః సహదేవశ్చ ధృష్టకేతుశ్చ పార్థివః ॥ 6-19-19 (39340)
విరాటశ్చ తతః పశ్చాద్రాజాథాక్షౌహిణీవృతః ।
భ్రాతృభిః సహ పుత్రైశ్చ సోఽభ్యరక్షత పృష్ఠతః ॥ 6-19-20 (39341)
చక్రరక్షౌ తు భీమస్య మాద్రీపుత్రౌ మహాద్యుతీ।
ద్రౌపదేయాః ససౌభద్రాః పృష్ఠగోపాస్తరస్వినః ॥ 6-19-21 (39342)
ధృష్టద్యుంనశ్చ పాంచాల్యస్తేషాం గోప్తా మహారథః ।
సహితః పృతనాశూరైః రథముఖ్యైః ప్రభద్రకైః ॥ 6-19-22 (39343)
శిఖండీ తు తతః పశ్చాదర్జునేనాభిరక్షితః।
యత్తో భీష్మవినాశాయ ప్రయయౌ భరతర్షభ ॥ 6-19-23 (39344)
పృష్ఠతోఽప్యర్జునస్యాసీద్యుయుధానో మహాబలః ।
చక్రరక్షౌ తు పాంచాల్యౌ యుధామన్యూత్తమోజసౌ ॥ 6-19-24 (39345)
రాజా తు మధ్యమానీకే కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః ।
బృహద్భీః కుంజరైర్మత్తైశ్చలద్భిరచలైరివ ॥ 6-19-25 (39346)
అక్షౌహిణ్యాథ పాంచాల్యో యజ్ఞసేనో మహామనాః ।
విరాటమన్వయాత్పశ్చాత్పాండవార్థం పరాక్రమీ ॥ 6-19-27aతేషామాదిత్యచంద్రాభాః కనకోత్తమభూషణాః ।
నానాచిహ్నధరా రాజన్రథేష్వాసన్మహాధ్వజాః ॥ 6-19-26 (39347)
సముత్సార్య తతః పశ్చాద్ధృష్టద్యుంనో మహారథః ।
భ్రాతృభిః సహపుత్రైశ్చ సోఽభ్యరక్షద్యుధిష్ఠిరం ॥ 6-19-28 (39348)
త్వదీయానాం పరేషాం చ రథేషు విపులాంధ్వజాన్।
అభిభూయార్జునస్యైకో రథే తస్థౌ మహాకపిః ॥ 6-19-29 (39349)
పదాతాస్త్వగ్రతోఽగచ్ఛన్నసిశక్త్యృష్టిపాణయః।
అనేకశతసాహస్రా భీమసేనస్య రక్షిణః ॥ 6-19-30 (39350)
వారణా దశసాహస్రాః ప్రభిన్నకరటాముఖాః ।
శూరా హేమమయైర్జాలైర్దీప్యమానా ఇవాచలాః ॥ 6-19-31 (39351)
క్షరంత ఇవ జీమూతా మహార్హాః పద్మగంధినః।
రాజానమన్వయుః యశ్చాజ్జీమూతా ఇవ వార్షికాః ॥ 6-19-32 (39352)
భీమసేనో గదాం భీమాం ప్రకర్షన్పరిఘోపమాం।
ప్రచకర్ష మహాసైన్యం దురాధర్షో మహామనాః ॥ 6-19-33 (39353)
తమర్కమివ దుష్ప్రేక్ష్యం తపంతమివ వాహినీం ।
న శేకుః సర్వయోధాస్తే ప్రతివీక్షితుమంతికే ॥ 6-19-34 (39354)
వజ్రో నామైష స వ్యూహో నిర్భయః సర్వతోముఖః।
చాపవిద్యుద్ధ్వజో ఘోరో గుప్తో గాండీవధన్వనా ॥ 6-19-35 (39355)
యం ప్రతివ్యూహయ్ తిష్ఠంతి పాండవాస్తవ వాహినీం ।
అజేయో మానుషే లోకే పాండవైరభిరక్షితః ॥ 6-19-36 (39356)
సంధ్యాం తిష్ఠత్సు సైన్యేషు సూర్యస్యోదయనం ప్రతి।
ప్రవవౌ పృష్ఠతో వాయుర్నిరభ్రే స్తనయిత్నుమాన్ ॥ 6-19-37 (39357)
విష్వగ్వాతాశ్చ వివవుర్నీచైః శర్కరకర్షిణః ।
రజశ్చోద్ధూయత మహత్తమ ఆచ్ఛాదయంజగత్ ॥ 6-19-38 (39358)
పపాత మహతీ చోల్కా ప్రాఙ్భుఖీ భరతర్షభ ।
ఉద్యంతం సూర్యమాహత్య వ్యశీర్యత మహాస్వనా ॥ 6-19-39 (39359)
అథ సంనహ్యమానేషు సైన్యేషు భరతర్షభ ।
నిష్ప్రభోఽభ్యుద్యయౌ సూర్యః సఘోషం భూశ్చచాల చ ॥ 6-19-40 (39360)
వ్యశీర్యత సనాదా చ భూస్తదా భరతర్షభ ।
నిర్ఘాతా బహవో రాజందిక్షు సర్వాసు చాభవన్ ।
ప్రాదురాసీద్రజస్తీవ్రం న ప్రాజ్ఞాయత కించన ॥ 6-19-41 (39361)
ధ్వజానాం ధూయమానానాం సహసా మాతరిశ్వనా ।
కింకిణీజాలబద్ధానాం కాంచనస్రగ్వరాంబరైః ॥ 6-19-42 (39362)
మహతాం సపతాకానామాదిత్యసమతేజసాం ।
సర్వం ఝణఝణీభూతమాసీత్తాలవనేష్వివ ॥ 6-19-43 (39363)
ఏవం తే పురుషవ్యాఘ్రాః పాండవా యుద్ధనందినః ।
వ్యవస్థితాః ప్రతివ్యూహ్య తవ పుత్రస్య వాహినీం ॥ 6-19-44 (39364)
గ్రసంత ఇవ మంజానో యోధానాం భరతర్షభ ।
దృష్ట్వాగ్రతో భీమసేనం గదాపాణిమవస్థితం ॥ ॥ 6-19-45 (39365)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి ఏకోనవింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-19-4 సంహతానితి। అల్పైః సంహత్యైవ యోద్ధవ్యం। బహుభిస్తు విశకలితైరపి యోద్ధుం శక్యమిత్యర్థః ॥ 6-19-6 వ్యూహ వ్యూహం కురు ॥ 6-19-18 స్పందమానా కించించలంతీ ॥ 6-19-31 వారణా రాజనమన్వయురితి సంబంధః । అచలాః నిష్కంభాః ॥ 6-19-32 జీమూతః పర్వతాః ॥ 6-19-39 ఆహత్య ఆస్ఫాల్య ॥ 6-19-45 మజ్జాన ఇతి। నోఽస్మాకం యోధామఞ్నాః ధాతువిశేషాన్ గ్రసంత ఇవేతి యోజ్యం। భీమసేనం దృష్ట్వా వస్థితా ఇతి సంబంధః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 020
॥ శ్రీః ॥
6.20. అధ్యాయః 020
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
కురుసేనాగమనప్రకారవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ।
సూర్యోదయే సంజయ కే ను పూర్వం
యుయుత్సవో హృష్యమాణా ఇవాసన్।
మామకా వా భీష్మనేత్రాః సమీపే
పాండవా వా భీమనేత్రాస్తదానీం ॥ 6-20-1 (39366)
కేషాం జఘన్యౌ సమసూర్యౌ సవాయూ
కేషాం సేనాం శ్వాపదాశ్చాభషంత ।
కేషాం యూనాం ముఖవర్ణాః ప్రసన్నాః
సర్వం హ్యేతద్బ్రూహి తత్త్వం యథావత్ ॥ 6-20-2 (39367)
సంజయ ఉవాచ। 6-20-3x (3996)
ఉభే సేనే తుల్యమివోపయాతే
ఉభే వ్యూహే హృష్టరూపే నరేంద్ర।
ఉభే చిత్రే వనరాజిప్రకాశే
తథైవోభే నాగరథాశ్వపూర్ణే॥ 6-20-3 (39368)
ఉభే సేనే బృహత్యౌ భీమరూపే
తథైవోభే భారత దుర్విషహ్యే ।
తథైవోభే స్వర్గజయాయ సృష్టే
తథైవోభే సత్పురుషోపజుష్టే ॥ 6-20-4 (39369)
పశ్చాన్ముఖాః కురవో ధార్తరాష్ట్రాః
స్థితాః పార్థాః ప్రాఙ్ముఖా యోత్స్యమానాః ।
దైత్యేంద్రసేనేవ చ కౌరవాణాం
దేవేంద్రసేనేవ చ పాండవానాం ॥ 6-20-5 (39370)
శీతో వాయుః పృష్ఠతః పాండవానాం
ధార్తరాష్ట్రాఞ్శ్వాపదా వ్యాహరంత ।
గజేంద్రాణాం మదగంధాంశ్చ తీవ్రా-
న్న సేహిరే తవ పుత్రస్య నాగాః ॥ 6-20-6 (39371)
దుర్యోధనో హస్తినం పద్మవర్ణం
సువర్ణకక్షం జాలవంతం ప్రభిన్నం ।
సమాస్థితో మధ్యగతః కురూణాం
సంస్తూయమానో బందిభిర్మాగధైశ్చ ॥ 6-20-7 (39372)
చంద్రప్రభం శ్వేతమథాతపత్రం
సౌవర్ణస్రగ్భ్రాజతి చోత్తమాంగే ।
తం సర్వతః శకునిః పార్వతీయైః
సార్ధం గాంధారైర్యాతి గాంధారరాజః ॥ 6-20-8 (39373)
భీష్మోఽగ్రతః సర్వసైన్యస్య వృద్ధః
శ్వేతచ్ఛత్రః శ్వేతధనుః సఖంగః ।
శ్వేతోష్ణీషః పాండురేణ ధ్వజేన
శ్వేతైరశ్వైః శ్వేతశైలప్రకాశైః ॥ 6-20-9 (39374)
తస్య సైన్యే ధార్తరాష్ట్రాశ్చ సర్వే
బాహ్లీకానామేకదేశః శలశ్చ।
యే చాంబష్ఠాః క్షత్రియా యే చ సింధో-
స్తథా సౌవీరాః పంచనదాశ్చ శూరాః ॥ 6-20-10 (39375)
శోణైర్హయై రుక్మరథో మహాత్మా
ద్రోణో ధనుష్పాణిరదీనసత్వః ।
ఆప్తో గురుః ప్రథితః సర్వరాజ్ఞాం
పశ్చాచ్చమూమింద్ర ఇవాభియాతి ॥ 6-20-11 (39376)
వార్ధక్షత్రిః సర్వసైన్యస్య మధ్యే
భూరిశ్రవాః పురుమిత్రో జయశ్చ।
సాల్వా మత్స్యాః కేకయాశ్చేతి సర్వే
గజానీకైర్భ్రాతరో యోత్స్యమానాః ॥ 6-20-12 (39377)
శారద్వతశ్చోత్తరధూర్మహాత్మా
మహేష్వాసో గౌతమశ్చిత్రయోధీ।
శకైః కిరాతైర్యవనైః పహ్లవైశ్చ
సార్ధం చమూముత్తరతోఽభియాతి॥ 6-20-13 (39378)
మహారథైర్వష్ణిభోజైః సుగుప్తం
సురాష్ట్రకైర్విదితైరాత్తశస్త్రైః ।
బృహద్బలం కృతవర్మాభిగుప్తం
బలం త్వదీయం దక్షిణేనాభియాతి ॥ 6-20-14 (39379)
సంశప్తకానామయుతం రథానాం
మృత్యుర్జయో వార్జునస్యేతి సృష్టాః।
యేనార్జునస్తేన రాజన్కృతాస్త్రాః
ప్రయాతారస్తే త్రిగర్తాశ్చ శూరాః ॥ 6-20-15 (39380)
సాగ్రం శతసహస్రం తు నాగానాం తవ భారత ।
నాగేనాగే రథశతం శతమశ్వా రథేరథే ॥ 6-20-16 (39381)
అశ్వేఽశ్వే దశ ధానుష్కా ధానుష్కే శత చర్మిణః।
ఏవం వ్యూఢాన్యనీకాని భీష్మేణ తవ భారత ॥ 6-20-17 (39382)
సంవ్యూహ్య మానుషం వ్యూహం దైవం గాంధర్వమాసురం।
దివసేదివసే ప్రాప్తే భీష్మః శాంతనవోఽగ్రణీః ॥ 6-20-18 (39383)
మహారథౌఘవిపులః సముద్ర ఇవ ఘోషవాన్।
భీష్మేణ ధార్తరాష్ట్రాణాం వ్యూహః ప్రత్యఙ్ముఖో యుధి ॥ 6-20-19 (39384)
అనంతరూపా ధ్వజినీ నరేంద్ర
భీమా త్వదీయా న తు పాండవానాం।
తాం చైవ మన్యే బృహతీం దుష్ప్రఘర్షాం
యస్యా నేతా కేశవశ్చార్జునశ్చ ॥ ॥ 6-20-20 (39385)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి వింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-20-1 భీష్మో నేత్రః నేతా యేషాం తే భీష్మనేత్రాః ॥ 6-20-15 యేన యత్ర। తేన తత్ర ॥ 6-20-20 అనంతరూపా వహ్వీ త్వదీయా నతు పాండవానాం సేనా వహ్వీ। తథాపి తాం బృహతీమేవ మన్యే ఇతి సంబంధః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 021
॥ శ్రీః ॥
6.21. అధ్యాయః 021
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
పరసేనాదర్శనచకితం యుధిష్ఠిరం ప్రత్యర్జునేన సయుక్తినిరూపణం సమాశ్వాసనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-21-0 (39386)
సంజయ ఉవాచ। 6-21-0x (3997)
బృహతీం ధార్తరాష్ట్రస్య సేనాం దృష్ట్వా సముద్యతాం।
విషాదమగమద్రాజా కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః ॥ 6-21-1 (39387)
వ్యూహం భీష్మేణ చాభేద్యం కల్పితం ప్రేక్ష్య పాండవః।
అభేద్యమివ సంప్రేక్ష్య వివర్ణోఽర్జునమబ్రవీత్ ॥ 6-21-2 (39388)
ధనంజయ కథం శక్యమస్మాభిర్యోద్ధుమాహవే ।
ధార్తరాష్ట్రైర్మహాబాహో యేషాం యోద్ధా పితామహః ॥ 6-21-3 (39389)
అక్షోభ్యోఽయమభేద్యశ్చ భీష్మేణామిత్రకర్షిణా ।
కల్పితః శాస్త్రదృష్టేన విధినా భూరివర్చసా ॥ 6-21-4 (39390)
తే వయం సంశయ్నం ప్రాప్తాః ససైన్యాః శత్రుకర్షణ ।
కథమస్మాన్మహావ్యూహాదుత్థానం నో భవిష్యతి ॥ 6-21-5 (39391)
అథార్జునోఽబ్రవీత్పార్థం యుధిష్ఠిరమమిత్రహా ।
విషణ్ణమివ సంప్రేక్ష్య తవ రాజన్ననీకినీం ॥ 6-21-6 (39392)
ప్రజ్ఞయాభ్యధికాఞ్శూరాన్గుణయుక్తాన్బహూనపి ।
జయంత్యల్పతరా యేన తన్నిబోధ విశాంపతే ॥ 6-21-7 (39393)
తత్ర తే కారణం రాజన్ప్రవక్ష్యాంయనసూయవే ।
నారదస్తమృషిర్వేద భీష్మద్రోణౌ చ పాండవ ॥ 6-21-8 (39394)
ఏనమేవార్థమాశ్రిత్య యుద్ధే దేవాసురేఽబ్రవీత్।
పితామహః కిల పురా మహేంద్రాదీందివౌకసః ॥ 6-21-9 (39395)
న తథా బలవీర్యాభ్యాం జయంతి విజిగీషవః ।
యథా సత్యానృశంస్యాభ్యాం ధర్మేణైవోద్యమేన చ ॥ 6-21-10 (39396)
త్వక్త్వాఽధర్మం తథా సర్వే ధర్మం చోత్తమమాస్థితాః ।
యుధ్యధ్వమతహంకారా యతో ధర్మస్తతో జయః ॥ 6-21-11 (39397)
ఏవం రాజన్విజానీహి ధ్రువోఽస్మాకం రణే జయః।
యథా తు నారదః ప్రాహ యతః కృష్ణస్తతో జయః ॥ 6-21-12 (39398)
గుణభూతో జయః కృష్ణే పృష్ఠతోఽభ్యేతి మాధవం ।
తద్యథా విజయశ్చాస్య సన్నతిశ్చాపరో గుణః ॥ 6-21-13 (39399)
అనంతతేజా గోవిందః శత్రుపూగేషు నిర్వ్యథః।
పురుషః సనాతనమయో యతః కృష్ణస్తతో జయః ॥ 6-21-14 (39400)
పురా హ్యేష హరిర్భూత్వా వికుంఠోఽకుంఠసాయకః।
సురాసురానవస్ఫూర్జన్నబ్రవీత్కే జయంత్వితి ॥ 6-21-15 (39401)
అను కృష్ణం జయేమేతి యైరుక్తం తత్ర తైర్జితం ।
తత్ప్రసాదాద్ధి త్రైలోక్యం ప్రాప్తం శక్రాదిభిః సురైః ॥ 6-21-16 (39402)
తస్య తే న వ్యథాం కాంచిదిహ పశ్యామి భారత ।
యస్య తే యజమాశాస్తే విశ్వభుక్ త్రిదివేశ్వరః ॥ ॥ 6-21-17 (39403)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి ఏకవింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-21-13 గుణభూతో దాసభూతః ॥ 6-21-15 అకుంఠసాయకః అప్రతిహతాయుధః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 022
॥ శ్రీః ॥
6.22. అధ్యాయః 022
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
యుధిష్ఠిరాదీనాం యుద్ధాయ నిర్గమః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
సంజయ ఉవాచ।
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా స్వాం సేనాం సమచోదయత్ ।
ప్రతివ్యూహన్ననీకాని భీష్మస్య భరతర్షభ ॥ 6-22-1 (39404)
యథోద్దిష్టాన్యనీకాని ప్రత్యవ్యూహంత పాండవాఃక ।
స్వర్గం పరమమిచ్ఛంతః సుయుద్ధేన కురూద్వహాః ॥ 6-22-2 (39405)
మధ్యే శిఖండినోఽనీకం రక్షితం సవ్యసాచినా ।
ధృష్టద్యుంనశ్చరన్నగ్రే భీమసేనేన పాలితః ॥ 6-22-3 (39406)
అనీకం దక్షిణం రాజన్యుయుధానేన పాలితం ।
శ్రీమతా సాత్వతాగ్ర్యేణ శక్రేణేవ ధనుష్మతా ॥ 6-22-4 (39407)
మహేంద్రయానప్రతిమం రథం తు
సోపస్కరం హాటకరత్నచిత్రం।
యుధిష్ఠిరః కాంచనభాండయోక్రం
సమాస్థితో నాగబలస్య మధ్యే ॥ 6-22-5 (39408)
సముచ్ఛ్రితం దంతశలాకమస్య
సుపాండురం ఛత్రమతీవ భాతి।
ప్రదక్షిణం చైనముపాచరంత
మహర్షయః సంస్తుతిభిర్మహేంద్రం ॥ 6-22-6 (39409)
పురోహితాః శత్రువధం వదంతో
బ్రహ్మర్షిసిద్ధాః శ్రుతవంత ఏనం ।
జప్యైశ్చ మంత్రైశ్చ మహౌషధీభిః
సమంతతః స్వస్త్యయనం బ్రువంతః ॥ 6-22-7 (39410)
తతః స వస్త్రాణి తథైవ గాశ్చ
ఫలాని పుష్పాణి తథైవ నిష్కాన్ ।
కురూత్తమో బ్రాహ్మణసాన్మహాత్మా
కుర్వన్యయౌ శక్ర ఇవామరేశః ॥ 6-22-8 (39411)
సహస్రసూర్యః శతకింకిణీకః
పరార్ధ్యజాంబూనదహేమచిత్రః।
రథోఽర్జునస్యాగ్నిరివార్చిమాలీ
విభ్రాజతే శ్వేతహయః సుచక్రః ॥ 6-22-9 (39412)
తమాస్థితః కేశవసంగృహీతం
కపిధ్వజో గాండివబాణపాణిః।
ధనుర్ధరో యస్య సమః పృథివ్యాం
న విద్యతే నో భవితా కదాచిత్ ॥ 6-22-10 (39413)
ఉద్ధర్తయిష్యంస్తవ పుత్రసేనా-
మతీవ రౌద్రం స బిభర్తి రూపం ।
అనాయుధో యః సుభుజో భుజాభ్యాం
నరాశ్వనాగాన్యుధి భస్మ కుర్యాత్॥ 6-22-11 (39414)
స భీమసేనః సహితో యమాభ్యాం
వృకోదరో వీరరథస్య గోప్తా ।
తం తత్ర సింహర్షభమత్తఖేలం
లోకే మహేంద్రప్రతిమానకల్పం ॥ 6-22-12 (39415)
సమీక్ష్య సేనాగ్రగతం దురాసదం
సంవివ్యథుః పంకగతా యథా ద్విపాః ।
వృకోదరం వారణాజదర్పం
యోధాస్త్వదీయా భయవిగ్నసత్త్వాః ॥ 6-22-13 (39416)
అనీకమధ్యే తిష్ఠంతం రాజపుత్రం దురాసదం ।
అబ్రవీద్భరతశ్రేష్ఠం గుడాకేశం జనార్దనః ॥ 6-22-14 (39417)
వాసుదేవ ఉవాచ। 6-22-15x (3998)
య ఏష రోషాత్ప్రతపన్బలస్థో
యో నః సేనాం సింహ ఇవేక్షతే చ।
స ఏష భీష్మః కురువంశకేతు-
ర్యేనాహృతాస్త్రిశతం వాజిమేధాః ॥ 6-22-15 (39418)
ఏతాన్యనీకాని మహానుభావం
గూహంతి మేఘా ఇవ రశ్మిమంతం।
ఏతాని హత్వా పురుషప్రవీర
కాంక్షస్వ యుద్ధం భరతర్షభేణ ॥ ॥ 6-22-16 (39419)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి ద్వావింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-22-9 సహస్రం సూర్యతుల్యాన్యాదర్శచక్రాణి యస్మిన్స సహస్రసూర్యః ॥ 6-22-16 గూహంతి పరివారయంతి ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 023
॥ శ్రీః ॥
6.23. అధ్యాయః 023
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అర్జునేన దుర్గాస్తోత్రపఠనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-23-0 (39420)
సంజయ ఉవాచ। 6-23-0x (3999)
ధార్తరాష్ట్రబలం దృష్ట్వా యుద్ధాయ సముపస్థితం।
అర్జునస్య హితార్థాయ కృష్ణో వచనమబ్రవీత్ ॥ 6-23-1 (39421)
శ్రీభగవానువాచ। 6-23-2x (4000)
శుచిర్భూత్వా మహాబాహో సంగ్రామాభిముఖే స్థితః।
పరాజయాయ శ్త్రుణాం దుర్గాస్తోత్రముదీరయ ॥ 6-23-2 (39422)
సంజయ ఉవాచ। 6-23-3x (4001)
ఏవముక్తోఽర్జునః సంఖ్యే వాసుదేవేన ధీమతా।
అవతీర్య రథాత్పార్థః స్తోత్రమాహ కృతాంజలిః ॥ 6-23-3 (39423)
అర్జున ఉవాచ। 6-23-4x (4002)
నమస్తే సిద్ధసేనాని ఆర్యే మందరవాసిని ।
కుమారి కాలి కాపాలి కపిలే కృష్ణపింగలే ॥ 6-23-4 (39424)
భద్రకాలి నమస్తుభ్యం మహాకాలి నమోఽస్తు తే ।
చండి చండే నమస్తుభ్యం తారిణి వరవర్ణిని ॥ 6-23-5 (39425)
కాత్యాయని మహాభాగే కరాలి విజయే జయే।
శిఖిపిచ్ఛధ్వజధరే నానాభరణభూషితే॥ 6-23-6 (39426)
అట్టశూలప్రహరణే స్వంగఖేటకధారిణి ।
గోపేంద్రస్యానుజే జ్యేష్ఠే నందగోపకులోద్భవే ॥ 6-23-7 (39427)
మహిషాసృక్ప్రియే నిత్యం కౌశికి పీతవాసిని ।
అట్టహాసే కోకముఖే నమస్తేఽస్తు రణప్రియే ॥ 6-23-8 (39428)
ఉభే శాకంభరి శ్వేతే కృష్ణే కైటభనాశిని ।
హిరణ్యాశ్చి విరూపాక్షి సుధూంరాక్షి నమోఽస్తు తే ॥ 6-23-9 (39429)
వేదశ్రుతి మహాపుణ్యే బ్రహ్మణ్యే జాతవేదసి ।
జంబూకటకచైత్యేషు నిత్యం సన్నిహితాలయే ॥ 6-23-10 (39430)
త్వం బ్రహ్మవిద్యా విద్యానాం మహానిద్రా చ దేహినాం।
స్కందమాతర్భగవతి దుర్గే కాంతారవాసిని ॥ 6-23-11 (39431)
స్వాహాకారః స్వధా చైవ కలా కాష్ఠా సరస్వతీ।
సావిత్రీ వేదమాతా చ తథా వేదాంత ఉచ్యతే ॥ 6-23-12 (39432)
స్తుతాసి త్వం మహాదేవి విశుద్ధేనాంతరాత్మనా ।
జయో భవతు మే నిత్యం త్వత్ప్రసాదాద్రణాజిరే ॥ 6-23-13 (39433)
కాంతారభయదుర్గేషు భక్తానాం చాలయేషు చ ।
నిత్యం వససి పాతాలే యుద్ధే జయసి దానవాన్ ॥ 6-23-14 (39434)
త్వం జంభనీ మోహినీ చ మాయా హ్రీః శ్రీస్తథైవ చ ।
సంధ్యా ప్రభావతీ చైవ సావిత్రీ జననీ తథా ॥ 6-23-15 (39435)
తుష్టిః పుష్టిర్ధృతిర్దీప్తిశ్చంద్రాదిత్యవివర్ధినీ ।
భూతిర్భూతిమతాం సంఖ్యే వీక్ష్యసే సిద్ధచారణైః ॥ 6-23-16 (39436)
సంజయ ఉవాచ। 6-23-17x (4003)
తతః పార్థస్య విజ్ఞాయ భక్తిం మానవవత్సలా। 6-23-17bఅంతరిక్షగతోవాచ గోవిందస్యాగ్రతః స్థితా ॥ 6-23-17 (39437)
దేవ్యువాచ। 6-23-18x (4004)
స్వల్పేనైవ తు కాలేన శత్రూంజేష్యసి పాండవ ।
నరస్త్వమసి దుర్ధర్ష నారాయణసహాయవాన్ ॥ 6-23-18 (39438)
అజేయస్త్వం రణేఽరీణామపి వజ్రభృతః స్వయం ।
ఇత్యేవముక్త్వా వరదా క్షణేనాంతరధీయత ॥ 6-23-19 (39439)
లబ్ధ్వా వరం తు కౌంతేయో మేనే విజయమాత్మనః ।
ఆరురోహ తతః పార్థో రథం పరమసంమతం ॥ 6-23-20 (39440)
కృష్ణార్జునావేకరథౌ దివ్యౌ శంఖౌః ప్రదధ్మతుః ।
య ఇదం పఠతే స్తోత్రం కల్య ఉత్థాయ మానవః ॥ 6-23-21 (39441)
యక్షరక్షఃపిశాచేభ్యో న భయం విద్యతే సదా।
న చాపి రిపవస్తేభ్యః సర్పాద్యా యే చ దంష్ట్రిణః ॥ 6-23-22 (39442)
న భయం విద్యతే తస్య సదా రాజకులాదపి ।
వివాదేక జయమాప్నోతి బద్ధో ముచ్యతి బంధనాత్ ॥ 6-23-23 (39443)
దుర్గం తరతి చావశ్యం తథా చోరైర్విముచ్యతే।
సంగ్రామే విజయేన్నిత్యం లక్ష్మీం ప్రాప్నోతి కేవలాం ॥ 6-23-24 (39444)
ఆరోగ్యబలసంపన్నో జీవేద్వర్షశతం తథా ।
ఏతద్దృష్టం ప్రసాదాత్తు మయా వ్యాసస్య ధీమతః ॥ 6-23-25 (39445)
మోహాదేతౌ న జానంతి నరనారాయణావృషీ ।
తవ పుత్రా దురాత్మానః సర్వే మన్యువశానుగాః ॥ 6-23-26 (39446)
ప్రాప్తకాలమిదం వాక్యం కాలపాశేన కుంఠితాః ।
ద్వైపాయనో నారదశ్చ కణ్వో రామస్తథానఘః ।
అవారయంస్తవ సుతం న చాసౌ తద్గృహీతవాన్ ॥ 6-23-27 (39447)
యత్ర ధర్మో ద్యుతిః కాంతిర్యత్ర హ్రీః శ్రీస్తథా మతిః।
యతో ధర్మస్తతః కృష్ణో యతః కృష్ణస్తతో జయః ॥ ॥ 6-23-28 (39448)
ఇతి శ్రీమన్మహాభరతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి త్రయోవింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-23-1 హితార్థాయ హితశ్చాసావర్థశ్చ హితార్థో జయస్తదర్థం ॥ 6-23-3 సంఖ్యే సంగ్రామే ॥ 6-23-4 ఇదం స్తోత్రం ఝo పుస్తక ఏవ దృశ్యతే న దాక్షిణాత్యకోశేషు క్వాపి। హే సిద్ధసేనాని సిద్ధానాం సేనాయా నేత్రి। మందరే మందరవనే వసతీతి తథా। కుమారి అవిప్లుతబ్రహ్మచర్యే జాదిహీనే ఇతి వా। కాలి కాలశక్తే। కాపాలి కపాలస్యాయం పతిః కాపాలో రుద్రస్తత్పత్ని। కపిలః కృష్ణపింగలశ్చ వర్ణవిశేషౌ తద్వతి ॥ 6-23-5 భద్రం కల్యాణం కాలయతి భక్తాన్ ప్రతి ఆనయతి సా భద్రకాలీ। మహతీ చాసీ కాలీ చ కాలయిత్రీ సంహత్రీ కాలరూపా మహాకాలీ। చండి చండస్య కాలాంతకస్య భార్యే। చండే ప్రగల్భే। తారిణి సంకటోత్తరణకర్త్రి । వరవర్ణినీ సర్వసౌభాగ్యలక్షణోపేతా స్త్రీ తద్రూపే ॥ 6-23-6 కాత్యాయని కతగోత్రోద్భవే। మహాభాగే అతిపూజ్యే। కరాలి క్రూరే। విజయే విశిష్టో జయో యయా సా। జయప్రదే ఇత్యర్థః। జయే జయస్వరూపే ॥ 6-23-7 భట్టం అత్యుత్కటం శూలం తదేవ ప్రహరణాయుధం యస్యాః। ఖేటకం చర్మ ॥ 6-23-8 కౌశికి కుశికకులోత్పన్నే। అట్టహాసే ప్రశస్తస్మితే। కోకం చక్రవత్ వృత్తం వా రక్తబీజవధేఽసురాదానశీలం వా ముఖం యస్యాః సా కోకముఖా ॥ 6-23-9 హిరణ్యాక్షి పీతనేత్రే। విరూపాక్షి వివిధరూపయుక్తనేత్రే ॥ 6-23-10 బ్రహ్మణ్యే యజ్ఞకర్మవిప్రాదిషు సాధ్వీ బ్రహ్మణ్యా। జాతవేదసి అతీతజ్ఞే అతీతైర్జ్ఞాతే వా। జంబూకటకేషు జంబూద్వీపరాజధానీషు చైత్యేషు దేవతాలయేషు నిత్యం సన్నిహిత ఆలయః స్థానం యస్యాః సా తథా ॥ 6-23-13 రణాజిరే యుద్ధాంగణే ॥ 6-23-15 జంభనీ తంద్రా । మోహినీ నిద్రా। శ్రీర్లక్ష్మీః విద్యాతపోధనాదిసమృద్ధిరూపా ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 024
॥ శ్రీః ॥
6.24. అధ్యాయః 024
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంజయేనోభయసేనయోరభ్యుదయవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-24-0 (39449)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-24-0x (4005)
కేషాం ప్రహృష్టాస్తత్రాగ్రే యోధా యుధ్యంతి సంజయ।
ఉదగ్రమనసః కే వా కే వా దీనా విచేతసః ॥ 6-24-1 (39450)
కే పూర్వం ప్రాహరంస్తత్ర యుద్ధే హృదయకంపనే ।
మామకాః పాండవేయా వా తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-24-2 (39451)
కస్య సేనాసముదయే గంధో మాల్యసముద్భవః ।
వాయుః ప్రదక్షిణశ్చైవ యోధానామభిగర్జతాం ॥ 6-24-3 (39452)
సంజయ ఉవాచ। 6-24-4x (4006)
ఉభయోః సేనయోస్తత్ర యోధా జహృషిరే తదా।
స్రజః సమాః సుగంధానాముభయత్ర సముద్భవః ॥ 6-24-4 (39453)
సంహతానామనీకానాం వ్యూఢానాం భరతర్షభ ।
సంసర్గాత్సముదీర్ణానాం విమర్దః సుమహానభూత్ ॥ 6-24-5 (39454)
వాదిత్రశబ్దస్తుములః శంఖభేరీవిమిశ్రితః।
శూరాణాం రణశూరాణాం గర్జతామితరేతరం ॥ 6-24-6 (39455)
ఉభయోః సేనయో రాజన్మహాన్వ్యతికరోఽభవత్।
అన్యోన్యం వీక్షమాణానాం యోధానాం భరతర్షభ।
కుంజరాణాం చ నదతాం సైన్యానాం చ ప్రహృష్యతాం ॥ ॥ 6-24-7 (39456)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి చతుర్విశోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 025
॥ శ్రీః ॥
6.25. అధ్యాయః 025
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
పంచవింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-25-0 (39457)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-25-0x (4007)
ధర్మక్షేత్రే కురుక్షేత్రే సమవేతా యుయుత్సవః।
మామకాః పాండవాశ్చైవ కిమకుర్వత సంజయ ॥ 6-25-1 (39458)
సంజయ ఉవాచ। 6-25-2x (4008)
దృష్ట్వా తు పాండవానీకం వ్యూఢం దుర్యోధనస్తదా।
ఆచార్యముపసంగంయ రాజా వచనమబ్రవీత్ ॥ 6-25-2 (39459)
పశ్యైతాం పాండుపుత్రాణామాచార్య మహతీం చమూం ।
వ్యూఢాం ద్రుపదపుత్రేణ తవ శిష్యేణ ధీమతా ॥ 6-25-3 (39460)
అత్ర శూరా మహేష్వాసా భీమార్జునసమా యుధి ।
యుయుధానో విరాటశ్చ ద్రుపదశ్చ మహారథః ॥ 6-25-4 (39461)
ధృష్టకేతుశ్చేకితానః కాశిరాజశ్చ వీర్యవాన్ ।
పురుజిత్కృంతిభోజశ్చ శైబ్యశ్చ నరపుంగవః ॥ 6-25-5 (39462)
యుధామన్యుశ్చ విక్రాంత ఉత్తమౌజాశ్చ నరపుంగవః ॥
సౌభద్రో ద్రౌపదేయాశ్చ సర్వ ఏవ మహారథాః ॥ 6-25-6 (39463)
అస్మాకం తు విశిష్టా యే తాన్నిబోధ ద్విజోత్తమ।
నాయకా మమ సైన్యస్య సంజ్ఞార్థం తాన్బ్రవీమి తే ॥ 6-25-7 (39464)
భవాన్భీష్మశ్చ కర్ణశ్చ కృపశ్చ సమితింజయః ।
అశ్వత్థాంమా వికర్ణశ్చ సౌమదత్తిర్జయద్రథః ॥ 6-25-8 (39465)
అన్యే చ బహవః శూరా మదర్థే త్యక్తజీవితాః।
నానాశస్త్రప్రహరణాః సర్వే యుద్ధవిశారదాః ॥ 6-25-9 (39466)
అపర్యాప్తం తదస్మాకం బలం భీష్మాభిరక్షితం।
పర్యాప్తం త్విదమేతేషాం బలం భీమాభిరక్షితం ॥ 6-25-10 (39467)
అయనేషు చ సర్వేషు యథాభాగమవస్థితాః।
భీష్మమేవాభిరక్షంతు భవంతః సర్వ ఏవ హి ॥ 6-25-11 (39468)
తస్య సంజనయన్హర్షం కురువృద్ధః పితామహః ।
సింహనాదం వినద్యోచ్చైః శంఖం దధ్మౌ ప్రతాపవాన్ ॥ 6-25-12 (39469)
తతః శంఖాశ్చ భేర్యశ్చ పణవానకగోముఖాః ।
సహసైవాభ్యహన్యంత స శబ్దస్తుములోఽభవత్ ॥ 6-25-13 (39470)
తతః శ్వేతైర్హయైర్యుక్తే మహతి స్యందతే స్థితౌ ।
మాధవః పాండవశ్చైవ దివ్యౌ శంఖౌ ప్రదధ్మతుః ॥ 6-25-14 (39471)
పాంచజన్యం హృషీకేశో దేవదత్తం ధనంజయః ।
పౌండ్రం దధ్మౌ మహాశంఖం భీమకర్మా వృకోదరః ॥ 6-25-15 (39472)
అనంతవిజయం రాజా కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః ।
నకులః సహదేవశ్చ సుఘోషమణిపుష్పకౌ ॥ 6-25-16 (39473)
కాశ్యశ్చ పరమేష్వాసః శిఖండీ చ మహారథః ।
ధృష్టద్యుంనో విరాటశ్చ సాత్యకిశ్చాపరాజితః ॥ 6-25-17 (39474)
ద్రుపదో ద్రౌపదేయాశ్చ సర్వశః పృథివీపతే ।
సౌభద్రశ్చ మహాబాహుః శంఖాందధ్ముః పృథక్పృథక్ ॥ 6-25-18 (39475)
స ఘోషో ధార్తరాష్ట్రాణాం హృదయాని వ్యదారయత్।
నభశ్చ పృథివీం చైవ తుములో వ్యనునాదయన్ ॥ 6-25-19 (39476)
అథ వ్యవస్థితాందృష్ట్వా ధార్తరాష్ట్రాన్కపిధ్వజః ।
ప్రవృత్తే శస్త్రసంపాతే ధనురుద్యంయ పాండవః ॥ 6-25-20 (39477)
హృషీకేశం తదా వాక్యమిదమాహ మహీపతే । 6-25-21 (39478)
అర్జున ఉవాచ।
సేనయోరుభయోర్మధ్యే రథం స్థాపయ మేఽచ్యుత ॥ 6-25-21x (4009)
యావదేతాన్నిరీక్షేఽహం యోద్ధుకామానవస్థితాన్।
కైర్మయా సహ యోద్ధవ్యమస్మిన్రణసముద్యమే ॥ 6-25-22 (39479)
యోత్స్యమానానవేక్షేఽహం య ఏతేఽత్ర సమాగతాః ।
ధార్తరాష్ట్రస్య దుర్బుద్ధేర్యుద్ధే ప్రియచికీర్షవః ॥ 6-25-23 (39480)
సంజయ ఉవాచ। 6-25-24x (4010)
ఏవముక్తో హృషీకేశో గుడాకేశేన భారత।
సేనయోరుభయోర్మధ్యే స్థాపయిత్వా రథోత్తమం ॥ 6-25-24 (39481)
భీష్మద్రోణప్రముఖతః సర్వేషాం చ మహీక్షితాం ।
ఉవాచ పార్థ పశ్యైతాన్సమవేతాన్కురూనితి ॥ 6-25-25 (39482)
తత్రాపశ్యత్స్థితాన్పార్థః పితౄనథ పితామహాన్।
ఆచార్యాన్మాతులాన్భ్రాతౄన్పుత్రాన్పౌత్రాన్సఖీంస్తథా ॥ 6-25-26 (39483)
శ్వశురాన్సుహృదశ్చైవ సేనయోరుభయోరపి ।
తాన్సమీక్ష్య స కౌంతేయః సర్వాన్బంధూనవస్థితాన్ ॥ 6-25-27 (39484)
కృపయా పరయాఽవిష్టో విషీదన్నిదమబ్రవీత్ । 6-25-28 (39485)
అర్జున ఉవాచ।
దృష్ట్వేమం స్వజనం కృష్ణ యుయుత్సుం సముపస్థితం ॥ 6-25-28x (4011)
సీదంతి మమ గాత్రాణి ముఖం చ పరిశుష్యతి।
వేపథుశ్చ శరీరే మే రోమహర్షశ్చ జాయతే॥ 6-25-29 (39486)
గాండీవం స్రంసతే హస్తాత్త్వక్వైవ పరిదహ్యతే।
న చ శక్నోంయవస్థాతుం భ్రమతీవ చ మే మనః ॥ 6-25-30 (39487)
నిమిత్తాని చ పశ్యామి విపరీతాని కేశవ।
న చ శ్రేయోఽనుపశ్యామి హత్వా స్వజనమాహవే ॥ 6-25-31 (39488)
న కాంక్షే విజయం కృష్ణ న చ రాజ్యం సుఖాని చ ।
కిం నో రాజ్యేన గోవింద కిం భోగైర్జీవితేన వా ॥ 6-25-32 (39489)
యేషామర్థే కాంక్షితం నో రాజ్యం భోగాః సుఖాని చ।
త ఇమేఽవస్థితా యుద్ధే ప్రాణాంస్త్యక్త్వా ధనాని చ ॥ 6-25-33 (39490)
ఆచార్యాః పితరః పుత్రాస్తథైవ చ పితామహాః ।
మాతులాః శ్వశురాః పౌత్రాః స్యాలాః సంబంధినస్తథా ॥ 6-25-34 (39491)
ఏతాన్న హంతుమిచ్ఛామి ఘ్నతోఽపి మధుసూదన ।
అపి త్రైలోక్యరాజ్యస్య హేతోః కిం ను మహీకృతే ॥ 6-25-35 (39492)
నిహత్య ధార్తరాష్ట్రాన్నః కా ప్రీతిః స్యాజ్జనార్దన।
పాపమేవాశ్రయేదస్మాన్హత్వైతానాతతాయినః ॥ 6-25-36 (39493)
తస్మాన్నార్హా యవం హంతుం ధార్తరాష్ట్రాన్స్వబాంధవాన్।
స్వజనం హి కథం హత్వా సుఖినః స్యామ మాధవ ॥ 6-25-37 (39494)
యద్యప్యేతే న పశ్యంతి లోభోపహతచేతసః ।
కులక్షయకృతం దోషం పిత్రద్రోహే చ పాతకం ॥ 6-25-38 (39495)
కథం న జ్ఞేయమస్మాభిః పాపాదస్మాన్నివర్తితుం ।
కులక్షయకృతం దోషం ప్రపశ్యద్భిర్జనార్దన ॥ 6-25-39 (39496)
కులక్షయే ప్రణశ్యంతి కులధర్మాః సనాతనాః।
ధర్మే నష్టే కులం కృత్స్నమధర్మోఽభిభవత్యుత ॥ 6-25-40 (39497)
అధర్మాభిభవాత్కృష్ణ ప్రదుష్యంతి కులస్త్రియః ।
స్త్రీషు దుష్టాసు వార్ష్ణేయ జాయతే వర్ణసంకరః ॥ 6-25-41 (39498)
సంకరో నరకాయైవ కులఘ్నానాం కులస్య చ।
పతంతి పితరో హ్యేషాం కుప్తపిండోదకక్రియాః ॥ 6-25-42 (39499)
దోషైరేతైః కులఘ్నానాం వర్ణసంకరకారకైః ।
ఉత్సాద్యంతే జాతిధర్మాః కులధర్మాశ్చ శాశ్వతాః ॥ 6-25-43 (39500)
ఉత్సన్నకులధర్మాణాం మనుష్యాణాం జనార్దన ।
నరకే నియతం వాసో భవతీత్యనుశుశ్రుమ ॥ 6-25-44 (39501)
అహో బత మహత్పాపం కర్తుం వ్యవసితా వయం।
యద్రాజ్యసుఖలోభేన హంతుం స్వజనముద్యతాః ॥ 6-25-45 (39502)
యది మామప్రతీకారమశస్త్రం శస్త్రపాణయః ।
ధార్తరాష్ట్రా రణే హన్యుస్తన్మే క్షేమతరం భవేత్ ॥ 6-25-46 (39503)
సంజయ ఉవాచ। 6-25-47x (4012)
ఏవముక్త్వార్జునః సంఖ్యే రథోపస్థ ఉపావిశత్ ।
విసృజ్య సశరం చాపం శోకసంవిగ్నమానసః ॥ ॥ 6-25-47 (39504)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి పంచవింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే అర్జునవిషాదయోగోనామ ప్రథమోఽధ్యాయః ॥ 1 ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-25-8 సౌమదత్తిస్తంచైవచేతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-25-18 శంఖం దధ్ముః పృథక్పృథక్ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-25-30 గాండీవం స్రవతే హస్తాత్ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-25-34 శ్యాలా ఇతి మాధ్వపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 026
॥ శ్రీః ॥
6.26. అధ్యాయః 026
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
షడ్వింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-26-0 (39505)
సంజయ ఉవాచ। 6-26-0x (4013)
తం తథా కృపయావిష్టమశ్రుపూర్ణాకులేక్షణం ।
విషీదంతమిదం వాక్యమువాచ మధుసూదనః ॥ 6-26-1 (39506)
శ్రీభగవానువాచ। 6-26-2x (4014)
కుతస్త్వా కశ్మలమిదం విషమే సముపస్థితం ।
అనార్యజుష్టమస్వర్గ్యమకీర్తికరమర్జున ॥ 6-26-2 (39507)
క్లైబ్యం మా స్మ గమః పార్థ నైతత్త్వయ్యుపపద్యతే।
క్షుద్రం హృదయదౌర్బల్యం త్యక్త్వోత్తిష్ఠ పరంతప ॥ 6-26-3 (39508)
అర్జున ఉవాచ। 6-26-4x (4015)
కథం భీష్మమహం సంఖ్యే ద్రోణం చ మధుసూదన ।
ఇషుభిః ప్రతియోత్స్యామి పూజార్హావరిసూదన ॥ 6-26-4 (39509)
గురూనహత్వా హి మహానుభావాన్
శ్రేయో భోక్తుం భేక్షమపీహ లోకే।
హత్వార్థకామాంస్తు గురూనిహైవ
భుంజీయ భోగాన్రుధిరప్రదిగ్ధాన్ ॥ 6-26-5 (39510)
న చైతద్వీద్మః కతరన్నో గరీయో
యద్వా జయమ యది వా నో జయేయుః।
యానేవ హత్వా న జిజీవిషామ-
స్తేఽవస్థితాః ప్రముఖే ధార్తరాష్ట్రాః ॥ 6-26-6 (39511)
కార్పణ్యదోషోపహతస్వభావః
పృచ్ఛామి త్వాం ధర్మసంమూఢచేతాః।
యచ్ఛ్రేయః స్యాన్నిశ్చితం బ్రూహి తన్మే
శిష్యస్తేఽహం శాధి మాం త్వాం ప్రపన్నం ॥ 6-26-7 (39512)
న హి ప్రపశ్యామి మమాపనుద్యా-
ద్యచ్ఛోకముచ్ఛోషణమింద్రియాణాం।
అవాప్య భూమావసపత్నమృద్ధం
రాజ్యం సురాణామపి చాధిపత్యం ॥ 6-26-8 (39513)
సంజయ ఉవాచ। 6-26-9x (4016)
ఏవముకత్వా హృషీకేశం గుడాకేశం పరంతప ।
న యోత్స్య ఇతి గోవిందముక్త్వా తూష్ణీం బభూవ హ ॥ 6-26-9 (39514)
తమువాచ హృషీకేశః ప్రహసన్నివ భారత।
సేనయోరుభయోర్మధ్యే విషీదంతమిదం వచః ॥ 6-26-10 (39515)
శ్రీభగవానువాచ। 6-26-11x (4017)
అశోచ్యానన్వశోచస్త్వం ప్రజ్ఞావాదాంశ్చ భాషసే।
గతాసూనగతాసూంశ్చ నానుశోచంతి పాండితాః ॥ 6-26-11 (39516)
నత్వేవాహం జాతు నాసం న త్వం నేమే జనాధిపాః।
న చైవ నభవిష్యామః సర్వే వయమతః పరం ॥ 6-26-12 (39517)
దేహినోఽస్మిన్యథా దేహే కౌమారం యౌవనం జరా।
తథా దేహాంతరప్రాప్తిర్ధీరస్తత్ర న ముహ్యతి ॥ 6-26-13 (39518)
మాత్రాస్పర్శాస్తు కౌంతేయ శీతోష్ణసుఖదుఃఖదాః ।
ఆగమాపాయినోఽనిత్స్యాస్తాంస్తితిక్షస్వ భారత ॥ 6-26-14 (39519)
యం హి వ్యథయంత్యేతే పురుషం పురుషర్షభ।
సమదుఃఖసుఖం ధీరం సోఽమృతత్వాయ కల్పతే ॥ 6-26-15 (39520)
నాసతో విద్యతే భావో నాభావో విద్యతే సతః।
ఉభయోరపి దృష్టోఽంతస్త్వనయోస్తత్త్వదర్శిభిఃక ॥ 6-26-16 (39521)
అవినాశి తు తద్విద్ధి యేన సర్వమిదం తతం।
వినాశమవ్యయస్యాస్య న కశ్చిత్కర్తుమర్హతి ॥ 6-26-17 (39522)
అంతవంత ఇమే దేహా నిత్యస్యోక్తాః శరీరిణః ।
అనాశినోఽప్రమేయస్య తస్మాద్యుధ్యస్వ భారత ॥ 6-26-18 (39523)
య ఏనం వేత్తి హంతారం యశ్చైనం మన్యతే హతం।
ఉభౌ తౌ న విజానీతో నాయం హంతి న హన్యతే ॥ 6-26-19 (39524)
న జాయతే ంరియతే వా కదాచి-
న్నాయం భూత్వా భవితా వా న భూయః ।
అజో నిత్యః శాశ్వతోఽయం పురాణో
న హంతయే హన్యమానే శరీరే ॥ 6-26-20 (39525)
వేదావినాశినం నిత్యం య ఏనమజమవ్యయం।
కథం స పురుషః పార్థ కం ఘాతయతి హంతి కం ॥ 6-26-21 (39526)
వాసాంసి జీర్ణాని యథా విహాయ
నవాని గృహ్ణాని నరోఽపరాణి।
తథా శరీరాణి విహాయ జీర్ణా-
న్యన్యాని సంయాతి నవాని దేహీ ॥ 6-26-22 (39527)
నైనం ఛిందంతి శస్త్రాణి నైనం దహతి పావకః।
న చైనం క్లేదయంత్యాపో న శోషయతి మారుతః ॥ 6-26-23 (39528)
అచ్ఛేద్యోఽయమదాహ్యోఽయమక్లేద్యోఽశోష్య ఏవ చ।
నిత్యః సర్వగతః స్థాణురచలోఽయం సనాతనః ॥ 6-26-24 (39529)
అవ్యక్తోఽయమచింత్యోఽయమవికార్యోఽయముచ్యతే।
తస్మాదేవం విదిత్వైనం నానుశోచితుమర్హసి ॥ 6-26-25 (39530)
అథ చైనం నిత్యజాతం నిత్యం వా మన్యసే మృతం।
తథాపి కత్వం మహాబాహో నైనం శోచితుమర్హసి ॥ 6-26-26 (39531)
జాతస్య హి ధ్రువో మృత్యుర్ధ్రువం జన్మ మృతస్య చ।
తస్మాదపరిహార్యేఽర్థే న త్వం శోచితుమర్హసి ॥ 6-26-27 (39532)
అవ్యక్తాదీని భూతాని వ్యక్తమధ్యాని భారత।
అవ్యక్తనిధనాన్యేన తత్ర కా పరిదేవనా ॥ 6-26-28 (39533)
ఆశ్చర్యవత్పశ్యతి కశ్చిదేన-
మాశ్చర్యవద్వదతి తథైవ చాన్యః।
ఆశ్చర్యవచ్చైనమన్యః శ్రృణోతి
శ్రుత్వాఽప్యేనం వేద న చైవ కశ్చిత్ ॥ 6-26-29 (39534)
దేహీ నిత్యమవధ్యోఽయం దేహే సర్వస్య భారత।
తస్మాత్సర్వాణి భూతాని న త్వం శోచితుమర్హసి ॥ 6-26-30 (39535)
స్వధర్మమపి చావేక్ష్య న వికంపితుమర్హసి ।
ధర్ంయాద్ధి యుద్ధాచ్ఛ్రేయోఽన్యత్క్షత్రియస్య న విద్యతే ॥ 6-26-31 (39536)
యదృచ్ఛయా చోపపన్నం స్వర్గద్వారమపావృతం ।
సుఖినః క్షత్రియాః పార్థ లంతే యుద్ధమీదృశం ॥ 6-26-32 (39537)
అథ చేత్త్వమిమం ధర్ంయం సంగ్రామం న కరిష్యసి।
తతః స్వధర్మం కీర్తిం చ హిత్వా పాపమవాప్స్యసి ॥ 6-26-33 (39538)
అకీర్తిం చాపి భూతాని కథయిష్యంతి తేఽవ్యయాం ।
సంభావితస్య చాకీర్తిర్మరణాదతిరిచ్యతే ॥ 6-26-34 (39539)
భయాద్రణాదుపరతం మంస్యంతే త్వాం మహారథాః ।
యేషాం చ త్వం బహుమతో భూత్వా యాస్యసి లాఘవం ॥ 6-26-35 (39540)
అవాచ్యవాదాంశ్చక బహూన్వదిష్యంతి తవాహితాః ।
నిందంతస్తవ సామర్థ్యం తతో దుఃఖతరం ను కిం ॥ 6-26-36 (39541)
హతో వా ప్రాప్స్యసి స్వర్గం జిత్వా వా భోక్ష్యసే మహీం ।
తస్మాదుత్తిష్ఠ కౌంతేయ యుద్ధాయ కృతనిశ్చయః ॥ 6-26-37 (39542)
సుఖదుఃఖే సమే కృత్వా లాభాలాభౌ జయాజయౌ ।
తతో యుద్ధాయ యుజ్యస్వ నైవం పాపమవాప్స్యసి ॥ 6-26-38 (39543)
ఏషా తేఽభిహితా సాంఖ్యే బుద్ధిర్యోగే త్విమాం శ్రృణు।
బుద్ధ్యా యుక్తో యయా పార్థ కర్మబంధం ప్రహాస్యసి ॥ 6-26-39 (39544)
నేహాభిక్రమనాశోఽస్తి ప్రత్యవాయో న విద్యతే।
స్వల్పమప్యస్య ధర్మస్య త్రాయతే మహతో భయాత్ ॥ 6-26-40 (39545)
వ్యవసాయాత్మికా బుద్ధిరేకేహ కురునందన ।
బహుశాఖా హ్యనంతాశ్చ బుద్ధయోఽవ్యవసాయినాం ॥ 6-26-41 (39546)
యామిమాం పుష్పితాం వాచం ప్రవదంత్యవిపశ్చితః ।
వేదవాదరతాః పార్థ నాన్యదస్తీతి వాదినః ॥ 6-26-42 (39547)
కామాత్మానః స్వర్గపరా జన్మకర్మఫలప్రదాం ।
క్రియావిశేషబహులాం భోగైశ్వర్యగతిం ప్రతి ॥ 6-26-43 (39548)
భోగైశ్వర్యప్రసక్తానాం తయాఽపహృతచేతసాం ।
వ్యవసాయాత్మికా బుద్ధిః సమాధౌ న విధీయతే ॥ 6-26-44 (39549)
త్రైగుణ్యవిషయా వేదా నిస్త్రైగుణ్యో భవార్జున ।
నిర్ద్వంద్వో నిత్యసత్వస్థో నిర్యోగక్షేమ ఆత్మవాన్ ॥ 6-26-45 (39550)
యావానర్థ ఉదపానే సర్వతః సంప్లుతోదకే।
తావాన్సర్వేషు వేదేషు బ్రాహ్మణస్య విజానతః ॥ 6-26-46 (39551)
కర్మణ్యేవాధికారస్తే మా ఫలేషు కదా చ న ।
మా కర్మఫలహేతుర్భూర్మా తే సంగోఽస్త్వకర్మణి ॥ 6-26-47 (39552)
యోగస్థః కురు కర్మాణి సంగం త్యక్త్వా ధనంజయ ।
సిద్ధ్యసిద్ధ్యోః సమో భూత్వా సమత్వం యోగ ఉచ్యతే ॥ 6-26-48 (39553)
దూరేణ హ్యవరం కర్మ బుద్ధియోగాద్ధనంజయ।
బుద్ధౌ శరణమన్విచ్ఛ కృపణాః ఫలహేతవః ॥ 6-26-49 (39554)
బుద్ధియుక్తో జహాతీహక ఉభే సుకృతదుష్కృతే ।
తస్మాద్యోగాయ యుజ్యస్వ యోగః కర్మసు కౌశలం ॥ 6-26-50 (39555)
కర్మజం బుద్ధియుక్తా హి ఫలం త్యక్త్వా మనీషిణః ।
జన్మబంధవినిర్ముక్తాః పదం గచ్ఛంత్యనామయం ॥ 6-26-51 (39556)
యదా తే మోహకలిలం బుద్ధిర్వ్యతితరిష్యతి।
తదా గంతాసి నిర్వేదం శ్రోతవ్యస్య శ్రుతస్య చ ॥ 6-26-52 (39557)
శ్రుతివిప్రతిపన్నా తే యదా స్థాస్యతి నిశ్చలా ।
సమాధావచలా బుద్ధిస్తదా యోగమవాప్స్యసి ॥ 6-26-53 (39558)
అర్జున ఉవాచ। 6-26-54x (4018)
స్థితప్రజ్ఞస్య కా భాషా సమాధిస్థస్య కేశవ ।
స్థితధీః కిం ప్రభాషేత కిమాసీత వ్రజేత కిం ॥ 6-26-54 (39559)
శ్రీభగవానువాచ । 6-26-55x (4019)
ప్రజహాతి యదా కామాన్సర్వాన్పార్థ మనోగతాన్।
ఆత్మన్యేవాత్మనా తుష్టః స్థితప్రజ్ఞస్తదోచ్యతే ॥ 6-26-55 (39560)
దుఃఖేష్వనుద్విగ్నమనాః సుఖేషు విగతస్పృహః।
వీతరాగభయక్రోధః స్థితధీర్మునిరుచ్యతే ॥ 6-26-56 (39561)
యః సర్వత్రానభిస్నేహస్తత్తత్ప్రాప్య శుభాశుభం ।
నాభినందతి న ద్వేష్టి తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ॥ 6-26-57 (39562)
యదా సంహరతే చాయం కూర్మోఽంగానీవ సర్వశః ।
ఇంద్రియాణీంద్రియార్థేభ్యస్తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ॥ 6-26-58 (39563)
విషయా వినివర్తంతే నిరాహారస్య దేహినః।
రసవర్జం రసోఽప్యస్య పరం దృష్ట్వా నివర్తతే ॥ 6-26-59 (39564)
యతతో హ్యపి కౌంతేయ పురుషస్య విపశ్చితః।
ఇంద్రియాణి ప్రమాథీని హరంతి ప్రసభం మనః ॥ 6-26-60 (39565)
తాని సర్వాణి సంయంయ యుక్త ఆసీత మత్పరః ।
వశే హి యస్యేంద్రియామి తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ॥ 6-26-61 (39566)
ధ్యాయతో విషయాన్పుంసః సంగస్తేషూపజాయతే।
సంగాత్సంజాయతే కామః కామాత్క్రోధోఽభిజాయతే ॥ 6-26-62 (39567)
క్రోధాద్భవతి సంమోహః సంమోహాత్స్మృతివిభ్రమః ।
స్మృతిభ్రంశాద్బుదినాశో బుద్ధినాశాత్ప్రణశ్యతి ॥ 6-26-63 (39568)
రాగద్వేషవియుక్తైస్తు విషయానింద్రియైశ్చరన్ ।
ఆత్మవశ్యైర్విధేయాత్మా ప్రసాదమధిగచ్ఛతి ॥ 6-26-64 (39569)
ప్రసాదే సర్వదుఃఖానాం హానిరస్యోపజాయతే।
ప్రసన్నచేతసో హ్యాశు బుద్ధిః పర్యవతిష్ఠతే ॥ 6-26-65 (39570)
నాస్తి బుద్ధిరయుక్తస్య న చాయుక్తస్య భావనా ।
న చాభావయతః శాంతిరశాంతస్య కుతః సుఖం ॥ 6-26-66 (39571)
ఇంద్రియాణాం హి చరతాం యన్మనోఽనువిధీయతే ।
తదస్య హరతి ప్రజ్ఞాం వాయుర్నావమివాంభసి ॥ 6-26-67 (39572)
తస్మాద్యస్య మహాబాహో నిగృహీతాని సర్వశః ।
ఇంద్రియాణీంద్రియార్థేభ్యస్తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ॥ 6-26-68 (39573)
యా నిశా సర్వభూతానాం తస్యాం జాగర్తిం సంయమీ।
యస్యాం జాగ్రతి భూతాని సా నిశా పశ్యతో మునేః ॥ 6-26-69 (39574)
ఆపూర్యమాణమచలప్రతిష్ఠం
సముద్రమాపః ప్రవిశంతి యద్వత్।
తద్వత్కామా యం ప్రవిశంతి సర్వే
స శాంతిమాప్నోతి న కామకామీ ॥ 6-26-70 (39575)
విహాయ కామాన్యః సర్వాన్పుమాంశ్చరతి నిఃస్పృహః ।
నిర్మమో నిరహంకారః స శాంతిమధిగచ్ఛతి ॥ 6-26-71 (39576)
ఏషా బ్రాహ్మీ స్థితిః పార్థ నైనాం ప్రాప్య విముహ్యతి ।
స్థిత్వాస్యామంతకాలేఽపి బ్రహ్మ నిర్వాణమృచ్ఛతి ॥ ॥ 6-26-72 (39577)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి షడ్వింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే శాంఖ్యయోగోనామ ద్వితీయోఽధ్యాయః ॥ 2 ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 027
॥ శ్రీః ॥
6.27. అధ్యాయః 027
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సప్తవింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-27-0 (39578)
అర్జున ఉవాచ। 6-27-0x (4020)
జ్యాయసీ చేత్కర్మణస్తే మతా బుద్ధిర్జనార్దన।
తత్కిం కర్మణి ఘోరే మాం నియోజయసి కేశవ ॥ 6-27-1 (39579)
వ్యామిశ్రేణేవ వాక్యేన బుద్ధిం మోహయసీవ మే ।
తదేకం వద నిశ్చిత్య యేన శ్రేయోఽహమాప్నుయాం ॥ 6-27-2 (39580)
శ్రీభగవానువాచ। 6-27-3x (4021)
లోకేఽస్మింద్వివిధా నిష్ఠా పురా ప్రోప్తా మయాఽనఘ।
జ్ఞానయోగేన సాంఖ్యానాం కర్మయోగేన యోగినాం ॥ 6-27-3 (39581)
న కర్మణామనారంభాన్నైష్కర్ంయం పురుషోఽశ్రుతే।
న చ సంన్యసనాదేవ సిద్ధిం సమధిగచ్ఛతి ॥ 6-27-4 (39582)
న హి కశ్చిత్క్షణమపి జాతు తిష్ఠత్యకర్మకృత్ ।
కార్యతే హ్యవశః కర్మ సర్వః ప్రకృతిజైర్గుణైః ॥ 6-27-5 (39583)
కర్మేంద్రియాణి సంయంయ య ఆస్తే మనసా స్మరన్ ।
ఇంద్రియార్థాన్విమూఢాత్మా మిథ్యాచారాః స ఉచ్యతే ॥ 6-27-6 (39584)
యస్త్వింద్రియాణి పనసా నియంయారమభతేఽర్జున।
కర్మేంద్రియైః కర్మయోగమసక్తః స విశిష్యతే ॥ 6-27-7 (39585)
నియతం కురు కర్మ త్వం జ్యాయో హ్యకర్మణః ।
శరీరయాత్రాపి చ తే న ప్రతిద్ధ్యేదకర్మణః ॥ 6-27-8 (39586)
యజ్ఞార్థాత్కర్మణోఽన్యత్ర లోకోఽయం కర్మబంధనః।
తదర్థం కర్మ కౌంతేయ ముక్తసంగః సమాచర ॥ 6-27-9 (39587)
సహయజ్ఞాః ప్రజాః సృష్ట్వా పురోవాచ ప్రజాపతిః ।
అనేన ప్రసవిష్యధ్వమేష వోఽస్త్విష్టకామధుక్ ॥ 6-27-10 (39588)
దేవాన్భావయతాఽనేన తే దేవా భావయంతు వః।
పరస్పరం భావయంతః శ్రేయః పరమవాప్స్యథ ॥ 6-27-11 (39589)
ఇష్టాన్భోగాన్హి వో దేవా దాస్యంతే యజ్ఞభావితాః।
తైర్దత్తానప్రదాయైభ్యో యో భుంక్తే స్తేన ఏవ సః ॥ 6-27-12 (39590)
యజ్ఞశిష్టాశినః సంతో ముచ్యంతే సర్వకిల్బిషైః ।
భుంజతే తే త్వఘం పాపా యే పచంత్యాత్మకారణాత్ ॥ 6-27-13 (39591)
అన్నాద్భవంతి భూతాని పర్జన్యాదన్నసంభవః ।
యజ్ఞాద్భవతి పర్జన్యో యజ్ఞః కర్మసముద్భవః ॥ 6-27-14 (39592)
కర్మ బ్రహ్మోద్భవం విద్ధి బ్రహ్మాఽక్షరసముద్భవం ।
తస్మాత్సర్వగతం బ్రహ్మ నిత్యం యజ్ఞే ప్రతిష్ఠితం ॥ 6-27-15 (39593)
ఏవం ప్రవర్తితం చక్రం నానువర్తయతీహ యః ।
అఘాయురింద్రియారామో మోఘం పార్థ స జీవతి ॥ 6-27-16 (39594)
యస్త్వాత్మరతిరేవ స్యాదాత్మతృప్తశ్చ మానవః ।
ఆత్మన్యేవ చ సంతుష్టస్తస్య కార్యం న విద్యతే ॥ 6-27-17 (39595)
నైవ తస్య కృతేనార్థో నాకృతేనేహ కశ్చన।
న చాస్య సర్వభూతేషు కశ్చిదర్థవ్యపాశ్రయః ॥ 6-27-18 (39596)
తస్మాదసక్తః సతతం కార్యం కర్మ సమాచర ।
అసక్తో హ్యాచరన్కర్మ పరమాప్నోతి పురూషః ॥ 6-27-19 (39597)
కర్మణైవ హి సంసిద్ధిమాస్థితా జనకాదయః ।
లోకసంగ్రహమేవాపి సంపశ్యన్కర్తుమర్హసి ॥ 6-27-20 (39598)
యద్యదాచరతి శ్రేష్ఠస్తత్తదేవేతరో జనః ।
స యత్ప్రమాణం కురుతే లోకస్తదనువర్తతే ॥ 6-27-21 (39599)
న మే పార్థాస్తి కర్తవ్యం త్రిషు లోకేషు కించన ।
నానవాప్తమవాప్తవ్యం వర్త ఏవ చ కర్మణి ॥ 6-27-22 (39600)
యది హ్యహం న వర్తేయం జాతు కర్మణ్యతంద్రితః ।
మమ వర్న్మానువర్తంతే మనుష్యాః పార్థ సర్వశః ॥ 6-27-23 (39601)
ఉత్సీదేయురిమే లోకా న కుర్యాం కర్మ చేదహం ।
సంకరస్య చ కర్తా స్యాముపహన్యామిమాః ప్రజాః ॥ 6-27-24 (39602)
సక్తాః కర్మణ్యవిద్వాంసో యథా కుర్వంతి భారత ।
కుర్యాద్విద్వాంస్తథాఽసక్తశ్చికీర్షుర్లోకసంగ్రహం ॥ 6-27-25 (39603)
న బుద్ధిభేదం జనయేదజ్ఞానాం కర్మసంగినాం ।
జోషయేత్సర్వకర్మాణి విద్వాన్యుక్తః సమాచరన్ ॥ 6-27-26 (39604)
ప్రకృతేః క్రియమాణాని గుణైః కర్మాణి సర్వశః।
అహంకారవిమూఢాత్మా కర్తాహమితి మన్యతే ॥ 6-27-27 (39605)
తత్త్వవిత్తు మహాబాహో గుణకర్మవిభాగయోః ।
గుణాఽనుణేషు వర్తంత ఇతి మత్వా న సంజతే ॥ 6-27-28 (39606)
ప్రకృతేర్గుణసంమూఢాః సంజంతే గుణకర్మసు।
తానకృత్స్నవిదో మందాన్కృత్స్నవిన్న విచాలయేత్ ॥ 6-27-29 (39607)
మయి సర్వాణి కర్మాణి సంన్యస్యాధ్యాత్మచేతసా ।
నిరాశీర్నిర్మమో భూత్వా యుధ్యస్వ విగతజ్వరః ॥ 6-27-30 (39608)
యే మే మతమిదం నిత్యమనుతిష్ఠంతి మానవాః ।
శ్రద్ధావంతోఽనసూయంతో ముచ్యంతే తేఽపి కర్మభిః ॥ 6-27-31 (39609)
యే త్వేతదభ్యసూయంతో నానుతిష్ఠంతి మే మతం ।
సర్వజ్ఞానవిమూఢాంస్తాన్విద్ధి నష్టానచేతసః ॥ 6-27-32 (39610)
సదృశం చేష్టతే స్వస్యాః ప్రకృతేర్జ్ఞానవానపి ।
ప్రకృతిం యాంతి భూతాని నిగ్రహః కిం కరిష్యతి ॥ 6-27-33 (39611)
ఇంద్రియస్యేంద్రియస్యార్థే రాగద్వేషౌ వ్యవస్థితౌ ।
తయోర్న వశమాగచ్ఛేత్తౌ హ్యస్య పరిపంథినౌ ॥ 6-27-34 (39612)
శ్రేయాన్స్వధర్మో విగుణః పరధర్మాత్స్వనుష్ఠితాత్ ।
స్వధర్మే నిధనం శ్రేయః పరధర్మో భయావహః ॥ 6-27-35 (39613)
అర్జున ఉవాచ। 6-27-36x (4022)
అథ కేన ప్రయుక్తోఽయం పాపం చరతి పూరుషః।
అనిచ్ఛన్నపి వార్ష్ణేయ బలాదివ నియోజితః ॥ 6-27-36 (39614)
శ్రీభగవానువాచ। 6-27-37x (4023)
కామ ఏష క్రోధ ఏష రజోగుణసముద్భవః ।
మహాశనో మహాపాప్మా విద్ధ్యేనమిహ వైరిణం ॥ 6-27-37 (39615)
ధూమేనావ్రియతే వహ్నిర్యథాఽఽదర్శో మలేన చ।
యథోల్బేనావృతో గర్భస్తథా తేనేదమావృతం ॥ 6-27-38 (39616)
ఆవృతం జ్ఞానమేతేన జ్ఞానినో నిత్యవైరిణా ।
కామరూపేణ కౌంతేయ దుష్పూరేణానలేన చ ॥ 6-27-39 (39617)
ఇంద్రియాణి మనో బుద్ధిరస్యాధిష్ఠానముచ్యతే ।
ఏతైర్విమోహయత్యేష జ్ఞానమావృత్త్య దేహినం ॥ 6-27-40 (39618)
తస్మాత్త్వమింద్రియాణ్యాదౌ నియంయ భరతర్షభ ।
పాప్మానం ప్రజహి హ్యేనం జ్ఞానవిజ్ఞాననాశనం ॥ 6-27-41 (39619)
ఇంద్రియామి పరాణ్యాహురింద్రియేభ్యః పరం మనః ।
మనసస్తు పరా బుద్ధిర్యో బుద్ధేః పరతస్తు సః ॥ 6-27-42 (39620)
ఏవం బుద్ధేః పరం బుద్ధాః సంస్తభ్యాత్మానమాత్మనా ।
జహి శత్రుం మహాబాహో కామరూపం దురాసదం ॥ ॥ 6-27-43 (39621)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి సప్తవింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే కర్మయోగోనామ తృతీయోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 028
॥ శ్రీః ॥
6.28. అధ్యాయః 028
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అష్టాచింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 4 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-28-0 (39622)
శ్రీభగవానువాచ। 6-28-0x (4024)
ఇమం వివస్వతే యోగం ప్రోక్తవానహమవ్యయం ।
వివస్వాన్మనవే ప్రాహ మనురిక్ష్వాకవేఽబ్రవీత్ ॥ 6-28-1 (39623)
ఏవం పరంపరాప్రాప్తమిమం రాజర్షయోఽవిదుః ।
స కాలేనేహ మహతా యోగో నష్టః పరంతప ॥ 6-28-2 (39624)
స ఏవాయం మయా తేఽద్య యోగః ప్రోక్తః పురాతనః ।
భక్తోఽసి మే సఖా చేతి రహస్యం హ్యేతదుత్తమం ॥ 6-28-3 (39625)
అర్జున ఉవాచ। 6-28-4x (4025)
అపరం భవతో జన్మ పరం జన్మ వివస్వతః।
కథమేతద్విజానీయాం త్వమాదౌ ప్రోక్తవానితి ॥ 6-28-4 (39626)
శ్రీభగవానువాచ। 6-28-5x (4026)
బహూని మే వ్యతీతాని జన్మాని తవ చార్జున ।
తాన్యహం వేద సర్వాణి న త్వం వేత్థ పరంతప ॥ 6-28-5 (39627)
అజోఽపి సన్నవ్యయాత్మా భూతానామీశ్వరోఽపి సన్ ।
ప్రకృతిం స్వామధిష్ఠాయ సంభవాంయాత్మమాయయా ॥ 6-28-6 (39628)
యదా యదా హి ధర్మస్య గ్లానిర్భవతి భారత।
అభ్యుత్థానమధర్మస్య తదాఽఽత్మానం సృజాంయహం ॥ 6-28-7 (39629)
పరిత్రాణాయ సాధూనాం వినాశాయ చ దుష్కృతాం।
ధర్మసంస్థాపనార్థాయ సంభవామి యుగే యుగే ॥ 6-28-8 (39630)
జన్మ కర్మ చ మే దివ్యమేవం యో వేత్తి తత్త్వతః ।
త్వక్త్వా దేహం పునర్జన్మ నైతి మామేతి సోఽర్జున ॥ 6-28-9 (39631)
వీతరాగభయక్రోధా మన్మయా మాముపాశ్రితాః ।
బహవో జ్ఞానతపసా పూతా మద్భావమాగతాః ॥ 6-28-10 (39632)
యే యథా మాం ప్రపద్యంతే తాంస్తథైవ భజాంయహం ।
మమ వర్త్మానువర్తంతే మనుష్యాః పార్థ సర్వశః ॥ 6-28-11 (39633)
కాంక్షంతః కర్మణాం సిద్ధిం యజంత ఇహ దేవతాః ।
క్షిప్రం హి మానుషే లోకే సిద్ధిర్భవతి కర్మజా ॥ 6-28-12 (39634)
చాతుర్వర్ణ్యం మయా సృష్టం గుణకర్మవిభాగశః ।
తస్య కర్తారమపి మాం విద్ధ్యకర్తారమవ్యయం ॥ 6-28-13 (39635)
న మాం కర్మాణి లింపంతిక న మే కర్మఫలే స్పృహా ।
ఇతి మాం యోఽభిజానాతి కర్మభిర్న స బధ్యతే ॥ 6-28-14 (39636)
ఏవం జ్ఞాత్వా కృతం కర్మ పూర్వైరపి ముముక్షుభిః ।
కురు కర్మైవ తస్మాత్త్వం పూర్వైః పూర్వతరం కృతం ॥ 6-28-15 (39637)
కిం కర్మ కిమకర్మేతి కవయోఽప్యత్ర మోహితాః ।
తత్తే కర్మ ప్రవక్ష్యామి యజ్జ్ఞాత్వా మోక్ష్యసేఽశుభాత్॥ 6-28-16 (39638)
కర్మణో హ్యపి బోద్ధవ్యం బోద్ధవ్యం చ వికర్మణః ।
అకర్మణశ్చ బోద్ధవ్యం గహనా కర్మణో గతిః ॥ 6-28-17 (39639)
కర్మణ్యకర్మ యః పశ్యేదకర్మణి చ కర్మ యః ।
స బుద్ధిమాన్మనుష్యేషు స యుక్తః కృత్స్నకర్మకృత్ ॥ 6-28-18 (39640)
యస్య సర్వే సమారంభాః కామసంకల్పవర్జితాః ।
జ్ఞానాగ్నిదగ్ధకర్మాణం తమాహుః పండితం బుధాః ॥ 6-28-19 (39641)
త్యక్త్వా కర్మఫలాసంగం నిత్యతృప్తో నిరాశ్రయః ।
కర్మణ్యభిప్రవృత్తోఽపి నైవ కించిత్కరోతి సః ॥ 6-28-20 (39642)
నిరాశీర్యతచిత్తాత్మా త్యక్తసర్వపరిగ్రహః ।
శారీరం కేవలం కర్మ కుర్వన్నాప్నోతి కిల్బిషం ॥ 6-28-21 (39643)
యదృచ్ఛాలాభసంతుష్టో ద్వంద్వాతీతో విమత్సరః।
సమః సిద్ధావసిద్ధౌ చ కృత్వాపి న నిబధ్యతే ॥ 6-28-22 (39644)
గతసంగస్య ముక్తస్య జ్ఞానావస్థితచేతసః ।
యజ్ఞాయాచరతః కర్మ సమగ్రం ప్రవిలీయతే ॥ 6-28-23 (39645)
బ్రహ్మార్పణం బ్రహ్మ హవిర్బ్రహ్మాగ్నౌ బ్రహ్మణా హుతం ।
బ్రహ్మైవ తేన గంతవ్యం బ్రహ్మ కర్మ సమాధినా ॥ 6-28-24 (39646)
దైవమేవాపరే యజ్ఞం యోగినః పర్యుపాసతే।
బ్రహ్మాగ్నావపరే యజ్ఞం యజ్ఞేనైవోపజుహ్వతి ॥ 6-28-25 (39647)
శ్రోత్రాదీనీంద్రియాణ్యన్యే సంయమాగ్నిషు జుహ్వతి ।
శబ్దాదీన్విషయానన్య ఇంద్రియాగ్నిషు జుహ్వతి ॥ 6-28-26 (39648)
సర్వాణీంద్రియకర్మాణి ప్రాణకర్మాణి చాపరే ।
ఆత్మసంయమయోగాగ్నౌ జుహ్వతి జ్ఞానదీపితే ॥ 6-28-27 (39649)
ద్రవ్యయజ్ఞాస్తపోయజ్ఞా యోగయజ్ఞాస్తథాపరే।
స్వాధ్యాయజ్ఞానయజ్ఞాశ్చ యతయః సంశితవ్రతాః ॥ 6-28-28 (39650)
అపానే జుహ్వతి ప్రాణం ప్రాణేఽపానం తథాఽపరే ।
ప్రాణాపానగతీ రుద్ధ్వా ప్రాణాయామపరాయణాః ॥ 6-28-29 (39651)
అపరే నియతాహారాః ప్రాణాన్ప్రాణేషు జుహ్వతి ।
సర్వేఽప్యేతే యజ్ఞవిదో యజ్ఞక్షపితకల్మషాః॥ 6-28-30 (39652)
యజ్ఞశిష్టామృతభుజో యాంతి బ్రహ్మ సనాతనం ।
నాయం లోకోఽస్త్యయజ్ఞస్య కుతోఽన్యః కురుసత్తమ ॥ 6-28-31 (39653)
ఏవం బహువిధా యజ్ఞా వితతా బ్రహ్మణో ముఖే।
కర్మజాన్విద్ధి తాన్సర్వానేవం జ్ఞాత్వా విమోక్ష్యసే ॥ 6-28-32 (39654)
శ్రేయాంద్రవ్యమయాద్యజాజ్జ్ఞానయజ్ఞః పరంతప ।
సర్వం కర్మాఖిలం పార్థ జ్ఞానే పరిసమాప్యతే ॥ 6-28-33 (39655)
తద్విద్ధి ప్రణిపాతేన పరిప్రశ్నేన సేవయా ।
ఉపదేక్ష్యంతి తే జ్ఞానం జ్ఞానినస్తత్త్వదర్శినః ॥ 6-28-34 (39656)
యజ్జ్ఞాత్వా న పునర్మోహమేవం యాస్యసి పాండవ ।
యేన భూతాన్యశేషేణ ద్రక్ష్యస్యాత్మన్యథో మయి ॥ 6-28-35 (39657)
అపి చేదసి పాపేభ్యః సర్వేభ్యః పాపకృత్తమః ।
సర్వం జ్ఞానప్లవేనైవ వృజినం సంతరిష్యసి ॥ 6-28-36 (39658)
యథైధాంసి సమిద్ధోఽగ్నిర్భస్మాసాత్కురుతేఽర్జున ।
జ్ఞానాగ్నిః సర్వకర్మాణి భస్మసాత్కురుతే యథా ॥ 6-28-37 (39659)
న హి జ్ఞానేన సదృశం పవిత్రమిహ విద్యతే।
తత్స్వయం యోగసంసిద్ధః కాలేనాత్మని విందతి ॥ 6-28-38 (39660)
శ్రద్ధావాఁల్లభతే జ్ఞానం తత్పరః సంయతేంద్రియః ।
జ్ఞానం లబ్ధ్వా పరాం శాంతిమచిరేణాధిగచ్ఛతి ॥ 6-28-39 (39661)
అజ్ఞశ్చాశ్రద్దధానశ్చ సంశయాత్మా వినశ్యతి।
నాయం లోకోఽస్తి న పరో న సుఖం సంశయాత్మనః ॥ 6-28-40 (39662)
యోగసంన్యస్తకర్మాణం జ్ఞానసంఛిన్నసంశయం ।
ఆత్మవంతం న కర్మాణి నిబధ్నంతి ధనంజయ ॥ 6-28-41 (39663)
తస్మాదజ్ఞానసంభూతం హృత్స్థం జ్ఞానాసినాఽఽత్మనః ।
ఛిత్త్వైనం సంశయం యోగమాతిష్ఠోత్తిష్ఠ భారత ॥ ॥ 6-28-42 (39664)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి అష్టవింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే యజ్ఞవిభాగయోగోనామ చతుర్థోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-28-39 మత్పరః సంయతేంద్రియః ఇతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-28-* జ్ఞానయోగోనామ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 029
॥ శ్రీః ॥
6.29. అధ్యాయః 029
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ఏకోనత్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 5 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-29-0 (39665)
అర్జున ఉవాచ। 6-29-0x (4027)
సంన్యాసం కర్మణాం కృష్ణ కపునర్యోగం చ శంససి।
యచ్ఛ్రేయ ఏతయోరేకం తన్మే బ్రూహి సునిశ్చితం ॥ 6-29-1 (39666)
శ్రీభగవానువాచ। 6-29-2x (4028)
సంన్యాసః కర్మయోగశ్చ నిఃశ్రేయసకరావుభౌ ।
తయోస్తు కర్మసంన్యాసాత్కర్మయోగో విశిష్యతే ॥ 6-29-2 (39667)
జ్ఞేయః స నిత్యసంన్యాసీ యో న ద్వేష్టి న కాంక్షతి।
నిర్ద్వంద్వో హి మహాబాహో సుఖం బంధాత్ప్రముచ్యతే ॥ 6-29-3 (39668)
సాంఖ్యయోగౌ పృథగ్బాలాః ప్రవదంతి న పండితాః ।
ఏకమప్యాస్థితః సంయగుభయోర్విందతే ఫలం ॥ 6-29-4 (39669)
యత్సాంఖ్యైః ప్రాప్యతే స్థానం తద్యోగైరపి గంయతే ।
ఏకం సాంఖ్యం చ యోగం చ యః పశ్యతి స పశ్యతి ॥ 6-29-5 (39670)
సంన్యాసస్తు మహాబాహో దుఃఖమాప్తుమయోగతః ।
యోగయుక్తో మునిర్బ్రహ్మ నచిరేణాధిగచ్ఛతి ॥ 6-29-6 (39671)
యోగయుక్తో విశుద్ధాత్మా విజితాత్మా జితేంద్రియః ।
సర్వభూతాత్మభూతాత్మా కుర్వన్నపి న లిప్యతే ॥ 6-29-7 (39672)
నైవ కించిత్కరోమీతి యుక్తో మన్యేత తత్త్వవిత్ ।
పశ్యఞ్శృణ్వన్స్పృశంజిఘ్రన్నశ్రన్గచ్ఛన్స్వపన్శ్వసన్ ॥ 6-29-8 (39673)
ప్రలపన్విసృజన్గృహ్ణన్నృన్మిషన్నిమిషన్నపి।
ఇంద్రియాణీంద్రియార్థేషు వర్తంత ఇతి ధారయన్ ॥ 6-29-9 (39674)
బ్రహ్మణ్యాధాయ కర్మాణి సంగం త్యక్త్వా కరోతి యః।
లిప్యతే న స పాపేన పద్మపత్రమివాంభసా ॥ 6-29-10 (39675)
కాయేన మనసా బుద్ధ్యా కేవలైరింద్రియైరపి ।
యోగినః కర్మ కుర్వంతి సంగం త్యక్త్వాత్మశుద్ధయే ॥ 6-29-11 (39676)
యుక్తః కర్మఫలం త్యక్త్వా శాంతిమాప్నోతి నైష్ఠికీం ।
అయుక్తః కామకారేణ ఫలే సక్తో నిబధ్యతే ॥ 6-29-12 (39677)
సర్వకర్మాణి మనసా సంన్యస్యాస్తే సుఖం వశీ ।
నవద్వారే పురే దేహీ నైవ కుర్వన్న కారయన్ ॥ 6-29-13 (39678)
న కర్తృత్వం న కర్మాణి లోకస్య సృజతి ప్రభుః ।
న కర్మఫలసంయోగం స్వభావస్తు ప్రవర్తతే ॥ 6-29-14 (39679)
నాదత్తే కస్య చిత్పాపం న చైవ సుకృతం విభుః ।
అజ్ఞానేనావృతం జ్ఞానం తేన ముహ్యంతి జంతవః ॥ 6-29-15 (39680)
జ్ఞానేన తు తదజ్ఞానం యేషాం నాశితమాత్మనః ।
తేషామాదిత్యవజ్జ్ఞానం ప్రకాశయతి తత్పరం ॥ 6-29-16 (39681)
తద్బుద్ధయస్తదాత్మానస్తన్నిష్ఠాస్తత్పరాయణాః ।
గచ్ఛంత్యపునరావృత్తిం జ్ఞాననిర్ధూతకల్మషాః ॥ 6-29-17 (39682)
విద్యావినయసంపన్నే బ్రాహ్మణే గవి హస్తిని ।
శుని చైవ శ్వపాకే చ పండితాః సమదర్శినః ॥ 6-29-18 (39683)
ఇహైవ తైర్జితః సర్గో యేషాం సాంయే స్థితం మనః ।
నిర్దోషం హి సమం బ్రహ్మ తస్మాద్బ్రహ్మణి తే స్థితాః ॥ 6-29-19 (39684)
న ప్రహృష్యేత్ప్రియం వ్యాప్య నోద్విజేత్ప్రాప్య చాప్రియం।
స్థిరబుద్ధిరసంమూఢో బ్రహ్మవిద్బ్రహ్మణి స్థితః ॥ 6-29-20 (39685)
బాహ్యస్పర్శేష్వసక్తాత్మా విందత్యాత్మని యత్సుఖం ।
స బ్రహ్మయోగయుక్తాత్మా సుఖమక్షయ్యమశ్రుతే ॥ 6-29-21 (39686)
యే హి సంస్పర్శజా భోగా దుఃఖయోనయ ఏవ తే।
ఆద్యంతవంతః కౌంతేయ న తేషు రమతే బుధః ॥ 6-29-22 (39687)
శక్నోతీహైవ యః సోఢుం ప్రాక్శరీరవిమోక్షణాత్।
కామక్రోధోద్భవం వేగం స యుక్తః స సుఖీ నరః ॥ 6-29-23 (39688)
యోఽంతఃసుఖోఽంతరారామస్తథాంతర్జ్యోతిరేవ యః ।
స యోగీ బ్రహ్మనిర్వాణం బ్రహ్మభూతోఽధిగచ్ఛతి ॥ 6-29-24 (39689)
లభంతే బ్రహ్మనిర్వాణమృషయః క్షీణకల్మషాః।
ఛిన్నద్వైధా యతాత్మానః సర్వభూతహితే రతాః ॥ 6-29-25 (39690)
కామక్రోధవియుక్తానాం యతీనాం యతచేతసాం।
అభితో బ్రహ్మనిర్వాణం వర్తతే విదితాత్మనాం ॥ 6-29-26 (39691)
స్పర్శాన్కృత్వా బహిర్బాహ్యాంశ్చక్షుశ్చైవాంతరే భ్రువోః ।
ప్రాణాపానౌ సమౌ కృత్వా నాసాభ్యంతరచారిణౌ ॥ 6-29-27 (39692)
యతేంద్రియమనోబుద్ధిర్మునిర్మోక్షపరాయణః।
విగతేచ్ఛాభయక్రోధో యః సదా ముక్త ఏవ సః । 6-29-28 (39693)
భోక్తారం యజ్ఞతపసాం సర్వలోకమహేశ్వరం ।
సుహృదం సర్వభూతానాం జ్ఞాత్వా మాం శాంతిమృచ్ఛతి ॥ ॥ 6-29-29 (39694)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి ఏకోనత్రింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే సంన్యాసయోగోనామ పంచమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 030
॥ శ్రీః ॥
6.30. అధ్యాయః 030
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
త్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 6 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-30-0 (39695)
శ్రీభగవానువాచ। 6-30-0x (4029)
అనాశ్రితః కర్మఫలం కార్యం కర్మ కరోతి యః।
స సంన్యాసీ చ యోగీ చ న నిరగ్నిర్న చాక్రియః ॥ 6-30-1 (39696)
యం సంన్యాసమితి ప్రాహుర్యోగం తం విద్ధి పాండవ ।
న హ్యసంన్యస్తసింకల్పో యోగీ భవతి కశ్చన ॥ 6-30-2 (39697)
ఆరురుక్షోర్మునేర్యోగం కర్మ కారణముచ్యతే।
యోగారూఢస్య తస్యైవ శమః కారణముచ్యతే ॥ 6-30-3 (39698)
యదా హి నేంద్రియార్థేషు న కర్మస్వనుషంజతే ।
సర్వసంకల్పసంన్యాసీ యోగారూఢస్తదోచ్యతే ॥ 6-30-4 (39699)
ఉద్ధరేదాత్మనాత్మానం నాత్మానమవసాదయేత్ ।
ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బంధురాత్మైవ రిపురాత్మనః ॥ 6-30-5 (39700)
బంధురాత్మాఽఽత్మనస్తస్య యేనాత్మైవాత్మనా జితః।
అనాత్మనస్తు శత్రుత్వే వర్తేతాత్మైవ శత్రువత్ ॥ 6-30-6 (39701)
జితాత్మనః ప్రశాంతస్య పరమాత్మా సమాహితః।
శీతోష్ణసుఖదుఃఖేషు తథా మానాపమానయోః ॥ 6-30-7 (39702)
జ్ఞానవిజ్ఞానతృప్తాత్మా కూటస్థో విజితేంద్రియః ।
యుక్త ఇత్యుచ్యతే యోగీ సమలోష్ఠాశ్మకాంచనః ॥ 6-30-8 (39703)
సుహృన్మిత్రార్యుదాసీనమధ్యస్థద్వేష్యబంధుషు।
సాధుష్వపి చ పాపేషు సమబుద్ధిర్విశిష్యతే ॥ 6-30-9 (39704)
యోగీ యుంజీత సతతమాత్మానం రహసి స్థితః ।
ఏకాకీ యతచిత్తాత్మా నిరాశీరపరిగ్రహః ॥ 6-30-10 (39705)
శుచౌ దేశే ప్రతిష్ఠాప్య స్థిరమాసనమాత్మనః ।
నాత్యుచ్ఛ్రితం నాతినీచం చైలాజినకుశోత్తరం ॥ 6-30-11 (39706)
తత్రైకాగ్రం మనః కృత్వా యతచిత్తేంద్రియక్రియః ।
ఉపవిశ్యాసనే యుంజ్యాద్యోగమాత్మవిశుద్ధయే ॥ 6-30-12 (39707)
సమం కాయశిరోగ్రీవం ధారయన్నచలం స్థిరః।
సంప్రేక్ష్య నాసికాగ్రం స్వం దిశశ్చానవలోకథన్ ॥ 6-30-13 (39708)
ప్రశాంతాత్మా విగతభీర్బ్రహ్మచారివ్రతే స్థితః ।
ప్రనః సంయంయ మచ్చిత్తో యుక్త ఆసీత మత్పరః ॥ 6-30-14 (39709)
యుంజన్నేవం సదాత్మానం యోగీ నియతమానసః ।
శాంతిం నిర్వాణపరమాం మత్సంస్థామధిగచ్ఛతి ॥ 6-30-15 (39710)
నాత్యశ్రతస్తు యోగోఽస్తి న చైకాంతమనశ్నతః ।
న చాతిస్వప్రశీలస్య జాగ్రతో నైవ చార్జున ॥ 6-30-16 (39711)
యుక్తాహారవిహారస్య యుక్తచేష్టస్య కర్మసు।
యుక్తస్వప్నావవోధస్య యోగో భవతి దుఃఖహా ॥ 6-30-17 (39712)
యదా వినియతం చిత్తమాత్మన్యేవావతిష్ఠతే।
నిస్పృహః సర్వకామేభ్యో యుక్త ఇత్యుచ్యతే తదా ॥ 6-30-18 (39713)
యథా దీపో నివాతస్థో నేంగతే సోపమా స్మృతా।
యోగినో యతచిత్తస్య యుంజతో యోగమాత్మనః ॥ 6-30-19 (39714)
యత్రోపరమతే చిత్తం నిరుద్ధం యోగసేవయా ।
యత్ర చైవాత్మనాత్మానం పశ్యన్నాత్మని తుష్యతి ॥ 6-30-20 (39715)
ముఖమాత్యంతికం యత్తద్వుద్ధిగ్రాహ్యమతీంద్రియం।
వేత్తి యత్ర న చైవాయం స్థితశ్చలతి తత్త్వతః ॥ 6-30-21 (39716)
యం లబ్ధ్వా చాపరం లాభం మన్యతే నాధికం తతః।
యస్మిన్స్థితో న దుఃఖేన గురుణాపి విచాల్యతే ॥ 6-30-22 (39717)
తం విద్యాద్దుఃఖసంయోగవయోగం యోగసంజ్ఞితం।
స నిశ్చయేన యోక్తవ్యో యోగోఽనిర్విణ్ణచేతసా ॥ 6-30-23 (39718)
సంకల్పప్రభవాన్కామాంస్త్యక్త్వా సర్వానశేషతః ।
మనసైవేంద్రియగ్రామం వినివంయ సమంతతః ॥ 6-30-24 (39719)
శనైః శనైరుపరమేద్భుద్ధ్యా ధృతిగృహీతయా ।
ఆత్మసంస్థం మనః కృత్వా న కించిదపి చింతయేత్ ॥ 6-30-25 (39720)
యతో యతో నిశ్చరతి మనశ్చంచలమస్థిరం ।
తతస్తతో నియంయైతదాత్మన్యేవ వశం నయేత్ ॥ 6-30-26 (39721)
ప్రశాంతమనసం హ్యేనం యోగినం ముఖముత్తమం ।
ఉపైతి శ్చాంతరజసం బ్రహ్మభూతమకల్మషం ॥ 6-30-27 (39722)
యుంచయేవం సదాత్మానం యోగీ విమతకల్మషఃక ।
ముఖేన బ్రహ్మసంస్కపర్శమత్యంతం సుఖమశ్రుతే ॥ 6-30-28 (39723)
సర్వభూతస్థమాత్మానం సర్వభూతాని చాత్మని।
ఈక్షతే కయోగయుక్తాత్మా సర్వత్ర సమదర్శనః ॥ 6-30-29 (39724)
యో మాం పశ్యతి సర్వత్ర సర్వం చ మయి పశ్యతి ।
తస్యాహం న ప్రణశ్యామి స చ మే న ప్రణశ్యతి ॥ 6-30-30 (39725)
సర్వభూతస్థితం యో మాం భజత్యేకత్వమాస్థితః ।
సర్వథా వర్తమానోఽపి స యోగీ మయి వర్తతే ॥ 6-30-31 (39726)
ఆత్మౌపంయేన సర్వత్ర సమం పశ్యతి యోఽర్జున ।
సుఖంక వా యది వా దుఃఖం స యోగీ మరమో మతః ॥ 6-30-32 (39727)
అర్జున ఉవాచ। 6-30-33x (4030)
యోఽయం యోగస్త్వయా ప్రోక్తః సాంయేన మధుసూదన।
ఏతస్యాహం న పశ్యామి చంచలత్వాత్స్థితిం స్థిరాం ॥ 6-30-33 (39728)
చంచలం హి మనః కృష్ణ ప్రమాథి బలవద్దృఢం ।
తస్యాహం నిగ్రహం మన్యే వాయోరివ సుదుష్కరం ॥ 6-30-34 (39729)
శ్రీభగవానువాచ। 6-30-35x (4031)
అసంశయం మహాబాహో మనో దుర్నిగ్రహం చలం।
అభ్యాసేన తు కౌంతేయ వైరాగ్యేణ చ గృహ్యతే ॥ 6-30-35 (39730)
అసంయతాత్మనా యోగో దుష్ప్రాప ఇతి మే మతిః।
వశ్యాత్మనా తు యతతా శక్యోఽఽవాప్తుముపాయతః ॥ 6-30-36 (39731)
అర్జున ఉవాచ। 6-30-37x (4032)
అయతిః శ్రద్ధయోపేతో యోగాచ్చలితమానసః।
అప్రాప్య యోగసంసిద్ధిం కాం గతిం కృష్ణ గచ్ఛతి ॥ 6-30-37 (39732)
కచ్చిన్నోభయవిభ్రష్టశ్ఛిన్నాభ్రమివ నశ్యతి।
అప్రతికష్ఠో మహాబాహో విమూఢో బ్రహ్మణః పథి ॥ 6-30-38 (39733)
ఏతన్మే సంశయం కృష్ణ ఛేత్తుమర్హస్యశేషతః ।
త్వదన్యః సంశయస్యాస్య ఛేత్తా న హ్యుపపద్యతే ॥ 6-30-39 (39734)
శ్రీభగవానువాచ। 6-30-40x (4033)
పార్థ నైవేహ నాముత్ర వినాశస్తస్య విద్యతే।
న హి కల్యాణకృత్కశ్చిద్దుర్గతిం తాత గచ్ఛతి ॥ 6-30-40 (39735)
ప్రాప్య పుణ్యకృతాం లోకానుషిత్వా శాశ్వతీః సమాః ।
శుచీనాం శ్రీమతాం గేహే యోగభ్రష్టోఽభిజాయతే ॥ 6-30-41 (39736)
అథవా యోగినామేవ కులే భవతి ధీమతాం ।
ఏతద్ధి దుర్లభతరం లోకే జన్మ యదీదృశ్యం ॥ 6-30-42 (39737)
తత్ర తం బుద్ధిసంయోగం లభతే పౌర్వదేహికం ।
యతతే చ తతో భూయః సంసిద్ధౌ కురునందన ॥ 6-30-43 (39738)
పూర్వాభ్యాసేన తేనైవ హ్రియతే హ్యవశేఽపి సః।
జిజ్ఞాసురపి యోగస్య శబ్దబ్రహ్మాతివర్తతే ॥ 6-30-44 (39739)
ప్రయత్నాద్యతమానస్తు యోగీ సంశుద్ధకిల్విషః ।
అనేకన్మసంసిద్ధస్తతో యాతి పరాం గతిం ॥ 6-30-45 (39740)
తపస్విభ్యోఽధికో యోగీ జ్ఞానిభ్యోపి మతోఽధికః ।
కర్మిభ్యశ్చాధికో యోగీ తస్మాద్యోగీ భావార్జున ॥ 6-30-46 (39741)
యోగినామపి సర్వేషాం మద్గతేనాంతరాత్మనా।
శ్రద్ధావాన్భజతే యో మాం స మే యుక్తతమో మతః ॥ ॥ 6-30-47 (39742)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి త్రింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే అధ్యాత్మయోగోనామ షష్ఠోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-30-11 చేలాజినేతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-30-28 ఏవం యుంజన్ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-30-41 పుణ్యకృతాఁల్లోకాన్ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-31-* ఆత్మసంయమయోగోనామ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 031
॥ శ్రీః ॥
6.31. అధ్యాయః 031
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ఏకత్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 7 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-31-0 (39743)
శ్రీభగవానువాచ। 6-31-0x (4034)
మయ్యాసక్తమనాః పార్థ యోగం యుంజన్మదాశ్రయః।
అసంశయం సమగ్రం మాం యథా జ్ఞాస్యసి తచ్ఛృణు ॥ 6-31-1 (39744)
జ్ఞానం తేఽహం సవిజ్ఞానమిదం వక్ష్యాంయశేషతః ।
యజ్జ్ఞాత్వా నేహ భూయోఽన్యజ్జ్ఞాతవ్యమవశిష్యతే ॥ 6-31-2 (39745)
మనుష్యాణాం సహస్రేషు కశ్చిద్యతతి సిద్ధయే।
యతతామపి సిద్ధానాం కశ్చిన్మాం వేత్తి తత్త్వతః ॥ 6-31-3 (39746)
భూమిరాపోఽనలో వాయుః స్వం మనో బుద్ధిరేవ చ ।
అహంకార ఇతీ యం మే భిన్నా ప్రకృతిరష్టధా ॥ 6-31-4 (39747)
అపరేయమితస్త్వన్యాం ప్రకృతిం విద్ధి మే పరాం ।
జీవభూతాం మహాబాహో యయేదం ధార్యతే జగత్ ॥ 6-31-5 (39748)
ఏతద్యోనీని భూతాని సర్వాణీత్యుపధారయ ।
అహం కృత్స్నస్య జగతః ప్రభవః ప్రలయస్తథా ॥ 6-31-6 (39749)
మత్తః పరతరం నాన్యత్కించిదస్తి ధనంజయ ।
మయి సర్వమిదం ప్రోతం సూత్రే మణిగణా ఇవ ॥ 6-31-7 (39750)
రసోఽహమంప్సు కౌంతేయ ప్రభాఽస్మి శశిసూర్యయోః ॥
ప్రణవః సర్వవేదేషు శబ్దః ఖే పౌరుషం నృషు ॥ 6-31-8 (39751)
పుణ్యో గంధః పృథివ్యాం చ తేజశ్చాస్మి విభావసౌ ।
జీవనం సర్వభూతేషు తపశ్చాస్మి తపస్విషు ॥ 6-31-9 (39752)
బీజం మాం సర్వభూతానాం విద్ధి పార్థ సనాతనం ।
బుద్ధిర్బుద్ధిమతామస్మి తేజస్తేజస్వినామహం ॥ 6-31-10 (39753)
బలం బలవతాం చాహం కామరాగవివర్జితం ।
ధర్మావిరుద్ధో భూతేషు కామోఽస్మి భరతర్షభ ॥ 6-31-11 (39754)
యే చైవ సాత్వికా భావా రాజసాస్తామసాశ్చ యే।
మత్త ఏవేతి తాన్విద్ధి న త్వహం తేషు తే మయి ॥ 6-31-12 (39755)
త్రిభిర్గుణమయైర్భావైరేభిః సర్వమిదం జగత్ ।
మోహితం నాభిజానాతి మామేభ్యః పరమవ్యయం ॥ 6-31-13 (39756)
దైవీ హ్యేషా గుణమయీ మమ మాయా దురత్యయా ।
మామేవ యే ప్రపద్యంతే మాయామేతాం తరంతి తే ॥ 6-31-14 (39757)
న మాం తుష్కృతినో మూఢాః ప్రపద్యంతే నరాధమాః ।
మాయయాఽపహృతజ్ఞానా ఆసురం భావమాశ్రితాః ॥ 6-31-15 (39758)
చుత్రర్విధా భజంతే మాం జనాః సుకృతినోఽర్జున।
ఆర్తో జిజ్ఞాసురర్థార్థీ జ్ఞానీ చ భరతర్షభ ॥ 6-31-16 (39759)
తేషాం జ్ఞానీ నిత్యయుక్త ఏకభక్తిర్విశిష్యతే ।
ప్రియో హి జ్ఞానినోఽత్యర్థమహం స చ మమ ప్రియః ॥ 6-31-17 (39760)
ఉదారాః సర్వ ఏవైతే జ్ఞానీ త్వాత్మైవ మే మతం ।
ఆస్థితఃక స హి యుక్తాత్మా మామేవానుత్తమాం గతిం ॥ 6-31-18 (39761)
బహూనాం జన్మనామంతే జ్ఞానవాన్మాం ప్రపద్యతే ।
వాసుదేవః సర్వమితి స మహాత్మా సుదుర్లభః ॥ 6-31-19 (39762)
కామైస్తైస్తైర్హృతజ్ఞానాః ప్రపద్యంతేఽన్యదేవతాః ।
తం తం నియమమాస్థాయ ప్రకృత్యా నియతాః స్వయా ॥ 6-31-20 (39763)
యో యో యాం యాం తనుం భక్తః శ్రద్ధయార్చితుమిచ్ఛతి ।
తస్య తస్యాచలాం శ్రద్ధాం తామేవ విదధాంయహం ॥ 6-31-21 (39764)
స తయా శ్రద్ధయా యుక్తస్తస్యారాధనమీహతే ।
లభతే చ తతః కామాన్మయైవ విహితాన్హితాన్ ॥ 6-31-22 (39765)
అంతవత్తు ఫలం తేషాం తద్భవత్యల్పమేధసాం ।
దేవాందేవయజో యాంతి మద్భక్తా యాంతి మామపి ॥ 6-31-23 (39766)
అవ్యక్తం వ్యక్తిమాపన్నం మన్యంతే మామబుద్ధయః।
పరం భావమజానంతో మమావ్యయమనుత్తమం ॥ 6-31-24 (39767)
నాహం ప్రకాశః సర్వస్య యోగమాయాసమావృతః ।
మూఢోఽయం నాభిజానాతి లోకో మామజమవ్యయం ॥ 6-31-25 (39768)
వేదాహం సమతీతాని వర్తమానాని చార్జున।
భవిష్యాణి చ భూతాని మాం తు వేద న కశ్చన ॥ 6-31-26 (39769)
ఇచ్ఛాద్వేషసముత్థేన ద్వంద్వమోహేన భారత ।
సర్వభూతాని సంమోహం సర్గే యాంతి పరంతప ॥ 6-31-27 (39770)
యోషాం త్వంతగతం పాపం జనానాం పుణ్యకర్మణాం ।
తే ద్వంద్వమోహనిర్ముక్త భజంతే మాం దృఢవ్రతాః ॥ 6-31-28 (39771)
జరామరణమోక్షాయ మామాశ్రిత్య యతంతి యే ।
తే బ్రహ్మ తద్విదుః కృత్స్నమధ్యాత్మం కర్మ చాఖిలం ॥ 6-31-29 (39772)
సాధిభూతాధిదైవం మాం సాధియజ్ఞం చ యే విదుః ।
ప్రయాణకాలేఽపి చ మాం తే విదుర్యుక్తచేతసః ॥ ॥ 6-31-30 (39773)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి ఏకత్రింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే జ్ఞానయోగోనామ సప్తమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-31-* జ్ఞానవిజ్ఞానయోగోనామ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-31-16 ఆబ్రహ్మభవనాత్ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 032
॥ శ్రీః ॥
6.32. అధ్యాయః 032
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ద్వాత్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 8 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-32-0 (39774)
అర్జున ఉవాచ। 6-32-0x (4035)
కిం తద్బ్రహ్మ కిమధ్యాత్మం కిం కర్మ పురుషోత్తం।
అధిభూతం చ కిం ప్రోక్తమధిదైవం కిముచ్యతే ॥ 6-32-1 (39775)
అధియజ్ఞః కథం కోఽత్ర దేహేఽస్మిన్మధుసీదన।
ప్రయాణకాలే చ కథం జ్ఞేయోఽసి నియతాత్మభిః ॥ 6-32-2 (39776)
శ్రీభగవానువాచ। 6-32-3x (4036)
అక్షరం బ్రహ్మ పరమం స్వభావోఽధ్యాత్మముచ్యతే।
భూతభావోద్భవకరో విసర్గః కర్మసంజ్ఞితః ॥ 6-32-3 (39777)
అధిభూతం క్షరో భావః పురుషశ్చాధిదైవతం ।
అధియజ్ఞోఽహమేవాత్ర దేహే దేహభృతాం వర ॥ 6-32-4 (39778)
అంతకాలే చ మామేవ స్మరన్ముక్త్వా కలేవరం ।
యః ప్రయాతి స మద్భావం యాతి నాస్త్యత్ర సంశయః ॥ 6-32-5 (39779)
యం యం వాపి స్మరన్భావం త్యజత్యంతే కలేవరం ।
తం తమేవైతి కౌంతేయ సదా తద్భావభావితః ॥ 6-32-6 (39780)
తస్మాత్సర్వేషు కాలేషు మామనుస్మర యుధ్య చ।
మయ్యర్పితమనోబుద్ధిర్మామేవైష్యస్యసంశయః ॥ 6-32-7 (39781)
అభ్యాసయోగయుక్తేన చేతసాఽనాన్యగామినా ।
పరమం పురుషం దివ్యం యాతి పార్థానుచింతయన్ ॥ 6-32-8 (39782)
కవిం పురాణమనుశాసితార-
మణోరణీయాంసమనుస్మరేద్యః ।
సర్వస్య ధాతారమచింత్యరూప-
మాదిత్యవర్ణం తమసః పరస్తాత్ ॥ 6-32-9 (39783)
ప్రయాణకాలే మనసాఽచలేన
భక్త్యా యుక్తో యోగబలేన చైవ।
భ్రువోర్మధ్యే ప్రాణమావేశ్య సంయ-
క్స తం పరం పురుషముపైతి దివ్యం ॥ 6-32-10 (39784)
యదక్షరం వేదవిదో వదంతి
విశంతి యద్యతయో వీతరాగాః ।
యదిచ్ఛంతో బ్రహ్మచర్యం చరంతి
తత్తే పదం సంగ్రహేణ ప్రవక్ష్యే ॥ 6-32-11 (39785)
సర్వద్వారాణి సంయంయ మనో హృది నిరుధ్య చ।
మూర్ధ్న్యాధాయాత్మనః ప్రాణమాస్థితో యోగధారణాం ॥ 6-32-12 (39786)
ఓమిత్యేకాక్షరం బ్రహ్మ వ్యాహరన్మామనుస్మరన్ ।
యః ప్రయాతి త్యజందేం స యాతి పరమాం గతిం ॥ 6-32-13 (39787)
అనన్యచేతాః సతతం యో మాం స్మరతి నిత్యశః ।
తస్యాహం సులభః పార్థ నిత్యయుక్తస్య యోగినః ॥ 6-32-14 (39788)
మాముపేత్య పునర్జన్మ దుఃఖాలయమశాశ్వతం ।
నాప్నువంతి మహాత్మానః సంసిద్ధిం పరమాం గతాః ॥ 6-32-15 (39789)
ఆబ్రహ్మభువనాల్లోకాః పునరావర్తినోఽర్జున ।
మాముపేత్య తు కౌంతేయ పునర్జన్మ న విద్యతే ॥ 6-32-16 (39790)
సహస్రయుగపర్యంతమహర్యద్బ్రహ్మణో విదుః ।
రాత్రిం యుగసహస్రాం తాం తేఽహోరాత్రవిదో జనాః ॥ 6-32-17 (39791)
అవ్యక్తాద్వ్యక్తయః సర్వాః ప్రభవంత్యహరాగమే ।
రాత్ర్యామే ప్రలీయంతే తత్రైవావ్యక్తసంజ్ఞకే ॥ 6-32-18 (39792)
భూతగ్రామః స ఏవాయం భూత్వా భూత్వా ప్రలీయతే ।
రాత్ర్యగమేఽవశః పార్థత ప్రభవత్యహరాగమే ॥ 6-32-19 (39793)
పరస్తస్మాత్తు భావోఽన్యో వ్యక్తోఽవ్యక్తాత్సనాతనః ।
యః స సర్వేషు భూతేషుక నశ్యత్సు న వినశ్యతి ॥ 6-32-20 (39794)
అవ్యక్తోఽక్షర ఇత్యుక్తస్తమాహుః పరమాం గతిం ।
యం ప్రాప్య న నివర్తంతే తద్ధామ పరమం మమ ॥ 6-32-21 (39795)
పురుషః స పరః పార్థ భక్త్యా లభ్యస్త్వనన్యయా ।
యస్యాంతస్థాని భూతాని యేన సర్వమిదం తతం ॥ 6-32-22 (39796)
యత్ర కాలే త్వనావృత్తిమావృత్తిం చైవ యోగినః ।
ప్రయాతా యాంతి తం కాలం వక్ష్యామి భరతర్షభ ॥ 6-32-23 (39797)
అగ్నిర్జ్యోతిరహః శుక్లః షణ్మాసా ఉత్తరాయణం ।
తత్ర ప్రయాతా గచ్ఛంతి బ్రహ్మ బ్రహ్మవిదో జనాః ॥ 6-32-24 (39798)
ధూమో రాత్రిస్తథా కృష్ణః షణ్మసా దక్షిణాయనం ।
తత్ర చాంద్రమసం జ్యోతిర్యోగీ ప్రాప్య నివర్తతే ॥ 6-32-25 (39799)
శుక్లకృష్ణే గతీ హ్యేతే జగతః శాశ్వతే మతే।
ఏకయా యాత్యనావృత్తిమన్యయాఽఽవర్తతే పునః ॥ 6-32-26 (39800)
నైతే సృతీ పార్థ జానన్యోగీ ముహ్యతి కశ్చన।
తస్మాత్సర్వేషు కాలేషు యోగయుక్తో భవార్జున ॥ 6-32-27 (39801)
వేదేషు యజ్ఞేషు తపఃసు చైవ
దానేషు యత్పుణ్యఫలం ప్రదిష్టం।
అత్యేతి తత్సర్వమిదం విదిత్వా
యోగీ పరం స్థానముపైతి చాద్యం ॥ ॥ 6-32-28 (39802)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి ద్వాత్రింశోఽధ్యాయః ॥ ఇతిత శ్రీమద్భగవద్గీతాసుపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే తారకబ్రహ్మయోగోనామ అష్టమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-32-* అక్షరబ్రహ్మయోగోనామ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 033
॥ శ్రీః ॥
6.33. అధ్యాయః 033
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
త్రయస్త్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 9 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-33-0 (39803)
శ్రీభగవానువాచ। 6-33-0x (4037)
ఇదం తు తే గుహ్యతమం ప్రవక్ష్యాంయనసూయవే ।
జ్ఞానం విజ్ఞానసహితం యజ్జ్ఞాత్వా మోక్ష్యసేఽశుభాత్ ॥ 6-33-1 (39804)
రాజవిద్యా రాజగుహ్యం పవిత్రమిదముత్తమం ।
ప్రత్యక్షావగమం ధర్ంయం సుసుఖం కర్తుమవ్యయం ॥ 6-33-2 (39805)
అశ్రద్దధానాం పురుషా ధర్మస్యాస్య పరంతప ।
అప్రాప్య మాం నివర్తంతే మృత్యుసంసారవర్త్మని ॥ 6-33-3 (39806)
మయా తతమిదం సర్వం జగదవ్యక్తమూర్తినా ।
మత్స్థాని సర్వభూతాని న చాహం తేష్వవస్థితఃక ॥ 6-33-4 (39807)
న చ మత్స్థాని భూతాని పశ్య మే యోగమైశ్వరం ।
భూతభృన్న చ భూతస్థో మమాత్మా భూతభావనః ॥ 6-33-5 (39808)
యథాఽఽకాశస్థితో నిత్యం వాయుః సర్వత్రగో మహాన్ ।
తథా సర్వాణి భూతాని మత్స్థానీత్యుపధారయ ॥ 6-33-6 (39809)
సర్వభూతాని కౌంతేయ ప్రకృతిం యాంతి మామికాం ।
కల్పక్షయే పునస్తాని కల్పాదౌ విసృజాంయహం ॥ 6-33-7 (39810)
ప్రకృతిం స్వామవష్టభ్య విసృజామి పునః పునః ।
భూతగ్రామమిమం కృత్స్నమవశం ప్రకృతేర్వశాత్ ॥ 6-33-8 (39811)
న చ మాం తాని కర్మాణి నిబధ్నంతి ధనంజయ ।
ఉదాసీనవదాసీనమసక్తం తేషు కర్మసు ॥ 6-33-9 (39812)
మయాఽఽధ్యక్షేణ ప్రకృతిః సూయతే సచరాచరం ।
హేతునాఽనేన కౌంతేయ జగద్విపరివర్తతే ॥ 6-33-10 (39813)
అవజానంతి మాం మూఢా మానుషీం తనుమాశ్రితం ।
పరం భావమజానంతో మమ భూతమహేశ్వరం ॥ 6-33-11 (39814)
మోఘాశా మోఘకర్మాణో మోఘజ్ఞానా విచేతసః ।
రాక్షసీమాసురీం చైవ ప్రకృతిం మోహినీం శ్రితాః ॥ 6-33-12 (39815)
మహాత్మానస్తు మాం పార్థ దైవీం ప్రకృతిమాశ్రితాః ।
భజంత్యనన్యమనసో జ్ఞాత్వా భూతాదిమవ్యయం ॥ 6-33-13 (39816)
సతతం కీర్తయంతో మాం యతంతశ్చ దృఢవ్రతాః ।
నమస్యంతశ్చ మాం భక్త్యా నిత్యయుక్తా ఉపాసతే ॥ 6-33-14 (39817)
జ్ఞానయజ్ఞేన చాప్యంతే యజంతో మాముపాసతే।
ఏకత్వేన పృథక్త్కవేన బహుధా విశ్వతోముం ॥ 6-33-15 (39818)
అహం క్రతురహం యజ్ఞః స్వధాఽహమహమౌషధం।
మంత్రోఽహమహమేవాజ్యమహమగ్నిరహం హుతం ॥ 6-33-16 (39819)
పితాఽహమస్య జగతో మాతా ధాతా పితామహః ।
వేద్యం పవిత్రమోంకార ఋక్ సామ యజురేవ చ ॥ 6-33-17 (39820)
గతిర్భర్తా ప్రభుః సాక్షీ నివాసః శరణం సుహృత్।
ప్రభవః ప్రలయః స్థానం నిధానం బీజమవ్యయం ॥ 6-33-18 (39821)
తపాంయహమహం వర్షం నిగృహ్ణాంయుత్సృజామి చ ।
అమృతం చైవ మృత్యుశ్చ సదసచ్చాహమర్జున ॥ 6-33-19 (39822)
త్రైవిద్యా మాం సోమపాః పూతపాపా
యజ్ఞేరిష్ట్వా స్వర్గతిం ప్రార్థయంతే।
తే పుణ్యమాసాద్య సురేంద్రలోక-
మశ్రంతి దివ్యాందివి దేవభోగాన్ ॥ 6-33-20 (39823)
తే తం భుక్త్వా స్వర్గలోకం విశాలం
క్షీణో పుణ్యే పర్త్యలోకం విశంతి।
ఏవం త్రయీధర్మమనుప్రపన్నా
గతాగతం కామకామా లభంతే ॥ 6-33-21 (39824)
అనన్యాశ్చింతయంతో మాం యే జనాః పర్యుపాసతే।
తేషాం నిత్యాభియుక్తానాం యోగక్షేమం వహాంయహం ॥ 6-33-22 (39825)
యేఽప్యన్యదేవతాభక్తా యజంతే శ్రద్ధయాన్వితాః।
తేఽపి మామేవ కౌంతేయ యజంత్యవిధిపూర్వకం ॥ 6-33-23 (39826)
అహం హి సర్వయజ్ఞానాం భోక్తా చ ప్రభురేవ చ।
న తు మామభిజానంతి తత్త్వేనాతశ్చ్యవంతి తే ॥ 6-33-24 (39827)
యాంతి దేవవ్రతా దేవాన్పితౄన్యాంతి పితృవ్రతాః।
భూతాని యాంతి భూతేజ్యా యాంతి మద్యాజినోపి మాం 6-33-25 (39828)
పత్రం పుష్పం ఫలం తోయం యో మే భక్త్యా ప్రయచ్ఛతి।
తదహం భక్త్యుపహృతమశ్నామి ప్రయతాత్మనః ॥ 6-33-26 (39829)
యత్కరోషి యదశ్రాసి యజ్జుహోషి దదాసి యత్।
యత్తపస్యసి కౌంతేయ తత్కురుష్వ మదర్పణం ॥ 6-33-27 (39830)
శుభాశుభఫలైరేవం మోక్ష్యసే కర్మబంధనైః ।
సంన్యాసయోగయుక్తాత్మా విముక్తో మాముపైష్యసి ॥ 6-33-28 (39831)
సమోఽహం సర్వభూతేషు న మే ద్వేష్యోఽస్తి న ప్రియః ।
యే భజంతి తు మాం భక్త్యా మయి తే తేషు చాప్యహం ॥ 6-33-29 (39832)
అపి చేత్సుదురాచారో భజతే మామనన్యభాక్।
సాధురేవ స మంతవ్యః సంయగ్వ్యవసితో హి సః ॥ 6-33-30 (39833)
క్షిప్రం భవతి ధర్మాత్మా శశ్వచ్ఛాంతిం నిగచ్ఛతి।
కౌంతేయ ప్రతిజానీహి న మే భక్తః ప్రణశ్యతి । 6-33-31 (39834)
మాం హి పార్థ వ్యపాశ్రిత్య యేఽపి స్యుః పాపయోనయః ।
స్త్రియో వైశ్యాస్తథా శూద్రాస్తేఽపి యాంతి పరాం గతిం ॥ 6-33-32 (39835)
కిం పునర్బ్రాహ్మణాః పుణ్యా భక్తా రాజర్షయస్తథా ।
అనిత్యమసుఖం లోకమిమం ప్రాప్య భజస్వ మాం ॥ 6-33-33 (39836)
మన్మనా భవ మద్భక్తో మద్యాజీ మాం నమస్కురు ।
మామేవైష్యసి యుక్త్వైవమాత్మానం మత్పరాయణః ॥ ॥ 6-33-34 (39837)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి త్రయస్త్రింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే రాజవిద్యారాజగుహ్యయోగోనామ నవమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 034
॥ శ్రీః ॥
6.34. అధ్యాయః 034
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
చతుస్త్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 10 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-34-0 (39838)
శ్రీభగవానువాచ। 6-34-0x (4038)
భూయ ఏవ మహాబాహో శ్రృణు మే పరమం వచః।
యత్తేఽహం ప్రీయమాణాయ వక్ష్యామి హితకాంయయా ॥ 6-34-1 (39839)
న మే విదుః సురగణాః ప్రభవం న మహర్షయః।
అహమాదిర్హి దేవానాం మహర్షీణాం చ సర్వశః ॥ 6-34-2 (39840)
యో మామజమనాదిం చ వేత్తి లోకమహేశ్వరం ।
అసంమూఢః స మర్త్యేషు సర్వపాపైః ప్రముచ్యతే॥ 6-34-3 (39841)
బుద్ధిర్జ్ఞానమసంమోహః క్షమా సత్యం దమః శమః ।
సుఖం దుఃఖం భవో భవో భయం చాభయమేవ చ ॥ 6-34-4 (39842)
అహింసా సమతా తుష్టిస్తపో దానం యశోఽయశః ।
భవంతి భావా భూతానాం మత్త ఏవ పృథగ్విధాః ॥ 6-34-5 (39843)
మహర్షయః సప్త పూర్వే చత్వారో మనవస్తథా।
మద్భావ మానసా జాతా యేషాం లోక ఇమాః ప్రజాః ॥ 6-34-6 (39844)
ఏతాం విభూతిం యోగం చ మమ యో వేత్తి తత్త్వతః ।
సోఽవికంపేన యోగేన యుజ్యతే నాత్ర సంశయః ॥ 6-34-7 (39845)
అహం సర్వస్య ప్రభవో మత్తః సర్వం ప్రవర్తతే।
ఇతి మత్వా భజంతే మాం బుధా భావసమన్వితాః ॥ 6-34-8 (39846)
మచ్చిత్తా మద్గతప్రాణా బోధయంతః పరస్పరం ।
కథయంతశ్చ మాం నిత్యం తుష్యంతి చ రమంతి చ ॥ 6-34-9 (39847)
తేషాం సతతయుక్తానాం భజతాం ప్రీతిపూర్వకం ।
దదామి బుద్ధియోగం తం యేన మాముపయాంతి తే ॥ 6-34-10 (39848)
తేషామేవానుకంపార్థమహమజ్ఞానజం తమః।
నాశయాంయాత్మభావస్థో జ్ఞానదీపేన భాస్వతా ॥ 6-34-11 (39849)
అర్జున ఉవాచ। 6-34-12x (4039)
పరం బ్రహ్మ పరం ధామ పవిత్రం పరమం భవాన్।
పురుషం శాశ్వతం దివ్యమాదిదేవమజం విభుం ॥ 6-34-12 (39850)
ఆహుస్త్వామృషయః సర్వే దేవర్షిర్నారదస్తథాక ।
అసితో దేవలో వ్యాసః స్వయం చైవ బ్రవీషి మే ॥ 6-34-13 (39851)
సర్వతేమదృతం మన్యే యన్మాం వదసి కేశవ ।
న హి తే భగవన్వ్యక్తిం విదుర్దేవా న దానవాః ॥ 6-34-14 (39852)
స్వయమేవాత్మనాత్మానం వేత్థ త్వం పురుషోత్తమ।
భూతభావన భూతేశ దేవదేవ జగత్పతే ॥ 6-34-15 (39853)
వక్తుమర్హస్యశేషేణ దివ్యా హ్యాత్మవిభూతయః ।
యాభిర్విభూతిభిర్లోకానిమాంస్త్వం వ్యాప్య తిష్ఠసి ॥ 6-34-16 (39854)
కథం విద్యామహం యోగింస్త్వాం సదా పరిచింతయన్।
కేషు కేషు చ భావేషు చింత్యోఽసి భగవన్మయా ॥ 6-34-17 (39855)
విస్తరేణాత్మనో యోగం విభూతిం చ జనార్దన ।
భూయః కథయ తృప్తిర్హి శృణ్వతో నాస్తి మేఽమృతం ॥ 6-34-18 (39856)
శ్రీభగవనువాచ। 6-34-19x (4040)
హంత తే కథయిష్యామి దివ్యా హ్యాత్మవిభూతయః ।
ప్రాధాన్యతః కురుశ్రేష్ఠ నాస్త్యంతో విస్తరస్య మే ॥ 6-34-19 (39857)
అహమాత్మా గుడాకేశ సర్వభూతాశయస్థితఃక ।
అహమాదిశ్చ మధ్యం చ భూతానామంత ఏవ చ ॥ 6-34-20 (39858)
ఆదిత్యానామహం విష్ణుర్జ్యోతిషాం రవిరంశుమాన్।
మరీచిర్మరుతామస్మి నక్షత్రాణామహం శశీ ॥ 6-34-21 (39859)
వేదానాం సామవేదోఽస్మి దేవానామస్మి వాసవః ।
ఇంద్రియాణాం మనశ్చాస్మి భూతానామస్మి చేతనా ॥ 6-34-22 (39860)
రుద్రాణాం శంకరశ్చాస్మి విత్తేశో యక్షరక్షసాం।
వసూనాం పావకశ్చాస్మి మేరుః శిఖరిణామహం ॥ 6-34-23 (39861)
పురోధసాం చ ముఖ్యం మాం విద్ధి పార్థ బృహస్పతిం।
సేనానీనామహం స్కందః సరసామస్మి సాగరః ॥ 6-34-24 (39862)
మహర్షీణాం భృగురహం గిరామస్ంయేకమక్షరం।
యజ్ఞానాం జపయజ్ఞోఽస్మి స్థావరాణాం హిమాలయః ॥ 6-34-25 (39863)
అశ్వత్థః సర్వవృక్షాణాం దేవర్షీణాం చ నారదః।
గంధర్వాణాం చిత్రరథః సిద్ధానాం కపిలో మునిః ॥ 6-34-26 (39864)
ఉచ్చైః శ్రవసమశ్వానాం విద్ధి మామమృతోద్భవం ।
ఐరావతం గజేంద్రాణాం నరాణాం చ నరాధిపం ॥ 6-34-27 (39865)
ఆయుధానామహం వజ్రం ధేనూనామస్మి కామధుక్ ।
ప్రజనశ్చాస్మి కందర్పః సర్పాణామస్మి వాసుకిః ॥ 6-34-28 (39866)
అనంతశ్చాస్మి నాగానాం వరుణో యాదసామహం।
పితౄణామర్యమా చాస్మి యమః సంయమతామహం ॥ 6-34-29 (39867)
ప్రహ్లాదశ్చాస్మి దైత్యానాం కాలః కలయతామహం।
మృగాణాం చ మృగేంద్రోఽహం వైనతేయశ్చ పరిణాం ॥ 6-34-30 (39868)
పవనః పవతామస్మి రామః శస్త్రభృతామహం ।
ఝషాణాం మకరశ్చాస్మి స్రోతసామస్మి జాహ్నవీ ॥ 6-34-31 (39869)
సర్గాణామాదిరంతశ్చ మధ్యం చైవాహమర్జున ।
అధ్యాత్మవిద్యా విద్యానాం వాదః ప్రవదతామహం ॥ 6-34-32 (39870)
అక్షరాణామకారోఽస్మి ద్వంద్వః సామాసికస్య చ ।
అహమేవాక్షయః కాలో ధాతాఽహం విశ్వతోముఖః ॥ 6-34-33 (39871)
మృత్యుః సర్వహరశ్చాహముద్భవశ్చ భవిష్యతాం।
కీర్తిః శ్రీర్వాక్క నారీణాం స్మృతిర్మేధా ధృతిః క్షమా ॥ 6-34-34 (39872)
బృహత్సామ కతథా సాంనాం గాయత్రీ ఛందసామహం।
మాసానాం మార్గశీర్షోఽహమృతూనాం కుసుమాకరః ॥ 6-34-35 (39873)
ద్యూతం ఛలయతామస్మి తేజస్తేజస్వినామహం।
జయోఽస్మి వ్యవసాయోఽస్మి సత్త్వం సత్త్వవతామహం ॥ 6-34-36 (39874)
వృష్ణీనాం వాసుదేవోఽస్మి పాండవానాం ధనంజయః ।
మునీనామప్యహం వ్యాసః కవీనాముశనా కవిః ॥ 6-34-37 (39875)
దండో దమయతామస్మి నీతిరస్మి జిగీషతాం ।
మౌనం చైవాస్మి గుహ్యానాం జ్ఞానం జ్ఞానవతామహం ॥ 6-34-38 (39876)
యచ్చాపి సర్వభూతానాం బీజం తదహమర్జున।
న తదస్తి వినా యత్స్యాన్మయా భూతం చరాచరం ॥ 6-34-39 (39877)
నాంతోఽస్తి మమ దివ్యానాం విభూతీనాం పరంతప ।
ఏష తూద్దేశతః ప్రోక్తో విభూతేర్విస్తరో మయా ॥ 6-34-40 (39878)
యద్యద్విభూతితత్సత్త్వం శ్రీమదూర్జితమేవ వా।
తత్తదేవావగచ్ఛ త్వం మమ తేజోంశసంభవం ॥ 6-34-41 (39879)
అథవా బహునైతేన కిం జ్ఞాతేన తవార్జున ।
విష్టభ్యాహమిదం కృత్స్నమేకాంశేన స్థితో జగత్ ॥ ॥ 6-34-42 (39880)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి చతుస్త్రింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే విభూతియోగోనామ దశమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 035
॥ శ్రీః ॥
6.35. అధ్యాయః 035
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
పంచత్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాద్యాయః ॥ 11 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-35-0 (39881)
అర్జున ఉవాచ। 6-35-0x (4041)
మదనుగ్రహాయ పరమం గుహ్యమధ్యాత్మసంజ్ఞితం।
యత్త్వయోక్తం వచస్తేన మోహోఽయం విగతో మమ ॥ 6-35-1 (39882)
భవాప్యయౌ హి భూతానాం శ్రుతౌ విస్తరశో మయా।
త్వత్తః కమలపత్రాక్ష మాహాత్ంయమపి చావ్యయం ॥ 6-35-2 (39883)
ఏవమేతద్యథాత్థ త్వమాత్మానం పరమేశ్వర।
ద్రష్టుమిచ్ఛామి తే రూపమైశ్వరం పురుషోత్తమ ॥ 6-35-3 (39884)
మన్యసే యది తచ్ఛక్యం మయా ద్రష్టుమితి ప్రభో।
యోగేశ్వర తతో మే త్వం దర్శయాత్మానమవ్యయం ॥ 6-35-4 (39885)
శ్రీభగవానువాచ। 6-35-5x (4042)
పశ్య మే పార్థ రూపాణి శతశోఽథ సహస్రశః ।
నానావిధాని దివ్యాని నానావర్ణాకృతీని చ ॥ 6-35-5 (39886)
పశ్యాదిత్యాన్వసూన్రుద్రానశ్వినౌ మరుతస్తథా।
బహూన్యదృష్టపూర్వాణి పశ్యాఽశ్చర్యాణి భారత॥ 6-35-6 (39887)
ఇహైకస్థం జగత్కృత్స్నం పశ్యాద్య సచరాచరం ।
మమ దేహే గుడాకేశ యచ్చాన్యద్ద్రష్టుమిచ్ఛసి ॥ 6-35-7 (39888)
న తు మాం శక్ష్యసే ద్రష్టుమనేనైవ స్వచక్షుషా ।
దివ్యం దదామి తే చక్షుః పశ్య మే యోగమైశ్వరం ॥ 6-35-8 (39889)
సంజయ ఉవాచ। 6-35-9x (4043)
ఏవముక్త్వా తతో రాజన్మహాయోగేశ్వరో హరిః।
దర్శయామాస పార్థాయ మరమం రూపమైశ్వరం ॥ 6-35-9 (39890)
అనేకవక్రనయనమనేకాద్భుతదర్శనం ।
అనేకదివ్యాభారణం దివ్యానేకోద్యతాయుధం ॥ 6-35-10 (39891)
దివ్యమాల్యాంబరధరం దివ్యగంధానులేపనం ।
సర్వాశ్చర్యమయం దేవమనంతం విశ్వతోముఖం ॥ 6-35-11 (39892)
దివి సూర్యసహస్రస్య భవేద్యుగపదుత్థితా ।
యది భాః సదృశీ సా స్యాద్భాసస్తస్య మహాత్మనః ॥ 6-35-12 (39893)
తత్రైకస్థం జగత్కృత్స్నం ప్రవిభక్తమనేకధా ।
అపశ్యద్దేవదేవస్య శరీరే పాండవస్తదా ॥ 6-35-13 (39894)
తతః స విస్మయావిష్టో హృష్టరోమా ధన·ంజయః ।
ప్రణంయ శిరసా దేవం కృతాంజలిరభాషత ॥ 6-35-14 (39895)
అర్జున ఉవాచ। 6-35-15x (4044)
పశ్యామి దేవాంస్తవ దేవ దేహే
సర్వాంస్తథా భూతవిశేషసంఘాన్ ।
బ్రహ్మాణమీశం కమలాసనస్థ-
మృషీంశ్చ సర్వానురగాంశ్చ దివ్యాన్ ॥ 6-35-15 (39896)
అనేకబాహూదరవక్రనేత్రం
పశ్యామి త్వాం సర్వతోఽనంతరూపం ।
నాంతం న మధ్యం న పునస్తవాదిం
పశ్యామి విశ్వేశ్వర విశ్వరూప ॥ 6-35-16 (39897)
కిరీటినం గదినం చక్రిణం చ
తేజోరాశిం సర్వతో దీప్తిమంతం ।
పశ్యామి త్వాం దుర్నిరీక్ష్యం సమంతా-
ద్దీప్తానలార్కద్యుతిమప్రమేయయం ॥ 6-35-17 (39898)
త్వమక్షరం పరమం వేదితవ్యం
త్వమస్య విశ్వస్య పరం నిధానం ।
త్వమవ్యయః శాశ్వతధర్మగోప్తా
సనాతనస్త్వం పురుషో మతో మే ॥ 6-35-18 (39899)
అనాదిమధ్యాంతమనంతవీర్య-
మనంతబాహుం శశిసూర్యనేత్రం ।
పశ్యామి త్వాం దీప్తహుతాశవక్రం
స్వతేజసా విశ్వమిదం తపంతం ॥ 6-35-19 (39900)
ద్యావాపృథివ్యోరిదమంతరం హి
వ్యాప్తం త్వయైకేన దిశశ్చ సర్వాః ।
దృష్ట్వాద్భుతం రూపముగ్రం తదేవం
లోకత్రయం ప్రవ్యథితం మహాత్మన్ ॥ 6-35-20 (39901)
అమీ హి త్వా సురసంఘా విశంతి
కేచిద్భీతాః ప్రాంజలయో గృణాంతి।
స్వస్తీత్యుక్త్వా మహర్షిసిద్ధసంఘాః
స్తువంతి త్వాం స్తుతిభిః పుష్కలాభిః ॥ 6-35-21 (39902)
రుద్రాదిత్యా వసవో యే చ సాధ్యా
విశ్వేఽశ్వినౌ మరుతశ్చోష్మపాశ్చ ।
గంధర్వయక్షాసురసిద్ధసంఘా
వీక్షంతే త్వాం విస్మితాశ్చైవ సర్వే ॥ 6-35-22 (39903)
రూపం మహత్తే బహువక్రనేత్రం
మహాబాహో బహుబాహూరుపాదం।
బహూదరం బహుదంష్ట్రాకరాలం
దృష్ట్వా లోకాః ప్రవ్యథితాస్తథాహం ॥ 6-35-23 (39904)
నభఃస్పృశం దీప్తమనేకవర్ణం
వ్యాత్తాననం దీప్తవిశాలనేత్రం ।
దృష్ట్వా హి త్వా ప్రవ్యథితాంతరాత్మా
ధృతిం న విందామి శమం చ విష్ణో ॥ 6-35-24 (39905)
దంష్ట్రాకరాలాని చ తే సుఖాని
దృష్ట్వైవ కాలానలసన్నిభాని।
దిశో న జానే న లభే చ శర్మ
ప్రసీద దేవేశ జగన్నివాస ॥ 6-35-25 (39906)
అమీ చ త్వాం ధృతరాష్ట్రస్య పుత్రాః
సర్వే సహైవావనిపాలసంఘైః ।
భీష్మో ద్రోణః సూతపుత్రస్తథాసౌ
సహాస్మదీయైరపి యోధముఖ్యైః ॥ 6-35-26 (39907)
వక్రాణి తే త్వరమాణా విశంతి
దంష్ట్రాకరాలాని భయానకాని।
కేచిద్విలగ్నా దశనాంతరేషు
సందృశ్యంతే చూర్ణితైరుత్తమాంగైః ॥ 6-35-27 (39908)
యథా నదీనాం బహవోఽంబువేగాః
సముద్రమేవాభిముఖా ద్రవంతి।
తథా తవామీ నరలోకవీరా
విశంతి వక్రాణ్యభివిజ్వలంతి ॥ 6-35-28 (39909)
యథా ప్రదీప్తం జ్వలనం పతంగా
విశంతి నాశాయ సమృద్ధవేగాః ।
తథైవ నాశాయ విశంతి లోకా-
స్తవాపి వక్రాణి సమృద్ధవేగాః ॥ 6-35-29 (39910)
లేలిహ్యసే గ్రసమానః సమంతా-
ల్లోకాన్సమగ్రాన్వదనైర్జ్వలద్భిఃక ।
తేజోభిరాపూర్య జగత్సమగ్రం
భాసస్తవోగ్రాః ప్రతపంతి విష్ణో ॥ 6-35-30 (39911)
ఆఖ్యాహి మే కో భవానుగ్రరూపో
నమోఽస్తు తే దేవవర ప్రసీద ।
విజ్ఞాతుమిచ్ఛామి భవంతమాద్యం
న హి ప్రజానామి తవ ప్రవృత్తిం ॥ 6-35-31 (39912)
శ్రీభగవానువాచ। 6-35-32x (4045)
కాలోఽస్మి లోకక్షయకృత్ప్రవృద్ధో
లోకాన్సమాహర్తుమిహ ప్రవృత్తః।
ఋతేఽపి త్వా న భవిష్యంతి సర్వే
యేఽవస్థితాః ప్రత్యనీకేషు యోధాః ॥ 6-35-32 (39913)
తస్మాత్త్వముత్తిష్ఠ యశో లభస్వ
జిత్వా శత్రూన్భుంక్ష్వ రాజ్యం సమృద్ధం।
మయైవైతే నిహతాః పూర్వమేవ
నిమిత్తమాత్రం భవ సవ్యసాచిన్ ॥ 6-35-33 (39914)
ద్రోణం చ భీష్మం చ జయద్రథం చ
కర్ణం తథాన్యానపి యోధవీరాన్।
మయా హతాంస్త్వం జహి మావ్యథిష్ఠా
యుద్ధ్యస్వ జేతాని రణే సపత్నాన్ ॥ 6-35-34 (39915)
సంజయ ఉవాచ। 6-35-35x (4046)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచనం కేశవస్య
కృతాంజలిర్వేపమానః కిరీటీ।
నమస్కృత్వా భూయ ఏవాహ కృష్ణం
సగద్గదం భీతభీతః ప్రణంయ ॥ 6-35-35 (39916)
అర్జున ఉవాచ। 6-35-36x (4047)
స్థానే హృషీకేశ తవ ప్రకీర్త్యా
జగత్ప్రహృష్యత్యనురజ్యతే చ।
రక్షాంసి భీతాని దిశో ద్రవంతి
సర్వే నమస్యంతి చ సిద్ధసంఘాః॥ 6-35-36 (39917)
కస్మాచ్చ తే న నమేరన్మహాత్మన్
గరీయసే బ్రహ్మణోఽప్యాదికర్త్రే।
అనంత దేవేశ జగన్నివాస
త్వమక్షరం సదసత్తత్పరం యత్ ॥ 6-35-37 (39918)
త్వమాదిదేవః పురుషః పురాణ-
స్త్వమస్య విశ్వస్య పరం నిధానం ।
వేత్తాఽసి వేద్యం చ పరం చ ధామ
త్వయా తతం విశ్వమనంతరూప ॥ 6-35-38 (39919)
వాయుర్యమోఽగ్నిర్వరుణః శశాంకః
ప్రజాపతిస్త్వం ప్రపితామహశ్చ।
నమో నమస్తేఽతు సహస్రకృత్వః
పునశ్చ భూయోఽపి నమో నమస్తే ॥ 6-35-39 (39920)
నమః పురస్తాదథ పృష్ఠతస్తే
నమోఽస్తు తే సర్వత ఏవ సర్వ।
అనంతవీర్యామితవిక్రమస్త్వం
సర్వం సమాప్నోషి తతోఽసి సర్వః ॥ 6-35-40 (39921)
సఖేతి మత్వా ప్రసభం యదుక్తం
హే కృష్ణ హే యాదవ హే సఖేతి।
అజానతా మహిమానం తవేదం
మయా ప్రమాదాత్ప్రణయేన వాఽపి ॥ 6-35-41 (39922)
యచ్చాపహాసార్థమసత్కృతోఽసి
విహారశయ్యాసనభోజనేషు ।
ఏకోఽథవాప్యచ్యుత తత్సమక్షం
తత్క్షామయే త్వామహమప్రమేయం ॥ 6-35-42 (39923)
పితాసి లోకస్య చరాచరస్య
త్వమస్య పూజ్యశ్ గురుర్గరీయాన్।
న త్వత్సమోఽస్త్యభ్యధికః కుతోఽన్యో
లోకత్రయేఽప్యప్రతిమప్రభావః ॥ 6-35-43 (39924)
తస్మాత్ప్రణంయ ప్రణిధాయ కాయం
ప్రసాదయే త్వామహమీశమీడ్యం ।
పితేవ పుత్రస్య సఖేవ సఖ్యుః
ప్రియః ప్రియాయార్హసి దేవ సోఢుం ॥ 6-35-44 (39925)
అదృష్టపూర్వం హృషితోఽస్మి దృష్ట్వా
భయేన చ ప్రవ్యథితం మనో మే।
తదేవ మే దర్శయ దేవ రూపం
ప్రసీద దేవేశ జగన్నివాస ॥ 6-35-45 (39926)
కిరీటినం గదినం చక్రహస్త-
మిచ్ఛామి త్వాం ద్రష్టుమహం తథైవ।
తేనైవ రూపేణ చతుర్భుజేన
సహస్రబాహో భవ విశ్వమూర్తే ॥ 6-35-46 (39927)
శ్రీభగవానువాచ। 6-35-47x (4048)
మయా ప్రసన్నేన తవార్జునేదం
రూపం పరం దర్శితమాత్మయోగాత్।
తేజోమయం విశ్వమనంతమాద్యం
యన్మే త్వదన్యేన న దృష్టపూర్వం ॥ 6-35-47 (39928)
న వేద యజ్ఞాధ్యయనైర్న దానై-
ర్న చ క్రియాభిర్న తపోభిరుగ్రైః ।
ఏవంరూపః శక్య అహం నృలోకే
ద్రష్టుం త్వదన్యేన కురుప్రవీర ॥ 6-35-48 (39929)
మా తే వ్యథా మా చ విమూఢభావో
దృష్ట్వా రూపం ఘోరమీదృఙ్భమేదం ।
వ్యపేతభీః ప్రీతమనాః పునస్త్వం
తదేవ మే రూపమిదం ప్రపశ్య ॥ 6-35-49 (39930)
సంజయ ఉవాచ। 6-35-50x (4049)
ఇత్యర్జునం వాసుదేవస్తథోక్త్వా
స్వకం రూపం దర్శయామాస భూయః।
ఆశ్వాసయామాస చ భీతమేనం
భూత్వా పునః సౌంయవపుర్మహాత్మా ॥ 6-35-50 (39931)
అర్జున ఉవాచ। 6-35-51x (4050)
దృష్ట్వేదం మానుషం రూపం తవ సౌంయం జనార్దన ।
ఇదానీమస్మి సంవృత్తః సచేతాః ప్రకృతిం గతః ॥ 6-35-51 (39932)
శ్రీభగవానువాచ। 6-35-52x (4051)
సుదుర్దర్శమిదం రూపం దృష్టవానసి యన్మమ।
దేవా అప్యస్య రూపస్య నిత్యం దర్శనకాంక్షిణః ॥ 6-35-52 (39933)
నాహం వేదైర్న తపసా న దానేన న చేజ్యయా।
శక్య ఏవంవిధో ద్రష్టుం దృష్టవానసి మాం యథా ॥ 6-35-53 (39934)
భక్త్యా త్వనన్యయా శక్య అహమేవంవిధోఽర్జున।
జ్ఞాతుం ద్రష్టుం చ తత్త్వేన ప్రవేష్టుం చ పరంతప ॥ 6-35-54 (39935)
మత్కర్మకృన్మత్పరమో మద్భక్తః సంగవర్జితః ।
నిర్వైరః సర్వభూతేషు యః స మామేతి పాండవ ॥ ॥ 6-35-55 (39936)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి పంచత్రింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే విశ్వరూపదర్శనయోగో నామ ఏకాదశోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 036
॥ శ్రీః ॥
6.36. అధ్యాయః 036
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
షట్త్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 12 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-36-0 (39937)
అర్జున ఉవాచ। 6-36-0x (4052)
ఏవం సతతయుక్తా యే భక్తాస్త్వాం పర్యుపాసతే।
యే చాప్యక్షరమవ్యక్తం తేషాం కే యోగవిత్తమాః ॥ 6-36-1 (39938)
శ్రీభగవానువాచ। 6-36-2x (4053)
మయ్యావేశ్య మనో యే మాం నిత్యయుక్తా ఉపాసతే।
శ్రద్ధయా పరయోపేతాస్తే మే యుక్తతమా మతాః ॥ 6-36-2 (39939)
యే త్వక్షరమనిర్దేశ్యమవ్యక్తం పర్యుపాసతే।
సర్వత్రగమచింత్యం చ కూటస్థమచలం ధ్రువం ॥ 6-36-3 (39940)
సంనియంయేంద్రియగ్రామం సర్వత్ర సమబుద్ధయః ।
తే ప్రాప్నువంతి మామేవ సర్వభూతహితే రతాఃక ॥ 6-36-4 (39941)
క్లేశోఽధికతరస్తేషామవ్యక్తాసక్తచేతసాం ।
అవ్యక్తా హి గదిర్దుఃఖం దేహవద్భిరవాప్యతే ॥ 6-36-5 (39942)
యే తు సర్వాణి కర్మాణి మయి సంన్యస్య మత్పరాః ।
అనన్యేనైవ యోగేన మాం ధ్యాయంత ఉపాసతే ॥ 6-36-6 (39943)
తేషామహం సముద్ధర్తా మృత్యుసంసారసాగరాత్।
భవామి న చిరాత్పార్థ మయ్యావేశితచేతసాం ॥ 6-36-7 (39944)
మయ్యేవ మన ఆధత్స్వ మయి బుద్ధిం నివేశయ ।
నివసిష్యసి మయ్యేవ అత ఊర్ధ్వం న శంశకయః ॥ 6-36-8 (39945)
అథ చిత్తం సమాధాతుం న శక్నోషి మయి స్థిరం ।
అభ్యాసయోగేన తతో మామిచ్ఛాఽఽప్తుం ధనంజయ ॥ 6-36-9 (39946)
అభ్యాసేఽప్యసమర్థోఽసి మత్కర్మపరమో భవ।
మదర్థమపి కర్మాణి కుర్వన్సిద్ధిమవాప్య్యసి ॥ 6-36-10 (39947)
అథైతదప్యశక్తోఽసి కర్తుం మద్యోగమాశ్రితః ।
సర్వకర్మఫలత్యాగం తతః కురు యతాత్మవాన్ ॥ 6-36-11 (39948)
శ్రేయో హి జ్ఞానమభ్యాసాజ్జ్ఞానాద్ధ్యానం విశిష్యతే।
ధ్యానాత్కర్మఫలత్యాగస్త్యాగాచ్ఛాంతిరనంతరం ॥ 6-36-12 (39949)
అద్వేష్టా సర్వభూతానాం మైత్రః కరుణ ఏవ చ।
నిర్మమో నిరహంకారః సమదుఃఖసుఖః క్షమీ ॥ 6-36-13 (39950)
సంతుష్టః సతతం యోగీ యతాత్మా దృఢనిశ్చయః ।
మయ్యర్పితమనోబుద్ధిర్యో మే భక్తః స మే ప్రియః ॥ 6-36-14 (39951)
యస్మాన్నోద్విజతే లోకో లోకాన్నోద్విజతే చ యః ।
హర్షామర్షభయోద్వేగైర్ముక్తో యః స చ మే ప్రియః ॥ 6-36-15 (39952)
అనపేక్షః శుచిర్దక్ష ఉదాసీనో గతవ్యథః ।
సర్వారంభపరిత్యాగీ యో మద్భక్తః స మే ప్రియః ॥ 6-36-16 (39953)
యో న హృష్యతి న ద్వేష్టి న శోచతి న కాంక్షతి।
శుభాశుభపరిత్యాగీ భక్తిమాన్యః స మే ప్రియః ॥ 6-36-17 (39954)
సమః శత్రౌ చ మిత్రే చ తథా మానాపమానయోః ।
శీతోష్ణసుఖదుఃఖేషు సమః సంగవివర్జితః ॥ 6-36-18 (39955)
తుల్యనిందాస్తుతిర్మౌనీ సంతుష్టో యేన కేన చిత్ ।
అనికేతః స్థిరమతిర్భక్తిమాన్మే ప్రియో నరః ॥ 6-36-19 (39956)
యే తు ధర్మామృతమిదం యథోక్తం పర్యుపాసతే।
శ్రద్దధానా మత్పరమా భక్తాస్తేఽతీవ మే ప్రియాః ॥ ॥ 6-36-20 (39957)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి షట్త్రింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే భక్తియోగోనామ ద్వాదశోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 037
॥ శ్రీః ॥
6.37. అధ్యాయః 037
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సప్తత్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 13 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-37-0 (39958)
అర్జున ఉవాచ। 6-37-0x (4054)
ప్రకృతిం పురుషం చైవ క్షేత్రం క్షేత్రజ్ఞమేవ చ।
ఏతద్వేదితుమిచ్ఛామి జ్ఞానం జ్ఞేయం చ కేశవ ॥ 6-37-1 (39959)
శ్రీభగవానువాచ। 6-37-2x (4055)
ఇదం శరీరం కౌంతేయ క్షేత్రమిత్యభిధీయతే।
ఏతద్యో వేత్తి తం ప్రాహుః క్షేత్రజ్ఞ ఇతి తద్విదః ॥ 6-37-2 (39960)
క్షేత్రజ్ఞం చాపి మాం విద్ధి సర్వక్షేత్రేషు భారత ।
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞయోర్జ్ఞానం యత్తజ్జ్ఞానం మతం మమ ॥ 6-37-3 (39961)
తత్క్షేత్రం యచ్చ యాదృక్ యద్వికారి యతశ్చ యత్।
స చ యో యత్ప్రభావశ్చ తత్సమాసేన మే శ్రృణు ॥ 6-37-4 (39962)
ఋషిభిర్బహుధా గీతం ఛందోభిర్వివిధైః పృథక్ ।
బ్రహ్మసూత్రపదైశ్చైవ హేతుమద్భిర్వినిశ్చితైః ॥ 6-37-5 (39963)
మహాభూతాన్యహంకారో బుద్ధిరవ్యక్తమేవ చ ।
ఇంద్రియాణి దశైకం చ పంచ చేంద్రియగోచరాః ॥ 6-37-6 (39964)
ఇచ్ఛా ద్వేషః సుఖం దుఃఖం సంఘాతశ్చేతనా ధృతిః ।
ఏతత్క్షేత్రం సమాసేన సవికారముదాహృతం ॥ 6-37-7 (39965)
అమానిత్వమదంభిత్వమహింసా క్షాంతిరార్జవం।
ఆచార్యోపాసనం శౌచం స్థైర్యమాత్మవినిగ్రహః ॥ 6-37-8 (39966)
ఇంద్రియార్థేషు వైరాగ్యమనహంకార ఏవ చ ।
జన్మమృత్యుజరావ్యాధిదుఃఖదోషానుదర్శనం ॥ 6-37-9 (39967)
అసక్తిరనభిష్వంగః పుత్రదారగృహాదిషు।
నిత్యం చ సమచిత్తత్వమిష్టానిష్టోపపత్తిషు ॥ 6-37-10 (39968)
మయి చానన్యయోగేన భక్తిరవ్యభిచారిణీ ।
వివిక్తదేశసేవిత్వమరతిర్జనసంసది ॥ 6-37-11 (39969)
అధ్యాత్మజ్ఞాననిత్యత్వం తత్త్వజ్ఞానార్థదర్శనం ।
ఏతజ్జ్ఞానమితి ప్రోక్తమజ్ఞానం యదతోఽన్యథా ॥ 6-37-12 (39970)
జ్ఞేయం యత్తత్ప్రవక్ష్యామి యజ్జ్ఞాత్వాఽమృతమశ్రుతే ।
అనాదిమత్పరం బ్రహ్మ న సత్తన్నాసదుచ్యతే ॥ 6-37-13 (39971)
సర్వతః పాణిపాదం తత్సర్వతోఽక్షిశిరోముఖం ।
సర్వతః శ్రుతిమల్లోకే సర్వమావృత్య తిష్ఠతి ॥ 6-37-14 (39972)
సర్వేంద్రియగుణాభాసం సర్వేంద్రియవివర్జితం।
అసక్తం సర్వభృచ్చైవ నిర్గుణం గుణభోక్తృ చ ॥ 6-37-15 (39973)
బహిరంతశ్చ భూతానామచరం చరమేవ చ ।
సూక్ష్మత్వాత్తదవిజ్ఞేయం దూరస్థం చాంతికే చ తత్ ॥ 6-37-16 (39974)
అవిభక్తం చ భూతేషు విభక్తమివ చ స్థితం ।
భూతభర్తృ చ తజ్జ్ఞేయం గ్రసిష్ణు ప్రభవిష్ణు చ ॥ 6-37-17 (39975)
జ్యోతిషామపి తజ్జ్యోతిస్తమసః పరముచ్యతే ।
జ్ఞానం జ్ఞేయం జ్ఞానగంయం హృది సర్వస్య విష్ఠితం ॥ 6-37-18 (39976)
ఇతి క్షేత్రం తథా జ్ఞానం జ్ఞేయం చోక్తం సమాసతః।
మద్భక్త ఏతద్విజ్ఞాయ మద్భావాయోపపద్యతే ॥ 6-37-19 (39977)
ప్రకృతిం పురుషం చైవ విద్ధ్యనాదీ ఉభావపి।
వికారాంశ్చ గుణాంశ్చైవ విద్ధి ప్రకృతిసంభవాన్ ॥ 6-37-20 (39978)
కార్యకారణకర్తృత్వే హేతుః ప్రకృతిరుచ్యతే ।
పురుషః సుఖదుఃఖానాం భోక్తృత్వే హేతురుచ్యతే ॥ 6-37-21 (39979)
పురుషః ప్రకృతిస్థో హి భుంక్తే ప్రకృతిజాన్గుణాన్ ।
కారణం గుణసంగోఽస్య సదసద్యోనిజన్మసు ॥ 6-37-22 (39980)
ఉపద్రష్టానుమంతా చ భర్తా భోక్తా మహేశ్వరః ।
పరమాత్మేతి చాప్యుక్తో దేహేఽస్మిన్పురుషః పరః ॥ 6-37-23 (39981)
య ఏవం వేత్తి పురుషం ప్రకృతిం చ గుణైః సహ ।
సర్వథా వర్తమానోఽపి న స భూయోఽభిజాయతే ॥ 6-37-24 (39982)
ధ్యానేనాత్మని పశ్యంతి కేచిదాత్మానమాత్మనా ।
అన్యే సాంఖ్యేన యోగేన కర్మయోగేన చాపరే ॥ 6-37-25 (39983)
అన్యే త్వేవమజానంతః శ్రుత్వాఽన్యేభ్య ఉపాసతే।
తేఽపి చాతితరంత్యేవ మృత్యుం శ్రుతిపరాయణాః ॥ 6-37-27aయావత్సంజాయతే కించిత్సత్త్వం స్థావరజంగమం ।
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞసంయోగాత్తద్విద్ధి భరతర్షభ ॥ 6-37-26 (39984)
సమం సర్వేషు భూతేషు తిష్ఠంతం పరమేశ్వరం।
వినశ్యత్స్వవినశ్యంతం యః పశ్యతి స పశ్యతి ॥ 6-37-28 (39985)
సమం పశ్యన్హి సర్వత్ర సమవస్థితమీశ్వరం ।
న హినస్త్యాత్మనాత్మానం తతో యాతి పరాం గతిం ॥ 6-37-29 (39986)
ప్రత్యత్యైవ చ కర్మాణి క్రియమాణాని సర్వశః ।
యః పశ్యతి తథాత్మానమకర్తారం స పశ్యతి ॥ 6-37-30 (39987)
యదా భూతపృథగ్భావమేకస్థమనుపశ్యతి ।
తత ఏవ చ విస్తారం బ్రహ్మ సంపద్యతే తదా ॥ 6-37-31 (39988)
అనాదిత్వాన్నిర్గుణత్వాత్పరమాత్మాయమవ్యయః ।
శరీరస్థోఽపి కౌంతేయ న కరోతి న లిప్యతే ॥ 6-37-32 (39989)
యథా సర్వగతం సౌక్ష్ంయాదాకాశం నోపలిప్యతే।
సర్వత్రావస్థితో దేహే తథాత్మా నోపలిప్యతే ॥ 6-37-33 (39990)
యథా ప్రకాశయత్యేకః కృత్స్నం లోకమిమం రవిః ।
క్షేత్రం క్షేత్రీ తథా కృత్స్నం ప్రకాశయతి భారత ॥ 6-37-34 (39991)
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞయోరేవమంతరం జ్ఞానచక్షుషా ।
భూతప్రకృతిమోక్షం చ యే విదుర్యాంతి తే పరం ॥ ॥ 6-37-35 (39992)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి సప్తత్రింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞవిభాగయోగోనామ త్రయోదశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-37-1 అయం శ్లోకః ప్రక్షిత ఇతి కేచిత్ ॥ 6-37-5 వినిశ్చితాం ఇతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-37-18 సర్వస్య ధిష్ఠితమితి పాఠాంతరం ॥ 6-37-24 య ఏనం వేత్తి ఇతి మాధ్వపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 038
॥ శ్రీః ॥
6.38. అధ్యాయః 038
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అష్టత్రింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 14 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-38-0 (39993)
శ్రీభగవానువాచ। 6-38-0x (4056)
పరం భూయః ప్రవక్ష్యామి జ్ఞానానాం జ్ఞానముత్తమం ।
యజ్జ్ఞాత్వా మునయః సర్వే పరాం సిద్ధిమితో గతాః ॥ 6-38-1 (39994)
ఇదం జ్ఞానముపాశ్రిత్య మమ సాధర్ంయమాగతాః।
సర్గేఽపి నోపజాయంతే ప్రలయే న వ్యథంతి చ ॥ 6-38-2 (39995)
మమ యోనిర్మహద్బ్రహ్మ తస్మిన్గర్భం దధాంయహం ।
సంభవః సర్వభూతానాం తతో భవతి భారత ॥ 6-38-3 (39996)
సర్వయోనిషు కౌంతేయ మూర్తయః సంభవంతిః యాః ।
తాసాం బ్రహ్మ మహద్యోనిరహం బీజప్రదః పితా ॥ 6-38-4 (39997)
సత్వం రజస్తమ ఇతి గుణాః ప్రకృతిసంభవాః ।
నిబధ్నంతి మహాబాహో దేహే దేహినమవ్యయం ॥ 6-38-5 (39998)
తత్ర సత్త్వం నిర్మలత్వాత్ప్రకాశకమనామయం ।
సుఖసంగేన బధ్నాతి జ్ఞానసంగేన చానఘ ॥ 6-38-6 (39999)
రజో రాగాత్మకం విద్ధి తృష్ణాసంగసముద్భవం ।
తన్నిబధ్నాతి కౌంతేయ కర్మసంగేన దేహినం ॥ 6-38-7 (40000)
తమస్త్వజ్ఞానజం విద్ధి మోహనం సర్వదేహినాం ।
ప్రమాదాలస్యనిద్రాభిస్తన్నిబధ్నాతి భారత ॥ 6-38-8 (40001)
సత్వం సుఖే సంజయతి రజః కర్మణి భారత ।
జ్ఞానమావృత్య తు తమః ప్రమాదే సంజయత్యుత ॥ 6-38-9 (40002)
రజస్తమశ్చాభిభూయ సత్వం భవతి భారత।
రజః సత్వం తమశ్చైవ తమః సత్వం రజస్తథా ॥ 6-38-10 (40003)
సర్వద్వారేషు దేహేఽస్మిన్ప్రాకాశ ఉపజాయతే।
జ్ఞానం యదా తదా విద్యాద్వివృద్ధం సత్వమిత్యుత ॥ 6-38-11 (40004)
లోభః ప్రవృత్తిరారంభః కర్మణామశమః స్పృహా ।
రజస్యేతాని జాయంతే వివృద్ధే భరతర్షభ ॥ 6-38-12 (40005)
అప్రకాశోఽప్రవృత్తిశ్చ ప్రమాదో మోహ ఏవ చ ।
తమస్యేతాని జాయంతే వివృద్ధే కురునందన ॥ 6-38-13 (40006)
యదా సత్వే ప్రవృద్ధే తు ప్రలయం యాతి దేహభృత్ ।
తదోత్తమవిదాం లోకానమలాన్ప్రతిపద్యతే ॥ 6-38-14 (40007)
రజసి ప్రలయం గత్వా కర్మసంగిషు జాయతే ।
తథా ప్రలీనస్తమసి మూఢయోనిషు జాయతే ॥ 6-38-15 (40008)
కర్మణః సుకృతస్యాహుః సాత్వికం నిర్మలం ఫలం।
రజసస్తు ఫలం దుఃఖమజ్ఞానం తమసః ఫలం ॥ 6-38-16 (40009)
సత్వాత్సంజాయతే జ్ఞానం రజసో లోభ ఏవ చ।
ప్రమాదమోహౌ తమసో భవతోఽజ్ఞానమేవ చ ॥ 6-38-17 (40010)
ఊర్ధ్వం గచ్ఛంతి సత్వస్థా మధ్యే తిష్ఠంతి రాజసాః ।
జఘన్యగుణవృత్తస్థా అఘో గచ్ఛంతి తామసాః ॥ 6-38-18 (40011)
నాన్యం గుణేభ్యః కర్తారం యదా ద్రష్టాఽనుపశ్యతి ।
గుణేభ్యశ్చ పరం వేత్తి మద్భావం సోఽధిగచ్ఛతి ॥ 6-38-19 (40012)
గుణానేతానతీత్య త్రీందేహీ దేహసముద్భవాన్ ।
జన్మమృత్యుజరాదుఃఖైర్విముక్తోఽమృతమశ్రుతే ॥ 6-38-20 (40013)
అర్జున ఉవాచ। 6-38-21x (4057)
కైర్లింగైస్త్రీన్గుణానేతానీతో భవతి ప్రభో ।
కిమాచారః కథం చైతాంస్త్రీన్గుణానతివర్తతే ॥ 6-38-21 (40014)
శ్రీభగవానువాచ। 6-38-22x (4058)
ప్రకాశం చ ప్రవృత్తిం చ మోహమేవ చ పాండవ।
న ద్వేష్టి సంప్రవృత్తాని న నివృత్తాని కాంక్షతి ॥ 6-38-22 (40015)
ఉదాసీనవదాసీనో గుణైర్యో న విచాల్యతే ।
గుణా వర్తంత ఇత్యేవ యోఽవతిష్ఠతి నేంగతే ॥ 6-38-23 (40016)
సమదుఃఖసుఖః స్వస్థః సమలోష్టాశ్మకాంచనః ।
తుల్యప్రియాప్రియో ధీరస్తుల్యనిందాత్మసంస్తుతిః ॥ 6-38-24 (40017)
మానాపమానయోస్తుల్యస్తుల్యో మిత్రారిపక్షయోః ।
సర్వారంభపరిత్యాగీ గుణాతీతః స ఉచ్యతే ॥ 6-38-25 (40018)
మాం చ యోఽవ్యభిచారేణ భక్తియోగేన సేవతే ।
స గుణాన్సమతీత్యైతాన్బ్రహ్మ భూయాయ కల్పతే ॥ 6-38-26 (40019)
బ్రహ్మణో హి ప్రతిష్ఠాహమమృతస్యావ్యయస్య చ।
శాశ్వతస్య చ ధర్మస్య సుఖస్యైకాంతికస్య చ ॥ ॥ 6-38-27 (40020)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి అష్టత్రింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్దునసంవాదే గుణత్రయవిభాగయోగోనామ చతుర్దశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-38-18 జఘన్యగుణవృత్తిస్థాః ఇతి మాధ్యపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 039
॥ శ్రీః ॥
6.39. అధ్యాయః 039
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ఏకోనచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 15 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-39-0 (40021)
శ్రీభగవానువాచ। 6-39-0x (4059)
ఊర్ధ్వమూలమధఃశాఖమశ్వత్థం ప్రాహురవ్యయం।
ఛందాంసి యస్య పర్ణాని యస్తం వేద స వేదవిత్ ॥ 6-39-1 (40022)
అధశ్చోర్ధ్వం ప్రసృతాస్తస్య శాఖా
గుణప్రవృద్ధా విషయప్రవాలాః ।
అధశ్చ మూలాన్యనుసంతతాని
కర్మానుబంధీని మనుష్యలోకే ॥ 6-39-2 (40023)
న రూపమస్యేహ తథోపలభ్యతే
నాంతో న చాదిర్న చ సంప్రతిష్ఠా ।
అశ్వత్థమేనం సువిరూఢమూల-
మసంగశస్త్రేణ దృఢేన ఛిత్వా ॥ 6-39-3 (40024)
తతః పదం తత్పరిమార్గితవ్యం
యస్మిన్గతా న నివర్తంతి భూయః ।
తమేవ చాద్యం పురుషం ప్రపద్యే
యతః ప్రవృత్తిః ప్రసృతా పురాణీ ॥ 6-39-4 (40025)
నిర్మానమోహా జితసంగదోషా
అధ్యాత్మనిత్యా వినివృత్తకామాః ।
ద్వద్వైర్విముక్తాః సుఖదుఃఖసంజ్ఞై-
ర్గచ్ఛంత్యమూఢాః పదమవ్యయం తత్ ॥ 6-39-5 (40026)
న తద్భాసయతే సూర్యో న శశాంకో న పావకః ।
యద్గత్వా న నివర్తంతే తద్ధామ పరమం మమ ॥ 6-39-6 (40027)
మమైవాంశో జీవలోకే జీవభూతః సనాతనః ।
మనఃషష్ఠానీంద్రియాణి ప్రకృతిస్థాని కర్షతి ॥ 6-39-7 (40028)
శరీరం యదవాప్నోతి యచ్చాప్యుత్క్రామతీశ్వరః ।
గృహీత్వైతాని సంయాతి వాయుర్గంధానివాశయాత్ ॥ 6-39-8 (40029)
శ్రోత్రం చక్షుః స్పర్శనం చ రసనం ఘ్రాణమేవ చ।
అధిష్ఠాయ మనశ్చాయం విషయానుపసేవతే ॥ 6-39-9 (40030)
ఉత్క్రామంతం స్థితం వాఽపి భుంజానం వా గుణాన్వితం ।
విమూఢా నానుపశ్యంతి పశ్యంతి జ్ఞానచక్షుషః ॥ 6-39-10 (40031)
యతంతో యోగినశ్చైనం పశ్యంత్యాత్మన్యవస్థితం ।
యతంతోఽప్యకృతాత్మానో నైనం పశ్యంత్యచేతసః ॥ 6-39-11 (40032)
యదాదిత్యగతం తేజో జగద్భాసయతేఽఖిలం।
యచ్చంద్రమసి యచ్చాగ్నౌ తత్తేజో విద్ధి మార్మకం ॥ 6-39-12 (40033)
గామావిశ్య చ భూతాని ధారయంయహమోజసా ।
పుష్ణామి చౌషధీః సర్వాః సోమో భూత్వా రసాత్మకః ॥ 6-39-13 (40034)
అహం వైశ్వానరో భూత్వా ప్రాణినాం దేహమాశ్రితః ।
ప్రాణాపానసమాయుక్తః పచాంయన్నం చతుర్విధం ॥ 6-39-14 (40035)
సర్వస్య చాహం హృది సన్నివిష్టో
మత్తః స్మృతిర్జ్ఞానమపోహనం చ ।
వేదైశ్చ సర్వైరహమేవ వేద్యో
వేదాంతకృద్వేదవిదేవ చాహం ॥ 6-39-15 (40036)
ద్వావిమౌ పురుషౌ లోకే క్షరశ్చాక్షర ఏవ చ।
క్షరః సర్వాణి భూతాని కూటస్థోఽక్షర ఉచ్యతే ॥ 6-39-16 (40037)
ఉత్తమః పురుషస్త్వన్యః పరమాత్మేత్యుదాహృతః ।
యో లోకత్రయమావిశ్య బిభర్త్యవ్యయ ఈశ్వరః ॥ 6-39-17 (40038)
యస్మాత్క్షరమతీతోఽహమక్షరాదపి చోత్తమః ।
అతోఽస్మి లోకే వేదే చ ప్రస్థితః పురుషోత్తమః ॥ 6-39-18 (40039)
యో మామేవమసంమూఢో జానాతి పురుషోత్తమం ।
స సర్వవిద్భజతి మాం సర్వభావేన భారత ॥ 6-39-19 (40040)
ఇతి గుహ్యతమం శాస్త్రమిదముక్తం మయాఽనఘ।
ఏవద్బుద్ధ్వా బుద్ధిమాన్స్యాత్కృతకృత్యశ్చ భారత ॥ ॥ 6-39-20 (40041)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి ఏకోనచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే పురుషోత్తమయోగోనామ పంచశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-39-3 న చ సంప్రవిష్టః ఇతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-39-* పురాణపురుషోత్తమయోయోనామ ఇతి మాధ్వపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 040
॥ శ్రీః ॥
6.40. అధ్యాయః 040
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
చత్వారింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 16 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-40-0 (40042)
శ్రీభగవానువాచ। 6-40-0x (4060)
అభయం సత్వసంశుద్ధిర్జ్ఞానయోగవ్యవస్థితిః ।
దానం దమశ్చ యజ్ఞశ్చ స్వాధ్యాయస్తప ఆర్జవం ॥ 6-40-1 (40043)
అహింసా సత్యమక్రోధస్త్యాగః శాంతిరపైశునం ।
దయా భూతేష్వలోలుత్వం మార్దవం హ్రీరచాపలం ॥ 6-40-2 (40044)
తేజః క్షమా ధృతిః శౌచమద్రోహో నాతిమానితా ।
భవంతి సంపదం దైవీమభిజాతస్య భారత ॥ 6-40-3 (40045)
దంభో దర్పోఽభిమానశ్చ క్రోధః పారుష్యమేవ చ ।
అజ్ఞానం చాభిజాతస్య పార్థ సంపదమాసురీం ॥ 6-40-4 (40046)
దైవీ సంపద్విమోక్షాయ నిబంధాయాసురీ మతా।
మా శుచః సంపదం దైవీమభిజాతోఽసి పాండవ ॥ 6-40-5 (40047)
ద్వౌ భూతసర్గౌ లోకేఽస్మిందైవ ఆసుర ఏవ చ।
దైవో విస్తరశః ప్రోక్త ఆసురం పార్థ మే శృణు ॥ 6-40-6 (40048)
ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ జనా న విదురాసురాః।
న శౌచం నాపి చాచారో న సత్యం తేషు విద్యతే ॥ 6-40-7 (40049)
అసత్యమప్రతిష్ఠం తే జగదాహురనీశ్వరం ।
అపరస్పరసంభూతం కిమన్యత్కామహైతుకం ॥ 6-40-8 (40050)
ఏతాం దృష్టిమవష్టభ్య నష్టాత్మానోఽల్పబుద్ధయః ।
ప్రభవంత్యుగ్రకర్మాణః క్షయాయ జగతోఽహితాః ॥ 6-40-9 (40051)
కామమాశ్రిత్య దుష్పూరం దంభమానమదాన్వితాః ।
మోహాద్గృహీత్వాఽసద్గ్రాహాన్ప్రవర్తంతేఽశుచివ్రతాః ॥ 6-40-10 (40052)
చింతామపరిమేయాం చ ప్రలయాంతాముపాశ్రితాః।
కామోపభోగపరమా ఏతావదితి నిశ్చితాః ॥ 6-40-11 (40053)
ఆశాపాశశతైర్బద్ధాః కామక్రోధపరాయణాః ।
ఈహంతో కామభోగార్థమన్యాయేనార్థసంచయాన్ ॥ 6-40-12 (40054)
ఇదమద్య మయా లబ్ధమిమం ప్రాప్స్యే మనోరథం ।
ఇదమస్తీదమపి మే భవిష్యతి పునర్ధనం ॥ 6-40-13 (40055)
అసౌ మయా హతః శత్రుర్హనిష్యే చాపరానపి।
ఈశ్వరోఽహమహం భోగీ సిద్ధోఽహం బలవాన్సుఖీ ॥ 6-40-14 (40056)
ఆఢ్యోఽభిజనవానస్మి కోఽన్యోస్తి సదృశో మయా ।
యక్ష్యే దాస్యామి మోదిష్య ఇత్యజ్ఞానవిమోహితాః ॥ 6-40-15 (40057)
అనేకచిత్తవిభ్రాంత మోహజాలసమావృతాః ।
ప్రసక్తాః కామభోగేషు పతంతి నరకేఽశుచౌ ॥ 6-40-16 (40058)
ఆత్మసంభావితాః స్తబ్ధా ధనమానమదాన్వితాః ।
యజంతే నామయజ్ఞైస్తే దంభేనావిధిపూర్వకం ॥ 6-40-17 (40059)
అహంకారం బలం దర్పం కామం క్రోధం చ సంశ్రితాః ।
మామత్మపరదేహేషు ప్రద్విషంతోఽభ్యసూయకాః ॥ 6-40-18 (40060)
తానహం ద్విషతః క్రూరాన్సంసారేషు నరాధమాన్ ।
క్షిపాంయజస్రమశుభానాసురీష్వేవ యోనిషు ॥ 6-40-19 (40061)
ఆసురీం యోనిమాపన్నా మూఢా జన్మనిజన్మని ।
మామప్రాప్యైవ కౌంతేయ తతో యాంత్యధమాం గతిం ॥ 6-40-20 (40062)
త్రివిధం నరకస్యేదం ద్వారం నాశనమాత్మనః ।
కామః క్రోధస్తథా లోభస్తస్మాదేతత్రయం త్యజేత్ ॥ 6-40-21 (40063)
ఏతైర్విముక్తః కౌంతేయ తమోద్వారైస్త్రిభిర్నరః ।
ఆచరత్యాత్మనః శ్రేయస్తతో యాతి పరాం గతిం ॥ 6-40-22 (40064)
యః శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య వర్తతే కామకారతః।
న స సిద్ధిమవాప్నోతి న సుఖం న పరాం గతిం ॥ 6-40-23 (40065)
తస్మాచ్ఛాస్త్రం ప్రమాణం తే కార్యాకార్యవ్యవస్థితౌ ।
జ్ఞాత్వా శాస్త్రవిధానోక్తం కర్మ కర్తుమిహార్హసి ॥ ॥ 6-40-24 (40066)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి చత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమన్మద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే దేవాసురసంపద్విభాగయోగోనామ షోడశోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 041
॥ శ్రీః ॥
6.41. అధ్యాయః 041
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ఏకచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 17 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-41-0 (40067)
అర్జున ఉవాచ। 6-41-0x (4061)
యే శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య యజంతే శ్రద్ధయాన్వితా।
తేషాం నిష్ఠా తు కా కృష్ణ సత్వమాహో సజస్తమః ॥ 6-41-1 (40068)
శ్రీభగవానువాచ। 6-41-2x (4062)
త్రివిధా భవతి శ్రద్ధా దేహినాం సా స్వభావజా।
సాత్వికీ రాజసీ చైవ తామసీ చేతి తాం శ్రృణు ॥ 6-41-2 (40069)
సత్వానురూపా సర్వస్య శ్రద్ధా భవతి భారత।
శ్రద్ధామయోఽయం పురుషో యో యచ్ఛ్రద్ధః స ఏవ సః ॥ 6-41-3 (40070)
యజంతే సాత్వికా దేవాన్యక్షరక్షాంసి రాజసాః।
ప్రేతాన్భూతగణాంశ్చాన్యే యజంతే తామసా జనాః ॥ 6-41-4 (40071)
అశాస్త్రవిహితం ఘోరం తప్యంతే యే తపో జనాః ।
దంభాహంకారసంయుక్తాః కామరాగబలాన్వితాః ॥ 6-41-5 (40072)
కర్శయంతః శరీరస్థం భూతగ్రామమచేతసః।
మాం చైవాంతః శరీరస్థం తాన్విద్ధ్యాసురనిశ్చయాన్ ॥ 6-41-6 (40073)
ఆహారస్త్వపి సర్వస్య త్రివిధో భవతి ప్రియః ।
యజ్ఞస్తపస్తథా దానం తేషాం భేదమిమం శ్రృణు ॥ 6-41-7 (40074)
ఆయుఃసత్వబలారోగ్యసుఖప్రీతివివర్ధనాః ।
రస్యాఃస్రిగ్ధాః స్థిరా హృద్యా ఆహారాఃసాత్వికప్రియాః ॥ 6-41-8 (40075)
కట్వంలలవణాత్యుష్ణతీక్ష్ణరూక్షవిదాహినః ।
ఆహారా రాజసస్యేష్టా దుఃఖశోకామయప్రదాః ॥ 6-41-9 (40076)
యాతయామం గతరసం పూతి పర్యుషితం చ యత్।
ఉచ్ఛిష్టమపి చామేధ్యం భోజనం తామసప్రియం ॥ 6-41-10 (40077)
అఫలాకాంక్షిభిర్యజ్ఞో విధిదృష్టో య ఇజ్యతే।
యష్టవ్యమేవేతి మనః సమాధాయ స సాత్వికః ॥ 6-41-11 (40078)
అభిసంఘాయ తు ఫలం దంభార్థమపి చైవ యత్।
ఇజ్యతే భరతశ్రేష్ఠ తం యజ్ఞం విద్ధి రాజసం ॥ 6-41-12 (40079)
విధిహీనమసృష్టాన్నం మంత్రహీనమదక్షిణం ।
శ్రద్ధావిరహితం యజ్ఞం తామసం పరిచక్షతే ॥ 6-41-13 (40080)
దేవద్విజగురుప్రాజ్ఞపూజనం శౌచమార్జవం ।
బ్రహ్మచర్యమహింసా చ శారీరం తప ఉచ్యతే ॥ 6-41-14 (40081)
అనుద్వేగకరం వాక్యం సత్యం ప్రియహితం చ యత్ ।
స్వాధ్యాయాభ్యసనం చైవ వాఙ్భయం తప ఉచ్యతే ॥ 6-41-15 (40082)
మనఃప్రసాదః సంయత్వం మౌనమాత్మవినిగ్రహః ।
భావసంశుద్ధిరిత్యేతత్తపో మానసముచ్యతే ॥ 6-41-16 (40083)
శ్రద్ధయా పరయా తప్తం తపస్తత్రివిధం నరైః ।
అఫలాకాంక్షిభిర్యుక్తైః సాత్వికం పరిచక్షతే ॥ 6-41-17 (40084)
సత్కారమానపూజారాథం తపో దంభేన చైవ యత్ ।
క్రియతే తదిహ ప్రోక్తం రాజసం చలమధ్రువం ॥ 6-41-18 (40085)
మూఢగ్రాహేణాత్మనో యత్పీడయా క్రియతే తపః ।
పరస్యోత్సాదనార్థం వా తత్తామసముదాహృతం ॥ 6-41-19 (40086)
దాతవ్యమితి యద్దానం దీయతేఽనుపకారిణే ।
దేశే కాలే చ పాత్రే చ తద్దానం సాత్వికం స్మృతం ॥ 6-41-20 (40087)
యత్తు ప్రత్యుపకారార్థం ఫలముద్దిశ్య వా పునః ।
దీయతే చ పరిక్లిష్టం తద్దానం రాజసం స్మృతం ॥ 6-41-21 (40088)
అదేశకాలే యద్దానమపాత్రేభ్యశ్చ దీయతే।
అసత్కృతమవజ్ఞాతం తత్తామసముదాహృతం ॥ 6-41-22 (40089)
ఓంతత్సదితి నిర్దేశో బ్రహ్మణస్త్రివిధః స్మృతాః ।
బ్రాహ్మణాస్తేన వేదాశ్చ యజ్ఞాశ్చ విహితాః పురా ॥ 6-41-23 (40090)
తస్మాదోమిత్యుదాహృత్య యజ్ఞదానతపఃక్రియాః ।
ప్రవర్తంతే విధానోక్తాః సతతం బ్రహ్మవాదినాం ॥ 6-41-24 (40091)
తదిత్యనభిసంధాయ ఫలం యజ్ఞతపఃక్రియాః ।
దానక్రియాశ్చ వివిధాః క్రియంతే మోక్షకాంక్షిభిః ॥ 6-41-25 (40092)
సద్భావే సాధుభావే చ సదిత్యేతత్ప్రుయుజ్యతే।
ప్రశస్తే కర్మణి తథా సచ్ఛబ్దః పార్థ యుజ్యతే ॥ 6-41-26 (40093)
యజ్ఞే తపసి దానే చ స్థితిః సదితి చోచ్యతే ।
కర్మ చైవ తదర్థీయం సాదిత్యేవాభిధీయతే ॥ 6-41-27 (40094)
అశ్రద్ధయా హుతం దత్తం తపస్తప్తం కృతం చ యత్ ।
అసదిత్యుచ్యతే పార్థ న చ తత్ప్రేత్య నో ఇహ ॥ ॥ 6-41-28 (40095)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి ఏకచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే శ్రద్ధాత్రయబిభాగయోగోనామ సప్తదశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-41-27 తదర్థోయం ఇతి మాధ్వపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 042
॥ శ్రీః ॥
6.42. అధ్యాయః 042
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ద్విచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥ భగవద్గీతాధ్యాయః ॥ 18 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-42-0 (40096)
అర్జున ఉవాచ। 6-42-0x (4063)
సంన్యాసత్య మహాబాహో తత్త్వమిచ్ఛామి వేదితుం ।
త్యాగస్య చ హృషీకేశ పృథక్కేశినిపూదన ॥ 6-42-1 (40097)
శ్రీభగవానువాచ। 6-42-2x (4064)
కాంయానాం కర్మణాం న్యాసం సంన్యాసం కవయో విదుః।
సర్వకర్మఫలత్యాగం ప్రాహుస్త్యాగం విచక్షణాః ॥ 6-42-2 (40098)
త్యాజ్యం దోషవదిత్యేకే కర్మ ప్రాహుర్మనీషిణః ।
యజ్ఞదానతపఃకర్మ న త్యాజ్యమితి చాపరే ॥ 6-42-3 (40099)
నిశ్చయం శ్రృణు మే తత్ర త్యాగే భరతసత్తమ।
త్యాగో హి పురుషవ్యాఘ్ర త్రివిధః సంప్రకీర్తితః ॥ 6-42-4 (40100)
యజ్ఞదానతపఃకర్మ న త్యాజ్యం కార్యమేవ తత్।
యజ్ఞో దానం తపశ్చైవ పావనాని మనీషిణాం ॥ 6-42-5 (40101)
ఏతాన్యపి తు కర్మాణి సంగం త్యక్త్వా ఫలాని చ ।
కర్తవ్యానీతి మే పార్థ నిశ్చితం మతముత్తమం ॥ 6-42-6 (40102)
నియతస్య తు సంన్యాసః కర్మణో నోపపద్యతే ।
మోహాత్తస్య పరిత్యాగస్తామసః పరికీర్తితః ॥ 6-42-7 (40103)
దుఃఖమిత్యేవ యత్కర్మ కాయక్లేశభయాత్త్యజేత్ ।
స కృత్వా రాజసం త్యాగం నైవ త్యాగఫలం లభేత్ ॥ 6-42-8 (40104)
కార్యమిత్యేవ యత్కర్మ నియతం క్రియతేఽర్జున ।
సంగం త్యక్త్వా ఫలం చైవ స త్యాగః సాత్వికో మతః ॥ 6-42-9 (40105)
న ద్వేష్ట్యకుశలం కర్మ కుశలే నానుషజ్జతే ।
త్యాగీ సత్త్వసమావిష్టో మేధావీ ఛిన్నసంశయః ॥ 6-42-10 (40106)
న హి దేహభృతా శక్యం త్యక్తుం కర్మాణ్యశేషతః ।
యస్తు కర్మఫలత్యాగీ స త్యాగీత్యభిధీయతే ॥ 6-42-11 (40107)
అనిష్టమిష్టం మిశ్రం చ త్రివిధం కర్మణః ఫలం ।
భవత్యత్యాగినీం ప్రేత్య న తు సంన్యాసినాం క్వచిత్ ॥ 6-42-12 (40108)
పంచైతాని మహాబాహో కారణాని నిబోధ మే।
సాంఖ్యే కృతాంతే ప్రోక్తాని సిద్ధయే సర్వకర్మణాం ॥ 6-42-13 (40109)
అధిష్ఠానం తథా కర్తా కరణం చ పృథగ్విధం।
వివిధాశ్చ పృథక్కేష్టా దైవం చైవాత్ర పంచమం ॥ 6-42-14 (40110)
శరీరవాఙ్భనోభిర్యత్కర్మ ప్రారభతే నరః।
న్యాయ్యం వా విపరీతం వా పంచైతే తస్య హేతవః ॥ 6-42-15 (40111)
తత్రైవం సతి కర్తారమాత్మానం కేవలం తు యః ।
పశ్యత్యకృతబుద్ధిత్వాన్న స పశ్యతి దుర్మతిః ॥ 6-42-16 (40112)
యస్య నాహంకృతో భవో బుద్ధిర్యస్య న లిప్యతే ।
హత్వాఽపి స ఇమాఁల్లోకాన్న హంతి న నిబధ్యతే ॥ 6-42-17 (40113)
జ్ఞానం జ్ఞేయం పరిజ్ఞాతా త్రివిధా కర్మచోదనా ।
కరణం కర్మ కర్తేతి త్రివిధః కర్మసంగ్రహః ॥ 6-42-18 (40114)
జ్ఞానం కర్మ చ కర్తా చ త్రిధైవ గుణభేదతః ।
ప్రోచ్యతే గుణసంఖ్యానే యథావచ్ఛృణు తాన్యపి ॥ 6-42-19 (40115)
సర్వభూతేషు యేనైకం భావమవ్యయమీక్షతే ।
అవిభక్తం విభక్తేషు తజ్జ్ఞానం విద్ధి సాత్వికం ॥ 6-42-20 (40116)
పృథక్త్వేన తు యజ్జ్ఞానం నానాభావాన్పృథగ్విధాన్ ।
వేత్తి సర్వేషు భూతేషు తజ్జ్ఞానం విద్ధి రాజసం ॥ 6-42-21 (40117)
యత్తు కృత్స్నవదేకస్మిన్కార్యే సక్తమహైతుకం ।
అతత్త్వార్థవదల్పం చ తత్తాసమముదాహృతం ॥ 6-42-22 (40118)
నియతం సంగరహితమరాగద్వేషతః కృతం ।
అఫలప్రేప్సునా కర్మ యత్తత్సాత్వికముచ్యతే ॥ 6-42-23 (40119)
యత్తు కామేప్సునా కర్మ తాహంకారేణ వా పునః।
క్రియతే బహులాయాసం తద్రాజసముదాహృతం ॥ 6-42-24 (40120)
అనుబంధం క్షయం హింసామనపేక్ష్య చ పౌరుషం ।
మోహాదారభ్యతే కర్మ యత్తత్తామసముచ్యతే ॥ 6-42-25 (40121)
ముక్తసంగోనహంవాదీ ధృత్యుత్సాహసమన్వితః । 6-42-26bసిద్ధ్యసిద్ధ్యోర్నిర్వికారః కర్తా సాత్విక ఉచ్యతే ॥ 6-42-26 (40122)
రాగీ కర్మఫలప్రేప్సుర్లుబ్ధో హింసాత్మకోఽశుచిః ।
హర్షశోకాన్వితః కర్తా రాజసః పరికీర్తితః ॥ 6-42-27 (40123)
అయుక్తః ప్రాకృతః స్తబ్ధః శఠో నైకృతికోఽలసః ।
విషాదీ దీర్ఘసూత్రీ చ కర్తా తామస ఉచ్యతే ॥ 6-42-28 (40124)
బుద్ధేర్భేదం ధృతేశ్చైవ గుణతస్త్రివిధం శ్రృణు ।
ప్రోచ్యమానమశేషేణ పృథక్త్వేన ధనంజయ ॥ 6-42-29 (40125)
ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ కార్యాకార్యే భయాభయే ।
బంధం మోక్షం చ యా వేత్తి బుద్ధిః సా పార్థ సాత్వికీ ॥ 6-42-30 (40126)
యయా ధర్మమధర్మం చ కార్యం చాకార్యమేవ చ ।
అయథావత్ప్రజానాతి బుద్ధిః సా పార్థ రాజసీ ॥ 6-42-31 (40127)
అధర్మం ధర్మమితి యా మన్యతే తమసాఽఽవృతా।
సర్వార్థాన్విపరీతాంశ్చ బుద్ధిః సా పార్థ తామసీ ॥ 6-42-32 (40128)
ధృత్యా యయా ధారయతే మనఃప్రణేంద్రియక్రియాః ।
యోగేనావ్యభిచారిణ్యా ధృతిః సా పార్థ సాత్వికీ ॥ 6-42-33 (40129)
యయా తు ధర్మకామార్ధాంధృత్యా ధారయతేఽర్జున ।
ప్రసంగేన ఫలాకాంక్షీ ధృతిః సా పార్థ రాజసీ॥ 6-42-34 (40130)
యథా స్వప్నం భయం శోకం విషాదం భదేమేవ చ ।
న విముంచతి దుర్మేధా ధృతిః సా పార్థ తామసీ ॥ 6-42-35 (40131)
సుఖం త్విదానీం త్రివిధం శ్రుణు మే భారతర్షభ ।
అభ్యాసాద్రమతే యత్ర దుఃఖాంతం చ నిగచ్ఛతి ॥ 6-42-36 (40132)
యత్తదగ్రే విషమివ పరిణామేఽమృతోపమం।
తత్సుఖం సాత్వికం ప్రోక్తమాత్మబుద్ధిప్రసాదజం ॥ 6-42-37 (40133)
విషయేంద్రియసంయోగాద్యత్తదగ్రేఽమృతోపభం ।
పరిణామే విషమివ తత్సుఖం రాజసం స్మృతం ॥ 6-42-38 (40134)
యదగ్రే చానుబంధే చ సుఖం మోహనమాత్మనః ।
నిద్రాలస్యప్రమాదోత్థం తత్తాభసముదాహృతం ॥ 6-42-39 (40135)
న తదస్తి పృథివ్యాం వా దివి దేవేషు వా పునః ।
సత్త్వం ప్రకృతిజైర్ముక్తం యదేమిః స్యాత్రిభిర్గుణైః ॥ 6-42-40 (40136)
బ్రాహ్మణక్షత్రియవిశాం శూద్రాణాం చ పరంతప ।
కర్మాణి ప్రవిభక్తాని స్వభావప్రభవైర్గుణైః ॥ 6-42-41 (40137)
శమో దమస్తపః శౌచం క్షాంతిరార్జవమేవ చ ।
జ్ఞానం విజ్ఞానమాస్తిక్యం బ్రహ్మకర్మ స్వభావజం ॥ 6-42-42 (40138)
శౌర్యం తేజో ధృతిర్దాక్ష్యం యుద్ధే చాప్యపలాయనం ।
దానమీశ్వరభావశ్చ క్షాత్రం కర్మ స్వభావజం ॥ 6-42-43 (40139)
కృషిగోరక్ష్యరభావశ్చ క్షాత్రం కర్మ స్వభావజం ।
పరిచర్యాత్మకం కర్మ శూద్రస్యాపి స్వభావజం ॥ 6-42-44 (40140)
స్వే స్వే కర్మణ్యభిరతః సంసిద్ధిం లభతే నరః।
స్వకర్మనిరత్తః సిద్ధిం యథా విందతి తచ్ఛృణు ॥ 6-42-45 (40141)
యతః ప్రవృత్తిర్భూతానాం యోన సర్వమిదం తతం।
స్వకర్మణా తమభ్యర్చ్య సిద్ధిం విందతి మానవఃక ॥ 6-42-46 (40142)
శ్రేయాన్స్వధర్మో విగుణః పరధర్మాత్స్వనుష్ఠితాత్ ।
స్వభావనియతం కర్మ కుర్వన్నాప్నోతి కిల్విషం ॥ 6-42-47 (40143)
సహజం కర్మ కౌంతేయ సదోషమపి న త్యజేత్ ।
సర్వారంభా హి దోషేణ ధూమేనాగ్నిరివావృతాః ॥ 6-42-48 (40144)
అసక్తబుద్ధిః సర్వత్ర జితాత్మా విగతస్పృహః ।
నైష్కర్ంయసిద్ధిం పరమాం సంన్యాసేనాధిగచ్ఛతి ॥ 6-42-49 (40145)
సిద్ధిం ప్రాప్తో యథా బ్రహ్మ తథాఽఽప్నేతి నిబోధ మే ।
సమాసేనైవ కౌంతేయ నిష్ఠా జ్ఞానస్య యా పరా ॥ 6-42-50 (40146)
బుద్ధ్యా విశుద్ధయా యుక్తో ధృత్యాఽఽత్మానం నియంయ చ।
శబ్దాదీన్విషయాంస్త్యక్త్వా రాగద్వేషౌ వ్యుదస్య చ ॥ 6-42-51 (40147)
వివిక్తసేవీ లధ్వాశీ యతకాక్కాయమానసః।
ధ్యానయోగపరో నిత్యం వైరాగ్యం సముపాశ్రితః ॥ 6-42-52 (40148)
అహంకారం బలం దర్పం కామం క్రోధం పరిగ్రహం ।
విముచ్య నిర్మమః శాంతో బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే ॥ 6-42-53 (40149)
బ్రహ్మభూతః ప్రసన్నాత్మా న శోచతిక న కాంక్షతి ।
సమః సర్వేషు భూతేషు మద్తభక్తిం లభతే పరాం ॥ 6-42-54 (40150)
భక్త్యా మామభిజానాతి యావాన్యశ్చాస్మి తత్త్వతః।
తతో మాం తత్త్వతో జ్ఞాత్వా విశతే తదనంతరం ॥ 6-42-55 (40151)
సర్వకర్మాణ్యపి సదా కుర్వాణో మద్వ్యపాశ్రయః ।
మత్ప్రసాదాదవాప్నోతి శాశ్వతం పదమవ్యయం ॥ 6-42-56 (40152)
చేతసా సర్వకర్మాణి మయి సంన్యస్య మత్పరః ।
బుద్ధియోగమపాశ్రిత్య మచ్చిత్తః సతతం భవ ॥ 6-42-57 (40153)
మచ్చిత్తః సర్వదుర్గాణి మత్ప్రసాదాత్తరిష్యసి ।
అథ చేత్త్వమహంకారాన్న శ్రోష్యసి వినంక్ష్యసి ॥ 6-42-58 (40154)
యదహంకారమాశ్రిత్య న యోత్స్య ఇతి మన్యసే ।
మిథ్యైష వ్యవసాయస్తే ప్రకృతిస్త్వాం నియోక్ష్యతి ॥ 6-42-59 (40155)
స్వభావజేన కౌంతేయ నిబద్ధః స్వేన కర్మణా ।
కర్తుం నేచ్ఛసి యన్మోహాత్కరిష్యస్యవశోపి తత్ ॥ 6-42-60 (40156)
ఈశ్వరః సర్వభూతానాం హృద్దేశేఽర్జున తిష్ఠతి।
భ్రామయన్సర్వభూతాని యంత్రారూఢాని మాయయా ॥ 6-42-61 (40157)
తమేవ శరణం గచ్ఛ సర్వభావేన భారత।
తత్ప్రసాదాత్పరాం శాంతిం స్థానం ప్రాప్స్యసి శాశ్వతం ॥ 6-42-62 (40158)
ఇతి తే జ్ఞానమాఖ్యాతం గుహ్యాద్గుహ్యతరం మయా ।
విమృశ్యైతదశేషేణ యథేచ్ఛసి తథా కురు ॥ 6-42-63 (40159)
సర్వగుహ్యతమం భూయః శ్రృణు మే పరమం వచః ।
ఇష్టేఽసి మే దృఢమితి తతో వక్ష్యామి తే హితం ॥ 6-42-64 (40160)
మన్మనా భవ మద్భక్తో మద్యాజీ మాం నమస్కురు ।
మామేవైష్యసి సత్యం తే ప్రతిజానే ప్రియోఽసి మే ॥ 6-42-65 (40161)
సర్వధర్మాన్పరిత్యజ్య మామేకం శరణం వ్రజ ।
అహం త్వా సర్వపాపేభ్యో మోక్షయిష్యామి మా శుచః ॥ 6-42-66 (40162)
ఇదం తే నాతపస్కాయ నాభక్తాయ కదాచన।
న చాశుశ్రూషవే వాచ్యం న చ మాం యోఽభ్యసూయతి ॥ 6-42-67 (40163)
య ఇదం పరమం గుహ్యం మద్భక్తేష్వభిధాస్యతి।
భక్తిం మయి పరాం కృత్వా మామేవైష్యత్యసంశయః ॥ 6-42-68 (40164)
న చ తస్మాన్మనుష్యేషు కశ్చిన్మే ప్రియకృత్తమః ।
భవితా న చ మే తస్మాదన్యః ప్రియతరో భువి ॥ 6-42-69 (40165)
అధ్యేష్యతే చ య ఇమం ధర్ంయం సంవాదమావయోః ।
జ్ఞానయజ్ఞేన తేనాహమిష్టః స్యామితి మే మతిః ॥ 6-42-70 (40166)
శ్రద్ధావాననసూయశ్చ శ్రృణుయాదపి యో నరః।
సోపి ముక్తః శుభాఁల్లోకాన్ప్రాప్నుయాత్పుణ్యకర్మణాం ॥ 6-42-71 (40167)
కచ్చిదేతచ్ఛ్రుతం పార్థ త్వయైకాగ్రేణ చేతసా ।
కచ్చిదజ్ఞానసంమోహః ప్రనష్టస్తే ధనంజయ ॥ 6-42-72 (40168)
అర్జున ఉవాచ। 6-42-73x (4065)
నష్టో మోహః స్మృతిర్లబ్ధా త్వత్ప్రసాదాన్మయాఽచ్యుత ।
స్థితోఽస్మి గతసందేహః కరిష్యే వచనం తవ ॥ 6-42-73 (40169)
సంజయ ఉవాచ। 6-42-74x (4066)
ఇత్యహం వాసుదేవస్య పార్థస్య చ మహాత్మనః।
సంవాదమిమమశ్రౌషమద్భుతం రోమహర్షణం ॥ 6-42-74 (40170)
వ్యాసప్రసాదాచ్ఛ్రుతవానేతద్గుహ్యమహం పరం।
యోగం యోగేశ్వరాత్కృష్ణాత్సాక్షాత్కథయతః స్వయం ॥ 6-42-75 (40171)
రాజన్సంస్మృత్య సంస్మృత్య సంవాదమిమమద్భుతం ।
కేశవార్జువయోః పుణ్యం హృష్యామి చ ముహుర్ముహుః ॥ 6-42-76 (40172)
తచ్చ సంస్మృత్య సంస్మృత్య రూపమత్యద్భుతం హరేః।
విస్మయో మే మహాన్రాజన్హృష్యామి చ పునః పునః ॥ 6-42-77 (40173)
యత్ర యోగేశ్వరః కృష్ణో యత్ర పార్థో ధనుర్ధరః ।
తత్ర శ్రీర్విజయో భూతిర్ధ్రువా నీతిర్మతిర్మమ ॥ ॥ 6-42-78 (40174)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భగవద్గీతాపర్వణి ద్విచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే సంన్యాసయోగోనామ అష్టాదశోఽధ్యాయః ॥ ॥ సమాప్తం భగవద్గీతాపర్వ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-42-14 వివిధా చేతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-42-42బ్రహ్మం కర్మ స్వభావజం ఇతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-42-57 బుద్ధియోగముపాశ్రిత్యేతి మాధ్వపాఠః ॥ 6-42-78 యత్ర యోగీశ్వర ఇతి మాధ్వపాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 043
॥ శ్రీః ॥
6.43. అధ్యాయః 043
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
యుధిష్ఠిరేణ రథాదవరుహ్య భీష్మద్రోణాద్యభివాదనపూర్వకం తేభ్యో జయాశీర్గ్రహణం ॥ 1 ॥ యుధిష్ఠిరే పునర్భ్రాతృభిః సహ రథారూఢే సన్నహాభేరీన్నాదనం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-43-0 (40175)
వైశంపాయన ఉవాచ। 6-43-0x (4067)
గీతా సుగీతా కర్తవ్యా కిమన్యైః శాస్త్రసంగ్రహైః ।
యా స్వయం పద్మనాభస్య సుఖపద్మాద్వినిఃసృతా ॥ 6-43-1 (40176)
సర్వశాస్త్రమయీ గీతా సర్వదేవమయో హరిః।
సర్వతీర్థమయీ గంగా సర్వదేవమయో మనుః ॥ 6-43-2 (40177)
గీతా గంగా చ గాయత్రీ గోవిందేతి హృది స్థితే।
చతుర్గకారసంయుక్తే పునర్జన్మ న విద్యతే ॥ 6-43-3 (40178)
షట్శతాని సవింశాని శ్లోకానాం ప్రాహ కేశవః।
అర్జునః సప్తపంచాశత్సప్తషష్టిం తు సంజయః॥ 6-43-4 (40179)
ధృతరాష్ట్రః శ్లోకమేకం గీతాయా మానముచ్యతే ।
భారతామృతసర్వస్వగీతాయా మథితస్య చ।
సారముద్ధృత్య కృష్ణేన అర్జునస్య ముఖే హుతం ॥ 6-43-5 (40180)
సంజయ ఉవాచ। 6-43-6x (4068)
తతో ధనంజయం దృష్ట్వా బాణగాండీవధారిణం ।
పునరేవ మహానాదం వ్యసృజంత మహారథాఃక ॥ 6-43-6 (40181)
పాండవాః సోమకాశ్చైవ యే చైషామనుయాయినః ।
దధ్ముశ్చ ముదితాః శంఖాన్వీరాః సాగరసంభవాన్ ॥ 6-43-7 (40182)
తతో భేర్యశ్చ పేశ్యశ్చ క్రకచా గోవిషాణికాః ।
సహసైవాభ్యహన్యంత తతః శబ్దో మహానభూత్ ॥ 6-43-8 (40183)
తథా దేవాః సగంధర్వాః పితరశ్చ జనాధిప ।
సిద్ధచారణసంఘాశ్చ సమీయుస్తే దిదృక్షయా ॥ 6-43-9 (40184)
ఋషయశ్చ మహాభాగాః పురస్కృత్య శతక్రతుం ।
సమీయుస్తత్ర సహితా ద్రుష్టుం తద్వైశసం మహత్ ॥ 6-43-10 (40185)
` తే సేనే స్తిమితే సంజే వీక్షమాణే పరస్పరం ।
గంగాయమునయోర్వేగో యథైవైత్య పరస్పరం ॥ 6-43-11 (40186)
ఏవం ప్రవత్తే తే సేనే నిఃశబ్దే జనసంసది ।
చిత్రే పట ఇవాలేఖ్యే దర్శనీయతరే శుభే ॥' 6-43-12 (40187)
తతో యుధిష్ఠిరో దృష్ట్వా యుద్ధాయ సమవస్థితే।
తే సేనే సాగరప్రఖ్యే ముహుః ప్రజ్వలితే నృప ॥ 6-43-13 (40188)
విముచ్య కవచం వీరో నిక్షిప్య చ వరాయుధం ।
అవరుహ్య రథాత్క్షిప్రం పద్ంయామేవ కృతాంజలిః ॥ 6-43-14 (40189)
పితామహమభిప్రేక్ష్య ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః ।
వాగ్యతః ప్రయయౌ ధీరః ప్రాఙ్భుఖో రిపువాహినీం ॥ 6-43-15 (40190)
తం ప్రయాంతమభిప్రేభ్య కుంతీపుత్రో ధనంజయః ।
అవతీర్య రథాత్తూర్ణం భ్రాతృభిః సహితోఽన్వయాత్ ॥ 6-43-16 (40191)
వాసుదేవశ్చ భగవాన్పృష్ఠతోఽనుజగామ తం ।
తథా ముఖ్యాశ్చ రాజానస్తచ్చిత్తా జగ్మురుత్సుకాః ॥ 6-43-17 (40192)
అర్జున ఉవాచ। 6-43-18x (4069)
కిం తే వ్యవసితం రాజన్యదస్మానపహాయ వై।
ప్రద్ంయామేవ ప్రయాతోఽసి ప్రాఙ్ముఖో రిపువాహినీం ॥ 6-43-18 (40193)
భీమసేన ఉవాచ। 6-43-19x (4070)
క్వ గమిష్యసి రాజేంద్ర నిక్షిప్తకవచాయుధః।
దంశితేష్వరిసైన్యేషు భ్రాతౄనుత్సృజ్య పార్థివ ॥ 6-43-19 (40194)
నకుల ఉవాచ। 6-43-20x (4071)
ఏవం గతే త్వయి జ్యేష్ఠే మమ భ్రాతరి భారత।
భీమే దునోతి హృదయం బ్రూహి గంతా భవాన్క్వ ను ॥ 6-43-20 (40195)
సహదేవ ఉవాచ। 6-43-21x (4072)
అస్మిన్రణసమూహే వై వర్తమానే మహాభయే।
ఉత్సృజ్య క్వ ను గంతాసి శత్రూనభిముఖో నృప ॥ 6-43-21 (40196)
సంజయ ఉవాచ। 6-43-22x (4073)
ఏవమాభాష్యమాణోఽపి భ్రాతృభిః కురునందనః।
నోవాచ వాగ్యతః కించిద్గచ్ఛత్యేవ యుధిష్ఠిరః ॥ 6-43-22 (40197)
తానువాచ మహాప్రాజ్ఞో వాసుదేవో మహామనాః ।
అభిప్రాయోఽస్య విజ్ఞాతో మయేతి ప్రహసన్నివ ॥ 6-43-23 (40198)
ఏష భీష్మం తథా ద్రోణం గౌతమం శల్యమేవ చ।
అనుమాన్య గురూన్సర్వాన్యోత్స్యతే పార్థివోఽరిభిః ॥ 6-43-24 (40199)
శ్రూయతే హి పురాకల్పే గురూనననుమాన్య యః।
యుధ్యతే స భవేద్వ్యక్తమపధ్యాతో మహత్తరైః ॥ 6-43-25 (40200)
అనుమాన్య యథాశాస్త్రం యస్తు యుధ్యేన్మహత్తరైః ।
ధ్రువస్తస్య జయో యుద్ధే భవేదితి మతిర్మమ ॥ 6-43-26 (40201)
ఏవం బ్రువతి కృష్ణేఽత్ర ధార్తరాష్ట్రచమూం ప్రతి।
హాహాకారో మహానాసీన్నిఃశబ్దాస్త్వపరేఽభవన్ ॥ 6-43-27 (40202)
దృష్ట్వా యుధిష్ఠిరం దూరాద్ధార్తరాష్ట్రస్య సైనికాః ।
మిథః సంకథయాంచక్రురేషో హి కులపాంసనః ॥ 6-43-29aవ్యక్తం భీత ఇవాభ్యేతి రాజాసౌ భీష్మమంతికం ।
యుధిష్ఠిరః ససోదర్యః శరణార్థం ప్రయాచకః ॥ 6-43-28 (40203)
ధనంజయే కథం నాథే పాండవే చ వృకోదరే ।
నకులే సహదేవే చ భీతిరభ్యేతి పాండవం ॥ 6-43-30 (40204)
న నూనం క్షత్రియకులే జాతః సంప్రథితే భువి।
యథాఽస్య హృదయం భీతమల్పసత్వస్య సంయుగే ॥ 6-43-31 (40205)
తతస్తే సైనికాః సర్వే ప్రశంసంతి స్మ కౌరవాన్ ।
హృష్టాః సుమనసో భూత్వా చేలాని దుధువుశ్చ హ ॥ 6-43-32 (40206)
వ్యనిందంశ్చ తథా సర్వే యోధాస్తవ విశాంపతే।
యుధిష్ఠిరం ససోదర్యం సహితం కేశవనేన హి ॥ 6-43-33 (40207)
తతస్తత్కౌరవం సైన్యం ధిక్వృత్వా తు యుధిష్ఠిరం ।
నిఃశబ్దమభవత్తూర్ణం పునరేవ విశాంపతే ॥ 6-43-34 (40208)
కిం ను వక్ష్యాతి రాజాఽసౌ కిం భీష్మః ప్రతివక్ష్యతి।
కిం భీమః సమరశ్లాఘీ కిం ను కృష్ణార్జునావితి ॥ 6-43-35 (40209)
వివక్షితం కిమస్యేతి సంశయః సుమహానభూత్ ।
ఉభయో సేనయో రాజన్యుధిష్ఠిరకృతే తదా ॥ 6-43-36 (40210)
సోఽవగాహ్య చమూం శత్రోః శరశక్తిసమాకులాం ।
భీష్మమేవాభ్యాత్తూర్ణం భ్రాతృభిః పరివారితః ॥ 6-43-37 (40211)
తమువాచ తతః పాదౌ కారభ్యాం పీడ్య పాండవః ।
భీష్మం శాంతనవం రాజా యుద్ధాయ సముపస్థితం ॥ 6-43-38 (40212)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-39x (4074)
ఆమంత్రయే త్వాం దుర్ధర్ష త్వయా యోత్స్యామహే సహ।
అనజానీహి మాం తాత ఆశిషశ్చ ప్రయోజయ ॥ 6-43-39 (40213)
భీష్మ ఉవాచ। 6-43-40x (4075)
యద్యేవం నాభిగచ్ఛేథా యుధి మాం పృథివీపతే।
శపేయం త్వాం మహారాజ పరీభావాయ భారత ॥ 6-43-40 (40214)
ప్రీతోఽహం పుత్ర యుధ్యస్వ జయమాప్నుహి పాండవ ।
యత్తేఽభిలషితం చాన్యత్తదవాప్నుహి సంయుగే ॥ 6-43-41 (40215)
వ్రియతాం చ వరః పార్థ కిమస్మత్తోఽభికాంక్షసి ।
ఏవం గతే మహారాజ న తవాస్తి పరాజయః ॥ 6-43-42 (40216)
అర్థస్య పురుషో దాసో దాసస్త్వర్థో న కస్యచిత్।
ఇతి సత్యం మహారాజ బద్ధోఽస్ంయర్థేన కౌరవైః ॥ 6-43-43 (40217)
అతస్త్వాం క్లీబవద్వాక్యం బ్రవీమి కురునందన ।
భృతోఽస్త్ంయర్థేన కౌరవ్య యుద్ధాదన్యత్కిమిచ్ఛసి ॥ 6-43-44 (40218)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-45x (4076)
మంత్రయస్వ మహాబాహో హితైషీ మమ నిత్యశః।
యుధ్యస్వ కౌరవస్యార్థే మమైష సతతం వరః ॥ 6-43-45 (40219)
భీష్మ ఉవాచ। 6-43-46x (4077)
రాజన్కిమత్ర సాహ్యం తే కరోమి కురునందన।
కామం యోత్స్యే పరస్యార్థే బ్రూహి యత్తే వివక్షితం ॥ 6-43-46 (40220)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-47x (4078)
కథం జయేయం సంగ్రామే భవంతమపరాజితం।
ఏతన్మే మంత్రయ హితం యది శ్రేయః ప్రపశ్యసి ॥ 6-43-47 (40221)
భీష్మ ఉవాచ। 6-43-48x (4079)
నైనం పశ్యామి కౌంతేయ యో మాం యుధ్యంతమాహవే।
విజయేత పుమాన్కశ్తిత్సాక్షాదపి శతక్రతుః ॥ 6-43-48 (40222)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-49x (4080)
హంత పృచ్ఛామి తస్మాత్త్వాం పితామహ నమోస్తు తే।
వధోపాయం బ్రవీహి త్వమాత్మనః సమరే పరైః ॥ 6-43-49 (40223)
భీష్మ ఉవాచ। 6-43-50x (4081)
న స్మ తం తాత పశ్యామి సమరే యో జయేత మాం।
న తావన్మృత్యుకాలోఽపి పునరాగమనం కురు ॥ 6-43-50 (40224)
సంజయ ఉవాచ। 6-43-51x (4082)
తతో యుధిష్ఠిరో వాక్యం భీష్మస్య కురునందన।
శిరసా ప్రతిజగ్రాహ భూయస్తమభివాద్య చ ॥ 6-43-51 (40225)
ప్రాయాత్పునర్మహాబాహురాచార్యస్య రథం ప్రతి।
పశ్యతాం సర్వసైన్యానాం మధ్యేన భ్రాతృభిః సహ ॥ 6-43-52 (40226)
స ద్రోణమభివాద్యాథ కృత్వం చాభిప్రదక్షిణం ।
ఉవాచ రాజా దుర్ధర్షమాత్మనిఃశ్రేయసం వచః ॥ 6-43-53 (40227)
ఆమంత్రయే త్వాం భగవన్యోత్స్యే విగితకల్మషః ।
కథం జయే రిపూన్సర్వాననుజ్ఞాతస్త్వయా ద్విజ ॥ 6-43-54 (40228)
ద్రోణ ఉవాచ। 6-43-55x (4083)
యది మాం నాభిగచ్ఛేథా యుద్ధాయ కృతనిశ్చయః।
శపేయం త్వాం మహారాజ పరీభావాయ సర్వశః ॥ 6-43-55 (40229)
తద్యుధిష్ఠిర తుష్టోఽస్మి పూజితశ్చ త్వయాఽనఘ।
అనుజానామి యుధ్యస్వ విజయం సమవాప్నుహి ॥ 6-43-56 (40230)
కరవాణి చ తే కామం బ్రూహి త్వమభికాంక్షితం ।
ఏవం గతే మహారాజ యుద్ధాదన్యత్కిమిచ్ఛసి ॥ 6-43-57 (40231)
అర్థస్య పురుషో దాసో దాసస్త్వర్థో న కస్యచిత్।
ఇతి సత్యం మహారాజ బద్ధోఽస్ంయర్థేన కౌరవైఃక ॥ 6-43-58 (40232)
బ్రవీంయేతత్క్లీబవత్త్వాం యుద్ధాదన్యత్కిమిచ్ఛసి।
యోత్స్యేఽహం కౌరవస్యార్థే తవాశాస్యో జయో మయా ॥ 6-43-59 (40233)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-60x (4084)
జయమాశాస్స్వ మే బ్రహ్మన్మంత్రయస్వ చ మద్ధితం।
యుధ్యస్వ కౌరవస్యార్థే వర ఏష వృతో మయా ॥ 6-43-60 (40234)
ద్రోణ ఉవాచ। 6-43-61x (4085)
ధ్రువస్తే విజయో రాజన్యస్య మంత్రీ హరిస్తవ ।
అహం త్వామభిజానామి రణే శత్రూన్విజేష్యసి ॥ 6-43-61 (40235)
యతో ధర్మస్తతః కృష్ణో యతః కృష్ణస్తతో జయః।
యుధ్యస్వ గచ్ఛ కౌంతేయ పృచ్ఛ మాం కిం బ్రవీమి తే ॥ 6-43-62 (40236)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-63x (4086)
పృచ్ఛామి త్వాం ద్విజశ్రేష్ఠ శ్రృణు యన్మేఽభికాంక్షితం।
కథం జయేయం సంగ్రామే భవంతమపరాజితం ॥ 6-43-63 (40237)
ద్రోణ ఉవాచ। 6-43-64x (4087)
న తేఽస్తి విజయస్తావద్యావద్యుద్ధ్యాంయహం రణే।
మమాశు నిధనే రాజన్యతస్వ సహ సదరైః ॥ 6-43-64 (40238)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-65x (4088)
హంత తస్మాన్మహాబాహో వధోపాయం వదాత్మనః।
ఆచార్య ప్రణిపత్యైష పృచ్ఛామి త్వాం నమోఽస్తు తే ॥ 6-43-65 (40239)
ద్రోణ ఉవాచ। 6-43-66x (4089)
న శత్రుం తాత పశ్యామి యో మాం హన్యాద్రథే స్థితం।
యుధ్యమానం సుసంరబ్ధం శరవర్షౌఘవర్షిణం ॥ 6-43-66 (40240)
ఋతే ప్రాయగతం రజన్న్యస్తశస్త్రమచేతనం ।
హన్యాన్మాం యుధి యోధానాం సత్యమేతద్బ్రవీమి తే । 6-43-67 (40241)
శస్త్రం చాహం రణే జహ్యాం శ్రుత్వా తు మహదప్రియం।
శ్రద్ధేపవాక్యాత్పురుషాదేతత్సత్యం బ్రవీతి తే ॥ 6-43-68 (40242)
సంజయ ఉవాచ। 6-43-69x (4090)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా మహారాజ భారద్వాజస్య ధీమతః।
అనుమాన్య తమాచార్యం ప్రాయాచ్ఛారద్వతం ప్రతి ॥ 6-43-69 (40243)
సోఽభివాద్య కృపం రాజా కృత్వా చాపి ప్రదక్షిణం ।
ఉవాచ దుర్ధర్షతమం వాక్యం వాక్యవిదాం వరః ॥ 6-43-70 (40244)
అనుమానయే త్వాం యోత్స్యేఽహం గురో విగతకల్మషః ।
జయేయం చ రిపూన్సర్వాననుజ్ఞాతస్త్వయాఽనఘ ॥ 6-43-71 (40245)
కృప ఉవాచ। 6-43-72x (4091)
యది మాం నాభిగచ్ఛేథా యుద్ధాయ కృతనిశ్చయః।
శపేయం త్వాం మహారాజ పరీభావాయ సర్వశః ॥ 6-43-72 (40246)
అర్థస్య పురుషో దాసో దాసస్త్వర్థో న కస్యచిత్ ।
ఇతి సత్యం మహారాజ బద్ధోఽస్ంయర్థేన కౌరవైః । 6-43-73 (40247)
తేషామర్థే మహారాజ యోద్ధవ్యమితి మే మతిః ।
అతస్త్వాం క్లీబవద్బ్రూయాంయుద్ధాదన్యత్కిమిచ్ఛసి ॥ 6-43-74 (40248)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-75x (4092)
హంత పృచ్ఛామి తే తస్మాదాచార్య శ్రృణు మే వచః।
ఇత్యుక్త్వా వ్యథితో రాజా నోవాచ గతచేతనః ॥ 6-43-75 (40249)
సంజయ ఉవాచ 6-43-76x (4093)
తం గౌతమః ప్రత్యువాచ విజ్ఞాయాస్య వివక్షితం।
అవధ్యోఽహం మహీపాల యద్ధ్యస్వ జయమాప్నుహి ॥ 6-43-76 (40250)
ప్రీతస్తేఽభిగమేనాహం జయం తవ నరాధిప ।
ఆశాసిష్యే సదోత్థాయ సత్యమేతద్బ్రవీమి తే ॥ 6-43-77 (40251)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా మహారాజ గౌతమస్య విశాంపతే।
అనుమాన్య కృపం రాజా ప్రయయౌ యేన మద్రరాట్ ॥ 6-43-78 (40252)
స శల్యమభివాద్యాథ కృత్వా చాభిప్రదక్షిణం ।
ఉవాచ రాజా దుర్ధర్షమాత్మనిఃశ్రేయసం వచః ॥ 6-43-79 (40253)
అనుమానయే త్వాం దుర్ధర్ష యోత్స్యే విగతకల్మషః ।
జయేయం ను పరాన్రాజన్ననుజ్ఞాతస్త్వయా రిపూన్ ॥ 6-43-80 (40254)
శల్య ఉవాచ। 6-43-81x (4094)
యది మాం నాధిగచ్ఛేథా యుద్ధాయ కృతనిశ్చయః ।
శపేయం త్వాం మహారాజ పరీభావాయ వై రణే ॥ 6-43-81 (40255)
తుష్టోఽస్మి పూజితశ్చాస్మి యత్కాంక్షసి తదస్తు తే ।
అనుజానామి చైవ త్వాం యుధ్యస్వ జయమాప్నుహి ॥ 6-43-82 (40256)
బ్రూహి చైష పరం వీర కేనార్థః కిం దదామి తే।
ఏవం గతే మహారాజ యుద్ధాదన్యత్కిమిచ్ఛసి ॥ 6-43-83 (40257)
అర్థస్య పురుషో దాసో దాసస్త్వర్థో న కస్యచిత్।
ఇతి సత్యం మహారాజ బద్ధోస్ంయర్థేన కౌరవైః ॥ 6-43-84 (40258)
కరిష్యామి హి తే కామం భాగినేయ యథేప్సితం।
బ్రవీంయతః క్లీబవత్త్వాం యుద్ధాదన్యత్కిమిచ్ఛసి ॥ 6-43-85 (40259)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-86x (4095)
మంత్రయస్వ మహారాజ నిత్యం మద్ధితముత్తమం।
కామం యుద్ధ్య పరస్యార్థే వరమేతం వృణోంయహం ॥ 6-43-86 (40260)
శల్య ఉవాచ। 6-43-87x (4096)
కిమత్ర బ్రూహి సాహ్యం తే కరోమి నృపసత్తమ।
కామం యోత్స్యే పరస్యార్థే బద్ధోఽస్ంయర్థేన కౌరవైః ॥ 6-43-87 (40261)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-88x (4097)
స ఏవ మే వరః శల్య ఉద్యోగే యస్త్వయా కృతః।
సూతపుత్రస్య సంగ్రామే కార్యస్తేజోవధస్త్వయా ॥ 6-43-88 (40262)
శల్య ఉవాచ। 6-43-89x (4098)
సంపత్స్యత్యేష తే కామః కుంతీపుత్ర యథేప్సితం ।
గచ్ఛ యుధ్యస్వ విస్రబ్ధః ప్రతిజానే వచస్తవ ॥ 6-43-89 (40263)
సంజయ ఉవాచ। 6-43-90x (4099)
అనుమాన్యాథ కౌంతేయో మాతులం మద్రకేశ్వరం ।
నిర్జగామ మహాసైన్యాద్భ్రతృభిః పరివారితః ॥ 6-43-90 (40264)
వాసుదేవస్తు రాధేయమాహవేఽభిజగామ వై।
తత ఏనమువాచేదం పాండవార్థే గదాగ్రజః ॥ 6-43-91 (40265)
శ్రుతం మే కర్ణ భీష్మస్య ద్వోషాత్కిల న యోత్స్యసే।
అస్మాన్వరయ రాధేయ యావద్భీష్మో న హన్యతే ॥ 6-43-92 (40266)
హతే తు భీష్మే రాధేయ పునరేష్యసి సంయుగం ।
ధార్తరాష్ట్రస్య సాహాయ్యం యది పశ్యసి చేత్సమం ॥ 6-43-93 (40267)
కర్ణ ఉవాచ। 6-43-94x (4100)
న విప్రియం కరిష్యామి ధార్తరాష్ట్రస్య కేశవ ।
త్యక్తప్రాణం హి మాం విద్ధి దుర్యోధనహితైషిణం ॥ 6-43-94 (40268)
సంజయ ఉవాచ। 6-43-95x (4101)
తచ్ఛ్రుత్వా వచనం కృష్ణః సంన్యవర్తత భారత ।
యుధిష్ఠిరపురోగైశ్చ పాండవైః సహ సంగతః ॥ 6-43-95 (40269)
అథ సైన్యస్య మధ్యే తు ప్రాక్రోశత్పాండవాగ్రజః ।
యోఽస్మాన్వృణోతి తమహం వరయే సాహ్యకారణాత్ ॥ 6-43-96 (40270)
అథ తాన్సమభిప్రేక్ష్య యుయుత్సురిదమబ్రవీత్ ।
ప్రీతాత్మా ధర్మరాజానం కుంతీపుత్రం యుధిష్ఠిరం ॥ 6-43-97 (40271)
అహం యోత్స్యామి భవతః సంయుగే ధృతరాష్ట్రజాన్ ।
యుష్మదర్థం మహారాజ యది మాం వృణుషేఽనఘ ॥ 6-43-98 (40272)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-43-99x (4102)
ఏహ్యేహి సర్వే యోత్స్యామస్తవ భ్రాతౄనపండితాన్।
యుయుత్సో వాసుదేవశ్చ వయం చ బ్రూమ సర్వశః ॥ 6-43-99 (40273)
వృణోమి త్వాం మహాబాహో యుధ్యస్వ మమ కారణాత్।
త్వయి పిండశ్చ తంతుశ్చ ధృతరాష్ట్రస్య దృశ్యతే ॥ 6-43-100 (40274)
భజస్వాస్మాన్రాజపుత్ర భజమానాన్మహాద్యుతే ।
న భవిష్యతి దుర్బుద్ధిర్ధార్తరాష్ట్రోఽత్యమర్షణః ॥ 6-43-101 (40275)
సంజయ ఉవాచ। 6-43-102x (4103)
తతో యుయుత్సుః కౌరవ్యాన్పరిత్యజ్య సుతాంస్తవ।
జగామ పాండుపుత్రాణాం సేనాం విశ్రావ్య దుందుభిం ॥ 6-43-102 (40276)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా సంప్రహృష్టఃక సహానుజః ।
జగ్రాహ కవచం భూయో దీప్తిమత్కనకోంజ్వలం ॥ 6-43-103 (40277)
ప్రత్యపద్యంత తే సర్వే స్వరథాన్పురుషర్షభాః ।
తతో వ్యూహం యథాపూర్వం ప్రత్యవ్యూహంత తే పునః ॥ 6-43-104 (40278)
అవాదయందుందుభీంశ్చ శతశశ్చైవ పుష్కరాన్ ।
సింహనాదాంశ్చ వివిధాన్వినేదుః పురుషర్షభాః ॥ 6-43-105 (40279)
రథస్థాన్పురుషవ్యాఘ్రాన్పాండవాన్ప్రేక్ష్య పార్థివాః ।
ధృష్టద్యుంనాదయః సర్వే పునర్జహృషిరే తదా ॥ 6-43-106 (40280)
గౌరవం పాండుపుత్రాణాం మాన్యాన్మానయతాం చ తాన్।
దృష్ట్వా మహీక్షితస్తత్ర పూజయాంచక్రిరే భృశం ॥ 6-43-107 (40281)
సౌహృదం చ కృపాం చైవ ప్రాప్తకాలం మహాత్మనాం ।
దయాం చ జ్ఞాతిషు పరాం కథయాంచక్రిరే నృపాః ॥ 6-43-108 (40282)
సాధుసాధ్వితి సర్వత్ర నిశ్చేరుః స్తుతిసంహితాః।
వాచః పుణ్యాః కీర్తిమతాం మనోహృదయహర్షణాః ॥ 6-43-109 (40283)
ంలేచ్ఛాశ్చార్యాశ్చ యే తత్ర దదృశుః శుశ్రువుస్తథా ।
వృత్తం తత్పాండుపుత్రాణాం రురుదుస్తే సగద్గదాః ॥ 6-43-110 (40284)
తతో జఘ్నుర్మహాభేరీః శతశశ్చ సహస్రశః ।
శంఖాంశ్చ గోక్షీరనిభాందధ్ముర్హృష్టా మనస్వినః ॥ ॥ 6-43-111 (40285)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి త్రిచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-43-8 పేశ్యః కాహలాః। క్రకచా జయమంగలాః। గోవిషాణికాః గవాదిశ్రృంగాణి ॥ 6-43-25 పురాకల్పే ప్రాచీనశాస్త్రే ॥ 6-43-29 వ్యక్తం నియతం। భీష్మం భీష్మస్య। అంతికం సమీపం ॥ 6-43-36 వివక్షితం వక్తుమిష్టం ॥ 6-43-50 తావత్ సంప్రతి ॥ 6-43-53 ఆత్మనిఃశ్రేసం స్వహిత సాధనం ॥ 6-43-65 అభిజానామి అనుజానామి ॥ 6-43-67 ప్రాయగతం మరణాయ నియతం । అచేతనం యోగబలేన త్యక్తదేహం । యోధానాం మధ్యే కశ్చిదితి శేషః ॥ 6-43-68 జహ్యాం త్యజేయం ॥ 6-43-98 భవతః భవత్సంబంధీ ॥ 6-43-100 తంతుః సంతతిః । పిండః పితృయజ్ఞః । అన్యే సర్వే మరిష్యంతీతి భావః ॥ 6-43-107 గౌరవం మాన్యత్వం ॥ 6-43-108 సౌహృదం మైత్రీం । కృపాం స్నేహం। దయాం పరదుఃఖప్రహాణేచ్ఛాం ॥ 6-43-109 కీర్తిమతాం పాండవానాం స్తుతిసంహితా వాచ ఇతి సంబంధః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 044
॥ శ్రీః ॥
6.44. అధ్యాయః 044
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
కురుపాండవసేనయోర్యుద్ధారంభః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-44-0 (40286)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-44-0x (4104)
ఏవం వ్యూఢేష్వనీకేషు మామకేష్వితరేషు చ।
కే పూర్వం ప్రాహరంస్తత్ర కురవఃక పాండవా ను కిం ॥ 6-44-1 (40287)
సంజయ ఉవాచ। 6-44-2x (4105)
భ్రాతృభిః సహితో రాజన్పుత్రో దుఃశాసనస్తవ।
భీష్మం ప్రముఖతః కృత్వా ప్రయయౌ సహ సేనయా ॥ 6-44-2 (40288)
తథైవ పాండవాః సర్వే భీమసేనపురోగమాః ।
భీష్మేణ యుద్ధమిచ్ఛంతః ప్రయయుర్హృష్టమానసాః ॥ 6-44-3 (40289)
క్ష్వేడాః కిలకిలాశబ్దాః క్రకచా గోవిషాణికాః ।
భేరీమృదంగమురజా హయకుంజరనిఃస్వనాః ॥ 6-44-4 (40290)
ఉభయోఃక సేనయోర్హ్యాసంస్తతస్తేఽస్మాన్సమాద్రవన్।
వయం తాన్ప్రతిర్దంతస్తదాఽఽసీత్తుములం మహత్ ॥ 6-44-5 (40291)
మహాంత్యనీకాని మహాసముచ్ఛ్రయే
సమాగమే పాండవధార్తరాష్ట్రయోః।
చకంపిరే శంఖమృదంగనిఃస్వనైః
ప్రకంపితానీవ వనాని వాయునా ॥ 6-44-6 (40292)
నరేంద్ర నాగాశ్వరతాకులానా-
మభ్యాగతానామశివే ముహూర్తే।
బభూవ ఘోషస్తుములశ్చమూనాం
వాతోద్ధుతానామివ సాగరాణాం ॥ 6-44-7 (40293)
తస్మిన్సముత్థితే శబ్దే తుములే రోమహర్షణే।
భీమసేనో మహాబాహుః ప్రాణదద్గోవృషో యథా ॥ 6-44-8 (40294)
శంఖదుందుభినిర్ఘోషం వారణానాం చ బృంహితం।
సింహనాదం చ సైన్యానాం భీససేనరవోఽభ్యభూత్ ॥ 6-44-9 (40295)
హయానాం హేషమాణానామనీకేషు సహస్రశః ।
సర్వానభ్యభవచ్చబ్దాన్భీమస్య నదతః స్వనః ॥ 6-44-10 (40296)
తం శ్రుత్వా నినదం తస్య సైన్యాస్తవ వితత్రసుః ।
జీమూతస్యేవ నదతః శక్రాశనిసమస్వనం ॥ 6-44-11 (40297)
వాహనాని చ సర్వాణి శకృన్మూత్రం ప్రముస్రువుః ।
శబ్దేన తస్య వీరస్య సింహస్యేవేతరేక మృగాః ॥ 6-44-12 (40298)
దర్శయన్ఘోరమాత్మానం మహాభ్రమివ నాదయన్।
విభీషయంస్తవ సుతాన్భీమసేనః సమభ్యయాత్ ॥ 6-44-13 (40299)
తమాయాంతం మహేష్వాసం సోదర్యాః పర్యవారయన్ ।
ఛాదయంతః శరవ్రాతైర్మేఘా ఇవ దివాకరం ॥ 6-44-14 (40300)
దుర్యోధనశ్చ పుత్రస్తే దుర్ముఖో దుఃసహః శలః ।
దుఃశాసనశ్చాతిరథస్తథా దుర్మర్షణో నృపః ॥ 6-44-15 (40301)
వివింశతిశ్చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ మహారథః ।
పురుమిత్రో జయో భోజః సౌమదత్తిశ్చ వీర్యవాన్ ॥ 6-44-16 (40302)
మహాచాపాని ధున్వంతో మేఘా ఇవ సవిద్యుతః ।
ఆదదానాశ్చ నారాచాన్నిర్ముక్తాశీవిషోపమాన్ ॥ 6-44-17 (40303)
అథ తే ద్రౌపదీపుత్రాః సౌభద్రశ్చ మహారథః ।
నకులః సహదేవశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ॥ 6-44-18 (40304)
ధార్తరాష్ట్రాన్ప్రతియయురర్దయంతః శితైః శరైః ।
వజ్రైరివ మహావేగైః శిఖరాణి ధరాభృతాం ॥ 6-44-19 (40305)
తస్మిన్ప్రథమసంగ్రామే భీమజ్యాతలనిఃస్వనే।
తావకానాం పరేషాం చ నాసీత్కశ్చిత్పరాఙ్ముఖః ॥ 6-44-20 (40306)
లాఘవం ద్రోణశిష్యాణామపశ్యం భరతర్షభ ।
నిమిత్తవేధినాం చైవ శరానుత్సృజతాం భృశం ॥ 6-44-21 (40307)
నోపశాంయతి నిర్ఘోషో ధనుషాం కూజతాం తథా।
వినిశ్చేరుః శరా దీప్తాజ్యోతీంషీవ నభస్తలాత్ ॥ 6-44-22 (40308)
సర్వే త్వన్యే మహీపాలాః ప్రేక్షకా ఇవ భారత।
దదృశుర్దర్శనీయం తం భీమం జ్ఞాతిసమాగమం ॥ 6-44-23 (40309)
తతస్తే జాతసంరంభాః పరస్పరకృతాగసః ।
అన్యోన్యస్పర్ధయా రాజన్వ్యాయచ్ఛంత మహారథాః ॥ 6-44-24 (40310)
కురుపాండవసేనే తే హస్త్యశ్వరథసంకులే ।
శుశుభాతే రణేఽతీవ పటే చిత్రార్పితే ఇవ ॥ 6-44-25 (40311)
తతస్తే పార్థివాః సర్వే ప్రగృహీతశరాసనాః ।
సహసైన్యాః సమాపేతుః పుత్రస్య తవ శాసనాత్ ॥ 6-44-26 (40312)
యుధిష్ఠిరేణ చదిష్టాః పార్థివాస్తే సహస్రశః ।
వినదంతః సమాపేతుః పుత్రస్య తవ వాహినీం ॥ 6-44-27 (40313)
ఉభయోః సేనయోస్తీవ్రః సైన్యానాం స సమాగమః ।
అంతర్ధీయత చాదిత్యః సైన్యేన రజసా వృతః ॥ 6-44-28 (40314)
ప్రయుద్ధానాం ప్రభగ్నానాం పునరావర్తినామపి।
నాత్ర స్వేషాం పరేషాం వా విశేషః సమదృశ్యత ॥ 6-44-29 (40315)
తస్మిస్తు తుములే యుద్ధే వర్తమానే మహాభయే।
అతి సర్వాణ్యనీకాని పితా తేఽభివ్యరోచత ॥ ॥ 6-44-30 (40316)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి చతుశ్చత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-44-6 మహాన్ సముచ్ఛ్రయః సంప్రహారో యత్ర ॥ 6-44-9 అభ్యభూత్ అభిభూతవాన్ ॥ 6-44-14 సోదర్యాః రాజానుజాః ॥ 6-44-21 నిమిత్తం లక్ష్యం ॥ 6-44-25 పటే ఇతి సప్తంయంతం ॥ 6-44-28 సైన్యేన సేనాభవేన ॥ 6-44-30 అతి అతిక్రంయ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 045
॥ శ్రీః ॥
6.45. అధ్యాయః 045
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
కురుపాండవసేనయోర్ద్వంద్వయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-45-0 (40317)
సంజయ ఉవాచ। 6-45-0x (4106)
పూర్వాహ్ణే తస్య రౌద్రస్య యుద్ధమహ్నో విశాంపతే।
ప్రావర్తత మహాఘోరం రాజ్ఞాం దేహావకర్తనం ॥ 6-45-1 (40318)
కురూణాం సృంజయానాం చ జిగీషూణాం పరస్పరం ।
సింహానామివ సంహ్రాదో దివముర్వీ చ నాదయన్ ॥ 6-45-2 (40319)
ఆసీత్కిలకిలాశబ్దస్తలశంఖరవైః సహ ।
జఝిరే సింహనాదాశ్చ శూరాణాం ప్రతిగర్జతాం ॥ 6-45-3 (40320)
తలత్రాభిహతాశ్చైవ జ్యాశబ్దా భరతర్షభ।
పత్తీనాం పాదశబ్దశ్చ వాజినాం చ మహాస్వనః ॥ 6-45-4 (40321)
తోత్రాంకుశనిపాతశ్చ ఆయుధానాం చ నిఃస్వనః।
ఘంటాశబ్దశ్చ నాగానామన్యోన్యమభిధావతాం ॥ 6-45-5 (40322)
తస్మిన్సముదితే శబ్దే తుగులే రోమహర్షణే ।
బభూవ రథనిర్ఘోషః పర్జన్యనినదోపమఃక ॥ 6-45-6 (40323)
తే మనః క్రూరమాధాయ సమభిత్యక్తజీవితాః ।
పాండవానభ్యవర్తంత సర్వ ఏవోచ్ఛ్రితధ్వజాః ॥ 6-45-7 (40324)
అథ శాంతనవో రాజన్నభ్యధావద్ధనంజయం ।
ప్రగృహ్య కార్ముకం ఘోరం కాలదండోపమం రణే ॥ 6-45-8 (40325)
అర్జునోఽపి ధనుర్గృహ్య గాండీవం లోకవిశ్రుతం ।
అభ్యధావత తేజస్వీ గాంగేయం రణమూర్ధని ॥ 6-45-9 (40326)
తావుభౌ కురుశార్దూలౌ పరస్పరవధైషిణౌ।
గాంగేయస్తు రణే పార్థం విద్ధ్వా నాకంపయద్బలీ ॥ 6-45-10 (40327)
తథైవ పాండవో రాజన్భీష్మం నాకంపయద్యుధి।
సాత్యకిస్తు మహేష్వాసః కృతవర్మాణమభ్యాత్ ॥ 6-45-11 (40328)
తయోః సమభయవద్యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం ।
సాత్యకిః కృతవర్మాణం కృతవార్మా చ సాత్యకిం ॥ 6-45-12 (40329)
ఆనర్చ్ఛతుః శరైర్ఘోరైస్తక్షమాణౌ పరస్పరం।
తౌ శరాచితసర్వాంగౌ శుశుభాతే మహాబలౌ ॥ 6-45-13 (40330)
వసంతే పుష్పశబలౌ పుష్పితావివ కింశుకౌ ।
అభిమన్యుర్మహేష్వాసం బృహద్బలమయోధయత్ ॥ 6-45-14 (40331)
తతః కోసలరాజాఽసావభిమన్యోర్విశాంపతే ।
ధ్వజం చిచ్ఛేద సమరే సారథిం చ వ్యపాతయత్ ॥ 6-45-15 (40332)
సౌభద్రస్తు తతః క్రుద్ధః పాతితే రథసారథౌ।
బృహద్బలం మహారాజ వివ్యాధ నవభిః శరైః ॥ 6-45-16 (40333)
అథాపరాభ్యాం భల్లాభ్యాం శితాభ్యామరిమర్దనః ।
ధ్వజమేకేన చిచ్ఛేద పార్ష్ణిమేకేన సారథిం ॥ 6-45-17 (40334)
అన్యోన్యం చ శరైః క్రుద్ధౌ తతక్షాతే పరస్పరం ।
మానినం సమరే దృప్తం కృతవైరం మహారథం॥ 6-45-18 (40335)
భీమసేనస్తవ సుతం దుర్యోధనమయోధయత్ ।
తావుభౌ నరశార్దూలౌ కురుముఖ్యౌ మహాబలౌ ॥ 6-45-19 (40336)
అన్యోన్యం శరవర్షాభ్యాం వవృషాతే రణాజిరే।
తౌ వీక్ష్య తు మహాత్మానౌ కృతినౌ చిత్రయోధినౌ ॥ 6-45-20 (40337)
విస్మయః సర్వభూతానాం సమపద్యత భారత।
దుఃశాసనస్తు నకులం ప్రత్యుద్యాయ మహాబలం ॥ 6-45-21 (40338)
అవిధ్యన్నిశితైర్బాణైర్బహుభిర్మర్మభేదిభిః ।
తస్య మాద్రీసుతః కేతుం సశరం చ శరాసనం ॥ 6-45-22 (40339)
చిచ్ఛేద నిశితైర్బాణైః ప్రహసన్నివ భారత ।
అథైనం పంచవింశత్యా క్షుద్రకాణాం సమార్పయత్ ॥ 6-45-23 (40340)
పుత్రస్తు తవ దుర్ధర్షో నకులస్య మహాహవే ।
తురంగాంశ్చిచ్ఛిదే బాణైర్ధ్వజం చైవాభ్యపాతయత్ ॥ 6-45-24 (40341)
దుర్ముఖః సహదేవం చ ప్రత్యుద్యాయ మహాబలం ।
వివ్యాధ శరవర్షేణ యతమానం మహాహవే ॥ 6-45-25 (40342)
సహదేవస్తతో వీరో దుర్ముఖస్య మహారణే।
శరేణ భృతశీక్ష్ణేన పాతయామాస సారథిం ॥ 6-45-27aతావన్యోన్యం సమాసాద్య సమరే యుద్ధదుర్మదౌ । 6-45-27bత్రాసయేతాం శరైర్ఘోరైః కృతప్రతికృతైషిణౌ ॥ 6-45-26 (40343)
యుధిష్ఠిరః స్వయం రాజా మద్రరాజానమభ్యయాత్।
తస్య మద్రాధిపశ్చాపం ద్విధా చిచ్ఛేద మారిష ॥ 6-45-28 (40344)
తదపాస్య ధనుశ్ఛిన్నం కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః ।
అన్యత్కార్ముకమాదాయ వేగవద్బలవత్తరం ॥ 6-45-29 (40345)
తతో మద్రేశ్వరం రాజా శరైః సన్నతపర్వభిః ।
ఛాదయామాస సంక్రుద్ధస్తిష్ఠ తిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ॥ 6-45-30 (40346)
ధృష్టద్యుంనస్తతో ద్రోణమభ్యద్రవత భారత।
తస్య ద్రోణః సుసంక్రుద్ధః పరాసుకరణం దృఢం ॥ 6-45-31 (40347)
త్రిధా చిచ్ఛేద సమరే పాంచాల్యస్య తు కార్ముకం ।
శరం చైవ మహాఘోరం కాలదండమివాపరం ॥ 6-45-32 (40348)
ప్రేషయామాస సమరే సోఽస్య కాయే న్యమంజత।
అథాన్యద్ధనురాదాయ సాయకాంశ్చ చతుర్దశ ॥ 6-45-33 (40349)
ద్రోణం ద్రుపదపుత్రస్తు ప్రతివివ్యాధ సంయుగే ।
తావన్యోన్యం సుసంక్రుద్ధౌ చక్రతుః శుభృశం రణం ॥ 6-45-34 (40350)
సౌమదత్తిం రణే శంఖో రభసం రభసో యుధి ।
ప్రత్యుద్యయౌ మహారాజ తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ॥ 6-45-35 (40351)
తస్య వై దక్షిణం వీరో నిర్బిభేద రణే భుజం ।
సమదత్తిస్తథా శంఖం జత్రుదేశే సమాహనత్ ॥ 6-45-36 (40352)
తయోస్తదభవద్యుద్ధం ఘోరరూపం విశాంపతే ।
దృప్తయోః సమరే పూర్వం వృత్రవాసవయోరివ ॥ 6-45-37 (40353)
బాహ్లీకం తు రణే క్రుద్ధ క్రుద్ధరూపో విశాంపతే।
అభ్యద్రవదమేయాత్మా ధృష్టకేతుర్మహారథః ॥ 6-45-38 (40354)
బాహ్లీకస్తు రణే రాజంధృష్టకేతుమమర్షణః ।
శరైర్బహుభిరానర్చ్ఛత్సింహనాదమథానదత్ ॥ 6-45-39 (40355)
చేదిరాజస్తు సంక్రుద్ధో బాహ్లీకం నవభిః శరైః ।
వివ్యాధ సమరే తూర్ణం మత్తో మత్తమివ ద్విపం ॥ 6-45-40 (40356)
తౌ తత్ర సమరే క్రుద్ధౌ నర్దంతౌ చ పునః పునః ।
సమీయతుః సుసంక్రుద్ధావంగారవబుధావివ ॥ 6-45-41 (40357)
రాక్షసం రౌద్రకర్మాణం క్రూరకర్మా ఘటోత్కచః ।
అలంబుసం ప్రత్యుదియాద్బలం శక్ర ఇవాహవే ॥ 6-45-42 (40358)
ఘటోత్కచస్తతః క్రుద్ధో రాక్షసం తం మహాబలం ।
నవత్యా సాయకైస్తీక్ష్ణైర్దారయామాస భారత ॥ 6-45-43 (40359)
అలంబుసస్తు సమరే భైమసేనిం మహాబలం ।
బహుధా దారయామాస శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-45-44 (40360)
వ్యభ్రాజేతాం తతస్తౌ తు సంయుగే శరవిక్షతౌ।
యథా దేవాసురే యుద్ధే బలశక్రౌ మహాబలౌ ॥ 6-45-45 (40361)
శిఖండీ సమరే రాజంద్రౌణిమభ్యుద్యయౌ బలీ ।
అశ్వత్థామా తతః క్రుద్దః శిఖండినముపస్థితం ॥ 6-45-46 (40362)
నారాచేన సుతీక్ష్ణేన భృశం విద్ధ్వా హ్యకంపయత్ ।
శిఖండ్యపి తతో రాజంద్రోణపుత్రమతాడయత్ ॥ 6-45-47 (40363)
సాయకేన సుపీతేన తీక్ష్ణేన నిశితేన చ।
తౌ జఘ్నతుస్తదాన్యోన్యం శరైర్బహువిధైర్మృధే ॥ 6-45-48 (40364)
భగదత్తం రణే శూరం విరాటో వాహినీపతిః।
అభ్యయాత్త్వరితో రాజంస్తతో యుద్ధమవర్తత ॥ 6-45-49 (40365)
విరాటో భగదత్తం తు శరవర్షణ భారత।
అభ్యవర్షత్సుసంక్రుద్ధో మేఘో వృష్ట్యా ఇవాచలం ॥ 6-45-50 (40366)
భగదత్తస్తతస్తూర్ణం విరాటం పృథివీపతిం ।
ఛాదయామాస సమరే మేఘః సూర్యమివోదితం ॥ 6-45-51 (40367)
బృహత్క్షత్రం తు కైకేయం కృపః శారద్వతో యయౌ ।
తం కృపః శరవర్షేణ చ్ఛాదయామాస భారత ॥ 6-45-52 (40368)
గౌతమం కైకయః క్రుద్ధః శరవృష్ట్యాఽభ్యపూరయత్ ।
తావన్యోన్యం హయాన్హత్వా ధనుశ్ఛిత్వా చ భారత ॥ 6-45-53 (40369)
విరథావసియుద్ధాయ సమీయతురమర్షణౌ ।
తయోస్తదభవద్యుద్ధం ఘోరరూపం సుదారుణం ॥ 6-45-54 (40370)
ద్రుపదస్తు తతో రాజన్సైంధవం వై జయద్రథం ।
అభ్యుద్యయౌ హృష్టరూపో హృష్టరూపం పరంతపః ॥ 6-45-55 (40371)
తతః సైంధవకో రాజా ద్రుపదం విశిఖైస్త్రిభిః ।
తాజయామాస సమరే స చ తం ప్రత్యబిధ్యత ॥ 6-45-56 (40372)
తయోస్తదభవద్యుద్ధం ఘోరరూపం సుదారుణం ।
ఈక్షణప్రీతిజననం శుక్రాంగరకయోరివ ॥ 6-45-57 (40373)
వికర్ణస్తు సుతస్తుభ్యం సుతసోమం మహాబలం ।
అభ్యయాంజవనైరశ్వైస్తతో యుద్ధమవర్తత ॥ 6-45-58 (40374)
వికర్ణః సుతసోమం తు విద్ధ్వా నాకంపయచ్ఛరైః ।
సుతసోమో వికర్ణం చ తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-45-59 (40375)
సుశర్మాణం నరవ్యాఘ్రశ్చేకితానో మహారథః ।
అభ్యద్రవత్సుసంక్రుద్ధః పాండవార్థే పరాక్రమీ ॥ 6-45-60 (40376)
శుశర్మా తు మహారాజ చేకితానం మహారథం ।
మహతా శరవర్షేణ వారయామాస సంయుగే ॥ 6-45-61 (40377)
చేకితానోఽపి సంరబ్ధః సుశర్మాణాం మహాహవే ।
ప్రాచ్ఛాదయత్తమిషుభిర్మహామేఘ ఇవాచలం ॥ 6-45-62 (40378)
శకునిః ప్రతివింధ్యం తు పరాక్రాంతం పరాక్రమీ ।
అభ్యద్రవత రాజేంద్ర మత్తః సింహ ఇవ ద్విపం ॥ 6-45-63 (40379)
యౌధిష్ఠిరస్తు సంక్రుద్ధః సౌబలం నిశితైః శరైః ।
వ్యదారయత సంగ్రామే మఘవానివ దానవం ॥ 6-45-64 (40380)
శకునిః ప్రతివింధ్యం తు ప్రతివిధ్యంతమాహవే।
వ్యదారయన్మహాప్రాజ్ఞః శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-45-65 (40381)
సుదక్షిణం తు రాజేంద్ర కాంభోజానాం మహారథం ।
శ్రుతకర్మా పరాక్రాంతమభ్యద్రవత సంయుగే ॥ 6-45-66 (40382)
సుదక్షిణస్తు సమరే సాహదేవిం మహారథం ।
విద్ధ్వా నాకంపయత వై మైనాకమివ పర్వతం ॥ 6-45-67 (40383)
శ్రుతకర్మా తతః క్రుద్ధః కాంభోజానాం మహారథం ।
శరైర్బహుభిరానర్చ్ఛద్దారయన్నివ సర్వశః ॥ 6-45-68 (40384)
ఇరావానథ సంక్రుద్ధః శ్రుతాయుషమరిందమం ।
ప్రత్యుద్యయౌ రణే యత్తో యత్తరూపం పరంతపః ॥ 6-45-69 (40385)
ఆర్జునిస్తస్య సమరే హయాన్హత్వా మహారథః ।
ననాద బలవాన్నాదం తత్సైన్యం ప్రత్యపూరయత్ ॥ 6-45-70 (40386)
శ్రుతాయుస్తు తతః క్రుద్ధః ఫాల్గునేః సమరే హయాన్।
నిజఘాన గదాగ్రేణ తతో యుద్ధమవర్తత ॥ 6-45-71 (40387)
విందానివిందావావంత్యౌ కుంతిభోజం మహారథం ।
ససేనం ససుతం వీరం సంసస·ంజతురాహవే ॥ 6-45-72 (40388)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ తయోర్ఘోరం పరాక్రమం ।
అయుధ్యేతాం స్థిరౌ భూత్వా మహత్యా సేనయా సహ ॥ 6-45-73 (40389)
అనువిందస్తు గదయా కుంతిభోజమతాడయత్।
కుంతిభోజశ్చ తం తూర్ణం శరవ్రాతైరవాకిరత్ ॥ 6-45-74 (40390)
కుంతిభోజసుతశ్చాపి విందం వివ్యాధ సాయకైః ।
స చ తం ప్రతివివ్యాధ తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-45-75 (40391)
కేకయా భ్రాతరః పంచ గాంధారాన్పంచ మారిష ।
ససైన్యాస్తే ససైన్యాంశ్చ యోధయామాసురాహవే ॥ 6-45-76 (40392)
వీరబాహుశ్చ తే పుత్రో వైరాటిం రథసత్తమం ।
ఉత్తరం యోధయామాస వివ్యాధ నిశితైః శరైః ॥ 6-45-77 (40393)
ఉత్తరశ్చాపి తం వీరం వివ్యాధ నిశితైః శరైః ।
చేదిరాట్ సమరే రాజన్నులూకం సమభిద్రవత్ ॥ 6-45-78 (40394)
తథైవ శరవర్షేణ ఉలూకం సమవిద్ధ్యత ।
ఉలూకశ్చాపి తం బాణైర్నిశితైర్లోమవాహిభిః ॥ 6-45-79 (40395)
తయోర్యుద్ధం సమభవద్ధోరరూపం విశాంతే ।
దారయేతాం సుసంక్రుద్ధావన్యోన్యమపరాజితౌ ॥ 6-45-80 (40396)
ఏవం ద్వంద్వసహస్రాణి రథవారణవాజినాం ।
పదాతీనాం చ సమరే తవ తేషాం చ సంకులే ॥ 6-45-81 (40397)
ముహూర్తమివ తద్యుద్ధమాసీన్మధురదర్శనం ।
తత ఉన్మత్తవద్రాజన్న ప్రాజ్ఞాయత కించన ॥ 6-45-82 (40398)
గజో గజేన సమరే రథినం చ రథీ యయౌ ।
అశ్వోఽశ్వం సమభిప్రాయాత్పదాతిశ్చ పదాతినం ॥ 6-45-83 (40399)
తతో యుద్ధం సుదుర్ధర్షం వ్యాకులం సమపద్యత।
శూరాణాం సమరే తత్ర సమాసాద్యేతరేతరం ॥ 6-45-84 (40400)
తత్ర దేవర్షయః సిద్ధాశ్చారణాశ్చ సమాగతాః ।
ప్రేక్షంత తద్రణం ఘోరం దేవాసురసమం భువి ॥ 6-45-85 (40401)
తతో దంతిసహస్రాణి ర్థానాం చాపి మారిష।
అశ్వౌఘాః పురుషౌఘాశ్చ విపరీతం సమాయయుః ॥ 6-45-86 (40402)
తత్రతత్ర ప్రదృశ్యంతే రథవారణపత్తయః ।
సాదినశ్చ నరవ్యాఘ్ర యుధ్యమానా ముహుర్ముహుః ॥ ॥ 6-45-87 (40403)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ప్రథమదివసయుద్ధే పంచచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-45-1 పూర్వాహ్ణే పూర్వభాగే ॥ 6-45-5 తోత్రం గజదమనం వేణుకాఖ్యం వేణువుధ్నసమాకారం ॥ 6-45-13 ఆనర్చ్ఛతుః పీడితవంతౌ। తక్షమాణౌ తనూకుర్వాణౌ ॥ 6-45-14 పుష్పైః శబలౌ విచిత్రౌ ॥ 6-45-17 ఏకేన ప్రాష్ణి పృష్ఠగోపం ఏకేన సారథిమితి చ ॥ 6-45-23 క్షుద్రకాణాం బాణవిశేషాణాం ॥ 6-45-31 పరాసుకరణం మారణసాధనం ॥ 6-45-36 వీరః శంఖః। జత్రుదేశే అంససంధౌ ॥ 6-45-38 ధృష్టకేతుః శిశుపాలసుతః ॥ 6-45-44 సన్నతపర్వభిః అలక్షితగ్రంథిభిః ॥ 6-45-48 తీక్ష్ణేన సూక్ష్మధారేణ । నిశితే శాణోల్లీఢేన । మృధే సంగ్రామే ॥ 6-45-58 తుభ్యం తవ। సుతసోమం భైమసేనిం ॥ 6-45-60 చేకితానో యాదవః ॥ 6-45-69 ఇరావానర్జునపుత్రః ॥ 6-45-72 సంససజ్జతుః సంసక్తావభూతాం ॥ 6-45-81 ద్వంద్వం ద్వయోర్ద్వయోర్యుద్ధం ॥ 6-45-86 విపరీతం అతీతక్రమం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 046
॥ శ్రీః ॥
6.46. అధ్యాయః 046
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-46-0 (40404)
సంజయ ఉవాచ। 6-46-0x (4107)
రాజఞ్శతసహస్రాణి తత్రతత్ర పదాతినాం ।
నిర్మర్యాదం ప్రయుద్ధాని తత్తే వక్ష్యామి భారత ॥ 6-46-1 (40405)
న పుత్రః పితరం జజ్ఞే పితా వా పుత్రమౌరసం ।
న భ్రాతా భ్రాతరం తత్ర స్వస్త్రీయం న చ మాతులః ॥ 6-46-2 (40406)
న మాతులం చ స్వస్రీయో న సఖాయం సఖా తథా।
ఆవిష్టా ఇవ యుధ్యంతే పాండవాః కురుభిః సహ ॥ 6-46-3 (40407)
రథానీకం నరవ్యాఘ్రాః కేచిదభ్యపతన్రథైః ।
అభజ్యంత యుగైరేవ యుగాని భరతర్షభ ॥ 6-46-4 (40408)
రథేషాశ్చ రతేషాభిః కూరా రథకూబరైః।
సంగతైః సహితాః కేచిత్పరస్పరజిఘాంసవః ॥ 6-46-5 (40409)
న శేకుశ్చలితుం కేచిత్సన్నిపత్య రథా రథైః ।
ప్రభిన్నాస్తు మహాకాయాః సన్నిపత్య గజా గజైః ॥ 6-46-6 (40410)
బహుధా దారయన్క్రుద్ధా విషాణైరితరేతరం।
సతోరణపతాకైశ్చ వారణా వరవారణైః ॥ 6-46-7 (40411)
అభిసృత్య మహారాజ వేగవద్భిర్మహాగజైః ।
దంతైరభిహతాస్తత్ర చుక్రుశుః పరమాతురాః ॥ 6-46-8 (40412)
అభినీతాశ్చ శిక్షాభిస్తోత్రాంకుశసమాహతాః।
అప్రభిన్నాః ప్రభిన్నానాం సంముఖాభిముఖా యయుః ॥ 6-46-9 (40413)
ప్రభిన్నైరపి సంసక్తాః కేచిత్తత్ర మహాగజాః ।
క్రౌంచవన్నినదం కృత్వా దుద్రువుః సర్వతో దిశం ॥ 6-46-10 (40414)
సంయక్ప్రణీతా నాగాశ్చ ప్రభిన్నకరటాముఖాః ।
ఋషితోమరనారాచైర్నిర్విద్ధా వరవారణాః ॥ 6-46-11 (40415)
ప్రణేదుర్భిన్నమర్మాణో నిపేతుశ్చ గతాసవః।
ప్రాద్రవంత దిశః కేచిన్నదంతో భైరవాన్రవాన్ ॥ 6-46-12 (40416)
గజానాం పాదరక్షాస్తు వ్యూఢోరస్కాః ప్రహారిణః ।
ఋష్టిభిశ్చ ధనుర్భిశ్చ విమలైశ్చ పరశ్వథైః ॥ 6-46-13 (40417)
గదాభిర్ముసలైశ్చైవ భిందిపాలైః సతోమరైః ।
ఆయసైః పరిఘైశ్చైవ నిస్తిరంశైర్విమలై శితైః । 6-46-14 (40418)
ప్రగృహీతైః సుసంరబ్ధా ద్రవమాణాస్తతస్తతః।
వ్యదృశ్యంత మహారాజ పరస్పరజిఘాంసవః ॥ 6-46-15 (40419)
రాజమానాశ్చ నిస్త్రింశాః సంసిక్తా నరశోణితైః।
ప్రత్యదృశ్యంత శూరాణామన్యోన్యమభిధావతాం ॥ 6-46-16 (40420)
అవక్షిప్తావధూతానామసీనాం వీరబాహుభిః ।
సంజజ్ఞే తుములః శబ్దః పతతాం పరమర్మసు ॥ 6-46-17 (40421)
గదాముసలరుగ్ణానాం భిన్నానాం చ వరాసిభిః ।
దంతిదంతావభిన్నానాం మృదితానాం చ దంతిభిః ॥ 6-46-18 (40422)
తత్ర తత్ర నరౌఘాణాం క్రోశతామితరేతరం ।
శుశ్రువుర్దారుణా వాచః ప్రేతానామివ భారత ॥ 6-46-19 (40423)
హయైరపి హయారోహాశ్చామరాపీడధారిభిః ।
హంసైరివ మహావేగైరన్యోన్యమభివిద్రుతాః ॥ 6-46-20 (40424)
తైర్విముక్తా మహాప్రాసా జాంబూనదవిభూషణాః ।
ఆశుగా విమలాస్తీక్ష్ణాః సంపేతుర్భుజగోపమాః ॥ 6-46-21 (40425)
అశ్వైరగ్న్యజవైః కేచిదాప్లుత్య మహతో రథాత్ ।
శిరాంస్యాదదిరే వీరా రథినామశ్వసాదినః ॥ 6-46-22 (40426)
బహూనపి హయారోహాన్భల్లైః సన్నతపర్వభిః ।
రథీ జఘాన సంప్రాప్య బాణగోచరమాగతాన్ ॥ 6-46-23 (40427)
నవమేఘప్రతీకాశాశ్చాక్షిప్య తురగాన్గజాః ।
పాదైరేవ విమృద్గంతి మత్తాః కనకభూషణాః ॥ 6-46-24 (40428)
పాఠ్యమానేషు కుంభేషు పార్శ్వేష్వపి చ వారణాః।
ప్రాసైర్వినిహతాః కేచిద్వినేదుః పరమాతురాః ॥ 6-46-25 (40429)
సాశ్వారోహాన్హయాన్కాంశ్చిదున్మథ్య వరవారణాః ।
సహసా చిక్షిపుస్తత్ర సంకులే భైరవే సతి ॥ 6-46-26 (40430)
సాశ్వారోహాన్విషాణాగ్రైరుత్క్షిప్య తురగాన్గజాః ।
రథౌఘానభిమృద్గంతః సధ్వజానభిచక్రముః ॥ 6-46-27 (40431)
పుంస్త్వాదతిమదత్వాచ్చ కేచిత్తత్ర మహాగజాః ।
సాశ్వారోహాన్హయాంజఘ్నుః కరైః సచరణైస్తథా ॥ 6-46-28 (40432)
అశ్వారోహైశ్చ సమరే హస్తిసాదిభిరేవ చ ।
ప్రతిమానేషు గాత్రేషు పార్శ్వష్వభి చ వారణాన్ ।
ఆశుగా విమలాస్తీక్ష్ణాః సంపేతుర్భుజగోపమాః ॥ 6-46-29 (40433)
నరాశ్వకాయాన్నిర్భిద్య లౌహాని కవచాని చ।
నిపేతుర్విమలాః శక్త్యో వీరబాహుభిరర్పితాః ॥ 6-46-30 (40434)
మహోల్కకాప్రతిమా ఘోరాస్తత్ర తత్ర విశాంపతే।
ద్వీపిచర్మావనద్ధైశ్చ వ్యాఘ్రచర్మచ్ఛదైరపి ॥ 6-46-31 (40435)
వికోశైర్విమలైః ఖంగైరభిజధ్నుః పరాన్రణే ।
అభిప్లుతమభిక్రుద్ధమేకపార్శ్వావదారితం ॥ 6-46-32 (40436)
విదర్శయంతః సంపేతుః ఖంగచర్మపరశ్వథైః।
కేచిదాక్షిప్య కరిణః సాశ్వానపి రథాన్కరైః ॥ 6-46-33 (40437)
వికర్షంతో దిశః సర్వాః సంపేతుః సర్వశబ్దగాః।
శంకుభిర్దారితాః కేచిత్సంభిన్నాశ్చ పరశ్వథైః ॥ 6-46-34 (40438)
హస్తిభిర్మృదితాః కేచిత్క్షుణ్ణాశ్చాన్యే తురంగమైః ।
రథనేమినికృత్తాశ్చ నికృత్తాశ్చ పరశ్వథైః ॥ 6-46-35 (40439)
వ్యాక్రోశంత నరా రాజంస్తత్రతత్ర స్మ బాంధవాన్।
పుత్రానన్యే పితౄనన్యే భ్రాతౄంశ్చ సహ బంధుభిః ॥ 6-46-36 (40440)
మాతులాన్భాగినేయాంశ్చ పరానపి చ సంయుగే ।
వికీర్ణాంత్రాః సుబహవో భగ్నసక్థాశ్చ భారత ॥ 6-46-37 (40441)
బాహుభిశ్చాపరే ఛిన్నైః పార్శ్వేషు చ విదారితాః ।
క్రందంతః సమదృశ్యంత తృషితా జీవితేప్సవః ॥ 6-46-38 (40442)
తృషాపరిగతాః కేచిదల్పసత్వా విశాంపతే।
భూమౌ నిపతితాః సంఖ్యే మృగయాంచక్రిరే జలం ॥ 6-46-39 (40443)
రుధిరౌఘపరిక్లిన్నాః క్లిశ్యమానాశ్చ భారత ।
వ్యనిందన్భృశమాత్మానం తవ పుత్రాంశ్చ సంగతాన్ ॥ 6-46-40 (40444)
అపరే క్షత్రికయాః శూరాః కృతవైరాః పరస్పరం ।
నైవ శస్త్రం విముంచంతి నైవ క్రందంతి మారిష ।
తర్జయంతి చ సంహృష్టాస్తత్రతత్ర పరస్పరం ॥ 6-46-41 (40445)
ఆదశ్య దశనైశ్చాపి క్రోధాత్స్వరదనచ్ఛదం ।
భ్రుకుటీకుటిలైర్వక్రైః ప్రేక్షంతి చ పరస్పరం ॥ 6-46-42 (40446)
అపరే క్లిశ్యమానాస్తు శరార్తా వ్రణపీడితాః।
నిష్కూజాః సమపద్యంత దృఢసత్వా మహాబలాః ॥ 6-46-43 (40447)
అన్యే చ విరథాః శూరా రథమన్యస్య సంయుగే।
ప్రార్థయానా నిపతితాః సంక్షుణ్ణా వరవారణైః ।
అశోభంత మహారాజ సపుష్పా ఇవ కింశుకాః ॥ 6-46-44 (40448)
సంబభూవురనీకేషు బహవో భైరవస్వనాః।
వర్తమానే మహాభీమే తస్మిన్వీరవరక్షయే॥ 6-46-45 (40449)
నిజఘాన పితా పుత్రం పుత్రశ్చ పితరం రణే।
స్వస్త్రీయో మాతులం చాపి స్వస్రీయం చాపి మాతులః ॥ 6-46-46 (40450)
సఖా సఖాయం చ తథా సంబంధీ బాంధవం తథా।
ఏవం యుయుధిరే తత్ర కురవః పాండవైః సహ ॥ 6-46-47 (40451)
వర్తమానే తథా తస్మిన్నిర్మర్యాదే భయానకే ।
భీష్మమాసాద్య పార్థానాం వాహినీ సమకంపత ॥ 6-46-48 (40452)
కేతునా పంచతారేణ తాలేన భారతర్షభ ।
రాజతేన మహాబాహురుచ్ఛ్రితేన మహారథే ।
బభౌ భీష్మస్తదా రాజంశ్చంద్రమా ఇవ మేరుణా ॥ ॥ 6-46-49 (40453)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ప్రథమదివసయుద్ధే షట్చత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-46-1 ప్రయుద్ధాని యుద్ధం కృతవంతి ॥ 6-46-2 జజ్ఞే జ్ఞాతవాన్ ॥ 6-46-3 ఆవిష్టా ఇవ భూతాదినా గృహీతా ఇవ ॥ 6-46-4 యుగాని అశ్వస్కంధార్పితాని దారూణి ॥ 6-46-5 రథేషా రథదండః । కూబరో యుగకీలః। సంగతైః సంముఖాగతైః ॥ 6-46-6 ప్రభిన్నాశ్ర్యోతన్మదాః ॥ 6-46-7 విషాణైర్దంతైః తోరణాని చతుఃస్తంభమండపాకారస్య గజపల్యాణస్య అంబారీతి భాషయా ప్రసిద్ధస్య। ద్వారాణి పతాకాశ్చ తత్రైవ స్తంభశేఖరస్థాః ॥ 6-46-9 సంముఖాభిముఖాః అన్యోన్యసంముఖా ఇత్యర్థః ॥ 6-46-17 అవక్షిప్తావధూతానాం అధోముఖం పాతితానాం పరేషాం మర్మసు పతతామసీనామితి సంబంధః ॥ 6-46-19 ప్రేతానాం నారకాణాం ॥ 6-46-26 సహసా బలేన ॥ 6-46-28 పుంస్త్వాద్వీర్యవత్త్వాత్। అతిమదత్వాదుద్భిన్నమదత్వాత్ ॥ 6-46-29 ప్రతిమానేషు లలాటేషు ॥ 6-46-30 శక్త్యః శక్తయః 6-46-43 నిష్కూజా నిఃశబ్దాః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 047
॥ శ్రీః ॥
6.47. అధ్యాయః 047
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ఉత్తరకుమారవధః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-47-0 (40454)
సంజయ ఉవాచ। 6-47-0x (4108)
గతపూర్వాహ్ణభూయిష్ఠి తస్మిన్నహని దారుణే।
వర్తమానే తథా రౌద్రే మహావీరవరక్షయే ॥ 6-47-1 (40455)
దుర్ముఖః కృతవర్మా చ కృపః శల్యో వివింశతిః।
భీష్మం జుగుపురాసాద్య తవ పుత్రేణ చోదితాః ॥ 6-47-2 (40456)
ఏతైరతిరథైర్గుప్తః పంచభిర్భరతర్షభః ।
పాండవానామనీకాని విజగాహే మహారథః ॥ 6-47-3 (40457)
చేదికాశికరూషేషు పంచాలేషు చ భారత ।
భీష్మస్య బహుధా తాలశ్చలత్కేతురదృశ్యత ॥ 6-47-4 (40458)
స శిరాంసి రణేఽరీణాం రథాంశ్చ సయుగధ్వజాన్ ।
నిచకర్త మహావేగైర్భల్లైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-47-5 (40459)
నృత్యతో రథమార్గేషు భీష్మస్య భరతర్షభ ।
భృశమార్తస్వరం చక్రుర్నాగా మర్మణి తాడితాః ॥ 6-47-6 (40460)
అభిమన్యుః సుసంక్రుద్ధః పిశహ్గైస్తురగోత్తమైః ।
సంయుక్తం రథమాస్థాయ ప్రాయాద్భీష్మరథం ప్రతి ॥ 6-47-7 (40461)
జాంబూనదవిచిత్రేణ కర్ణికారేణ కేతునా ।
అభ్యవర్తత భీష్మం చ తాంశ్చైవ రథసత్తమాన్ ॥ 6-47-8 (40462)
స తాలకేతోస్తీక్ష్ణేన కేతుమాహత్య పత్రిణా ।
భీష్మేణ యుయుధే వీరస్తస్య చానురథైః సహ ॥ 6-47-9 (40463)
కృతవర్మాణమేకేన శల్యం పంచభిరాశుగైః ।
విద్ధ్వా నవభిరానర్చ్ఛచ్ఛితాగ్రైః ప్రతిపామహం ॥ 6-47-10 (40464)
పూర్ణాయతవిసృష్టేన సంయక్ప్రణిహితేన చ।
ధ్వజమేకేన వివ్యాధ జాంబూనదపరిష్కృతం ॥ 6-47-11 (40465)
దుర్ముఖస్య తు భల్లేన సర్వావరణభేదినా ।
జహార సారథేః కాయాచ్ఛిరః సన్నతపర్వణా ॥ 6-47-12 (40466)
ధనుశ్చిచ్ఛేద భల్లేన కార్తస్వరవిభూషితం।
కృపస్య నిశితాగ్రేణ తాంశ్చ తీక్ష్ణముఖైః శరైః ॥ 6-47-13 (40467)
జఘాన పరమక్రుద్ధో నృత్యన్నివ మహారథః ।
తస్య లాఘవముద్వీక్ష్య తుతుషుర్దేవతా అపి ॥ 6-47-14 (40468)
లబ్ధలక్షతయా కార్ష్ణేః సర్వే భీష్మముఖా రథాః ।
సత్వవంతమమన్యంత సాక్షాదివ ధనంజయం ॥ 6-47-15 (40469)
తస్య లాఘవమార్గస్థమలాతసదృశప్రభం।
దిశః పర్యపతచ్చాపం గాండీవమివ ఘోషవత్ ॥ 6-47-16 (40470)
తమాసాద్య మహావేగైర్భీష్మో నవ్రభిరాశుగైః ।
వివ్యాధ సమరే తూర్ణమార్జునిం పరవీరహా ॥ 6-47-17 (40471)
ధ్వజం చాస్య త్రిభిర్భల్లైశ్చిచ్ఛేద పరమౌజసః ।
సారథిం చ త్రిభిర్బాణైరాజఘాన యతవ్రతః ॥ 6-47-18 (40472)
తథైవ కృతవర్మా చ కృపః శల్యశ్చ మారిష ।
విద్ధ్వా నాకంపయత్కార్ష్ణిం మైనాకమివ పర్వతం ॥ 6-47-19 (40473)
స తైః పరివృతః శూరో ధార్తరాష్ట్రైర్మహారథైః ।
వవర్ష శరవర్షాణి కార్ష్ణిః పంచరథాన్ప్రతి ॥ 6-47-20 (40474)
తతస్తేషాం సహస్రాణి సంవార్య శరవృష్టిభిః ।
ననాద బలవాన్కార్ష్ణిర్భీష్మాయ విసృజ్యఞ్శరాన్ ॥ 6-47-21 (40475)
తత్రాస్య సుమహద్రాజన్బాహ్వోర్బలమదృశ్యత ।
యతమానస్య సమరే భీష్మమర్దయతః శరైః ॥ 6-47-22 (40476)
పరాక్రాంతస్య తస్యైవ భీష్మోఽపి ప్రాహిణోచ్ఛరాన్ ।
స తాంశ్చిచ్ఛేద సమరే భీష్మచాపచ్యుతాఞ్శరాన్ ॥ 6-47-23 (40477)
తతో ధ్వజమామోఘేంషుర్భీష్మస్య నవభిః శరైః ।
చిచ్ఛేద సమరే వీరస్తత ఉచ్చుక్రుశుర్జనాః ॥ 6-47-24 (40478)
స రాజతో మహాస్కంధస్తాలో హేమవిభూషితః ।
సౌభద్రవిశిఖైశ్ఛిన్నః పపాత భువి భారత ॥ 6-47-25 (40479)
తం తు సౌభద్రవిశిఖైః పాతితం భరతర్షభ ।
దృష్ట్వా భీమో ననాదోచ్చైః సౌభద్రమభిహర్షయన్ ॥ 6-47-26 (40480)
అథ భీష్మో మహాస్రాణి దివ్యాని సుబహూని చ ।
ప్రాదుశ్చక్రే మహారౌద్రే రణే తస్మిన్మహాబలః ॥ 6-47-27 (40481)
తతః శరసహస్రేణ సౌభద్రం ప్రతితామహః ।
అవాకిరదమేయాత్మా తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-47-28 (40482)
తతో దశ మహేష్వాసాః పాండవానాం మహారథాః ।
రక్షార్థమభ్యధావంత సౌభద్రం త్వరితా రథైః ॥ 6-47-29 (40483)
విరాటః సహ పుత్రేణ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ।
భీమశ్చ కేకయాశ్చైవ సాత్యకిశ్చ విశాంపతే ॥ 6-47-30 (40484)
తేషాం జవేనాపతతాం భీష్మః శాంతనవో రణే ।
పాంచాల్యం త్రిభిరానర్చ్ఛత్సాత్యకిం నవభిః శరైః । 6-47-31 (40485)
పూర్ణాయతవిసృష్టేన క్షురేణ నిశితేన చ।
ధ్వజమేకేన చిచ్ఛేద భీమసేనస్య పత్రిణా ॥ 6-47-32 (40486)
జాంబూనదమయః శ్రీమాన్కేసరీ స నరోత్తమ ।
పపాత భీమసేనస్య భీష్మేణ మథితో రథాత్ ॥ 6-47-33 (40487)
తతో భీమస్త్రిభిర్విద్ధ్వా భీష్మం శాంతనవం రణే।
కృపమేకేన వివ్యాధ కృతవర్మాణమష్టభిః ॥ 6-47-34 (40488)
ప్రగృహీతాగ్రహస్తేకన వైరాటిరపి దంతినా ।
అభ్యద్రవత రాజానం మద్రాధిపతిముత్తరః ॥ 6-47-35 (40489)
తస్య వారణరాజస్య జవేనాపతతో రథే ।
శల్యో నివారయామాస వేగమప్రతిమం శరైః । 6-47-36 (40490)
తస్య క్రుద్ధః స నాగేంద్రో బృహతః సాధువాహినః ।
పదా యుగమధిష్ఠాయ జఘాన చతురో హయాన్ ॥ 6-47-37 (40491)
స హతాశ్వే రథే తిష్ఠన్మద్రాధిపతిరాయసీం ।
ఉత్తరాంతకరీం శక్తిం చిక్షేప భుజగోపమాం ॥ 6-47-38 (40492)
తయా భిన్నతనుత్రాణః ప్రవిశ్య విపులం తమః।
స పపాత గజస్కంధాత్పరముక్తాంకుశతోమరః ॥ 6-47-39 (40493)
అసిమాదాయ శల్యోఽపి అవప్లుత్య రథోత్తమాత్।
తస్య వారణరాజస్య చిచ్ఛేదాథ మహాకరం ॥ 6-47-40 (40494)
భిన్నమర్మా శరశతైశ్ఛిన్నహస్తః సవారణః।
భీమమార్తస్వరం కృత్వా పపాత చ మమార చ ॥ 6-47-41 (40495)
ఏతదీదృశకం కృత్వా మద్రరాజో నరాధిప ।
ఆరురోహ రథం తూర్ణం భాస్వరం కృతవర్మణః ॥ 6-47-42 (40496)
ఉత్తరం వై హతం దృష్ట్వా వైరాటిర్భ్రాతరం తదా ।
కృతవర్మణా చ సహితం దృష్ట్వా శల్యమవస్థితం ॥ 6-47-43 (40497)
శ్వేతః క్రోధాత్ప్రజజ్వాల హవిషా హవ్యవాడివ ।
స విస్ఫార్య మహచ్చాపం శక్రచాపోపమం బలీ ॥ 6-47-44 (40498)
అభ్యధావ·ంజిఘాంసన్వై శల్యం మద్రాధిపం బలీ।
మహతా రథవంశేన సమంతాత్పరివారితః ॥ 6-47-45 (40499)
ముంచన్బాణమయం వర్షం ప్రాయాచ్ఛల్యరథం ప్రతి।
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య మత్తవారణవిక్రమం ॥ 6-47-46 (40500)
తావకానాం రథాః సప్త సమంతాత్పర్యవారయన్ ।
మద్రరాజమభీప్సంతో మృత్యోర్దంష్ట్రాంతరం గతం ॥ 6-47-47 (40501)
బృహద్బలశ్చ కౌసల్యో జయత్సేనశ్చ మాగధః ।
తథా రుక్మరథో రాజఞ్శల్యపుత్రః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-47-48 (40502)
విందానువిందావావాంత్యౌ కాంభోజశ్చ సుదక్షిణః ।
బృహత్క్షత్రస్య దాయాదః సైంధవశ్చ జయద్రథః ॥ 6-47-49 (40503)
నానావర్ణవిచిత్రాణి ధనూంషి చ మహాత్మనాం ।
విస్ఫారితాని దృశ్యంతే తోయదేష్వివ విద్యుతః ॥ 6-47-50 (40504)
తే తు బాణమయం వర్షం శ్వేతమూర్ధన్యపాతయన్।
నిదాఘాంతేఽనిలోద్ధూతా మేఘా ఇవ నగే జలం ॥ 6-47-51 (40505)
తతః క్రుద్ధో మహేష్వాసః సప్తభల్లైః సుతేజనైః ।
ధనూంషి తేషామాచ్ఛిద్య మమర్ద పృతనాపతిః ॥ 6-47-52 (40506)
నికృత్తాన్యేవ తాని స్మ సమదృశ్యంత భారత ।
తతస్తే తు నిమేషార్ధాత్ప్రత్యపద్యంధనూంషి చ ॥ 6-47-53 (40507)
సప్త చైవ పృషత్కాంశ్చ శ్వేతస్యోపర్యపాతయన్।
తతః పునరమేయాత్మా భల్లైః సప్తభిరాశుగైః ।
నిచకర్త మహాబాహుస్తేషాం చాపాని ధన్వినాం ॥ 6-47-54 (40508)
తే నికృత్తమహాచాపాస్త్వరమాణా మహారథాః ।
రథశక్తీః పరామృశ్య వినేదుర్భైరవాన్రవాన్ ॥ 6-47-55 (40509)
అన్వయుర్భరతశ్రేష్ఠ సప్త శ్వేతరథం ప్రతి।
తతస్తా జ్వలితాః సప్త మహేంద్రాశనినిఃస్వనాః ॥ 6-47-56 (40510)
అప్రాప్తాః సప్తభిర్భల్లైశ్చిచ్ఛేద పరమాస్త్రవిత్। 6-47-57bతతః సమాదాయ శరం సర్వకాయవిదారణం ॥ 6-47-57 (40511)
ప్రాహిణోద్భరతశ్రేష్ఠ శ్వేతో రుక్మరథం ప్రతి।
తస్య దేహే నిపతితో బాణో వజ్రాతిగో మహాన్ ॥ 6-47-58 (40512)
తతో రుక్మరథో రాజన్సాయకేన దృఢాహతః ।
నిషసాద రథోపస్థే కశ్మలం చావిశన్మహత్ ॥ 6-47-59 (40513)
తం విసంజ్ఞం విమనసం త్వరమాణస్తు సారథిః ।
అపోవాహ నసంభ్రాంతః సర్వలోకస్య పశ్యతః ॥ 6-47-60 (40514)
తతోఽన్యాన్షట్ సమాదాయ శ్వేతో హేమవిభూషితాన్ ।
తేషాం షణ్మాం మహాబాహుర్ధ్వజశీర్షణ్యపాతయత్ ॥ 6-47-61 (40515)
హయాంశ్చ తేషాం నిర్భిద్య సారథీంశ్చ పరంతప ।
శరైశ్చైతాన్సమాకీర్య ప్రాయాచ్ఛల్యరథం ప్రతి ॥ 6-47-62 (40516)
తతో హలహలాశబ్దస్తవ సైన్యేషు భారత।
దృష్ట్వా సేనాపతిం తూర్ణం యాంతం శల్యరథం ప్రతి ॥ 6-47-63 (40517)
తతో భీష్మం పురస్కృత్య తవ పుత్రో మహాబలః ।
వృతస్తు సర్వసైన్యేన ప్రాయాచ్ఛ్వేతరథం ప్రతి ॥ 6-47-64 (40518)
మృత్యోరాస్యమనుప్రాప్తం మద్రరాజమమోచయత్ ।
తతో యుద్ధం సమభవత్తుములం రోమహర్షణం ॥ 6-47-65 (40519)
తావకానాం పరేషాం చ వ్యతిషక్తరథద్విపం ।
సౌభద్రే భీమసేన చ సాత్యకౌ చ మహారథే ॥ 6-47-66 (40520)
కైకేయే చ విరాటే చ ధృష్టద్యుంనే చ పార్షతే ।
ఏతేషు నరసింహేషు చేదిమత్స్యేషు చైవ హ ।
వవర్ష శరవర్షాణి కురువృద్ధః పితామహః ॥ ॥ 6-47-67 (40521)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ప్రథమదివసయుద్ధే సప్తచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-47-7 పిశంకైః పింగలైః ॥ 6-47-8 కర్ణికారేణ కర్ణికారద్రుమోపమేన ॥ 6-47-9 అనురథైః పార్ష్ణిగోపాదిభిః ॥ 6-47-11 పూర్ణయతవిసృష్టేన ఆకర్ణాకృష్టత్యక్తేన। ప్రణిహితేన ప్రేరితేన ॥ 6-47-36 రథే రథోపరి ॥ 6-47-43 వైరాటిః శంఖః ॥ 6-47-47 సప్తచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 048
॥ శ్రీః ॥
6.48. అధ్యాయః 048
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
శ్వేతయుద్ధం ॥ 1 ॥ భీష్మేణ శ్వేతవధః ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-48-0 (40522)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-48-0x (4109)
ఏవం శ్వేతే మహేష్వాసే ప్రాప్తే శల్యరథం ప్రతి।
కురవః పాండవేయాశ్చ కిమకుర్వత సంజయ ॥ 6-48-1 (40523)
భీష్మః శాంతనవః కిం వా తన్మమాచక్ష్వ పృచ్ఛతః । 6-48-2 (40524)
సంజయ ఉవాచ।
రాజఞ్శతసహస్రాణి తతః క్షత్రియపుంగవాః ॥ 6-48-2x (4110)
శ్వేతం సేనాపతిం శూరం పురస్కృత్య మహారథాః ।
రాజ్ఞో బలం దర్శయంతస్తవ పుత్రస్య భారత ॥ 6-48-3 (40525)
శిఖండినం పురస్కృత్య త్రాతుమైచ్ఛన్మహారథాః ।
అభ్యవర్తంత భీష్మస్య రథం హేమపరిష్కృతం ॥ 6-48-4 (40526)
జిఘాంసంతం యుధాంశ్రేష్ఠం తదాసీత్తుములం మహత్ ।
తత్తేఽహం సంప్రవక్ష్యామి మహావైశసమచ్యుత ॥ 6-48-5 (40527)
తావకానాం పరేషాం చ యథా యుద్ధమవర్తత ।
తత్రాకరోద్రథోపస్థాఞ్శూన్యాఞ్శాంతనవో బహూన్ ॥ 6-48-6 (40528)
తత్రాద్భుతం మహచ్చక్రే శరైరార్చ్ఛద్రథోత్తమాన్ ।
సమావృణోచ్ఛరైరర్కమర్కతుల్యప్రతాపవాన్ ॥ 6-48-7 (40529)
నుదన్సమంతాత్సమరే రవిరుద్యన్యథా తమః ।
తేనాజౌ ప్రేషితా రాజఞ్శరాః శతసహస్రశః ॥ 6-48-8 (40530)
క్షత్రియాంతకరాః సంఖ్యే మహావేగా మహాబలాః ।
శిరాంసి పాతయామాసుర్వీరాణాం శతశో రణే ॥ 6-48-9 (40531)
గజాన్కంటకసన్నాహాన్వజ్రేణేవ శిలోచ్చయాన్ ।
రథా రథేషు సంసక్తా వ్యదృశ్యంత విశాంపతే ॥ 6-48-10 (40532)
ఏకే రథం పర్యవహంస్తురగాః సతురంగమం ।
యువానం నిహతం వీరం లంబమానం సకార్ముకం ॥ 6-48-11 (40533)
ఉదీర్ణాశ్చ హయా రాజన్వహనక్తస్తత్రతత్ర హ।
బద్ధస్వంగనిషంగాశ్చ విధ్వస్తశిరసో హతాః ॥ 6-48-12 (40534)
శతశః పతితా భూమౌ వీరశయ్యాసు శేరతే ।
పరస్పేరణ ధావంతః పతితాః పునరుత్థితాః ॥ 6-48-13 (40535)
ఉత్థాయ చ ప్రధావంతో ద్వంద్వయుద్ధమవాప్నువన్ ।
పీడితాః పునరన్యోన్యం లుఠంతో రణమూర్ధని ॥ 6-48-14 (40536)
సచాపాః సనిషంగాశ్చ జాతరూపపరిష్కృతాః ।
విస్రబ్ధహతవీరాశ్చ శతశః పరిపీడితాః ॥ 6-48-15 (40537)
తేనతేనాభ్యధావంత విసృజంతశ్చ భారత ।
మత్తో గజః పర్యవర్తద్ధయాంశ్చ హతసాదినః ॥ 6-48-16 (40538)
సరథా రథినశ్చాపి విమృద్గంతః సమంతతః ।
స్యాందనాదపతత్కశ్చిన్నిహతోఽన్యేన సాయకైః ॥ 6-48-17 (40539)
హతసారథిరప్యుచ్చైః పపాత కాష్ఠవద్రథః ।
యుధ్యమానస్య సంగ్రామే వ్యూఢే రజసి చోత్థితే ॥ 6-48-18 (40540)
ధనుఃకూజితవిజ్ఞానం తత్రాసీత్ప్రతియుద్ధ్యతః।
గాత్రస్పర్శేన యోధానాం వ్యజ్ఞాస్త పరిపంథినం ॥ 6-48-19 (40541)
యుద్ధ్యమానం శరై రాజన్సింజినీధ్వజినీరవాత్।
అన్యోన్యం వీరసంశబ్దో నాశ్రూయత భటైః కృతః ॥ 6-48-20 (40542)
శబ్దాయమానే సంగ్రామే పటహే కర్ణదారిణి।
యుధ్యమానస్య సంగ్రామే కుర్వతః పౌరుషం స్వకం ॥ 6-48-21 (40543)
నాశ్రౌషం నామగోత్రాణి కీర్తనం చ పరస్పరం ।
భీష్మచాపచ్యుతైర్బాణైరార్తానాం యుధ్యతాం మృధే ॥ 6-48-22 (40544)
పరస్పరేషాం వీరాణాం మనాంసి సమకంపయన్ ।
తస్మిన్నత్యాకులే యుద్ధే దారుణే రోమహర్షణే ॥ 6-48-23 (40545)
పితా పుత్రం చ సమరే నాభిజానాతి కశ్చన ।
చక్రే భగ్నే యుగే చ్ఛిన్నే ఏకధుర్యే హయే హతః ॥ 6-48-24 (40546)
ఆక్షిప్తః స్యందనాద్వీరః సమారథిరజిహ్మగైః।
ఏవం చ సమరే సర్వే వీరాశ్చ విరథీకృతాః ॥ 6-48-25 (40547)
తేన తేన స్మ దృశ్యంతే ధావమానాః సమంతతః ।
గజో హతః శిరశ్ఛిన్నం మర్మ భిన్నం హయో హతః ॥ 6-48-26 (40548)
అహతః కోపి నైవాసీద్భీష్మే నఘ్నతి శాత్రవాన్ ।
శ్వేతః కురూణామకరోత్క్షయం తస్మిన్మహాహవే ॥ 6-48-27 (40549)
రాజపుత్రాన్రథోదారానవధీచ్ఛతసంఘశః।
చిచ్ఛేద రథినాం బాణైః శిరాంసి భరతర్షభ ॥ 6-48-28 (40550)
సాంగదా బాహవశ్చైవ ధనూంషి చ సమంతతః।
రథేషాం రథచక్రాణి తూణీరాణి యుగాని చ ॥ 6-48-29 (40551)
ఛత్రాణి చ మహార్హాణి పతాకాశ్చ విశాంపతే।
హయైఘాశ్చ రథౌఘాశ్చ నరౌఘాశ్చైవ భారత ॥ 6-48-30 (40552)
వారణాః శతశశ్చైవ హతాః శ్వేతేన భారత ।
వయం శ్వేతభయాద్భీతా విహాయ రథసత్తమం ॥ 6-48-31 (40553)
అపయాతాస్తథా పశ్చాద్విభుం పశ్యామ ధృష్ణవః ।
శరపాతమతిక్రంయ కురవః కురునందన ॥ 6-48-32 (40554)
భీష్మం శాంతనవం యుద్ధే స్థితాః పశ్యామ సర్వశః ।
అదీనో దీనసమయే భీష్మోఽస్మాకం మహాహవే ॥ 6-48-33 (40555)
ఏకస్తస్థౌ నరవ్యాఘ్రో గిరిర్మేరురివాచలః।
ఆదదాన ఇవ ప్రాణాన్సవితా శిశిరాత్యయే ॥ 6-48-34 (40556)
గభస్తిభిరివాదిత్యస్తస్థౌ శరమరీచిమాన్।
స ముమోచ మహేష్వాసః శరసంఘాననేకశః ॥ 6-48-35 (40557)
నిఘ్నన్నమిత్రాన్సమరే వజ్రపాణిరివాసురాన్ ।
తే వధ్యమానా భీష్మేణ ప్రజహుస్తం మహాబలం ॥ 6-48-36 (40558)
స్వయూథాదివ తే యూథాన్ముక్తం భూమిషు దారుణం ।
తమేవముపలక్ష్యైకో హృష్టః పుష్టః పరంతప ॥ 6-48-37 (40559)
దుర్యోధనప్రియే యుక్తః పాండవాన్పరిశోచయన్।
జీవితం దుస్త్యజం త్యక్త్వా భయం చ సుమహాహవే ॥ 6-48-38 (40560)
పాతయామాస సైన్యాని పాండవానాం విశాంపతే ।
ప్రహరంతమనీకాని పితా దేవవ్రతస్తవ ॥ 6-48-39 (40561)
దృష్ట్వా సేనాపతిం భీష్మస్త్వరితః శ్వేతమభ్యయాత్।
స భీష్మం శరజాలేన మహతా సమవాకిరత్ ॥ 6-48-40 (40562)
శ్వేతం చాపి తథా భీష్మః శరౌఘైః సమవాకిరత్ ।
తౌ వృషావివ నర్దంతౌ మత్తావివ మహాద్విపౌ ॥ 6-48-41 (40563)
వ్యాఘ్రావివ సుసంరబ్ధావన్యోన్యమభిజఘ్నతుః ।
అస్త్రైరస్త్రాణి సంవార్య తతస్తౌ పురుషర్షభౌ ॥ 6-48-42 (40564)
భీష్మః శ్వేతశ్చ యుయుధే పరస్పరవధైషిణౌ ।
ఏకాహ్నా నిర్దహేద్భీష్మః పాండవానామనీకినీం ॥ 6-48-43 (40565)
శరైః పరమసంక్రుద్ధో యది శ్వేతో న పాలయేత్।
పితామహం తతో దృష్ట్వా శ్వేతో విముఖీకృతం ॥ 6-48-44 (40566)
ప్రహర్షం పాండవా జగ్ముః పుత్రస్తే విమనాభవత్।
తతో దుర్యోధనః క్రుద్ధః పార్థివైః పరివారితః ॥ 6-48-45 (40567)
ససైన్యః పాండవానీకమభ్యద్రవత సంయుగే।
దుర్ముఖః కృతవర్మా చ కృపః శల్యో విశాంపతిఃక ॥ 6-48-46 (40568)
భీష్మం జుగుపురాసాద్య తవ పుత్రేణ నోదితాః।
దృష్ట్వా తు పార్థివైః సర్వైర్దుర్యోధనపురోగమైః ॥ 6-48-47 (40569)
పాండవానామనీకాని వధ్యమానాని సంయుగే।
శ్వేతో గాంగేయముత్సృజ్య తవ పుత్రస్య వాహినీం ॥ 6-48-48 (40570)
నాశయామాస వేగేన వాయుర్వృక్షానివౌజసా ।
ద్రావయిత్వా చమూం రాజన్వైరాటిః క్రోధమూర్చ్ఛితః ॥ 6-48-49 (40571)
ఆపతత్సహసా భూయో యత్ర భీష్మో వ్యవస్థితః ।
తౌ తత్రోపగతౌ రాజఞ్శరదీప్తౌ మహాబలౌ ॥ 6-48-50 (40572)
అయుధ్యేతాం మహాత్మానౌ యథోభౌ వృత్రవాసవౌ ।
అన్యోన్యం తు మహారాజ పరస్పరవధైషిణౌ ॥ 6-48-51 (40573)
నిగృహ్య కార్ముకం శ్వేతో భీష్మం వివ్యాధ సప్తభిః ।
పరాక్రమం తతస్తస్య పరాక్రంయ పరాక్రమీ॥ 6-48-52 (40574)
తరసా వారయామాస మత్తో మత్తమివ ద్విపం।
శ్వేతః శాంతనవం భూయః శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-48-53 (40575)
వివ్యాధ ప·ంచవింశత్యా తదద్భుతమివాభవత్।
తం ప్రత్యవిధ్యద్దశభిర్భీష్మః శాంతనవస్తదా ॥ 6-48-54 (40576)
స విద్ధస్తేన బలవాన్నాకంపత యథాఽచలః ।
వైరాటిః సమరే క్రుద్ధో భృశమాయంయ కార్ముకం ॥ 6-48-55 (40577)
ఆజఘాన తతో భీష్మం శ్వేతః క్షత్రియనందనః।
సంప్రహస్య తత శ్వేతః సృక్కిణీ పరిసంలిహన్ ॥ 6-48-56 (40578)
ఘనుశ్చిచ్ఛేద భీష్మస్య నవభిర్దశధా శరైః ।
సంధాయ విశిఖం చైవ శరం లోమప్రవాహినం ॥ 6-48-57 (40579)
ఉన్మమాథ తతస్తాలం ధ్వజశీర్షం మహాత్మనః ।
కేతుం నిపతితం దృష్ట్వా భీష్మస్య తనయాస్తవ ॥ 6-48-58 (40580)
హతం భీష్మమమన్యంత శ్వేతస్య వశమాగతం।
పాండవాశ్చాపి సంహృష్టా దధ్ముః శంఖాన్ముదా యుతాః ॥ 6-48-59 (40581)
భీష్మస్య పతితం కేతుం దృష్ట్వా తాలం మహాత్మనః ।
తతో దుర్యోధనః క్రోధాత్స్వమనీకమనోదయత్ ॥ 6-48-60 (40582)
యత్తా భీష్మం పరీప్సధ్వం రక్షమాణాః సమంతతః।
మా నః ప్రపశ్యమానానాం శ్వేతాన్మృత్యుమవాప్స్యతి ॥ 6-48-61 (40583)
భీష్మః శాంతనవః శూరస్తథా సత్యం బ్రవీమి వః।
రాజ్ఞస్తు వచనం శ్రత్వా త్వరమాణా మహారథాః ॥ 6-48-62 (40584)
బలేన చతురంగేణ గాంగేయప్రన్వపాలయన్।
బాహ్లీకః కృతవర్మా చ శలః శల్యశ్చ భారత ॥ 6-48-63 (40585)
జలసంధో వికర్ణశ్చ చిత్రసేనో వివింశతిః।
త్వరమాణాస్త్వరాకాలే పరివార్య సమంతతః ॥ 6-48-64 (40586)
శస్త్రవృష్టిం సుతుములాం శ్వేతస్యోపర్యపాతయన్।
తాన్క్రుద్ధో నిశితైర్బాణైస్త్వరమాణో మహారథః ॥ 6-48-65 (40587)
అవారయదమేయాత్మా దర్శయన్పాణిలాఘవం ।
స నివార్య తు తాన్సర్వాన్కేసరీ కుంజరావివ ॥ 6-48-66 (40588)
మహతా శరవర్షేణ భీష్మస్య ధనురాచ్ఛినత్।
తతోఽన్యద్ధనురాదాయ భీష్మః శాంతనవో యుధి ॥ 6-48-67 (40589)
శ్వేతం వివ్యాధ రాజేంద్ర కంకపత్రైః శితైః శరైః ।
తతః సేనాపతిః క్రుద్ధో భీష్మం బహుభిరాయసైః ॥ 6-48-68 (40590)
వివ్యాధ సమరే రాజన్సర్వలోకస్య పశ్యతః ।
తతః ప్రవ్యథితో రాజా భీష్మం దృష్ట్వా నివారితం ॥ 6-48-69 (40591)
ప్రవీరం సర్వలోకస్య శ్వేతేన యుధి వై తదా।
నిష్ఠానకశ్చ సుమహాంస్తవ సైన్యస్య చాభవత్ ॥ 6-48-70 (40592)
తం వీరం వారితం దృష్ట్వా శ్వేతేన శరవిక్షతం ।
హతం శ్వేతేన మన్యంతే శ్వేతస్య వశమాగతం ॥ 6-48-71 (40593)
తతః క్రోధవశం ప్రాప్తః పితా దేవవ్రతస్తవ ।
ధ్వజమున్మతితం దృష్ట్వా తాం చ సేనాం నివారితాం ॥ 6-48-72 (40594)
శ్వేతం ప్రతి మహారాజ వ్యసృజత్ప్తాయకాన్బహూన్ ।
తానావార్య రణే శ్వేతో భీష్మస్య రథినాం వరః ॥ 6-48-73 (40595)
ధనుశ్చిచ్ఛేద భల్లేన పునరేవ పితుస్తవ।
ఉత్సృజ్య కార్ముకం రాజన్గాంగేయః క్రోధమూర్చ్ఛితః ॥ 6-48-74 (40596)
అన్యత్కార్ముకమాదాయ విపులం బలవత్తరం।
తత్ర సంధాయ విపులాన్భల్లాన్సప్త శిలాశితాన్ ॥ 6-48-75 (40597)
చతుర్భిశ్చ జఘానాశ్వాఞ్శ్వేతస్య పృతనాపతేః ।
ధ్వజం ద్వాభ్యాం తు చిచ్ఛేద సప్తమేన చ సారథే ॥ 6-48-76 (40598)
శిరశ్చిచ్ఛేద భల్లేన సంక్రుద్ధోఽలఘువిక్రమః ।
హతాశ్వసూతాత్సు రథాదవప్లుత్య మహాబలః ॥ 6-48-77 (40599)
అమర్షవశమాపన్నో వ్యాకులః సమపద్యత ।
విరథం రథినాం శ్రేష్ఠం శ్వేతం దృష్ట్వా పితామహః ॥ 6-48-78 (40600)
తాడయామాస నిశితైః శరసంఘైః సమంతతః ।
స తాడ్యమానః సమరే భీష్మచాపచ్యుతైః శరైః ॥ 6-48-79 (40601)
స్వరథే ధనురుత్సృజ్య శక్తిం జగ్రాహ కాంచనీం ।
తతః శక్తిం రణే శ్వేతో జగ్రాహోగ్రం మహాభయాం ॥ 6-48-80 (40602)
కాలదండోపమాం ఘోరాం మృత్యోర్జిహ్వామేవ శ్వసన్ ।
అబ్రవీచ్చ తదా శ్వేతో భీష్మం శాంతనవం రణే ॥ 6-48-81 (40603)
తిష్ఠేదానీం సుసంరబ్ధః పశ్య మాం పురుషో భవ।
ఏవముక్త్వా మహేష్వాసో భీష్మం యుధి పరాక్రమీ ॥ 6-48-82 (40604)
తతః శక్తిమమేయాత్మా చిక్షేప భుజగోపమాం।
పాండవార్థే పరాక్రాంతస్తవానర్థం చికీర్షుకః ॥ 6-48-83 (40605)
హాహాకారో మహానాసీత్పుత్రాణాం తే విశాంపతే ।
దృష్ట్వా శక్తిం మహాఘోరాం మృత్యోర్దండసమప్రభాం ॥ 6-48-84 (40606)
శ్వేతస్య కరనిర్ముక్తాం నిర్ముక్తోరగసన్నిభాం ।
అపతత్సహసా రాజన్మహోల్కేవ నభస్తలాత్ ॥ 6-48-85 (40607)
జ్వలంతీమంతరిక్షే తాం జ్వాలాభిరివ సంవృతాం ।
అసంభ్రాంతస్తదా రాజన్పితా దేవవ్రతస్తవ ॥ 6-48-86 (40608)
అష్టభిర్నవభిర్భీష్మః శక్తిం చిచ్ఛేద పత్రిభిః ।
ఉత్కృష్టహేమవికృతాం నికృతాం నిశితైః శరైః ॥ 6-48-87 (40609)
ఉచ్చుక్రుశుస్తతః సర్వే తావకా భరతర్షభ ।
శక్తిం వినిహతాం దృష్ట్వా వైరాటిః క్రోధమూర్చ్ఛితః ॥ 6-48-88 (40610)
కాలోపహతచేతాస్తు కర్తవక్యం నాభ్యజానత।
క్రోధసంమూర్చ్ఛితో రాజన్వైరాటిః ప్రహసన్నివ ॥ 6-48-89 (40611)
గదాం జగ్రాహ సంహృష్టో భీష్మస్య నిధనం ప్రతి।
క్రోధేన రక్తనయనో దండపాణిరివాంతకః ॥ 6-48-90 (40612)
భీష్మం సమిదుద్రావ జలౌఘ ఇవ పర్వతం।
తస్య వేగమసంవార్యం మత్వా భీష్మః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-48-91 (40613)
ప్రహారవిప్రమోక్షార్థం సహసా ధరణీంగతః।
శ్వేతః క్రోధసమావిష్టో భ్రామయిత్వా తు తాం గదాం ॥ 6-48-92 (40614)
రథే భీష్మస్య చిక్షేప యథా దేవో ధనేశ్వరః ।
తయా భీష్మనిపాతిన్యా స రథో భస్మసాత్కృతః ॥ 6-48-93 (40615)
సధ్వజః సహ సూతేన సాశ్వః సయుగబంధురః ।
విరథం రథినాం శ్రేష్ఠం భీష్మం దృష్ట్వా రథోత్తమకాః ॥ 6-48-94 (40616)
అభ్యధావంత సహితాః శల్యప్రభృతయో రథాః।
తతోఽన్యం రథమాస్థాయ ధనుర్విస్ఫార్య దుర్మనాః ॥ 6-48-95 (40617)
శనకైరభ్యాయాచ్ఛ్వేతం గాంగేయః ప్రహసన్నివ।
ఏతస్మిన్నంతరే భీష్మః శుశ్రావ విపులాం గిరం ॥ 6-48-96 (40618)
ఆకాశాదీరితాం దివ్యామాత్మనో హితసంభవాం ।
భీష్మభీష్మ మహాబాహో శీఘ్రం యత్నం కురుష్వ వై ॥ 6-48-97 (40619)
ఏష హ్యస్య జయే కాలో నిర్దిష్టో విశ్వయోనినా ।
ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు వచనం దేవదూతేన భాషితం ॥ 6-48-98 (40620)
సంప్రహృష్టమనా భూత్వా వధే తస్య మనో దధే ।
విరథం రథినాం శ్రేష్ఠం శ్వేతం దృష్ట్వా పదాతినం ॥ 6-48-99 (40621)
సహితాస్త్వభ్యవర్తంత పరీప్సంతో మహారథాః ।
సాత్యకిర్భీమసేనశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ॥ 6-48-100 (40622)
కైకేయో ధృష్టకేతుశ్చ అభిమన్యుశ్చ వీర్యవాన్।
ఏతానాపతతః సర్వాంద్రోణశల్యకృపైః సహ ॥ 6-48-101 (40623)
అవారయదమేయాత్మా వారివేగానివాచలః ।
స నిరుద్ధేషు సర్వేషు పాండవేషు మహాత్మసు ॥ 6-48-102 (40624)
శ్వేతః ఖంగమథాకృష్య భీష్మస్య ధనురాచ్ఛినాత్।
తదపాస్య ధనుశ్ఛిన్నం త్వరమాణః పితామహః ॥ 6-48-103 (40625)
దేవదూతవచః శ్రుత్వా వధే తస్య మనో దధే ।
తతః ప్రచరమాణస్తు పితా దేవవ్రతస్తవ ॥ 6-48-104 (40626)
అన్యత్కార్ముకమాదాయ త్వరమాణో మహారథః।
క్షణేన సజ్యమకరోచ్ఛక్రచాపసమప్రభం ॥ 6-48-105 (40627)
పితా తే భరతశ్రేష్ఠ శ్వేతం దృష్ట్వా మహారథైః ।
వృతం తం మనుజవ్యాఘ్రైర్భీమసేనపురోగమైఃక ॥ 6-48-106 (40628)
అభ్యవర్తత గాంగేయః శ్వేతం సేనాపతిం ద్రుతం ।
ఆపతంతం తతో భీష్మో భీమసేనం ప్రతాపవాన్ ॥ 6-48-107 (40629)
ఆజఘ్నే విశిఖైః షష్ట్యా సేనాన్యం స మహారథః ।
అభిమన్యుం చ సమరే పితా దేవవ్రతస్తవ ॥ 6-48-108 (40630)
ఆజఘ్నే భరతశ్రేష్ఠస్త్రిభిః సన్నతపర్వభిః ।
సాత్యకిం చ శతేనాజౌ భరతానాం పితామహః ॥ 6-48-110aధృష్టద్యుంనం చ వింశత్యా కైకేయం చాపి పంచభిః ।
తాంశ్చ సర్వాన్మహేష్వాసాన్పితా దేవవ్రతస్తవ ॥ 6-48-109 (40631)
వారయిత్వా శరైర్ఘోరైః శ్వేతమేవాభిదుద్రువే।
తతః శరం మృత్యుసమం భారసాధనముత్తమం ॥ 6-48-111 (40632)
వికృష్య బలవాన్భీష్మః సమాధత్త దురాసదం।
బ్రహ్మాస్త్రేణ సుసంయుక్తం తం శరం లోమవాహినం ॥ 6-48-112 (40633)
దదృశుర్దేవగంధర్వాః పిశాచోరగరాక్షసాః ।
స తస్య కవచం భిత్వా హృదయం చామితౌజసః ॥ 6-48-113 (40634)
జగామ ధరణీం బాణో మహాశనిరివ జ్వలన్।
అస్తం గచ్ఛన్యథాఽఽదిత్యః ప్రభాప్రాదాయ సత్వరః ॥ 6-48-114 (40635)
ఏవం జీవితమాదాయ శ్వేతదేహాంజగామ హ।
తం భీష్మేణ నరవ్యాఘ్రం తథా వినిహతం యుధి ॥ 6-48-115 (40636)
ప్రపతంతమపశ్యామ గిరేః శృంగమివ చ్యుతం।
అశోచన్పాండవాస్తత్ర క్షత్రియాశ్చ మహారథాః ॥ 6-48-116 (40637)
ప్రహృష్టాశ్చ సుతాస్తుభ్యం కురవశ్చాపి సర్వశః । 6-48-117bతతో దుఃశాసనో రాజఞ్శ్వేతం దృష్ట్వా నిపాతితం ॥ 6-48-117 (40638)
వాదిత్రనినదైర్ఘోరైర్నృత్యతి స్మ సమంతతః ।
తస్మిన్హతే మహేష్వాసే భీష్మేణాహవశోభినా ॥ 6-48-118 (40639)
ప్రావేపంత మహేష్వాసాః శిఖండిప్రముఖా రథాః ।
తతో ధనంజయో రాజన్వార్ష్ణేయశ్చాపి సర్వశః ॥ 6-48-119 (40640)
అవహారం శనైశ్చక్రుర్నిహతే వాహినీపతౌ।
తతోఽవహారః సైన్యానాం తవ తేషాం చ భారత ॥ 6-48-120 (40641)
తావకానాం పరేషాం చ నర్దతాం చ ముహుర్ముహుః ।
పార్థా విమనసో భూత్వా న్యవర్తంత మహారథాః ।
చింతయంతో వధం ఘోరం ద్వైరథేన పరంతపాః ॥ ॥ 6-48-121 (40642)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ప్రథమదివసయుద్ధే అష్టచత్వారింశోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 049
॥ శ్రీః ॥
6.49. అధ్యాయః 049
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
శంఖయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-49-0 (40643)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-49-0x (4111)
( శ్వేతే సేనాపతౌ తాత సంగ్రమే నిహతే పరైః।
కిమకుర్వన్మహేష్వాసాః పాంచాలాః పాండవైః సహ ॥ 6-49-1 (40644)
సేనాపతిం సమాకర్ణ్య శ్వేతం యుధి నిపాతితం ।
తదర్థం యతతాం చాపి పరేషాం ప్రపలాయినాం ॥ 6-49-2 (40645)
మనః ప్రీణాతి మే వాక్యం జయం సంజయ శ్రృణ్వతః।
ప్రత్యుపాయం చింతయంతః సంజనాః ప్రస్రవంతి మే ॥ 6-49-3 (40646)
స హి వీరోఽనురక్తశ్చ వృద్ధః కురుపతిస్తదా ।
కృతం వైరం సదా తేన పితుః పుత్రేణ ధీమతా ॥ 6-49-4 (40647)
తస్యోద్వేగభయాచ్చాపి సంశ్రితః పాండవాన్పురా ।
సర్వం బలం పరిత్యజ్య దుర్గం సంశ్రిత్య తిష్ఠతి ॥ 6-49-5 (40648)
పాండవానాం ప్రతాపేన దుర్గం దేశం నివేశ్య చ ।
సపత్నాన్సతతం బాధన్నార్యవృత్తిమనుష్ఠితః ॥ 6-49-6 (40649)
ఆశ్చర్యం వై సదా తేషాం పురా రాజ్ఞాం సుదుర్మతిః।
తతో యుధిష్ఠిరే భక్తః కథం సంజయ సూదితః ॥) 6-49-7 (40650)
ప్రక్షిప్తః సంమతః క్షుద్రః పుత్రో మే పురుషాధమః।
న యుద్ధం రోచయేద్భీష్మో న చాచార్యః కథంచన ॥ 6-49-8 (40651)
న కృపో న చ గాంధారీ నాహం సంజయ రోచయే ।
న వాసుదేవో వార్ష్ణేయో ధర్మరాజశ్చ పాండవః ॥ 6-49-9 (40652)
న భీమో నార్జునశ్చైవ న యమౌ పురుషర్షభౌ ।
వార్యమాణో మయా నిత్యం గాంధార్యా విదురేణ చ ॥ 6-49-10 (40653)
జామదగ్న్యేన రామేణ వ్యాసేన చ మహాత్మనా ।
దుర్యోధనో యుధ్యమానో నిత్యమేవ హి సంజయ ॥ 6-49-11 (40654)
కర్ణస్య మతమాస్థాయ సౌబలస్య చ పాపకృత్ ।
దుఃశాసనస్య చ తథా పాండవాన్నాన్వచింతయత్ ॥ 6-49-12 (40655)
తస్యాహం వ్యసనం ఘోరం మన్యే ప్రాప్తం తు సంజయ ।
శ్వేతస్య చ వినాశేన భీష్మస్య విజయేన చ ॥ 6-49-13 (40656)
సంక్రుద్ధః కృష్ణసహితః పార్థః కిమకరోద్యుధి ।
అర్జునాద్ధి భయం భూయస్తన్మే తాత న శాంయతి ॥ 6-49-14 (40657)
స హి శూరశ్చ కౌంతేయః క్షిప్రకారీ ధనంజయః ।
మన్యే శరైః శరీరాణి శత్రూణాం ప్రమథిష్యతి ॥ 6-49-15 (40658)
ఐంద్రిమింద్రానుజసమం మహేంద్రసదృశం బలే ।
అమోఘక్రోధసంకల్పం దృష్ట్వా వః కిమభూన్మనః ॥ 6-49-16 (40659)
తథైవ వేదవిచ్ఛూరో జ్వలనార్కసమద్యుతిః ।
ఇంద్రాస్త్రవిదమేయాత్మా ప్రపతన్సమితింజయః ॥ 6-49-17 (40660)
వజ్రసంస్పర్శరూపాణామస్త్రాణాం చ ప్రయోజకః ।
సఖంగాక్షేపహస్తస్తు ఘోషం చక్రే మహారథః ॥ 6-49-18 (40661)
స సంజయ మహాప్రాజ్ఞో ద్రుపదస్యాత్మజో బలీ ।
ధృష్టద్యుంనః కిమకరోచ్ఛ్వేతే యుధి నిపాతితే ॥ 6-49-19 (40662)
పురా చైవాపరాధేన వధేన చ చమూపతేః ।
మన్యే మనః ప్రజజ్వాల పాండవానాం మహాత్మనాం ॥ 6-49-20 (40663)
తేషాం క్రోధం చింతయంస్తు అహఃసు చ నిశాసు చ ।
న శాంతిమధిగచ్ఛామి దుర్యోదనకృతేన హి ।
కథం చాభూన్మహాయుద్ధం సర్వమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-49-21 (40664)
సంజయ ఉవాచ। 6-49-22x (4112)
శ్రృణు రాజన్స్థిరో భూత్వా తవాపనయనో మహాన్ ।
న చ దుర్యోధనే దోషమిమామాధాతుమర్హసి ॥ 6-49-22 (40665)
గతోదకే సేతుబంధో యాదృక్తాదృఙ్భతిస్తవ।
సందీప్తే భవనే యద్వత్కూపస్య ఖననం తథా ॥ 6-49-23 (40666)
గతపూర్వాహ్ణభూయిష్ఠే తస్మిన్నహని దారుణే ।
తావకానాం పరేషాం చ పునర్యుద్ధమవర్తత ॥ 6-49-24 (40667)
శ్వేతం తు నిహతం దృష్ట్వా విరాటస్య చమూపతిం ।
కృతవర్మణా చ సహితం దృష్ట్వా శల్యమవస్థితం ॥ 6-49-25 (40668)
శంఖః క్రోధాత్ప్రజజ్వాల హవిషా హవ్యవాడివ ।
స విస్ఫార్య మహచ్చాపం శక్రచాపోపమం బలీ ॥ 6-49-26 (40669)
అభ్యధావజ్జిఘాంసన్వై శల్యం మద్రాధిపం యుధి ।
మహతా రథసంఘేన సమంతాత్పరిరక్షితః ॥ 6-49-27 (40670)
సృజన్బాణమయం వర్షం ప్రాయాచ్ఛల్యరథం ప్రతి।
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య మత్తవారణవిక్రమం ॥ 6-49-28 (40671)
తావకానాం రథాః సప్త సమంతాత్పర్యవారయన్ ।
మద్రరాజం పరీప్సంతో మృత్యోర్దంష్ట్రాంతరం గతం ॥ 6-49-29 (40672)
బృహద్బలశ్చ కౌసల్యో జయత్సేనశ్చ మాగధః।
తథా రుక్మరథో రాజన్పుత్రః శల్యస్య మానితః ॥ 6-49-30 (40673)
విందానువిందావావంత్యౌ కాంభోజశ్చ సుదక్షిణఃక ।
బృహత్క్షత్రస్య దాయాదః సైంధవశ్చ జయద్రథః ॥ 6-49-31 (40674)
నానాధాతువిచిత్రాణి కార్ముకాణి మహాత్మనాం ।
విస్ఫారితాన్యదృశ్యంత తోయదేష్వివ విద్యుతః ॥ 6-49-32 (40675)
తే తు బాణమయం వర్షం శంఖమూర్ధ్నిం న్యపాతయన్ ।
నిదాఘాంతేఽనిలోద్ధృతా మేఘా ఇవ నగే జలం ॥ 6-49-33 (40676)
తతః క్రుద్ధో మహేష్వాసః సప్తభల్లైః సుతేజనైః ।
ధనూంషి తేషామాచ్ఛిద్య ననర్ద పృతనాపతిః ॥ 6-49-34 (40677)
తతో భీష్మో మహాబాహుర్వినద్య జలదో యథా।
తాలమాత్రం ధనుర్గృహ్య శంఖమభ్యద్రవద్రణే ॥ 6-49-35 (40678)
తముద్యంతముదీక్ష్యాథ మహేష్వాసం మహాబలం ।
సంత్రస్తా పాండవీ సేనా వాతవేగహతేవ నౌః ॥ 6-49-36 (40679)
తతోఽర్జునః సంత్వరితః శంఖస్యాసీత్పురఃసరః ।
భీష్మాద్రక్ష్యోఽయమద్యేతి తతో యుద్ధమవర్తత ॥ 6-49-37 (40680)
హాహాకారో మహానాసీద్యోధానాం యుధి యుధ్యతాం ।
తేజస్తేజసి సంపృక్తమిత్యేవం విస్మయం యయుః ॥ 6-49-38 (40681)
అథ శల్యో గదాపాణిరవతీర్య మహారథాత్ ।
శంఖస్య చతురో వాహానహనద్భరతర్షభ ॥ 6-49-39 (40682)
స హతాశ్వాద్రథాత్తూర్ణం ఖంగమాదాయ విద్రుతః ।
బీభత్సోశ్చ రథం ప్రాప్య పునః శాంతిమవిందత ॥ 6-49-40 (40683)
తతో భీష్మరథాత్తూర్ణముత్పతంతి పతత్రిణః ।
యైరంతరీక్షం భూమిశ్చ సర్వతః సమవస్తృతా ॥ 6-49-41 (40684)
పంచాలానథ మత్స్యాంశ్చ కేకయాంశ్చ ప్రభద్రకాన్ ।
భీష్మః ప్రహరతాం శ్రేష్ఠః పాతయామాస పత్రిభిః ॥ 6-49-42 (40685)
ఉత్సృజ్య సమరే రాజన్పాండవం సవ్యసాచినం ।
అభ్యద్రవత పాంచాల్యం ద్రుపదం సేనయా వృతం ॥ 6-49-43 (40686)
ప్రియం సంబంధినం రాజఞ్శరానవకిరన్బహూన్ ।
అగ్నినేవ ప్రదగ్ధాని వనాని శిశిరాత్యయే ॥ 6-49-44 (40687)
శరదగ్ధాన్యదృశ్యంత సైన్యాని ద్రుపదస్య హ।
అత్యతిష్ఠద్రణే భీష్మో విధూమ ఇవ పావకః ॥ 6-49-45 (40688)
మధ్యందినే యథాఽఽదిత్యం తపంతమివ తేజసా।
న శేకుః పాండవేయస్య యోధా భీష్మం నిరీక్షితుం ॥ 6-49-46 (40689)
వీక్షాంచక్రుః సమంతాత్తే పాండవా భయపీడితాః ।
త్రాతారం నాధ్యగచ్ఛంత గావః శీతార్దితా ఇవ ॥ 6-49-47 (40690)
సా తు యౌధిష్ఠిరీ సేనా గాంగేయశరపీడితా ।
సింహేనేవ వినిర్భిన్నా శుక్లా గౌరివ గోపతేః ॥ 6-49-48 (40691)
హతే విప్రుద్రుతే సైన్యే నిరుత్సాహే విమర్దితే।
హాహాకారో మహానాసీత్పాండుసైన్యేషు భారత ॥ 6-49-49 (40692)
తతో భీష్మః శాంతనవో నిత్యం మండలకార్ముకః ।
ముమోచ బాణాందీప్తాగ్రానహీనాశీవిషానివ ॥ 6-49-50 (40693)
శరైరేకాయనీకుర్వందిశః సర్వా యతవ్రతః।
జఘాన పాండవరథానాదిశ్యాదిశ్య భారత ॥ 6-49-51 (40694)
తతః సైన్యేషు భగ్నేషు మథితేషు చ సర్వశః ।
ప్రాప్తే చాస్తం దినకరే న ప్రాజ్ఞాయత కించన ॥ 6-49-52 (40695)
భీష్మం చ సముదీర్యంతం దృష్ట్వా పార్థా మహాహవే ।
అవహారమకుర్వంత సైన్యానాం భరతర్షభ ॥ ॥ 6-49-53 (40696)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ప్రథమదివసయుద్ధే ఏకోనపంచాశోఽధ్యాయః ॥ ॥ ఇతి ప్రథమదివసయుద్ధం ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-49-51 ఏకాయనీకుర్వన్ ఏకమార్గాః కుర్వన్ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 050
॥ శ్రీః ॥
6.50. అధ్యాయః 050
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ధృష్టద్యుంనేన క్రౌంచవ్యూహనిర్మాణం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-50-0 (40697)
సంజయ ఉవాచ। 6-50-0x (4113)
కృతేఽవహారే సైన్యానాం ప్రథమే భరతర్షభ ।
భీష్మే చ యుద్ధసంరబ్ధే హృష్టే దుర్యోధనే తథా ॥ 6-50-1 (40698)
ధర్మరాజస్తతస్తూర్ణమభిగంయ జనార్దనం ।
భ్రాతృభిః సహితః సర్వైః సర్వైశ్చైవ జనేశ్వరైః ॥ 6-50-2 (40699)
శుచా పరమయా యుక్తశ్చింతయానః పరాజయం।
వార్ష్ణేయమబ్రవీద్రజాందృష్ట్వా భీష్మస్య విక్రమం ॥ 6-50-3 (40700)
కృష్ణ పశ్య మహేష్వాసం భీష్మం భీమపరాక్రమం ।
శరైర్దహంతం సైన్యం మే గ్రీష్మే కక్షమివానలం ॥ 6-50-4 (40701)
కథమేనం మహాత్మానం శక్ష్యామః ప్రతివీక్షితుం ।
లేలిహ్యమానం సైన్యం మే హవిష్మంతమివానలం ॥ 6-50-5 (40702)
ఏతం హి పురుషవ్యాఘ్రం ధనుష్మంతం మహాబలం ।
దృష్ట్వా విప్రద్రుర్త సైన్యం సమరే మార్గణాహతం ॥ 6-50-6 (40703)
శక్యో జేతుం యమః క్రుద్ధో వజ్రపాణిశ్చ సంయుగే ।
వరుణః పాశభృద్వాపి కుబేరో వా గదాధరః ॥ 6-50-7 (40704)
న తు భీష్మో మహాజేతాః శక్యో జేతుం మహాబలః ।
సోఽహమేవం గతే మగ్నో భీష్మాగాధజలేఽప్లువే ॥ 6-50-8 (40705)
ఆత్మనో బుద్ధిదౌర్బల్యాద్భీష్మమాసాద్య కేశవ ।
వనం యాత్సామి వార్ష్ణేయ శ్రేయో మే తత్ర జీవితుం ॥ 6-50-9 (40706)
న త్వేతాన్పృథివీపాలాందాతుం భీష్మాయ మృత్యవే ।
క్షపయిష్యతి సేనాం మే కృష్ణ భీష్మో మహాస్త్రవిత్ ॥ 6-50-10 (40707)
యథాఽనలం ప్రజ్వలితం పతంగాః సమభిద్రుతాః ।
వినాశాయోపగచ్ఛంతి తథా మే సనికో జనః ॥ 6-50-11 (40708)
క్షయం నీతోఽస్మి వార్ష్ణేయ రాజ్యహేతోః పరాక్రమీ ।
భ్రాతశ్చైవ మే వీరాః కర్శితాః శరపీడితాః ॥ 6-50-12 (40709)
మత్కృతే భ్రాతృహార్దేన రాజ్యాద్భ్రష్టాస్తథా సుఖాత్।
జీవితం బహుమన్యేఽహం జీవితం హ్యద్య దుర్లభం ॥ 6-50-13 (40710)
జీవితస్య చ శేషేణ తపస్తప్స్యామి దుశ్చరం ।
న ఘాతయిష్యామి రణే మిత్రాణీమాని కేశవ ॥ 6-50-14 (40711)
రథాన్మే బహుసాహస్రాందివ్యైరస్త్రైర్మహాబలః ।
ఘాతయత్యనిశం భీష్మః ప్రవరాణాం ప్రహారిణాం ॥ 6-50-15 (40712)
కిం ను కృత్వా హితం మే స్యాద్బ్రూహి మాధవ మాచిరం ।
మధ్యస్థమివ పశ్యామి సమరే సవ్యసాచినం ॥ 6-50-16 (40713)
ఏకో భీమః పరం శక్త్యా యుధ్యత్యేవ మహాభుజః ।
కేవలం బాహువీర్యేణ క్షత్రధర్మమనుస్మరన్ ॥ 6-50-17 (40714)
గదయా వీరఘాతిన్యా యథోత్సాహం మహామనాః ।
కరోత్యసుకరం కర్మ రథాశ్వనరపంక్తిషు ॥ 6-50-18 (40715)
నాలమేష క్షయం కర్తుం పరసైన్యస్య మారిష ।
ఆర్జవేనైవ యుద్ధేన వీర వర్షశతైరపి ॥ 6-50-19 (40716)
ఏకోఽస్త్రవిత్సఖా తేఽయం సోఽప్యస్మాన్సముపేక్షతే ।
నిర్దహ్యమానాన్భీష్మేణ ద్రోణేన చ మహాత్మనా ॥ 6-50-20 (40717)
దివ్యాన్యస్త్రాణి భీష్మస్య ద్రోణస్య చ మహాత్మనః ।
ధక్ష్యంతి క్షత్రియాన్సర్వాన్ప్రయుక్తాని పునః పునః ॥ 6-50-21 (40718)
కృష్ణ భీష్మః సుసంరబ్ధః సహితః సర్వపార్థివైః ।
క్షపయిష్యతి నో నూనం యాదృశోఽస్య పరాక్రమః ॥ 6-50-22 (40719)
స త్వం పశ్య మహాభాగ యోగేశ్వర మహారథం ।
భీష్మం యః శమయేత్సంఖ్యే దావాగ్నిం జలదో యథా ॥ 6-50-23 (40720)
తవ ప్రసాదాద్గోవింద పాండవా నిహతద్విషః ।
స్వరాజ్యమనుసంప్రాప్తా మోదిష్యంతే సబాంధవాః ॥ 6-50-24 (40721)
ఏవముక్త్వా తతః పార్థో ధ్యాన్నాస్తే మహామనాః ।
చిరమంతర్మనా భూత్వా శోకోపహతచేతనః ॥ 6-50-25 (40722)
శోకార్తం తమథో జ్ఞాత్వా దుఃఖోపహతచేతసం ।
అబ్రవీత్తత్ర గోవిందో హర్షయన్సర్వపాండవాన్ ॥ 6-50-27aమాశుచో భరతశ్రేష్ట న త్వం శోచితుమర్హసి ।
యస్య తే భ్రాతరః శూరాః సర్వలోకేషు ధన్వినఃక ॥ 6-50-26 (40723)
అహం చ ప్రియకృద్రాజన్సాత్యకిశ్చ మహాయశాః ।
విరాటద్రుపదౌ చేమౌ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ॥ 6-50-28 (40724)
తథైవ సబలాశ్చేమే రాజానో రాజసత్తమ।
త్వత్ప్రసాదం ప్రతీక్షంతే త్వద్భక్తాశ్చ విశాంపతే ॥ 6-50-29 (40725)
ఏష తే పార్షతో నిత్యం హితకామః ప్రియే రతః ।
సైనాపత్యమనుప్రాప్తో ధృష్టద్యుంనో మహాబలః ॥ 6-50-30 (40726)
శిఖండీ చ మహాబాహో భీష్మస్య నిధనం కిల।
ఏతచ్ఛ్రుత్వా తతో ధర్మో ధృష్టద్యుంనం మహారథం ।
అబ్రవీత్సమితౌ తస్యాం వాసుదేవస్య శ్రృణ్వతః ॥ 6-50-31 (40727)
ధృష్టద్యుంన నిబోధేదం యత్త్వాం వక్ష్యామి మారిష।
నాతిక్రంయం భవేత్తచ్చ వచనం మమ భాషితం ॥ 6-50-32 (40728)
భవాన్సేనాపతిర్మహ్యం వాసుదేవేన సంమితః।
కార్తికేయో యథా నిత్యం దేవానామభవత్పురా ॥ 6-50-33 (40729)
తథా త్వమపి పాండూనాం సేనానీః పురుషర్షభ।
స త్వం పురుషశార్దూల విక్రంయ జహి కౌరవాన్ ॥ 6-50-34 (40730)
అహం చ తేఽనుయాస్యామి భీమః కృష్ణశ్చ మారిష ।
మాద్రీపుత్రౌ చ సహితౌ ద్రౌపదేయాశ్చ దంశితాః ॥ 6-50-35 (40731)
యే చాన్యే పృథివీపాలాః ప్రధానాః పురుషర్షభ ।
తత ఉద్ధర్షయన్సర్వాంధృష్టద్యుంనోఽభ్యభాషత ॥ 6-50-36 (40732)
అహం ద్రోణాంతకః పార్థ విహితః శంభునా పురా।
రణే భీష్మం కృపం ద్రోణం తథా శల్యం జయద్రథం ॥ 6-50-37 (40733)
సర్వానద్య రణే దృప్తాన్ప్రతియోత్స్యామి పార్థివ ।
అథోత్క్రుష్టం మహేష్వాసైః పాండవైర్యుద్ధదుర్మదైః ॥ 6-50-38 (40734)
సముద్యతే పార్థివేంద్రే పార్షతే శత్రుసూదనే ।
తమబ్రవీత్తతః పార్థః పార్షతం పృతనాపతిం ॥ 6-50-39 (40735)
వ్యూహః క్రౌంచారుణో నామ సర్వశత్రునిబర్హణః ।
యం బృహస్పతిరింద్రాయ తదా దేవాసురేఽబ్రవీత్ ॥ 6-50-40 (40736)
తం యథావత్ప్రతివ్యూహం పరానీకవినాశనం ।
అదృష్టపూర్వం రాజానః పశ్యంతు కురుభిః సహ ॥ 6-50-41 (40737)
యథోక్తః స నృదేవేన విష్ణుర్వజ్రభృతా యథా।
ప్రభాతే సర్వసైన్యానామగ్రే చక్రే ధనంజయం ॥ 6-50-42 (40738)
ఆదిత్యపథగః కేతుస్తస్యాద్భుతమనోరమః ।
శాసనాత్పురుహూతస్య నిర్మితో విశ్వకర్మణా ॥ 6-50-43 (40739)
ఇంద్రాయుధసవర్ణాభిః పతాకాభిరలంకృతః । 6-50-44bఆకాశగ ఇవాకాశే గంధర్వనగరోపమః ॥ 6-50-44 (40740)
నృత్యమాన ఇవాభాతి రథచర్యాసు మారిష ।
తేన రత్నవతా పార్థః స చ గాండీవధన్వనా ॥ 6-50-45 (40741)
బభూవ పరమోపేతః సుమేరురివ భానునా ।
శిరోభూద్ద్రుపదో రాజా మహత్యా సేనయా వృతః ॥ 6-50-46 (40742)
కుంతిభోజశ్చ చైద్యశ్చ చక్షుర్భ్యాం తౌ జనేశ్వరౌ ।
దాశార్ణకాః ప్రభద్రాశ్చ దాశేరకగణైః సహ ॥ 6-50-47 (40743)
అనూపకాః కిరాతాశ్చ గ్రీవాయాం భరతర్షభ ।
పటచ్చరైశ్చ పౌండ్రైశ్చ రాజన్పౌరవకైస్తథా ॥ 6-50-48 (40744)
నిషాదైః సహితశ్చాపి పృష్ఠమాసీద్యుధిష్ఠిరః।
పక్షౌ తు భీమసేనశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ॥ 6-50-49 (40745)
ద్రౌపదేయాభిమన్యుశ్చ సాత్యకిశ్చ మహారథః ।
పిశాచా దారదాశ్చైవ పుండ్రాః కుండీవిషైః సహ ॥ 6-50-50 (40746)
మారుతా ధేనుకాశ్చైవ తంగమాః పరతంగణాః ।
బాహ్లికాస్తిత్తిరాశ్చైవ చోలాః పాండ్యాశ్చ భారత ॥ 6-50-51 (40747)
ఏతే జనపదా రాజందక్షిణం పక్షమాశ్రితాః ।
అగ్నివేశాస్తుద్దుండాశ్చ మాలవా దానభారయః ॥ 6-50-52 (40748)
శబరా ఉద్భసాశ్చైవ వత్సాశ్చ సహ నాకులైః ।
నకులః సహదేవశ్చ వామం పక్షం సమాశ్రితాః ॥ 6-50-53 (40749)
రథానామయుతం పక్షౌ శిరస్తు నియుతం తథా।
పృష్ఠమర్బుదమేవాసీత్సహస్రామి చ వింశతిః ॥ 6-50-54 (40750)
గ్రీవాయాం నియుతం చాపి సహస్రామి చ సప్తతిః ।
పక్షకోటిప్రపక్షేషు పక్షాంతేషు చ వారణాః ॥ 6-50-55 (40751)
జగ్ముః పరివృతా రాజంశ్చలంత ఇవ పర్వతాః ।
జఘనం పాలయామాస విరాటః సహ కేకయైః ॥ 6-50-56 (40752)
కాశిరాజశ్చ శైబ్యశ్చ రథానామయుతైస్త్రిభిః ।
ఏవమేనం మహావ్యూహం వ్యూహ్య భారత పాండవాః ॥ 6-50-57 (40753)
సూర్యోధయం త ఇచ్ఛతః స్థితా యుద్ధాయ దంశితాః ।
తేషామాదిత్యవర్మాని విమలాని మహాంతి చ ।
శ్వేతచ్ఛత్రాణ్యశోభంత వారణేషు రథేషు చ ॥ ॥ 6-50-58 (40754)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ద్వితీయదివసయుద్ధే పంచాశోఽద్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-50-19 ఆర్జవేన అకుటిలేన దివ్యాస్త్రమాయాహీనేన ॥ 6-50-25 అంతర్మనాః విమనాః ॥ 6-50-31 నిధనం నిధనహేతుః ॥ 6-50-32 భాషితముక్తం ॥ 6-50-33 మహ్యం మమ ॥ 6-50-44 ఆకాశగ ఇవ పక్షీవ ॥ 6-50-45 రథచర్యాసు రథవర్త్మసు ॥ 6-50-46 పరమోపేతః పరా ఉత్కృష్టా చాసౌ మా లక్ష్మీశ్చేతి పరమా తయా ఉపేతః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 051
॥ శ్రీః ॥
6.51. అధ్యాయః 051
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మాదిభిః ప్రతివ్యూహరచనా ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-51-0 (40755)
సంజయ ఉవాచ। 6-51-0x (4114)
క్రౌంచం దృష్ట్వా తతో వ్యూహమభేద్యం తనయస్తవ ।
రక్షమాణం మహాఘోరం పార్థేనామితతేజసా ॥ 6-51-1 (40756)
ఆచార్యముపసంగంయ కృపం శల్యం చ పార్థివ ।
సౌమదత్తిం వికర్ణం చ సోఽశ్వత్థామానమేవ చ ॥ 6-51-2 (40757)
దుఃశాకసనాదీన్భ్రాతౄంశ్చ సర్వనేవ చ భారత ।
అన్యాంశ్చ సుబహూఞ్శూరాన్యుద్ధాయ సముపాగతాన్ ॥ 6-51-3 (40758)
ప్రాహేదం వచనం కాలే హర్షయంస్తనయస్తవ ।
నానాశస్త్రప్రహరణాః సర్వే యుద్ధవిశారదాః ॥ 6-51-4 (40759)
ఏకైకశః సమర్థా హి యూయం సర్వే మహారథాః ।
పాండుపుత్రాన్రణే హంతుం ససైన్యాన్కిము సంహతాః ॥ 6-51-5 (40760)
అపర్యాప్తం తదస్మాకం బలం భీష్మాభిరక్షితం ।
పర్యాప్తమిదమేతేషాం బలం భీమాభిరక్షితం ॥ 6-51-6 (40761)
సంస్థానాః శూరసేనాశ్చ వేత్రికాః కుకురాస్తథా ।
ఆరోచకాస్త్రిగర్తాశ్చ మద్రకా యవనాస్తథా ॥ 6-51-7 (40762)
శత్రుంజయేన సహితాస్తథా దుఃశాసనేన చ ।
వికర్ణేన చ వీరేణ తథా నందోపనందకైః ॥ 6-51-8 (40763)
చిత్రసేనేన సహితాః సహితాః పారిభద్రకైః ।
భీష్మమేవాభిరక్షంతు సహ సైన్యపురస్కృతాః ॥ 6-51-9 (40764)
తతో భీష్మశ్చ ద్రోణశ్చ తవ పుత్రాశ్చ మారిష ।
అవ్యూహంత మహావ్యూహం పాండూనాం ప్రతిబాధకం ॥ 6-51-10 (40765)
భీష్మః సైన్యేన మహతా సమనంతాత్పరివారితః ।
యయౌ ప్రకర్షన్మహతీం వాహినీం సరరాడివ ॥ 6-51-11 (40766)
తమన్వాయాన్మహేష్వాసో భారద్వాజః ప్రతాపవాన్ ।
కుంతలైశ్చ దశార్ణైశ్చ మాగధైశ్చ విశాంపతే ॥ 6-51-12 (40767)
విదమర్భైర్మేకలైశ్చైవ కర్ణప్రావరణైరపి ।
సహితాః సర్వసైన్యేన భీష్మమహావశోభినం ॥ 6-51-13 (40768)
గాంధారాః సింధుసౌవీరాః శిబయోఽథ వసాతయః।
శకునిశ్చ స్వసైన్యేన భీష్మమాహవశోభినం ॥ 6-51-14 (40769)
తతో దుర్యోధనో రాజా సహితః సర్వసోదరైః ।
అశ్వాతర్కేర్వికర్ణైశ్చ తథా చాంబష్ఠకోసలైః ॥ 6-51-15 (40770)
దరదైశ్చ శకైశ్చైవ తథా క్షుద్రకమాలవైః ।
అభ్యరక్షత సంహృష్టః సౌబలేయస్య వాహినీం ॥ 6-51-16 (40771)
భూరిశ్రవాః శలః శల్యో భగదత్తశ్చ మారిషః।
విందానువిందావావంత్యౌ వామం పార్శ్వమపాలయన్ ॥ 6-51-17 (40772)
సౌమదత్తిః సుశర్మా చ కాంభోజశ్చ సుదక్షిణః।
శ్రుతాయుశ్చాచ్యుతాయుశ్చ దక్షిణం పక్షమాస్థితాః ॥ 6-51-18 (40773)
అశ్వత్థామా కృపశ్చైవ కృతవర్మా చ సాత్వతః ।
మహత్యా సేనయా సార్ధం సేనాపృష్టే వ్యవస్థితాః ॥ 6-51-19 (40774)
పృష్ఠగోపాస్తు తస్యాసన్నానాదేశ్యా జనేశ్వరాః। 6-51-20bకేతుమాన్వసుదానశ్చ పుత్రః కాశ్యస్య చాభిభూః ॥ 6-51-20 (40775)
తతస్తే తావకాః సర్వే హృష్టా యుద్ధాయ భారత।
దధ్ముః శంఖాన్ముదా యుక్తాః సింహనాదాంస్తథోన్నదన్ ॥ 6-51-21 (40776)
తేషాం శ్రుత్వా తు హృష్టానాం వృద్ధః కురుపితామహః।
సింహనాదం వినద్యోచ్చైః శంఖం దధ్మౌ ప్రతాపవాన్ ॥ 6-51-22 (40777)
తతః శంఖాశ్చ భేర్యశ్చ పేశ్యశ్చ వివిధాః పరైః।
ఆనకాశ్చాభ్యహన్యంత స శబ్దస్తుములోఽభవత్ ॥ 6-51-23 (40778)
తతః శ్వేతైర్హయైర్యుక్తే మహతి స్యందనే స్థితౌ ।
ప్రదధ్మతుః శంఖవరౌ హేమరత్నపరిష్కృతౌ ॥ 6-51-24 (40779)
పాంచజన్యం హృషీకేశో దేవదత్తం ధనంజయః।
పౌండ్రం దధ్మౌ మహాశంఖం భీమకర్మా వృకోదరః ॥ 6-51-25 (40780)
అంతవిజయం రాజా కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః।
నకులః సహదేవశ్చ సుఘోషమణిపుష్పకౌ ॥ 6-51-26 (40781)
కాశిరాజశ్చ శైబ్యశ్చ శిఖండీ చ మహారథః ।
ధృష్టద్యుంనో విరాటశ్చ సాత్యకిశ్చ మహారథః ॥ 6-51-27 (40782)
పాంచాల్యాశ్చ మహేష్వాసా ద్రౌపద్యాః పంచ చాత్మజాః ।
సర్వే దధ్యుర్మహాశంఖాన్సింహనాదాంశ్చ నేదిరే ॥ 6-51-28 (40783)
స ఘోషః సుమహాంస్తత్ర వీరైస్తైః సముదీరితః।
నభశ్చ పృథివీం చైవ తుములో వ్యనునాదయన్ ॥ 6-51-29 (40784)
ఏవమేతే మహారాజ ప్రహృష్టాః కురుపాండవాః।
పునర్యుద్ధాయ సంజగ్ముస్తాపయానాః పరస్పరం ॥ ॥ 6-51-30 (40785)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ద్వితీయదివసయుద్ధే ఏకపంచాశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-51-6 అపర్యాప్తమపరిమేయం ॥ 6-51-20 అభిభవత్యభిభూః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 052
॥ శ్రీః ॥
6.52. అధ్యాయః 052
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మార్జునయోర్యుద్ధం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-52-0 (40786)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-52-0x (4115)
ఏవం వ్యూఢేష్వనీకేషు మామకేష్వితరేషు చ ।
కథం ప్రహరతాం శ్రేష్ఠాః సంప్రహారం ప్రచక్రిరే ॥ 6-52-1 (40787)
సంజయ ఉవాచ। 6-52-2x (4116)
తథా వ్యూఢేష్వనీకేషు సన్నద్ధరుచిరధ్వజాః।
`తావకాః పాండవైః సార్ధం యథాఽయుధ్యంత తచ్ఛృణు।'
అపారమివ సందృశ్య సాగరప్రతిమం బలం ॥ 6-52-2 (40788)
తేషాం మధ్యే స్థితో రాజన్పుత్రో దుర్యోధనస్తవ ।
అబ్రవీత్తావకాన్సర్వాన్యుద్ధ్యధ్వమితి దంశితాః ॥ 6-52-3 (40789)
తే మనః క్రూరమాధాయ సమభిత్యక్తజీవితాః ।
పాండవానభ్యవర్తంత సర్వ ఏవోచ్ఛ్రితధ్వజాః ॥ 6-52-4 (40790)
తతో యుద్ధం సమభవత్తుములం రోమహర్షణం।
తావకానాం పరేషాం చ వ్యతిషక్తరథద్విపం ॥ 6-52-5 (40791)
ముక్తాస్తు రథిభిర్బాణా రుక్మపుంఖాః సుతేజితాఃక ।
సన్నిపేతురకుంఠాగ్రా నాగేషు చ హయేషు చ ॥ 6-52-6 (40792)
తథా ప్రవృత్తే సంగ్రామే ధనురుద్యంయ దంశితః ।
అభిపత్య మహాబాహుర్భీష్మో భీమపరాక్రమః ॥ 6-52-7 (40793)
సౌభద్రే భీమసేనే చ సాత్యకౌ చ మహారథే ।
కైకేయే చ విరాటే చ ధృష్టద్యుంనే చ పార్షతే ॥ 6-52-8 (40794)
ఏతేషు నరవీరేషు చేదిమత్స్యేషు చాభిభూః ।
వవర్ష శరవర్షాణి వృద్ధః కురుపితామహః ॥ 6-52-9 (40795)
అభిద్యత తతో వ్యూహస్తస్మిన్వీరసమాగమే।
సర్వేషామేవ సైన్యానామాసీద్వ్యతికరో మహాన్ ॥ 6-52-10 (40796)
సాదినో ధ్వజినశ్చైవ హతప్రవరవాజినః ।
విప్రద్రుతరథానీకాః సమపద్యంత పాండవాః ॥ 6-52-11 (40797)
అర్జునస్తు నరవ్యాఘ్రో దృష్ట్వా భీష్మం మహారథం ।
వార్ష్ణేయమబ్రవీత్క్రుద్ధో యాహి యత్ర పితామహః ॥ 6-52-12 (40798)
ఏష భీష్మః సుసంక్రుద్ధో వార్ష్ణేయ మమ వాహినీం ।
నాశయిష్యతి సువ్యక్తం దుర్యోధనహితే రతః ॥ 6-52-13 (40799)
ఏష ద్రోణః కృపః శల్యో వికర్ణశ్చ జనార్దన ।
ధార్తరాష్ట్రాశ్చ సహితా దుర్యోధనపురోగమాః ॥ 6-52-14 (40800)
పాంచాలాన్నిహనిష్యంతి రక్షితా దృఢధన్వనా ।
సోఽహం భీష్మం వధిష్యామి సైన్యహేతోర్జనార్దన ॥ 6-52-15 (40801)
తమబ్రవీద్వాసుదేవో యత్తో భవ ధనంజయ।
ఏష త్వాం ప్రాపయిష్యామి పితామహరథం ప్రతి ॥ 6-52-16 (40802)
ఏవముక్త్వా తతః శౌరీ రథం తం లోకవిశ్రుతం ।
ప్రాపయామాస భీష్మస్య రథం ప్రతి జనేశ్వర ॥ 6-52-17 (40803)
చలద్బహుపాతకేన బలాకావర్ణవాజినా ।
సముచ్ఛ్రితమహాభీమనదద్వానరకేతునా ॥ 6-52-18 (40804)
మహతా మేఘనాదేన రథేనామితతేజసా ।
వినిఘ్నన్కౌరవానీకం శూరసేనాంశ్చ పాండవః ॥ 6-52-19 (40805)
ప్రాయాచ్ఛరణదః శీఘ్రం సుహృదాం హర్షవర్ధనః ।
తమాపతంతం వేగేన ప్రభిన్నమివ వారణం ॥ 6-52-20 (40806)
త్రసయనతం రణే శూరాన్మర్దయంతం చ సాయకైః ।
సైంధవప్రముఖైర్గుప్తః ప్రాచ్యసౌవీరకేకయైః ।
సహసా ప్రత్యుదీయాయ భీష్మః శాంతనవోఽర్జునం ॥ 6-52-21 (40807)
కో హి గాండీవధన్వానమన్యః కురుపితామహాత్।
ద్రోణవైకర్తనాభ్యాం వా రథీ సంయాతుమర్హతి ॥ 6-52-22 (40808)
తతో భీష్మో మహారాజ సర్వలోకమహారథః ।
అర్జునం సప్తతసప్తత్యా నారాచానాం సమాచినోత్ ॥ 6-52-23 (40809)
ద్రోణశ్చ పంచవింశత్యా కృపః పంచాశతా శరైః।
దుర్యోధనశ్రతుఃషష్ట్యా శల్యశ్చ నవభిః శరైః ॥ 6-52-24 (40810)
సైంధవో నవభిశ్చైవ శకునిశ్చాపి పంచభిః ।
వికర్ణో దశభిర్భల్లై రాజన్వివ్యాధ పాండవం ॥ 6-52-25 (40811)
స తైర్విద్ధో మహేష్వాసః సమంతాన్నిశితైః శరైః।
న వివ్యథే మహాబాహుర్భిద్యమాన ఇవాచలః ॥ 6-52-26 (40812)
స భీష్మం పంచవింశత్యా కృపం చ నవభిః శరైః ।
ద్రోణం షష్ట్యా నరవ్యాఘ్రో వికర్ణం చ త్రిభిః శరైః ॥ 6-52-27 (40813)
శల్యం చైవ త్రిభిర్బాణై రాజానం చైవ పంచభిః ।
ప్రత్యవిధ్యదమేయాత్మా కిరీటీ భరతర్షభ ॥ 6-52-28 (40814)
తం సాత్యకిర్విరాటశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః।
సౌభద్రో ద్రౌపదేయాశ్చ పరివవ్రుర్ధనంజయం ॥ 6-52-29 (40815)
తతో ద్రోణం మహేష్వాసం గాంగేయస్య ప్రియే రతం।
అభ్యవర్తత పాంచాల్యః సంయుక్తః సహ సోమకైః ॥ 6-52-30 (40816)
భీష్మస్తు రథినాం శ్రేష్ఠో రాజన్వివ్యాధ పాండవం।
అశీత్యా నిశితైర్బాణైస్తతోఽక్రోశంత పాండవాః ॥ 6-52-31 (40817)
తేషాం తు నినదం శ్రుత్వా సహితానాం ప్రహృష్టవత్।
ప్రవివేశ తతో మధ్యం నరసింహః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-52-32 (40818)
తేషాం మహారథానాం స మధ్యం ప్రాప్య ధనంజయః।
చిక్రీడ ధనుషా రాజఁల్లక్షం కృత్వా మహారథాన్ ॥ 6-52-33 (40819)
`క్షత్రియాణాం శిరాంస్యుగ్రైః కృంతఞ్శస్త్రైర్మహారథః ।
శూన్యాన్కృత్వా రథోపస్థాన్వ్యచరత్ఫల్గునస్తదా ।' 6-52-34 (40820)
తతో దుర్యోధనో రాజా భీష్మమాహ జనేశ్వరః ।
పీడ్యమానం స్వకం సైన్యం దృష్ట్వా పార్థేన సంయుగే ॥ 6-52-35 (40821)
ఏష పాండుసుతస్తాత కృష్ణేన సహితో బలీ।
యతతాం సర్వసైన్యానాం మూలం నః పరికృంతతి।
త్వయి జీవతి గాంగేయ ద్రోణే చ రథినాం వరే ॥ 6-52-36 (40822)
త్వత్కృతే చైవ కర్ణోఽపి న్యస్తశస్త్రో విశాంపతే।
న యుధ్యతి రణే పార్థాన్హితకామః సదా మమ।
స తథా కురు గాంగేయ యథా హన్యేత ఫల్గునః ॥ 6-52-37 (40823)
ఏవముక్తస్తతో రాజన్పితా దేవవ్రతస్తవ।
ధిక్ క్షాత్రం ధర్మమిత్యుక్త్వా ప్రాయాత్పార్థం రథం ప్రతి ॥ 6-52-38 (40824)
ఉభౌ శ్వేతహయౌ రాజన్సంసక్తౌ ప్రేక్ష్య పార్థివాః ।
సింహనాదాన్భృశం చక్రుః శంఖాందధ్ముశ్చ మారిషత ॥ 6-52-39 (40825)
ద్రౌణిర్దుర్యోధనశ్చైవ వికర్ణశ్చ తవాత్మజః ।
పరివార్య రణే భీష్మం స్థితా యుద్ధాయ మారిష ॥ 6-52-40 (40826)
తథైవ పాండవాః సర్వే పరివార్య ధనంజయం ।
స్థితా యుద్ధాయ మహతే తతో యుద్ధమవర్తత ॥ 6-52-41 (40827)
గాంగేయస్తు రణే పార్థమానర్చ్ఛన్నవభిః శరైః ।
తమర్జునః ప్రత్యవిధ్యద్దశభిర్మర్మభేదిభిః ॥ 6-52-42 (40828)
తతః శరసహస్రేణ సుప్రయుక్తేన పాండవః ।
అర్జునః సమరశ్లాఘీ భీష్మస్యావారయద్దిశః ॥ 6-52-43 (40829)
శరజాలం తతస్తత్తు శరజాలేన మారిష।
వారయామాస పార్థస్య భీష్మః శాంతనవస్తదా ॥ 6-52-44 (40830)
ఉభౌ పరమసంహృష్టావుభౌ యుద్ధాభినందినౌ ।
నిర్విశేషమయుధ్యేతాం కృతప్రతికృతైషిణౌ ॥ 6-52-45 (40831)
భీష్మచాపవిముక్తాని శరజాలాని శంఘశః।
శీర్యమాణాన్యదృశ్యంత భిన్నాన్యర్జునసాయకైఃక ॥ 6-52-46 (40832)
తథైవార్జునముక్తాని శరజాలాని సర్వశః ।
గాంగేయశరనున్నాని ప్రాపతంత మహీతలే ॥ 6-52-47 (40833)
అర్జునః పంచవింశత్యా భీష్మమార్చ్ఛచ్ఛితైః శరైః ।
భీష్మోపి సమరే పార్థం వివ్యాధ నిశితైః శరైః । 6-52-48 (40834)
అన్యోన్యస్య హయాన్విద్ధ్వా ధ్వజౌ చ సుమహాబలౌ ।
రథేషాం రథచక్రే చ చిక్రీడతురరిందమౌ ॥ 6-52-49 (40835)
తతః క్రుద్ధో మహారాజ భీష్మః ప్రహరతాం వరః।
వాసుదేవం త్రిభిర్బాణైరాజఘాన స్తనాంతరే ॥ 6-52-50 (40836)
భీష్మచాపచ్యుతైస్తైస్తు నిర్విద్ధో మధుసూదనః ।
విరరాజ రణే రాజన్సపుష్ప ఇవ కింశుకః ॥ 6-52-51 (40837)
తతోఽర్జునో భృశం క్రుద్ధో నిర్విద్ధం ప్రేక్ష్య మాధవం ।
సారథిం కురువృద్ధస్య నిర్బిభేద శితైః శరైః ॥ 6-52-52 (40838)
యతమానౌ తు తౌ వీరావన్యోన్యస్య వధం ప్రతి।
న శక్నుతాం తదాఽన్యోన్యమభిసంధాతుమాహవే ॥ 6-52-53 (40839)
తౌ మండలాని చిత్రాణి గతత్ప్రత్యాగతాని చ।
అదర్శయేతాం బహుధా సూతసామర్థ్యలాఘవాత్ ॥ 6-52-54 (40840)
అంతరం చ ప్రహారేషు తర్కయంతౌ పరస్పరం ।
రాజన్నంతరమార్గస్థౌ స్థితావాస్తాం ముహుర్ముహుః ॥ 6-52-55 (40841)
ఉభౌ సింహరవోన్మిశ్రం శంఖశబ్దం చ చక్రతుః ।
తథైవ చాపనిర్ఘోషం చక్రతుస్తౌ మహారథౌ ॥ 6-52-56 (40842)
తయోః శంఖనినాదేన రథనేమిస్వనేన చ।
దారితా సహసా భూమిశ్చకంపే చ ననాద చ ॥ 6-52-57 (40843)
నోభయోరంతరం కశ్చిద్దదృశే భరతర్షభ ।
బలినౌ యుద్ధదుర్ధర్షావన్యోన్యసదృశావుభౌ ॥ 6-52-58 (40844)
చిహ్నమాత్రేణ భీష్మం తు ప్రజజ్ఞుస్తత్ర కౌరవాః ।
తథా పాండుసుతాః పార్థం చిహ్నమాత్రేణ జజ్ఞిరేక ॥ 6-52-59 (40845)
తయోర్నృవరయోర్దృష్ట్వా తాదృశం తం పరాక్రమం।
విస్కమయం సర్వభూతాని జగ్ముర్భారతసంయుగే ॥ 6-52-60 (40846)
న తయోర్వివరం కశ్చిద్రణే పశ్యతి భారత।
ధర్మే స్థితస్య హి యథా న కశ్చిద్వృజినం క్వచిత్ ॥ 6-52-61 (40847)
ఉభౌ చ శరజాలేన తావదృశ్యో బభూవతుః।
ప్రకాశౌ చ పునస్తూర్ణం బభూవతురుభౌ రణే॥ 6-52-62 (40848)
తత్ర దేవాః సగంధర్వాశ్చారణాశ్చర్షిభిః సహ।
అన్యోన్యం ప్రత్యభాషంత తయోర్దృష్ట్వా పరాక్రమం ॥ 6-52-63 (40849)
న శక్యౌ యుధి సంరబ్ధౌ జేతుమేతౌ కథంచన।
సదేవాసురగంధర్వైర్లోకైరపి మహారథౌ ॥ 6-52-64 (40850)
ఆశ్చర్యభూతం లోకేషు యుద్ధమేతన్మహాద్భుతం ।
నైతాదృశాని యుద్ధాని భవిష్యంతి కథంచన ॥ 6-52-65 (40851)
న హి శక్యో రణే జేతుం భీష్మః పార్థేన ధీమతా।
సధనుః సరథః సాశ్వః ప్రవపన్సాయకాన్రణే ॥ 6-52-66 (40852)
తథైవ పాండవం యుద్ధే దేవైరపి దురాసదం ।
న విజేతుం రణే భీష్మ ఉత్సహేత ధనుర్ధరం ॥ 6-52-67 (40853)
ఆలోకాదపి యుద్ధం హి సమమేతద్భవిష్యతి।
ఇతి స్మ వాచోఽశ్రూయంత ప్రోచ్చరంత్యకస్తతస్తతః।
గాంగేయార్జునయోః సంఖ్యే స్తవయుక్తా విశాంపతే ॥ 6-52-68 (40854)
త్వదీయాస్తు తదా యోధాః పాండవేయాశ్చ భారత।
అన్యోన్యం సమరే జఘ్నుస్తయోస్తత్ర సమాగమే ॥ 6-52-69 (40855)
శితధారైస్తథా స్వంగైర్విమలైశ్చ పరశ్వధైః ।
శరైరన్యైశ్చ బహుభిః సస్త్రైర్నానావిధైరపి ॥ 6-52-70 (40856)
ఉభయోః సేనయోః శూరా న్యకృంతంత పరస్పరం ।
వర్తమానే తథా ఘోరే తస్మిన్యుద్ధే సుదారుణే।
ద్రోణపాంచాల్యయో రాజన్మహానాసీత్సమాగమః ॥ ॥ 6-52-71 (40857)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ద్వితీయదివసయుద్ధే ద్విపంచశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-52-10 వ్యతికరో మేలకః। సమాగమ ఇత్యర్థః ॥ 6-52-15 దృఢధన్వనా భీష్మేణ ॥ 6-52-55 అంతరం ఛిద్రం। తర్కయంతౌ చింతయంతౌ। అంతరమార్గస్థౌ ఛిద్రాన్వేషణపరౌ ॥ 6-52-59 చిహ్నం ధ్వజః ॥ 6-52-68 ఆలోకాత్ ఆసంసారస్థితేః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 053
॥ శ్రీః ॥
6.53. అధ్యాయః 053
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ద్రోణధృష్టద్యుంనయోర్యుద్ధం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-53-0 (40858)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-53-0x (4117)
కథం ద్రోణో మహేష్వాసః పాంచాల్యశ్చాపి పార్షతః।
ఉభౌ సమీయతుర్యత్తౌ తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-53-1 (40859)
దిష్టమేవ పరం మన్యే పౌరుషాదితి మే మతిః।
యత్ర శాంతనవో భీష్మో నాతరద్యుధి పాండవం ॥ 6-53-2 (40860)
భీష్మో హి సమరే క్రుద్ధో హన్యాల్లోకాంశ్చరాచరాన్।
స కథం పాండవం యుద్ధే నాతరత్సంజయౌజసా ॥ 6-53-3 (40861)
సంజయ ఉవాచ। 6-53-4x (4118)
శ్రృణు రాజన్స్థిరో భూత్వా యుద్ధమేతత్సుదారుణం।
న శక్యాః పాండవా జేతుం దేవైరపి సవాసవైః ॥ 6-53-4 (40862)
ద్రోణస్తు నిశితైర్బాణైర్ధృష్టద్యుంనమవిధ్యత।
సారథిం చాస్య భల్లేన రథనీడాదపాతయత్ ॥ 6-53-5 (40863)
తథాఽస్య చతురో వాహాంశ్చతుర్భిః సాయకోత్తమైః ।
పీడయామాస సంక్రుద్ధో ధృష్టద్యుంనస్య మారిష ॥ 6-53-6 (40864)
ధృష్టద్యుంనస్తతో ద్రోణం నవత్యా నిశితైః శరైః ।
వివ్యాధ ప్రహసన్వీరస్తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ॥ 6-53-7 (40865)
తతః పునరమేయాత్మా భారద్వాజః ప్రతాపవాన్।
శరైః ప్రచ్ఛాదయామాస ధృష్టద్యుంనమమర్షణం ॥ 6-53-8 (40866)
ఆదదే చ శరం ఘోరం పార్షతాంతచికీర్షకయా।
శక్రాశనిసమస్పర్శం కాలదండమివాపరం ॥ 6-53-9 (40867)
హాహాకారో మహానాసీత్సర్వసైన్యేషు భారత ।
తమిషుం సంధితం దృష్ట్వా భారద్వాజేన సంయుగే ॥ 6-53-10 (40868)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ ధృష్టద్యుంనస్య పౌరుషం।
యదేకః సమరే వీరస్తస్థౌ గిరిరివాచలః ॥ 6-53-11 (40869)
తం చ దీప్తం శరం ఘోరమాయాంతం మృత్యుమాత్మనః ।
చిచ్ఛేద శరవృష్టిం చ భారద్వాజే ముమోచ హ ॥ 6-53-12 (40870)
తత ఉచ్చుక్రుశుః సర్వే పాంచాలాః పాండవైః సహ।
ధృష్టద్యుంనేన తత్కర్మ కృతం దృష్ట్వా సుదుష్కరం ॥ 6-53-13 (40871)
తతః శక్తిం మహావేగాం స్వర్ణవైడూర్యభూషితాం ।
ద్రోణస్య నిధనాకాంక్షీ చిక్షేప స పరాక్రమీ ॥ 6-53-14 (40872)
తామాపతంతీం సహసా శక్తిం కనకభూషితాం।
త్రిధా చిచ్ఛేద సమరే భారద్వాజో హసన్నివ ॥ 6-53-15 (40873)
శక్తిం వినిహతాం దృష్ట్వా ధృష్టద్యుంనః ప్రతపవాన్ ।
వవర్ష శరవర్షాణి ద్రోణం ప్రతి జనేశ్వరః॥ 6-53-16 (40874)
శరవర్షం తతస్తత్తు సన్నివార్య మహాయశాః।
ద్రోణో ద్రుపదపుత్రస్య మధ్యే చిచ్ఛేద కార్ముకం ॥ 6-53-17 (40875)
స చ్ఛిన్నధన్వా సమరే గదాం గుర్వీ మహాయశాః ।
ద్రోణాయ ప్రేషయామాస గిరిసారమయీం బలీ ॥ 6-53-18 (40876)
సా గదా వేగవన్ముక్తా ప్రాయాద్ద్రోణజిఘాంసయా ।
తత్రాద్భుతమపశ్యామ భారద్వాజస్య పౌరుషం ॥ 6-53-19 (40877)
లాఘవాద్వ్యంసయామాస గదాం హేమవిభూషితాం।
వ్యంసయిత్వా గదాం తాం చ ప్రేషయామాస పార్షతం ॥ 6-53-20 (40878)
భల్లాన్సునిశితాన్పీతాతాన్రుక్మపుంఖాన్సుదారుణాన్।
తే తస్య కవచం భిత్త్వా పపుః శోణితమాహవే ॥ 6-53-21 (40879)
అథాన్యద్ధనురాదాయ ధృష్టద్యుంనో మహారథః ।
ద్రోణం యుధి పరాక్రంయ శరైర్వివ్యాధ పంచభిః ॥ 6-53-22 (40880)
రుధిరాక్తౌ తతస్తౌ తు శుశుభాతే నరర్షభౌ ।
వసంతసమయే రాజన్పుష్పితావివ కింశుకౌ ॥ 6-53-23 (40881)
అమర్షితస్తతో రాజన్పరాక్రంయ చమూముఖే ।
ద్రోణో ద్రుపదపుత్రస్య పునశ్చిచ్ఛేద కార్ముకం ॥ 6-53-24 (40882)
అథైనం ఛిన్నధన్వానం శరైః సన్నతపర్వభిః ।
అభ్యవర్షదమేయాత్మా వృష్ట్యా మేఘ ఇవాచలం ॥ 6-53-25 (40883)
సారథిం చాస్య భల్లేన రథనీజాదపాతయత్ ।
అథాస్య చతురో వాహాంశ్చతుర్భిర్నిశితైః శరైః ॥ 6-53-26 (40884)
పాతయామాస సమరే సింహనాదం ననాద చ।
తతోఽపరేణ భల్లేన హస్తాచ్చాపమథాచ్ఛినత్ ॥ 6-53-27 (40885)
స చ్ఛిన్నధన్వా విరథో హతాశ్వో హతసారథిః ।
గదాపాణిరవారోహత్స్వ్యాపయన్పౌరుషం మహత్॥ 6-53-28 (40886)
తామస్య విశిస్వైస్తూర్ణం పాతయామాస భారత ।
రథాదనవరూఢస్య తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-53-29 (40887)
తతః స విపులం చర్మ శతచంద్రం చ భానుమత్।
ఖంగం చ విపులం దివ్యం ప్రగృహ్య సుభుజో బలీ ॥ 6-53-30 (40888)
అభిదుద్రావ వేగేన ద్రోణస్య వధాకాంక్షయా।
ఆమిషార్థీ యథా సింహో వనే మత్తమివ ద్విపం ॥ 6-53-31 (40889)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ భారద్వాజస్య పౌరుషం ।
లాఘవం చాస్త్రయోగం చ బలం బాహ్వోశ్చ భారత ॥ 6-53-32 (40890)
యదేనం శరవర్షేణ వారయామాస పార్షతం ।
న శశాక తతో గంతుం బలవానపి సంయుగే ॥ 6-53-33 (40891)
నివారితస్తు ద్రోణేన ధృష్టద్యుంనో మహారథః ।
న్యావారయచ్ఛరౌఘాంస్తాంశ్చర్మణా కృతహస్తవత్ ॥ 6-53-34 (40892)
తతో భీమో మహాబాహుః సహసాఽభ్యపతద్బలీ ।
సాహాయ్యకారీ సమరే పార్షతస్య మహాత్మనః ॥ 6-53-35 (40893)
స ద్రోమం నిశితైర్బాణై రాజన్వివ్యాధ సప్తభిః ।
పార్షతం చ రథం తూర్ణం స్వకమారోహయత్తదా॥ 6-53-36 (40894)
తతో దుర్యోధనో రాజన్కలింగం సమచోదయత్।
సైన్యేన మహతా యుక్తం భారద్వాజస్య రక్షణే ॥ 6-53-37 (40895)
తతః సా మహతీ సేన కలింగానాం జనేశ్వర ।
భీమమభ్యుద్యయౌ తూర్ణం తవ పుత్రస్య శాసనాత్ ॥ 6-53-38 (40896)
పాంచాల్యమథ సంత్యజ్య ద్రోణోఽపి రథినాం వరః।
విరాటద్రుపదౌ వృద్ధౌ వారయామాస సంయుగే॥ 6-53-39 (40897)
ధృష్టద్యుంనోఽపి సమరే ధర్మరాజానమభ్యయాత్।
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం ॥ 6-53-40 (40898)
కలింగానాం చ సమరే భీష్మస్య చ మహాత్మనః ।
జగతః ప్రక్షయకరం ఘోరరూపం భయావహం ॥ ॥ 6-53-41 (40899)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ద్వితీయదివసయుద్ధే త్రిపంచాశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-53-3 నాతరత్ న లంఘితవాన్ ॥ 6-53-5 నీడాత్ స్థానాత్ ॥ 6-53-20 వ్యంసయామాస వంచయతిస్మ ॥ 6-53-21 పీతాన్ పాయితజలాన్ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 054
॥ శ్రీః ॥
6.54. అధ్యాయః 054
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీమసేనేన కలింగాదివధః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-54-0 (40900)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-54-0x (4119)
మమ పుత్రసమాదిష్టః కలింగోః వాహినీపతిః।
కథమద్భుతకర్మాణం భీమసేనం మహాబలం ॥ 6-54-1 (40901)
చరంతం గదయా వీర దండహస్తమివాంతకం ।
యోధయామాస సమరే కలింగః సహ సేనయా ॥ 6-54-2 (40902)
సంజయ ఉవాచ। 6-54-3x (4120)
పుత్రేణ తవ రాజేంద్ర స తథోక్తో మహాబలః ।
మహత్యా సేనయా గుప్తః ప్రాయాద్భీమరథం ప్రతి ॥ 6-54-3 (40903)
తామాపతంతీం మహతీం కలింగానాం మహాచమూం।
రథాశ్వనాగకలిలాం ప్రగృహీతమహాయుధాం ॥ 6-54-4 (40904)
భీమసేనః కలింగానామార్చ్ఛద్భారత వాహినీం ।
కేతుమంతం చ నైషాదిమాయాంతం సహ చేదిభిః ॥ 6-54-5 (40905)
తతః శ్రుతాయుః సంక్రుద్ధో రాజ్ఞా కేతుమతా సహ।
ఆససాద రణే భీమం వ్యూఢానీకేషు చేదిషు ॥ 6-54-6 (40906)
రథైరనేకసాహస్రైః కలింగానాం నరాధిప ।
అయుతేన గజానాం చ నిషాదైఃక సహ కేతుమాన్ ॥ 6-54-7 (40907)
భిమసేనం రణే రాజన్సమంతాత్పర్యవారయత్ ।
చేదిమత్స్యకరూషాశ్చ భీమసేనపదానుగాః ॥ 6-54-8 (40908)
అభ్యధావంత సమరే నిషాదాన్సహ రాజభిః ।
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం ఘోరరూపం భయావహం ॥ 6-54-9 (40909)
న ప్రాజానంత యోధాః స్వాన్పరస్పరజిఘాంసయా ।
ఘోరమాసీత్తతో యుద్ధం భీమస్య సహసా పరైః ॥ 6-54-10 (40910)
యథేంద్రస్య మహారాజ మహత్యా దైత్యసేనయా।
తస్య సైన్యస్య సంగ్రామే యుధ్యమానస్య భారత ॥ 6-54-11 (40911)
బభూవ సుమహాఞ్శబ్దః సాగరస్యేవ గర్జతః।
అన్యోన్యం స్మ తదా యోధా వికర్షంతో విశాంపతే ॥ 6-54-12 (40912)
మహీం చక్రుశ్చితాం సర్వాం శశలోహితసన్నిభాం ।
యోధాంశ్చ స్వాన్పరాన్వాపి నాభ్యజానంజిఘాంసయా ॥ 6-54-13 (40913)
స్వానప్యాదదతే స్వాశ్చ శూరాః పరమదుర్జయాః।
విమర్దః సుమహానాసీదల్పానాం బహుభిః సహ ॥ 6-54-14 (40914)
కలింగైః సహ చైదీనాం నిషాదైశ్చ విశాంపతే ।
కృత్వా పురుషకారం తు యథాశక్తి మహాబలాః ॥ 6-54-15 (40915)
భీమసేనం పరిత్యజ్య సంన్యవర్తనక్త చేదయః।
సర్వైః కలింగైరాసన్నః సన్నివృత్తేషు చేదిషు ॥ 6-54-16 (40916)
స్వబాహుబలమస్థాయ అభ్యవర్షంత పాండవం ।
న చచాల రథోపస్థాద్భీమసేనో మహాబలః ॥ 6-54-17 (40917)
శితైరవాకిరద్బాణైః కలింగానాం వరూథినీం ।
కాలింగస్తు మహేష్వాసః పుత్రశ్చాస్య మహారథః ॥ 6-54-18 (40918)
శక్రదేవ ఇతి ఖ్యాతో జఘ్నతుః పాండవం శరైః।
తతో భీమో మహాబాహుర్విధున్వన్రుచిరం ధనుః ॥ 6-54-19 (40919)
యోధయామాస కాలింగం స్వబాహుబలమాశ్రితః।
శక్రదేవస్తు సమరే విసృజన్సాయకాన్బహూన్ ॥ 6-54-20 (40920)
అశ్వాంజఘాన సమరే భీమసేనస్య సాయకైః।
తం దృష్ట్వా విరథం తత్ర భీమసేనమరిందమం ॥ 6-54-21 (40921)
శక్రదేవోఽభిదుద్రావ శరైరవకిరఞ్సితైః।
భీమస్యోపరి రాజేంద్ర శక్రదేవో మహాబలః ॥ 6-54-22 (40922)
వవర్ష శరవర్షాణి తపాంతే జలదో యథా।
హతాశ్వే తు రథే తిష్ఠన్భీమసేనో మహాబలః ॥ 6-54-23 (40923)
శక్రదేవాయ చిక్షేప సర్వశైక్యాయసీం గదాం।
స తయా నిహతో రాజన్కాలింగతనయో రథాత్ ॥ 6-54-24 (40924)
విరథః సహ సూతేన జగామ ధరణీతలం।
కహతమాత్మసుతం దృష్ట్వా కలింగానాం జనాధిపః ॥ 6-54-25 (40925)
రథైరనేకసాహస్రైర్భీమస్యావారయద్దిశః ।
`అయుతేన గజానాం చ నిషాదైః పరివారితః।'
తతో భీమో మహావేగాం త్యక్త్వా గుర్వీ మహాగదాం ॥ 6-54-26 (40926)
నిస్త్రింశమాదదే ఘోరం చికీర్షుః కర్మ దారుణం ।
చర్మ చాప్రతిమం రాజన్నార్షభం పురుషర్షభ ॥ 6-54-27 (40927)
నక్షత్రైరర్ధచంద్రైశ్చ శాతకుంభమయైశ్చితం ।
కాలింగస్తు తతః క్రుద్ధో ధనుర్జ్యామవమృజ్య చ ॥ 6-54-28 (40928)
ప్రగృహ్య చ శరం ఘోరమేకం సర్పవిషోపమం।
ప్రాహిణోద్భీమసేనాయ వధాకాంక్షీ జనేశ్వరః ॥ 6-54-29 (40929)
తమాపతంతం వేగేన ప్రేరితం నిశితం శరం।
భీమసేనో ద్విధా రాజంశ్చిచ్ఛేద విపులాసినా ॥ 6-54-30 (40930)
ఉదక్రోశచ్చ సంహృష్టస్త్రాసయానో వరూథినీం ।
కాలింగోఽథ తతః క్రుద్ధో భీమసేనాయ సంయుగే ॥ 6-54-31 (40931)
తోమరాన్ప్రాహిణోచ్ఛీఘ్రం చతుర్దశ శిలాశితాన్।
తానప్రాప్తాన్మహాబాహుః ఖగతానేవ పాండవః ॥ 6-54-32 (40932)
చిచ్ఛేద సహసా రాజన్నసంభ్రాంతో వరాసినా।
నిత్యత్య తు రణే భీమస్తోమరాన్వై చతుర్దశ ॥ 6-54-33 (40933)
భానుమంతం తతో భీమః ప్రాద్రవత్పురుషర్షభః ।
భానుమాంస్తు తతో భీమం శరవర్షేణ చ్ఛాదయన్ ॥ 6-54-34 (40934)
ననాద బలవన్నాదం నాదయానో నభస్తలం।
న చ తం మమృషే భీమః సింహనాదం మహాహవే॥ 6-54-35 (40935)
తతః శబ్దేన మహతా విననాద మహాస్వనః।
తేన నాదేన విత్రస్తా కలింగానాం వరూథినీ ॥ 6-54-36 (40936)
న భీమం సమరే మేనే మానుషం భరతర్షభ ।
తతో భీమో మహాబాహుర్నర్దిత్వా విపులం స్వనం ॥ 6-54-37 (40937)
సాసిర్వేగవదాప్లుత్య దంతాభ్యాం వారణోత్తమం ।
ఆరురోహ తతో మధ్యం నాగరాజస్య మారిష ॥ 6-54-38 (40938)
తతో ముమోచ కాలింగః శక్తిం తామకరోద్ద్వీధా ।
ఖంగేన పృథునా మధ్యే భానుమంతమథాచ్ఛినత్ ॥ 6-54-39 (40939)
సోఽంతరాయుధినం హత్వా రాజపుత్రమరిందమః।
గురుభారసహే స్కంధే నాగస్యాసిమపాతయత్ ॥ 6-54-40 (40940)
ఛిన్నస్కంధః స వినదన్పపాత గజయూథపః।
ఆరుగణః సింధువేగన సానుమానివ పర్వతః ॥ 6-54-41 (40941)
తతస్తస్మాదప్లుత్య గజాద్భారత భారతః।
ఖంగపాణిరదీనాత్మా తస్థౌ భూమౌ సుదంశితః ॥ 6-54-42 (40942)
స చచార బహూన్మార్గానభితః పాతయన్గజాన్ ।
అగ్నిచక్రమివావిద్ధం సర్వతః ప్రత్యదృశ్యత ॥ 6-54-43 (40943)
అశ్వబృందేషు నాగేషు రథానీకేషు చాభిభూః ।
పదాతీనాం చ సంఘేషు వినిఘ్నఞ్శోణితోక్షితః। 6-54-44 (40944)
శ్యేనవద్వ్యచరద్భీమో రణేఽరిషు బలోత్కటః।
ఛిందంస్తేషాకం శరీరాణి శిరాంసి చ మహాబలః ॥ 6-54-45 (40945)
ఖఙఘ్గేకన శితధారేణ సంయుగే గజయోధినాం।
పదాతిరేకః సంక్రుద్ధః శత్రూణాం భయవర్ధనః॥ 6-54-46 (40946)
సంమాహయామాస స తాన్కాలాంతకయమోపమః।
మూఢాశ్చ తే తమేవాజౌ వినదంతః సమాద్రవన్ ॥ 6-54-47 (40947)
సాసిముత్తమవేగేన విచరంతం మహారణే।
నికృత్య రథినాం చాజౌ రథేషాశ్చ యుగాని చ ॥ 6-54-48 (40948)
జఘాన రథినశ్చాపి బలవాన్రిపుమర్దనః।
భీమసేనశ్చరన్మార్గాన్సుబహూన్ప్రత్యదృశ్యత॥ 6-54-49 (40949)
భ్రాంతమావిద్ధముద్భ్రాంతమాప్లుతం ప్రసృతం ప్లుతం ।
సంపాతం సముదీర్ణం చ దర్శయామాస పాండవః ॥ 6-54-50 (40950)
కేచిదగ్రాసినా ఛిన్నాః పాండవేన మహాత్మనా।
వినేదుర్భిన్నమర్మాణో నిపేతుశ్చ గతాసవః ॥ 6-54-51 (40951)
ఛఇన్నదంతాగ్రహస్తాశ్చ భిన్నకుంభాస్తథాఽపరే ।
వియోధాః స్వాన్యనీకాని జఘ్నుర్భారత వారణాః । 6-54-52 (40952)
నిపేతురుర్వ్యాం చ తథా వినదంతో మహారవాన్।
ఛిన్నాంశ్చ తోమరాన్రాజన్మహామాత్రశిరాంసి చ ॥ 6-54-53 (40953)
పరిస్తోమాన్విచిత్రాంశ్చ కక్ష్యాశ్చ కనకోజ్జ్వలాః।
గ్రైవేయాణ్యథ శక్తీశ్చ పతాకాః కణపాంస్తథా ॥ 6-54-54 (40954)
తూణీరానథ యంత్రాణి ధనూంషి చ।
భిందిపాలాని శుభ్రాణి తోత్రాణి చాంకుశైః సహ ॥ 6-54-55 (40955)
ఘంటాశ్చ వివిధా రాజన్హేమగర్భాంత్సరూనపి ।
పతతః పాతితాంశ్చైవ పశ్యామః సహ సాదిభిః ॥ 6-54-56 (40956)
ఛిన్నగాత్రావరకరైర్నిహతైశ్చాప వారణైః ॥
ఆసీద్భూమిఃక సమాస్తీర్ణా పతితైర్భూధరైరివ ॥ 6-54-57 (40957)
విమృద్యైవం మహానాగాన్మమర్దాశ్వాన్మహాబలః ।
అశ్వారోహవరాంశ్చైవ పాతయామాస సంయుగే ॥ 6-54-58 (40958)
తద్ధోరమభవద్యుద్ధం తస్య తేషాం చ భారత।
ఖలీనాన్యథ యోక్రాణి కక్ష్యాశ్చ కనకోజ్జ్వలాః ॥ 6-54-59 (40959)
పరిస్తోమాశ్చ ప్రాసాశ్చ ఋష్టయశ్చ మహాధనాః।
కవచాన్యథ చర్మాణి చిత్రాణ్యాస్తరణాని చ ॥ 6-54-60 (40960)
తత్రతత్రాపవిద్ధఆని వ్యదృశ్యంత మహాహవే।
ప్రాసైర్యంత్రైర్విచిత్రైశ్చ శస్త్రైశ్చ విమలైస్తథా ॥ 6-54-61 (40961)
స చక్రే వసుధాం కీర్ణాం శబలైః కుసుమైరివ ।
ఆప్లుత్య రథినః కాశ్చిత్పరామృశ్య మహాబలః ॥ 6-54-62 (40962)
పాతయామాస ఖంగేన సధ్వజానపి పాండవః।
ముహురుత్పతతో దిక్షు ధావతశ్చ యశస్వినఃక ॥ 6-54-63 (40963)
మార్గాంశ్చ చరతశ్చిత్రం వ్యస్మయంత రణే జనాః ।
స జఘాన పదా కాంశ్చిద్వ్యాక్షిప్యాన్యానపోథయత్ ॥ 6-54-64 (40964)
ఖహ్గేనాన్యాంశ్చ చిచ్ఛేద నాదేనాన్యాంశ్చ భీషయన్।
ఊరువేగేన చాప్యన్యాన్పాతయామాస భూతలే ॥ 6-54-65 (40965)
అపరే చైనమాలోక్య భయాత్పంచత్వమాగతాః।
ఏవం సా బహులా సేనా కలింగానాం తరస్వినాం ॥ 6-54-66 (40966)
పరివార్య రణే భీష్మం భీమసేనముపాద్రవత్।
తతః కాలింగయైన్యానాం ప్రముఖే భరతర్షభ ॥ 6-54-67 (40967)
శ్రుతాయుషమభిప్రేక్ష్య భీమసేనః సమభ్యయాత్।
తమాయాంతమభిప్రేక్ష్య కాలింగో నవభిః శరైః । 6-54-68 (40968)
భీమసేనమమేయాత్మా ప్రత్యవిధ్యత్స్తనాంతరే ।
కలింగబాణాభిహతస్తోత్రార్దిత ఇవ ద్విపః ॥ 6-54-69 (40969)
భీమసేనః ప్రజజ్వాల క్రోదేనాగ్నిరివైధితః।
అథాశోకః సమాదాయ రథం హేమపరిష్కృతం ॥ 6-54-70 (40970)
భీమం సంపాదయామాస రథేన రథసారథిః।
తామరుహ్య రథం తూర్ణం కౌంతేయః శత్రుసూదనః ॥ 6-54-71 (40971)
కలింగమభిదుద్రావ తిష్ఠితిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ।
తతః శ్రుతాయుర్బలావాన్భీమాయ నిశితాఞ్శరాన్ ॥ 6-54-72 (40972)
ప్రేషయామాస సంక్రుద్ధో దర్శయన్పాణిలాఘవం।
స కార్ముకవరోత్సృష్టైర్నవభిర్నిశితైః శరైః ॥ 6-54-73 (40973)
సమాహతో మహారాజ కలింగేన మహాత్మనా ।
సంచుక్రుశే భృశం భీమో దండాహత ఇవోరగః ॥ 6-54-74 (40974)
క్రుద్ధశ్చ చాపమాయంయ బలవద్బలినాం వరః।
కలింగమవధీత్పార్థో భీమః సప్తభిరాయసైః ॥ 6-54-75 (40975)
క్షురాభ్యాం చక్రరక్షౌ చ కలింగస్య మహాబలౌ ।
సత్యదేవం చ సత్యం చ ప్రాహిణోద్యమసాదనం ॥ 6-54-76 (40976)
తతః పునమేయాత్మా నాసచైర్నిశితైస్త్రిభిః ।
కేతుమంతం రణే భీమోఽగమయద్యమసాదనం ॥ 6-54-77 (40977)
తతః కలింగాః సన్నద్ధా భీమసేనమమర్షణం ।
అనీకైర్బహుసాహస్రైః క్షత్రియాః సమవారయన్ ॥ 6-54-78 (40978)
తతః శక్తిగదాఖంగతోమరర్ష్టిపరశ్వథైః ।
కలింగాశ్చ తతో రాజన్భీమసేనమవాకిరన్ ॥ 6-54-79 (40979)
సంనివార్య స తాం ఘోరాం శరవృష్టిం సముత్థితాం।
గదామాదాయ తరసా సంనిపత్య మహాబలః ॥ 6-54-80 (40980)
భీమః సప్తశతాన్వీరాననయద్యమసాదనం ।
పునశ్చైవ ద్విసాహస్రాన్కలింగానరిమర్దనః ॥ 6-54-81 (40981)
ప్రాహిణోన్మృత్యులోకాయ తదద్భుతమివాభవత్।
ఏవం స తాన్యనీకాని కలింగానాం పునఃపునః ॥ 6-54-82 (40982)
బిభేద సమరే తూర్ణం ప్రేక్ష్య భీష్మం మహారథం ।
హతారోహాశ్చ మాతంగాః పాండవేన కృతా రణే ॥ 6-54-83 (40983)
విప్రజగ్మురనీకేషు మేఘా వాతహతా ఇవ।
మృద్గంతః స్వాన్యనీకాని వినదంతః శరాతురాః ॥ 6-54-84 (40984)
తతో భీమో మహాబాహుః ఖంగహస్తో మహాభుజఃక ।
సంప్రహృష్టో మహాఘోషం శంఖం ప్రాధ్మాపయద్బలీ ॥ 6-54-85 (40985)
సర్వకాలింగసైన్యానాం మనాంసి సమకంపయత్ ।
మోహశ్చాపి కలింగానామావివేశ పరంతప ॥ 6-54-86 (40986)
ప్రాకంపంత చ సైన్యాని వాహనాని చ సర్వశః ।
భీమేన సమరే రాజన్గజేంద్రేణేవ సర్వశః ॥ 6-54-87 (40987)
మార్గాన్బహూన్విచరతా ధావతా చ తతస్తతః।
ముహురుత్పతతా చైవ సంమోహః సమపద్యత॥ 6-54-88 (40988)
భీమసేనభయత్రస్తం సైన్యం చ సమకంపత।
క్షోభ్యమాణమసంబాధం గ్రాహేణేవ మహత్సరః ॥ 6-54-89 (40989)
త్రాసితేషు చ సర్వేషు భీమేనాద్భుతకర్మణా ।
పునరావర్తమానేషు విద్రవత్సు చ సంఘశః ॥ 6-54-90 (40990)
సర్వకాలింగయోధేషు పాండూనాం ధ్వజినీపతిః ।
అబ్రవీత్స్వాన్యనీకాని యుధ్యధ్వమితి పార్షతః ॥ 6-54-91 (40991)
సేనాపతివచః శ్రుత్వా శిఖండిప్రముఖా గణాః।
భీమమేవాభ్యవర్తంత రథానీకైః ప్రహారిభిః ॥ 6-54-93aధర్మరాజశ్చ తాన్సర్వానుపజగ్రాహ పాండవః।
మహతా మేఘవర్ణేన నాగానీకేన పృష్ఠతః॥ 6-54-92 (40992)
ఏవం సంనోద్య సర్వామి స్వాన్యనీకాని పార్షతః।
భీమసేనస్య జగ్రాహ పార్ష్ణి సత్పురుషైర్వృతః ॥ 6-54-94 (40993)
న హి పంచాలరాజస్య లోకే కశ్చన విద్యతే।
భీమసాత్యకయోరన్యః ప్రాణేభ్యః ప్రియకృత్తమః ॥ 6-54-95 (40994)
సోఽపశ్యచ్చ కలింగేషు చరంతమరిసూదనః ।
భీమసేనం మహాబాహుం పార్షతః పరవీరహా ॥ 6-54-96 (40995)
ననర్ద బహుధా రాజన్హృష్టశ్చాసీత్పరంతపః।
శంఖం దధ్మౌ చ సమరే సింహనాదం ననాద చ ॥ 6-54-97 (40996)
స చ పారావతాశ్వస్య రథే హేమపరిష్కృతే।
కోవిదారధ్వజం దృష్ట్వా భీమసేనః సమాశ్వసత్ । 6-54-98 (40997)
ధృష్టద్యుంనస్తు తం దృష్ట్వా కలింగైః సమభిద్రుతం ॥
భీమసేనమమేయాత్మా త్రాణాయాజౌ సమభ్యయాత్ ॥ 6-54-99 (40998)
తౌ దూరాత్సాత్యకిం దృష్ట్వా ధృష్టద్యుంనవృకోదరౌ ।
కలింగాన్సమరే వీరౌ యోధయేతాం మనస్వినౌ । 6-54-100 (40999)
స తత్ర గత్వా శైనేయో జవేన జయతాం వరః।
పార్థపార్షతయోః పార్షిం జగ్రాహ పురుషర్షభః ॥ 6-54-101 (41000)
స కృత్కవా దారుణం కర్మ ప్రగృహీతశరాసనః ।
ఆస్థితో రౌద్రమాత్మానం కలింగానన్వవైక్షత ॥ 6-54-102 (41001)
కలింగప్రభవాం చైవ మాంసశోణితకర్దమాం।
రుధిరస్యందినీం తత్ర భీమః ప్రావర్తయన్నదీం ॥ 6-54-103 (41002)
అంతరేణ కలింగానాం పాండవానాం చ వాహినీం।
తాం సంతతార దుస్తారాం భీమసేనో మహాబలః ॥ 6-54-104 (41003)
భీమసేనం తథా దృష్ట్వా ప్రాక్రోశంస్తావకా నృప।
కాలోఽయం భీమరూపేణ కలింగైః కసహ యుధ్యతే ॥ 6-54-105 (41004)
తతః శాంతనవో భీష్మః శ్రుత్వా తం నినదం రణే।
అభ్యయాత్త్వరితో భీమం వ్యూఢానీకః సమంతతః ॥ 6-54-106 (41005)
తం సాత్యకిర్భీమసేనో ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ।
అభ్యద్రవంత భీష్మస్య రథం హేమపరిష్కృతం ॥ 6-54-107 (41006)
పరివార్య తు తే సర్వే గాంగేయం తరసా రణే।
త్రిభిస్త్రిభిః శరైర్ఘోరైర్భీష్మమానర్చ్ఛురోజసా ॥ 6-54-108 (41007)
ప్రత్యవిధ్యత తాన్సర్వాన్పితా దేవవ్రతస్తవ ।
యతమానాన్మహేష్వాసాంస్త్రిభిస్త్రిభిరజిహ్మగైః ॥ 6-54-109 (41008)
తతః శరసహస్రేణ సన్నివార్య మహారథాన్ ।
హయాన్కాంచనసన్నాహాన్భీమస్య న్యహనచ్ఛరైః ॥ 6-54-110 (41009)
హతాశ్వే స రథే తిష్ఠన్భీమసేనః ప్రతాపవాన్ ।
శక్తిం చిక్షేప తరసా గాంగేయస్య రథం ప్రతి ॥ 6-54-111 (41010)
అప్రాప్తామథ తాం శక్తిం పితా దేవవ్రతస్తవ ।
త్రిధా చిచ్ఛేద సమరే సా పృథివ్యామశీర్యత ॥ 6-54-112 (41011)
తతః శైక్యాయసీం గుర్వీ ప్రగృహ్య బలవాన్గదాం ।
భీమసేనస్తతస్తూర్ణం పుప్లువే మనుజర్షభ ॥ 6-54-113 (41012)
సాత్యకోఽపి తతస్తూర్ణం భీమస్య ప్రియకాంయయా ।
గాంగేయసారథిం తూర్ణం పాతయామాస సాయకైః ॥ 6-54-114 (41013)
భీష్మస్తు నిహతే తస్మిన్సారథౌ రథినాం వరః ।
వాతాయమానైస్తైరశ్వైరపనీతో రణాజిరాత్ ॥ 6-54-115 (41014)
భీమసేనస్తతో రాజన్నపయాతే మహావ్రతే ।
ప్రజజ్వాల యథా వహ్నిర్దహన్కక్షమివైధితః ॥ 6-54-116 (41015)
స హత్వా సర్వకాలింగాన్సేనామధ్యే వ్యతిష్ఠత।
నైనమభ్యుత్సహన్కేచిత్తావకా భరతర్షభ ॥ 6-54-117 (41016)
ధృష్టద్యుంనస్తమారోప్య స్వరథే రథినాం వరః।
పశ్యతాం సర్వసైన్యానామపోవాహక యశస్వినం ॥ 6-54-118 (41017)
సంపూజ్యమానః పాంచాల్యైర్మత్స్యైశ్చ భరతర్షభ ।
ధృష్టద్యుంనం పరిష్వజ్య సమేయాదథ సాత్యకిం ॥ 6-54-119 (41018)
అథాబ్రవీద్భీమసేనం సాత్యకిః సత్యవిక్రమః ।
ప్రహర్షయన్యదువ్యాఘ్రో ధృష్టద్యుంనస్య పశ్యతః ॥ 6-54-120 (41019)
దిష్ట్యా కాలింగరాజశ్చ రాజపుత్రశ్చ కేతుమాన ।
శక్రదేవశ్చ కాలింగః కలింగాశ్చ మృధే హతాః ॥ 6-54-121 (41020)
స్వబాహుబలవీర్యేణ నాగాశ్వరథసంకులః ।
మహాపురుషభూయిష్ఠో ధీరయోధనిషేవితః ॥ 6-54-122 (41021)
మహావ్యూహః కలింగానామేకేన మృదితస్త్వయా ।
ఏవముక్త్వా శినేర్నప్తా దీర్ఘబాహురరిందమ।
రథాద్రథమభిద్రుత్య పర్యష్వజత పాండవం ॥ 6-54-123 (41022)
తతః స్వరథమాస్థాయ పునరేవ మహారథః ।
తావకానవధీత్క్రుద్ధో భీమస్య బలమాదధత్ ॥ ॥ 6-54-124 (41023)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ద్వితీయదివసయుద్ధే చతుఃపంచాశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-54-34 భానుమంతం కలింగాత్మజం ॥ 6-54-40 అంతరాయుధినం గజారూఢయోధం ॥ 6-54-43 ఆవిద్ధం భ్రామితం ॥ 6-54-47 కాలాంతకయమోపమః ప్రలయకాలీననాశకయమతుల్యః ॥ 6-54-53 మహామాత్రో హస్తిపకః ॥ 6-54-54 కణపాన్ ముద్గరాన్ ॥ 6-54-57 గాత్రావరైర్గాత్రైః పూర్వకాయైః అవరరధఃకాయైః ॥ 6-54-59 ఖలీనాని అశ్వాస్యనివేశ్యని అడిఆలీతీ ప్రసిద్ధాని। కక్ష్యా గజమధ్యబంధనం ॥ 6-54-70 అశోకో విశోకః ॥ 6-54-108 ఆనర్చ్ఛుః ఆచ్ఛాదితవంతః ॥ 6-54-115 వాతాయమానైః ఇతస్తతో ధావద్భిః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 055
॥ శ్రీః ॥
6.55. అధ్యాయః 055
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అర్జునయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-55-0 (41024)
సంజయ ఉవాచ। 6-55-0x (4121)
తతోఽపరాహ్ణభూయిష్ఠే తస్మిన్నహని భారత।
రథనాగాశ్వపత్తీనాం సాదినాం చ మహాక్షయే ॥ 6-55-1 (41025)
ద్రోణపుత్రేణ శల్యేన కృపేణ చ మహాత్మనా ।
సమసజ్జత పాంచాల్యస్త్రిభిరైతైర్మహారథైః ॥ 6-55-2 (41026)
స లోకవిదితానశ్వాన్నిజఘాన మహాబలః ।
ద్రౌణేః పాంచాలదాయాదః శితైర్దశభిరాశుగైః ॥ 6-55-3 (41027)
తతః శల్యరథం తూర్ణమాస్థాయ హతవాహనః ।
ద్రౌణిః పాంచాలదాయాదమభ్యవర్షదథేషుభిః ॥ 6-55-4 (41028)
ధృష్టద్యుంనం తు సంయుక్తం ద్రౌణినా వీక్ష్య భారత।
సౌభద్రోఽభ్యపతత్తూర్ణం వికిరన్నిశితాఞ్శరాన్ ॥ 6-55-5 (41029)
స శల్యం ప·ంచవింశత్యా కృపం చ నవభిః శరైః ।
అశ్వత్థామానమష్టాభిర్వివ్యాధ పురుషర్షభః ॥ 6-55-6 (41030)
ఆర్జునిం తు తతస్తూర్ణం ద్రౌణిర్వివ్యాధ పత్రిణా।
శల్యోఽథ దశభిశ్చైవ కృపశ్చ నిశితైస్త్రిభిః ॥ 6-55-7 (41031)
లక్ష్మణస్తవ పౌత్రస్తు సౌభద్రం సమవస్థితం ।
అభ్యవర్తత సంహృష్టస్తతో యుద్ధమవర్తత ॥ 6-55-8 (41032)
దౌర్యోధనిః సుసంక్రుద్ధః సౌభద్రం పరవీరహా ।
వివ్యాధ సమరే రాజంస్తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-55-9 (41033)
అభిమన్యుః సుసంక్రుద్ధో భ్రాతరం భరతర్షభ ।
శరైః పంచాశతై రాజన్క్షిప్రహస్తోఽభ్యవిధ్యత ॥ 6-55-10 (41034)
లక్ష్మణోఽపి పునస్తస్య ధనుశ్చిచ్ఛేద పత్రిణా।
ముష్టిదేశే మహారాజ తతస్తే చుక్రుశుర్జనాః ॥ 6-55-11 (41035)
తద్విహాయ ధనుశ్ఛిన్నం సౌభద్రం పరవీరహా।
అన్యదాదత్తవాంశ్చిత్రం కార్ముకం వేగవత్తరం ॥ 6-55-12 (41036)
తౌ తత్ర సమరే యుక్తౌ కృతప్రతికృతైషిణౌ ।
అన్యోన్యం విశిస్వైస్తీక్ష్ణైర్జఘ్నతుః పురుషర్షభౌ ॥ 6-55-13 (41037)
తతో దుర్యోధనో రాజ దృష్ట్వా పుత్రం మహారథం।
పీడితం తవ పౌత్రేణ ప్రాయాత్తత్ర ప్రజేశ్వరః ॥ 6-55-14 (41038)
సన్నివృత్తే తవ సుతే సర్వ ఏవ జనాధిపాః ।
ఆర్జునిం రథవంశేన సమంతాత్పర్యవారయన్ ॥ 6-55-15 (41039)
స తైః పరివృతః శూరైః శూరో యుధి సుదుర్జయైః ।
న స్మ ప్రవ్యథతే రాజన్కృష్ణతుల్యపరాక్రమః ॥ 6-55-16 (41040)
సౌభద్రమథ సంసక్తం దృష్ట్వా తత్ర ధనంజయః ।
అభిదుద్రావ వేగేన త్రాతుకామః స్వమాత్మజం ॥ 6-55-17 (41041)
తతః సరథనాగాశ్వా భీష్మద్రోణపురోగమాః ।
అభ్యవర్తంత రాజానః సహితాః సవ్యసాచినం ॥ 6-55-18 (41042)
ఉద్వూతం సహసా భౌమం నాగాశ్వరథపత్తిభిః ।
దివాకరరథం ప్రాప్య రజస్తీవ్రమదృశ్యత ॥ 6-55-19 (41043)
తాని నాగసహస్రాణి భూమిపాలశతాని చ।
తస్య బాణపథం ప్రాప్య నాభ్యవర్తంత సర్వశః ॥ 6-55-20 (41044)
ప్రణేదుః సర్వభూతాని బభూవుస్తిమిరా దిశః।
కురూణాం చానయస్తీవ్రః సమదృశ్యత దారుణః ॥ 6-55-21 (41045)
నాప్యంతరిక్షం న దిశో న భూమిర్న చ భాస్కరః ।
ప్రజజ్ఞే భరతశ్రేష్ఠ సస్త్రసంఘైః కిరీటినః ॥ 6-55-22 (41046)
సాదితా రథనాగాశ్చ హతాశ్వా రథినో రణే।
విప్రద్రుతరథాః కేచిద్దృశ్యంతే రథయూథపాః ॥ 6-55-23 (41047)
విరథా రథినశ్చాన్యే ధావమానాః సమంతతః ।
తత్రతత్రైవ దృశ్యంతే సాయుధాః సాంగదైర్భుజైః ॥ 6-55-24 (41048)
హయారోహా హయాంస్త్యక్త్వా గజారోహాశ్చ దంతినః ।
అర్జునస్య భయాద్రాజన్సమంతాద్విప్రదుద్రువుః ॥ 6-55-25 (41049)
రథేభ్యశ్చ గజేభ్యశ్చ హయేభ్యశ్చ నరాధిపాః ।
పతితాః పాత్యమానాశ్చ దృశ్యంతేఽర్జునసాయకైః ॥ 6-55-26 (41050)
సగదానుద్యతాన్బాహూన్సఖంగాంశ్చ విశాంపతే ।
సప్రాసాంశ్చ సతూణీరాన్సశరాన్సశరాసనాన్ ॥ 6-55-27 (41051)
సాంకుశాకన్సపతాకాంశ్చ తత్రతత్రార్జునో నృణాం ।
నిచకర్త శరైరుగ్రై రౌద్రం వపురధారయత్ ॥ 6-55-28 (41052)
పరిఘాణాం ప్రదీప్తానాం ముద్గరాణాం చ మారిష ।
ప్రాసానాం భిందిపాలానాం నిస్త్రిశానాం చ సంయుగే ॥ 6-55-29 (41053)
పరశ్వథానాం పీక్ష్ణానాం తోమరాణాం చ భారత।
వర్మణాం చాపవిద్ధానాం కాంచనానాం చ భూమిప ॥ 6-55-30 (41054)
ధ్వజానాం చర్మణాం చైవ వ్యజనానాం చ సర్వశః ।
ఛత్రాణాం హేమదండానాం తోమరాణాం చ భారత ॥ 6-55-31 (41055)
ప్రతోదానాం చ యోక్రాణాం కశానాం చైవ మారిష ।
రాశయః స్మాత్ర దృశ్యంతే వినికీర్ణా రణక్షితౌ ॥ 6-55-32 (41056)
నాసీత్తత్ర పుమాన్కశ్చిత్తవ సైన్యస్య భారత ।
యోఽర్జునం సమరే శూరం ప్రత్యుద్యాయాత్కథంచన ॥ 6-55-33 (41057)
యో యో హి సమరే పార్థం ప్రత్యుద్యాతి విశాంపతే।
స సంఖ్యే విశిఖైస్తీక్ష్ణైః పరలోకాయ నీయతే ॥ 6-55-34 (41058)
తేషు విద్రవమాణేషు తవ యోధేషు సర్వశః।
అర్జునో వాసుదేవశ్చ దధ్మతుర్వారిజోత్తమౌ ॥ 6-55-35 (41059)
తత్పభగ్నం బలం దృష్ట్వా పితా దేవవ్రతస్తవ।
అబ్రవీత్సమరే శూరం భారద్వాజం స్మయన్నివ ॥ 6-55-36 (41060)
ఏష పాండుసుతో వీర కృష్ణేన సహితో బలీ ।
తథా కరోతి సైన్యాని యథా కుర్యాద్ధన·ంజయః ॥ 6-55-37 (41061)
న హ్యేష సమరే శక్యో విజేతుం హి కథంచన ।
యథాస్య దృశ్యతే రూప కాలాంతకయమోపమం ॥ 6-55-38 (41062)
న నివర్తయితుం చాపి శక్యేయం మహతీ చమూః ।
అన్యోన్యప్రేయా పశ్య ద్రవతీయం వరూథినీ ॥ 6-55-39 (41063)
ఏష చాస్తం గిరిశ్రేష్ఠం భానుమాన్ప్రతిపద్యతే।
చక్షూంషి సర్వలోకస్య సంహరన్నివ సర్వథా ॥ 6-55-40 (41064)
తత్రావహారం సంప్రాప్తం మన్యేఽహం పురుషర్షభ ।
శ్రాంతా భీతాశ్చ నో యోధా న యోత్స్యంతి కథంచన ॥ 6-55-41 (41065)
ఏవముక్త్వా తతో భీష్మో ద్రోణమాచార్యసత్తమం ।
అవహారమథో చక్రే తావకానాం మహారథః ॥ 6-55-42 (41066)
`తతః సరథనాగాశ్వా జంయ ప్రాప్య సమోపకాః।
పాంచాలాః పాండవాశ్చైవ ప్రణేదుశ్చ పునః పునః ॥ 6-55-43 (41067)
ప్రయయుః శిబిరాయైవ ధనంజయపురస్కృతాః।
వాదిత్రఘోషైః సంహృష్టా ప్రణద్యంతో మహారథాః ॥' 6-55-44 (41068)
తతోఽవహారః సైన్యానాం తవ తేషాం చ భారత।
అస్తం గచ్ఛతి సూర్యేఽభూత్సంధ్యాకాలే చ వర్తతి ॥ ॥ 6-55-45 (41069)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ద్వితీయదివసయుద్ధే ప·ంచపంచాశోఽధ్యాయః ॥ ॥ ఇతి ద్వితీయదివసయుద్ధం ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-55-8 తవ పౌత్రమవస్థితం ఇతి కo ఘo పుస్తకపాఠః ॥ 6-55-37 యథా కుర్యాద్ధనంజయః । ధనంజయోఽగ్నిః ॥ 6-55-43 నరోతి వతమానై ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 056
॥ శ్రీః ॥
6.56. అధ్యాయః 056
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ఉభయపక్షయోర్వ్యూహరచనా ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-56-0 (41070)
సంజయ ఉవాచ। 6-56-0x (4122)
ప్రభాతాయాం చ శర్వర్యాం భీష్మః శాంతనస్తదా।
అనీకాన్యనుసంయానే వ్యాదిదేశాయ భారత ॥ 6-56-1 (41071)
గారుడం చ మహావ్యూహం చక్రే శాంతనవస్తదా।
పుత్రాణాం తే జయాకాంక్షీ భీష్మః కురుపితామహః । 6-56-2 (41072)
గరుడస్య స్వయం తుండే పితా దేవవ్రతస్తవ।
చక్షుషీ చ భరజ్వాజః కృతవర్మా చ సాత్వతః ॥ 6-56-3 (41073)
అశ్వత్థామా కృపశ్చైవ శిర ఆస్తాం యశస్వినౌ ।
త్రైగర్త్తైరథ కైకేయైర్వాటధానైశ్చ సంయుగే ॥ 6-56-4 (41074)
భూరిశ్రవాః శలః శల్యో భగదత్తశ్చ మారిష ।
మద్రకాః సింధుసౌవీరాస్తథా పాంచనదాశ్చ యే ॥ 6-56-5 (41075)
జయద్రథేన సహితా గ్రీవాయాం సన్నివేశితాః ।
పృష్ఠే దుర్యోధనో రాజా సోదర్యైః సానుగైర్వృతః ॥ 6-56-6 (41076)
విందానువిందావావంత్యౌ కాంభోజశ్చ శకైః సహ।
పచ్ఛమాసన్మహారాజ శూరసేనాశ్చ సర్వశః ॥ 6-56-7 (41077)
మాగధాశ్చ కలింగాశ్చ దాసేరకగణైః సహ ।
దక్షిణం పక్షమాసాద్య స్థితా వ్యూహస్య దంశితాః ॥ 6-56-8 (41078)
కాకరుశా వికుంచాశ్చ ముండాః కుండీవృషాస్తథా।
బృహద్వలేన సహితా వామం పార్శ్వమవస్థితాః ॥ 6-56-9 (41079)
వ్యూఢం దృష్ట్వా తు తత్సైన్యం సవ్యసాచీ పరంతపః।
ధృష్టద్యుంనేన సహితః ప్రత్యవ్యూహత సంయుగే ॥ 6-56-10 (41080)
అర్ధచంద్రేణ వ్యూహేన వ్యూహంతమతిదారుణం ।
దక్షిణం శృంగమాస్వయ భిమసేనో వ్యరోచత ॥ 6-56-11 (41081)
నానాసంస్త్రౌపసంషత్రైర్నానాదేశ్యైర్నృపైర్వృతః ।
తదన్యేవ విరాటశ్చ ద్రుపదశ్చ మహారథః ॥ 6-56-12 (41082)
తదనంతరమేవాసీన్నీలో నీలాయుధైః సహ ।
నీలాదనంతరశ్చైవ ధృష్టకేతుర్మహాబలః ॥ 6-56-13 (41083)
చేదికాశికరూపేశ్చ పౌరవైరపి సంవృతః।
ధృష్టద్యుంనః శిఖండీ చ పాంచాలాశ్చ ప్రభద్రకాః ॥ 6-56-14 (41084)
మధ్యే సైన్యస్య మహతః స్థితా యుద్ధాయ భారత।
తత్రైవ ధర్మరాజోఽపి గజానీకేన సంవృతః । 6-56-15 (41085)
తతస్తు సాత్యకీ రాజంద్రౌపద్యాః పంచ చాత్మజాః ।
అభిమన్యుస్తతః శూర ఇరావాంశ్చ తతః పరం ॥ 6-56-16 (41086)
భైమసేనిస్తతో రాజన్కేకయాశ్చ మహారథాః ।
ఏతే సర్వే మహారాజ వామం పార్శ్వముపాశ్రితాః ॥ 6-56-17 (41087)
సర్వస్య జగతో గోప్తా గోప్తా యస్య జనార్దనః।
`తత్రానురథినాం శ్రేష్ఠో వామశ్రృంగే వ్యవస్థితః।'
ఏవమేతం మహావ్యూహం ప్రత్యవ్యూహంత పాండవాః ॥ 6-56-18 (41088)
వధార్థం తవ పుత్రామాం తత్పక్షే యే చ సంగతాః ।
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం వ్యతిషక్తరథద్విపం ॥ 6-56-19 (41089)
తావకానాం పరేషాం చ నిఘ్నతామితరేతరం ।
హయౌఘాశ్చ రథౌఘాశ్వ తత్ర తత్ర విశాంపతే ॥ 6-56-20 (41090)
సంపతంతో వ్యదృశ్యంత నిఘ్నంతస్తే పరస్పరం ।
ధావతాం చ రథోఘానాం నిఘ్నతాం చ పృథక్ పృథక్ ॥ 6-56-21 (41091)
బభూవ తుములః శబ్దో విమిశ్రో దుందుభిస్వనైః ।
దివస్పృఙ్వరవీరాణాం నిఘ్నతామితరేతరం ।
సంప్రహారే సుతుములే తవ తేషాం చ భారత ॥ ॥ 6-56-22 (41092)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి తృతీయదివసయుద్ధే షట్పంచాశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-56-17 తతోఽభూద్ద్విపదాం శ్రేష్ఠో వామం పార్శ్వమపాశ్రితః ఇతి ఖo పాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 057
॥ శ్రీః ॥
6.57. అధ్యాయః 057
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-57-0 (41093)
సంజయ ఉవాచ। 6-57-0x (4123)
తతో వ్యూఢేష్వనీకేషు తావకేషు పరేషు చ।
ధనంజయో రథానీకమవధీత్తవ భారత ॥ 6-57-1 (41094)
శరైరథిరథో యుద్ధే దారయన్రథయూథపాన్ ।
తే వధ్యమానాః పార్థేన కాలేనేవ యుగక్షయే ॥ 6-57-2 (41095)
ధార్తరాష్ట్రా రణే యత్నాత్పాండవాన్ప్రత్యయోధయన్ ।
ప్రార్థయానా యశో దీప్తాం మృత్యుం కృత్వా నివర్తనం ॥ 6-57-3 (41096)
ఏకాగ్రమనసో భూత్వా పాండవానాం వరూథినీం ।
బభంజుర్బహుశో రాజంస్తే చాసంజంత సంయుగే ॥ 6-57-4 (41097)
ద్రవద్భిరథభగ్నైశ్చ పరివర్తద్భిరేవ చ।
పాండవైః కౌరవేయైశ్చ న ప్రాజ్ఞాయత కించన ॥ 6-57-5 (41098)
ఉదతిష్ఠద్రజో భౌమం ఛాదయానం దివాకరం।
న దిశః ప్రదిశో వాపి జజ్ఞిరేఽత్ర సమాగతాః ॥ 6-57-6 (41099)
అనుమానేన సంజ్ఞాభిర్నామగోత్రైశ్చ సంయుగే।
అవర్తత తదా యుద్ధం తత్ర తత్ర విశాంపతే ॥ 6-57-7 (41100)
న వ్యూహో భిద్యతే తత్ర కౌరవాణాం కథంచన ।
రక్షితః సత్యసంధేన భారద్వాజేన సంయుగే ॥ 6-57-8 (41101)
తథైవ పాండవానాం చ రక్షితః సవ్యసాచినా।
నాభిద్యత మహావ్యూహో భీమేన చ సురక్షితః ॥ 6-57-9 (41102)
సేనాగ్రాదపి నిష్పత్య ప్రాయుధ్యంస్తత్ర మానవాః ।
ఉభయోః సేనయో రాజన్వ్యతిషక్తరథద్విపాః ॥ 6-57-10 (41103)
హయారోహైర్హయారోహాః పాత్యంతే స్మ మహాహవే।
ఋష్టిభిర్విమలాభిశ్చ ప్రాసైరపి చ సంయుగే ॥ 6-57-11 (41104)
రథీ రథినమాసాద్య శరైః కనకభూషణైఃక ।
పాతయామాస సమరే తస్మిన్నతిభయంకరే ॥ 6-57-12 (41105)
గజారోహా గజారోహాన్నారాచశరతోమరైః ।
సంసక్తాన్పాతయామాసుస్తవ తేషాం చ సర్వశః ॥ 6-57-13 (41106)
కశ్చిదుత్పత్య సమరే వస్వారణమాస్థితః ।
కేశపక్షే పరామృశ్య జహార సమరే శిరః ॥ 6-57-14 (41107)
అన్యే ద్విరదదంతాగ్రనిర్భిన్నహృదయా రణే।
వేముశ్చ రుధిరం వీరా నిఃశ్వసంతః సమంతతః ॥ 6-57-15 (41108)
కశ్చిత్కరివిషాణస్థో వీరో రణవిశారదాః ।
ప్రావేపచ్ఛక్తినిర్భిన్నో గజశిక్షాస్త్రవేదినా ॥ 6-57-16 (41109)
పత్తిమంఘా రణే పక్తీన్భిమందిపాలపరశ్వథైః ।
న్యతాపతయంత సంహృష్టాః పరస్పరకృతాగసః ॥ 6-57-17 (41110)
రథీ చ సమరే రాజన్నాసాద్య గజయూథపం ।
స గజం పాతయామాస గజీ చ రథినాం వరం ॥ 6-57-18 (41111)
రథినం చ హయారోహః ప్రాసేన భరతర్షభ ।
పాతయామాస సమరే రథీ చ హయసాదినం ॥ 6-57-19 (41112)
పదాతీ రథినం సంఖ్యే రథీ చాపి పదాతినం ।
న్యపాతయచ్ఛితైః శస్త్రైః సేనయోరుభయోరపి ॥ 6-57-20 (41113)
గజారోహా హయారోహాన్పాతయాంచక్రిరే తదా।
హయారోహా గజస్థాంశ్చ తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-57-21 (41114)
గజారోహవరైశ్చాపి తత్రతత్ర పదాతయః।
పాతితాః సమదృశ్యంత తైశ్చాపి గజయోధినః ॥ 6-57-22 (41115)
పత్తిసంఘా హయారోహైః సాదిసంఘాశ్చ పత్తిభిః ।
పాత్యమానా వ్యదృశ్యంత శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-57-23 (41116)
ధ్వజైస్తత్రాపవిద్ధైశ్చ కార్ముకైస్తోమరైస్తథా।
ప్రాసైస్తథా గదాభిశ్చ పరిఘైః కంపనైస్తథా ॥ 6-57-24 (41117)
శక్తిభిః కవచైశ్చిత్రైః కణపైరంకుశైరపి।
నిస్త్రింశైర్విమలైశ్చాపి స్వర్ణపుంఖైః శరైస్తథా ॥ 6-57-25 (41118)
పరిస్తోమైః కుథాభిశ్చ కంబలైశ్చ మహాధనైః ।
భూర్భాతి భరతశ్రేష్ఠ స్రగ్దామైరివ చిత్రితా ॥ 6-57-26 (41119)
నరాశ్వకాయైః పతితైర్దంతిభిశ్చ మహాహవే ।
అగంయరూపా పృథివీ మాంసశోణితకర్దమా ॥ 6-57-27 (41120)
ప్రశశామ రజో భౌమం వ్యుక్షితం రణశోణితైః ।
దిశశ్చ విమలాః సర్వాః సంబభూవుర్జనేశ్వర ॥ 6-57-28 (41121)
ఉత్థితాన్యగణేయాని కబంధాని సమంతతః।
చిహ్నభూతాని జగతో వినాశార్థాయ భారత ॥ 6-57-29 (41122)
తస్మిన్యుద్ధే మహారౌద్రే వర్తమానే సుదారుణే ।
ప్రత్యదృశ్యంత రథినో ధావమానాః సమంతతః ॥ 6-57-30 (41123)
తతో భీష్మశ్చ ద్రోణశ్చ సైంధవశ్చ జయద్రథః ।
పురుమిత్రో జయో భోజః శల్యశ్చాపి ససౌబలః ॥ 6-57-31 (41124)
ఏతే సమరదుర్ధర్షాః సింహతుల్యపరాక్రమాః।
పాండవానామనీకాని బభంజుఃస్మ పునఃపునః ॥ 6-57-32 (41125)
తథైవ భీమసేనోఽపి రాక్షసశ్చ ఘటోత్కచః ।
సాత్యకిశ్చేకితానశ్చ ద్రోపదేయాశ్చ భారత॥ 6-57-33 (41126)
తావకాంస్తవ పుత్రాంశ్చ సహితాన్సర్వరాజభిః ।
ద్రావయామాసురాజౌ తే త్రిదశా దానవానివ ॥ 6-57-34 (41127)
తథా తే సమరేఽన్యోన్యం నిఘ్నంతః క్షత్రియర్షభాః ।
రక్తోక్షితా ఘోరరూపా విరేర్జుర్దానవా ఇవ ॥ 6-57-35 (41128)
వినిర్జిత్య రిపూన్వీరా సేకనయోరుభయోరపి।
వ్యదృస్యంత మహామాత్రా గ్రహా ఇవ నభస్తలే ॥ 6-57-36 (41129)
తతో రథసహస్రేణ పుత్రో దుర్యోధనస్తవ ।
అభ్యయాత్పాండవం యుద్ధే రాక్షసం చ ఘటోత్కచం ॥ 6-57-38aతథైవ పాండవాః సర్వే మహత్యా సేనయా సహ ।
ద్రోణభీష్మౌ రణే యత్తౌ ప్రత్యుద్యయురరిందమౌ ॥ 6-57-37 (41130)
కిరీటీ చ యయౌ క్రుద్ధః సమంతాత్పార్థివోత్తమాన్ ।
ఆర్జునిః సాత్యకిశ్చైవ యయతుః సౌబలం బలం ॥ 6-57-39 (41131)
తతః ప్రవవృతే భూయః సంగ్రామో రోమహర్షణః ।
తావకానాం పరేషాం చ సమరే విజయైషిణాం ॥ ॥ 6-57-40 (41132)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి తృతీయదివసయుద్ధే సప్తపంచశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-57-3 మృత్యురేవ నివర్తనహేతుర్నాన్య ఇత్యర్థః ॥ 6-57-7 అనుమానేన ధ్వజాదిచిహ్నేన। సంజ్ఞాభి సంకేతైశ్చ ॥ 6-57-26 పరికస్తోమైశ్చిత్రకంబలైః । కుథాభిస్తైరేవ క్షుద్రైః । కంబలై రాంకవైః । మహాధనైర్మహామూల్యైః ॥ 6-57-36 మహామాత్రాః ప్రధానాః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 058
॥ శ్రీః ॥
6.58. అధ్యాయః 058
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అర్జునాదియుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-58-0 (41133)
సంజయ ఉవాచ। 6-58-0x (4124)
తతస్తే పార్థివాః క్రుద్ధాః ఫల్గునం వీక్ష్య సంయుగే।
రథైరనేకసాహస్రైః సమంతాత్పర్యవారయన్ ॥ 6-58-1 (41134)
అథైనం రథబృందేన కోష్ఠకీకృత్య భారత।
శరైః సుబహుసాహస్రైః సమంతాదభ్యవారయన్ ॥ 6-58-2 (41135)
శక్తీశ్చ విమలాకస్తీక్ష్ణా గదాశ్చ పరిఘైః సహ ।
ప్రాసాన్పరశ్వథాంశ్చైవ ముద్గరాన్ముసలానపి ॥ 6-58-3 (41136)
చిక్షిషుః సమరే క్రుద్ధాః ఫల్గునస్య రథం ప్రతి।
శస్త్రాణామథ తాం వృష్టిం శలభానామివాయతిం ॥ 6-58-4 (41137)
రురోధ సర్వతః పార్థః శరైః కనకభూషణైః ।
తత్ర తల్లాఘవం దృష్ట్వా బీభత్సోరతిమానుషం ॥ 6-58-5 (41138)
దేవదానవగంధర్వాః పిశాచోరగరాక్షసాః ।
సాధుసాధ్వితి రాజేంద్ర ఫల్గునం ప్రత్యపూజయన్ ॥ 6-58-6 (41139)
సాత్యకిశ్చాభిమన్యుశ్చ మహత్యా సేకనయా వృతౌ ।
గాంధారాన్సమరే శూరాంజగ్మతుః సహసౌబలాన్ ॥ 6-58-7 (41140)
తత్ర సౌబలకాః క్రుద్ధా వార్ష్ణేయస్య రథోత్తమం ।
తిశలశ్చిచ్ఛిదుః క్రోధాచ్ఛస్త్రైర్నానావిధైర్యుధి ॥ 6-58-8 (41141)
సాత్యకిస్తు రథం త్యక్త్వా వర్తమానే భయావహే ।
అభిమన్యో రథం తూర్ణమారురోహ పరంతపః ॥ 6-58-9 (41142)
తావేకరథసంయుక్తౌ సౌబలేయస్య వాహినీం ।
వ్యధమేతాం శితైస్తూర్ణం శరైఃక సన్నతపర్వభిః ॥ 6-58-10 (41143)
ద్రోణభీష్మౌ రణే యత్తౌ ధర్మరాజస్య వాహినీం ।
నాశయేతాం శరైస్తీక్ష్ణైః కంకపత్రపరిచ్ఛదైః ॥ 6-58-11 (41144)
తతో ధర్మసుతోక రాజా మాద్రీపుత్రౌ చ పాండవౌ ।
మిషతాం సర్వసైన్యానాం ద్రోణానీకముపాద్రవన్ ॥ 6-58-12 (41145)
తత్రాసీత్సుమహద్యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం ।
యథా దేవాసురం యుద్ధం పూర్వమాసీత్సుదారుణం ॥ 6-58-13 (41146)
కుర్వాణౌ సుమహత్కర్మ భీమసేనఘటోత్కచౌ।
దుర్యోధనస్తతోఽభ్యేత్య తావుభావప్యవారయత్ ॥ 6-58-14 (41147)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ హైడింబస్య పరాక్రమం।
అతీత్య పీతరం యుద్ధే యదయుధ్యత భారత ॥ 6-58-15 (41148)
భీమసేనస్తు సంక్రుద్ధో దుర్యోధనమమర్షణం।
హృద్యవిధ్యత్పృషత్కేన ప్రహసన్నివ పాండవః ॥ 6-58-16 (41149)
తతో దుర్యోధననో రాజా ప్రహారవరపీడితః।
నిషసాద రథోపస్థే కశ్మలం చ జగామ హ ॥ 6-58-17 (41150)
తం విసంజ్ఞం విదిత్వా తు త్వరమాణోఽస్య సారథిః ।
అపోవాహ రణాద్రాజంస్తతః సైన్యమభజ్యత ॥ 6-58-18 (41151)
తతస్తాం కౌరవీం సేనాం ద్రవమాణాం సమంతతః।
నిఘ్నన్భీమః శరైస్తీక్ష్ణైరనువవ్రాజ పృష్ఠతః ॥ 6-58-19 (41152)
పార్షతశ్చ రథశ్రోష్ఠో ధర్మపుత్రశ్చ పాండవః।
ద్రోణస్య పశ్యతః సైన్యం గాంగేయస్య చ పశ్యతః ॥ 6-58-20 (41153)
జఘ్నతుర్విశికైస్తీక్ష్ణైః పరానీకవినాశనైః ।
ద్రవమాణం తు తత్సైన్యం తవ పుత్రస్య సంయుగే ॥ 6-58-21 (41154)
నాశక్నుతాం వారయితుం భీష్మద్రోణౌ మహారథౌ ।
వార్యమాణం చ భీష్మేణ ద్రోణేన చ మహాత్మనా ॥ 6-58-22 (41155)
విద్రవత్యేవ తత్సైన్యం పశ్యతోర్ద్రోణభీష్మయోః।
తతో రథసహస్రేషు విద్రవత్సు తతస్తతఃక ॥ 6-58-23 (41156)
తావాస్థితావేకరథం సౌభద్రశినిపుంగవౌ ।
సౌబలీం సమరే సేనాం శాతయేతాం సమంతతః ॥ 6-58-24 (41157)
శుశుభాతే తదా తౌ తు శైనేయకురుపుంగవౌ।
అమావాస్యాం గతౌ యద్వత్సోమసూర్యౌ నభస్తలే ॥ 6-58-25 (41158)
అర్జునస్తు తతః క్రుద్ధస్తవ సైన్యం విశాంపతే ।
వవర్ష శరవర్షేణ ధారాభిరివ తోయదః ॥ 6-58-26 (41159)
వధ్యమానం తతస్తత్ర శరైః పార్థస్య సంయుగే।
దుద్రావ కౌరవం సైన్యం విషాదభయకంపితం ॥ 6-58-27 (41160)
ద్రవతస్తాన్సమాలక్ష్య భీష్మద్రోణౌ మహారథౌ ।
న్యవారయేతాం సంరబ్ధౌ దుర్యోధనహితైషిణౌ ॥ 6-58-28 (41161)
తతో దుర్యోధనో రాజా సమాశ్వస్య విశాంపతే ।
న్యవర్తయత తత్సైన్యం ద్రవమాణాం సమంతతః ॥ 6-58-29 (41162)
యత్ర యత్ర హి పుత్రం తే యే యే పశ్యంతి భారత।
తత్ర తత్ర న్యవర్తంత క్షత్రియాణాం మహరథాః ॥ 6-58-30 (41163)
తాన్నివృత్తాన్సమీక్ష్యైవ తతోఽన్యేఽపీతరే జనాః।
అన్యోన్యస్పర్ధయా రాజఁల్లజ్జయా చావతస్థిరే ॥ 6-58-31 (41164)
పునరావర్తతాం తేషాం వేగ ఆసీద్విశాంపతే।
పూర్యతః సాగరస్యేవ చంద్రస్యోదయనం ప్రతి ॥ 6-58-32 (41165)
అన్నివృత్తాంస్తతస్తాంస్తు దృష్ట్వా రాజా సుయోధనః।
అబ్రవీత్త్వరితో గత్వా భీష్మం శాంతనవం వచః ॥ 6-58-33 (41166)
పితామహ నిబోధేదం యత్త్వాం వక్ష్యామి భారత।
నానురూపమహం మన్యే త్వయి జీవతి కౌరవ ॥ 6-58-34 (41167)
ద్రోణో చాస్త్రవిదాం శ్రేష్ఠే సపుత్రే ససుహృంజనే।
కృపే చైవ మహేష్వాసే ద్రవతే యద్వరూథినీ ॥ 6-58-35 (41168)
న పాండవాన్ప్రతిలాంస్తవ మన్యే కథంచన ।
తథా ద్రోణస్య సంగ్రమే ద్రౌమేశ్చైవ కృపస్య చ ॥ 6-58-36 (41169)
అనుగ్రాహ్యాః పాండుసుతాస్తవ నూనం పితామహ ।
యథేమాం క్షమసే వీర వధ్యమానాం వరూథినీం ॥ 6-58-38aసోఽస్మి వాచ్యస్త్వయా రాజన్పూర్వమేవ సమాగమే।
న యోత్స్యే పాండవాన్సంఖ్యే నాపి పార్షతసాత్యకీ ॥ 6-58-37 (41170)
శ్రుత్వా తు వచనం తుభ్యమాచార్యస్య కృపస్య చ।
కర్ణేన సహితః కృత్యం చింతయానస్తదైవ హి ॥ 6-58-39 (41171)
యది నాహం పరిత్యాజ్యో యువాభ్యామిహ సంయుగే ।
విక్రమేణానురూపేణ యుధ్యేతాం పురుషర్షభౌ ॥ 6-58-40 (41172)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచో భీష్మః ప్రహసన్వై ముహుర్ముహుః ।
అబ్రవీత్తనయం తుభ్యం క్రోధాదుద్వృత్య చక్షుషీ ॥ 6-58-41 (41173)
బహుశోఽసి మయా రాజంస్తథ్యముక్తో హితం వచః।
అజేయాః పాండవా యుద్ధే దేవైరపి సవాసవైః ॥ 6-58-42 (41174)
యత్తు శక్యం మయా కర్తుం వృద్ధేనాద్య గతాయుషా।
కరిష్యామి యథాశక్తి పశ్యేదానీం సబాంధవః ॥ 6-58-43 (41175)
అద్య పాండుసుతానేకః ససైన్యాన్సహ బంధుభిః ।
సోఽహం నివారయిష్యామి సర్వలోకస్య పశ్యతః ॥ 6-58-44 (41176)
ఏవముక్తే తు భీష్మేణ పుత్రాస్తవ జనేశ్వర ।
దధ్ముః శంఖాన్ముదా యుక్తా భేరీః సంజఘ్నిరే భృశం ॥ 6-58-45 (41177)
పాండవా హి తతో రాజఞ్శ్రుత్వా తం నినదం మహత్।
దధ్ముః శంఖాంశ్చ భేరీశ్చ మురజాంశ్చాప్యనాదయన్ ॥ ॥ 6-58-46 (41178)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి తృతీయదివసయుద్ధే అష్టపంచాశోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-58-2 కోష్ఠకీకృత్య వేష్టయిత్వా ॥ 6-58-39 చింతయానః అభవిష్యమితి శేషః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 059
॥ శ్రీః ॥
6.59. అధ్యాయః 059
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
స్వప్రతిజ్ఞాం విహాయ గృహీతచక్రేమ కృష్ణేన పాదచారేమ భీష్మం హంతుమభియానం ॥ 1 ॥ అర్జునేన కృష్ణస్య ప్రతినివర్తనం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-59-0 (41179)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-59-0x (4125)
ప్రతిజ్ఞాతే తతస్తస్మిన్యుద్ధే భీష్మేణ దారుణే।
క్రోధితో మమ పుత్రేణ దుఃఖితేన విశేషతః ॥ 6-59-1 (41180)
భీష్మః కిమకరోత్తత్ర పాండవేయేషు భారత।
పితామహే వా పంచాలాస్తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-59-2 (41181)
స·ంజయ ఉవాచ। 6-59-3x (4126)
గతపూర్వాహ్ణభూయిష్ఠే తస్మిన్నహని భారత।
పశ్చిమాం దిశమాస్థాయ స్థితే చాపి దివాకరే ॥ 6-59-3 (41182)
జయం ప్రాప్తేషు హృష్టేషు పాండవేషు మహాత్ససు।
సర్వధర్మవిశేషజ్ఞః పితా దేవవ్రతస్తవ ॥ 6-59-4 (41183)
అభ్యయాంజవనైరశ్వైః పాండవానామనీకినీం ।
మహత్యా సేనయా గుప్తస్తవ పుత్రైశ్చ సర్వశః ॥ 6-59-5 (41184)
ప్రావర్తత తతో యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం ।
అస్మాకం పాండవైః సార్ధమనాయాత్తవ భారత ॥ 6-59-6 (41185)
ఘనుషాం కూజతాం తత్ర తలానాం చాభిహన్యతాం।
మహాన్సమభవచ్ఛబ్దో గిరీణామివ దీర్యతాం ॥ 6-59-7 (41186)
తిష్ఠ స్థితోఽస్మి విద్ధ్యైనం నివర్తస్వ స్థిరో భవ।
స్థిరోఽస్మి ప్రహరస్వేతి శబ్దోఽశ్రూయత సర్వశః ॥ 6-59-8 (41187)
కాంచనేషు తనుత్రేషు కిరీటేషు ధ్వజేషు చ।
శిలానామివ శైలేషు పతితానామభూద్ధ్వనిః ॥ 6-59-9 (41188)
పతితాన్యుత్తమాంగాని బాహవశ్చ విభూషితాః ।
వ్యచేష్టంత మహీం ప్రాప్య శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-59-10 (41189)
హృతోత్తమాహ్గాః కేచిత్తు తథైవోద్యతకార్ముకాః।
ప్రగృహీతాయుధాశ్చాపి తస్థుః పురుషసత్తమాఃక ॥ 6-59-11 (41190)
ప్రావర్తత మహావేగా నదీ రుధిరవాహినీ ।
మాతంగాంగశిలా రౌద్రా మాంసశోణితకర్దమా ॥ 6-59-12 (41191)
వరశ్వనరనాగానాం శరీరప్రభవా తదా।
పరలోకార్ణవముఖీ గృధ్రగోమాయుమోదినీ ॥ 6-59-13 (41192)
న దృష్టం న శ్రుతం వాపి యుద్ధమేతాదృశం నృప।
యథా తవ సుతానాం చ పాండవానాం చ భారత ॥ 6-59-14 (41193)
నాసీద్రథపథస్తత్ర యౌధైర్యుధి నిపాతితైః ।
గజైశ్చ పతితైర్నీలైర్గిరిశ్రృంగైనిరవావృతః ॥ 6-59-15 (41194)
వికీర్ణైః కవచైశ్చిత్రైః శిరస్త్రణైశ్చ మారిష ।
శుశుభే తద్రాణస్థానం శరదీవ నభస్తలం ॥ 6-59-16 (41195)
వినిర్భిన్నాః శరైః కేచిదంత్రాపీడప్రకర్షిణః ।
అభీతాః సమరే శత్రూనభ్యధావంత దర్పితాః ॥ 6-59-17 (41196)
తాత భ్రాతః సఖే బంధో వయస్య మమ మాతుల ।
మా మాం పరిత్యజేత్యన్యే చుక్రుశుః పతితా రణే ॥ 6-59-18 (41197)
అథాభ్యేహి త్వమాగచ్ఛ కిం భీతోసి క్వ యాస్యసి।
స్థితోఽహం సమరే మా భైరితి చాన్యే విచుక్రుశుః ॥ 6-59-19 (41198)
తత్ర భీష్మః శాంతనవో నిత్యం మండలకార్ముకః ।
ముమీచ బాణాందీప్తాగ్రానహీనాశీవిషానివ ॥ 6-59-20 (41199)
శరైరేకాయనీకుర్వందిశః సర్వా యతవ్రతః ।
జఘాన పాండవరథానాదిశ్య భారతర్షభ ॥ 6-59-21 (41200)
స నృత్యన్వై రథోపస్థే దర్శయన్పాణిలాఘవం ।
అలాతచక్రవద్రాజంస్తత్ర తత్ర స్మ దృశ్యతే ॥ 6-59-22 (41201)
తమేకం సమరే శూరం పాండవాః సృంజయైః సహ।
అనేకశతసాహస్రం సమపశ్యంత లాఘవాత్ ॥ 6-59-23 (41202)
మాయాకృతాత్మానమివ భీష్మం తత్ర స్మ మేనిరే ।
పూర్వస్యాం దిశి తం దృష్ట్వా ప్రతీచ్యాం దదృశుర్జనాః ॥ 6-59-24 (41203)
ఉదీచ్యాం చైవమాలోక్య దక్షిణస్యాం పునః ప్రభో।
ఏవం స సమరే శూరో గాంగేయః ప్రత్యదృశ్యత ॥ 6-59-25 (41204)
న చైవం పాండవేయానాం కశ్చిచ్ఛక్నోతి వీక్షితుం ।
విశిఖానేవ పశ్యంతి భీష్మచాపచ్యుతాన్బహూన్ ॥ 6-59-26 (41205)
కుర్వాణం సమరే కర్మ సూదయానం చ వాహినీం ।
వ్యాక్రోశంత రణే తత్ర నరా బహువిధా బహు ॥ 6-59-27 (41206)
అమానుషేణ రూపేణ చరంతం పితరం తవ।
శలభా ఇవ రాజానః పతంతి విధిచోదితాః ॥ 6-59-28 (41207)
భీష్మాగ్నిమభిసంక్రుద్ధం వినాశాయ సహస్రశః ।
న హి మోఘః శరః కశ్చిదాసీద్భీష్మస్య సంయుగే ॥ 6-59-29 (41208)
నరనాగాశ్వకాయేషు బహుత్వాల్లఘుయోధినః ।
భినత్త్యేకేన బాణేన సుముఖేన పతత్రిణా ॥ 6-59-30 (41209)
గజం కంకటసన్నద్ధం వజ్రేణేవ శిలోచ్చయం ।
ద్వౌ త్రీనపి గజారోహాన్పిండితాన్వర్మితానపి ॥ 6-59-31 (41210)
నారాచేన సుముక్తేన నిజఘాన పితా తవ।
యో యో భీష్మం నరవ్యాఘ్రమభ్యేతి యుధి కశ్చన ॥ 6-59-32 (41211)
ముహూర్తదృష్టః స మయా పతితో భువి దృశ్యతే।
ఏవం సా ధర్మరాజస్య వధ్యమానా మహాచమూః ॥ 6-59-33 (41212)
భీష్మేణాతులవీర్యేణ వ్యశీర్యత సంహస్రధా।
ప్రాకంపత మహాసేనా శరవర్షేణ తాపితా ॥ 6-59-34 (41213)
పశ్యతో వాసుదేవస్య పార్థస్యాథ శిఖండినః।
యతమానాఽపి తే వీరా ద్రవమాణాన్మహారథాన్ ॥ 6-59-35 (41214)
నాశక్నువన్వారయితుం భీష్మబాణప్రపీడితాన్।
మహేంద్రసమవీర్యేణ వధ్యమానా మహాచమూః ॥ 6-59-36 (41215)
అభజ్యత మహారాజ న చ ద్వౌ సహ ధావతః।
ఆవిద్ధరనాగాశ్వం పతితధ్వజకూబరం ॥ 6-59-37 (41216)
అనీకం పాండుపుత్రాణాం హాహాభూతమచేతనం।
జఘానాత్ర పితా పుత్రం పుత్రశ్చ పితరం తథా ॥ 6-59-38 (41217)
ప్రియం సఖాయం చాక్రందే సఖా దైవబలాత్కృతః । 6-59-39bవిముచ్య కవచాన్యన్యే పాండుపుత్రస్య సైనికాః ॥ 6-59-39 (41218)
వినుక్తకేశా ధావంతః ప్రత్యదృశ్యంత భారత।
తద్గోకులమివోద్ధాంతముద్ధాంతరథయూథపం ॥ 6-59-40 (41219)
దదృశే పాండుపుత్రస్య సైన్యమార్తస్వరం తదా।
ప్రభజ్యమానం సైన్యం తు దృష్ట్వా యాదవనందనః ॥ 6-59-41 (41220)
ఉవాచ పార్థం బీభత్సుం నిగృహ్య రథముత్తమం।
అసం స కాలః సంప్రాప్తః పార్థ పస్తేఽభికాంక్షితః ॥ 6-59-42 (41221)
ప్రహరస్వ నరవ్యాఘ్ర న చేన్మోహాద్విముహ్యసే।
యత్త్వయా కథితం వీర పురా రాజ్ఞాం సమాగమే । 6-59-43 (41222)
భీష్మద్రోణముఖాన్సర్వాంధార్తరాష్ట్రస్య సైనికాన్।
సానుబంధాన్హనిష్యామి యే మాం యోత్స్యంతి సంయుగే ॥ 6-59-44 (41223)
ఇతి తత్కురు కౌంతేయ సత్యం వాక్యమరిందమ ।
బీభత్సో పశ్య సైన్యం స్వం భజ్యమానం తతస్తతః ॥ 6-59-45 (41224)
ద్రవతశ్చ మహీపాలాన్పశ్య యౌధిష్ఠిరే బలే।
దృష్ట్వా హి భీష్మం సమరే వ్యాత్తాననమివాంతకం ॥ 6-59-46 (41225)
భయార్తాః ప్రపలాయంతే సింహాత్క్షుద్రమృగా ఇవ।
ఏవముక్తః ప్రత్యువాచ వాసుదేవం ధనంజయః ॥ 6-59-47 (41226)
నోదయాశ్వాన్యతో భీష్మో విగాహే తద్వలార్ణవం ।
పాతయిష్యామి దుర్ధర్షం వృద్ధం కురుపితామహం ॥ 6-59-48 (41227)
సంజయ ఉవాచ। 6-59-49x (4127)
తతోఽశ్వాన్రజతప్రకఖ్యాన్నోదయామాస మాధవః।
యతో భీష్మరథో రాజందుష్ప్రేక్ష్యో రశ్మిమానివ ॥ 6-59-49 (41228)
తతస్తత్పునరావృత్తం యుధిష్ఠిరబలం మహత్।
దృష్ట్వా పార్థం మహాబాహుం భీష్మాయోద్యతమాహవే॥ 6-59-50 (41229)
తతో భీష్మఃక కురుశ్రేష్ఠ సింహవద్వినదన్ముహుః ।
ధనంజయరథం శీఘ్రం శరవర్షైరవాకిరత్ ॥ 6-59-51 (41230)
క్షణేన స రథస్తస్య సహయః కసహసారథిః ।
శరవర్షేణ మహతా సంఛన్నో న ప్రకాశతే ॥ 6-59-52 (41231)
వాసుదేవస్త్వసంభ్రాంతో ధైర్యమాస్థాయ సత్త్వవాన్ ।
చోదయామాస తానశ్వాన్విభిన్నాన్భీష్మసాయకైః ॥ 6-59-53 (41232)
తతః పార్థో ధనుర్గృహ్య దివ్యం జలదనిఃస్వనం ।
పాతయామాస భీష్మస్య ధనుశ్ఛిత్వా త్రిభిః శరైః ॥ 6-59-54 (41233)
స చ్ఛిన్నధన్వా కౌరవ్యః పునరన్యన్మహద్ధనుః ।
నిమిషాంతరమాత్రేణ సజ్యం చక్రే పితా తవ ॥ 6-59-55 (41234)
విచకర్ష తతో దోర్భ్యాం ధనుర్జలదనిఃస్వనం ।
అథాస్య తదపి క్రుద్ధశ్చిచ్ఛేద ధనురర్జునః ॥ 6-59-56 (41235)
తస్య తత్పూజయామాస లాఘవం శంతనోః సుతః।
సాధు పార్థ మహాబాహో సాధు భో పాండునందన ॥ 6-59-57 (41236)
త్వయ్యేవైతద్యుక్తరూపం మహత్కర్మ ధనంజయ ।
ప్రీతోఽస్మి సుభృశం పుత్ర కురు యుద్ధం మయా సహ ॥ 6-59-58 (41237)
ఇతి పార్థం ప్రశస్యాథ ప్రగృహ్యాన్యన్మహద్ధనుః ।
ముమోచ సమరే వీరః శరాన్పార్థరథం ప్రతి॥ 6-59-59 (41238)
అదర్శయద్వాసుదేవో హయయానే పరం బలం ।
మోఘాన్కుర్వఞ్శరాంస్తస్య మండలాన్వ్యచరల్లుఘు ॥ 6-59-60 (41239)
తథా భీష్మస్తు సుదృఢం వాసుదేవధనంజయౌ।
వివ్యాధ నిశితైర్బాణైః సర్వగాత్రేషు భారత ॥ 6-59-61 (41240)
శుశుభాతే నరవ్యాఘ్రౌ తౌ భీష్మశరవిక్షతౌ ।
గోవృషావివ సంరబ్ధౌ విషాణోల్లేఖనాంక్తితౌ ॥ 6-59-62 (41241)
పునశ్చాపి సుసంరబ్ధః శరైః శతసహస్రశః ।
కృష్ణయోర్యుధి సంరబ్ధో భీష్మాః ప్రాచ్ఛాదయద్దిశః ।
`పార్థోఽపి సమరే క్రుద్ధో భీష్మస్యావారయద్దిశః ॥' 6-59-63 (41242)
వార్ష్ణేయం చ శరైస్తీక్ష్ణైః కంపయామాస రోషితః ।
ముహురభ్యర్దయన్భీష్మః ప్రహస్య స్వనవత్తదా ॥ 6-59-64 (41243)
తతస్తు కృష్ణః సమరే దృష్ట్వా భీష్మపరాక్రమం।
సంప్రేక్ష్య చ మహాబాహుః పార్థస్య మృదుయుద్ధతాం ॥ 6-59-65 (41244)
భీష్మం చ శరవర్షాణి సృజంతమనిశం యుధి ।
ప్రతపంతమివాదిత్యం మధ్యమాసాద్య సేనయోః ॥ 6-59-66 (41245)
వారన్వరాన్వినిఘ్నంతం పాండుపుత్రస్య సైనికాన్।
యుగాంతమివ కుర్వాణం భీష్మం యౌధిష్ఠిరే బలే ॥ 6-59-67 (41246)
అమృష్యమాణో భగవాన్కేశవః పరవీరహా।
అచింతయదమేయాత్మా నాస్తి యౌధిష్ఠిరం బలం ॥ 6-59-68 (41247)
ఏకాహ్నా హి రణే భీష్మో నాశయేద్దేవదానవాన్।
కిం ను పాండుసుతాన్యుద్ధే సబలాన్సపదానుగాన్ ॥ 6-59-69 (41248)
ద్రవతే చ మహాసైన్యం పాండవస్య మహాత్మనః ।
ఏతే చ కౌరవాస్తూర్ణం ప్రభగ్నాన్వీక్ష్య సోమకాన్ ॥ 6-59-70 (41249)
ప్రాద్రవంతి రణే దృష్ట్వా హర్షయంతః పితామహం ।
సోహం భీష్మం నిహన్ంయద్య పాండవార్థాయ దంశితః ॥ 6-59-71 (41250)
భారమేతం వినేష్యామి పాండవానాం మహాత్మనాం ।
అర్జునో హి శరైస్తీక్ష్ణైర్వధ్యమానోఽపి సంయుగే ॥ 6-59-72 (41251)
కర్తవ్యం నాభిజానాతి రణే భీష్మస్య గౌరవాత్।
తథా చింతయతస్తస్య భూయ ఏవ పితామహః ।
ప్రేషయామాస సంక్రుద్ధః శరాన్పార్థరథం ప్రతి ॥ 6-59-73 (41252)
తేషాం బహుత్వాసు భృసం శరాణాం
దిశశ్చ సర్వాః పిహితా బభూవుః ।
న చాంతరిక్షం న దిశో న భూమి-
ర్న భాస్కరోఽదృశ్యత రశ్మిమాలీక ॥ 6-59-74 (41253)
వవుశ్చ వాతాస్తుములాః సధూమా
దిశశ్చ సర్వాః క్షుభితా బభూవుః।
ద్రోణో వికర్ణోఽథ జయద్రథశ్చ
భూరిశ్రవాః కృతవర్మా కృపశ్చ ॥ 6-59-75 (41254)
శ్రుతాయురంబష్ఠపతిశ్చ రాజా
విందానువిందౌ చ సుదక్షిణశ్చ।
ప్రాచ్యాశ్చ సౌవీరగణాశ్చ సర్వే
వసాతయః క్షుద్రకమాలవాశ్చ॥ 6-59-76 (41255)
కిరీటినం త్వరమాణాభిస్రు-
ర్నిదేశగాః శాంతనవస్య రాజ్ఞః।
తం వాజిపాదాతరథౌఘజాలై-
రనేకసాహస్రశతైర్దదర్శ ॥ 6-59-77 (41256)
కిరీటినం సంపరివార్యమాణం
శినేర్నప్తా వారణయూథపైశ్చ।
తతస్తు దృష్ట్వార్జునవాసుదేవౌ
పదాతినాగాశ్వరథైః సమంతాత్ ॥ 6-59-78 (41257)
అభిద్రుతౌ శస్త్రభృతాం వరిష్ఠౌ
శినిప్రవీరోఽభిససార తూర్ణం।
స తాన్యనీకాని మహాధనుష్మాన్
శినిప్రవీరః సహసాఽభిపత్య ॥ 6-59-79 (41258)
చకార సాహాయ్యమథార్జునస్య
విష్ణుర్యథా వృత్రనిషూదనస్య।
విశీర్ణనాగాశ్వరథధ్వజౌఘం
భీష్మేణ విత్రాసితసర్వయోధం ॥ 6-59-80 (41259)
యుధిష్ఠిరానీకమభిద్రవంతం
ప్రోవాచ సందృశ్య శినిప్రవీరః ।
క్వ క్షత్రియా యాస్యథ నైష ధర్మః
సతాం పురస్తాత్కథితః పురాణైః ॥ 6-59-81 (41260)
మా స్వాం ప్రతిజ్ఞాం త్యజత ప్రవీరాః
స్వం వీరధర్మం పరిపాలయధ్వం।
తాన్వాసవానంతరజో నిశాంయ
నరేంద్రముఖ్యాంద్రవతః సమంతాత్ ॥ 6-59-82 (41261)
పార్థస్య దృష్టవా మృదుయుద్ధాతాం చ
భీష్మం చ సంఖ్యే సముదీర్యమాణం।
అమృష్యమాణః స తతో మహాత్మా
యశస్వినం సర్వదశార్హభర్తా ॥ 6-59-83 (41262)
ఉవాచ శైనేయమభిప్రశంసన్
దృష్ట్వా కురూనాపతతః సమగ్రాన్।
యే యాంతి తే యాంతు శినిప్రవీర
యేఽపి స్థితాః సాత్వత తేఽపి యాంతు ॥ 6-59-84 (41263)
భీష్మం రథాత్పశ్య నిపాత్యమానం
ద్రోణం చ సంఖ్యే సగణం మయాఽద్య।
న సారథేః సాత్వత కౌరవాణాం
క్రుద్ధస్య ముచ్యేత రణేఽద్య కశ్చిత్ ॥ 6-59-85 (41264)
తస్మాదహం గృహ్య రథాంగముగ్రం
ప్రాణం హరిష్యామి మహావ్రతస్య।
నిహత్య భీష్మం సగణం తథాజౌ
ద్రోణం చ శైనేయ రథప్రవీరౌ ॥ 6-59-86 (41265)
ప్రీతిం కరిష్యామి ధనంజయస్య
రాజ్ఞశ్చ భీమస్య తథాఽశ్వినోశ్చ।
నిహత్య సర్వాంధృతరాష్ట్రపుత్రాం-
స్తత్పక్షిణో యే చ నరేంద్రముఖ్యాః ।
రాజ్యేన రాజానమజాతశత్రుం
సంపాదయిష్యాంయహమద్య హృష్టః ॥ 6-59-87 (41266)
` ఇతీదముక్త్వా స మహానుభావః
సస్మార చక్రం నిశితం పురాణం।
సుదర్శనం చింతితమాత్రమేవ
తస్యాగ్రహస్తం స్వయమారురోహ ॥ 6-59-88 (41267)
తచ్చక్రపద్మం ప్రగృహీతమాజౌ
రరాజ నారాయణబాహునాలం।
యథాదిపద్మం తరుణార్కవర్ణం
రరాజ నారాయణనాభిజాతమక్ ॥ 6-59-89 (41268)
తత్కృష్ణకోపోదయసూర్యబుద్ధం
క్షురాంతతీక్ష్ణాగ్రసుజాతపత్రం।
తేస్యైవ దేహోరుసరఃప్రరూఢం
రరాజ నారాయణబాహునాలం ॥' 6-59-90 (41269)
తతః సునాభం వసుదేవపుత్రః
సూర్యప్రభం వజ్రసమప్రభావం ।
క్షురాంతముద్యంయ భుజేన చక్రం
రథాదవప్లుత్య విసృజ్య వాహాన్।
సంకంపయన్గాం చరణైర్మహాత్మా
వేగేన కృష్మః ప్రససార భీష్మం ॥ 6-59-91 (41270)
మదాంధమాజౌ సముదీర్ణదర్పం
సింహో జిఘాంసన్నివ వారణేంద్రం।
సోఽభిద్రవన్భీష్మమనీకమధ్యే
క్రుద్ధో మహేంద్రావరజః ప్రమాథీ ।
వ్యాలంబిపీతాంబరధృక్కకాశే
ఘనో యథా ఖే తడితావనద్ధః ॥ 6-59-92 (41271)
తమాత్తచక్రం ప్రణదంతముచ్చైః
క్రుద్ధం మహేంద్రావరజం సమీక్ష్య ।
సర్వాణి భూతాని భృశం వినేదుః
క్షయం కురూణామివ చింతయిత్వా ॥ 6-59-93 (41272)
స వాసుదేవః ప్రగృహీతచక్రః
సంవర్తయిష్యన్నివ సర్వలోకం।
అభ్యుత్పతఁల్లోకగురుర్బభాసే
భూతాని ధక్ష్యన్నివ ధూమకేతుః ॥ 6-59-94 (41273)
తమాద్రవంతం ప్రగృహీతచక్రం
దృష్ట్వా దేవం శాంతనవస్తదానీం।
అసంభ్రమం తద్విచకర్ష దోర్భ్యాం
మహాధనుర్గామడివతుల్యఘోషం।
ఉవాచ భీష్మస్తమనంతపౌరుషం
గోవిందమాజావవిమూఢచేతాః ॥ 6-59-95 (41274)
ఏహ్యేహి దేవేశ జగన్నివాస
నమోస్తు తే మాధవ చక్రపాణే।
ప్రసహ్య మాం పాతయ లోకనాథ
రథోత్తమాత్సర్వశరణ్య సంఖ్యే ॥ 6-59-96 (41275)
త్వయా హతస్యాపి మమాఽద్య కృష్ణ
శ్రేయః పరిస్మిన్నిహ చైవ లోకే।
సంభావితోఽస్ంయంధకవృష్ణినాథ
లోకైస్త్రిభిర్వీర తవాభియానాత్ ॥ 6-59-97 (41276)
రథాదవప్లుత్య తతస్త్వరావాన్
పార్థోఽప్యనుద్రుత్య యదుప్రవీరం।
జగ్రాహ పీనోత్తమలంబబాహుం
బాహ్వోర్హరిం వ్యాయతపీనబాహుః ॥ 6-59-98 (41277)
నిగృహ్యమణాశ్చ తదాఽఽదిదేవో
భృశ సరోషః కిల నామ యోగీ ।
ఆదాయ వేగేన జగామ విష్ణు-
ర్జిష్ణుం మహావాత ఇవైకవృక్షం ॥ 6-59-99 (41278)
పార్థస్తు విష్టభ్య బలేన పాదౌ
భీష్మాంతికం తూర్ణమభిద్రవంతం।
బలాన్నిజగ్రాహ హరిం కిరీటీ
పదేఽథ రాజందశమే కథంచిత్ ॥ 6-59-100 (41279)
అవస్థితం చ ప్రణిపత్య కృష్ణం
ప్రీతోఽర్జునః కాంచనచిత్రమాలీ।
ఉవాచ కోపే ప్రతిసంహరేతి
గతిర్భవాన్కేశవ పాండవానాం ॥ 6-59-101 (41280)
న హాస్యతే కర్మ యథాప్రతిజ్ఞం
పుత్రైః శపే కేశవ సోదరైశ్చ ।
అంతం కరిష్యామి యథా కురూణాం
త్వయాఽహమింద్రానుజసంప్రయుక్తః ॥ 6-59-102 (41281)
తతః ప్రతిజ్ఞాం సమయం చ తస్య
జనార్దనః ప్రీతమనా నిశంయ।
స్థితః ప్రియే కౌరవసత్తమస్య
రథం సచక్రః పునరారురోహ ॥ 6-59-103 (41282)
`తతః ప్రతిజ్ఞాం సమవాప్య భీష్మః
కృతాంచలిః స్తుత్యమథాకరోద్వై ।
త్రైవిక్రమే యస్య వపుర్బభాసే
తథైవ దృష్ట్వా తు సముంజ్వలంతం ॥ 6-59-104 (41283)
ప్రగృహ్య శంఖం ద్విషతాకం నిహంతా
స తానభూషూన్పునరాదదానః ।
భీష్మం శరైః సంపరివార్య సంఖ్యే
చిచ్ఛేద భూరిశ్రవసశ్చ చాపం ॥ 6-59-105 (41284)
శల్యం చ విద్ధ్వా నవభిః పృషత్కై-
ర్దుర్యోధం వక్షసి నిర్బిభేద।'
వినాదయామాస తతో దిశశ్చ
స పాంచజన్యస్య రవేణ శౌరిః ॥ 6-59-106 (41285)
వ్యావిద్ధనిష్కాంగదకుండలం తం
రజోవికీర్ణాంచితపద్మనేత్రం ।
విశుద్ధదంష్ట్రం ప్రగృహీతశంఖం
విచుక్రుశుః ప్రేక్ష్య కురుప్రవీరాః ॥ 6-59-107 (41286)
మృదంగభేరీపణవప్రణాదా
నేమిస్వనా దుందుభినిఃస్వనాశ్చ।
ససింహనాదాశ్చ బభూవురుగ్రాః
సర్వేష్వనీకేషు తతః కురూణాం ॥ 6-59-108 (41287)
గాండీవఘోషః స్తనయిత్నుకల్పో
జగామ పార్థస్య నభో దిశశ్చ।
జగ్ముశ్చ బాణా విమలాః ప్రసన్నాః
సర్వా దిశః పాండవచాపముక్తాః ॥ 6-59-109 (41288)
తం కౌరవాణామధిపో జవేన
భీష్మేణ భూరిశ్రవసా చ సార్ధం।
అభ్యుద్యయావుద్యతబాణపాణిః
కక్షం దిధక్షన్నివ ధూమకేతుః ॥ 6-59-110 (41289)
అథార్జునాయ ప్రజిఘాయ భల్లాన్
భూరిశ్రవాః సప్త సువర్ణపుంఖాన్।
దుర్యోదనస్తోమరముగ్రవేగం
శల్యో గదాం శాంతనవశ్చ శక్తిం ॥ 6-59-111 (41290)
స సప్తభిః సప్త శరప్రవేకాన్
సంవార్య భీరిశ్రవసా విసృష్టాన్ ।
శితేన దుర్యోధనబాహుముక్తం
క్షురేణ తత్తోమరమున్మమాథ ॥ 6-59-112 (41291)
తతః శుభామాపతతీం స శక్తిం
విద్యుత్ప్రభాం శాంతనవేన ముక్తాం।
గదాం చ మద్రాధిపబాహుముక్తాం
ద్వాభ్యాం శరాభ్యాం నిచర్త వీరః ॥ 6-59-113 (41292)
తతో భుజాభ్యాం బలవద్వికృష్య
చిత్రం ధనుర్గాండివమప్రమేయం ।
మాహేంద్రమస్రం విధివత్సుఘోరం
ప్రాదుశ్చకారాద్భుతమంతరిక్షే ॥ 6-59-114 (41293)
తేనోత్తమాస్త్రేణ తతో మహాత్మా
సర్వాణ్యనీకాని మహాధనుష్మాన్।
శరౌఘజాలైర్విమలాగ్నివర్ణై-
ర్నివారయామాస కిరీటమాలీ ॥ 6-59-115 (41294)
శిలీముఖాః పార్థధనుఃప్రముక్తా
రథాంధ్వజాగ్రాణి ధనూంషి బాహూన్ ।
నికృత్య దేహాన్వివిశుః పరేషాం
నరేంద్రనాగేంద్రతురంగమాణాం । 6-59-116 (41295)
తతో దిశః సోఽనుదిశశ్చ పార్థః
శరైః సుధారైః సమరే వితత్య ।
గాండీవశబ్దేన మనాంసి తేషాం
కిరీటమాలీ వ్యథయాంచకార ॥ 6-59-117 (41296)
తస్మింస్తథా ఘోరతమే ప్రవృత్తే
శంఖస్వనా దుందుభినిఃస్వనాశ్చ।
అంతర్హితా గాండివనిఃస్వనేన
బభూవురుగ్రాశ్వరథప్రణాదాః ॥ 6-59-118 (41297)
గాండీవశబ్దం తమథో విదిత్వా
విరాటరాజప్రముఖాః ప్రవీరాః।
పాంచాలరాజో ద్రుపదశ్చ వీర-
స్తం దేశమాజగ్మురదీనసత్త్వాః ॥ 6-59-119 (41298)
సర్వాణి సైన్యాని తు తావకాని
యతోయతో గాండివజః ప్రణాదః ।
తతస్తతః సన్నతిమేవ జగ్ము-
ర్న తం ప్రతీపోఽభిససార కశ్చిత్ ॥ 6-59-120 (41299)
తస్మిన్సుఘోరే కనృప సంప్రహారే
హతాః ప్రవీరాః సరథాశ్వసూతాః।
గజాశ్చ నారాచనిపాతతప్తా
మహాపతాకాః శుభరుక్మకక్ష్యాః ॥ 6-59-121 (41300)
పరీతసత్వాః సహసా నిపేతుః
కిరీటినా భిన్నతనుత్రకాయాః ।
దృఢం హతాః పాత్రిభిరుగ్రవేగైః
పార్థేన భల్లైర్విమలైః శితాగ్నైః ॥ 6-59-122 (41301)
నికృత్తయంత్రా నిహతేంద్రకీలా
ధ్వజా మహాంతో ధ్వజినిముఖేషు।
పదాతిసంఘాశ్చ రథాశ్చ సంఖ్యే
హయాశ్చ నాగాశ్చ ధనంజయేన ॥ 6-59-123 (41302)
బాణాహతాస్తూర్ణమపేతసత్వా
విష్టభ్య గాత్రాణి నిపేతురుర్వ్యాం ।
ఐంద్రేణ తేనాస్త్రవరేణ రాజన్
మహాహవే భిన్నతనుత్రదేహాః ॥ 6-59-124 (41303)
తతః శరౌఘైర్నిశితైః కిరీటినా
నృదేహశస్త్రక్షతలోహితోదా।
నదీ సుఘోరా నరమేదఫేనా
ప్రవర్తితా తత్ర రణాజిరే వై ॥ 6-59-125 (41304)
వేగేన సాఽతీవ పృథుప్రవాహా
పరేతనాగాశ్వశరీరరోధాః।
నరేంద్రమంజోచ్ఛ్రితమాంసపంకాః
ప్రభూతరక్షోగణభూతసేవితా ॥ 6-59-126 (41305)
శిరఃకపాలాకులకేశశాద్వలా
శరీరసంఘాతసహస్రవాహినీ ।
విశీర్ణనానాకవచోర్మిసంకులా
నరాశ్వనాగాస్థినికృత్తశర్కరా ॥ 6-59-127 (41306)
శ్వకంకశాలావృకగృధ్రకాకైః
క్రవ్యాదసంఘైశ్చ తరక్షుభిశ్చ।
ఉపేతకూలాం దదృశుర్మనుష్యాః
క్రూరాం మహావైతరణీప్రకాశాం ॥ 6-59-128 (41307)
ప్రవర్తితామర్జునబాణసంఘై-
ర్మేదోవసాసృకప్రవహాం సుభీమాం।
హతప్రవీరాం చ తథైవ దృష్ట్వా
సేనాం కురూణామథ ఫల్గునేన ॥ 6-59-129 (41308)
తే చేదిపాంచాలకరూషమత్స్యాః
పార్థాశ్చ సర్వే సహితాః ప్రణేదుః ।
జయప్రగల్భాఃక పురుషప్రవీరాః
సంత్రాసయంతః కురువీరయోధాన్ ॥ 6-59-130 (41309)
హతప్రవీరాణి బలాని దృష్ట్వా
కిరీటినా శత్రుభయావహేన ।
విత్రాస్య సేనాం ధ్వజినీపతీనాం
సింహో మృగాణామివ యూథసంఘాన్ ॥ 6-59-131 (41310)
వినేదతుస్తావతిహర్షయుక్తౌ
గాండీవధన్వా చ జనార్దనశ్చ।
తతో రవిం సంవృతరశ్మిజాలం
దృష్ట్వా భృశం శస్త్రపరిక్షతాంగాః ॥ 6-59-132 (41311)
తదైంద్రమస్త్రం వితతం చ ఘోర-
మసహ్యముద్వీక్ష్య యుగాంతకల్పం ।
అథాపయానం కురవః సభీష్మాః
సద్రోణదుర్యోధనబాహ్లికాశ్చ॥ 6-59-133 (41312)
చక్రుర్నిశాం సంధిగతాం సమీక్ష్య
విభావసోర్లోహితరాగయుక్తాం।
అవాపయ కీర్తి చ యశశ్చ లోకే
విజిత్య శత్రూంశ్చ ధనంజయోఽపి ॥ 6-59-134 (41313)
యయౌ నరేంద్రైః సహసోదరైశ్చ
సమాప్తకర్మా శిబిరం నిశాయాం।
తతః ప్రజజ్ఞే తుములః కురూణాం
నిశాముఖే ఘోరతమః ప్రణాదః ॥ 6-59-135 (41314)
రణే రథానామయుతం నిహత్య
హతా గజాః సప్తశతార్జునేన ।
ప్రాజ్యాశ్చ సౌవీరగణాశ్చ సర్వే
నిపాతితాః క్షుద్రకమాలవాశ్చ ॥ 6-59-136 (41315)
మహత్కృతం కర్మ ధనంజయేన
కర్తుం యథా నార్హతి కశ్చిదన్యః।
శ్రుతాయురంబష్ఠపతిశ్చ రాజా
తథైవ దుర్మర్షణచిత్రసేనౌ ॥ 6-59-137 (41316)
ద్రోణః కృపః సైంధవబాహ్లికౌ చ
భూరిశ్రవాః శల్యశలౌ చ రాజన్।
అన్యే చ యోధాః శతశః సమేతాః
క్రుద్ధేన పార్థేన రణస్య మధ్యే॥ 6-59-138 (41317)
స్వబాహువీర్యేణ జితాః సభీష్మాః
కిరీటినా లోకమహారథేన।
ఇతి బ్రువంతః శిబిరాణి జగ్ముః
సర్వే గణా భారత యే త్వదీయాః ॥ 6-59-139 (41318)
ఉల్కాసహస్రైశ్చ సుసంప్రదీప్తై-
ర్విభ్రాజమానైశ్చ తథా ప్రదీప్రైః।
కిరీటివిత్రాసితసర్వయోధా
చక్రే నివేశం ధ్వజినీ కురూణాం ॥ ॥ 6-59-140 (41319)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి తృతీయదివసయుద్ధే ఏకోనషష్టితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-59-31 పిండితాన్ ఏకస్థాన్। వర్మితాన్ కవచినః ॥ 6-59-39 ఆక్రందే యుద్ధే ॥ 6-59-83సముదీర్యమాణం వర్ధమానప్రయత్నం ॥ 6-59-87 అశ్వినోరశ్విపుత్రయోర్నకులసహదేవయోః ॥ 6-59-111 ప్రజిఘాయ ప్రేషయామాస ॥ 6-59-112 శరప్రవేకాన్ బాణశ్రేష్ఠాన్ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 060
॥ శ్రీః ॥
6.60. అధ్యాయః 060
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మార్జునయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-60-0 (41320)
సంజయ ఉవాచ। 6-60-0x (4128)
వ్యుష్టాం నిశాం భారత భారతానా-
మనీకినీనాం ప్రముఖే మహాత్మా।
యయౌ సపత్నాన్ప్రతి జాతకోపో
వృతః సమగ్రేణ బలేన భీష్మః ॥ 6-60-1 (41321)
తం ద్రోణదుర్యోధనబాహ్లికాశ్చ
తథైవ దుర్మర్షణచిత్రసేనౌ।
జయద్రథశ్చాతిబలో బలౌఘై-
ర్నృపాస్తథాన్యే ప్రయయుః సమంతాత్ ॥ 6-60-2 (41322)
స తైర్మహద్భిశ్చ మహారథైశ్చ
తేజస్విభిర్వీర్యవద్భిశ్చ రాజన్।
రరాజ రాజా స తు రాజముఖ్యై-
ర్వృతః సదేవైరివ వజ్రపాణిః ॥ 6-60-3 (41323)
తస్మిన్ననీకప్రముఖే విషక్తా
దోధూయమానాశ్చ మహాపతాకాః ।
సురక్తపీతాసితపాండురాభా
మహాగజస్కంధగతా విరేజుః ॥ 6-60-4 (41324)
సా వాహినీ శాంతనవేన గుప్తా
మహారథైర్వారణవాజిభిశ్చ।
బభౌ సవిద్యుత్స్తనయిత్నుకల్పా
జలాగమే ద్యౌరివ జాతమేఘా ॥ 6-60-5 (41325)
తతో రణాయాభిముఖీ ప్రయాతా
ప్రత్యర్జునం శాంతనవాభిగుప్తా।
సేనామహోగ్నా సహసా కురూణాం
వేగో యథా భీమ ఇవాపగాయాః ॥ 6-60-6 (41326)
తం వ్యాలనానావిధగూఢసారం
గజాశ్వపాదాతరథౌఘపక్షం।
వ్యూహం మహామేఘసమం మహాత్మా
దదర్శ దూరాత్కపిరాజకేతుః ॥ 6-60-7 (41327)
వినిర్యయౌ కేతుమతా రథేన
నరర్షభః శ్వేతహయేన కాలే।
` జయే ధృతః శత్రువరూథినీనాం
యథా సురేంద్రోఽసురవాహినీనాం ॥ 6-60-8 (41328)
నారాయణేనేంద్ర ఇవాభిగుప్తః
శశీవ సూర్యేణ సమేయివాన్యథా ।
తథా మహాత్మా సహ కేశవేన
వరీథినీనాం ప్రముఖే రరాజ '॥ 6-60-9 (41329)
సోపస్కరం సోత్తరబంధురేషం
యత్తం యదూనామృషభేణ సంఖ్యే।
కపిధ్వజం ప్రేక్ష్య రథం విషేదుః
సహైవ పుత్రైస్తవ కౌరవేయాః ॥ 6-60-10 (41330)
ప్రకల్పితం గుప్తముదాయుధేన
కిరీటినా లోకమహారథేన ।
తం వ్యూహరాజం దదృశుస్త్వదీయా-
శ్చతుశ్చతుర్వ్యాలసహస్రకీర్ణం ॥ 6-60-11 (41331)
యథైవ పూర్వేఽహని ధర్మరాజ్ఞా
వ్యూహః కృతః కౌరవసత్తమేన।
యథా న భూతో భువి మానుషేషు
న దృష్టపూర్వో న చ సంశ్రుతశ్చ ॥ 6-60-12 (41332)
తతో యథాదేశముపేత్య తస్థుః
పాంచాలముఖ్యాః సహ చేదిముఖ్యైః।
తతః సమాదేశసమాహతాని
భేరీసహస్రాణి వినేదురాజౌ ॥ 6-60-13 (41333)
శంఖస్వనాస్తూర్యరవాః ప్రణేదుః
సర్వేష్వనీకేషు ససింహనాదాః।
తతః సబాణాని మహాస్వనాని
విస్ఫార్యమాణాని ధనూంషి వీరైః ॥ 6-60-14 (41334)
క్షణేన భేరీపణవప్రణాదా-
నంతర్దధుః శంఖమహాస్వనాంశ్చ।
తచ్ఛంఖశబ్దావృతమంతరిక్ష-
ముద్ధూతభౌమద్రుతరేణుజాలం ॥ 6-60-15 (41335)
మహానుభావాశ్చ తతః ప్రకాశ-
నాలోక్య వీరాః సహసాఽభిపేతుః ।
రథీ రథేనాభిహతః ససూతః
పపాత సాశ్వః సరథః సకేతుః ॥ 6-60-16 (41336)
గజో గజేనాభిహతాః పపాత
పదాతినా చాభిహతః పదాతిః।
ఆవర్తమానాన్యభివర్తమానై-
ర్ఘోరీకృతాన్యద్భుతదర్శనాని ॥ 6-60-17 (41337)
ప్రాసైశ్చ ఖంగైశ్చ సమాహతాని
సదశ్వబృందాని సదశ్వబృందైః।
సువర్ణతారాగణభూషితాని
సూర్యప్రభాభాని శరావరాణి ॥ 6-60-18 (41338)
విదార్యమాణాని పరశ్వథైశ్చ
ప్రాసైశ్చ స్వంగైశ్చ నిపేతురుర్వ్యాం।
గజైర్విషణాపరగాత్రరుగ్ణాః
కేచిత్ససూతా రథినః ప్రపేతుః ॥ 6-60-19 (41339)
గజర్షభాశ్చాపి జగర్షభేణ
నిపాతితా బాణహతాః పృథివ్యాం।
గజౌఘవేగోద్ధతసాదితానాం
శ్రుత్వా విషేదుః సహసా మనుష్యాః ॥ 6-60-20 (41340)
ఆర్తస్వనం సాదిపదాతియూనాం
విషాణగాత్రావరతాడితానాం ।
సంభ్రాంతనాగాశ్వరథే ముహూర్తే
మహాక్షయే సాదిపదాతియూనాం ॥ 6-60-21 (41341)
మహారథైః సంపరివార్యమాణం
సందృశ్య దూరాత్కపిరాజకేతుం ।
తం పంచతాలోచ్ఛ్రితతాలకేతుః
సదశ్వవేగాద్భుతవీర్యయానః॥ 6-60-22 (41342)
మహాస్త్రబాణాశనిదీప్తమంతం
కిరీటినం శాంతనవోఽభ్యధావత్।
తథైవ శక్రప్రతిమప్రభావ-
మింద్రాత్మజం ద్రోణముఖా విసస్నుః ॥ 6-60-23 (41343)
కృపశ్చ శల్యశ్చ వివింశతిశ్చ
దుర్యోధనః సౌమదత్తిశ్చ రాజన్।
తతో రథానాం ప్రముఖాదుపేత్య
సర్వాస్త్రివిత్కాంచనచిత్రవర్మా ॥ 6-60-24 (41344)
జవేన శూరోఽభిససార సర్వాం-
స్తానర్జునస్యాత్మభవోఽభిమన్యుః।
తేషాం మహాస్త్రాణి మహారథానా-
మసహ్యకర్మా వినిహత్య కార్ష్ణిః ॥ 6-60-25 (41345)
బభౌ మహామంత్రహుతార్చిమాలీ
సదోగతః సన్భగవానివాగ్నిః ।
తతః స తూర్ణం రుధిరోదఫేనాం
కృత్వా నదీమాశు రణే రిపూణాం ॥ 6-60-26 (41346)
జగామ సౌభద్రమతీత్య భీష్మో
మహారథం పార్థమదీనసత్వః ।
తతః ప్రహస్యాద్భుతవిక్రమేణ
గాండీవముక్తేన శిలాశితేన ॥ 6-60-27 (41347)
విపాఠజాలేన మహాస్త్రజాలం
వినాశయామాస కిరీటమాలీ।
తముత్తమం సర్వధనుర్ధరాణా-
మసక్తకర్మా కపిరాజకేతుః ॥ 6-60-28 (41348)
భీష్మం మహాత్మాఽభివవర్ష తూర్ణం
శరౌఘజాలైర్విమలైశ్చ భల్లైః।
తథైవ భీష్మాహతమంతరిక్షే
మహాస్త్రజాలం కపిరాజకేతోః ॥ 6-60-29 (41349)
విశీర్యమాణం దదృశుస్త్వదీయా
దివాకరేణేవ తమోభిభూతం।
ఏవంవిధం కార్ముకభీమనాద-
మదీనవత్సత్పురుషోత్తమాభ్యాం।
దదర్శ లోకః కురుసృంజయాశ్చ 6-60-30 (41350)
6-60-30f"
తద్ద్వైరథం భీష్మధనంజయాభ్యాం ॥ ॥
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి చతుర్థదివసయుద్ధే షష్టితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-60-1 వ్యుష్టాం ప్రభాతాం ॥ 6-60-7 వ్యాలో వ్యూహవిశేషస్తేన నానావిధం గూఢసారం చ ॥ 6-60-9 సోత్తరబంధురేషం ఉత్తరేణాచ్ఛాదనేన బంధురా రంయా ఈషా తత్సహితం ॥ 6-60-18 శరావరాణి కవచాని ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 061
॥ శ్రీః ॥
6.61. అధ్యాయః 061
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ధృష్టద్యున్మేన శలపుత్రవధః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-61-0 (41351)
సంజయ ఉవాచ। 6-61-0x (4129)
ద్రౌణిర్భూరిశ్రవాః శత్యశ్చిత్రసేనశ్చ మారిషః।
పుత్రః సాంయమనేశ్చైవ సౌభద్రం పర్యవారయన్ ॥ 6-61-1 (41352)
సంసక్తమతితేజోభిస్తమేకం దదృశుర్జనాః।
పంచభిర్మనుజవ్యాఘ్రైర్గజైః సింహశిశుం యథా ॥ 6-61-2 (41353)
నాతిలక్ష్యతయా కశ్చిన్న శౌర్యే న పరాక్రమే ।
బభూవ సదృశః కార్ష్ణేర్నాస్త్రే నాపి చ లాఘవే ॥ 6-61-3 (41354)
తథా తమాత్మజం యుద్ధే విక్రమంతమరిందమం।
దృష్ట్వా పార్థః సుసంయత్తం సింహనాదమథానదత్ ॥ 6-61-4 (41355)
పీడయానం తు తత్సైన్యం పౌత్రం తవ విశాంపతే।
దృష్ట్వా త్వదీయా రాజేంద్ర సమంతాత్పర్యవారయన్ ॥ 6-61-5 (41356)
ధ్వజినీం ధార్తరాష్ట్రాణాం దీనశత్రురదీనవత్ ।
ప్రత్యుద్యయౌ స సౌభద్రస్తేజసా చ బలేన చ ॥ 6-61-6 (41357)
తస్య లాఘవమార్గస్థమాదిత్యసదృశప్రభం ।
వ్యదృశ్యత మహచ్చాపం సమరే యుధ్యతః పరైః । 6-61-7 (41358)
స ద్రౌణిమిషుణైకేన విద్ధ్వా శల్యం చ పంచభిః ।
ధ్వజం సాంయమనేశ్వైవ సోఽష్టాభిశ్చిచ్ఛిదే తతః ॥ 6-61-8 (41359)
రుక్మదండాం మహాశక్తిం ప్రేషితాం సౌమదత్తిన ।
శితేనోరగసంకాశాం పత్రిణాభిజఘాన తాం ॥ 6-61-9 (41360)
శల్యస్య చ మహావేగానస్యతః సమరే శరాన్।
`ధనుశ్చిచ్ఛేద భల్లేన తీవ్రవేగన ఫాల్గునిః'
జఘానార్జునదాయాదశ్చతుర్భిశ్చతురో హయాన్ ॥ 6-61-10 (41361)
భూరిశ్రవాశ్చ శల్యశ్చ ద్రౌణిః సాంయమనిః శలః।
నాభ్యవర్తంతం సంరబ్ధాః కార్ష్ణేర్బాహుబలోదయాత్ ॥ 6-61-11 (41362)
తతస్త్రిగర్తా రాజేంద్ర మద్రాశ్చ సహ కేకయైః ।
పంచవింశతిసాహస్రాస్తవ పుత్రేణ చోదితాః ॥ 6-61-12 (41363)
ధనుర్వేదవిదో ముఖ్యా అజేయాః శత్రుభిర్యుధి।
సహ పుత్రం జిఘాంసంతం పరివవ్రుః కిరీటినం ॥ 6-61-13 (41364)
తౌ తు తత్ర పితాపుత్రౌ పరిక్షిప్తౌ మహారథౌ ।
దదర్శ రాజన్పాంచల్యః సేనాపతిరరిందమ ॥ 6-61-14 (41365)
స వారణరథోఘానాం సహస్రైర్బహుభిర్వృతః।
వాజిభిః పత్తిభిశ్చైవ వృతః శతసహస్రశః ॥ 6-61-15 (41366)
`పారావతాశ్వః స రథమాస్థాయ పరవీరహా'
ధనుర్విష్ఫార్య సంక్రుద్ధో నోదయిత్వా చ వాహినీం ।
యయౌ తం మద్రకానీకం కేకయాంశ్చ పరంతప ॥ 6-61-16 (41367)
తేన కీర్తిమతా గుప్తమనీకం దృఢధన్వనా।
సంరబ్ధరథనాగాశ్వం యోత్స్యమానమశోభత ॥ 6-61-17 (41368)
సోఽర్జునప్రముఖే యాంతం పాంచాలకులవర్ధనః ।
త్రిభిః శారద్వతం బాణైర్జత్రదేశే సమార్పయత్ ॥ 6-61-18 (41369)
తతః స మద్రకాన్హత్వా దశైవ దశభిః శరైః ।
పృష్ఠరక్షం జఘానాశు భల్లేన కృతవర్మణః ॥ 6-61-19 (41370)
దమనం చాపి దాయాదం పౌరవస్య మహాత్మనః ।
జఘాన విమలాగ్నేణ నారాచేన పరంతపః ॥ 6-61-20 (41371)
తతః సాంయమనేః పుత్రః పాంచాల్యం యుద్ధదుర్మదం ।
అవిధ్యత్రింశతా బాణైర్దశభిశ్చాస్య సారథిం ॥ 6-61-21 (41372)
సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసః సృక్కిణీ పరిసంలిహన్।
భల్లేన భృశతీక్ష్ణేన నిచకర్తాస్య కార్ముకం ॥ 6-61-22 (41373)
అథైనం పంచవింశత్యా క్షిప్రమేవ సమార్పయత్ ।
అశ్వాంశ్చాస్యావధీద్రాజన్నుభౌ తౌ పార్ష్ణిసారథీ ॥ 6-61-23 (41374)
స హతాశ్వే రతే తిష్ఠందదర్శ భరతర్షభ ।
పుత్రః సాంయమనేః పుత్రం పాంచాల్యస్య మహాత్మనః ॥ 6-61-24 (41375)
స ప్రగృహ్య మహాఘోరం నిస్త్రింశవరమాయసం ।
పదాతిస్తూర్ణమానర్చ్ఛద్రథస్యం పురుషర్షభః ॥ 6-61-25 (41376)
తం మహౌఘమివాయాంతం స్వాత్పతంతమివోరగం ।
భ్రాంతావరణనిస్త్రింశం కాలోత్సృష్టమివాంతకం ॥ 6-61-26 (41377)
దీప్యమానమివాదిత్యం మత్తవారణవిక్రమం ।
అపశ్యన్పాండవాస్తత్ర ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ॥ 6-61-27 (41378)
తస్య పాంచాలదాయాదః ప్రతీపమభిధావతః।
శితనిస్త్రింశహస్తస్య శరావరణధారిణః ॥ 6-61-28 (41379)
బాణవేగమతీతస్య తథాభ్యాశముపేయుషః ।
త్వరన్సేనాపతిః క్రుద్ధో బిభేద గదయా శిరః ॥ 6-61-29 (41380)
తస్య రాజన్సనిస్త్రింశం సుప్రభం చ శరావరం ।
హతస్య పతతో హస్తాద్వేగేన న్యపతద్భువి ॥ 6-61-30 (41381)
తం నిహత్య గదాగ్రేణ స లేభే పరమాం ముదం।
పుత్రః పాంచాలరాజస్య మహాత్మా భీమవిక్రమః ॥ 6-61-31 (41382)
తస్మిన్హతే మహేష్వాసే శల్యపుత్రే మహారథే ।
హాహాకారో మహానాసీత్తవ సైన్యస్య మారిష ॥ 6-61-32 (41383)
తతః సాంయమనిః క్రుద్ధో దృష్ట్వా నిహతామాత్మజం ।
అభిదుద్రావ వేగేన పాంచాల్యం యుద్ధదుర్మదం ॥ 6-61-33 (41384)
తౌ తత్ర సమరే శూరౌ సమేతౌ యుద్ధదుర్మదౌ ।
దదృశుః సర్వరాజానః కురవః పాండవాస్తథా ॥ 6-61-34 (41385)
తతః సాంయమనిః క్రుద్ధః పార్షతం పరవీరహా।
ఆజఘాన త్రిభిర్బాణైస్తోత్రైరివ మహాద్విపం ॥ 6-61-35 (41386)
తథైవ పార్షతం శూరం శల్యః సమితిశోభనః।
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధస్తతో యుద్ధమవర్తత ॥ ॥ 6-61-36 (41387)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి చతుర్థదివసయుద్ధే ఏకషష్టితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-61-1 సాంయమనేః శలస్య పుత్రః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 062
॥ శ్రీః ॥
6.62. అధ్యాయః 062
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీమసేనాదియుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-62-0 (41388)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-62-0x (4130)
దైవమేవ పరం మన్యే పౌరుషాదపి సంజయ।
యత్సైన్యం మమ పుత్రస్య పాండుపుత్రేణ వధ్యతే ॥ 6-62-1 (41389)
నిత్యం హి మామకాంస్తాత హతానేవ హి శంససి।
అవ్యగ్రాంశ్చ ప్రహృష్టాంశ్చ నిత్యం శంశసి పాండవాన్ ॥ 6-62-2 (41390)
`విభగ్నాంశ్చ ప్రనష్టాంశ్చ నిత్యం శంససి మామకాన్।'
హీనాన్పురుషకారేణ మామకానద్య సంజయ ।
పాతితాన్పాత్యమానాంశ్చ హతానేవ చ శంససి ॥ 6-62-3 (41391)
యుధ్యమానాన్యథాశక్తి ఘటమానాంజయం ప్రతి।
పాండవా హి జయంత్యేవ జీయంతే చైవ మామకాః ॥ 6-62-4 (41392)
సోఽహం తీవ్రాణి దుఃస్వాని దుర్యోధనకృతాని చ।
శ్రోష్యామి సతతం తాత దుఃసహాని బహూని చ ॥ 6-62-5 (41393)
తముపాయం న పశ్యామి జీయేరన్యేన పాండవాన్ ।
మామకా విజయం యుద్ధే ప్రాప్నుయుర్యేన సంజయ ॥ 6-62-6 (41394)
సంజయ ఉవాచ। 6-62-7x (4131)
క్షయం మనుష్యదేహానాం గజవాజిరథక్షయం।
శ్రృణు రాజన్స్థిరో భూత్వా తవైవాపనయో మహాన్ ॥ 6-62-7 (41395)
ధృష్టద్యుంనస్తు శల్యేన పీడితో నవభిః శరైః।
పీడయామాస సంక్రుద్ధో మద్రాధిపతిమాయసైఃక ॥ 6-62-8 (41396)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ పార్షస్య పరాక్రమం ।
న్యవారయత యస్తూర్ణం శల్యం సమితిశోభనం ॥ 6-62-9 (41397)
నాంతరం దృశ్యతే తత్ర తయోశ్చ రథినోస్తదా।
ముహూర్తమివ తద్యుద్ధం తయోః సమమివాభవత్ ॥ 6-62-10 (41398)
తతః శల్యో మహారాజ ధృష్టద్యుంనస్య సంయుగే।
ధనుశ్చిచ్ఛేద భల్లేన పీతేన నిశితేన చ ॥ 6-62-11 (41399)
అథైనం శరవర్షేణ చ్ఛాదయామాస సంయుగే।
గిరిం జలాగమే యద్వంజలదా జలవృష్టిభిః ॥ 6-62-12 (41400)
అభిమన్యుస్తతః క్రుద్ధో ధృష్టద్యుంనే చ పీడితే ।
అభిదుద్రావ వేగేన మద్రరాజరథం ప్రతి ॥ 6-62-13 (41401)
తతో మద్రాధిపస్థం కార్ష్ణిః ప్రాప్యాతికోపనః ।
ఆర్తాయనిమమేయాత్మా వివ్యాధ నిశితైః శరైః ॥ 6-62-14 (41402)
తతస్తు తావకా రాజన్పరీప్సంతోఽర్జునం రణే।
మద్రరాజరథం తూర్ణం పరివార్యావతస్థిరే॥ 6-62-15 (41403)
దుర్యోధనో వికర్ణశ్చ దుఃశాసనవివింశతీ।
దుర్మర్షణో దుఃసహశ్చ చిత్రసేనోఽథ దుర్ముఖః ॥ 6-62-16 (41404)
సత్యవ్రతశ్చ భద్రం తే పురుమిత్రశ్చ భారత।
ఏతే మద్రాధిపరథం పాలయంతః స్థితా రణే ॥ 6-62-17 (41405)
తాన్భీమసేనః సంక్రుద్ధో ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ।
ద్రౌపదేయాభిమన్యుశ్చ మాద్రీపుత్రౌ చ పాండవౌ ॥ 6-62-18 (41406)
ధార్తరాష్ట్రాందశ రథాందశైవ ప్రత్యవారయన్ ।
నానారూపాణి శస్త్రాణి విసృజంతో విశాంపతే ॥ 6-62-19 (41407)
అభ్యవర్తంతం సంహృష్టాః పరస్పరవధైషిణః।
తే వై సమేయుః సంగ్రామే రాజందుర్మంత్రితే తవ ॥ 6-62-20 (41408)
తస్మిందశరథే క్రుద్ధే వర్తమానే మహాభయే।
తావకానాం పరేషాం వా ప్రేక్షకా రథినోఽభవన్ ॥ 6-62-21 (41409)
శస్త్రాణ్యనేకరూపాణి విసృజంతో మహారథాః।
అన్యోన్యమభినర్దంతః సంప్రహారం ప్రచక్రిరే ॥ 6-62-22 (41410)
తే తదా జాతసంరంభాః సర్వేఽన్యోన్యం జిఘాంసవః ।
అన్యోన్యమభిమర్దంతః స్పర్ధమానాః పరస్పరం ॥ 6-62-23 (41411)
అన్యోన్యస్పర్ధయా రాజంజ్ఞాతయః సంగతా మిథః ।
మహాస్రాణి విముంచంతః సమాపేతురమర్షిణః ॥ 6-62-24 (41412)
దుర్యోధనస్తు సంక్రుద్ధో ధృష్టద్యుంనం మహారణే ।
వివ్యాధ నిశితైర్బాణైశ్చతుర్భిః సమరే ద్రుతం ॥ 6-62-25 (41413)
దుర్మర్షణశ్చ వింశత్యా చిత్రసేనశ్చ ప·ంచభిః ।
దుర్ముఖో నవభిర్బాణైర్దుఃసహశ్చాపి సప్తభిః ॥ 6-62-26 (41414)
వివింశతిః పంచభిశ్చ త్రిభిర్దుఃశాసనస్తథా।
తాన్ప్రత్యవిధ్యద్రాజేంద్ర పార్షతః శత్రుతాపనః ॥ 6-62-27 (41415)
ఏకైకం పంచవింశత్యా దర్శయన్పాణిలాఘవం ।
సత్యవ్రతం చ సమరే పురుమిత్రం చ భారత ॥ 6-62-28 (41416)
అభిమన్యురవిధ్యత్తు దశభిర్దశభిః శరైః।
మాద్రీపుత్రౌ తు సమరే మాతులం మాతృనందనౌ ॥ 6-62-29 (41417)
అవిధ్యేతాం శరైస్తీక్ష్ణైస్తదద్భుతమివాభవత్।
తతః శల్యో మహారాజ స్వస్త్రీయౌ రథినాం వరౌ ॥ 6-62-30 (41418)
శరైర్బహుభిరానర్చ్ఛత్కృతప్రతికృతైషిణౌ ।
ఛాద్యమానౌ తతస్తౌ కతు మాద్రీపుత్రౌ న చేలతుః ॥ 6-62-31 (41419)
అథ దుర్యోధనం దృష్ట్వా భీమసేనో మహాబలః ।
విధిత్సుః కలహస్యాంతం గదాం జగ్రాహ పాండవః ॥ 6-62-32 (41420)
తముద్యతగదం దృష్ట్వా కైలాసమివ శ్రృంగిణం।
భీమసేనం మహాబాహుం పుత్రాస్తే ప్రాద్రవన్భయాత్ ॥ 6-62-33 (41421)
దుర్యోధనస్తు సంక్రుద్ధో మాగధం సమచోదయత్।
అనీకం దశసాహస్రం కుంజరాణాం తరస్వినాం ॥ 6-62-34 (41422)
గజానీకేన సహితస్తేన రాజా సుయోధనాః ।
మాగధం పురతః కృత్వా భీమసేనం సమభ్యయాత్ ॥ 6-62-35 (41423)
ఆపతంతం చ తం దృష్ట్వా గజానీకం వృకోదరః ।
గదాపాణిరవారోహద్రథాంత్సింహ ఇవోన్నదన్ ॥ 6-62-36 (41424)
అద్రిసారమయీం గుర్వీం ప్రగృహ్య మహతీం గదాం।
అభ్యధావద్గజానీకం వ్యాదితాస్య ఇవాంతకః ॥ 6-62-37 (41425)
స గజాన్గదయా నిఘ్నన్వ్యచరత్సమరే బలీ।
భీమసేనో మహాబాహుః సవజ్ర ఇవ వాసవః ॥ 6-62-38 (41426)
తస్య నాదేన మహతా మనోహృదయకంపినా ।
వ్యత్యచేష్టంత సంహత్య గజా భిమస్య గర్జతః ॥ 6-62-39 (41427)
తతస్తు ద్రౌపదీపుత్రాః సౌభద్రశ్చ మహారథః।
నకులః సహదేవశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ॥ 6-62-40 (41428)
పృష్ఠం భీమస్య రక్షంతః శరవర్షేణ వారణాన్।
అభ్యవర్షంత ధావంతో మేఘా ఇవ గిరివ్రజాన్ ॥ 6-62-41 (41429)
నాకులిస్తు శతానీకః సమరే శత్రుపూగహా ।
క్షురైః క్షురప్రైర్భల్లైశ్చ పీతైశ్చాంజలికైః శితైః।
న్యహనచ్చోత్తమాంగాని పాండవో గజయోధినాం ॥ 6-62-42 (41430)
శిరోభిః ప్రపతద్భిశ్చ బాహుభిశ్చ విభూషితైః ।
అశ్మవృష్టిరివాభాతి పాణిభిశ్చ సహాంకుశైః ॥ 6-62-43 (41431)
హృతోత్తమాంగాః స్కంధేషు గజానాం గజయోధినః।
అదృశ్యంతాచలాగ్రేకషు ద్రుమా భగ్నశిఖా ఇవ ॥ 6-62-44 (41432)
ధృష్టద్యుంనహతానన్యానపశ్యామ మహాగజాన్।
పతతః పాత్యమానాంశ్చ పార్షతేన మహాత్మనా ॥ 6-62-45 (41433)
మాగధోఽథ మహీపాలో గజమైరావణోపమం।
ప్రేషయామాస సమరే సౌభద్రస్య రథం ప్రతి॥ 6-62-46 (41434)
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య మాగధస్య మహాగజం ।
జఘానైకేషుణా వీరఃత సౌభద్రః పరవీరహా ॥ 6-62-47 (41435)
తస్యావర్జితనాగస్య కార్ష్ణిః పరపురంజయః।
రాజ్ఞో రజతపుంఖేన భల్లేనాపాహరచ్ఛిరః॥ 6-62-48 (41436)
విగాహ్య తద్గజానీకం భీమసేనోఽపి పాండవః।
వ్యచరత్సమరే మృద్గన్గజానింద్రో గిరీనివ ॥ 6-62-49 (41437)
ఏకప్రహారనిహతాన్భీమసేనేన దంతినః।
అపశ్యామ రణే తస్మిన్గిరీన్వజ్రహతానివ ॥ 6-62-50 (41438)
భగ్నదంతాన్భగ్నకరాన్భగ్నసక్థీశ్చ వారణాన్।
భగ్నపృష్ఠత్రికానన్యాన్నిహతాన్పర్వతోపమాన్ ॥ 6-62-51 (41439)
నదతః సీదతశ్చాన్యాన్విముఖాన్సమరే గతాన్।
విద్రుతాన్భయసంవిగ్నాంస్తథా విశకృతోఽపరాన్ ॥ 6-62-52 (41440)
భీమసేనస్య మార్గేషు పతితాన్పర్వతోపమాన్ ।
అపశ్యం నిహతాన్నాగాన్రాజన్నిష్ఠీవతోపరాన్ ॥ 6-62-53 (41441)
వమంతో రుధిరం చాన్యే భిన్నకుంభా మహాగజాః ।
విహ్నలంతో గతా భూమిం శైలా ఇవ ధరాతలే ॥ 6-62-54 (41442)
మేదోరుధిరదిగ్ధాంగో వసామజ్జాసముక్షితః ।
వ్యచరత్సమరే భీమో దండపాణిరివాంతకః ॥ 6-62-55 (41443)
గజానాం రుధిరక్లిన్నాం గదాం బిభ్రద్వృకోదరః ।
ఘోరః ప్రతిభయశ్చాసీత్పినాకీవ పినాకభృత్ ॥ 6-62-56 (41444)
సంమథ్యమానాః క్రుద్ధేన భీమసేనేన దంతినః ।
సహసా ప్రాద్రవన్క్లిష్ఠా మృద్గంతస్తవ వాహినీం ॥ 6-62-57 (41445)
తం హి వీరం మహేష్వాసం సౌభద్రప్రముఖా రథాః ।
పర్యరక్షంత యుధ్యంతం వజ్రాయుధమివామరాః ॥ 6-62-58 (41446)
శోణితాక్తాం గదాం బిభ్రదుక్షితాం గజశోణితైః ।
కృతాంత ఇవ రోద్రాత్మా భీమసేనో వ్యదృశ్యత ॥ 6-62-59 (41447)
వ్యాయచ్ఛమానం గదయా దిక్షు సర్వాసు భారత।
అపశ్యామ రణే భీమం నృత్యంతమివ శంకరం ॥ 6-62-60 (41448)
యమదండోపమాం గుర్వీమింద్రాశనిసమకస్వనాం ।
అపశ్యామ మహారాయ రౌద్రాం విశసనీం గదాం ॥ 6-62-61 (41449)
విమిశ్రాం కేశమంజాభిః ప్రదిగ్ధాం రుధిరేణ చ।
పినాకమివ రుద్రస్య క్రుద్ధస్యాభిఘ్నతః పశూన్ ॥ 6-62-62 (41450)
యథా పశూనాం సంఘాతం యష్ట్యా పాలః ప్రకాలయేత్।
తథా భీమో గజానీకం గదయా సమకాలయత్ ॥ 6-62-63 (41451)
గదయా వధ్యమానాస్తే మార్గణైశ్చ సమంతతః।
స్వాన్యనీకాని మృద్గంతః ప్రాద్రవన్కుంజరాస్తవ ॥ 6-62-64 (41452)
మహావాత ఇవాభ్రాణి విధమిత్వా స వారణాన్।
అతిష్ఠత్తుములే భీమః శ్మశాన ఇవ శూలభృత్ ॥ ॥ 6-62-65 (41453)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి చతుర్థదివసయుద్ధే ద్విషష్టితమోఽద్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-62-14 ఆర్తాయనిం ఋతాయనపుత్రం శల్యం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 063
॥ శ్రీః ॥
6.63. అధ్యాయః 063
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సాత్యకిభూరిశ్రవసోః సమాగమః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-63-0 (41454)
సంజయ ఉవాచ। 6-63-0x (4132)
హతే తస్మిన్గజానీకే పుత్రో దుర్యోధనస్తవ।
భీమసేనం ధ్నతేత్యేవం సర్వసైన్యాన్యచోదయత్ ॥ 6-63-1 (41455)
తతః సర్వాణ్యనీకాని తవ పుత్రస్య శాసనాత్।
అభ్యద్రవన్భీమసేనం నదంతం భైరవాన్రవాన్ ॥ 6-63-2 (41456)
తం బలౌఘమపర్యంతం దేవైరపి సుదుఃసహం ।
ఆపతంతం సుదుష్పారం సముద్రిమివ పర్వణి ॥ 6-63-3 (41457)
రథనాగాశ్వకలిలం శంఖదుందుభినాదితం ।
అనంతరథపాదాతం రజసా సర్వతో వృతం ॥ 6-63-4 (41458)
తం భీమసేనః సమరే మహోదధిమివాపరం ।
సేనాసాగరమక్షోభ్యం వేలేవ సమవారయత్ ॥ 6-63-5 (41459)
తదాశ్చర్యమపశ్యామ పాండవస్య మహాత్మనః ।
భీమసేనస్య సమరే రాజన్కర్మాతిమానుషం ॥ 6-63-6 (41460)
ఉదీర్ణాన్పార్థివాన్సర్వాన్సాశ్వాన్సరథకుంజరాన్ ।
అసంభ్రమం భీమసేనో గదయా సమవారయత్ ॥ 6-63-7 (41461)
స సంవార్య బలౌఘాంస్తన్గదయా రథినాం వరః।
అతిష్ఠత్తుములే భీమో గిరిర్మేరురివాచలః ॥ 6-63-8 (41462)
తస్మిన్సుతుములే ఘోరే కాలే పరమదారుణే।
భ్రాతరశ్చైవ పుత్రాశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః॥ 6-63-9 (41463)
ద్రౌపదేయాభిమన్యుశ్చ శిఖండీ చాపరాజితః ।
న ప్రాజహన్భీమసేనం భయే జాతే మహాబలం ॥ 6-63-10 (41464)
తతః శైక్యాయసీం గుర్వీం ప్రగృహ్య మహతీం గదాం।
అధావత్తావకాన్యోధాందండపాణిరివాంతకః ॥ 6-63-11 (41465)
పోయయన్రథబృందాని వాజిబృందని చాభిభూః ।
కర్షయన్రథవృందాని బాహువేగేన పాండవః ॥ 6-63-12 (41466)
వినిధ్రన్యచతత్సంఖ్యే యుగాంతే కాలవిద్విభుః ।
ఊరువేగేన సంకర్షన్రథజాలాని పాండవః ॥ 6-63-13 (41467)
బలాని సంమమర్దాశు నడ్వలానీవ కుంజరః ।
మృద్గన్రథేభ్యో రథినో గజేభ్యో గజయోధినః ॥ 6-63-14 (41468)
సాదినశ్చాశ్వపృష్ఠేభ్యో భూమౌ వాపి పదాతినః ।
గదయా వ్యవమత్సర్వాన్వాతో వృక్షానివౌజసా ॥ 6-63-15 (41469)
భీమసేనో మహాబాహుస్తవ పుత్రస్య వై బలే।
సాపి ప్రంజానసామాసైః ప్రదిగ్ధా రుధిరేణ చ ॥ 6-63-16 (41470)
అదృశ్యత మహారౌద్రా గదా నాగాశ్వపాతనీ।
తత్రతత్ర హతైశ్చాపి మనుష్యగజవాజిభిః ॥ 6-63-17 (41471)
రణాంగణం సమభవన్మృత్యోరావాససన్నిభం ।
పినాకమివ రుద్రస్య క్రుద్ధస్యాభిఘ్నతః పశూన్ ॥ 6-63-18 (41472)
యమదండోపమాముగ్రామింద్రాశనిసమస్వనాం ।
దదృశుర్భీమసేనస్య రౌద్రాం విశసనీం గదాం ॥ 6-63-19 (41473)
ఆవిధ్యతో గదాం తస్య కౌంతేయస్య మహాత్మనః ।
బభౌ రూపం మహాఘోరం కాలస్యేవ యుగక్షయే ॥ 6-63-20 (41474)
తం తథా మహతీం సేనాం ద్రావయంతం పునః పునః ।
దృష్ట్వా మృత్యుమవాయాంతం సర్వే విమనసోఽభవన్ ॥ 6-63-21 (41475)
యతోయతః ప్రేక్షతే స్మ గదాముద్యంయ పాండవః।
తేనతేన స్మ దీర్యంతే సర్వసైన్యాని భారత ॥ 6-63-22 (41476)
ప్రదారయంతం సైన్యాని బలేనామితవిక్రమం ।
గ్రసమానమనీకాని వ్యాదితాస్యమివాంతకం ॥ 6-63-23 (41477)
తం తథా భీమకర్మాణం ప్రగృహీతమహాగదం ।
దృష్ట్వా వృకోదరం భీష్మః సహసైవ సమభ్యయాత్ ॥ 6-63-24 (41478)
మహతా రథఘోషేణ రథేనాదిత్యవర్చసా ।
ఛాదయఞ్శరవర్షేణ పర్జన్య ఇవ వృష్టిమాన్ ॥ 6-63-25 (41479)
తమాయాంతం తథా దృష్ట్వా వ్యాత్తాననమివాంతకం ।
భీష్మం భీమో మహాబాహుః ప్రత్యుదీయాదమర్షితః ॥ 6-63-26 (41480)
తస్మిన్క్షణే సాత్యకిః సత్యసంధః
శినిప్రవీరోఽభ్యపతత్పితామహం।
నిఘ్నన్నమిత్రాంధనుషా దృఢేన
సంకంపయంస్తవ పుత్రస్య సైన్యం ॥ 6-63-27 (41481)
తం యాంతమశ్వై రజతప్రకాశైః
శరాన్వపంతం నిశితాన్సుపుంఖాన్।
నాశక్నవంధారయితుం తదానీం
సర్వే గణా భారత యే త్వదీయాః ॥ 6-63-28 (41482)
అవిధ్యదేనం దశభిః పృషత్కైః-
రలంబుసో రాక్షసోఽసౌ తదానీం ।
శరైశ్చతుర్భిః ప్రతివిద్ధ్య తం చ
నప్తా శినేరభ్యపతద్రథేన ॥ 6-63-29 (41483)
అన్వాగతం వృష్ణివరం నిశంయ
తం శత్రుమధ్యే పరివర్తమానం।
ప్రద్రావయంతం కురుపుంగవాంశ్చ
పునః పునశ్చ ప్రణదంతమాజౌ ॥ 6-63-30 (41484)
యోధాస్త్వదీయాః శరవర్షైరవర్ష-
న్మేఘా యథా భూధరమంబువేగైః ।
తథాపి తం ధారయితుం న శేకు-
ర్మధ్యందినే సూర్యమివాతపంతం ॥ 6-63-31 (41485)
న తత్ర కశ్చిన్నవిషణ్ణ ఆసీ-
దృతే రాజన్సోమదత్తస్య పుత్రాత్।
స వై సమాదాయ ధనుర్మహాత్మా
భిరిశ్రవా భారత సౌమదత్తిః ॥ 6-63-32 (41486)
దృష్ట్వా రథాన్స్వాన్వ్యపనీయమానా-
న్ప్రత్యుద్యయౌ సాత్యకిం యోద్ధుమిచ్ఛన్ ॥ ॥ 6-63-33 (41487)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి చతుర్థదివసయుద్ధే త్రిషష్టితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 064
॥ శ్రీః ॥
6.64. అధ్యాయః 064
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీమేన దుర్యోధనానుజాష్టకవధః ॥ 1 ॥ ఘటోత్కచభయేన కురుభిః సేనావహారః ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-64-0 (41488)
సంజయ ఉవాచ। 6-64-0x (4133)
తతో భూరిశ్రవా రాజన్సాత్యకిం నవభిః శరైః।
ప్రావిధ్యద్భృశసంక్రుద్ధస్తోత్రైరివ మహాద్విపం ॥ 6-64-1 (41489)
కౌరవం సాత్యకిశ్చైవ శరైః సన్నతపర్వభిః।
అవారయదమేయాత్మా సర్వలోకస్య పశ్యతః॥ 6-64-2 (41490)
తతో దుర్యోధనో రాజా సోదర్యైః పరివారితః।
సోమదత్తిం రణే యత్తః సమంతాత్పర్యవారయత్ ॥ 6-64-3 (41491)
తం చైవ పాండవాః సర్వే సాత్యకిం రభసం రణే।
పరివార్య స్థితాః సంఖ్యే సమంతాత్సుమహౌజసః ॥ 6-64-4 (41492)
భీమసేనస్తు సంక్రుద్ధో గజాముద్యంయ భారత ।
దుర్యోధనముఖాన్సర్వాన్పుత్రాంస్తే పర్యవారయత్ ॥ 6-64-5 (41493)
రథైరనేకసాహస్రైః క్రోధామర్షసమన్వితః ।
నందకస్తవ పుత్రస్తు భీమసేనం మహాబలం ॥ 6-64-6 (41494)
వివ్యాధ విశిఖైః షడ్భిః కంకపత్రైః శిలాశితైః ।
దుర్యోధనస్తదా రాజన్భీమసేనం మహారథం ॥ 6-64-7 (41495)
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధో మార్గణైర్నవభిః శితైః ।
తతో భీమో మహాబాహుః స్వరథం సుమహాబలః ॥ 6-64-8 (41496)
ఆరురోహ రథశ్రేష్ఠం విశోకం చేదమబ్రవీత్ ।
ఏతే మహారథాః శూరా ధార్తరాష్ట్రాః సమాగతాః ॥ 6-64-9 (41497)
మామేవ భృశసంక్రుద్ధా హంతుమభ్యుద్యతా యుధి।
మనోరథద్రుమోఽస్మాకం చింతితో బహువార్షికః ॥ 6-64-10 (41498)
సఫలః సూత చాద్యేహ యోఽహం పశ్యామి సోదరాన్।
యత్రాశోకసముత్క్షిప్తా రేణవో రథనేమిభిః ॥ 6-64-11 (41499)
ప్రయాస్యంత్యంతరిక్షం హి శరబృందైర్దిగంతరే ।
తత్ర తిష్ఠతి సన్నద్ధః స్వయం రాజా సుయోధనః ॥ 6-64-12 (41500)
భ్రాతరశ్చాస్య సన్నద్ధాః కులపుత్రా మదోత్కటాః ।
ఏతానద్య హనిష్యామి పశ్యతస్తే న సంశయః ॥ 6-64-13 (41501)
తస్మాన్మమాశ్వాన్సంగ్రమే యత్తః సంయచ్ఛ సారథే।
ఏవముక్త్వా తతః పార్థస్తవ పుత్రం విశాంపతే ॥ 6-64-14 (41502)
వివ్యాధ నిశితైస్తీక్ష్ణైః శరైః కనకభూషణైః।
నందకం చ త్రిభిర్భాణైరభ్యవిధ్యత్స్తనాంతరే ॥ 6-64-15 (41503)
తం తు దుర్యోధనః షష్ట్యా విద్ధ్వా భీమం మహాబలం।
త్రిభిరన్యైః సునిశితైర్విశోకం ప్రత్యవిధ్యత ॥ 6-64-16 (41504)
భిమస్య చ రణే రాజంధనుశ్చిచ్ఛేద భాసురం ।
ముష్టిదేశే భృశం తీక్ష్ణౌస్త్రిభిర్భల్లైర్హసన్నివ ॥ 6-64-17 (41505)
సమరే ప్రేక్ష్య యంతారం విశోకం తు వృకోదరః ।
పీడితం విశిఖైస్తీక్ష్ణైస్తవ పుత్రేణ ధన్వినా ॥ 6-64-18 (41506)
అమృష్యమాణః సంరబ్ధో ధనుర్దివ్యం పరామృశం ।
పుత్రస్య తే మహారాజ వధార్థం భరతర్షభ ॥ 6-64-19 (41507)
సమాదధత్సుసంక్రుద్ధః క్షురప్రం రోమవాహినం ।
తేన చిచ్ఛేద నృపతేర్భీమః కార్ముకముత్తమం ॥ 6-64-20 (41508)
సోఽపవిద్ధ్య ధనుశ్ఛిన్నం పుత్రస్తే క్రోధమూర్చ్ఛితః ।
అన్యత్కార్ముకమాదత్త సత్వరం వేగవత్తరం ॥ 6-64-21 (41509)
సందధే విశిఖం ఘోర కాలమృత్యుసమప్రభం ।
తేనాజఘాన సంక్రుద్ధో భీమసేనం స్తనాంతరే ॥ 6-64-22 (41510)
స గాఢవిద్ధో వ్యథితః స్యాందనోపస్థ ఆవిశత్।
స నిషణ్ణో రథోపస్థే మూర్చ్ఛామభిజగామ హ ॥ 6-64-23 (41511)
తం దృష్ట్వా వ్యథితం భీమమభిమన్యుపురోగమాః ।
నామృష్యంత మహేష్వాసాః పాండవానాం మహారథః ॥ 6-64-24 (41512)
తతస్తు తుములాం వృష్టిం శస్త్రాణాం తిగ్మతేజసాం ।
పాతయామాసురవ్యగ్రాః పుత్రస్య తవ మూర్ధని ॥ 6-64-25 (41513)
ప్రతిలభ్య తతః సంజ్ఞాం భీమసేనో మహాబలః ।
దుర్యోధనం త్రిభిర్విద్ధ్వా పునర్వివ్యాధ పంచభిః ॥ 6-64-26 (41514)
శల్యం చ పంచవింశత్యా శరైర్వివ్యాధ పాండవః।
రుక్మపుంఖైర్మహేష్వాసః స విద్ధో వ్యపయాద్రణాత్ ॥ 6-64-27 (41515)
ప్రత్యుద్యయుస్తతో భీమం తవ పుత్రాశ్చతుర్దశ ।
సేనాపతిః సుషేణశ్చ జలసంధః సులోచనః ॥ 6-64-28 (41516)
ఉద్రో భీమరథో భీమో వీరబాహురలోలుపః ।
దుర్ముఖో దుష్ప్రధర్షశ్చ వివిత్సుర్వికటః సమః ॥ 6-64-29 (41517)
విసృజంతో బహూన్బాణాన్క్రోధసంరక్తలోచనాః ।
భీమసేనమభిద్రుత్య వివ్యధుః సహితా భృశం ॥ 6-64-30 (41518)
పుత్రాంస్తు తవ సంప్రేక్ష్య భీమసేనో మహాబలః ।
సృక్కిణీ విలిహన్వీరః పశుమధ్యే యథా వృకః ॥ 6-64-31 (41519)
అభిపత్య మహాబాహుర్గరుత్మానివ వేగితః।
సేనాపతేః క్షురప్రేణ శిరశ్చిచ్ఛేద పాండవః ॥ 6-64-32 (41520)
సంప్రహస్య చ హృష్టాత్మా త్రిభిర్బాణైర్మహాభుజః ।
జలసంధం వినిర్భిద్య సోఽనయద్యమసాదనం ॥ 6-64-33 (41521)
సుషేణం చ తతో హత్వా ప్రేషయామాస మృత్యవే।
ఉగ్రస్య సశిరస్త్రాణం శిరశ్చంద్రోపమం భువి ॥ 6-64-34 (41522)
పాతయామాస భల్లేన కుండలాభ్యాం విభూషితం।
వీరబాహుం చ సప్తత్యా సాశ్వకేతుం ససారథిం ॥ 6-64-35 (41523)
నినాయ సమరే వీరః పరలోకాయ పాండవః।
భీమం భీమరథం చోభౌ భీమసేనో హసన్నివ ॥ 6-64-36 (41524)
పుత్రౌ తే దుర్మదౌ రాజన్ననయద్యమసాదనం ।
తతః సులోచనం భీమః క్షురప్రేణ మహామృధే ॥ 6-64-37 (41525)
మిషతాం సర్వసైన్యానామనయద్యమసాదనం।
పుత్రాస్తు తవ తం దృష్ట్వా భీమసేనపరాక్రమం ॥ 6-64-38 (41526)
శేషా యేఽన్యేఽభవంస్తత్ర తే భీమస్య భయార్దితాః।
విప్రద్రుతా దిశో రాజన్వధ్యమానా మహాత్మనా ॥ 6-64-39 (41527)
తతోఽబ్రవీచ్ఛాంతనవః సర్వానేవ మహారథాన్।
ఏష భీమో రణే క్రుద్ధో ధార్తరాష్ట్రాన్మహారథాన్ ॥ 6-64-40 (41528)
యథా ప్రాగ్ర్యాన్యథా జ్యేష్ఠాన్యథా శూరాంశ్చ సంగతాన్।
నిపాతయత్యుగ్రధన్వా తం ప్రగృహ్ణీత మాచిరం ॥ 6-64-41 (41529)
ఏవముక్త్వా తతః సర్వే ధార్తరాష్ట్రస్య సైనికాః।
అభ్యద్రవంత సంక్రుద్ధా భీమసేనం మహాబలం ॥ 6-64-42 (41530)
భగదత్తః ప్రభిన్నేన కుంజరేణ విశాంపతే ।
అభ్యయాత్సహసా తత్రయత్ర భీమో వ్యవస్థితః ॥ 6-64-43 (41531)
ఆపతన్నేవ చ రణే భీమసేనం శిలీముఖైః ।
అదృశ్యం సమరే చక్రే జీమూత ఇవ భాస్కరం ॥ 6-64-44 (41532)
అభిమన్యుముఖాస్తత్తు నామృష్యంత మహారథాః ।
భీమస్యాచ్ఛాదనం శంఖ్యే స్వబాహుబలమాశ్రితాః ॥ 6-64-45 (41533)
త ఏనం శరవర్షేణ సమంతాత్పర్యవారయన్ । 6-64-46bగజం చ శరవృష్ట్యా తు బిభిదుస్తే సమంతతః ॥ 6-64-46 (41534)
స శస్త్రవృష్ట్యాఽభిహతః సమస్తైస్తైర్మహారథైః।
ప్రాగ్జ్యోతిషగజో రాజన్నానాలింగైః సుతేజనైః ॥ 6-64-47 (41535)
సంజాతరుధిరోత్పీడః ప్రేక్షణీయోఽభవద్రణే।
గభస్తిభిరివార్కస్య సంస్యూతో జలదో మహాన్ ॥ 6-64-48 (41536)
సంచోదితో మదస్రావీ భగదత్తేన వారణః।
అభ్యధావత తన్సర్వాన్కాలోత్సృష్ట ఇవాంతకః ॥ 6-64-49 (41537)
ద్విగుణం జవమాస్థాయ కంపయంశ్చరణైర్మహీం।
తస్య తత్సుమహద్రూపం దృష్ట్వా సర్వే మహారథాః ॥ 6-64-50 (41538)
అసహ్యం మన్యమానాశ్చ నాతిప్రమనసోఽభవన్ ।
తతస్తు నృపతిః క్రుద్ధో భీమసేనం స్తనాంతరే ॥ 6-64-51 (41539)
ఆజఘాన మహారాజ శరేణానతపర్వణా।
సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసస్తేన రాజ్ఞా మహారథః । 6-64-52 (41540)
మూర్చ్ఛయాఽభిపరీతాత్మా ధ్వజయష్టిం సమాశ్రయత్।
తాంస్తు భీతాన్సమాలక్ష్య భీమసేనం చ మూర్చ్ఛితం ॥ 6-64-53 (41541)
ననాద బలవన్నాదం భగదత్తః ప్రతాపవాన్।
తతో ఘటోత్కచో రాజన్ప్రేక్ష్య భీమం తథాఽఽగతం ॥ 6-64-54 (41542)
సంక్రుద్ధో రాక్షసో ఘోరస్తత్రైవాంతరధీయత।
స కృత్వా దారుణాం మాయాం భూరూణాం భయవర్ధినీం ॥ 6-64-55 (41543)
అదృశ్యత నిమేషార్ధాద్ధోరరూపం సమాస్థితః।
ఐరావతం సమారూఢః స వై మాయాకృతం స్వయం ॥ 6-64-56 (41544)
తస్య చాన్యేఽపి దిఙ్వాగా బభూవురనుయాయినః।
అంజనో వమానశ్చైవ మహాపద్మశ్చ సుప్రభః ॥ 6-64-57 (41545)
త్రయ ఏతే మహానాగా రాక్షసైః సమధిష్ఠితాః।
మహాకాయాస్త్రిధా రాజన్ప్రస్రవంతో మదం బహు ॥ 6-64-58 (41546)
తేజోవీర్యబలోపేతా మహాబలపరాక్రమాః।
ఘటోత్కచస్తు స్వం నాగం చోదయామాస తం తదా ॥ 6-64-59 (41547)
సగజం భగదత్తం తు హంతుకామః పరంతపః।
తే చాన్యే చోదితా నాగా రాక్షసైస్తైర్మహాబలైః ॥ 6-64-60 (41548)
పరిపేతుః సుసంరబ్ధాశ్చతుర్దంష్ట్రాశ్చతుర్దిశం।
భగదత్తస్య తం నాగం విషాణైరభ్యపీడయన్ ॥ 6-64-61 (41549)
స పీడ్యమానస్తైర్నాగైర్వేదనార్తః శరాహతః।
అనదత్సుమహానాదమింద్రాశనిసమస్వనం ॥ 6-64-62 (41550)
`వ్యవర్తత మహాఘోషో భైమసేనిశరార్దితః ।
మృదిత్వా సర్వసైన్యాని తవ పుత్రస్య భారత'॥ 6-64-63 (41551)
తస్య తం నదతో నాదం సుఘోరం భీమనిఃశ్వనం ।
శ్రుత్వా భీష్మోఽబ్రవీద్ద్రోణం రాజానం చ సుయోధనం ॥ 6-64-64 (41552)
ఏష యుధ్యతి సంగ్రామే హైడింబేన దురాత్మనా।
భగదత్తో మహేష్వాసః కృచ్ఛ్రే చ పరివర్తతే ॥ 6-64-65 (41553)
రాక్షసశ్చ మహామాయః స చ రాజాఽతికోపనః ।
ఏతౌ సమేతౌ సమరే కాలమృత్యుసమావుభౌ ॥ 6-64-66 (41554)
శ్రీయతే చైవ హృష్టానాం పాండవానాం మహాస్వనః ।
హస్తినశ్చైవ సుమహాన్భీతస్య రుదితధ్వనిః ॥ 6-64-67 (41555)
తత్ర గచ్ఛామ భద్రం వో రాజానం పరిరక్షితుం ।
అరక్ష్యమాణః సమరే క్షిప్రం ప్రాణాన్విమోక్ష్యతి ॥ 6-64-68 (41556)
తే త్వరధ్వం మహావీర్యాః కిం చిరేణ ప్రయామహే ।
మహాన్హి వర్తతే రౌద్రః సంగ్రామో రోమహర్షణః ॥ 6-64-69 (41557)
భక్తశ్చ కులపుత్రశ్చ శూరశ్చ పృతనాపతిః।
యుక్తం తస్య పరిత్రాణం కర్తుమస్మాభిరచ్యుత ॥ 6-64-70 (41558)
భీష్మస్య తద్వచః శ్రుత్వా సర్వ ఏవ మహారథాః ।
ద్రోణభీష్మౌ పురస్కృత్య భగదత్తపరీప్సయా ॥ 6-64-71 (41559)
ఉత్తమం జవమాస్థాయ ప్రయయుర్యత్ర సోఽభవత్।
తాన్ప్రయాతాన్సమాలోక్య యుధిష్ఠిరపురోగమాః ॥ 6-64-72 (41560)
పంచాలాః పాండవైః సార్ధం పృష్ఠతోఽనుయయుః పరాన్।
తాన్యనీకాన్యథాలోక్య రాక్షసేంద్రః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-64-73 (41561)
ననాద సుమహానాదం విస్ఫోటమశనేరివ ।
తస్య తం నినదం శ్రుత్వా దృష్ట్వా నాగాంశ్చ యుధ్యతః ॥ 6-64-74 (41562)
భీష్మః శాంతనవో భూయో భారద్వాజమభాషత ।
న రోచతే మే సంగ్రామో హైడింబేన దురాత్మనా ॥ 6-64-75 (41563)
బలవీర్యమసావిష్టః ససహాయశ్చ సాంప్రతజ్ ।
నైష శక్యో యుధా జేతుమపి వజ్రభృతా స్వయం ॥ 6-64-76 (41564)
లబ్ధలక్షః ప్రహారీ చ వయం చ శ్రాంతవాహనాః।
పాంచాలైః పాండవేయైశ్చ దివసం క్షతవిక్షతాః ॥ 6-64-77 (41565)
ఇదానీం యుధి నిర్జేతుం న శక్యోఽసౌ స రాక్షసః ।
అస్తమభ్యేతి సవితా రాత్రౌ యోద్ధుం కన శక్యతే।
అవహారమతః కుర్మః శ్వో యోత్స్యామః పరై సహ ॥ 6-64-78 (41566)
పితామహవచః శ్రుత్వా యథా చక్రుఃస్మ కౌరవాః ।
ఉపాయేనాపయానం తే ఘటోత్కచభయార్దితాః ॥ 6-64-79 (41567)
కౌరవేషు నివృత్తేషు పాండవా జితకాశినః।
సింహనాదాన్భృశం చక్రుః శంఖాందధ్ముశ్చ భారత ॥ 6-64-80 (41568)
ఏవం తదభవద్యుద్ధం దివసం భరతర్షభ ।
పాండవానాం కురూణాం చ పురస్కృత్య ఘటోత్కచం ॥ 6-64-81 (41569)
కౌరవాస్తు తతో రాజన్ప్రయయుః శిబిరం స్వకం।
వ్రీడమానా నిశాకాలే పాండవేయైః పరాజితాః ॥ 6-64-82 (41570)
శరవిక్షతగాత్రాస్తు పాండపపుత్రా మహారథాః।
యుద్ధే సుమనసో భూత్వా జగ్ముః స్వశిబిరం ప్రతి ॥ 6-64-83 (41571)
పురస్కృత్య మహారాజ భీమసేనఘటోత్కచౌ।
పూజయంతస్తదాన్యోన్యం ముదా పరమయా యుతాః ॥ 6-64-84 (41572)
నదంతో వివిధాన్నాదాంస్తూర్యస్వనవిమిశ్రితాన్ ।
సింహనాదాంశ్చ కుర్వంతో విమిశ్రాఞ్శంఖనిః స్వనైః ॥ 6-64-85 (41573)
వినదంతో మహాత్మానః కంపయంతశ్చ మేదినీం ।
ఘట్టయంతశ్చ మర్మాణి తవ పుత్రస్య మారిష । 6-64-86 (41574)
ప్రయాతాః శిబిరాయైవ నిశాకాలే పరంతప ।
దుర్యోధనస్తు నృపతిర్దీనో భ్రాతృవధేన చ ॥ 6-64-87 (41575)
ముహూర్తం చింతయామాస బాష్పశోకసమాకులః।
తతః కృత్వా విధిం సర్వం శిబిరస్య యథావిధి ।
ప్రదధ్యౌ శోకసంతప్తో భ్రాతృవ్యసనకర్శితః ॥ ॥ 6-64-88 (41576)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి చతుర్థదివసయుద్ధే చతుఃషష్టితమోఽధ్యాయః ॥ ॥ ఇతి చతుర్థదివసయుద్ధం సమాప్తం ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-64-47 సుతేజనైర్బాణైరితి శేషః ॥ 6-64-85 ఘట్టయంతః స్పృశంతః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 065
॥ శ్రీః ॥
6.65. అధ్యాయః 065
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మేణ దుర్యోధనంప్రతి విశ్వోపాఖ్యానకథనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-65-0 (41577)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-65-0x (4134)
భయం మే సుమహంజాతం విస్మయశ్చైవ సంజయ।
శ్రుత్వా పాండుకుమారాణాం కర్మ దేవైః సుదుష్కరం ॥ 6-65-1 (41578)
పుత్రాణాం చ పరాభావం శ్రుత్వా సంజయ సర్వశః।
చింతా మే మహతీ సూత భవిష్యతి కథం త్వితి ॥ 6-65-2 (41579)
ధ్రువం విదురవాక్యాని ధక్ష్యంతి హృదయం మమ।
తథా హి దృశ్యతే సర్వం దైవయోగేన సంజయ ॥ 6-65-3 (41580)
యత్ర భీష్మముఖాన్సర్వాఞ్శస్త్రజ్ఞాన్యోధసత్తమాన్।
పాండవానామనీకేషు యోధయంతి ప్రహారిణః ॥ 6-65-4 (41581)
కేనావధ్యా మహాత్మానః పాండుపుత్రా మహాబలాః ।
కేన దత్తవరాస్తాత కిం వా జ్ఞానం విదంతి తే ॥ 6-65-5 (41582)
యేన క్షయం న గచ్ఛంతి దివి తారాగణా ఇవ।
పునఃపునర్న మృష్యామి హతం సైన్యం తు పాండవైః ॥ 6-65-6 (41583)
మయ్యేవ దండః పతతి దైవాత్పరమదారుణః।
యథాఽవధ్యాః పాండుసుతా యథా వాధ్యాశ్చ మే సుతాః ॥ 6-65-7 (41584)
ఏతన్మే సర్వమాచక్ష్వ యాథాతథ్యేన సంజయ ।
న హి పారం ప్రపశ్యామి దుఃఖస్యాస్య కథంచన॥ 6-65-8 (41585)
సముద్రస్యేవ మహతో భుజాభ్యాం ప్రతరన్నరః ।
పుత్రాణాం వ్యసనం మన్యే ధ్రువం ప్రాప్తం సుదారుణం ॥ 6-65-9 (41586)
ఘాతయిష్యతి మే స్రవాన్పుత్రాన్భీమో న శంసయః।
న హి పశ్యామి తం వీరం యో మే రక్షేత్సుతాన్రణే ॥ 6-65-10 (41587)
ధ్రువం వినాశః సంప్రాప్తః పుత్రామాం మమ సంజయ।
తస్మాన్మే కారణం సూత శక్తిం చైవ విశేషతః ॥ 6-65-11 (41588)
పృచ్ఛతో వై యథాతత్త్వం సర్వమాఖ్యాతుమర్హసి।
దుర్యోధనశ్చ యచ్చక్రే దృష్ట్వా స్వాన్విముఖాన్రణే ॥ 6-65-12 (41589)
భీష్మద్రోణౌ కృపశ్చైవ సౌబలశ్చ జయద్రథః ।
ద్రౌణిర్వాపి మహేష్వాసో వికర్ణో వా మహాబలః ॥ 6-65-13 (41590)
నిశ్చయో వాపి కస్తేషాం తదా హ్యాసీన్మహాత్మానాం ।
విముఖేషు మహాప్రాజ్ఞ మమ పుత్రేషు సంజయ ॥ 6-65-14 (41591)
సంజయ ఉవాచ। 6-65-15x (4135)
శ్రృణు రాజన్నవహితః శ్రుత్వా చైవావధారయ।
నైవ మంత్రకృతం కించిన్నైవ మాయాం తథావిధాం ॥ 6-65-15 (41592)
న వై విభీషికాం కాంచిద్రాజన్కుర్వంతి పాండవాః ।
యుధ్యంతి తే యథాన్యాయం శక్తిమంతశ్చ సంయుగే ॥ 6-65-16 (41593)
ధర్మేణ సర్వకార్యాణి జీవితాదీని భారత।
ఆరభంతే సదా పార్థాః ప్రార్థయానా మహద్యశః॥ 6-65-17 (41594)
న తే యుద్ధాన్నివర్తంతే ధర్మోపేతా మహాబలాః ।
శ్రియా పరమయా యుక్తా యతో ధర్మస్తతో జయః ॥ 6-65-18 (41595)
తేనావధ్యా రణే పార్థా జయయుక్తాశ్చ పార్థివ ।
తవ పుత్రా దురాత్మానః పాపేష్వభిరతాః సదా ॥ 6-65-19 (41596)
నిష్ఠురా హీనకర్మాణస్తేన హీయంతి సంయుగే।
సుబహూని నృశంసాని పుత్రైస్తవ జనేశ్వరే ॥ 6-65-20 (41597)
నికృతానీహ పాండూనాం నీచైరివ యథా నరైః ।
సర్వం చ తదనాదృత్య పుత్రాణాం తవ కిల్బిషం ॥ 6-65-21 (41598)
ధర్మమూలాః సదైవాసన్పాండవాః పాండుపూర్వజ।
న చైతాన్బహుమన్యంతే పుత్రాస్తవ విశాంపతే । 6-65-22 (41599)
తస్య పాపస్య సతతం క్రియమాణస్య కర్మణః।
సాంప్రతం సుమహద్ధోరం ఫలం ప్రాప్తం జనేశ్వర ॥ 6-65-23 (41600)
స త్వం భుంక్ష్వ మహారాజ సపుత్రః సముహృంజనః।
నావబుధ్యసి యద్రాజన్వార్యమాణః సుహృజ్జనైః ॥ 6-65-24 (41601)
విదురేణాథ భీష్మేణ ద్రోణేన న మహాత్మనా।
తథా మయా చాప్యసకృద్వార్యమాణో న బుధ్యసే ॥ 6-65-25 (41602)
వాక్యం హితం చ పథ్యం చ మర్త్యః పథ్యమివౌషధం ।
పుత్రాణాం మతమాస్థాయ జితాన్మన్యసి పాండవాన్ ॥ 6-65-26 (41603)
శృణు భూయో యథాతత్త్వం యన్మాం త్వం పరిపృచ్ఛసి।
కారణం భరతశ్రేష్ఠ పాండవానాం జయం ప్రతి ॥ 6-65-27 (41604)
తత్తేఽహం కథయిష్యామి యథాశ్రుతమరిందమ।
దుర్యోధనేన సంపృష్ట ఏతమర్థం పితామహః ॥ 6-65-28 (41605)
దృష్ట్వా భ్రాతౄన్రణే సర్వాన్నిర్జితాంస్తు మహారథాన్ ।
శోకసంమూఢహృదయో నిశాకాలే స్మ కౌరవః ॥ 6-65-29 (41606)
పితామహం మహాప్రాజ్ఞం వినయోపగంయ హ।
యదబ్రవీత్సుతస్తేఽసౌ తన్మే శృణు జనేశ్వర ॥ 6-65-30 (41607)
దుర్యోధన ఉవాచ। 6-65-31x (4136)
భవాంద్రోణశ్చ కర్ణశ్చ కృపో ద్రౌణిస్తథైవ చ।
కృతవర్మా చ హార్దిక్యః కాంభోజశ్చ సుదక్షిణః ॥ 6-65-31 (41608)
భూరిశ్రవా వికర్ణశ్చ భగదత్తశ్చ వీర్యవాన్ ।
మహారథాః సమాఖ్యాతాః కులపుత్రాస్తనుత్యజః ॥ 6-65-32 (41609)
త్రయాణామపి లోకానాం పర్యాప్తా ఇతి మే మతిః।
పాండవానాం సమస్తాశ్చ న తిష్ఠంతి పరాక్రమే ॥ 6-65-33 (41610)
తత్ర మే సంశయో జాతస్తత్త్వమాచక్ష్వ పృచ్ఛతః।
యం సమాశ్రిత్య కౌంతేయ జయంత్యస్మాన్క్షణేక్షణే ॥ 6-65-34 (41611)
భీష్మ ఉవాచ। 6-65-35x (4137)
శృణు రాజన్వచో మహ్యం యథా వక్ష్యామి కౌరవ।
బహుశశ్చ మయోక్తోఽసి న చ మే తత్త్వయా కృతం ॥ 6-65-35 (41612)
క్రియతాం పాండవైః సార్ధ సమో భరతసత్తమ।
ఏతత్క్షేమమహం మన్యే పృథివ్యాస్తవ వా విభో ॥ 6-65-36 (41613)
భుంక్ష్వేమాం పృథివీం రాజన్భ్రాతృభిః సహితః సుఖీ।
దుర్హృదస్తాపయన్సర్వాన్నందయంశ్చాపి బాంధవాన్ ॥ 6-65-37 (41614)
న చ మే క్రోశతస్తాత శ్రుతవానసి వై పురా।
తదిదం సమనుప్రాప్తం యత్పాండూనవమన్యసే ॥ 6-65-38 (41615)
యశ్చ హేతురవధ్యత్వే తేకషామక్లిష్టకర్మణాం।
తం శృణుష్వ మహాబాహో మమ కీర్తయతః ప్రభో ॥ 6-65-39 (41616)
నాస్తి లోకేషు తద్భూతం భవితా నో భవిష్యతి।
యో జయేత్పాండవాన్సర్వాన్పాలితాంఛార్ంగధన్వనా ॥ 6-65-40 (41617)
యత్తు మే కథితం తాత మునిభిర్భావితాత్మభిః।
పురాణగీతం ధర్మజ్ఞ తచ్ఛృణుష్వ యథాతథం ॥ 6-65-41 (41618)
పురా కిల సురాః సర్వే ఋషయశ్చ సమాగతాః ।
పితామహముపాసేదుః పర్వత గంధమాదనే ॥ 6-65-42 (41619)
తేషాం మధ్యే సమాసీనః ప్రజాపతిరపశ్యత ।
విమానం ప్రజ్వలద్భాసా స్థితం ప్రవరమంబరే ॥ 6-65-43 (41620)
ధ్యానేనావేద్య తద్బ్రహ్మా కృత్వా చ నియతోఽంజలిం ।
నమశ్చకార హృష్టాత్మా పురుషం పరమేశ్వరం ॥ 6-65-44 (41621)
ఋషయస్త్వథ దేవాశ్చ దృష్ట్వా బ్రహ్మాణముత్థితం ।
స్థితాః ప్రాంజలయః సర్వే పశ్యంతో మహదద్భుతం ॥ 6-65-45 (41622)
యథావచ్చ తమభ్యర్చ్య బ్రహ్మా బ్రహ్మవిదాం వరః ।
జగాద జగతః స్రష్టా పరం పరమధర్మవిత్ ॥ 6-65-46 (41623)
విశ్వావసుర్విశ్వమూర్తిర్హి విశ్వే
విష్వక్సేనో విశ్వకర్మా వశీ చ।
విశ్వేశ్వరో వాసుదేవోఽసి తస్మా-
ద్యోగాత్మానం దేవతం త్వాముపైమి ॥ 6-65-47 (41624)
జయ విశ్వమహాదేవ జయ లోకహితే రత।
జయ యోగీశ్వర విభో జయ యోగపరావర ॥ 6-65-48 (41625)
పద్మగర్భవిశాలాక్ష జయ లోకేశ్వరేశ్వర।
భూతభవ్యభవన్నాథ జయ సౌంయాత్మజాత్మజ ॥ 6-65-49 (41626)
అసంక్యేయగుణాధార జయ సర్వపరాయణ।
నారాయణ సుదుష్పార జయ శార్ంగధనుర్ధర ॥ 6-65-50 (41627)
జయ సర్వగుణోపేత విశ్వమూర్తే నిరామయ।
విశ్వేశ్వర మహాబాహో జయ లోకార్థతత్పర ॥ 6-65-51 (41628)
మహోరగవరాహాద్య హరికేశ విభో జయ।
హరివాసదిశామీశ విశ్వవాసామితావ్యయ ॥ 6-65-52 (41629)
వ్యక్తావ్యక్తామితస్థాన నియతేంద్రియ సత్త్క్రియ ।
అసంఖ్యేయాత్మభావజ్ఞ జయ గంభీర కామద ॥ 6-65-53 (41630)
అనంత విదిత బ్రహ్మన్నిత్యభూతవిభావన ।
కృతకార్య కృతప్రజ్ఞ ధర్మజ్ఞ విజయావహ ॥ 6-65-54 (41631)
గుహ్యాత్మన్సర్వయోగాత్మన్స్ఫుటసంభూతసంభవ।
భూతాద్య లోకత్త్వేశ జయ భూతవిభావన ॥ 6-65-55 (41632)
ఆత్మయోగే మహాభాగ కల్పసంక్షేపతత్పర ।
ఉద్భావనమనోభావ జయ బ్రహ్మ జయప్రియ ॥ 6-65-56 (41633)
నిసర్గసర్గనిరత కామేశ పరమేశ్వర ।
అమృతోద్భవసద్భావ ముక్తాత్మన్విజయప్రద ॥ 6-65-57 (41634)
ప్రజాపతిపతే దేవ పద్మనాభ మహాబల।
ఆత్మభూతమహాభూత సత్వాత్మంజయ సర్వదా ॥ 6-65-58 (41635)
పాదౌ తవ ధా దేవీ దిశో బాహు దివం శిరః।
మూర్తిస్తేఽహం సురాః కాయశ్చంద్రాదిత్యౌ చ చక్షుషీ ॥ 6-65-59 (41636)
బలం తపశ్చ సత్యం చ కర్మ ధర్మాత్మకం తవ।
తేజోఽగ్నిః పవనః శ్వాస ఆపస్తే స్వేదసంభవాః ॥ 6-65-60 (41637)
అశ్వినౌ శ్రవణౌ నిత్యం దేవీ జిహ్వా సరస్వతీ।
వేదాః సంస్కారనిష్ఠా హి త్వయీదం జగదాశ్రితం ॥ 6-65-61 (41638)
న సంఖ్యానం పరీమాణం న తేజో న పరాక్రమం ।
న బలం యోగయోగీశ జానీమస్తే పరంతప ॥ 6-65-62 (41639)
త్వద్భక్తినిరతా దేవ నియమైస్త్వాం సమాశ్రితాః।
అర్చయామః సదా విష్ణో పరమేశం మహేశ్వరం ॥ 6-65-63 (41640)
ఋషయో దేవగంధర్వా యక్షరాక్షసపన్నగాః।
పిశాచా మానుషాశ్చైవ మృగపక్షిసరీసృపాః ॥ 6-65-64 (41641)
ఏవమాది మయా సృష్టం పృథివ్యాం త్వత్ప్రసాదజం ।
పద్మనాభ విశాలాక్ష కృష్ణ దుఃశ్వప్రణాశన ॥ 6-65-65 (41642)
త్వం గతిః సర్వభూతానాం త్వం నేతా త్వం జగద్గురుః ।
త్వత్ప్రసాదేన దేవేశ సుఖినో విబుధాః సదా ॥ 6-65-66 (41643)
పృథివీ నిర్భయా దేవ త్వత్ప్రసాదాత్సదాఽభవత్ ।
తస్మాద్భవ విశాలాక్ష యదువంశవివర్ధనః ॥ 6-65-67 (41644)
ధర్మసంస్థాపనార్థాయ దైత్యానాం చ బధాయ చ।
జగతో ధారణార్థాయ విజ్ఞాప్యం కురు మే విభో ॥ 6-65-68 (41645)
యత్తత్పరమకం గుహ్యం త్వత్ప్రసాదాదిదం విభో।
వాసుదేవ తదేతత్తే మయోద్గీతం యథాతథం ॥ 6-65-69 (41646)
సృష్ట్వా సంకర్షణం దేవం స్వయమాత్మానమాత్మనా।
కృష్ణ త్వమాత్మనాస్రాక్షీః ప్రద్యుంనం చాత్మసంభవం ॥ 6-65-70 (41647)
ప్రద్యుంనాదనిరుద్ధం త్వం యం విదుర్విష్ణుమవ్యయం।
అనిరుద్ధోఽసృజన్మాం వై బ్రహ్మాణం లోకధారిణం॥ 6-65-71 (41648)
వాసుదేవమయః సోఽహం త్వయైవాస్మి వినిర్మితః।
తస్మాద్యాచామి లోకేశ చతురాత్మానమాత్మనా।
విభజ్య భాగశోత్మానం వ్రజ మానుషతాం విభో ॥ 6-65-72 (41649)
తత్రాసురవధం కృత్వా సర్వలోకసుఖాయ వై।
ధర్మం ప్రాప్య యశః ప్రాప్య యోగం ప్రాప్స్యతి తత్త్వతః ॥ 6-65-73 (41650)
త్వాం హి బ్రహ్మర్షయో లోకే దేవాశ్చామితవిక్రమ ।
తైస్తైర్హి నామభిర్యుక్తా గాయంతి పరమాత్మకం ॥ 6-65-74 (41651)
స్థితాశ్చ సర్వే త్వయి భూతసంఘాః
కృత్వాశ్రయం త్వాం వరదం సుబాహో।
అనాదిమధ్యాంతమపారయోగం
లోకస్య సేతుం ప్రవదంతి విప్రాః ॥ ॥ 6-65-75 (41652)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి పంచషష్టితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-65-22 సాపహ్నవాః ఇతి పాఠే అపరిసంఖ్యాతకిల్బిషా ॥ 6-65-26 మన్యసి కమన్యసే ॥ 6-65-35 మహ్యం నమ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 066
॥ శ్రీః ॥
6.66. అధ్యాయః 066
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
విశ్వోపాఖ్యానం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-66-0 (41653)
భీష్మ ఉవాచ। 6-66-0x (4138)
తతః స భగవాందేవో లోకానామీశ్వరేశ్వరః।
బ్రహ్మాణం ప్రత్యువాచేదం స్రిగ్ధగంభీరయా గిరా ॥ 6-66-1 (41654)
విదితం తాత యోగాన్మే సర్వమేతత్తవేప్సితం ।
తథా తద్భవితేత్యుక్త్వా తత్రైవాంతరధీయత ॥ 6-66-2 (41655)
తతో దేవర్షిగంధర్వా విస్మయం పరమం గతాః ।
కౌతూహలపరాః సర్వే పితామహమథాబ్రువన్ ॥ 6-66-3 (41656)
కోన్వయం యో భగవతా ప్రణంయ వినయాద్విభో ।
వాగ్భిః స్తుతో వరిష్ఠాభిః శ్రోతుమిచ్ఛామ తం వయం ॥ 6-66-4 (41657)
ఏవముక్తస్తు భగవాన్ప్రత్యువాచ పితామహః ।
దేవబ్రహ్మర్షిగంధర్వాన్సర్వాన్మధురయా గిరా ॥ 6-66-5 (41658)
యత్తత్పరం భవిష్యం చ భవితవ్యం చ యత్పరం ।
భూతాత్మా చ ప్రభుశ్చైవ బ్రహ్మ యచ్చ పరం పదం ॥ 6-66-6 (41659)
తేనాస్మి కృతసంవాదః ప్రసన్నేన సురర్షభాః ।
జగతోఽనుగ్రహార్థాయ యాచితో మే జగత్పతిః । 6-66-7 (41660)
మానుషం లోకమాతిష్ఠ వాసుదేవ ఇతి శ్రుతః ।
అస్రురాణాం వధార్థాయ సంభవస్వ మహీతలే ॥ 6-66-8 (41661)
సంగ్రామే నిహతా యే తే దైత్యదానవరాక్షసాః ।
త ఇమే నృషు సంభూతా ఘోరరూపా మహాబలాః ॥ 6-66-9 (41662)
తేషాం వధార్థం భగవాన్నరేణ సహితో వశీ ।
మానుషీం యోనిమాస్థాయ చరిష్యతి మహీతలే ॥ 6-66-10 (41663)
నరనారాయణౌ యౌ తౌ పురాణావృషిసత్తమౌ ।
సహితో మానుషే లోకే సంభూతావమితద్యుతీ ॥ 6-66-11 (41664)
అజేయౌ సమరే యత్తౌ సహితైరమరైరపి ।
మూఢాస్త్వేతౌ న జానంతి నరనారాయణావృషీ ॥ 6-66-12 (41665)
తస్యాహమగ్రజః పుత్రః సర్వస్య జగతః ప్రభుః ।
వాసుదేవోఽర్చనీయో వః సర్వలోకమహేశ్వరః ॥ 6-66-13 (41666)
తథా మనుష్యోఽయమితి కదాచిత్సురసత్తమాః ।
నావజ్ఞేయో మహావీర్యః శంఖచక్రగదాధరః ॥ 6-66-14 (41667)
ఏతత్పరమకం గుహ్యమేతత్పరమకం పదం ।
ఏతత్పరమకం బ్రహ్మ ఏతత్పరమకం యశః ॥ 6-66-15 (41668)
ఏతదక్షరమవ్యక్తమేతద్వై శాశ్వతం మహః ।
యత్తత్పురుషసంజ్ఞం వై గీయతే జ్ఞాయతే న చ ॥ 6-66-16 (41669)
ఏతత్పరమకం తేజ ఏతత్పరమకం సుఖం।
ఏతత్పరమకం సత్యం కీర్తితం విశ్వకర్మణా ॥ 6-66-17 (41670)
తస్మాత్సేంద్రైః సురైః సర్వైర్లోకైశ్చామితవిక్రమఃక ।
నావజ్ఞేయో వాసుదేవో మానుషోఽయమితి ప్రభుః ॥ 6-66-18 (41671)
యశ్చ మానుషమాత్రోఽయమితి బ్రూయాత్స మందధీః ।
హృషీకేశమవజ్ఞానాత్తమాహుః పురుషాధమం ॥ 6-66-19 (41672)
యోగినం తం మహాత్మానం ప్రవిష్టం మానుషీం తనుం ।
అవమన్యేద్వాసుదేవం తమాహుస్తమసం జనాః ॥ 6-66-20 (41673)
దేవం చరాచరాత్మానం శ్రీవత్సాంకం సువర్చసం।
పద్మనాభం న జానాతి తమాహుస్తామసం బుధాః ॥ 6-66-21 (41674)
కిరీటకౌస్తుభధరం మిత్రాణామభయంకరం।
అవజానన్మహాత్మానం ఘోరే తమసి మంజతి ॥ 6-66-22 (41675)
ఏవం విదిత్వా తత్త్వార్థం లోకానామీశ్వరేశ్వరః ।
వాసుదేవో నమస్కార్యః సర్వలోకైః సురోత్తమాః ।
తస్యామహాత్మాజో బ్రహ్మా సర్వస్య జగతః పతిః ॥ 6-66-23 (41676)
భీష్మ ఉవాచ। 6-66-24x (4139)
ఏవముక్త్వా స భగవాందేవాన్సర్షిగకణాన్పురా।
విసృజ్య సర్వభూతాని జగామ భవనం స్వకం ॥ 6-66-24 (41677)
తతో దేవాః సగంధర్వా మునయోఽప్సరసోఽపి చ।
కథాం తాం బ్రహ్మణా గీతాం శ్రుత్వా ప్రీతా దివం యయుః ॥ 6-66-25 (41678)
ఏతచ్ఛ్రుతం మయా తాత ఋషీణాం భావితాత్మనాం।
వాసుదేవం కథయతాం సమవాయే పురాతనం ॥ 6-66-26 (41679)
రామస్య జామదగ్న్యస్య మార్కండేయస్య ధీమతః ।
వ్యాసనారదయోశ్చాపి సకాశాద్భరతర్షభ ॥ 6-66-27 (41680)
ఏతమర్థం చ విజ్ఞాయ శ్రుత్వా చ ప్రభుమవ్యయం ।
వాసుదేవం మహాత్మానం లోకానామీశ్వరేశ్వరం ॥ 6-66-28 (41681)
యస్య చైవాత్మజో బ్రహ్మా సర్వస్య జగతః పితా ।
కథం న వాసుదేవోఽయమర్చ్యశ్చేజ్యశ్చ మానవైః ॥ 6-66-29 (41682)
వారితోఽసి మయా తాత మునిర్భిర్వేదపారగైః ।
మా గచ్ఛ సంయుగం తేన వాసుదేవేన ధన్వినా ॥ 6-66-30 (41683)
మా పాండవైః సార్ధమితి తత్త్వం మోహాన్న బుధ్యసే।
మన్యే త్వాం రాక్షసం క్రూరం తథా చాసి తమోవృతః ॥ 6-66-31 (41684)
యస్మాద్ద్విషసి గోవిందం పాండవం తం ధనంజయం ।
నరనారాయణౌ దేవీ కోఽన్యో ద్విష్యాద్ధి మానవః ॥ 6-66-32 (41685)
తస్మాద్బ్రవీమి తే రాజన్నేష వై శాశ్వతోఽవ్యయః ।
సర్కవలోకమయో నిత్యః శాస్తా ధాతా ధరో ధ్రువః ॥ 6-66-33 (41686)
యో ధారయతి లోకాంస్త్రీంశ్చరాచరగురుః ప్రభుః ।
యోద్ధా జయశ్చ జేతా చ సర్వప్రకృతిరీశ్వరః ॥ 6-66-34 (41687)
రాజన్సర్వమయో హ్యేష తమోరాగవివర్జితః ।
యతః కృష్ణస్తతో ధర్మో యతో ధర్మస్తతో జయః ॥ 6-66-35 (41688)
తస్య మాహాత్ంయయోగేన యోగేనాత్మమయేన చ ।
ధృతాః పాండుసుతా రాజంజయశ్చైషాం భవిష్యతి ॥ 6-66-36 (41689)
శ్రేయోయుక్తాం సదా బుద్ధిం పాణ్·డవానాం దధాతి యః।
బలం చైవ రణే నిత్యం భయేభ్యశ్చైవ రక్షతి ॥ 6-66-37 (41690)
స ఏష శాశ్వతో దేవాః సర్వగుహ్యమయః శివః ।
వాసుదేవ ఇతి జ్ఞేయో యన్మాం పృచ్ఛసి భారత ॥ 6-66-38 (41691)
బ్రాహ్మణైః క్షత్రికయైర్వైశ్యైః శూద్రైశ్చ కృతలక్షణైః ।
సేవ్యతేఽభ్యర్చ్యతే చైవ నిత్యయుక్తైః స్వకర్మభిఃక ॥ 6-66-39 (41692)
ద్వాపరస్య యుగస్యాంతే ఆదౌ కలియుగస్య చ।
సాత్వతం విధిమాస్థాయ గీతః సంకర్షణేన వై ॥ 6-66-40 (41693)
స ఏష సర్వం సురమర్త్యలోకం
సముద్రకక్ష్యాంతరితాం పురీం చ।
యుగేయుగే మానుషం చైవ వాసం
పునఃపునః సృజతే వాసుదేవాఃక ॥ ॥ 6-66-41 (41694)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి షట్షష్టితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-66-39 కృతలక్షణైః స్వస్వగుణప్రఖ్యాతైః ॥ 6-66-40 సాత్వతాః పంచరాత్రాగమవిధినా పూజకాస్తదీయం సాత్వతం ॥ 6-66-41 కక్ష్యా కాంచీ। పురీం ద్వారకాం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 067
॥ శ్రీః ॥
6.67. అధ్యాయః 067
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మేణ విశ్వోపాఖ్యానకథనే వాసుదేవమాహాత్ంయకథనం ॥ 1 ॥ యుధిష్ఠిరస్య కృష్మసమాశ్రయణేన విజయ ఇతి కథనం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-67-0 (41695)
దుర్యోధన ఉవాచ। 6-67-0x (4140)
వాసుదేవో మహద్భూతం సర్వలోకేషు కథ్యతే।
తస్యాగమం ప్రతిష్ఠాం చ జ్ఞాతుమిచ్ఛే పితామహ ॥ 6-67-1 (41696)
భీష్మ ఉవాచ। 6-67-2x (4141)
వాసుదేవో మహద్భూతం సర్వదైవతదైవతం ।
న పరం పుండరీకాక్షాద్దృశ్యతే భరతర్షభ ॥ 6-67-2 (41697)
శ్రుతం మే తాత రామస్య జామదగ్న్యస్య జల్పతః।
నారదస్య చ దేవర్షేః కృష్ణద్వైపాయనస్య చ।
అసితో దేవలశ్చాపి వాలఖిల్యాస్తపోధనాః ॥ 6-67-3 (41698)
మార్కండేయశ్చ గోవిందే కథయత్యద్భుతం మహత్।
సర్వభూతాదిభూతాత్మా మహాత్మా పురుషోత్తమః ॥ 6-67-4 (41699)
ఆపో వాయుశ్చ తేజశ్చ త్రయమేతదకల్పయత్।
స సృష్ట్వా పృథివీం దేవీం సర్వలోకేశ్వరః ప్రభుః ॥ 6-67-5 (41700)
అప్సు వై శయనం చక్రే మహాత్మా పురుషోత్తమః ।
సర్వదేవమయో దేవః శయానః శయనే సుఖం ॥ 6-67-6 (41701)
ముఖతః సోఽగ్నిమసృజత్ప్రాణాద్వాయుమథాపి చ।
సరస్వతీం చ వేదాంశ్చ మనసః ససృజేఽచ్యుత ॥ 6-67-7 (41702)
ఏషక లోకాన్ససర్జాదౌ దేవాంశ్చ ఋషిభిః సహ।
అమృతం చైవ మృత్యుం చ ప్రజానాం ప్రభవాప్యయౌ ॥ 6-67-8 (41703)
ఏష ధర్మశ్చ ధర్మజ్ఞో వరదః సర్వకామదః ।
ఏష కర్తా చ కార్యం చ ఆదేరాదిః స్వయం ప్రభుః ॥ 6-67-9 (41704)
భూతం భవ్యం భవిష్యచ్చ పూర్వమేతదకల్పయత్ ।
ఉభే సంధ్యే దివః ఖం చ నియమాంశ్చ జనార్దనః ॥ 6-67-10 (41705)
ఋషీంశ్చైవ హి గోవిందస్తపశ్చైవాభ్యకల్పయత్ ।
స్రష్టారం జగతశ్చాపి మహాత్మా ప్రభురవ్యయః ॥ 6-67-11 (41706)
అగ్రజం సర్వభూతానాం సంకర్షణమకల్పయత్।
శేషం చాకల్పయద్దేవమనంతమితి తం విదుః ॥ 6-67-12 (41707)
యో ధారయతి భూతాని ధరాం చేమాం సపర్వతాం।
ధ్యానయోగేన విప్రాశ్చ తం విదంతి మహౌజసం।
కర్ణస్రోతోభవం చాపి మధుం నామ మహాసురం ॥ 6-67-13 (41708)
తముగ్రముగ్రకర్మాణముగ్రాం బుద్ధఇం సమాస్థితం ।
హరంతం బ్రహ్మణో వేదాంజఘాన బ్రహ్మణః పితా।
బ్రహ్మణోపచితిం కుర్వన్మహాత్మా పురుషోత్తమః ॥ 6-67-14 (41709)
తస్య తాత వధాదేవ దేవదానవమానవాః ।
మధుసూదనమిత్యాహుర్ఋషయశ్చ జనార్దనం ॥ 6-67-15 (41710)
వరాహం నారసింహం చ త్రివిక్రమమితి ప్రభుం ।
ఏష ధాతా విధాతా చ సర్వేషాం ప్రామినాం హరిః ॥ 6-67-16 (41711)
పరం హి పుండరీకాక్షాన్న భూతం న భవిష్యతి।
ముఖతః సోసృజద్విప్రాన్బాహుభ్యాం క్షత్రియాంస్తథా ॥ 6-67-17 (41712)
వైశ్యాంశ్చాప్యూరుతో రాజఞ్శూద్రాన్పద్భ్యాం తథైవచ।
తపసా నియతం దేవం నిధానం సర్వదేహినాం ॥ 6-67-18 (41713)
బ్రహ్మభూతమమావాస్యాం పౌర్ణమాస్యాం తథైవ చ।
యోగభూతం పరిచరన్కేశవం మహదాప్నుయాత్॥ 6-67-19 (41714)
కేశవః పరమం తేజః సర్వలోకపితామహః ।
ఏవమార్హుర్హృషీకేశం మునయో వై నరాధిప ॥ 6-67-20 (41715)
ఏవమేనం విజానీహి ఆచార్యం పితరం గురుం ।
కృష్ణో యస్య ప్రసీదేత లోకాస్తేనాక్షయా జితాః ॥ 6-67-21 (41716)
యశ్చైవైనం భయస్థానే కేశవం శరణం వ్రజేత్ ।
సదా నరః పఠంశ్చేదం స్వస్తిమాన్స సుఖీ భవేత్ ॥ 6-67-22 (41717)
యే చ కృష్ణం ప్రపద్యంతే తే న ముహ్యంతి మానవాః ।
భయే మహతి మగ్నాంశ్చ పాతి నిత్యం జనార్దనఃక ॥ 6-67-23 (41718)
స తం యుధిష్ఠిరో జ్ఞాత్వా యాథాతథ్యేన భారత।
సర్వాత్మనా మహాత్మానం కేశవం జగదీశ్వరం।
ప్రపన్నః శరణం రాజన్యోగానాం ప్రభుమీశ్వరం ॥ ॥ 6-67-24 (41719)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి సప్తషష్టితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-67-8 ప్రభవ ఉత్పత్తిహేతుః। అప్యయః ప్రలయహేతుః ॥ 6-67-13 కర్ణాత్స్రవతీతి కర్ణస్రోతః కర్ణమలం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 068
॥ శ్రీః ॥
6.68. అధ్యాయః 068
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మేణ దుర్యోధనంప్రతి బ్రహ్మర్షికృతకృష్ణస్తవకథనం ॥ 1 ॥ తథా కృష్ణస్య పాండవేషు ప్రీతికథనపూర్వకం తైః సహ శమవిధానం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-68-0 (41720)
భీష్మ ఉవాచ। 6-68-0x (4142)
స్తవం వై బ్రహ్మసంయుక్తం శృణు కృష్ణస్య భారత।
బ్రహ్మర్షిభిశ్చ దేవైశ్చ యః పురా కథితో భువి ॥ 6-68-1 (41721)
సాధ్యానామపి దేవానాం దేవదేవేశ్వరః ప్రభుః ।
లోకభావనభావజ్ఞ ఇతి త్వాం నారదోఽబ్రవీత్ ॥ 6-68-2 (41722)
భూతం భవ్యం భవిష్యచ్చ మార్కండేయోఽభ్యువాచ హ।
యజ్ఞం త్వాం చైవ యజ్ఞానాం తపశ్చ తపసామపి ॥ 6-68-3 (41723)
దేవానామపి దేవం చ త్వామాహ భగవాన్భృగుః ।
పురాణాం చైవ పరమం విష్ణో రూపం తవేతి చ ॥ 6-68-4 (41724)
వాసుదేవో వసూనాం త్వం శక్రం స్థాపయితా తథా।
దేవదేవోఽసి దేవానామితి ద్వైపాయనోఽబ్రవీత్ ॥ 6-68-5 (41725)
పూర్వే ప్రజానిసర్గే చ దక్షమాహుః ప్రజాపతిం।
స్రష్టారం సర్వభూతానామంగిరాస్త్వాం తథాఽబ్రవీత్ ॥ 6-68-6 (41726)
అవ్యక్తం తే శరీరోత్థం వ్యక్తం తే మనసి స్థితం ।
దేవాస్త్వత్సంభవాశ్చైవ దేవలస్త్వసితోఽబ్రవీత్ ॥ 6-68-7 (41727)
శిరసా తే దివ్యం వ్యాప్తం బాహుభ్యాం పృథివీ తథా ।
జఠరం తే త్రయో లోకాః పురుషోఽసి సనాతనః ॥ 6-68-8 (41728)
ఏవం త్వామభిజానంతి తపసా భావితా నరాః।
ఆత్మదర్శనతృప్తానామృషీణాం చాసి సత్తమః ॥ 6-68-9 (41729)
రాజర్షీణాముదారాణామాహవేష్వనివర్తినాం ।
సర్వధర్మప్రధానానాం త్వం గతిర్మధుసూదన ॥ 6-68-10 (41730)
ఇతి నిత్యం యోగవిర్ద్భిర్భగవాన్పురుషోత్తమః।
సనత్కుమారప్రముఖైః స్తూయతేఽభ్యర్చ్యతే హరిః ॥ 6-68-11 (41731)
ఏష తే విస్తరస్తాత సంక్షేపశ్చ ప్రకీర్తితః ।
కేశవస్య యథా తత్త్వం సుప్రీతో భజ కేశవం ॥ 6-68-12 (41732)
సంజయ ఉవాచ। 6-68-13x (4143)
పుణ్యం శ్రుత్వైతదాఖ్యానం మహారాజ సుతస్తవ।
కేశవం బహుమేనే స పాండవాంశ్చ మహారథాన్ ॥ 6-68-13 (41733)
తమబ్రవీన్మహారాజ భీష్మః శాంతనవః పునః ।
మాహాత్ంయం తే శ్రుతం రాజన్కేశవస్య మహాత్కమనః ॥ 6-68-14 (41734)
నరస్య చ యథాతత్త్వం యన్మాం త్వం పృచ్ఛసే నృప।
యదర్థం నృషు సంభూతౌ నరానారాయణావృషీ ॥ 6-68-15 (41735)
అవధ్యౌ చ యథా వీరౌ సంయుగేష్వపరాజితౌ ।
యథా చ పాండవా రాజన్నవధ్యా యుధి కస్యచిత్ ॥ 6-68-16 (41736)
ప్రీతిమాన్హి దృఢం కృష్ణః పాండవేషు యశస్విషు ।
తస్మాద్బ్రవీమి రాజేంద్ర శమో భవతు పాండవైః ॥ 6-68-17 (41737)
పృథివీం భుంక్ష్వ సహితో భ్రాతృభిర్బలిభిర్వశీ ।
నరానారాయణౌ దేవావవజ్ఞాయ నశిష్యసి ॥ 6-68-18 (41738)
ఏవముక్త్వా తవ పితా తూష్ణీమాసీద్విశాంపతే ।
వ్యసర్జయచ్చ రాజానం శయనం చ వివేశ హ ॥ 6-68-19 (41739)
రాజా చ శిబిరం ప్రాయాత్ప్రణిపత్య మహాత్మనే ।
శిశ్యే చ శయనే శుభ్రే రాత్రిం తాం భరతర్షభ ॥ ॥ 6-68-20 (41740)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టషష్టితమోఽధ్యాయః ॥ ॥ విశ్వోపాఖ్యానం సమాప్తం ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 069
॥ శ్రీః ॥
6.69. అధ్యాయః 069
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
కురుపాండవయోర్మకరశ్యేనవ్యూహరచనాపూర్వకం యుద్ధారంభః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-69-0 (41741)
సంజయ ఉవాచ। 6-69-0x (4144)
వ్యుషితాయాం తు శర్వర్యాముదితే చ దివాకరే।
ఉభే సేనే మహారాజ యుద్ధాయైవ సమీయతుః ॥ 6-69-1 (41742)
అభ్యధావంత సంక్రుద్ధాః పరస్పరజిగీషవః ।
తే సర్వే సహితా యుద్ధే సమాలోక్య పరస్పరం ॥ 6-69-2 (41743)
పాండవా ధార్తరాష్ట్రాశ్చ రాజందర్మంత్రితే తవ।
వ్యూహౌ చ వ్యూహ్య సంరబ్ధాః సంప్రహృష్టాః ప్రహారిణః ॥ 6-69-3 (41744)
అరక్షన్మకరవ్యూహం భీష్మో రాజన్సమంతతః ।
తథైవ పాండవా రాజన్నరక్షన్వ్యూహమాత్మనః ॥ 6-69-4 (41745)
`అజాతశత్రుః శత్రూణాం మనాంసి సమకంపయత్।'
శ్యేనవద్వ్యూహ్య తం వ్యూహం ధౌంయస్య వచనాత్స్వయం ॥ 6-69-5 (41746)
స హి తస్య సువిజ్ఞాత అగ్నిచిత్యేషు భారత।
మకరస్తు మహావ్యూహస్తవ పుత్రస్య ధీమతః ॥ 6-69-6 (41747)
స్వయం సర్వేణ సైన్యేన ద్రోణేనానుమతస్తదా ।
యథావ్యూహం శాంతనవః సోఽన్వవర్తత తత్పునః ॥ 6-69-7 (41748)
స నిర్యయౌ మహారాజ పితా దేవవ్రతస్తవ ।
మహతా రథవంశేన సంవృతో రథినాం వరః ॥ 6-69-8 (41749)
ఇతరేతరమన్వీయుర్యథాభాగమవస్థితాః ।
రథినః పత్తయశ్చైవ దంతినః సాదినస్తథా ॥ 6-69-9 (41750)
తాందృష్ట్వాఽభ్యుద్యతాన్సంఖ్యే పాండవా హి యశస్వినః ।
శ్యేనవ్యూహేన సంవ్యూహ్య సమనహ్యంత సంయుగే ॥ 6-69-10 (41751)
అశోభత ముఖే తస్య భీమసేనో మహాబలః ।
నేత్రే శిఖండీ దుర్ధర్షో ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ॥ 6-69-11 (41752)
శీర్షే తస్యాభవద్వీరః సాత్యకిః సత్యవిక్రమః ।
విధున్వన్గాండివం పార్థో గ్రీవాయామభవత్తదా ॥ 6-69-12 (41753)
అక్షౌహిణ్యా సమం తత్ర వామపక్షోఽభవత్తదా ।
మహాత్మా ద్రుపదః శ్రీమాన్సహ పుత్రేణ సంయుగే ॥ 6-69-13 (41754)
దక్షిణశ్చాభవత్పక్షః కైకేయోఽక్షౌహిణీపతిః ।
పృష్ఠతో ద్రౌపదేయాశ్చ సౌభద్రశ్చాపి వీర్యవాన్ ॥ 6-69-14 (41755)
పృష్ఠే సమభవచ్ఛ్రీమాన్స్వయం రాజా యుధిష్ఠిరఃక ।
భ్రాతృభ్యాం సహితో వీరో యమాభ్యాం చారువిక్రమః ॥ 6-69-15 (41756)
ప్రవిశ్య తు రణే భీమో మకరం ముఖతస్తదా।
భీష్మమాసాద్య సంగ్రామే చ్ఛాదయామాస సాయకైః ॥ 6-69-16 (41757)
తతో భీష్మో మహాస్రాణి పాతయామాస భారత।
మోహయన్పాండుపుత్రాణాం వ్యూఢం సైన్యం మహాహవే ॥ 6-69-17 (41758)
సంముహ్యతి తదా సైన్యే త్వరమాణో ధనంజయః ।
భీష్మం శరసహస్రేణ వివ్యాధ రణమూర్ధని ॥ 6-69-18 (41759)
ప్రతిసంవార్య చాస్రాణి భీష్మముక్తాని సంయుగే।
స్వేనానీకేన హృష్టేన యుద్ధాయ సముపస్థితః ॥ 6-69-19 (41760)
తతో దుర్యోధనో రాజా భారజ్వాజమభాషత ।
పూర్వం దృష్ట్వా వధం ఘోరం బలస్య బలినాం వరః ॥ 6-69-20 (41761)
భ్రాతౄణాం చ వధం యుద్ధే స్మరమాణో మహారథః।
ఆచార్యః సతతం హి త్వం హితకామో మమానఘ ॥ 6-69-21 (41762)
వయం హి త్వాం సమాశ్రిత్య భీష్మం చైవ పితామహం ।
దేవానపి రణే జేతుం ప్రార్థయామో న సంశయః ॥ 6-69-22 (41763)
కిము పాండుసుతాకన్యుద్ధే హీనవీర్యపరాక్రమాన్ ।
స తథా కురు భద్రం తే యథా వధ్యంతి పాండవాః ॥ 6-69-23 (41764)
ఏవముక్తస్తతో ద్రోణస్తవ పుత్రేణ మారిష ।
తత్ర సంప్రేక్ష్య రాజనం సంక్రుద్ధ ఇవ నిశ్చసన్ ॥ 6-69-24 (41765)
బాలిశస్త్వం న జానీషే పాండవానాం పరాక్రమం ।
న శక్యా హి యథా జేతుం పాండవా హి మహాబలాః ॥ 6-69-25 (41766)
యథాబలం యథావీర్యం కర్మ కుర్యామహం హి తే।
ఇత్యుక్తవా తే సుతం రాజన్నభ్యపద్యత వాహినీం ।
అభినత్పాండవానీకం ప్రేక్షమాణస్య సాత్యకేః ॥ 6-69-26 (41767)
సాత్యకిస్తు తతో ద్రౌణం వారయామాత భారత।
తయోః ప్రవవృతే యుద్ధం ఘోరరూపం భయావహం ॥ 6-69-27 (41768)
శైనేయం తు రణే క్రుద్ధో భారద్వాజః ప్రతాపావాన్।
అవిధ్యన్నిశితైర్బాణైర్జత్రుదేశే హసన్నివ ॥ 6-69-28 (41769)
భీమసేనస్తతః క్రుద్ధో భారద్వాజమవిధ్యత ।
సంరక్షన్సాత్యకిం రాజంద్రోణాచ్ఛస్త్రభృతాం వరాత్ ॥ 6-69-29 (41770)
తతో ద్రోణశ్చ భీష్మశ్చ తథా శల్యశ్చ మారిష।
భీమసేనం రణే క్రుద్ధాశ్ఛాదయాంచక్రిరే శరైః ॥ 6-69-30 (41771)
తత్రాభిమన్యుః సంక్రుద్ధో ద్రౌపదేయాశ్చ మారిష ।
వివ్యధుర్నిశితైర్బైణైః సర్వాంస్తానుద్యతాయుధాన్ ॥ 6-69-31 (41772)
ద్రోణభీష్మౌ తు సంక్రుద్ధావాపతంతౌ మహాబలౌ ।
ప్రత్యుద్యయౌ శిఖండీ తు మహేష్వాసో మహాహవే ॥ 6-69-32 (41773)
ప్రగృహ్య బలవద్వీరో ధనుర్జలదనిఃశ్వనం ।
అభ్యవర్షచ్ఛరైస్తూర్ణం ఛాదయానో దివాకరం ॥ 6-69-33 (41774)
శిఖండినం సమాసాద్య భరతానాం పితామహః ।
అవర్జయత సంగ్రామం స్త్రీత్వం తస్యానుసంస్మరన్ ॥ 6-69-34 (41775)
తతో ద్రోణో మహారాజ అభ్యద్రవత తం రణే।
రక్షమాణస్తదా భీష్మం తవ పుత్రేణ చోదితః ॥ 6-69-35 (41776)
శిఖండీ తు సమాసాద్య ద్రోణం శస్త్రభృతాం వరం।
అవర్జయత సంత్రస్తో యుగాంతాగ్నిమివోల్బణం ॥ 6-69-36 (41777)
తతో బలేన మహతా పుత్రస్తవ విశాంపతే ।
జుగోప భీష్మమాసాద్య ప్రార్థయానో మహద్యశః ॥ 6-69-37 (41778)
తథైవ పాండవా రాజన్పురుస్కృత్య ధనంజయం।
భీష్మమేవాభ్యవర్తంత జయే కృత్వా దృఢాం మతిం ॥ 6-69-38 (41779)
తద్యుద్ధమభవద్ధోరం దేవానాం దానవైరివ।
జయమాకాంక్షతాం సంక్ష్యే యశశ్చ సుమహాద్భుతం ॥ ॥ 6-69-39 (41780)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి పంచమదివసయుద్ధే ఏకోనసప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 070
॥ శ్రీః ॥
6.70. అధ్యాయః 070
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-70-0 (41781)
సంజయ ఉవాచ। 6-70-0x (4145)
అకరోత్తుములం యుద్ధం భీష్మః శాంతనవస్తదా।
భీమసేనభయాదిచ్ఛన్పుత్రాంస్తారయితుం తవ ॥ 6-70-1 (41782)
పూర్వాహ్ణే తన్మహారౌద్రం రాజ్ఞాం యుద్ధమవర్తత ।
కురూణాం పాండవానాం చ ముఖ్యశూరవినాశనం ॥ 6-70-2 (41783)
తస్మిన్నాకులసంగ్రామే వర్తమానే మహాభయే ।
అభవత్తుములః శబ్దః సంస్పృశన్గగనం మహత్ ॥ 6-70-3 (41784)
నదద్భిశ్చ మహానాగైర్హేషమాణైశ్చ వాజిభిః ।
భేరీశంఖనినాదైశ్చ తుములం సమపద్యత ॥ 6-70-4 (41785)
యుయుత్సవస్తే విక్రాంతా విజయాయ మహాబలాఃక ।
అన్యోన్యమభిగర్జంతో గోష్ఠిష్వివ మహర్షభాః ॥ 6-70-5 (41786)
శిరాసం పాత్యమానానాం సమరే నిశితైః శరైః।
అశ్యవృష్టిరివాకాశే బభూవ భరతర్షభ ॥ 6-70-6 (41787)
కుండలోష్ణీషధారీణి జాతరూపోజ్జ్వలాని చ।
పతితాని స్మ దృశ్యంతే శిరాంసి భరతర్షభ ॥ 6-70-7 (41788)
విశిఖోన్మథితైర్గాత్రైర్బాహుభిశ్చ సకార్ముకైః ।
సహస్తాభరణైశ్చాన్యైరభవచ్ఛాదితా మహీ ॥ 6-70-8 (41789)
కవచోపహితైర్గాత్రైర్హస్తైశ్చ సమలంకృతైః ।
ముఖైశ్చ చంద్రసంకాశై రక్తాంతనయనైః శుభైః ॥ 6-70-9 (41790)
గజవాజిమనుష్యాణాం సర్వగాత్రైశ్చ భూపతే ।
ఆసీత్సర్వా సమాస్తీర్ణా ముహూర్తేన వసుంధరాః ॥ 6-70-10 (41791)
రజోమేఘైశ్చ తుములైః శస్త్రవిద్యుత్ప్రకాశిభిః ।
ఆయుధానాం చ నిర్ఘోషః స్తనయిత్నుసమోఽభవత్ ॥ 6-70-11 (41792)
స సంప్రహారస్తుములఃక కటుకః శోణితోదకః।
ప్రావర్తత కురూణాం చ పాండవానాం చ భారత ॥ 6-70-12 (41793)
తస్మిన్మహాభయే ఘోరే తుములే రోమహర్షణే।
వవృషుః శరవర్షాణి క్షత్రియా యుద్ధదుర్మదాః ॥ 6-70-13 (41794)
ఆక్రోశన్కుంజరాస్తత్ర శరవర్షప్రతాపితాః ।
తావకానాం పరేషాం చ సంయుగే భరతర్షభ ॥ 6-70-14 (41795)
సంరబ్ధానాం చ వీరాణాం ధీరాణామమితౌజసాం ।
ధనుర్జ్యాతలశబ్దేన న ప్రాజ్ఞాయత కించన ॥ 6-70-15 (41796)
ఉత్థితేషు కబంధేషు సర్వతః శోమితోదకే।
సమరే పర్యధావంత నృపా రిపువధోద్యతాః ॥ 6-70-16 (41797)
శరశక్తిగదాభిస్తే ఖంగైశ్చామితతేజసః ।
నిజఘ్నుః సమరేఽన్యోన్యం శూరాః పరిఘబాహవః ॥ 6-70-17 (41798)
బభ్రముః కుంజరాశ్చాత్ర శరైర్విద్ధా నిరంకుశాః ।
అశ్వాశ్చ పర్యధావంత హతారోహా దిశో దశ ॥ 6-70-18 (41799)
ఉత్పత్య నిపతంత్యన్యే శరఘాతప్రపీడితాః।
తావకానాం పరేషాం చ యోధా భరతసత్తమ ॥ 6-70-19 (41800)
వాహానాముత్తమాంగానాం కార్ముకాణాం చ భారత।
గదానాం పరిఘాణాం చ హస్తానాం చోరుభిః సహ ॥ 6-70-20 (41801)
పాదానాం భూషణానాం చ కేయూరాణాం చ సంఘశః।
రాశయస్తత్ర దృశ్యంతే భీష్మభీమసమాగమే ॥ 6-70-21 (41802)
అశ్వానాం కుంజరాణాం చ రథానాం చానివర్తినాం ।
సంఘాతాః స్మ ప్రదృశ్యంతే తత్రతత్ర విశాంపతే ॥ 6-70-22 (41803)
గదాభిరసిభిః ప్రాసైర్బాణైశ్చ నతపర్వభిః ।
జఘ్నుః పరస్పర తత్ర క్షత్రియాః కాల ఆగతే ॥ 6-70-23 (41804)
అపరే బాహుభిర్వీరా నియుద్ధకుశలా యుధి।
బహుధా సమసంజంత ఆయసైః పరిఘైరివ ॥ 6-70-24 (41805)
ముష్టిభిర్జానుభిశ్చైవ తలైశ్చైవ విశాంపతే ।
అన్యోన్యం జఘ్రిరే వీరాస్తావకాః పాండవైః సహ ॥ 6-70-25 (41806)
పతితైః పాత్యమానైశ్చ విచేష్టద్భిశ్చ భూతలే।
ఘోరమాయోధనం జజ్ఞే తత్రతత్ర జనేశ్వర ॥ 6-70-26 (41807)
విరథా రథినశ్చాత్ర నిస్త్రింశవరధారిణఃక ।
అన్యోన్యమభిధావంతః పరస్పరవధైషిణః ॥ 6-70-27 (41808)
తతో దుర్యోధనో రాజా కలింగైర్బహుభిర్వృతః।
పురస్కృత్య రణే భీష్మం పాండవానభ్యవర్తత ॥ 6-70-28 (41809)
తథైవ పాండవాః సర్వే పరివార్య వృకోదరం।
భీష్మమభ్యద్రవన్క్రుద్ధాస్తతో యుద్ధమవర్తత ॥ ॥ 6-70-29 (41810)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి పంచమదివసయుద్ధే సప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 071
॥ శ్రీః ॥
6.71. అధ్యాయః 071
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-71-0 (41811)
సంజయ ఉవాచ। 6-71-0x (4146)
దృష్ట్వా భీష్మేణ సంసక్తాన్భ్రాతౄనన్యాంశ్చ పార్థివాన్ ।
సమభ్యధావద్గాంంగేయముద్యతాస్త్రో ధనంజయః ॥ 6-71-1 (41812)
పాంచజన్యస్య నిర్ఘోషం ధనుషో గాండివస్య చ।
ధ్వజం చ దృష్ట్వా పార్థస్య సర్వాన్నో భయమావిశత్ ॥ 6-71-2 (41813)
సింహలాంగూలమాకాశే జ్వలంతమివ పర్వతం।
అసంజమానం వృక్షేషు ధూమకేతుమివోత్థితం ॥ 6-71-3 (41814)
బహువర్ణం విచిత్రం చ దివ్యం వానరలక్షణం ।
అపశ్యామ మహారాజ ధ్వజం గాండీవధన్వనః ॥ 6-71-4 (41815)
సువర్ణపృష్ఠం గాండీవం రణే ద్రక్ష్యామి భారత।
విద్యుతం మేఘమధ్యస్థాం భ్రాజమానామివాంబరే ।
దదృశుర్గాండివం యోధా రుక్మపృష్ఠం మహామృధే ॥ 6-71-5 (41816)
ఆశుశ్రుమ భృశం చాస్య శక్రస్యేవాభిగర్జతః।
సుఘోరం తలయోః శబ్దం నిఘ్నతస్తవ వాహినీం ॥ 6-71-6 (41817)
చండవాతో యథా మేఘః సవిద్యుత్స్తనయిత్నుమాన్ ।
దిశః సంప్లావయన్సర్వాః శరవర్షైః సమంతతః ॥ 6-71-7 (41818)
సమభ్యధావద్గాంగేయం భైరవాస్త్రో ధనంజయః ।
దిశం ప్రాచీం ప్రతీచీం చ న జానీమోఽస్త్రమోహితాః ॥ 6-71-8 (41819)
కాందిగ్భూతా శ్రాంతపత్రా హతాశ్వా హతచేతసః।
అన్యోన్యమభిసంశ్లిష్య యోధాస్తే భరతర్షభ ॥ 6-71-9 (41820)
భీష్మమేవాభ్యలీయంత సహ సర్వైస్తవాత్మజైః ।
తేషామార్తాయనమభూద్భీష్మః శాంతనవో రణే ॥ 6-71-10 (41821)
సముత్పతంతి విత్రస్తా రథేభ్యో రథినస్తథా ।
సాదినశ్చాశ్వపృష్ఠేభ్యో భూమౌ చాపి పదాతయః ॥ 6-71-11 (41822)
శ్రుత్వా గాండీవనిర్ఘోషం విస్ఫూర్జితమివాశనేః ।
సర్వసైన్యాని భీతాని వ్యవాలీయంత భారత ॥ 6-71-12 (41823)
అథ కాంభోజైజరశ్వైర్మహద్భిః శీఘ్రగామిభిః ।
గోపానాం బహుసాహస్త్రైర్బాలైర్గాపాయనైర్వృతః ॥ 6-71-13 (41824)
మద్రసౌవీరగాంధారైస్త్రైగర్తైశ్చ విశాంపతే ।
సర్వకాలింగముఖ్యైశ్చ కలింగాధిపతిర్వృతః ॥ 6-71-14 (41825)
నానానరగణౌఘైశ్చ దుఃశాసనపురఃసరః ।
జయద్రథశ్చ నృపతిః సహితః సర్వరాజభిః ॥ 6-71-15 (41826)
హయారోహవరాశ్చైవ తవ పుత్రేణ చోదితాః ।
చతుర్దశసహస్రాణి సౌబలం పర్యవారయన్ ॥ 6-71-16 (41827)
తతస్తే సహితాః సర్వే విభక్తరథవాహనాః ।
అర్జునం సమరే జఘ్నుస్తావకా భరతర్షభ ॥ 6-71-17 (41828)
చేదికాశిపదాతైశ్చ రథైః పాంచాలసృంజయైః ।
పాండవాః సహితాః సర్వే ధృష్టద్యుంనపురోగమాః।
తావకాన్సమరే జఘ్నుర్ధర్మపుత్రేణ చోదితాః ॥ 6-71-18 (41829)
రథిభిర్వారణైరశ్వైః పాదాతైశ్చ సమీరితం ।
ఘోరమాయోధనం చక్రే మహాభ్రసదృశం రజః ॥ 6-71-19 (41830)
తోమరప్రాసనారాచగజాశ్వరథయోధినాం ।
బలేన మహతా భీష్మః సమసంజత్కిరీటినా ॥ 6-71-20 (41831)
ఆవంత్యః కాశిరాజేన భీమసేనేన సైంధవః ।
అజాతశత్రుర్మద్రాణామృషభేణ యశశ్వినా ॥ 6-71-21 (41832)
సహపుత్రః సహామాత్యః శల్యేన సమసంజత।
వికర్ణః సహదేవేన చిత్రసేనః శిఖండినా ॥ 6-71-22 (41833)
మత్స్యా దుర్యోధనం జగ్ముః శంకునిం న విశాంపతే।
ద్రుపదశ్చేకితానశ్చ సాత్యకిశ్చక మహారథః ॥ 6-71-23 (41834)
ద్రోణేన సమసంజంత సపుత్రేణ మహాత్మనా ।
కృపశ్చ కృతవర్మా చ ధృష్టద్యుంనమభిద్రుతౌ ॥ 6-71-24 (41835)
ఏవం ప్రవ్రజితాశ్వాని భ్రాంతనాగరథాని చ।
సైన్యాని సమసంజంత ప్రయుద్ధాని సమంతతః ॥ 6-71-25 (41836)
నిరభ్రే విద్యుతస్తీవ్రా దిశశ్చ రజసా వృతాః ।
ప్రాదురాసన్మహోత్కాశ్చ సనిర్ఘాతా విశాంపతే ॥ 6-71-26 (41837)
ప్రాదుర్భూతో మహావాతః పాంసువర్షం పపాత చ ।
నభస్యంతర్దధే సూర్యః సైన్యేన సజసా వృతః ॥ 6-71-27 (41838)
ప్రమోహః సర్వసత్వానామతీవ సమపద్యత।
రజసా చాభిభూతానామస్త్రజాలైశ్చ తుద్యతాం ॥ 6-71-28 (41839)
వీరబాహువిసృష్టానాం సర్వావరణభేదినాం ।
సంఘాతః శరజాలానాం తుములః సమపద్యత ॥ 6-71-29 (41840)
ప్రకాశం చక్రురాకాశముద్యతాని భుజోత్తమైః ।
నక్షత్రవిమలాభాని శస్త్రాణి భరతర్షభ ॥ 6-71-30 (41841)
ఆర్షభాణి విచిత్రాణి రుక్మజాలావృతాని చ ।
సంపేతుర్దిక్షు సర్వాసు చర్మాణి భరతర్షభ ॥ 6-71-31 (41842)
సూర్యవర్ణైశ్చ నిస్త్రింశైః పాత్యమానాని సర్వశః ।
దిక్షు సర్వాస్వదృశ్యంత శరీరాణి శిరాంసి చ । 6-71-32 (41843)
భగ్నచక్రాక్షనీడాశ్చ నిపాతితమహాధ్వజాః ।
హతాశ్వాః పృథివీం జగ్ముస్తత్రతత్ర మహారథాః ॥ 6-71-33 (41844)
పరిపేతుర్హయాశ్చాత్ర కేచిచ్ఛస్త్రకృతవ్రణాః ।
రథాన్విపరికర్షంతో హతేషు రథయోధిషు ॥ 6-71-34 (41845)
శరాహతా భిన్నదేహా బద్ధయోక్రా హయోత్తమాః ।
యుగాని పర్యకర్షంత తత్రతత్ర స్మ భారత। 6-71-35 (41846)
అదృశ్యంత ససూతాశ్చ సాశ్వాః సరథయోధినః ।
ఏకేన బలినా రాజన్వారణేన విమర్దితాః ॥ 6-71-36 (41847)
గంధహస్తిమదస్రావమాఘ్రాయ బహవో రణే।
సన్నిపాతే బలౌఘానాం గజైర్మమృదిరే గజాః ॥ 6-71-37 (41848)
సతోమరైర్మహామాత్రైర్నిపతద్భిర్గతాసుభిః ।
బభూవాయోధనం ఛన్నం నారాచాభిహతైర్గజైః ॥ 6-71-38 (41849)
సన్నిపాతే బలౌఘానాం ప్రేషితైర్వరవారణైః ।
నిపేతుర్యుధి సంభగ్నాః సయోధాః సధ్వజా గజాః ॥ 6-71-39 (41850)
నాగరాజోపమైర్హస్తైర్నాగైరాక్షిప్య సంయుగే ।
వ్యదృశ్యంత మహారాజ సంభగ్నా రథకూబరాః ॥ 6-71-40 (41851)
విశీర్ణరథసంఘాశ్చ కేశేష్వాక్షిప్య దంతిభిః ।
ద్రుమశాఖా ఇవావిధ్య నిష్పిష్టా రథినో రణే ॥ 6-71-41 (41852)
రథేషు చ రథాన్యుద్ధే సంసక్తాన్వరవారణాః ।
వికర్షంతో దిశః సర్వాః సంపేతుః సర్వశబ్దగాః ॥ 6-71-42 (41853)
తేషాం తథా కర్షతాం తు గజానాం రూపమాబభౌ ।
సరఃసు నలినీజాలం విషక్తమివ కర్షతాం ॥ 6-71-43 (41854)
ఏవం సంఛాదితం తత్ర బభూవాయోధనం మహత్।
సాదిభిశ్చ పదాతైశ్చ సధ్వజైశ్చ మహారథైః ॥ ॥ 6-71-44 (41855)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి పంచమదివసయుద్ధే ఏకసప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-71-7 స్తనయిత్నుర్గర్జితం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 072
॥ శ్రీః ॥
6.72. అధ్యాయః 072
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-72-0 (41856)
సంజయ ఉవాచ। 6-72-0x (4147)
శిఖండీ సహ మత్స్యేన విరాటేన విశాంపతే।
భీష్మమాశు మహేష్వాసమాససాద సుదుర్జయం ॥ 6-72-1 (41857)
ద్రోణం కృపం వికర్ణం చ మహేష్వాసం మహాబలం ।
రాజ్ఞశ్చాన్యాన్రణే శూరాన్బహూనార్చ్ఛద్ధనంజయః ॥ 6-72-2 (41858)
సైంధవం చ మహేష్వాసం సామాత్యం సహ బంధుభిః ।
ప్రాచ్యాంశ్చ దాక్షిణాత్యాంశ్చ భూమిపాన్భూమిపర్షభ ॥ 6-72-3 (41859)
పుత్రం చ తే మహేష్వాసం దుర్యోధనమమర్షణం ।
దుఃసహం చైవ సమరే భీమసేనోఽభ్యవర్తత ॥ 6-72-4 (41860)
సహదేవస్తు శకునిములూకం చ మహారథం ।
పితాపుత్రౌ మహేష్వాసావభ్యవర్తత దుర్జయౌ ॥ 6-72-5 (41861)
యుధిష్ఠిరో మహారాజ గజానీకం మహారథః ।
సమవర్తత సంగ్రామే పుత్రేణ నికృతస్తవ ॥ 6-72-6 (41862)
మాద్రీపుత్రస్తు నకులః శూరసంక్రందనో యుధి ।
త్రిగర్తానాం బలైః సార్ధం సమసంజత పాండవః ॥ 6-72-7 (41863)
అభ్యవర్తంత సంక్రుద్ధాః సమరే సాల్వకేకయాన్।
సాత్యకిశ్చేకితానశ్చ సౌభద్రశ్చ మహారథః ॥ 6-72-8 (41864)
ధృష్టకేతుశ్చ సమరే రాక్షసశ్చ ఘటోత్కచః ।
నాకులిశ్చ శతానీకః సమరే రథపుంగవః ।
పుత్రాణాం తే రథానీకం ప్రత్యుద్యాతాః సుదుర్జయాః ॥ 6-72-9 (41865)
సేనాపతిరమేయాత్మా ధృష్టద్యుంనో మహాబలః ।
ద్రోణేన సమరే రాజన్సమియాయోగ్రకర్మణా ॥ 6-72-10 (41866)
ఏవమేతే మహేష్వాసాస్తావకాః పాండవైః సహ ।
సమేత్య సమరే శూరాః సంప్రాహారం ప్రచక్రిరే ॥ 6-72-11 (41867)
మధ్యందినగతే సూర్యే నభస్యాకులతాం గతే ।
కురవః పాండవేయాశ్చ నిజఘ్నురితరేతరం ॥ 6-72-12 (41868)
ధ్వజినో హేమచిత్రాంగా విచరంతో రణాజిరే ।
సపతాకా రథా రేజుర్వైయాఘ్రపరివారణాః ॥ 6-72-13 (41869)
సమేతానాం చ సమరే జిగీషూణాం పరస్పరం ।
బభూవ తుములః శబ్దః సింహానామివ నర్దతాం ॥ 6-72-14 (41870)
తత్రాద్భుతమపశ్యాస సంప్రహారం సుదారుణం।
యదకుర్వన్రణే శూరాః సృంజయాః కురుభిః సహ ॥ 6-72-15 (41871)
నైవ ఖం న దిశో రాజన్న సూర్యం శత్రుతాపన।
విదిశో వాపి పశ్యామః శరైర్ముక్తైః సమంతతః ॥ 6-72-16 (41872)
శక్తీనాం విమలాగ్రాణాం తోమరాణాం తథాస్యతాం ।
నిస్త్రింశానాం చ పీతానాం నీలోత్పలనిభాః ప్రభాః ॥ 6-72-17 (41873)
కవచానాం విచిత్రాణాం భూషణానాం ప్రభాస్తథా ।
ఖం దిశః ప్రదిశశ్చైవ భాసయామాసురోజసా ॥ 6-72-18 (41874)
వపుర్భిశ్చ నరేంద్రాణాం చంద్రసూర్యసమప్రభైః ।
విరరాజ తదా రాజంస్తత్రతత్ర రణాంగణం ॥ 6-72-19 (41875)
రథసంఘా నరవ్యాఘ్రాః సమాయాంతశ్చ సంయుగే।
విరేజుః సమరే రాజన్గ్రహా ఇవ నభస్తలే ॥ 6-72-20 (41876)
భీష్మస్తు రథినాం శ్రేష్ఠో భీమసేనం మహాబలం ।
అవారయత సంక్రుద్ధః సర్వసైన్యస్య పశ్యతః ॥ 6-72-21 (41877)
తతో భీష్మవినిర్ముక్తా రుక్మపుంఖాః శిలాశితాః।
అభ్యంగంతమరే భీమం తైలఘౌతాః సుతేజనాః ॥ 6-72-22 (41878)
తస్య శక్తిం మహావేగం భీమసేనో మహాబలః ।
క్రుద్ధాశీవిషసంకాశం ప్రేషయామాస భారత ॥ 6-72-23 (41879)
తామాపతంతీం సహసా రుక్మదండం దురాసదాం।
చిచ్ఛేద సమరే భీష్మః శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-72-24 (41880)
తతోఽపరేణ భల్లేన పీతేన నిశితేన చ।
కార్ముకం భీమసేనస్య ద్విధా చిచ్ఛేద భారత ॥ 6-72-25 (41881)
అపాస్య తు ధనుశ్ఛిన్నం భీమసేనో మహాబలః ।
శరైర్బహుభిరానర్చ్ఛద్భీష్మం శాంతనవం యుధి ॥ 6-72-26 (41882)
సాత్యకిస్తు తతస్తూర్ణం భీష్మమాసాద్య సంయుగే ।
ఆకర్ణప్రహితైస్త్రీక్ష్ణైర్నిశితైస్తిగ్మతేజనైః ॥ 6-72-27 (41883)
శరైర్బహుభిరానర్చ్ఛత్పితరం తే జనేశ్వర ।
తతః సంధాయ వై తీక్ష్ణం శరం పరమదారుణం ॥ 6-72-28 (41884)
వార్ష్ణేయస్య రథాద్భీష్మః పాతయామాస సారథిం।
తస్యాశ్వాః ప్రద్రుతా రాజన్నిహతే రథసారథౌ ॥ 6-72-29 (41885)
తేన తేనైవ ధావంతి మనోమారుతరంహసః।
తతః సర్వస్య సైన్యస్య నిఃస్వనస్తుములోఽభవత్ ॥ 6-72-30 (41886)
హాహాకారశ్చ సంజజ్ఞే పాండవానాం మహాత్మనాం ।
అభ్యద్రవత గృహ్ణీత హయాన్యచ్ఛత ధావత ॥ 6-72-31 (41887)
ఇత్యాసీత్తుములః శబ్దో యుయుధానరథం ప్రతి ।
ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు భీష్మః శాంతనవస్తదా ॥ 6-72-32 (41888)
న్యహనత్పాండవీం సేనామాసురీమివ వృత్రాహా ।
తే వధ్యమానా భీష్మేణ పాంచాలాః సోమకైః సహ ।
స్థిరాం యుద్ధే మతిం కృత్వా భీష్మమేవాభిదుద్రువుః ॥ 6-72-33 (41889)
ధృష్టద్యుంనముఖాశ్చాపి పార్థాః శాంతనవం రణే।
అభ్యధావంజిగీషంతస్తవ పుత్రస్య వాహినీం ॥ 6-72-34 (41890)
తథైవ కౌరవా రాజన్భీష్మద్రోణపురోగమాః।
అభ్యధావంత వేగేన తతో యుద్ధమవర్తత ॥ ॥ 6-72-35 (41891)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి పంచమదివసయుద్ధే ద్విసప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-72-18 ఓజసా స్వప్రభావేణ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 073
॥ శ్రీః ॥
6.73. అధ్యాయః 073
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
యుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-73-0 (41892)
సంజయ ఉవాచ। 6-73-0x (4148)
విరాటోఽయ త్రిభిర్బాణైర్భీష్మమార్చ్ఛన్మహారథం ।
వివ్యాధ తురమాంత్రాస్య త్రిభిర్బాణైర్మహారథః ॥ 6-73-1 (41893)
తం ప్రత్యవిధ్యద్దశభిర్భీష్మః శాంతనవః శరైః।
రుక్మపుంఖైర్మహేష్వాసః కృతహస్తో మహాబలః ॥ 6-73-2 (41894)
ద్రౌణిర్గాండీవధన్వానం భీమధన్వా మహారథః ।
అవిధ్యదిషుభిః షఙ్భిర్దృఢహస్తః స్తనాంతరే ॥ 6-73-3 (41895)
కార్ముకం తస్య చిచ్ఛేద ఫల్గునః పరవీరహా ।
అవిధ్యచ్చ భృశం తీక్ష్ణైః పత్రిభిః శత్రుకర్శనః ॥ 6-73-4 (41896)
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ వేగవాన్క్రోధమూర్చ్ఛితః।
అమృష్యమాణః పార్థేన కార్ముకచ్ఛేదమాహవే ॥ 6-73-5 (41897)
అవిధ్యత్ఫల్గునం రాజన్నవత్యా నిశితైః శరైః ।
వాసుదేవం చ సప్తత్యా వివ్యాధ పరమేషుభిః ॥ 6-73-6 (41898)
తతః క్రోధాభితాంరాక్షః కృష్ణేన సహ ఫల్గునః ।
దీర్ఘముష్ణం చ నిఃశ్వస్య చింతయిత్వా పునఃపునః ॥ 6-73-7 (41899)
ధనుః ప్రపీడ్య వామేన కరేణామిత్రకర్శనః ।
గాండీవధన్వా సంక్రుద్ధః శితాన్సన్నతపర్వణః ॥ 6-73-8 (41900)
జీవితాంతకరాన్ఘోరాన్సమాదత్త శిలీముఖాన్।
తైస్తూర్ణం సమరేఽవిధ్యద్రౌణిం బలవతాం వరః ॥ 6-73-9 (41901)
తస్య తే కవచం భిత్త్వా పపుః శోణితమాహవే।
న వివ్యథే చ నిర్భిన్నో ద్రౌణిర్గాండీవధన్వనా ॥ 6-73-10 (41902)
తథైవ చ శరాంద్రౌణిః ప్రవిముంచన్నవిహ్వలః ।
తస్థౌ చ సమరే రాజంస్త్రాతుమిచ్ఛన్మహావ్రతం ॥ 6-73-11 (41903)
తస్య తత్సుమహత్కర్మ శశంసుః కురుసత్తమాః ।
యత్కృష్ణాభ్యాం సమేతాభ్యామభ్యాపతత సంయుగే ॥ 6-73-12 (41904)
స హి నిత్యమనీకేషు యుధ్యతేఽభయమాస్తితః।
అస్త్రగ్రామం ససంహారం ద్రోణాత్ప్రాప్య సుదుర్లభం ॥ 6-73-13 (41905)
మమైష ఆచార్యసుతో ద్రోణస్యాపి ప్రియః సుతః ।
బ్రాహ్మణశ్చ విశేషేణ మాననీయో మమేతి చ ॥ 6-73-14 (41906)
సమాస్థఆయ మతిం వీరో బీభత్సుః సత్రుతాపనః ।
కృపాం చక్రే రథశ్రేష్ఠో భారద్వాజసుతం ప్రతి ॥ 6-73-15 (41907)
ద్రౌణిం త్యక్త్వా తతో యుద్ధే కౌంతేయః శ్వేతవాహనః।
యుయుధే తావకాన్నిఘ్నంస్త్వరమాణః పరాక్రమీ ॥ 6-73-16 (41908)
దుర్యోధనస్తు దశభిర్గార్ధ్రపత్రైః శిలాశితైః ।
భీమసేనం మహేష్వాసం రుక్మపుంఖైః సమార్పయత్ ॥ 6-73-17 (41909)
భీమసేనః సుసంక్రుద్ధః పరాసుకరణం దృఢం ।
చిత్రం కార్ముకమాదత్త శరాంశ్చ నిశితాందశ ॥ 6-73-18 (41910)
ఆకర్ణప్రహితైస్తీక్ష్ణైర్వేగవద్భిరజిహ్మగైః।
అవిధ్యత్తూర్ణమవ్యగ్రః కురురాజం మహోరసి ॥ 6-73-19 (41911)
తస్య కాంచనసూత్రస్థః శరైః సంఛాదితో మణిః।
రరాజోరసి ఖే సూర్యో గ్రహైరివ సమావృతః॥ 6-73-20 (41912)
పుత్రస్తు తవ తేజస్వీ భీమసేనేన తాడిత।
నామృష్యత యథా నాగస్తలశబ్దం మదోత్కటః ॥ 6-73-21 (41913)
తతః శరైర్మహారాజ రుక్మపుంఖైః శిలాశితైః ।
భీమం వివ్యాధ సంక్రుద్ధస్త్రాసయానో వరూథినీం ॥ 6-73-22 (41914)
తౌ యుధ్యమానౌ సమరే భృశమన్యోన్యవిక్షతౌ ।
పుత్రౌ తే దేవసంకాశౌ వ్యరోచేతాం మహాబలౌ ॥ 6-73-23 (41915)
చిత్రసేనం నరవ్యాఘ్రం సౌభద్రః పరవీరహా।
అవిధ్యద్దశభిర్బాణైః పురుమిత్రం చ సప్తభిః ॥ 6-73-24 (41916)
సత్యవ్రతం చ సప్తత్యా విద్ధ్వా శక్రసమో యుధి।
నృత్యన్నివ రణే వీర ఆర్తిం నః సమజీజనత్ ॥ 6-73-25 (41917)
తం ప్రత్యవిధ్యద్దశభిశ్చిత్రసేనః శిలీముఖైః ।
సత్యవ్రతశ్చ నవభిః పురుమిత్రశ్చ సప్తభిః ॥ 6-73-26 (41918)
స విద్ధో విక్షరన్రక్తం శత్రుసంవారణం మహత్।
చిచ్ఛేద చిత్రసేనస్య చిత్రం కార్ముకమార్జునిః ॥ 6-73-27 (41919)
భిత్త్వా చాస్య తనుత్రాణం శరేణోరస్యతాడయత్ ।
తతస్తే తావకా వీరా రాజపుత్రా మహారథాః ॥ 6-73-28 (41920)
సమేత్య యుధి సంరబ్ధా వివ్యధుర్నిశితైః శరైః।
తాంశ్చ సర్వాఞ్శరైస్తీక్ష్ణైర్జఘాన పరమాస్త్రవిత్ ॥ 6-73-29 (41921)
తస్య దృష్ట్వా తు తత్కర్మ పరివవ్రుః సుతాస్తవ।
దహంతం సమరే సైన్యం వనే కక్షం యథోల్బణం ॥ 6-73-30 (41922)
అపేతశిశిరే కాలే సమిద్ధమివ పావకం ।
అత్యరోచత సౌభద్రస్తవ సైన్యాని నాశయన్ ॥ 6-73-31 (41923)
తత్తస్య చరితం దృష్ట్వా పౌత్రస్తవ విశాంపతే ।
లక్ష్మణోఽభ్యపతత్తూర్ణం సాత్తీపుత్రమాహవే ॥ 6-73-32 (41924)
అభిమన్యుస్తు సంక్రుద్ధో లక్ష్మణం శుభలక్షణం ।
వివ్యాధ నిశితైః షఙభిః సారథిం చ త్రిభిః శరైః ॥ 6-73-33 (41925)
తథైవ లక్ష్మణో రాజన్సౌభద్రం నిశితైః శరైః।
అవిధ్యత మహారాజ తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-73-34 (41926)
తస్యాశ్వాంశ్చతురో హత్వా సారథిం చ మహాబలః ।
అభ్యద్రవత సౌభద్రో లక్ష్మణం నిశితైః శరైః ॥ 6-73-35 (41927)
హతాశ్వే తు రథే తిష్ఠఁల్లక్ష్మణః పరవీరహా ।
శక్తిం చిక్షేప సంక్రుద్ధః సౌభద్రస్య రథం ప్రతి॥ 6-73-36 (41928)
తామాపతంతీం సహసా ఘోరరూపాం దురాసదాం।
అభిమన్యుః శరైస్తీక్ష్ణైశ్చిచ్ఛేద భుజగోపమాం ॥ 6-73-37 (41929)
తతః స్వరథమారోప్య లక్ష్మణం గౌతమస్తదా।
అపోవాహ రథేనాజౌ సర్వసైన్యస్య పశ్యతః ॥ 6-73-38 (41930)
తతః సమాకులే తస్మిన్వర్తమానే మహాభయే ।
అభ్యద్రవంజిఘాంసంతః పరస్పరవధైషిణః ॥ 6-73-39 (41931)
తావకాశ్చ మహేష్వాసాః పాండవాశ్చ మహారథాః ।
జుహ్వంతః సమరే ప్రాణాన్నిజఘ్నురితరేతరం ॥ 6-73-40 (41932)
ముక్తకేశా వికవచా విరథాశ్ఛిన్నకార్ముకాః ।
బాహుభఇః సమయుధ్యంత సృంజయాః కురుభిః సహ ॥ 6-73-41 (41933)
తతో భీష్మో మహాబాహుః పాండవానాం మహాత్మనాం ।
సేనాం జఘాన సంక్రుద్ధో దివ్యైరస్త్రైర్మహాబలః ॥ 6-73-42 (41934)
హతేశ్వరైర్గజైస్తత్ర నరైరశ్వైశ్చ పాతితైః ।
రథిభిః సాదిభిశ్చైవ సమాస్తీర్యత మేదినీ ॥ ॥ 6-73-43 (41935)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి పంచమదివసయుద్ధే త్రిసప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-73-32 సాత్వతీపుత్రం అభిమన్యుం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 074
॥ శ్రీః ॥
6.74. అధ్యాయః 074
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భూరిశ్రవసా సాత్యకిపుత్రదశకవధః ॥ 1 ॥ సాత్యకిభూరిశ్రవసోయుర్ద్ధం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-74-0 (41936)
సంజయ ఉవాచ। 6-74-0x (4149)
అథ రాజన్మహాబాహుః సాత్యకిర్యుద్ధదుర్మదః।
వికృష్య చాపం సమరే భారసాహమనుత్తమం ॥ 6-74-1 (41937)
యత్తత్సఖ్యుస్తు పూర్వేణ అర్జునాదుపశిక్షితం ।
ప్రగాఢం లఘు చిత్రం చ దర్శయన్హస్తలాఘవం।
ప్రాముంచత్పుంఖసంయుక్తాఞ్శరానాశీవిషోపమాన్ ॥ 6-74-2 (41938)
తస్య విక్షిపతస్ఛాపం శరానన్యాంశ్చ ముంచతః।
ఆదదానస్య భూయశ్చ సందధానస్య చాపరాన్ ॥ 6-74-3 (41939)
క్షిపతశ్చ పరాంస్తస్య రణే శత్రూన్వినిఘ్నతః।
దదృశే రూపమత్యర్థం మేఘస్యేవ ప్రవర్షతః ॥ 6-74-4 (41940)
తముదీర్యంతమాలోక్య రాజా దుర్యోధస్తతః ।
రథానామయుతం తస్య ప్రేషయామాస భారత ॥ 6-74-5 (41941)
తాంస్తు సర్వాన్మహేష్వాసాన్సాత్యకిః సత్యవిక్రమః ।
జఘాన పరమేష్వాసో దివ్యేనాస్త్రేణ వీర్యవాన్ ॥ 6-74-6 (41942)
స కృత్కవా దారుణం కర్మ ప్రగృహీతశరాసనః।
ఆససాద తతో వీరో భూరిశ్రవసమాహవే॥ 6-74-7 (41943)
స హి సందృశ్య సేనాం తే యుయుధానేన పాతితాం ।
అభ్యధావత సంక్రుద్ధః కురూణాం కీర్తివర్ధనః ॥ 6-74-8 (41944)
ఇంద్రాయుధసవర్ణం తు విస్ఫార్య సుమహద్ధనుః ।
సృష్టవాన్వజ్రసంకాశాఞ్శరానాశీవిషోపమాన్ ॥ 6-74-9 (41945)
సహస్రశో మాహారాజ దర్శయన్పాణిలాఘవం ।
శరాంస్తాన్మృత్యుసంస్పర్శాన్సాత్యకేశ్చ పదానుగాః ॥ 6-74-10 (41946)
న విషేహుస్తదా రాజందుద్రువుస్తే సమంతతః ।
విహాయ సాత్యకిం రాజన్సమరే యుద్ధదుర్మదం ॥ 6-74-11 (41947)
తం దృష్ట్వా యుయుధానస్య సుతా దశ మహాబలాః ।
మహారథాఃక సమాఖ్యాతాశ్చిత్రవర్మాయుధధ్వజాః ॥ 6-74-12 (41948)
సమాసాద్య మహేష్వాసం భూరిశ్రవసమాహవే।
ఊచుః సర్వే సుసంరబ్ధా యూపకేతుం మహారణే ॥ 6-74-13 (41949)
భోభో కౌరవాదాయాద సహాస్మాభిర్మహాబల ।
ఏహి యుధ్యస్వ సంగ్రామే సమస్తైః పృథగేవ వా ॥ 6-74-14 (41950)
అస్మాన్వా త్వం పరాజిత్య యశః ప్రాప్నుహి సంయుగే।
వయం వా త్వాం పరాజిత్య ప్రీతిం ధాస్యామహే పితుః ॥ 6-74-15 (41951)
ఏవముక్తస్తదా శూరైస్తానువాచ మహాబలః ।
వీర్యశ్లాఘీ నరశ్రేష్ఠస్తాందృష్ట్వా సమవస్థితాన్ ॥ 6-74-16 (41952)
సాధ్విదం కథ్యతే వీరా యంద్యేవం మతిరద్య వః।
యుధ్యధ్వం సహితా యత్తా నిహనిష్యామి వో రణే ॥ 6-74-17 (41953)
ఏవముక్తా మహేష్వాసాస్తే వీరాః క్షిప్రకారిణః ।
మహతా శరవర్షేణ అభ్యధావన్నరిందమం ॥ 6-74-18 (41954)
సోఽపరాహ్ణే మహారాజ సంగ్రామస్తుములోఽభవత్।
ఏకస్య చ బహూనాం చ సమేతానాం రణాజిరే ॥ 6-74-19 (41955)
తమేకం రథినాం శ్రేష్ఠం శరైస్తే సమవాకిరన్ ।
ప్రావృషీవ యథా మేరుం సిషిచుర్జలదా నృప ॥ 6-74-20 (41956)
తైస్తు ముక్తాఞ్శరాన్ఘోరాన్యమదండాశనిప్రభాన్ ।
అసంప్రాప్తానసంభ్రాకంతిశ్చిచ్ఛేదాశు మహారథః ॥ 6-74-21 (41957)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ సౌమదత్తేః పరాక్రమం ।
యదేకో బహుబిర్యుద్ధే సమసంజదభీతవత్ ॥ 6-74-22 (41958)
విసృజ్య శరవృష్టిం తాం దశ రాజన్మహారథాః ।
పరివార్య మహాబాహుం నిహంతుముపచక్రముః ॥ 6-74-23 (41959)
సమదత్తిస్తతః క్రుద్ధస్తేషాం చాపాని భారత ।
చిచ్ఛేద సమరే రాజన్యుధ్యమానో మహారథైః ॥ 6-74-24 (41960)
అథైషాం ఛిన్నధనుషాం శరైః సన్నతపర్వభిః ।
చిచ్ఛేద సమరే రాజఞ్శిరాంసి భరతర్షభ ॥ 6-74-25 (41961)
తే హతా న్యపతన్రాజన్వజ్రభగ్నా ఇవ ద్రుమాః । 6-74-26bతాందృష్ట్వా నిహతాన్వీరో రణే పుత్రాన్మహాబలాన్ ॥ 6-74-26 (41962)
వార్ష్ణేయో వినదరాజన్భూరిశ్రవసమభ్యయాత్।
రథం రథేన సమరే పీడయిత్వా మహాబలౌ ॥ 6-74-27 (41963)
తావన్యోన్యం హి సమరే నిహత్య రథవాజినః ।
విరథావభివల్గంతౌ సమేయాతాం మహారథౌ ॥ 6-74-28 (41964)
ప్రగృహీతమహాఖంగౌ తౌ చర్మవరధారిణౌ ।
శుశుభాతే నరవ్యాఘ్రౌ యుద్ధాయ సమవస్థితౌ ॥ 6-74-29 (41965)
అసహ్యమసియుద్ధాయ భూరిశ్రవసమాహవే।
మత్వా వృకోదరస్తూర్ణమభిప్లుత్య మహారథః ॥ 6-74-30 (41966)
తతః సాత్యకిమభ్యేత్య నిస్త్రింశవరధారిణం ।
భీమసేనస్త్వరన్రాజన్రథమారోపయత్తదా ॥ 6-74-31 (41967)
తవాపి తనయో రాజన్భూరిశ్రవసమాహవే।
ఆరోపయద్రథం తూర్ణం పశ్యతాం సర్వధన్వినాం ॥ 6-74-32 (41968)
తస్మిస్తథా వర్తమానే రణే భీష్మం మహారథం।
అయోధయంత సంరబ్ధాః పాండవా భరతర్షభ ॥ 6-74-33 (41969)
లోహితాయతి చాదిత్యే త్వరమాణో ధనంజయః ।
పంచవింశతిసాహస్రాన్నిజఘాన మహారథాన్ ॥ 6-74-34 (41970)
తే హి దుర్యోధనాదిష్టాస్తదా పార్థనిబర్హణే ।
సంప్రాప్యైవ గతా నాశం శలభా ఇవ పావకం ॥ 6-74-35 (41971)
తతో మత్స్యాః కేకయాశ్చ ధనుర్వేదవిశారదాః ।
పరివవ్రుస్తదా పార్థం సహపుత్రం మహారథం ॥ 6-74-36 (41972)
ఏవస్మిన్నేవ కాలే తు సూర్యేఽస్తముపగచ్ఛతి।
సర్వేషాం చైవ సైన్యానాం ప్రమోహః సమజాయత ॥ 6-74-37 (41973)
అవహారం తతశ్చక్రే పితా దేవవ్రతస్తవ ।
సంధ్యాకాలే మహారాజ సైన్యానాం శ్రాంతవాహనః ॥ 6-74-38 (41974)
పాండవానాం కురూణాం చ పరస్పరసమాగమే।
తే సేనే భృశసంవిగ్నే యయతుః స్వం నివేశనం ॥ 6-74-39 (41975)
తతః స్వశిబిరం గత్వా న్యవిశంస్తత్ర భారత।
పాండవాః సృంజయైః సార్ధం కురవశ్చ యథావిధిః ॥ ॥ 6-74-40 (41976)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ప·ంచమదివసయుద్ధఏ చతుఃసప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 075
॥ శ్రీః ॥
6.75. అధ్యాయః 075
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
కురుపాండవయోః క్రౌంచమకరవ్యూహరచనాపూర్వకమాయోధనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-75-0 (41977)
సంజయ ఉవాచ। 6-75-0x (4150)
విహృత్య తు తతో రాజన్సహితాః కురుపాండవాః ।
వ్యతీతాయాం తు శర్వర్యాం పునర్యుద్ధాయ నిర్యయుః ॥ 6-75-1 (41978)
తతః శబ్దో మహానాసీత్తవ తేషాం చ భారత ।
యుజ్యతాం రథముఖ్యానాం కల్ప్యతాం చైవ దంతినాం ॥ 6-75-2 (41979)
సంనహ్యతాం పదాతీనాం హయానాం చైవ భారత।
శంఖదుందుభినాదశ్చ తుములః సర్వతోఽభవత్ ॥ 6-75-3 (41980)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా ధృష్టద్యుంనమభాషత।
వ్యూహం వ్యూహస్వ పాంచాల మకరం శత్రునాశనం ॥ 6-75-4 (41981)
ఏవముక్తస్తు పార్థేన ధృష్టద్యుంనో మహారథః।
వ్యాదిదేశ యథాన్యాయం రథినో రథినాం వరః ॥ 6-75-5 (41982)
శిరోఽభూద్ద్రుపదస్తస్య పాండవశ్చ ధనంజయః।
చక్షుషీ సహదేవశ్చ నకులశ్చ మహారథః ॥ 6-75-6 (41983)
తుండమాసీన్మహారాజ భీమసేనో మహాబలః ।
సౌభద్రో ద్రౌపదేయాశ్చ రాక్షసశ్చ ఘటోత్కచః ॥ 6-75-7 (41984)
సాత్యకిర్ధర్మరాజశ్చ వ్యూహగ్రీవాం సమాస్థితాః ।
పృష్ఠమాసీన్మహారాజ విరాటో వాహినీపతిః ॥ 6-75-9aధృష్టద్యుంనో మహారాజ మహత్యా సేనయా వృతః ।
కేకయా భ్రాతరః పంచ వామపార్శ్వం సమాశ్రితాః ॥ 6-75-8 (41985)
ధృష్టకేతుర్నరవ్యాఘ్రశ్చేకితానశ్చ వీర్యవాన్।
దక్షిణం పక్షమాశ్రిత్య స్థితౌ వ్యూహస్య రక్షణే ॥ 6-75-10 (41986)
పాదయోస్తు మహారాజ స్థితః శ్రీమాన్మహారథః।
కుంతిభోజః శతానీకో మహత్యా సేనయా వృతః ॥ 6-75-11 (41987)
శిఖండీ తు మహేష్వాసః సోమకైః సంవృతో బలీ ।
ఇరావాంశ్చ తతః పుచ్ఛే మకరస్య వ్యవస్థితౌ ॥ 6-75-12 (41988)
ఏవమేతం మహావ్యూహం వ్యూహ్య భారత పాణ్·డవాః ।
సూర్యోదయే మహారాజ పునర్యుద్ధాయ దంశితాఃక ॥ 6-75-13 (41989)
కౌరవానభ్యయుస్తూర్ణం హస్త్యశ్వరథపత్తిభిః ।
సముచ్ఛ్రితైర్ధ్వజైశ్ఛత్రైః శస్త్రైశ్చ విమలైః శితైః ॥ 6-75-14 (41990)
వ్యూఢం దృష్ట్వా తు తత్సైన్యం పితా దేవవ్రతస్తవ ।
కౌంచేన మహతా రాజన్ప్రత్యవ్యూహత వాహినీం ॥ 6-75-15 (41991)
తస్య తుండే మహేష్వాసో భారద్వాజో వ్యరోచత।
అశ్వత్థామా కృపశ్చైవ చక్షురాస్తాం జనేశ్వర ॥ 6-75-16 (41992)
కృతవర్మా తు సహితః కాంభోజైరథ బాహ్లికైః ।
శిరస్యాసీన్నరశ్రేష్ఠః శ్రేష్ఠః సర్వధనుష్మతాం ॥ 6-75-17 (41993)
గ్రీవాయాం శూరసేనశ్చ తవ పుత్రశ్చ మారిష ।
దుర్యోధనో మహారాజ రాజభిర్బహుభిర్వృతః ॥ 6-75-18 (41994)
ప్రాగ్జోతిషస్తు సహితో మద్రసౌవీరకేకయైః ।
ఉరస్యభూన్నరశ్రేష్ఠ మహత్యా సేనయా వృతః ॥ 6-75-19 (41995)
పృష్ఠే చాస్తాం మహేష్వాసావావంత్యౌ సపదానుగౌః ।
స్వసేనయా చ సహితః శుశర్మా ప్రస్థలాధిపః ।
వామం పక్షం సమాశ్రిత్య దంశితః సమవస్థితః ॥ 6-75-20 (41996)
తుషారా యవనాశ్చైవ శకాశ్చ సహ చూచుపైః ।
దక్షిణం పక్షమాశ్రిత్య స్థితా వ్యూహస్త భారత ॥ 6-75-21 (41997)
శ్రుతాయుశ్చ శాతాయుశ్చ సౌమదత్తిశ్చ మారిష ।
వ్యూహస్య జఘనే తస్థూ రక్షమాణాః పరస్పరం ॥ 6-75-22 (41998)
తతో యుద్ధాయ సంజగ్ముః పాండవాః కౌరవైః సహ।
సూర్యోదయే మహారాజ ప్రావర్తత జనక్షయః ॥ 6-75-23 (41999)
ప్రతీయూ రథినో నామాన్నాగాశ్చ రథినో యయుః ।
హయారోహాన్రథారోహా రథినశ్చాపి సాదినః ॥ 6-75-24 (42000)
సాదినశ్చ హయాన్రాజన్రథినశ్చ మహారణే ।
హస్త్యారోహాన్హయారోహా రథినః సాదినస్తథా ॥ 6-75-25 (42001)
రథినః పత్తిభిః సార్ధం సాదినశ్చాపి పత్తిభిః ।
అన్యోన్యం సమరే రాజన్ప్రత్యధావన్నమర్షితాః ॥ 6-75-26 (42002)
భీమసేనార్జునయమైర్గుప్తా చాన్యైర్మహారథైః ।
శుశుభే పాండవీ సేనా నక్షత్రైరివ శర్వరీ ॥ 6-75-27 (42003)
తథా భీష్మకృపద్రోణశల్యదుర్యోధనాదిభిః ।
తవాపి చ బభౌ సేనా గ్రహైర్ద్యౌరివ సంవృతాః ॥ 6-75-28 (42004)
భీమసేనస్తు కౌంతేయో ద్రోణం దృష్ట్వా పరాక్రమీ ।
అభ్యయాంజవనైరశ్వైర్భారద్వాజస్య వాహినీం ॥ 6-75-29 (42005)
ద్రోణాస్తు సమరే క్రుద్ధో భీమం నవభిరాయసైః ।
వివ్యాధ సమరశ్లాఘీ మర్మాణ్యుద్దిష్య వీర్యవాన్ ॥ 6-75-30 (42006)
దృఢాహతస్తో భీమో భారద్వాజస్య సంయుగే।
సారథిం ప్రేషయామాస యమస్య సదనం ప్రతి ॥ 6-75-31 (42007)
స సంగృహ్య స్కవయం వాహాన్భారద్వాజః ప్రతాపవాన్ ।
వ్యధమత్పాండవీం సేనాం తూలరాశిమివానలః ॥ 6-75-32 (42008)
తే వద్యమానా ద్రోణేన భీష్మేణ చ నరోత్తమాః ।
సృంజయాః తావకం సైన్యం భీమార్జునపరిక్షతం ॥ 6-75-33 (42009)
తథైవ తావకం సైన్యం భీమార్జునపరిక్షతం।
ముహ్యతే తత్రతత్రైవ సమదేవ వరాంగనా॥ 6-75-34 (42010)
అభిద్యేతాం తతో వ్యూహౌ తస్మిన్వీరవరక్షయే।
ఆసీద్వ్యతికరో ఘోరస్తవ తేషాం చ భారత ॥ 6-75-35 (42011)
తదద్భుతమపశ్యామ తావకానాం పరైః సహ ।
ఏకాయనగతాః సర్వే యదయుధ్యంత భారత ॥ 6-75-36 (42012)
ప్రతిసంవార్య చాస్త్రాణి తేఽన్యోన్యస్య విశాంపతే ।
యుయుధుః పాండవాశ్చైవ కౌరవాశ్చ మహాబలాః ॥ ॥ 6-75-37 (42013)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి షష్ఠదివసయుద్ధే పంచసప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 076
॥ శ్రీః ॥
6.76. అధ్యాయః 076
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ధృతరాష్ట్రేణ స్వసేనాక్షయశ్రవణేన శోచనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-76-0 (42014)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-76-0x (4151)
ఏవం బహుగుణం సైన్యమేవం బహువిధం పరం।
వ్యూఢమేవం యథాశాస్త్రమమోఘం చైవ సంజయ ॥ 6-76-1 (42015)
జుష్టమస్మాకమత్యంతమభికామం చ నః సదా ।
ప్రహృష్టం వ్యసనోపేతం పురస్తాద్దృష్టవిక్రమం ॥ 6-76-2 (42016)
నాతివృద్ధమబాలం చ న కృశం న చ పీవరం ।
లఘువృత్తాయతప్రాయం సాగరాకారమవ్యయం ॥ 6-76-3 (42017)
ఆత్తసన్నాహశస్త్రం చ బహుశస్త్రపరిగ్రహం ।
అసియుద్ధే నియుద్ధే చ గదాయుద్ధే చ కోవిదం ॥ 6-76-4 (42018)
ప్రాసర్ష్టితోమరేష్వాజౌ పరిఘేష్వాయసేషు చ ।
భిండిపాలేషు శక్తీషు ముసలేషు చ సర్వశః ॥ 6-76-5 (42019)
కంపనేషు చ చాపేషు కణపేషు చ సర్వశః ।
క్షేణణీయేషు చిత్రేషు ముష్టయుద్ధేషు చ క్షమం ॥ 6-76-6 (42020)
అపరోక్షం చ విద్యాసు వ్యాయామే చ కృతశ్రమం ।
శస్త్రగ్రహణవిద్యాసు సర్వాసు పరినిష్ఠితం ॥ 6-76-7 (42021)
ఆరోహే పర్యవస్కందే సరణే సాంతరప్లుతే ।
సంయక్ప్రహరణే యానే వ్యపయానే చ కోవిదం ॥ 6-76-8 (42022)
నాగాశ్వరథయానేషు బహుశః సుపరీక్షితం ।
పరీక్ష్య చ యథాన్యాయం వేతనేనోపపాదితం ॥ 6-76-9 (42023)
న గోష్ఠ్యా నోపకారేణ న చ బంధునిమిత్తతః ।
న సౌహృదబలైర్వాపి నాకులీనపరిగ్రహైః ॥ 6-76-10 (42024)
సమృద్ధజనమార్యం చ తుష్టసంబంధిబాంధవం ।
కృతోపకారభూయిష్ఠం యశస్వి చ మనస్వి చ ॥ 6-76-11 (42025)
స్వజనైస్తు నరైర్ముఖ్యైర్బహుశో దృష్టకర్మభిః ।
లోకపాలోపమైస్తాత పాలితం లోకవిశ్రుతం ॥ 6-76-12 (42026)
బహుభిః క్షత్రియైర్గుప్తం పృథివ్యాం లోకసంమతైః ।
అస్మానభిగతైః కామాత్సబలైః సపదానుగైః ॥ 6-76-13 (42027)
మహోదధిమివాపూర్ణమాపగాభిః సమంతతః ।
అపక్షపక్షిసంకాశై రథైర్నాగైశ్చ సంవృతం ॥ 6-76-14 (42028)
నానాయోధజలం భీమం వాహనోర్మితరంగిణం।
క్షేపణ్యసిగదాశక్తిశరప్రాససామాకులం ॥ 6-76-15 (42029)
ధ్వజభూషణసంబాధం రత్నపట్టసుసంచితం ।
పరిధావద్భిరశ్వైశ్చ వాయువేగవికంపితం ॥ 6-76-16 (42030)
అపారమివ గర్జంతం సాగరప్రతిమం మహత్।
ద్రోణభీష్మాసిసంగప్తం గుప్తం చ కృతవర్మణా ॥ 6-76-17 (42031)
కృపదుఃశాసనాభ్యాం చ జయద్రథముఖైస్తథా ।
భగదత్తవికర్ణాభ్యాం ద్రౌణిసౌబలబాహ్లికైః ॥ 6-76-18 (42032)
గుప్తం ప్రవీరైర్లౌకైశ్చ సారవద్భిర్మహాత్మభిః ।
యదహన్యత సైన్యం మే దిష్టమత్ర పరాయణం ॥ 6-76-19 (42033)
నైతాదృశం సముద్యోగం దృష్టవంతో హి మానుషాః ।
ఋషయో వా మహాభాగాః పురాణా భువి సంజయ ॥ 6-76-20 (42034)
ఈదృశోఽపి బలౌఘస్తు సంయుక్తః శస్త్రసంపదా ।
వధ్యతే యత్ర సంగ్రామే కిమన్యద్భాగధేయతః ॥ 6-76-21 (42035)
విపరీతమిదం సర్వం ప్రతిభాతి హి సంజయ ।
యత్రేదృశం బలం ఘోరం నావధీద్యుధి పాండవాన్ ॥ 6-76-22 (42036)
పాండవార్థాయ నియతం దేవాస్తత్ర సమాగతాః ।
యుధ్యంతే మామకం సైన్యం యథాఽవధ్యత సంజయ ॥ 6-76-23 (42037)
ఉక్తోఽపి విదురేణాహం హితం పథ్యం చ నిత్యశః ।
న చ జగ్రాహ తన్మందః పుత్రో దుర్యోధనో మమ ॥ 6-76-24 (42038)
తథ్యాం మన్యే మతిం తస్య సర్వజ్ఞస్య మహాత్మనః ।
ఆసీత్తథాఽఽగతం తాత యేన దృష్టమిదం పురా ॥ 6-76-25 (42039)
అథవా భావ్యమేవం హి సంజయైతేన సర్వథా ।
పురా ధాత్రా యథా దిష్టం తత్తథా న తదన్యథా ॥ ॥ 6-76-26 (42040)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి షష్ఠదివసయుద్ధే షట్సప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-76-2 నః అస్మాన్ అభికామం ఆకాంక్షమాణం। ప్రహ్వనిమిపాఠే ప్రణతం ॥ 6-76-3 లఘువృత్తం శీఘ్రకారి। ఆయతప్రాయం ప్రాంశుబహులం ॥ 6-76-8 ఆరోహే హస్త్యాదీనాం। పర్యవస్కందే హస్త్యాదిభ్యోఽవతరణే ॥ 6-76-11 మనస్వి సాహంకారం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 077
॥ శ్రీః ॥
6.77. అధ్యాయః 077
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీమద్రోణపరాక్రమవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-77-0 (42041)
సంజయ ఉవాచ। 6-77-0x (4152)
ఆత్మదోషాత్త్వయా రాజన్ప్రాప్తం వ్యసనమీదృశం ।
న హి దుర్యోధనస్తాని పశ్యతే భరతర్షభ ॥ 6-77-1 (42042)
యాని త్వం పశ్యసే రాజంధర్మసంకరకారణాత్।
తవ దోషాత్పురా వృత్తం ద్యూతమేతద్విశాంపతే ॥ 6-77-2 (42043)
తవ దోషేణ యుద్దం చ ప్రవృత్తం సహ పాండవైః ।
త్వమేవాద్య ఫలం భుంక్ష్వ కృత్వా కిల్బిషమాత్మనా ॥ 6-77-3 (42044)
ఆత్మనా హి కృతం కర్మ ఆత్మనైవోపభుజ్యతే।
ఇహ వా ప్రేత్య వా రాజంస్త్వయా ప్రాప్తం యథాతథం ॥ 6-77-4 (42045)
తస్మాద్రాజన్స్థిరో భూత్వా ప్రాప్యేదం వ్యసనం మహత్।
శృణు యుద్ధం యథా వృత్తం శంసతో మే నరాధిప ॥ 6-77-5 (42046)
భీమసేనః సునిశితైర్బాణైర్భిత్త్వా మహాచమూం ।
ఆససాద తతో వీరః సర్వాందుర్యోధనానుజాన్ ॥ 6-77-6 (42047)
దుఃశాసనం దుర్విషహం దుఃసహం దుర్మదం జయం।
జయత్సేనం వికర్ణం చ చిత్రసేనం సుదర్శనం ॥ 6-77-7 (42048)
చారుచిత్రం సువర్మాణం దుష్కర్ణం కర్ణమేవ చ ।
ఏతాంశ్చాన్యాంశ్చ సుబహూన్సమీపస్థాన్మహారథాన్ ॥ 6-77-8 (42049)
ధార్తరాష్ట్రాన్సుసంక్రుద్ధాందృష్ట్వా భీమో మహారథః ।
భీష్మేణ సమరే గుప్తాం ప్రవివేశ మహాచమూం ॥ 6-77-9 (42050)
అథాలోక్య ప్రవిష్టం తమూచుస్తే సర్వ ఏవ తు ।
జీవగ్రాహం నిగృహ్ణీమో వయమేనం నరాధిపాః ॥ 6-77-10 (42051)
స తైః పరివృతః పార్థో భ్రాతృభిః కృతనిశ్చయైః ।
ప్రజాసంహరణే సూర్యః క్రూరైరివ మహాగ్రహైః ॥ 6-77-11 (42052)
సంప్రాప్య మధ్యం సైన్యస్య న భీః పాండవమావిశత్।
యథా దేవాసురే యుద్ధే మహేంద్రం ప్రాప్య దానవాన్ । 6-77-12 (42053)
తతః శతసహస్రాణి రథినాం సర్వశః ప్రభో ।
ఉద్యతాని శరైస్తీవ్రైస్తమేకం పరివవ్రిరే ॥ 6-77-13 (42054)
స తేషాం ప్రవరాన్యోధాన్హస్త్యశ్వరథసాదినః ।
జఘాన సమరే శూరో ధార్తరాష్ట్రానచింతయన్ ॥ 6-77-14 (42055)
తేషాం వ్యవసితం జ్ఞాత్వా భీమసేనో జిఘృక్షతాం।
సమస్తానాం వధే రాజన్మతిం చక్రే మహామనాః ॥ 6-77-15 (42056)
తతో రథం సముత్సృజ్య గదామాదాయ పాండవః ।
ఉవాచ సారథిం భీమం స్థీయతామితి భారత ॥ 6-77-16 (42057)
యావదేతాన్హనిష్యామి ధార్తరాష్ట్రాన్సహానుగాన్ ।
ఇత్యుక్త్వా భీమసేనస్తు ప్రవిశ్య మహతీం చమూం ।
జఘాన ధార్తరాష్ట్రాణాం తద్బలౌఘమహార్ణవం ॥ 6-77-17 (42058)
గదయా భిమసేనేన తాడితా వారణోత్తమాః ।
భిన్నకుంభా మహాకాయా భిన్నపృష్ఠాస్తథైవచ ॥ 6-77-18 (42059)
భిన్నగాత్రాః సహారోహైః శేరతే పర్వతా ఇవ।
రథాశ్చ భగ్నాస్తిలశః సయోధాః శతశో రణే ॥ 6-77-19 (42060)
అశ్వాశ్చ సాదినశ్చైవ పాదాతైః సహ భారత ।
తత్రాద్భుతమపశ్యామ భీమసేనస్య విక్రమం ॥ 6-77-20 (42061)
యదేకః సమరే రాజన్బహుభిః సమయోధయత్ ।
అంతకాలే ప్రజాః సర్వా దండపాణిరివాంతకః ॥ 6-77-21 (42062)
భీమసేనే ప్రవిష్టే తు ధృష్టద్యుంనోఽపి పార్షతః ।
ద్రోణముత్సృజ్య తరసా యయౌ యత్ర వృకోదరః ॥ 6-77-22 (42063)
విదార్య మహతీం సేనాం తావకానాం నరర్షభః ।
ఆససాద రథం శూన్యం భీమసేనస్య సంయుగే ॥ 6-77-23 (42064)
దృష్ట్వా విశోకం సమరే భీమసేనస్య సారథిం ।
ధృష్టద్యుంనో మహారాజ దుర్మనా గతచేతనః ॥ 6-77-24 (42065)
అపృచ్ఛద్బాష్పసంరుద్ధో నిఃశ్వసన్వాచమీరయన్ ।
మమ ప్రాణైః ప్రియతమః క్వ భీమ ఇతి దుఃఖితః ॥ 6-77-25 (42066)
విశోకస్తమువాచేదం ధృష్టద్యుంనం కృతాంజలిః ।
సంస్థాప్య మామిహ బలీ పాండవేయః పరాక్రమీ ॥ 6-77-26 (42067)
ప్రవిష్టో ధార్తరాష్ట్రాణామేతద్బలమహార్ణవం ।
మాముక్త్వా పురుషవ్యాఘ్రః ప్రీతియుక్తమిదం వచః ॥ 6-77-27 (42068)
ప్రతిపాలయ మాం సూత నియంయాశ్వాన్ముహూర్తకం।
యావదేవాన్నిహన్ంయద్య య ఇమే మద్వధోద్యతాః ।
అభ్యధావద్గదాపాణిస్తద్బలం స మహాబలః ॥ 6-77-28 (42069)
తతో దృష్ట్వా ప్రధావంతం గదాహస్తం మహాబలం ।
సర్వేషామేవ సైన్యానాం సంహర్షః సమజాయత ॥ 6-77-29 (42070)
తస్మిన్సుతుములే యుద్ధే వర్తమానే భయానకే ।
భిత్త్వా రాజన్మహావ్యూహం ప్రవివేశ సఖా తవ ॥ 6-77-30 (42071)
విశోకస్య వచః శ్రుత్వా ధృష్టద్యుంనోఽథ పార్షతః ।
ప్రత్యువాచ తతః సూతం రణమధ్యే మహాబలః ॥ 6-77-31 (42072)
న హి మే జీవితేనాపి విద్యతేఽద్య ప్రయోజనం ।
భీమసేనం రణే హిత్వా స్నేహముత్సృజ్య పాండవైః ॥ 6-77-32 (42073)
యది యామి వినా భీమం కిం మాం క్షత్రం వదిష్యతి।
ఏకాయనగతే భీమే మయి చావస్థితే యుధి ॥ 6-77-33 (42074)
తస్య న స్వస్తి కుర్వంతి దేవాః శక్రపురోగమాః ।
యః సహాయాన్పరిత్యజ్య స్వస్తిమానావ్రజేద్గృహం ॥ 6-77-34 (42075)
`రౌరవే నరకే మంజేదప్లవే దుస్తరే నృభిః ।'
మమ భీమః సఖా చైవ సంబంధీ చ మహాబలః ।
భక్తోఽస్మాన్భక్తిమాంశ్చాహం తమప్యరినిషూదనం ॥ 6-77-35 (42076)
సోఽహం తత్ర గమిష్యామి యత్ర యాతో వృకోదరః ।
నిఘ్నంతం మాం రిపూన్పశ్య దానవానివ వాసవం ॥ 6-77-36 (42077)
ఏవముక్త్వా తతో వీరో యయౌ మధ్యేన వాహినీం ।
భీమసేనస్య మార్గేషు గదాప్రమథితైర్గజైః ॥ 6-77-37 (42078)
స దదర్శ తదా భీమం దహంతం రిపువాహినీం।
వాతో వృక్షానివ బలాత్ప్రభంజంతం రణే రిపూన్ ॥ 6-77-38 (42079)
తే వధ్యమానాః సమరే రథినః సాదినస్తథా ।
పాదాతా దంతినశ్చైవ చక్రురాత్స్వరం మహత్ ॥ 6-77-39 (42080)
హాహాకారశ్చ సంజజ్ఞే తవ సైన్యస్య మారిష ।
వధ్యతో భీమసేనేన కృతినా చిత్రయోధినా ॥ 6-77-40 (42081)
తతః కృతాస్త్రాస్తే సర్వే పరివార్య వృకోదరం ।
అభీతాః సమవర్తంత శస్త్రవృష్ట్యా పరంతప ॥ 6-77-41 (42082)
అభిద్రుతం శస్త్రభృతాం వరిష్ఠం
సమంతతః పాండవం లోకవీరః।
సైన్యేన ఘోరేణ సుసంహితేన
దృష్ట్వా బలీ పార్షతో భీమసేనం ॥ 6-77-42 (42083)
అథోపగచ్ఛచ్ఛరవిక్షతాంగం
పదాతినం క్రోధవిషం వమంతం।
ఆశ్వాసయన్పార్షతో భీమసేనం
గదాహస్తం కాలమివాంతకాలే ॥ 6-77-43 (42084)
విశల్యమేనం చ చకార తూర్ణ-
మారోపయచ్చాత్మరథే మహాత్మా।
భృశం పరిష్వజ్య చ భీమసేన-
మాశ్వాసయామాస స శత్రుమధ్యే ॥ 6-77-44 (42085)
తథా తస్మిన్వర్తమానేఽతివేగం
భ్రాతౄనథోపేత్య తవాపి పుత్రః ।
తస్మిన్విమర్దే తవ సంప్రవృత్తే
దృష్ట్వా రణే వాక్యమిదం బభాషే ॥ 6-77-45 (42086)
అయం దురాత్మా ద్రుపదస్య పుత్రః
సమాగతో భీమసేనేన సార్ధం ॥ 6-77-46 (42087)
తం యామ సర్వే మహతా బలేన
మా వో రిపుః ప్రార్థయతామనీకం।
శ్రుత్వా తు వాక్యం తమమృష్యమాణా
జ్యేష్ఠజ్ఞయా నోదితా ధార్తరాష్ట్రాః ॥ 6-77-47 (42088)
వధాయ నిష్పేతురుదాయుధాస్తే
యుగక్షయే కేతవో యద్వదుగ్రాః।
ప్రగృహ్య చాస్త్రాణి ధనూంషి వీరా
జ్యాం నేమిఘోషైః ప్రవికంపయంతః ॥ 6-77-48 (42089)
శరైరవర్షంద్రుపదస్య పుత్రం
యథాంబుదా భూధరం వారిజాలైః ।
నిహత్య తాంశ్చాపి శరైః సుతీక్ష్ణై-
ర్న వివ్యథే సమరే చిత్రయోధీ ॥ 6-77-49 (42090)
సమభ్యుదీర్ణాంశ్చ తవాత్మజాంస్తథా
నిశాంయ వీరానభితః స్థితాన్రణే ।
జిఘాంసురుగ్రో ద్రుపదాత్మజో యువా।
ప్రమోహనాస్త్రం యుయుజే మహారథః ।
క్రుద్ధో భృశం తవ పుత్రేషు రాజ-
ందైత్యేషు యద్వత్సమరే మహేంద్రః ॥ 6-77-50 (42091)
`స వై తతోఽస్త్రం సుమహాప్రభావం'
ప్రమోహనం ద్రోణదత్తం మహాత్మా।
ప్రయోజయామాస ఉదారకర్మా
తస్మిన్రణే తవ సైన్యస్య రాజన్॥' 6-77-51 (42092)
తతో వ్యముహ్యంత రణే నృవీరాః
ప్రమోహనాస్త్రాహతబుద్ధిసత్వాః
ప్రదుద్రువుః కురవశ్చైవ సర్వే
సవాజినాగాః సరథాః సమంతాత్।
పరీతకాలానివ నష్టసంజ్ఞా-
న్మోహోపేతాంస్తవ పుత్రాన్నిశంయ ॥ 6-77-52 (42093)
ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు భీమః ప్రహరతాం వరః।
విశ్రంయ చ తదా రాజన్పీత్వాఽమృతరసం జలం ॥ 6-77-53 (42094)
పునః సన్నహ్య సంక్రుద్ధో యోధయామాస సంయుగే।
ధృష్టద్యంనేన సహితః కాలయామాస భారత ॥ 6-77-54 (42095)
ఏతస్మిన్నంతరే రాజంద్రోణః శస్త్రభృతాం వరః।
ద్రుపదం త్రిభిరాసాద్య శరైర్వివ్యాధ దారుణైః ॥ 6-77-55 (42096)
సోఽతివిద్ధస్తతో రాజన్రణే ద్రోణేన పార్థివః ।
అపాయాద్ద్రుపదో రాజన్పూర్వవైరమనుస్మరన్ । 6-77-56 (42097)
జిత్వా తు ద్రుపదం ద్రోణః శంఖం దధ్మౌ ప్రతాపవాన్ ।
తస్య శంఖస్వనం శ్రుత్వా విత్రేసుః సర్వసోమకాః ॥ 6-77-57 (42098)
అథ శుశ్రావ తేజస్వీ ద్రోణః శస్త్రభృతాం వరః।
ప్రమోహనాస్త్రేణ రణే మోహితానాత్మజాంస్తవ ॥ 6-77-58 (42099)
తతో ద్రోణో మహారాజ త్వరితోఽభ్యాయయౌ రణాత్।
తత్రాపశ్యన్మహేష్వాసో భారద్వాజః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-77-59 (42100)
ధృష్టద్యుంనం చ భీమం చ విచరంతౌ మహారణే ।
మోహావిష్టాంశ్చ తే పుత్రానపశ్యత్స మహారథః ॥ 6-77-60 (42101)
తతః ప్రజ్ఞాంస్త్రమదాయ మోహనాస్త్రం వ్యనాశయత్ ।
తతః ప్రత్యాగతప్రాణాస్తవ పుత్రా మహారథాః ॥ 6-77-61 (42102)
పునర్యుద్ధాయ సమరే ప్రత్యుద్యాతా జిగీషవః ।
తతో యుధిష్ఠిరః ప్రాహ సమాహూయ స్వసైనికాన్ ॥ 6-77-62 (42103)
గచ్ఛంతు పదవీం శక్త్యా భీమపార్షతయోర్యుధి।
సౌభద్రప్రముఖా వీరా రథా ద్వాదశ దంశితాః ॥ 6-77-63 (42104)
ప్రవృత్తిమధిగచ్ఛంతు న హి శుద్ధ్యతి మే మనః ।
ప్రవృత్తిర్భిమసేనస్య పార్షతస్య చ సంయుగే ॥ 6-77-64 (42105)
విజ్ఞేయా సమరే శీఘ్రం ప్రవిశధ్వం రథార్ణవం ।
గచ్ఛంతు పరయా శక్త్యా భవంత ఇతి మే మతిః ॥ 6-77-65 (42106)
త ఏవం సమనుజ్ఞాతాః శూరా విక్రాంతయోధినః ।
బాఢమిత్యేవముక్త్వా తు సర్వే పురుషమానినః ।
మధ్యందినగతే సూర్యే ప్రయయుః సర్వ ఏవ హి ॥ 6-77-66 (42107)
కేకయా ద్రౌపదేయాశ్చ ధృష్టకేతుశ్చ వీర్యవాన్ ।
అభిమన్యుం పురస్కృత్య మహత్యా సేనయా వృతాః ॥ 6-77-67 (42108)
తే కృత్వా సమరే వ్యూహం సూచీముఖమరిందమం ।
బిభిదుర్ధార్తరాష్ట్రాణాం తద్రథానీకమాహవే ॥ 6-77-68 (42109)
తాన్ప్రయాతాన్మహేష్వాసానభిమన్యుపురోగమాన్।
భీమసేనభయావిష్టా ధృష్టద్యుంనవిమోహితా ॥ 6-77-69 (42110)
న సంవారయితుం శక్తా తవ సేనా జనాధిప ।
మదమూర్చ్ఛన్వితాత్మా వై ప్రమదేవాధ్వని స్థితా ॥ 6-77-70 (42111)
తేఽభిజాతా మహేష్వాసాః సువర్ణవికృతధ్వజాః ।
పరీప్సంతోఽభ్యధావంత ధృష్టద్యుంరవృకోదరౌ ॥ 6-77-71 (42112)
తౌ చ దృష్ట్వా మహేష్వాసావభిమన్యుపురోగమాన్ ।
బభూవతుర్ముదాయుక్తౌ నిఘ్నంతౌ తవ వాహినీం ॥ 6-77-72 (42113)
`ద్రోణమిష్వస్త్రకుశలం సర్వవిద్యాసు పారగం।'
దృష్ట్వా తు సహసాయాంతం పాంచాల్యో గురుమాత్మనః ।
నాశంసత వధం వీరః పుత్రాణాం తవ పార్షతః ॥ 6-77-73 (42114)
తతో రథం సమారోప్య కైకేయస్య వృకోదరం ।
అభ్యధావత్సుసంక్రుద్ధో ద్రోణమిష్వస్త్రపారగం ॥ 6-77-74 (42115)
తస్యాభిపతతస్తూర్ణం భారద్వాజః ప్రతాపవాన్।
క్రుద్ధశ్చిచ్ఛేద బాణేన ధనుః శత్రునిబర్హణః ॥ 6-77-75 (42116)
అన్యాంశ్చ శతశో బాణాన్ప్రేషయామాస పార్షతే ।
దుర్యోధనహితార్థాయ భర్తృపిండమనుస్మరన్ ॥ 6-77-76 (42117)
అథాన్యద్ధనురాదాయ పార్షతః పరవీరహా ।
ద్రోణం వివ్యాధ వింశత్యా రుక్మపుంఖైః శిలాశితైః ॥ 6-77-77 (42118)
తస్య ద్రోణః పునశ్చాపం చిచ్ఛేదామిత్రకర్శనఃక ।
హయాంశ్చ చతురస్తూర్ణం చతుర్భిః సాయకోత్తమైః ॥ 6-77-78 (42119)
వైవస్వతక్షయం ఘోరం ప్రేషయామాస భారత ।
సారథిం చాస్య భల్లేన ప్రేషయామాస భారత । 6-77-79 (42120)
హతాశ్వాత్స రథాత్తూర్ణమవప్లుత్య మహారథః ।
ఆరురోహ మహాబాహురభిమన్యోర్మహారథం ॥ 6-77-80 (42121)
తతః సరథనాగాశ్వా సమకంపత వాహినీ ।
పశ్యతో భీమసేనస్య పార్షతస్య చ పశ్యతః ॥ 6-77-81 (42122)
తత్ప్రభగ్నం బలం దృష్ట్వా ద్రోణేనామితతేజసా ।
నాశక్రువన్వారయితుం సమస్తాస్తే మహారథాః ॥ 6-77-82 (42123)
వధ్యమానం తు తత్సైన్యం ద్రోణేన నిశితైః శరైః ।
వ్యభ్రమత్తత్రతత్రైవ క్షోభ్యమాణ ఇవార్ణవః ॥ 6-77-83 (42124)
తథా దృష్ట్వా చ తత్సైన్యం జహృషే తావకం బలం ।
దృష్ట్వాచార్యం సుసంక్రుద్ధం తపంతం రిపువాహినీం ।
తుష్టువుః సర్వతో యోధాః సాధుసాధ్వితి భారత ॥ ॥ 6-77-84 (42125)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి షష్ఠదివసయుద్ధే సప్తసప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 078
॥ శ్రీః ॥
6.78. అధ్యాయః 078
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-78-0 (42126)
సంజయ ఉవాచ। 6-78-0x (4153)
తతో దుర్యోధనో రాజా మహోత్ప్రత్యాగతస్మృతిః ।
శరవర్షైః పునర్భీమం ప్రత్యవారయదచ్యుతం ॥ 6-78-1 (42127)
ఏకీభూతాస్తతశ్చైవ తవ పుత్రా మహారథాః ।
సమేత్య సమరే భీమం యోధయామాసురుద్యతాః ॥ 6-78-2 (42128)
భీమసేనోఽపి సమరే సంప్రాప్య స్వరథం పునః ।
సమారుహ్య మహాబాహుర్యయౌ యేన తవాత్మజః ॥ 6-78-3 (42129)
ప్రగృహ్య చ మహావేగం పరాసుకరణం దృఢం ।
సజ్యం శరాసనం సంఖ్యే శరైర్వివ్యాధ తే సుతం ॥ 6-78-4 (42130)
తతో దుర్యోధనో రాజా భీమసేనం మహాబలం ।
నారాచేన సుతీక్ష్ణేన భృశం మర్మణ్యతాడయత్ ॥ 6-78-5 (42131)
సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసస్తవ పుత్రేణ ధన్వినా ।
క్రోధసంరక్తనయనో వేగేనాక్షిప్య కార్ముకం ॥ 6-78-6 (42132)
దుర్యోధనం త్రిభిర్బాణైర్బాహ్వోరురసి చార్పయత్ ।
స తత్ర శుశుభే రాజా శిఖరైర్గిరిరాడివ ॥ 6-78-7 (42133)
తౌ దష్ట్వా సమరే క్రుద్ధౌ వినిఘ్నంతౌ పరస్పరం ।
దుర్యోధనానుజాః సర్వే శూరాః సంత్యక్తజీవితాః ॥ 6-78-8 (42134)
సంస్మృత్య మంత్రితం పూర్వం నిగ్రహే భీమకర్మణః ।
నిశ్చయం పరమం కృత్వా నిగ్రహీతుం ప్రచక్రముః ॥ 6-78-9 (42135)
తానాపతత ఏవాజౌ భీమసేనో మహాబలః ।
ప్రత్యుద్యయౌ మహారాజ గజః ప్రతిగజానివ ॥ 6-78-10 (42136)
భృశం క్రుద్ధశ్చ తేజస్వీ నారాచేన సమార్పయత్ ।
చిత్రసేనం మహారాజ తవ పుత్రం మహాయశాః ॥ 6-78-11 (42137)
తథేతరాంస్తవ సుతాంస్తాడయామాస భారత ।
శరైర్బహువిధైః సంఖ్యే రుక్మపుంఖైః సుతేజనైః ॥ 6-78-12 (42138)
తతః సంప్రేక్ష్య పుత్రైస్తే భీమసేనం సమావృతం ।
అభిమన్యుప్రభృతయస్తే ద్వదశ మహారథాః ॥ 6-78-13 (42139)
ప్రేషితా ధర్మరాజేన భీమసేనపదానుగాః ।
ప్రతిజగ్ముర్మహారాజ తవ పుత్రాన్మహాబలాన్ ॥ 6-78-14 (42140)
దృష్ట్వా రథస్థాంస్తాఞ్శూరాన్సూర్యాగ్నిసమతేజసః ।
సర్వానేవ మహేష్వాసాన్భ్రాజమానాఞ్శ్రియా వృతాన్ ॥ 6-78-15 (42141)
మహాహవే దీష్యమానాన్సువర్ణమకుటోంజ్వలాన్।
తత్యజుః సమరే భీమం తవ పుత్రా మహాబలాః ॥ 6-78-16 (42142)
తాన్నామృష్యత కౌంతేయో జీవమానా గతా ఇతి ।
అన్వీయ చ పునః సర్వాంస్తవ పుత్రానపీడయత్ ॥ 6-78-17 (42143)
అథాభిమన్యుః సమరే భీమసేనేన సంగతః ।
పార్షతేన చ తే సర్వే కైకయా ద్రౌపదీసుతాః ॥ 6-78-18 (42144)
తాదృష్ట్వా సమరే క్రుద్ధాంస్తవ సైన్యే మహారథాః।
దుర్యోధనప్రభృతయః ప్రగృహీతశరాసనాః।
భృశమర్శ్వైః ప్రజవితైః ప్రయయుర్యత్ర తే రథాః ॥ 6-78-19 (42145)
అపరాహ్ణే మహారాజ ప్రావర్తత మహారణః।
తావకానాం చ బలినాం పరేషాం చైవ భారత ॥ 6-78-20 (42146)
అభిమన్యుర్వికర్ణస్య హయాన్హత్వా మహాహవే।
అథైనం పంచవింశత్యా క్షుద్రకాణాం సమార్పయత్ ॥ 6-78-21 (42147)
హతాశ్వం రథముత్సృజ్య వికర్ణస్తు మహారథః ।
ఆరురోహ రథం రాజంశ్చిత్రసేనస్య భారత ।
యోధయామాస సమరే తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-78-22 (42148)
స్థితావేకరథే తౌ తు భ్రాతరౌ కులవర్ధనౌ।
ఆర్జినిః శరజాలేన చ్ఛాదయామాస భారత ॥ 6-78-23 (42149)
చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ కార్ష్ణిం పంచభిరాయసైః ।
వివ్యధాతే న చాకంపత్కార్ష్ణిర్మేరురివ స్థితః ॥ 6-78-24 (42150)
దుఃశాసనస్తు సమరే కేకయాన్పంచ మారిప ।
యోధయామాస రాజేంద్ర తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-78-25 (42151)
ద్రౌపదేయా రణే క్రుద్ధా దుర్యోధనమవారయన్ ।
శరైరాశీవిషాకారైః పుత్రం తవ విశాంపతే ॥ 6-78-26 (42152)
పుత్రోఽపి తవ దుర్ధర్షో ద్రౌపద్యాస్తనయాన్రణే ।
సాయకైర్నిశితై రాజన్నాజఘాన పృథక్పృథక్ ॥ 6-78-27 (42153)
తైశ్చాపి విద్ధః శుశుభే రుధిరేమ సముక్షితః ।
గిరిః ప్రస్రవణైర్యద్వద్గైరికాదివిమిశ్రితైః ॥ 6-78-28 (42154)
భీష్మోఽపి సమరే రాజన్పాండవానామనీకినీం ।
కాలయామాస బలవాన్పాలః పశుగణానివ ॥ 6-78-29 (42155)
తతో గాండీవనిర్ఘోషః ప్రాదురాసీద్విశాంపతే ।
దక్షిణేన వరూథిన్యాః పార్థస్యరీన్వినిఘ్నతః ॥ 6-78-30 (42156)
ఉత్తస్థుః సమరే తత్ర కబంధాని సమంతతః।
కురూణాం చైవ సైన్యేషు పాండవానాం చ భారత ॥ 6-78-31 (42157)
శోణితోదం శరావర్తం గజద్వీపం హయోర్మిణం ।
రథనౌభిర్నరవ్యాఘ్రాః ప్రతేరుః సైన్యసాగరం ॥ 6-78-32 (42158)
ఛిన్నహస్తా వికవచా విదేహాశ్చ నరోత్తమాః ।
దృశ్యంతే పతితాస్తత్ర శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-78-33 (42159)
నిహతైర్మత్తమాతంగైః శోణితౌఘపరిప్లుతైః ।
భూర్భాతి భరతశ్రేష్ఠ పర్వతైరాచితా యథా ॥ 6-78-34 (42160)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ తవ తేషాం చ భారత ।
న తత్రాసీత్పుమాన్కశ్చిద్యో యుద్ధం నాభికాంక్షతి ॥ 6-78-35 (42161)
ఏవం యుయుధిరే వీరాః ప్రార్థయానా మహద్యశః।
తావకాః పాండవైః సార్ధమాకాంక్షంతో జయం యుధి ॥ ॥ 6-78-36 (42162)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి షష్ఠదివసయుద్ధే అష్టసప్తతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 079
॥ శ్రీః ॥
6.79. అధ్యాయః 079
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-79-0 (42163)
సంజయ ఉవాచ। 6-79-0x (4154)
తతో దుర్యోధనో రాజా లోహితాయతి భాస్కరే।
సంగ్రామరభసో భీమం హంతుకామోఽభ్యధావత ॥ 6-79-1 (42164)
తమాయాంతమభిప్రేక్ష్య నృవీరం దృఢవైరిణం ।
భీమసేనః సుసంక్రుద్ధ ఇదం వచనమబ్రవీత్ ॥ 6-79-2 (42165)
అయం స కాలః సంప్రాప్తో వర్షపూగాభివాంఛితః ।
అద్య త్వాం నిహనిష్యామి యది నోత్సృజసే రణం ॥ 6-79-3 (42166)
అద్య కుంత్యాః పరిక్లేశం వనవాసం చ కృత్స్నశః।
ద్రౌపద్యాశ్చ పరిక్లేశం ప్రణేష్యామి హతే త్వయి ॥ 6-79-4 (42167)
యత్పురా మత్సరీభూత్వా పాండవానవమన్యసే ।
తస్య పాపస్య గాంధారే పశ్య వ్యసనమాగతం ॥ 6-79-5 (42168)
కర్ణస్య మతమాస్థాయ సౌబలస్య చ యత్పురా ।
అచింత్య పాండవాన్కామాద్యథేష్టం కృతవానసి ॥ 6-79-6 (42169)
యాచమానం చ యన్మోహాద్దాశార్హమవమన్యసే।
ఉలూకస్య సమాదేశం యద్దదాసి చ హృష్టవత్ ॥ 6-79-7 (42170)
తేన త్వాం నిహనిష్యామి సానుబంధం సబాంధవం ।
శమీకరిష్యే తత్పాపం యత్పురా కృతవానసి ॥ 6-79-8 (42171)
ఏవముక్త్వా ధనుర్ఘోరం వికృష్యోద్భ్రాంయ చాసకృత్ ।
సమాధత్త శరాన్ఘోరాన్మహాశనిసమప్రభాన్ ॥ 6-79-9 (42172)
షడ్వింశతిమసం క్రుద్ధో ముమోచాశు సుయోధనే ।
జ్వలితాగ్నిశిఖాకారాన్వజ్రకల్పానజిహ్మగాన్ ॥ 6-79-10 (42173)
తతోఽస్య కార్ముకం ద్వాభ్యాం సూతం ద్వాభ్యాం చ వివ్యధే ।
చతుర్భిరశ్వాంజవనాననయద్యమసాదనం ॥ 6-79-11 (42174)
ద్వాభ్యాం చ సువికృష్టాభ్యాం శరాభ్యామరిమర్దనః ।
ఛత్రం చిచ్ఛేద సమరే రాజ్ఞస్తస్య నరోత్తం ॥ 6-79-12 (42175)
షఙ్భిశ్చ తస్య చిచ్ఛేద జ్వలంతం ధ్వజముత్తమం ।
ఛిత్త్వా తం చ ననాదోచ్చైస్తవ పుత్రస్య పశ్యతః ॥ 6-79-13 (42176)
రథాచ్చ స ధ్వజః శ్రీమాన్నానారత్నవిభూషితాత్।
పపాత సహసా భూమౌ విద్యుంజలధరాదివ ॥ 6-79-14 (42177)
జ్వలంతం సూర్యసంకాశం నాగం మణిమయం శుభం ।
ధ్వజం కురుపతేశ్ఛిన్నం దదృశుః సర్వపార్థివాః ॥ 6-79-15 (42178)
అథైనం దశభిర్బాణైస్తోత్రైరివ మహాద్విపం ।
ఆజఘాన రణే వీరం స్మయన్నివ మహారథః ॥ 6-79-16 (42179)
స గాఢవిద్ధో వ్యథితో భీమసేనేన సంయుగే ।
నిషసాద రథోపస్థే మూర్చ్ఛాభిహతచేతనః ॥ 6-79-17 (42180)
తతః స రాజా సింధూనాం రథశ్రేష్ఠో మహాబలః ।
దుర్యోధనస్య జగ్రాహ పార్ష్ణిం స్వపురుషైర్వృతః ॥ 6-79-18 (42181)
కృపశ్చ రథినాం శ్రేష్ఠస్తవ పుత్రమచేతనం ।
ఆరోపయద్రథం రాజందుర్యోధనమమర్షణం ॥ 6-79-19 (42182)
పరివార్య తతో భీమం జేతుకామో జయద్రథః ।
రథైరనేకసాహస్రైర్భీమస్యావారయద్దిశః ॥ 6-79-20 (42183)
ధృష్టకేతుస్తతో రాజన్నభిమన్యుశ్చ వీర్యవాన్।
కేకయా ద్రౌపదేయాశ్చ తవ పుత్రానయోధయన్ ॥ 6-79-21 (42184)
చిత్రసేనః సుచిత్రశ్చ చిత్రాంగశ్చిత్రదర్శనః ।
చారుచిత్రః సుచారుశ్చ తథా నందోపనందకౌ ॥ 6-79-22 (42185)
అష్టావేతే మహేష్వాసాః సుకుమారా యశస్వినః ।
అభిమన్యురథం రాజన్సమంతాత్పర్యవారయన్ ॥ 6-79-23 (42186)
ఆజఘాన తతస్తూర్ణమభిమన్యుర్మహామనాః ।
ఏకైకం పంచభిర్బాణైః శితైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-79-24 (42187)
వజ్రమృత్యుప్రతీకాశైర్విచిత్రాయుధనిఃసృతైః ।
అమృష్యమాణాస్తే సర్వే సౌభద్రం రథసత్తమం ॥ 6-79-25 (42188)
వవృషుర్మార్గణైస్తీక్ష్ణైర్గిరిం మేరుమివాంబుదాః ।
స పీడ్యమానః సమరే కృతాస్త్రో యుద్ధదుర్మదః ॥ 6-79-26 (42189)
అభిమన్యుర్మహారాజ తావకాన్సమకంపయత్।
యథా దేవాసురే యుద్ధే వజ్రపాణిర్మహాసురాన్ ॥ 6-79-27 (42190)
వికర్ణస్య తతో భల్లాన్ప్రేషయామాస భారత।
చతుర్దశ రథశ్రేష్ఠో ఘోరానాశీవిషోపమాన్ ॥ 6-79-28 (42191)
స తైర్వికర్ణస్య రథాత్పాతయామాస వీర్యవాన్ ।
ధ్వజం సూతం హయాంశ్చైవ నృత్యమాన ఇవాహవే ॥ 6-79-29 (42192)
పునశ్చాన్యాఞ్శరాన్పీతానకుంఠాగ్రాఞ్శిలాశితాన్।
ప్రేషయామాస సంక్రుద్ధో వికర్ణాయ మహాబలః ॥ 6-79-30 (42193)
తే వికర్ణం సమాసాద్య కంకబర్హిణవాససః।
భిత్త్వా దేహం గతా భూమిం జ్వలంత ఇవ పన్నగాః ॥ 6-79-31 (42194)
తే శరా హేమపుంఖాగ్రా వ్యదృశ్యంత మహీతలే ।
వికర్ణరుధిరక్లిన్నా వమంత ఇవ శోణితం ॥ 6-79-32 (42195)
వికర్ణం వీక్ష్య నిర్భిన్నం తస్యైవాన్యే సహోదరాః ।
అభ్యద్రవంత సమరే సౌభద్రప్రముఖాన్రథాన్ ॥ 6-79-33 (42196)
అభియాత్వా తథైవాన్యాన్రథాంస్తాన్సూర్యవర్చసః ।
అవిధ్యన్సమరేఽన్యోన్యం సంరంభాద్యుద్ధదుర్మదాః ॥ 6-79-34 (42197)
దుర్ముఖః శ్రుతకర్మాణం విద్ధ్వా సప్తభిరాశుగైః ।
ధ్వజమేకేన చిచ్ఛేద సారథిం చాస్య సప్తమిః ॥ 6-79-35 (42198)
అశ్వాంజాంబూనదైర్జాలైః ప్రచ్ఛన్నాన్వాతరంహసః ।
జఘాన షఙ్భిరాసాద్య సారథిం చాభ్యపాతయత్ ॥ 6-79-36 (42199)
స హతాశ్వే రథే తిష్ఠఞ్శ్రుతకర్మా మహారథః ।
శక్తిం చిక్షేప సంక్రుద్ధో మహోల్కాం జ్వలితామివ ॥ 6-79-37 (42200)
సా దుర్ముఖస్య విమలం వర్మ భిత్త్వా యశస్వినః ।
విదార్య ప్రావిశద్భూభిం దీప్యమానా స్వతేజసా ॥ 6-79-38 (42201)
దుర్ముఖో విహ్వలస్తత్ర నిషసాద రణే విభో।
విసంజ్ఞం ప్రేక్ష్య తే సర్వే భ్రాతరః పర్యవారయన్ ॥ 6-79-39 (42202)
తం దృష్ట్వా విరథం తత్ర సుతసోమో మహారథః ।
పశ్యతాం సర్వసైన్యానాం రథమారోపయత్స్వకం ॥ 6-79-40 (42203)
శ్రుతకీర్తిస్తథా వీరో జయత్సేనం సుతం తవ।
అభ్యయాత్సమరే రాజన్హంతుకామో యశస్వినం ॥ 6-79-41 (42204)
తస్య విక్షిపతశ్చాపం శ్రుతకీర్తేర్మహాస్వనం।
చిచ్ఛేద సమరే తూర్ణం జయత్సేనః సుతస్తవ ॥ 6-79-42 (42205)
క్షురప్రేణ సుతీక్ష్ణేన ప్రహసన్నివ భారత।
తం దృష్ట్వా చ్ఛిన్నధన్వానం శతానీకః సహోదరం ॥ 6-79-43 (42206)
అభ్యపద్యత తేజస్వీ సింహవన్నినదన్ముహుః ।
శతానీకస్తు సమరే దృఢం విస్పార్య కార్ముకం ॥ 6-79-44 (42207)
వివ్యాధ దశభిస్తూర్ణం జయత్సేనం శిలీముఖైః ।
ననాద సుమహానాదం ప్రభిన్న ఇవ వారణః ॥ 6-79-45 (42208)
అథాన్యేన సుతీక్ష్ణేన సర్వావరణభేదినా ।
శతానీకో జయత్సేనం వివ్యాధ హృదయే భృశం ॥ 6-79-46 (42209)
తథా తస్మిన్వర్తమానే దుష్కర్ణో భ్రాతురంతికే ।
ముమోచాస్మైశితాన్బాణాంస్తీక్ష్ణానాశీవిషోపమాన్
చిచ్ఛేద సమరే చాపం నాకులేః క్రోధమూర్చ్ఛితః ॥ 6-79-47 (42210)
అథాన్యద్ధనురాదాయ భారసాహమనుత్తమం ।
సమాదత్త శరాన్ఘోరాఞ్శతానీకో మహాబలః ॥ 6-79-48 (42211)
తిష్ఠతిష్ఠేతి చామంత్ర్య దుష్కర్ణం భ్రాతురగ్రతః।
ముమోచాస్మై శితాన్బాణాజ్జ్వలితాన్పన్నగానివ ॥ 6-79-49 (42212)
తతోఽస్య ధనురేకేన ద్వాభ్యాం సూతం చ మారిష ।
చిచ్ఛేద సమరే తూర్ణం తం చ వివ్యాధ సప్తభిః ॥ 6-79-50 (42213)
అశ్వాన్మనోజవాంస్తస్య కర్బురాన్వాతరంహసః ।
జఘాన నిశితైస్తూర్ణం సర్వాంద్వాదశభిః శరైః ॥ 6-79-51 (42214)
అథాపరేణ భల్లేన సుయుక్తేనాశుపాతినా।
దుష్కర్ణం నాకులిః క్రుద్ధో వివ్యాధ హృదయే భృశం ॥ 6-79-52 (42215)
స పపాత తతో భూమౌ వజ్రాహత ఇవ ద్రుమః ।
దుష్కర్ణం వ్యథితం దృష్ట్వా పంచ రాజన్మహారథాః ॥ 6-79-53 (42216)
దిఘాంసంతః శతానీకం సర్వతః పర్యవారయన్।
ఛాద్యమానం శరవ్రతైః శతానీకం యశస్వినం ॥ 6-79-54 (42217)
అభ్యధావంత సంక్రుద్ధాః కేకయాః పంచ సోదరాః ।
తానభ్యాపతతః ప్రేక్ష్య తవ పుత్రా మహారథాః ॥ 6-79-55 (42218)
ప్రత్యుద్యయుర్మహారాజ గజానివ మహాగజాః ।
దుర్ముఖో దుర్జయశ్చైవ తథా దుర్మర్షణో యువా ॥ 6-79-56 (42219)
శత్రుంజయః సత్రుసహః సర్వే క్రుద్ధా యశస్వినః ।
ప్రత్యుద్యాతా మహారాజ కేకయాన్భ్రాతరః సమం ॥ 6-79-57 (42220)
రథైర్నగరసంకాశైర్హయైర్యుక్తైర్మనోజవైః ।
నానావర్ణవిచిత్రాభిః పతాకాభిరలంకృతైః ॥ 6-79-58 (42221)
శరచాపధరా వీరా విచిత్రకవచధ్వజాః ।
వివిశుస్తే పరం సైన్యం సింహా ఇవ వనాద్వనం ॥ 6-79-59 (42222)
తేషాం సుతుములం యుద్ధం వ్యతిషక్తరథద్విపం।
అవర్తత మహారౌద్రం నిఘ్నతామితరేతరం ॥ 6-79-60 (42223)
అన్యోన్యాగస్కృతాం రాజన్యమరాష్ట్రవివర్ధనం ।
ముహూర్తాస్తమితే సూర్యే చక్రుర్యుద్ధం సుదారుణం ॥ 6-79-61 (42224)
రథినః సాదినశ్చాథ వ్యకీర్యంత సహస్రశః ।
తతః శాంతనవః క్రుద్ధః శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-79-62 (42225)
నాశయామాస సేనాం తాం భీష్మస్తేషాం మహాత్మనాం ।
పంచాలానాం చ సైన్యాని శరైర్నిన్యే యమక్షయం ॥ 6-79-63 (42226)
ఏవం భిత్త్వా మహేష్వాసః పాండవానామనీకినీం।
కృత్వాఽవహారం సైన్యానాం యయౌ స్వశిబిరం నృప ॥ 6-79-64 (42227)
నాశయామాసతుర్వీరౌ ధృష్టద్యుంనవృకోదరౌ।
కరవాణామనీకాని శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-79-65 (42228)
ధర్మరాజోఽపి సంప్రేక్ష్య ధృష్టద్యుంనవృకోదరౌ ।
మూర్ధ్ని చైతావుపాఘ్రాయ ప్రహృష్టః శిబిరం యయౌ ॥ 6-79-66 (42229)
` అర్జునో వాసుదేవశ్చ కౌరవాణామనీకినీం ।'
హత్వా విద్రావ్య చ శరైః శిబిరాయైవ జగ్మతుః ॥ ॥ 6-79-67 (42230)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి షష్ఠదివసయుద్ధే ఏకోనాశీతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 080
॥ శ్రీః ॥
6.80. అధ్యాయః 080
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మదుర్యోధనసంవాదః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-80-0 (42231)
సంజయ ఉవాచ। 6-80-0x (4155)
క్షత్రియాస్తే మహారాజ పరస్పరకృతాగసః।
జగ్ముః స్వశిబిరాణ్యేవ రుధిరేణ సముక్షితాః ॥ 6-80-1 (42232)
విశ్రంయ చ యథాన్యాయం పూజయిత్వా పరస్పరం ।
సన్నద్ధాః సమదృశ్యంత భూయో యుద్ధచికీర్షవః ॥ 6-80-2 (42233)
తతస్తవ సుతో రాజంశ్చింతయాభిపరిప్లుతః ।
విస్రవచ్ఛోణితాక్తాంగః పప్రచ్ఛేదం పితామహం ॥ 6-80-3 (42234)
సైన్యాని రౌద్రాణి భయానకాని
వ్యూఢాని సంయగ్బహులధ్వజాని।
విదార్య హత్వా చ నిపీడ్య శూరాం-
స్తే పాండవా లబ్ధజయాః ప్రహృష్టాః ॥ 6-80-4 (42235)
సంమోహ్య సర్వాన్యుధి కీర్తిమంతో
వ్యూహం చ తం మకరం మృత్యుకల్పం ।
ప్రవిశ్య భీమేన రణే హతోఽస్మి
ఘోరైః శరైర్మృత్యుదండప్రకాశైః ॥ 6-80-5 (42236)
క్రుద్ధం తముద్వీక్ష్య భయేన రాజ-
న్సంమూర్చ్ఛితో న లభే శాంతిమద్య ।
ఇచ్ఛే ప్రసాదాత్తవ సత్యసంధ
ప్రాప్తుం జయం పాండవేయాంశ్చ హంతుం ॥ 6-80-6 (42237)
తేనైవముక్తః ప్రహసన్మహాత్మా
దుర్యోధనం మన్యుగతం విదిత్వా।
తం ప్రత్యువాచావిమనా మనస్వీ
గంగాసుతః సస్త్రభృతాం వరిష్ఠః ॥ 6-80-7 (42238)
పరేణ యత్నేన విగాహ్య సేనాం
సర్వాత్మనాఽహం తవ రాజపుత్ర।
ఇచ్ఛామి దాతుం విజయం సుఖం చ
న చాత్మానం ఛాదయేఽహం త్వదర్థే ॥ 6-80-8 (42239)
ఏతే తు రౌద్రా బహవో మహారథా
యశస్వినః శూరతమాః కృతాస్త్రాః ।
యే పాండవానాం సమరే సహాయా
జితక్లమా రోషవిషం వమంతి ॥ 6-80-9 (42240)
కేనేహ శక్యాః సహసా విజేతుం
వీర్యోద్ధతాః కృతవైరాస్త్వయా చ।
అహం హ్యేతాన్ప్రతియోత్స్యామి రాజ-
న్సర్వాత్మనా జీవితం త్యజ్య వీర ॥ 6-80-10 (42241)
రణే తవార్థాయ మహానుభావ
న జీవితం రక్షితవ్యం మమాద్య।
సర్వాంస్తవార్థాయ సదేవదైత్యాఁ-
ల్లోకాందహేయం కిము శత్రుసేనాం ॥ 6-80-12aతాన్పాండవాన్యోధయిష్యామి రాజన్
ప్రియం చ తే సర్వమహం కరిష్యే। 6-80-11 (42242)
సంజయ ఉవాచ।
శ్రుత్వా పితుస్తే వచనం ప్రతీతో
దుర్యోధనః ప్రీతమనా బభూవ ॥ 6-80-12x (4156)
సర్వాణి సైన్యాని తతః ప్రహృష్టో
నిర్గచ్ఛతేత్యాహ నృపాంశ్చ సర్వాన్।
తదాక్షయా తాని వినిర్యయుర్ద్రుతం
గజాశ్వపాదాతరథాయుతాని ॥ 6-80-13 (42243)
ప్రహర్షయుక్తాని తు తాని రాజ-
న్మహాంతి నానావిధశస్త్రవంతి।
స్థితాని నాగాశ్వపదాతిమంతి
విరేజురాజౌ తవ రాజన్బలాని ॥ 6-80-14 (42244)
శస్త్రాస్త్రవిద్భిర్నరవీరయోధై-
రధిష్ఠితాః సైన్యగణాస్త్వదీయాః।
రథౌఘపాదాతగజాశ్వసంఘైః
ప్రయాద్భిరాజౌ విధివత్ప్రణున్నైః ॥ 6-80-15 (42245)
సముద్ధతం వై తరుణార్కవర్ణం
రజో బభౌ చ్ఛాదయత్సూర్యశ్మీన్।
రేజుః పతాకా రథదంతిసంస్థా
వాతేరితా భ్రాంయమాణాః సమంతాత్ ॥ 6-80-16 (42246)
నానాలింగైః సమరే తత్ర రాజన్
మేఘైర్యుతా విద్యుతః ఖే యథైవ।
వృందైః స్థితాశ్చాపి సుసంప్రయుక్తా-
శ్చకాశిరే దంతిగణాః సమంతాత్ ॥ 6-80-17 (42247)
ధనూంషి విష్ఫారయతాం నృపాణాం
బభూవ శబ్దస్తుములోఽతిఘోరః।
విమథ్యతో దేవమహాసురౌఘై-
ర్యథార్ణవస్యాదియుగే తదానీం ॥ 6-80-18 (42248)
తదుగ్రనాగం బహురూపవర్ణం
తవాత్మజానాం సముదీర్ణకోపం ।
బభూవ సైన్యం రిపుసైన్యహంత-
యుగాంతమేఘౌఘనిభం తదానీం ॥ ॥ 6-80-19 (42249)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి సప్తమదివసయుద్ధే అశీతితమోఽద్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 081
॥ శ్రీః ॥
6.81. అధ్యాయః 081
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మేణ దుర్యోధనసంహర్షణం ॥ 1 ॥ రాజ్ఞాం ద్వంద్వీభూయ మేలనం ॥ 2 ॥ అర్జునపరాక్రమవర్ణనం ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-81-0 (42250)
సంజయ ఉవాచ। 6-81-0x (4157)
అథాత్మజం తవ పునర్గాంగేయో ధ్యానమాస్థితం ।
అబ్రవీద్భరతశ్రేష్ఠః సంప్రహర్షకర వచః ॥ 6-81-1 (42251)
భీష్మ ఉవాచ। 6-81-2x (4158)
అహం ద్రోణశ్చ శల్యశ్చ కృతవర్మా చ సాత్వతః।
అశ్వత్థామా వికర్ణశ్చ భగదత్తోఽథ సౌబలః ॥ 6-81-2 (42252)
విందానువిందావావంత్యౌ బాహ్లీకః సహ బాహ్లికైః ।
త్రిగర్తరాజో బలవాన్మాగధశ్చ సుదుర్జయః ॥ 6-81-3 (42253)
బృహద్బలశ్చ కౌసల్యశ్చిత్రసేనో వివింశతిః ।
`కృపశ్చ సహ సోదర్యైస్తవ రాజన్పదానుగాః।'
రథాశ్చ బహుసాహస్రాః శోభనాశ్చ మహాధ్వజాః ॥ 6-81-4 (42254)
దేశజాశ్చ హయా రాజన్స్వారూఢా హయసాదిభిః ।
గజేంద్రాశ్చ మదోద్వృత్తాః ప్రభిన్నకరటాముఖాః ॥ 6-81-5 (42255)
పాదాతాశ్చ తథా శూరా నానాప్రహరణా యుధి।
నానాదేశసముత్పన్నాస్త్వదర్థే యోద్ధుముద్యతాః ॥ 6-81-6 (42256)
ఏతే చాన్యే చ బహవస్త్వదర్థే త్యక్తజీవితాః।
దేవానపి రణే జేతుం సమర్థా ఇతి మే మతిః ॥ 6-81-7 (42257)
అవశ్యం హి మయా రాజంస్తవ వాచ్యం హితం సదా।
అశక్యాః పాండవా జేతుం దేవైరపి సవాసవైః ॥ 6-81-8 (42258)
వాసుదేవసహాయాశ్చ మహేంద్రసమవిక్రమాః ।
సర్వథాఽహం తు రాజేంద్ర కరిష్యే వచనం తవ ॥ 6-81-9 (42259)
పాండవాంశ్చ రణే జేష్యే మాం వా జేష్యంతి పాండవాః । 6-81-10 (42260)
సంజయ ఉవాచ।
ఏవముక్త్వా దదావస్మై విశల్యకరణీం శుభాం ॥ 6-81-10x (4159)
ఓషధీం వీయసంపన్నాం విశల్యశ్చాభవత్తదా ।
తతః ప్రభాతే విమలే స్వేన సైన్యేన వీర్యవాన్ ॥ 6-81-11 (42261)
అవ్యూహత స్వయం వ్యూహం భీష్మో వ్యూహవిశారదః ।
మణ్·డలం మనుజశ్రేష్ఠో నానాశస్త్రసమాకులం ॥ 6-81-12 (42262)
సంపూర్ణం యోధముఖ్యైశ్చ తథా దంతిపదాతిభిః ।
రథైరనేకసాహస్రైః సమంతత్పరివారితం ॥ 6-81-13 (42263)
అశ్వవృందైర్మహద్భిశ్చ రిష్టితోమరధారిభిః ।
నాగేనాగే రథాః సప్త సప్త చాశ్వా రథేరథే ॥ 6-81-14 (42264)
అన్వశ్వం దశ ధానుష్కా ధానుష్కే దశ చర్మిణః।
ఏవం వ్యూహం మహారాజ తవ సైన్యస్య దంశితం ॥ 6-81-15 (42265)
స్థితం రణాయ మహతే భీష్మేణ యుధి పాలితం ।
దశాశ్వానాం సహస్రాణి దంతినాం చ తథైవ చ ॥ 6-81-16 (42266)
రథానామయుతం చాపి పుత్రాశ్చ తవ దంశితాః।
చిత్రసేనాదయః శూరా అభ్యరక్షంతితామహం ॥ 6-81-17 (42267)
రక్ష్యమాణాః స తైః శూరైర్గోప్యమానాశ్చ తేన తే।
సన్నద్ధాః సమదృశ్యంత రాజానశ్చ మహాబలాః ॥ 6-81-18 (42268)
దుర్యోధనస్తు సమరే దంశితో రథమాస్థితః ।
వ్యరాజత శ్రియా జుష్టో యథా శక్రస్త్రివిష్టపే ॥ 6-81-19 (42269)
తతః శబ్దో మహానాసీత్పుత్రాణాం తవ భారత ।
రథఘోషశ్చ విపులో వాదిత్రాణాం చ నిఃస్వనః ॥ 6-81-20 (42270)
భీష్మేణ ధార్తరాష్ట్రాణాం వ్యూఢః ప్రత్యఙ్భుఖో యుధి।
మండలః స మహావ్యూహో దుర్భేద్యోఽమిత్రఘాతనః ॥ 6-81-21 (42271)
సర్వతః శుశుభే రాజన్రణేఽరీణాం దురాసదః ।
మండలం తు సమాలోక్య వ్యూహం పరమదుర్యయం ॥ 6-81-22 (42272)
స్వయం యుధిష్ఠిరో రాజా వజ్రం వ్యూహమథాకరోత్।
తథా వ్యూఢేష్వనీకేషు యథాస్థానమవస్థితాః ॥ 6-81-23 (42273)
రథినః సాదినః సర్వే సింహనాదమథానదన్ ।
బిభిత్సవస్తతో వ్యూహం నిర్యయుర్యుద్ధకాంక్షిణః ॥ 6-81-24 (42274)
ఇతరేతరతః శూరాః సహసైన్యాః ప్రహారిణః ।
భారద్వాజో యయౌ మత్స్యం ద్రౌణిశ్చాపి సిఖండినం ॥ 6-81-25 (42275)
స్వయం దుర్యోధనో రాజా పార్షతం సముపాద్రవత్ ।
నకులః సహదేవశ్చ మద్రరాజానమీయతుః ॥ 6-81-26 (42276)
విందానువిందావావంత్యౌ యుయుధానమభిద్రుతౌ ।
సర్వే నృపాస్తు సమరే ధనంజయమయోధయన్ ॥ 6-81-27 (42277)
భీమసేనో రణే యాంతం హార్దిక్యం సమవారయత్।
చిత్రసేనం వికర్ణం చ తథా దుర్మర్షణం విభుః ॥ 6-81-28 (42278)
ఆర్జునిః సమరే రాజంస్తవ ముత్రానయోధయత్ ।
ప్రాగ్జ్యోతిషో మహేష్వాసో హైడింబం రాక్షసోత్తమం ॥ 6-81-29 (42279)
అభిదుద్రావ వేగేన మత్తో మత్తమివ ద్విపం ।
అలంబుసస్తదా రాజన్సాత్యకిం యుద్ధదుర్మదం ॥ 6-81-30 (42280)
ససైన్యం సమరే క్రుద్ధో రాక్షసః సముపాద్రవత్।
భూరిశ్రవా రణే యత్తో ధృష్టకేతుమయోధయత్ ॥ 6-81-31 (42281)
శ్రుతాయుషం చ రాజానం ధర్మపుత్రో యుధిష్ఠిరః ।
చేకితానశ్చ సమరే కృపమేవాన్వయోధయత్ ॥ 6-81-32 (42282)
శేషాః ప్రతియయుర్యత్తా భీష్మమేవ మహారథం ।
తతో రాజసమూహాస్తే పరివవ్రుర్ధనంజయం ॥ 6-81-33 (42283)
శక్తితోమరనారాచగదాపరిఘపాణయః।
అర్జునోఽథ భృశం క్రుద్ధో వార్ష్ణేయమిదమబ్రవీత్॥ 6-81-34 (42284)
పశ్య మాధవ సైన్యాని ధార్తరాష్ట్రస్య సంయుగే।
వ్యూఢాని వ్యూహవిదుషా గాంగేయేన మహాత్మనా ॥ 6-81-35 (42285)
యుద్ధాభికామాఞ్శూరాంశ్చ పశ్య మాధవ దంశితాన్ ।
త్రిగర్తరాజం సహితం భ్రాతృభిః పశ్య కేశవ ॥ 6-81-36 (42286)
అద్యైతాన్నాశయిష్యామి పశ్యతస్తే జనార్దన ।
య ఇమే మాం యదుశ్రేష్ఠ యోద్ధుకామా రణాజిరే ॥ 6-81-37 (42287)
ఏతదుక్త్వా తు కౌంతేయో ధనుర్జ్యామవమృద్య చ ।
వవర్ష శరవర్షాణి నరాధిపగణాన్ప్రతి ॥ 6-81-38 (42288)
తేఽపి తం పరమేష్వాసాః శరవర్షైరపూరయన్ ।
తటాకం వారిధారాభిర్యథా ప్రావృషి తోయదాః ॥ 6-81-39 (42289)
హాహాకారో మహానాసీత్తవ సైన్యే విశాంపతే ।
ఛాద్మమానౌ రణే కృష్ణౌ శరైర్దృష్ట్వా మహారణే ॥ 6-81-40 (42290)
దేవా దేవర్షయశ్చైవ గంధర్వాశ్చ సహోరగైః ।
విస్మయం పరమం జగ్ముర్దృష్ట్వా కృష్ణౌ తథాఽఽగతౌ ॥ 6-81-41 (42291)
తతః క్రుద్ధోఽర్జునో రాజన్నైంద్రమస్త్రముదైరయత్ ।
తత్రాద్భుతమపశ్యామ విజయస్య పరాక్రమం ॥ 6-81-42 (42292)
శస్త్రవృష్టిం పరైర్ముక్తాం శరౌఘైర్యదవారయత్ ।
న చ తత్రాప్యనిర్భిన్నః కశ్చిదాసీద్విశాంపతే ॥ 6-81-43 (42293)
తేషాం రాజసహస్రాణాం హయానాం దంతినాం తథా।
ద్వాభ్యాం త్రిభిః శరైశ్చాన్యాన్పార్థో వివ్యాధ మారిష ॥ 6-81-44 (42294)
తే హన్యమానాః పార్థేన భీష్మం శాంతనవం యయుః ।
అగాధే మంజమానానాం భీష్మః పోతోఽభవత్తదా ॥ 6-81-45 (42295)
ఆపతద్భిస్తు తైస్తత్ర ప్రభగ్నం తావకం బలం ।
సంచుక్షుభే మహారాజ వాతైరివ మహార్ణవః ॥ ॥ 6-81-46 (42296)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి సప్తమదివసయుద్ధే ఏకాశీతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 082
॥ శ్రీః ॥
6.82. అధ్యాయః 082
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ద్రోణేన విరాటసూనోః శంఖస్య వధః ॥ 1 ॥ ద్వంద్వయుద్ధం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-82-0 (42297)
సంజయ ఉవాచ। 6-82-0x (4160)
ప్రవృత్తమాత్రే సంగ్రామే నివృత్తే చ సుశర్మణి ।
భగ్నేషు చాపి వీరేషు పాండవేన మహాత్మనా ॥ 6-82-1 (42298)
క్షుభ్యమాణే బలే తూర్ణం సాగరప్రతిమే తవ।
ప్రత్యుద్యాతే చ గాంగేయే త్వరితం విజయం ప్రతి ॥ 6-82-2 (42299)
దృష్ట్వా దుర్యోధనో రాజా రణే పార్థస్య విక్రమం ।
త్వరమాణః సమభ్యేత్య సర్వాంస్తానబ్రవీన్నృపాన్ ॥ 6-82-4aతేషాం తు ప్రముఖే శూరం సుశర్మాణం మహాబలం ।
మధ్యే సర్వస్య సైన్యస్య భృశం సంహర్షయన్నివ॥ 6-82-3 (42300)
ఏష భీష్మః శాంతనవో యోద్ధుకామో ధనంజయం ।
సర్వాత్మనా కురుశ్రేష్ఠస్త్యక్త్వా జీవితమాత్మనః ॥ 6-82-5 (42301)
తం ప్రయాంతం రణే వీరం సర్వసైన్యేన భారతం ।
సంయత్తాః సమరే సర్వే పాలయధ్వం పితామహం ॥ 6-82-6 (42302)
బాఢమిత్యేవముక్త్వా తు తాన్యనీకాని సర్వశః ।
నరేంద్రాణాం మహారాజ సమాజగ్ముః పితామహం ॥ 6-82-7 (42303)
తతః ప్రయాతః సహసా భీష్మః శాంతనవోఽర్జునం ।
రణే భారతమాయాంతమాససాద మహాబలః ॥ 6-82-8 (42304)
మహాశ్వేతాశ్వయుక్తేన భీమవానరకేతునా ।
మహతా మేఘనాదేన రథేనాతివిరాజతా ॥ 6-82-9 (42305)
సమరే సర్వసైన్యానాముపయానం ధనంజయం।
అభవత్తుములో నాదో భయాద్దృష్ట్వా కిరీటినం ॥ 6-82-10 (42306)
అభీశుహస్తం కృష్ణం చ దృష్ట్వాదిత్యమివాపరం ।
మధ్యందినగతం సంఖ్యే న శేకుః ప్రతివీక్షితుం ॥ 6-82-11 (42307)
తథా శాంతనవం భీష్మం శ్వేతాశ్వం శ్వేతకార్ముకం ।
న శేకుః పాండవా ద్రష్టుం శ్వేతం గ్రహమివోదితం ॥ 6-82-12 (42308)
స సర్వతః పరివృతస్త్రిగర్తైః సుమహాత్మభిః ।
భ్రాతృభిః సహ పుత్రైశ్చ తథాఽన్యైశ్చ మహారథైః ॥ 6-82-13 (42309)
భారద్వాజస్తు సమరే మత్స్యం వివ్యాధ పత్రిణా।
ధ్వజం చాస్య శరేణాజౌ ధనుశ్చైకేన చిచ్ఛిదే ॥ 6-82-14 (42310)
తదపాస్య ధనుశ్ఛిన్నం విరాటో వాహినీపతిః ।
అన్యదాదత్త వేగేన ధనుర్భారసహం దృఢం ॥ 6-82-15 (42311)
శరాంశ్చాశీవిషాకారాజ్జ్వలితాన్పన్నగానివ ।
ద్రోణం త్రిభిశ్చ వివ్యాధ చతుర్భిశ్చాస్య వాజినః ॥ 6-82-16 (42312)
ధ్వజమేకేన వివ్యాధక సారథిం చాస్య పంచభిః ।
ధనురేకేషుణాఽవిధ్యత్తత్రాక్రుధ్యద్ద్విజర్షభః ॥ 6-82-17 (42313)
తస్య ద్రోణోఽవధీదశ్వాఞ్శరైః సన్నతపర్వభిః।
అష్టాభిర్భరతశ్రేష్ఠ సూతమేకేన పత్రిణా ॥ 6-82-18 (42314)
స హతాశ్వాదవప్లుత్య స్యందనాద్ధతసారథిః।
ఆరురోహ రథం తూర్ణం పుత్రస్య రథినాం వరః ॥ 6-82-19 (42315)
తతస్తు తౌ పితాపుత్రౌ భారద్వాజం రథే స్థితౌ ।
మహతా శరవర్షేణ వారయామాససతుర్బలాత్ ॥ 6-82-20 (42316)
భారద్వాజస్తతః క్రుద్ధః శరమాశీవిషోపమం ।
చిక్షేప సమరే తూర్ణం శంఖం ప్రతి జనేశ్వరః ॥ 6-82-21 (42317)
స తస్య హృదయం భిత్త్వా పీత్త్వా శోణితమాహవే।
జగామ ధరణీం బాణో లోహితార్ద్రవరచ్ఛదః ॥ 6-82-22 (42318)
స పపాత రణే తూర్ణం భారద్వాజశరాహతః।
ధనుస్త్యక్త్వా శరాంశ్చైవ పితురేవ సమీపతః ॥ 6-82-23 (42319)
హతం తమాత్మజం దృష్ట్వా విరాటః ప్రాద్రవద్భయాత్।
ఉత్సృజ్య సమరే ద్రోణం వ్యాత్తాననమివాంతకం ॥ 6-82-24 (42320)
భారద్వాజస్తతస్తూర్ణం పాండవానాం మహాచమూం।
దారయామాస సమరే శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-82-25 (42321)
శిఖండీ తు మహారాజ ద్రౌణిమాసాద్య సంయుగే।
ఆజఘాన భ్రవోర్మధ్యే నారాచైస్త్రిభిరాశుగైః ॥ 6-82-26 (42322)
స బభౌ రథశార్దూలో లలాటే సంస్థితైస్త్రిభిః ।
శిఖరైః కాంచనమయైర్మేరుస్త్రిభిరివోచ్ఛ్రితైః ॥ 6-82-27 (42323)
అశ్వత్థామ తతః క్రుద్ధో నిమేషార్ధాచ్ఛిఖండినః ।
ధ్వజం సూతమథో రాజంస్తురగానాయుధాని చ ॥ 6-82-28 (42324)
శరైర్బహుభిరాచ్ఛిద్య పాతయామాస సంయుగే ష।
స హతాశ్వాదవప్లుత్య రథాద్వై రథినాం వరః ॥ 6-82-29 (42325)
ఖంగమాదాయ సుశితం విమలం చ శరావరం ।
శ్యేనవద్వ్యచరత్క్రుద్ధః శిఖండీ శత్రుతాపనః ॥ 6-82-30 (42326)
సఖంగస్య మహారాజ చరతస్తస్య సంయుగే ।
నాంతరం దదృశే ద్రౌణిస్తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-82-31 (42327)
తతః శరసహస్రాణి బహూని భరతర్షభ ।
ప్రేషయామాస సమరే ద్రౌణిః పరమకోపనః ॥ 6-82-32 (42328)
తామాపతంతీం సమరే శరవృష్టిం సుదారుణాం।
అసినా తీక్ష్ణధారేణ చిచ్ఛేద బలినాం వరః ॥ 6-82-33 (42329)
తతోఽస్య విమలం ద్రౌణిః శతచంద్రం మనోరమం।
చర్మాచ్ఛినదసిం చాస్థ ఖండయామాస సంయుగే ॥ 6-82-34 (42330)
శితైస్తు బహుశో రాజంస్తం చ వివ్యాధ పత్రిభిః ।
శిఖండీ తు తతః ఖంగం ఖండితం తేన సాయకైః ॥ 6-82-35 (42331)
ఆవిధ్య వ్యసృజత్తూర్ణం జ్వలంతమివ పన్నగం ।
తమాపతంతం సహసా కాలానలసమప్రభం ॥ 6-82-36 (42332)
చిచ్ఛేద సమరే ద్రౌణిర్దర్శయన్పాణిలాఘవం ।
శిఖండినం చ వివ్యాధ శరైర్బహుభిరాయసైః ॥ 6-82-37 (42333)
శిఖండీ తు భృశం రాజంస్తడ్యమానః శితైః శరైః ।
ఆరురోహ రథం తూర్ణం మాధవస్య మహాత్మనః ॥ 6-82-38 (42334)
సాత్యకిశ్చాపి సంక్రుద్ధో రాక్షసం క్రూరమాహవే।
అలంబుసం శరైస్తీక్ష్ణైర్వివ్యాధ బలినాం వరః ॥ 6-82-39 (42335)
రాక్షసేంద్రస్తతస్తస్య ధనుశ్చిచ్ఛేద భారత।
అర్ధచంద్రేణ సమరే తం చ వివ్యాధ సాయకైః ॥ 6-82-40 (42336)
మాయాం చ రాక్షసీం కృత్వా శరవర్షైరవాకిరత్।
తత్రాద్భుతమపశ్యామ శైనేయస్య పరాక్రమం ॥ 6-82-41 (42337)
అసంభ్రమస్తు సమరే వధ్యమానః శితైః శరైః ।
ఐంద్రమస్త్రం చ వార్ష్ణేయో యోజయామాస భారత ॥ 6-82-42 (42338)
విజయాద్యదనుప్రాప్తం మాధవేన యశస్వినా।
తదస్త్రం భస్మాసాత్కృత్వా మాయాం తాం రాక్షసీం తదా ॥ 6-82-43 (42339)
అలంబుసం శరైరన్యైరభ్యాకిరత సర్వతః।
పర్వతం వారిధారాభిః ప్రావృషీవ బలాహకః ॥ 6-82-44 (42340)
తత్తథా పీడితం తేన మాధవేన యశస్వినా ।
ప్రదుద్రావ భయాద్రక్షస్త్యక్త్వా సాత్యకిమాహవే ॥ 6-82-45 (42341)
........ మాఘవతా జిత్వా భారత సాత్యకిః।
శైనేయః ప్రాణద·జ్జిత్వా యోధానాం తవ పశ్యతాం ॥ 6-82-46 (42342)
న్యహనత్తావకాంశ్చాపి సాత్యకిః సత్యవిక్రమః ।
నిశితైర్బహుభిర్బాణైస్తేఽద్రవంత భయార్దితాః ॥ 6-82-47 (42343)
ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు ద్రుపదస్యాత్మజో బలీ।
ధృష్టద్యుంనో మహారాజ పుత్రం తవ జనేశ్వరం ॥ 6-82-48 (42344)
ఛాదయామాస సమరే శరైః సన్నతపర్వభిః ।
స చ్ఛాద్యమానో విశిఖైర్ధృష్టద్యుంనేన భారత ॥ 6-82-49 (42345)
వివ్యథే న చ రాజేంద్ర తవ పుత్రో జనేశ్వర ।
ధృష్టద్యుంనం చ సమరే తూర్ణం వివ్యాధ పత్రిభిఃక ॥ 6-82-50 (42346)
షష్ట్యా చ త్రింశతా చైవ తదద్భుతమివాభవత్ ।
తస్య సేనాపతిః క్రుద్ధో ధనుశ్చిచ్ఛేద మారిష ॥ 6-82-51 (42347)
హయాంశ్చ చతురః శీఘ్రం నిజఘాన మహాబలః ।
శరైశ్చైనం సునిశితైః క్షిప్రం వివ్యాధ సప్తభిః ॥ 6-82-52 (42348)
స హతాశ్వాన్మహాబాహురవప్లుత్య రథాద్బలీ ।
పదాతిరసిముద్యంయ ప్రాద్రవత్పార్షతం ప్రతి॥ 6-82-53 (42349)
శకునిస్తం సమభ్యేత్య రాజగృద్ధీ మహాబలః ।
రాజానం సర్వలోకస్య రథమారోపయత్స్వకం ॥ 6-82-54 (42350)
తతో నృపం పరాజిత్య పార్షతః పరవీరహా ।
న్యహనత్తావకం సైన్యం వజ్రపాణిరివాసురాన్ ॥ 6-82-55 (42351)
కృతవర్మా రణే భీమం శరైరార్చ్ఛన్మహారథః ।
ప్రచ్ఛాదయామాస చ తం మహామేఘో రవిం యథా ॥ 6-82-56 (42352)
తతః ప్రహస్య సమరే భీమసేనః పరంతపః ।
ప్రేషయామాస సంక్రుద్ధః సాయంకాన్కృతవర్మణే ॥ 6-82-57 (42353)
తైరర్ద్యమానోఽతిరథః సాత్వతః శస్త్రకోవిదః ।
నాకంపత మహారాజ భీమం చార్చ్ఛచ్ఛితైః శరైః ॥ 6-82-58 (42354)
తస్యాశ్వాంశ్చతురో హత్వా భీమసేనో మహారథః ।
సారథిం పాతయామాస సధ్వజం సుపరిష్కృతం ॥ 6-82-59 (42355)
శరైర్బహువిధైశ్చైనమాచినోత్పరవీరహా ।
శకలీకృతసర్వాంగః శ్వావిత్తు శలలైర్యథా ॥ 6-82-60 (42356)
హతాశ్వశ్చ తతస్తూర్ణం సుబలస్య రథం యయౌ।
స్వాలస్య తే మహారాజ తవ పుత్రస్య పశ్యతః ॥ 6-82-61 (42357)
భీమసేనోఽపి సంక్రుద్ధస్తవ సైన్యముపాద్రవత్।
నిజఘాన చ సంక్రుద్ధో దండపాణిరివాంతకః ॥ ॥ 6-82-62 (42358)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి సప్తమదివసయుద్ధే ద్వశీతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-82-60 సర్వాంగో హతాశ్వః ప్రత్యదృశ్యతేతి ఝo పాఠః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 083
॥ శ్రీః ॥
6.83. అధ్యాయః 083
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ద్వంద్వయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-83-0 (42359)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-83-0x (4161)
బహూని హి విచిత్రాణి ద్వైరథాని స్మ సంజయ।
పాండూనాం మామకైః సార్ధమశ్రౌషం తవ జల్పతః ॥ 6-83-1 (42360)
న చైవ మామకం కించిద్ధృష్టం శంససి సంజయ ।
నిత్యం పాండుసుతాన్హృష్టానభగ్నాన్సంప్రశంససి ॥ 6-83-2 (42361)
జీయమానాన్విమనసో మామకాన్విగతౌజసః ।
వదసే సంయుగే సూత దిష్టమేతన్న సంశయః ॥ 6-83-3 (42362)
సంజయ ఉవాచ। 6-83-4x (4162)
యథాశక్తి యథోత్సాహం యుద్ధే చేష్టంతి తావకాః।
దర్శయానాః పరం శక్త్యా పౌరుషం పురుషర్షభ ॥ 6-83-4 (42363)
గంగాయాః సురనద్యా వై స్వాదుభూతం యథోదకం ।
మహోదధిసమభ్యాశే లవణత్వం నిగచ్ఛతి ॥ 6-83-5 (42364)
తథా తత్పౌరుషం రాజంస్తావకానాం పరంతప ।
ప్రాప్య పాండుసుతాన్వీరాన్వ్యర్థం భవతి సంయుగే ॥ 6-83-6 (42365)
ఘటమానాన్యథాశక్తి కుర్వాణాన్కర్మ దుష్కరం ।
న దోషేణ కురుశ్రేష్ఠ కౌరవాన్గంతుమర్హసి ॥ 6-83-7 (42366)
తవాపరాధాత్సుమహాన్సపుత్రస్య విశాంపతే ।
పృతివ్యాః ప్రక్షయో ఘోరో యమరాష్ట్రవివర్ధనః ॥ 6-83-8 (42367)
ఆత్మదోషాత్సముత్పన్నం శోచితుం నార్హసే నృప ।
న హి రక్షంతి రాజానః సర్వథాఽత్రాపి జీవితం ॥ 6-83-9 (42368)
యుద్ధే సుకృతినాం లోకానిచ్ఛంతో వసుధాధిపాః।
చమూం విగాహ్య యుద్ధ్యంతే నిత్యం స్వర్గపరాయణాః ॥ 6-83-10 (42369)
పూర్వాహ్ణే తు మహారాజ ప్రావర్తత జనక్షయః।
తం త్వమేకమనా భూత్వా శృణు దేవాసురోపమం ॥ 6-83-11 (42370)
ఆవంత్యౌ తు మహేష్వాసౌ మహాసేనౌ మహాబలౌ ।
యుధామన్యుమభిప్రేక్ష్య సమేయతా రణోత్కటౌ ॥ 6-83-12 (42371)
తేషాం ప్రవవృతే యుద్ధం సముహద్రోణహర్షణం ।
యుధామన్యుః సుసంక్రుద్ధో భ్రాతరౌ దేవరూపిణౌ ॥ 6-83-13 (42372)
వివ్యాధ నిశితైస్తూర్ణం శరైః సన్నతపర్వభిః।
తావేనం ప్రత్యవిధ్యేతాం సమరే చిత్రయోధినౌ ॥ 6-83-14 (42373)
యుధ్యతాం హి తథా రాజన్విశేషో న వ్యదృశ్యత ।
యతతాం శత్రునాశాయ కృతప్రతికృతైషిణాం ॥ 6-83-15 (42374)
యుధామన్యుస్తతో రాజన్ననువిందస్య సాయకైః ।
చతుర్భిశ్చతురో వాహాననయద్యమసాదనం ॥ 6-83-16 (42375)
భల్లాభ్యాం చ సుతీక్ష్ణాభ్యాం ధనుః కేతుం చ మారిష ।
చిచ్ఛేద సమరే రాజంస్తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-83-17 (42376)
త్యక్త్వాఽనువిందోఽథ రథం విందస్య రథమాస్థితః।
ధనుర్గృహీత్వా పరమం భారసాధనముత్తమం ॥ 6-83-18 (42377)
తావేకస్థౌ రణే వీరావావంత్యౌ రథినాం వరౌ।
శరాన్ముముచతుస్తూర్ణం యుధామన్యౌ మహాత్మని ॥ 6-83-19 (42378)
తాభ్యాం ముక్తా మహావేగాః శరాః కాంచనభూషణాః ।
దివాకరపథం ప్రాప్య చ్ఛాదయామాసురంబరం ॥ 6-83-20 (42379)
యుధామన్యూ రణే క్రుద్ధో భ్రాతరౌ తౌ మహారథౌ ।
వవర్ష శరవర్షేణ సారథిం చాప్యపాతయత్ ॥ 6-83-21 (42380)
తస్మింస్తు పతితే భూమౌ గతసత్వే తు సారథౌ ।
రథః ప్రదుద్రావ దిశః సముద్ధాంతహయస్తతః ॥ 6-83-22 (42381)
తౌ స జిత్వా మహారాజ యజ్ఞసేనసుతః ప్రభుః।
పౌరుషం ఖ్యాపయంస్తూర్ణం వ్యధమత్తవ వాహినీం ॥ 6-83-23 (42382)
సా వధ్యమానా సమరే ధార్తరాష్ట్రీ మహాచమూః ।
వేగాన్బహువిధాంశ్చక్రే విషం పీత్వేన మానవః ॥ 6-83-24 (42383)
హైడింబో రాక్షసేంద్రస్తు భగదత్తం సమాద్రవత్।
రథేనాదిత్యవర్ణేన సధ్వజేన మహాబలః ॥ 6-83-25 (42384)
తతః ప్రాగ్జ్యోతిషో రాజా నాగరాజం సమాస్థితఃక ।
యథా వజ్రధరః పూర్వం సంగ్రామే తారకామయే ॥ 6-83-26 (42385)
తత్ర దేవాః సగంధర్వా ఋషయశ్చ సమాగతాః ।
విశేషం న స్మ వివిదుర్హైడింబభగదత్తయోః ॥ 6-83-27 (42386)
యథా సురపతిః శక్రస్త్రాసయామాస దానవాన్।
తథైవ సమరే రాజా ద్రావయామాస పాండవాన్ ॥ 6-83-28 (42387)
తేన విద్రావ్యమాణాస్తే పాండవాః సర్వతో దిశం।
త్రాతారం నాభ్యగచ్ఛంతః స్వేష్వనీకేషు భారత ॥ 6-83-29 (42388)
భైమసేనిం రథస్థం తు తత్రాపశ్యామ భారత ।
శేషా విమనసో భూత్వా ప్రాద్రవంత మహారథాః ॥ 6-83-30 (42389)
నివృత్తేషు తు పాండూనాం పునః సైన్యేషు భారత ।
ఆసీన్నిష్ఠానకో ఘోరస్తవ సైన్యస్య సంయుగే ॥ 6-83-31 (42390)
ఘటోత్కచస్తతో రాజన్భగదత్తం మహారణే।
శరైః ప్రచ్ఛాదయామాస మేరుం గిరిమివాంబుదః ॥ 6-83-32 (42391)
నిహత్య తాఞ్శరాన్రాజా రాక్షసస్య ధనుశ్ర్యుతాన్।
భైమసేనిం రణే తూర్ణం సర్వమర్మస్వతాడయత్ ॥ 6-83-33 (42392)
స తాడ్యమానో బహుభిః శరైః సన్నతపర్వభిః ।
న వివ్యథే రాక్షసంద్రో భిద్యమాన ఇవాచలః ॥ 6-83-34 (42393)
తస్య ప్రాగ్జ్యోతిషః క్రుద్ధస్తోమరాంశ్చ చతుర్దశ ।
ప్రేషయామాస సమరే తాంశ్చిచ్ఛేద స రాక్షసః ॥ 6-83-35 (42394)
స తాంశ్ఛిత్త్వా మహాబాహుస్తోమరాన్నిశితైః శరైః ।
భగదత్తం చ వివ్యాధ సప్తత్యా కంకపత్రిభిః ॥ 6-83-36 (42395)
తతః ప్రాగ్జ్యోతిషో రాజా ప్రహసన్నివ భారత।
తస్యాశ్వాంశ్చతురః సంఖ్యే పాతయామాస సాయకైః ॥ 6-83-37 (42396)
స హతాశ్వే రథే తిష్ఠన్రాక్షసేంద్రః ప్రతాపవాన్ ।
శక్తిం చిక్షేప వేగేన ప్రగ్జ్యోతిషగజం ప్రతి ॥ 6-83-38 (42397)
తామాపతంతీం సహసా హేమదండాం సువేగినీం ।
త్రిధా చిచ్ఛేద నృపతిః సా వ్యకీర్యత మేదినీం ॥ 6-83-39 (42398)
శక్తిం వినిహతాం దృష్ట్వా హైడింబః ప్రాద్రవద్భయాత్ ।
యథేంద్రస్య రణాత్పూర్వం నముచిర్దైత్యసత్తమః ॥ 6-83-40 (42399)
తం విజిత్య రణే శూరం విక్రాంతం ఖ్యాతపౌరుషం ।
అజయ్యం సమరే వీరం యమేన వరుణేన చ ॥ 6-83-41 (42400)
పాండవీం సమరే సేనాం సంమమర్ద స కుంజరః ।
యథా వనగజో రాజన్మృద్గశ్చరతి పద్మినీం ॥ 6-83-42 (42401)
మద్రేశ్వరస్తు సమరే యమాభ్యాం సమసంజత ।
స్వస్త్రీయౌ ఛాదయాంచక్రే శరౌఘైః పాండునందనౌ ॥ 6-83-43 (42402)
సహదేవస్తు సమరే మాతులం దృశ్య సంగతం ।
అవారయచ్ఛరౌఘేణ మేఘో యద్వద్దివాకరం ॥ 6-83-44 (42403)
ఛాద్యమానః శరౌఘేణ హృష్టరూపతరోఽభవత్ ।
తయోశ్చాప్యభవత్ప్రీతిరతులా మాతృకారణాత్ ॥ 6-83-45 (42404)
తతః ప్రహస్య సమరే నకులస్య మహారథః।
` ధ్వజం చిచ్ఛేద బాణేన ధనుశ్చైకేన మారిష ॥ 6-83-46 (42405)
అథైనం ఛిన్నధన్వానం ఛాదయామాస భారత।
నిజఘాన రణే తం తు సూతం చాస్య న్యపాతయత్ ॥ 6-83-47 (42406)
తతః ప్రసహ్య సమరే నకులస్య మహారథః ।
అశ్వాంశ్చ చతురో రాజంశ్చతుర్భిః సాయకోత్తమైః ॥ 6-83-48 (42407)
ప్రేషయామాస సమరే యమస్య సదనం ప్రతి।
హతాశ్వాత్తు రథాత్తూర్ణమవప్లుత్య మహారథః ॥ 6-83-49 (42408)
ఆరురోహ తతో యానం భ్రాతురేవ యశస్వినః ।
ఏకస్థౌ తు రణే శూరౌ దృఢే విక్షిప్య కార్ముకే ॥ 6-83-50 (42409)
మద్రరాజరథం తూర్ణం చ్ఛాదయామాసతుః క్షణాత్।
స చ్ఛాద్యమానో బహుభిః శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-83-51 (42410)
స్వస్త్రీయాభ్యాం నరవ్యాఘ్రో నాకంపత యథాఽచలః।
ప్రహసన్నివ తాం చాపి శస్త్రవృష్టిం జఘాన హ ॥ 6-83-52 (42411)
సహదేవస్తతః క్రుద్ధః శరముద్గృహ్య వీర్యవాన్।
మద్రరాజమభిప్రేక్ష్య ప్రేషయామాస భారత ॥ 6-83-53 (42412)
స శరః ప్రేషితస్తేన గరుడానిలవేగవాన్ ।
మద్రరాజం వినిర్భిద్య నిపపాత మహీతలే ॥ 6-83-54 (42413)
స గాఢవిద్ధో వ్యథితో రథోపస్థే మహారథః ।
నిషసాద మహారాజ కశ్మలం చ జగామ హ ॥ 6-83-55 (42414)
తం విసంజ్ఞం నిపతితం సూతః సంప్రేక్ష్య సంయుగే।
అపోవాహ రథేనాజౌ యమాభ్యామభిపీడితం ॥ 6-83-56 (42415)
దృష్ట్వా మద్రేశ్వరరథం ధార్తరాష్ట్రాః పరాఙ్భుఖం।
సర్వే విమనసో భూత్వా నేదమస్తీత్యచింతయన్ ॥ 6-83-57 (42416)
నిర్జిత్య మాతులం సంఖ్యే మాద్రీపుత్రౌ మహారథౌ ।
దధ్యతుర్ముదితౌ శంఖౌ సింహనాదం చ నేదతుః ॥ 6-83-58 (42417)
అభిదుద్రువతుర్హృష్టౌ తవ సైన్యం విశాంపతే ।
యథా దైత్యచమూం రాజన్నింద్రోపేంద్రావివామరౌ ॥ ॥ 6-83-59 (42418)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి సప్తమదివసయుద్ధే త్ర్యశీతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-83-12 ఇరావంతమభిప్రేక్ష్య ఇతి ఝo పాఠః ॥ 6-83-13 ఇరావాంస్తు సుసంక్రుద్ధ ఇతి ఝo పాఠః ॥ 6-83-16 ఇరావాంస్తు తతం ఇతి ఝo పాఠః ॥ 6-83-19 ఇరావతి మహాత్మనీతి ఝo పాఠః ॥ 6-83-21 ఇరావాంస్తు రణే ఇతి ఝo పాఠః ॥ 6-83-23 నాగరాజసుతాసుత ఇతి ఝo పాఠః । తత్ర నాగరాజః కౌరవ్యస్తస్య సుతా ఉలూపీ తస్యాః సుత ఇరావానిత్యర్థః ॥ 6-83-31 నిష్ఠానకః సవ్యథః కశబ్దః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 084
॥ శ్రీః ॥
6.84. అధ్యాయః 084
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
యుధిష్ఠిరాదియుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-84-0 (42419)
సంజయ ఉవాచ। 6-84-0x (4163)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా మధ్యం ప్రాప్తే దివాకరే।
శ్రుతాయుపమభిప్రేక్ష్య ప్రేషయామాస వాజినః ॥ 6-84-1 (42420)
తతస్తు త్వరితో రాజఞ్శ్రుతాయుషమరిందమన్ ।
నిజఘ్నే సాయకైస్తీక్ష్ణైర్నవభిర్నతపర్వభిఃక ॥ 6-84-2 (42421)
స సంవార్య రమే రాజా ప్రేషితాంధర్మసూనునా ।
శరాన్సప్త మహేష్వాసః కౌంతేయాయా సమార్షయత్॥ 6-84-3 (42422)
తే తస్వ కవచం భిత్త్వా పపుః శోణితమాహవే।
అసూనివ విచిన్వంతో దేహే తస్య మహాత్మనః ॥ 6-84-4 (42423)
పాండవస్తు భృశం క్రుద్ధో విద్ధస్తేన మహాత్మనా ।
రణే వరాహకర్ణేన రాజానం హృద్యవిధ్యతా ॥ 6-84-5 (42424)
అథాపరేణ భల్లేన కేతుం తస్య మహాత్మనః ।
రథశ్రేష్ఠో రథాత్తూర్ణం భూమౌ పార్థో న్యపాతయత్ ॥ 6-84-6 (42425)
కేతు నిపతితం దృష్ట్వా శ్రుతాయుః స తు పార్థివః ।
పాండవం విశిఖైతీక్ష్ణై రాజన్వివ్యాధ సప్తభిః ॥ 6-84-7 (42426)
తతః క్రోఘాత్ప్రజజ్వల ధర్మపుత్రో యుధిష్ఠిరః ।
యథా యుగాంతే భూతాని దిధక్షురివ పావకః ॥ 6-84-8 (42427)
క్రుద్ధం తు పాండవం దృష్ట్వా దేవగంధర్వరాక్షసాః ।
ప్రవివ్యధుర్మహారాజ వ్యాకులం జాప్యభూజ్జగత్ ॥ 6-84-9 (42428)
సర్వేషాం చైవ భూతానామిదమాసీన్మనోగతం ।
త్రీంల్లోకాన్మ సంక్రుద్ధో నృపోఽయం ధక్ష్యతీతి వై ॥ 6-84-10 (42429)
ఋష..... దేవాశ్చ చక్రుః స్వస్త్యయనం మహత్।
లోకానాం నృపాశాంత్యర్థం క్రోధితే పాండవే తదా ॥ 6-84-11 (42430)
స చ క్రోధసమావిష్టః సృక్విణీ పరిసంలిహన ।
ఇవారాత్సవపుర్ఘోరం యుగాంతాదిత్యసన్నిభం ॥ 6-84-12 (42431)
తతః సైన్యాని సర్వాణి తావకాని విశాంపతే ।
నిరాశాన్యభవంస్తత్ర జీవితం ప్రతి భారత ॥ 6-84-13 (42432)
స తు ధైర్యేణ తం కోపం సన్నివార్య మహాయశాః ।
శ్రుతాయుషః ప్రచిచ్ఛేద ముష్టిదేశే మహాధనుః ॥ 6-84-14 (42433)
అథైనం ఛిన్నధన్వానం నారాచేన స్తనాంతరే ।
నిర్బిభేద రణే రాజా సర్వసైన్యస్య పశ్యతః ॥ 6-84-15 (42434)
సత్వరం చ రణే రాజంస్తస్య వాహాన్మహాత్మనః ।
నిజఘాన శరైః క్షిప్రం సూతం చ సుమహాబలః ॥ 6-84-16 (42435)
హతాశ్వం తు రథం త్యక్త్వా దృష్ట్వా రాజ్ఞోఽస్య పౌరుషం ।
విప్రదుద్రావ వేగేన శ్రుతాయుః సమరే తదా॥ 6-84-17 (42436)
తస్మింజితే మహేష్వాసే ధర్మపుత్రేణ సంయుగే।
దుర్యోధనబలం రాజన్సర్వమాసీత్పరాఙ్భుఖం ॥ 6-84-18 (42437)
ఏవం జిత్వా మహారాజ ధర్మపుత్రో యుధిష్ఠిరః ।
వ్యాత్తాననో యథా కాలస్తవ సైన్యం జఘాన హ ॥ 6-84-19 (42438)
చేకితానస్తు వార్ష్ణేయో గౌతమం రథినాం వరం ।
ప్రేక్షతాం సర్వసైన్యానాం ఛాదయామాస సాయకైః ॥ 6-84-20 (42439)
సంనివార్య శరాంస్తాంస్తు కృపః శారద్వతో యుధి।
చేకితానాం రణే యత్తం రాజన్వివ్యాధ పత్రిభిః ॥ 6-84-21 (42440)
అథాపరేణ భల్లేన ధనుశ్చిచ్ఛేద మారిష ।
సారథిం చాస్య సమరే క్షిప్రహస్తో న్యపాతయత్ ॥ 6-84-22 (42441)
అశ్వాంస్ఛాస్యావధీద్రాజన్నుభౌ తౌ పార్ష్ణిసారథీ ।
అవప్లుత్య రథాత్తూర్ణం గదాం జగ్రాహ సాత్వతః ॥ 6-84-23 (42442)
స తయా వీరఘాతిన్యా గదయా గదినాం వరః ।
గౌతమస్య హయాన్హత్వా సారథిం చ న్యపాతయత్ ॥ 6-84-24 (42443)
భూమిష్ఠో గౌతమస్తస్య శరాంశ్చిక్షేప షోడశక ।
శరాస్తే సాత్వతం భిత్త్వా ప్రావిశంధరణీతలం ॥ 6-84-25 (42444)
చేకితానస్తతః క్రుద్ధః పునశ్చిక్షేప తాం గదాం ।
గౌతమస్య వధాకాంక్షీ వృత్రస్యేవ పురందరః ॥ 6-84-26 (42445)
తామాపతంతీం విమలామశ్యమగర్భాం మహాగదాం।
శరైరనేకసాహస్త్రైర్వారయామాస గౌతమః ॥ 6-84-27 (42446)
చేకితానస్తతః ఖంగం క్రోధాదుద్ధృత్య భారత।
లాఘవం పరమాస్థాయ గౌతమం సముపాద్రవత్ ॥ 6-84-28 (42447)
గౌతమోఽపి ధనుస్త్యక్త్వా ప్రగృహ్యాసిం సుసంయతః ।
వేగేన మహతా రాజంశ్చేకితానముపాద్రవత్ ॥ 6-84-29 (42448)
తావుభౌ బలసంపన్నౌ నిస్త్రింశవరధారిణౌ ।
నిస్త్రింశాభ్యాం సుతీక్ష్ణాభ్యామన్యోన్యం సంతతక్షతుః ॥ 6-84-30 (42449)
నిస్త్రింశవేగాభిహతౌ తతస్తౌ పురుషర్షభౌ ।
ధరణీం సమనుప్రాప్తౌ సర్వభూతనిషేవితాం ॥ 6-84-31 (42450)
మూర్ఛయాఽభిపరీతాంగౌ వ్యాయామేన తు మోహితౌ ।
తతోఽభ్యధావద్వేగేన భీమసేనః సుహృత్తయా ॥ 6-84-32 (42451)
చేకితానం తథాభూతం దృష్ట్వా సమరదుర్మదః ।
రథమారోపయచ్చైనం సర్వసైకన్యస్య పశ్యతః ॥ 6-84-33 (42452)
తథైవ శకుని శూరః స్యాలస్తవ విశాంపతేక ।
ఆరోపయద్రథం తూర్ణం గౌతమం రథినాం వరం ॥ 6-84-34 (42453)
సౌమదత్తిం తతః క్రుద్ధో ధృష్టకేతుర్మహాబలః ।
నవత్యా సాయకైః క్షిప్రం రాజన్వివ్యాధ వక్షసి ॥ 6-84-35 (42454)
సౌమదత్తిరురస్థైస్తైర్భృశం బాణైరశోభత ।
మధ్యందినే మహారాజ రశ్మిభిస్తపనో యథా ॥ 6-84-36 (42455)
భూరిశ్రవాస్తు సమరే ధృష్టకేతుం మహారథం ।
హతసూతహయం చక్రే విరథం సాయకోత్తమైః ॥ 6-84-37 (42456)
విరథం తం సమాలోక్య హతాశ్వం హతసారథిం ।
మహతా శరవర్షేణ చ్ఛాదయామాస సంయుగే ॥ 6-84-38 (42457)
స తు తం రథముత్సృజ్య ధృష్టకేతుర్మహామనాః ।
ఆరురోహ తతో యానం శతానీకస్య మారిష ॥ 6-84-39 (42458)
చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ రాజందుర్మర్షణస్తథా।
రథినో హేమసన్నాహాః సౌభద్రమభిదుద్రువుః ॥ 6-84-40 (42459)
అభిమన్యోస్తతస్తైస్తు ఘోరం యుద్ధమవర్తత।
శరీరస్య యథా రాజన్వాతపిత్తకఫైస్త్రిభిః ॥ 6-84-41 (42460)
విరథాంస్తవ పుత్రాంస్తు కృత్వా రాజన్మహాహవే ।
న జఘాన నరవ్యాఘ్రః స్మరన్భీమవచస్తదా ॥ 6-84-42 (42461)
తతో రాజ్ఞాం బహుశతైర్గజాశ్వరథయాయిభిః ।
సంవృతం సమరే భీష్మం దేవైరపి దురాసదం ॥ 6-84-43 (42462)
ప్రయాంతం శీఘ్రముద్వీక్ష్య పరిత్రాతుం సుతాంస్తవ ।
అభిమన్యుం సముద్దిశ్య బాలమేకం మహారథం ॥ 6-84-44 (42463)
వాసుదేవమువాచేదం కౌంతేయః శ్వేతవాహనః ।
చోదయాశ్వాన్హృషీకేశ యత్రైతే బహులా రథాః ॥ 6-84-45 (42464)
ఏతే హి బహవః శూరాః కృతాస్త్రా యుద్ధదుర్మదాః।
యథా హన్యుర్న నః సేనాం తథా మాధవ చోదయ ॥ 6-84-46 (42465)
ఏవముక్తః స వార్ష్ణేయః కౌంతేయేనామితౌజసా ।
రథం శ్వేతహయైర్యుక్తం ప్రేషయామాస సంయుగే ॥ 6-84-47 (42466)
నిష్ఠానకో మహానాసీత్తవ సైన్యస్య మారిష ।
యదర్జునో రణే క్రుద్ధః సంయాతస్తావకాన్ప్రతి ॥ 6-84-48 (42467)
సమాసాద్య తు కౌంతేయో రాజ్ఞస్తాన్భీష్మరక్షిణః ।
సుశర్మాణమథో రాజన్నిదం వచనమబ్రవీత్ ॥ 6-84-49 (42468)
జానామి త్వాం యుధాం శ్రేష్ఠమత్యంతం పూర్వవైరిణం ।
అనయస్యాద్య సంప్రాప్తం ఫలం పశ్య సుదారుణం ॥ 6-84-50 (42469)
అద్య తే దర్శయిష్యామి పూర్వప్రేతాన్పితామహాన్ ।
ఏవం సంజల్పతస్తస్య బీభత్సోః శత్రుఘాతినః ॥ 6-84-51 (42470)
శ్రుత్వాపి పరుషం వాక్యం సుశర్మా రథయూథపః ।
న చైనమబ్రవీత్కించిచ్ఛుభం వా యది వాఽశుభం ॥ 6-84-52 (42471)
అభిగంయార్జునం వీరం రాజభిర్బహుభిర్వృతః।
పురస్తాత్పృష్ఠతశ్చైవ పార్శ్వతశ్చైవ సర్వతః ॥ 6-84-53 (42472)
పరివార్యార్జునం సంఖ్యే తవ పుత్రైర్మహారథః ।
శరైః సంఛాదయామాస మేఘైరివ దివాకరం ॥ 6-84-54 (42473)
6-84-55 (42474)
తతః ప్రవృత్తః సుమహాన్సంగ్రామః శోణితోదకః।
తావకానాం చ సమరే పాండవానాం చ భారత ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 085
॥ శ్రీః ॥
6.85. అధ్యాయః 085
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-85-0 (42475)
సంజయ ఉవాచ। 6-85-0x (4164)
స తాడ్యమానస్తు శరైర్ధనంజయః
పదాహతో నాగ ఇవ శ్వసన్బలీ ।
బాణాంశ్చ బాణేన మహారథానాం
చిచ్ఛేద చాపాని రణే ప్రసహ్య ॥ 6-85-1 (42476)
సంఛిద్య చాపాని చ తాని రాజ్ఞాం
తేషాం రణే వీర్యవతాం క్షణేన।
వివ్యాధ బాణైర్యుగపన్మహాత్మా
నిఃశేషతాం తేష్వథ మన్యమానః ॥ 6-85-2 (42477)
నిపేతురాజౌ రుధిరప్రదిగ్ధా-
స్తే తాడితాః శక్రసుతేన రాజన్।
విభిన్నగాత్రాః పతితోత్తమాంగా
గతాసవశ్ఛిన్నతనుక్రకాయాః ॥ 6-85-3 (42478)
మహీం గతాః పర్థబలాభిభూతా
విచిత్రరూపా యుగపద్వినేశుః।
దృష్ట్వా హతాంస్తాన్యుధి రాజపుత్రాం-
స్త్రిగర్తరాజః ప్రయయౌ రథేన ॥ 6-85-4 (42479)
తేషాం రథానామథ పృష్ఠగోపా
ద్వాత్రింశదన్యేఽభ్యపతంత పార్థం।
తథైవ తే తం పరివార్య పార్థం
వికృష్య చాపాని మహారవాణి ॥ 6-85-5 (42480)
అవీవృషన్బాణమహౌఘవృష్ట్యా
యథా గిరిం తోయధరా జలౌఘైః।
సంపీడ్యమానస్తు శరౌఘవృష్ట్యా
ధనంజయస్తాన్యుధి జాతరోషః ॥ 6-85-6 (42481)
షష్ట్యా శరైః సంయతి తైలధౌతై-
ర్జఘాన తానప్యథ పృష్ఠగోపాన్।
రథాంశ్చ తాంస్తనవజిత్య సంఖ్యే
ధనంజయః ప్రీతమనా యశస్వీ॥ 6-85-7 (42482)
అథాత్వరద్భీష్మవధాయ జిష్ణు-
ర్బలాని రాజన్సమరే నిహత్య।
త్రిగర్తరాజో నిహతాన్సమీక్ష్య
మహాత్మనా తానథ బంధువర్గాన్ ॥ 6-85-8 (42483)
రణే పురస్కృత్య నరాధిపాంస్తాన్
జగామ పార్థం త్వరితో వధాయ
అభిద్రుతం చాస్త్రభృతాం వరిష్ఠం
ధనంజయం వీక్ష్య శిఖండిముఖ్యాః ॥ 6-85-9 (42484)
అభ్యద్యయుస్తే శితశస్త్రహస్తా
రిరక్షిషంతో రథమర్జునస్య।
పార్థోఽపి తానాపతతః సమీక్ష్య
త్రిగర్తరాజ్ఞా సహితాన్నృవీరాన ॥ 6-85-10 (42485)
విధ్వంసయిత్వా సమరే ధనుష్మాన్
గాండీవముక్తైర్నిశితైః పృషత్కైః ।
భీష్మం యియాసుర్యుధి సందదర్శ
దుర్యోధనం సైంధవాదీంశ్చ రాజ్ఞః ॥ 6-85-11 (42486)
సంవారయిష్ణూనభివారయిత్వా
ముహూర్తమాయోధ్య బలేన వీరః।
ఉత్సృజ్య రాజానమనంతవీర్యో
జయద్రథాదీంశ్చ నృపాన్మహౌజాః।
యయౌ తతో భీమబలో మనస్వీ
గాంగేయమాజౌ శరచాపపాణిః ॥ 6-85-12 (42487)
భీష్మోఽపి దృష్ట్వా సమరే కృతాస్త్రాన్
స పాండవానాం రథినోఽభ్యుదారాన్।
విహాయ సంగ్రామముఖే ధనంజయం
జవేన పార్థం పునరాజగామ॥ 6-85-13 (42488)
యుధిష్ఠిరశ్చ ప్రబలో మహాత్మా
సమాయయౌ త్వరితో జాతకోపః।
మద్రాధిపం సమభిత్యజ్య సంఖ్యే
స్వభాగమాప్తం తమనంతకీర్తిః।
సార్ధం స మాద్రీసుతభీమసేనై-
ర్భీష్మం యయౌ శాంతనవం రణాయ ॥ 6-85-14 (42489)
తైః సంప్రయుక్తైః స మహారథాగ్ర్యై-
ర్గంగాసుతః సమరే చిత్రయోధీ।
న వివ్యధే శాంతనవో మహాత్మా
సమాగతైః పాండుసుతైః సమస్తైః ॥ 6-85-15 (42490)
అథైత్య రాజా యుధి సత్యసంధో
జయద్రథోఽత్యుగ్రబలో మనస్వీ।
చిచ్ఛేద చాపాని మహారథానాం
ప్రసహ్య తేషాం ధనుషా వరేణ ॥ 6-85-16 (42491)
యుధిష్ఠిరం భీమసేనం యమౌ చ
పార్థం కృష్ణం యుధి సంజాతకోపః ।
దుర్యోదనః క్రోధవిషో మహాత్మా
జఘాన బాణైరనలప్రకాశైః ॥ 6-85-17 (42492)
కృపేణ శల్యేన శలేన చైవ
తథా విభో చిత్రసేనేన చౌజౌ।
విద్ధాః శరైస్తేఽతివివృద్ధకోపై-
ర్దేవా యథా దైత్యగణైః సమేతైః ॥ 6-85-18 (42493)
ఛిన్నాయుధం శాంతనవేన రాజా
శిఖండినం ప్రేక్ష్య చ జాతకోపః।
అజాతశత్రుః సమరే మహాత్మా
శిఖండినం క్రుద్ధ ఉవాచ వాక్యం ॥ 6-85-19 (42494)
ఉక్త్వా తథా త్వం పితురగ్రతో మా-
మహం హనిష్యామి మహావ్రతం తం।
భీష్మం శరౌఘైర్విమలార్కవర్ణైః
సత్యం వదామీతి కృతా ప్రతిజ్ఞా ॥ 6-85-20 (42495)
త్వయా చ నైనాం సఫలాం కరోషి
దేవవ్రతం యన్న నిహంసి యుద్ధే।
మిథ్యాప్రతిజ్ఞో భవ మాత్ర వీర
రక్షస్వ ధర్మం స్వకులం యశశ్చ॥ 6-85-21 (42496)
ప్రేక్షస్వ భీష్మం యుధి భీమవేగం
సర్వాంస్తపంతం మమ సైన్యసంఘాన్।
శరౌఘజాలైరతితిగ్మవేగైః
కాలం యథా కాలకృతం క్షణేన ॥ 6-85-22 (42497)
నికృత్తచాపః సమరేఽనపేక్షః
పరాజితః శాంతనవేన చాజౌ ।
విహాయ బంధూనథ సదరాంశ్చ
క్వ యాస్యసే నానురూపం తవేదం ॥ 6-85-23 (42498)
దృష్ట్వా హి భీష్మం తమనంతవీర్యం
భగ్నం చ సైన్యం ద్రవమాణమేవం ।
భీతోఽసి నూనం ద్రుపదస్య పుత్ర
తథా హి తే ముఖవర్ణోఽప్రహృష్టః ॥ 6-85-24 (42499)
అజ్ఞాయమానే చ ధనంజయే తు
మహాహావే సంప్రసక్తే నృవీరే।
కథం హి భీష్మాత్ప్రథితః పృథివ్యాం
భయం త్వమద్య ప్రకరోషి వీర ॥ 6-85-25 (42500)
స ధర్మరాజస్య వచో నిశంయ 6-85-26bరూక్షాక్షరం విప్రలాపానుబద్ధం ।
ప్రత్యాదేశం మన్యమానో మహాత్మా
ప్రతత్వరే భీష్మవధాయ రాజన్ ॥ 6-85-26 (42501)
తమాపతంతం మహతా జవేన
శిఖండినం భీష్మమభిద్రవంతం।
నివారయామాస హి శల్య ఏన-
మస్త్రేణ ఘోరేణ సుదుర్జయేన ॥ 6-85-27 (42502)
స చాపి దృష్ట్వా సముదీర్యమాణ-
మస్త్రం యుగాంతాగ్నిసమప్రకాశం।
న సంముమోహ ద్రుపదస్య పుత్రో
రాజన్మహేంద్రప్రతిమప్రభావః ।
తస్థౌ చ తత్రైవ మహాధనుష్మాన్
శరైస్తదస్త్రం ప్రతిబాధమానః ॥ 6-85-28 (42503)
అథాదదే వారుణమన్యదస్త్రం
శిఖండ్యథోఽగ్రం ప్రతిఘాతమస్య।
తదస్త్రమస్త్రేణ విదార్యమాణం
ఖస్థాః సురా దదృశుః పార్థివాశ్చ ॥ 6-85-29 (42504)
భీష్మస్తు రాజన్సమరే మహాత్మా
ధనుశ్చ చిత్రం ధ్వజమేవ చాపి।
ఛిత్త్వాఽనదత్పాండుసుతస్య వీరో
యుధిష్ఠిరస్యాజమీఢస్య రాజ్ఞః ॥ 6-85-30 (42505)
తతః సముత్సృజ్య ధనుః సబాణం
యుధిష్ఠిరం వీక్ష్య భయాభిభూతం।
గదాం ప్రగృహ్యాభిపపాత సంఖ్యే
జయద్రథం భీమసేనః పదాతిః ॥ 6-85-31 (42506)
తమాపతంతం సహసా జవేన
జయద్రథః సగదం భీమసేనం।
వివ్యాధ ఘోరైర్యమదండకల్పైః
శితైః శరైః పంచశరైః సమంతాత్ ॥ 6-85-32 (42507)
అచింతయిత్వా స శరాంస్తరస్వీ
వృకోదరః క్రోధపరీతచేతాః ।
జఘాన వాహాన్సమరే సమంతాత్
సుసంమతాన్సింధురాజస్య సంఖ్యే ॥ 6-85-33 (42508)
తతోఽభివీక్ష్యాప్రతిమప్రభావ-
స్తవాత్మజస్త్వరమాణో రథేన
అభ్యాయౌ భీమసేనం నిహంతుం
సముద్యతాస్త్రః సురరాజకల్పః ॥ 6-85-34 (42509)
జయద్రథో భగ్రవాహం రథం త
త్యక్త్వా యయౌ యత్ర రాజా కురూణాం ।
భయేన భీమస్య సమూఢచేతాః
ససౌబలస్తత్ర యుద్ధస్య భీతః ॥ 6-85-35 (42510)
భీమోఽప్యథైనం సహసా వినద్య
ప్రత్యుద్యయౌ గదయా తర్జయానః।
సముద్యతాం తాం యమదండకల్పాం
దృష్ట్వా గదాం తే కురవః సమంతాత్ ॥ 6-85-36 (42511)
విహాయ సర్వే తవ పుత్రముగ్నం 6-85-37 (42512)
పాతం గదాయాః పరిహర్తుకామాః।
అపక్రాంతాస్తుములే సంప్రమర్దే
సుదూరుణే భారత మోహనీయే ॥ 6-85-37 (42513)
అమూఢచేతాస్త్వథ చిత్రసేనో
మహాగదామాపతంతీం నిరీక్ష్య।
రథం సముత్సృజ్య పదాతిరాజౌ
ప్రగృహ్య ఖంగం విపులం చ చర్మ।
అవప్లుతః సింహ ఉవాచలాగ్రా-
జ్జగామాన్యం భ్రమప భూమిదేశం ॥ 6-85-38 (42514)
గదాపి సా ప్రాప్య రథం సుచిత్రం
సాశ్వ ససూతం వినిహత్య సంఖ్యే।
జగామ భూమిం జ్వలితా మహోల్క
భ్రష్టాఽంబరాద్గామివ సంపతంతీ ॥ 6-85-39 (42515)
ఆశ్చర్యభూతం సుమహత్త్వదీయా
దృష్ట్వైవ తద్భారత సంప్రహృష్టాః।
సర్వే వినేదుః సహితాః సమంతా-
త్పుపూజిరే తవ పుత్రస్య శౌర్యం ॥ ॥ 6-85-40 (42516)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి సప్తమదివసయుద్ధే పంచాశీతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-85-25 అజ్ఞాయమానే పశ్చాత్స్థితే ॥ 6-85-26 ప్రత్యాదేశం భర్త్సనం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 086
॥ శ్రీః ॥
6.86. అధ్యాయః 086
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-86-0 (42517)
సంజయ ఉవాచ। 6-86-0x (4165)
విరథం తం సమాసాద్య చిత్రసేనం యశస్వినం ।
రథమారోపయామాస వికర్ణస్తనయస్తవ ॥ 6-86-1 (42518)
తస్మింస్తథా వర్తమానే తుములే సంకులే భృశం।
భీష్మః శాంతనవస్తూర్ణం యుధిష్ఠిరముపాద్రవత్ ॥ 6-86-2 (42519)
తతః సరథనాగాశ్వాః సమకంపంత సృంజయాః ।
మృత్యోరాస్యమనుప్రాప్తం మేనిరే చ యుధిష్ఠిరం ॥ 6-86-3 (42520)
యుధిష్ఠిరోఽపి కౌరవ్యో యమాభ్యాం సహితః ప్రభుః ।
మహేష్వాసం నరవ్యాఘ్రం భీష్మం శాంతనవం యయౌ ॥ 6-86-4 (42521)
తతః శరసహస్రాణి ప్రముంచన్పాండవో యుధి ।
భీష్మం సంఛాదయామాస యథా మేఘో దివాకరం ॥ 6-86-5 (42522)
తేన సంయక్ప్రణీతాని శరజాలాని మారిష ।
ప్రతిజగ్రాహ గాంగయః శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-86-6 (42523)
తథైవ శరజాలాని భీష్మోణాస్తాని మారిష ।
ఆకాశే సమదృశ్యంత స్వగమానాం వ్రజా ఇవ ॥ 6-86-7 (42524)
నిమేషార్ధేన కౌంతేయం భీష్మః శాంతనవో యుధి ।
అదృశ్యం సమరే చక్రే శరజాలేన భారత ॥ 6-86-8 (42525)
తతో యుధిష్ఠిరే రాజా కౌరవ్యస్య మహాత్మనః ।
నారాచం ప్రేషయామాస క్రుద్ధ ఆశీవిషోపమం ॥ 6-86-9 (42526)
అసంప్రాప్తం తతస్తం తు క్షురప్రేణ మహారథః ।
చచ్ఛేద సమరే రాజన్భీష్మస్తస్య ధనుశ్చ్యుతం ॥ 6-86-10 (42527)
తం తు చ్ఛిత్వా రణే భీష్మో నారాచం కలసంమితం ।
నజఘ్నే కౌరవేంద్రస్య హయాన్కాంచనభూషణాన్ ॥ 6-86-11 (42528)
హతాశ్వం తు రథం త్యక్త్వా ధర్మపుత్రో యుధిష్ఠిరః।
ఆరురోహ రథం తూర్ణం నకులస్య మహాత్మనఃక ॥ 6-86-12 (42529)
యమావపి హి సంక్రుద్ధః సమాసాద్య రణే తదా ।
శరైః సంఛాదయామాస భీష్మః పరపురంజయః ॥ 6-86-13 (42530)
తౌ తు దృష్ట్వా మహారాజ భీష్మబాణప్రపీడితౌ।
జగామ పరమాం చింతాం భీష్మస్య వధకాంక్షయా ॥ 6-86-14 (42531)
తతో యుధిష్ఠిరో వశ్యాన్రాజ్ఞస్తాన్సమచోదయత్ ।
భీష్మం శాంతనవం సర్వే నిహతేతి సుహృద్గణాన్ ॥ 6-86-15 (42532)
తతస్తే పార్థివాః సర్వే శ్రుత్వా పార్థస్య భాషితం ।
మహతా రథవంశేన పరివవ్రుః పితామహం ॥ 6-86-16 (42533)
స సమంతాత్పరివృతః పితా దేవవ్రతస్తవ।
చిక్రీడ ధనుషా రాజన్పాతయానో మహారథాన్ ॥ 6-86-17 (42534)
తం చరంతం రణే పార్థా దదృశుః కౌరవం యుధి।
మృగమధ్యం ప్రవిశ్యేవ యథా సింహశిశుం వనే ॥ 6-86-18 (42535)
తర్జయానం రమే వీరాంస్త్రాసయానం చ సాయకైః ।
దృష్ట్వా త్రేసుర్మహారాజ సింహం మృగగణా ఇవ ॥ 6-86-19 (42536)
రణే భారత సింహస్య దదృశుః క్షత్రియా గతిం।
అగ్నేర్వాయుసహాయస్య యథా కక్షం దిధక్షతః ॥ 6-86-20 (42537)
శిరాంసి రథినాం భీష్మః పాతయామాస సంయుగే।
తాలేభ్యః పరిపక్వాని ఫలాని కుశలో నరః ॥ 6-86-21 (42538)
పతద్భిశ్చ మహారాజ శిరోభిర్ధరణీతలే।
బభూవ తుములః శబ్దః పతతామశ్మనామివ ॥ 6-86-22 (42539)
తస్మిన్సుతుములే యుద్ధే వర్తమానే భయానకే।
సర్వేషామేవ సైన్యానామాసీద్వ్యతికరో మహాన్ ॥ 6-86-23 (42540)
భిన్నేషు తేషు వ్యూహేషు క్షత్రియా ఇతరేతరం ।
ఏకమేకం సమాహూయ యుద్ధాయైవావతస్థిరే ॥ 6-86-24 (42541)
శిఖండీ తు సమాసాద్య భరతానాం పితామహం ।
అభిదుద్రావ వేగేన తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ॥ 6-86-25 (42542)
అనాదృత్య తతో భీష్మస్తం శిఖండినమాహవే ।
ప్రయయౌ సృంజయాన్క్రుద్ధః స్త్రీత్వం తస్య విచింతయన్ ॥ 6-86-26 (42543)
సృంజయాస్తు తతో దృష్ట్వా హృష్టం భీష్మ మహారణే ।
సింహనాదాంశ్చ వివిధాంశ్చక్రుః శంఖవిమిశ్రితాన్ ॥ 6-86-27 (42544)
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం వ్యతిషక్తరథద్విపం ।
పశ్చిమాం దిశమాసాద్య స్థితే సవితరి ప్రభో ॥ 6-86-28 (42545)
ధృష్టద్యుంనోఽథ పాంచాల్యః సాత్యకిశ్చ మహారథః ।
పీడయంతౌ భృశం సైన్యం శక్తితోమరవృష్టిభిః ॥ 6-86-29 (42546)
శస్త్రైశ్చ బహుభీ రాజంజఘ్నతుస్తావకాన్రణే ।
తే హన్యమానాః సమరే తావకా భరతర్షభ ॥ 6-86-30 (42547)
ఆర్యాం యుద్ధే మతిం కృత్వా న త్యజంతి స్మ సంయుగం।
యథోత్సాహం తు సమరే నిజఘ్నుస్తావకా రణే ॥ 6-86-31 (42548)
తత్రాక్రందో మహానాసీత్తావకానాం మహాత్మానాం ।
వధ్యతాం సమరే రాజన్పార్షతేన మహాత్మనా ॥ 6-86-32 (42549)
తం శ్రుత్వా నినదం ఘోరం తావకానాం మహారథౌ ।
విందానువిందావావంత్యౌ పార్షతం ప్రత్యుపస్థితౌ ॥ 6-86-33 (42550)
తౌ తస్య తురగాన్హత్వా త్వరమాణౌ మహారథౌ ।
ఛాదయామాసతురుభౌ శరవర్షేణ పార్షతం ॥ 6-86-34 (42551)
అవప్లుత్యాథ పాంచాల్యో రథాత్తూర్ణం మహాబలః ।
ఆరురోహక రథం తూర్ణం సాత్యకేస్తు మహాత్మనః ॥ 6-86-35 (42552)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా మహత్యా సేనయా వృతః।
ఆవంత్యౌ సమరే క్రుద్ధావభ్యయాత్స పరంతపౌ ॥ 6-86-36 (42553)
తథైవ తవ పుత్రోఽపి సర్వోద్యోగేన మారిష ।
విందానువిందౌ సమరే పరివార్యావతస్థివాన్ ॥ 6-86-37 (42554)
అర్జునశ్చాపి సంక్రుద్ధః క్షత్రియాన్క్షత్రియర్షభః ।
అయోధయత సంగ్రామే వజ్రపాణిరివాసురాన్ ॥ 6-86-38 (42555)
ద్రోణాస్తు సమరే క్రుద్ధః పుత్రస్య ప్రియకృత్తవ ।
వ్యధమత్సర్వపాంచాలాంస్తూలరాశిమివానలః ॥ 6-86-39 (42556)
దుర్యోధనపురోగాస్తు పుత్రాస్తవ విశాంపతే ।
పరివార్య రణే భీష్మం యుయుధుః పాండవైః సహ ॥ 6-86-40 (42557)
తతో దుర్యోధనో రాజా లోహితాయతి భాస్కరే।
అబ్రవీత్తావకాన్సర్వాంస్త్వరధ్వమితి భారత ॥ 6-86-41 (42558)
యుధ్యతాం తు తథా తేషాం కుర్వతాం కర్మ దుష్కరం।
అస్తం గిరిమథారూఢే అప్రకాశతి భాస్కరే ॥ 6-86-42 (42559)
ప్రావర్తత నదీ ఘోరా శోణితౌఘతరంగిణీ ।
గోమాయుగణసంకీర్ణా క్షణేన క్షణదాముఖే ॥ 6-86-43 (42560)
శివాభిరశివాభిశ్చ రువద్భిర్భైరవం రవం।
ఘోరమాయోధనం జజ్ఞే భూతసంఘైః సమాకులం ॥ 6-86-44 (42561)
రాక్షసాశ్చ పిశాచాశ్చ తథాన్యే పిశితాశినః ।
సమంతతో వ్యదృశ్యంత శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-86-45 (42562)
అర్జునోఽథ సుశర్మాదీన్రాజ్ఞస్తాన్సపదానుగాన్।
విజిత్య పృతనామధ్యే యయౌ స్వశిబిరం ప్రతి ॥ 6-86-46 (42563)
యుధిష్ఠిరోఽపి కౌరవ్యో భ్రాతృభ్యాం సహితస్తథా।
యయౌ స్వశిబిరం రాజా నిశాయాం సేనయా వృతః ॥ 6-86-47 (42564)
భీమసేనోఽపి రాజేంద్ర దుర్యోధనముఖాన్రథాన్ ।
అవజిత్య తతః సంఖ్యే యయౌ స్వశిబిరం ప్రతి ॥ 6-86-48 (42565)
దుర్యోధనోఽపి నృపతిః పరివార్య మహారణే।
భీష్మం శాంతనవం తూర్ణం ప్రయాతః శిబిరం ప్రతి ॥ 6-86-49 (42566)
ద్రోణో ద్రౌణిః కృపః శల్యః కృతవర్మా చ సాత్వతః ।
పరివార్య చమూం సర్వాః ప్రయయుః శిబిరం ప్రతి ॥ 6-86-50 (42567)
తథైవ సాత్యకీ రాజంధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః।
పరివార్య రణే యోధాన్యయతుః శిబిరం ప్రతి ॥ 6-86-51 (42568)
ఏవమేతే మహారాజ తావకాః పాండవైః సహ।
పర్యవర్తంత సహితా నిశాకాలే పరంతప ॥ 6-86-52 (42569)
తతః స్వశిబిరం గత్వా పాండవాః కురవస్తథా ।
న్యవసంత మహారాజ పూజయంతః పరస్పరం ॥ 6-86-53 (42570)
రక్షాం కృత్వా తతః శూరా న్యస్య గుల్మాన్యథావిధి।
అపనీయ చ శల్యాని స్నాత్వా చ వివిధైర్జలైః ॥ 6-86-54 (42571)
కృతస్వస్త్యయనాః సర్వే స్తూయమానాశ్చ బందిభిః ।
గీతవాదిత్రశబ్దేన వ్యక్రీడంత యశస్వినః ॥ 6-86-55 (42572)
ముహూర్తాదివ తత్సర్వమభవత్స్వర్గసన్నిభం ।
న హి యుద్ధకథాం కాంచిత్తత్రాకుర్వన్మహారథాః ॥ 6-86-56 (42573)
తే ప్రసుప్తే బలే తత్ర పరిశ్రాంతజనే నృప ।
హస్త్యశ్వబహులే రాత్రౌ ప్రేక్షణీయే బభూవతుః ॥ ॥ 6-86-57 (42574)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి సప్తమదివసయుద్ధే షడశీతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 087
॥ శ్రీః ॥
6.87. అధ్యాయః 087
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ఉభయసేనయోర్వ్యూహరచనాపూర్వకం పరస్పరాభియానం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-87-0 (42575)
సంజయ ఉవాచ। 6-87-0x (4166)
పరిణాంయ నిశాం తాం తు సుఖసుప్తా జనేశ్వరాః।
కురవః పాండవాశ్చైవ పునర్యుద్ధాయ నిర్యయుః ॥ 6-87-1 (42576)
తతః శబ్దో మహానాసీత్సేనయోరుభయోర్నృప ।
నిర్గచ్ఛమానయోః సంఖ్యే యథా సాగరయోరివ ॥ 6-87-2 (42577)
తతో దుర్యోధనో రాజా చిత్రసేనో వివింశతిః।
భీష్మశ్చ రథినాం శ్రేష్ఠో భారద్వాజశ్చ వై ద్విజః ॥ 6-87-3 (42578)
ఏకీభూతాః సుసంయత్తాః కౌరవాణాం మహాచమూం ।
వ్యూహాయ విదధూ రాజన్పాండవాన్ప్రతిదంశితాన్ ॥ 6-87-4 (42579)
కూర్మవ్యూహం తతః కృత్వా పితా తవ విశాంపతే ।
సాగరప్రతిమం ఘోరం వాహనోర్మితరంగిణం ॥ 6-87-5 (42580)
అగ్రతః సర్వసైన్యానాం భీష్మః శాంతనవో యయౌ ।
మాలవైర్దాక్షిణాత్యైశ్చ ఆవంత్యైశ్చ సమన్వితః ॥ 6-87-6 (42581)
తతోఽనంతరమేవాసీద్భారద్వాజః ప్రతాపవాన ।
పులిందైః పారదైశ్చైవ తథా క్షుద్రకమాలవైః ॥ 6-87-7 (42582)
ద్రోణాదనంతరం యత్తో భగదత్తః ప్రతాపవాన్ ।
మగధైశ్చ కలింగైశ్చ పిశాచైశ్చ విశాంపతే ॥ 6-87-8 (42583)
ప్రాగ్జ్యోతిషాదను నృపః కౌసల్యోఽథ బృహద్బలః ।
మేకలైః కురువిందైశ్చ త్రైపురైశ్చ సమన్వితాః ॥ 6-87-9 (42584)
బృహద్బలాదను నృపస్త్రిగర్తః ప్రస్థలాధిపః।
కాంభోజైర్బహుభిః సార్ధం యవనైశ్చ సహస్రశః ॥ 6-87-10 (42585)
ద్రౌణిస్తు రభసః శూరస్త్రైగర్తాదను భారత।
ప్రయయౌ సింహనాదేన నాదయానో ధరాతలం ॥ 6-87-11 (42586)
తథా సర్వేణ సైన్యేన రాజా దుర్యోధనస్తదా।
ద్రౌణేరనంతరం ప్రాయాత్సోదర్యైః పరివారితః ॥ 6-87-12 (42587)
దుర్యోధనాదను తతః కృపః శారద్వతో యయౌ।
ఏవమేష మహావ్యూహః ప్రయయౌ సాగరోపమః ॥ 6-87-13 (42588)
రేజుస్తత్ర పతాకాశ్చ శ్వేతచ్ఛత్రాణి భారత ।
అంగదాన్యత్ర చిత్రాణి మహార్హాణి ధనూంషి చ ॥ 6-87-14 (42589)
తం తు దృష్ట్వా మహావ్యూహం తావకానాం మహారథః ।
యుధిష్ఠిరోఽబ్రవీత్తూర్ణం పార్షతం పృతనాపతిం ॥ 6-87-15 (42590)
పశ్య వ్యూహం మహేష్వాస నిర్మితం సాగరోపమం ।
ప్రతివ్యూహం రణే శూర కురు క్షిప్రం మహారథ ॥ 6-87-16 (42591)
తతః స పార్షతః క్రూరో వ్యూహం చక్రే సుదారుణం ।
శ్రృంగాటకం మహారాజ పరవ్యూహవినాశనం ॥ 6-87-17 (42592)
శ్రృంగాభ్యాం భీమసేనశ్చ సాత్యకిశ్చ మహారథః ।
రథైరనేకసాహస్రైస్తథా హయపదాతిభిః ॥ 6-87-18 (42593)
నాభావభూన్నరశ్రేష్ఠః శ్వేతాశ్వః కృష్ణసారథిః ।
మధ్యే యుధిష్ఠిరో రాజా మాద్రీపుత్రౌ చ పాండవౌ ॥ 6-87-19 (42594)
అథేతరే మహేష్వాసాః సహసైన్యా నరాధిపాః ।
వ్యూహం తం పూరయామాసుర్వ్యూహశాస్త్రవిశారదాః ॥ 6-87-20 (42595)
ఏవమేతం మహావ్యూహం వ్యూహ్య భారత పాండవాః ।
అతిష్ఠన్సమరే శూరా యోద్ధుకామా జయైషిణః ॥ 6-87-21 (42596)
భేరీశబ్దైశ్చ విమలైర్విమిశ్రైః శంఖనిఃస్వనైః ।
క్ష్వేడితాస్ఫోటితోత్క్రుష్టైర్నాదితాః సర్వతో దిశః ॥ 6-87-22 (42597)
తతః శూరాః సమాసాద్య సమరే తే పరస్పరమ।
నేత్రైరనిమిషై రాజన్నవైక్షంత పరస్పరం ॥ 6-87-24a`మనోభిస్తే మనుష్యేంద్ర యుద్ధం యోధాః ప్రచక్రిరే ।'
పునరాహూయ తేఽన్యోన్యం శరీరైరపి చక్రిరే ॥ 6-87-23 (42598)
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం ఘోరరూపం భయావహం ।
తావకానాం పరేషాం చ నిఘ్నతామితరేతరం ॥ 6-87-25 (42599)
నారాచా నిశితాః సంఖ్యే సంపతంతి స్మ భారత ।
వ్యాత్తాననా భయకరా ఉరగా ఇవ సంఘశః ॥ 6-87-26 (42600)
నిష్పేతుర్విమలాః శక్త్యస్తైలధౌతాః సుతేజనాః ।
అంబుదేభ్యో యథా రాజన్భ్రాజమానాః శతహ్రదాః ॥ 6-87-27 (42601)
గదాశ్చ విమలైః పట్టైః పినద్ధాః స్వర్ణభూషితాః।
పతంత్యస్తత్ర దృస్యంతే గిరిశృంగోపమాః శుభాః ॥ 6-87-28 (42602)
నిస్త్రింశాశ్చ వ్యదృశ్యంత విమలాంబరసన్నిభాః ।
ఆర్షభాణి చ చర్మాణి శతచంద్రాణి భారతత ॥ 6-87-29 (42603)
అశోభంత రణే రాజన్పాత్యమానాని సర్వశః ।
తేఽన్యోన్యం సమరే సేనే యుధ్యమానే నరాధిప ॥ 6-87-30 (42604)
అశోభేతాం యథా దేవదైత్యసేనే సముద్యతే।
అభ్యద్రవంత సమరే తేఽన్యోన్యం వై సమంతతః ॥ 6-87-31 (42605)
రథాస్తు రథిభిస్తూర్ణం ప్రేషితాః పరమాహవే।
యుగైర్యుగాని సంశ్లిష్య యుయుధుః పార్థివర్షభాః ॥ 6-87-32 (42606)
దంతినాం యుధ్యమానానాం సంఘర్షాత్పావకోఽభవత్ ।
దంతేషు భరతశ్రేష్ఠ సధూమః సర్వతో దిశం ॥ 6-87-33 (42607)
ప్రాసైరభిహతాః కేచిద్గజయోధాః సమంతతః ।
పతమానాః స్మ దృశ్యంతే గిరిశృంగాన్నగా ఇవ ॥ 6-87-34 (42608)
పాదాతాశ్చాప్యదృశ్యంత నిఘ్నంతోఽథ పరస్పరం ।
చిత్రరూపధరాః శూరా నఖరప్రాసయోధినః ॥ 6-87-35 (42609)
అన్యోన్యం తే సమాసాద్య కురుపాండవసైనికాః ।
అస్త్రైర్నానావిధైర్ఘోరై రణే నిన్యుర్యమక్షయం ॥ 6-87-36 (42610)
తతః శాంతనవో భీష్మో రథఘోషేణ నాదయన్ ।
అభ్యాగమద్రణే పార్థాంధనుఃశబ్దేన మోహయన్ ॥ 6-87-37 (42611)
పాండవానాం రథాశ్చాపి నదంతో భైరవం స్వనం ।
అభ్యద్రవంత సంయత్తా ధృష్టద్యుంనపురోగమాః ॥ 6-87-38 (42612)
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తవ తేషాం చ భారత।
నరాశ్వరథనాగానాం వ్యతిషక్తం పరస్పరం ॥ ॥ 6-87-39 (42613)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే సప్తాశీతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 088
॥ శ్రీః ॥
6.88. అధ్యాయః 088
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీమేన సునాభాదిదుర్యోధనానుజాష్టకహననం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-88-0 (42614)
సంజయ ఉవాచ। 6-88-0x (4167)
భీష్మం తు సమరే క్రుద్ధం ప్రతపంతం సమంతతః।
న శేకుః పాండవా ద్రష్టుం తపంతమివ భాస్కరం ॥ 6-88-1 (42615)
తతః సర్వాణి సైన్యాని ధర్మపుత్రస్య శాసనాత్।
అభ్యద్రవంత గాంగేయం మర్దయంతం శితైః శరైః ॥ 6-88-2 (42616)
స తు భీష్మో రణశ్లాఘీ తోమకాన్సహసృజ్జయాన్ ।
పాంచాలాంశ్చ మహేష్వాసాన్పాతయామాస సాయకైః ॥ 6-88-3 (42617)
తే వధ్యమానా భీష్మేణ పాంచాలాః పాండవైః సహ।
భీష్మమేవాభ్యయుస్తూర్ణం త్యక్త్వా మృత్యుకృతం భయం ॥ 6-88-4 (42618)
స తేషాం రథినాం వీరో భీష్మః శాంతనవో యుధి ।
చిచ్ఛేద సహసా రాజన్బాహూనథ శిరాంసి చ ॥ 6-88-5 (42619)
విరథాన్రథినశ్చక్రే పితా దేవవ్రతస్తవ।
పతితాన్యుత్తమాంగాని హయేభ్యో హయసాదినాం ॥ 6-88-6 (42620)
నిర్మనుష్యాంశ్చ మాతంగాఞ్శయానాన్పర్వతోపమాన్ ।
అపశ్యామ మహారాజ భీష్మాస్త్రేణ ప్రమాథితాన్ ॥ 6-88-7 (42621)
న తత్రాసీత్పుమాన్కశ్చిత్పాండవానాం విశాంపతే।
అన్యత్ర రథినాం శ్రేష్ఠద్భీమసేనాన్మహాబలాత్ ॥ 6-88-8 (42622)
స హి భీష్మం సమాసాద్య ఛాదయామాస సాయకైః ।
తతో నిష్టానకో ఘోరో భీష్మభీమసమాగమే ॥ 6-88-9 (42623)
బభూవ సర్వసైన్యానాం ఘోరరూపో భయానకః ।
తథైవ పాండవా హృష్టాః సింహనాదమథానదన్ ॥ 6-88-10 (42624)
తతో దుర్యోధనో రాజా సోదర్యైః పరివారితః।
భీష్మం జుగోప సమరే వర్తమానే జనక్షయే ॥ 6-88-11 (42625)
భీమస్తు సారథిం హత్వా భీష్మస్య రథినాం వరః।
ప్రద్రుతాశ్వే రథే తస్మింద్రవమాణే సమంతతః ॥ 6-88-12 (42626)
సునాభస్య శరేణాశు శిరశ్చిచ్ఛేద భారత ।
క్షురప్రేణ సుతీక్ష్ణేన స హతో న్యపతద్భువి ॥ 6-88-13 (42627)
హతే తస్మిన్మహారాజ తవ పుత్రే మహారథే ।
నామృష్యంత రణే శూరాః సోదరాః సప్త సంయుగే ॥ 6-88-14 (42628)
ఆదిత్యకేతుర్బహ్వాశీ కుండధారో మహోదరః ।
అపరాజితః పండితకో విశాలాక్షః సుదుర్జయః ॥ 6-88-15 (42629)
పాండవం చిత్రసన్నాహా విచిత్రకవచధ్వజాః ।
అభ్యద్రవంత సంగ్రామే యోద్ధుకామారిమర్దనాః ॥ 6-88-16 (42630)
మహోదరస్తు సమరే భీమం వివ్యాధ పత్రిభిః ।
నవభిర్వద్రసంకాశైర్నముచిం వృత్రహా యథా ॥ 6-88-17 (42631)
ఆదిత్యకేతుః సప్తత్యా బహ్వాశీ చాపి పంచభిః ।
నవత్యా కుండధారశ్చ విశాలాక్షశ్చ పంచభిః ॥ 6-88-18 (42632)
అపరాజితో మహారాజ పరాజిష్ణుర్మహారథం ।
శరైర్బహుభిరానర్చ్ఛద్భీమసేనం మహాబలం ॥ 6-88-19 (42633)
రణే పండితకశ్చైనం త్రిభిర్బాణైః సమార్పయత్।
స తం న మమృషే భీమః శత్రుభిర్వధమాహవే॥ 6-88-20 (42634)
ధనుః ప్రపీడ్య వామేన కరేణామిత్రకర్సనః ।
శిరశ్చిచ్ఛేద సమరే శరేణానతపర్వణా ॥ 6-88-21 (42635)
అపరాజితస్య సునసం తవ పుత్రస్య సంయుగే ।
పరాజితస్య భీమేన కృత్తం గామపతచ్ఛిరః ॥ 6-88-22 (42636)
అథాపరేణ భల్లేన కుండధారం మహారథం ।
ప్రాహిణోన్మృత్యులోకాయ సర్వలోకస్య పశ్యతః ॥ 6-88-23 (42637)
తతః పునరమేయాత్మా ప్రసంధాయ శిలీముఖం ।
ప్రేషయామాస సమరే పండితం ప్రతి భారత॥ 6-88-24 (42638)
స శరః పండితం హత్వా వివేశ ధరణీతలం ।
యథా నరం నిహత్యాశు భుజగః కాలచోదితః ॥ 6-88-25 (42639)
విశాలాక్షశిరశ్ఛిత్త్వా పాతయామాస భూతలే।
త్రిభిః శరైరదీనాత్మా స్మరన్క్లేశం పురాతనం ॥ 6-88-26 (42640)
మహోదరం మహేష్వాసం నారాచేన స్తనాంతరే ।
వివ్యాధ సమరే రాజన్స హతో న్యపతద్భువి ॥ 6-88-27 (42641)
ఆదిత్యకేతోః కేతుం చ చ్ఛిత్త్వా బాణేన సంయుగే ।
భల్లేన భృశతీక్ష్ణేన శిరశ్చిచ్ఛేద భారత ॥ 6-88-28 (42642)
బహ్వాశినం తత భీమః శరేణానతర్వణా ।
ప్రేషయామాస సంక్రుద్ధో యమస్య సదనం ప్రతి ॥ 6-88-29 (42643)
ప్రదుద్రువుస్తతస్తేఽన్యే పుత్రాస్తవ విశాంపతే ।
మన్యమానా హి తత్సత్యం సభాయాం తస్య భాషితం ॥ 6-88-30 (42644)
తతో దుర్యోధనో రాజా భ్రాతృవ్యసనకర్శితః।
అబ్రవీత్తావకాన్యోధాన్భీమోఽయం వధ్యతామితి ॥ 6-88-31 (42645)
ఏవమేతే మహేష్వాసాః పుత్రాస్త్వ విశాంపతే ।
భ్రాతౄన్సందృశ్య నిహతాన్ప్రస్మరంస్తే హి తద్వచః ॥ 6-88-32 (42646)
యదుక్తవాన్మహాప్రాజ్ఞః క్షత్తా హితమనామయం ।
తదిదం సమనుప్రాప్తం వచనం దివ్యదర్శినః ॥ 6-88-33 (42647)
లోభమోహసమావిష్టః పుత్రప్రీత్యా జనాధిప।
న బుధ్యసే పురా యత్తత్తథ్యముక్తం వచో మహత్ ॥ 6-88-34 (42648)
తథైవ చ వధార్థాయ పుత్రాణాం పాండవో బలీ।
నూనం జాతో మహాబాహుర్యథా హంతి స్మ కౌరవాన్ ॥ 6-88-35 (42649)
తతో దురయోధనో రాజా భీష్మమాసాద్య సంయుగే।
దుఃఖేన మహతాఽఽవిష్టో విలలాప సుదుఃఖితః ॥ 6-88-36 (42650)
నిహతా భ్రాతరః శూరా భీమసేనేన మే యుధి।
యతమానాస్తథాన్యేఽపి హన్యంతే సర్వసైనికాః ॥ 6-88-37 (42651)
భవాంశ్చ మధ్యస్థతయా నిత్యమస్మానుపేక్షతే।
సోఽహం కుపథమారూఢః పశ్య దైవమిదం మమ ॥ 6-88-38 (42652)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచః క్రూరం పితా దేవవ్రతస్తవ।
దుర్యోధనమిదం వాక్యమబ్రవీత్సమాశ్రులోచనః ॥ 6-88-39 (42653)
ఉక్తమేతన్మయా పూర్వం ద్రోణేన విదురేణ చ ।
గాంధార్యా చ యశస్విన్యా తత్త్వం తాత న బుద్ధవాన్ ॥ 6-88-40 (42654)
సమయశ్చ మయా పూర్వం కృతో వై శత్రుకర్శన ।
నాహంయుధి నియోక్తవ్యో నాప్యాచార్యః కథంచనా ॥ 6-88-41 (42655)
యయ హి ధర్తరాష్ట్రాణాం భీమో ద్రక్ష్యతి సంయుగే।
హనిష్యతి రణే నిత్యం సత్యమేతద్బ్రవీమి తే ॥ 6-88-42 (42656)
స త్వం రాజన్స్థిరో భూత్వా రణే కృత్వా దృఢాం మతిం ।
యోధయస్వ రణే పార్థాన్స్వర్గం కృత్వా పరాయణం ॥ 6-88-43 (42657)
న శక్యః పాండవా జేతుం సేంద్రైరపి సురాసురైః ।
తస్మాద్యుద్ధే స్థిరాం కృత్వా మతిం యుద్ధ్యస్వ భారత ॥ ॥ 6-88-44 (42658)
ఇతి శ్రీమన్మహాభరతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే అష్టాశీతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 089
॥ శ్రీః ॥
6.89. అధ్యాయః 089
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ధృతరాష్ట్రేణ పుత్రవధశ్రవణాత్ శోచనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-89-0 (42659)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-89-0x (4168)
దృష్ట్వా మే నిహతాన్పుత్రాన్బహూనేకేన సంజయ ।
భీష్మో ద్రోణః కృపశ్చైవ కిమకుర్వత సంయుగే॥ 6-89-1 (42660)
అహన్యహని మే పుత్రాః క్షయం గచ్ఛంతి సంజయ ।
మన్యేఽహం సర్వథా పుత్రాందైవేనోపహతాన్భృశం ॥ 6-89-2 (42661)
యత్ర మే తనయాః సర్వే జీయంతే న జయంత్యుత ।
యత్ర భీష్మస్య ద్రోణస్య కృపస్య చ మహాత్మనః ॥ 6-89-3 (42662)
సౌమదత్తేశ్చ వీరస్య భగదత్తస్య చోభయోః ।
అశ్వత్థాంనస్తథా తాత శూరాణామనివర్తినాం ॥ 6-89-4 (42663)
అన్యేషాం చైవ శూరాణాం మధ్యగాస్తనయా మమ ।
యదహన్యంత సంగ్రామే కిమన్యద్భాగధేయతః ॥ 6-89-5 (42664)
న హి దుర్యోధనో మందః పురా ప్రోక్తమబుధ్యత ।
వార్యమాణో మయా తాత భీష్మేణ విదురేణ చ ॥ 6-89-6 (42665)
గంధార్యా చైవ దుర్మేధాః సతతం హితకాంయయా ।
నాబుధ్యత పురా మోహాత్తస్య ప్రాప్తమిదం ఫలం ॥ 6-89-7 (42666)
యద్భీమసేనః సమరే పుత్రాన్మమ విచేతసః ।
అహన్యహని సంక్రుద్ధో నయతే యమసాదనం ॥ 6-89-8 (42667)
ఇదం తత్సమనుప్రాప్తం క్షత్తుర్వచనముత్తమం ।
న బుద్ధవానస్మి విభో ప్రోచ్యమానమిదం తదా ॥ 6-89-9 (42668)
నివారయ సుతం ద్యూతాత్పాండవాన్మా ద్రుహేతి చ ।
సుహృదాం హితకామానాం బ్రువతాం తత్తదేవ చ ॥ 6-89-10 (42669)
న శృణోమి పురా వాక్యం మర్త్యః పథ్యమివౌషధం ।
తదిదం సమనుప్రాప్తం వచనం సాధు భాషితం ॥ 6-89-11 (42670)
విదురద్రోణభీష్మాణాం తథాఽన్యేషాం హితైషిణాం ।
అకృత్వా వచనం పథ్యం క్షయం గచ్ఛంతి కౌరవాః ॥ 6-89-12 (42671)
తదేతత్సమతిక్రాంతం పూర్వమేవ హి సంజయ।
తస్మాన్మే వద తత్త్వేన యథా యుద్ధమవర్తత ॥ 6-89-13 (42672)
సంజయ ఉవాచ। 6-89-14x (4169)
మధ్యాహ్నే ముమహారౌద్రః సంగ్రామః సముపద్యత।
లకక్షయకరో రాజంస్తన్మే నిగదతః శృణు ॥ 6-89-14 (42673)
తతః సర్వాణి సైన్యాని ధర్మపుత్రస్య శాసనాత్।
సంరబ్ధాన్యభ్యవర్తంత భీష్మమేవ జిఘాంసయా ॥ 6-89-15 (42674)
ధృష్టద్యుంనః శిఖండీ చ సాత్యకిశ్చ మహారథః ।
యుక్తానీకా మహారాజ భీష్మమేవ సమభ్యయుః ॥ 6-89-16 (42675)
విరాటో ద్రుపదశ్చైవ సహితాః సర్వసోమకైః ।
అభ్యద్రవంత సంగ్రామే భీష్మమేవ మహారథం ॥ 6-89-17 (42676)
కేకయా ధృష్టకేతుశ్చ కుంతిభోజశ్చ దంశితః ।
శుక్తానీకా మహారాజ భీష్మమేవ సమభ్యయుః ॥ 6-89-18 (42677)
అర్జునో ద్రౌపదశ్చైవ కుంతిభోజశ్చ దంశితః ।
దుర్యోధనసమాదిష్టాన్రాజ్ఞః సర్వాన్సమభ్యయుః ॥ 6-89-19 (42678)
అభిమన్యుస్తథా శూరో హైడింబశ్చ మహారథః ।
భీమసేనశ్చ సంక్రుద్ధస్తేఽభ్యధావంత కౌరవాన్ ॥ 6-89-20 (42679)
త్రిధాభూతైరవధ్యంత పాండవైః కౌరవా యుధి।
తథైవ కౌరవై రాజన్నవధ్యంత పరే రణే ॥ 6-89-21 (42680)
ద్రోణస్తు రథినాం శ్రేష్ఠః సోమకాన్సృంజయైః సహ ।
అభ్యధావత సంక్రుద్ధః ప్రేషయిష్యన్యమక్షయం ॥ 6-89-22 (42681)
తత్రాక్రందో మహానాసీత్సృంజయానాం మహాత్మానాం ।
వధ్యతాం సమరే రాజన్భారద్వాజేన ధన్వినా ॥ 6-89-23 (42682)
ద్రోణేన నిహతాస్తత్ర క్షత్రియా బహవో రణే।
విచేష్టంతో హృదృశ్యంత వ్యాధిక్లిష్టా వరా ఇవ ॥ 6-89-24 (42683)
కూజతాం క్రందతాం చైవ స్తనతాం చైవ భారత।
అనిశం శుశ్రువే శబ్దః క్షుత్క్లిష్టానాం నృణామివ ॥ 6-89-25 (42684)
తథైవ కౌరవేయాణాం భీమసేనో మహాబలః ।
చకార కదనం ఘోరం క్రుద్ధః కాల ఇవాపరః ॥ 6-89-26 (42685)
వధ్యతాం తత్ర సైన్యానామన్యోన్యేన మహారణే ।
ప్రావర్తత నదీ ఘోరా రుధిరౌఘపరవాహినీ ॥ 6-89-27 (42686)
స సంగ్రామో మహారాజ ఘోరరూపోఽభవన్మహాన్ ।
కురూణాం పాణడవానాం చ యమరాష్ట్రవివర్ధనః ॥ 6-89-28 (42687)
తతో భీమో రణే క్రుద్ధో రభసశ్చ విశేషతః।
గజానీకం సమాసాద్య ప్రేషయామాస మృత్యవే ॥ 6-89-29 (42688)
తత్ర భారత భీమేన నారాచాభిహతా గజాః ।
పేతుర్నేదుశ్చ సేదుశ్చ దిశశ్చ పరిబభ్రముః ॥ 6-89-30 (42689)
ఛిన్నహస్తా మహానాగాశ్ఛిన్నగాత్రాశ్చ మారిష ।
క్రౌంచవద్వ్యనదన్భీతాః పృథివీమధిశేరతే ॥ 6-89-31 (42690)
నకులః సహదేవశ్చ హయానీకమభిద్రుతౌ।
తే హయాః కాంచనాపీడా రుక్మభాండపరిచ్ఛదాః ॥ 6-89-32 (42691)
వధ్యమానా వ్యదృశ్యంత శతశోఽథ సహస్రశః।
పతిద్భిస్తురగై రాజన్సమాస్తీర్యత మేదినీ ॥ 6-89-33 (42692)
నిర్జిహ్వైశ్చ శ్వసద్భిశ్చ కూజద్భిశ్చ గతాసుభిః ।
హయైర్బభౌ నరశ్రేష్ఠ నానారూపధరైర్ధరా ॥ 6-89-34 (42693)
అర్జునేన హతైః సంఖ్యే తథా భారత రాజభిః ।
ప్రబభౌ వసుధా ఘోరా తత్రతత్ర విశాంపతే ॥ 6-89-35 (42694)
రథైర్భగ్నైర్ధ్వజైశ్ఛిన్నైర్నికృత్తైశ్చ మహాయుధైః ।
చామరైర్వ్యజనైశ్చైవ చ్ఛత్రైశ్చ సుమహాప్రభైః ॥ 6-89-36 (42695)
హరైర్నిష్కైః సకేయూరైః శిరోభిశ్చ సకుండలైః ।
ఉష్ణీషైరపవిద్ధైశ్చ పతాకాభిశ్చ సర్వశః ॥ 6-89-37 (42696)
అనుకర్షైః శుభై రాజన్యోక్రైశ్చైవ సరశ్మిభిః ।
సంకీర్ణా వసుధా భాతి వసంతే కుసుమైరివ ॥ 6-89-38 (42697)
ఏవమేష క్షయో వృత్తః పాండూనామపి భారత।
క్రుద్ధే శాంతనవే భీష్మే ద్రోణే చ రథసత్తమే ॥ 6-89-39 (42698)
అశ్వత్థాంని కృపే చైవ తథైవ కృతవర్మణి।
తథేతరేషు క్రుద్ధేషు తావకానామపి క్షయః ॥ ॥ 6-89-40 (42699)
ఇతి శ్రీమన్మహాభరతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే ఏకోననవతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-89-25 కూజతాం అవ్యక్తం ధ్వనతాం। స్తనతాం ఉచ్చైః శబ్దాయమానానాం ॥ 6-89-37 నిష్కైరురోభూషణైః ॥ 6-89-38 యోక్రైరీషాయోజనరజ్జుభిః రశ్మిభిరశ్వబంధనరజ్జుభిః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 090
॥ శ్రీః ॥
6.90. అధ్యాయః 090
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అర్జునాత్మజేన ఇరావతా శకునేరనుజానాం వధః ॥ 1 ॥ ఆర్శ్చశృంగినాంనా రాక్షసేన ఇరావతో వధః ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-90-0 (42700)
సంజయ ఉవాచ। 6-90-0x (4170)
వర్తమానే తథా రౌద్రే రాజన్వీరవరక్షయే।
శకునిః సౌబలః శ్రీమాన్పాండవాన్సముపాద్రవత్ ॥ 6-90-1 (42701)
తథైవ సాత్వతో రాజన్హార్దిక్యః పరవీరహా।
అభ్యద్రవత సంగ్రామే పాండవానాం వరూథినీం ॥ 6-90-2 (42702)
తతః కాంభోజముఖ్యానాం నదీజానాం చ వాజినాం ।
ఆరట్టానాం మహీజానాం సింధుజానాం చ సర్వశః ॥ 6-90-3 (42703)
వనాయుజానాం శుభ్రాణాం తథా పర్వతవాసినాం ।
వాజినాం బహుభిః సంఖ్యే సమంతాత్పరివారయన్ ॥ 6-90-4 (42704)
యే చాపరే తిత్తిరిజా జవనా వాతరంహసః ।
సువర్ణాలంకృతైరేతైర్వర్మవద్భిః సుకల్పితైః ॥ 6-90-5 (42705)
హయైర్వాతజవైర్ముఖ్యైః పాండవస్య సుతో బలీ ।
అభ్యవర్తత తత్సైన్యం హృష్టరూపః పరంతపాః ॥ 6-90-6 (42706)
అర్జునస్య సుతః శ్రీమానిరావాన్నామ వీర్యవాన్ ।
సుతాయాం నాగరాజస్య జాతః పార్థేన ధీమతా ॥ 6-90-7 (42707)
ఐరావతేన సా దత్తా అనపత్యా మహాత్మనా ।
పత్యౌ హతే సుపర్ణేన కృపణా దీనచేతనా ॥ 6-90-8 (42708)
కార్యార్థం తాం చ జగ్రాహ పార్థః కామవశానుగాం ।
ఏవమేష సముత్పన్నః పరక్షేత్రేఽర్జునాత్మజః ॥ 6-90-9 (42709)
స నాగలోకే సంవృద్ధో మాత్రా చ పరిరక్షితః ।
పితృవ్యేణ పరిత్యక్తః పార్థద్వేషాద్దురాత్మనా ॥ 6-90-10 (42710)
ఖముత్పత్య మహారాజ నాగరాట్ సత్యవిక్రమః ।
ఇంద్రలోకం జగామాశు శ్రుత్వా తత్రార్జునం గతం ॥ 6-90-11 (42711)
సోఽభిగంయ మహాబాహుః పితరం సత్యవిక్రమః ।
అభ్యవాదయదవ్యగ్రో వినయేన కృతాంజలిః ॥ 6-90-12 (42712)
న్యవేదయత చాత్మానమర్జునస్య మహాత్మనః ।
ఇరావానస్మి భద్రం తే పుత్రశ్చాహం తవ ప్రభో ॥ 6-90-13 (42713)
మాతుః సమాగమో యశ్చ తత్సర్వం ప్రత్యవేదయత్ ।
తచ్చ సర్వం యథావృత్తమనుసస్మార పాండవః ॥ 6-90-14 (42714)
పరిష్వజ్య సుతం చాపి ఆత్మనః సదృశం గుణైః ।
ప్రీతిమాననయత్పార్థో దేవరాజనివేశనం ॥ 6-90-15 (42715)
సోఽర్జునేన సమాజ్ఞప్తో దేవలోకే తదా నృప ।
ప్రీతిపూర్వం మహాబాహుః స్వకార్యం ప్రతి భారత ॥ 6-90-16 (42716)
`స చాపి నరశార్దూలః శార్దూలసమవిక్రమః।'
అబ్రవీచ్చ తదా పార్థమయమస్మి తవానఘ ॥ 6-90-17 (42717)
స్థితః ప్రేష్యశ్చ పుత్రశ్చ సర్వథా త్వం ప్రశాధి మాం ।
కం కరోమి చ తే కామం కం చ కామం త్వమిచ్ఛసి ॥ 6-90-18 (42718)
పరిష్వజ్య సుతం ప్రేంణా వాసవిః ప్రత్యువాచ తం।
ప్రీతిపూర్వం చ కార్యం చ కార్యా ప్రీతిశ్చ మానదః ॥' 6-90-19 (42719)
యుద్ధకాలే తు సాహాయ్యం దాతవ్యం నో భవేదితి ।
బాఢమిత్యేవముక్త్వా తు యుద్ధకాల ఇహాగతః ॥ 6-90-20 (42720)
కామవర్ణజవైరశ్వైః సర్వతః శుశుభే వృతః ।
తే హయాః కాంచనాపీడా నానావర్ణా మనోజవాః ॥ 6-90-21 (42721)
ఉత్పేతుః సహసా రాజన్హంసా ఇవ మహోదధౌ ।
తే త్వదీయాన్సమాసాద్య హయసంఘాన్మనోజవాన్ ॥ 6-90-22 (42722)
క్రోడైః క్రోడానభిఘ్నంతో ఘోణాభిశ్చ పరస్పరం ।
నిపేతుః సహసా రాజన్సువేగాభిహతా భువి ॥ 6-90-23 (42723)
నిపతద్భిస్తథా తైశ్చ హయసంఘైః పరస్పరం ।
శుశ్రువే దారుణః శబ్దః సుపర్ణపతనే యథా ॥ 6-90-24 (42724)
తథైవ తావకా రాజన్సమేత్యాన్యోన్యమాహవే ।
పరస్పరవధం ఘోరం చక్రుస్తే హయసాదినః ॥ 6-90-25 (42725)
తస్మింస్తథా వర్తమానే సంకులే తుములే భృశం ।
ఉభయోరపి సంశాంతా హయసంఘాః సమంతతః ॥ 6-90-26 (42726)
ప్రక్షీణసాయకాః శూరా నిహతాశ్వాః శ్రమాతురాః ।
విలయం సమనుప్రాప్తాస్తక్షమాణాః పరస్పరం ॥ 6-90-27 (42727)
తతః క్షీణే హయానికే కించిచ్ఛేషే చ భారత ।
సౌబలస్యానుజాః శూరా నిర్గతా రణమూర్ధని ॥ 6-90-28 (42728)
వాయువేగసమస్పర్శాంజవే వాయుసమాంశ్చ తే।
ఆరుహ్య బలసంపన్నాన్వయఃస్థాంస్తురగోత్తమాన్ ॥ 6-90-29 (42729)
గజో గవాక్షో వృషకశ్చర్మవానార్జయః శుకః।
షడేతే బలసంపన్నా నిర్యయుర్మహతో బలాత్ ॥ 6-90-30 (42730)
వార్యమాణాః శకునినా స్వైశ్చ యోధైర్మహాబలైః ।
సన్నద్ధా యుద్ధకుశలా రౌద్రరూపా మహాబలాః ॥ 6-90-31 (42731)
తదనీకం మహాబహో భిత్త్వా పరమదుర్జయం ।
బలేన మహతా యుక్తాః స్వర్గాయ విజయైషిణః ॥ 6-90-32 (42732)
వివిశుస్తే తదా హృష్టా గాంధారా యుద్ధదుర్మదాః ।
తాన్ప్రవిష్టాంస్తదా దృష్ట్వా ఇరావానపి వీర్యవాన్ ॥ 6-90-33 (42733)
అబ్రవీత్సమరే యోధాన్స్వాన్విచిత్రహయస్థితాన్ ।
యథైతే ధార్తరాష్ట్రస్య యోధాః సానుగవాహనాః ॥ 6-90-34 (42734)
హన్యంతే సమరే సర్వే తథా నీతిర్విధీయతాం ।
బాఢమిత్యేవముక్త్వా తే సర్వే యోధా ఇరావతః ॥ 6-90-35 (42735)
జఘ్నుస్తేషాం బలానీకం దుర్జయం సమరే పరైః ।
తదనీకమనీకేన సమరే వీక్ష్య పాతితం ॥ 6-90-36 (42736)
అమృష్యమాణాస్తే సర్వే సుబలస్యాత్మజా రణే ।
ఇరావంతమభిద్రుత్య సర్వతః పర్యవారయన్ ॥ 6-90-37 (42737)
తాడయంతః శితైః ప్రాసైశ్చోదయంతః పరస్పరం।
తే శూరాః పర్యధావంత కుర్వంతో మహదాకులం ॥ 6-90-38 (42738)
ఇరావానథ నిర్భిన్నః ప్రాసైస్తీక్ష్ణైర్మహాత్మభిః ।
స్రవతా రుధిరేణాక్తస్తోత్రైర్విద్ధ ఇవ ద్విపః ॥ 6-90-39 (42739)
ఉరస్యపి చ పృష్ఠే చ పార్శ్వయోశ్చ భృశాహతః ।
ఏకో బహుభిరత్యర్థం ధైర్యాద్రాజన్న వివ్యథే ॥ 6-90-40 (42740)
ఇరావానపి సంక్రుద్ధః సర్వాస్తాన్నిశితైః శరైః ।
మోహయామాస సమరే విద్ధ్వా పరపురంజయః ॥ 6-90-41 (42741)
ప్రాసానుత్కృష్య తరసా స్వశరీరాదరిందమః ।
తైరేవ తాడయామాస సుబలస్యాత్మజాన్రణే ॥ 6-90-42 (42742)
వికృష్య చ శితం ఖంగం గృహీత్వా చ శరావరం ।
పదాతిర్ద్రుతమాగచ్ఛజ్జిఘాంసుః సౌబలాన్యుధి ॥ 6-90-43 (42743)
తతః ప్రత్యాగతప్రాణాః సర్వే తే సుబలాత్మజాః ।
భూయః క్రోధసమావిష్టా ఇరావంతమభిద్రుతాః ॥ 6-90-44 (42744)
ఇరావానపి ఖంగేన దర్శయన్పాణిలాఘవం ।
అభ్యవర్తత దేవాంశ్చ మానుషాంశ్చైవ సంయుగే ॥ 6-90-45 (42745)
లాఘవేనాథ చరతః సర్వే తే సుబలాత్మజాః ।
అంతరం నాభ్యగచ్ఛంత చరంతః శీఘ్రగైర్హయైః ॥ 6-90-46 (42746)
భూమిష్ఠమథ తం సహ్ఖ్యే హ్యంతరిక్షాదవప్లుతం ।
పరివార్య భృశం సర్వే గ్రహీతుముపచక్రముః ॥ 6-90-47 (42747)
అథాభ్యాశగతానాం తేషాం గాత్రాణ్యకృంతత ।
అసిహస్తోఽస్త్రహస్తానాం తేషాం గాత్రాణ్యకృంతత ॥ 6-90-48 (42748)
ఆయుధాని చ సర్వేషాం బాహూనపి విభూషితాన్।
అపతంత నికృత్తాంగా మృతా భూమౌ గతాసవః ॥ 6-90-49 (42749)
వృషకస్తు మహారాజ బహుధా విపరిక్షతః।
అముచ్యత మహారౌద్రాత్తస్మాద్వీరావకర్తనాత్ ॥ 6-90-50 (42750)
తాన్సర్వాన్పతితాందృష్ట్వా భీతో దుర్యోధనస్తతః।
అభ్యధావత సంక్రుద్ధో రాక్షసం ఘోరదర్శనం ॥ 6-90-51 (42751)
ఆర్శ్యశృంగిం మహేష్వాసం మాయావినమరిందమం।
వైరిణం భీమసేనస్య పూర్వం బకవధేన వై ॥ 6-90-52 (42752)
పశ్య వీర యథా హ్యేష ఫల్గునస్య సుతో బలీ।
మాయావీ విప్రియం కర్తుమకార్షీన్మే బలక్షయం ॥ 6-90-53 (42753)
త్వం చ కామగమస్తాత మాయాస్త్రే చ విశారదః ।
కృతవైరశ్చ పార్థేన తస్మాదేనం రణే జహి ॥ 6-90-54 (42754)
బాఢమిత్యేవముక్త్వా తు రాక్షసో ఘోరదర్శనః ।
ప్రయయౌ సింహనాదేన యత్రార్జునసుతో యువా ॥ 6-90-55 (42755)
స యోధైర్యుద్ధకుశలైర్విమలప్రాసయోధిభిః ।
వీరైః ప్రహారిభిర్యుక్తైః స్వైరనీకైః సమావృతః ॥ 6-90-56 (42756)
[హతశేషైర్మహారాజ ద్విసాహస్త్రైర్హయోత్తమైః]
నిహంతుకామః సమరే ఇరావంతం మహాబలం ॥ 6-90-57 (42757)
ఇరావానపి సంక్రుద్ధస్త్వరమాణః పరాక్రమీ
హంతుకామమయిత్రఘ్నో రాక్షసం ప్రత్యవారయత్ ॥ 6-90-58 (42758)
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య రాక్షసః సుమహాబలః।
త్వరమాణస్తతో మాయాం ప్రయోక్తుముపచక్రమే ॥ 6-90-59 (42759)
తేన మాయామయాః సృష్టా హయాస్తావంత ఏవ హి।
స్వారూఢా రాక్షసైర్ఘోరైః శూలపట్టసధారిభిః ॥ 6-90-60 (42760)
తే సంరబ్ధాః సమాగంయ ద్విసాహస్రాః ప్రహారిణః।
అచిరాద్గమయామాసుః ప్రేతలోకం పరస్పరం ॥ 6-90-61 (42761)
తస్మింస్తు నిహతే సైన్యే తావుభౌ యుద్ధదుర్మదౌ।
సంగ్రామే సమతిష్ఠేతాం యథా వై వృత్రవాసవౌ ॥ 6-90-62 (42762)
ఆద్రవంతమభిప్రేక్ష్య రాక్షసం యుద్ధదుర్మదం ।
ఇరావాథ సంరబ్ధః ప్రత్యధావన్మహాబలః ॥ 6-90-63 (42763)
సమభ్యాశగతస్యాజౌ తస్య ఖంగేన దుర్మదః ।
చిచ్ఛేద కార్ముకం దీప్తం శరవాపం చ కంచుకం ॥ 6-90-64 (42764)
స నికృత్తం ధనుర్దృష్ట్వా ఖం జవేన సమావిశత్।
ఇరావంతమభిక్రుద్ధం మోహయన్నివ మాయయా ॥ 6-90-65 (42765)
తతోఽంతరిక్షముత్పత్య ఇరావానపి రాక్షసం।
విమోహయిత్వా మాయాభిసత్స్య గాత్రామి సాయకైః ॥ 6-90-66 (42766)
చిచ్ఛేద సర్వమర్మజ్ఞః కామరూపో దురాసదః ।
తథా స రాక్షసశ్రేష్ఠః శరైః కృత్తః పునః పునః ॥ 6-90-67 (42767)
సంబభూవ మహారాజ సమవాప చ యౌవనం ।
మాయా హి సహరాజ సమవాప చ యౌవనం ॥ 6-90-68 (42768)
ఏవం తద్రాక్షసస్యాంగం ఛిన్నంఛిన్నం వ్యరోహత ।
ఇరావానపి సంక్రుద్ధో రాక్షసం త మహాబలం ॥ 6-90-69 (42769)
పరశ్వథేన తీక్ష్ణేన చిచ్ఛేద చ పునః పునః ।
స తేన బలినా వీరశ్ఛిద్యమాన ఇవ ద్రుమః ॥ 6-90-71aరాక్షసో వ్యనదద్ధోరం స శబ్దస్తుములోఽభవత్।
పరశ్వథక్షతం రక్షః సుస్రావ బహుశోణితం ॥ 6-90-70 (42770)
తతశ్రుక్రోధ బలవాంశ్చక్రే వేగం చ సంయుగే।
ఆర్శ్యశృంగిస్తతో దృష్ట్వా సమరే శత్రుమూర్చితం ॥ 6-90-72 (42771)
కృత్వా ఘోరం మహద్రూపం గ్రహీతుముపచక్రమే ।
అర్జునస్య సుతం వీరమిరావంతం యశస్వినం ॥ 6-90-73 (42772)
సంగ్రామశిరసో మధ్యే సర్వేషాం తత్ర పశ్యతాం।
తాం దృష్ట్వా తాదృశీం మాయాం రాక్షసస్య దురాత్మనః ॥ 6-90-74 (42773)
ఇరావానపి సంక్రుద్ధో మాయాం స్రష్టుం ప్రచక్రమే।
తస్య క్రోధాభిభూతస్య సమరేష్వనివర్తినః ॥ 6-90-75 (42774)
యోఽన్వయో మాతృకస్తస్య స ఏనమభిపేదివాన్।
స నాగైర్బహుభీ రాజన్నిరావాన్సంవృతో రణే ॥ 6-90-76 (42775)
దధార సుమహద్రూపమనంత ఇవ భోగవాన్।
తతో బహువిధైర్నాగైశ్ఛాదయామాస రాక్షసం ॥ 6-90-77 (42776)
ఛాద్యమానస్తు నాగైః స ధ్యాత్వా రాక్షసపుంగవః।
సౌపర్ణం రూపమాస్థాయ భక్షయామాస పన్నగం ॥ 6-90-78 (42777)
మాయయా భక్షితే తస్మిన్నన్వయే తస్య మాతృకే ।
విమోహితమిరావంతం న్యహనద్రాక్షసోఽసినా ॥ 6-90-79 (42778)
సకుండలం సముకుటం పద్మేందుసదృశప్రభం ।
ఇరావతః శిరో రక్షః పాతయామాస భూతలే ॥ 6-90-80 (42779)
తస్మింస్తు నిహతే వీరే రాక్షసేనార్జునాత్మజే।
విశోకాః సమపద్యంత ధార్తరాష్ట్రాః సరాజకాః ॥ 6-90-81 (42780)
తస్మిన్మహతి సంగ్రామే తాదృశే భైరవే పునః।
మహాన్వ్యతికరో ఘోరః సేనయోః సమపద్యత ॥ 6-90-82 (42781)
గజా హయాః పదాతాశ్చ విమిశ్రా దంతిభిర్హతాః ।
రథాశ్వా దంతినశ్చైవ పత్తిభిస్తత్ర సూదితాః ॥ 6-90-83 (42782)
తథా పత్తిరథౌఘాశ్చ హయాశ్చ బహవో రణే।
రథిభిర్నిహతా రాజంస్తవ తేషాం చ సంకులే ॥ 6-90-84 (42783)
అజానన్నర్జునశ్చాపి నిహతం పుత్రమౌరసం।
జఘాన సమరే శూరాన్రాజ్ఞస్తాన్భీష్మరక్షిణః ॥ 6-90-85 (42784)
తథైవ తావకా రాజన్సృంజయాశ్చ సహస్రశః।
జుహ్వతః సమరే ప్రాణాన్నిజఘ్రురితరేతరం ॥ 6-90-86 (42785)
ముక్తకేశా వికవచా విరథాశ్ఛిన్నకార్ముకాః ।
బాహుభిః సమయుధ్యంత సమవేతాః పరస్పరం ॥ 6-90-87 (42786)
తథా మర్మాతిగైర్భీష్మో నిజఘాన మహారథాన్।
కంపయన్సమరే సేనాం పాండవానాం పరంతపః ॥ 6-90-88 (42787)
తేన యౌధిష్ఠిరే సైన్యే బహవో మానవా హతాః।
దంతినః సాదినశ్చైవ రథినోఽథ హయాస్తథా ॥ 6-90-89 (42788)
తత్ర భారత భీష్మస్య రణే దృష్ట్వా పరాక్రమం ।
అత్యద్భుతమపశ్యామ శక్రస్యేవ పరాక్రమం ॥ 6-90-90 (42789)
తథైవ భీమసేనస్య పార్షతస్య చ భారత।
రౌద్రమాసీద్రణే యుద్ధం సాత్యకస్య చ ధన్వినః ॥ 6-90-91 (42790)
దృష్ట్వా ద్రోణస్య విక్రాంతం పాండవాన్భయమావిశత్ ।
ఏక ఏవ రణే శక్తో నిహంతుం సర్వసైనికాన్ ॥ 6-90-92 (42791)
కిం పునః పృథివీశూరైర్యోధవ్రాతైః సమావృతః।
ఇత్యబ్రువన్మహారాజ రణే ద్రోణేన పీడితాః॥ 6-90-93 (42792)
వర్తమానే తథా రౌద్రే సంగ్రామే భరతర్షభ ।
ఉభయోః సేనయోః శూరా నామృష్యంత పరస్పరం ॥ 6-90-94 (42793)
ఆవిష్టా ఇవ యుధ్యంతే రక్షోభూతైర్మహాబలైః ।
తావకాః పాండవేయాశ్చ సంరబ్ధాస్తాత ధన్వినః ॥ 6-90-95 (42794)
న స్మ పశ్యామహే కంచిత్ప్రాణాన్యః పరిరక్షతి।
దైవాసురాభే సమరే తస్మిన్యోధా నరాధిప ॥ ॥ 6-90-96 (42795)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే నవతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-90-3 వాజినాం వేగవతాం వాజినామశ్వానాం బహుభిర్గణైః పరివారయన్నితి గణశబ్దాధ్యాహారేణ ద్వయోః సంబంధః ॥ 6-90-6 పాండవస్యార్జునస్య సుత ఇరావాన్ ॥ 6-90-7 నాగరాజస్య ఐరావతస్య ॥ 6-90-10 పితృవ్యేణ అశ్వసేనేన ॥ 6-90-57 అయమర్ధః శ్లోకో దాక్షిణాత్యకోశేషు నాస్తి ఖo ఝo పుస్తకయోరస్తి ॥ 6-90-95 ఆవిష్టాః గ్రహాద్యావిష్టాః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 091
॥ శ్రీః ॥
6.91. అధ్యాయః 091
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
దుర్యోధనఘటోత్కచయోర్యుద్ధం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-91-0 (42796)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-91-0x (4171)
ఇరావంతం తు నిహతం దృష్ట్వా పార్థా మహారథాః ।
సంగ్రామే కిమకుర్వంత తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-91-1 (42797)
సంజయ ఉవాచ। 6-91-2x (4172)
ఇరావంతం తు నిహతం సంగ్రామే వీక్ష్య రాక్షసః।
వ్యనదత్సుమహానాదం భైమసేనిర్ఘటోత్కచః ॥ 6-91-2 (42798)
నదతస్తస్య శబ్దేన పృథివీ సాగరాంబరా ।
సపర్వతవనా రాజంశ్చచాల సుభృశం తదా ॥ 6-91-3 (42799)
అంతరిక్షం దిశశ్చైవ సర్వాశ్చ ప్రదిశస్తథా ।
`చేలుశ్చ సహసా తత్ర తేన నాదేన నాదితాః' 6-91-4 (42800)
తం శ్రుత్వా సుమహానాదం తవ సైన్యస్య భారత ॥
ఊరుస్తంభః సమభవద్వేపథుః స్వేద ఏవ చ। 6-91-5 (42801)
సర్వ ఏవ మహారాజ తావకా దీనచేతసః ॥
సర్వతః సమచేష్టంత సింహభీతా గజా ఇవ । 6-91-6 (42802)
నర్దిత్వా సుమహానాదం నిర్ఘాతమివ రాక్షసః ॥
జ్వలితం శూలముద్యంయ రూపం కృత్వా విభీషణం । 6-91-7 (42803)
నానారూపప్రహరణైర్వృతో రాక్షసపుంగవైః ॥
ఆజఘాన సుసంక్రుద్ధః కాలాంతకయమోపభః । 6-91-8 (42804)
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య సంక్రుద్ధం భీమదర్శనం ॥
స్వబలం చ భయాత్తస్య ప్రాయశో విముఖీకృతం । 6-91-9 (42805)
తతో దుర్యోధనో రాజా ఘటోత్కచముపాద్రవత్ ॥
ప్రగృహ్య విపులం చాపం సింహవద్వినదన్ముహుః । 6-91-10 (42806)
పృష్ఠతోఽనుయయౌ చైనం స్రవద్భిః పర్వతోపమైః ॥
కుంజరైర్దశసాహస్రైర్వంగానామధిపః స్వయం ॥ 6-91-11 (42807)
పుత్రం తవ మహారాజ చుకోప స నిశాచరః ।
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం ॥ 6-91-12 (42808)
రాక్షసానాం చ రాజేంద్ర దుర్యోధనబలస్య చ।
గజానీకం చ సంప్రేక్ష్య మేఘబృందమివోదితం ॥ 6-91-13 (42809)
అభ్యధావంత సంక్రుద్ధా రాక్షసాః శస్త్రపాణయః ।
నదంతో వివిధాన్నాదాన్మేఘా ఇవ సవిద్యుతః ॥ 6-91-14 (42810)
శరశక్త్యృష్టినారాచైర్నిఘ్నంతో గజయోధినః ।
భిండిపాలైస్తథా శూలైర్ముద్గరైః సపరశ్వథైః ॥ 6-91-15 (42811)
పర్వతాగ్రైశ్చ వృక్షైశ్చ నిజఘ్నుస్తే మహాగజాన్ ।
భిన్నకుంభాన్విరుధిరాన్భిన్నగాత్రాంశ్చ వారణాన్ ॥ 6-91-16 (42812)
అపశ్యామ మహారాజ వధ్యమానాన్నిశాచరైః ।
తేషు ప్రక్షీయమాణేషు భగ్నేషు గజయోధిషు ॥ 6-91-17 (42813)
దుర్యోధనో మహారాజ రాక్షసాన్సముపాద్రవత్।
అమర్షవశమాపన్నస్త్యక్త్వా జీవితాత్మనః ॥ 6-91-18 (42814)
ముమోచ నిశితాన్బాణాన్రాక్షసేషు పరంతప ।
జఘాన చ మహేష్వాసః ప్రధానాంస్తత్ర రాక్షసాన్ ॥ 6-91-19 (42815)
సంక్రుద్ధో భరతశ్రేష్ఠ పుత్రో దుర్యోధనస్తవ ।
వేగవంతం మహారౌద్రం విద్యుజ్జిహ్వం ప్రమాథినం ॥ 6-91-20 (42816)
శరైశ్చతుర్భిశ్చతురో నిజఘాన మహాబలః ।
తతః పునరమేయాత్మా శరవర్షం దురాసదం ॥ 6-91-21 (42817)
ముమోచ భరతశ్రేష్ఠో నిశాచరబలం ప్రతి।
తత్తు దృష్ట్వా మహత్కర్మ పుత్రస్య తవ మారిష ॥ 6-91-22 (42818)
క్రోధేనాభిప్రజజ్వాల భైమసేనిర్మహాబలః ।
స విష్ఫార్య మహచ్చాపమింద్రాశనిసమప్రభం ॥ 6-91-23 (42819)
అభిదుద్రావ వేగేన దుర్యోధనమరిందమం ।
తమాపతంతముద్వీక్ష్య కాలసృష్టమివాంతకం ॥ 6-91-24 (42820)
న వివ్యథే మహారాజ పుత్రో దుర్యోధనస్తవ।
అథైనమబ్రవీత్క్రుద్ధః క్రూరః సంరక్తలోచనః ॥ 6-91-25 (42821)
ఘటోత్కచ ఉవాచ। 6-91-26x (4173)
అద్యానృణ్యం గమిష్యామి పితౄణాం మాతురేవ చ।
యే త్వయా సునృశంసేన దీర్ఘకాలం ప్రవాసితాః ॥ 6-91-26 (42822)
యచ్చ తే పాండవా రాజంశ్ఛలద్యూతే పరాజితాః ।
యచ్చైవ ద్రౌపదీ కృష్ణా ఏవవస్త్రా రజస్వలా ॥ 6-91-27 (42823)
సభామానీయ దుర్బుద్ధే బహుధా క్లేశితా త్వయా।
తవ చ ప్రియకామేన ఆశ్రమస్థా దురాత్మనా ॥ 6-91-28 (42824)
సైంధవేన పరామృష్టా పరిభూయ పితౄన్మమ ।
ఏతేషామపమానానామన్యేషాం చ కులాధమ ॥ 6-91-29 (42825)
అంతమద్య గమిష్యామి యది నోత్సృజసే రణం।
ఏవముక్త్వా తు హైడింబో మహద్విష్ఫార్య కార్ముకం ॥ 6-91-30 (42826)
సందశ్య దశనైరోష్ఠం సృకిణీ పరిసంలిహన్।
శరవర్షేణ మహతా దుర్యోధనమవాకిరత్।
పర్వతం వారిధారాభిః ప్రావృషీవ బలాహకః ॥ ॥ 6-91-31 (42827)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే ఏకనవతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 092
॥ శ్రీః ॥
6.92. అధ్యాయః 092
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ఘటోత్కచయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-92-0 (42828)
సంజయ ఉవాచ। 6-92-0x (4174)
తతస్తద్బాణవర్షం తు దుఃసహం దానవైరపి।
దధార యుధి రాజేంద్రో యథా వర్షం మహాద్విపః ॥ 6-92-1 (42829)
తతః క్రోధసమావిష్టో నిఃశ్వసన్నివ పన్నగః ।
సంశయం పరమం ప్రాప్తః పుత్రస్తే భరతర్షభ ॥ 6-92-2 (42830)
ముమోచ నిశితాంస్తీక్ష్ణాన్నారాచాన్పంచవింశతిం।
తేఽపతన్సహసా రాజంస్తస్మిన్రాక్షసపుంగవే ॥ 6-92-3 (42831)
ఆశీవిషా ఇవ క్రుద్ధాః పర్వతే గంధమాదనే ।
స తైర్విద్ధః స్రవన్రక్తం ప్రభిన్న ఇవ కుంజరః ॥ 6-92-4 (42832)
దధ్రే మతిం వినాశాయ రాజ్ఞః స పిశితాశనః।
జగ్రాహ చ మహాశక్తిం గిరీణామపి దారిణీం ॥ 6-92-5 (42833)
సంప్రదీప్తాం మహోల్కాభామశనిం జ్వలితామివ ।
తమాగచ్ఛన్మహాబాహుర్జిఘాంసుస్తనయం తవ॥ 6-92-6 (42834)
తాముద్యతామభిప్రేక్ష్య వంగానామధిపస్త్వరన్ ।
కుంజరం గిరిసంకాశం రాక్షసం ప్రత్యచోదయత్ ॥ 6-92-7 (42835)
స నాగప్రవరేణాజౌ బలినా శీఘ్రగామినా ।
యతో దుర్యోధనరథస్తం మార్గం ప్రత్యషేధయత్ ॥ 6-92-8 (42836)
పంథానం వారయామాస కుంజరేణ సుతస్య తే।
మార్గమావారితం దృష్ట్వా రాజ్ఞా వంగేన ధీమతా ॥ 6-92-9 (42837)
ఘటోత్కచో మహారాజ క్రోధసంరక్తలోచనః ।
ఉద్యతాం తాం మహాశక్తికం తస్మింశ్చిక్షేప వారణే ॥ 6-92-10 (42838)
స తయాఽభిహతో రాజంస్తేన బాహుప్రముక్తయా।
సంజాతరుధిరోత్పీడః పపాత చ మమార చ ॥ 6-92-11 (42839)
పతత్యథ గజే చాపి వంగానామీశ్వరో బలీ।
జవేన సమభిద్రుత్య జగామ ధరణీతలం ॥ 6-92-12 (42840)
దుర్యోధోఽపి సంప్రేక్ష్య పతితం వరవారణం ।
ప్రభగ్నం చ బలం దృష్ట్వా జగామ పరమాం వ్యథాం ॥ 6-92-13 (42841)
`అశక్తః ప్రతియోద్ధుం వై దృష్ట్వా తస్య పరాక్రమం।'
క్షత్రధర్మం పురస్కృత్య ఆత్మనశ్చాతిమానితాం।
ప్రాప్తేఽపక్రనయే రాజా తస్థౌ గిరిరివాచలః ॥ 6-92-14 (42842)
రాధాన చ శితం బాణం కాలాగ్నిసమతేజసం।
సుయోచ ధరమక్రుద్ధస్తస్మిన్ఘోరే నిశాచరే ॥ 6-92-15 (42843)
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య వణిమింద్రాశనిప్రభం ।
లాఘవాన్మోచయామాస మహాత్మా వై ఘటోత్కచః ॥ 6-92-16 (42844)
భూయశ్చ నిననాదోషం క్రోధసంరక్తలోచనః ।
త్రాసయామాస రౌన్యాని యుగంతే జలదో యథా ॥ 6-92-17 (42845)
తం శ్రుత్వా నినిదం ఘోరం తస్వ భీమస్య రక్షసః।
ఆచార్యముసంగంయ భీష్మః శాంతనవోఽబ్రవీత్ ॥ 6-92-18 (42846)
యథైవ నినందో ఘోరః శ్రూయతే రాక్షసేరితః ।
హైడింబో యుధ్యతే నూనం రాజ్ఞా దుర్యోధనేన చ ॥ 6-92-19 (42847)
నైష శక్యో హి సంగ్రామే జేతుం భూతేన కేనచిత్ ।
తత్ర గచ్ఛత భద్రం వో రాజానం పరిరక్షితుం ॥ 6-92-20 (42848)
అభిద్రుత్య మహాబాహుం రాక్షసేన ప్రపీడితం।
ఏతద్ధి పరమం కృత్యం సర్వేషాం నః పరంతపాః ॥ 6-92-21 (42849)
పితామహవచః శ్రుత్వా త్వరమాణా మహారథాః ।
ఉత్తమం జవమాస్థాయ ప్రయయుర్యత్ర కౌరవః ॥ 6-92-22 (42850)
ద్రోణశ్చ సోమదత్తశ్చ బాహ్లీకోఽథ జయద్రథః ।
కృపో భిరిశ్రవాః శల్య ఆవంత్యః స బృహద్బలః ॥ 6-92-23 (42851)
అశ్వత్థామా వికర్ణశ్చ చిత్రసేనో వివింశతిః।
రథాశ్చానేకసాహస్రా యే తేషామనుయాయినః ॥ 6-92-24 (42852)
అభిద్రుతం పరీప్సంతః పుత్రం దుర్యోధనం తవ।
తదనీకమనాధృష్యం పాలితం తు మహారథైః ॥ 6-92-25 (42853)
పాతతాయినమాయాంతం ప్రేక్ష్య రాక్షససత్తమః ।
...కంపత మహాబాహుర్మైనాక ఇవ పర్వతఃక ॥ 6-92-26 (42854)
ప్రగృహ్య విపులం చాపం జ్ఞాతిభిః పరివారితః ।
శూలముద్గరహస్తైశ్చ నానాప్రహరణైరపి ॥ 6-92-27 (42855)
తతః సమభవద్యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం ।
రాక్షసానాం చ ముఖ్యస్య దుర్యోధనబలస్య చ ॥ 6-92-28 (42856)
ధనుషాం కూజతాం శబ్దః సర్వతస్తుములో రణే ।
అశ్రూయత మహారాజ వంశానాం దహ్యతామివ ॥ 6-92-29 (42857)
శస్త్రాణాం పాత్యమానానాం కవచేషు శరీరిణాం।
శబ్దః సమభవద్రాజన్గిరీణామివ భిద్యతాం ॥ 6-92-30 (42858)
వీరబాహువిసృష్టానాం తోమరాణాం విశాంపతే ।
రూపమాసీద్వియత్స్థానాం సర్పాణామివ సర్పతాం ॥ 6-92-31 (42859)
తతః పరమసంక్రుద్ధో విష్ఫార్య సుమహద్ధనుః ।
రాక్షసంద్రో మహాబాహుర్వినదన్భైరవ రవం ॥ 6-92-32 (42860)
ఆచార్యస్యార్ధచంద్రేణ క్రుద్ధశ్చిచ్ఛేద కార్ముకం ।
సోమదత్తస్య భల్లేన ధ్వజం చోన్మథ్య చానదత్ ॥ 6-92-33 (42861)
బాహ్లీకం చ త్రిభిర్బాణైః ప్రత్యవిధ్యత్స్తనాంతరే।
కృపమేకేన వివ్యాధ చిత్రసేనం త్రిభిః శరైః ॥ 6-92-34 (42862)
పూర్ణాయతవిసృష్టేన సంయక్ప్రణిహితేన చ।
జత్రుదేశే సమాసాద్య వికర్ణం సమతాడయత్ ॥ 6-92-35 (42863)
న్యషీదత్స్వరథోపస్థే శోణితేన పరిప్లుతః ।
తతః పునరమేయాత్మా నారాచాందశ పంచ చ ॥ 6-92-36 (42864)
భూరిశ్రవసి సంక్రుద్ధః ప్రాహిణోద్భరతర్షభ ।
తే వర్మ భిత్త్వా తస్యాశు వివిశుర్ధరణీతలం ॥ 6-92-37 (42865)
వివింశతేశ్చ ద్రౌణేశ్చ యంతారౌ సమతాడయత్।
తౌ పేతతూ రథోపస్థే రశ్మీనుత్సృజ్య వాజినాం ॥ 6-92-38 (42866)
సింధురాజ్ఞోఽర్ధచంద్రేణ వారాహం స్వర్ణభూషితం ।
ఉన్మమాథ మహారాజ ద్వితీయేనాచ్ఛినద్ధనుః ॥ 6-92-39 (42867)
చతుర్భిరథ నారాచైరావంత్యస్య మహాత్మనః ।
జఘాన చతురో వాహాన్క్రోధసంరక్తలోచనః ॥ 6-92-40 (42868)
పూర్ణాయతవిసృష్టేన పీతేన నిశితేన చ ।
నిర్బిభేద మహారాజ రాజపుత్రం బృహద్బలం ॥ 6-92-41 (42869)
స గాఢవిద్ధో వ్యథితో రథోపస్థ ఉపావిశత్।
భృశం క్రోధేన చావిష్టో రథస్థో రాక్షసాధిపః ॥ 6-92-42 (42870)
చిక్షేప నిశితాంస్తీక్ష్ణాంఛరానాశీవిషోపమాన్।
బిభిదుస్తే మహారాజ శల్యం యుద్ధవిశారదం ॥ ॥ 6-92-43 (42871)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే ద్వినవతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 093
॥ శ్రీః ॥
6.93. అధ్యాయః 093
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులముద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-93-0 (42872)
సంజయ ఉవాచ। 6-93-0x (4175)
విముఖీకృత్య వర్సాంస్తు తావకాన్యుధి రాక్షసః।
జిఘాంసుభరతశ్రేష్ఠ దుర్యోధనముపాద్రవత్ ॥ 6-93-1 (42873)
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య రాజానం ప్రతి వేగితం ।
అభ్యధావంజిఘాంసంతస్తావకా యుద్ధదుర్మదాఃక ॥ 6-93-2 (42874)
తాలమాత్రాణి చాపాని వికర్షంతో మహారథాః ।
తమేకమభ్యధావంత నదంతః సింహసంఘవత్ ॥ 6-93-3 (42875)
అథైనం శరవర్షేణ సమంతాత్పర్యవాకిరన్ ।
పర్వతం వారిధారాభిః శరదీవ వలాహకాః ॥ 6-93-4 (42876)
స గాఢవిద్ధో వ్యథితస్తోత్రార్దిత ఇవ ద్విపః ।
ఉత్పపాత తదాఽఽకాశం సమంతాద్వైనతేయవత్ ॥ 6-93-5 (42877)
వ్యనదత్సుమహానాదం జీమూత ఇవ శారదః ।
దిశః ఖం విదిశశ్చైవ నాదయన్భైరవస్వనః ॥ 6-93-6 (42878)
రాక్షసస్య తు తం శబ్దం శ్రుత్వా రాజా యుధిష్ఠిరః ।
ఉవాచ భరతశ్రేష్ఠ భీమసేనమరిందమం ॥ 6-93-7 (42879)
యుధ్యతే రాక్షసో నూనం ధార్తరాష్ట్రైర్మహారథైః ।
యథాఽస్య శ్రూయతే శబ్దో నదతో భైరవం స్వనం ॥ 6-93-8 (42880)
అతిభారం చ పశ్యామి తస్మిన్రాక్షసపుంగవే ।
పితామహశ్చ సంక్రుద్ధః పాంచాలాన్హంతుముద్యతః ॥ 6-93-9 (42881)
తేషాం చ రక్షణార్థాయ యుధ్యతే ఫల్గునః పరైః।
ఏతజ్జ్ఞాత్వా మహాబాహో కార్యద్వయముపస్థితం ॥ 6-93-10 (42882)
గచ్ఛ రక్షస్వ హైడింబం శంశయం పరమం గతం ।
భ్రాతుర్వచనమాజ్ఞాయ త్వరమాణో వృకోదరః ॥ 6-93-11 (42883)
ప్రయయౌ సింహనాదేన త్రాసయన్సర్వపార్థివాన్ ।
వేగేన మహతా రాజన్పర్వకాలే యథోదధిఃక ॥ 6-93-12 (42884)
తమన్వగాత్సత్యధృతిః సౌచిత్తిర్యుద్ధదుర్మదః ।
శ్రేణిమాన్వసుదానశ్చ పుత్రః కాశ్యస్య చాభిభూః ॥ 6-93-13 (42885)
అభిమన్యుముఖాశ్చైవ ద్రౌపదేయా మహారథాః ।
క్షత్రదేవశ్చ విక్రంతః క్షత్రధర్మా తథైవ చ ॥ 6-93-14 (42886)
అనూపాధిపతిశ్చైవ నీలః స్వబలమాస్థితః ।
మహతా రథవంశేన హైడింబం పర్యవారయన్ ॥ 6-93-15 (42887)
కుంచరైశ్చ సదా మత్తైః షట్సహస్రైః ప్రహారిభిఃక ।
అభ్యరక్షంత సహితా రాక్షసేంద్రం ఘటోత్కచం ॥ 6-93-16 (42888)
సింహనాదేన మహతా నేమిఘోషేణ చైవ హ।
ఖురశబ్దనిపాతైశ్చ కంపయంతో వసుంధరాం ॥ 6-93-17 (42889)
తేషామాపతతాం శ్రుత్వా శబ్దం తం తావకం బలం ।
భీమసేనభయోద్విగ్నం వివర్ణవదనం తథా ॥ 6-93-18 (42890)
పరివృత్య మహారాజ పరిత్యజ్య ఘటోత్కచం ।
తతః ప్రవవృతే యుద్ధంక తత్ర తేషాం మహాత్మనాం ॥ 6-93-19 (42891)
తావకానాం పరేషాం చ సంగ్రామేష్వనివర్తినాం ।
నానారూపాణి శస్త్రాణి విసృజంతో మహారథాః ॥ 6-93-20 (42892)
అన్యోన్యమభిధావంతః సంప్రహారం ప్రచక్రిరే ।
వ్యతిష్యక్తం మహారౌద్రం యుద్ధం భీరుభయావహం ॥ 6-93-21 (42893)
హయా హయైః సమాజగ్ముః పాదాతాశ్చ పదాతిభిః ।
`రథా రథైః సమాగచ్ఛన్నాగా నాగైశ్చ సంయుగే'
అన్యోన్యం సమరే రాజన్ప్రార్థయానాః సమభ్యయుః ॥ 6-93-22 (42894)
సహసా చాభవత్తీవ్రం సన్నిపాతన్మహద్రజః।
గజాశ్వరథపత్తీనాం పాదనేమిసముద్ధతం ॥ 6-93-23 (42895)
ధూంరారుణం రజస్తీవ్రం రణభూమిం సమావృణోత్।
నైవ స్వే న పరే రాజన్సమజానన్పరస్పరం ॥ 6-93-24 (42896)
పితా పుత్రం న జానీతే పుత్రో వా పితరం తథా ।
నిర్మర్యాదే తథాభూతే వైశసే రోమహర్షణే ॥ 6-93-25 (42897)
శస్త్రాణాం భరతశ్రేష్ఠ మనుష్యాణాం చ ర్జతాం ।
సుమహానభవచ్ఛబ్దః ప్రేతానామివ భారత ॥ 6-93-26 (42898)
గజవాజిమనుష్యాణాం శోణితాన్రతరంగిణీ ।
ప్రావవర్తత నదీ తత్ర కేశశైవలశాద్వలా ॥ 6-93-27 (42899)
నరాణాం చైవ కాయేభ్యః శిరసాం పతతాం రణే।
శుశ్రువే సుమహాంఛబ్దః పతతామశ్మనామివ ॥ 6-93-28 (42900)
విశిరస్కైర్మనుష్యైశ్చ ఛిన్నగాత్రైశ్చ వారణైః ।
అశ్వైః సంభిన్నదేహైశ్చ సంకీర్ణాఽభూద్వసుంధరా ॥ 6-93-29 (42901)
నానావిధాని శస్త్రాణి విసృజంతో మహారథాః ।
అన్యోన్యమభిధావంతః సంప్రహారార్థముద్యతాః ॥ 6-93-30 (42902)
హయా హయాన్సమాసాద్య ప్రేషితా హయసాదిభిః ।
సమాహత్య రణేఽన్యోన్యం నిపేతుర్గతజీవితాః ॥ 6-93-31 (42903)
నరా నరాన్సమాసాద్య క్రోధరక్తేక్షణా భృశం ।
ఉరాంస్యురోభిరన్యోన్యం సమాశ్లిష్య నిజఘ్నిరే ॥ 6-93-32 (42904)
ప్రేషితాశ్చ మహామాత్రైర్వారణాః పరవారణైః ।
అభ్యఘ్నంత విషణాగ్రైర్వారణానేవ సంయుగే ॥ 6-93-33 (42905)
తే జాతరుధిరోత్పీడాః పతాకాభిరలంకృతాః ।
సంసక్తాః ప్రత్యదృశ్యంత మేఘా ఇవ సవిద్యుతః ॥ 6-93-34 (42906)
కేచిద్భిన్నా విషాణాగ్రైర్భిన్నకుంభాశ్చ తోమరైః ।
వినదంతోఽభ్యధావంత గర్జమానా ధనా ఇవ ॥ 6-93-35 (42907)
కేచిద్ధస్తైర్ద్విధాచ్ఛిన్నైశ్ఛిన్నగాత్రాస్తథాఽపరే ।
నిపేతుస్తుములే తస్మింశ్ఛిన్నపక్షా ఇవాద్రయః ॥ 6-93-36 (42908)
పార్శ్వైస్తు దారితైరన్యే వారణైర్వరవారణాః ।
ముముచుః శోణితం భూరి ధాతూనివ మహీధరాః ॥ 6-93-37 (42909)
నారాచనిహతాస్త్వన్యే తథా విద్ధాశ్చ తోమరైః ।
వినదంతోఽభ్యధావంత విశృంగా ఇవ పర్వతాః ॥ 6-93-38 (42910)
కేచిత్క్రోధసమావిష్టా మదాంధా నిరవగ్రహాః ।
రథాన్హయాన్పదాతీంశ్చ మమృదుః శతశో రణే ॥ 6-93-39 (42911)
తథా హయా హయారోహైస్తాడితాః ప్రాసతోమరైః ।
తేన తేనాభ్యవర్తంత కుర్వంతో వ్యాకులా దిశః ॥ 6-93-40 (42912)
రథినో రథిభిః సార్ధం కులపుత్రాస్తనుత్యజః।
పరాం శక్తిం సమాస్థాయ చక్రుః కర్మాణ్యభీతవత్ ॥ 6-93-41 (42913)
స్వయంవర ఇవామర్దే ప్రజహ్రురితరేతరం ।
ప్రార్థయానా యశో రాజన్స్వర్గం వా యుద్ధశాలినః ॥ 6-93-42 (42914)
తస్మింస్తథా వర్తమానే సంగ్రామే రోమహర్షణే।
ధార్తరాష్ట్రం మహత్సైన్యం ప్రయయౌ విముఖీకృతం ॥ ॥ 6-93-43 (42915)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే త్రినవతితమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 094
॥ శ్రీః ॥
6.94. అధ్యాయః 094
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ఘటోత్కచయుద్ధం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-94-0 (42916)
సంజయ ఉవాచ। 6-94-0x (4176)
స్వసైన్యం నిహతం దృష్ట్వా రాజా దుర్యోధనః స్వయం।
అభ్యధావత్సుసంక్రుద్ధో భీమసేనమరిందమం ॥ 6-94-1 (42917)
ప్రగృహ్య సుమహచ్చాపమింద్రాశనిసమస్వనం ।
మహతా శరవర్షేణ పాండవం సమవాకిరత్ ॥ 6-94-2 (42918)
అర్ధచంద్రం చ సంధాయ సుతీక్ష్ణం లోమవాపినం ।
భీమసేనస్య చిచ్ఛేద చాపం క్రోధసమన్వితః ॥ 6-94-3 (42919)
తదంతరం చ సంప్రేక్ష్య త్వరమామో మహారథః ।
ప్రసందధే శితం బాణం గిరీణామపి దారణం ॥ 6-94-4 (42920)
తేనోరసి మహారాజ భీమసేనమతాడయత్ ।
స గాఢవిద్ధో వ్యథితః సృక్విణీ పరిసంలిహన్ ॥ 6-94-5 (42921)
సమాలలంబే తేజస్వీ ధ్వజం హేమపరిష్కృతం।
తథా విమనసం దృష్ట్వా భీమసేనం ఘటోత్కచః ॥ 6-94-6 (42922)
క్రోధేనాభిప్రజజ్వాల దిధక్షన్నివ పావకః।
అభిమన్యుముఖాశ్చాపి పాండవానాం మహారథాః ॥ 6-94-7 (42923)
సమభ్యధావన్క్రోశంతో రాజానం జాతసంభ్రమాః ।
సంప్రేక్ష్య తాన్సంపతతః సంక్రుద్ధాంజాతసంభ్రమాన్ ॥ 6-94-8 (42924)
భారద్వాజోఽబ్రవీద్వాక్యం తావకానాం మహారథాన్ ।
క్షిప్రం గచ్ఛత భద్రం వో రాజానం పరిరక్షత ॥ 6-94-9 (42925)
సంశయం పరమం ప్రాప్తం మంజంతం వ్యసనార్ణవే।
ఏతే క్రుద్ధా మహేష్వాసాః పాండవానాం మహారథాః ॥ 6-94-10 (42926)
భీమసేనం పురస్కృత్య దుర్యోధనముపాద్రవన్।
నానావిధాని శస్త్రాణి విసృజంతో మహారథాః ॥ 6-94-11 (42927)
నదంతో భైరవాన్నాదాంస్త్రాసయంతశ్చ భూమిపాన్ ।
తదాఽఽచార్యవచః శ్రుత్వా సౌమదత్తిపురోగమాః ॥ 6-94-12 (42928)
తావకాః సమవర్తంత పాండవానామనీకినీం ।
కృపో భూరిశ్రవాః శల్యో ద్రోణపుత్రో వివింశతిః ॥ 6-94-13 (42929)
చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ సైంధవోఽథ బృహద్బలః ।
ఆవంత్యౌ చ మహేష్వాసౌ కౌరవం పర్యవారయన్ ॥ 6-94-14 (42930)
తే వింశతిపదం గత్వా సంప్రహారం ప్రచక్రిరే ।
పాణ్·డవా ధార్తరాష్ట్రాశ్చ పరస్పరజిఘాంసవఃక ॥ 6-94-15 (42931)
ఏవముక్త్వా మహాబాహుర్మహద్విష్ఫార్య కార్ముకం ।
భారద్వాజస్తతో భీమం షడ్వింశత్యా సమార్పయత్ ॥ 6-94-16 (42932)
భూయశ్చైనం మహాబాహుః శరైః శీఘ్రమవాకిరత్ ।
పర్వతం వారిధారాభిః ప్రావృషీవ వలాహకః॥ 6-94-17 (42933)
తం ప్రత్యవిధ్యద్దశభిర్భీమసేనః శిలీముఖైః ।
త్వరమాణో మహేష్వాసః సవ్యే పార్శ్వే మహాబలః ॥ 6-94-18 (42934)
స గాఢవిద్ధో వ్యథితో వయోవృద్ధశ్చ భారత।
ప్రనష్టసంజ్ఞః సహసా రథోపస్థ ఉపావిశత్॥ 6-94-19 (42935)
గురుం ప్రవ్యథితం దృష్ట్వా రాజా దుర్యోధనః స్వయం ।
ద్రౌణాయనిశ్చ సంక్రుద్ధౌ భీమసేనమభిద్రుతౌ ॥ 6-94-20 (42936)
తావాపతంతౌ సంప్రేక్ష్య కాలాంతకయమోపమౌ ।
భీమసేనో మహాబాహుర్గదామాదాయ సత్వరం ॥ 6-94-21 (42937)
అవప్లుత్య రథాత్తూర్ణం తస్థౌ గిరిరివాచలః।
సముద్యంయ గదాం గుర్వీ యమదండోపమాం రణే। 6-94-22 (42938)
తముద్యతగదం దృష్ట్వా కైలాసమివ శృంగిణం।
కౌరవో ద్రోణపుత్రశ్చ సహితావభ్యధావతాం ॥ 6-94-23 (42939)
తావాపతంతౌ సహితౌ త్వరితౌ బలినాం వరౌ।
అభ్యధావత వేగేన త్వరమాణో వృకోదరః ॥ 6-94-24 (42940)
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య సంక్రుద్ధం భీమదర్శనం ।
సమభ్యధావంస్త్వరితాః కౌరవాణాం మహారథాః ॥ 6-94-25 (42941)
భారద్వాజముఖాః సర్వే భీమసేనజిఘాంసయా ।
నానావిధాని శస్త్రాణి భీమస్యోరస్యపాతయన్ ॥ 6-94-26 (42942)
సహితాః పాండవం సర్వే పీడయంతః సమంతతః।
తం దృష్ట్వా సంశయం ప్రాప్తం పీడ్యమానం మహారథం ॥ 6-94-27 (42943)
అభిమన్యుప్రభృతయః పాణ్·డవానాం మహారథాఃక ।
అభ్యదావన్పరీప్సంతః ప్రాణాంస్త్యక్త్వా సుదుస్త్యజాన్ 6-94-28 (42944)
అనూపాధిపతిః శూరో భీమస్య దయితః సఖా ।
నీలో నీలాంబుదప్రఖ్యః సంక్రుద్ధో ద్రౌణిమభ్యాత్ ॥ 6-94-29 (42945)
స్పర్ధతే హి మహేష్వాసో నిత్యం ద్రోణసుతేన సః।
స విష్ఫార్య మహచ్చాపం ద్రౌణిం వివ్యాధ పత్రిణా ॥ 6-94-30 (42946)
యథా శక్రో మహారాజ పురా వివ్యాధ దానవం ।
విప్రచిత్తిం దురాధర్షం దేవతానాం భయంకరం ॥ 6-94-31 (42947)
యేన లోకత్రయం క్రోధాత్రాసితం స్వేన తేజసాక । 6-94-32b`స రుద్రేణ జితః పూర్వం నిహతో మాతరిశ్వనా'
తథా నీలేన నిర్భిన్నః సంయఙ్భుక్తేన పత్రిణా ॥ 6-94-32 (42948)
సంజాతరుధిరోత్పీడో ద్రౌణిః క్రోధసమన్వితః ।
స విష్ఫార్య ధనుశ్చిత్రమింద్రాశనిసమస్వనం ॥ 6-94-33 (42949)
దధ్రే నీలవినాశాయ మతిం మతిమతాం వరః।
తతః సంధాయ విమలాన్భల్లాన్కర్మారమార్జితాన్ ॥ 6-94-34 (42950)
జఘాన చతురో వాహాన్పాతయామాస చ ధ్వజం।
`సూతం చైకేన భల్లేన రథనీడాదపాహరత్'
సప్తమేన చ భల్లేన నీలం వివ్యాధ వక్షసి ॥ 6-94-35 (42951)
స గాఢవిద్ధో వ్యథితో రథోపస్థ ఉపావిశత్।
మోహితం వీక్ష్య రాజానం నీలమశ్మచయోపమం ॥ 6-94-36 (42952)
ఘటోత్కచోఽభిసంక్రుద్ధో జ్ఞాతిభిః పరివారితః ।
అభిదుద్రావ వేగేన ద్రౌణిమాహవశోభినం ।
తథేతరే చాభ్యధావన్రాక్షసా యుద్ధదుర్మదాః ॥ 6-94-38a` భీమసేనో మహాబాహుర్నీలం నీలాంజనప్రభం।'
ఆరోప్య స్వరథం వీరో దుర్యోధనమపాద్రవత్ ॥ 6-94-37 (42953)
ఘటోత్కచం చ సంప్రేక్ష్య రాక్షసం ఘోరదర్శనం ॥
అభ్యధావత తేజస్వీ భారజ్వాజాత్మజస్త్వరన్ ॥ 6-94-39 (42954)
నిజఘాన చ సంక్రుద్ధో రాక్షసాన్భీమదర్శనాన్।
యోఽభవన్నగ్రతః క్రుద్ధా రాక్షసస్య పురఃసరాః ।
విముఖాంశ్చైవ తాందృష్ట్వా ద్రౌణిచాపచ్యుతైః శరైః ॥ 6-94-40 (42955)
అక్రుద్ధ్యత మహాకాయో భైమసేనిర్ఘటోత్కచః।
ప్రాదుశ్చక్రే తతో మాయాం ఘోరరూపాం సుదారుణాం ॥ 6-94-41 (42956)
మోహయన్సమరే ద్రౌణిం మాయావీ రాక్షసాధిపః।
తతస్తే తావకాః సర్వే మాయయా విముఖీకృతాఃక ॥ 6-94-42 (42957)
అన్యోన్యం సమపశ్యంత నికృత్తా మేదినీతలే।
విచేష్టమానాః కృపణాః శోణితేన పరిప్లుతాః ॥ 6-94-43 (42958)
ద్రోణం దుర్యోధనం శల్యమశ్వత్థామానమేవ చ।
ప్రాయశశ్చ మహేష్వాసా యే ప్రధానాః స్మ కౌరవాః ॥ 6-94-44 (42959)
విధ్వస్తా రథినః సర్వే గజాశ్చ వినిపాతితాః।
హయాశ్చైవ హయారోహాః సన్నికృత్తాః సహస్రశః ॥ 6-94-45 (42960)
తద్దృష్ట్వా తావకం సైన్యం విద్రుతం శిబిరం ప్రతి।
మమ ప్రాక్రోశతో రాజంస్తథా దేవవ్రతస్య చ ॥ 6-94-46 (42961)
యుధ్యధ్వం మా పలాయధ్వం మాయైషా రాక్షసీ రణే।
ఘటోత్కచప్రముక్తేతి నాతిష్ఠంత విమోహితాః ॥ 6-94-47 (42962)
నైవ తే శ్రద్దధుర్భీతా వదతోరావయోర్వచః ।
తాంశ్చ ప్రద్రవతో దృష్ట్వా జయం ప్రాప్తాశ్చ పాండవాః ॥ 6-94-48 (42963)
ఘటోత్కచేన సహితాః సింహనాదాన్ప్రచక్రిరే ।
శంఖదుందుభినిర్ఘోషైః సమంతాన్నేదిరే భృశం ॥ 6-94-49 (42964)
ఏవం తవ బలం సర్వం హైడింబేన మహాత్మనా।
సూర్యాస్తమనవేలాయాం ప్రభగ్నం విద్రుతం దిశః ॥ ॥ 6-94-50 (42965)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే చతుర్నవతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-94-44 ద్రోణాద్రీంశ్చాపశ్యంతేతి సంబంధః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 095
॥ శ్రీః ॥
6.95. అధ్యాయః 095
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భగదత్తాదియుద్ధం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-95-0 (42966)
సంజయ ఉవాచ। 6-95-0x (4177)
తస్మిన్మహతి సంక్రందే రాజా దుర్యోధనస్తదా।
`పరాజయం రాక్షసేన నామృష్యత పరంతపః।'
గాంగేయముపసంగంయ వినయేనాభివాద్య చ ॥ 6-95-1 (42967)
తస్య సర్వం యథావృత్తమాఖ్యాతుముపచక్రమే।
ఘటోత్కచస్య విజయమాత్మనశ్చ పరాజయం ॥ 6-95-2 (42968)
కథయామాస దుర్ధర్షో వినిఃశ్వస్య పునఃపునః ।
అబ్రవీచ్చ తదా రాజన్భీష్మం కురుపితామహం ॥ 6-95-3 (42969)
భవంతం సముపాశ్రిత్య ద్రోణం చైవ పితామహ ।
పాండవైర్విగ్రహో ఘోరః సమారబ్ధో మయా ప్రభో ॥ 6-95-4 (42970)
ఏకాదశ సమాఖ్యాతా అక్షౌహిణ్యశ్చ యా మమ।
నిదేశే తవ తిష్ఠంతి మయా సార్ధం పరంతప ॥ 6-95-5 (42971)
సోఽహం భరతశార్దూల భీమసేనపురోగమైః ।
ఘటోత్కచం సమాశ్రిత్య పాండవైర్యుధి నిర్జితః ॥ 6-95-6 (42972)
తన్మే దహతి గాత్రాణి శుష్కవృక్షమివానలః ।
తదిచ్ఛామి మహాభాగ త్వత్ప్రసాదాత్పరంతప ॥ 6-95-7 (42973)
రాక్షసాపశదం హంతుం స్వయమేవ పితామహ ।
త్వాం సమాశ్రిత్య దుర్ధర్షం తన్మే కర్తుం త్వమర్హసి ॥ 6-95-8 (42974)
సంజయ ఉవాచ। 6-95-9x (4178)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు వచనం రాజ్ఞో భరతసత్తమ।
దుర్యోధనమిదం వాక్యం భీష్మః శాంతనవోఽబ్రవీత్ ॥ 6-95-9 (42975)
శృణు రాజన్మమ వచో యత్త్వాం వక్ష్యామి కౌరవ।
యథా త్వయా మహారాజ వర్తితవ్యం పరంతప ॥ 6-95-10 (42976)
ఆత్మా రక్ష్యస్త్వయా తాత సర్వావస్థాస్వరిందమ।
ధర్మరాజేన సంగ్రామస్త్వయా కార్యః సదాఽనఘ ॥ 6-95-11 (42977)
అర్జునేన యమాభ్యాం వా భీమసేనేన వా పునః ।
అన్యైర్వా పృథివీపాలై రాజా రాజానమృచ్ఛతి ॥ 6-95-12 (42978)
న తు కార్యస్త్వయా రాజన్హైడింబేన దురాత్మా।
అహం ద్రోణః కృపో ద్రౌణిః కృతవర్మా చ సాత్వతః।
శల్యశ్చ వృషసేనశ్చ వికర్ణశ్చ మహారథః ॥ 6-95-13 (42979)
శేషాశ్చ భ్రాతరస్త్వన్యే దుఃశాసనపురోగమాః।
త్వదర్థే ప్రతియోత్స్యామో రాక్షసం తం మహాబలం ॥ 6-95-14 (42980)
రౌద్రే తస్మిన్రాక్షసేంద్రే యది తే హృచ్ఛయో మహాన్ ।
అయమాగచ్ఛతు రణం తస్య యుద్ధాయ దుర్మతేః ॥ 6-95-15 (42981)
భగదత్తో మహీపాలః పురందరసమో యుధి ।
ఏతావదుక్త్వా రాజానం భగదత్తమథాబ్రవీత్ ॥ 6-95-16 (42982)
సమక్షం పార్థివేంద్రస్య వాక్యం వాక్యవిశారదః।
గచ్ఛ శీఘ్రం మహారాజ హైడింబం యుద్ధదుర్మదం ॥ 6-95-17 (42983)
వారయస్వ రణే యత్తో మిషతాం సర్వధన్వినాం ।
రాక్షసం క్రూరకర్మాణం యథేంద్రస్తారకం పురా ॥ 6-95-18 (42984)
తవ దివ్యాని చాస్త్రాణి విక్రమశ్చ పరంతప ।
సమాగమశ్చ బహుభిః పురాఽభూదమరైః సహ ॥ 6-95-19 (42985)
త్వం తస్య నృపశార్దూల ప్రతియోద్ధా మహాహవే ।
స్వబలేనావృతో గచ్ఛ జహి రాక్షసపుంగవం ॥ 6-95-20 (42986)
సంజయ ఉవాచ। 6-95-21x (4179)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు వచనం భీష్మస్య పృతనాపతేః।
ప్రయయౌ సింహనాదేన పరానభిముఖకో ద్రుతం ॥ 6-95-21 (42987)
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య గర్జంతమివ తోయదం ।
అభ్యవర్తంత సంక్రుద్ధాః పాండవానాం మహారథాః ॥ 6-95-22 (42988)
భీమసేనోఽభిమన్యుశ్చ రాక్షసశ్చ ఘటోత్కచః ।
ద్రౌపదేయాః సత్యధృతిః క్షత్రదేవశ్చ భారత ॥ 6-95-23 (42989)
చేదిపో వసుదానశ్చ దశార్ణాధిపతిస్తథా ।
సుప్రతీకేన తాంశ్చాపి భగదత్తోఽప్యుపాద్రవత్ ॥ 6-95-24 (42990)
తతః సమభవద్యుద్ధం ఘోరరూపం భయానకం।
పాండూనాం భగదత్తేన యమరాష్ట్రవివర్ధనం ॥ 6-95-25 (42991)
ప్రయుక్తా రథిభిర్బాణా భీమవేగాః సుతేజనాః ।
తే నిపేతుర్మహారాజ నాగేషు చ రథేషు చ ॥ 6-95-26 (42992)
ప్రభిన్నాశ్చ మహానాగా వినీతా హస్తిసాదిభిః ।
పరస్పరం సమాసాద్య సంనిపేతురభీతవత్ ॥ 6-95-27 (42993)
మదాంధా రోషసంరబ్ధా విషాణాగ్రైర్మహాహవే ।
బిభిదుర్దంతముసలైః సమాసాద్య పరస్పరం ॥ 6-95-28 (42994)
హయాశ్చ చామరాపీడాః ప్రాసపాణిభిరాస్థితాః ।
చోదితాః సాదిభిః క్షిప్రం నిజఘ్రురితరేతరం ॥ 6-95-29 (42995)
పాదాతాశ్చ పదాత్యోఘైస్తాడితాః శక్తితోమరైః।
న్యపతంత తదా భూమౌ శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-95-30 (42996)
రథినశ్చ రథాకంశ్చిత్రాన్కర్ణినాలీకతోమరైః ।
నిహత్య సమరే వీరాన్సింహనాదాన్వినేదిరే ॥ 6-95-31 (42997)
తస్మింస్తథా వర్తమానే సంగ్రామే రోమహర్షణే ।
భగతత్తో మహేష్వాసో భీమసేనమథాద్రవత్ ॥ 6-95-32 (42998)
కుంజరేణ ప్రభిన్నేన సప్తధా స్రవతా మదం।
పర్వతేన యథా తోయం స్రవమాణేన సర్వశః ॥ 6-95-33 (42999)
కిరంఛరసహస్రాణి సుప్రతీకశిరోగతః ।
ఐరావతస్థో మఘవాన్వారిధారా ఇవానఘ ॥ 6-95-34 (43000)
స భీమం శరధారాభిస్తాజయామాస పార్థివః ।
పర్వతం వారిధారాభిస్తపాంతే జలదో యథా ॥ 6-95-35 (43001)
భీమసేనస్తు సంక్రుద్ధః పాదరక్షాన్పరఃశతాన్।
నిజఘాన మహేష్వాసః సంరబ్ధః శరవృష్టిభిః ॥ 6-95-36 (43002)
తాందృష్ట్వా నిహతాన్క్రుద్ధో భగదత్తః ప్రతాపవాన్ ।
చోదయామాస నాగేంద్రం భీమసేనరథం ప్రతి ॥ 6-95-37 (43003)
స నాగః ప్రేషితస్తేన బాణో జ్యాచోదితో యథా।
అభ్యధావత వేగేన భీమసేనపురోగమాః ॥ 6-95-38 (43004)
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య పాండవానాం మహారథాః।
అభ్యవర్తంత వేగేన భీమసేనపురోగమాః ॥ 6-95-39 (43005)
కేకయాశ్చాభిమన్యుశ్చ ద్రౌపదేయాశ్చ సర్వశః।
దశార్ణాధిపతిః శూరః క్షత్రదేవశ్చ మారిష ॥ 6-95-40 (43006)
చేదిపో ధృష్టకేతుశ్చ సంరబ్ధాః సర్వ ఏవ తే।
ఉత్తమాస్త్రాణి దివ్యాని దర్శయంతో మహాబలాః ॥ 6-95-41 (43007)
తమేకం కుంజరం క్రుద్ధాః సమంతాత్పర్యవారయన్ ।
స విద్ధో బహుభిర్బాణైర్వ్యరోచత మహాద్విపః ॥ 6-95-42 (43008)
సంజాతరుధిరోత్పీడో ధాతుచిత్ర ఇవాద్రిరాట్।
దశార్ణాధిపతిశ్చాఽపి గజం భూమిధరోపమం ॥ 6-95-43 (43009)
సమాస్థితోఽభిదుద్రావ భగదత్తస్య వారణం।
తమాపతంతం సమరే జగం జగపతిః స చ ॥ 6-95-44 (43010)
దధార సుప్రతీకోఽపి వేలేవ మకరాలయం ।
వారితం ప్రేక్ష్య నాగేంద్రం దశార్ణస్య మహాత్మనః ॥ 6-95-45 (43011)
సాధుసాధ్వితి సైన్యాని త్వదీయాన్యభ్యపూజయన్ ।
తతః ప్రాగ్జ్యోతిషః క్రుద్ధస్తోమరాన్వై చతుర్దశ ॥ 6-95-46 (43012)
ప్రాహిణోత్తస్య నాగస్య ప్రముఖే నృపసత్తమ।
తస్య కుంభపరిత్రాణాం శాతకుంభపరిష్కృతం ॥ 6-95-47 (43013)
విదార్య ప్రావిశన్క్షిప్రం వల్మీకమివ పన్నగాః।
స గాఢవిద్ధో వ్యథితో నాగో భరతసత్తమ ॥ 6-95-48 (43014)
ఉపావృత్తమదః క్షిప్రమభ్యవర్తత వేగినః ।
స ప్రదుద్రావ వేగేన ప్రణదన్భైరవం రవం ॥ 6-95-49 (43015)
సంమర్దమానః స్వబలం వాయుర్వృక్షానివౌజసా ।
తస్మిన్పరాజితే నాగే పాండవానాం మహారథాః ॥ 6-95-50 (43016)
సింహనాదం వినద్యోచ్చైర్యుద్ధాయైవావతస్థిరే ।
తతో భీమం పురస్కృత్య భగదత్తముపాద్రవన్ ॥ 6-95-51 (43017)
కిరంతో వివిధాన్బాణాఞ్శస్త్రాణి వివిధాని చ।
తేషామాపతతాం రాజన్సంక్రుద్ధానామమర్షిణాం ॥ 6-95-52 (43018)
శ్రుత్వా స నినదంక ఘోరమమర్షాద్గతసాధ్వసః ।
భగదత్తో మహేష్వాసః స్వనాగం ప్రత్యచోదయత్ ॥ 6-95-53 (43019)
అంకుశాంగుష్ఠనుదితః స గజప్రవరో యుధి।
తస్మిన్క్షణే సమభవత్సాంవర్తక ఇవానలః ॥ 6-95-54 (43020)
రథసంఘాంస్తథా నాగాన్హయాంశ్చ హయసాదినః ।
పాదాతాంశ్చ సుసంక్రుద్ధః శతశోఽథ సహస్రశఃక ॥ 6-95-55 (43021)
అమృద్గాత్సమరే నాగః సంప్రధావంస్తతస్తతః।
తేన సంలోడ్యమానం తు పాండవానాం బలం మహత్ ॥ 6-95-56 (43022)
సంచుకోచ మహారాజ చర్మేవాగ్నౌ సమాహితం ।
భగ్నం తు స్వబలం దృష్ట్వా భగదత్తేన ధీమతా ॥ 6-95-57 (43023)
ఘటోత్కచోఽథ సంక్రుద్ధో భగదత్తముపాద్రవత్।
వికటః పరుషో రాజందీప్తాస్యో దీప్తలోచనః ॥ 6-95-58 (43024)
రూపం విభీషణం కృత్వా రోషేణ ప్రజ్వలన్నివ ।
జగ్రాహ విమలం శూలం గిరీణామపి దారణం ॥ 6-95-59 (43025)
నాగం జిఘాంసుః సహసా చిక్షేప చ మహాబలః।
స విస్ఫులింగమాలాభిః సమంతాత్పరివేష్టితం ॥ 6-95-60 (43026)
తమాపతంతం సహసా దృష్ట్వా ప్రాగ్జ్యోతిషో నృపః ।
చిక్షేప రుచిరం తీక్ష్ణమర్ధచంద్రం సుదారుణం ॥ 6-95-61 (43027)
చిచ్ఛేద తన్మహచ్ఛూలం తేన బాణేన వేగవాన్ ।
ఉత్పపాత ద్విధా చ్ఛిన్నం శూలం హేమపరిష్కృతం ॥ 6-95-62 (43028)
మహాశనిర్యథా భ్రష్టా శక్రముక్తా నభోగతా ।
శూలం నిపతితం దృష్ట్వా ద్విధా కృత్తం చ పార్థివః ॥ 6-95-63 (43029)
రుక్మదండాం మహాశక్తిం జగ్రాహాగ్నిశిఖోపమాన్ ।
చిక్షేప తాం రాక్షసస్య తిష్ఠితిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ॥ 6-95-64 (43030)
తామాపతంతీం సంప్రేక్ష్య వియత్స్థామశనీమివ ।
ఉత్పత్య రాక్షసస్తూర్ణం జగ్రాహ చ ననాద చ ॥ 6-95-65 (43031)
బభంజ చైనాం త్వరితో జానున్యారోప్య భారత।
పశ్యతః పార్థివేంద్రస్య తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-95-66 (43032)
తదవేక్ష్య కృతం కర్మ రాక్షసేన బలీయసా।
దివి దేవాః సగంధర్వా మునయశ్చాపి విస్మితాః ॥ 6-95-67 (43033)
పాండవాశ్చ మహారాజ భీమసేనపురోగమాః ।
సాధుసాధ్వితి నాదేన పృథివీమన్వనాదయన్ ॥ 6-95-68 (43034)
తం తు శ్రుత్వా మహానాదం ప్రహృష్టానాం మహాత్మనాం ।
నామృష్యత మహేష్వాసో భగదత్తః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-95-69 (43035)
స విష్ఫార్య మహచ్చాపమింద్రాశానిసమప్రభం ।
అభిదుద్రావ వేగేన పాండవానాం మహారథాన్ ॥ 6-95-70 (43036)
విసృజన్విమలాంస్తీక్ష్ణాన్నారాచాంజ్వలనప్రభాన్ ।
భీమమేకేన వివ్యాధ రాక్షసం నవభిః శరైః ॥ 6-95-71 (43037)
అభిమన్యుం త్రిభిశ్చైవ కేకయాన్పంచ పంచభిః ।
పూర్ణాయతవిసృష్టేన శరేణానతపర్వణా ॥ 6-95-72 (43038)
బిభేద దక్షిణం బాహుం క్షత్రేదవస్య చాహవే ।
పపాత సహసా తస్య సశరం ధనురుత్తమం ॥ 6-95-73 (43039)
ద్రౌపదేయాంస్తతః పంచ పంచభిః సమతాడయత్ ।
భీమసేనస్య చ క్రోధాన్నిజఘాన తురంగమాన్ ॥ 6-95-74 (43040)
ధ్వజం కేసరిణం చాస్య చిచ్ఛేద విశిఖైస్త్రిభిః ।
నిర్బిభేద త్రిభిశ్చాన్యైః సారథిం చాస్య పత్రిభిః ॥ 6-95-75 (43041)
స గాఢవిద్ధో వ్యథితో రథోపస్థ ఉపావిశత్ ।
విశోకో భరతశ్రేష్ఠ భగదత్తేన సంయుగే ॥ 6-95-76 (43042)
తతో భీమో మహాబాహుర్విరథో రథినాం వరః ।
గదాం ప్రగృహ్య వేగేన ప్రచస్కంద రథోత్తమాత్ ॥ 6-95-77 (43043)
తముద్యతగదం దృష్ట్వా సశృంగమివ పర్వతం ।
తావకానాం భయం ఘోరం సమపద్యత భారత ॥ 6-95-78 (43044)
ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు పాండవః కృష్ణసారథిః ।
ఆజగామ మహారాజ నిఘ్నఞ్శత్రూన్సమంతతః ॥ 6-95-79 (43045)
యత్ర తౌ పురుషవ్యాఘ్రౌ పితాపుత్రౌ మహాబలౌ ।
ప్రాగ్జ్యోతిషేణ సంయుక్తౌ భీమసేనఘటోత్కచౌ ॥ 6-95-80 (43046)
దృష్ట్వా చ పాండవో భ్రాతౄన్యుధ్యమానాన్మహారథాన్ ।
త్వరితో భరతశ్రేష్ఠ తత్రాయుధ్యత్కిరంఛరాన్ ॥ 6-95-81 (43047)
తతో దుర్యోధనో రాజా త్వరమాణో మహారథః ।
సేనామచోదయత్క్షిప్రం రథనాగాశ్వసంకులాం ॥ 6-95-82 (43048)
తామాపతంతీం సహసా కౌరవాణాం మహాచమూం ।
అభిదుద్రావ వేగేన పాండవః శ్వేతవాహనః ॥ 6-95-83 (43049)
భగదత్తశ్చ సమరే తేన నాగేన భారత।
విమృద్గన్పాండవబలం యుధిష్ఠిరముపాద్రవత్ ॥ 6-95-84 (43050)
తదాసీత్సుమహద్యుద్ధం భగదత్తస్య మారిష।
పాంచాలైః పాండవేయైశ్చ కేకయైశ్చోద్యతాయుధైః ॥ 6-95-85 (43051)
భీమసేనోఽపి సమరే తావుభౌ కేశవార్జినౌ ।
అశ్రావయద్యథావృత్తమిరావద్వధతుత్తమం ॥ ॥ 6-95-86 (43052)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే పంచనవతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-95-4 భవంతం సముపాశ్రిత్య వాసుదేవం యథా పరైః ఇతి ఝo పాఠః। డ పాఠే అయమర్థశ్లోకో నాస్తి॥ 6-95-15 అనుశయ ఇతి పాఠే పశ్చాత్తాపః ॥ 6-95-77 ప్రచస్కంద అవతతార ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 096
॥ శ్రీః ॥
6.96. అధ్యాయః 096
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీమేన దుర్యోధనానుజానాం కతిపయానాం హననం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-96-0 (43053)
సంజయ ఉవాచ। 6-96-0x (4180)
పుత్రం వినిహతం శ్రుత్వా ఇరావంతం ధన·ంజయః।
దుఃఖేన మహతాఽఽవిష్టో నిఃశ్వసన్పన్నగో యథా ॥ 6-96-1 (43054)
అబ్రవీత్సమరే రాజన్వాసుదేవమిదం వచః।
ఇదం నూనం మహాప్రాజ్ఞో విదురో దృష్టవాన్పురా ॥ 6-96-2 (43055)
కురూణాం పాండవానాం చ క్షయం ఘోరం మహామతిఃక ।
స తతో నివారితవాంధృతరాష్ట్రం జనేశ్వరం ॥ 6-96-3 (43056)
అన్యే చ బహవో వీరాః సంగ్రామే మధుసూదన।
నిహతాః కౌరవైః సంఖ్యే తథాఽస్మాభిశ్చ కౌరవాః ॥ 6-96-4 (43057)
అర్థహేతోర్నరశ్రేష్ఠ క్రియతే కర్మ కుత్సితం।
ధిగర్థాన్యత్కృతే హ్యేవం క్రియతే జ్ఞాతిసంక్షయః ॥ 6-96-5 (43058)
అధనస్య మృతం శ్రేయో న చ జ్ఞాతివధాద్వనం ।
కిం ను ప్రాప్స్యామహే కృష్ణ హత్వా జ్ఞాతీన్సమాగతాన్ ॥ 6-96-6 (43059)
దుర్యోధనాపరాధేన శకునేః సౌబలస్య చ।
క్షత్రియా నిధనం యాంతి కర్ణదుర్మంత్రితేన చ ॥ 6-96-7 (43060)
ఇదానీం చ విజానామి సుకృతం మధుసూదన।
కృతం రాజ్ఞా మహాబాహో యాచతా త సుయోధనం ॥ 6-96-8 (43061)
రాజ్యార్ధం పంచ వా గ్రామాన్నాకార్షీత్స చ దుర్మతిఃక ।
దృష్ట్వా హి క్షత్రియాఞ్శూరాఞ్శయానాంధరణీతలే ॥ 6-96-9 (43062)
నిందామి భృశమాత్మానం ధిగస్తు క్షత్రిజీవికాం ।
అశక్తమితి మామేతే జ్ఞాస్యంతే క్షత్రియా రణే ॥ 6-96-10 (43063)
ఏతదర్థం మయా యుద్ధం రోచితం మధుసూదన।
సంచోదయ హయాఞ్శీఘ్రం ధార్తరాష్ట్రచమూం ప్రతి ॥ 6-96-11 (43064)
ప్రతరిష్యే మహాపారం భుజాభ్యాం సమరోదధిం ।
నాయం క్లీబాయితుం కాలో విద్యతే మాధవ క్వచిత్ ॥ 6-96-12 (43065)
సంజయ ఉవాచ। 6-96-13x (4181)
ఏవముక్తస్తు పార్థేన కేశవః పరవీరహా।
చోదయామాస తానశ్వాన్పాండురాన్వాతరంహసః ॥ 6-96-13 (43066)
అథ శబ్దో మహానాసీత్తవ సైన్యస్య భారత।
మారుతోద్ధూతవేగస్య సాగరస్యేవ పర్వణి ॥ 6-96-14 (43067)
అపరాహ్ణే మహారాజ సంగ్రామః సమపద్యత ।
పర్జన్యసమనిర్ఘోషో భీష్మస్య సహ పాండవైః ॥ 6-96-15 (43068)
తతో రాజంస్తవ సుతా భీమసేనముపాద్రవన్ ।
పరివార్య రణే ద్రోణం వసవో వాసవం యథా ॥ 6-96-16 (43069)
తతః శాంతనవో భీష్మః కృపశ్చ రథినాం వరః।
భగదత్తః సుశర్మా చ ధనంజయముపాద్రవన్ ॥ 6-96-17 (43070)
హార్దిక్యో బాహ్లికశ్చైవ సాత్యకిం సమభిద్రుతౌ ।
అంబష్ఠకస్తు నృపతిరభిమన్యుమవస్థితః ॥ 6-96-18 (43071)
శేషాస్త్వన్యే మహారాజ శేషానేవ మహారథాన్ ।
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం ఘోరరూపం భయావహం ॥ 6-96-19 (43072)
`భీమసేనస్తు సంప్రేక్ష్య పుత్రాంస్తవ విశాంపతే'।
ప్రజజ్వాల రణే క్రుద్ధో హవిషా హవ్యవాడివ ॥ 6-96-20 (43073)
పుత్రాస్తు తవ కౌంతేయం ఛాదయాంచక్రిరే శరైః।
ప్రావృషీవ మహారాజ జలదా ఇవ పర్వతం ॥ 6-96-21 (43074)
స చ్ఛాద్యమానో బహుధా పుత్రైస్తవ విశాంపతే ।
సృక్విణీ సంలిహన్వీరః శార్దూల ఇవ దర్పితః ॥ 6-96-22 (43075)
వ్యూఢోరస్కస్తతో భీమః పోథయామాస పార్థివం ।
క్షురప్రేణ సుతీక్ష్ణేన సుముక్తేన మహారణే ॥ 6-96-23 (43076)
తాడయామాస సంక్రుద్ధః సోఽభవద్వ్యథితేంద్రియః ।
అపరేణ తు భల్లేన పీతేన నిశితేన తు।
అపాతయత్కుండలితం సింహః క్షుద్రమృగం యథా ॥ 6-96-24 (43077)
తతః సునిశితాన్బాణాన్భీమసేనః శిలాశితాన్ ।
స సప్త సందధే హంతుం పుత్రాస్తే భరతర్షభ ॥ 6-96-25 (43078)
ప్రేషితా భిమసేనేన శరాస్తే దృఢధన్వనా ।
అపాతయంత పుత్రాంస్తే రథేభ్యః సుమహారథాన్ ॥ 6-96-26 (43079)
అనాధృష్టిం కుండభేదిం విరాజం దీప్తలోచనం ।
దీర్ఘబాహుం సుబాహుం చ తథైవ మకరధ్వజం ॥ 6-96-27 (43080)
ప్రపతంతిస్మ వీరాస్తే విరేజుర్భరతర్షభ।
వసంతే పుష్పశబలాః కింశుకాః పతితా ఇవ ॥ 6-96-28 (43081)
తతః ప్రదుద్రువుః శేషాస్తవ పుత్రా మహాహవే ।
తం కాలమివ మన్యంతో భీమసేనం మహాబలం ॥ 6-96-29 (43082)
ద్రోణస్తు సమరే వీరం నిర్దహనక్తం సుతాంస్తవ ।
యథాద్రిం వారిధారాభిః సమంతాద్వ్యకిరచ్ఛరైః ॥ 6-96-30 (43083)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ కుంతీపుత్రస్య పౌరుషం ।
ద్రోణేన వార్యమాణోఽపి నిజఘ్నే యత్సుతాంస్తవ ॥ 6-96-31 (43084)
యథా గోవృషభో వర్షం సంధారయతి స్వాత్పతత్ ।
భీమస్తథా ద్రోణముక్తం శరవర్షమదీధరత్ ॥ 6-96-32 (43085)
అద్భుతం చ మహారాజ తత్ర చక్రే వృకోదరః ।
యత్పుత్రాంస్తేఽవధీత్సంఖ్యే ద్రోణం చైవ న్యవారయత్ ॥ 6-96-33 (43086)
పుత్రేషు తవ వీరేషు చిక్రీడార్జునపూర్వజః ।
మృగేష్వివ మహారాజ చరన్వ్యాఘ్రో మహాబలః ॥ 6-96-34 (43087)
యథా హి పశుమధ్యస్థో ద్రావయేత పశూన్వృకః ।
వృకోదరస్తవ సుతాంస్తథా వ్యద్రావయద్రణే ॥ 6-96-35 (43088)
గాంగేయో భగదత్తశ్చ గోతమశ్చ మహారథాః ।
పాండవం రభసం యుద్ధే వారయామాసురర్జునం ॥ 6-96-36 (43089)
అస్త్రైరస్త్రాణి సంవార్య తేషాం సోఽతిరథో రణే
ప్రవీరాంస్తవ సైన్యేషు ప్రేషయామాస మృత్యవే ॥ 6-96-37 (43090)
అభిమన్యుస్తు రాజానమంబష్ఠం లోకవిశ్రుతం ।
విరథం రథినాం శ్రేష్ఠం కారయామాస సాయకైః ॥ 6-96-38 (43091)
విరథో వధ్యమానస్తు సౌభద్రేణ యశస్వినా ।
అవప్లుత్య రథాత్తూర్ణమంబష్ఠో వసుధాధిపః ॥ 6-96-39 (43092)
అసిం చిక్షేప సమరే సౌభద్రస్య మహాత్మనః ।
ఆరురోహ రథం చైవ హార్దిక్యస్య మహాబలః ॥ 6-96-40 (43093)
ఆపతంతం తు నిస్త్రింశం యుద్ధమార్గవిశారదః ।
లాఘవాద్వ్యంసయామాస సౌభద్రః పరవీరహా ॥ 6-96-41 (43094)
వ్యంసితం వీక్ష్య నిస్త్రింశం సౌభద్రేణ రణే తదా।
సాధుసాధ్వితి సైన్యానాం ప్రణాదోఽభూద్విశాంపతే ॥ 6-96-42 (43095)
ధృష్టద్యుంనముఖాస్త్వన్యే తవ సైన్యమయోధయన్।
తథైవ తావకాః సర్వే పాండుసైన్యమయోధయన్ ॥ 6-96-43 (43096)
తత్రాక్రందో మహానాసీత్తవ తేషాం చ భారత।
నిఘ్నతాం దృఢమన్యోన్యం కుర్వతాం కర్మ దుష్కరం ॥ 6-96-44 (43097)
అన్యోన్యం హి రణే శూరాః కేశేష్వాక్షిష్య మానినః।
నఖదంతైరయుధ్యంత ముష్టిభిర్జానుభిస్తథా ॥ 6-96-45 (43098)
తలైశ్చైవాథ నిస్త్రింశైర్బాహుభిశ్చ సుసంస్థితైః।
వివరం ప్రాప్య చాన్యోన్యమనయన్యమసాదనం ॥ 6-96-46 (43099)
న్యహనచ్చ పితా పుత్రం పుత్రశ్చ పితరం తథా।
వ్యాకులీకృతసంకల్పా యుయుధుస్తత్ర మానవాః ॥ 6-96-47 (43100)
రణే చారూణి చాపాని హేమపృష్ఠాని మారిష ।
హతానామపవిద్ధాని కలాపాశ్చ మహాధనాః ॥ 6-96-48 (43101)
జాతరూపమయైః పుంఖై రాజతైర్నిశితాః శరాః।
తైలధౌతా వ్యరాజంత నిర్ముక్తభుజగోపమాః ॥ 6-96-49 (43102)
ఖంగాశ్చ దాంతత్సరవో జాతరూపపరిష్కృతాః ।
చర్మాణి చాపవిద్ధాని రుక్మచిత్రాణి ధన్వినాం ॥ 6-96-50 (43103)
సువర్ణావికృతాః ప్రాసాః ప్రభగ్నా హేమభూషితాః।
జాతరూపమయా యష్ట్యః శక్త్యశ్చ కనకోజ్జ్వలాః ॥ 6-96-51 (43104)
అవస్కందాశ్చ పతితా ముసలాని గురూణి చ ।
పరిఘాః పట్టసాశ్చైవ భిండిపాలాశ్చ మారిష ॥ 6-96-52 (43105)
పతితా వివిధాశ్చాపాశ్చిత్రా హేమపరిష్కృతాః ।
కుథా బహువిధాకారాశ్చామరా వ్యజనాని చ ॥ 6-96-53 (43106)
నానావిధాని శస్త్రాణి ప్రగృహ్య పతితా నరాః।
జీవంత ఇవ దృశ్యనతే గతసత్త్వా మహారథాః ॥ 6-96-54 (43107)
గజావిమథితైర్గాత్రైర్ముసలైర్భిన్నమస్తకాః।
గజావాజిరథక్షుణ్ణాః శేరతే స్మ నరాః క్షితౌ ॥ 6-96-55 (43108)
తథైవాశ్వనృనాగానాం శరీరైర్విబభౌ తదా।
సంఛన్నా వసుధా రాజన్పర్వతైరివ శాతితైః ॥ 6-96-56 (43109)
సమరే పతితైశ్చైవ శక్త్యృష్టిశరతోమరైః।
నిస్త్రింశైః పట్టసైః ప్రాసైరవస్కందైః పరశ్వథైః ॥ 6-96-57 (43110)
పరిఘైర్భిండిపాలైశ్చ శతఘ్నీభిశ్చ మారిష।
శరీరైః శస్త్రనిర్భిన్నైః సమాస్తీర్యత మేదినీ ॥ 6-96-58 (43111)
విశబ్దైరల్పశబ్దైశ్చ శోణితౌగపరిప్లుతైః।
గతాసుభిరమిత్రఘ్న విబభౌ నిచితా మహీ ॥ 6-96-59 (43112)
సతలత్రైః సకేయూరైర్బాహుభిశ్చందనోక్షితైః ।
హస్తిహస్తోపమైశ్ఛిన్నైరూరుభిశ్చ తరస్వినాం ॥ 6-96-60 (43113)
బద్ధచూజామణివరైః శిరోభిశ్చ సకుండలైః ।
పాతితై ఋషభాక్షాణాం బభౌ భారత మేదినీ ॥ 6-96-61 (43114)
కవచైః శోణితాదిగ్ధైర్విప్రకీర్ణైశ్చ కాంచనైః ।
రరాజ సుభృశం భూమిః శాంతార్చిర్భిరివానలైః ॥ 6-96-62 (43115)
విప్రవిద్ధైః కలాపైశ్చ పతితైశ్చ శరాసనైః ।
విప్రకీర్ణైః శరైశ్చైవ రుక్మపుంఖైః సమంతతః ॥ 6-96-63 (43116)
రథైశ్చ సర్వతో భగ్నైః కింకిణీజాలభూషితైః ।
వాజిభిశ్చ హతైర్బాణైః స్రస్తజిహ్వైః సశోణితైః ॥ 6-96-64 (43117)
అనుకర్షైః పతాకాభిరుపాసంగైర్ధ్వజైరపి ।
ప్రవీరాణాం మహాశంఖైర్విప్రకీర్ణైశ్చ పాండురైః ॥ 6-96-65 (43118)
స్రస్తహస్తైశ్చ మాతంగైః శయానైర్విబభౌ మహీ ।
నానారూపేరలంకారైః ప్రమదేవాభ్యలంకృతా॥ 6-96-66 (43119)
దంతిభిశ్చాపరైస్తత్ర సప్రాణైర్గాఢవేదనైః ।
కరైః శబ్దం విముంచద్భిః శీకరం చ ముహుర్ముహుః ॥ 6-96-67 (43120)
విబభౌ తద్రణస్థానం స్యందమానైరివాచలైః।
నానారాగైః కంబలైశ్చ పరిస్తోమేశ్చ దంతినాం ॥ 6-96-68 (43121)
వైదూర్యమణిదండైశ్చ పతితైరంకుశైః శుభైః।
ఘంటాభిశ్చ గజేంద్రాణాం పతితాభిః సమంతతః ॥ 6-96-69 (43122)
విపాటితవిచిత్రాభిః కుథాభిరంకుశైస్తథా।
గ్రైవేయైశ్చిత్రరూపైశ్చ రుక్మకక్ష్యాభిరేవ చ ॥ 6-96-70 (43123)
యంత్రైశ్చ బహుధా చ్ఛిన్నైస్తోమరైశ్చాపి కాంచనైః।
`రరాజ సుభృశం భూమిస్తత్రతత్ర విశాంపతే'
అశ్వానాం రేణుకపిలై రుక్మచ్ఛన్నైరురశ్ఛదైః॥ 6-96-71 (43124)
సాదినాం చ భుజైశ్ఛిన్నైః పతితైః సాంగదైస్తథా।
ప్రాసైశ్చ విమలైస్తీక్ష్ణైర్విమలాభిస్తథర్ష్టిభిః॥ 6-96-72 (43125)
ఉష్ణీషైశ్చ తథా చిత్రైర్విప్రవిద్ధైస్తతస్తతః।
విచిత్రైర్బాణవర్షైశ్చ జాతరూపపరిష్కృతైః ॥ 6-96-73 (43126)
అశ్వాస్తరపరిస్తోమై రాంకవైర్మృదితైస్తథా।
నరేంద్రచూడామణిభిర్విచిత్రైశ్చ మహాధనైః ॥ 6-96-74 (43127)
ఛత్రైస్తథాపవిద్ధైశ్చ చామరైర్వ్యజనైరపి ।
పద్మేందుద్యుతిభిశ్చైవ వదనైశ్చారుకుండలైః ॥ 6-96-75 (43128)
క్లృప్తశ్మశ్రుభిరత్యర్థం వీరాణాం సమలంకృతైః ।
అపవిద్ధైర్మహారాజ సువర్ణాజ్జ్వలకుండలైః ॥ 6-96-76 (43129)
గ్రహనక్షత్రశబలా ద్యౌరివాసీద్వసుంధరా।
ఏవమేతే మహాసేనే మృదితే తత్ర భారత ॥ 6-96-77 (43130)
పరస్పరం సమాసాద్య తవ తేషాం చ సంయుగే ।
తేషు శ్రాంతేషు భగ్నేషు మృదితేషు చ భారత ॥ 6-96-78 (43131)
రాత్రిః సమభవత్తత్ర నాపశ్యామ తతోఽనుగాన్ ।
తతోఽవహారం సైకన్యానాం ప్రచుక్రుః కురుపాండవాః ॥ 6-96-79 (43132)
ఘోరే నిశాముఖే రౌద్రే వర్తమానే మహాభయే।
అవహారం తతః కృత్వా సహితాః కురుపాణడ్వాః ।
న్యవిశంత నిశాకాలే గత్వా స్వశిబిరం తదా ॥ ॥ 6-96-80 (43133)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి అష్టమదివసయుద్ధే షణ్ణవతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-96-23 వ్యూఢోరస్కం ఇతి ఝo పాఠః ॥ 6-96-48 అపవిద్ధాని పతితాని ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 097
॥ శ్రీః ॥
6.97. అధ్యాయః 097
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మో న్యస్తశస్త్రశ్చేదహం పాండవాన్ జేష్యామీతి కర్ణబోధితేన దుర్యోధనేన రాత్రౌ భీష్మమేత్య కర్ణస్య యుద్ధానుజ్ఞాప్రార్థనా ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-97-0 (43134)
సంజయ ఉవాచ। 6-97-0x (4182)
తతో దుర్యోధనో రాజా శకునిశ్చాపి సౌబలః।
దుఃశాసనశ్చ పుత్రస్తే సూతపుత్రశ్చ దుర్జయః ॥ 6-97-1 (43135)
సమాగంయ మహారాజ మంత్రం చక్రుర్వివక్షితం ।
కథం పాండుసుతాః సంఖ్యే జేతవ్యాః సగణా ఇతి॥ 6-97-2 (43136)
తతో దుర్యోధనో రాజా సర్వాంస్తానాహ మంత్రిణః ।
సూతపుత్రం సమాభాష్య సౌబలం చ మహాబలం ॥ 6-97-3 (43137)
ద్రోణో భీష్మ కృపః శల్యః సౌమదత్తిశ్చ సంయుగే।
న పార్థాన్ప్రతి బాధంతే న జానే కింను కారణం ॥ 6-97-4 (43138)
అవధ్యమానాస్తే చాపి క్షపయంతి బలం మమ।
సోఽస్మి క్షీణబలః కర్ణ క్షీణశస్త్రశ్చ సంయుగే ॥ 6-97-5 (43139)
`ద్రోణస్య ప్రముఖే వీరా హతాస్తే భ్రాతరో మమ।
భీమసేనేన రాధేయ మమ చైవ చ పశ్యతః '॥ 6-97-6 (43140)
నికృతః పాండవైః శూరైరవధ్యైర్దైవతైరపి ।
సోఽహం సంశయమాపన్నః ప్రకరిష్యే కథం రణం ॥ 6-97-7 (43141)
సంజయ ఉవాచ। 6-97-8x (4183)
తమబ్రవీన్మహారాజ సూతపుత్రో నరాధిపం ।
మా శోచ భరతశ్రేష్ఠ కరిష్యేఽహం ప్రియం తవ ॥ 6-97-8 (43142)
భీష్మః శాంతనవస్తూర్ణమపయాతు మహారణాత్ ।
నివృత్తే యుధి గాంగేయే న్యస్తశస్త్రే చ భారత ॥ 6-97-9 (43143)
అహం పార్థాన్హనిష్యామి సహితాన్సర్వసోమకైః ।
పశ్యతో యుధి భీష్మస్య శపే సత్యేన తే నృప ॥ 6-97-10 (43144)
పాండవేషు దయాం నిత్యం స హి భీష్మః కరోతి వై।
అశక్తశ్చ రణే భీష్మో జేతుమేతాన్మహారథాన్ ॥ 6-97-11 (43145)
అభిమానీ రణే భీష్మో నిత్యం చాపి రణప్రియః ।
స కథం పాండవాన్యుద్ధే జేష్యతే తాత సంగతాన్ ॥ 6-97-12 (43146)
స త్వం శీఘ్రమితో గత్వా భీష్మస్య శిబిరం ప్రతి ।
అనుమాన్య గురుం వృద్ధం శస్త్రం న్యాసయ భారత ॥ 6-97-13 (43147)
న్యస్తశస్త్రే తతో భీష్మే నిహతాన్పశ్య పాండవాన్ ।
మయైకేన రణే రాజన్ససుహృద్గణబాంధవాన్ ॥ 6-97-14 (43148)
ఏవముక్తస్తు కర్ణేన పుత్రో దుర్యోధనస్తవ ।
అబ్రవీద్భ్రాతరం తత్ర దుఃశాసనమిదం వచః ॥ 6-97-15 (43149)
అనుయాత్రం యథా సర్వం సజ్జీభవతి సర్వశః ।
దుఃశాసన తథా క్షిప్రం సర్వమేవోపపాదయ ॥ 6-97-16 (43150)
ఏవముక్త్వా తతో రాజన్కర్ణమాహ జనేశ్వరః ।
అనుమాన్య రణే భీష్మమేషోఽహం ద్విపదాం వరం ॥ 6-97-17 (43151)
ఆగమిష్యే తతః క్షిప్రం త్వత్సకాశమరిందమ।
అపక్రాంతే తతో భీష్మే ప్రహరిష్యసి సంయుగే ॥ 6-97-18 (43152)
నిష్పపాత తతస్తూర్ణం పుత్రస్తవ విశాంపతే ।
సహితో భ్రాతృభిస్తైస్తు దేవైరివ శతక్రతుః ॥ 6-97-19 (43153)
తతస్తం నృపశార్దూలం శార్దూలసమవిక్రమం ।
ఆరోపయద్ధయం తూర్ణం భ్రాతా దుఃశాసనస్తదా ॥ 6-97-20 (43154)
అంగదీ బద్ధముకుటో హస్తాభరణవాన్నృప ।
ధార్తరాష్ట్రో మహారాజ విబభౌ స పథి వ్రజన్ ॥ 6-97-21 (43155)
భండీపుష్పనికాశేన తపనీయనిభేన చ।
అనులిప్తః పరార్ద్ధ్యేన చందనేన సుగంధినా ॥ 6-97-22 (43156)
అరజోంబరసంవీతః సింహఖేలగతిర్నృప ।
శుశుభే విమలార్చిష్మాన్నభసీవ దివాకరః ॥ 6-97-23 (43157)
తం ప్రయాంతం నరవ్యాఘ్రం భీష్మస్య శిబిరం ప్రతి ।
అనుజగ్ముర్మహేష్వాసాః సర్వలోకస్య ధన్వినః ।
భ్రాతరశ్చ మహేష్వాసాస్త్రిదశా ఇవ వాసవం ॥ 6-97-24 (43158)
హయానన్యే సమారుహ్య గజానన్యే చ భారత ।
రథానన్యే నరశ్రేష్ఠం పరివవ్రుః సమంతతః ॥ 6-97-25 (43159)
`పదాతయశ్చ త్వరితా నఖరప్రాసయోధినః।
పరివవ్రుర్మహేష్వాసం ధార్తరాష్ట్రం మహారథం ॥' 6-97-26 (43160)
ఆత్తశస్త్రాశ్చ సుహృదో రక్షణార్థం మహీపతేః ।
ప్రాదుర్బభూవుః సహితాః శక్రస్యేవామరా దివి ॥ 6-97-27 (43161)
స పూజ్యమానః కురుభిః కౌరవాణాం మహాబలః ।
ప్రయయౌ సదనం రాజా గాంగేయస్య యశస్వినః ।
అన్వీయమానః సతతం సోదరైః పరివారితః ॥ 6-97-28 (43162)
దక్షిణం దక్షిణః కాలే సంభృత్య స్వభుజం తదా।
హస్తిహస్తోపమం సౌంయం సర్వశత్రునిబర్హణం ॥ 6-97-29 (43163)
ప్రగృహ్ణన్నంజలీన్నౄణాముద్యతాన్సర్వతో దిశః।
శుశ్రావ మధురా వాచో నానాదేశనివాసినాం ॥ 6-97-30 (43164)
సంస్తూయమానః సూతైశ్చ మాగధైశ్చ మహాయశాః।
పూజయానశ్చ తాన్సర్వాన్సర్వలోకేశ్వరేశ్వరః॥ 6-97-31 (43165)
ప్రదీపైః కాంచనైస్తత్ర గంధతైలావసేచితైః ।
పరివవ్రుర్మహారాజం ప్రజ్వలద్భిః సమంతతః ॥ 6-97-32 (43166)
స తైః పరివృతో రాజా ప్రదీపైః కాంచనైర్జ్వలన్।
శుశుభే చంద్రమాయుక్తో దీప్తైరివ మహాగ్రహైః ॥ 6-97-33 (43167)
కంచుకోష్ణీషిణస్తత్ర వేత్రఝర్ఝరపాణయః।
ప్రోత్సారయంతః శనకైస్తం జనం సర్వతో దిశం ॥ 6-97-34 (43168)
సంప్రాప్య తు తతో రాజా భీష్మస్య సదనం శుభం ।
అవతీర్య హయాచ్చాపి భీష్మం ప్రాప్య జనేశ్వరః ॥ 6-97-35 (43169)
అభివాద్య తతో భీష్మం నిషణ్ణః పరమాసనే।
కాంచనే సర్వతోభద్రే స్పర్ద్ధ్యాస్తరణసంవృతే।
ఉవాచ ప్రాంజలిర్భీష్మం బాష్పకంఠోఽశ్రులోచనః ॥ 6-97-36 (43170)
త్వాం వయం హి సమాశ్రిత్య సంయుగే శత్రుసూదన ।
ఉత్సహేమ రణే జేతుం సేంద్రానపి సురాసురాన్ ।
కిము పాండుసుతాన్వీరాన్ససుహృద్గణబాంధవాన్ ॥ 6-97-37 (43171)
తస్మాదర్హసి గాంగేయ కృపాం కర్తుం మయి ప్రభో।
జహి పాణడుసుతాన్వారాన్మహేంద్ర ఇవ దానవాన్ ॥ 6-97-38 (43172)
పూర్వముక్తం మహాబాహో హనిష్యామి ససోమకాన్ ।
పాంచాలాన్కేకయైః సార్ధం కరూపాంశ్చేతి భారత ॥ 6-97-39 (43173)
త్వద్వచః సత్యమేవాస్తు జహి పార్థాన్సమాగతాన్ ।
సోమకాంశ్చ మహేష్వాసాన్సత్యవాగ్భవ భారత ॥ 6-97-40 (43174)
దయయా యది వా రాజంద్వేష్యభావాన్మమ ప్రభో ।
మందభాగ్యతయా వాపి మమ రక్షసి పాండవాన్ ॥ 6-97-41 (43175)
అనుజానీహి సమరే కర్ణమాహవశోభినం ।
స జేష్యతి రణే పార్థాన్ససుహృద్గణబాంధవాన్ ॥ 6-97-42 (43176)
సంజయ ఉవాచ। 6-97-43x (4184)
స ఏవముక్త్వా నృపతిః పుత్రో దుర్యోధనస్తవ।
నోవాచ వచనం కించిద్భీష్మం సత్యపరాక్రమం ॥ ॥ 6-97-43 (43177)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి సప్తనవతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-97-21 భండీపుష్పం మంజిష్ఠాపుష్పం ॥ 6-97-29 దక్షిణం స్వభుజం సంభృత్య సముద్ధృత్య ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 098
॥ శ్రీః ॥
6.98. అధ్యాయః 098
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మేణ దుర్యోధనంప్రతి అర్జునపరాక్రమప్రశంసనపూర్వకం పాండవానామజయ్యత్వమభిధాయ శిఖండివర్జం పాంచాలాదివధప్రతిజ్ఞా ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-98-0 (43178)
సంజయ ఉవాచ। 6-98-0x (4185)
వాక్శల్యైస్తవ పుత్రేణ సోఽతివిద్ధో మహామనాః ।
నోవాచ దుఃఖోపహతో హ్యప్రియం ప్రియమణ్వపి ॥ 6-98-1 (43179)
స ధ్యాత్వా సుచిరం కాలం దుఃఖరోషసమన్వితః ।
శ్వసన్నివ మహానాగః ప్రణున్నో వాక్శలాకయా ॥ 6-98-2 (43180)
ఉద్వృత్య చక్షుషీ లోపాన్నిర్దహన్నివ భారత।
సదేవాసురగంధర్వం లోకం కాల ఇవాపరః ॥ 6-98-3 (43181)
అబ్రవీత్తవ పుత్రం చ సామపూర్వమిదం వచః।
కిం త్వం దుర్యోధనైవం మాం వాక్శల్యైరపకృంతసి ॥ 6-98-4 (43182)
ఘటమానం యథాశక్తిం కుర్వాణం చ తవ ప్రియం ।
జుహ్వానం సమరే ప్రాణాంస్తవ వై ప్రియకాంయయా ॥ 6-98-5 (43183)
యదా తు పాండవః శూరః ఖాండవేఽగ్నిమతర్పయత్ ।
పరాజిత్య రణే శక్రం పర్యాప్తం తన్నిదర్శనం ॥ 6-98-6 (43184)
యదా చ త్వాం మహాబాహో గంధర్వైర్హృతమోజసా ।
అమోచయత్పాండుసుతః పర్యాప్తం తన్నిదర్శనం ॥ 6-98-7 (43185)
ద్రవమాణేషు శూరేషు సోదరేషు తవ ప్రభో ।
సూతపుత్రే చ రాధేయే పర్యాప్తం తన్నిదర్శనం ॥ 6-98-8 (43186)
యచ్చ నః సహితాన్సర్వాన్విరాటనగరే తదా ।
ఏక ఏవాజయత్పార్థః పర్యాప్తం తన్నిదర్శనం ॥ 6-98-9 (43187)
ద్రోణం చ యుధి సంరబ్ధం మాం చ నిర్జిత్య సంయుగే।
వాసాంసి స సమాదత్త పర్యాప్తం తన్నిదర్శనం ॥ 6-98-10 (43188)
తథా ద్రౌణిం మహేష్వాసం శారద్వతమథాపి చ ।
గోగ్రహే జితవాన్పూర్వం పర్యాప్తం తన్నిదర్శనం ॥ 6-98-11 (43189)
విజిత్య చ యదా కర్ణం సదా పురుషమానినం ।
ఉత్తరాయై దదౌ వస్త్రం పర్యాప్తం తన్నిదర్శనం ॥ 6-98-12 (43190)
నివాతకవచాన్యుద్ధే వాసవేనాపి దుర్జయాన్।
జితవాన్సమరే పార్థః పర్యాప్తం తన్నిదర్శనం ॥ 6-98-13 (43191)
కో హి శక్తో రణే జేతుం పాండవం రభసం తదా।
యస్య గోప్తా జగద్గోప్తా శంఖచక్రగదాధరః ॥ 6-98-14 (43192)
వాసుదేవోఽనంతశక్తిః సృష్టిసంహారకారకః ।
సర్వేశ్వరో దేవదేవః పరమాత్మా సనాతనః ॥ 6-98-15 (43193)
ఉక్తోఽస్తి బహుశో రాజన్నారదాద్యైర్మహర్షిభిః ।
త్వం తు మోహాన్న జానీషే వాచ్యావాచ్యం సుయోధన ॥ 6-98-16 (43194)
ముమూర్షుర్హి నరః సర్వాన్వృక్షాన్పశ్యతి కాంచనాన్।
తథా త్వమపి గాంధారే విపరీతాని పశ్యసి ॥ 6-98-17 (43195)
స్వయం వైరం మహత్కృత్వా పాండవైః సహ సృంజయైః ।
యుద్ధ్యస్వ తానద్య రణే పశ్యామః పురుషో భవ।
`అశక్యాః పాండవా జేతుం దేవైరపి సవాసవైః ॥' 6-98-18 (43196)
అహం తు సోమకాన్సర్వాన్పాంచాలాంశ్చ సమాగతాన్।
నిహనిష్యే నరవ్యాఘ్ర వర్జయిత్వా శిఖండినం ॥ 6-98-19 (43197)
తైర్వాఽహం నిహతః సంఖ్యే గమిష్యే యమసాదనం ।
తాన్వా నిహత్య సమరే ప్రీతిం దాస్యాంయహం తవ ॥ 6-98-20 (43198)
పూర్వ హి స్త్రీ సముత్పన్నా శిఖండీ రాజవేశ్మని ।
వరదానాత్పుమాంజాతః సైషా వే స్త్రీ శిఖండినీ ॥ 6-98-21 (43199)
తమహం న హనిష్యామి ప్రాణత్యాగేఽపి భారత।
యాఽసౌ ప్రాఙ్వర్మితా ధాత్రా సైషా వై స్త్రీ శిఖండినీ॥ 6-98-22 (43200)
సుఖం స్వపిహి గాంధారే శ్వోఽస్మి కర్తా మహారణం।
యం జనాః కథయిష్యంతి యావత్స్థాస్యతి మేదినీ ॥ 6-98-23 (43201)
సంజయ ఉవాచ। 6-98-24x (4186)
ఏవముక్తస్తవ సుతో నిర్జగామ జనేశ్వర।
అభివాద్య గురుం మూర్ధ్నా ప్రయయౌ స్వం నివేశనం ॥ 6-98-24 (43202)
ఆగంయ తు తతో రాజా విసృజ్య చ మహాజనం ।
ప్రవివేశ తతస్తూర్ణం క్షయం శత్రుక్షయంకరః ॥ 6-98-25 (43203)
ప్రహృష్టః స నిశాం తాం చ గమయామాస పార్థివః।
ప్రభాతాయాం చ శర్వర్యాం ప్రాతరుత్థాయ తాన్నృపః ॥ 6-98-26 (43204)
రాజ్ఞః సమాజ్ఞాపయత సేనాం యోజయతేతి హ।
అద్య భీష్మో రణే క్రద్ధో నిహనిష్యతి సోమకాన్ ॥ 6-98-27 (43205)
దుర్యోధనస్య తచ్ఛ్రుత్వా రాత్రౌ విలపితం బహు।
మన్యమానః స తం రాజన్ప్రత్యాదేశమివాత్మనః ॥ 6-98-28 (43206)
నిర్వేదం పరమం గత్వా వినింద్య పరవశ్యతాం ।
దీర్ఘం దధ్యౌ శాంతనవో యోద్ధుకామోఽర్జునం రణే ॥ 6-98-29 (43207)
ఇంగితేన తు తజ్జ్ఞాత్వా గాంగేయేన విచింతితం ।
దుర్యోధనో మహారాజ దుఃశాసనమచోదయత్ ॥ 6-98-30 (43208)
దుఃశాసన రథాస్తూర్ణం యుజ్యంతాం భీష్మరక్షిణః ।
ద్వావింశతిమనీకాని సర్వాణ్యేవాభిచోదయ ॥ 6-98-31 (43209)
అయం హి సమనుప్రాప్తో వర్షపూగాభిచింతితః ।
పాండవానాం ససైన్యానాం వధో రాజ్యస్య చాగమః ॥ 6-98-32 (43210)
తత్ర కార్యమహం మన్యే భీష్మస్యైవాభిరక్షణం।
స నో గుప్తః సహాయః స్యాద్ధన్యాత్పార్థాంశ్చ సంయుగే ॥ 6-98-33 (43211)
అబ్రవీద్ధి విశుద్ధాత్మా నాహం హన్యాం శిఖండినం ।
స్త్రీపూర్వకో హ్యసౌ రాజంస్తస్మాద్వర్జ్యో మయా రణే ॥ 6-98-34 (43212)
లోకస్తద్వేద యదహం పితుః ప్రియచికీర్షయా ।
రాజ్యం స్ఫీతం మహాబాహో స్త్రియశ్చ త్యక్తవాన్పురా ॥ 6-98-35 (43213)
నైవ చాహం స్త్రియం జాతు న స్త్రీపూర్వం కథంచన ।
హన్యాం యుధి నరశ్రేష్ఠ సత్యమేతద్బ్రవీమి తే ॥ 6-98-36 (43214)
అయం స్త్రీపూర్వకో రాజంఛిఖండీ యది తే శ్రుతః।
ఉద్యోగే కథితం సర్వం యథా జాతా శిఖండినీ ॥ 6-98-37 (43215)
కన్యా భూత్వా పుమాంజాతః స చ యోత్స్యతి భారత ।
తస్యాహం ప్రముఖే బాణాన్న ముంచేయం కథంచన ॥ 6-98-38 (43216)
యుద్ధే హి క్షత్రియాంస్తాత పాండవానాం జయైషిణః ।
సర్వానన్యాన్హనిష్యామి సంప్రాప్తాన్రణమూర్ధని ॥ 6-98-39 (43217)
ఏవం మాం భరతశ్రేష్ఠ గాంగేయః ప్రాహ శాస్త్రవిత్ ।
తత్ర సర్వాత్మనా మన్యే గాంగేయస్యైవ పాలనం ॥ 6-98-40 (43218)
అరక్ష్యమాణం హి వృకో హన్యాత్సింహం మహాహవే ।
మా వృకేణేవ గాంగేయం ఘాతయేమ శిఖండినా ॥ 6-98-41 (43219)
మాతులః శకునిః శల్యః కృపో ద్రోణో వివింశతిః।
యత్తా రక్షంతు గాంగేయం తస్మిన్గుప్తే ధ్రువో జయః ॥ 6-98-42 (43220)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు తే సర్వే దుర్యోధనవచస్తదా ।
సర్వతో రథవంశేన గాంగేయం పర్యవారయన్ ॥ 6-98-43 (43221)
పుత్రాశ్చ తవ గాంగేయం పరివార్య యయుర్ముదా ।
కంపయంతో భువం ద్యాం చ క్షోభయంతశ్చ పాండవాన్ ॥ 6-98-44 (43222)
తే రథైః సుప్రసంయుక్తైర్దంతిభిశ్చ మహారథాః ।
పరివార్య రణే భీష్మం దంశితాః సమవస్థితాః ॥ 6-98-45 (43223)
యథా దేవాసురే యుద్ధే త్రిదశా వజ్రధారిణం।
సర్వే తే స్మ వ్యతిష్ఠంత రక్షంతస్తం మహారథం ॥ 6-98-46 (43224)
తతో దుర్యోధనో రాజా పునర్భ్రాతరమబ్రవీత్ ।
సవ్యం చక్రం యుధామన్యురుత్తమౌజాశ్చ దక్షిణం।
గోప్తారావర్జునస్యైతావర్జునోఽపి శిఖండినః ॥ 6-98-47 (43225)
రక్ష్యమాణః స పార్థేన తథాస్మాభిర్వివర్జితః ।
యథా భీష్మం న నో హన్యాద్దుఃశాసన తథా కురు ॥ 6-98-48 (43226)
సంజయ ఉవాచ। 6-98-49x (4187)
భ్రాతుస్తద్వచనం శ్రుత్వా పుత్రో దుఃశాసనస్తవ।
భీష్మం ప్రముఖతః కృత్వా ప్రయయౌ సహ సేనయా ॥ 6-98-49 (43227)
భీష్మం తు రథవంశేన దృష్ట్వా సమభిసంవృతం।
అర్జునో రథినాం శ్రేష్ఠో ధృష్టద్యుంనమువాచ హ ॥ 6-98-50 (43228)
శిఖండినం నరవ్యాఘ్రం భీష్మస్య ప్రముఖే నృప।
స్థాపయస్వాద్య పాంచాల్య తస్య గోప్తాఽహమిత్యుత ॥ ॥ 6-98-51 (43229)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి నవమదివసయుద్ధే అష్టనవతితమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-98-25 మహాజనం జనసమూహం । క్షయం గృహం ॥ 6-98-28 ప్రత్యాదేశం నిరాకరం ॥ 6-98-29 నిర్వేదం ఖేదం ॥ 6-98-37 ఉద్యోగే యుద్ధాత్ప్రాక్ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 099
॥ శ్రీః ॥
6.99. అధ్యాయః 099
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
కురుపాండవసేనయోర్వ్యూహరచనాపూర్వకం పరస్పరాభిగమనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-99-0 (43230)
సంజయ ఉవాచ। 6-99-0x (4188)
తతః శాంతనవో భీష్మో నిర్యయౌ సహ సేనయా।
వ్యూహం చావ్యూహత మహత్సర్వతోభద్రమాత్మనః ॥ 6-99-1 (43231)
కృపశ్చ కృతవర్మా చ శైబ్యశ్చైవ మహారథః ।
శకునిః సైంధవశ్చైవ కాంభోజశ్చ సుదక్షిణః ॥ 6-99-2 (43232)
భీష్మేణ సహితాః సర్వే పుత్రైశ్చ తవ భారత ।
అగ్రతః సర్వసైన్యానాం వ్యూహస్య ప్రముఖే స్థితాః ॥ 6-99-3 (43233)
ద్రోణో భూరిశ్రవాః శల్యో భగదత్తశ్చ మారిష ।
దక్షిణం పక్షమాశ్రిత్య స్థితా వ్యూహస్య దంశితాః ॥ 6-99-4 (43234)
అశ్వత్థామా సోమదత్తశ్చావంత్యౌ చ మహారథౌ ।
మహత్యా సేనయా యుక్తా వామం పక్షమపాలయన్ ॥ 6-99-5 (43235)
దుర్యోధనో మహారాజ త్రిగర్తైః సర్వతో వృతః ।
వ్యూహమధ్యే స్థితో రాజన్పాండవాన్ప్రతి భారత ॥ 6-99-6 (43236)
అలంబుసో రథశ్రేష్ఠః శ్రుతాయుశ్చ మహారథః ।
పృష్ఠతః సర్వసైన్యానాం స్థితౌ వ్యూహస్య దంశితౌ ॥ 6-99-7 (43237)
ఏవం చ తం తదా వ్యూహం కృత్వా భారత తావకాః।
సన్నద్ధాః సమదృశ్యంత ప్రతపంత ఇవాగ్నయః ॥ 6-99-8 (43238)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా భీమసేనశ్చ పాండవః।
నకులః సహదేవశ్చ మాద్రీపుత్రావుభావపి ॥ 6-99-9 (43239)
అగ్రతః సర్వసైన్యానాం స్థితా వ్యూహస్య దంశితాః ।
ధృష్టద్యుంనో విరాటశ్చ సాత్యకిశ్చ మహారథః ॥ 6-99-10 (43240)
స్థితాః సైన్యేన మహతా పరానీకవినాశనాః ।
శిఖండీ విజయశ్చైవ రాక్షసశ్చ ఘటోత్కచః ॥ 6-99-11 (43241)
చేకితానో మహాబాహుః కుంతిభోజశ్చ వీర్యవాన్ ।
స్థితా రణే మహారాజ మహత్యా సేనయా వృతాః ॥ 6-99-12 (43242)
అభిమన్యుర్మహేష్వాసో ద్రుపదశ్చ మహాబలః ।
యుయుధానో మహేష్వాసో యుధామన్యుశ్చ వీర్యవాన్ ॥ 6-99-13 (43243)
కేకయా భ్రాతరశ్చైవ స్థితా యుద్ధాయ దంశితాః ।
ఏవం తేఽపి మహావ్యూహం ప్రతివ్యూహ్య సుదుర్జయం ॥ 6-99-14 (43244)
పాండవాః సమరే శూరాః స్థితా యుద్ధాయ దంశితాః ।
తావకాస్తు రణే యత్తాః సహసేనా నరాధిపాః ॥ 6-99-15 (43245)
అభ్యుద్యయూ రణే పార్థాన్భీష్మం కృత్వాఽగ్రతో నృప।
తథైవ పాండవా రాజన్భీమసేనపరోగమాః ॥ 6-99-16 (43246)
భీష్మం యోద్ధుమభీప్సంతః సంగ్రామే విజయైషిణః ।
క్ష్వేలాః కిలకిలాః శంఖాన్క్రకచాన్గోవిషాణికాః ॥ 6-99-17 (43247)
భేరీమృదంగపణవాన్నాదయంతశ్చ పుష్కరాన్।
పాండవా అభ్యవర్తంత నదంతో భైరవాన్రవాన్ ॥ 6-99-18 (43248)
భేరీమృద్గశంఖానాం దుందుభీనాం చ నిఃస్వనైః ।
ఉత్కృష్టసింహనాదైశ్చ వల్గితైశ్చ పృథగ్విధైః ॥ 6-99-19 (43249)
వయం ప్రతినదంతస్తానగచ్ఛామ త్వరాన్వితాః ।
సహసైవాభిసంక్రద్ధాస్తదాసీత్తుములం మహత్ ॥ 6-99-20 (43250)
తతోఽన్యోన్యం ప్రధావంతః సంప్రహారం ప్రచక్రిరే ।
తతః శబ్దేన మహతా ప్రచకంపే వసుంధరా ॥ 6-99-21 (43251)
పక్షిణశ్చ మహాఘోరం వ్యాహరంతో విబభ్రముః ।
సప్రభశ్చోదితః సూర్యో నిష్ప్రభః సమపద్యత ॥ 6-99-22 (43252)
వవుశ్చ వాతాస్తుములాః శంసంతః సుమహద్భయం ।
ఘోరాశ్చ ఘోరనిర్హ్రాదాః శివాస్తత్ర వవాశిరే ॥ 6-99-23 (43253)
వేదయంత్యో మహారాజ మహద్వైశసమాగతం।
దిశః ప్రజ్వలితా రాజన్పాంసువర్షం పపాత చ ॥ 6-99-24 (43254)
రుధిరేణ సమున్మిశ్రమస్థివర్షం పపాత చ ।
రుదతాం వాహనానాం చ నేత్రేభ్యః ప్రాపతంజలం ॥ 6-99-25 (43255)
సుస్రువుశ్చ శకృన్మూత్రం ప్రధ్యాయంతో విశాంపతే ।
అంతర్హితా మహానాదాః శ్రూయంతే భరతర్షభ ॥ 6-99-26 (43256)
రక్షసాం పురుషాదానాం నదతాం భైరవాన్రవాన్ ।
సంపతంతశ్చ దృశ్యంతే గోమాయబలవాయసాః ॥ 6-99-27 (43257)
శ్వానశ్చ వివిధైర్నాదైర్భషంతస్తత్ర మారిష ।
జ్వలితాశ్చ మహోల్కా వై సమాహత్య దివాకరం ।
నిపేతుః సహసా భూమౌ వేదయంత్యో మహద్భయం ॥ 6-99-28 (43258)
మహాంత్యనీకాని మహాసముచ్ఛ్రయే
తతస్తయోః పాండవధార్తరాష్ట్రయోః।
చకంపిరే శంఖమృదంగనిఃస్వనైః
ప్రకంపితానీవ వనాని వాయునా ॥ 6-99-29 (43259)
నరేంద్రనాగాశ్వసమాకులానా-
మభ్యాయతీనామశివే ముహూర్తే।
బభూవ ఘోషస్తుములశ్చమూనాం
వాతోద్ధుతానామివ సాగరాణాం ॥ ॥ 6-99-30 (43260)
ఇతి శ్రీమన్మహాభరతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి నవమదివసయుద్ధే ఏకోనశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-99-27 బలవాయసాః బలోదగ్రాః కాకాః ॥ 6-99-29 మహాసముచ్ఛ్రయే మహతి యుద్ధే ॥ 6-99-30 అభ్యాయతీనామభిముఖమాగచ్ఛంతీనాం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 100
॥ శ్రీః ॥
6.100. అధ్యాయః 100
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అలంబుసస్య ద్రౌపదేయైః సహ యుద్ధమభిమన్యునా సమాగమశ్చ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-100-0 (43261)
సంజయ ఉవాచ। 6-100-0x (4189)
అభిమన్యూ రథోదారః పిశంగైస్తురగోత్తమైః।
అభిదుద్రావ తేజస్వీ దుర్యోధనబలం మహత్ ॥ 6-100-1 (43262)
వికిరఞ్శరవర్షాణి వారిధారా ఇవాంబుదః।
న శేకుః సమరే క్రుద్ధం సౌభద్రమరిసూదనం ॥ 6-100-2 (43263)
శస్త్రౌఘిణం గాహమానం సేనాసాగరమక్షయం।
నివారయితుమప్యాజౌ త్వదీయాః కురునందన ॥ 6-100-3 (43264)
తేన ముక్తా రణే రాజఞ్శరాః శత్రునిబర్హణాః।
క్షత్రియాననయఞ్శూరాన్ప్రేతరాజనివేశనం ॥ 6-100-4 (43265)
యమదండోపమాన్ఘోరాంజ్వలితాశీవిషోపమాన్ ।
సౌభద్రః సమరే క్రుద్ధః ప్రేషయామాస సాయకాన్ ॥ 6-100-5 (43266)
సరథాన్రథినస్తూర్ణం హయాంశ్చైవ ససాదినః ।
గజారోహాంశ్చ సగజాందారయామాస ఫాల్గునిః ॥ 6-100-6 (43267)
తస్య తత్కుర్వతః కర్మ మహత్సంఖ్యే మహీభృతః।
పూజయాంచక్రిరే హృష్టాః ప్రశశంసుశ్చ ఫాల్గునిం ॥ 6-100-7 (43268)
తాన్యనీకాని సౌభద్రో ద్రావయామాస భారత।
తూలరాశీనివాకాశే మారుతః సర్వతో దిశం ॥ 6-100-8 (43269)
తేన విద్రావ్యమాణాని తవ సైన్యాని భారత ।
త్రతారం నాధ్యగచ్ఛంత పంక్తే మగ్నా ఇవ ద్వీపాః ॥ 6-100-9 (43270)
విద్రావ్య సర్వసైన్యాని తావకాని నరోత్తమ ।
అభిమన్యుః స్థితో రాజన్విధూమోఽగ్నిరివ జ్వలన్ ॥ 6-100-10 (43271)
న చైనం తావకా రాజన్విషేహురరిఘాతినం ।
ప్రదీప్తం పావకం యద్వత్పతంగాః కాలచోదితాః ॥ 6-100-11 (43272)
ప్రహరన్సర్వశత్రుభ్యః పాండవానాం మహారథః ।
అదృశ్యత మహేష్వాసః సవజ్ర ఇవ వాసవః ॥ 6-100-12 (43273)
హేమపృష్ఠం ధనుశ్చాస్య దదృశే విచరద్దిశః ।
తోయదేషు యథా రాజన్రాజమానా శతహ్రదా ॥ 6-100-13 (43274)
శరాశ్చ నిశితాః పీతా నిశ్చరంతి స్మ సంయుగే ।
వనాత్ఫుల్లద్రుమాద్రాజన్భ్రమరాణామివ వ్రజాః ॥ 6-100-14 (43275)
తథైవ చరతస్తస్య సౌభద్రస్య మహాత్మనః ।
రథేన కాంచనాంగేన దదృశుర్నాంతరం జనాః ॥ 6-100-15 (43276)
మోహయిత్వా కృపం ద్రోణం ద్రౌణిం చ సబృహద్బలం।
సైంధవం చ మహేష్వాసో వ్యచరల్లఘు సుష్ఠు చ ॥ 6-100-16 (43277)
మండలీకృతమేవాస్య ధనుః పశ్యామ భారత।
సూర్యమండలసంకాశం దహతస్తవ వాహినీం ॥ 6-100-17 (43278)
తం దృష్ట్వా క్షత్రియాః శురాః ప్రతపంతం తరస్వినం ।
ద్విఫల్గునమిమం లోకం మేనిరే తస్య కర్మభిః ॥ 6-100-18 (43279)
తేనార్దితా మహారాజ భారతీ సా మహాచమూః ।
వ్యభ్రమత్తత్రతత్రైవ యోషిన్మదవశాదివ ॥ 6-100-19 (43280)
ద్రావయిత్వా మహాసైన్యం కంపయిత్వా మహారథాన్ ।
నందయామాస సుహృదో మయం జిత్వేవ వాసవః ॥ 6-100-20 (43281)
తేన నిద్రావ్యమాణాని తవ సైన్యాని సంయుగే।
చక్రురార్తస్వనం ఘోరం పర్జన్యనినదోపమం ॥ 6-100-21 (43282)
తం శ్రుత్వా నినదం ఘోరం తవ సైన్యస్య భారత।
మారుతోద్ధూతవేగస్య సాగరస్యేవ పర్వణి ॥ 6-100-22 (43283)
దుర్యోధనస్తదా రాజన్నార్శ్యశృంగిమభాషత।
ఏష కార్ష్ణిర్మహాబాహో ద్వితీయ ఇవ ఫల్గునః ॥ 6-100-23 (43284)
చమూం ద్రావయతే క్రోధాద్వృత్రో దేవచమూమివ ।
తస్య చాన్యత్ర పశ్యామి సంయుగే భేషజం మహత్ ॥ 6-100-24 (43285)
ఋతే త్వాం రాక్షసశ్రేష్ఠం సర్వవిద్యాసు పారగం ।
స గత్వా త్వరితం వీరం జహి సౌభద్రమాహవే ॥ 6-100-25 (43286)
వయం పార్థం హనిష్యామో భీష్మద్రోణపురోగమాః ।
స ఏవముక్తో బలవాన్రాక్షసేంద్రః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-100-26 (43287)
ప్రయయౌ సమరే తూర్ణం తవ పుత్రస్య శాసనాత్।
నర్దమానో మహానాదం ప్రావృషీవ బలాహకః ॥ 6-100-27 (43288)
తస్య శబ్దేన మహతా పాండవానాం బలం మహత్ ।
ప్రాచలత్సర్వతో రాజన్వాతోద్ధూత ఇవార్ణవః ॥ 6-100-28 (43289)
బహవశ్చ మహారాజ తస్య నాదేన భీషితాః।
ప్రియాన్ప్రాణాన్పరిత్యజ్య నిపేతుర్ధరణీతలే ॥ 6-100-29 (43290)
కార్ష్ణిశ్చాపి ముదా యుక్తః ప్రగృహ్య సశరం ధనుః ।
నృత్యన్నివ రథోపస్థే తద్రక్షః సముపాద్రవత్ ॥ 6-100-30 (43291)
తతః స రాక్షసః క్రుద్ధః సంప్రాప్యైవార్జునం రణే।
నాతిదూరే స్థితాం తస్య ద్రావయామాస వై చమూం ॥ 6-100-31 (43292)
తాం వధ్యమానాం చ తథా పాండవానాం మహాచమూం।
ప్రత్యద్యయౌ రణే రక్షో దేవసేనాం యథా బలః ॥ 6-100-32 (43293)
విమర్దః సుమహానాసీత్తస్య సైన్యస్య మారిష ।
రక్షసా ఘోరరూపేణ వధ్యమానస్య సంయుగే॥ 6-100-33 (43294)
తతః శరసహస్త్రైస్తాం పాండవానాం మహాచమూం।
వ్యద్రావయద్రణే రక్షో దర్శయతత్స్వపరాక్రమం ॥ 6-100-34 (43295)
సా వధ్యమానా చ తథా పాండవానామనీకినీ ।
రక్షసా ఘోరరూపేణ ప్రదుద్రావ రణే భయాత్ ॥ 6-100-35 (43296)
ప్రమృద్య చ రణే సేనాం పద్మినీం వారణో యథా।
తతోఽభిద్రద్రావ రణే ద్రౌపదేయాన్మహాబలాన్ ॥ 6-100-36 (43297)
తే తు క్రుద్ధా మహేష్వాసా ద్రౌపదేయాః ప్రహారిణః।
రాక్షసం దుద్రువుః సంఖ్యే గ్రహాః పంచ రవిం యథా ॥ 6-100-37 (43298)
వీర్యవద్భిస్తతస్తైస్తు పీడితో రాక్షసోత్తమః ।
యథా యుగక్షయే ఘోరే చంద్రమాః పంచభిర్గ్రహైః ॥ 6-100-38 (43299)
ప్రతివింధ్యస్తతో రక్షో బిభేద నిశితైః శరైః ।
సర్వపారశవైస్తూర్ణమకుంఠాగ్రైర్మహాబలః ॥ 6-100-39 (43300)
స తైర్భిన్నతనుత్రాణః శుశుభే రాక్షసోత్తమః ।
మరీచిభిరివార్కస్య సంస్యూతో జలదో మహాన్ ॥ 6-100-40 (43301)
విషక్తైః సశరైశ్చాపి తపనీయపరిచ్ఛదైః ।
ఆర్శ్యశృంగిర్బభౌ రాజందీప్తశృంగ ఇవాచలః ॥ 6-100-41 (43302)
తతస్తే భ్రాతరః పంచ రాక్షసేంద్రం మహాహవే।
వివ్యధుర్నిశితైర్బాణైస్తపనీయవిభూషితైః । 6-100-42 (43303)
స నిర్భిన్నః శరైర్ఘోరైర్భుజగైః కోపితైరివ ।
అలంబుసో భృశం రాజన్నాగేంద్ర ఇవ చుక్రుధే ॥ 6-100-43 (43304)
సోఽతివిద్ధో మహారాజ ముహూర్తమథ మారిష ।
ప్రవివేశ తమో దీర్ఘం పీడితస్తైర్మహారథైః ॥ 6-100-44 (43305)
ప్రతిలభ్య తతః సంజ్ఞాం క్రోధేన ద్విగుణీకృతః ।
చిచ్ఛేద సాయకైస్తేషాం ధ్వజాంశ్చైవ ధనూంషి చ ॥ 6-100-45 (43306)
ఏకైకం పంచభిర్బాణైరాజఘాన స్మయన్నివ ।
అలంబుసో రథోపస్థే నృత్యన్నివ మహారథః ॥ 6-100-46 (43307)
త్వరమాణః సుసంబద్ధో హయాంస్తేషాం మహాత్మనాం ।
జఘాన రాక్షసః క్రుద్ధః సారథీంశ్చ సహస్రశః ॥ 6-100-47 (43308)
బిభేద చ సుసంరబ్ధః పునశ్చైనాన్సుతాంశితైః।
శరైర్బహువిధాకారైః శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-100-48 (43309)
విరథాంశ్చ మహేష్వాసాన్కృత్వా తత్ర స రాక్షసః ।
అభిదుద్రావ వేగేన హంతుకామో నిశాచరః ॥ 6-100-49 (43310)
తానర్దితాన్రణే తేన రాక్షసేన దురాత్మనా ।
దృష్ట్వాఽర్జునసుతః సంఖ్యే రాక్షసం సముపాద్రవత్ ॥ 6-100-50 (43311)
తయోః సమభవద్యుద్ధం వృత్రవాసవయోరివ।
దదృశుస్తావకాః సర్వే పాండవాశ్చ పరస్పరం ॥ 6-100-51 (43312)
తౌ సమేతౌ మహాయుద్ధే క్రోధదీప్తౌ పరస్పరం।
మహాబలౌ మహారాజ క్రోధసంరక్తలోచనౌ ॥ 6-100-52 (43313)
పరస్పరమవేక్షేతాం కాలానలసమౌ యుధి।
`ఆశీవిషావివ క్రుద్ధౌ నేత్రాభ్యామితరేతరం ।'
తయోః సమాగమో ఘోరో బభూవ కటుకోదయః ॥ 6-100-53 (43314)
యథా దేవాసురే యుద్ధే శక్రశంబరయోః పురా ॥ ॥ 6-100-54 (43315)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి నవమదివసయుద్ధే శతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-100-16 లఘు సుష్ఠు చ శీఘ్రం శోభనం చ యథా స్తాత్తథా ॥ 6-100-23 ఆర్ష్యశృంగిమలంబుసం ॥ 6-100-39 సర్వపారశవైః సర్వలోహమయైః ॥ 6-100-40 సంస్యూతో గ్రథితః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 101
॥ శ్రీః ॥
6.101. అధ్యాయః 101
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అభిమన్యునాఽలంబుసస్య పరాజయః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-101-0 (43316)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-101-0x (4190)
ఆర్జునం సమరే శూరం వినిఘ్నంతం మహారథాన్।
అలంబుసః కథం యుద్ధే ప్రత్యయుధ్యత సంజయ ॥ 6-101-1 (43317)
ఆర్శ్యశృంగిం కథం చైవ సౌభద్రః పరవీరహా।
తన్మమాచక్ష్వ తత్త్వేన యథావృత్తం స్మ సంయుగే ॥ 6-101-2 (43318)
ధనంజయశ్చ కిం చక్రే మమ సైన్యేషు సంయుగే ।
భీమో వా రథినాం శ్రేష్ఠో రాక్షసో వా ఘటోత్కచః ॥ 6-101-3 (43319)
నకులః సహదేవో వా సాత్యకిర్వా మహారథః ।
ఏతదాచక్ష్వ మే సత్యం కుశలో హ్యసి సంజయ ॥ 6-101-4 (43320)
సంజయ ఉవాచ। 6-101-5x (4191)
హంతే తేఽహం ప్రవక్ష్యామి సంగ్రామం రోమహర్షణం।
యథాఽభూద్రాక్షసేంద్రస్య సౌభద్రస్య చ మారిష ॥ 6-101-5 (43321)
అర్జునశ్చ యథా సంఖ్యే భీమసేనశ్చ పాండవః ।
నకులః సహదేవశ్చ రణే చక్రుః పరాక్రమం॥ 6-101-6 (43322)
తథైవ తావకాః సర్వే భీష్మద్రోణపురఃసరాః।
అద్భుతాని విచిన్రాణి చక్రుః కర్మాణ్యభీతవత్ ॥ 6-101-7 (43323)
అలంబుసస్తు సమరే అభిమన్యుం మహారథం ।
వినద్య సుమహానాదం తర్జయిత్వా ముహుర్ముహుః ॥ 6-101-8 (43324)
అభిదుద్రావ వేగేన తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ।
అభిమన్యుశ్చ వేగేన సింహవద్వినదన్ముహుః ॥ 6-101-9 (43325)
ఆర్శ్యశృంగిం మహేష్వాసి పితురత్యంతవైరిణం ।
తతః సమీపతుః సంఖ్యే త్వరితౌ నరరాక్షసౌ ॥ 6-101-10 (43326)
రథాభ్యాం రథినౌ శ్రేష్ఠౌ యథా వై దేవదానవౌ ।
మాయావా రాక్షసశ్రేష్ఠో దివ్యాస్త్రశ్చైవ ఫాల్గునిః ॥ 6-101-11 (43327)
తతః కర్ష్ణిర్మహారాజ నిశితైః సాయకైస్త్రిభిః।
ఆర్శ్యశృంగిం రణే విద్ధ్వా పునర్వివ్యావ పంచభిః ॥ 6-101-12 (43328)
అలంబురోఽపి సంక్రుద్ధః కార్ష్ణి నవభిరాశుగైః ।
హృది వివ్యాధ వేగేన తోత్రైరివ మహాద్విపం ॥ 6-101-13 (43329)
తతః శరసహస్రేణ క్షిప్రకారీ నిశాచరః ।
అర్జునాస సుతం సంఖ్యే పీడయామాస భారత ॥ 6-101-14 (43330)
అభిమన్యుస్తతః క్రుద్ధో నవభిర్నతపర్వభిః ।
బిభేద నిశిసైర్బాణై రాక్షసేంద్రం మహోరసి ॥ 6-101-15 (43331)
తే తస్య వివిశుస్తూర్ణం కాయం నిర్భిద్య మర్మసు।
స తైర్విభిన్నసర్వాంగః శుశుభే రాక్షసోత్తమః ॥ 6-101-16 (43332)
పుష్పితైః కింశుకై రాజన్సంస్తీర్ణ ఇవ పర్వతః ।
స సందధానశ్చ శరాన్హేమపుంఖాన్మహాబలః ॥ 6-101-17 (43333)
విబభౌ రాక్షసశ్రేష్ఠః సజ్వాల ఇవ పర్వతః ।
తతః క్రుద్ధో మహారాజ ఆర్శ్యశృంగిరమర్షణః ॥ 6-101-18 (43334)
మహేంద్రప్రతిమం కార్ష్ణి ఛాదయామాస పత్రిభిః ।
తేన తే విశిఖా ముక్తా యమదండోపమాః శితాః ॥ 6-101-19 (43335)
అభిమన్యుం వినిర్భిద్య ప్రావిశంత ధరాతలం ।
తథైవార్జునినా ముక్తాః శరాః కనకభూషణాః ॥ 6-101-20 (43336)
అలంబుసం వినిర్భిద్య ప్రావిశంత ధరాతలం ।
సౌభద్రస్తు రణే రక్షః శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-101-21 (43337)
చక్రే విముఖమాసాద్య బలం శక్ర ఇవాహవే ।
విముఖం చ రణే రక్షో వధ్యమానం రణేఽరిణా ॥ 6-101-22 (43338)
ప్రాదుశ్చక్రే మహామాయాం తామసీమరిఘాతినీం ।
తతస్తే తమసా సర్వే వృతాశ్చాసన్మహీపతే ॥ 6-101-23 (43339)
నాభిమన్యుమపశ్యంత నైవ స్వాన్న పరాన్రణే ।
అభిమన్యుశ్చ తదృష్ట్వా ఘోరరూపం మహత్తమః ॥ 6-101-24 (43340)
ప్రాదుశ్చక్రేఽస్త్రమత్సుగ్రం భాస్కరం కురునందనః ।
తతః ప్రకాశమభవజ్జగత్సర్వం మహీపతే ॥ 6-101-25 (43341)
తాం చాభిజఘ్నివాన్మాయాం రాక్షసస్య దురాత్మనః ।
సంక్రుద్ధశ్చ మహావీర్యో రాక్షసేంద్రం నరోత్తమః ॥ 6-101-26 (43342)
ఛాదయామాస సమరే శరైః సన్నతపర్వభిః।
బహ్వీస్తథాఽన్యా మాయాశ్చ ప్రయుక్తాస్తేన రక్షసా ॥ 6-101-27 (43343)
సర్వాస్త్రవిదమేయాత్మా వారయామాస ఫాల్గునిః।
హతమాయం తతో రక్షో వధ్యమానం చ సాయకైః ॥ 6-101-28 (43344)
రథం తత్రైవ సంత్యజ్య ప్రాద్రవన్మహతో భయాత్।
తస్మిన్వినిర్జితే తూర్ణం కూటయోధిని రాక్షసే ॥ 6-101-29 (43345)
ఆర్జునిః సమరే సైన్యం తావకం సంమమర్ద హ।
మదాంధో వన్యనాగేంద్రః సపద్మాం పద్మినీమివ ॥ 6-101-30 (43346)
తతః శాంతనవో భీష్మః సైన్యం దృష్ట్వాఽభివిద్రుతం।
మహతా శరవర్షేణ సౌభద్రం పర్యవారయత్ ॥ 6-101-31 (43347)
కోష్ఠీకృత్య చ తం వీరం ధార్తరాష్ట్రా మహారథః ।
ఏవం సుబహవో యుద్ధే తతక్షుః సాయకైర్దృఢం ॥ 6-101-32 (43348)
స తేషాం రథినాం వీరః పితుస్తుల్యపరాక్రమః ।
సదృశో వాసుదేవస్య విక్రమేణ బలేన చ ॥ 6-101-33 (43349)
ఉభయోః సదృశం కర్మ స పితుర్మాతులస్య చ ।
రణే బహువిధం చక్రే సర్వశస్త్రభృతాం వరః ॥ 6-101-34 (43350)
తతో ధనంజయో వీరో వినిఘ్నంస్తవ సైనికాన్ ।
ఆససాద రణే భీష్మం పుత్రప్రేప్సురమర్షణః ॥ 6-101-35 (43351)
తథైవ సమరే రాజన్పితా దేవవ్రతస్తవ ।
ఆససాద రణే పార్థం స్వర్భానురివ భాస్కరం ॥ 6-101-36 (43352)
తతః సరథనాగాశ్వాః పుత్రాస్తవ జనేశ్వర ।
పరివవ్రూ రణే భీష్మం జుగుపుశ్చ సమంతతః ॥ 6-101-37 (43353)
తథైవ పాండవా రాజన్పరివార్య ధనంజయం ।
రణాయ మహతే యుక్తా దంశితా భరతర్షభ ॥ 6-101-38 (43354)
శారద్వతస్తతో రాజన్భీష్మస్య ప్రముఖే స్థితం ।
అర్జునం పంచవింశత్యా సాయకానాం సమాచినోత్ ॥ 6-101-39 (43355)
ప్రత్యుద్గంయాథ వివ్యాధ సాత్యకిస్తం శితైః శరైః ।
పాండవప్రియకామార్థం శార్దూల ఇవ కుంజరం ॥ 6-101-40 (43356)
గౌతమోఽపి త్వరాయుక్తో మాధవం నవభిః శరైః ।
హృది వివ్యాధ సంక్రుద్ధః కంకపత్రపరిచ్ఛదైః ॥ 6-101-41 (43357)
శైనేయోఽపి తతః క్రుద్ధశ్చాపమానంయ వేగవాన్ ।
గౌతమాంతకరం తూర్ణం సమాధత్త శిలీముఖం ॥ 6-101-42 (43358)
తమాపతంతం వేగేన శక్రాశనిసమద్యుతిం ।
ద్విధా చిచ్ఛేద సంక్రుద్ధో ద్రౌణిః పరమకోపనః ॥ 6-101-43 (43359)
సముత్సృజ్యాథ శైనేయో గౌతమం రథినాం వరః ।
అభ్యద్రవద్రణే ద్రౌణిం రాహుః ఖే శశినం యథా ॥ 6-101-44 (43360)
తస్య ద్రోణసుతశ్చాపం ద్విధా చిచ్ఛేద భారత।
అథైనం ఛిన్నధన్వానం తాడయామాస సాయకైః ॥ 6-101-45 (43361)
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ శత్రుఘ్నం భారసాధనం ।
ద్రౌణిం షష్ట్యా మహారాజ బాహ్వోరురసి చార్పయత్ ॥ 6-101-46 (43362)
స విద్ధో వ్యథితశ్చైవ ముహూర్తం కశ్మలాయుతః।
నిషసాద రథోపస్థే ధ్వజయష్టిం సమాశ్రితః ॥ 6-101-47 (43363)
ప్రతిలభ్య తతః సంజ్ఞాం ద్రోణపుత్రః ప్రతాపవాన్ ।
వార్ష్ణేయం సమరే క్రుద్ధో నారాచేన సమార్పయత్ ॥ 6-101-48 (43364)
శైనేయం స తు నిర్భిద్య ప్రావిశద్ధరణీతలం ।
వసంతకాలే బలవాన్బిలం సర్పశిశుర్యథా ॥ 6-101-49 (43365)
అథాపరేణ భల్లేన మాధవస్య ధ్వజోత్తమం ।
చిచ్ఛేద సమరే ద్రౌణిః సింహనాదం ముమోచ హ ॥ 6-101-50 (43366)
పునశ్చైనం శరైర్ఘోరైశ్ఛాదయామాస భారత।
నిదాఘాంతే మహారాజ యథా మేఘో దివాకరం ॥ 6-101-51 (43367)
సాత్యకోఽపి మహారాజ శరజాలం నిహత్య తత్।
ద్రౌణిమభ్యాకిరత్తూర్ణం శరజాలైరనేకధా ॥ 6-101-52 (43368)
తాపయామాస చ ద్రౌణిం శైనేయః పరవారహా ।
విముక్తో మేఘజాలేన యథైవ తపనస్తథా ॥ 6-101-53 (43369)
శరాణాం చ సహస్రేణ పునరేవ సముద్యతః ।
సాత్యకిశ్ఛాదయామాస ననాద చ మహాబలః ॥ 6-101-54 (43370)
దృష్ట్వా పుత్రం చ తం గ్రస్తం రాహుణేవ నిశాకరం ।
అభ్యద్రవత శైనేయం భారద్వాజః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-101-55 (43371)
వివ్యాధ చ సుతీక్ష్ణేన పృషత్కేన మహామృధే ।
పరీప్సన్ఖసుతం రాజన్వార్ష్ణేయేనాభిపీడితం ॥ 6-101-56 (43372)
సాత్యకిస్తు రణే హిత్వా గురుపుత్రం మహారథం ।
ద్రోణం వివ్యాధ వింశత్యా సర్వపారశవైః శరైః ॥ 6-101-57 (43373)
తదంతరమమేయాత్మా కౌంతేయః శత్రుతాపనః ।
అభ్యద్రవద్రణే క్రుద్ధో ద్రోణం ప్రతి మహారథః ॥ 6-101-58 (43374)
తతో ద్రోణశ్చ పార్థశ్చ సమేయాతాం మహామృధే ।
యథా బుధశ్చ శుక్రశ్చ మహారాజ నభస్తలే ॥ ॥ 6-101-59 (43375)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి నవమదివసయుద్ధే ఏకాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 102
॥ శ్రీః ॥
6.102. అధ్యాయః 102
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ద్రోణార్జునయుద్ధం భీమసేనపరాక్రమశ్చ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-102-0 (43376)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-102-0x (4192)
కథం ద్రోణో మహేష్వాసః పాండవశ్చ ధనంజయః ।
సమీయతూ రణే యత్తౌ తావుభౌ పురుషర్షభౌ ॥ 6-102-1 (43377)
ప్రియో హి పాండవో నిత్యం భారద్వాజస్య ధీమతః ।
ఆచార్యశ్చ రణే నిత్యం ప్రియః పార్థస్య సంజయ ॥ 6-102-2 (43378)
తావుభౌ రథినో సంఖ్యే హృష్టౌ సింహావివోత్కటౌ ।
కథం సమీయతుర్యత్తౌ భారద్వాజధనంజయౌ ॥ 6-102-3 (43379)
సంజయ ఉవాచ। 6-102-4x (4193)
న ద్రోణః సమరే పార్థం జానీతే ప్రియమాత్మనః ।
క్షత్రధర్మం పురస్కృత్య పార్థో వా గురుమాహవే ॥ 6-102-4 (43380)
న క్షత్రియా రణే రాజన్వర్జయంతి పరస్పరం ।
నిర్మర్యాదం హి యుధ్యంతే పితృభిర్భ్రాతృభిః సహ ॥ 6-102-5 (43381)
రణే భారత పార్థేన ద్రోణో విద్ధస్త్రిభిః శరైః ।
నాచింతయచ్చ తాన్బాణాన్పార్థచాపచ్యుతాన్యుధి ॥ 6-102-6 (43382)
శరవృష్ట్యా పునః పార్థశ్ఛాదయామాస తం రణే ।
స ప్రజజ్వాల రోషేణ గహనేఽగ్నిరివోర్జితః ॥ 6-102-7 (43383)
తతోఽర్జునం రణే ద్రోణః శరైః సన్నతపర్వభిః ।
ఛాదయామాస రాజేంద్ర నచిరాదేవ భారత ॥ 6-102-8 (43384)
తతో దుర్యోధనో రాజా సుశర్మాణమచోదయత్ ।
ద్రోణస్య సమరే రాజన్పార్ష్ణిగ్రహణకారణాత్ ॥ 6-102-9 (43385)
త్రిగర్తరాడపి క్రుద్ధో భృశమాయంయ కార్ముకం ।
ఛాదయామాస సమరే పార్థం బాణైరయోముఖైః ॥ 6-102-10 (43386)
తాభ్యాం ముక్తాః శరా రాజన్నంతరిక్షే విరేజిరే ।
హంసా ఇవ మహారాజ శరత్కాలే నభస్తలే ॥ 6-102-11 (43387)
తే శరాః ప్రాప్య కౌంతేయం సమంతాద్వివిశుః ప్రభో ।
ఫలభారనతం యద్వత్స్వాదువృక్షం విహంగమాః ॥ 6-102-12 (43388)
అర్జునస్తు రణే నాదం వినద్య రథినాం వరః।
త్రిగర్తరాజం సమరే సపుత్రం వివ్యధే శరైః ॥ 6-102-13 (43389)
తే వధ్యమానాః పార్థేన కాలేనేవ యుగక్షయే ।
పార్థమేవాభ్యవర్తంత మరణే కృతనిశ్చయాః ।
ముముచుః శరవృష్టిం చ పాండవస్య రథం ప్రతి ॥ 6-102-14 (43390)
శరవృష్టిం తతస్తాం తు శరవర్షైః సమంతతః ।
ప్రతిజగ్రాహ రాజేంద్ర తోయవృష్టిమివాచలః॥ 6-102-15 (43391)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ బీభత్సోర్హస్తలాఘవం ।
విముక్తాం బహుభిర్యోధైః శస్త్రవృష్టిం దురాసదాం ॥ 6-102-16 (43392)
యదేకో వారయామాస మారుతోఽభ్రగణానివ ।
కర్మణా తేన పార్థస్య తుతుషుర్దేవదానవాః ॥ 6-102-17 (43393)
అథ క్రుద్ధో రణే పార్థస్త్రిగర్తాన్ప్రతి భారత।
ముమోచాస్త్రం మహారాజ వాయవ్యం పృతనాముఖే ॥ 6-102-18 (43394)
ప్రాదురాసీత్తతో వాయుః క్షోభయాణో నభస్తలం ।
పాతయన్వై తరుగణాన్వినిఘ్నంశ్చైవ సైనికాన్ ॥ 6-102-19 (43395)
తతో ద్రోణోఽభివీక్ష్యైవ వాయవ్యాస్త్రం సుదారుణం।
శైలమన్యన్మహారాజ ఘోరమస్త్రం ముమోచ హ ॥ 6-102-20 (43396)
ద్రోణేన యుధి నిర్ముక్తే తస్మిన్నస్త్రే నరాధిప।
ప్రశశామ తతో వయుః ప్రసన్నాశ్చ దిశో దశ ॥ 6-102-21 (43397)
తతః పాండుసుతో వీరస్త్రిగర్తస్య రథవ్రజాన్ ।
నిరుత్సాహాన్రణే చక్రే విముఖాన్విపరాక్రమాన్ ॥ 6-102-22 (43398)
తతో దుర్యోధనశ్చైవ కృపశ్చ రథినాం వరః।
అశ్వత్థామా తథా శల్యః కాంభోజశ్చ సుదక్షిణః ॥ 6-102-23 (43399)
విందానువిందావావంత్యౌ బాహ్లికః సహ బాహ్లికైః ।
మహతా రథవంశేన పార్థస్యావారయందిశః ॥ 6-102-24 (43400)
తథైవ భగదత్తశ్చ శ్రతాయుశ్చ మహాబలః।
గజానీకేన భీమస్య తావవారయతాం దిశః ॥ 6-102-25 (43401)
భూరిశ్రవాః శలశ్చైవ సౌబలశ్చ విశాంపతే ।
శరౌఘైర్విమలైస్తీక్ష్ణైర్మాద్రీపుత్రావవారయన్ ॥ 6-102-26 (43402)
భీష్మస్తు సంహతః సంఖ్యే ధార్తరాష్ట్రైః ససైనికైః ।
యుధిష్ఠిరం సమాసాద్య సర్వతః పర్యవారయత్ ॥ 6-102-27 (43403)
ఆపతంతం గజానీకం దృష్ట్వా పార్థో వృకోదరః।
లోలిహన్సృక్కిణీ వీరో మృగరాడివ కాననే ॥ 6-102-28 (43404)
భీమస్తు రథినాం శ్రేష్ఠో గదాం గృహ్య మహాహవే ।
అవప్లుత్య రథాత్తూర్ణం తవ సైన్యాన్యభీషయత్ ॥ 6-102-29 (43405)
తముద్వీక్ష్య గదాహస్తం తతస్తే గజసాదినః ।
పరివవ్రూ రణే యత్తా భీమసేనం సమంతతః ॥ 6-102-30 (43406)
గజమధ్యమనుప్రాప్తః పాండవః స వ్యరాజత।
మేఘజాలస్య మహతో యథా మధ్యగతో రవిః ॥ 6-102-31 (43407)
వ్యధమత్స గజానీకం గదయా పాండవర్షభః ।
మహాభ్రజాలమతులం మాతరిశ్వేవ సంతతం ॥ 6-102-32 (43408)
తే వధ్యమానా బలినా భీమసేనేన దంతినః ।
ఆర్తనాదం రణే చక్రుర్గర్జంతో జలదా ఇవ ॥ 6-102-33 (43409)
బహుధా దారితశ్చైవ విషాణైస్తత్ర దంతిభిః ।
ఫుల్లాశోకనిభః పార్థః శుశుభే రణమూర్ధని ॥ 6-102-34 (43410)
`సాదినాం శస్త్రవృష్టిం చ వ్యధమద్గదయా తతః।'
వాయువేగసమాయుక్తో వ్యచరత్పాండవో యుధి ॥ 6-102-35 (43411)
విషాణోల్లిఖితైర్గాత్రౌర్విషాణాభిహతో భృశం।
విషాణే దంతినం గృహ్య నిర్విషాణమథాకరోత్ ॥ 6-102-36 (43412)
విషాణేన చ తేనైవ కుంభోఽభ్యాహత్య దంతినం ।
పాతయామాస సమరే దండహస్త ఇవాంతకః ॥ 6-102-37 (43413)
శోణితాక్తాం గదాం బిభ్రన్మేదోభంజాకృతచ్ఛవిః ।
కృతాభ్యంగః శోణితేన రుద్రవత్ప్రత్యదృశ్యత ॥ 6-102-38 (43414)
ఏవం కే వధ్యమానాశ్చ హతశేషా మహాగజాః ।
ప్రాద్రవంత దిశో రాజన్విమృద్గంతః స్వకం బలం ॥ 6-102-39 (43415)
ద్రవద్భిస్తైర్మహానాగైః సమంతాద్భరతర్షభ।
దుర్యోధనబలం సర్వం పునరాసీత్పరాఙ్భుఖం ॥ 6-102-40 (43416)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి నవమదివసయుద్ధే ద్వ్యధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 103
॥ శ్రీః ॥
6.103. అధ్యాయః 103
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-103-0 (43417)
సంజయ ఉవాచ। 6-103-0x (4194)
మధ్యందినో మహారాజ సంగ్రామః సమపద్యత।
లోకక్షయకరో రౌద్రో భీష్మస్య సహ సోమకైః ॥ 6-103-1 (43418)
గాంగేయో రథినాం శ్రేష్ఠః పాండవానామనీకినీం ।
వ్యధమన్నిశితైర్బాణైః శతశోఽథ సహస్రశః॥ 6-103-2 (43419)
సంమమర్ద చ తత్సైన్యం పితా దేవవ్రతస్తవ।
మర్దయేచ్చ యథా రాజన్సింహః ప్రాప్య మృగవ్రజం ॥ 6-103-3 (43420)
ధృష్టద్యుంనః శిఖండీ చ విరాటో ద్రుపదస్తథా।
భీష్మమాసాద్య సమరే శరైర్జఘ్నుర్మహారథం ॥ 6-103-4 (43421)
ధృష్టద్యుంనం తతో విద్ధ్వా విరాటం చ శరైస్త్రిభిః ।
ద్రుపదస్య చ నారాచం ప్రేషయామాస భారత ॥ 6-103-5 (43422)
తేన విద్ధా మహేష్వాసా భీష్మేణామిత్రకర్శినా ।
చుక్రుధుః సమరే రాజన్పాదస్పృష్టా ఇవోరగాః ॥ 6-103-6 (43423)
శిఖండీ తం చ వివ్యాధ భరతానాం పితామహం ।
స్త్రీమయం మనసా ధ్యాత్వా నాస్మై ప్రాహరదచ్యుతః ॥ 6-103-7 (43424)
ధృష్టద్యుంనస్తు సమరే క్రోధేనాగ్నిరివ జ్వలన్ ।
పితామహం త్రిభిర్బాణైర్బాహ్వోరురసి చార్పయత్ ॥ 6-103-8 (43425)
ద్రుపదః పంచవింశత్యా విరాటో దశమిః శరైః।
శిఖండీ పంచవింశత్యా భీష్మం వివ్యాధ సాయకైః ॥ 6-103-9 (43426)
సోఽతివిద్ధో మహారాజ శోణితౌఘపరిప్లుతః।
వసంతే పుష్పశబలో రక్తాశోక ఇవాబభౌ ॥ 6-103-10 (43427)
తాన్ప్రత్యవిధ్యద్గాంగేయస్త్రిభిస్త్రిభిరజిహ్మగైః ।
ద్రుపదస్య చ భల్లేన ధనుశ్చిచ్ఛేద మారిష ॥ 6-103-11 (43428)
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ భీష్మం వివ్యాధ పంచభిః ।
సారథిం చ త్రిభిర్బాణైః సుశితై రణమూర్ధని ॥ 6-103-12 (43429)
తథా భీమో మహారాజ ద్రౌపద్యాః పంచ చాత్మజాః ।
కేకయా భ్రాతరః పంచ సాత్యకిశ్చైవ సాత్వతః ॥ 6-103-13 (43430)
అభ్యద్రవంత గాంగేయం యుధిష్ఠిరసమాజ్ఞయా ।
ప్రతి రక్షణకార్యార్థం ధృష్టద్యుంనముఖాన్రణే ॥ 6-103-14 (43431)
తథైవ తావకాః సర్వే భీష్మరక్షార్థముద్యతాః ।
ప్రత్యుద్యయుః పాండుసేనాం సహసైన్యా నరాధిప ॥ 6-103-15 (43432)
తత్రాసీత్సుమహద్యుద్ధం తవ తేషాం చ సంకులం ।
నరాశ్వరథనాగానాం యమరాష్ట్రవివర్ధనం ॥ 6-103-16 (43433)
రథీ రథినమాసాద్య ప్రాహిణోద్యమసాదనం।
తథేతరాన్సమాసాద్య నరనాగాశ్వసాదినః ॥ 6-103-17 (43434)
అనయన్పరలోకాయ శరైః సన్నతపర్వభిః ।
శరైశ్చ వివిధైర్ఘోరైస్తత్రతత్ర విశాంపతే ॥ 6-103-18 (43435)
రథాస్తు రథిభిర్హీనా హతసారథయస్తథా ।
విప్రద్రుతాశ్వాః సమరే దిశో జగ్ముః సమంతతః ॥ 6-103-19 (43436)
మృద్గంతస్తే నరాన్రాజన్హయాంశ్చ సుబహూన్రణే।
వాతాయమానా దృశ్యంతే గంధర్వనగరోపమాః ॥ 6-103-20 (43437)
రథినశ్చ రథైర్హీనా వర్మిణస్తేజసా యుతాః।
కుండలోష్ణీషిణః సర్వే నిష్కాంగదవిభూషణాః ॥ 6-103-21 (43438)
దేవపుత్రసమాః సర్వే శౌర్యే శక్రసమా యుధి।
ఋద్ధ్యా వైశ్రవణాం చాతి నయేన చ బృహస్పతిం ॥ 6-103-22 (43439)
సర్వలోకేశ్వరాః శూరాస్తత్రతత్ర విశాంపతే।
విప్రద్రుతా వ్యదృశ్యంత ప్రాకృతా ఇవ మానవాః ॥ 6-103-23 (43440)
దంతినశ్చ నరశ్రేష్ఠ హీనాః పరమసాదిభిః ।
మృద్గంతః స్వాన్యనీకాని నిపేతుః సర్వశబ్దగాః ॥ 6-103-24 (43441)
చర్మభిశ్చామరైశ్చిత్రైః పతాకాభిశ్చ మారిష ।
ఛత్రైః సితైర్హేమదండైశ్చామరైశ్చ సమంతతః ॥ 6-103-25 (43442)
విశీర్ణైర్విప్రధావంతో దృశ్యంతే స్మ దిశో దశ।
నవమేఘప్రతీకాశా జలదోపమనిఃస్వనాః ॥ 6-103-26 (43443)
తథైవ దంతిభిర్హీనా గజారోహా విశాంపతే।
ప్రధావంతోఽన్వదృశ్యంత తవ తేషాం చ సంకులే ॥ 6-103-27 (43444)
నానాదేశసముత్థాంశ్చ తురగాన్హేమభీషితాన్ ।
వాతాయమానానద్రాక్షం శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-103-28 (43445)
అశ్వారోహాన్హతైరశ్వైర్గృహీతాసన్సమంతతః ।
ద్రవమాణానపశ్యామ ద్రావ్యమాణాంశ్చ సంయుగే ॥ 6-103-29 (43446)
గజో గజం సమాసాద్య ద్రవమాణం మహాహవే ।
యయౌ ప్రమృద్య తరసా పాదాతాన్వాజినస్తథా ।
తథైవ చ రథాన్రాజన్ప్రమమర్ద రణే గజః ॥ 6-103-30 (43447)
రథాశ్చైవ సమాసాద్య పతితాంస్తురగాన్భువి।
వ్యమృద్గన్సమరే రాజంస్తురగాంశ్చ నరాన్రమే ॥ 6-103-31 (43448)
ఏవం తే బహుధా రాజన్ప్రత్యమృద్గన్పరస్పరం।
`దృశ్యంతేస్మ మహాబాహో తత్రతత్ర మహాబలాః ॥' 6-103-32 (43449)
తస్మిన్రౌద్రే తథా యుద్ధే వర్తమానే మహాభయే।
ప్రావర్తత నదీ ఘోరా శోమితాంత్రతరంగిణీ ॥ 6-103-33 (43450)
అస్థిసంఘాతసంబాధా కేశశైవలాద్వలా ।
రథహ్రదా శరావర్తా హయమీనా దురాసదా॥ 6-103-34 (43451)
శీర్షోపలసమాకీర్ణా హస్తిగ్రాహసమాకులా ।
కవచోష్ణీషఫేనౌఘా ధనుర్వేగాసికచ్ఛపా ॥ 6-103-35 (43452)
` శంఖనక్రౌఘసంకీర్ణా ఛత్రకూర్మరథోడుపా।'
పతాకాధ్వజవృక్షాఢ్యా మర్త్యకూలాపహారిణీ ।
క్రవ్యాదహంససంకీర్ణా యమరాష్ట్రవివర్ధనీ ॥ 6-103-36 (43453)
తాం నదీం క్షత్రియాః శూరా రథనాగహయప్లవైః ।
ప్రతేరుర్బహవో రాజన్భయం త్యక్త్వా మహారథాః ॥ 6-103-37 (43454)
అపోవాహ రణే భీరూన్కశ్మలేనాభిసంవృతాన్।
యథా వైతరణీ ప్రేతాన్ప్రేతరాజపురం ప్రతి ॥ 6-103-38 (43455)
ప్రాక్రోశన్క్షత్రియాస్తత్ర దృష్ట్వా తద్వైశసం మహత్।
దుర్యోధనాపరాధేన గచ్ఛంతి క్షత్రియాః క్షయం ॥ 6-103-39 (43456)
గుణవత్సు కథం ద్వేషం ధృతరాష్ట్రో జనేశ్వరః ।
కృతవాన్పాండుపుత్రేషు పాపాత్మా లోభమోహితః ॥ 6-103-40 (43457)
ఏవం బహువిధా వాచః శ్రూయంతే స్మ పరస్పరం ।
పాండవస్తవసంయుక్తాః పుత్రాణాం తే సుదారుణాః ॥ 6-103-41 (43458)
తా నిశంయ తతో వాచః సర్వయోధైరుదాహృతాః।
ఆగస్కృత్సర్వలోకస్య పుత్రో దుర్యోధనస్తవ ॥ 6-103-42 (43459)
భీష్మం ద్రోణం కృపం చైవ శల్యం చోవాచ భారత।
యుధ్యధ్వమనహంకరాః కిం చిరం కురుథేతి చ ॥ 6-103-43 (43460)
`ఇతి దుర్యోధనోత్సృష్టాః సర్వే యుయుధిరే నృపాః'
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం కురూణాం పాండవైః సహ।
అక్షద్యూతకృతం రాజన్సుఘోరం వైశసం తదా ॥ 6-103-44 (43461)
యత్పురా న నిగృహ్ణాసి వార్యమాణో మహాత్మభిః ।
వైచిత్రవీర్య తస్యేదం ఫలం పశ్య సుదారుణం ॥ 6-103-45 (43462)
న హి పాండుసుతా రాజన్ససైన్యాః సపదానుగాః ।
రక్షంతి సమరే ప్రాణాన్కౌరవా వాపి సంయుగే ॥ 6-103-46 (43463)
6-103-47 (43464)
ఏతస్మాత్కారణాద్ధోరో వర్తతే స్వజనక్షయః ।
దైవాద్వా పురుషవ్యాఘ్ర తవ చాపనయాన్నృప ॥ ॥ ఇతి శ్రామన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి నవమదివసయుద్ధే త్ర్యధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-103-7 స్త్రీమయం అయం భీష్మః స్త్రీం ధ్యాత్వా చింతయిత్వా। యద్వా స్త్రీమయం స్వార్థే మయట్ ॥ 6-103-22 వైశ్రవణం కుబేరం చాతి అతిక్రాంతా ॥ 6-103-28 అద్రాక్షమహం సంజయః ॥ 6-103-42 ఆగస్కృదపరాధీ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 104
॥ శ్రీః ॥
6.104. అధ్యాయః 104
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-104-0 (43465)
సంజయ ఉవాచ। 6-104-0x (4195)
అర్జునస్తాన్నరవ్యాఘ్రః సుశర్మానుచరాన్నృపాన్ ।
అనయత్ప్రేతరాజస్య సదనం సాయకైః శితైః ॥ 6-104-1 (43466)
సుశర్మాపి తతో బాణైః పార్థం వివ్యాధ సంయుగే।
వాసుదేవం చ సప్తత్యా పార్థం చ నవభిః పునః ॥ 6-104-2 (43467)
తం నివార్య శరౌఘేణ సక్రుసూనుర్మహారథః ।
సుశర్మణో రణే యోధాన్ప్రాహిణోద్యమసాదనం ॥ 6-104-3 (43468)
తే వధ్యమానాః పార్థేన కాలేనేవ యుగక్షయే।
వ్యద్రవంత రణే రాజన్భయే జాతే మహారథాః ॥ 6-104-4 (43469)
ఉత్సృజ్య తురగాన్కేచిద్రథాన్కేచిచ్చ మారిష।
గజానన్యే సముత్సృజ్య ప్రాద్రవంత దిశో దశ ॥ 6-104-5 (43470)
అపరే తు తదాదాయ వాజినాగరథాన్రణే ।
త్వరయా పరయా యుక్తాః ప్రాద్రవంత విశాంపతే ॥ 6-104-6 (43471)
పాదాతాశ్చాపి శస్త్రాణి సముత్సృజ్య మహారణే ।
నిరపేక్షా వ్యధావంత తేనతేన స్మ భారత॥ 6-104-7 (43472)
వార్యమాణాః సుబహుశస్త్రైగర్తేన సుశర్మణా ।
తథాన్యైః పార్థివశ్రేష్ఠైర్న వ్యతిష్ఠంత సంయుగే ॥ 6-104-8 (43473)
తద్బలం ప్రద్రుతం దృష్ట్వా పుత్రో దుర్యోధనస్తవ।
పురస్కృత్య రణే భీష్మం సర్వసైన్యపురస్కృతః ॥ 6-104-9 (43474)
సర్వోద్యోగేన మహతా ధనంజయముపాద్రవత్ ।
త్రిగర్తాధిపతేరర్థే జీవితస్య విశాంపతే ॥ 6-104-10 (43475)
స ఏకః సమరే తస్థౌ కిరన్బహువిధాఞ్శరాన్।
భ్రాతృభిః సహితః సర్వైః శేషా హి ప్రద్రుతా నరాః ॥ 6-104-11 (43476)
తథైవ పాండవా రాజన్సర్వోద్యోగేన దంశితాః।
ప్రయయుః ఫల్గునార్థాయ యత్ర భీష్మో వ్యతిష్ఠత ॥ 6-104-12 (43477)
జ్ఞాయమానా రణే వీర్యం ఘోరం గాండీవధన్వనః।
హాహాకారకృతోత్సాహా భీష్మం జగ్ముః సమంతతః ॥ 6-104-13 (43478)
తతస్తాలధ్వజః శూరః పాండవానాం వరూథినీం।
ఛాదయామాస సమరే శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-104-14 (43479)
ఏకీభూతాస్తతః సర్వే కురవః సహ పాండవైః ।
అయుధ్యంత మహారాజ మధ్యం ప్రాప్తే దివాకరే ॥ 6-104-15 (43480)
సాత్యకిః కృతవర్మాణం విద్ధ్వా పంచభిరాశుగైః ।
అతిష్ఠదాహవే శూరః కిరన్బాణాన్సహస్రశః ॥ 6-104-16 (43481)
తథైవ ద్రుపదో రాజా ద్రోణం విద్ధ్వా శితైః శరైః ।
పునర్వివ్యాధ సప్తత్యా సారథిం చాస్య పంచభిః ॥ 6-104-17 (43482)
భీమసేనస్తు రాజానం బాహ్లీకం ప్రపితామహం ।
విద్ధ్వా నదన్మహానాదం శార్దూల ఇవ కాననే ॥ 6-104-18 (43483)
ఆర్జునిశ్చిత్రసేనేన విద్ధో బహుభిరశుగైః ।
అతిష్ఠదాహవే శూరః కిరన్బాణాన్సహస్రశః।
చిత్రసేనం త్రిభిర్బాణైర్వివ్యాధ సమరే భృశం ॥ 6-104-19 (43484)
సమాగతౌ తౌ తు రణే మహామాత్రౌ వ్యరోచతాం।
యథా దివి మహాఘోరౌ రాజన్బుధశనైశ్చరౌ ॥ 6-104-20 (43485)
తస్యాశ్వాంశ్చతురో హత్వా సూతం చ నవభిః శరైః।
ననాద బలవాన్నాదం సౌభద్రః పరవీరహా ॥ 6-104-21 (43486)
హతాశ్వాత్తు రథాత్తూర్ణం సోఽవప్లుత్య మహారథః ।
ఆరురోహ రథం తూర్ణం దుర్ముఖస్య విశాంపతే ॥ 6-104-22 (43487)
ద్రోణశ్చ ద్రుపదం భిత్త్వా శరైః సన్నతపర్వభిః।
సారథిం చాస్య వివ్యాధ త్వరమాణః పరాక్రమీ ॥ 6-104-23 (43488)
పీడ్యమానస్తతో రాజా ద్రుపదో వాహినీముఖే।
అపాయాజ్జవనైరశ్వైః పూర్వవైరమనుస్మరన్ ॥ 6-104-24 (43489)
భీమసేనస్తు రాజానం ముహూర్తాదివ బాహ్లికం ।
వ్యశ్వసూతరథం చక్రే సర్వసైన్యస్య పశ్యతః ॥ 6-104-25 (43490)
ససంభ్రమో మహారాజ సంశయం పరమం గతః ॥ 6-104-26 (43491)
అవప్లుత్య తతో వాహాద్బాహ్లీకః పురుషోత్తమః।
ఆరురహ రథం తూర్ణం లక్ష్మణస్య మహారణే ॥ 6-104-27 (43492)
సాత్యకిః కృతవర్మాణం వారయిత్వా మహారణే ।
శరైర్బహువిధై రాజన్నాససాద పితామహం ॥ 6-104-28 (43493)
స విద్ధ్వా భారతం షష్ట్యా నిశితై రోమవాహిభిః।
నృత్యన్నివ రథోపస్థే విధున్వానో మహద్ధనుః ॥ 6-104-29 (43494)
తస్యాయసీం మహాశక్తిం చిక్షేపాథ పితామహః ।
హేమచిత్రాం మహావేగాం నాగకన్యోపమాం శుభాం ॥ 6-104-30 (43495)
తామాపతంతీం సహసా మృత్యుకల్పాం సుదుర్జయాం।
వ్యంసయామాస వార్ష్ణేయో లాఘవేన మహాయశాః ॥ 6-104-31 (43496)
అనాసాద్య తు వార్ష్ణేయం శక్తిః పరమదారుణా ।
న్యపతద్ధరణీపృష్ఠే మహోల్కేవ మహాప్రభా ॥ 6-104-32 (43497)
వార్ష్ణేయస్తు తతో రాజన్స్వాం శక్తిం కనకప్రభాం ।
వేగవద్గృహ్య చిక్షేప పితామహరథం ప్రతి॥ 6-104-33 (43498)
వార్ష్ణేయభుజవేగేన ప్రణున్నా సా మహాహవే ।
అభిదుద్రావ వేగేన కాలరాత్రిర్యథా నరం ॥ 6-104-34 (43499)
తామాపతంతీం సహసా ద్విధా చిచ్ఛేద భారతః ।
క్షురప్రాభ్యాం సుతీక్ష్ణాభ్యాంసా వ్యశీర్యత మేదినీం ॥ 6-104-35 (43500)
ఛిత్త్వా శక్తిం తు గాంగయః సాత్యకిం నవభిః శరైః ।
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధః ప్రహసంఛత్రుకర్శనః ॥ 6-104-36 (43501)
తతః సరథనాగాశ్వాః పాండవాః పాండుపూర్వజ।
పరివబ్రూ రణే భీష్మం మాధవత్రాణకారణాత్ ॥ 6-104-37 (43502)
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం ।
పాండవానాం కురూణాం చ సమరే విజయైషిణాం ॥ ॥ 6-104-38 (43503)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి నవమదివసయుద్ధే చతురధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-104-7 తేనతేన పథా ॥ 6-104-20 మహామాత్రౌ శ్రేష్ఠౌ ॥ 6-104-29 భారత భీష్మం । రోమవాహిభిః రోమచ్ఛేదకైః ॥ 6-104-35 మేదినీం ప్రాప్యేతి శేషః ॥ 6-104-37 మాధవః సాత్యకిః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 105
॥ శ్రీః ॥
6.105. అధ్యాయః 105
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
యుధిష్ఠిరాదియుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-105-0 (43504)
సంజయ ఉవాచ। 6-105-0x (4196)
దృష్ట్వా భీష్మం రణే యుద్ధం పాండవైరభిసంవృతం।
యథా మేఘైర్మహారాజ తపాంతే దివి భాస్కరం ॥ 6-105-1 (43505)
దుర్యోధనో మహారాజ దుఃశాసనమభాషత।
ఏష శూరో మహేష్వాసో భీష్మః శూరనిషూదనః ॥ 6-105-2 (43506)
ఛాదితః పాండవైః శూరైః సమంతాద్భరతర్షభ ।
తస్య కార్యం త్వయా వీర రక్షణం సుమహాత్మనః ॥ 6-105-3 (43507)
రక్ష్యమాణో హి సమరే భీష్మోఽస్మాకం పితామహః ।
నిహన్యాత్సమరే యత్తాన్పాంచాలాన్పాండవైః సహ ॥ 6-105-4 (43508)
తత్ర కార్యతమం మన్యే భీష్మస్యైవాభిరక్షణం ।
గోప్తా హ్యేష మహేష్వాసో భీష్మోఽస్మాకం మహావ్రతః ॥ 6-105-5 (43509)
స భవాన్సర్వసైన్యేన పరివార్య పితామహం ।
సమరే కర్మ కుర్వాణం దుష్కరం పరిరక్షతు ॥ 6-105-6 (43510)
సంజయ ఉవాచ। 6-105-7x (4197)
స ఏవముక్తః సమరే పుత్రో దుఃశాసనస్తవ।
పరివార్య స్థితో భీష్మం సైన్యేన మహతా వృతః ॥ 6-105-7 (43511)
తతః శతసహస్రాణాం హయానాం సుబలాత్మజః ।
విమలప్రాసహస్తానామృష్టితోమరధారిణాం ॥ 6-105-8 (43512)
దర్పితానాం సువేగానాం బలస్థానాం పతాకినాం ।
శిక్షితైర్యుద్ధకుశలైరుపేతానాం నరోత్తమైః ॥ 6-105-9 (43513)
నకులం సహదేవం చ ధర్మరాజం చ పాండవం ।
న్యవారయన్నరశ్రేష్ఠాన్పరివార్య సమంతతః ॥ 6-105-10 (43514)
తతో దుర్యోధనో రాజా శూరాణాం హయసాదినాం ।
అయుతం ప్రేషయామాస పాండవానాం నివారణే ॥ 6-105-11 (43515)
తైః ప్రవిష్టైర్మహావేగైర్గరుత్మద్భిరివాహవే।
ఖురాహతా ధరా రాజంశ్చకంపే చ ననాద చ ॥ 6-105-12 (43516)
ఖురశబ్దశ్చ సుమహాన్వాజినాం శుశ్రువే తదా।
మహావంశవనస్యేవ దహ్యమానస్య పర్వతే ॥ 6-105-13 (43517)
ఉత్పతద్భిశ్చ తైస్తత్ర సముద్ధూతం మహద్రజః।
దివాకరరథం ప్రాప్య చ్ఛాదయామాస భాస్కరం ॥ 6-105-14 (43518)
వేగవద్భిర్హయైస్తైస్తు క్షోభితా పాండవీక చమూః।
నిపతద్భిర్మహావేగైర్హంసైరివ మహత్సరః ॥ 6-105-15 (43519)
హేషతాం చైవ శబ్దేన న ప్రాజ్ఞాయత కించన ।
`అంతర్దధే మహాఞ్శబ్దస్తేన శబ్దేన మోహితః॥' 6-105-16 (43520)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా మాద్రీపుత్రౌ చ పాండవౌ।
ప్రత్యఘ్నంస్తరసా వేగం సమరే హయసాదినాం ॥ 6-105-17 (43521)
ఉద్వృత్తస్య మహారాజ ప్రావృట్కాలేఽతిపూర్యతః।
పౌర్ణమాస్యామంబువేగం యథా వేలా మహోదధేః ॥ 6-105-18 (43522)
తతస్తే రథినో రాజఞ్శరైః సన్నతపర్వభిః।
న్యకృంతన్నుత్తమాంగాని శరేణ హయసాదినాం ॥ 6-105-19 (43523)
తే నిపేతుర్మహారాజ నిహతా దృఢధన్విభిః ।
నాగైరివ మహానాగా యథావద్గిరిగహ్వరే ॥ 6-105-20 (43524)
తేఽపి ప్రాసైః సునిశితైః శరైః సన్నతపర్వభిః ।
న్యకృంతన్నుత్తమాంగాని విచరంతో దిశో దశ ॥ 6-105-21 (43525)
అభ్యాహతా హయారోహా ఋష్టిభిర్భరతర్షభ ।
అత్యజన్నుత్తమాంగాని ఫలానీవ మహాద్రుమాః ॥ 6-105-22 (43526)
సమాదినో హయా రాజంస్తత్రతత్ర నిషూదితాః।
పతితాః పాత్యమానాశ్చ ప్రత్యదృశ్యంత సర్వశః ॥ 6-105-23 (43527)
వధ్యమానా హయాశ్చైవ ప్రాద్రవంత భయార్దితాః।
యథా సింహం సమాసాద్య మృగాః ప్రాణపరాయణాః ॥ 6-105-24 (43528)
పాండవాశ్చ మహారాజ జిత్వా శత్రూన్మహామృధే ।
దధ్ముః శంఖాంశ్చ భేరీశ్చ తాడయామాసురాహవే ॥ 6-105-25 (43529)
తతో దుర్యోధనో దీనో దృష్ట్వా సైన్యం పరాజితం ।
అబ్రవీద్రతశ్రేష్ఠ మద్రరాజమిదం వచః ॥ 6-105-26 (43530)
ఏష పాండుసుతో జ్యేష్ఠో యమాభ్యాం సహితో రణే ।
పశ్యతాం వో మహాబాహో సేనాం ద్రావయతి ప్రభో ॥ 6-105-27 (43531)
తం వారయ మహాబాహో వేలేవ మకరాలయం ।
త్వం హి సంశ్రూయసేఽత్యర్థమసహ్యబలవిక్రమః ॥ 6-105-28 (43532)
సంజయ ఉవాచ। 6-105-29x (4198)
పుత్రస్య తవ తద్వాక్యం శ్రుత్వా శల్యః ప్రతాపవాన్।
స యయౌ రథవంశేన యత్ర రాజా యుధిష్ఠిరః ॥ 6-105-29 (43533)
తదాపతద్వై సహసా శల్యస్య సుమహద్బలం ।
మహౌఘవేగం సమరే వారయామాస పాండవః ॥ 6-105-30 (43534)
మద్రరాజం చ సమరే ధర్మరాజో మహారథః।
దశభిః సాయకైస్తూర్ణమాజఘాన స్తనాంతరే ।
నకులః సహదేవశ్చ తం సప్తభిరజిహ్నగైః ॥ 6-105-31 (43535)
మద్రరాజోఽపి తాన్సర్వానాజఘాన త్రిభిస్త్రిభిః ।
యుధిష్ఠిరం పునః షష్ట్యా వివ్యాధ నిశితైః శరైః ॥ 6-105-32 (43536)
మాద్రీపుత్రౌ చ సంభ్రాంతౌ ద్వాభ్యాం ద్వాభ్యామతాడయత్।
తతో భీమో మహాబహుర్దృష్ట్వా రాజనమాహవే॥ 6-105-33 (43537)
మద్రరాజవశం ప్రాప్తం మృత్యోరాస్యగతం యథా।
అభ్యపద్యత సంగ్రామే యుధిష్ఠిరమమిత్రజిత్ ॥ 6-105-34 (43538)
`ఆపతన్నేవ భీమస్తు మద్రరాజమతాడయత్।'
సర్వపారశవైస్తీక్ష్ణైర్నారాచైర్మర్మభేదిభిః ॥ 6-105-35 (43539)
తతో భీష్మశ్చ ద్రోణశ్చ సైన్యేన మహతా వృతౌ।
రాజానమభ్యపద్యేతామంజసా శరవర్షిణౌ ॥ 6-105-36 (43540)
తతో యుద్ధం మహాఘోరం ప్రావర్తత సుదారుణం।
అపరాం దిశమాస్థాయ ద్యోతమానే దివాకరే ॥ ॥ 6-105-37 (43541)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి నవమదివసయుద్ధే పంచాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-105-8 తత ఇతి। సైన్యేనేతి పూర్వస్మాదనుకృష్యతే। హయానాం సైన్యేన పరివార్య న్యవారయదితి తృతీయేనాన్వయః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 106
॥ శ్రీః ॥
6.106. అధ్యాయః 106
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మపరాక్రమమమృష్యతా కృష్ణేన రథాదవరుహ్య తద్వధాయాభియానం ॥ 1 ॥ అర్జునేన పశ్చాదనుధావ్య నివర్తితస్య కృష్ణస్య తేన సహ పునా రథారోహణం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-106-0 (43542)
సంజయ ఉవాచ। 6-106-0x (4199)
తతః పితా తవ క్రుద్ధో నిశితైః సాయకోత్తమైః।
ఆజఘాన రణే పార్థాన్సహసేనాన్సమంతతః ॥ 6-106-1 (43543)
భీమం ద్వాదశభిర్విద్ధ్వా సాత్యకిం నవభిః శరైః ।
నకులం చ త్రిభిర్విద్ధ్వా సహదేవం చ సప్తభిః ॥ 6-106-2 (43544)
యుధిష్ఠిరం ద్వాదశభిర్బాహ్వోరురసి చార్పయత్।
ధృష్టద్యుంనం తతో విద్ధ్వా ననాద సుమహాబలః ॥ 6-106-3 (43545)
తం ద్వాదశాఖ్యైర్నకులో మాధవశ్చ త్రిభిః శరైః ।
ధృష్టద్యుంనశ్చ సప్తత్యా భీమసేనశ్చ సప్తభిః ।
యుధిష్ఠిరో ద్వాదశభిః ప్రత్యవిధ్యత్పితామహం ॥ 6-106-4 (43546)
ద్రోణస్తు సాత్యకిం విద్ధ్వా భీమసేనమవిధ్యత ।
ఏకైకం పంచభిర్బాణైర్యమదండోపమైః శితైః ॥ 6-106-5 (43547)
తౌ చ తం ప్రత్యవిధ్యేతాం త్రిభిస్త్రిభిరజిహ్మగైః ।
తోత్రైరివ మహానాగం ద్రోణం బ్రాహ్మణపుంగవం ॥ 6-106-6 (43548)
సౌవీరా కితవాః ప్రాచ్యాః ప్రతీచ్యోదీచ్యమాలవాః ।
అభీషాహాః శూరసేనాః శిబయోఽథ వసాతయః।
సంగ్రమే నాజహుర్భీష్మం వధ్యమానాః శితైః శరైః ॥ 6-106-7 (43549)
తథైవాన్యే మహీపాలా నానాదేశసమాగతాః ।
పాండవానభ్యవర్తంత వివిధాయుధపాణయః ।
తథైవ పాండవా రాజన్పరివవ్రుః పితామహం ॥ 6-106-8 (43550)
స సమంతాత్పరివృతో రథౌఘైరపరాజితః ।
గహనేఽగ్నిరివోత్సృష్టః ప్రజజ్వాల దహన్పరాన్ ॥ 6-106-9 (43551)
రథాగ్న్యగారశ్చాపార్చిరసిశక్తిగజేంధనః ।
శరస్ఫులింగో భీష్మాగ్నిర్దదాహ క్షత్రియర్షభాన్ ॥ 6-106-10 (43552)
` యథా హి సుమహానగ్నిః కక్షే చరసి సానిలః ।'
తథా భీష్మో మహారాజ దివ్యమస్త్రముదీరయన్ ॥ 6-106-11 (43553)
సువర్ణపుంఖైరిషుభిర్గార్ధ్రపక్షైః సుతేజనైః ।
కర్ణినాలీకనారాచైశ్ఛాదయామాస తద్బలం ॥ 6-106-12 (43554)
అపాతయద్ధ్వజాంశ్చైవ రథినశ్చ శితైః శరైః ।
ముండతాలవనానీవ చకార స రథవ్రజాన్ ॥ 6-106-13 (43555)
నిర్మనుష్యాన్రథాన్రాజన్గజానశ్వాంశ్చ సంయుగే।
అకరోత్స మహాబాహుః సర్వశస్త్రభృతాం వరః ॥ 6-106-14 (43556)
తస్య జ్యాతలనిర్ఘోషం విస్ఫూర్జితమివాశనేః।
నిశంయ సర్వభూతాని సమకంపంత భారత ॥ 6-106-15 (43557)
అమోఘా హ్యపత్నబాణాః పితుస్తే భరతర్షభ।
నాసజ్జంత తనుత్రేషు భీష్మచాపచ్యుతాః శరాః ॥ 6-106-16 (43558)
హతవీరాన్రథాన్రాజన్సంయుక్తాంజవనైర్హయైః ।
అపశ్యామ మహారాజ హ్రియమాణాన్రణాజిరే ॥ 6-106-17 (43559)
చేదికాశికరూషాణాం సహస్రాణి చతుర్దశ ।
మహారథాః సమాఖ్యాతాః కలపుత్రాస్తనుత్యజః ।
అపరావర్తినః సర్వే సువర్ణవికృతధ్వజాః॥ 6-106-18 (43560)
సంగ్రామే భీష్మమాసాద్య వ్యాదితాస్యమివాంతకం।
నిమగ్నాః పరలోకాయ సవాజిరథకుంజరాః ॥ 6-106-19 (43561)
భగ్నాక్షోపస్కరాన్కాంశ్చిద్భగ్నచక్రాంశ్చ భారత।
అపశ్యామ మహారాజ శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-106-20 (43562)
సవరూథై రథైర్భగ్నై రథిభిశ్చ నిపాతితైః ।
శరైః సుకవచైశ్ఛిన్నైః పట్టసైశ్చ విశాంపతే ॥ 6-106-21 (43563)
గదాభిర్భిండిపాలైశ్చ నిశితైశ్చ శిలీముఖైః ।
అనుకర్షైరుపాసంగైశ్చక్రైర్భగ్నైశ్చ మారిష ॥ 6-106-22 (43564)
బాహుభిః కార్ముకైః ఖంగైః శిరోభిశ్చ సకుండలైః।
తలత్రైరంగులిత్రైశ్చ ధ్వజైశ్చ వినిపాతితైః।
చాపైశ్చ బహుధా చ్ఛిన్నైః సమాస్తీర్యత మేదినీ ॥ 6-106-23 (43565)
గజారోహా గజాన్రాజన్హయాంశ్చ హయసాదినః ।
అభిపేతుర్ద్రుతం తత్ర శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-106-24 (43566)
యతమానాశ్చ తే వీరా ద్రవమాణాన్మహారథాన్।
నాశక్నువన్వారయితుం భీష్మబాణప్రపీడితాన్ ॥ 6-106-25 (43567)
మహేంద్రసమవీర్యేణ వధ్యమానా మహాచమూః ।
అభజ్యత మహారాజ న చ ద్వౌ సమధావతాం ॥ 6-106-26 (43568)
ఆవిద్ధరథనాగాశ్వం పతితధ్వజసంకులం ।
అనీకం పాండుపుత్రాణాం హాహాభూతమచేతనం ॥ 6-106-27 (43569)
జఘానాత్ర పితా పుత్రం పుత్రశ్చ పితరం తథ।
ప్రియం సఖాయ చాక్రందే సఖా దైవబలాత్కృతః ॥ 6-106-28 (43570)
విముచ్య కవచానన్యే పాండుపుత్రస్య సైనికాః ।
ప్రకీర్య కేశాంధావంతః ప్రత్యదృశ్యంత సర్వశః ॥ 6-106-29 (43571)
తద్గోకులమివోద్భ్రాంతముద్భాంతరథకూబరం ।
దదృశే పాండుపుత్రస్య సైన్యమార్తస్వరం తదా ॥ 6-106-30 (43572)
ప్రభజ్యమానం సైన్యం తు దృష్ట్వా యాదవనందనః ।
ఉవాచ పార్థం బీభత్సుం నిగృహ్య రథముత్తమం ॥ 6-106-31 (43573)
శ్రీభగవానువాచ। 6-106-32x (4200)
అయం స కాలః సంప్రాప్తః పార్థ యః కాంక్షితస్తవ।
ప్రహరాస్మై నరవ్యాఘ్ర భీష్మాయాహవశోభినే ॥ 6-106-32 (43574)
యత్పురా కథితం వీర త్వయా రాజ్ఞాం సమాగమే।
విరాటనగరే తాత సంజయస్య సమీపతః ॥ 6-106-33 (43575)
భీష్మద్రోణముఖాన్సర్వాంధార్తరాష్ట్రస్య సైనికాన్ ।
సానుబంధాన్హనిష్యామి యే మాం యోత్స్యంతి సంగరే ॥ 6-106-34 (43576)
ఇతి తత్కురు కౌంతేయ సత్యం వాక్యమరిందమ।
క్షత్రధర్మమనుస్మృత్య యుధ్యస్వ విగతజ్వరః ॥ 6-106-35 (43577)
సంజయ ఉవాచ। 6-106-36x (4201)
ఇత్యుక్తో వాసుదేవేన తిర్యగ్దృష్టిరధోముఖః।
అకామ ఇవ బీభత్సురిదం వచనమబ్రవీత్ ॥ 6-106-36 (43578)
అవధ్యానాం వధం కృత్వా రాజ్యం వా నరకోత్తరం ।
దుఃఖాని వనవాసే వా కిం ను మే సుకృతం భవేత్ ॥ 6-106-37 (43579)
చోదయాశ్వాన్యతో భీష్మః కరిష్యే వచనం తవ।
పాతయిష్యామి దుర్ధర్షం భీష్మం కురుపితామహం ॥ 6-106-38 (43580)
సంజయ ఉవాచ। 6-106-39x (4202)
స చాశ్వాన్రజతప్రఖ్యాంశ్చోదయామాస మాధవః।
యతో భీష్మస్తతో రాజందుష్ప్రేక్ష్యో రశ్మివానివ । 6-106-39 (43581)
తతస్తత్పునరావృత్తం యుధిష్ఠిరబలం మహత్।
దృష్ట్వా పార్థం మహాబాహుం భీష్మాయోద్యతమాహవే ॥ 6-106-40 (43582)
తతో భీష్మః కురుశ్రేష్ఠః సింహవద్వినదన్ముహుః ।
ధనంజయరథం శీఘ్రం శరవర్షైరవాకిరత్ ॥ 6-106-41 (43583)
క్షణేన స రథస్తస్య సహయః సహసారథిః ।
శరవర్షేణ మహతా న ప్రాజ్ఞాయత భారత ॥ 6-106-42 (43584)
వాసుదేవస్త్వసంభ్రాంతో ధైర్యమాస్థాయ సత్వరః ।
చోదయామాస తానశ్వాన్వినున్నాన్భీష్మసాయకైః ॥ 6-106-43 (43585)
తతః పార్థో ధనుర్గృహ్య దివ్యం జలదనిఃస్వనం ।
పాతయామాస భీష్మస్య ధనుశ్ఛిత్త్వా శితైః శరైః ॥ 6-106-44 (43586)
స చ్ఛిన్నధన్వా కౌరవ్యః పునరన్యన్మహద్ధనుః ।
నిమేషాంతరమాత్రేణ సజ్యం చక్రే పితా తవ ॥ 6-106-45 (43587)
చకర్ష చ తతో దోర్భ్యాం ధనుర్జలదనిఃస్వనం ।
అథాస్య తదపి క్రుద్ధశ్చిచ్ఛేద ధనురర్జునః ।
తస్య తత్పూజయామాస లాఘవం శంతనోః సుతః ॥ 6-106-46 (43588)
గాంగేయస్త్వబ్రవీత్పార్థం ధన్విశ్రేష్ఠమరిందమ।
సాధుసాధు మహాబాహో సాధు కుంతీసుతేతి చ ॥ 6-106-47 (43589)
సమాభాష్యైవమపరం ప్రగృహ్య రుచిరం ధనుః।
ముమోచ సమరే భీష్మః శరాన్పార్థరథం ప్రతి ॥ 6-106-48 (43590)
అదర్శయద్వసుదేవో హయయానే పరం బలం।
మోఘాన్కుర్వఞ్శరాంస్తస్య మండలాని నిదర్శయన్ ॥ 6-106-49 (43591)
శుశుభాతే నరవ్యాఘ్రౌ తౌ భీష్మశరవిక్షతౌ ।
గోవృషావివ సంరబ్ధౌ విషాణోల్లిఖితాంకితౌ ॥ 6-106-50 (43592)
వాసుదేవస్తు సంప్రేక్ష్య పార్థస్య మృదుయుద్ధతాం ।
భీష్మం చ శరవర్షాణి సృజంతమనిశం యుధి ॥ 6-106-51 (43593)
ప్రతపంతమివాదిత్యం మధ్యమాసాద్య సేనయోః ।
వరాన్వరాన్వినిఘ్నంతం పాండుపుత్రస్య సైనికాన్ ॥ 6-106-52 (43594)
యుగాంతమివ కుర్వాణం భీష్మం యౌధిష్ఠిరే బలే ।
నామృష్యత మహాబాహుర్మాధవః పరవీరహా ॥ 6-106-53 (43595)
ఉత్సృజ్య రజతప్రఖ్యాన్హయాన్పార్థస్య మారిష ।
వాసుదేవస్తతో యోగీ ప్రచస్కంద మహారథాత్ ॥ 6-106-54 (43596)
అభిదుద్రావ భీష్మం స భుజప్రహరణో బలీ।
ప్రతోదపాణిస్తేజస్వీ సింహవద్వినదన్ముహుః ॥ 6-106-55 (43597)
దారయన్నివ పద్భ్యాం స జగతీం జగదీశ్వరః ।
క్రోధతాంరేక్షణః కృష్ణో జిఘాంసురమితద్యుతిః ॥ 6-106-56 (43598)
గ్రసన్నివ చ తేజాంసి తావకానాం మహాహవే ।
దృష్ట్వా మాధవమాక్రందే భీష్మాయోద్యతమంతికే ॥ 6-106-57 (43599)
హతో భీష్మో హతో భీష్మ ఇతి తత్రస్మ సైనికాః ।
క్రోశంతః ప్రాద్రవన్సర్వే వాసుదేవభయాతురాః ॥ 6-106-58 (43600)
పీతకౌశేయసంవీతో మణిశ్యామో జనార్దనః ।
శుశుభే విద్రవన్భీష్మం విద్యున్మాలీ యథాంబుదః ॥ 6-106-59 (43601)
స సింహ ఇవ మాతంగం యథర్షభ ఇవర్షభం ।
అభిదుద్రావ వేగేన వినదన్యాదవర్షభః ॥ 6-106-60 (43602)
తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య పుండరీకాక్షమాహవే।
అసంభ్రమం రణే భీష్మో విచకర్ష మహద్ధనుః ।
ఉవాచ చైవ గోవిందమసంభ్రాంతేన చేతసా ॥ 6-106-61 (43603)
ఏహ్యేహి పుండరీకాక్ష దేవదేవ నమోస్తు తే ।
మామద్య సాత్వతశ్రేష్ఠ తాపయస్త మహాహవే ॥ 6-106-62 (43604)
త్వయా హి దేవ సంగ్రామే హతస్యాపి మమానఘ ।
శ్రేయ ఏవ పరం కృష్ణ లోకే భవతి సర్వతః ॥ 6-106-63 (43605)
సంభావితోఽస్మి గోవింద త్రైలోక్యేనాద్య సంయుగే।
ప్రహరస్వ యథేష్టం వై దాసోఽస్మి తవ చానఘ ॥ 6-106-64 (43606)
సంజయ ఉవాచ। 6-106-65x (4203)
అన్వగేవ తతః పార్థః సమభిద్రుత్య కేశవం ।
నిజగ్రాహ మహాబాహుర్బాహుభ్యాం పరిగృహ్య వై ॥ 6-106-65 (43607)
నిగృహ్యమాణః పార్థేన కృష్ణో రాజీవలోచనః ।
జగామైవైనమాదాయ వేగేన పురుషోత్తమః ॥ 6-106-66 (43608)
పార్థస్తు విష్టభ్య బలాచ్చరణౌ పరవీరహా ।
నిజగ్రాహ హృషీకేశం కథంచిద్దశమే పదే ॥ 6-106-67 (43609)
తత ఏవమువాచార్తః క్రోధపర్యాకులేక్షణం ।
నిఃశ్వసంతం యథా నాగమర్జునః ప్రణయాత్సఖా ॥ 6-106-68 (43610)
నివర్తస్వ మహాబాహో నానృతం కర్తుమర్హసి ।
యత్త్వయా కథితం పూర్వం న యోత్స్యామీతి కేశవ ॥ 6-106-69 (43611)
మిథ్యావాదీతి లోకాస్త్వాం కథయిష్యంతి మాధవ ।
మమైష భారః సర్వో హి హనిష్యామి పితామహం ॥ 6-106-70 (43612)
శపే కేశవ శస్త్రేణ సత్యేన సుకృతేన చ।
అంతం యథా గమిష్యామి శత్రూణాం శత్రుసూదన ॥ 6-106-71 (43613)
అద్యైవ పశ్య దుర్ధర్షం పాత్యమానం మహారథం ।
తారాపతిమివాపూర్ణమంతకాలే యదృచ్ఛయా ॥ 6-106-72 (43614)
మాధవస్తు వచః శ్రుత్వా ఫల్గునస్య మహాత్మనః।
`అభవత్పరమప్రీతో దృష్ట్వా పార్థస్య విక్రమం'।
న కించిదుక్త్వా సక్రోధ ఆరురోహ రథం పునః ॥ 6-106-73 (43615)
తౌ రథస్థౌ నరవ్యాఘ్రౌ భీష్మః శాంతనవః పునః।
వవర్ష శరవర్షేణ మేఘో వృష్ట్యా యథాఽచలౌ ॥ 6-106-74 (43616)
ప్రాణానాదత్త యోధానాం పితా దేవవ్రతస్తవ।
గభస్తిభిరివాదిత్యస్తేజాంసి శిశిరాత్యయే ॥ 6-106-75 (43617)
యథా కురూణాం సైన్యాని బభంజుర్యుధి పాండవాః ।
తథా పాండవసైన్యాని బభంజ యుధి తే పితా ॥ 6-106-76 (43618)
హతవిద్రుతసైన్యాస్తు నిరుత్సాహా విచేతసః ।
నిరీక్షితుం న శేకుస్తే భీష్మమప్రతిమం రణే ॥ 6-106-77 (43619)
మధ్యం గతమివాదిత్యం ప్రతపంతం స్వతేజసా ।
తే వధ్యమానా భీష్మేణ శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-106-78 (43620)
కుర్వాణం సమరే కర్మాణ్యతిమానుషవిక్రమం।
వీక్షాంచక్రుర్మహారాజ పాండవా భయపీడితాః ॥ 6-106-79 (43621)
తథా పాండవసైన్యాని ద్రావ్యమాణాని భారత।
త్రాతారం నాధ్యగచ్ఛంత గావః పంకగతా ఇవ।
పిపీలికా ఇవ క్షుణ్ణా దుర్బలా బలినా రణే ॥ 6-106-80 (43622)
తథైవ యోధా రాజేంద్ర భీష్మేణామిత్రఘాతినా।
సమరే మృదితాః సర్వే పాండవాః సహ సృంజయైః ॥ 6-106-81 (43623)
మహారథం భారత దుష్ప్రకంపం
శరౌఘిణం ప్రతపంతం నరేంద్రాన్।
భీష్మం న శేకుః ప్రతివీక్షితుం తే
శరార్చిషం సూర్యమివాతపంతం ॥ 6-106-82 (43624)
విమృద్గతస్తస్య తు పాండుసేనా-
మస్తం జగామాథ సహస్రరశ్మిః।
తతో హి భీష్మః సబలాన్ససైన్యా-
న్న్యవారయత్పాండుసుతాఞ్శరౌఘైః ॥ 6-106-83 (43625)
జఘాన చైతాన్సుభృశం మహాబలో
మహావ్రతః పాండుసుతాన్మహాస్త్రైః ।
రణే కరూణాధిపచేదిపైర్బలై-
ర్వృతాన్సదా చక్రధరస్య పశ్యతః।
తతో బలానాం శ్రమకర్శితానాం 6-106-84 (43626)
6-106-84f"
మనోఽవహారం ప్రతి సంబభూవ ॥ ॥
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి నవమదివసయుద్ధే షడధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 107
॥ శ్రీః ॥
6.107. అధ్యాయః 107
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
యుధిష్ఠిరేణ కృష్ణేనసహ సంమంత్ర్య రాత్రౌ భీష్మమేత్య తద్వధోపాయకథనప్రార్థనా ॥ 1 ॥ తంప్రతి భీష్మేణ తత్కథనం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-107-0 (43627)
సంజయ ఉవాచ। 6-107-0x (4204)
యుధ్యతామేవ తేషాం తు భాస్కరేఽస్తముపాగతే।
సంధ్యా సమభవద్ధోరా నాపశ్యామ తతో రణం ॥ 6-107-1 (43628)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా సంధ్యాం సందృశ్య భారత।
వధ్యమానం చ భీష్మేణ త్యక్తాస్త్రం భయవిహ్వలం ॥ 6-107-2 (43629)
స్వసైన్యం చ పరావృత్తం పలాయనపరాయణం।
భీష్మం చ యుధి సంరబ్ధం పీడయంతం మహారథం ॥ 6-107-3 (43630)
సోమకాంశ్చ జితాందృష్ట్వా నిరుత్సాహాన్మహారథాన్।
` నిశాముఖం చ సంప్రేక్ష్య ఘోరరూపం భయానకం।'
చింతయిత్వా తతో రాజ్ఞామపహారమకారయత్ ॥ 6-107-4 (43631)
తతోఽపహారం సైన్యానాం చక్రే రాజా యుధిష్ఠిరః ।
తథైవ తవ సైన్యానామపహారే హ్యభూత్తదా ॥ 6-107-5 (43632)
తతోఽపహారం సైన్యానాం కృత్వా తత్ర మహారథాః ।
న్యవిశంత కురుశ్రేష్ఠ సంగ్రామే క్షతవిక్షతాః ॥ 6-107-6 (43633)
భీష్మస్య సమరే కర్మ చింతయానాస్తు పాండవాః ।
నాలభంత తదా శాంతిం భీష్మబాణప్రపీడితాః ॥ 6-107-7 (43634)
భీష్మోఽపి సమరే జిత్వా పాండవాన్సహ సృంజయాన్।
పూజ్యమానస్తవ సుతైర్వంద్యమానశ్చ భారత ॥ 6-107-8 (43635)
న్యవిశత్కురుభిః సార్ధం హృష్టరూపైః సమంతతః ।
తతో రాత్రిః సమభవత్సర్వభూతప్రమోహినీ ॥ 6-107-9 (43636)
తస్మిన్రాత్రిముఖే ఘోరే పాండవా వృష్ణిభిః సహ ।
సృంజయాశ్చ దురాధర్షా మంత్రాయ సముపావిశన్ ॥ 6-107-10 (43637)
ఆత్మనిఃశ్రేయసం సర్వే ప్రాప్తకాలం మహాబలాః।
మంత్రయామాసురవ్యగ్రా మంత్రనిశ్చయకోవిదాః ॥ 6-107-11 (43638)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా మంత్రయిత్వా చిరం నృప ।
వాసుదేవం సముద్వీక్ష్య వచనం చేదమాదదే ॥ 6-107-12 (43639)
కృష్ణ పశ్య మాహాత్మానం భీష్మం భీమపరాక్రమం ।
గజం నలవనానీవ విమృద్గంతం బలం మమ ॥ 6-107-13 (43640)
న చైవైనం మహాత్మానముత్సహామో నిరీక్షితుం ।
లేలిహ్యమానం సైన్యేషు ప్రవృద్ధమివ పావకం ॥ 6-107-14 (43641)
యథా ఘోరో మహానాగస్తక్షకో వై విషోల్బణః।
తథా భీష్మో రణే క్రుద్ధస్తీక్ష్ణశస్త్రః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-107-15 (43642)
గృహీతచాపః సమరే ప్రముంచన్నిశితాంఛరాన్।
శక్యో జేతుం యమః క్రుద్ధో వజ్రపాణిశ్చ దేవరాట్ ॥ 6-107-16 (43643)
వరుణః పాశభృచ్చాపి సగదో వా ధనేశ్వరః ।
న తు భీష్మః సుసంక్రుద్ధః శక్యో జేతుం మహాహవే ॥ 6-107-17 (43644)
సోఽహమేవం గతే కృష్ణ నిమగ్నః శోకసాగరే।
ఆత్మనో బుద్ధిదౌర్బల్యాద్భీష్మమాసాద్య సంయుగే ॥ 6-107-18 (43645)
వనం యాస్యామి దుర్ధర్ష శ్రేయో వై తత్ర మే గతం ।
న యుద్ధం రోచతే కృష్ణ హంతి భీష్మో హి నః సదా ॥ 6-107-19 (43646)
యథా ప్రజ్వలితం వహ్నిం పతంగః సమభిద్రవన్।
ఏకతో మృత్యుమభ్యేతి తథాఽహం భీష్మమేయివాన్ ॥ 6-107-20 (43647)
క్షయం నీతోఽస్మి వార్ష్ణేయ రాజ్యహేతోః పరాక్రమీ ।
భ్రాతరశ్చైవ మే శురాః సాయకైర్భృశపీడితాః ॥ 6-107-21 (43648)
మత్కృతే భ్రాతృసౌహార్దాద్రాజ్యభ్రష్టా వనం గతాః।
పరిక్లిష్టా తథా కృష్ణా మత్కృతే మధుసూదన ॥ 6-107-22 (43649)
జీవితం బహు మన్యేఽహం జీవితం హ్యద్య దుర్లభం।
జీవితస్యాద్య శేషేణ చరిష్యే ధర్మముత్తమం ॥ 6-107-23 (43650)
యది తేఽహమనుగ్రాహ్యో భ్రాతృభిః స కేశవ ।
స్వధర్మస్యావిరోధేన హితం వ్యాహర కేశవ ॥ 6-107-24 (43651)
సంజయ ఉవాచ। 6-107-25x (4205)
ఏవం శ్రుత్వా వచస్తస్య కారుణ్యాద్బహువిస్తరం।
ప్రత్యువాచ తతః కృష్ణః సాంత్వయానో యుధిష్ఠిరం ॥ 6-107-25 (43652)
శ్రీభగవానువాచ । 6-107-26x (4206)
ధర్మపుత్ర విషాదం త్వం మా కృథాః సత్యసంగర ।
యస్య తే భ్రాతరః శూరా దుర్జయాః సత్రుసూదనాః ॥ 6-107-26 (43653)
అర్జునో భీమసేనశ్చ వాయ్వగ్నిసమతేజసౌ।
మాద్రీపుత్రౌ చ విక్రాంతౌ త్రిదశానామివిశ్వరౌ ॥ 6-107-27 (43654)
మాం వా నియుంక్ష్వ సౌహార్దాద్యోత్స్యే భీష్మేణ పాండవ ।
త్వప్రయుక్తో మహారాజ కిం న కుర్యాం మహాహవే ॥ 6-107-28 (43655)
హనిష్యామి రణే భీష్మమాహూయ పురుషర్షభం ।
పశ్యతాం ధార్తరాష్ట్రాణాం యది నేచ్ఛతి ఫల్గునః ॥ 6-107-29 (43656)
యది భీష్మే హతే వీరే జయం పశ్యసి పండవ।
హంతాస్ంయేకరథేనాద్య కురువృద్ధం పితామహం ॥ 6-107-30 (43657)
పశ్య మే విక్రమం రాజన్మహేంద్రస్యేవ సంయుగే।
విముంచంతం మహాస్త్రామి పాతయిష్యామి తం రథాత్ ॥ 6-107-31 (43658)
యః శత్రుః పాండుపుత్రాణాం మచ్ఛత్రుః స న సంశయః।
మదర్థా భవదర్థా యే యే మదీయాస్తవైవ తే ॥ 6-107-32 (43659)
తవ భ్రాతా మమ సఖా సంబంధీ శిష్య ఏవ చ ।
మాంసాన్యుత్కృత్య దాస్యామి ఫల్గునార్థే మహీపతే ॥ 6-107-33 (43660)
ఏష చాపి నరవ్యాఘ్రో మత్కృతే జీవితం త్యజేత్।
ఏష నః సమయస్తాత తారయేమ పరస్పరం ॥ 6-107-34 (43661)
స మాం నియుంక్ష్వ రాజేంద్ర యావత్సజ్జో భవాంయహం ।
ప్రతిజ్ఞాతముపప్లావ్యే యత్తత్పార్థేన పూర్వతః ॥ 6-107-35 (43662)
పాతయిష్యామి గాంగేయమిత్యులూకస్య సంనిధౌ।
పరిరక్ష్యమిదం తావద్వచః పార్థస్య ధీమతః ॥ 6-107-36 (43663)
అనుజ్ఞాతేన పార్థేన మయా కార్యం న సంశయః।
అథవా ఫల్గునస్యైష భారః పరిమితో రణే ॥ 6-107-37 (43664)
స హనిష్యతి సంగ్రామే భీష్మం పరపురంజయం ।
అశక్యమపి కుర్యాద్ధి రణే పార్థః సముద్యతః ॥ 6-107-38 (43665)
త్రిదశాన్వా సముద్యుక్తాన్సహితాందైత్యదానవైః ।
నిహంత్యాదర్జునః సంఖ్యే కిము భీష్మం నరాధిప ॥ 6-107-39 (43666)
విపరీతో మహావీర్యో గతసత్వోఽల్పజీవనః ।
భీష్మః శాంతనవో నూనం కర్తవ్యం నావబుధ్యతే ॥ 6-107-40 (43667)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-107-41x (4207)
ఏవమేతన్మహాబాహో యథా వదసి మాధవ।
సర్వే హ్యేతే న పర్యాప్తాస్తవ వేగవిధారణే ॥ 6-107-41 (43668)
నియతం సమావాప్స్యామి సర్వమేతద్యథేప్సితం ।
యస్య మే పురుషవ్యాఘ్ర భవాన్పక్షే వ్యవస్థితః ॥ 6-107-42 (43669)
సేంద్రానపి రణే దేవాంజయేయం జయతాం వర।
త్వయా నాథేన గోవింద కిము భీష్మం మహారథం ॥ 6-107-43 (43670)
న తు త్వామనృతం కర్తుముత్సహే స్వాత్మగౌరవాత్।
అయుధ్యమానాః సహాయ్యం యథోక్తం కురు మాధవ ॥ 6-107-44 (43671)
సమయస్తు కృతః కశ్చిన్మమ భీష్మేణ సంయుగే।
మంత్రయిష్యే తవార్థాయ న తు యోత్స్యే కథంచన ॥ 6-107-45 (43672)
దుర్యోధనార్థం యోత్స్యామి సత్యమేతదితి ప్రభో।
స హి రాజ్యస్య మే దాతా మంత్రస్యైవ చ మాధవ ॥ 6-107-46 (43673)
తస్మాద్దేవవ్రతం భూయో వధోపాయార్థమాత్మనః ।
భవతా సహితాః సర్వే ప్రయామ మధుసూదన ॥ 6-107-47 (43674)
తద్వయం సహితా గత్వా భీష్మమాశు నరోత్తమం ।
రుచితే తవ పృచ్ఛామి మంత్రం వార్ష్ణేయ మాచిరం ॥ 6-107-48 (43675)
స వక్ష్యతి హితం వాక్యం సత్యమస్మాజ్జనార్దన।
యథా చ వక్ష్యతే కృష్ణ తథా కర్తాస్మి సంయుగే ॥ 6-107-49 (43676)
స నో జయస్య దాతా స్యాన్మంత్రస్య చ దృఢవ్రతః ।
బాలాః పిత్రా విహీనాశ్చ తేన సంవర్ధితా వయం ॥ 6-107-50 (43677)
తం చేత్పితామహం వృద్ధం హంతుమిచ్ఛామి మాధవ।
పితుః పితరమిష్టం చ ధిగస్తు క్షత్రజీవికాం ॥ 6-107-51 (43678)
సంజయ ఉవాచ। 6-107-52x (4208)
తతోఽబ్రవీన్మహారాజ వార్ష్ణేయః కురునందనం ।
రోచతే మే మహాప్రాజ్ఞ రాజేంద్ర తవ భాషితం ॥ 6-107-52 (43679)
దేవవ్రతః కృతీ భీష్మః ప్రేక్షితేనాపి నిర్దహేత్।
గంయతాం స్వవధోపాయం ప్రష్టుం సాగరగాసుతం ॥ 6-107-53 (43680)
వక్తమర్హతి సత్యం స త్వయా పృష్టో విశేషతః ।
తే వయం తత్ర గచ్ఛామః ప్రష్టుం కురుపితామహం ॥ 6-107-54 (43681)
గత్వా శాంతనవం వృద్ధం మంత్రం పృచ్ఛామ భారత ।
స నో దాస్యతి మంత్రం యం తేన యోత్స్యామహే పరాన్ ॥ 6-107-55 (43682)
సంజయ ఉవాచ। 6-107-56x (4209)
ఏవమామంత్ర్య తే వీరాః పాండవాః పాండుపూర్వజ।
జగ్ముస్తే సహితాః సర్వే వాసుదేవశ్చ వీర్యవాన్ ॥ 6-107-56 (43683)
విముక్తశస్త్రకవచా భీష్మస్య సదనం ప్రతి।
ప్రవిశ్య చ తదా భీష్మం శిరోభిః ప్రణిపేదిరే ॥ 6-107-57 (43684)
పూజయంతో మహారాజ పాండవా భరతర్షభం ।
ప్రణంయ శిరసా చైనం భీష్మం శరణమభ్యయుః ॥ 6-107-58 (43685)
తానువాచ మహాబాహుర్భీష్మః కురుపితామహః ।
స్వాగతం తవ వార్ష్ణేయ స్వాగతం తే ధనంజయ ॥ 6-107-59 (43686)
స్వాగతం ధర్మపుత్రాయ భీమాయ యమయోస్తథా।
కిం వా కార్యం కరోంయద్య యుష్మాకం ప్రీతివర్ధనం ॥ 6-107-60 (43687)
`యుద్ధాదన్యత్ర హే వత్సాః ప్రీయంతాం మా విశంకథ ।'
సర్వాత్మనాపి కర్తాస్మి యదపి స్యాత్సదుష్కరం ।
తథా బ్రువాణం గాంగేయం ప్రీతియుక్తం పునఃపునః ॥ 6-107-61 (43688)
ఉవాచ రాజా దీనాత్మా ప్రీతియుక్తమిదం వచః।
కథం జయేమ సర్వజ్ఞ కథం రాజ్యం లభేమహి ॥ 6-107-62 (43689)
ప్రజానాం సంశయో న స్యాత్కథం తన్మే బద ప్రభో ।
భవాన్హి నో వధోపాయం బ్రవీతు స్వయమాత్మనః ॥ 6-107-63 (43690)
భవంతం సమరే వీర విషహేమ కథం వయం।
న హి తే సూక్ష్మమప్యస్తి రంధ్రం కురుపితామహ ॥ 6-107-64 (43691)
మండలేనైవ ధనుషా దృశ్యసే సంయుగే సదా।
ఆదదానం సందధానం వికర్షంతం ధనుర్న చ ॥ 6-107-65 (43692)
పశ్యామస్త్వాం మహాబాహో రథే సూర్యమివాపరం ।
రథాశ్వనరనాగానాం హంతారం పరవీరహన్ ॥ 6-107-66 (43693)
కోఽథవోత్సహతే జేతుం వాం పుమాన్భరతర్షభ ।
వర్షతా శరవర్షాణి మహాంతి పురుషర్షభ ॥ 6-107-67 (43694)
క్షయం నితా హి పృతనా సంయుగే మహతీ మమ।
యథా యుధి జయేమ త్వాం యథా రాజ్యం భృశం మమ ॥ 6-107-68 (43695)
మమ సైన్యస్య చ క్షేమం తన్మే బ్రూహి పితామహ । 6-107-69xసంజయ ఉవాచ।
తతోఽబ్రవీచ్ఛాంతనవః పాండవాన్పాండుపూర్వజ ॥ 6-107-69 (43696)
న కథంచన కౌంతేయ మయి జీవతి సంయుగే।
జయో భవతి సర్వజ్ఞ సత్యమేతద్బ్రవీమి తే ॥ 6-107-70 (43697)
నిర్జితే మయి యుద్ధేన రణే జేష్యథ పాండవాః ।
క్షిప్రం మయి ప్రహరత యదీచ్ఛథ రణే జయం ॥ 6-107-71 (43698)
అనుజానామి వః పార్థాః ప్రహరధ్వం యథాసుఖం ।
ఏవం హి సుకృతం మన్యే భవతాం విదితో హ్యహం ।
హతే మయి హతం సర్వం తస్మాదేవం విధీయతాం ॥ 6-107-72 (43699)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 6-107-73x (4210)
బ్రూహి తస్మాదుపాయం నో యథా యుద్ధే జయేమహి।
భవంతం సమరే క్రుద్ధం దండహస్తమివాంతకం ॥ 6-107-73 (43700)
శక్యో వజ్రధరో జేతుం వరుణోఽథ యమస్తథా।
న భవాన్సమరే శక్యః సేంద్రైరపి సురాసురైః ॥ 6-107-74 (43701)
భీష్మ ఉవాచ। 6-107-75x (4211)
సత్యమేతన్మహాబాహో యథా వదసి పాండవ ॥ 6-107-75 (43702)
నాహం జేతుం రణే శక్యః సేంద్రైరపి సురాసురైః।
ఆత్తశస్త్రో రణే యత్తో గృహీతవరకార్ముకః ।
తతో మాం న్యస్తశస్త్రం తు ఏతే హన్యుర్మహారథాః ॥ 6-107-76 (43703)
నిక్షిప్తశస్త్రే పతితే విముక్తకవచధ్వజే ।
ద్రవమాణే చ భీతే చ తవాస్మీతి చ వాదిని ॥ 6-107-77 (43704)
`స్త్రీజితే స్త్రీప్రధానే చ స్త్రీప్రధాయిని ధర్మజ'
స్త్రియాం స్త్రీనామధేయే చ వికలే చైకపుత్రిణి ।
అప్రసూతే చ షండే చ న యుద్ధం రోచతే మమ ॥ 6-107-78 (43705)
ఇమం మే శృణు రాజేంద్ర సంకల్పం పూర్వచింతితం ।
అసంకల్పధ్వజం దృష్ట్వా న యుధ్యేయం కదాచన ॥ 6-107-79 (43706)
య ఏష ద్రౌపదో రాజంస్తవ సైన్యే మహారథః ।
శిఖండీ సమరామర్షీ శూరశ్చ సమితింజయః ॥ 6-107-80 (43707)
యథాఽభవచ్చ స్త్రీపూర్వం పశ్చాత్పుంస్త్వం సమాగతః।
జానంతి చ భవంతోఽపి సర్వమేతద్యథాతథం ॥ 6-107-81 (43708)
అర్జునః సమరే శూరః పురస్కృత్య శిఖండీనం ।
మామేవ విశిఖైస్తీక్ష్ణైరభిద్రవతు దంశితః ॥ 6-107-82 (43709)
అసంకల్పధ్వజే తస్మిన్స్త్రీపూర్వే చ విశేషతః ।
న ప్రహర్తుమభీప్సామి గృహీతేషు కథంచన ॥ 6-107-83 (43710)
తదంతరం సమాసాద్య పాండవో మాం ధనంజయః।
శరైర్ఘాతయతు క్షిప్రం సమంతాద్భరతర్షభ ॥ 6-107-84 (43711)
న తం పశ్యామి లోకేష మాం హన్యాద్యః సముద్యతం।
ఋతే కృష్ణాన్మహాభాగాత్పాండవాద్వా ధనంజయాత్ ॥ 6-107-85 (43712)
పార్షతం తు పురోధాయ క్లీబమద్య మమాగ్రతః ।
ఆత్తశస్త్రో రణే యత్తో గృహీతవరకార్ముకః ।
మాం పాతయతు బీభత్సురేవం తవ జయో ధ్రువం ॥ 6-107-86 (43713)
ఏతత్కురుష్వ కౌంతేయ యథోక్తం మమ సువ్రత ।
తతో జేష్వసి సంగ్రామే ధార్తరాష్ట్రాన్సమాగతాన్ ॥ 6-107-87 (43714)
సంజయ ఉవాచ। 6-107-88x (4212)
తేఽనుజ్ఞాతాస్తతః పార్థా జగ్ముః స్వశిబిరం ప్రతి।
అభివాద్య మహాత్మానం భీష్మం కురుపితామహం ॥ 6-107-88 (43715)
తథోక్తవతి గాంగేయే పరలోకాయ దీక్షితే।
అర్జునో దుఃఖసంతప్తః సవ్రీడమిదమబ్రవీత్ ॥ 6-107-89 (43716)
గురుణా కురువృద్ధేన కృతప్రజ్ఞేన ధీమతా ।
పితామహేన సంగ్రామే కథం యోద్ధాస్మి మాధవ ॥ 6-107-90 (43717)
క్రీడతా హి మయా బాల్యే వాసుదేవ మహామనాః ।
పాంసురూషితగాత్రేణ మహాత్మా పరుషీకృతః॥ 6-107-91 (43718)
యస్యాహమధిరుహ్యాంకం వాలః కిల గదాగ్రజ ।
తాతేత్యవోచం పితరం పితుః పాండోర్మహాత్మనః ॥ 6-107-92 (43719)
నాహం తాతస్తవ పితుస్తాతోఽస్మి తవ భారత ।
ఇతి మామబ్రవీద్బాల్యే యః స వధ్యః కథం మయా ॥ 6-107-93 (43720)
కామం వధ్యతు సైన్యం మే నాహం యోత్స్యే మహాత్మనా ।
జయో వాస్తు వధో వా మే కథం వా కృష్ణ మన్యసే ॥ 6-107-94 (43721)
` కథమస్మాద్విధః కృష్ణ జానంధర్మం సనాతనం ।
న్యస్తశస్త్రే చ వృద్ధే చ ప్రహరేద్ధి పితామహే ॥' 6-107-95 (43722)
శ్రీవాసుదేవ ఉవాచ। 6-107-96x (4213)
ప్రతిజ్ఞాయ వధం జిష్ణో పురా భీష్మస్య సంయుగే।
క్షత్రధర్మే స్థితః పార్థ కథం నైనం హనిష్యసి ॥ 6-107-96 (43723)
పాతయైనం రథాత్పార్థ క్షత్రియం యుద్ధదుర్మదం ।
నాహత్వా యుధి గాంగేయం విజయస్తే భవిష్యతి ॥ 6-107-97 (43724)
దృష్టమేతత్పురా దేవైర్భవిష్యత్యవశస్య తే।
యద్దృష్టం హి పురా పార్థ తత్తథా న తదన్యథా ॥ 6-107-98 (43725)
న హి భీష్మం దురాధర్షం వ్యాత్తాననమివాంతకం ।
త్వదన్యః శక్నుయాద్యోద్ధుమపి వజ్రధరః స్వయం ॥ 6-107-99 (43726)
జహి భీష్మం స్థిరో భూత్వా శృణు చేదం వచో మమ।
యథోవాచ పురా శక్రం మహాబుద్ధిర్బృహస్పతిః ॥ 6-107-100 (43727)
జ్యాయాంసమపి చేద్వృద్ధం గుణైరపి సమన్వితం ।
ఆతతాయినమాయాంతం హన్యాద్ధాతకమాత్మనః ॥ 6-107-101 (43728)
శాశ్వతోఽయం స్థితో ధర్మః క్షత్రియాణాం ధనంజయ ।
యోద్ధవ్యం రక్షితవ్యం చ యష్టవ్యం చానసూయుభిః ॥ 6-107-102 (43729)
అర్జున ఉవాచ। 6-107-103x (4214)
శిఖండీ నిధనం కృష్ణ భీష్మస్య భవితా ధ్రువం ।
దృష్ట్వైవ హి సదా భీష్మః పాంచాల్యం వినివర్తతే ॥ 6-107-103 (43730)
తే వయం ప్రముఖే తస్య పురస్కృత్య శిఖండినం।
గాంగేయం పాతయిష్యామ ఉపాయేనేతి మే మతిః ॥ 6-107-104 (43731)
అహమన్యాన్మహేష్వాసాన్వారయిష్యామి సాయకైః ।
శిఖండ్యపి యుధాం శ్రేష్ఠం భీష్మమేవాభియోధయేత్ ॥ 6-107-105 (43732)
శ్రుతం హి కురుముఖ్యస్య నాహం హన్యాం శిఖండినం ।
కన్యా హ్యేషా పురా భూత్వా పురుషః సమపద్యత ॥ 6-107-106 (43733)
`అర్జునస్య వచః శ్రుత్వా భీష్మస్య వధసంయుతం।
జహృషుర్హృష్టరోమాణః సకృష్ణాః పాండవాస్తదా॥' 6-107-107 (43734)
ఇత్యేవం నిశ్చయం కృత్వా పాండవాః సహమాధవాః।
అనుమాన్య మహాత్మానం ప్రయయుర్హృష్టమానసాః।
శయనాని యథా స్వాని భేజిరే పురుషర్షభాః ॥ ॥ 6-107-108 (43735)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి సప్తాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-107-20 ఏకత ఇతి ద్వితీయాంతాత్తసిః। ఏకం కేవలం మృత్యుమేవాభ్యేతీత్యర్థః ॥ 6-107-40 విపరీతః క్షుద్రేషు పరాక్రమీ । గతసత్వో గతబుద్ధిః ॥ 6-107-61 యుద్ధాదన్యత్రేత్యర్ధం కః పుస్తక ఏవ దృశ్యతే ॥ 6-107-91 పరుషీకృతః రూక్షీకృతః ॥ 6-107-97 యుద్ధదుర్మదం యుద్ధోత్సుకం ॥ 6-107-98 గమిష్యాతి యమక్షయం ఇతి పాఠే భీష్మ ఇతి శేషః ॥ 6-107-101 ఆతతాయినమిత్యస్య ఘాతకమితి విశేషణమన్యేభ్య ఆతతాయిభ్యో వ్యవచ్ఛేదాయోక్తం ॥ 6-107-103 నిధనం నిధనహేతుః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 108
॥ శ్రీః ॥
6.108. అధ్యాయః 108
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మయుద్ధం ॥ 1 । శిఖండినో భీష్మేణ సహ సంవాదో యుద్ధసన్నాహశ్చ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-108-0 (43736)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-108-0x (4215)
కథం శిఖండీ గాంగేయమభ్యవర్తత సంయుగే।
పాండవాశ్చ కథం భీష్మం తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-108-1 (43737)
సంజయ ఉవాచ। 6-108-2x (4216)
తతః ప్రభాతే విమలే సూర్యస్యోదయనం ప్రతి।
తాడ్యమానాసు భేరీషు మృదంగేష్వానకేషు చ ॥ 6-108-2 (43738)
ధ్మాయమానేషు శంఖేషు పాండరేషు సమంతతః ।
శిఖండినం పురస్కృత్య నిర్యాప్తాః పాండవా యుధి ॥ 6-108-3 (43739)
కృత్వా వ్యూహం మహారాజ సర్వశత్రునిబర్హణం ।
శిఖండీ సర్వసైన్యానామగ్ర ఆసీద్విశాంపతే ॥ 6-108-4 (43740)
చక్రరక్షౌ తతస్తస్య భీమసేనధనంజయౌ ।
పృష్ఠతో ద్రౌపదేయాశ్చ సౌభద్రశ్చైవ వీర్యవాన్ ॥ 6-108-5 (43741)
సాత్యకిశ్చేకితానశ్చ తేషాం గోప్తా మహారథః।
ధృష్టద్యుంనస్తతః పశ్చాత్పాంచాలైరభిరక్షితః ॥ 6-108-6 (43742)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా యమాభ్యాం సహితః ప్రభుః।
ప్రయయౌ సింహనాదేన నాదయన్భరతర్షభ ॥ 6-108-7 (43743)
విరాటస్తు తతః పశ్చాత్స్వేన సైన్యేన సంవృత్తః ।
ద్రుపదశ్చ మహాబాహో తతః పంచాదుపాద్రవత్ ॥ 6-108-8 (43744)
కేకయా భ్రాతరః పంచ ధృష్టకేతుశ్చ వీర్యవాన్ ।
జఘనం పాలయామాసుః పాండవేయశ్చ రాక్షసః ॥ 6-108-9 (43745)
ఏవం వ్యూహ్య మహాసైన్యం పాండవాస్తవ వాహినీం ।
అభ్యద్రవంత సంగ్రామే త్యక్త్వా జీవితమాత్మనః ॥ 6-108-10 (43746)
తథైవ కురవో రాజన్భీష్మం కృత్వా మహారథం ।
అగ్రతః సర్వసైన్యానాం ప్రయయుః పాండవాన్ప్రతి ॥ 6-108-11 (43747)
పుత్రైస్తవ దురాధర్షో రక్షితః సుమహాబలైః ।
తతో ద్రోణో మహేష్వాసః పుత్రశ్చాస్య మహాబలః ॥ 6-108-12 (43748)
భగదత్తస్తతః పశ్చాద్గజానీకేన సంవృతః ।
కృపశ్చ కృతవర్మా చ భగదత్తమనువ్రతౌ ॥ 6-108-13 (43749)
కాంభోజరాజో బలవాంస్తతః పశ్చాత్సుదక్షిణః ।
మాగధశ్చ జయత్సేనః సౌబలశ్చ బృహద్బలః ॥ 6-108-14 (43750)
తథైవాన్యే మహేష్వాసాః సుశర్మప్రముఖా నృపాః ।
జఘనం పాలయామాసుస్తవ సైన్యస్య భారత ॥ 6-108-15 (43751)
దివసేదివసే ప్రాప్తే భీష్మః శాంతనవో యుధి।
ఆసురానకరోద్వ్యూహాన్పైశాచానథ రాక్షసాన్ ॥ 6-108-16 (43752)
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తవ తేషాం చ భారత।
అన్యోన్యం నిఘ్నతాం రాజన్యమరాష్ట్రవివర్ధనం ॥ 6-108-17 (43753)
అర్జునప్రముఖాః పార్థాః పురస్కృత్య శిఖండినం।
భీష్మం యుద్ధేఽభ్యవర్తంత కిరంతో వివిధాఞ్శరాన్॥ 6-108-18 (43754)
తత్ర భారత భీమేన తాడితాస్తావకాః శరైః।
రుధిరౌఘపరిక్లిన్నాః పరలోకం యయుస్తదా ॥ 6-108-19 (43755)
నకులః సహదేవశ్చ సాత్యకిశ్చ మహారథః ।
తవ సైనయం సమాసాద్య పీడయామాసురోజసా ॥ 6-108-20 (43756)
తే వధ్యామానాః సమరే తావకా భరతర్షభ ।
నాశక్నువన్వారయితుం పాండవానాం మహద్బలం ॥ 6-108-21 (43757)
తతస్తు తావకం సైన్యం వధ్యమానం సమంతతః।
సంప్రాద్రవద్దశః దిశః కాల్యమానం మహారథైః ॥ 6-108-22 (43758)
త్రాతారం నాధ్యగచ్ఛంత తావకా భరతర్షభ ।
వధ్యమానాః శితైర్బాణైః పాండవైః సహ సృంజయైః ॥ 6-108-23 (43759)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-108-24x (4217)
పీడ్యమానం బలం దృష్ట్వా పార్థైర్భీష్మః పరాక్రమీ ।
యదకార్షీద్రణే క్రుద్ధస్తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-108-24 (43760)
కథం వా పాండవా యుద్ధే ప్రత్యుద్యాతాః పరంతపాః ।
నిఘ్నంతో మామకాన్వీరాంస్తన్మమాచక్ష్వ సంజయ ॥ 6-108-25 (43761)
సంజయ ఉవాచ। 6-108-26x (4218)
ఆచక్షే తే మహారాజ యదకార్షీత్పితా తవ।
పీడితే తవ పుత్రస్య సైన్యే పాండవ సృంజయైః ॥ 6-108-26 (43762)
ప్రంహృష్టమనసః శూరాః పాండవాః పాండుపూర్వజ ।
అభ్యవర్తంత నిఘ్నంతస్తవ పుత్రస్య వాహినీం ॥ 6-108-27 (43763)
తం వినాశం మనుష్యేంద్ర నరవారణవాజినాం ।
నామృష్యత తదా భీష్మః సైన్యఘాతం రణే పరైః ॥ 6-108-28 (43764)
స పాణడవాన్మహేష్వాసః పంచాలాంశ్చైవ సృంజయాన్ ।
నారాచైర్వత్సదంతైశ్చ శితైరంజలికైస్తథా ॥ 6-108-29 (43765)
అభ్యవర్షత దుర్ధర్షస్త్యక్త్వా జీవితమాత్మనః ।
స పాండవానాం ప్రవరాన్పంచ రాజన్మహారథాన్ ॥ 6-108-30 (43766)
ఆత్తశస్త్రో రణే యత్నాద్వారయామాస సాయకైః ।
నానాశస్త్రాస్త్రవర్షైస్తాన్వీర్యామర్షప్రవేరితైః ॥ 6-108-31 (43767)
నిజఘ్నే సమరే క్రుద్ధో హస్త్యశ్వం చామితం బహు।
రథినోఽపాతయద్రాజన్రథేభ్యః పురుషర్షభ ॥ 6-108-32 (43768)
సాదినశ్చాశ్వపృష్ఠేభ్యః పాదాతాంశ్చ సమాగతాన్ ॥ 6-108-33 (43769)
గజారోహాన్గజేభ్యశ్చ పరేషాం జయకారిణః ।
తమేకం సమరే భీష్మం త్వరమాణం మహారథం ॥ 6-108-34 (43770)
పాండవాః సమవర్తంత వజ్రహస్తమివాసురాః।
శక్రాశనిసమస్పర్శాన్విముంచన్నిశితాంఛరాన్ ॥ 6-108-35 (43771)
దిక్ష్వదృశ్యత సర్వాసు ఘోరం సంధారయన్వపుః।
మండలీభూతమేవాస్య నిత్యం ధనురదృశ్యత ॥ 6-108-36 (43772)
సంగ్రామే యుధ్యమానస్య శక్రచాపోపమం మహత్ ॥
తదృష్ట్వా సమరే కర్మ పుత్రాస్తవ విశాంపతే ॥ 6-108-37 (43773)
విస్మాయం పరమం గత్వా పితామహమపూజయన్ ।
పార్థా విమనసో భూత్వా ప్రైక్షంత పితరం తవ ॥ 6-108-38 (43774)
యుధ్యమానం రణే శూరం విప్రచిత్తిమివామరాః ।
న చైనం వారయామాసుర్వ్యాత్తాననమివాంతకం ॥ 6-108-39 (43775)
దశమేఽహని సంప్రాప్తే రథానీకం శిఖండినః ।
అదహన్నిశితైర్బాణైః కృష్ణవర్త్మేవ కాననం ॥ 6-108-40 (43776)
తం శిఖండీ త్రిభిర్బాణైరభ్యవిధ్యత్సనాంతరే ।
ఆశీవిషమివ క్రుద్ధం కాలసృష్టమివాంతకం ॥ 6-108-41 (43777)
స తేనాతిభృశం విద్ధః ప్రేక్ష్య భీష్మః శిఖండినం ।
పునర్నాలోకయత్క్రుద్ధః ప్రహసన్నిదమబ్రవీత్ ॥ 6-108-42 (43778)
కామం ప్రహర వా మా వా న త్వాం యోత్స్యే కథంచన ।
యైవ హి త్వం కృతా ధాత్రా సైవ హి త్వం శిఖండినీ ॥ 6-108-43 (43779)
తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా శిఖండీ క్రోధమూర్చ్ఛితః ।
ఉవాచ భీష్మం సమరే సృక్విణీ పరిలేలిహన్ ॥ 6-108-44 (43780)
జానామి త్వాం మహాబాహో క్షత్రియాణాం భయంకరం ।
మయా శ్రుతం చ తే యుద్ధం జామదగ్న్యేన వై సహ ॥ 6-108-45 (43781)
దివ్యశ్చ తే ప్రభావోఽయం మయా చ బహుశః శ్రుతః ।
జనన్నపి ప్రభావం తే యోత్స్యేఽద్యాహం త్వయా సహ ॥ 6-108-46 (43782)
పాండవానాం ప్రియం కుర్వన్నాత్మనశ్చ నరోత్తమ ॥
అద్య త్వాం యోధయిష్యామి రణే పురుషసత్తమ ॥ 6-108-47 (43783)
ధ్రువం చ త్వాం హనిష్యామి శపే సత్యేన తేఽగ్రతః ।
ఏతచ్ఛ్రుత్వా చ మద్వాక్యం యత్కృత్యం తత్సమాచర ॥ 6-108-48 (43784)
కామం యుధ్యస్వ వా మా వా న మే జీవన్ప్రమోక్ష్యసే ।
సుదృష్టః క్రియతాం భీష్మ లోకోఽయం సమితింజయ ॥ 6-108-49 (43785)
సంజయ ఉవాచ। 6-108-50x (4219)
ఏవముక్త్వా తతో భీష్మం పంచభిర్నతపర్వభిః।
అవిధ్యత రణే భీష్మం ప్రతుదన్వాక్యసాయకైః ॥ 6-108-50 (43786)
తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా సవ్యసాచీ మహారథః ।
కాలోఽయమితి సంచింత్య శిఖండినమచోదయత్ ॥ 6-108-51 (43787)
అహం త్వామనుయాస్యామి పరాన్విద్రావయఞ్శరైః ।
అభిద్రవ సుసంరబ్ధో భీష్మం భీమపరాక్రమం ॥ 6-108-52 (43788)
న హి తే సంయుగే పీడాం శక్తాః కర్తుం మహాబలాః ।
తస్మాదద్య మహాబాహో యత్నాద్భీష్యమభిద్రవ ॥ 6-108-53 (43789)
అహత్వా సమరే భీష్మ యది యాస్యసి మారిష ।
అవహాస్యోఽస్య లోకస్య భవిష్యసి మయా సహ ॥ 6-108-54 (43790)
నావహాస్యా యథా వీర భవేమ పరమాహవే ।
తథా కురు రణే యత్నం సాధయస్వ పితామహం ॥ 6-108-55 (43791)
కురూంశ్చ సహితాన్సర్వాన్యతమానాన్మహారథాన్ ।
అహమావారయిష్యామి సావయస్వ పితామహం ॥ 6-108-56 (43792)
ద్రోణం చ ద్రోణపుత్రం చ కృపం చాథ సుయోధనం ।
చిత్రసేనం వికర్ణం చ సైంధవం చ యజద్రథం ॥ 6-108-57 (43793)
విందానువిందావావంత్యౌ కాంభోజం చ సుదక్షిణం ।
భగదత్తం తథా శూరం మాగదం చ మహాబలం ॥ 6-108-58 (43794)
సౌమదత్తిం తథా శూరమార్శ్యశృంగిం చ రాక్షసం ।
త్రిగర్తరాజం చ రణే సహ సర్వైర్మహారథైః ॥ 6-108-59 (43795)
అహమావారయిష్యామి వేలేవ మకరాలయం ।
కురూంశ్చ సహితాన్సర్వాన్యుధ్యమానాన్మహాబలాన్ ।
నివారయిష్యామి రణే సాధయస్వ పితామహం ॥ ॥ 6-108-60 (43796)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే అష్టాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-108-43 కామం స్వచ్ఛందం। అభ్యస ఇతి పాఠే ప్రక్షిప ॥ 6-108-49 సుదృష్టః క్రియతాం న పునర్ద్రక్ష్యసి లోకమిమమితి భావః ॥ 6-108-55 సాధయస్వస్వీకురు జహి వా ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 109
॥ శ్రీః ॥
6.109. అధ్యాయః 109
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మదుర్యోధనసంవాదః ॥ 1 ॥ భీష్మపరాక్రమవర్ణనం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-109-0 (43797)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-109-0x (4220)
కథం శిఖండీ గాంగేయమభ్యధావత్పితామహం ।
పాంచాల్యః సమరే క్రుద్ధో ధర్మాత్మానం యతవ్రతం ॥ 6-109-1 (43798)
కేఽరక్షన్పాండవానీకే శిఖండినముదాయుధాః।
త్వరమాణాస్త్వరాకాలే జిగీషంతో మహారథాః ॥ 6-109-2 (43799)
కథం శాంతనవో భీష్మః స తస్మిందశమేఽహని।
అయుధ్యత మహావీర్యః పాండవైః సహ సృంజయైః ॥ 6-109-3 (43800)
న మృష్యామి రణే భీష్మం ప్రత్యుద్యాతం శిఖండినా ।
కచ్చిన్న రథమద్గోఽస్వ ధనుర్వాఽశీర్యతాస్థతః ॥ 6-109-4 (43801)
సంజయ ఉవాచ। 6-109-5x (4221)
నాశీర్యత ధనుశ్చాస్య రథభంగో న చాప్యభూత్।
యుధ్యమానస్య సంగ్రామే భీష్మస్య భరతర్షభ।
నిఘ్నతః సమరే శత్రూన్శరైః సన్నతపర్వభిః॥ 6-109-5 (43802)
అనేకశతసాహస్రావకానాం మహారథాః ।
తథా దంతిగణా రాజన్హాయశ్చైవ సుసంజితాః॥ 6-109-6 (43803)
అభ్యవర్తంత యుద్ధాయ పురస్కృత్య పితామహం ॥ 6-109-7 (43804)
యథాప్రతిజ్ఞం కౌరవ్య స చాపి సమిర్తిజయః ।
పార్యానామకరోద్భీష్మః సతతం సమితి క్షయం ॥ 6-109-8 (43805)
యుధ్యమానం మహేష్వాసం వినిఘ్నంతం పరాఞ్శరైః ।
పాంచాలాః పాండవైః సార్ధ సర్వతః పర్యవారయన్ ॥ 6-109-9 (43806)
దశమేఽహని సంప్రాప్తే తతస్తాం రిపువాహినీం ।
కీర్యమాణాం శితైర్బాణైః శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-109-10 (43807)
న హి భీష్మం మహేష్వాసం పాండవాః పాండుపూర్వజ ।
అశక్నువన్రణే జేతుం పాశహస్తమివానతకం ॥ 6-109-11 (43808)
అథోపాయాన్మహారాజ సవ్యసాచీ ధనంజయః ।
త్రాసయన్రథినః సర్వాన్బీభత్సురపరాజితః ॥ 6-109-12 (43809)
సింహవద్వినదన్నుచ్చైర్ధనుర్జ్యాం విక్షిపన్ముహుః ।
శరౌఘాన్విసృజన్పార్థో వ్యచరత్కాలవద్రణే ॥ 6-109-13 (43810)
తస్య శబ్దేన విత్రస్తాస్తావకా భారతర్షభ ।
సింహస్యేవ మృగా రాజన్వ్యద్రవంత మహాభయాత్ ॥ 6-109-14 (43811)
జయంతం పాండవం దృష్ట్వా త్వత్సైన్యం చాభిపీడితం ।
దుర్యోధనస్తతో భీష్మమబ్రవీద్భృశపీడితః ॥ 6-109-15 (43812)
ఏష పాండుసుతస్తాత శ్వేతాశ్వః కృష్ణసారథిః।
దహతే మామకాన్సర్వాన్కృష్ణవర్త్మేన కాననం ॥ 6-109-16 (43813)
పశ్య సైన్యాని గాంగేయ ద్రవమాణాని సర్వశః ।
పండవేన యుధాం శ్రేష్ఠ కాల్యమానాని సంయుగే ॥ 6-109-17 (43814)
యథా పశుగణాన్పాలః సంకాలయతి కాననే ।
తథేదం మామకం సైన్యం కాల్యతే శత్రుతాపన ॥ 6-109-18 (43815)
ధనంజయశరైర్భగ్నం ద్రవమాణం తతస్తతః ।
భీమోఽప్యేవం దురాధర్పో విద్రావయతి మే బలం ॥ 6-109-19 (43816)
సాత్యకిశ్చేకితానశ్చ మాద్రీపుత్రౌ చ పాండవౌ।
అభిమన్యుః సువిక్రాంతో వాహినీం ద్రవతే మమ ॥ 6-109-20 (43817)
ధృష్టద్యుంనస్తథా శూరో రాక్షసశ్చ ఘటోత్కచః ।
వ్యద్రావయేతాం సహసా సైన్యం మమ మహారణే ॥ 6-109-21 (43818)
వధ్యమానస్య సైన్యస్య సర్వైరేతైర్మహారథైః ।
నాన్యాం గతిం ప్రపశ్యామి స్థానే యుద్ధే చ భారత ॥ 6-109-22 (43819)
ఋతే త్వాం పురుషవ్యాఘ్ర దేవతుల్యపరాక్రమం।
పర్యాప్తస్తు భవాఞ్శీఘ్రం పీడితానాం గతిర్భవ ॥ 6-109-23 (43820)
సంజయ ఉవాచ। 6-109-24x (4222)
ఏవముక్తో మహారాజ పితా దేవవ్రతస్తవ।
చింతయిత్వా ముహూర్తం తు కృత్వా నిశ్చయమాత్మనః ॥ 6-109-24 (43821)
తవ సంధారయన్పుత్రమబ్రవీచ్ఛంతనోః సుతః।
దుర్యోధన విజానీహి స్థిరో భూత్వా విశాంపతే ॥ 6-109-25 (43822)
`పాతయిష్యే రిపూనన్యాన్పాండవాన్ప్రతిపాలయన్ ।
ప్రతిజ్ఞాతో జయో హ్యద్య పాండవానాం మహాత్మనాం ॥' 6-109-26 (43823)
పూర్వకాలం తవ మయా ప్రతిజ్ఞానం మహాబల ।
హత్వా దశసహస్రాణి క్షత్రియాణాం మహాత్మనాం ॥ 6-109-27 (43824)
సంగ్రామాదపయాస్యామి హ్యేతత్కర్మ సమాహితం ।
ఇతి తత్కృతవాంశ్చాహం యథోక్తం భరతర్షభ ॥ 6-109-28 (43825)
అద్య చాపి మహత్కర్మ ప్రకరిష్యే యథాబలం ।
అహం వాఽద్య హతః శేష్యే హనిష్యే వాఽద్య పాండవాన్ ॥ 6-109-29 (43826)
`అశక్యాః పాండవా జేతుం దేవైరపి సవాసవైః।'
కిం పునర్మర్త్యధర్మేణ క్షత్రియేణ మహాబలాః ॥ 6-109-30 (43827)
అద్య తే పురుషవ్యాఘ్ర ప్రతరిష్యే ఋణం తవ।
భర్తృపిండకృతం రాజన్నిహతాః పృతనాముఖే ॥ 6-109-31 (43828)
సంజయ ఉవాచ। 6-109-32x (4223)
ఇత్యుక్త్వా భరతశ్రేష్ఠ క్షత్రియాన్ప్రవపంఛరైః।
ఆససాద దురాధర్షః పాండవానామనీకినీం ॥ 6-109-32 (43829)
అనీకమధ్యే తిష్ఠంతం గాంగేయం భారతర్షభ ।
ఆశీవిషమివ క్రుద్ధం పాండవాః ప్రత్యవారయన్ ॥ 6-109-33 (43830)
దశమేఽహని భీష్మస్తు దర్శయఞ్శక్తిమాత్మనః ।
రాజఞ్శతసహస్రాణి సోఽవధీత్కురునందన ॥ 6-109-34 (43831)
పాంచాలానాం చ యే శ్రేష్ఠా రాజపుత్రా మహారథాః ।
తేషామాదత్త తేజాంసి జలం సూర్య ఇవాంశుభిః ॥ 6-109-35 (43832)
హత్వా దశసహస్రాణి కుంజరాణాం తరస్వినాం ।
సారోహాణాం మహారాజ హయానాం చాయుతం తథా ॥ 6-109-36 (43833)
పూర్ణే శతసహస్రే ద్వే పాదాతానాం నరోత్తమః ।
ప్రజజ్వాల రణే భీష్మో విధూమ ఇవ పావకః ॥ 6-109-37 (43834)
న చైవం పాండవేయానాం కేచిచ్ఛేకుర్నిరీక్షితుం ।
ఉత్తరం మార్గమాస్థాయ తపంతమివ భాస్కరం ॥ 6-109-38 (43835)
తే పాండవేవాః సంరబ్ధా మహేష్వాసేన పీడితాః ।
వధాయాభ్యద్రవన్భీష్మం సృంజయాశ్చ మహారథాః ॥ 6-109-39 (43836)
స వధ్యమానో బహుభిర్భీష్మః శాంతనవస్తథా ।
అవకీర్ణో మహేష్వాసైః శైలో మేఘైరివావృతః ॥ 6-109-40 (43837)
పుత్రాస్తు తవ గాంగేయం సమంతాత్పర్యవారయన్ ।
మహత్యా సేనయా సార్ధం తతో యుద్ధమవర్తత ॥ ॥ 6-109-41 (43838)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే నవాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-109-8 సమితింజయః సంగ్రామజిత్। సమితి యుద్ధే ॥ 6-109-20 ద్రవతే ద్రావయతి ॥ 6-109-22 గతిం ధామ। ఆశ్రయమితి యావత్। స్థానే అవస్థానే ॥ 6-109-29 శేష్యే స్వప్స్యామి ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 110
॥ శ్రీః ॥
6.110. అధ్యాయః 110
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అర్జునదుఃశాసనయుద్ధం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-110-0 (43839)
సంజయ ఉవాచ। 6-110-0x (4224)
అర్జునస్తు రణే రాజందృష్ట్వా భీష్మస్య విక్రమం ।
శిఖండినమథోవాచ సమభ్యోహి పితామహం ॥ 6-110-1 (43840)
న చాపి భీస్త్వయా కార్యా భీష్మాదద్య కథంచన ।
అహమేనం శరైస్తీక్ష్ణైః పాతయిష్యే రథోత్తమాత్ ॥ 6-110-2 (43841)
సంజయ ఉవచ। 6-110-3x (4225)
ఏవముక్తస్తు పార్థేన శిఖండీ భరతర్షభ ।
అభ్యద్రవత గాంగేయం శ్రుత్వా పార్థస్య భాషితం ॥ 6-110-3 (43842)
ధృష్టద్యుంనస్తథా రాజన్సౌభద్రశ్చ మహారథః ।
హృష్టావాద్రవతాం భీష్మం శ్రుత్వా పార్థస్య భాషితం ॥ 6-110-4 (43843)
విరాటద్రుపదౌ వృద్ధౌ కుంతిభోజస్య దంశితః।
అభ్యద్రవత గాంగేయం పుత్రస్య తవ పశ్యతః ।
నకులః సహదేవశ్చ ధర్మరాజశ్చ వీర్యవాన్ ॥ 6-110-5 (43844)
తథేతరాణి సైన్యాని సర్వాంయేవ విశాంపతే ।
సమాద్రవంత గాంగేయం శ్రుత్వా పార్థస్య భాషితం ॥ 6-110-6 (43845)
ప్రత్యుద్యయుస్తావకాశ్చ సమేతాంస్తాన్మహారథాన్ ।
యథాశక్తి యథోత్సాహం తన్మే నిగదతః శృణు ॥ 6-110-7 (43846)
చిత్రసేనో మహారాజ చేకితానం సమభ్యాయాత్ ।
భీష్మప్రేప్సుం రణే యాంతం వృషం వ్యాఘ్రశిశుర్యథా ॥ 6-110-8 (43847)
ధృష్టద్యుంనం మహారాజ భీష్మాంతికముపాగతం ।
త్వరమాణం రణే యత్తం కృతవర్మా న్యవరాయత్ ॥ 6-110-9 (43848)
భీమసేనం సుసంక్రుద్ధం గాంగేయస్య వధైషిణం ।
త్వరమాణో మహారాజ సౌమదత్తిర్న్యవారయత్ ॥ 6-110-10 (43849)
తథైవ నకులం శూరం కిరంతం సాయకాన్బహూన్ ।
వికర్ణో వారయామాస ఇచ్ఛన్భీష్మస్య జీవితం ॥ 6-110-11 (43850)
సహదేవం తథా రాజన్యాంతం భీష్మరథం ప్రతి।
వారయామాస సంక్రుద్ధః కృపః శారద్వతో యుధి ॥ 6-110-12 (43851)
రాక్షసం క్రూరకర్మాణం భైమసేనిం మహాబలం ।
భీష్మస్య నిధనప్రేప్సుం దుర్ముఖోఽభ్యజ్రవద్బలీ ॥ 6-110-13 (43852)
సాత్యకిం సమరే క్రుద్ధమార్స్యశృంగివారయత్ ।
`భీష్మస్య వధమిచ్ఛంతం పాండవప్రీతికాంయయా' 6-110-14 (43853)
అభిమన్యుం మహారాజ యాంతం భీష్మరథం ప్రతి।
సుదక్షిణో మహారాజ కాంభోజ ప్రత్యవారయత్ ॥ 6-110-15 (43854)
విరాటద్రుపదౌ వృద్ధౌ సమేతావరిమర్దనౌ ।
అశ్వత్థామా తతః క్రుద్ధో వారయామాస భారత ॥ 6-110-16 (43855)
తథా పాండుసుతం జ్యేష్ఠం భీష్మస్య వధకాంక్షిణం ।
భారద్వాజో రణే యత్తో ధర్మపుత్రమవారయత్ ॥ 6-110-17 (43856)
అర్జునం రభసం యుద్ధే పురస్కృత్య శిఖండినం ।
భీష్మప్రేప్సుం మహారాజ భాసయంతం దిశో దశ ॥ 6-110-18 (43857)
దుఃశాసనో మహేష్వాసో వారయామాస సంయుగే।
అన్యే చ తావకా యోధాః పాండవానాం మహారథాన్ ॥ 6-110-19 (43858)
భీష్మస్యాభిముఖాన్యాతాన్వారయామాసురాహవే ।
ధృష్టద్యుంనస్తు సైన్యాని ప్రాక్రోశంస్తు పునః పునః ॥ 6-110-20 (43859)
అభ్యద్రవత సంరబ్ధో భీష్మమేకం మహారథః ।
ఏషోఽర్జునో రణే భీష్మం ప్రయాతి కురునందనః ॥ 6-110-21 (43860)
అభ్యద్రవత మాభైష్ట భీష్మో హి ప్రాప్స్యతే న వః ।
అర్జునం సమరే యోద్ధుం నోత్సహేతాపి వాసవః ॥ 6-110-22 (43861)
కిము భీష్మో రణే వీరా గతసత్వోఽల్పజీవితః।
ఇతి సేనాపతేః శ్రుత్వా పాండవానాం మహారథాః ॥ 6-110-23 (43862)
అభ్యద్రవంత సంహృష్టా గాంగేయస్య రథం ప్రతి।
ఆగచ్ఛతస్తాన్సమరే వార్యోఘానచలా ఇవ ॥ 6-110-24 (43863)
అవారయంత సంహృష్టాస్తావకాః పురుషర్షభాః ।
దుఃశాసనో మహారాజ భయం త్యక్త్వా మహారథః ॥ 6-110-25 (43864)
భీష్మస్య జీవితాకాంక్షీ ధనంజయముపాద్రవత్ । 6-110-26bతథైవ పాండవాః శూరా గాంగేయస్య రథం ప్రతి ॥ 6-110-26 (43865)
అభ్యద్రవంత సంగ్రామే తవ పుత్రాన్మహారథాః ।
తత్రాద్భుతమపశ్యామ చిత్రరూపం విశాంపతే ॥ 6-110-27 (43866)
దుఃశాసనరథం ప్రాప్య యత్పార్థో నాత్యవర్తత ।
యథా వారయతే వేలా క్షుబ్ధతోయం మహార్ణవం ॥ 6-110-28 (43867)
తథైవ పాండవం క్రుద్ధం తవ పుత్రో న్యవారయత్।
ఉభౌ తౌ రథినాం శ్రేష్ఠావుభౌ భారతదుర్జయౌ ॥ 6-110-29 (43868)
ఉభౌ చంద్రార్కసదృశౌ కాంత్యా దీప్త్యా చ భారత।
తథా తౌ జాతసంరంభావన్యోన్యవధకాంక్షిణౌ ॥ 6-110-30 (43869)
సమీయతుర్మహాసంఖ్యే మయశక్రౌ యథా పురా।
దుఃశాసనో మహారాజ పాండవం విశిఖైస్త్రిభిః ॥ 6-110-31 (43870)
వాసుదేవం చ వింశత్యా తాడయామాస సంయుగే।
తతోఽర్జునో జాతమన్యుర్వార్ష్ణేయం వీక్ష్య పీడితం ॥ 6-110-32 (43871)
దుఃశాసనం శతేనాజౌ నారాచానాం సమార్పయత్।
తే తస్య కవచం భిత్త్వా పపుః శోణితమాహవే ॥ 6-110-33 (43872)
` యథైవ పన్నగా రాజంస్తటాకం తృషితాస్తథా।'
దుఃశాసనస్త్రిభిః క్రుద్ధః పార్థం వివ్యాధ పత్రిభిః।
లలాటే భరతశ్రేష్ఠ శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-110-34 (43873)
లలాటస్థైస్తు తైర్బాణైః శుశుభే పాండవో రణే।
యథా మేరుర్మహారాజ శృంగైరత్యర్థముచ్ఛ్రితైః ॥ 6-110-35 (43874)
సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసః పుత్రేణ తవ ధన్వినా।
వ్యరాజత రణే పార్థః కింశుకః పుష్పవానివ ॥ 6-110-36 (43875)
దుఃశాసనం తతః క్రుద్ధః పీడయామాస పాండవః।
పర్వణీవ సుసంక్రుద్ధో రాహుః పూర్ణం నిశాకరం ॥ 6-110-37 (43876)
పీడ్యమానో బలవతా పుత్రస్తవ విశాంపతే ।
వివ్యాధ సమరే పార్థం కంకపత్రైః శిలాశితైః ॥ 6-110-38 (43877)
తస్య పార్థో ధనుశ్ఛిత్వా రథం చాస్య త్రిభిః శరైః ।
ఆజఘాన తతః పశ్చాత్పుత్రం తే నిశితైః శరైః ॥ 6-110-39 (43878)
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ భీమస్య ప్రముఖే స్థితః।
అర్జునం పంచావింశత్యా బాహ్వోరురసి చార్పయత్ ॥ 6-110-40 (43879)
తస్య క్రుద్ధో మహారాజ పాండవః శత్రుతాపనః ।
అప్రైషీద్విశిఖాన్ఘోరాన్యమదండోపమాన్బహూన్ ॥ 6-110-41 (43880)
అప్రాప్తానేవ తాన్బాణాంశ్చిచ్ఛేద తనయస్తవ ।
యతమానస్య పార్థస్య తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-110-42 (43881)
పార్థం చ నిశితైర్బాణైరవిధ్యత్తనయస్తవ ।
తతః క్రుద్ధో రణే పార్థః శరాన్సంధాయ కార్ముకే ॥ 6-110-43 (43882)
ప్రేషయామాస సమరే స్వర్ణపుంఖాంఛిలాశితాన్ ।
న్యమంజంస్తే మహారాజ తస్య కాయే మహాత్మనః ॥ 6-110-44 (43883)
యథా హంసా మహారాజ తటాకం ప్రాప్య భారత।
పీడితశ్చైవ పుత్రస్తే పాండవేన మహాత్మనా ॥ 6-110-45 (43884)
హిత్వా పార్థం రణే తూర్ణం భీష్మస్య రథమావ్రజత్।
అగాధే మంజతస్తస్య ద్వీపో భీష్మోఽభవత్తదా ॥ 6-110-46 (43885)
ప్రతిలభ్య తతః సంజ్ఞాం పుత్రస్తవ విశాంపతే ।
అవారయత్తతః శూరో భూయ ఏవ పరాక్రమీ ॥ 6-110-47 (43886)
శరైః సునిశితైః పార్థం యథా వృత్రం పురందరః।
నిర్బిభేద మహాకాయో వివ్యథే నైవ చార్జునః ॥ ॥ 6-110-48 (43887)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే దశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-110-18 రభసం కృతోత్సాహం ॥ 6-110-24 ప్రలయానివ ఇతి పాఠే ప్రలయాకాలీనానివ॥ 6-110-27 అద్భుతం అభూతపూర్వం ॥ 6-110-31 యమశక్రౌ ఇతి పాఠాంతరం ॥ 6-110-41 అప్రైషీత్। ఉపసర్గాత్పూర్వోఽడగామస్తు ఛాందసః। ఏవమన్యత్రాపి ॥ 6-110-46 ద్వీప ఆశ్రయః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 111
॥ శ్రీః ॥
6.111. అధ్యాయః 111
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ద్వంద్వయుద్ధం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-111-0 (43888)
సంజయ ఉవాచ। 6-111-0x (4226)
సాత్యకిం దంశితం యుద్ధే భీష్మాయాభ్యుద్యతం రణే।
ఆర్శ్యశృంగిర్మహేష్వాసో వారయామాస సంయుగే ॥ 6-111-1 (43889)
మాధవస్తు సుసంక్రుద్ధో రాక్షసం నవభిః శరైః ।
ఆజఘాన రణే రాజన్ప్రహసన్నివ భారత ॥ 6-111-2 (43890)
తథైవ రాక్షసో రాజన్మాధవం నవభిః శరైః ।
అర్దయామాస రాజేంద్ర సంక్రుద్ధః శినిపుంగవం ॥ 6-111-3 (43891)
శైనేయః శరసంఘం తు ప్రేషయామాస సంయుగే ।
రాక్షసాయ సుసంక్రుద్ధో మాధవః పరవీరహా ॥ 6-111-4 (43892)
తతో రక్షో మహాబాహుం సాత్యకిం సత్యవిక్రమం ।
వివ్యాధ విశిఖైస్తీక్ష్ణైః సింహనాద ననాద చ ॥ 6-111-5 (43893)
మాధవస్తు భృశం విద్ధో రాక్షసేన రణే తదా।
ధైర్యమాలంబ్య తేజస్వీ జహాస చ ననాద చ ॥ 6-111-6 (43894)
భగదత్తస్తతః క్రుద్ధో మాధవం నిశితైః శరైః ।
తాడయామాస సమరే తోత్రైరివ మహాగజం ॥ 6-111-7 (43895)
విహాయ రాక్షసం యుద్ధే శైనేయో రథినాం వరః ।
ప్రాగ్జ్యోతిషాయ చిక్షేప శరాన్సంనతపర్వణః ॥ 6-111-8 (43896)
తస్య ప్రాగ్జ్యోతిషో రాజా మాధవస్య మహద్ధనుః ।
చిచ్ఛేద శతధారేణ భల్లేన కృతహస్తవత్ ॥ 6-111-9 (43897)
అథాన్యద్ధనురాదాయ వేగవత్పరవీరహా ।
భగదత్తం రణే క్రుద్ధం వివ్యాధ నిశితైః శరైః ॥ 6-111-10 (43898)
సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసః సృక్కిణీ పరిసంలిహన్ ।
శక్తిం కనకవైడూర్యభూషితామాయసీం దృఢాం ॥ 6-111-11 (43899)
యమదండోపమాం ఘోరాం చిక్షేప పరమాహవే।
తామాపతంతీం సహసా తస్య బాహుబలేరితాం ॥ 6-111-12 (43900)
సాత్యకిః సమరే రాజంద్విధా చిచ్ఛేద సాయకైః ।
తతః పపాత సహసా సహోల్కేవ హతప్రభా ॥ 6-111-13 (43901)
శక్తిం వినిహతాం దృష్ట్వా పుత్రస్తవ విశాంపతే ।
మహతా రథవంశేన వారయామాస మాధవం ॥ 6-111-14 (43902)
తథా పరివృతం దృష్ట్వా వార్ష్ణేయానాం మహారథం।
దుర్యోధనో భృశం క్రుద్ధో భ్రాతౄన్సర్వానువాచ హ ॥ 6-111-15 (43903)
తథా కురుత కౌరవ్యా యథాః వః సాత్యకో యుధి ।
న జీవన్ప్రతినిర్యాతి మహతోఽస్మాద్రథవ్రజాత్ ॥ 6-111-16 (43904)
తస్మిన్హతే హతం మన్యే పాండవానాం మహద్బలం ।
తథేతి చ వచస్తస్య పరిగృహ్య మహారథాః ॥ 6-111-17 (43905)
శైనేయం యోధయామాసర్భీష్మాయాభ్యుద్యతం రణే।
`అభిమన్యుం తదాఽఽయాంతం భీష్మస్యాభ్యుద్యతం వధే।'
కాంభోజరాజో బలవాన్వారయామాస సంయుగే ॥ 6-111-18 (43906)
ఆర్జునిం నృపతిర్విద్ధ్వా శరైః సన్నతపర్వభిః।
పునరేవ చతుఃషష్ట్యా రాజన్వివ్యాధ తం నృప ॥ 6-111-19 (43907)
సుదక్షిణస్తు సమరే పునర్వివ్యాధ తం పంచభిః ।
సారథిం చాస్య నవభిరిచ్ఛన్భీష్మస్య జీవితం ॥ 6-111-20 (43908)
తద్యుద్ధమాసీత్సుమహత్తయోస్తత్ర సమాగమే।
యదాభ్యధావద్గాంగేయం శిఖండీ శత్రుకర్శనః ॥ 6-111-21 (43909)
విరాటద్రుపదౌ వృద్ధౌ వారయనతౌ మహాచమూం ।
భీష్మం చ యుధి సంరబ్ధావాద్రవంతౌ మహారథౌ ॥ 6-111-22 (43910)
అశ్వత్థామా రణే క్రుద్ధః సమియాద్రథసత్తమః।
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తయోస్తస్య చ భారత ॥ 6-111-23 (43911)
విరాటో దశభిర్భల్లైరాజఘాన పరంతప ।
యతమానం మహేష్వాసం ద్రౌణిమాహవశోభినం ॥ 6-111-24 (43912)
ద్రుపదశ్చ త్రిభిర్బాణైర్వివ్యాధ నిశితైస్తదా।
గురుపుత్రం సమాసాద్య ప్రహరంతౌ మహాబలౌ ॥ 6-111-25 (43913)
అశ్వత్థామా తతస్తౌ తు వివ్యాధ బహుభిః శరైః।
విరాటద్రుపదౌ వీరౌ భీష్మం ప్రతి సముద్యతౌ ॥ 6-111-26 (43914)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ వృద్ధయోశ్చరితం మహత్।
యద్ద్రౌణిసాయకాన్ఘోరాన్ప్రత్యవారయతాం యుధి ॥ 6-111-27 (43915)
సహదేవం తథాఽఽయాంతం కృపః శారద్వతోఽభ్యయాత్।
యథా నాగో వనే నాగం మత్తో మత్తముపాద్రవత్ ॥ 6-111-28 (43916)
కృపశ్చ సమరే శూరో మాద్రీపుత్రం మహారథం ।
ఆజఘాన శరైస్తూర్ణం సప్తత్యా రుక్మభూషణైః ॥ 6-111-29 (43917)
తస్య మాద్రీసుతశ్చాపం ద్విధా చిచ్ఛేద సాయకైః ।
అథైనం ఛిన్నధన్వానం వివ్యాధ నవభిః శరైః ॥ 6-111-30 (43918)
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ సమరే భారసాధనం ।
మాద్రీపుత్రం సుసంహృష్టో దశభిర్నిశితైః శరైః ॥ 6-111-31 (43919)
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధ ఇచ్ఛన్భీష్మస్య జీవితం ।
తథైవ పాండవో రాజంఛారద్వతమమర్షణం ॥ 6-111-32 (43920)
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధో భీష్మస్య వధకాంక్షయా ।
తయోర్యుద్ధం సమభవద్ధోరరూపం భయావహం ॥ 6-111-33 (43921)
నకులం తు రణే క్రుద్ధో వికర్ణః శత్రుతాపనః ।
వివ్యాధ సాయకైః షష్ట్యా రక్షన్భీష్మం మహాబలం ॥ 6-111-34 (43922)
నకులోఽపి భృశం విద్ధస్తవ పుత్రేణ ధీమతా।
వికర్ణం సప్తసప్తత్యా నిర్బిభేద శిలీముఖైః ॥ 6-111-35 (43923)
తత్ర తౌ నరశార్దూలౌ భీష్మహేతోః పరంతపౌ ।
అన్యోన్యం జఘ్నుతుర్వీరౌ గోష్ఠే గోవృషభావివ ॥ 6-111-36 (43924)
ఘటోత్కచం రణే యాంతం నిఘ్నంతం తవ వాహినీం ।
దుర్ముఖః సమరే ప్రాయాద్భీష్యహేతోః పరాక్రమీ ॥ 6-111-37 (43925)
హైడింబస్తు రణే రాజందుర్ముఖం శత్రుతాపనం ।
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధః శరేణానతపర్వణా ॥ 6-111-38 (43926)
భీమసేనసుతం చాపి దుర్ముఖః సుముఖైః శరైః।
షష్ట్యా వీరో నదన్హృష్టో వివ్యాధ రణమూర్ధని ॥ 6-111-39 (43927)
ధృష్టద్యుంనం తథాఽఽయాంతం భీష్మస్య వధకాంక్షిణం ।
హార్దిక్యో వారయామాస రథశ్రేష్ఠం మహారథః ॥ 6-111-40 (43928)
హార్దిక్యః పార్షతం చాపి విద్ధ్వా పంచభిరాయసైః ।
పునః పంచాశతా తూర్ణం తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ॥ 6-111-41 (43929)
ఆజఘాన మహాబాహుః పార్షతం తం మహారథం ।
తం చైవ పార్షతో రాజన్హార్దిక్యం నవభిః శరైః ॥ 6-111-42 (43930)
వివ్యాధ నిశితైస్తీక్ష్ణైః కంకపత్రైరజిహ్నగైః ।
తయోః సమభవద్యుద్ధం భీష్మహేతోర్మహాహవే ॥ 6-111-43 (43931)
అన్యోన్యాతిశయే యుక్తం యథా వృత్రమహేంద్రయోః ।
భీమసేనం తథాఽఽయాంతం భీష్మం ప్రతి మహారథం ॥ 6-111-44 (43932)
భూరిశ్రవాభ్యయాత్తూర్ణం తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ।
సౌమదత్తిరథో భీమమాజఘాన స్తనాంతరే ॥ 6-111-45 (43933)
నారాచేన సుతీక్ష్ణేన రుక్మపుంఖేన సంయుగే।
ఉరఃస్థేన బభౌ తేన భీమసేనః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-111-46 (43934)
స్కందశక్త్యా యథా క్రౌంచః పురా నృపతిసత్తమ।
తౌ శరాన్సూర్యసంకాశాన్కర్మారపరిమార్జితాన్ ॥ 6-111-47 (43935)
అన్యోన్యస్య రణే క్రుద్ధౌ చిక్షిపతే నరర్షభౌ ।
భీమో భీష్మవధాకాంక్షీ సౌమదత్తిం మహారథం ॥ 6-111-48 (43936)
తథా భీష్మజయే గృధ్నుః సౌమదత్తిస్తూ పాండవం ।
కృతప్రతికృతే యత్తౌ యోధయామాసతూ రణే ॥ 6-111-49 (43937)
యుధిష్ఠిరం తు కౌంతేయం మహత్యా సేనయా వృత్తం।
భీష్మాభిముఖమాయాంతం భారద్వాజో న్యవారయత్ ॥ 6-111-50 (43938)
ద్రోణస్య రథనిర్ఘోషం పర్జన్యనినదోపమం ।
శ్రుత్వా ప్రభద్రకా రాజన్సమకంపంత మారిష ॥ 6-111-51 (43939)
సా సేనా మహతీ రాజన్పాండుపుత్రస్య సంయుగే।
ద్రోణేన వారితా యత్తా న చచాల పదాత్పదం ॥ 6-111-52 (43940)
చేకితాన రణే యత్తం భీష్మం ప్రతి జనేశ్వర ।
చిత్రసేనస్తవ సుతః క్రుద్ధరూపమవారయత్ ॥ 6-111-53 (43941)
భీష్మహేతోః పరాక్రాంతశ్చిత్రసేనః పరాక్రమీ ।
చేకితానం పరం శక్త్యా యోధయామాస భారత ॥ 6-111-54 (43942)
తథైవ చేకితానోఽపి చిత్రసేనమవారయత్ ।
తద్యుద్ధమాసీత్సుమహత్తయోస్తత్ర సమాగమే ॥ 6-111-55 (43943)
అర్జునో వార్యమాణస్తు బహుశస్తత్ర భారత ।
విముఖీకృత్య పుత్రం తే సేనాం తవ మమర్ద హ ॥ 6-111-56 (43944)
దుఃశాసనోఽపి పరయా శక్త్యా పార్థమవారయత్।
కథం భీష్మం న నో హన్యాదితి నిశ్చిత్య భారత ॥ 6-111-57 (43945)
సా వధ్యమానా సమరే పుత్రస్య తవ వాహినీ ।
లోడ్యతే రథిభిః శ్రేష్ఠైస్తత్రతత్రైవ భారత ॥ ॥ 6-111-58 (43946)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశదివసయుద్ధే ఏకాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-111-58 లోడ్యతే ఆకులీక్రియతే ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 112
॥ శ్రీః ॥
6.112. అధ్యాయః 112
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ద్రోణేనాశ్వత్థామానంప్రతి దుర్నిమిత్తప్రదర్శపూర్వకం యుద్ధానుశాసనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-112-0 (43947)
సంజయ ఉవాచ। 6-112-0x (4227)
అథ వీరో మహేష్వాసో మత్తవారణవిక్రమః।
సమాదాయ మహచ్చాపం మత్తవారణవారణం ॥ 6-112-1 (43948)
విధున్వానో నరశ్రేష్ఠో ద్రావయాణో వరూథినీం ।
పృతనాం పాండవేయానాం గాహమానో మహాబలః ॥ 6-112-2 (43949)
నిమిత్తాని నిమిత్తజ్ఞః సర్వతో వీక్ష్య వీర్యవాన్ ।
ప్రతపంతమనీకాని ద్రోణః పుత్రమభాషత ॥ 6-112-3 (43950)
ద్రోణ ఉవాచ। 6-112-4x (4228)
అయం హి దివసస్తాత యత్ర పార్థో మహాబలః।
జిఘాంసుః సమరే భీష్మం పరం యత్నం కరిష్యతి ॥ 6-112-4 (43951)
ఉత్పతంతి హి మే బాణా ధనుః ప్రస్ఫురతీవ చ ।
యోగమస్త్రాణి నేచ్ఛంతి క్రూరం మే వర్తతే మనః ॥ 6-112-5 (43952)
దిక్ష్వశాంతాని ఘోరాణి వ్యాహరంతి మృగద్విజాః ।
నీచైర్గృధ్రా నిలీయంతే భారతానాం చమూం ప్రతి ॥ 6-112-6 (43953)
నష్టప్రభ ఇవాదిత్యః సర్వతో లోహితా దిశః ।
రసతే వ్యథతే భూమిః కంపతీవ చ సర్వశః ॥ 6-112-7 (43954)
కంకగృధ్రా బలాకాశ్చ వ్యాహరంతి ముహుర్ముహుః ।
శివాశ్చైవాశివా ఘోరా వేదయంత్యో మహద్భయం ॥ 6-112-8 (43955)
పపాత మహతీ చోల్కా మధ్యేనాదిత్యమండలాత్।
సకబంధశ్చ పరిఘో భానుమావృత్య తిష్ఠతి ॥ 6-112-9 (43956)
పరివేషస్తథా ఘోరశ్చంద్రభాస్కరయోరభూత్।
వేదయానో భయం ఘోరం రాజ్ఞాం దేహావకర్తనం ॥ 6-112-10 (43957)
దేవతాయతనస్థాశ్చ కౌరవేంద్రస్య దేవతాః ।
కంపంతే చ హసంతే చ నృత్యంతి చ రుదంతి చ ॥ 6-112-11 (43958)
అపసవ్యం గ్రహాశ్చక్రురలక్ష్మాణం దివాకరం ।
అవాక్శిరాశ్చ భగవానుపాతిష్ఠత చంద్రకమాః ॥ 6-112-12 (43959)
వపూంషి చ నరేంద్రాణాం విగతాభాని లక్షయే ।
ధార్తరాష్ట్రస్య సైన్యేషు న చ భ్రాజంతి దంశితాఃక ॥ 6-112-13 (43960)
సేనయోరుభయోశ్చాపి సమంతాచ్ఛ్రూయతే మహాన్।
పాంచజన్యస్య నిర్ఘోషో గాండీవస్య చ నిఃస్వనః ॥ 6-112-14 (43961)
ధ్రువమాస్థాయ బీభత్సురుత్తమాస్త్రాణి సంయుగే।
అపాస్యాన్యాన్రణే యోధానభ్యేష్యతి పితామహం ॥ 6-112-15 (43962)
హృష్యంతి రోమకూపాణి సీదతీవ చ మే మనః ।
చింతయిత్వా మహాబాహో భీష్మార్జునసమాగమం ॥ 6-112-16 (43963)
తం చేహ నికృతిప్రజ్ఞం పాంచాల్యం పాపచేతసం ।
పురస్కృత్య రణే పార్థో భీష్మస్యాయోధనం గతః॥ 6-112-17 (43964)
అబ్రవీచ్చ పురా భీష్మో నాహం హన్యాం శిఖండినం ।
స్త్రీ హ్యేషా విహితా ధాత్రా దైవాచ్చ స పునః పుమాన్ ॥ 6-112-18 (43965)
అసంకల్పధ్వజశ్చైవ యాజ్ఞసేనిర్మహాబలః ।
న చామంగలికే తస్మిన్ప్రహరేదాపగాసుతః ॥ 6-112-19 (43966)
ఏతద్విచింతయానస్య ప్రజ్ఞా సీదతి మే భృశం ।
అభ్యుద్యతో రణే పార్థః కురువృద్ధముపాద్రవత్ ॥ 6-112-20 (43967)
యుధిష్ఠిరస్య చ క్రోధో భీష్మశ్చార్జునసంగతః ।
మమ చాస్త్రసమారంభః ప్రజానామశివం ధ్రువం ॥ 6-112-21 (43968)
మనస్వీ బలవాఞ్శూరః కృతాస్త్రోఽలఘువిక్రమః ।
దూరపాతీ దృఢేషుశ్చ నిమిత్తజ్ఞశ్చ పాండవః ॥ 6-112-22 (43969)
అజేయః సమరే చాపి దేవైరపి సవాసవైః ।
బలవాన్బుద్ధిమాంశ్చైవ జితక్లేశో యుధాం వరః ॥ 6-112-23 (43970)
విజయీ చ రణే నిత్యం భైరవాస్త్రశ్చ పాండవః । 6-112-24b`అభ్యుద్యతం రణే దృష్ట్వా భైరవాస్త్రం చ పాండవం ।'
తస్య మార్గం పరిహరంద్రుతం గచ్ఛ యతవ్రత ॥ 6-112-24 (43971)
పశ్యాద్యైతన్మహాఘోరే సంయుగే వైశసం మహత్।
హేమచిత్రాణి శూరణాం మహాంతి చ శుభాని చ ॥ 6-112-25 (43972)
కవచాన్యవదీర్యంతే శరైః సన్నతపర్వభిః ।
ఛిద్యంతే చ ధ్వజాగ్రాణి తోమరాశ్చ ధనూంషి చ ॥ 6-112-26 (43973)
ప్రాసాశ్చ విమలాస్తీక్ష్ణాః శక్త్యశ్చ కనకోజ్జ్వలాః ।
వైజయంత్యశ్చ నాగానాం సంక్రుద్ధేన కిరీటినా ॥ 6-112-27 (43974)
నాయం సంరక్షితుం కాలః ప్రాణాన్పుత్రోపజీవిభిః ।
యాహి స్వర్గం పురస్కృత్య యశసే విజయాయ చ ॥ 6-112-28 (43975)
రథనాగహయావర్తాం మహాఘోరాం సుదుర్గమాం ।
రథేన సంగ్రామనదీం తరత్యేష కపిధ్వజః ॥ 6-112-29 (43976)
బ్రహ్మణ్యతా దమో దానం తపశ్చ చరితం మహత్।
ఇహైవ దృశ్యతే పార్థే భ్రాతా యస్య ధనంజయః ॥ 6-112-30 (43977)
భీమసేనశ్చ బలవాన్మాద్రీపుత్రౌ చ పాండవౌ ।
వాసుదేవశ్చ వార్ష్ణేయో యస్య నాథో వ్యవస్థితః ॥ 6-112-31 (43978)
తస్యైష మన్యుప్రభవో ధార్తరాష్ట్రస్య దుర్మతేః ।
తపోభావితదేహస్య కోపో దహతి వాహినీం ॥ 6-112-32 (43979)
ఏష సందృశ్యతే పార్థో వాసుదేవవ్యపాశ్రయః ।
దారయన్సర్వసైన్యాని ధార్తరాష్ట్రాణి సర్వశః ॥ 6-112-33 (43980)
ఏతదాలోక్యతే సైన్యం క్షోభ్యమాణం కిరీటినా ।
మహోర్మినద్ధం సుమహత్తిమినేవ మహాజలం ॥ 6-112-34 (43981)
హాహాకిలకిలాశబ్దాః శ్రూయంతే చ చమూముఖే ।
యాహి పాంచాలదాయాదమహం యాస్యే యుధిష్ఠిరం ॥ 6-112-35 (43982)
దుర్గమం హ్యంతరం రాజ్ఞో వ్యూహస్యామితతేజసః ।
సముద్రకుక్షిప్రతిమం సర్వతోఽతిరథైః స్థితైః ॥ 6-112-36 (43983)
సాత్యకిశ్చాభిమన్యుశ్చ ధృష్టద్యుంనవృకోదరౌ ।
పర్యరక్షంత రాజానం యమౌ చ మనుజేశ్వరం ॥ 6-112-37 (43984)
ఉపేంద్రసదృశశ్యామో మహాశాల ఇవోద్గతః ।
ఏష గచ్ఛత్యనీకాగ్రే ద్వితీయ ఇవ ఫల్గునః ॥ 6-112-38 (43985)
ఉత్తమాస్త్రాణి చాధత్స్వ గృహీత్వా చ మహద్ధనుః ।
పార్షతం యాహి రాజానం యుధ్యస్వ చ వృకోదరం ॥ 6-112-39 (43986)
కో హి నేచ్ఛేత్ప్రియం పుత్రం జీవంతం శాశ్వతీః సమాః ।
క్షత్రధర్మం తు సంప్రేక్ష్య తతస్త్వాం నియునజ్ంయహం ॥ 6-112-40 (43987)
ఏష చాతిరణే భీష్మో దహతే వై మహాచమూం ।
యుద్ధేషు సదృశస్తాత యమస్య వరుణస్య చ ॥ 6-112-41 (43988)
సంజయ ఉవాచ। 6-112-42x (4229)
పుత్రం సమనుశాస్యైవం భారద్వాజః ప్రతాపవాన్।
మహారణే మహారాజ ధర్మరాజమయోధయత్ ॥ ॥ 6-112-42 (43989)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే ద్వాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-112-6 ఘోరాణి భయంకరాణి । అశాంతాని అనుపరతాని॥ 6-112-7 రసతే శబ్దాయతే। వ్యథతే బిభేతీవ కంపత ఇవ చ ॥ 6-112-12 అలక్ష్మాణం ప్రచండలక్షణలక్షితం । అవాక్శిరా అధోముఖకోటిద్వయః ॥ 6-112-15 ఆస్థాయ ఆలంబ్య ॥ 6-112-21 అస్త్రసమారంభః ఉద్యమమాత్రం నతు పూర్వవదస్త్రాణాముపస్థితిః ॥ 6-112-28 హే పుత్ర ఉపజీవిభిరనుగతైః ॥ 6-112-30 పార్థఏ యుధిష్ఠిరే ॥ 6-112-32 తస్య ధర్మస్య। మన్యుర్దైన్యం। భారతీమితి పాఠే సేనామితి శేషః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 113
॥ శ్రీః ॥
6.113. అధ్యాయః 113
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీమసేనపరాక్రమవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-113-0 (43990)
సంజయ ఉవాచ। 6-113-0x (4230)
భగదత్తః కృపః శల్యః కృతవర్తా తథైవ చ।
విందానువిందావావంత్యౌ సైంధవశ్చ జయద్రథః ॥ 6-113-1 (43991)
చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ తథా దుర్మర్షణో యువా।
దశైతే తావకా యోధా భీమసేనమయోధయన్ ॥ 6-113-2 (43992)
మహత్యా సేనయా యుక్తా నానాదేశసముత్థయా ।
భీష్మస్య సమరే రాజన్ప్రార్థయానా మహద్యశః ॥ 6-113-3 (43993)
శల్యస్తు నవభిర్బాణైర్భీమసేనమతాడయత్ ।
కృతవర్మా త్రిభిర్భాణైః కృపశ్చ నవభిః శరైః ॥ 6-113-4 (43994)
చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ భగదత్తశ్చ మారిష ।
దశభిర్దశభిర్బాణైర్భీమసేనమతాడయన్ ॥ 6-113-5 (43995)
సైంధవశ్చ త్రిభిర్బాణైర్భీమసేనమడాయత్ ।
విందానువిందావావంత్యౌ పంచభిః పంచభిః శరైః ॥ 6-113-6 (43996)
దుర్మర్షణస్తు వింశత్యా పాండవం నిశితైః శరైః।
స తాన్సర్వాన్మహారాజ రాజమానాన్పృథక్పృథక్ ॥ 6-113-7 (43997)
ప్రవీరాన్సర్వలోకస్య ధార్తరాష్ట్రాన్మహారథాన్ ।
జఘాన సమరే వీరః పాండవః పరవీరహా ॥ 6-113-8 (43998)
సప్తభిః శల్యమావిధ్యత్కృతవర్మాణమష్టభిః ।
కృపస్య సశరం చాపం మధ్యే చిచ్ఛేద భారత ॥ 6-113-9 (43999)
అథైనం చ్ఛిన్నధన్వానం పునర్వివ్యాధ సప్తభిః ।
విందానువిందౌ చ తథా త్రిభిస్త్రిభిరతాడయత్ ॥ 6-113-10 (44000)
దుర్మర్షణం చ వింశత్యా చిత్రసేనం చ పంచభిః ।
వికర్ణం దశభిర్బాణైః పంచభిశ్చ జయద్రథం ॥ 6-113-11 (44001)
విద్ధ్వా భీమోఽనదద్ధృష్టః సైంధవం చ పునస్త్రిభిః ।
అథాన్యద్ధనురాదాయ గౌతమో రథినాం వరః ॥ 6-113-12 (44002)
భీమం వివ్యాధ సంరబ్ధో దశభిర్నిశితైః శరైః।
స విద్ధో దశభిర్బాణైస్తోత్రైరివ మహాద్విపః ॥ 6-113-13 (44003)
తతః క్రుద్ధో మహారాజ భీమసేనః ప్రతాపవాన్ ।
గౌతమం తాడయామాస శరైర్బహుభిరాహవే ॥ 6-113-14 (44004)
సైంధవస్య తథాఽశ్వాంశ్చ సారథిం చ త్రిభిః శరైః ।
ప్రాహిణోన్మృత్యులోకాయ కాలాంతకసమద్యుతిః ॥ 6-113-15 (44005)
హతాశ్వాత్తు రథాత్తూర్ణమవప్లుత్య మహారథః ।
శరాంశ్చిక్షేప నిశితాన్భీమసేనస్య సంయుగే ॥ 6-113-16 (44006)
తస్య భీమో ధనుర్మధ్యే ద్వాభ్యాం చిచ్ఛేద మారిష ।
భల్లాభ్యాం భరతశ్రేష్ఠ సైంధవస్య మహాత్మనః ॥ 6-113-17 (44007)
స చ్ఛిన్నధన్వా విరథో హతాశ్వో హతసారథిః ।
చిత్రసేనరథం రాజన్నారురోహ త్వరాన్వితః ॥ 6-113-18 (44008)
అత్యద్భుతం రణే కర్మ కృతవాంస్తత్ర పాండవః ।
మహారథాఞ్శరైర్విద్ధ్వా వారయిత్వా చ మారిష ॥ 6-113-19 (44009)
విరథం సైంధవం చక్రే సర్వలోకస్య పశ్యతః ।
తదా న మమృషే శల్యో భీమసేస్య విక్రమం ॥ 6-113-20 (44010)
స సంధాయ శరాంస్తీక్ష్ణాన్కరమారపరిమార్జితాన్ ।
భీమం వివ్యాధ సమరే తిష్ఠితిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ॥ 6-113-21 (44011)
కృపశ్చ కృతవర్మాచ భగదత్తశ్చ వీర్యవాన్ ।
విందానువిందావావంత్యౌ చిత్రసేనశ్చ సంయుగే ॥ 6-113-22 (44012)
దుర్మర్షణో వికర్ణశ్చ సింధురాజశ్చ వీర్యవాన్।
భీమం తే వివ్యధుస్తూర్ణం శల్యహేతోరరిందమాః ॥ 6-113-23 (44013)
స చ తాన్ప్రతి వివ్యాధ పంచభిః పంచభిః శరైఃక ।
శల్యం వివ్యాధ సప్తత్యా పునశ్చ దశభిః శరైః ॥ 6-113-24 (44014)
తం శల్యో నవభిర్భిత్త్వా పునర్వివ్యాధ పంచభిః ।
సారథిం చాస్య భల్లేన గాఢం వివ్యాధ మర్మణి ॥ 6-113-25 (44015)
విశోకం ప్రేక్ష్య నిర్భిన్నం భీమసేనః ప్రతాపవాన్ ।
మద్రరాజం త్రిభిర్బాణైర్బాహ్వోరురుసి చార్పయత్ ॥ 6-113-26 (44016)
తథేతరాన్మహేష్వాసాంస్త్రిభిస్త్రిభిరజిహ్మగైః ।
తాజయామాస సమరే సింహవాద్విననాద చ ॥ 6-113-27 (44017)
తే హి యత్తా మహేష్వాసాః పాండవం యుద్ధకోవిదం ।
త్రిభిస్త్రిభిరకుంఠాగ్రైర్భృశం మర్మస్వతాడయన్ ॥ 6-113-28 (44018)
సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసో భీమసేనో న వివ్యథే ।
పర్వతో వారిధారాభిర్వర్షమాణైరివాంబుదైః ॥ 6-113-29 (44019)
స తు క్రోధసమావిష్టః పాండవానాం మహారథః ।
మద్రేశ్వరం త్రిభిర్బాణైర్భృశం విద్ధ్వా మహాయశాః ॥ 6-113-30 (44020)
కృపం చ నవభిర్బాణైర్భృశం విద్ధ్వా సమంతతః ।
ప్రగ్జ్యోతిషం శతైరాజౌ రాజన్వివ్యాధ సాయకైః ॥ 6-113-31 (44021)
తతస్తు సశరం చాపం సాత్వతస్య మహాత్మనః ।
క్షురప్రేణ సుతీక్ష్ణేన చిచ్ఛేద కృతహస్తవత్ ॥ 6-113-32 (44022)
తథాన్యద్ధనురాదాయ కృతవర్మా వృకోదరం ।
ఆజఘాన భ్రువోర్మధ్యే నారాచేన పరంతపః ॥ 6-113-33 (44023)
భీమస్తు సమరే విద్ధ్వా శల్యం నవభిరాయసైః ।
భగదత్తం త్రిభిశ్చైవ కృతవర్మాణమష్టభిః ॥ 6-113-34 (44024)
ద్వాభ్యాం ద్వాభ్యాం తు వివ్యాధ గౌతమప్రభృతీన్రథాన్ ।
తేఽపి తం సమరే రాజన్వివ్యధుర్నిశితైః శరైః ॥ 6-113-35 (44025)
స తథా పీడ్యమానోఽపి సర్వశస్త్రైర్మహారథైః ।
మత్వా తృణేన తాంస్తుల్యాన్విచచార గతవ్యథః ॥ 6-113-36 (44026)
తే చాపి రథినాం శ్రేష్ఠా భీమాయ నిశితాఞ్శరాన్ ।
ప్రేషయామాసురవ్యాగ్రాః శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-113-37 (44027)
తస్య శక్తిం మహావేగాం భగదత్తో మహారథః।
చిక్షేప సమరే వీరః స్వర్ణదండాం మహమతే ॥ 6-113-38 (44028)
తోమరం సైంధవో రాజా పట్టసం చ మహాభుజః ।
శతఘ్నీం చ కృపో రాజంఛరం శల్యశ్చ సంయుగే ॥ 6-113-39 (44029)
అథేతరే మహేష్వాసాః పంచ పంచ శిలీముఖాన్ ।
భీమసేనం సముద్దిశ్య ప్రేషయమాసురోజసా ॥ 6-113-40 (44030)
తోమరం చ ద్విధా చక్రే క్షురప్రేణానిలాత్మజః ।
పట్టసం చ త్రిభిర్బాణైశ్చిచ్ఛేద తిలకాండవత్ ॥ 6-113-41 (44031)
స బిభేద శతఘ్నీం చ నవభిః కంకపత్రిభిః ।
మద్రరాజప్రయుక్తం చ శరం ఛిత్త్వా మహారథః ॥ 6-113-42 (44032)
శక్తిం చిచ్ఛేద సహసా భగదత్తేరితాం రణే।
తథేతరాఞ్శరాన్ఘోరాఞ్శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-113-43 (44033)
భీమసేనో రణశ్లాఘీ త్రిధైకైకం సమాచ్ఛినత్।
తాంశ్చ సర్వాన్మహేష్వాసాంస్త్రిభిస్త్రిభిరతాడయత్ ॥ 6-113-44 (44034)
తతో ధనంజయస్తత్ర వర్తమానే మహారణే ।
ఆజగామ రథేనాజౌ భీమం దృష్ట్వా మహారథం ॥ 6-113-45 (44035)
నిఘ్నంతం సమరే శత్రూన్యోధయానం చ సాయకైః ।
తౌ తు తత్ర మహాత్మానౌ సమేతౌ వీక్ష్య పాండవౌ ॥ 6-113-46 (44036)
న శశంసుర్జయం తత్ర తావకాః పురుషర్షభాః ।
అథార్జునో రణే భీమం యోధయంతం మహారథాన్ ॥ 6-113-47 (44037)
భీష్మస్య నిధనాకాంక్షీ పురస్కృత్య శిఖండినం।
ఆససాద రణే వీరాంస్తావకాందశ భారత ॥ 6-113-48 (44038)
యే స్మ భీమం రణే రాజన్యోధయంతో వ్యవస్థితాః।
బీభత్సుస్తానథావిధ్యద్భీమస్య ప్రియకాంయయా ॥ 6-113-49 (44039)
తతో దుర్యోధనో రాజా సుశర్మాణమచోదయత్ ।
అర్జునస్య వధార్థాయ భీమసేనస్య చోభయోః ॥ 6-113-50 (44040)
సుశర్మన్గచ్ఛ శీఘ్రం త్వం బలౌఘైః పరివారితః ।
జహి పాండుసుతావేతౌ ధనంజయవృకోదరౌ ॥ 6-113-51 (44041)
తచ్ఛ్రుత్వా వచనం తస్య త్రైగర్తః ప్రస్థలాధిపః ।
అభిద్రుత్య రణే భీమమర్జునం చైవ ధన్వినౌ ॥ 6-113-52 (44042)
రథైరనేకసాహస్రైః సమంతాత్పర్యవారయత్ ।
తతః ప్రవవృతే యుద్ధమర్జునస్య పరైః సహ ॥ ॥ 6-113-53 (44043)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే త్రయోదశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-113-21 కర్మారం శస్త్రోల్లేఖనయంత్రం ॥ 6-113-32 సాత్వతస్య కృతవర్మణః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 114
॥ శ్రీః ॥
6.114. అధ్యాయః 114
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీమార్జునపరాక్రమవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-114-0 (44044)
సంజయ ఉవాచ। 6-114-0x (4231)
అర్జునస్తు రణే శల్యం యతమానం మహారథం।
ఛాదయామాస సమరే శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-114-1 (44045)
సుశర్మాణం కృపం చవ త్రిభీస్త్రిభిరవిధ్యత।
ప్రాగ్జ్యోతిషం చ సమరే సైంధవం చ జయద్రథం ॥ 6-114-2 (44046)
చిత్రసేనం వికర్ణం చ కృతవర్మాణమేవ చ ।
దుర్మర్షణం చ రాజేంద్ర హ్యావంత్యౌ చ మహారథౌ ॥ 6-114-3 (44047)
ఏకైకం త్రిభిరానర్చ్ఛత్కంకబర్హిణవాజితైః ।
శరైరతిరథో యుద్ధే పీడయన్వాహినీం తవ॥ 6-114-4 (44048)
జయద్రథో రణే పార్థం విద్ధ్వా భారత సాయకైః ।
భీమం వివ్యాధ తరసా చిత్రసేనరథే స్థితః ॥ 6-114-5 (44049)
శల్యశ్చ సమరే జిష్ణుం కృపశ్చ రథినాం వరః ॥
వివ్యాధాతే మహారాజ బహుధా మర్మమేదిభిః ॥ 6-114-6 (44050)
చిత్రసేనాదయశ్చైవ పుత్రాస్తవ విశాంపతే ।
పంచాభిః పంచభిస్తూర్ణం సుంయుగే నిశితైః శరైః ॥ 6-114-7 (44051)
ఆజఘ్నురర్జునం సంఖ్యే భీమసేనం చ మారిష ।
తౌ తత్ర రథినాం శ్రేష్ఠౌ కౌంతేయౌ భరతర్షభౌ ॥ 6-114-8 (44052)
అపీడయేతాం సమరే త్రిగర్తానాం మహద్బలం ।
సుశర్మాణి రణే పార్థం శరైర్నవభిరాశుగైః ॥ 6-114-9 (44053)
ననాద బలవన్నాదం త్రాసయానో మహద్బలం ।
అన్యే చ రథినః శూరా భీమసేనధనంజయౌ ॥ 6-114-10 (44054)
వివ్యధుర్నిశితైర్బాణై రుక్మపుంఖైరజిహ్మగైః ।
తేషాం చ రథినాం మధ్యే కౌంతేయౌ భరతర్షభౌ ॥ 6-114-11 (44055)
క్రీడమానౌ రథోదారౌ చిత్రరూపౌ వ్యదృశ్యతాం ।
ఆమిషేప్సూ గవాం మధ్యే సింహావివ మదోత్కటౌ ॥ 6-114-12 (44056)
ఛిత్త్వా ధనూంషి శూరాణాం శరాంశ్చ బహుధా రణే ।
పాతయామాసతుర్వీరౌ శిరాంసి శతశో నృణాం ॥ 6-114-13 (44057)
రథాశ్చ బహవో భగ్నా హయాశ్చ శతశో హతాః।
గజాశ్చ సగజారోహాః పేతురుర్వ్యాం మహాహవే ॥ 6-114-14 (44058)
రథినః సాదినశ్చాపి తత్రతత్ర నిషూదితాః।
దృశ్యంతే బహవో రాజన్వేషమానాః సమంతతః ॥ 6-114-15 (44059)
హతైర్గజపదాత్యోఘైర్వాజిభిశ్చ నిషూదితైః।
రథైశ్చ బహుధా భగ్నైః సమాస్తీర్యత మేదినీ ॥ 6-114-16 (44060)
ఛత్రైశ్చ బహుధా చ్ఛిన్నైర్ధ్వజైశ్చ వినిపాతితైః ।
అంకుశైరపవిద్ధైశ్చ పరిస్తోమైశ్చ భారత ॥ 6-114-17 (44061)
కేయూరైరంగదైర్హారై రాంకవైర్మృదితైస్తథా ।
ఉష్ణీషైర్ఋష్టిభిశ్చైవ చామరవ్యజనైరపి ॥ 6-114-18 (44062)
తత్రతత్రాపవిద్ధైశ్చ బాహుభిశ్చందనోక్షితైః ।
ఊరుభిశ్చ నరేంద్రాణాం సమాస్తీర్యత మేదినీ ॥ 6-114-19 (44063)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ రణే పార్థస్య విక్రమం ।
శరైః సంవార్య తాన్వీరాన్యజ్జఘాన మహాబలః ॥ 6-114-20 (44064)
పుత్రస్తు తవ తం దృష్ట్వా భీమార్జునపరాక్రమం ।
గాంగేయస్య రథాభ్యాశముపజగ్మే మహాబలః ॥ 6-114-21 (44065)
కృపశ్చ కృతవర్మా చ సైంధవశ్చ జయద్రథః ।
విందానువిందావావంత్యౌ నాజహుః సంయుగం తదా ॥ 6-114-22 (44066)
తతో భీమో మహేష్వాసః ఫల్గునశ్చ మహారథః ।
కౌరవాణాం చమూం ఘోరాం భృశం దుద్రువతూ రణే ॥ 6-114-23 (44067)
తతో బర్హిణవాజానామయుతాన్యర్బుదాని చ।
ధనంజయరథే తూర్ణం పాతయంతి స్మ భూమిపాః ॥ 6-114-24 (44068)
తతస్తఞ్శరజాలేన సన్నివార్య మహారథాన్ ।
పార్థః సమంతాత్సమరే ప్రేషయామాస మృత్యవే ॥ 6-114-25 (44069)
శల్యస్తు సమరే జిష్ణుం క్రీడన్నివ మహారథః ।
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధో భల్లైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-114-26 (44070)
తస్య పార్థో ధనుశ్ఛిత్త్వా హస్తావాపం చ పంచభిః ।
అథైనం సాయకైస్తీక్ష్ణైర్భృశం వివ్యాధ మర్మణి ॥ 6-114-27 (44071)
అథాన్యద్ధనురాదాయ సమరే భారసాధనం ।
మద్రేశ్వరో రణే జిష్ణుం తాడయామాస రోషితః ॥ 6-114-28 (44072)
త్రిభిః శరైర్మహారాజ వాసుదేవం కచ పంచభిః ।
భీమసేనం చ నవభిర్బాహ్వోరురసి చార్పయత్ ॥ 6-114-29 (44073)
తతో ద్రోణో మహారాజ మాగధశ్చ మహారథః ।
దుర్యోధనసమాదిష్టౌ తం దేశముపజగ్మతుః॥ 6-114-30 (44074)
యత్ర పార్థో మహారాజ భీమసేనశ్చ పాండవః ।
కౌరవ్యస్య మహాసేనాం జఘ్నుతుః సుమహారథౌ ॥ 6-114-31 (44075)
జయత్సేనస్తు సమరే భీమం భీమాయుధం యుధి।
వివ్యాధ నిశితైర్బాణైరష్టభిర్భరతర్షభ ॥ 6-114-32 (44076)
తం భీమో దశభిర్విద్ధా పునర్వీవ్యాధ పంచభిః ।
సారథిం చాస్య భల్లేన రథనీడాదపాతయత్ ॥ 6-114-33 (44077)
ఉద్భ్రాంతైస్తురగైః సోఽథ ద్రవమాణైః సమంతతః ।
మాగధోఽపసృతో రాజా సర్వసైన్యస్య పశ్యతః ॥ 6-114-34 (44078)
ద్రోణశ్చ వివరం దృష్ట్వా భీమసేనం శిలీముఖైః ।
వివ్యాధ బాణైర్నిశితైః పంచషష్టిభిరాయసైః ॥ 6-114-35 (44079)
తం భీమః సమరశ్లాఘీ గురుం పితృసమం రణే।
వివ్యాధ పంచభిర్భల్లైస్తథా షష్ట్యా చ భారత ॥ 6-114-36 (44080)
అర్జునస్తు సుశర్మాణం విద్ధ్వా బహుభిరాయసైః।
వ్యధమత్తస్య తత్సైన్యం మహాభ్రాణి యథాఽనిలః ॥ 6-114-37 (44081)
తతో భీష్మశ్చ రాజ చ కౌసల్యశ్చ బృహద్బలః ।
సమవర్తంత సంక్రుద్ధా భీమసేనధనంజయౌ ॥ 6-114-38 (44082)
తథైవ పాండవాః శూరా ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ।
అభ్యద్రవన్రణే భీష్మం వ్యాదితాస్యమివాంతకం ॥ 6-114-39 (44083)
శిఖండీ తు సమాసాద్య భరతానాం పితామహం ।
అభ్యద్రవత సంహృష్టో భయం త్యక్త్వా మహారథాత్ ॥ 6-114-40 (44084)
యుధిష్ఠిరముఖాః పార్థాః పురస్కృత్య శిఖండినం ।
అయోధయన్రణే భీష్మం సహితాః సర్వసృంజయైః ॥ 6-114-41 (44085)
తథైవ తావకాః సర్వే పురస్కృత్య యతవ్రతం ।
శిఖండిప్రముఖాన్పార్థాన్యోధయంతి స్మ సంయుగే ॥ 6-114-42 (44086)
తతః ప్రవవృతే యుద్ధం కౌరవాణాం భయావహం।
తత్ర పాండుసుతైః సార్ధం భీష్మస్య విజయం ప్రతి ॥ 6-114-43 (44087)
తావకానాం జయే భీష్మో గ్లహ ఆసీద్విశాంపతే ।
తత్ర హి ద్యూతమాసక్తం విజయాయేతరాయ వా ॥ 6-114-44 (44088)
ధృష్టద్యుంనస్తు రాజేంద్ర సర్వసైన్యాన్యచోదయత్।
అభ్యద్రవత గాంగేయం మా భైష్ట రథసత్తమాః ॥ 6-114-45 (44089)
సేనాపతివచః శ్రుత్వా పాండవానాం వరూథినీ ।
భీష్మం సమభ్యయాత్తూర్ణం ప్రాణాంస్త్యక్త్వా మహాహవే ॥ 6-114-46 (44090)
భీష్మోఽపి రథినాం శ్రేష్ఠః ప్రతిజగ్రాహ తాం చమూం ।
ఆపతంతీం మహారాజ వేలామివ మహోదధిః ॥ ॥ 6-114-47 (44091)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే చతుర్దశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-114-24 బర్హిణవాజానాం మయూరపక్షవతాం బాణానాం ॥ 6-114-30 మాగధో జయత్సేనః ॥ 6-114-34 అపసృతః పలాయితః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 115
॥ శ్రీః ॥
6.115. అధ్యాయః 115
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
యుద్ధే విరక్తేన భీష్మేణ యుధిష్ఠిరంప్రతి స్వవధోద్యమచోదనా ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-115-0 (44092)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-115-0x (4232)
కథం శాంతనవో భీష్మో దశమేఽహని సంజయ।
అయుధ్యత మహావీర్యః పాండవైః సహ సృజ్జయైః ॥ 6-115-1 (44093)
కురవశ్చ కథం యుద్ధే పాండవాన్ప్రత్యవారయన్।
ఆచక్ష్వ మే మహాయుద్ధం భీష్మస్యాహవశోభినః ॥ 6-115-2 (44094)
సంజయ ఉవాచ। 6-115-3x (4233)
కురవః పాండవైః సార్ధం యదయుధ్యంత భారత।
యథా చ తదభూద్యుద్ధం తత్తు వక్ష్యామి సాంప్రతం ॥ 6-115-3 (44095)
గమితాః పరలోకాయ పరమాస్త్రైః కిరీటినా ।
అహన్యహని సంప్రాప్తే తావకానాం మహారథాః ॥ 6-115-4 (44096)
యథాప్రతిజ్ఞం కౌరవ్యః స చాపి సమితింజయః ।
పార్థానామకరోద్భీష్మః సతతం సమితి క్షయం ॥ 6-115-5 (44097)
కురుభిః సహితం భీష్మం యుధ్యమానం పరంతప ।
అర్జునం చ సపాంచాల్యం దృష్ట్వా సంశయితా జనాః ॥ 6-115-6 (44098)
దశమేఽహని తస్మింస్తు భీష్మార్జునసమాగమే ।
అవర్తత మహారౌద్రః సతతం సమితి క్షయః ॥ 6-115-7 (44099)
తస్మిన్నయుతశో రాజన్భూయశశ్చ పరంతపః ।
భీష్మః శాంతనవో యోధాంజఘాన పరామాస్త్రవిత్ ॥ 6-115-8 (44100)
యేషామజ్ఞాతకల్పాని నామగోత్రాణి పార్థివ ।
తే హతాస్తత్ర భీష్మేణ శూరాః సర్వేఽనివర్తినః ॥ 6-115-9 (44101)
దశాహాని తథా తప్త్వా భీష్మః పాండవవాహినీం ।
నిరవిద్యత ధర్మాత్మా జీవితే స పరంతపః ॥ 6-115-10 (44102)
స క్షిప్రం వధమన్విచ్ఛన్నాత్మనోఽభిసుఖం రణే।
న హన్యాం మానవశ్రేష్ఠాన్సంగ్రామేఽభిముఖానితి ॥ 6-115-11 (44103)
చింతయిత్వా మహాబాహుః పితా దేవవ్రతస్తవ ।
అభ్యాశస్థం మహారాజ పాండవం వాక్యమబ్రవీత్ ॥ 6-115-12 (44104)
భీష్మ ఉవాచ। 6-115-13x (4234)
యుధిష్ఠిర మహాప్రాజ్ఞ సర్వశాస్త్రవిశారద ।
శృణుష్వ వచనం తాత ధర్ంయం స్వర్గ్యం చ జల్పతః ॥ 6-115-13 (44105)
నిర్విష్ణోఽస్మి భృశం తాత దేహేనానేన భారత ।
ఘ్నతశ్చ మే గతః కాలః సుబహూన్ప్రాణినో రణే ॥ 6-115-14 (44106)
తస్మాత్పార్థం పురోధాయ పాంచాలాన్సృజ్జయాంస్తథా ।
మద్వధే క్రియతాం యత్నో మమ చేదిచ్ఛసి ప్రియం ॥ 6-115-15 (44107)
సంజయ ఉవాచ। 6-115-16x (4235)
తస్య తన్మతమాజ్ఞాయ పాండవః సత్యదర్శనః ।
భీష్మం ప్రతి యయౌ రాజా సంగ్రామే సహ సృంజయైః ॥ 6-115-16 (44108)
ధృష్టద్యుంనస్తతో రాజన్పాండవశ్చ యుధిష్ఠిరః ।
శ్రుత్వా భీష్మస్య తాం వాచం చోదయామాసతుర్బలం ॥ 6-115-17 (44109)
అభిద్రవధ్యం యుద్ధ్యధ్వం భీష్మం జయత సంయుగే ।
రక్షితాః సత్యసంధేన జిష్ణునా రిపుజిష్ణునా ॥ 6-115-18 (44110)
అయం చాపి మహేష్వాసః పార్షతో వాహినీపతిః ।
భీమసేనశ్చ సమరే పాలయిష్యతి వో ధ్రువం ॥ 6-115-19 (44111)
మా వో భీష్మాద్భయం కించిదస్త్వద్య యుధి సృంజయాః।
ధ్రువం భీష్మం విజేష్యామః పురస్కృత్య శిఖండినం ॥ 6-115-20 (44112)
తే తథా సమయం కృత్వా దశమేఽహని పాండవాః।
బ్రహ్మలోకపరా భూత్వా సంజగ్ముః క్రోధమూర్చ్ఛితాః ॥ 6-115-21 (44113)
శిఖండినం పురస్కృత్య పాండవం చ ధనంజయం ।
భీష్మస్య పాతనే యత్నం పరమం తే సమాస్థితాః ॥ 6-115-22 (44114)
తతస్త్వ సుతాదిష్టా నానాజనపదేశ్వరాః।
ద్రోణేన సహపుత్రేణ సహసేనా మహాబలాః ॥ 6-115-23 (44115)
దుఃశాసనశ్చ బలవాన్సహ సర్వైః సహోదరైః ।
భీష్మం సమరమధ్యస్థం పాలయాంచక్రిరే తదా ॥ 6-115-24 (44116)
తతస్తు తావకాః శూరాః పురస్కృత్య మహావ్రతం।
శిఖండిప్రముఖాన్పార్థాన్యోధయంతి స్మ సంయుగే ॥ 6-115-25 (44117)
చేదిభిస్తు సపాంచాలైః సహితో వానరధ్వజః ।
యయౌ శాంతనవం భీష్మం పురస్కృత్య శిఖండినం ॥ 6-115-26 (44118)
ద్రోణపుత్రం శినేర్నప్తా ధృష్టకేతుస్తు పౌరవం ।
అభిమన్యుః సహామాత్యం దుర్యోధమయోధయత్ ॥ 6-115-27 (44119)
విరాటస్తు సహానీకః సహసేనం జయద్రథం ।
వృద్ధక్షత్రస్య దాయాదమాససాద పరంతప ॥ 6-115-28 (44120)
మద్రరాజం మహేష్వాసం సహసైన్యం యుధిష్ఠిరః ।
భీమసేనోఽభిగుప్తస్తు నాగానీకముపాద్రవత్ ॥ 6-115-29 (44121)
అప్రధృష్యమనావార్యం సర్వశస్త్రభృతాం వరం ।
ద్రోణం ప్రతి యయౌ యత్తః పాంచాల్యః సహ సోదరైః ॥ 6-115-30 (44122)
కర్ణికారధ్వజం చైవ సింహకైతురరిందమః ।
ప్రత్యుజ్జగామ సౌభద్రం రాజపుత్రో బృహద్బలః ॥ 6-115-31 (44123)
శిఖండినం చ పుత్రాస్తే పాండవం చ ధనంజయం ।
రాజభిః సమరే పార్థమభిపేతుర్జిఘాంసవః ॥ 6-115-32 (44124)
తస్మిన్నతిమహాభీమే సేనయోర్వై పరాక్రమే ।
సంప్రధావత్స్వనీకేషు మేదినీ సమకంపత ॥ 6-115-33 (44125)
తాన్యనీకాన్యనీకేషు సమయుధ్యంత భారత ।
తావకానాం పరేషాం చ దృష్ట్వా శాంతనవం రణే ॥ 6-115-34 (44126)
తతస్తేషాం ప్రయతతామన్యోన్యమభిధావతాం ।
ప్రాదురాసీన్మహాశబ్దో దిక్షు సర్వాసు భారత ॥ 6-115-35 (44127)
శంఖదుందుభిఘోషశ్చ వారణానాం చ బృంహితైః ।
సింహనాదశ్చ సైన్యానాం దారుణః సమపద్యత ॥ 6-115-36 (44128)
సా చ సర్వనరేంద్రాణాం చంద్రార్కసదృశీ ప్రభా ।
హారాంగదకిరీటేషు నిష్ప్రభా సమపద్యత ॥ 6-115-37 (44129)
రజోమేఘాస్తు సంజజ్ఞుః శస్త్రవిద్యుద్భిరావృతాః ।
ధనుషాం చాపి నిర్ఘోషో దారుణః సమపద్యత ॥ 6-115-38 (44130)
బాణశంఖప్రణాదాశ్చ భేరీణాం చ మహాస్వనాః ।
రథఘోషశ్చ సంజజ్ఞే సేనయోరుభయోరపి ॥ 6-115-39 (44131)
ప్రాసశక్త్యృష్టిసంఘైశ్చ బాణౌఘైశ్చ సమాకులం ।
నిష్ప్రకాశమివాకాశం సేనయోః సమపద్యత ॥ 6-115-40 (44132)
అన్యోన్యం రథినః పేతుర్వాజినశ్చ మహాహవే ।
కుంజరాన్కుంజరా జఘ్నుః పాదాతాంశ్చ పదాతయః ॥ 6-115-41 (44133)
తత్రాసీత్సుమహద్యుద్ధం కురూణాం పాండవైః సహ।
భీష్మహేతోర్నరవ్యాఘ్ర శ్యేనయోరామిషే యథా ॥ 6-115-42 (44134)
తయోః సమాగమో ఘోరో బభూవ యుధి భారత।
అన్యోన్యస్య వధార్థాయ జిగీషూణాం మహాహవే ॥ ॥ 6-115-43 (44135)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే పంచాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-115-10 నిరవిద్యత నిర్వేదం జగామ ॥ 6-115-14 నిర్విణ్యో విరక్తః ॥ 6-115-21 బ్రహ్మలోకపరాః బృహత్త్వాన్మహాంతం లోకం ప్రతి యతమానాః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 116
॥ శ్రీః ॥
6.116. అధ్యాయః 116
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-116-0 (44136)
సంజయ ఉవాచ। 6-116-0x (4236)
అభిమన్యుర్మహారాజ తవ పుత్రమయోధయత్।
మహత్యా సేనయా యుక్తం భీష్మహేతోః పరాక్రమీ ॥ 6-116-1 (44137)
దుర్యోధనో రణే కార్షిం నవభిర్నతపర్వభిః।
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధః పునశ్చైనం త్రిభిః శరైః ॥ 6-116-2 (44138)
తస్య శక్తిం రణే కార్ష్ణిర్మృత్యోర్జిహ్వామివాయసీం।
ప్రేషయామాస సంక్రుద్ధో దుర్యోధనరథం ప్రతి ॥ 6-116-3 (44139)
తామాపతంతీం సహసా ఘోరరూపాం విశాంపతే ।
ద్విధా చిచ్ఛేద తే పుత్రః క్షురప్రేణ మహారథః ॥ 6-116-4 (44140)
తాం శక్తిం పతితాం దృష్ట్వా కార్ష్ణిః పరమకోపనః ।
దుర్యోధనం త్రిభిర్బాణైర్బాహ్వోరురసి చార్పయత్ ॥ 6-116-5 (44141)
పునశ్చైనం శరైర్ఘోరైరాజఘాన స్తనాంతరే ।
దశభిర్భరతశ్రేష్ఠ దుర్యోధనమమర్షణం ॥ 6-116-6 (44142)
తద్యుద్ధమభవద్ధోరం చిత్రరూపం చ భారత।
ఈక్షితృప్రీతితజననం సర్వపార్థివపూజితం ॥ 6-116-7 (44143)
భీష్మస్య నిధనార్థాయ పార్థస్య విజయాయ చ।
యుయుధాతే రణే వీరౌ సౌభద్రకురుపుంగవౌ ॥ 6-116-8 (44144)
సాత్యకిం రభసం యుద్ధే ద్రౌణిర్బ్రాహ్మణపుంగవః ।
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధో నారాచేన పరంతపః ॥ 6-116-9 (44145)
శైనేయోఽపి గురోః పుత్రం సర్వమర్మసు భారత।
అతాడయదమేయాత్మా నవభిః కంకపత్రిభిః ॥ 6-116-10 (44146)
అశ్వత్థామా తు సమరే సాత్యకిం నవభిః శరైః ।
త్రింశతా చ పునస్తూర్ణం బాహ్వోరురసి చార్పయత్ ॥ 6-116-11 (44147)
సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసో ద్రోణపుత్రేణ సాత్యకిః ।
ద్రోణపుత్రం త్రిభిర్బాణైరాజఘాన మహాయశాః ॥ 6-116-12 (44148)
పౌరవో ధృష్టకేతుం చ శరైరాచ్ఛాద్య సంయుగే ।
బహుధా దారయాంచక్రే మహేష్వాసం మహారథః ॥ 6-116-13 (44149)
తథైవ పౌరవం యుద్ధే ధృష్టకేతుర్మహారథః।
త్రింశతా నిశితైర్బాణైర్వివ్యాధాశు మహాభుజః ॥ 6-116-14 (44150)
పౌరవస్తు ధనుశ్ఛిత్త్వా ధృష్టకేతోర్మహారథః ।
ననాద బలవన్నాదం వివ్యాధ చ శితైః శరైః ॥ 6-116-15 (44151)
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ పౌరవం నిశితైః శరైః ।
ఆజఘాన మహారాజ త్రిసప్తత్యా శిలీముఖైః ॥ 6-116-16 (44152)
తౌ తు తత్ర మహేష్వాసౌ మహామాత్రౌ మహారథౌ ।
మహతా శరవర్షేణ పరస్పరమవర్షతాం ॥ 6-116-17 (44153)
అన్యోన్యస్య ధనుశ్ఛిత్త్వా హయాన్హత్వా చ భారత।
విరథావసియుద్ధాయ సమీయతురమర్షణౌ ॥ 6-116-18 (44154)
ఆర్షభే చర్మణీ చిత్రే శతచంద్రపురస్కృతే ।
తారకాశతచిత్రే చ నిస్త్రింశౌ సుమహాప్రభౌ ॥ 6-116-19 (44155)
ప్రగృహ్య విమలౌ రాజంస్తావన్యోన్యమభిద్రుతౌ ।
వాసితాసంగమే యత్తౌ సింహావివ మహావనే ॥ 6-116-20 (44156)
మండలాని విచిత్రాణి గతప్రత్యాగతాని చ।
చేరతుర్దర్శయంతౌ చ ప్రార్థయంతౌ పరస్పరం ॥ 6-116-21 (44157)
పౌరవో ధృష్టకేతుం తు శంఖదేశే మహాసినా ।
తాడయామాస సంక్రుద్ధస్తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్ ॥ 6-116-22 (44158)
చేదిరాజోఽపి సమరే పౌరవం పురుషర్షభం ।
ఆజఘాన శితాగ్రేణ జత్రుదేశే మహాసినా ॥ 6-116-23 (44159)
తావన్యోన్యం మహారాజ సమాసాద్య మహాహవే ।
అన్యోన్యవేగాభిహతౌ నిపేతతురరిందమౌ ॥ 6-116-24 (44160)
తతః స్వరథమారోప్య పౌరవం తనయస్తవ ।
జయత్సేనో రథేనాజావపోవాహ రణాజిరాత్ ॥ 6-116-25 (44161)
ధృష్టకేతు తు సమరే మాద్రీపుత్రః ప్రతాపవాన్ ।
అపోవాహ రణే క్రుద్ధః సహదేవః పరాక్రమీ ॥ 6-116-26 (44162)
చిత్రసేనః సుశర్మాణం విద్ధ్వా బహుభిరాయసైః ।
పునర్వివ్యాధ తం షష్ట్యా పునశ్చ నవభి శరైః ॥ 6-116-27 (44163)
సుశర్మా తు రణే క్రుద్ధస్తవ పుత్రం విశాంపతే ।
దశమిర్దశభిశ్చైవ వివ్యాధ నిశితైః శరైః ॥ 6-116-28 (44164)
చిత్రసేనశ్చ తం రాజంస్త్రింశతా నతపర్వభిః ।
ఆజఘాన రమే క్రుద్ధః స చ తం ప్రత్యవిధ్యత ॥ 6-116-29 (44165)
భీష్మస్య సమరే రాజన్యశో మానం చ వర్ధయన్ ।
సౌభద్రో రాజపుత్రం తు బృహద్బలమయోధయత్ ॥ 6-116-30 (44166)
పార్థహేతోః పరాక్రాంతో భీష్మస్య నిధనం ప్రతి।
ఆర్జునిం కోసలేంద్రస్తు విద్ధ్వా పంచభిరాయసైః ॥ 6-116-31 (44167)
పునర్వివ్యాధ వింశత్యా శరైః సన్నతపర్వభిః ।
సౌభద్రః కోసలేంద్రం తు వివ్యాధాష్టభిరాయసైః ॥ 6-116-32 (44168)
నాకంపయత సంగ్రామే వివ్యాధ చ పునః శరైః ।
కౌసల్యస్య ధనుశ్చాపి పునశ్చిచ్ఛేద ఫాల్గునిః ॥ 6-116-33 (44169)
ఆజఘాన శరైశ్చాపి త్రింశతా కంకపత్రిభిః ।
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ రాజపుత్రో బృహద్బలః ॥ 6-116-34 (44170)
ఫాల్గునిం సమరే క్రుద్ధో వివ్యాధ బహుభిః శరైః ।
తయోర్యుద్ధం సమభవద్భీష్మహేతోః పరంతప ॥ 6-116-35 (44171)
సంరబ్ధయోర్మహారాజ సమరే చిత్రయోధినోః ।
యథా దేవాసురే యుద్ధే బలివాసవయోరభూత్ ॥ 6-116-36 (44172)
భీమసేనో గజానీకం యోధయన్బహ్వశోభత ।
యథా శక్రో వజ్రపాణిర్దారయన్పర్వతోత్తమాన్ ॥ 6-116-37 (44173)
తే వధ్యమానా భీమేన మాత్గా గిరిసన్నిభాః ।
నిపేతురుర్వ్యాం సహితా నాదయంతో వసుధరాం ॥ 6-116-38 (44174)
గిరిమాత్రా హి తే నాగా భిన్నాంజనచయోపమాః ।
విరేజుర్వసుధాం ప్రాప్తా వికీర్ణా ఇవ పర్వతాః ॥ 6-116-39 (44175)
యుధిష్ఠిరో మహేష్వాసో మద్రరాజానమాహవే ।
మహత్యా సేనయా గుప్తం పీడయామాస సంగతం ॥ 6-116-40 (44176)
మద్రేశ్వరశ్చ సమరే ధర్మపుత్రం మహారథం ।
పీడయామాస సంరబ్ధో భీష్మహేతోః పరాక్రమీ ॥ 6-116-41 (44177)
విరాటం సైంధవో రాజా విద్ధ్వా సన్నతపర్వభిః ।
నవభిః సాయకైస్తీక్ష్ణైస్త్రింశతా పునరార్పయత్ ॥ 6-116-42 (44178)
విరాటశ్చ మహారాజ సైంధవం వాహినీపతిః ।
త్రింశద్భిర్నిశితైర్బాణైరాజఘాన స్తనాంతరే ॥ 6-116-43 (44179)
చిత్రకార్ముకనిస్త్రింశౌ చిత్రవర్మాయుధధ్వజౌ ।
రేజతుశ్చిత్రరూపౌ తౌ సంగ్రామే మత్స్యసైంధవౌ ॥ 6-116-44 (44180)
ద్రోణః పాంచాలపుత్రేణ సమాగంయ మహారణే ।
మహాసముదయం చక్రే శరైః సన్నతపర్వభిః ॥ 6-116-45 (44181)
తతో ద్రోణో మహారాజ పార్షతస్య మహద్ధనుః ।
ఛిత్త్వా పంచాశతేషూంశ్చ పార్షతం ప్రతి సృష్టవాన్ ॥ 6-116-46 (44182)
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ పార్షతః పరవీరహా।
ద్రోణస్య మిషతో యుద్ధే ప్రేషయామాస సాయకాన్ ॥ 6-116-47 (44183)
తాంఛరాంఛరఘాతేన చిచ్ఛేద స మహారథః ।
ద్రోణో ద్రుపదపుత్రాయ ప్రాహిణోత్పంచ సాయకాన్ ॥ 6-116-48 (44184)
తతః క్రుద్ధో మహారాజ పార్షతః పరవీరహా ।
ద్రోణాయ చిక్షేప గదాం యమదండోపమాం రణే ॥ 6-116-49 (44185)
తామాపతంతీం సహసా హేమపట్టవిభూషితాం।
శరైః పంచాశతా ద్రోణో వారయామాస సంయుగే ॥ 6-116-50 (44186)
సా ఛిన్నా బహుధా రాజంద్రోగచాపచ్యుతైః శరైః ।
చూర్ణీకృతా విశీర్యంతీ పపాత వసుధాతలే ॥ 6-116-51 (44187)
గదాం వినిహతాం దృష్ట్వా పార్షతః శత్రుతాపనః ।
ద్రోణాయ శక్తిం చిక్షేప సర్వపారశవీం శుభాం ॥ 6-116-52 (44188)
తాం ద్రోణో నవభిర్బాణైశ్చిచ్ఛేద యుధి భారత।
పార్షతం చ మహేష్వాసం పీజయామాస సంయుగే ॥ 6-116-53 (44189)
ఏవమేతన్మహాయుద్ధం ద్రోణపార్షతయోరభూత్।
భీష్మం ప్రతి మహారాజ ఘోరరూపం భయానకం ॥ 6-116-54 (44190)
అర్జునః ప్రాప్య గాంగేయం పీడయన్నిశితైః శరైః ।
అభ్యద్రవత సంయత్తో వనే మత్తమివ ద్విపం ॥ 6-116-55 (44191)
ప్రత్యుద్యయౌ చ తం రాజా భగదత్తః ప్రతాపవాన్ ।
త్రిధా భిన్నేన నాగేన మదాంధేన మహాబలః ॥ 6-116-56 (44192)
తమాపతంతం సహసా మహేంద్రగజసన్నిభం ।
పరం యత్నం సమస్థాయ బీభత్సుః ప్రత్యపద్యత ॥ 6-116-57 (44193)
తతో గజగతో రాజా భగదత్తః ప్రతాపవాన్ ।
అర్జునం శరవర్షేణ వారయామాస సంయుగే ॥ 6-116-58 (44194)
అర్జునస్తు తతో నాగమాయాంతం రజతోపమైః ।
విమలైరాయసైస్తీక్ష్ణైరవిధ్యత మహారణే ॥ 6-116-59 (44195)
శిఖండినం చ కౌంతేయో యాహియాహీత్యచోదయత్।
భీష్మం ప్రతి మహారాజ జహ్యేనమితి చాబ్రవీత్ ॥ 6-116-60 (44196)
ప్రాగ్జ్యోతిషస్తతో హిత్వా పాండవం పాండుపూర్వజ।
ప్రయయౌ త్వరితో రాజంద్రుపదస్య రథం ప్రతి ॥ 6-116-61 (44197)
తతోఽర్జునో మహారాజ భీష్మమభ్యద్రవద్ద్రుతం।
శిఖండినం పురస్కృత్య తతో యుద్ధమవర్తత । 6-116-62 (44198)
తతస్తే తావకాః శూరాః పాండవం రభసం యుధి ।
సమభ్యధావన్క్రోశంతస్తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-116-63 (44199)
నానావిధాన్యనీకాని పుత్రాణాం తే జనాధిప ।
అర్జునో వ్యధమత్కాలే దివీవాభ్రాణి మారుతః ॥ 6-116-64 (44200)
శిఖండీ తు సమాసాద్య భరతానాం పితామహం।
ఇషుభిస్తూర్ణమవ్యగ్రో బహుభిః స సమాచినోత్ ॥ 6-116-65 (44201)
రథాగ్న్యగారశ్చాపార్చిరశిశక్తిగదేంధనః ।
శరసంఘమహాజ్వాలః క్షత్రియాన్సమరేఽదహత్ ॥ 6-116-66 (44202)
యథాఽగ్నిః సుమహానిద్ధః కక్షే చరతి సానిలః।
తథా జజ్వాల భీష్మోఽపి దివ్యాన్యస్త్రాణ్యుదీరయన్ ॥ 6-116-67 (44203)
సోమకాంశ్చ రణే భీష్మో జఘ్నే పార్థపదానుగాన్ ।
న్యవారయత తత్సైన్యం పాండవస్య మహారథః ॥ 6-116-68 (44204)
సువర్ణపుంఖైరిషుభిః శితైః సన్నతపర్వభిః ।
నాదయన్స దిశో భీష్మః ప్రదిశశ్చ మహాహవే ॥ 6-116-69 (44205)
పాతయన్రథినో రాజన్హయాంశ్చ సహ సాదిభిః ।
ముండతాలవనానీవ చకార స రథవ్రజాన్ ॥ 6-116-70 (44206)
నిర్మనుష్యాన్రథాన్రాజన్గజానశ్వాంశ్చ సంయుగే ।
చకార సమరే భీష్మః సర్వశస్త్రభృతాం వరః ॥ 6-116-71 (44207)
తస్య జ్యాతలనిర్ఘోషం విస్ఫూర్జితమివాశనేః ।
నిశంయ సర్వతో రాజన్సమకంపంత సైనికాః ॥ 6-116-72 (44208)
అఘోమా న్యపతన్బాణాః పితుస్తే మనుజేశ్వర ।
నాసంజంత శరీరేషు భీష్మచాపచ్యుతాః శరాః ॥ 6-116-73 (44209)
నిర్మనుష్యాన్రథాన్రాజన్సుయుక్తాంజవనైర్హయైః ।
వాతాయమానానద్రాక్షం ధ్రియమాణాన్విశాంపతే ॥ 6-116-74 (44210)
చేదికాశికరూశానాం సహస్రాణి చతుర్దశ ।
మహారథాః సమాఖ్యాతాః కులపుత్రాస్తనుత్యజః ॥ 6-116-75 (44211)
అపరావర్తినః శూరాః సువర్ణవికృతధ్వజాః ।
సంగ్రామే భీష్మమాసాద్య సవాజిరథకుంజరాః ॥ 6-116-76 (44212)
జగ్ముస్తే పరలోకాయ వ్యాదితాస్యమివాంతకం।
న తత్రాసీద్రణే రాజన్సోమకానాం మహారథః ॥ 6-116-77 (44213)
యః సంప్రాప్య రణే భీష్మం జీవితే స్మ మనో దధే ।
తాంశ్చ సర్వాన్రణే యోధాన్ప్రేతరాజపురం ప్రతి ॥ 6-116-78 (44214)
నీతానమన్యంత జనా దృష్ట్వా భీష్మస్య విక్రమం ।
న కశ్చిదేనం సమరే ప్రత్యుద్యాతి మహారథః ॥ 6-116-79 (44215)
ఋతే పాండుసుతం వీరం శ్వేతాశ్వం కృష్ణసారథిం ।
శిఖండినం చ సమరే పాంచాల్యమమితౌజసం ॥ ॥ 6-116-80 (44216)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే షోడశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-116-27 చిత్రసేన ఇతి। పాండవపక్షీయః సుశర్మాయమపరో వార్ధక్షేమిర్నతు త్రైగర్తః ॥ 6-116-45 సముదయం సంగ్రామం। భవేత్సముదయః సంఘే సంయుగే చ సముద్రమే ఇతి మేదినీ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 117
॥ శ్రీః ॥
6.117. అధ్యాయః 117
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
సంకులయుద్ధవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-117-0 (44217)
సంజయ ఉవాచ। 6-117-0x (4237)
శిఖండీ తు రణే భీష్మమాసాద్య పురుషర్షభం ।
దశభిర్నిశితైర్భల్లైరాజఘాన స్తనాంతరే ॥ 6-117-1 (44218)
శిఖండినం తు గాంగేయః క్రోధదీప్తేన చక్షుషా ।
సంప్రేక్షత కటాక్షేణ నిర్దహన్నివ భారత ॥ 6-117-2 (44219)
స్త్రీత్వం తస్య స్మరన్రాజన్సర్వలోకస్య పశ్యతః।
నాజఘాన రణే భీష్మః స చ తన్నావబుద్ధవాన్ ॥ 6-117-3 (44220)
అర్జునస్తు మహారాజ శిఖండినమభాషత ।
అభిత్వరస్వాస్య వధే శిఖండిన్రథసత్తమ ॥ 6-117-4 (44221)
కిం తే వివక్షయా వీర జహి భీష్మం మహారథం ।
న హ్యన్యమనుపశ్యామి కంచిద్యౌధిష్ఠిరే బలే ॥ 6-117-5 (44222)
యః శక్తః సమరే భీష్మం యోధయేత పితామహం ।
ఋతే త్వాం పురుషవ్యాఘ్ర సత్యమేతద్బ్రవీమి తే ॥ 6-117-6 (44223)
ఏవముక్తస్తు పార్థేన శిఖండీ భరతర్షభ ।
శరైర్నానావిధైస్తూర్ణం పితామహముపాద్రవత్ ॥ 6-117-7 (44224)
అచింతయిత్వా తాన్బాణాన్పితా దేవవ్రతస్తవ ।
అర్జునం సమరే క్రుద్ధం వారయామాస సాయకైః ॥ 6-117-8 (44225)
తథైవ చ చమూం సర్వాం పాండవానాం మహారథః ।
అప్రైషీత్స శరైస్తీక్ష్ణైః పరలోకాయ మారిష ॥ 6-117-9 (44226)
తథైవ పాండవా రాజన్సైన్యేన మహతా వృతాః ।
భీష్మం సంఛాదయామాసుర్మేఘా ఇవ దివాకరం ॥ 6-117-10 (44227)
స సమంతాత్పరివృతో భీష్మో హి భరతర్షభ ।
నిర్దదాహ రణే శూరాన్వనే వహ్నిరివ జ్వలన్ ॥ 6-117-11 (44228)
తత్రాద్భుతమపశ్యామ తవ పుత్రస్య పౌరుషం ।
అయోధయచ్చ యత్పార్థం జుగోప చ పితామహం ॥ 6-117-12 (44229)
కర్మణా తేన సమరే తవ పుత్రస్య ధన్వినః ।
దుఃశాసనస్య తుతుషుః సర్వే లోకా మహాత్మనః ॥ 6-117-13 (44230)
యదేకః సమరే పార్థాన్సానుగాన్సమయోధయత్ ।
న చైనం పాండవా యుద్ధే వారయామాసురుల్బణం ॥ 6-117-14 (44231)
దుఃశాసనేన సమరే రథినో విరథీకృతాః ।
సాదినశ్చ మహేష్వాసా హస్తినశ్చ మహాబలాః ॥ 6-117-15 (44232)
వినిర్భిన్నాః శరైస్తీక్ష్ణైర్నిపేతుర్వసుధాతలే ।
శరాతురాస్తథైవాన్యే దంతినో విద్రుతా దిశః ॥ 6-117-16 (44233)
యథాగ్నిరింధనం ప్రాప్య జ్వలేద్దీప్తార్చిరుల్బణం ।
తథా జజ్వాల పుత్రస్తే పాండుసేనాం వినిర్దహన్ ॥ 6-117-17 (44234)
తం భారతమహామాత్రం పాండవానాం మహారథః ।
జేతుం నోత్సహతే కశ్చిన్నాభ్యుద్యాతుం కథంచన ॥ 6-117-18 (44235)
ఋతే మహేంద్రతనయాచ్ఛ్వేతాశ్వాత్కృష్ణసారథేః ।
స హి తం సమరే రాజన్నిర్జిత్య విజయోఽర్జునః ॥ 6-117-19 (44236)
భీష్మమేవాభిదుద్రావ సర్వసైన్యస్య పశ్యతః ।
విజితస్తవ పుత్రోఽపి భీష్మబాహువ్యపాశ్రయః ॥ 6-117-20 (44237)
పునః పునః సమాశ్వస్య ప్రాయుధ్యత మదోత్కటః ।
అర్జునస్తు రణే రాజన్యోధయన్సంవ్యరాజత ॥ 6-117-21 (44238)
శిఖండీ తు రణే రాజన్వివ్యాధైవ పితామహం ।
శరైరశనిసంస్పర్శైస్తథా సర్పవిషోపమైః ॥ 6-117-22 (44239)
న చ స్మ తే రుజం చక్రుః పితుస్తవ జనేశ్వర ।
స్మయ్రమానస్తు గాంగేయస్తాన్బాణాంజగృహే తదా ॥ 6-117-23 (44240)
ఉష్ణార్తో హి నరో యద్వజ్జలధారాః ప్రతీచ్ఛతి ।
తథా జగ్రాహ గాంగేయః శరధారాః శిఖండినః ॥ 6-117-24 (44241)
తం క్షత్రియా మహారాజ దదృశుర్ఘోరమాహవే।
భీష్మం దహంతం సైన్యాని పాండవానాం మహాత్మనాం ॥ 6-117-25 (44242)
తతోఽబ్రవీత్తవ సుతః సర్వసైన్యాని మారిష ।
అభిద్రవత సంగ్రామే ఫల్గునం సర్వతో రణే ॥ 6-117-26 (44243)
భీష్మో వః సమరే సర్వాన్పాయిష్యతి ధర్మవిత్।
తద్భయం సుమహత్త్యక్త్వా పాండవాన్ప్రతి యుధ్యత ॥ 6-117-27 (44244)
ఏష తాలేన మహతా భీష్మస్తిష్ఠతి పాలయన్।
సర్వేషాం ధార్తరాష్ట్రాణాం సమరే శర్మ వర్మ చ ॥ 6-117-28 (44245)
దేవా అపి సముద్యుక్తా నాలం భీష్మం సమాసితుం ।
కిము పార్థా మహాత్మానం మర్త్యభూతా మహాబలాః ॥ 6-117-29 (44246)
తస్మాద్ద్రవత మా యోధాః ఫల్గునం ప్రాప్య సంయుగే ।
అహమద్య రణే యత్తో యోధయిష్యామి పాండవం ॥ 6-117-30 (44247)
సహితః సర్వతో యత్తైర్భవద్భిర్వసుధాధిపైః ।
తచ్ఛ్రుత్వా తు వచో రాజంస్తవ పుత్రస్య ధన్వినః ॥ 6-117-31 (44248)
అర్జునం ప్రతి సంయత్తా బలవంతో మహాబలాః ।
తే విదేహాః కలింగాశ్చ దాసేరకగణాశ్చ హ ॥ 6-117-32 (44249)
అభిపేతుర్నిషాదాశ్చ సౌవీరాశ్చ మహారణే ।
బాహ్లీకా దరదాశ్చైవ ప్రతీచ్యోదీచ్యమాలవాః ॥ 6-117-33 (44250)
అభీషాహాః శూరసేనాః శిబయోఽథ వసాతయః ।
సాల్వః శకాస్త్రిగర్తాశ్చ అంబష్ఠాః కేకయౌః సహ ॥ 6-117-34 (44251)
అభిపేతూ రణే పార్థం పతంగా ఇవ పావకం ।
స తాన్సర్వాన్సహానీకాన్మహారాజ మహారథాన్ ॥ 6-117-35 (44252)
దివ్యాన్యస్త్రాణి సంచింత్య ప్రసంధాయ ధనంజయః ।
స తైరస్త్రైర్మహావేగైర్దదాహ సుమహాబలః ॥ 6-117-36 (44253)
శరప్రతాపైర్బీభత్సుః పతంగానివ పావకః ।
తస్య బాణసహస్రాణి సృజతో దృఢధన్వినః ॥ 6-117-37 (44254)
దీప్యమానమివాకాశే గాండీవం సమదృశ్యత।
తే శరార్తా మహారాజ విప్రకీర్ణమహాధ్వజాః ॥ 6-117-38 (44255)
నాభ్యవర్తంత రాజానః సహితా వానరధ్వజం ।
సధ్వజా రథినః పేతుర్హయారోహా హయైః సహ ॥ 6-117-39 (44256)
సగజాశ్చ గజారోహాః కిరీటిశరతాడితాః ।
తతోఽర్జునభుజోత్సృష్టైరావృతాఽఽసీద్వసుంధరా ॥ 6-117-40 (44257)
విద్రుతం దిక్షు సర్వాసు శరైర్బలమదృశ్యత ।
అథ పార్థో మహారాజ ద్రావయిత్వా వరూథినీం ॥ 6-117-41 (44258)
దుఃశాసనాయ సుబహూన్ప్రేషయామాస సాయకాన్ ।
తే తు భిత్త్వా తవ సుతం దుఃశాసనమయోముఖాః ॥ 6-117-42 (44259)
ధరణీం వివిశుః సర్వే వల్మీకమివ పన్నగాః ।
హయాంశ్చాస్య తతో జఘ్నే సారథిం చ న్యపాతయత్ ॥ 6-117-43 (44260)
వివింశతిం చ వింశత్యా విరథీకృతవాన్ప్రభుః ।
ఆజఘాన భృశం చైవ పంచభిర్నతపర్వభిః ॥ 6-117-44 (44261)
కృపం వికర్ణం శల్యం చ విద్ధ్వా బహుభిరాయసైః ।
చకార విరథాంశ్చైవ కౌంతేయః శ్వేతవాహనః ॥ 6-117-45 (44262)
ఏవం తే విరథాః సర్వే కృపః శల్యశ్చ మారిష ।
దుఃశాసనో వికర్ణశ్చ తథైవ చ వివింశతిః ॥ 6-117-46 (44263)
సంప్రాద్రవంత సమరే నిర్జితాః సవ్యసాచినా ।
పూర్వాహ్ణే భరతశ్రేష్ఠ పరాజిత్య మహారథాన్ ॥ 6-117-47 (44264)
ప్రజజ్వాల రణే పార్థో విధూమ ఇవ పావకః ।
తథైవ శరవర్షేణ భాస్కరో రశ్మివానివ ॥ 6-117-48 (44265)
అన్యానపి మహారాజ తాపయామాస పార్థివాన్ ।
పరాఙ్ముఖీకృత్య తథా శరవర్షైర్మహారథాన్ ॥ 6-117-49 (44266)
ప్రావర్తయత సంగ్రామే శోణితోదాం మహానదీం ।
మధ్యేన కురుసైన్యానాం పాండవానాం చ భారత ॥ 6-117-50 (44267)
తస్మిన్నతిమహాభీమే రాజన్వీరవరక్షయే ।
భీష్మం ప్రతి పరాక్రాంతాః పాండవాః సహ సృంజయైః ॥ 6-117-51 (44268)
తే పరాక్రాంతమాలోక్య యుధి రాజన్పితామహం ।
న న్యవర్తంత తే పుత్రా బ్రహ్మలోకపురస్కృతాః ॥ 6-117-52 (44269)
ఇచ్ఛంతో నిధనం యుద్ధే స్వర్గలోకపరాయణాః ।
పాండవానభ్యవర్తంత తావకా యుద్ధదుర్మదాః ॥ 6-117-53 (44270)
పాండవాశ్చ మహారాజ స్మరంతో వివిధాన్బహూన్ ।
క్లేశాన్కృతాన్సపుత్రేణ త్వయా పూర్వం నరాధిప ॥ 6-117-54 (44271)
భయం త్యక్త్వా రణే శూరాః స్వర్గలోకపురస్కృతాః।
తావకాంస్తవ పుత్రాంశ్చ యోధయంతి స్మ హృష్టవత్ ॥ 6-117-55 (44272)
గజాశ్చ రథసంఘాశ్చ బహుధా రథిభిర్హతాః ।
రథాశ్చ నిహతా నాగైర్హయాశ్చైవ పదాతిభిః ॥ 6-117-56 (44273)
అంతరా చ్ఛిద్యమానాని శరీరాణి శిరాంసి చ ।
నిపేతుర్దిక్షు సర్వాసు గజాశ్వరథయోధినాం ॥ 6-117-57 (44274)
ఛన్నమాయోధనం రాజన్కుండలాంగదధారిభిః।
పతితైః పాత్యమానైశ్చ రాజపుత్రైర్మహారథైః ॥ 6-117-58 (44275)
రథనేమినికృత్తైశ్చ గజైశ్చైవావపోథితైః ।
పాదాతశ్చాప్యధావంత సాశ్వాశ్చ హయయోధినః ॥ 6-117-59 (44276)
గజాశ్చ రథయోధాశ్చ పరిపేతుః సమంతతః ।
వికీర్ణాశ్చ రథా భూమౌ భగ్రచక్రయుగధ్వజాః ॥ 6-117-60 (44277)
తద్గజాశ్వరథౌఘానాం రుధిరేణ సముక్షితమ ।
ఛన్నమాయోధనం రేజే రక్తాభ్రమివ శారదం ॥ 6-117-61 (44278)
శ్వానః కాకాశ్చ గృధ్రాశ్చ వృకా గోమాయుభిః సహ ।
ప్రణేర్దుర్భక్ష్యమాసాద్య వికృతాశ్చ సగద్విజాః ॥ 6-117-62 (44279)
వవుర్బహువిధశ్చైవ దిక్షు సర్వాసు మారుతాః।
దృశ్యమానేషు రక్షఃసు భూతేషు చ నదత్సు చ ॥ 6-117-63 (44280)
కాంచనాని చ దామాని పతాకాశ్చ మహాధనాః ।
ధూయమానా వ్యదృశ్యంత సహసా మారుతేరితాః ॥ 6-117-64 (44281)
శ్వేతచ్ఛత్రసహస్రాణి సధ్వజాశ్చ మహారథాః ।
వికీర్ణాః సమదృశ్యంత శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 6-117-65 (44282)
సపతాకాశ్చ మాతంగా దిశో జగ్ముః శరాతురాః।
క్షత్రియాశ్చ మనుష్యేంద్ర గదాశక్తిధనుర్ధరాః ॥ 6-117-66 (44283)
సమంతతశ్చ దృశ్యంతే పతితా ధరణీతలే । 6-117-67b`ఇషుభిస్తాడ్యమానాశ్చ నారాచైశ్చ సహస్రశః।'
పేతురార్తస్వరం కృత్వా తత్రతత్ర మహాగజాః ॥ 6-117-67 (44284)
సేనాపతిస్తు సమరే ప్రాహ సేనాం మహారథః ।
అభ్యద్రవత గాంగేయం సైనికాః కిం కృతేన వః ॥ 6-117-68 (44285)
సేనాపతివచః శ్రుత్వా సోమకాః సహ సృంజయైః ।
అభ్యద్రవంత గోంగేయం శస్త్రవృష్ట్యా సమంతతః ॥ 6-117-69 (44286)
తతో భీష్మో మహారాజ దివ్యమస్త్రముదీరయన్ ।
అభ్యధావత కౌంతేయం మిషతాం సర్వధన్వినాం ॥ 6-117-70 (44287)
తం శిఖండీ రణే యాంతమభ్యద్రవత దంశితః ।
తతః సమాహరద్భీష్మస్తదస్త్రం పావకోపమం ॥ 6-117-71 (44288)
ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు కౌంతేయః శ్వేతవాహనః।
నిజఘ్నే తావకం సైన్యం మోహయిత్వా పితామహం ॥ ॥ 6-117-72 (44289)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే సప్తదశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-117-5 వివక్షయా విచారేణ సంశయేన వా ॥ 6-117-9 తీక్ష్ణైస్తదా శరైః ప్రైషీత్ ఇతి డo పాఠః ॥ 6-117-14 ఉల్బణముగ్రం ॥ 6-117-18 భారతమహామాత్రం భరతవంశశ్రేష్ఠం ॥ 6-117-28 శర్మ సుఖహేతుత్వాత్। వర్మ రక్షాహేతుత్వాత్ ॥ 6-117-29 సమాసితుం ఉపసర్పితుం నాశయితుం వా। మర్త్యభూతాః మర్త్యస్వరూపాః ॥ 6-117-30 తస్మాద్ద్రవత హే యోధాః ఇతి కo పాఠః ॥ 6-117-63 భూతేషు ప్రేతేషు ॥ 6-117-64 మహాధనాః బహుమూల్యాః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 118
॥ శ్రీః ॥
6.118. అధ్యాయః 118
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మపరాక్రమవర్ణనం ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-118-0 (44290)
సంజయ ఉవాచ। 6-118-0x (4238)
అసంవ్యూఢేష్వనీకేషు భూయిష్ఠమనువర్తిషు ।
బ్రహ్మలోకపరాః సర్వే సమపద్యంత భారత ॥ 6-118-1 (44291)
చ హ్యనీకమనీకేషు సమసంజత సంకలే ।
రథా న రథిభిః సార్ధం పాదాతా న పదాతిభిః ॥ 6-118-2 (44292)
అశ్వా నాశ్వైరయుధ్యంత గజా న గజయోధిభిః ।
ఉన్మత్తవన్మహారాజ యుధ్యంతే తత్ర భారత ॥ 6-118-3 (44293)
మహాన్వ్యతికరో రౌద్రః సేనయోః సమపద్యత ।
నరనాగగణేష్వేవం వికీర్ణేషు చ సర్వశః ॥ 6-118-4 (44294)
క్షయే తస్మిన్మహారౌద్రే నిర్విశేషమజాయత ।
తతః శల్యః కృపశ్చైవ చిత్రసేనశ్చ భారత ॥ 6-118-5 (44295)
దుఃశాసనో వికర్ణశ్చ రథానాస్థాయ భాస్వరాన్ ।
పాండవానాం రణే శూరా ధ్వజినీం సమకంపయన్ ॥ 6-118-6 (44296)
సా వధ్యమానా సమరే పాండుసేనా మహాత్మభిః ।
త్రాతారం నాధ్యగచ్ఛద్వై మంజమానేవ నౌర్జంలే ॥ 6-118-7 (44297)
యథా హి శైశిరః కాలో గవాం మర్మాణి కృంతతి।
తథా పాండుసుతానాం వై భీష్మో మర్మాణి కృంతతి 6-118-8 (44298)
తథైవ తవ సైన్యస్య పార్థేన చ మహాత్మనా।
నవమేఘప్రతీకాశాః పాతితా బహుధా గజాః ॥ 6-118-9 (44299)
మృద్యమానాశ్చ దృశ్యంతే పార్థేన నరయూథపాః ।
ఇషుభిస్తాడ్యమానాశ్చ నారాచైశ్చ సహస్రశః ॥ 6-118-10 (44300)
పేతురార్తస్వరం ఘోరం కృత్వా తత్ర మహాగజాః ।
ఆనద్ధాభరణైః కాయైర్నిహతానాం మహాత్మనాం ॥ 6-118-11 (44301)
ఛన్నమాయోధనం రేజే శిరోభిశ్చ సకుండలైః । 6-118-12bతస్మిన్నేవ మహారాజ మహావీరవరక్షయే ॥ 6-118-12 (44302)
భీష్మే చ యుధి విక్రాంతే పాండవే చ ధనంజయే ।
తే పరాక్రాంతమాలోక్య రాజన్యుధి పితామహం ॥ 6-118-13 (44303)
అభ్యవర్తంత తే పుత్రాః సర్వే సైన్యపురస్కృతాః ।
ఇచ్ఛంతో నిధనం యుద్ధే స్వర్గం కృత్వా పరాయణం ॥ 6-118-14 (44304)
పాండవానభ్యవర్తంత తస్మిన్వీరవరక్షయే ।
పాండవాపి మహారాజ స్మరంతో వివిధాన్బహూన్ ॥ 6-118-15 (44305)
క్లేశాన్కృతాన్సపుత్రేణ త్వయా పూర్వం నరాధిప ।
భయం త్యక్త్వా రణే శూరా బ్రహ్మలోకాయ తత్పరాః ॥ 6-118-16 (44306)
తావకాంస్తవ పుత్రాంశ్చ యోధయంతి ప్రహృష్టవత్।
సేనాపతిస్తు సమరే ప్రాహ సేనాం మహారథః ॥ 6-118-17 (44307)
అభిద్రవత గాంగేయం సోమకాః సృంజయైః సహ ।
సేనాపతివచః శ్రుత్వా సోమకాః సృంజయాశ్చ తే ॥ 6-118-18 (44308)
అభ్యద్రవంత గాంగేయం శరవృష్ట్యా సమాహతాః ।
వధ్యమానస్తతో రాజన్పితా శాంతనవస్తవ ॥ 6-118-19 (44309)
అమర్షవశమాపన్నో యోధయామాస సృంజయాన్।
తస్య కీర్తిమతస్తాత పురా రామేణ ధీమతా॥ 6-118-20 (44310)
సంప్రదత్తాఽస్త్రశిక్షా వై పరానీకవినాశనీ ।
స తాం విద్యామధిష్ఠాయ కుర్వంతపరబలక్షయం ॥ 6-118-21 (44311)
అహన్యహని పార్థానాం వృద్ధః కురుపితామహః ।
భీష్మో దశసహస్రాణి జఘాన పరవీరహా ॥ 6-118-22 (44312)
తస్మింస్తు దశమే ప్రాప్తే దివసే భరతర్షభ ।
ఏకో భీష్మో హి మత్స్యేషు పాంచాలేషు చ సంయుగే ॥ 6-118-23 (44313)
గజాశ్వమమితం హత్వా హత్వా సప్త మహారథాన్ ।
హత్వా పంచసహస్రాణి రథానాం ప్రతిపామహః ॥ 6-118-24 (44314)
నరాణాం చ మహాయుద్ధే సహస్రాణి చతుర్దశ ।
దంతినాం చ సహస్రాణి హయానామయుతం పునః ॥ 6-118-25 (44315)
శిక్షబలేన న్యహనత్పితా తవ విశాంపతే ।
తతః సర్వమహీపానాం క్షపయిత్వా వరూథినీం ॥ 6-118-26 (44316)
విరాటస్య ప్రియో భ్రాతా శతానీకో నిపాతితః।
శతానీకం చ సమరే హత్వా భీష్మః ప్రతాపవాన్ ॥ 6-118-27 (44317)
సహస్రాణి మహారాజ రాజ్ఞాం భల్లైరపాతయత్।
ఉద్విగ్నాః సమరే యోధా విక్రోశంతి ధనంజయం ॥ 6-118-28 (44318)
యే చ కేచన పార్థానామభియాతా ధనంజయం ।
రాజానో భీష్మమాసాద్య గతాస్తే యమసాదనం ॥ 6-118-29 (44319)
కిరందశ దిశో భీష్మః శరజాలైః సమంతతః ।
అతీత్య సేనాం పార్థానామవతస్థే చమూముఖే ॥ 6-118-30 (44320)
స కృత్వా సుమహత్కర్మ తస్మిన్వై దశమేఽహని।
సేనయోరంతరే తిష్ఠన్ప్రగృహీతశరాసనః ॥ 6-118-31 (44321)
న చైనం పార్థివాః కేచిచ్ఛక్తా రాజన్నిరీక్షితుం ।
మధ్యం ప్రాప్తం యథా గ్రీష్మే తపంతం భాస్కరం దివి ॥ 6-118-32 (44322)
యథా దైత్యచమూం శక్రస్తాపయామాస సంయుగే ।
తథా భీష్మః పాండవేయాంస్తాపయామాస భారత ॥ 6-118-33 (44323)
తథా చైనం పరాక్రాంతమాలోక్య మధుసూదనః।
ఉవాచ దేవకీపుత్రః ప్రీయమాణో ధనంజయం ॥ 6-118-34 (44324)
ఏష శాంతనవో భీష్మః సేనయోరంతరే స్థితః ।
సన్నిహత్య బలాదేనం విజయస్తే భవిష్యతి ॥ 6-118-35 (44325)
బలాత్సంస్తంభయస్వైనం యత్రైషా భిద్యతే చమూః ।
న హి భీష్మశరానన్యః సోఢుముత్సహతే విభో ॥ 6-118-36 (44326)
తతస్తస్మిన్క్షణే రాజంశ్చోదితో వానరధ్వజః ।
సధ్వజం సరథం సాశ్వం భీష్మమంతర్దధే శరైః ॥ 6-118-37 (44327)
స చాపి కురుముఖ్యానామృషభః పాండవేరితాన్।
సరవ్రతైః శరవ్రాతాన్బహుధా విదుధావ తాన్ ॥ 6-118-38 (44328)
తతః పాంచాలరాజశ్చ ధృష్టకేతుశ్చ వీర్యవాన్ ।
పాండవో భీమసేనశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ॥ 6-118-39 (44329)
యమౌ చ చేకితానశ్చ కేకయాః పంచ చైవ హ ।
సాత్యకిశ్చ మహాబాహుః సౌభద్రోఽథ ఘటోత్కచః ॥ 6-118-40 (44330)
ద్రౌపదేయాః శిఖండీ చ కుంతిభోజశ్చ వీర్యవాన్ ।
విరాటశ్చ మహారాజ పాండవేయా మహాబలాః ॥ 6-118-41 (44331)
ఏతే చాన్యే చ బహవః పీడితా భీష్మసాయకైః ।
సముద్ధృతాః ఫల్గునేన నిమగ్నాః శోకసాగరే ॥ 6-118-42 (44332)
తతః శిఖండీ వేగేన ప్రగృహ్య పరమాయుధం।
భీష్మమేవాభిదుద్రావ రక్ష్యమాణః కిరీటినా ॥ 6-118-43 (44333)
తతోఽస్యానుచరాన్హత్వా సర్వాన్రణవిభాగవిత్ ।
భీష్మమేవాభిదుద్రావ బీభత్సురపరాజితః ॥ 6-118-44 (44334)
సాత్యకిశ్చేకితానశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ।
విరాటో ద్రుపదశ్చైవ మాద్రీపుత్రౌ చ పాండవౌ ॥ 6-118-45 (44335)
దుద్రువుర్భీష్మమేవాజౌ రక్షితా దృఢధన్వనా ।
అభిమన్యుశ్చ సమరే ద్రౌపద్యాః పంచ చాత్మజాః ॥ 6-118-46 (44336)
దదృశుః సమరే భీష్మం సముద్యతమహాయుధం ।
తే సర్వే దృఢధన్వానః సంయుగేష్వపలాయినః ॥ 6-118-47 (44337)
బహుధా భీష్మమానర్చ్ఛుర్మార్గణైః క్షతమార్గణైః ।
విధూయ తాన్బాణగణాన్యే ముక్తాః పార్థివోత్తమైః ॥ 6-118-48 (44338)
పాండవానామదీనాత్మా వ్యగాహత వరూథినీం ।
చక్రే శరవిఘాతం చ క్రీడన్నివ పితామహః ॥ 6-118-49 (44339)
నాభిసంధత్త పాంచాల్యే స్మయమానో ముహుర్ముహుః ।
స్త్రీత్వం తస్యానుసంస్మృత్య భీష్మో బాణాఞ్శిఖండినే ॥ 6-118-50 (44340)
జఘాన ద్రుపదానీకే రథాన్సప్త మహారథః ।
తతః కిలకిలాశబ్దః క్షణేన సమభూత్తదా ॥ 6-118-51 (44341)
మత్స్యపాంచాలచేదీనాం తమేకమభిధావతాం ।
తే నరాశ్వరథవ్రాతైర్మార్గణైశ్చ పరంతప ॥ 6-118-52 (44342)
తమేకం ఛాదయామాసుర్మేఘా ఇవ దివాకరం ।
భీష్మం భాగీరథీపుత్రం ప్రతపంతం రణే రిపూన్ ॥ 6-118-53 (44343)
తతస్తస్య చ తేషాం చ యుద్ధే దేవాసురోపమే ।
కిరీటీ భీష్మమానర్చ్ఛ పురస్కృత్య శిఖండినం ॥ ॥ 6-118-54 (44344)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే అష్టాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-118-1 అనివర్తిషు ఇతి ఝo పాఠః ॥ 6-118-4 వ్యతికరః క్షోభః ॥ 6-118-49 అదీనాత్మా అక్షీణస్వభావః ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 119
॥ శ్రీః ॥
6.119. అధ్యాయః 119
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
భీష్మనిపాతః ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-119-0 (44345)
సంజయ ఉవాచ। 6-119-0x (4239)
ఏవం తే పాండవాః సర్వే పురస్కృత్య శిఖండినం ।
వివ్యధుః సమరే భీష్మం పరివార్య సమంతతః ॥ 6-119-1 (44346)
శతఘ్నీభిః సుఘోరాభిః పరిఘైశ్చ పరశ్వథైః ।
ముద్గరైర్ముసలైః ప్రాసైః క్షేపణీయైశ్చ సర్వశః ॥ 6-119-2 (44347)
శరైః కనకపుంఖైశ్చ శక్తితోమరకంపనైః ।
నారాచైర్వత్సదంతైశ్చ భుశుండీభిశ్చ సర్వశః ॥ 6-119-3 (44348)
అతాడయన్రణే భీష్మం సహితాః సర్వసృంజయాః ।
స విశీర్ణతనుత్రామాః పీడితో బహుభిస్తదా ॥ 6-119-4 (44349)
న వివ్యథే తదా భీష్మో భిద్యమానేషు మర్మసు ।
సందీప్తశరచాపాగ్నిరస్త్రప్రసృతమారుతః ॥ 6-119-5 (44350)
నేమినిర్హ్రాదసంతాపో మహాస్త్రోదయపావకః ।
చిత్రచాపమహాజ్వాలో వీరక్షయమహేంధనః ॥ 6-119-6 (44351)
యుగాంతాగనిసమప్రఖ్యః పరేషాం సమపద్యత ।
నివృత్య రథసంఘానామంతరేణ వినిఃసృతః॥ 6-119-7 (44352)
దృశ్యతే స్మ నేరంద్రాణాం పునర్మధ్యగతశ్చరన్ ।
తతః పాంచాలరాజం చ ధృష్టకేతుమతీత్య చ ॥ 6-119-8 (44353)
పాండవానీకినీమధ్యమాససాద విశాంపతే।
తతః సాత్యకిభీమౌ చ పాండవం చ ధనంజయం ॥ 6-119-9 (44354)
ద్రుపదం చ విరాటం చ ధృష్టద్యుంనం చ పార్షతం ।
భీమఘోషైర్మహావేగైర్మర్మావరణభేదిభిః ॥ 6-119-10 (44355)
షడేతాన్నిశితైర్భీష్మః ప్రవివ్యాధోత్తకైః శరైః ।
తస్య తే నిశితాన్బాణాత్సన్నివార్య మహారథాః ॥ 6-119-11 (44356)
దశభిర్దశభిర్భీష్మమర్దయామాసురోజసా ।
శిఖండీ తు మహాబాణాన్యాన్ముమోచ మహారథః ॥ 6-119-12 (44357)
న చక్రుస్తే రుజం తస్య స్వర్మపుంఖాః శిలాశితాః।
తతః కిరీటీ సంరబ్ధో భీష్మమేవాభ్యధావత ॥ 6-119-13 (44358)
శిఖండినం పురస్కృత్య ధనుశ్చాస్య సమాచ్ఛినత్।
భీష్మస్య ధనుషశ్ఛేదం నామృష్యంత మహారథాః ॥ 6-119-14 (44359)
ద్రోణశ్చ కృతవర్మా చ సైంధవశ్చ జయద్రథః ।
భూరిశ్రవాః శలః శల్యో భగదత్తస్తథైవ చ ॥ 6-119-15 (44360)
సప్తైతే పరమక్రుద్ధాః కిరీటినమభిద్రుతాః ।
తత్ర శస్త్రాణి దివ్యాని దర్శయంతో మహారథాః ॥ 6-119-16 (44361)
అభిపేతుర్భృశం క్రుద్ధాశ్చాదయంతశ్చ పాండవం ।
తేషామాపతతాం శబ్దః శుశ్రువే ఫల్గునం ప్రతి ॥ 6-119-17 (44362)
ఉద్ధూతానాం యథా శబ్దః సముద్రాణాం యుగక్షయే ।
ఘ్నత త్వరత గృహ్ణీత విద్ధ్యధ్వమవకర్తత ॥ 6-119-18 (44363)
ఇత్యాసీత్తుములః శబ్దః ఫల్గునస్య రథం ప్రతి ।
తం శబ్దం తుములం శ్రుత్వా పాండవానాం మహారథాః ॥ 6-119-19 (44364)
అభ్యధావన్పరీప్సంతః ఫల్గునం భరతర్షభ ।
సాత్యకిర్భీమసేనశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః ॥ 6-119-20 (44365)
విరాటద్రుషదౌ చోభౌ రాక్షసశ్చ ఘటోత్కచః ।
అభిమన్యుశ్చ సంక్రుద్ధః సప్తైతే క్రోధమూర్చ్ఛితాః ॥ 6-119-21 (44366)
సమభ్యధావంస్త్వరితాశ్చిత్రకార్ముకధారిణః ।
తేషాం సమభవద్యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం ॥ 6-119-22 (44367)
సంగ్రమే భరతశ్రేష్ఠ దేవానాం దానవైరివ ।
శిఖండీ తు రణే శ్రేష్ఠో రక్ష్మమాణః కిరీటినా ॥ 6-119-23 (44368)
అవిధ్యద్దశభిర్భీషఅమం ఛిన్నధన్వానమాహవే।
సారథిం దశభిశ్చాస్య ధ్వజం చైకేన చిచ్ఛిదే ॥ 6-119-24 (44369)
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ గాంగేయో వేగవత్తరం।
తదప్యస్య శితైర్బాణైస్త్రిభిశ్చిచ్ఛేద ఫల్గునః ॥ 6-119-25 (44370)
ఏవం స పాండవః క్రుద్ధ ఆత్తమాత్తం పునః పునః ।
ధనుశ్చిచ్ఛేద భీష్మస్య సవ్యసాచీ పరంతపః ॥ 6-119-26 (44371)
స చ్ఛిన్నధన్వా సంక్రుద్ధాః సృక్కిణీ పరిసంలిహన్ ।
శక్తిం జగ్రాహ తరసా గిరీణామపి దారణీం ॥ 6-119-27 (44372)
తాం చ చిక్షేప సంక్రుద్ధః ఫల్గునస్య రథం ప్రతి ।
తామాపతంతీం సంప్రేక్ష్య జ్వలంతీమశనీమివ ॥ 6-119-28 (44373)
సమాదత్త శితాన్భల్లాన్పంచ పాండవనందనః ।
తస్య చిచ్ఛేద తాం శక్తిం పంచధా పంచభిః శరైః ॥ 6-119-29 (44374)
సంక్రుద్ధో భరతశ్రేష్ఠ భీష్మవాహుప్రవేరితాం ।
సా పపాత తథా చ్ఛిన్నా సంక్రుద్ధేన కిరీటినా ॥ 6-119-30 (44375)
మేఘబృందపరిభ్రష్టా విచ్ఛిన్నేవ శతహ్రదా ।
ఛిన్నాం తాం శక్తిమాలోక్య భీష్మః క్రోధసమన్వితః । 6-119-31 (44376)
అచింతయద్రణే వీరో బుద్ధ్యా పరపురంజయః।
శక్తోఽహం ధనుషైకేన నిహంతుం సర్వపాండవాన్ ॥ 6-119-32 (44377)
యద్యేషాం న భవేద్గోప్తా విష్వక్సేనో మహాబలః ।
`అజయ్యశ్చైవ సర్వేషాం లోకానామితి మే మతిః ।'
కారణద్వయమాస్థాయ నాహం యోత్స్యామి పాండవాన్ ॥ 6-119-33 (44378)
అవధ్యత్వాచ్చ పాండూనాం స్త్రీభావాచ్చ శిఖండినః।
పిత్రా తుష్టేన మే పూర్వం యదా కాలీముదవహం ॥ 6-119-34 (44379)
స్వచ్ఛందమరణం దత్తమవధ్యత్వం రణే తథా ।
తస్మాన్మృత్యుమహం మన్యే ప్రాప్తకాలమివాత్మనః ॥ 6-119-35 (44380)
ఏవం జ్ఞాత్వా వ్యవసితం భీష్మస్యామితతేజసః ।
ఋషయో వసవశ్చైవ వియత్స్థా భీష్మమబ్రువన్ ॥ 6-119-36 (44381)
యత్తే వ్యవసితం తాత తదస్మాకమపి ప్రియం ।
తత్కురుష్వ మహారాజ యుద్ధే బుద్ధిం నివర్తయ ॥ 6-119-37 (44382)
అస్య వాక్యస్య నిధనే ప్రాదుసాసీచ్ఛివోఽనిలః ।
అనులోమః సుగంధీ చ పృషతైశ్చ సమన్వితః ॥ 6-119-38 (44383)
దేవదుందుభయశ్చైవ సంప్రణేదుర్మహాస్వనాః।
పపాత పుష్పవృష్టిశ్చ భీష్మస్యోపరి మారిష ॥ 6-119-39 (44384)
న చ తాః శుశ్రువే కశ్చిత్తేషాం సంవదతాం గిరః।
ఋతే భీష్మం మహాబాహుం మాం చాపి మునితేజసా ॥ 6-119-40 (44385)
సంభ్రమశ్చ మహానాసీత్రిదశానాం విశాంపతే ।
పతిష్యతి రథాద్భీష్మే సర్వలోకప్రియే తదా ॥ 6-119-41 (44386)
ఇతి దేవగణానాం చ వాక్యం శ్రుత్వా మహాతపాః।
తతః శాంతనవో భీష్మో బీభత్సుం నాభ్యవర్తత ॥ 6-119-42 (44387)
భిద్యమానః శితైర్బాణైః సర్వావరణభేదిభిః ।
శిఖండీ తు మహారాజ భరతానాం పితామహం ॥ 6-119-43 (44388)
ఆజఘానోరసి క్రుద్ధో నవభిర్నిశితైః శరైః ।
స తేనాభిహతః సంఖ్యే భీష్మః కురుపితామహః ॥ 6-119-44 (44389)
నాకంపత మహారాజ క్షితికంపే యథాఽచలః ।
తతః ప్రహస్య బీభత్సుర్వ్యాక్షిపన్గాండివం ధనుః ॥ 6-119-45 (44390)
గాంగేయం పంచవింశత్యా క్షుద్రకాణాం సమార్పయత్।
పునః పునః శతైరేనం త్వరమాణో ధనంజయః ॥ 6-119-46 (44391)
సర్వగాత్రేషు సంక్రుద్ధస్తథా మర్మస్వతాడయత్ ।
ఏవమన్యైరపి భృశం విద్ధ్యమానః సహస్రశః ॥ 6-119-47 (44392)
తానప్యాశు శరైర్భీష్మః ప్రవివ్యాధ మహారథః ।
తైశ్చ ముక్తాంఛరాన్భీష్మో యుధి సత్యపరాక్రమః ॥ 6-119-48 (44393)
నివారయామాస శరైః సమం సన్నతపర్వభిః ।
శిఖండీ తు రణే బాణాన్యాన్ముమోచ మహారథః ॥ 6-119-49 (44394)
న చక్రుస్తే రుజం తస్య రుక్మపుంఖాః శిలాసితాః ।
తతః కిరీటీ సంక్రుద్ధో భీష్మమేవాభ్యవర్తత ॥ 6-119-50 (44395)
శిఖండినం పురస్కృత్య ధనుశ్చాస్య సమాచ్ఛినత్।
అథైనం నవభిర్విద్ధ్వా ధ్వజమేకేన చిచ్ఛిదే ॥ 6-119-51 (44396)
సారథిం విశిఖైశ్చాస్య దశభిః సమకంపయత్ ।
సోఽన్యత్కార్ముకమాదాయ గాంగేయో బలవత్తరం ॥ 6-119-52 (44397)
తదప్యస్య శితైర్భల్లైస్త్రిధా త్రిభిరఘాతయత్ ।
నిమేషార్ధేన కౌంతేయ ఆత్తమాత్తం మహారణే ॥ 6-119-53 (44398)
ఏవమస్య ధనూంష్యాజౌ చిచ్ఛేద సుబహూన్యథ।
తతః శాంతనవో భీష్మో బీభత్సుం నాత్యవర్తత ॥ 6-119-54 (44399)
అథైనం పంచవింశత్యా క్షుద్రకాణాం సమార్పయత్।
సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసో దుఃశాసనమభాషత ॥ 6-119-55 (44400)
ఏష పార్థో రణే క్రుద్ధః పాండవానాం మహారథః ।
శరైరనేకసాహస్త్రైర్మామేవాభ్యపతద్రణే ॥ 6-119-56 (44401)
న చైష సమరే శక్యో జేతుం వజ్రభృతా అపి।
న చాపి సహితా వీరా దేవదానవరాక్షసాః ॥ 6-119-57 (44402)
మాం చాపి శక్తా నిర్జేతుం కిము మర్త్యా మహారథాః । 6-119-58b`ఋతేఽర్జునం సుసంక్రుద్ధమేతత్సత్యం బ్రవీమి తే ॥' 6-119-58 (44403)
ఏవం తయోః సంవదతోః ఫల్గునో నిశితైః శరైః।
శిఖండినం పురస్కృత్య భీష్మం వివ్యాధ సంయుగే ॥ 6-119-59 (44404)
తతో దుఃశాసనం భీష్మః స్మయమాన ఇవాబ్రవీత్ ।
అర్దితో నిశితైర్బాణైర్భృశం గాండీవధన్వనా ॥ 6-119-60 (44405)
వజ్రాశనిసమస్పర్శాః సుపుంఖాః సుప్రతేజనాః ।
సుముక్తా అవ్యవచ్ఛిన్నా నేమే బాణాఃశిఖండినః ॥ 6-119-61 (44406)
నికృంతమానా మర్మాణి దృఢావరణభేదినః ।
సుసలా ఇవ మే ధ్నంతి నేమే బాణః శిఖండినః ॥ 6-119-62 (44407)
వజ్రదండసమస్పర్శా వజ్రవేగదురాసదాః ।
మమ ప్రాణానారుజంతి నేమే బాణాః శిఖండినః ॥ 6-119-63 (44408)
నాశయంతీవ మే ప్రాణాన్యమదూతా ఇవాగతాః ।
గదాపరిఘసంస్పర్శా నేమే బాణాః శిఖండినః ॥ 6-119-64 (44409)
భుజగా ఇవ సంక్రుద్ధా లేలిహానా విషోల్బణాః।
సమావిశంతి మర్మాణి నేమే బాణాః శిఖండినః ॥ 6-119-65 (44410)
అర్జునస్య ఇమే బాణా నేమే బాణాః శిఖండినః ।
కృంతంతి మమ గాత్రాణి మాఘమాం సేగవా ఇవ ॥ 6-119-66 (44411)
సర్వే హ్యపి న మే దుఃఖం కుర్యురన్యే నరాధిపాఃక ।
వీరం గాండీవధన్వానమృతే జిష్ణుం కపిధ్వజం ॥ 6-119-67 (44412)
ఇతి బ్రువంఛాంతనవో దిధక్షురివ పాండవం ।
శక్తిం భీష్మః స పార్థాయ తతశ్చిక్షేప భారత ॥ 6-119-68 (44413)
తామస్య విశిఖైశ్ఛిత్త్వా త్రిధా త్రిభిరపాతయత్।
పశ్యతాం కురువీరాణాం సర్వేషాం తత్ర భారత ॥ 6-119-69 (44414)
చర్మాథాదత్త గాంగేయో జాతరూపపరిష్కృతం ।
ఖంగం చాన్యతరప్రేప్సుర్మృత్యోరగ్రే జయాయ వా ॥ 6-119-70 (44415)
తస్య తచ్ఛతధా చర్మ వ్యధమత్సాయకైస్తథా ।
రథాదనవరూఢస్య తదద్భుతమివాభవత్ ॥ 6-119-71 (44416)
తతో యుధిష్ఠిరో రాజా స్వాన్యనీకాన్యచోదయత్।
అభిద్రవత గాంగేయం మా వోఽస్తు భయమణ్వపి ॥ 6-119-72 (44417)
అథ తే తోమరైః ప్రాసైర్బాణౌఘైశ్చ సమంతతః।
పట్టసైశ్చ సునిస్త్రింశైర్నారాచైశ్చ తథా శితైః ॥ 6-119-73 (44418)
వత్సదంతైశ్చ భల్లైశ్చ తమేకమభిదుద్రువుః ।
సింహనాదస్తతో ఘోరః పాండవానామభూత్తదా ॥ 6-119-74 (44419)
తథైవ తవ పుత్రాశ్చ నేదుర్భీష్మజయైషిణః।
తమేకమభ్యరక్షంత సింహనాదాంశ్చ చక్రిరే ॥ 6-119-75 (44420)
తత్రాసీత్తుములం యుద్ధం తావకానాం పరైః సహ।
దశమేఽహని రాజేంద్ర భీష్మార్జునసమాగమే ॥ 6-119-76 (44421)
ఆసీద్ధోర ఇవావర్తో ముహూర్తముదధేరివ ।
సైన్యానాం యుధ్యమానానాం నిఘ్నతామితరేతరం ॥ 6-119-77 (44422)
అసౌంయరూపా పృథివీ శోణితాక్తాఽభవత్తదా।
సమం చ విషమం చైవ న ప్రాజ్ఞాయత కించన ॥ 6-119-78 (44423)
యోధానామయుతం హత్వా తస్మిన్స దశమేఽహని ।
అతిష్ఠదాహవే భీష్మో భిద్యమానేషు మర్మసు ॥ 6-119-79 (44424)
తతః సేనాముఖే తస్మిన్స్థితః పార్థో ధనుర్ధరః।
మధ్యేన కురుసైన్యానాం ద్రావయామాస వాహినీం ॥ 6-119-80 (44425)
`తత్రాద్భుతమపశ్యామ పాండవానాం పరాక్రమం।
ద్రావయామాసురిషుభిః సర్వాన్భీష్మపదానుగాన్ ॥' 6-119-81 (44426)
వయం శ్వేతహయాద్భీతాః కుంతీపుత్రాద్ధనంజయాత్।
పీడ్యమానాః శితైః శస్త్రైః ప్రాద్రవామ రణే తదా ॥ 6-119-82 (44427)
`పాండవైః పంచభిః సార్ధం సాత్యకేన చ ధన్వినా।
ధృష్టద్యుంనసుఖైః సర్వైః పాంచాలైశ్చ సమంతతఃక ॥ 6-119-83 (44428)
భిద్యమానాః శరైస్తీక్ష్ణైః సర్వే కార్ష్ణిపురోగమైః।
ద్రోణద్రౌణికృతైః సార్ధం సర్వే శల్యశలాదయః।
తావకాః సమరే రాజంజహుర్భీష్మం మహామృధే ॥' 6-119-84 (44429)
సౌవీరాః కితవాః ప్రాచ్యాఃప్రతీచ్యోదీచ్యమాలవాః।
అభీషాహాః శూరసేనాః శిబయోఽథ వసాతయః ॥ 6-119-85 (44430)
సాల్వాశ్రయాస్త్రిగర్తాశ్చ అంబష్ఠాః కేకయైః సహ।
ద్వాదశైతే జనపదాః శరార్తా వ్రణపీడితాః।
సంగ్రామే ప్రజహుర్భీష్మం యుధ్యమానాః కిరీటినా ॥ 6-119-86 (44431)
తతస్తమేకం బహవః పరివార్య సమంతతః ।
పరికాల్య కురూన్సర్వాఞ్శరర్షైరవాకిరన్ ॥ 6-119-87 (44432)
నిపాతయత గృహ్ణీత యుధ్యధ్వమవకృంతత।
ఇత్యాసీత్తుములః శబ్దో రాజన్భీష్మరథం ప్రతి ॥ 6-119-88 (44433)
నిహత్య సమరే రాజఞ్శతశోఽథ సహస్రశః ।
న తస్యాసీదనిర్భిన్నం గాత్రే ద్వ్యంగులమంతరం ॥ 6-119-89 (44434)
ఏవంభూతస్తవ పితా శరైర్విశకలీకృతః।
శితాగ్రైః ఫల్గునేనాజౌ ప్రాక్శిరాః ప్రాపతద్రథాత్ ॥ 6-119-90 (44435)
కించిచ్ఛేషే దినకరే పుత్రాణాం తవ పశ్యతాం ।
హాహేతి దివి దేవానాం పార్థివానాం చ భారత ॥ 6-119-91 (44436)
పతమానే రథాద్భీష్మే బభూవ సుమహాస్వనః ।
సంపతంతమభిప్రేక్ష్య మహాత్మానం పితామహం ॥ 6-119-92 (44437)
సహ భీష్మేణ సర్వేషాం ప్రాపతన్హృదయాని నః ।
స పపాత మహాబాహుర్వసుధామనునాదయన్ ॥ 6-119-93 (44438)
ఇంద్రధ్వజ ఇవోత్సృష్టః కేతుః సర్వధనుష్మతాం ।
ధరణీం న స పస్పర్శ శరసంఘైః సమావృతః ॥ 6-119-94 (44439)
శలతల్పే మహేష్వాసం శయానం పురుషర్షభం।
రథాత్ప్రపతితం చైనం దివ్యో భావః సమావిశత్ ॥ 6-119-95 (44440)
అభ్యవర్షచ్చ పర్జన్యః ప్రాకంపత చ మేదినీ ।
పతన్స దదృశే చాపి దక్షిణేన దివాకరం ॥ 6-119-96 (44441)
సంజ్ఞాం చోపాలభద్వీరః కాలం సంచింత్య భారత ।
అంతరిక్షే చ శుశ్రావ దివ్యా వాచః సమంతతః ॥ 6-119-97 (44442)
కథం మహాత్మా గాంగేయః సర్వశస్త్రభృతాం వరః ।
కాలకర్తా నరవ్యాఘ్రః సంప్రాప్తే దక్షిణాయనే ॥ 6-119-98 (44443)
స్థితోఽస్మీతి చ గాంగేయస్తచ్ఛ్రుత్వా వాక్యమబ్రవీత్।
ధారయిష్యాంయహం ప్రాణాన్పతితిఽపి మహీతలే ॥ 6-119-99 (44444)
ఉత్తరాయణమన్విచ్ఛన్సుగతిప్రతికాంక్షయా।
తస్య తన్మతమాజ్ఞాయ గహ్గా హిమవతః సుతాః ॥ 6-119-100 (44445)
మహర్షీన్హంసరూపేణ ప్రేషయామాస తత్ర వై।
తతస్తం ప్రతి తే హంసాస్త్వరితా మానసౌకసః ॥ 6-119-101 (44446)
ఆజగ్ముః సహితా ద్రష్టుం భీష్మం కురుపితామహం।
యత్ర శేతే నరశ్రేష్ఠః శరతల్పే పితామహః ॥ 6-119-102 (44447)
తే తు భీష్మం సమాసాద్య ఋషయో హంసరూపిణః ।
అపశ్యంఛరతల్పస్థం భీష్మం కురుకులోద్వహం ॥ 6-119-103 (44448)
తే తం దృష్ట్వా మహాత్మానం కృత్వా చాపి ప్రదక్షిణం।
గాంగేయం భరతశ్రేష్ఠం దక్షిణేన చ భాస్కరం ॥ 6-119-104 (44449)
ఇతరేతరమామంత్ర్య ప్రాహుస్తత్ర మనీషిణః ।
భీష్మః కథం మహాత్మా సన్సంస్థాతా దక్షిణాయనే ॥ 6-119-105 (44450)
ఇత్యుక్త్వా ప్రస్థితా హంసా దక్షిణామభితో దిశం।
సంప్రేక్ష్య వై మహాబుద్ధిశ్చింతయిత్వా చ భారత ॥ 6-119-106 (44451)
తానబ్రవీచ్ఛాంతనవో నాహం గంతా కథంచన ।
దక్షిణావర్త ఆదిత్యే ఏతన్మే మనసి స్థితం ॥ 6-119-107 (44452)
గమిష్యామి స్వకం స్థానమాసీద్యన్మే పురాతనం ।
ఉదగాయన ఆదిత్యే హంసాః సత్యం బ్రవీమి వః ॥ 6-119-108 (44453)
ధారయిష్యాంయహం ప్రాణానుత్తరాయణకాంక్షయా।
ప్రాణానాం చ సముత్సర్గ ఐశ్వర్యం నియతం మమ ॥ 6-119-109 (44454)
తస్మాత్ప్రాణాంధారయిష్యే ముమూర్షురుదగాయనే।
యశ్చ దత్తో వరో మహ్యం పిత్రా తేన మహాత్మనా ॥ 6-119-110 (44455)
ఛందతస్తే భవేన్మృత్యురితి తత్సత్యమస్తు మే।
ధారయిష్యే తతః ప్రాణానుత్సర్గే నియతే సతి ॥ 6-119-111 (44456)
ఇత్యుక్త్వా తాంస్తదా హంసాన్స శేతే శరతల్పగః ।
ఏవం కురూణాం పతితే శృంగే భీష్మే మహౌజసి ॥ 6-119-112 (44457)
పాండవాః సృంజయాశ్చైవ సింహనాదం ప్రచక్రిరే ।
తస్మిన్హతే మహాసత్వే భరతానాం పితామహే ॥ 6-119-113 (44458)
న కించిత్ప్రత్యపద్యంత పుత్రాస్తే భరతర్షభ ।
సంమోహశ్చైవ తుములః కరూణామభవత్తదా ॥ 6-119-114 (44459)
కృపదుర్యోధనముఖా నిఃశ్వస్య రురుదుస్తతః ।
విషాదాచ్చ చిరం కాలమతిష్ఠన్విగతేంద్రియాః ॥ 6-119-115 (44460)
దధ్యుశ్చైవ మహారాజ న యుద్ధే దధిరే మనః ।
ఊరుగ్రాహగృహీతాశ్చ నాభ్యధావంత పాండవాన్ ॥ 6-119-116 (44461)
అవధ్యే శంతనోః పుత్రే హతే భీష్మే మహౌజసి।
`దుఃఖార్తాస్తే తతో రాజన్కురూణాం పతయోఽభవన్ ।'
అభావ సహసా రాజన్కురురాజస్య తర్కితః ॥ 6-119-117 (44462)
హతప్రవీరాస్తు వయం నికృత్తాశ్చ శితైః శరైః ।
కర్తవ్యం నాభిజానీమో నిర్జితాః సవ్యసాచినా ॥ 6-119-118 (44463)
పాణడవాశ్చ జయం లబ్ధ్వా పరత్ర చ పరాం గతిం ।
సర్వే దధ్యుర్మహాశంఖఞ్శూరాః పరిఘవాహవః ॥ 6-119-119 (44464)
సోమకాశ్చ సపాంచాలాః ప్రాహృష్యంత జనేశ్వర ।
తతస్తూర్యసహస్రేషు నదత్సు స మహాబలః ॥ 6-119-120 (44465)
ఆస్ఫోటయామాస భృశం భీమసేనో ననాద చ।
సేనయోరుభయోశ్చాపి గాంగేయే నిహతే విభౌ ॥ 6-119-121 (44466)
సంన్యస్య విరాః శస్త్రాణి ప్రాధ్యాయంత సమంతతః ।
ప్రాక్రోశన్ప్రాద్రవంశ్చాన్యే జగ్ముర్మోహం తథాఽపరే ॥ 6-119-122 (44467)
క్షత్రం చాన్యేఽభ్యనిందంత భీష్మం చాన్యేఽభ్యపూజయన్।
ఋషయః పితరశ్చైవ ప్రశశసుర్మహావ్రతం ॥ 6-119-123 (44468)
భరతానాం చ యే పూర్వే తే చైనం ప్రశశంసిరే ।
మహోపనిషదం చైవ యోగమాస్థాయ విర్యవాన్ ॥ 6-119-124 (44469)
జపఞ్శాంతనవో ధీమాన్కాలాకాంక్షీ స్థితోఽభవత్ ॥ ॥ 6-119-125 (44470)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసయుద్ధే ఏకోనవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-119-26 ఆత్తమాత్తం గృహీతం గృహీతం ॥ 6-119-37 వ్యవసితం నిశ్చితం ॥ 6-119-38 నిధనే సమాప్తౌ ॥ 6-119-40 మునితేజసా వ్యాసప్రభావేన ॥ 6-119-61 అవ్యవచ్ఛిన్నాః సంతతాఃచ ॥ 6-119-66 మాఘమా కర్కటీ ప్రోక్తా తదపత్యం తు సేగవా । యథా మాఘమాం కర్కటీ మాతరం సేగవాస్తదపత్యాని కృంతంతి ఉదరస్థాన్యపత్యాని పృష్ఠం విదార్య వహిర్నర్గచ్ఛంతి తద్వదిత్యర్థః । తేన ప్రాణాపహారివేదనాజనకత్వం బామానాం నేదం శిఖండిబాణేషు సంభవతి । తేషాం మదంగే పుష్పతుల్యత్వాత్॥ 6-119-70 అగ్రే తేషాం। మృత్యోరితి చతుర్థ్యర్థే షష్ఠీ । మృత్యవే ఇత్యర్థః ॥ 6-119-86 ప్రాణపీడితా ఇతి కo ఘo పాఠః ॥ 6-119-97 కాలం మృత్యుం ॥ 6-119-104 దక్షిణేన దక్షిణమార్గస్థం భాస్కరం చ దృష్ట్వేత్యన్వయః ॥ 6-119-105 సంస్థాతా మరిష్యతి ॥ 6-119-109 ఐశ్వర్యం స్వసామర్థ్యం స్వచ్ఛందమృత్యుత్వాత్ ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 120
॥ శ్రీః ॥
6.120. అధ్యాయః 120
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
కురుపాండవైరన్యై రాజభిశ్చ భీష్మాభివాదనం ॥ 1 ॥ అర్జునేన భీష్మాయ బాణమయోపధానసమర్పణం ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-120-0 (44471)
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 6-120-0x (4240)
కథమాసంస్తదా యోధా హీనా భీష్మేణ సంజయ ।
బలినా దేవకల్పేన కౌమారబ్రహ్మచారిణా ॥ 6-120-1 (44472)
తదైవ నిహతాన్మన్యే కురూనన్యాంశ్చ పాండవైః ।
న ప్రాహరద్యదా భీష్మో ఘృణిత్వాద్ద్రుపదాత్మజం ॥ 6-120-2 (44473)
తతో దుఃఖతరం మన్యే కిమన్యత్ప్రభవిష్యతి ।
అద్యైవ నిహతం శ్రుత్వా పితరం మమ దుర్మతేః ॥ 6-120-3 (44474)
అశ్మసారమయం నూనం హృదయం మమ సంజయ ।
శ్రుత్వా వినిహతం భీష్మం శతధా యన్న దీర్యతే ॥ 6-120-4 (44475)
యదన్యన్నిహతేనాజౌ భీష్మేణ జయమిచ్ఛతా ।
చేష్టితం కురుసింహేన తన్మే కథయ సువ్రత ॥ 6-120-5 (44476)
పునఃపునర్న మృష్యామి హతం దేవవ్రతం రణే।
న హతో జామదగ్న్యేన దివ్యైరస్త్రైశ్చ యః పురా ॥ 6-120-6 (44477)
స హతో ద్రౌపదేయేన పాంచాల్యేన శిఖండినా । 6-120-7 (44478)
సంజయ ఉవాచ।
సాయాహ్నే న్యపతద్భూమౌ ధార్తరాష్ట్రాన్విషాదయన్ ॥ 6-120-7x (4241)
పాంచాలాన్హర్షయంశ్చైవ భీష్మః కురుపితామహః ।
స శేతే శరతల్పస్థో మేదినీమస్పృశంస్తదా ॥ 6-120-8 (44479)
భీష్మో రథాత్ప్రపతితః సంఛిన్నో బహుభిః శరైః ।
హాహేతి తుములః శబ్దో భూతానాం సమపద్యత ॥ 6-120-9 (44480)
సీమావృక్షే నిపతితే కురూణాం సమితింజయే ।
సేనయోరుభయో రాజన్క్షత్రియాన్భయమావిశత్ ॥ 6-120-10 (44481)
భీష్మం శాంతనవం దృష్ట్వా విశీర్ణకవచధ్వజం ।
కురవః పర్యవర్తంత పాండవాశ్చ విశాంపతే ॥ 6-120-11 (44482)
ఖం తమఃసంవృతమభూదాసీద్భానుర్గతప్రభః ।
రరాస పృథివీ చైవ భీష్మే శాంతనవే హతే ॥ 6-120-12 (44483)
అయం బ్రహ్మవిదాం శ్రేష్ఠో గతిర్బ్రహ్మవిదాం సదా।
ఇత్యభాషంత భూతాని శయానం పురుషర్షభం ॥ 6-120-13 (44484)
అయం పితరమాజ్ఞాయ కామార్తం శంతనుం పురా ।
ఊర్ధ్వరేతసమాత్మానం చకార పురుషర్షభః ॥ 6-120-14 (44485)
ఇతి స్మ శరతల్పస్థం భరతానాం పితామహం ।
ఋషయస్త్వభ్యభాషంత సహితాః సిద్ధచారణైః ॥ 6-120-15 (44486)
హతే శాంతనవే భీష్మే భరతానాం పితామహే ।
న కించిత్ప్రత్యపద్యంత పుత్రాస్తవ హి మారిష ॥ 6-120-16 (44487)
విషణ్ణవదనాశ్చాసన్హతశ్రీకాశ్చ భారత ।
అతిష్ఠన్వ్రీడితాశ్చైవ హ్రియా యుక్తా హ్యధోముఖాః ॥ 6-120-17 (44488)
పాండవాశ్చ జయం లబ్ధ్వా సంగ్రామశిరసి స్థితాః ।
సర్వే దధ్యుర్మహాశంఖాన్హేమజాలపరిష్కృతాన్ ॥ 6-120-18 (44489)
హర్షాత్తూర్యసహస్రేషు వాద్యమానేషు చానఘ ।
అపశ్యామ మహారాజ భీమసేనం మహాబలం ॥ 6-120-19 (44490)
విక్రీడమానం కౌంతేయం హర్షేణ మహతా యుతం।
నిహత్య తరసా శత్రుం మహాబలసమన్వితం ॥ 6-120-20 (44491)
సంమోహశ్చాపి తుములః కురూణామభవత్తతః ।
కర్ణదుర్యోధనౌ చాపి నిఃశ్వసేతాం ముహుర్ముహుః ॥ 6-120-21 (44492)
తథా నిపాతితే భీష్మే కౌరవాణాం పితామహే ।
హాహాభూతమభూత్సర్వం నిర్మర్యాదమవర్తత ॥ 6-120-22 (44493)
దృష్ట్వా చ పతితం భీష్మం పుత్రో దుఃశాసనస్తవ।
ఉత్తమం జవమాస్థాయ ద్రోణానీకభుపాద్రవత్ ॥ 6-120-23 (44494)
భ్రాత్రా ప్రస్థాపితో వీరః స్వేనానీకేన దంశితః।
ప్రయయౌ పురుషవ్యాఘ్రః స్వసైన్యమభిహర్షయన్ ॥ 6-120-24 (44495)
తమాయాంతమభిప్రేక్ష్య కురవః పర్యవారయన్।
దుఃశాసనం మహారాజ కిమయం వక్ష్యతీతి చ ॥ 6-120-25 (44496)
తతో ద్రోణాయ నిహతం భీష్మమాచష్ట కౌరవః ।
ద్రోణస్తదాఽప్రియం శ్రుత్వా ముమోహ భరతర్షభ ॥ 6-120-26 (44497)
స సంజ్ఞాముపలభ్యాశు భారద్వాజః ప్రతాపవాన్ ।
నివారయామాస తదా స్వాన్యనీకాని మారిష ॥ 6-120-27 (44498)
వినివృత్తాన్కురూందృష్ట్వా పాండవాపి స్వసైనికాన్।
రథైః శీఘ్రాశ్వసంయుక్తైః సమంతాత్పర్యవారయన్ ॥ 6-120-28 (44499)
నివృత్తేషు చ సైన్యేషు పారంపర్యేణ సర్వశః ।
నిర్ముక్తకవచాః సర్వే భీష్మమీయుర్నరాధిపాః ॥ 6-120-29 (44500)
వ్యుపరంయ తతో యుద్ధాద్యోధాః శతసహస్రశః ।
ఉపతస్థుర్మహాత్మానం ప్రజాపతిమివామరాః ॥ 6-120-30 (44501)
తే తు భీష్మం సమాసాద్య శయానం భరతర్షభం ।
అభివాద్యావతిష్ఠంత పాండవాః కురుభిః సహ ॥ 6-120-31 (44502)
అథ పాండూన్కురూంశ్చైవ ప్రణిపత్యాగ్రతః స్థితాన్ ।
అభ్యభాషత ధర్మాత్మా భీష్మః శాంతనవస్తదా ॥ 6-120-32 (44503)
స్వాగతం వో మహాభాగాః స్వాగతం వో మహారథాః ।
తుష్యామి దర్శనాచ్చాహం యుష్మాకమమరోపమాః ॥ 6-120-33 (44504)
అభినంద్య స తానేవం శిరసా లంబతాఽబ్రవీత్ ।
`పరపార్శ్వే తవ సుతాన్స్థితానుద్వీక్ష్య భారత।'
శిరో మే లంబతేఽత్యర్థముపధానం ప్రదీయతాం ॥ 6-120-34 (44505)
తతో నృపాః సమాజహ్రుస్తనూని చ మృదూని చ ।
ఉపధానాని ముఖ్యాని నైచ్ఛత్తాని పితామహః ॥ 6-120-35 (44506)
అథాబ్రవీన్నరవ్యాఘ్రః ప్రసహన్నివ తాన్నృపాన్ ।
నైతాని వీరశయ్యాసు యుక్తరూపాణి పార్థివాః ॥ 6-120-36 (44507)
తతో వీక్ష్య నరశ్రేష్ఠమభ్యభాషత పాండవం ।
ధనంజయం దీర్ఘబాహుం సర్వలోకమహారథం ॥ 6-120-37 (44508)
ధనంజయ మహాబాహో శిరో మే తాత లంబతే।
దీయతాముపధానం వై యద్యుక్తమిహ మన్యసే ॥ 6-120-38 (44509)
సంజయ ఉవాచ। 6-120-39x (4242)
సమారోప్య మహచ్చాపమభివాద్య పితామహం।
నేత్రాభ్యామశ్రుపూర్ణాభ్యామిదం వచనమబ్రవీత్ ॥ 6-120-39 (44510)
ఆజ్ఞాపయ కురుశ్రేష్ఠ సర్వశస్త్రభృతాం వర।
ప్రేష్యోఽహం తవ దుర్ధర్ష క్రియతాం కిం పితామహ ॥ 6-120-40 (44511)
తమబ్రవీచ్ఛాంతనవః శిరో మే తాత లంబతే । 6-120-41b`దీయతాముపధానం మే యద్యుక్తమిహ మన్యసే'
ఉపధానం కురుశ్రేష్ఠ ఉపధేహి మమార్జున ॥ 6-120-41 (44512)
వీరశయ్యానురూపం వై శీఘ్రం వీర ప్రయచ్ఛ మే ।
త్వం హి పార్థ సమర్థో వై శ్రేష్ఠః సర్వధనుష్మతాం ॥ 6-120-42 (44513)
క్షత్రధర్మస్య వేత్తా చ బుద్ధిసత్వగుణాన్వితః ।
ఫల్గునోఽపి తథేత్యుక్త్వా వ్యవసాయం పరంజయః ॥ 6-120-43 (44514)
గృహ్యానుమంత్ర్య గాండీవం శరాన్సన్నతపర్వణః ।
అనుమాన్య మహాత్మానం భరతానాం మహారథం ॥ 6-120-44 (44515)
త్రిభిస్తీక్ష్ణైర్మహావేగైరుదగృహ్ణాచ్ఛిరః శరైః ।
అభిప్రాయే తు విదితే ధర్మాత్మా స్వయసాచినా ॥ 6-120-45 (44516)
అతుష్యద్భరతశ్రేష్ఠో భీష్మో ధర్మార్థతత్త్వవిత్ ।
ఉపధానేన దత్తేన ప్రత్యనందద్ధనంజయం ॥ 6-120-46 (44517)
ప్రాహ సర్వాన్సముద్వీక్ష్య భరతాన్భారతం ప్రతి।
కుంతీపుత్రం యుధాం శ్రేష్ఠం సుహృదాం ప్రీతివర్ధనం ॥ 6-120-47 (44518)
శయనస్యానురూపం మే పాండవోపహితం త్వయా।
యద్యన్యథా ప్రపద్యేథాః శపేయం త్వామహం పురా ॥ 6-120-48 (44519)
ఏవమేవ మహాబాహో ధర్మేషు పరితిష్ఠతా।
స్వప్తవ్యం క్షత్రియేణాజౌ శరతల్పగతేన వై ॥ 6-120-49 (44520)
ఏవముక్త్వా తు బీభత్సుం సర్వాంస్తానబ్రవీద్వచః ।
రాజ్ఞశ్చ రాజపుత్రాంశ్చ పాండవైరభిసంవృతాన్ ॥ 6-120-50 (44521)
పశ్యధ్వముపధానం మే పాణడవేనాభిసంధితం ।
శయేయమస్యాం శయ్యాయాం యావదావర్తనం రవేః ॥ 6-120-51 (44522)
యే తదా ధారయిష్యంతి తే చ ప్రేక్ష్యంతి మాం నృపాః।
దిశం వైశ్రవణాక్రాంతాం యదా గంతా దివాకరః ॥ 6-120-52 (44523)
నూనం సప్తాశ్వయుక్తేన రథేనోత్తమతేజసా ।
రక్ష్యేఽహం వై మమ ప్రాణాన్సుహృదః సుప్రియానివ ॥ 6-120-53 (44524)
పరిఖాః ఖన్యతామత్ర మమావసదనే నృపాః ।
ఉపాసిష్యే వివస్వంతమేవం శరశతాచితః ।
ఉపారమధ్వం సంగ్రామాద్వైరముత్సృజ్య పార్థివాః ॥ 6-120-54 (44525)
స·ంజయ ఉవాచ। 6-120-55x (4243)
ఉపాతిష్ఠన్నథో వైద్యాః శల్యోద్ధరణకోవిదాః।
సర్వోపకరణైర్యుక్తాః కుశలైః సాధుశిక్షితాః ॥ 6-120-55 (44526)
తాందృష్ట్వా జాహ్నవీపుత్రః ప్రోవాచ తనయం తవ ।
దత్తదేయా విసృజ్యంతాం పూజయిత్వా చికిత్సకాః ॥ 6-120-56 (44527)
ఏవంగతే మయేదానీం వైద్యైః కార్యమిహాస్తి కిం।
క్షత్రధర్మే ప్రశస్తాం హి ప్రాప్తోఽస్మి పరమాం గతిం ॥ 6-120-57 (44528)
నైష ధర్మో మహీపాలాః శరతల్పగతస్య మే ।
ఏభిరేవ శరైశ్చాహం దగ్ధవ్యోఽగ్నౌ నరాధిపాః ॥ 6-120-58 (44529)
తచ్ఛ్రుత్వా వచనం తస్య పుత్రో దుర్యోధనస్తవ।
వైద్యాన్విసర్జయామాస పూజయిత్వా యథార్హతః ॥ 6-120-59 (44530)
తతస్తే విస్మయం జగ్ముర్నానాజనపదేశ్వరాః ।
స్థితిం ధర్మే పరాం దృష్ట్వా భీష్మస్యామితతేజసః ॥ 6-120-60 (44531)
ఉపధానం తతో దత్త్వా పితుస్తే మనుజేశ్వరాః ।
సహితాః పాండవాః సర్వే కురవశ్చ మహారథాః ॥ 6-120-61 (44532)
ఉపగంయ మహాత్మానం శయానం శయనే శుభే ॥ 6-120-62 (44533)
తేఽభివాద్య తతో భీష్మం కృత్వా చ త్రిఃప్రదక్షిణం।
విధాయ రక్షాం భీష్మస్య సర్వ ఏవ సమంతతః ॥ 6-120-63 (44534)
వీరాః స్వశిబిరాణ్యేవ ధ్యాయంతః పరమాతురాః ।
నివేశాయాభ్యుపాగచ్ఛన్సాయాహ్నే రుధిరోక్షితాః ॥ 6-120-64 (44535)
నివిష్టాన్పాండవాంశ్చైవ ప్రీయమాణాన్మహారథాన్ ।
భీష్మస్య పతనం దృష్ట్వా ఉపగంయ మహాబలః ॥ 6-120-65 (44536)
ఉవాచ మాధవః కాలే ధర్మపుత్రం యుధిష్ఠిరం ।
దిష్ట్యా జయసి కౌరవ్య దిష్ట్యా భీష్మో నిపాతితః ॥ 6-120-66 (44537)
అవధ్యో మానుషైరేవ సత్యసంధో మహారథః ।
అథవా దైవతైః సార్ధం సర్వశాస్త్రస్య పారగః ॥ 6-120-67 (44538)
త్వాం తు చక్షుర్హణం ప్రాప్య దగ్ధో ఘోరేణ చక్షుష । 6-120-68 (44539)
సంజయ ఉవాచ।
ఏవముక్తో ధర్మరాజః ప్రత్యువాచ జనార్దనం ॥ 6-120-68x (4244)
తవ ప్రసాదాద్విజయః క్రోధాత్తవ పరాజయః ।
త్వం హి నః శరణం కృష్ణ భక్తానామభయంకరః ॥ 6-120-69 (44540)
అనాశ్చర్యో జయస్తేషాం యేషాం త్వమసి కేశవ ।
రక్షితా సమరే నిత్యం నిత్యం చాపి హితే రతః ॥ 6-120-70 (44541)
సర్వథా త్వాం సమాసాద్య నాశ్చర్యమితి మే మతిః। 6-120-71 (44542)
సంజయ ఉవాచ।
ఏవముక్తః ప్రత్యువాచ స్మయమానో జనార్దనః।
తవైవైతద్యుక్తరూపం వచనం పార్థివోత్తమ ॥ ॥ 6-120-71x (4245)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి దశమదివసే వింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-120-11 పర్యవర్తంత పరివృతవంతః ॥ 6-120-17 వ్రీడితాః వ్రీడావంతః । వ్రీడా చాన్యతః। హ్రీశ్చాకార్యకరణాత్ ॥ 6-120-29 పారంపర్యేణ క్రమేణ॥ 6-120-34 ఉపధానం ఉపబర్హం ॥ 6-120-38 ఇహ వీరశయ్యాయాం ॥ 6-120-43 వ్యవసాయముచితోద్యోగం ॥ 6-120-45 అన్వగృహ్ణాత్ అవతష్టంభే ॥ 6-120-48 ఉపహితం ఉపధానీయం దత్తం॥ 6-120-53 విమోక్ష్యేఽహం తదా ప్రాణాన్ ఇతి ఝo పాఠః ॥ 6-120-54 మమావసదనే మన్నివాసస్థానే ॥ 6-120-68 చక్షుషా హంతీతి తథా తం। దృష్టిమాత్రేణ హననక్షమం ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 121
॥ శ్రీః ॥
6.121. అధ్యాయః 121
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
తృషార్తేన భీష్మేణ పానీయయాచనం ॥ 1 ॥ రాజభిః కలశేనానీతే జలే భీష్మేణ తన్నిందనపూర్వకమర్జునంప్రతి యాచనం ॥ 2 ॥ అర్జునేన పర్యన్యాస్త్రేణ భూమింభిత్త్వోత్థాపితసలిలధారయా భీష్మస్య తృష్ణాశమనం ॥ 3 ॥ భీష్మేణ దుర్యోధనంప్రతి అర్జునప్రశంసనపూర్వకం పాండవైః సహ శమోపదేశః ॥ 4 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-121-0 (44543)
సంజయ ఉవాచ। 6-121-0x (4246)
వ్యుష్టాయాం తు మహారాజ శర్వర్యాం సర్వపార్థివాః।
పాండవా ధార్తరాష్ట్రాశ్చ ఉపాతిష్ఠన్పితామహం ॥ 6-121-1 (44544)
తం వీరశయనే వీరం శయానం కురుసత్తమ।
అభివాద్యోపతస్థుర్వై క్షత్రియాః క్షత్రియర్షభం ॥ 6-121-2 (44545)
కన్యాశ్చందనచూర్ణైశ్చ లాజైర్మాల్యైశ్చ సర్వశః ।
అవాకిరంఛాంతనవం తత్ర గత్వా సహస్రశః ॥ 6-121-3 (44546)
స్త్రియో వృద్ధాస్తథా బాలాః ప్రేక్షకాశ్చ పృథగ్జనాః ।
సమభ్యయుః శాంతనవం భూతానీవ తమోనుదం ॥ 6-121-4 (44547)
తూర్యాణి శతసంఖ్యాని తథైవ నటనర్తకాః।
శిల్పినశ్చ తథాఽఽజగ్ముః కురువృద్ధం పితామహం ॥ 6-121-5 (44548)
ఉపాగంయ చ రాజేంద్ర సన్నహాన్విప్రముచ్య తే।
ఆయుధాని చ నిక్షిప్య సహితాః కురుపాండవాః ॥ 6-121-6 (44549)
అన్వాసంత దురాధర్షం దేవవ్రతమరిందమం।
అన్యోన్యం ప్రీతిమంతస్తే యథాపూర్వం యథావయః ॥ 6-121-7 (44550)
సా పార్థివశతాకీర్ణా సమితిర్భీష్మశోభితా।
శుశుభే భారతీ దీప్తా దివీవాదిత్యమండలం ॥ 6-121-8 (44551)
విబభౌ చ నృపాణాం సా గంగాసుతముపాసతాం।
దేవానామివ దేవేశం పితామహముపాసతాం ॥ 6-121-9 (44552)
భీష్మస్తు వేదనాం ధైర్యాన్నిగృహ్య భరతర్షభ ।
అభితప్తః శరైశ్చైవ నాతిహృష్టమనాఽబ్రవీత్ ॥ 6-121-10 (44553)
శరాభితప్తకాయో హి శస్త్రసంపాతమూర్చ్ఛితః ।
పానీయమిత సంప్రేక్ష్య రాజ్ఞస్తాన్ప్రత్యభాషత ॥ 6-121-11 (44554)
తతస్తే క్షత్రియా రాజన్నుపాజహ్రుః సమంతతః ।
భక్ష్యానుచ్చావచాన్రాజన్వారికుంభాంశ్చ శీతలాన్ ॥ 6-121-12 (44555)
ఉపానీతం తు పానీయం దృష్ట్వా శాంతనవోఽబ్రవీత్।
న మేఽద్య సేవితుం యోగ్యా భోగాః కేవలమానుషాః ॥ 6-121-13 (44556)
అపక్రాంతో మనుష్యేభ్యః శరశయ్యాం గతో హ్యహం।
ప్రతీక్షమాణస్తిష్ఠామి నివృత్తిం శశిసూర్యయోః ॥ 6-121-14 (44557)
` సంజయ ఉవాచ। 6-121-15x (4247)
ఏవముక్త్వా తదోవాచ భీష్మః శరశతైశ్చితః।
పయః పాస్యామి గోపాలా గోమయం న తు గోమయం।
గోపయేనాగ్నివర్ణేన గోమయం న తు గోమయం ॥' 6-121-15 (44558)
ఏవముక్త్వా శాంతనవో నిందన్వాక్యేన పార్థివాన్।
అర్జునం ద్రష్టుమిచ్ఛామీత్యభ్యభాషత భారత ॥ 6-121-16 (44559)
అథోపేత్య మహాబాహురభివాద్య పితామహం ।
అతిష్ఠత్ప్రాంజలిః ప్రహ్వః కిం కరోమీతి చాబ్రవీత్ ॥ 6-121-17 (44560)
తం దృష్ట్వా పాండవం రాజన్నభివాద్యాగ్రతః స్థితం।
అభ్యభాషత ధర్మాత్మా భీష్మః ప్రీతో ధనంజయం ॥ 6-121-18 (44561)
దహ్యతీవ శరీర మే సంవృతస్య తవేషుభిః।
మర్మాణి పరిదూయంతే ముఖం చ పరిశుష్యతి ॥ 6-121-19 (44562)
వేదనార్తశరీరస్య ప్రయచ్ఛాపో మమార్జున।
త్వం హి శక్తో మహేష్వాస దాతుమాపో యథావిధి ॥ 6-121-20 (44563)
సంజయ ఉవాచ। 6-121-21x (4248)
అర్జునస్తు తథేత్యుక్త్వా రథమారుహ్య వీర్యవాన్।
అధిజ్యం బలవత్కృత్వా గాండీవం వ్యాక్షిపద్ధనుః ॥ 6-121-21 (44564)
తస్య జ్యాతలనిర్ఘోషం విస్ఫూర్జితమివాశనేః ।
విత్రేసుః సర్వభూతాని సర్వే శ్రుత్వా చ పార్థివాః ॥ 6-121-22 (44565)
తతః ప్రదక్షిణం కృత్వా రథేన రథినాం వరః।
శయానం భరతశ్రేష్ఠం సర్వశస్త్రభృతాం వరం ॥ 6-121-23 (44566)
సంధాయ చ శరం దీప్తమభిమంత్ర్య స పాండవః।
పర్జన్యాస్త్రేణ సంయోజ్య సర్వలోకస్య పశ్యతః॥ 6-121-24 (44567)
అవిధ్యత్పృథివీం పార్థః పార్శ్వే భీష్మస్య దక్షిణే ।
ఉత్పపాత తతో ధారా వారిణో విమలా శుభా ॥ 6-121-25 (44568)
శీతస్యామృతకల్పస్య దివ్యగంధరసస్య చ ।
అతర్పయత్తతః పార్థః శీతయా జలధారయా ॥ 6-121-26 (44569)
భీష్మం కురూణామృషభం దివ్యం దివ్యపరాక్రమం ।
కర్మణా తేన పార్థస్య శక్రస్యేవ వికుర్వతః ॥ 6-121-27 (44570)
విస్మయం పరమం జగ్ముస్తతస్తే వసుధాధిపాః ।
తత్కర్మ ప్రేక్ష్య బీభత్సోరతిమానుషవిక్రమం ॥ 6-121-28 (44571)
సంప్రావేపంత కురవో గావః శీతార్దితా ఇవ।
విస్మయాచ్చోత్తరీయాణి వ్యావిధ్యన్సర్వతో నృపాః ॥ 6-121-29 (44572)
శంఖదుందుభినిర్ఘోషస్తుములః సర్వతోఽభవత్।
తృప్తః శాంతనవశ్చాపి రాజన్బీభత్సుమబ్రవీత్ ॥ 6-121-30 (44573)
సర్వపార్థివవీరాణాం సన్నిధౌ పూజయన్నివ ।
నైతచ్చిత్రం మహాబాహో త్వయి కౌరవనందన ॥ 6-121-31 (44574)
కథితో నారదేనాసి పూర్వర్షిరమితద్యుతే ।
వాసుదేవసహాయస్త్వం మహత్కర్మ కరిష్యసి ॥ 6-121-32 (44575)
యన్నోత్సహతి దేవేంద్రః సహ దేవైరపి ధ్రువం ।
విదుస్త్వాం నిధనం పార్థ సర్వక్షత్రస్య తద్విదః ॥ 6-121-33 (44576)
ధనుర్ధరాణామేకస్త్వం పృథివ్యాం ప్రవరో నృషు ॥ 6-121-34 (44577)
మనుష్యా జగతి శ్రేష్ఠాః పక్షిణాం పతగేశ్వరః।
సరితం సాగరః శ్రేష్ఠో గౌర్వరిష్ఠా చతుష్పదాం ॥ 6-121-35 (44578)
ఆదిత్యస్తేజసాం శ్రేష్ఠో గిరీణాం హిమవాన్వరః ।
జాతీనాం బ్రాహ్మణః శ్రేష్ఠః శ్రేష్ఠస్త్వమసి ధన్వినాం ॥ 6-121-36 (44579)
న వై శ్రుతం ధార్తరాష్ట్రేణ వాక్యం
మయోచ్యమానం విదురేణ చైవ।
ద్రోణేన రామేణ జనార్దనేన
ముహుర్ముహుః సంజయేనాపి చోక్తం ॥ 6-121-37 (44580)
పరీతబుద్ధిర్హి విసంజ్ఞకల్పో
దుర్యోధనో న చ తచ్ఛ్రద్దధాతి।
స శేష్యతే వై నిహతశ్చిరాయ
శాస్త్రాతిగో భీమబలాభిభూతః ॥ 6-121-38 (44581)
సంజయ ఉవాచ। 6-121-39x (4249)
ఏతచ్ఛ్రుత్వా తద్వచః కౌరవేంద్రో
దుర్యోధనో దీనమనా బభూవ।
తమబ్రవిచ్ఛాంతనవోఽభివీక్ష్య
నిబోధ రాజన్భవ వీతమన్యుః ॥ 6-121-39 (44582)
దృష్టం దుర్యోధనైతత్తే యథా పార్థేన ధీమతా।
జలస్య ధారా జనితా శీతస్యామృతగంధినః ॥ 6-121-40 (44583)
ఏతస్య కర్తా లోకేఽస్మిన్నాన్యః కశ్చన విద్యతే।
ఆగ్నేయం వారుణం సౌంయం వాయవ్యమథ వైష్ణవం ॥ 6-121-41 (44584)
ఐంద్రం పాశుపతం బ్రహ్మం పారమేష్ఠ్యం ప్రజాపతేః ।
ధాతుస్త్వష్టుశ్చ సవితుర్వైవస్వతమథాపి వా॥ 6-121-42 (44585)
సర్వస్మిన్మానుషే లోకే వేత్త్యేకో హి ధనంజయః।
కృష్ణో వా దేవకీపుత్రో నాన్యో వేదేహ కశ్చన ॥ 6-121-43 (44586)
అశక్యః పాండవస్తాత యుద్ధే జేతుం కథంచన ।
అమానుషాణి కర్మాణి యస్యైతాని మహాత్మనః ॥ 6-121-44 (44587)
తేన సత్వవతా సంఖ్యే శూరేణాహవశోభినా ।
జిష్ణునా సమరే రాజన్సంధిర్భవతు మా చిరం ॥ 6-121-45 (44588)
యావత్కృష్ణో మహాబాహుః స్వాధీనః కురుసత్తమ।
తావత్పార్థేన శూరేణ సంధిస్తే తాత యుజ్యతాం ॥ 6-121-46 (44589)
యావన్న తే చమూః సర్వాః శరైః సన్నతపర్వభిః ।
నాశయత్యర్జునస్తావత్సంధిస్తే తాత య్రుజ్యతాం ॥ 6-121-47 (44590)
యావత్తిష్ఠంతి సమరే హతశేషాః సహోదరాః ।
నృపాశ్చ బహవో రాజంస్తావత్సంధిః ప్రయుజ్యతాం ॥ 6-121-48 (44591)
న నిర్దహతి తే యావత్క్రోధదీప్తేక్షణశ్చమూం ।
యుధిష్ఠిరో రణే తావత్సంధిస్తే తాత యుజ్యతాం ॥ 6-121-49 (44592)
నకులః సహదేవశ్చ భీమసేనశ్చ పాండవః।
యావచ్చమూం మహారాజ నాశయంతి న సర్వశః ॥ 6-121-50 (44593)
తావత్తే పాండవైర్వీరైః సౌహార్దం మమ రోచతే।
యుద్ధం మదంతమేవాస్తు తాత సంశాంయ పాండవైః ॥ 6-121-51 (44594)
ఏతత్తే రోచతాం వాక్యం యదుక్తోఽసి మయాఽనఘ।
ఏతత్క్షమమహం మన్యే తవ చైవ కులస్య చ ॥ 6-121-52 (44595)
త్యక్త్వా మన్యుం వ్యుపశాంయస్వ పార్థైః
పర్యాప్తమేతద్యత్కృతం ఫల్గునేన ।
భీష్మస్యాంతాదస్తు వః సౌహృదం చ
జీవంతు శేషాః సాధు రాజన్ప్రసీద ॥ 6-121-53 (44596)
రాజ్యస్యార్దం దీయతాం పాండవానా-
మింద్రప్రస్థం ధరమరాజోఽభియాతు।
మా మిత్రధ్రుక్పార్థివానాం జఘన్యః
పాపాం కీర్తిం ప్రాప్స్యసే కౌరవేంద్ర॥ 6-121-54 (44597)
మమావసానాచ్ఛాంతిరస్తు ప్రజానాం
సంగచ్ఛంతాం పాండవాః ప్రీతిమంతః।
పితా పుత్రం మాతులం భాగినేయో
భ్రాతా చైవ భ్రాతరం ప్రైతు రాజన్ ॥ 6-121-55 (44598)
న చేదేవం ప్రాప్తకాలం వచో మే
మోహావిష్టః ప్రతిపత్స్యస్యబుద్ధ్యా ।
తప్స్యస్యంతే ఏతదంతాః స్థ సర్వే
సత్యామేతాం భారతీమీరయామి ॥ 6-121-56 (44599)
సంజయ ఉవాచ। 6-121-57x (4250)
ఏతద్వాక్యం సౌహృదాదాపగేయో
మధ్యే రాజ్ఞాం భారతం శ్రావయిత్వా।
తూష్ణీమాసీచ్ఛల్యసంతప్తమర్మా
యోజ్యాత్మానం వేదనాం సంనియంయ ॥ 6-121-57 (44600)
ధర్మార్థసహితం వాక్యం శ్రుత్వా హితమనామయం ।
నారోచయత పుత్రస్తే ముమూర్షురివ భేషజం ॥ ॥ 6-121-58 (44601)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ఏకవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః ।
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-121-4 పృధగ్జనాః ప్రాకృతా జనాః। భూతాని ప్రాణినో గంధర్వాదీని వా। తమోనుదం సూర్యం ॥ 6-121-19 పరిదూయంతే పరితప్యంతే ॥ 6-121-27 వికుర్వతో విశేషేణ కుర్వతః ॥ 6-121-29 వ్యావిధ్యన్భ్రామితవంతః ॥ 6-121-33 నిధనం నిధనహేతుః। తద్విదో దేవరహస్యజ్ఞాః ॥ 6-121-35 జగతి భూలోకే ॥ 6-121-52 క్షేమమితి పాఠే హితం ॥ 6-121-53 ఫల్గునేన యత్కృతం ఏతదేతావదేవ పర్యాప్తమస్తు। చశబ్దాదేతావతాం భ్రాతౄణామంతాదపీతి ॥ 6-121-57 యోజ్యయోగధారణాయుక్తం కృత్వా ॥ 6-121-58 ధర్మార్థేతి శ్లోకః ఝo పుస్త ఏవాస్తి ॥భీష్మపర్వ - అధ్యాయ 122
॥ శ్రీః ॥
6.122. అధ్యాయః 122
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
అపగతేషు రాజసు కర్ణేన రసహి భీష్మమేత్య తదభివాదనం ॥ 1 ॥ భీష్మేణ కర్ణం ప్రతి తస్య కుంతీసుతత్వోక్త్యా పాండవైః సహ సంగమచోదనా ॥ 2 ॥ కర్ణేన సయుక్తికం పాండవైః సంగమస్య దుష్కరత్వమభిధాయ భీష్మక్షమాపనపూర్వకం స్వావాసగమనం ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-122-0 (44602)
సంజయ ఉవాచ। 6-122-0x (4251)
తతస్తే పార్థివాః సర్వే జగ్ముః స్వానాలయాన్పునః ।
తూష్ణీంభూతే మహారాజ భీష్మే శంతనునందనే ॥ 6-122-1 (44603)
శ్రుత్వా తు నిహతం భీష్మం రాధేయః పురుషర్షభః ।
ఈషదాగతసంత్రాసస్త్వరయోపజగామ హ ॥ 6-122-2 (44604)
స దదర్శ మహాత్మానం శరతల్పగతం తదా।
జన్మశయ్యాగతం వీరం కార్తికేయమివ ప్రభుం ॥ 6-122-3 (44605)
నిమీలితాక్షం తం వీరం సాశ్రుకంఠస్తదా వృషా ।
అభ్యేత్య పాదయోస్తస్య నిపపాత మహాద్యుతిః ॥ 6-122-4 (44606)
రాధేయోఽహం కురుశ్రేష్ఠ నిత్యమక్షిగతస్తవ ।
ద్వేభ్యోఽత్యంతమనాగాః సన్నితి చైనమువాచ హ ॥ 6-122-5 (44607)
తచ్ఛ్రుత్వా కురువృద్ధో హి శరైః సంవృతలోచనః।
రహితం ధిష్ణ్యమాలోక్య సముత్సార్య చ రక్షిణః ॥ 6-122-6 (44608)
పితేవ పుత్రం గాంగేయః పరిరభ్యైకపాణినా ।
శనైరుద్వీక్ష్య సస్నేహమిదం వచనమబ్రవీత్ ॥ 6-122-7 (44609)
న విప్రియం మమైవేహ యత్స్పర్ధేథా మయా సహ ।
యది మాం నాధిగచ్ఛేథా న తే శ్రేయో ధ్రువం భవేత్ ॥ 6-122-8 (44610)
కౌంతేయస్త్వం న రాధేయో న తవాధిరథః పితా।
సూర్యజస్త్వం మహాబాహో విదితో నారదాన్మయా ॥ 6-122-9 (44611)
కృష్ణద్వైపాయనాచ్చైవ తేజసా చ న సంశయః ।
న చ ద్వేషోస్తి మే తాత త్వయి సత్యం బ్రవీమి తే ॥ 6-122-10 (44612)
తేజోవధనిమిత్తం తు పరుషం త్వాహమబ్రువం।
అకస్మాత్పాండవాన్హి త్వం ద్విషసీతి మతిర్మమ ॥ 6-122-11 (44613)
యేనాసి బహుశో రాజ్ఞా చోదితః సూతనందన ।
జాతోఽసి ధర్మలోపేన తతస్తే బుద్ధిరీదృశీ ॥ 6-122-12 (44614)
నీచాశ్రయాన్మత్సరేణ ద్వేషిణీ గుమినామపి ।
తేనాసి బహుశో రూక్షం శ్రావితః కురుసంసది ॥ 6-122-13 (44615)
జానామి సమరే వీర్యం శత్రుభిర్దుఃసహం భువి ।
బ్రహ్మణ్యతాం చ శౌర్యం చ దానే చ పరమాం స్థితిం ॥ 6-122-14 (44616)
న త్వయా సదృశః కశ్చిత్పురుషేష్వమరోపమ।
కులభేదభయాచ్చాహం సదా పరుషముక్తవాన్ ॥ 6-122-15 (44617)
ఇష్వస్త్రే భారసంధానే లాఘవేఽస్త్రబలే తథా ।
సదృశః ఫల్గునేనాసి కృష్ణేన చ మహాత్మనా ॥ 6-122-16 (44618)
కర్ణ కాశిపురం గత్వా త్వయైకేన ధనుష్మతా ।
కన్యార్థే కురురాజస్య రాజానో మృదితా యుధి ॥ 6-122-17 (44619)
తథా చ బలవాన్రాజా జరాసంధో దురాసదః।
సమరే సమరశ్లాఘిన్న త్వయా సదృశోఽభవత్॥ 6-122-18 (44620)
బ్రహ్మణ్యః సత్త్వయోధీ చ తేజసా చ బలేన చ ।
దేవగర్భసమః సంఖ్యే మనుష్యైరధికో యుధి ॥ 6-122-19 (44621)
వ్యపనీతోఽద్య మన్యుర్మే యస్త్వాం ప్రతి పురా కృతః ।
దైవం పురుషకారేణ న శక్యమతివర్తితుం ॥ 6-122-20 (44622)
సోదర్యాః పాండవా వీరా భ్రాతరస్తేఽరిసూదన।
సంగచ్ఛ తైర్మహాబాహో మమ చేదిచ్ఛసి ప్రియం ॥ 6-122-21 (44623)
మయా భవతు నిర్వృత్తం వైరమాదిత్యనందన ।
పృథివ్యాం సర్వరాజానో భవంత్వద్య నిరామయాః ॥ 6-122-22 (44624)
కర్ణ ఉవాచ। 6-122-23x (4252)
జానాంయేవ మహాబాహో సర్వమేతన్న సంశయః।
యథా వదసి మే భీష్మ కౌంతేయోఽహం న సూతజః ॥ 6-122-23 (44625)
అవకీర్ణస్త్వహం కుంత్యా సూతేన చ వివర్ధితః।
భుక్త్వా దుర్యోధనైశ్వర్యం న మిథ్యా కర్తుముత్సహే ॥ 6-122-24 (44626)
వసుదేవసుతో యద్వత్పాండవాయ దృఢవ్రతః ।
వము చైవ శరీరం చ పుత్రదారం తథా యశః ॥ 6-122-25 (44627)
సర్వం దుర్యోధనస్యార్థే త్యక్తం మే భూరిదక్షిణ ।
మా చైతద్వ్యాధిమరణం క్షత్రం స్యాదితి కౌరవ ॥ 6-122-26 (44628)
కోపితాః పాండవా నిత్యం మయాఽశ్రిత్య సుయోధనం ।
అవశ్యభావీ హ్యర్థోఽయం యో న శక్యో నివర్తితుం ॥ 6-122-27 (44629)
దైవం పురుషకారేణ కో వివర్తితుముత్సహేత్।
పృథివీక్షయసంశీని నిమిత్తాని పితామహ ॥ 6-122-28 (44630)
భవద్భిరుపలబ్ధాని కథితాని చ సంసది ।
పాండవా వాసుదేవశ్చ విదితా మమ సర్వశః॥ 6-122-29 (44631)
అజేయాః పురుషైరన్యైరితి తంశ్చోత్సహామహే।
విజయిష్యే రణే పాండూనితి మే నిశ్చితః మనః ॥ 6-122-30 (44632)
న చ శక్యమవస్రష్టుం వైరమేతత్సుదారుణం ।
ధనంజయేన యోత్స్యేఽహం స్వధర్మప్రీతమానసః ॥ 6-122-31 (44633)
అనుజానీష్వ మాం తాత యుద్ధాయ కృతనిశ్చయం ।
అనుజ్ఞాతస్త్వయా వీర యుధ్యేయమితి మే మతిః ॥ 6-122-32 (44634)
దురుక్తం విప్రతీపం వా రభసాచ్చాపలాత్తథా ।
యన్మయేహ కృతం కించిత్తన్మే త్వం క్షంతుమర్హసి ॥ 6-122-33 (44635)
భీష్మ ఉవాచ। 6-112-34x (4253)
న చేచ్ఛక్యమవస్రష్టుం వైరమేతత్సుదారుణం।
అనుజానామి కర్ణ త్వాం యుధ్యస్వ స్వర్గకాంయయా ॥ 6-122-34 (44636)
నిర్మన్యుర్గతసంరంభః కృతకర్మా రణే స్మ హ।
యథాశక్తి యథోత్సాహం సతాం వృత్తేషు వృత్తవాన్ ॥ 6-122-35 (44637)
అహం త్వామనుజానామి యదిచ్ఛసి తదాప్నుహి ।
క్షత్రధర్మజితాఁల్లోకానవాప్స్యసి ధనంజయాత్ ॥ 6-122-36 (44638)
యుధ్యస్వ నిరహంకారో బలవీర్యవ్యపాశ్రయః ।
ధర్ంయాద్ధి యుద్ధాదధికం క్షత్రియస్య న విద్యతే ॥ 6-122-37 (44639)
ప్రశమే హి కృతో యత్నః సుమహాన్సుచిరం మయా।
న చైవ శకితః కర్తుం యతో ధర్మస్తతో జయః ॥ 6-122-38 (44640)
సంజయ ఉవాచ। 6-122-39x (4254)
ఇత్యుక్తవతి గాంగేయే అభివాద్యోపమంత్ర్య చ।
రాధేయో రథమారుహ్య ప్రాయాత్తవ సుతం ప్రతి ॥ 6-122-39 (44641)
` వైశంపాయన ఉవాచ। 6-122-40x (4255)
ఇత్యేతద్బహువృత్తాంతం భీష్మపర్వాఖిలం మయా।
శృణ్వతే తే మహారాజ ప్రోక్తం పాపహరం శుభం ॥ 6-122-40 (44642)
యః శ్రావయేత్సదా రాజన్బ్రాహ్మణాన్వేదపారగాన్ ।
శ్రద్ధావంతశ్చ యే చాపి శ్రోష్యంతి మనుజా భువి ॥ 6-122-41 (44643)
విధూయ సర్వపాపాని విహాయాంతే కలేవరం ।
ప్రయాంతి తత్పదం విష్ణోర్యత్ప్రాప్య న నివర్తతే ॥ 6-122-42 (44644)
తస్మాత్సర్వప్రయత్నేన భారతం భరతర్షభ।
శృణుయాత్సిద్ధిమన్విచ్ఛన్నిహ వాముత్ర మానవః ॥ 6-122-43 (44645)
భోజనం భోజయేద్విప్రాన్గంధమాల్యైరలంకృతాన్ ।
భీష్మపర్వణి రాజేంద్ర దద్యాత్పానీయముత్తమం ॥' ॥ 6-122-44 (44646)
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే శతసాహస్త్ర్యాం సంహితాయాం వైయాసిక్యాం భీష్మపర్వణి భీష్మవధపర్వణి ద్వావింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః ॥ ॥ సమాప్తం భీష్మవధపర్వ భీష్మపర్వ చ ।
------------
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-122-1xa అస్యానంతరం ద్రోణపర్వ భవిష్యతి। 6-122-1xb తస్యాయమాద్యః శ్లోకః। 6-122-1xc తమప్రతిమసత్వౌజోబలవీర్యపరాక్రమం। 6-122-1xb హతం దేవవ్రతం శ్రుత్వా పాంచాల్యేన శిఖండిన ॥ 6-122- 6-122-3 జన్మశయ్యాగతం జన్మకాలే శరశయ్యాగతం। శరజన్మత్వాత్ ॥ 6-122-12 యేనాసీతి సార్ధశ్లోకః ఝo పుస్తక ఏవాస్తి ॥ 6-122-15 పురుషేషు మానుషేషు ॥ 6-122-18 త్వయా సదృశో నాభవత్ త్వయా జిత ఇత్యర్థః । ఇయం కథా రాజధర్మే। అనేన నాగాయుతబలత్వం కర్ణస్య సూచితం ॥ 6-122-19 యుధి సంప్రహారే ॥ 6-122-22 నిర్వృత్తం సమాప్తం ॥ 6-122-24 అవకీర్ణస్త్యక్తః ॥ 6-122-28 నివర్తితుం నివర్తయితుం ॥ 6-122-30 పాండూనర్జునం విహాయ చతురః । అర్జునేన యోత్స్యే అన్యాన్విజేష్యే ఇతి భావః ॥ 6-122-33 విప్రతీపం విరుద్ధం ॥ ఇదం భీష్మపర్వ కుంభఘోణస్థేన టీo ఆర్o కృష్ణాచార్యేణ టీo ఆర్o వ్యాసాచార్యేణ చ ముంబయ్యాం నిర్ణయసాగరముద్రాయంత్రే ముద్రాపితం । శకాబ్దాః 1829 సన 1907
