7-1-0 (44647) శ్రీవేదవ్యాసాయ నమః। 7-1-0x (4256) నారాయణం నమస్కృత్య నరం చైవ నరోత్తమం। దేవీం సరస్వతీం వ్యాసం తతో జయముదీరయేత్॥ 7-1-1 (44648) జనమేజయ ఉవాచ। 7-1-1x (4257) తమప్రతిమసత్వౌజోబలవీర్యపరాక్రమం। హతం దేవవ్రతం శ్రుత్వా పాంచాల్యేన శిఖండినా॥ 7-1-1 (44649) ధృతరాష్ట్రస్తతో రాజా శోకవ్యాకూలలోచనః। కిమచేష్టత విప్రర్షే హతే పితాx వీర్యవాన్॥ 7-1-2 (44650) తస్య పుత్రో హి భగవాన్భీష్భద్రోణముఖై రథైః। పమజిత్య మహేష్వాసాన్పాండవ రాజ్యమిచ్ఛతి॥ 7-1-3 (44651) తస్మిన్హా తు భగవన్కతౌ సర్వధనుష్మతాం। యదచేష్టత కౌరవస్తన్మే బ్రూహి తపౌధన॥ 7-1-4 (44652) వైశంపాయన ఉవాచ। 7-1-5x (4258) నిహతం పితరం శ్రుత్వా ధృతరాష్ట్రో జనాధిపః। లేభే న శాంతిం కౌరవ్యశ్చింతాశౌకపరాయణః॥ 7-1-5 (44653) తత్వ చింతయతో దుఃఖమనిశం పార్థివస్య తత్। ఆజగామ విశుద్ధాత్మా పునర్గావల్గణిస్తదా॥ 7-1-6 (44654) `వ్యాసప్రసాదాద్విజ్ఞాయ సర్వం వృత్తాంతముత్తమం। సైనికానాం చ సర్వేషాం సేనయోరుభయోస్తదా'॥ 7-1-7 (44655) శిబిరాత్సంజయం ప్రాప్తం నిశి నాగాహ్వయం పురం। ఆభ్వికేయో మాహారజ ధృతరాష్ట్రోఽన్వపృచ్ఛత॥ 7-1-8 (44656) శ్రుత్వా భీష్మస్య నిధనమప్రహృష్టమనా భృశం। పుత్రాణాం జయమాకాంక్షన్విలలాపాతురో యథా॥ 7-1-9 (44657) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-1-10x (4259) సంశోచ్య తు మహాత్మానం భీష్మం భీమపరాక్రమం। కిమకార్షుఃపరం తాత కురవః కాలచోదితాః॥ 7-1-10 (44658) తస్మిన్వినిహతే శూరే దురాధర్షే మహాత్మని। కిం ను స్విత్కురవోఽకార్షుర్నిమగ్నాః శోకసాగరే॥ 7-1-11 (44659) తదుదీర్ణం మహత్సైన్యం త్రైలోక్యస్యాపి సంజయ। భయముత్పాదయేత్తీవ్రం పాండవానాం మహాత్మనాం॥ 7-1-12 (44660) కో హి దౌర్యోధనే సైన్యే పుమానాసీన్మహారథః। యం ప్రాప్య సమరే వీరా న త్రస్యంతి మహాభయే॥ 7-1-13 (44661) దేవవ్రతే తు నిహతే కురూణామృషభే తదా। కిమకార్షుర్నృపతయస్తన్మమాచక్ష్వ సంజయా॥ 7-1-14 (44662) సంజయ ఉవాచ। 7-1-15x (4260) శృణు రాజన్నేకమనా వచనం బ్రువతో మమ। యత్తే పుత్రాస్తదాకార్షుర్హతే దేవవ్రతే మృధే॥ 7-1-15 (44663) నిహతే తు తదా భీష్మే రాజన్సత్యపరాక్రమే। తావకాః పాండవేయాశ్చ ప్రాధ్యాయంత పృథక్పృథక్॥ 7-1-16 (44664) విస్మితాశ్చ ప్రహృష్టాశ్చ క్షత్రధర్మం నిశాంయ తే। స్వధర్మం నిందమానాస్తే ప్రమిపత్య మహాత్మనే॥ 7-1-17 (44665) శయనం కల్పయామాసుర్భీష్మాయామితకర్మణే। సోపధానం నరవ్యాఘ్ర శరైః సన్నతపర్వభిః॥ 7-1-18 (44666) విధాయ రక్షాం భీష్మాయ సమాభాష్య పరస్పరం। అనుమాన్య చ గాంగేయం కృత్వా చాపి ప్రదక్షిణం॥ 7-1-19 (44667) క్రోధసంరక్తనయనాః సమవేత్య పరస్పరం। పునర్యుద్ధాయ నిర్జగ్ముః క్షత్రియాః కాలచోదితాః॥ 7-1-20 (44668) తతస్తూర్యనినాదైశ్చ భేరీణాం నినదేన చ। తావకానామనీకాని పరేషాం చ వినిర్యయుః॥ 7-1-21 (44669) వ్యావృత్తేఽర్యంణి రాజేంద్ర పతితే జాహ్నవీసుతే। అమర్పవశమాపన్నాః కాలోపహతచేతసః॥ 7-1-22 (44670) అనాదృత్య వచః పథ్యం గాంగేయస్య మహాత్మనః। నిర్యయుర్భరతశ్రేష్టాః శస్త్రాణ్యాదాయ సత్వరాః॥ 7-1-23 (44671) మోహాత్తవ సపుత్రస్య వధాచ్ఛాంతనవస్య చ। కౌరవా ంనృత్యునాఽఽహూతాః సహితాః సర్వరాజభిః॥ 7-1-24 (44672) అజావయ ఇవాగోపా వనే శ్వాపదసంకులే। `కర్ణకర్ణేతి చాక్రందంఛేషా భారత పార్థివాః'। భృశముద్విగ్నమనసో హీనా దేవవ్రతేన తే॥ 7-1-25 (44673) పతితే భరతశ్రేష్ఠే బభూవ కురువాహినీ। ద్యౌరివాపేతనక్షత్రా హీనం ఖమివ వాయునా॥ 7-1-26 (44674) విపన్నసస్యేవ మహీ వాక్చైవాసంస్కృతా యథా। ఆసురీవ యథా సేనా నిగృహీతే నృపే వలౌ॥ 7-1-27 (44675) విధవేవ వారారోహా శుష్కతోయేవ నింనగా। వృకైరివ వనే రుద్ధా పృపతీ హతయూథపా॥ 7-1-28 (44676) శరభాఽఽహతసింహేవ మహతీ గిరికందరా। సా సేనా భరతశ్రేష్ఠే పతితే జాహ్నవీసుతే॥ 7-1-29 (44677) విష్వగ్వాతాహతిశుబ్ధా నౌరివాసీన్మహార్ణవే। వలిభిః పాండవైర్వీరైర్లబ్ధలక్షైర్భృశార్దితా॥ 7-1-30 (44678) సా తదాసీద్భృశం సేనా వ్యాకులాశ్వరథద్విపా। విపన్నభూయిష్ఠనరా కృపణా ధ్వస్తమానసా॥ 7-1-31 (44679) తస్యాం త్రస్తా నృపతయః సైనికాశ్చ పృథగ్విధాః। పాతాల ఇవ మజ్జంతో హీనా దేవవ్రతేన తే। 7-1-32 (44680) కర్ణస్య కురవోఽస్మార్షుః స హి దేవవ్రతోపమః। సర్వశస్త్రభృతాం శ్రేష్ఠం రోచమానమివాతిథిం॥ 7-1-33 (44681) బంధుమాపద్గతస్యేవ తమేవోపాగమన్మనః। చుక్రుశుః కర్మకర్ణేతి తత్ర భారత పార్థివాః॥ 7-1-34 (44682) రాధేయం హితమస్మాకం సూతపుత్రం తనుత్యజం। స హి నాబుధ్యత తదా దశాహాని మహాయశాః॥ 7-1-35 (44683) సామాత్యబంధుః కర్ణో వై తమానయత మాచిరం। భీష్ణేణ హి మహాబాహుః సర్వక్షత్రస్య పశ్యతః॥ 7-1-36 (44684) రథేషు గణ్యమానేషు బలవిక్రమశాలిషు। శంఖ్యాతోఽర్ధరథః కర్ణో ద్విగుణః సన్నరర్షభః॥ 7-1-37 (44685) రథాతిరక్షసంఖ్యాయాం యోఽగ్రణీః శూరసంభతః। సాసురానపి దేవేశాన్రణే యో యోద్ధుమృత్సహేత్॥ 7-1-38 (44686) స తు తేనైవ కోపేన రాజన్గాంగేయముక్తవాన్। త్వయి జీకతే కౌరవ్య నాహం యోత్స్యే కదాచన। 7-1-39 (44687) త్వయా తు పాండవేయేషు నిహతేషు మహామృధే। దుర్యోధనమనుజ్ఞాప్య వనం యాస్యామి కౌరవ॥ 7-1-40 (44688) హతే వా త్వయి పార్థైస్తు యుధి స్వర్గముపేయుషి। హంతాస్ంయేకరథేనైవ కృత్స్నాన్వాన్మన్యసే రథా॥ 7-1-41 (44689) ఏవముక్త్వా మహాబాహుర్దశాహాన్యేక ఏవ స। నాయుధ్యత తతః కర్ణః పుత్రస్య తవ సంయతే॥ 7-1-42 (44690) భీష్మః సమరవిక్రాంతః పాండవేయస్య భారత। జఘాన సమరే యోధానసంఖ్యేయపరాక్రమః॥ 7-1-43 (44691) తస్మింస్తు నిహతే శూరే సత్యసంధే మహౌజసి। త్వత్సుతాః వర్ణమస్మార్పుస్తర్తుకామా ఇవ ప్లవం॥ 7-1-44 (44692) తావకాస్తవ పుత్రాశ్చ సహితాః సర్వరాజభిః। హా కర్ణ ఇతి చాక్రందన్కాలోఽయమితి అబ్రవన్॥ 7-1-45 (44693) ఏవం తే స్మ హి రాధేయం సూతపుత్రం నతxxxx చుక్రుశుః సహితా యోధాxxxxxxxxxxx॥ 7-1-46 (44694) జామదగ్న్యాభ్యనుజ్ఞాతమస్త్రే దుర్వారపౌరుషం। అగమన్నో మనః కర్ణం బంధుమాత్యయికేష్వివ॥ 7-1-47 (44695) స హి శక్తో రణే రాజఞ్స్త్రాతుమస్మాన్మహాభయాత్॥ త్రిదశానివ గోవిందః సతతం సుమహాభయాత్॥ 7-1-48 (44696) వైశంపాయన ఉవాచ। 7-1-49x (4261) తథా తు సంజయం కర్ణం కీర్తయంతం పునః పునః। ఆశీవిషవదుచ్ఛ్వస్య ధృతరాష్ట్రోఽబ్రవీదిదం॥ 7-1-49 (44697) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-1-50x (4262) యత్తద్వైకర్తనం కర్ణమగమద్వో మనస్తదా। ఉప్యరక్షత్స రాధేయః సూతపుత్రస్తనుత్యజః॥ 7-1-50 (44698) అపి తన్న మృషాకార్షీత్కచ్చిత్సత్యపరాక్రమః। సంభాంతానాం తదార్తానాం త్రస్తానాం త్రాణమిచ్ఛతాం॥ 7-1-51 (44699) అపి తత్పూరయాంచక్రే ధనుర్ధరవరో యుధి। యత్తద్వినిహతే భీష్మే కౌరవాణామపాకృతం॥ 7-1-52 (44700) తత్ఖండం పూరయన్కర్ణః పరేషామాదధద్భయం। స హి వై పురుషవ్యాఘ్రో లోకే సంజయ కథ్యతే॥ 7-1-53 (44701) 7-1-54 (44702) ఆర్తానాం బాంధవానాం చ క్రందతాం చ విశేషతః। పరిత్యజ్య రణే ప్రాణాంస్తత్త్రాణార్థం చ శర్మ చ। కృతవాన్మమ పుత్రాణాం జయాశాం సఫలామపి॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-1-1 సత్యం xxx మహత్యపి దుఃఖకారణే వైకల్యరాహిత్యం। ఓజో xxమం వలxxxవలం శరీరదార్ఢ్యం। 5-1- 5-1- 5-1- 5-1- 5-1- 5-1- 5-1- 5-1- 5-1- 5-1- 5-1-

7-2-0 (44703) సంజయ ఉవాచ। 7-2-0x (4263) హతం భీష్మమథాధిరథిర్విదిత్వా భిన్నాం నావం వారిధావత్యగాధే। సోదర్యవద్వ్యసనాత్సూతపుత్రః సంతారయిష్యంస్తవ పుత్రస్య సేనాం॥ 7-2-1 (44704) శ్రుత్వా తు కర్ణః పురుషేంద్రమచ్యుతం నిపాతితం శాంతనవం మహారథం। అథోపయాయాత్సహసారికర్షణో ధనుర్ధరాణాం ప్రవరస్తదా నృప॥ 7-2-2 (44705) హతే తు రథసత్తమే పరైర్నిమజ్జతీం నావమివార్ణవే కురూన్। పితేవ పుత్రాంస్త్వరితోఽభ్యయాత్తతః సంతారయిష్యంస్తవ పుత్రస్య సేనాం॥ 7-2-3 (44706) సంమృజ్య దివ్యం ధనురాతతజ్యం స రామదత్తం రిపుసంఘహంతా। బాణాంశ్చ కాలానలవాయుకల్పానుల్లాలయన్వాక్యమిదం బభాషే। 7-2-4 (44707) కర్ణ ఉవాచ। యస్మింధృతిర్బుద్ధిపరాక్రమౌజః సత్యం స్మృతిర్వీరగుణాశ్చ సర్వే। అస్త్రాణి దివ్యాన్యథ సంనతిహ్రీః ప్రియా చ వాగనసూయా చ భీష్మే॥ 7-2-4x (4264) సదా కృతజ్ఞే ద్విజశత్రుఘాతకే సనాతనం చంద్రమసీవ లక్ష్మీః। స చేత్ప్రశాంతః పరవీరహంతా మన్యే హతానేవ చ సర్వవీరాన్॥ 7-2-5 (44708) నేహ ధ్రువం కిఙ్చన జాతు విద్యతే। లోకే హ్యస్మిన్కర్మణోఽనిత్యయోగాత్। సూర్యోదయే కో హి విముక్తసఙ్శయో భావం కుర్వీతార్యమహావ్రతే హతే॥ 7-2-6 (44709) వసుప్రభావే వసువీర్యసంభవే గతే వసూనేవ వసుంధరాధిపే। వసూని పుత్రాంశ్చ వసుంధరాం తథా కురూంశ్చ శోచధ్వమిమాం చ వాహినీం॥ 7-2-7 (44710) సంజయ ఉవాచ। 7-1-8x (4265) మహాప్రభావే వరదే నిపాతితే లోకేశ్వరే శాస్తరి చామితౌజసి। పరాజితేషు భరతేషు దుర్మనాః కర్ణో భృశం న్యశ్వసదశ్రు వర్తయన్॥ 7-2-8 (44711) ఇదం చ రాధేయవచో నిశంయ సుతాశ్చ రాజంస్తవ సైనికాశ్చ హ। పరస్పరం చుక్రుశురార్తిజం ముహుస్తదాశ్రు నేత్రైర్ముముచుశ్చ శబ్దవత్॥ 7-2-9 (44712) ప్రవర్తమానే తు పునర్మహాహవే విగాహ్యమానాసు చమూషు పార్థివైః। అథాబ్రవీద్ధర్షకరం తదా వచో రథర్పభాన్సర్వమహారథర్షభః॥ 7-2-10 (44713) జగత్యనిత్యే సతతం ప్రధావతి ప్రచింతయన్నస్థిరమద్య లక్షయే। భవత్సు తిష్ఠత్స్విహ పాతితో మృధే నిరిప్రకాశః కురుపుంగవః కథం॥ 7-2-11 (44714) నిపాతితే శాంతనవే మహారథే దివాకరే భూతలమాస్థితే యథా। న పార్థివాః సోఢుమలం ధనంజయం గిరిప్రవోఢారమివానిలం ద్రుమాః॥ 7-2-12 (44715) హతప్రధానం త్విదమార్తరూపం పరైర్హతోత్సాహమనాథమద్య వై। మర్యా కుఖ్ణాం పరిపాల్యమాహవే బలం యథా తేన మహాత్మనా తథా॥ 7-2-13 (44716) సమాహితే చాత్మని భారమీదృశం జగత్తథాఽనిత్యమిదం చ లక్షయే। నిపాతితం చాహవశౌండమాహఖే కథం ను కుర్యామహమీదృశే భయం॥ 7-2-14 (44717) అహం తు తాన్కురువృషభానజిహ్మగైః ప్రవేశయన్యమసదనం చరన్రణే। యశః పరం జగతి విభావ్య వర్తితా పరైర్హతో భువి శయితాథవా పునః॥ 7-2-15 (44718) యుధిష్ఠిరో ధృతిమతిసత్యసత్వవాన్ వృకోదరో గజశతతుల్యవిక్రమః। తథార్జునస్త్రిదశవరాత్మజో యువా న తద్బలం సుజయమిహామరైరపి॥ 7-2-16 (44719) యమౌ రణే యత్ర యమోపమౌ బలే ససాత్యకిర్యత్ర చ దేవకీసుతః। న తద్బలం కాపురుషోఽభ్యుపేయివాన్నివర్తతే భృత్యుముఖాదివాసుభృత్॥ 7-2-17 (44720) తపోఽభ్యుదీర్ణం తపసైవ బాధ్యతే బలం బలేనైవ తథా మనస్విభిః। మనశ్చ మే శత్రునివారణే ధ్రుం స్వరక్షణే చాచలవద్వ్యవస్థితం॥ 7-2-18 (44721) ఏవం చైషాం బాధమానః ప్రభావం గత్వైవాహం తాంజయాంయద్య సూత। మిత్రద్రోహో మర్షణీయో న మేఽయం భగ్నే సైన్యే యః సమేయాత్స మిత్రం॥ 7-2-19 (44722) కర్తాస్ంయేతత్సత్పురుషార్యకర్మ త్యక్త్వా ప్రాణాననుయాస్యామి భీష్మం। సర్వాన్సంఖ్యే శత్రుశంఘాన్హనిష్యే హతస్తైర్వా వీరలోకం ప్రపత్స్యే॥ 7-2-20 (44723) సంప్రాక్రుష్టే రుదితస్త్రీకుమారే పరాహతే పౌరుషే ధార్తరాష్ట్రే। మయా కృత్యమితి జానామి సూత తస్మాద్రాజ్ఞస్త్వద్య శత్రూన్విజేష్యే॥ 7-2-21 (44724) కురూన్రక్షన్పాండుపుత్రాంజిఘాంసంస్త్యక్త్వా ప్రాణాన్ఘోరరూపే రణేఽస్మిన్। సర్వాన్సంఖ్యే శత్రుసంఘాన్నిహత్య దాస్యాంయహం ధర్మxxxxxxxx 7-2-22 (44725) నిబధ్యతాం మే కవచం విచిత్రం హైమం శుభ్రం మణిరత్నావభాసి। శిరస్త్రాణం చార్కసమానభాసం ధనుః శరాంశ్చాగ్నివిపాహికల్పాన్॥ 7-2-23 (44726) ఉపాసంగాన్పోడశ యోజయంతు ధనూంపి దివ్యాని తథాఽఽహరంతు। అసీంశ్చ శక్తీశ్చ గదాశ్చ గుర్వీః శంఖం చ జాంబూనదచిత్రనాలం॥ 7-2-24 (44727) ఇమాం రౌక్మీం నాగకక్ష్యాం విచిత్రాం ధ్వజం జైత్రం దివ్యమిందీవరాంకం। శ్లక్ష్ణైర్వస్త్రైర్విప్రమృజ్యానయంతు చిత్రాం మాలాం చారుబద్ధాం సలాజాం॥ 7-2-25 (44728) అశ్వానగ్ర్యాన్పాండురాభ్రప్రకాశాన్ పుష్టాన్స్నాతాన్మంత్రపూతాభిరద్భిః। తప్తైర్భాండైః కాంచనైరభ్యుపేతాన్ శీఘ్రాఞ్శీఘ్రం సూతపుత్రానయస్వ॥ 7-2-26 (44729) రథం చాగ్ర్యం హేమమాలావనద్ధం రత్నైశ్చిత్రం సూర్యచంద్రప్రకాశైః। ద్రవ్యైర్యుక్తం సంప్రహారోపపన్నైర్బాహైర్యుక్తం తూర్ణమావర్తయస్వ॥ 7-2-27 (44730) చిత్రాణి చాపాని చ వేగవంతి జ్యాశ్చోత్తమాః సన్నహనోపపన్నాః। తూణాంశ్చ పూర్ణాన్మహతః శరాణామాసాద్య గాత్రావరణాని చైవ॥ 7-2-28 (44731) ప్రాయాత్రికం చానయతాశు సర్వం పూర్ణం కాంత్యా వీరకాంస్యాం చ హైమం। ఆనీయ మాలామవబధ్య చాంగే ప్రవాదయంత్వాశు జయాయ భేరీః॥ 7-2-29 (44732) ప్రయాహి మూతాశు యతః కిరీటీ వృకోదరో ధర్మసుతో యమౌ చ। తాన్వా హనిష్యామి సమేత్య సంఖ్యే భీష్మో యథైష్యామి హతో ద్విషద్భిః॥ 7-2-30 (44733) యస్మిన్రాజా సత్యధృతిర్యుధిష్ఠిరః సమాస్థితో భీమసేనార్జునౌ చ। వాసుదేవః సాత్యకిః సృంజయాశ్చ మన్యే బలం తదజయ్యం మహీపైః॥ 7-2-31 (44734) తం చేన్మృత్యుః సర్వహరోఽభిరక్షేత్సదాఽప్రమత్తః సమరే కిరీటినం। తథాపి హంతాస్మి సమేత్య సంఖ్యే యాస్యామి వా భీష్మముఖో యమాయ॥ 7-2-32 (44735) న త్వేవాహం న గమిష్యామి తేషాం మధ్యే శరాణాం తత్ర చాహం బ్రవీమి। మిత్రద్రుహో దుర్బలభక్తయో యే పాపాత్మానో న మమైతే సహాయాః॥ 7-2-33 (44736) సంజయ ఉవాచ। 7-2-34x (4266) సమృద్ధిమంతం రథముత్తమం దృఢం సకూబరం హేమపరిష్కృతం శుభం। పతాకినం వాతజవైర్హయోత్తమైర్యుక్తం సమాస్థాయ యయౌ జయాయ॥ 7-2-34 (44737) సంపూజ్యమానః కురుభిర్మహాత్మా రథర్షభో దేవగణైర్యథేంద్రః। యయౌ తదాయోధనముగ్రధన్వా యత్రావసానం భరతర్షభస్య॥ 7-2-35 (44738) వరూథినా మహతా సధ్వజేన సువర్ణముక్తామణిరత్నమాలినా। సదశ్వయుక్తేన రథేన కర్ణో మేఘస్వనేనార్క ఇవామితౌజాః॥ 7-2-36 (44739) హుతాశనాభః స హుతాశనప్రభే శుభః శుభే వై స్వరథే ధనుర్ధరః। స్థితో రరాజాధిరథిర్మహారథః స్వయం విమానే సురరాడివాస్థితః॥ ॥ 7-2-37 (44740) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి ద్వితీయోఽధ్యాయః॥ 2 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-2-1 5-2- 5-2- 5-2- 5-2- 5-2- 5-2- 5-2- 5-2- 5-2- 5-2- 5-2-

7-1-0 (44741) సంజయ ఉవాచ। 7-1-0x (4267) శరవల్పే మహాత్మానం శయానమమితౌజసం। మహాశతసమూంహన సముద్రమివ శోషితం॥ 7-1-1 (44742) దృష్ట్వా పితామహం భీష్మం సర్వక్షత్రాంతకం గురుం। దివ్యైరస్త్రైర్మహేష్వాసం పాతితం సవ్యసాచినా। జయాణా తవ పుత్రాణాం సంభగ్నా శర్మ వర్మ చ॥ 7-1-2 (44743) అపాxణామివ ద్వీపమగాధే గాధమిచ్ఛతాం। స్తోతమా యామునేనేవ శరౌఘేణ పరిప్లుతం॥ 7-1-3 (44744) మహాంతమివ మైనాకమహార్యం భువి పాతితం। తxxxయుతమివాదిత్యం శక్రస్యేవామృతం హృతం॥ 7-1-4 (44745) శతక్రతుభివాచింత్యం పురా వృత్రేణా నిర్జితం। మహోనం సర్వసైన్యస్య యుధి భీష్మం నిపాతితం॥ 7-1-5 (44746) కకుదం సర్వసైన్యానాం లక్ష్మ సర్వధనుష్మతాం। ధనంతయశరైర్వ్యాప్తం పితరం తే మహావ్రతం। 7-1-6 (44747) తం వీరశయనే వీరం శయానం పురుషర్పభం। భీష్మమాధిరథిర్దృష్ట్వా భరతానాం పితామహం॥ 7-1-7 (44748) ప్రస్కంద్య స రథాత్తూర్ణం శోకమోహపరిప్లుతః। `పద్య్భామేవ జగామార్తో బాష్పవ్యాకులలోచనః'॥ అభివాద్యాంజలిం బద్ధ్వా వందమానోఽభ్యభాషత॥ 7-1-8 (44749) కర్ణోఽహమస్మి భద్రం తే వద మామభి భారత। పుణ్యయా క్షేమయా వాచా చక్షుషా చావలోకయ॥ 7-1-9 (44750) న నూనం సుకృతస్యేహ ఫలం కశ్చిత్సమశ్నుతే। యత్ర ధర్మపరో వృద్ధః శేతే భువి భవానిహ॥ 7-1-10 (44751) కోశసంచయనే మంత్రే వ్యూహే ప్రహరణేషు చ। నాహమన్యం ప్రపశ్యామి కురూణాం కురుపుంగవ॥ 7-1-11 (44752) బుద్ధ్యా విశుద్ధయా యుక్తో యః కురూంస్తారయేద్భయాత్। యోధాంస్త్వమప్లువే హిత్వా పితులోకం గమిష్యసి॥ 7-1-12 (44753) అద్యప్రభృతి సంక్రుద్ధా వ్యాఘ్రా ఇవ మృగక్షయం। పాండవా భరతశ్రేష్ఠ కరిష్యంతి కురుక్షయం॥ 7-1-13 (44754) అద్య గాండీవధోపేణ వీర్యజ్ఞాః సవ్యసాచినః। కురవః సంత్రసిష్యంతి వజ్రఘోషాదివాసురాః॥ 7-1-14 (44755) అద్య గాండీవముక్తానామశనీనామివ xxxః। త్రాసయిష్యతి బాణానాం కురూనన్యాంశ్చ పథిxx 7-1-15 (44756) సమిద్ధోఽగ్నిర్యథా వీర మహాజ్వాలో ద్రుమాందxxxత్। ధార్తరాష్ట్రాః ఇధక్ష్యంతి తథా బాణాః కిరీటిxx 7-1-16 (44757) యేన యేన ప్రసరతో వాయ్వగ్నీ సహితౌ వనే। తేన తేన ప్రదహతో భూరిగుల్మతృణద్రుమాన్॥ 7-1-17 (44758) యాదృశోఽగ్నిః సముద్భూతస్తాదృక్పార్థో న సంశయః। యథా వాయుర్నరవ్యాఘ్ర తథా కృష్ణో సంశయః॥ 7-1-18 (44759) xxదతః పాంచజన్యస్య రసతో గాండివస్య చ। శ్రుత్వా సర్వాణి సైన్యాని త్రాసం యాస్యంతి భారత। 7-1-19 (44760) కపిధ్వజస్యోత్పతతో రథస్యామిత్రకర్శినః। శబ్దం సోఢుం న శక్ష్యంతి త్వామృతే వీర పార్థివాః॥ 7-1-20 (44761) కో హ్యర్జునం యోధయితుం త్వదన్యః పార్థివోఽర్హతి। యస్య దివ్యాని కర్మాణి ప్రవదంతి మనీషిణః। 7-1-21 (44762) అమానుషైశ్చ సంగ్రామం త్ర్యంబకేణ మహాత్మనా। తస్మాచ్చైవ వరం ప్రాప్తో దుష్ప్రాపశ్చాకృతాత్మభిః॥ 7-1-22 (44763) కోఽన్యః శక్తో రణే జేతుం పూర్వం యో న జితస్త్వయా। జితో యేన రణే రామో భవతా వీర్యశాలినా। 7-1-23 (44764) క్షత్రియాంతకరో ఘోరో దేవదానవదర్పహా। `సోప్యద్యాభిహతః శేతే శరైః ప్రోతః శిఖండినా॥ 7-1-24 (44765) తమద్యాహం పాండవం యుద్ధశౌండమమృష్యమాణో భవతా చానుశిష్టః। ఆశీవిషం హష్టిహరం సుఘోరం శూరం శక్ష్యాంయస్త్రబలాన్నిహంతుం॥ ॥ 7-1-25 (44766) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి తృతీయోఽధ్యాయః॥ 3 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-1-6 కకుదం శ్రేష్ఠం 5-1-19 xxxతః శబ్దం కుర్వతః॥ 5-1-22 అమానుషైర్నివాతకవచాదిభిః॥ 5-1-3 తృతీయోఽధ్యాయః॥

7-1-0 (44767) సంజయ ఉవాచ। 7-1-0x (4268) తస్య లాలప్యమానస్య కురువృద్ధః పితామహః। దేశకాలోచితం వాక్యమబ్రవీత్ప్రీతమానసః॥ 7-1-1 (44768) భీష్మ ఉవాచ। 7-1-2x (4269) సముద్ర ఇవ సింధూనాం జ్యోతిషామివ భాస్కరః। సత్యస్య చ యథా సంతో బీజానామివ చోర్వరా॥ 7-1-2 (44769) పర్జన్య ఇవ భూతానాం ప్రతిష్ఠా సుహృదాం భవాన్। బాంధవాస్త్వాఽనుజీవంతు స్వాదువృక్షమివాణ్·డజాః॥ 7-1-3 (44770) మానహా భవ శత్రూణాం మిత్రాణాం నందివర్ధనః। కౌరవాణాం భవ గతిర్యథా విష్ణుర్దివౌకసాం॥ 7-1-4 (44771) స్వబాహుబలవీర్యేణ ధార్తరాష్ట్రప్రియైషిణా। కర్ణ రాజపురం గత్వా కాంభోజా నిర్జితాస్త్వయా॥ 7-1-5 (44772) గిరివ్రజగతాశ్చాపి నగ్నజిత్ప్రముఖా నృపాః। అంబష్ఠాశ్చ విదేహాశ్చ గాంధారాశ్చ జితాస్త్వయా॥ 7-1-6 (44773) హిమవద్దుర్గనిలయాః కిరాతా రణకర్కశాః। దుర్యోధనస్య వశగాస్త్వయా కర్ణ పురా కృతాః॥ 7-1-7 (44774) ఉత్కలా మేకలాః పౌండ్రాః కలింగాంధ్రాశ్చ సంయుగే। నిషాదాశ్చ త్రిగర్తాశ్చ బాహ్లీకాశ్చ జితాస్త్వయా 7-1-8 (44775) తత్రతత్ర చ సంగ్రామే దుర్యోధనహితైషిణా। బహవశ్చ జితాః కర్ణ త్వయా వీరా మహౌజసా॥ 7-1-9 (44776) యథా దుర్యోధనస్యాతః సజ్ఞాతికులబాంధవః। తథా త్వమపి సర్వేషాం కౌరవాణాం గతిర్భవ॥ 7-1-10 (44777) శివేశనాభివదామి త్వాం గచ్ఛ యుధ్యస్వ శత్రుభిః। అనుశాస్య కురూన్సర్వాంధత్స్వ దుర్యోధనే జయం॥ 7-1-11 (44778) భవాన్పౌత్రసమోఽస్మాకం యథా దుర్యోధనస్తథా। తవాపి ధర్మతః సర్వే యథా తస్య వయం తథా॥ 7-1-12 (44779) యౌనాత్సంబంధకాల్లోకే విశిష్టం సంగతం సతాం। సద్భిః సంగమమిచ్ఛంతి తస్మాత్ప్రాజ్ఞాః పరైరపి॥ 7-1-13 (44780) స సత్యసంగరో భూత్వా మమేదమితి నిశ్చితః। కురూణాం పాలయ బలం యథా దుర్యోధనస్తథా॥ 7-1-14 (44781) `యథా చ కురవో యుద్ధే యోధయంతి స్మ పాండవాన్। తథా కర్ణ త్వయా కార్యం దుర్యోధనహితైషిణా'॥ 7-1-15 (44782) నిశంయ వచనం తస్య చరణావభివాద్య చ। యయౌ వైకర్తనః కర్ణస్తూర్ణమాయోధనం ప్రతి॥ 7-1-16 (44783) సోఽభివీక్ష్య నరౌఘాణాం స్థానమప్రతిమం మహత్। వ్యూఢప్రహరణోరస్కం సైన్యం తత్సమబృంహయత్॥ 7-1-17 (44784) హృషితాః కురవః సర్వే దుర్యోధనపురోగమాః। ఉపాగతం మహాబాహుం సర్వానీకపురఃసరం॥ 7-1-18 (44785) 7-1-19 (44786) కర్ణం దృష్ట్వా మహాత్మానం యుద్ధాయ సముపస్థితం। క్ష్వేడితాస్ఫోటితరవైః సింహనాదరవైరపి। ధనుఃశబ్దైశ్చ వివిధైః కురవః సమపూజయన్॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-1-3 అర్థపతిః ప్రధానస్వామీ॥

7-1-0 (44787) సంజయ ఉవాచ। 7-1-0x (4270) రథస్థం పురుషవ్యాఘ్రం దృష్టా కర్ణమవస్థితం। హృష్టో దుర్యోధనో రాజన్నిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-1-1 (44788) సనాథమివ మన్యేఽహం భవతా పాలితం బలం। అత్ర కిం ను సమర్థం యద్ధితం తత్సంప్రధార్యతాం॥ 7-1-2 (44789) కర్ణ ఉవాచ। 7-1-3x (4271) బ్రూహి నః పురుషవ్యాఘ్ర త్వం హి ప్రాజ్ఞతమో నృషు। యథా చార్థపతిః కృత్యం పశ్యతే న తథేతరః॥ 7-1-3 (44790) తే స్మ సర్వే తవ వచః శ్రోతుకామా నరేశ్వర। నాన్యాయ్యం హి భవాన్వాక్యం బ్రూయాదితి మతిర్మమ॥ 7-1-4 (44791) దుర్యోధన ఉవాచ। 7-1-5x (4272) భీష్మః సేనాప్రణేతాఽఽసీద్వయసా విక్రమేణ చ। శ్రుతేన చోపసంపన్నః సర్వైర్యోధగణైస్తథా॥ 7-1-5 (44792) తేనాతియశసా కర్ణ ఘ్నతా శత్రుగణాన్మమ। సుయుద్ధేన దశాహాని పాలితాః స్మో మహాత్మనా॥ 7-1-6 (44793) తస్మిన్నసుకరం కర్మ కృతవత్యాస్థితే దివం। కం తు సేనాప్రణేతారం మన్యసే తదనంతరం॥ 7-1-7 (44794) న వినా నాయకం సేనా ముహూర్తమపి తిష్ఠతి। `ఆహవేషు విశేషేణ భ్రష్టనేత్రేష్వివాంజనం।' ఆహవేష్వాహవశ్రేష్ఠ నేతృహీనేవ నౌర్జలే॥ 7-1-8 (44795) యథా హ్యకర్ణధారా నౌ రథశ్చాసారథిర్యథా। ద్రవేద్యథేష్టం తద్వత్స్యాదృతే సేనాపతిం బలం॥ 7-1-9 (44796) అదేశికో యథా సార్థః సర్వః కృచ్ఛ్రం సమృచ్ఛతి। అనాయకా తథా సేనా సర్వాందోషాన్సమర్చ్ఛతి॥ 7-1-10 (44797) స భావన్వీక్ష్య సర్వేషు మామకేషు మహాత్మసు। పశ్య సేనాపతిం యుక్తమను శాంతనవాదిహ॥ 7-1-11 (44798) యం హి సేనాప్రమేతారం భవాన్వక్ష్యతి సంయుగే। తం వయం సహితాః సర్వే కరిష్యామో న సంశయః। 7-1-12 (44799) కర్ణ ఉవాచ। 7-1-13x (4273) సర్వ ఏవ మహాత్మాన ఇమే పురుషసత్తమాః। సేనాపతిత్వమర్హంతి నాత్ర కార్యా విచారణా॥ 7-1-13 (44800) కులసంహననజ్ఞానైర్బలవిక్రమబుద్ధిభిః। యుక్తాః శ్రుతజ్ఞా ధీమంత ఆహవేష్వనివర్తినః॥ 7-1-14 (44801) యుగపన్న తు తే శక్యాః కర్తుం సర్వే పురఃసరాః। ఏక ఏవ తు కర్తవ్యో యస్మిన్వైశేషికా గుణాః॥ 7-1-15 (44802) అన్యోన్యస్పర్ధినాం హ్యేషాం యద్యేకం త్వం కరిష్యసి। శేషా విమనసో వ్యక్తం న యోత్స్యంతి హితాస్తవ॥ 7-1-16 (44803) అయం చ సర్వయోధానామాచార్యః స్థివరో గురుః। యుక్తః సేనాపతిః కర్తుం ద్రోణః శస్త్రభృతాం వరః॥ 7-1-17 (44804) కో హి తిష్ఠతి దుర్ధర్షే ద్రోణే శస్త్రభృతాం వరే। సేనాపతిఃస్యాదన్యోస్మాచ్ఛుక్రాంగిరసదర్శనాత్॥ 7-1-18 (44805) న చ సోఽప్యస్తి తే యోధః సర్వరాజసు భారత। ద్రోణం యః సమరే యాంతమనుయాస్యతి సంయుగే॥ 7-1-19 (44806) ఏష సేనాప్రణేతౄణామేష శస్త్రభృతామపి। ఏష బుద్ధిమతాం చైవ శ్రేష్ఠో రాజన్గురుస్తవ॥ 7-1-20 (44807) ఏవం దుర్యోధనాచార్యమాశు సేనాపతిం కురు। జిగీషంతో సురాన్సంఖ్యే కార్తికేయమివామరాః॥ ॥ 7-1-21 (44808) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి పంచమోఽధ్యాయః॥ 5 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-1-8 నేతా కర్ణధారః॥ 5-1-10 అదేశికోఽగ్రేసరరహితః। 5-1-14 సంహననం శరీరం॥ 5-1-18 శుక్రాంగిరసదర్శనాచ్ఛుక్రబృహస్పతితుల్యాత్। 5-1-5 పంచమోఽధ్యాయః॥

7-1-0 (44809) సంజయ ఉవాచ। 7-1-0x (4274) కర్ణస్య వచనం శ్రుత్వా రాజా దుర్యోధనస్తదా। సేనామధ్యగతం ద్రోణమిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-1-1 (44810) దుర్యోధన ఉవాచ। 7-1-2x (4275) వర్ణశ్రైష్ఠ్యాత్కులోత్పత్త్యా శ్రుతేన వయసా ధియా। వీర్యాద్దాక్ష్యాదధృష్యత్వాదర్థజ్ఞానాన్నయాజ్జయాత్॥ 7-1-2 (44811) తపసా చ కృతజ్ఞత్వాద్వృద్ధః సర్వగుణైరపి। యుక్తో భవత్సశ్రో గోప్తా రాజ్ఞామన్యో న విద్యతే॥ 7-1-3 (44812) స భవాన్పాతు నః సర్వాందేవానివ శతక్రతుః। భవన్నేత్రాః పరాంజేతుమిచ్ఛామో ద్విజసత్తమ॥ 7-1-4 (44813) రుద్రాణామివ కాపాలిర్వసూనామివ పావకః। కుబేర ఇవ యక్షాణాం మరుతామివ వాసవః॥ 7-1-5 (44814) వసిష్ఠ ఇవ విప్రాణాం తేజసామివ భాస్కరః। పితౄణామివ ధర్మేంద్రో యాదసామివ చాంబురాట్॥ 7-1-6 (44815) నక్షత్రాణామివ శశీ దితిజానామివోశనాః। `సర్వేషామివ లోకానాం విశ్వస్య చ యథా క్షయః'॥ 7-1-7 (44816) విశ్వోత్పత్తిస్థితిలయే శ్రేష్ఠో నారాయణః ప్రభుః। ఏవం సేనాప్రణేతౄణాం మమ సేనాపతిర్భవ॥ 7-1-8 (44817) అక్షౌహిణ్యో దశైకా చ వశగాః సంతు తేఽనఘ। తాభిః శత్రూన్ప్రతివ్యూహ్య జహీంద్రో దానవానివ॥ 7-1-9 (44818) ప్రయాతు నో భవానగ్రే దేవానామివ పావకిః। అనుయాస్యామహే త్వాఽఽజౌ సౌరభేయా ఇవర్షభం॥ 7-1-10 (44819) ఉగ్రధన్వా మహేష్వాసో దివ్యం విష్ఫారయంధనుః। దృష్ట్వా భవంతం సంగ్రామే నార్జునః ప్రహరిష్యతి॥ 7-1-11 (44820) ధ్రువం యుధిష్ఠిరం సంఖ్యే సానుబంధం సబాంధవం। జేష్యామి పురుషవ్యాఘ్ర భవాన్సేనాపతిర్యది॥ 7-1-12 (44821) సంజయ ఉవాచ। 7-1-13x (4276) ఏవముక్తే తతో ద్రోణం జయేత్యూచుర్నరాధిపాః। సింహనాదేన మహతా హర్షయంతస్తవాత్మజం॥ 7-1-13 (44822) సైనికాశ్చ ముదా యుక్తా వర్ధయంతి ద్విజోత్తమం। దుర్యోధనం పురస్కృత్య ప్రార్థయంతో మహద్యశః। దుర్యోధనం తతో రాజంద్రోణో వచనమబ్రవీత్॥ ॥ 7-1-14 (44823) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి షష్ఠోఽధ్యాయః॥ 6 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-1-4 భవాన్నేస్రం తేనా యేషాం తే॥ 5-1-6 ధర్మేంద్రో యమః। అంబురాట్ వరుణః॥ 5-1-10 పావకిః స్కందః॥ 5-1-6 షష్టోఽధ్యాయః॥

7-1-0 (44824) ద్రోణ ఉవాచ। 7-1-0x (4277) వేదం షడంగం వేదాహమర్థవిద్యాం చ మానవీం। త్రైయ్యంబకమథేష్వస్త్రం శస్త్రాణి వివిధాని చ॥ 7-1-1 (44825) యే చాప్యుక్తా మయి గుణా భవద్భిర్జయకాంక్షిభిః। చికీర్షుస్తానహం సర్వాన్యోధయిష్యామి పాండవాన్॥ 7-1-2 (44826) పార్షతం తు రణే రాజన్న హనిష్యే కథంచన। స హి సృష్టో వధార్థాయ మమైవ పురుషర్షభః॥ 7-1-3 (44827) యోధయిష్యామి సైన్యాని నాశయన్సర్వసోమకాన్। న చ మాం పాండవా యుద్ధే యోధయిష్యంతి హర్షితాః॥ 7-1-4 (44828) సంజయ ఉవాచ। 7-1-5x (4278) స ఏవమభ్యనుజ్ఞాతశ్చక్రే సేనాపతిం తతః। ద్రోణం తవ సుతో రాజన్విధిదృష్టేన కర్మణా॥ 7-1-5 (44829) అథాభిషిషిచుర్ద్రోణం దుర్యోధనముఖా నృపాః। `స్వస్తివాదరవైశ్చాన్యైః శ్లక్ష్ణైశ్చాన్యైర్మనోరమైః'। సైనాపత్యే యథా స్కందం పురా శక్రముఖాః సురాః॥ 7-1-6 (44830) తతో వాదిత్రఘోషేణ శంఖానాం చ మహాస్వనైః। ప్రాదురాసీత్కృతే ద్రోణే హర్షః సేనాపతౌ తదా॥ 7-1-7 (44831) తతః పుణ్యాహఘోషేణ సాశీర్వాదస్వనేన చ। సంస్తవైర్గీతశబ్దైశ్చ సూతమాగధబందినాం॥ 7-1-8 (44832) జయశబ్దైర్ద్విజాగ్ర్యాణాం సుభగానర్తితైస్తథా। సత్కృత్య విధినా ద్రోణం మేనిరే పాండవాంజితాన్॥ 7-1-9 (44833) సంజయ ఉవాచ। 7-1-10x (4279) సైనాపత్యం తు సంప్రాప్య భారద్వాజో మహారథః। యుయుత్సుర్వ్యూహ్య సైన్యాని ప్రాయాత్తవ సుతైః సహ॥ 7-1-10 (44834) సైంధవశ్చ కలింగశ్చ వికర్ణశ్చ తవాత్మజః। దక్షిణం పార్శ్వమాస్థాయ సమతిష్ఠంత దంశితాః॥ 7-1-11 (44835) ప్రపక్షః శకునిస్తేషాం ప్రవరైర్హయసాదిభిః। యయౌ గాంధారకైః సార్ధం విమలప్రాసయోధిభిః॥ 7-1-12 (44836) కృపశ్చ కృతవర్మా చ చిత్రసేనో వివింశతిః। దుఃశాసనముఖా యత్తాః సవ్యం పక్షమపాలయన్॥ 7-1-13 (44837) తేషాం ప్రపక్షాః కాంభోజాః సుదక్షిణపుస్సరాః। యయురశ్చైర్మహావేగైః శకాశ్చ యవనైః సహ॥ 7-1-14 (44838) మద్రాస్త్రిగర్తాః సాంబష్ఠాః ప్రతీచ్యోదీచ్యమాలవాః। శిబయః శూరసేనాశ్చ శూద్రాశ్చ మలదైః సహ॥ 7-1-15 (44839) సౌవీరాః కితవాః ప్రాచ్యా దాక్షిణాత్యాశ్చ సర్వశః। నవాత్మజం పురస్కృత్య సూతపుత్రస్య పృష్ఠతః॥ 7-1-16 (44840) హర్షయంతః స్వసైన్యాని యయుస్తవ సుతైః సహ। ప్రవరః సర్వయోధానాం బలేషు బలమాదధం॥ 7-1-17 (44841) యయౌ వైకర్తనః కర్ణః ప్రముఖే సర్వధన్వినాం। తస్య దీప్తో మహాకాయః స్వాన్యనీకానిహర్షయన్॥ 7-1-18 (44842) హస్తికక్ష్యో గహాకేతుర్బభౌ సూర్యసమద్యుతిః। న భీష్మవ్యసనం కశ్చిదృష్ట్వా కర్ణమమన్యత॥ 7-1-19 (44843) విశోకాశ్చాభవన్సర్వే రాజానః కురుభిః సహ। హృష్టాశ్చ బహవో యోధాస్తత్రాజల్పంత వేగతః॥ 7-1-20 (44844) న హి కర్ణం రణే దృష్ట్వా యుధి స్థాస్యంతి పాండవాః। కర్ణో హి సమరే శక్తో జేతుం దేవాన్సవాసవాన్॥ 7-1-21 (44845) కిము పాండుసుతాన్యుద్ధే హీనవీర్యపరాక్రమాన్। భీష్మేణ తు రణే పార్థాః పాలితా బాహుశాలినా॥ 7-1-22 (44846) తాంస్తు కర్ణః శరైస్తీక్ష్ణైర్నాశయిష్యతి సంయుగే। ఏవం బ్రువంతస్తేఽన్యోన్యం హృష్టరూపా విశాంపతే॥ 7-1-23 (44847) రాధేయం పూజయంతశ్చ ప్రశంసంతశ్చ నిర్యయుః। అస్మాకం శకటవ్యూహోం ద్రోణేన విహితోఽభవత్॥ 7-1-24 (44848) పరేషాం క్రౌంచ ఏవాసీద్వ్యూహో రాజన్మహాత్మనాం। ప్రీయమాణేన విహితో ధర్మరాజేన భారత॥ 7-1-25 (44849) వ్యూహప్రముఖతస్తేషాం తస్థతుః పురుషర్షభౌ। వానరధ్వజముచ్ఛ్రిత్య విష్వక్సేనధనంజయౌ॥ 7-1-26 (44850) కకుదం సర్వసైన్యానాం ధామ సర్వధనుష్మతాం। ఆదిత్యపథగః కేతుః పార్థస్యామితతేజసః॥ 7-1-27 (44851) దీపయామాస తత్సైన్యం పాండవస్య మహాత్మనః। యథా ప్రజ్వలితః సూర్యో యుగాంతే వై వసుంధరాం॥ 7-1-28 (44852) దీప్యందృశ్యేత హి తథా కేతుః సర్వత్ర ధీమతః। యోధానామర్జునః శ్రేష్ఠో గాండీవం ధనుషాం వరం॥ 7-1-29 (44853) వాసుదేవశ్చ భూతానాం చక్రాణాం చ సుదర్శనం। చత్వార్యేతాని తేజాఞ్సి వహఞ్శ్వేతహయో రథః॥ 7-1-30 (44854) పరేషామగ్రతస్తస్థౌ కాలచక్రమివోద్యతం। ఏవం తౌ సుమహాత్మానౌ బలసేనాగ్రగావుభౌ॥ 7-1-31 (44855) తావకానాం ముఖే కర్ణః పరేషాం చ ధనంజయః। తతో జయాభిసంరబ్ధౌ పరస్పరవధైషిణౌ॥ 7-1-32 (44856) అవేక్షేతాం తదాన్యోన్యం సమరే కర్ణపాండవౌ। తతః ప్రయాతే సహసా భారద్వాజే మహారథే॥ 7-1-33 (44857) సింహనాదేన ఘోరేణ వసుధా సమకంపత। తతస్తుములమాకాశమావృణోత్సదివాకరం॥ 7-1-34 (44858) వాతోద్భూతం రజస్తీవ్రం కౌశేయనికరోపమం। వవర్ష ద్యౌరనభ్రాఽపి మాంసాస్థిరుధిరాణ్యుత॥ 7-1-35 (44859) గృధ్రాః శ్యేనా బకాః కంకా వాయసాశ్చ సహస్రశః। ఉపర్యుపరి సేనాం తే తదా పర్యపతన్నృప॥ 7-1-36 (44860) గోమాయవశ్చ ప్రాక్రోశన్భయదాందారుణాన్రవాన్। అకార్షురపసవ్యం చ బహుశః పృతనాం తవ॥ 7-1-37 (44861) చిఖాదిషంతో మాంసాని పిపాసంతశ్చ శోణితం। అపతద్దీప్యమానా చ సనిర్ఘాతా సకంపనా॥ 7-1-38 (44862) ఉల్కా జ్వలంతీ సంగ్రామే పుచ్ఛేనావృత్య సర్వశః। పరివేషో మహాంశ్చాపి సవిద్యుత్స్తనయిత్నుమాన్॥ 7-1-39 (44863) భాస్కరస్యాభవద్రాజన్ప్రయాతే వాహినీపతౌ। ఏతే చాన్యే చ బహవః ప్రాదురాసన్సుదారుణాః। ఉత్పాతా యుధి వీరాణాం జీవితక్షయకారిణః॥ 7-1-40 (44864) తతః ప్రవవృతే యుద్ధం పరస్పరవధైషిణాం। కురుపాండవసైన్యానాం శబ్దేనాపూరయజ్జగత్॥ 7-1-41 (44865) తే త్వన్యోన్యం సుసంరబ్ధాః పాండవాః కౌరవైః సహ। అభ్యఘ్నన్నిశితైః శస్త్రైర్జయగృద్ధాః ప్రహారిణః॥ 7-1-42 (44866) స పాండవానాం మహతీం మహేష్వాసో మహాద్యుతిః। వేగేనాభ్యద్రవత్సేనాం కిరఞ్శరశతైః శితైః॥ 7-1-43 (44867) ద్రోణమభ్యుద్యతం దృష్ట్వా పాండవాః సహసృంజయైః। ప్రత్యగృహ్ణంస్తదా రాజంఛరవర్షైః పృథక్పృథక్॥ 7-1-44 (44868) విక్షోభ్యమాణఆ ద్రోణేన భిద్యమానా మహాచమూః। వ్యశీర్యత సపాంచాలా వాతేనేవ వలాహకాః॥ 7-1-45 (44869) బహూనీహ వికుర్వాణో దివ్యాన్యస్త్రాణి సంయుగే। అపీడయత్క్షణేనైవ ద్రోణః పాండవసృంజయాన్॥ 7-1-46 (44870) తే వధ్యమానా ద్రోణేన వాసవేనేవ దానవాః। పాంచాలాః సమకంపంత ధృష్టద్యుంనపురోగమాః॥ 7-1-47 (44871) తతో దివ్యాస్త్రవిచ్ఛూరో యాజ్ఞసేనిర్మహారథః। అభినచ్ఛరవర్షేణ ద్రోణానీకమనేకధా॥ 7-1-48 (44872) ద్రోణస్య శరవర్షాణి శరవర్షేణ పార్షతః। సన్నివార్య తతః సర్వాన్కురూనప్యవధీద్బలీ॥ 7-1-49 (44873) సంయంయ తు తతో ద్రోణః సమవస్థాప్య చాహవే। స్వమనీకం మహేష్వాసః పార్షతం సముపాద్రవత్॥ 7-1-50 (44874) స బాణవర్షం సుమహదసృజత్పార్షతం ప్రతి। మఘవాన్సమభిక్రుద్ధః సహసా దానవానివ॥ 7-1-51 (44875) తే కంప్యమానా ద్రోణేన బాణైః పాండవసృంజయాః। పునఃపునరభజ్యంత సింహేనైవేతరే మృగాః॥ 7-1-52 (44876) తథా పర్యపతద్రోణః పాండవానాం బలే బలీ। అలాతచక్రవద్రాజంస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-1-53 (44877) ఖచరనగరకల్పం కల్పితం శాస్త్రదృష్ట్యా చలదనిలపతాకం హ్లాదనం వల్గితాశ్వం। స్ఫటికవిమలకేతుం త్రాసనం శాత్రవాణాం రథవరమధిరూఢః సంజహారారిసేనాం॥ ॥ 7-1-54 (44878) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-1-9 సుభగానర్తితైః సౌభాగ్యవతీనృత్తైః॥ 5-1-27 ఆదిత్యపథగః ఆకాశగః॥ 5-1-54 హ్లాదనం యోద్భురానందజననం॥ 5-1-7 సప్తమోఽధ్యాయః॥

7-1-0 (44879) సంజయ ఉవాచ। 7-1-0x (4280) తథా ద్రోణమభిఘ్నంతం సాశ్వసూతరథద్విపాన్। వ్యథితాః పాండవా దృష్ట్వా న చైనం పర్యవారయన్॥ 7-1-1 (44880) తతో యుధిష్ఠిరో రాజా ధృష్టద్యుంనధనంజయౌ। అబ్రవీత్సర్వతో యత్తైః కుంభయోనిర్నివార్యతాం॥ 7-1-2 (44881) తత్రైనమర్జునశ్చైవ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః। `యే చాన్యే పార్థివా రాజన్పాండవస్యానుసైనికాః। ప్రత్యగృహ్ణంస్తతస్తత్ర సమాగచ్ఛన్మహారథాః॥ 7-1-3 (44882) కేకయా భీమసేనశ్చ సౌభద్రోఽథ ఘటోత్కచః। యుధిష్ఠిరో యమౌ మాత్స్యో ద్రుదశ్చాత్మజైః సహ॥ 7-1-4 (44883) ద్రౌపదేయాశ్చ సంహృష్టా ధృష్టకేతుః ససాత్యకిః। చేకితానశ్చ సంక్రుద్ధో యుయుత్సుశ్చ మహారథః॥ 7-1-5 (44884) యే చాన్యే పార్థివా రాజన్పాండవస్యానుయాయినః। కులవీర్యానురూపాణి చక్రుః కర్మాణ్యనేకశః॥ 7-1-6 (44885) సంభిద్యమానాం తాం దృష్ట్వా పాండవైర్వాహినీం రణే। వ్యావృత్య చక్షుషీ కోపాద్భారద్వాజోఽన్వవైక్షత॥ 7-1-7 (44886) స తీవ్రం కోపమాస్థాయ రథే సమరదుర్జయః। వ్యధమత్పాండవానీకం మహాభ్రాణీవ మారుతః॥ 7-1-8 (44887) రథానశ్వాన్నరాన్నాగానభిధావన్నితస్తతః। చచారోన్మత్తవద్ద్రోణో వృద్ధోఽపి తరుణో యథా॥ 7-1-9 (44888) తస్య శోణితదిగ్ధాంగాః శోణాస్తే వాతరంహసః। ఆజానేయా హయా రాజన్నవిశ్రాంతాః సుఖం యయుః॥ 7-1-10 (44889) తమంతకమివ క్రుద్ధమాపతంతం యతవ్రతం। దృష్ట్వా సంప్రాద్రవన్యోధాః పాండవస్య తతస్తతః॥ 7-1-11 (44890) తేషాం ప్రాద్రవతాం భీమః పునరావర్తతామపి॥ పశ్యతాం తిష్ఠతాం చాసీచ్ఛబ్దః పరమదారుణః॥ 7-1-12 (44891) శూరాణాం హర్షజననో భీరూణాం భయవర్ధనః। ద్యావాపృథివ్యోర్వివరం పూరయామాస సర్వతః॥ 7-1-13 (44892) తతః పునరపి ద్రోణో నామ విశ్రావయన్యుధి। అకరోద్రౌద్రమాత్మానం కిరంఛరశతైః పరాన్॥ 7-1-14 (44893) స తథా తేష్వనీకేషు పాండుపుత్రస్య మారిష। కాలవద్వ్యచరద్ద్రోణో యువేవ స్థవిరో బలీ॥ 7-1-15 (44894) ఉత్కృత్య చ శిరాంస్యుగ్రో బాహూనపి సుభూషణాన్। కృత్వా శూన్యాన్రథోపస్థానుదక్రోశన్మహారవాన్॥ 7-1-16 (44895) తస్య హర్షప్రణాదేన బాణవర్షేణ చ ప్రభో। ప్రాకంపంత రణే యోధా గావః శీతార్దితా ఇవ॥ 7-1-17 (44896) ద్రోణస్య రథఘోషేణ మౌర్వీనిష్పేషణేన చ। ధనుఃశబ్దేన చాకాశే శబ్దః సమభవన్మహాన్॥ 7-1-18 (44897) అథాస్య ధనుషో బాణా నిస్సరంతః సహస్రశః। వ్యాప్య సర్వా దిశః పేతుర్నాగాశ్వరథపత్తిషు। 7-1-19 (44898) తం కార్ముకమహావేగమస్త్రజ్వలితపావకం। ద్రోణమాసాదయాంచక్రుః పాంచాలాః పాండవైః సహ॥ 7-1-20 (44899) సనాగరథపత్త్యశ్వాన్ప్రాహిణోద్యమసాదనం। అచిరాదకరోద్దోణో మహీం శోణితకర్దమాం॥ 7-1-21 (44900) తన్వతా పరమాస్త్రాణి శరాన్సతతమస్యతా। ద్రోణేన విహితం దిక్షు శరజాలమదృశ్యత॥ 7-1-22 (44901) పదాతిషు రథాశ్వేషు వారణేషు చ సర్వశః। తస్య విద్యుదివాభ్రేషు చరన్కేతురదృశ్యత॥ 7-1-23 (44902) సకేకయానాం ప్రవరాంశ్చ పంచ పాంచాలరాజం చ శరైః ప్రమథ్య। యుధిష్ఠిరానీకమదీనసత్వో ద్రోణోఽభ్యయాత్కార్ముకబాణపాణిః॥ 7-1-24 (44903) తం భీమసేనశ్చ ధనంజయశ్చ శినేశ్చ నప్తా ద్రుపదాత్మజశ్చ। శైబ్యాత్మజః కాశిపతిః శిబిశ్చ దృష్ట్వా నదంతో వ్యకిరంఛరౌఘైః॥ 7-1-25 (44904) `తేషాం శరా ద్రోణశరైర్నికృత్తా భూమావదృశ్యంత వివర్తమానాః। శ్రేణీకృతాః సంయతి మోఘవేగా ద్వీపే నదీనామివ కాశరోహాః'॥ 7-1-26 (44905) తే ద్రోణబాణాసనవిప్రముక్తాః పతత్రిణః కాంచనచిత్రపుంఖాః। భిత్త్వా శరీరాణి గజాశ్వయూనాం జగ్ముర్మహీం శోణితదిగ్ధవాజాః॥ 7-1-27 (44906) సా యోధసంఘైశ్చ రథైశ్చ భూమిః శరైర్విభిన్నైర్గజవాజిభిశ్చ। ప్రచ్ఛాద్యమానా పతితైర్బభూవ సమావృతా ద్యౌరివ కాలమేఘైః॥ 7-1-28 (44907) శైనేయభీమార్జునవాహినీశం సౌభ్రద్రపాంచాలసకాశిరాజం। అన్యాంశ్చ వీరాన్సమరే మమర్ద ద్రోణః సుతానాం తవ భూతికామః॥ 7-1-29 (44908) ఏతాని చాన్యాని చ కౌరవేంద్ర కర్మాణి కృత్వా సమరే మహాత్మా। ప్రతాప్య లోకానివ కాలసూర్యో ద్రోణో గతః స్వర్గమితో హి రాజన్॥ 7-1-30 (44909) ఏవం రుక్మరథః శూరో హత్వా శతసహస్రశః। పాణ్·డవానాం రణే యోధాన్పార్షతేన నిపాతితః॥ 7-1-31 (44910) అక్షౌహిణీమభ్యధికాం శూరాణామనివర్తినాం। నిహత్య పశ్చాద్ధృతిమానగచ్ఛత్పరమాం గతిం॥ 7-1-32 (44911) పాండవైః సహపాంచాలైరశివైః క్రూరకర్మభిః। హతో రుక్మరథో రాజన్కృత్వా కర్మ సుదుష్కరం॥ 7-1-33 (44912) తతో నినాదో భూతానామాకాశే సమజాయత। సైన్యానాం చ తతో రాజన్నాచార్యే నిహతే యుధి॥ 7-1-34 (44913) ద్యాం ధరాం ఖం దిశో వాపి ప్రదిశర్శ్చానునాదయన్। అహో ధిగితి భూతానాం శబ్దః సమభావద్భృశం॥ 7-1-35 (44914) దేవతాః పితరశ్చైవ పూర్వే యే చాస్య బాంధవాః। దదృశుర్నిహతం తత్ర భారద్వాజం మహారథం॥ 7-1-36 (44915) పాండవాస్తు జయం లబ్ధ్వా సింహనాదాన్ప్రచక్రిరే। సింహనాదేన మహతా సమకంపత మేదినీ॥ 7-1-37 (44916) `విచిత్రజాంబూనదభూషితధ్వజం మహారథం రుక్మరథం నిపాతితం। ॥ 7-1-38 (44917) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి అష్టమోఽధ్యాయః॥ 8 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-1-12 భీమః శబ్ద ఇతి సంబంధః॥ 5-1-8 అష్టమోఽధ్యాయః॥

7-1-0 (44918) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-1-0x (4281) కిం కుర్వాణం రణే ద్రోణం జఘ్రుః పాండవసృంజయాః। తథా నిపుణమస్త్రేషు సర్వశస్త్రభృతామపి॥ 7-1-1 (44919) రథః పర్యపతద్వాఽస్య ధనుర్వాఽశీర్యతాస్యతః। ప్రమత్తో వాఽభవద్దోణో యథా మృత్యుముపేయివాన్॥ 7-1-2 (44920) కథం ను పార్షతస్తాత శత్రుభిర్దుష్ప్రధర్షణం। కిరంతమిషుసంఘాతాన్రుక్మపుంఖాననేకశః॥ 7-1-3 (44921) క్షిప్రహస్తం ద్విజశ్రేష్ఠం కృతినం చిత్రయోధినం। దూరేషుపాతినం దాంతమస్త్రయుద్ధేషు పారగం॥ 7-1-4 (44922) పాంచాలపుత్రో న్యవధీద్దివ్యాస్త్రధరమచ్యుతం। కుర్వాణం దారుణం కర్మ రణే యత్తం మహారథం॥ 7-1-5 (44923) వ్యక్తం హి దైవం బలవత్పౌరుషాదితి మే మతిః। యద్ద్రోణో నిహతః శూరః పార్షతేన మహాత్మనా॥ 7-1-6 (44924) అస్త్రం చతుర్విధం వీరే యస్మిన్నాసీత్ప్రతిష్ఠితం। తమిష్వస్త్రధరాచార్యం ద్రోణం శంససి మే హతం॥ 7-1-7 (44925) శ్రుత్వా హతం రుక్మరథం వైయాఘ్రపరివారణం। జాతరూపపరిష్కారం నాద్య శోకమపానుదే॥ 7-1-8 (44926) న నూనం పరదుఃఖేన ంరియతే కోఽపి సంజయ। యత్ర ద్రోణమహం శ్రుత్వా హతం జీవామి మందధీః। దైవమేవ పరం మన్యే నన్వనర్థం హి పౌరుషం॥ 7-1-9 (44927) అశ్మసారమయం నూర్న హృదయం సుదృఢం మమ। యచ్ఛ్రుత్వా నిహతం ద్రోణం శతధా న విదీర్యతే॥ 7-1-10 (44928) బ్రాహ్మే దైవే తథేష్వస్త్రే యముపాసన్గుణార్థినః। బ్రాహ్మణా రాజపుత్రాశ్చ స కథం మృత్యునా హృతః॥ 7-1-11 (44929) శోషణం సాగరస్యేవ మేరోరివ విసర్పణం। పతనం భాస్కరస్యేవ న మృష్యే ద్రోణపాతనం॥ 7-1-12 (44930) దుష్టానాం ప్రతిషేద్ధాసీద్ధార్మికాణాం చ రక్షితా। యోఽహాసీత్కృపణస్యార్థే ప్రాణానపి పరంతపః॥ 7-1-13 (44931) మందానాం మమ పుత్రాణాం జయాశా యస్య విక్రమే। బృహస్పత్యుశనస్తుల్యో బుద్ధ్యా స నిహతః కథం॥ 7-1-14 (44932) `గుణానాం సర్వయోధానాం స్థితిరాసీన్మహాద్యుతిః। యం మృత్యుర్వశగస్తిష్ఠేత్స కథం మృత్యునా హతః'॥ 7-1-15 (44933) తే చ శోణా బృహంతోఽశ్వాశ్ఛన్నా జాలైర్హిరణ్మయైః। రథే వాతజవా యుక్తాః సర్వశస్త్రాతిగా రణే॥ 7-1-16 (44934) బలినో హేషిణో దాంతాః సైంధవాః సాధువాహినః। దృఢాః సంగ్రామమధ్యేషు కచ్చిదాసన్న విహ్వలాః॥ 7-1-17 (44935) కరిణాం బృంహతాం యుద్ధే శంఖదుందుభినిఃస్వనైః। జ్యాక్షేపశరవర్షాణాం శస్త్రాణాం చ సహిష్ణవః॥ 7-1-18 (44936) ఆశంసంతః పరాంజేతుం జితశ్వాసా జితవ్యథాః। హయాః పరాజితాః శీఘ్రా భారద్వాజరథోద్వహాః॥ 7-1-19 (44937) తే స్మ రుక్మరథే యుక్తా నరవీరసమాస్థితాః। కథం నాభ్యతరంస్తాత పాండవానామనీకినీం॥ 7-1-20 (44938) జాతరూపపరిష్కరామాస్థాయ రథముత్తమం। భారద్వాజః కిమకరోద్యుధి సత్యపరాక్రమః॥ 7-1-21 (44939) విద్యాం యస్యోపజీవంతి సర్వలోకధనుర్ధరాః। స సత్యసంధో బలవాంద్రోణః కిమకరోద్యుధి॥ 7-1-22 (44940) దివి శక్రమివ శ్రేష్ఠం మహామాత్రం ధనుర్భృతాం। కే ను తం రౌద్రకర్మాణం యుద్ధే ప్రత్యుద్యయూ రథాః॥ 7-1-23 (44941) నను రుక్మరథం దృష్ట్వా ప్రాద్రవంతి స్మ పాండవాః। దివ్యమస్త్రం వికుర్వాణం రణే తస్మిన్మహాబలం॥ 7-1-24 (44942) ఉతాహో సర్వసైన్యేన ధర్మరాజః సహానుజః। పాంచాలప్రగ్రహో ద్రోణం సర్వతః సమవారయత్॥ 7-1-25 (44943) నూనమావారయత్పార్థో రథినోఽన్యానజిహ్మగైః। తతో ద్రోణం సమహరత్పార్షతః పాపకర్మకృత్॥ 7-1-26 (44944) నహ్యహం పరిపశ్యామి వధే కంచన శుష్మిణః। ధృష్టద్యుంనాదృతే రౌద్రాత్పాల్యమానాత్కిరీటినా॥ 7-1-27 (44945) `ఉతాహో సర్వసైన్యేన ధర్మరాజః సహానుజః। ఉత్సృజ్య సర్వసైన్యాని ద్రోణం తమభిదుద్రువే'॥ 7-1-28 (44946) తైర్వృతః సర్వతః క్షుద్రైః పాంచాలాపశదైస్తతః। కేకయైశ్చేదికారూశైర్మత్స్యైరన్యైశ్చ భూమిపైః॥ 7-1-29 (44947) వ్యాకులీకృతమాచార్యం పిపీలైరురగం యథా। కర్మణ్యసుకరే సక్తం జఘానేతి మతిర్మమ॥ 7-1-30 (44948) యోఽధీత్య చతురో వేదాన్సాంగానాఖ్యానపంచమాన్। బ్రాహ్మణానాం ప్రతిష్ఠాసీత్స్రోతసామివ సాగరః॥ 7-1-31 (44949) క్షత్రం చ బ్రహ్మ చైవేహ యోఽభ్యతిష్ఠత్పరంతపః। `దృప్తానాం ప్రతిషేద్ధా చ చక్షురాసీదచక్షుషాం॥ 7-1-32 (44950) అమర్షీ చావలిప్తేషు ధార్మికేషు చ ధార్మికః'। స కథం బ్రాహ్మణో వృద్ధః శస్త్రేణ వధమాప్తవాన్॥ 7-1-33 (44951) అమర్షిణా మర్షితవాన్క్లిశ్యమానాన్సదా మయా। అనర్హమాణాన్కౌంతేయాన్కర్మణస్తస్య తత్ఫలం॥ 7-1-34 (44952) యస్య కర్మానుజీవంతి లోకే సర్వధనుర్భృతః। స సత్యసంధః సుకృతీ శ్రీకామైర్నిహతః కథం॥ 7-1-35 (44953) దివి శక్ర ఇవ శ్రేష్ఠో మహాసత్వో మహాబలః। స కథం నిహతః పార్థైః క్షుద్రమత్స్యైర్యథా తిమిః॥ 7-1-36 (44954) క్షిప్రహస్తశ్చ బలవాందృఢఘన్వారిమర్దనః। న యస్య విజయాకాంక్షీ విషయం ప్రాప్య జీవతి॥ 7-1-37 (44955) యం ద్వౌ న జహతః శబ్దౌ జీవమానం కదాచన। బ్రాహ్మశ్చ వేదకామానాం జ్యాఘోషశ్చ ధనుష్మతాం॥ 7-1-38 (44956) అదీనం పురుషవ్యాఘ్రం హీమంతమపరాజితం। తమిష్వాసవరాచార్యే ద్రోణం జఘ్నుః కథం రథాః॥ 7-1-39 (44957) `నాహం మన్యే హతం ద్రోణం స హి లోకమయోత్స్యత। కో హి శక్తో రణే జేతుమనాధృష్యయశోబలం॥ 7-1-40 (44958) బ్రహ్మకల్పో భవేద్బ్రాహ్మే క్షాత్రే నారాయణోపమః। బ్రహ్మక్షత్రే చ యస్యాస్తాం వశే స్థాణోరివాఖిలే॥ 7-1-41 (44959) సర్వాన్హి మామకాన్వీరాన్సహాశ్వరథకుంజరాన్। యుధిష్ఠిరస్య తపసా హతాన్మన్యామహే కురూన్'॥ 7-1-42 (44960) కథం సంజయ దుర్ధర్షమనాధృష్యయశోబలం। పశ్యతాం పురుషేంద్రాణాం సమరే పార్షతోఽవధీత్॥ 7-1-43 (44961) కే పురస్తాదయుధ్యంత రక్షంతో ద్రోణమంతికాత్। కే ను పశ్చాదవర్తంత గచ్ఛతో దుర్గమాం గతిం॥ 7-1-44 (44962) కేఽరక్షందక్షిణం చక్రం సవ్యం కే చ మహాత్మనః। పురస్తాత్కే చ వీరస్య యుధ్యమానస్య సంయుగే॥ 7-1-45 (44963) కే చ తస్మింస్తనూస్త్యక్త్వా ప్రతీపం మృత్యుమావ్రజన్। ద్రోణస్య సమరే వీరాః కేఽకుర్వంత పరాం ధృతిం॥ 7-1-46 (44964) కచ్చిన్నైనం భయాన్మందాః క్షత్రియా వ్యజహన్రణే। రక్షితారస్తతః శూన్యే కచ్చిత్తైర్న హతః పరైః॥ 7-1-47 (44965) న స పృష్ఠమరేస్త్రాసాద్రణే శౌర్యాత్ప్రదర్శయేత్। పరామప్యాపదం ప్రాప్య స కథం నిహతః పరైః॥ 7-1-48 (44966) ఏతదార్యేణ కర్తవ్యం కృచ్ఛ్రాస్వాపత్సు సంజయ। పరాక్రమేద్యథా శక్త్యా తచ్చ తస్మిన్ప్రతిష్ఠితం। `యో యథాశక్తి యుద్ధ్యేత ద్విషద్భిఃస్వాంశ్చ పాలయన్॥ 7-1-49 (44967) కచ్చిన్నైనం భయాత్క్షుద్రాః పార్థేభ్యః ప్రదదూ రణే। గోప్తృభిస్తైః సముత్సృష్టః కచ్చిన్నైష పరైర్హతః॥ 7-1-50 (44968) ధృష్టద్యుంనం ప్రపశ్యామి నిఘ్నంతమివ బ్రాహ్మణం। వార్యమాణం రణే తాత ద్రౌణినాఽమితతేజసా'॥ 7-1-51 (44969) ముహ్యతే మే మనస్తాత కథా తావన్నివార్యతాం। భూయస్తు లబ్ధసంజ్ఞస్త్వాం పరిపృచ్ఛామి సంజయ॥ ॥ 7-1-52 (44970) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి నవమోఽధ్యాయః॥ 9 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-1-2 అస్యతః శరానితి శేషః॥ 5-1-17 బలినస్తేజస్వినః॥ 5-1-23 మహామాత్రం ప్రధానం॥ 5-1-25 పాంచాలంప్రగ్రహః పాంజాలః ప్రగ్రహో బంధరజుర్యస్య 5-1-27 శుష్మిణస్తేజస్వినః॥ 5-1-29 అపశదోఽధమః॥ 5-1-31 ఆఖ్యానం పురాణభారతాది॥ 5-1-9 నవమోఽధ్యాయః॥

7-10-0 (44971) వైశంపాయన ఉవాచ। 7-10-0x (4282) ఏవం పృష్ట్వా సూతపుత్రం హృచ్ఛోకేనార్దితో భృశం। జయే నిరాశః పుత్రాణాం ధృతరాష్ట్రోఽపతత్క్షితౌ॥ 7-10-1 (44972) తం విసంజ్ఞం నిపతింత సిషిచుః పరిచారికాః। జలేనాత్యర్థశీతేన జీవంత్యః పుణ్యగంధినా॥ 7-10-2 (44973) పతితం చైనమాలోక్య సమస్తా భరతస్త్రియః। పరివవ్రుర్మహారాజమస్పృశంశ్చైవ పాణిభిః॥ 7-10-3 (44974) ఉత్థాప్య చైనం శనకై రాజానం పృథివీతలాత్। ఆసనం ప్రాపయామాసుర్బాష్పకంఠ్యో వరాననాః॥ 7-10-4 (44975) ఆసనం ప్రాప్య రాజా తు మూర్చ్ఛయాఽభిపరిప్లుతః। నిశ్చేష్టోఽతిష్ఠత తదా వీజ్యమానః సమంతతః॥ 7-10-5 (44976) స లబ్ధ్వా శనకైః సంజ్ఞాం వేపమానో మహీపతిః। పునర్గావల్గణిం సూతం పర్యపృచ్ఛద్యథాతథం॥ 7-10-6 (44977) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-10-7x (4283) యః స ఉద్యన్నివాదిత్యో జ్యోతిషా ప్రణుదంస్తమః। అజాతశత్రుమాయాంతం కస్తం ద్రోణాదవారయత్॥ 7-10-7 (44978) ప్రభిన్నమివ మాతంగం యథా క్రుద్ధం తరస్వినం। ప్రసన్నవదనం దృష్ట్వా ప్రతిద్విరదగామినం॥ 7-10-8 (44979) వాసితాసంగమే యద్వదజయ్యం ప్రతియూథపైః। నిజఘాన రణే వీరాన్వీరః పురుషసత్తమః॥ 7-10-9 (44980) యో హ్యేకో హి మహావీర్యో నిర్దహేద్ధోరచక్షుషా। కృత్స్నం దుర్యోధనబలం ధృతిమాన్సత్యసంగరః॥ 7-10-10 (44981) చక్షుర్హణం జయే సక్తమిష్వాసధరమచ్యుతం। దాంతం బహుమతం లోకే కే శూరాః పర్యవారయన్॥ 7-10-11 (44982) కే దుష్ప్రధర్షం రాజానమిష్వాసధరమచ్యుతం। సమాసేదుర్నరవ్యాఘ్రం కౌంతేయం తత్ర మామకాః॥ 7-10-12 (44983) తరసైవాభిపద్యాథ యో వై ద్రోణముపాద్రవత్। యః కరోతి మహత్కర్మ శత్రూణాం వై మహాబలః॥ 7-10-13 (44984) మహాకాయో మహోత్సాహో నాగాయుతసమో బలే। తం భీమసేనమాయాంతం కే శూరాః పర్యవారయన్॥ 7-10-14 (44985) యదాయాజ్జలదప్రఖ్యో రథః పరమవీర్యవాన్। పర్జన్య ఇవ బీభత్సుస్తుములామశనీం సృజన్॥ 7-10-15 (44986) విసృజంఛరజాలాని వర్షాణి మఘవానివ। అవస్ఫూర్జందిశః సర్వాస్తలనేమిస్వనేన చ॥ 7-10-16 (44987) చాపవిద్యుత్ప్రభో ఘోరో రథగుల్మవలాహకః। సనేమిఘోషస్తనితః శరశబ్దాతిబంధురః॥ 7-10-17 (44988) రోషనిర్జితజీమూతో మనోభిప్రాయశీఘ్రగః। మర్మాతిగో బాణధరస్తుములః శోణితోదకైః॥ 7-10-18 (44989) సంప్లావయందిశః సర్వా మానవైరాస్తరన్మహీం। భీమనిఃస్వనితో రౌద్రో దుర్యోధనపురోగమాన్॥ 7-10-19 (44990) యుద్ధేఽభ్యషించద్విజయో గార్ధ్రపత్రైః శిలాశితైః। గాండీవం ధారయంధీమాన్కీదృశం వో మనస్తదా॥ 7-10-20 (44991) ఇషుసంబాధమాకాశం కుర్వన్కపివరధ్వజః। యదాయాత్కథమాసీత్తు తదా పార్థం సమీక్షతాం॥ 7-10-21 (44992) కచ్చిద్గాండీవశబ్దేన న ప్రణశ్యతి వై బలం। యద్వః సభైరవం కుర్వన్నర్జునో భృశమన్వయాత్॥ 7-10-22 (44993) కచ్చిన్నాపానుదత్ప్రామానిషుభిర్వో ధనంజయః। వాతో వేగాదివావిధ్యన్మేఘాఞ్శరగణైర్నృపాన్॥ 7-10-23 (44994) కో హి గాండీవధన్వానం రణే సోఢుం నరోఽర్హతి। యముషశ్చుత్య సేనాగ్రే జనః సర్వో విదీర్యతే॥ 7-10-24 (44995) యత్సేనాః సమకంపంత యద్వీరానస్పృశద్భయం। కే తత్ర నాజహుర్ద్రోణం కే క్షుద్రాః ప్రాద్రవన్భయాత్॥ 7-10-25 (44996) కే వా తత్ర తనూస్త్యక్త్వా ప్రతీపం మృత్యుమావ్రజన్। అమానుషాణాం జేతారం యుద్ధేష్వపి ధనంజయం॥ 7-10-26 (44997) న చ వేగం సితాశ్వస్య విసహిష్యంతి మామకాః। గాండీవస్య చ నిర్ఘోషం ప్రావృడ్జలదనిఃస్వనం॥ 7-10-27 (44998) విష్వక్సేనో యస్య యంతా యస్య యోద్ధా ధనంచయః। అశక్యః స రథో జేతుం మన్యే దేవాసురైరపి॥ 7-10-28 (44999) సుకుమారో యువా శూరో దర్శనీయశ్చ పాండవః। మేధావీ నిపుణో ధీమాన్యుధి సత్యపరాక్రమః॥ 7-10-29 (45000) ఆరావం విపులం కుర్వన్వ్యథయన్సర్వసైనికాన్। యదాయాన్నకులో ద్రోణం కే శూరాః పర్యవారయన్॥ 7-10-30 (45001) ఆశీవిష ఇవ క్రుద్ధః సహదేవో యదాఽభ్యయాత్। కదనం కరిష్యఞ్శత్రూణాం తేజసా దుర్జయో యుధి॥ 7-10-31 (45002) ఆర్యవ్రతమమోఘేషుం హీమంతమపరాజితం। సహదేవం తమాయాంతం కే శూరాః పర్యవారయన్॥ 7-10-32 (45003) యస్తు సౌవీరరాజస్య ప్రమథ్య మహతీం చమూం। ఆదత్త మహిషీం భోజాం కాంయాం సర్వాంగశోభనాం॥ 7-10-33 (45004) సత్యం ధృతిశ్చ శౌర్యం చ బ్రహ్మచర్యం చ కేవలం। సర్వాణి యుయుధానేఽస్మిన్నిత్యాని పురుషర్షభే॥ 7-10-34 (45005) బలినం సత్యకర్మాణమదీనమపరాజితం। వాసుదేవసమం యుద్ధే వాసుదేవాదనంతరం॥ 7-10-35 (45006) ధనంజయోపదేశేన శ్రేష్ఠమిష్వస్త్రకర్మణి। పార్థేన సమమస్త్రేషు కస్తం ద్రోణాదవారయత్॥ 7-10-36 (45007) వృష్ణీనాం ప్రవరం వీరం శూరం సర్వధనుష్మతాం। రామేణ సమమస్త్రేషు యశసా విక్రమేణ చ॥ 7-10-37 (45008) సత్యం ధృతిర్మతిః శౌర్యం బ్రాహ్మం చాస్త్రమనుత్తమం। సాత్వతే తాని సర్వాణి త్రైలోక్యమివ కేశవే॥ 7-10-38 (45009) తమేవంగుణసంపన్నం దుర్వారమపి దైవతైః। సమాసాద్య మహేష్వాసం కే శూరాః పర్యవారయన్॥ 7-10-39 (45010) పాంచాలేషూత్తమం వీరముత్తమాభిజనప్రియం। నిత్యముత్తమకర్మాణముత్తమౌజసమాహవే॥ 7-10-40 (45011) యుక్తం ధనంజయహితే మమానర్థార్థముత్థితం। యమవైశ్రవణాదిత్యమహేంద్రవరుణోపమం॥ 7-10-41 (45012) మహారథం సమాఖ్యాతం ద్రోణాయోద్యతమాహవే। త్యజంతం తుములే ప్రాణాన్కే శూరాః సమవారయన్॥ 7-10-42 (45013) ఏకోపసృత్య చేదిభ్యః పాండవాన్యః సమాశ్రితః। ధృష్టకేతుం సమాయాంతం ద్రోణం కస్తం న్యవారయత్॥ 7-10-43 (45014) యోఽవధీత్కేతుమాన్వీరో రాజపుత్రం దురాసదం। అపరాంతగిరిద్వారే ద్రోణాత్కస్తం న్యవారయత్॥ 7-10-44 (45015) స్త్రీంపుసయోర్నరవ్యాఘ్రో యః స వేద గుణాగుణాన్। శిఖండినం యాజ్ఞసేనిమంలానమనసం యుధి॥ 7-10-45 (45016) దేవవ్రతస్య సమరే హేతుం మృత్యోర్మహాత్మనః। ద్రోణాయాభిముఖం యాంతం కే శూరాః పర్యవారయన్॥ 7-10-46 (45017) యస్మిన్నభ్యధికా వీరే గుణాః సర్వే ధనంజయాత్। యస్మిన్నస్త్రాణి సత్యం చ బ్రహ్మచర్యం చ సర్వదా॥ 7-10-47 (45018) వాసుదేవసమం వీర్యే ధనంజయసమం బలే। తేజసాఽఽదిత్యసదృశం బృహస్పతిసమం మతౌ॥ 7-10-48 (45019) అభిమన్యుం మహాత్మానం వ్యాత్తాననమివాంతకం। ద్రోణాయాభిముఖం యాంతం కే శూరాః సమవారయన్॥ 7-10-49 (45020) తరుణస్తరుణప్రజ్ఞః సౌభద్రః పరవీరహా। యదాభ్యధావద్వై ద్రోణం తదాఽఽసీద్వో మనః కథం॥ 7-10-50 (45021) ద్రౌపదేయా నరవ్యాఘ్రాః సముద్రమివ సింధవః। యద్రోణమాద్రవన్సంఖ్యే కే శూరాస్తాన్న్యవారయన్॥ 7-10-51 (45022) ఏతే ద్వాదశ వర్షాణి క్రీడాముత్సృజ్య బాలకాః। అస్త్రార్థమవసన్భీష్మే బిభ్రతో వ్రతముత్తమం॥ 7-10-52 (45023) క్షత్రంజయః క్షత్రదేవః క్షత్రవర్మా చ మానదః। ధృష్టద్యుంనాత్మజా వీరాః కే తాంద్రోణాదవారయన్॥ 7-10-53 (45024) శతాద్విశిష్టం యం యుద్ధే సమమన్యంత వృష్ణయః। చేకితానం మహేష్వాసం కస్తం ద్రోణాదవారయత్॥ 7-10-54 (45025) వార్ధక్షేమిః కలింగానాం యః కన్యామాహరద్యుధి। అనాధృష్టిరదీనాత్మా కస్తం ద్రోణాదవారయత్॥ 7-10-55 (45026) భ్రాతరః పంచ కైకేయా ధార్మికాః సత్యవిక్రమాః। ఇంద్రగోపకసంకాశా రక్తవర్మాయుధధ్వజాః॥ 7-10-56 (45027) మాతృష్వసుః సుతా వీరాః పాండవానాం జయార్థినః। తాంద్రోణం హంతుమాయాతాన్కే వీరాః పర్యవారయన్॥ 7-10-57 (45028) యం యోధయంతో రాజానో నాజయన్వారణావతే। షణ్మాసానపి సంరబ్ధా జిఘాంసంతో యుధాం పతిం॥ 7-10-58 (45029) ధనుష్మతాం వరం శూరం సత్యసంధం మహాబలం। ద్రోణాత్కస్తం నరవ్యాఘ్రం యుయుత్సుం పర్యవారయత్॥ 7-10-59 (45030) యః పుత్రం కాశిరాజస్య వారాణస్యాం మహారథం। సమరే స్త్రీషు గృధ్యంతం భల్లేనాపాహరద్రథాత్॥ 7-10-60 (45031) ధృష్టద్యుంనం మహేష్వాసం పార్థానాం మంత్రధారిణం। యుక్తం దుర్యోధనానర్థే సృష్టం ద్రోణవధాయ చ॥ 7-10-61 (45032) నిర్దహంతం రణే యోధాందారయంతం చ సర్వతః। ద్రోణాభిముఖమాయాంతం కే శూరాః పర్యవారయన్॥ 7-10-62 (45033) ఉత్సంగ ఇవ సంవృద్ధం ద్రుపదస్యాస్త్రవిత్తమం। శైఖండినం శస్త్రగుప్తం కే ద్రోణాదవారయన్॥ 7-10-63 (45034) య ఇమాం పృథివీం కృత్స్నాం చర్మవత్సమవేష్టయత్। మహతా రథఘోషేణ ముఖ్యారిఘ్నో మహారథః॥ 7-10-64 (45035) దశాశ్వమేధానాజహే స్వన్నపానాప్తదక్షిణాన్। నిరర్గలాన్సర్వమేధాన్పుత్రవత్పాలయన్ప్రజాః॥ 7-10-65 (45036) విసృష్టా దక్షిణా యస్య గంగాజలమవారయత్। గంగాస్రోతసి యావత్యః సికతా అప్యశేషతః। తావతీర్గా దదౌ వీర ఉశీనరసుతోఽధ్వరే॥ 7-10-66 (45037) న పూర్వే నాపరే చక్రురిదం కేచన మానవాః। ఇతీదం చుక్రుశుర్దేవాః కృతే కర్మణి దుష్కరే॥ 7-10-67 (45038) పశ్యామస్త్రిషు లోకేషు న తం సంస్థాస్నుచారిషు। జాతం చాపి జనిష్యంతం ద్వితీయం చాపి సాంప్రతం॥ 7-10-68 (45039) అన్యమౌశీనరాచ్ఛేబ్యాద్ధురో వోఢారమిత్యుత। గతిం యస్య న యాస్యంతి మానుషా లోకవాసినః॥ 7-10-69 (45040) తస్య నప్తారమాయాంతం శైబ్యం కః సమవారయత్। ద్రోణాయాభిముఖం యత్తం వ్యాత్తాననమివాంతకం॥ 7-10-70 (45041) విరాటస్య రథానీకం మత్స్యస్యామిత్రఘాతినః। ప్రేప్సంతం సమరే ద్రోణం కే వీరాః పర్యవారయన్॥ 7-10-71 (45042) సద్యో వృకోదరాజ్జాతో మహాబలపరాక్రమః। మాయావీ రాక్షసో వీరో యస్మాన్మమ మహద్భయం॥ 7-10-72 (45043) పార్థానాం జయకామం తం తం పుత్రాణాం మమ కంటకం। ఘటోత్కచం మహాత్మానం కస్తం ద్రోణాదవారయత్॥ 7-10-73 (45044) ఏతే చాన్యే చ బహవో యేషామజితం యుధి। త్యక్తారః సంయుగే ప్రాణాన్కిం తేషామజితం యుధి॥ 7-10-74 (45045) యేషాం చ పురుషవ్యాఘ్రః శార్ంగధన్వా వ్యపాశ్రయః॥ లోకానాం గురురత్యర్థం లోకనాథః సనాతనః। 7-10-75 (45046) నారాయణోరణే నాథో దివ్యో దివ్యాత్మకః ప్రభుః॥ యస్య దివ్యాని కర్మాణి ప్రవదంతి మనీషిణః। 7-10-76 (45047) తాన్యహం కీర్తయిష్యామి భక్త్యా స్థైర్యార్థమాత్మనః॥ ॥ 7-10-77 (45048) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి దశమోఽధ్యాయః॥ 10 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-10-8 సః ప్రసిద్ధః। తమజాతశత్రుం ఆయాంతం దృష్ట్వా ద్రోణాత్కః అవారయదిత్యన్వయః॥ 5-10-15 యదా అయాత్ యదా చ దుర్యోధనపురోగమాన్గార్ధ్రపత్రైరభ్యషించత్తదా వో మనః క్రీదృశమభూదితి షష్ఠేనాన్వయః॥ 5-10-34 యుయుధానే సాత్యకౌ॥ 5-10-38 సాత్వతే సాత్యకౌ॥ 5-10-68 స్థాస్రుచారిషు స్థావరజంగమాత్మకేషు। స్నమిత్యస్య వ్యవహితేన పశ్యామ ఇత్యనేన సంబంధః॥ 5-10-10 దశమోఽధ్యాయః॥ 10 ॥

7-11-0 (45049) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-11-0x (4284) శృణు దివ్యాని కర్మాణి వాసుదేవస్య సంజయ। కృతవాన్యాని గోవిందో యథా నాన్యాఃపుమాన్క్వచిత్॥ 7-11-1 (45050) సంవర్ధతా గోపకులే బాలేనైవ మహాత్మనా। విఖ్యాపితం బలం బాహ్వోస్త్రిషు లోకేషు సంజయ॥ 7-11-2 (45051) పూతనాం శకటం హత్వా కేశినం చైవ వాజినం। ఋషభం ధేనుకం చైవ అరిష్టం చ మహాబలం॥ 7-11-3 (45052) దావాన్ముక్త్వా మహాబాహుర్ధృత్వా గోవర్ధనం నిగిం। చాణూరం ముష్టికం చైవ రంగమధ్యే నిహత్య చ॥ 7-11-4 (45053) ప్రలంబం నరకం జంభం పీఠం చాపి మహాసురం। మురుం చాంతకసంకాశమవధీత్పుష్కరేక్షణః॥ 7-11-5 (45054) తథా కంసో మహాతేజా జరాసంధేన పాలితః। విక్రమేణైవ కృష్ణేన సగణః పాతితో రణే॥ 7-11-6 (45055) సునామా రణవిక్రాంతః సమగ్రాక్షౌహిణీపతిః। భోజరాజస్య మధ్యస్థో భ్రాతా కంసస్య వీర్యవాన్॥ 7-11-7 (45056) బలదేవద్వితీయేన కృష్ణేనామిత్రఘాతినా। తరస్వీ సమరే దగ్ధః ససైన్యః శూరసేనరాట్॥ 7-11-8 (45057) దుర్వాసా నామ విప్రర్షిస్తథా పరమకోపనః। ఆరాధితః సదారేణ స చాస్మై ప్రదదౌ వరాన్॥ 7-11-9 (45058) తథా గాంధారరాజస్య సుతాం వీరః స్వయంవరే। నిర్జిత్య పృథివీపాలానావహత్పుష్కరేక్షణః॥ 7-11-10 (45059) అమృష్యమాణా రాజానో యస్య జాత్యా హయా ఇవ। రథే వైవాహికే యుక్తాః ప్రతోదేన కృతవ్రణాః॥ 7-11-11 (45060) జరాసంధం మహాబాహుముపాయేన జనార్దనః। పరేణ ఘాతయామాస సమగ్రాక్షౌహిణీపతిం॥ 7-11-12 (45061) చేదిరాజం చ విక్రాంతం రాజసేనాపతిం బలీ। అర్ఘే వివదమానం చ జఘాన పశువత్తదా॥ 7-11-13 (45062) సౌభం దైత్యపురం ఖస్థం శాల్వగుప్తం దురాసదం। సముద్రకుక్షౌ విక్రంయ పాతయామాస మాధవః॥ 7-11-14 (45063) అంగాన్వంగాన్కలింగంశ్చ మాగధాన్కాశికోసలాన్। వాత్స్యగార్గ్యకరూషాంశ్చ పౌండ్రాంశ్చాప్యజయద్రణే॥ 7-11-15 (45064) ఆవంత్యాందాక్షిణాత్యాంశ్చ పార్వతీయాందశేరకాన్। కాశ్మీరకానౌరసికాన్పిశాచాంశ్చ సముద్గలాన్॥ 7-11-16 (45065) కాంభోజాన్వాటధానాంశ్చ చోలాన్పాండ్యాంశ్చ సంజయ। త్రిగర్తాన్మాలవాంశ్చైవ దరదాంశ్చ సుదుర్జయాన్॥ 7-11-17 (45066) నానాదిగ్భ్యశ్చ సంప్రాప్తాన్ఖశాంశ్చైవ శకాంస్తథా। జితవాన్పుండరీకాక్షో యవనం చ సహానుగం॥ 7-11-18 (45067) ప్రవిశ్య మకరావాసం యాదోగణనిషేవితం। జిగాయ వరుణం సంఖ్యే సలిలాంతర్గతం పురా॥ 7-11-19 (45068) యుధి పంచజనం హత్వా దైత్యం పాతాలవాసినం। పాంచజన్యం హృషీకేశో దివ్యం శంఖమవాప్తవాన్॥ 7-11-20 (45069) ఖాండవే పార్థసహితస్తోషయిత్వా హుతాశనం। ఆగ్నేయమస్త్రం దుర్ధర్షం చక్రం లేభే మహాబలః॥ 7-11-21 (45070) వైనతేయం సమారుహ్య త్రాసయిత్వాఽమరావతీం। మహేంద్రభవనాద్వీరః పారిజాతముపానయత్॥ 7-11-22 (45071) తచ్చ మర్షితవాఞ్శక్రో జానంస్తస్య పరాక్రమం। రాజ్ఞాం చాప్యజితం కంచిత్కృష్ణేనేహ న శుశ్రుమ॥ 7-11-23 (45072) యచ్చ తన్మహదాశ్చర్యం సభాయాం మమ సంజయ। కృతవాన్పుండరీకాక్షః కస్తదన్య ఇహార్హతి॥ 7-11-24 (45073) యచ్చ భక్త్యా ప్రసన్నోఽహమద్రాక్షం కృష్ణమీశ్వరం। తన్మే సువిదితం సర్వం ప్రత్యక్షమివ చాగమం॥ 7-11-25 (45074) నాంతో విక్రమయుక్తస్య బుద్ధ్యా యుక్తస్య వా పునః। కర్మణాం శక్యతే గంతుం హృషీకేశస్య సంజయ॥ 7-11-26 (45075) తథా గదశ్చ సాంబశ్చ ప్రద్యుంనోఽథ విదూరథః। అగావహోఽనిరుద్ధశ్చ చారుదేష్ణః ససారణః॥ 7-11-27 (45076) ఉల్ముకో నిశఠశ్చైవ ఝిల్లీ బభ్రుశ్చ వీర్యవాన్। పృథుశ్చ విపృథుశ్చైవ శమీంకోఽథారిమేజయః॥ 7-11-28 (45077) ఏతేఽన్యే బలవంతశ్చ వృష్ణివీరాః ప్రహారిణః। కథంచిత్పాణ్జవానీకం శ్రయేయుః సమరే స్థితాః॥ 7-11-29 (45078) ఆహూతా వృష్ణివీరేణ కేశవేన మహాత్మనా। తతః సంశయితం సర్వే భవేదితి మతిర్మమ॥ 7-11-30 (45079) నాగాయుతబలో వీరః కైలాసశిఖరోపమః। వనమాలీ హలీ రామస్తత్ర యత్ర జనార్దనః॥ 7-11-31 (45080) యమాహుః సర్వపితరం వాసుదేవం ద్విజాతయః। అపి వా హ్యేష పాండూనాం యోత్స్యతేఽర్థాయ సంజయ॥ 7-11-32 (45081) స యదా తాత సన్నహ్యేత్పాండవార్థాయ సంజయ। న తదా ప్రతిసంయోద్ధా భవితా తత్ర కశ్చన॥ 7-11-33 (45082) యది స్మ కురవః సర్వే జయేయుర్నామ పాండవాన్। వార్ష్ణేయోఽర్థాయ తేషాం వై గృహ్ణీయాచ్ఛస్త్రముత్తమం॥ 7-11-34 (45083) తతః సర్వాన్నరవ్యాఘ్రో హత్వా నరపతీన్రణే। కౌరవాంశ్చ మహాబాహుఃకుంత్యై దద్యాత్స మేదినీం॥ 7-11-35 (45084) యస్య యంతా హృషీకేశో యోద్ధా యస్య ధనంజయః। రథస్య తస్య కః సంఖ్యే ప్రత్యనీకో భవేద్రథః॥ 7-11-36 (45085) న కేనచిదుపాయేన కురూణాం దృశ్యతే జయః। తస్మాన్మే సర్వమాచక్ష్వ యథా యుద్ధమవర్తత॥ 7-11-37 (45086) అర్జునః కేశవస్యాత్మా కృష్ణోఽప్యాత్మా కిరీటినః। అర్జునే విజయో నిత్యం కృష్ణే కీర్తిశ్చ శాశ్వతీ॥ 7-11-38 (45087) సర్వేష్వపి చ లోకేషు బీభత్సురపరాజితః। ప్రాధాన్యేనైవ భూయిష్ఠమమేయాః కేశవే గుణాః॥ 7-11-39 (45088) మోహాద్దుర్యోధనః కృష్ణం యో న వేత్తీహ కేశవం। మోహితో దైవయోగేన మృత్యుపాశపురస్కృతః। 7-11-40 (45089) న వేద కృష్ణం దాశార్హమర్జునం చైవ పాండవం। పూర్వదేవౌ మహాత్మానౌ నరనారాయణావుభౌ॥ 7-11-41 (45090) ఏకాత్మానౌ ద్విధాభూతౌ దృశ్యేతే మానవైర్భువి। మనసాపి హి దుర్ధర్షౌ సేనామేతాం యశస్వినౌ॥ 7-11-42 (45091) నాశయేతామిహేచ్ఛంతౌ మానుషత్వాచ్చ నేచ్ఛతః। యుగస్యేవ విపర్యాసో లోకానామివ మోహనం॥ 7-11-43 (45092) భీష్మస్య చ వధస్తాత ద్రోణస్య చ మహాత్మనః। న హ్యేవ బ్రహ్మచర్యేణ న వేదాధ్యయనేన చ॥ 7-11-44 (45093) న క్రియాభిర్న చాస్త్రేణ మృత్యోః కశ్చిన్నిర్వాయతే। లోకసంభావితౌ వీరౌ కృతాస్త్రౌ యుద్ధదుర్మదౌ॥ 7-11-45 (45094) భీష్మద్రోణౌ హతౌ శ్రుత్వా కిన్ను జీవామి సంజయ। యాం తాం శ్రియమసూయామః పురా దృష్ట్వా యుధిష్ఠిరే॥ 7-11-46 (45095) అద్య తామనుజానీమో భీష్మద్రోణవధేన హ। మత్కృతే చాప్యనుప్రాప్తః కురూణామేష సంక్షయః॥ 7-11-47 (45096) పక్వానాం హి వధే సూత వజ్రాయంతే తృణాన్యుత। అనంతమిదమైశ్వర్యం లోకే ప్రాప్తో యుధిష్ఠిరః॥ 7-11-48 (45097) యస్య కోపాన్మహాత్మానౌ భీష్మద్రోణౌ నిపాతితౌ। ప్రాప్తః ప్రకృతితో ధర్మో న ధర్మో మామకాన్ప్రతి॥ 7-11-49 (45098) క్రూరః సర్వవినాశాయ కాలోఽసౌ నాతివర్తతే। అన్యథా చింతితా హ్యర్థా నరైస్తాత మనస్విభిః। అన్యథైవ ప్రపద్యంతే దైవాదితి మతిర్మమ॥ 7-11-50 (45099) తస్మాదపరిహార్యేఽర్థే సంప్రాప్తే కృచ్ఛ్ర ఉత్తమే। అపారణీయే దుశ్చింత్యే యథాభూతం ప్రచక్ష్వ మే॥ ॥ 7-11-51 (45100) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి ఏకాదశోఽధ్యాయః॥ 11 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-11-6 విక్రమేణైవ అస్త్రం చినా॥ 5-11-12 పరేణ భీమేన॥ 5-11-11 ఏకాదశోఽధ్యాయః॥

7-12-0 (45101) సంజయ ఉవాచ। 7-12-0x (4285) `శుశ్రూషస్వ స్థిరో భూత్వాం శంసతో మమ భారత'। హంత తే కథయిష్యామి సర్వం ప్రత్యక్షదర్శివాన్। యథా సత్యపరో ద్రోణః సాదితాః పాండుసృంజయైః॥ 7-12-1 (45102) సేనాపతిత్వం సంప్రాప్య భారద్వాజో మహారథః। మధ్యే సర్వస్య సైన్యస్య పుత్రం తే వాక్యమబ్రవీత్॥ 7-12-2 (45103) యత్కౌరవాణామృషభాదాపగేయాదనంతరం। సైనాపత్యే త్వయా రాజన్నద్య సత్కృతవానహం॥ 7-12-3 (45104) సదృశం కర్మణస్తస్య ఫలం ప్రాప్నుహి భారత। కరోమి కామం కం తేఽద్య ప్రవృణీష్వ యమిచ్ఛసి॥ 7-12-4 (45105) సంజయ ఉవాచ। 7-12-5x (4286) తతో దుర్యోధనో రాజా కర్ణదుఃశాసనాదిభిః। సంమంత్ర్యోవాచ దుర్ధర్షమాచార్యం జయతాం వరం॥ 7-12-5 (45106) దదాసి చేద్వరం మహ్యం జీవగ్రాహం యుధిష్ఠిరం। గృహీత్వా రయినాం శ్రేష్ఠం మత్సమీపమిహానయ॥ 7-12-6 (45107) `ఇచ్ఛేయం వై మహాత్మానం ధర్మాత్మానం యుధిష్ఠిరం। భ్రాతృణాం పశ్యతామేవ జీవగ్రాహేణ మే ద్విజ॥ 7-12-7 (45108) గృహీత్వా రథినాం శ్రేష్ఠం మత్సకాశమిహానయ। ప్రీణాంయనేన కార్యేణ ససుహృజ్జనబాంధవః॥ 7-12-8 (45109) సంజయ ఉవాచ। 7-12-9x (4287) తతః కురూణామాచార్యః శ్రుత్వా పుత్రస్య తే వచః। సేనాం ప్రహర్షయన్సర్వామిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-12-9 (45110) ధన్యః కుంతీసుతో రాజన్యస్య గ్రహణమిచ్ఛసి। న వధం తస్య దుర్ధర్ష వరమద్య ప్రయాచసే॥ 7-12-10 (45111) కిమర్థం చ నరవ్యాఘ్ర న వధం తస్య కాంక్షసే। నాశంససి క్రియామేతాం మత్తో దుర్యోధన ధ్రువం॥ 7-12-11 (45112) ఆహోస్విద్ధర్మరాజస్య ద్వేష్టా కశ్చిన్న విద్యతే। యదీచ్ఛసి త్వం జీవంతం కులం రక్షసి చాత్మనః॥ 7-12-12 (45113) అథవా భరతశ్రేష్ఠ నిర్జిత్య యుధి పాండవాన్। రాజ్యాంశం ప్రతి దత్త్వా చ సౌభ్రాత్రం కర్తుమిచ్ఛసి॥ 7-12-13 (45114) ధన్యః కుంతీసుతో రాజా సుజాతం చాస్య ధీమతః। అజాతశత్రుతా సత్యా తస్య యత్స్నిహ్యతే భవాన్॥ 7-12-14 (45115) సంజయ ఉవాచ। 7-12-15x (4288) ద్రోణేన చైవముక్తస్య తవ పుత్రస్య భారత। సహసా నిఃసృతో భావో యోస్య నిత్యం హృది స్థితః॥ 7-12-15 (45116) నాకారో గూహితుం శక్యో బృహస్పతిసమైరపి। తస్మాత్తవ సుతో రాజన్ప్రహృష్టో వాక్యమబ్రవీత్॥ 7-12-16 (45117) వధే కుంతీసుతస్యాజౌ నాచార్య విజయో మమ। హతే యుధిష్ఠిరే పార్థా హన్యుఃసర్వాన్హి నో ధ్రువం॥ 7-12-17 (45118) నైవ శక్యా రణే సర్వే నిహంతుమమరైరపి। `యది సర్వే హనిష్యంతే పాండవాః ససుతా మృధే॥ 7-12-18 (45119) తతః కృత్స్నం వశే కృత్వా నిఃశేషం నృపమండలం। ససాగరవనాం స్ఫీతాం విజిత్య వసుధామిమాం॥ 7-12-19 (45120) విష్ణుర్దాస్యతి కృష్ణాయై కుంత్యై వా పురుషోత్తమః'। యద్యేష చైషాం శేషఃస్యాత్స ఏవాస్మాన్న శేషయేత్॥ 7-12-20 (45121) సత్యప్రతిజ్ఞే త్వానీతే పునర్ద్యూతేన నిర్జితే। `తస్మింజీవతి చాయాతే హ్యుపాయైర్బహుభిః కృతైః'। పునర్యాస్యంత్యరణ్యాయ పాండవాస్తమనువ్రతాః॥ 7-12-21 (45122) సోఽయం మమ జయో వ్యక్తం దీర్ఘకాలం భవిష్యతి। అతో న వధమిచ్ఛామి ధర్మరాజస్య కర్హిచిత్॥ 7-12-22 (45123) సంజయ ఉవాచ। 7-12-23x (4289) తస్య జిహ్మమభిప్రాయం జ్ఞాత్వా ద్రోణోఽర్థతత్త్వవిత్। తం వరం సాంతరం తస్మై దదౌ సంచింత్య బుద్ధిమాన్॥ 7-12-23 (45124) ద్రోణ ఉవాచ। 7-12-24x (4290) న చేద్యుధిష్ఠిరం వీరః పాలయేదర్జునో యుధి। మన్యస్వ పాండవశ్రేష్ఠమానీతం వశమాత్మనః॥ 7-12-24 (45125) న హి శక్యో రణే పార్థః సేంద్రైర్దేవాసురైరపి। ప్రత్యుద్యాతుమతస్తాత న తస్మాద్ధర్షయాంయహం॥ 7-12-25 (45126) అసంశయం స మే శిష్యో మత్పూర్వశ్చాస్త్రకర్మణి। తరుణః సుకృతీ యుక్త ఏకాయనగతశ్చ సః॥ 7-12-26 (45127) అస్త్రాణీంద్రాచ్చ రుద్రాచ్చ భూయాంసి సమవాప్తవాన్। అమర్షితశ్చ తే రాజంస్తతో నామర్షయాంయహం॥ 7-12-27 (45128) స చాపక్రంయతాం యుద్ధాద్యేనోపాయేన శక్యతే। అపనీతే తతః పార్థే ధర్మరాజో జితస్త్వయా॥ 7-12-28 (45129) గ్రహణే హి జయస్తస్య న వధే పురుషర్షభ। `గ్రహణం హి వధాత్తస్య ధర్మరాజస్య మన్యసే'। అనేనైవాభ్యుపాయేన గ్రహణం సముపైష్యసి॥ 7-12-29 (45130) అహం గృహీత్వా రాజానం సత్యధర్మపరాయణం। ఆనయిష్యామి తే రాజన్వశమద్య న సంశయః॥ 7-12-30 (45131) యది స్యాస్యతి సంగ్రామే ముహూర్తమపి మేఽగ్రతః। అపనీతే నరవ్యాఘ్రే కుంతీపుత్రే ధనంజయే॥ 7-12-31 (45132) ఫల్గునస్య సమీపే తు న హి శక్యో యుధిష్ఠిరః। గ్రహీతుం సమరే రాజన్సేంద్రైరపి సురాసురైః॥ 7-12-32 (45133) సంజయ ఉవాచ। 7-12-33x (4291) `ఏవముక్తే తదా తస్మిన్యుద్ధే దేవాసురోపమే'। సాంతరం తు ప్రతిజ్ఞాతే రాజ్ఞో ద్రోణేన నిగ్రహే। గృహీతం తమమన్యంత తవ పుత్రాః సుబాలిశాః॥ 7-12-33 (45134) తతో దుర్యోధనేనాపి గ్రహణం పాండవస్య తత్। `స్కంధావారేషు సర్వేషు యథాస్థానేషు మారిష'। సైన్యస్థానేషు సర్వేషు సుఘోషితమరిందమ॥ 7-12-34 (45135) పాండవేయేషు సాపేక్షం ద్రోణం జానాతి తే సుతః। తతః ప్రతిజ్ఞాస్థైర్యార్థం స మంత్రో బహులీకృతః॥ ॥ 7-12-35 (45136) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి ద్వాదశోఽధ్యాయః॥ 12 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-12-11 ఏతాం వధరూపాం క్రియాం మత్తో నాశంససి న సంభావయసి॥ 5-12-12 తదిచ్ఛసి త్వం ఇతి క.ఖ.పాఠః॥ 5-12-14 సుజాతం శోభనం జన్మ 5-12-22 వ్యక్తం నియతం॥ 5-12-26 మత్పూర్వః అహం పూర్వో గురుర్యస్య ఏకాయనగతః జయమరణాన్యతరనిశ్చయవాన్॥ 5-12-35 బహులీకృతః ప్రతిజ్ఞాం న త్యజేదితి బహుషు ప్రకాశితః॥ 5-12-12 ద్వాదశోఽధ్యాయః॥

7-13-0 (45137) సంజయ ఉవాచ। 7-13-0x (4292) సాంతరే తు ప్రతిజ్ఞానే రాజ్ఞో ద్రోణేన నిగ్రహే। తతస్తే సైనికాః శ్రుత్వా తం యుధిష్ఠిరనిగ్రహం। సింహనాదరవాంశ్చక్రుర్బాహుశబ్దాంశ్చ కృత్స్నశః॥ 7-13-1 (45138) తచ్చ సర్వం యథాన్యాయం ధర్మరాజేన భారత। ఆప్తైశ్చారైః పరిజ్ఞాతం భారద్వాజచికీర్షితం॥ 7-13-2 (45139) తతః సర్వాన్సమానాయ్య భ్రాతృనన్యాంశ్చ సర్వశః। అవ్రవీద్ధర్మరాజస్తు ధనంజయమిదం వచః॥ 7-13-3 (45140) శ్రుతం తే పురుషవ్యాఘ్ర ద్రోణస్యాద్య చికీర్షితం। యథా తన్న భవేత్సత్యం తథా నీతిర్విధీయతాం॥ 7-13-4 (45141) సాంతరం హి ప్రతిజ్ఞాతం ద్రోణేనామిత్రఘాతినా। తచ్చాంతరమమోఘేషౌ త్వయి తేన సమాహితం॥ 7-13-5 (45142) తత్త్వమద్య మహాబాహో యుధ్యస్వ మదనంతరం। యథా దుర్యోధనః కామం నేమం ద్రోణాదవాప్నుయాత్॥ 7-13-6 (45143) అర్జున ఉవాచ। 7-13-7x (4293) యథా మే న వధః కార్య ఆచార్యస్య కథంచన। తథా తవ పరిత్యాగో న మే రాజంశ్చికీర్షితః॥ 7-13-7 (45144) అప్యేవం పాండవ ప్రాణానుత్సృజేయమహం యుధి। ప్రతియాతాఽహమాచార్యం త్వాం న జహ్యాం కథంచన॥ 7-13-8 (45145) త్వాం నిగృహ్యాహవే రాజంధార్తరాష్ట్రో యమిచ్ఛతి। న స తం జీవలోకేఽస్మిన్కామం ప్రాప్తా కథంచన॥ 7-13-9 (45146) ప్రపతేద్ద్యౌః సనక్షత్రా పృథివీ శకలీ భవేత్। న త్వాం ద్రోణో నిగృహ్ణీయాజ్జీవమానే మయి ధ్రువం॥ 7-13-10 (45147) యది తస్య రణే సాహ్యం కురుతే వజ్రభృత్స్వయం। విష్ణుర్వా సహితో దేవైర్న త్వాం ప్రాప్స్యత్యసౌ మృధే॥ 7-13-11 (45148) మయి జీవతి రాజేంద్ర న భయం కర్తుమర్హసి। ద్రోణాదస్త్రభృతాం శ్రేష్ఠాత్సర్వశస్త్రభృతామపి॥ 7-13-12 (45149) అన్యచ్చ బ్రూయాం రాజేంద్ర ప్రతిజ్ఞాం మమ నిశ్చలాం॥ 7-13-13 (45150) న స్మరాంయనృతం తావన్న స్మరామి పరాజయం। న స్మరామి ప్రతిశ్రుత్య విస్మృత్య మనస్వఽకృతం॥ 7-13-14 (45151) సంజయ ఉవాచ। 7-13-15x (4294) తతః శంఖాశ్చ భేర్యశ్చ మృదంగాశ్చానకైః సహ। ప్రావాద్యంత మహారాజ పాండవానాం నివేశనే॥ 7-13-15 (45152) సింహనాదశ్చ సంజజ్ఞే పాండవానాం మహాత్మనాం॥ ధనుర్జ్యాతలశబ్దశ్చ గగనస్పృక్సుభైరవః॥ 7-13-16 (45153) శ్రుత్వా శంఖస్య నిర్ఘోషం పాండవస్య మహౌజసః। త్వదీయేష్వప్యనీకేషు వాదిత్రాణ్యభిజఘ్నిరే॥ 7-13-17 (45154) తతో వ్యూఢాన్యనీకాని తవ తేషాం చ భారత। శనైరుపేయురన్యోన్యం యోత్స్యమానాని సంయుగే॥ 7-13-18 (45155) తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం। పాండవానాం కురూణాం చ ద్రోణపాంచాల్యయోరపి॥ 7-13-19 (45156) యతమానాః ప్రయతేన ద్రోణానీకవిశాతనే। న శేకుః సృంజయా యుద్ధే తద్ధి ద్రోణేన పాలితం॥ 7-13-20 (45157) తథైవ తవ పుత్రస్య రథోదారాః ప్రహారిణః। న శేకుః పాండవీం సేనాం పాల్యమానాం కిరీటీనా॥ 7-13-21 (45158) ఆస్తాం తే స్తిమితే సేనే రక్ష్యమాణే పరస్పరం। సంప్రసుప్తే యథా నక్తం వనరాజ్యౌ సుపుష్పితే॥ 7-13-22 (45159) తతో రుక్మరథో రాజన్నర్కేణేవ విరాజతా। వరూథినా వినిష్పత్య వ్యచరత్పృతనాముఖే॥ 7-13-23 (45160) తముద్యంతం రథేనైకమాశుకారిణమాహవే। అనేకమివ సంత్రసాన్మేనిరే పాండుసృంజయాః॥ 7-13-24 (45161) తేన ముక్తాః శరా ఘోరా విచేరుః సర్వతోదిశం। త్రాసయంతో మహారాజ పాండవేయస్య వాహినీం॥ 7-13-25 (45162) మధ్యందినమనుప్రాప్తో గభస్తిశతసంవృతః। యథా దృశ్యేత ఘర్మోశుస్తథా ద్రోణోఽప్యదృశ్యత॥ 7-13-26 (45163) న చైనం పాండవేయానాం కశ్చిచ్ఛక్నోతి భారత। వీక్షితుం సమరే క్రుద్ధం మహేంద్రమివ దానవాః॥ 7-13-27 (45164) మోహయిత్వా తతః సైన్యం భారద్వాజః ప్రతాపవాన్। ధృష్టద్యుంనబలం తూర్ణం వ్యధమన్నిశితైః శరైః॥ 7-13-28 (45165) స దిశః సర్వతో రుద్ధ్వా సంవృత్య ఖమజిహ్మగైః। పార్షతో యత్ర తత్రైనామభినత్పాండువాహినీం॥ ॥ 7-13-29 (45166) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి ఏకాదశదివసయుద్ధే త్రయోదశోఽధ్యాయః॥ 13 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-13-22 సంప్రసుప్తే కృతపత్రసంకోచే॥ 5-13-23 వరూథినా రథేన॥ 5-13-13 త్రయోదశోఽధ్యాయః॥

7-14-0 (45167) సంజయ ఉవాచ। 7-14-0x (4295) తతః స పాండవానీకే జనయన్సుమహద్భయం। వ్యచరత్పృతనాం ద్రోణో దహన్కక్షమివానలః॥ 7-14-1 (45168) నిర్దహంతమనీకాని సాక్షాదగ్నిమివోత్థితం। దృష్ట్వా రుక్మరథం క్రుద్ధం సమకంపంత సృంజయాః॥ 7-14-2 (45169) సతతం కృష్యతః సంఖ్యే ధనుషోఽస్యాశుకారిణః। జ్యాఘోషః శుశ్రువేఽత్యర్థం విస్ఫూర్జితమివాశనేః॥ 7-14-3 (45170) రథినః సాదినశ్చైవ నాగానశ్వాన్పదాతినః। రౌద్రా హస్తవతా ముక్తాః సంమృద్గంతి స్స సాయకాః॥ 7-14-4 (45171) నానద్యమానః పర్జన్యః ప్రవృద్ధః శుచిసంక్షయే। అశ్మవర్షమివావర్షత్పరేషామావహద్భయం॥ 7-14-5 (45172) విచరన్స దిశః సర్వాః సేనాం సంక్షోభయన్ప్రభుః। వర్ధయామాస సంత్రాసం శాత్రవాణామమానుషం॥ 7-14-6 (45173) తస్య విద్యుదివాభ్రేషు చాపం హేమపరిష్కృతం। భ్రాజమానం రథే తస్మిందృశ్యతే స్మ మహాభయం॥ 7-14-7 (45174) స వీరః సత్యవాన్ప్రాజ్ఞో ధర్మనిత్యః సదా పునః। యుగాంతకాలవద్ధోరాం రౌద్రాం ప్రావర్తయన్నదీం॥ 7-14-8 (45175) అమర్షవేగప్రభవాం క్రవ్యాదగణసంకులాం। బలౌఘైః సర్వతః పూర్ణాం ధ్వజవృక్షాపహారిణీం॥ 7-14-9 (45176) శోణితోదాం రథావర్తాం హస్త్యశ్వకృతరోధసం। కవచోడుపసంయుక్తాం మాంసపంకసమాకులాం॥ 7-14-10 (45177) మేదోమజ్జాస్థిసికతాముష్మీషచయఫేనిలాం॥ సంగ్రామజలదాపూర్ణాం ప్రాసమత్స్యసమాకులాం॥ 7-14-11 (45178) నరనాగాశ్వకలిలాం శరవేగౌఘవాహినీం। శరీరదారుసంఘాటాం రథకచ్ఛపసంకులాం॥ 7-14-12 (45179) ఉత్తమాంగైః పంకజినీం నిస్త్రింశఝషసంకులాం। రథనాగహూదోపేతాం నానాభారణభూషితాం॥ 7-14-13 (45180) మహారథశతావర్తాం భూమిరేణూర్మిమాలినీం। మహావీర్యవతాం సంఖ్యే సుతరాం భీరుదుస్తరాం॥ 7-14-14 (45181) శరీరశతసంబాధాం గృధ్రకంకనిషేవితాం। మహారథసహస్రాణి నయంతీం యమసాదనం॥ 7-14-15 (45182) శూలవ్యాలసమాకీర్ణాం ప్రాణివాజినిషేవితాం। ఛిన్నక్షత్రమహాహంసాం ముకుటాండజసేవితాం॥ 7-14-16 (45183) చక్రకూర్మాంగదానక్రాం శరక్షుద్రఝషాకులాం। బకగృధ్రసృగాలానాం ఘోరసంఘైర్నిషేవితాం॥ 7-14-17 (45184) నిహతాన్ప్రాణినః సంఖ్యే ద్రోణేన బలినా రణే। వహంతీం పితృలోకాయ శతశో రాజసత్తమ॥ 7-14-18 (45185) శఱీరశతసంబాధాం కేశశైవలశాద్వలాం। నదీం ప్రావర్తయద్రాజన్భీరూపణాం భయవర్ధినీం॥ 7-14-19 (45186) తర్జయంతమనీకాని తాని తాని మహారథం। సర్వతోఽభ్యద్రవంద్రోణం యుధిష్ఠిరపురోగమాః॥ 7-14-20 (45187) తానభిద్రవతః శూరాంస్తావకా దృఢవిక్రమాః। సర్వతః ప్రత్యగృహ్ణంత తదభూద్రోమహర్షణం॥ 7-14-21 (45188) శతమాయస్తు శకునిః సహదేవం సమాద్రవత్। సనియంతృధ్వజరథం వివ్యాఘ నిశితైః శరైః॥ 7-14-22 (45189) తస్య మాద్రీసుతః కేతుం ధనుః సూతం హయానపి। నాతిక్రుద్ధః శరైశ్ఛిత్త్వా షష్ఠ్యా వివ్యాధ సౌబలం। `భిత్త్వా చ శరవర్షేణ శకునిం ప్రత్యవారయత్'॥ 7-14-23 (45190) గదాం గృహీత్వా శకునిః ప్రచస్కంద రథోత్తమాత్। స తస్య గదయా రాజన్రథాత్సూతమపాతయత్॥ 7-14-24 (45191) తతస్తౌ విరథౌ రాజన్గదాహస్తౌ మహాబలౌ। చిక్రీడతూ రణే శూరౌ సశృంగావివ పర్వతౌ॥ 7-14-25 (45192) ద్రోణః పాంచాలదాయాదం వివ్యాధ నిశితైః శరైః। తయోస్తత్ర మహారాజ బాణవర్షైః ప్రకాశితం। ఖద్యోతైరివ చాకాశం ప్రదోషే పురుషర్షభ॥ 7-14-26 (45193) వివింశతిం భీమసేనో వింశత్యా నిశితైః శరైః। విద్ధ్వా నాకంపయద్వీరస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-14-27 (45194) వివింశతిస్తు సహసా వ్యశ్వకేతుశరాసనం। భీమం చక్రే మహారాజ తతః సైన్యాన్యపూజయన్॥ 7-14-28 (45195) స తన్న మమృషే వీరః శత్రోర్విక్రమమాహవే। తతోఽస్య గదయా దాంతాన్హయాత్సర్వానపాతయత్॥ 7-14-29 (45196) హతాశ్వాత్స రథాద్రాజన్గృహ్య చర్మ మహాబలః। అభ్యయాద్భీమసేనం తు మత్తో మత్తమివ ద్విపం॥ 7-14-30 (45197) శల్యస్తు నకులం వీరః స్వస్రీయం ప్రియమాత్మనః। వివ్యాధ ప్రహసన్బాణైర్లాలయన్కోపయన్నివ॥ 7-14-31 (45198) తస్యాశ్వానాతపత్రం చ ధ్వజం సూతమథో ధనుః। నిపాత్య నకులః సంఖ్యే శంఖం దధ్మౌ ప్రతాపవాన్॥ 7-14-32 (45199) ధృష్టకేతుః కృపేణాస్తాంఛిత్త్వా బహువిధాంఛరాన్। కృపం వివ్యాధ సప్తత్యా ధ్వజం చాస్య త్రిభిః శరైః॥ 7-14-33 (45200) తం కృపః శరవర్షేణ మహతా సమవారయత్। వివ్యాధ చ రణే విప్రో ధృష్టకేతుమమర్షణం॥ 7-14-34 (45201) సాత్యకిః కృతవర్మాణం నారాచేన స్తనాంతరే। విద్ధ్వా వివ్యాధ సప్తత్యా పునరన్యైః స్మయన్నివ॥ 7-14-35 (45202) తం భోజః సప్తసప్తత్యా విద్ధ్వాఽఽశు నిశితైః శరైః। నాకంపయత శైనేయం శీఘ్రో వాయురివాచలం॥ 7-14-36 (45203) సేనాపతిః సుశర్మాణం భృశం మర్మస్వతాడయత్। స చాపి తం తోమరేణ జత్రుదేశేఽభ్యతాడయత్॥ 7-14-37 (45204) వైకర్తనం తు సమరే విరాటః ప్రత్యవారయత్। సహ మత్స్యైర్మహావీర్యైస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-14-38 (45205) తత్పౌరుషమభూత్తత్ర సూతపుత్రస్య దారుణం। యత్సైన్యం వారయామాస శరైః సన్నతపర్వభిః॥ 7-14-39 (45206) ద్రుపదస్తు స్వయం రాజా భగదత్తేన సంగతః। తయోర్యుద్ధం మహారాజ చిత్రరూపమివాభవత్॥ 7-14-40 (45207) భగదత్తస్తు రాజానం ద్రుపదం నతపర్వభిః। సనియంతృధ్వజరథం వివ్యాధ పురుషర్షభః॥ 7-14-41 (45208) ద్రుపదస్తు తతః క్రుద్ధో భగదత్తం మహారథం। ఆజఘానోరసి క్షిప్రం శరేణానతపర్వణా॥ 7-14-42 (45209) యుద్ధం యోధవరౌ లోకే సౌమదత్తిశిఖండినౌ। భూతానాం త్రాసజననం చక్రాతేఽస్త్రవిశారదౌ॥ 7-14-43 (45210) భూరిశ్రవా రణే రాజన్యాజ్ఞసేనిం మహారథం। మహతా సాయకౌఘేన చ్ఛాదయామాస వీర్యవాన్॥ 7-14-44 (45211) శిఖండీ తు తతః క్రుద్ధః సౌమదత్తిం విశాంపతే। నవత్యా సాయకానాం తు కంపయామాస భారత॥ 7-14-45 (45212) రాక్షసౌ రౌద్రకర్మాణౌ హేడింబాలంబుసావుభౌ। చక్రాతేఽత్యుద్భుతం యుద్ధం పరస్పరజయైషిణౌ॥ 7-14-46 (45213) మాయాశతసృజౌ దృప్తౌ మాయాభిరితరేతరం। అంతర్హితౌ చేరతుస్తౌ భృశం విస్మయకారిణౌ॥ 7-14-47 (45214) చేకితానోఽనువిందేన యుయుధే చాతిభైరవం। యథా దేవాసురే యుద్ధే బలశక్రౌ మహాబలౌ॥ 7-14-48 (45215) లక్ష్మణః క్షత్రదేవేన విమర్దమకరోద్భృశం। యథా విష్ణుః పురా రాజన్హిరణ్యాక్షేణ సంయుగే॥ 7-14-49 (45216) తతః ప్రచలితాశ్వేన విధివత్కల్పితేన చ। రథేనాభ్యపతద్రాజన్సౌభద్రం పౌరవో పౌరవో నదన్॥ 7-14-50 (45217) తతోఽభ్యయాత్స త్వరితో యుద్ధాకాంక్షీ మహాబలః। తేన చక్రే మహద్యుద్ధమభిమన్యురరిందమః॥ 7-14-51 (45218) పౌరవస్త్వథ సౌభద్రం శరవ్రాతైరవాకిరత్। తస్యార్జునిర్ధ్వజం ఛత్రం ధనుశ్చోర్వ్యామపాతయత్॥ 7-14-52 (45219) సౌభద్రః పౌరవం త్వన్యైర్విద్ధ్వా సప్తభిరాశుగైః। పంచభిస్తస్య వివ్యాధ హయాన్సూనం చ సాయకైః॥ 7-14-53 (45220) తతః ప్రహర్షయన్సేనాం సింహవద్వినదన్ముహుః। సమాదత్తార్జునిస్తూర్ణం పౌరవాంతకరం శరం॥ 7-14-54 (45221) తం తు సంధితమాజ్ఞాయ సాయకం ఘోరదర్శనం। ద్వాభ్యాం శరాభ్యాం హార్దిక్యశ్చిచ్ఛేద సశరం ధనుః॥ 7-14-55 (45222) తదుత్సృజ్య ధనుశ్ఛిన్నం సౌభద్రః పరవీరహా। ఉద్బబర్హ సితం ఖంగమాదదనాః శరావరం॥ 7-14-56 (45223) స తేనానేకతారేణ చర్మణా కృతహస్తవత్। భ్రాంతాసినా చరన్మార్గాందర్శయన్వీర్యమాత్మనః॥ 7-14-57 (45224) భ్రామితం పునరుద్ధాంతమాధూతం పునరుత్థితం। చర్మనిస్త్రింశయో రాజన్నిర్విశేషమదృశ్యత॥ 7-14-58 (45225) స పౌరవరథస్యేషామాప్లుత్య సహసా నదన్। పౌరవం రథమాస్థాయ కేశపక్షే పరామృశత్॥ 7-14-59 (45226) జఘానాస్య పదా సూతమసినా పాతయద్ధృజం। విక్షోభ్యాంభోనిధిం తార్క్ష్యస్తం నాగమివ చాక్షిపత్॥ 7-14-60 (45227) తమాగలితకేశాంతం దదృశుః సర్వపార్థివాః। ఉక్షాణమివ సింహేన పాత్యమానమచేతసం॥ 7-14-61 (45228) తమార్జునివశం ప్రాప్తం కృష్యమాణమనాథవత్। పౌరవం పాతితం దృష్ట్వా నామృష్యత జయద్రూథః॥ 7-14-62 (45229) స బర్హిబర్హావతతం కింకిణీశతజాలవత్। చర్మ చాదాయ ఖంగం చ నదన్పర్యపతద్రథాత్॥ 7-14-63 (45230) తతః సైంధవమాలోక్య కార్ష్ణిరుత్సృజ్య పౌరవం। ఉత్పపాత రథాత్తూర్ణం శ్యేనవన్నిపపాత చ। 7-14-64 (45231) ప్రాసపట్టిశనిస్త్రింశాంఛత్రుభిః సంప్రచోదితాన్। చిచ్ఛేద చాసినా కార్ష్ణిశ్చర్మణా సంరురోధ చ॥ 7-14-65 (45232) స దర్శయిత్వా సైన్యానాం స్వబాహుబలమాత్మనః। తముద్యంయ మహాఖంగం చర్మ చాథ పునర్బలీ॥ 7-14-66 (45233) వృద్ధక్షత్రస్య దాయాదం పితురత్యంతవైరిణం। ససారాభిముఖః శూరః శార్దూల ఇవ కుంజరం॥ 7-14-67 (45234) తౌ పరస్పరమాసాద్య ఖహ్గదంతనఖాయుధౌ। హృష్టవత్సంప్రజహాతే వ్యాఘ్రకేసరిణావివ॥ 7-14-68 (45235) సంపాతేష్వభిఘాతేషు నిపాతేష్వసిచర్మణోః। న తయోరంతరం కశ్చిద్దదర్శ నరసింహయోః॥ 7-14-69 (45236) అవక్షేపోఽసినిర్హాదః శస్త్రాంతరనిదర్శనం। బాహ్యాంతరనిపాతశ్చ నిర్విశేమదృశ్యత॥ 7-14-70 (45237) బాహ్యమాభ్యంతరం చైవ చరంతౌ మార్గముత్తమం। దదృశాతే మహాత్మానౌ సపక్షావివ పర్వతౌ॥ 7-14-71 (45238) తతో విక్షిపతః ఖంగం సౌభద్రస్య యశస్వినః। శరావరణపక్షాంతే ప్రజహార జయద్రథః॥ 7-14-72 (45239) రుక్మపత్రాంతరే సక్తస్తస్మింశ్చర్మణి భాస్వరే। సింధురాజబలోద్ధూతః సోఽభజ్యత మహానసిః॥ 7-14-73 (45240) భగ్నమాజ్ఞాయ నిస్త్రింశమవప్లుత్య పదాని షట్। అదృశ్యత నిమేషేణ స్వరథం పునరాస్థితః॥ 7-14-74 (45241) తం కార్ష్ణిం సమరాన్ముక్తమాస్థితం రథముత్తమం। సహితాః సర్వరాజానః పరివవ్రుః సమంతతః॥ 7-14-75 (45242) తతశ్చర్మ చ ఖంగం చ సముత్క్షిప్య మహాబలః। ననాదార్జునదాయాదః ప్రేక్షమాణో జయద్రథం॥ 7-14-76 (45243) సింధురాజం పరిత్యజ్య సౌభద్రః పరవీరహా। తాపయామాస తత్సైన్యం భువనం భాస్కరో యథా॥ 7-14-77 (45244) తస్య సర్వాయసీం శక్తిం శల్యః కనకభూషణాం। చిక్షేప సమరే ఘోరాం దీప్తామగ్నిశిఖామివ॥ 7-14-78 (45245) తామవప్లుత్య జగ్రాహ వికోశం చాకరోదసిం। వైనతేయో యథా కార్ష్ణిః పతంతమురగోత్తమం॥ 7-14-79 (45246) తస్య లాషవమాజ్ఞాయ సత్వం చామితతేజసః। సహితాః సర్వరాజానః సింహనాదమథానదన్॥ 7-14-80 (45247) తతస్తామేవ శల్యస్య సౌభద్రః పరవీరహా। ముమోచ భుజవీర్యేణ వైదూర్యవికృతాం శితాం॥ 7-14-81 (45248) సా తస్య రథమాసాద్య నిర్ముక్తభుజగోపమా। జఘాన సూతం శల్యస్య రథాచ్చైనమపాతయత్॥ 7-14-82 (45249) తతో విరాటద్రుపదౌ ధృష్టకేతుర్యుధిష్ఠిరః। సాత్యకిః కేకయా భీమో ధృష్టద్యుంనశిఖండినౌ॥ 7-14-83 (45250) యమౌ చ ద్రౌపదేయాశ్చ సాధుసాధ్వితి చుక్రుశుః। బాణశబ్దాశ్చ వివిధాః సింహనాదాశ్చ పుష్కలాః॥ 7-14-84 (45251) ప్రాదురాసన్హర్షయంతః సౌభద్రమపలాయినం। తన్నామృష్యంత పుత్రాస్తే శత్రోర్విజయలక్షణం॥ 7-14-85 (45252) అథైనం సహసా సర్వే సమంతాన్నిశితైః శరైః। అభ్యాకిరన్మహారాజ జలదా ఇవ పర్వతం॥ 7-14-86 (45253) తేషాం చ ప్రియమన్విచ్ఛన్సూతస్య చ పరాభవం। ఆర్తాయనిరమిత్రఘ్నః క్రుద్ధః సౌభద్రమభ్యయాత్॥ ॥ 7-14-87 (45254) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి ఏకాదశదివసయుద్ధే చతుర్దశోఽధ్యాయః॥ 14 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-14-5 శుచిసంక్షయే గ్రీష్మాంతే॥ 5-14-16 ప్రాణిన ఏవ వాజినః పక్షిణః॥ 5-14-87 పరాభవం ప్రేక్ష్యేతి శేషః॥ 5-14-14 చతుర్దశోఽధ్యాయః॥

7-15-0 (45255) ॥ 7-15-50 (45306) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-15-1 5-15- 5-15- 5-15- 5-15- 5-15- 5-15- 5-15- 5-15- 5-15- 5-15- 5-15-

7-16-0 (45307) సంజయ ఉవాచ। 7-16-0x (4297) తద్బలం సుమహద్దీర్ణం త్వదీయం ప్రేక్ష్య వీర్యవాన్। దధారైకో రణే పాండూన్వృషసేనోఽస్త్రమాయయా॥ 7-16-1 (45308) శరా దశ దిశో ముక్తా వృషసేనేన సంయుగే। విచేరుస్తే వినిర్భిద్య నరవాజిరథద్విపాన్॥ 7-16-2 (45309) తస్య దీప్తా మహాబాణా వివిశ్చేరుః సహస్రశః। భానోరివ మహారాజ ఘర్మకాలే మరీచయః॥ 7-16-3 (45310) తేనార్దితా మహారాజ రథినః సాదినస్తథా। నిపేతురుర్వ్యాం సహసా వాతభగ్నా ఇవ ద్రుమాః॥ 7-16-4 (45311) హయౌఘాంశ్చ రథౌఘాంశ్చ గజౌఘాంశ్చ మహారథః। అపాతయద్రణే రాజఞ్శతశోఽథ సహస్రశః॥ 7-16-5 (45312) దృష్ట్వా తమేకం సమరే విచరంతమభీతవత్। సహితాః సర్వరాజానః పరివవ్రుః సమంతతః॥ 7-16-6 (45313) నాకులిస్తు శతానీకో వృషసేనం సమభ్యయాత్। వివ్యాధ చైనం దశభిర్నారాచైర్మర్మభేదిభిః॥ 7-16-7 (45314) తస్య కర్ణాత్మజశ్చాపం ఛిత్త్వా కేతుమపాతయత్। తం భ్రాతరం పరీప్సంతో ద్రౌపదేయాః సమభ్యయుః॥ 7-16-8 (45315) కర్ణాత్మజం శరవ్రాతైరదృశ్యం చక్రురంజసా। తాన్నదంతోఽభ్యధావంత ద్రోణపుత్రముఖా రథాః॥ 7-16-9 (45316) ఛాదయంతో మహారాజ ద్రౌపదేయాన్మహారథాన్। శరైర్నానావిధైస్తూర్ణం పర్వతాంజలదా ఇవ॥ 7-16-10 (45317) తాన్పాండవాః ప్రత్యగృహ్ణంస్త్వరితాః పుత్రగృద్ధినః। పాంచాలాః కేకయా మత్స్యాః సృంజయాశ్చోద్యతాయుధాః॥ 7-16-11 (45318) తద్యుద్ధమభవద్ధోరం సుమహద్రోమహర్షణం। త్వదీయైః పాండుపుత్రాణాం దేవానామివ దానవైః॥ 7-16-12 (45319) ఏవం యుయుధిరే వీరాః సంరబ్ధాః కురుపాండవాః। పరస్పరముదీక్షంతః పరస్పరకృతాగసః॥ 7-16-13 (45320) తేషాం దదృశిరే కోపాద్వపూంష్యమితతేజసాం। యుయుత్సూనామివాకాశే పతత్త్రివరభోగినాం॥ 7-16-14 (45321) భీమకర్ణకృపద్రోణద్రౌణిపార్షతసాత్యకైః। బభాసే స రణోద్దేశః కాలసూర్యైరివోదితైః॥ 7-16-15 (45322) `ప్రజానాం సంక్షయే ఘోరే యథా సూర్యోదయో భవేత్। శూరాణాముదయస్తద్వదాసీత్పురుషసత్తమ'॥ 7-16-16 (45323) తదాసీత్తుములం యుద్ధం నిఘ్నతామితరేతరం। మహాబలానాం బలిభిర్దానవానాం యథా సురైః॥ 7-16-17 (45324) తతో యుధిష్ఠిరానీకముద్ధూతార్ణవనిఃస్వనం। త్వదీయమవధీత్సైన్యం సంప్రద్రుతమహారథం॥ 7-16-18 (45325) తత్ప్రభగ్నం బలం దృష్ట్వా శత్రుభిర్భృశమర్దితం। అలం ద్రుతేన వః శూరా ఇతి ద్రోణోఽభ్యభాషత॥ 7-16-19 (45326) `భారద్వాజమమర్షశ్చ విక్రమశ్చ సమావిశత్। సముద్ధృత్య నిషంగాచ్చ ధనుర్జ్యామవమృజ్య చ। మహాశరధనుష్పాణిర్యంతారమిదమబ్రవీత్॥ 7-16-20 (45327) సారథే యాహి యత్రైష పాండరేణ విరాజతా। ధ్రియమాణేన చ్ఛేణ రాజా తిష్ఠతి ధర్మరాట్॥ 7-16-21 (45328) తదేతద్దీర్యతే సైన్యం ధార్తరాష్ట్రమనేకధా। ఏతత్సంస్తంభయిష్యామి ప్రతివార్య యుధిష్ఠిరం॥ 7-16-22 (45329) న హి మామభివర్షంతం సంయుగే తాత పాండవాః। మాత్స్యపాంచాలరాజానః సర్వే చ సహసోమకాః॥ 7-16-23 (45330) అర్జునో మత్ప్రసాదాద్ధి మహాస్త్రాణి సమాప్తవాన్। న మాముత్సహతే తాత న భీమో న చ సాత్యకిః॥ 7-16-24 (45331) మత్ప్రసాదాద్ధి బీభత్సుః పరమేష్వాసతాం గతః। మమైవాస్త్రం విజానాతి ధృష్టద్యుంనోఽపి పార్షతః॥ 7-16-25 (45332) నాయం సంరక్షితుం కాలః ప్రాణాంస్తాత జయైషిణా। యాహి సర్గం పురస్కృత్య యశసే చ జయాయ చ॥ 7-16-26 (45333) సంజయ ఉవాచ। 7-16-27x (4298) ఏవం సంచోదితో యంతా ద్రోణమభ్యవహత్తతః॥ 7-16-27 (45334) తదాఽశ్వహృదయేనాశ్వానభిమంత్ర్యాశు హర్షయన్। రథేన సవరూథేన భాస్వరేణ విరాజతా॥ 7-16-28 (45335) తం కరూశాశ్చ మాత్స్యాశ్చ చేదయశ్చ ససాత్వతాః। పాండవాశ్చ సపాంచాలాః సహితాః పర్యవారయన్'॥ 7-16-29 (45336) తతః శోణహయః క్రుద్ధశ్చతుర్దంత ఇవ ద్విపః। ప్రవిశ్య పాండవానీకం యుధిష్ఠిరముపాద్రవత్॥ 7-16-30 (45337) తమావిధ్యచ్ఛితైర్బాణైః కంకపత్రైర్యుధిష్ఠిరః। తస్య ద్రోణో ధనుశ్ఛిత్వా తం ద్రుతం సముపాద్రవత్॥ 7-16-31 (45338) చక్రరక్షః కుమారస్తు పాంచాలానాం యశస్కరః। దధార ద్రోణమాయాంతం వేలేవ సరితాం పతిం॥ 7-16-32 (45339) ద్రోణం నివారితం దృష్ట్వా కుమారేణ ద్విజర్షభం। సింహనాదరవో హ్యాసీత్సాధుసాధ్వితి భాషితం॥ 7-16-33 (45340) కుమారస్తు తతో ద్రోణం సాయకేన మహాహవే। వివ్యాధోరసి సంక్రుద్ధః సింహవచ్చ నదన్ముహుః॥ 7-16-34 (45341) సంవార్య చ రణే ద్రోణం కుమారస్తు మహాబలః। శరైరనేకసాహస్రైః కృతహస్తో జితశ్రమః॥ 7-16-35 (45342) తం శూరమార్యవ్రతినం మంత్రాస్త్రేషు కృతశ్చమం। చక్రరక్షతం పరామృద్రాత్కుమారం ద్విజపుంగవః॥ 7-16-36 (45343) స మధ్యం ప్రాప్య సైన్యానాం సర్వాః ప్రవిచరందిశః। తవ సైన్యస్య గోప్తాసీద్భారద్వాజో ద్విజర్షభః॥ 7-16-37 (45344) శిఖండినం ద్వాదశభిర్వింశత్యా చోత్తమౌజసం। నకులం పంచభిర్విద్ధ్వా సహదేవం చ సప్తభిః॥ 7-16-38 (45345) యుధిష్ఠిరం ద్వాదశభిర్ద్రౌపదేయాంస్త్రిభిస్త్రిభిః। సాత్యకిం పంచభిర్విద్ధ్వా మత్స్యం చ దశభిః శరైః॥ 7-16-39 (45346) వ్యక్షోభయద్రణే యోధాన్యథాముఖ్యమభిద్రవన్। అభ్యవర్తతం సంప్రేప్సుః కుంతీపుత్రం యుధిష్ఠిరం॥ 7-16-40 (45347) యుగంధరస్తతో రాజన్భారద్వాజం మహారథం। వారయామాస సంక్రుద్వం వాతోద్ధతమివార్ణవం॥ 7-16-41 (45348) యుధిష్ఠిరం స విద్ధ్వా తు శరైః సన్నతపర్వభిః। యుగంధరం తు భల్లనే రథనీడాదపాతయత్॥ 7-16-42 (45349) `తం విజిత్య మహాతేజా భారద్వాజో మహామనాః। అభ్యవర్తత సంప్రేప్సుః కుంతీపుత్రం యుధిష్ఠిరం'॥ 7-16-43 (45350) తతో విరాటద్రుపదౌ కేకయాః సాత్యకిః శిబిః। వ్యాఘ్రదత్తశ్చ పాంచల్యః సింహసేనశ్చ వీర్యవాన్॥ 7-16-44 (45351) ఏతే చాన్యే చ బహవః పరీప్సంతో యుధిష్ఠిరం। ఆవవ్రుస్తస్య పంథానం కిరంతః సాయకాన్బహూన్॥ 7-16-45 (45352) వ్యాఘ్రదత్తస్తు పాంచాల్యో ద్రోణం వివ్యాధ మార్గణైః। పంచాశతా శితై రాజంస్తత ఉచ్చుక్రుశుర్జనాః॥ 7-16-46 (45353) త్వరితం సింహసేనస్తు ద్రోణం విద్ధ్వా మహారథం। ప్రాహసత్సహసా హృష్టస్త్రాసయన్వై మహారథాన్॥ 7-16-47 (45354) తతో విష్ఫార్య నయనే ధనుర్జ్యామవమృజ్య చ। తలశబ్దం మహత్కృత్వా ద్రోణస్తం సముపాద్రవత్॥ 7-16-48 (45355) తతస్తు సింహసేనస్య శిరః కాయాత్సకుండలం। వ్యాఘ్రదత్తస్య చాక్రంయ భల్లాభ్యామాహరద్బలీ॥ 7-16-49 (45356) తాన్ప్రమృజ్య శరవ్రాతైః పాండవానాం మహారథాన్। యుధిష్ఠిరరథాభ్యాశే తస్థౌ మృత్యురివాంతకః॥ 7-16-50 (45357) తతోఽభవన్మహాశబ్దో రాజన్యౌధిష్ఠిరే బలే। హృతో రాజేతి యోధానాం సమీపస్థే యతవ్రతే॥ 7-16-51 (45358) అబ్రువన్సైనికాస్తత్ర దృష్ట్వా ద్రోణస్య విక్రమం। అద్య రాజా ధార్తరాష్ట్రః కృతార్థో వై భవిష్యతి॥ 7-16-52 (45359) అస్మిన్మహూర్తే ద్రోణస్తు పాండవం గృహ్య హర్షితః। ఆగమిష్యతి నో నూనం ధార్తరాష్ట్రస్య సంయుగే॥ 7-16-53 (45360) ఏవం సంజల్పతాం తేషాం తావకానాం మహారథః। ఆయాజ్జవేన కౌంతేయో రథఘోషేణ నాదయన్॥ 7-16-54 (45361) శోణితోదాం రథావర్తాం కృత్వా విశసనే నదీం। శూరాస్థిచయసంకీర్ణాం ప్రేతకూలాపహారిణీం॥ 7-16-55 (45362) తాం శరౌఘమహాఫేనాం ప్రాసమత్స్యసమాకులాం। నదీముత్తీర్య వేగేన కురూన్విద్రావ్య పాండవః॥ 7-16-56 (45363) తతః కిరీటి సహసా ద్రోణానీకముపాద్రవత్। ఛాదయన్నిషుజాలేన మహతా మోహయన్నివ॥ 7-16-57 (45364) శీఘ్రమభ్యస్యతో బాణాన్సందధానస్య చానిశం। నాంతరం దదృశే కశ్చిత్కౌంతేయస్య యశస్వినః॥ 7-16-58 (45365) న దిశో నాంతరిక్షం చ న ద్యౌర్నైవ చ మేదినీ। అదృశ్యంత మహారాజ బాణభూతా ఇవాభవన్॥ 7-16-59 (45366) నాదృశ్యత తదా రాజంస్తత్ర కించన సంయుగే। బాణాంధకారే మహతి కృతే గాండీవధన్వనా॥ 7-16-60 (45367) సూర్యే చాస్తమనుప్రాప్తే తమసా చాభిసంవృతే। నాజ్ఞాయత తదా శత్రుర్న సుహృన్న చ కశ్చన। 7-16-61 (45368) తతోఽవహారం చక్రుస్తే ద్రోణదుర్యోధనాదయః। తాన్విదిత్వా పునస్త్రస్తా న యుద్ధమనసః పరాన్॥ 7-16-62 (45369) స్వాన్యనీకాని బీభత్సుః శనకైరవహారయత్। తతోఽభితుష్టువుః పార్థం ప్రహృష్టాః పాండుసృంజయాః॥ 7-16-63 (45370) పాంచాలాశ్చ మనోజ్ఞాభిర్వాగ్భిః సూర్యమివర్షయః। ఏం స్వశిబిరం ప్రాయాజ్జిత్వా శత్రూంధనంజయః॥ 7-16-64 (45371) పృష్ఠతః సర్వసైన్యానాం ముదితో వై సకేశవః॥ మసారగల్వర్కమువర్ణరూపైర్వజ్రప్రవాలస్ఫటికైశ్చ ముఖ్యైః। 7-16-65 (45372) చిత్రే రథే పాండుసుతో బభాసే నక్షత్రచిత్రే వియతీవ చంద్రః॥ ॥ 7-16-66 (45373) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి ఏకాదశదివసయుద్ధే షోడశోఽధ్యాయః॥ 16 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-16-1 అస్త్రమాయయా అస్త్రకౌశలేన॥ 5-16-14 పతత్త్రివరభోగినామివ పతత్త్రివరో గరుడః। భోగినః సర్పాః॥ 5-16-19 ద్రుతేన పలాయితేన॥ 5-16-55 విశసనే యుద్ధే॥ 5-16-66 మసారః ఇంద్రనీలః। గల్వర్కః పద్మరాగః॥ 5-16-16 షోడశోఽధ్యాయః॥

7-17-0 (45374) సంజయ ఉవాచ। 7-17-0x (4299) తే సేనే శిబిరం గత్వా న్యవిశేతాం విశాంపతే। యథాభాగం యథాన్యాయం యథాగుల్మం చ సర్వశః॥ 7-17-1 (45375) కృత్వాఽవహారం సైన్యానాం ద్రోణః పరమదుర్మనాః। దుర్యోధనమభిప్రేక్ష్య సవ్రీడమిదమబ్రవీత్॥ 7-17-2 (45376) ఉక్తమేతన్మయా పూర్వం న తిష్ఠతి ధన్జయే। శక్యో గ్రహీతుం సంగ్రామే దేవైరపి యుధిష్ఠిరః॥ 7-17-3 (45377) ఇతి తద్వః ప్రయతతాం కృతం పార్థేన సంయుగే। మా విశంకీర్వచో మహ్యమజేయౌ కృష్ణపాండవౌ॥ 7-17-4 (45378) అపనీతే తు యోగేన కేనచిచ్ఛ్వేతవాహనే। తత ఏష్యతి తే రాజన్వశమేష యుధిష్ఠిరః॥ 7-17-5 (45379) కశ్చిదాహూయ తం సంఖ్యే దేశమన్యం ప్రకర్షతు। తమజిత్వా న కౌంతేయో నివర్తేత కథంచన॥ 7-17-6 (45380) ఏతస్మిన్నంతరే శూన్యేధర్మరాజమహం నృప। గ్రహీష్యామి చమూం భిత్త్వా ధృష్టద్యుంనస్య పశ్యతః॥ 7-17-7 (45381) అర్జునేన పరిత్యక్తో న చేత్త్రాసాత్పలాయతే। మాముపాయాంతమాలోక్య గృహీతం విద్ధి పాండవం॥ 7-17-8 (45382) ఏవం తేఽహం మహారాజ ధర్మపుత్రం యుధిష్ఠిరం। సమానేష్యామి సగణం వశమద్య న సంశయః॥ 7-17-9 (45383) యది తిష్ఠతి సంగ్రామే ముహూర్తమపి పాండవః। అథాపయాతి సంగ్రామాద్విజయాత్తద్విశిష్యతే॥ 7-17-10 (45384) సంజయ ఉవాచ। 7-17-11x (4300) ద్రోణస్య తద్వచః శ్రుత్వా త్రిగర్తాధిపతిస్తదా। భ్రాతృభిః సహితో రాజన్నిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-17-11 (45385) వయం వినికృతా రాజన్సదా గాండీవధన్వనా। అనాగఃస్వపి చాగస్తత్కృతమస్మాసు తేన వై॥ 7-17-12 (45386) తే వయం స్మరమాణాస్తాన్వినికారాన్పృథగ్విధాన్। క్రోధాగ్నినా దహ్యమానా హ్యశేమహి సదా నిశి॥ 7-17-13 (45387) స నో దిష్ట్యాఽస్త్రసంపన్నశ్చక్షుర్విషయమాగతః। కర్తారః స్మరయం కర్మ యచ్చికీర్షామ హృద్గతం॥ 7-17-14 (45388) భవతశ్చ ప్రియం యత్స్యాదస్మాకం చ యశస్కరం। వయమేనం హనిష్యామో నికృష్యాయోధనాద్బహిః॥ 7-17-15 (45389) అద్యాస్త్వనర్జునా భూమిరత్రిగర్తాఽవా పునః। సత్యం తే ప్రతిజానీమో నైతన్మిథ్యా భవిష్యతి॥ 7-17-16 (45390) ఏవం సత్యరథశ్చోక్త్వా సత్యవర్మా చ భారత। సత్యవ్రతశ్చ సత్యేషుః సత్యకర్మా తథైవ చ॥ 7-17-17 (45391) సహితా భ్రాతరః పంచ రథానామయుతేన చ। న్యవర్తంత మహారాజ కృత్వా శపథమాహవే॥ 7-17-18 (45392) మాలవాస్తుండికేరాశ్చ రథానామయుతైస్త్రిభిః। సుశర్మా చ నరవ్యాఘ్రస్త్రిగర్తః ప్రస్థలాధిపః॥ 7-17-19 (45393) మావేల్లకైర్లలిత్థైశ్చ సహితో మద్రకైరపి। రథానామయుతేనైవ సోఽగమద్ధాతృభిః సహ॥ 7-17-20 (45394) నానాజనపదేభ్యశ్చ రథానామయుతం పునః। సముత్థితం విశిష్టానాం శపథార్థముపాగమత్॥ 7-17-21 (45395) తతో జ్వలనమానర్చ్య హుత్వా సర్వే పృథక్పృథక్। జగృహుః కుశచీరాణి చిత్రాణి కవచాని చ॥ 7-17-22 (45396) తే చ బద్ధతనుత్రాణా ఘృతాక్తాః కుశచీరిణః। మౌర్వీమేఖలినో వీరాః సహస్రశతదక్షిణాః॥ 7-17-23 (45397) యజ్వానః పుత్రిణో లోక్యాః కృతకృత్యాస్తనుత్యజః। యోక్ష్యమాణాస్తదాఽఽత్మానం యశసా విజయేన చ॥ 7-17-24 (45398) బ్రహ్మచర్యుశ్రుతిముఖైః క్రతుభిశ్చాప్తదక్షిణైః। ప్రాప్యాఁల్లోకాన్సుయుద్ధేన క్షిప్రమేవ యియాసవః॥ 7-17-25 (45399) బ్రాహ్మమాంస్తర్పయిత్వా చ నిష్కాందత్వా పృథక్పృథక్। గాశ్చ వాసాంసి చ పునః సమాభాష్య పరస్పరం॥ 7-17-26 (45400) `ద్విజముఖ్యైః సముదితైః కృతస్వస్త్యయనాశిషః। ముదితాశ్చ ప్రహృష్టాశ్చ జలం సంస్పృశ్య నిర్మలం'॥ 7-17-27 (45401) ప్రజ్వాల్య కృష్ణవర్త్మానముపాగంయ రణవ్రతం। తస్మిన్నగ్నౌ తదా చక్రుః ప్రతిజ్ఞాం దృఢనిశ్చయాః॥ 7-17-28 (45402) శృణ్వతాం సర్వభూతానాముచ్చైర్వాచో బభాషిరే। సర్వే ధనంజయవధే ప్రతిజ్ఞాం చాపి చక్రిరే। 7-17-29 (45403) యే వై లోకాశ్చావ్రతినాం యే చైవ బ్రహ్మఘాతినాం। మద్యపస్య చ యే లోకా గురుదారరతస్య చ॥ 7-17-30 (45404) బ్రహ్మస్వహారిణశ్చైవ రాజపిండాపహారిణః। శరణాగతం చ త్యజతో యాచమానం తథా ఘ్నతః॥ 7-17-31 (45405) అగారదాహినాం చైవ యే చ గాం నిఘ్నతామపి। అపకారిణాం చ యే లోకా యే చ బ్రహ్మద్విషామపి॥ 7-17-32 (45406) స్వభార్యామృతుకాలేషు మోహాద్వై నాభిగచ్ఛతాం। శ్రాద్ధమైథునికానాం చ యే చాప్యాత్మాపహారిణాం॥ 7-17-33 (45407) న్యాసాపహారిణాం యే చ శ్రుతం నాశయతాం చ యే। క్లీబనే యుధ్యమానానాం యే చ నీచానుసారిణాం॥ 7-17-34 (45408) నాస్తికానాం చ యే లోకా యేఽగ్నిమాతృపితృత్యజాం। తానాప్నుయామహే లోకాన్యే చ పాపకృతామపి॥ 7-17-35 (45409) యద్యహత్వా వయం యుద్ధే నివర్తేమ ధనంజయం। తేన చాభ్యర్దితాస్త్రాసాద్భవేమహి పరాఙ్ముఖాః॥ 7-17-36 (45410) యది త్వసుకరం లోకే కర్మ కుర్యామ సంయుగే। ఇష్టాఁల్లోకాన్ప్రాప్నుయామో వయమద్య న సంశయః॥ 7-17-37 (45411) ఏవముక్త్వా తదా రాజంస్తేఽభ్యవర్తంత సంయుగే। ఆహ్వయంతోఽర్జునం వీరాః పితృజుష్టాం దిశం ప్రతి॥ 7-17-38 (45412) ఆహూతస్తైర్నరవ్యాఘ్రైః పార్థః పరపురంచయః। ధర్మరాజమిదం వాక్యమపదాంతరమబ్రవీత్॥ 7-17-39 (45413) ఆహూతో న నివర్తేయమితి మే వ్రతమాహితం। సంశప్తకాశ్చ మాం రాజన్నాహ్వయంతి మహామృధే॥ 7-17-40 (45414) ఏష చ భ్రాతృభిః సార్ధం సుశర్మాఽఽహ్వయతే రణే। వధాయ సగణస్యాస్య మామనుజ్ఞాతుమర్హసి॥ 7-17-41 (45415) నైతచ్ఛక్నోమి సంసోఢుమాహ్వానం పురుషర్షభ। సత్యం తే ప్రతిజానామి హతాన్విద్ధి పరాన్యుధి॥ 7-17-42 (45416) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-17-42x (4301) శ్రుతం తే తత్త్వతస్తాత యద్ద్రోణస్య చికీర్షితం। యథా తదనృతం తస్య భవేతత్త్వం సమాచర॥ 7-17-43 (45417) ద్రోణో హి బలవాఞ్శూరః కృతాస్త్రశ్చ జితశ్రమః। ప్రతిజ్ఞాతం చ తేనైతద్గ్రహణం మే మహారథ॥ 7-17-44 (45418) అర్జున ఉవాచ। 7-17-45x (4302) అయం వై సత్యజిద్రాజన్నద్య త్వాం రక్షితా యుధి। ధ్రియమాణే చ పాంచాల్యే నాచార్యః కామమాప్స్యతి॥ 7-17-45 (45419) హతే తు పురుషవ్యాఘ్రే రణే సత్యజితి ప్రభో। సర్వైరపి సమేతైర్వా న స్థాతవ్యం కథంచన॥ 7-17-46 (45420) సంజయ ఉవాచ। 7-17-47x (4303) అనుజ్ఞాతస్తతో రాజ్ఞా పరిష్వక్తశ్చ ఫల్గునః। ప్రేంణా దృష్టశ్చ బహుధా హ్యాశిషశ్చాస్య యోజితాః॥ 7-17-47 (45421) విహాయైనం తతః పార్థస్త్రిగర్తాన్ప్రత్యయాద్బలీ। క్షుధితః క్షుద్విఘాతార్థం సింహో మృగగణానివ॥ 7-17-48 (45422) తతో దౌర్యోధనం సైన్యం ముదా పరమయా యుతం। ఋతేఽర్జునం భృశం క్రుద్ధం ధర్మరాజస్య నిగ్రహే॥ 7-17-49 (45423) తతోఽన్యోన్యేన తే సైన్యే సమాజగ్మతురోజసా। గంగాసరయ్వౌ వేగేన ప్రావృషీవోల్బణోదకే॥ ॥ 7-17-50 (45424) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి సప్తదశోఽధ్యాయః॥ 17 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-17-5 యోగేన ఉపాయేన॥ 5-17-24 లోక్యాః పుణ్యలోకార్హాః॥ 5-17-25 బ్రహ్మచర్యం వేదవ్రతాచరణం। శ్రుతిర్వేదాధ్యయనం తే ఏవ ముఖం ప్రధానం యేషు తైః। కర్మభిరితి శేషః॥ 5-17-33 ఆత్మాపహారిణాం స్వజాతిగోపకానాం॥ 5-17-34 శ్రుతం ప్రతిజ్ఞాతం॥ 5-17-39 అపదాంతరమవ్యవహితం॥ 5-17-17 సప్తదశోఽధ్యాయః॥

7-18-0 (45425) సంజయ ఉవాచ। 7-18-0x (4304) తతః సంశప్తకా రాజన్సమే దేశే వ్యవస్థితాః। వ్యూఢానీకై రథైరేవ చంద్రార్ధాఖ్యైర్ముదా యుతాః॥ 7-18-1 (45426) తే కిరీటినమాయాంతం దృష్ట్వా హర్షేణ మారిష। `అతీవ సంప్రహృష్టాస్తే హ్యుపలక్ష్య ధనంజయం'। ఉదక్రోశన్నరవ్యాఘ్రాః శబ్దేన మహతా తదా॥ 7-18-2 (45427) స దిశః ప్రదిశః సర్వా నభశ్చైవ సమావృణోత్। ఆవృతత్వాచ లోకస్య నాసీత్తత్ర ప్రతిస్వనః॥ 7-18-3 (45428) సోఽతీవ సంప్రహృష్టాంస్తానుపలభ్య ధనంజయః। కించిదభ్యుత్స్మయన్కృష్ణమిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-18-4 (45429) దేవకీపుత్ర పశ్యేమాన్ముమూర్షూనద్య సంయుగే। భ్రాతౄంస్త్రైగర్తకానేతాన్రోదితవ్యే ప్రహర్షితాన్॥ 7-18-5 (45430) అథవా హర్షకాలోఽయం త్రైగర్తానామసంశయం। కునరైర్దురవాపాన్హి లోకాన్ప్రాప్స్యంతి సంయుగే। `మయా హతా హిం సంగ్రామే లోకాన్ప్రాప్స్యంతి పుష్కలాన్' ఏవముక్త్వా మహాబాహుర్హృషీకేశం తతోఽర్జునః। ఆససాద రణే వ్యూఢాం త్రిగర్తానామనీకినీం॥ 7-18-6 (45431) స దేవదత్తమాదాయ శంఖం హేమపరిష్కృతం। దధ్మౌ వేగేన మహతా ఘోషేణాపూరయందిశః॥ 7-18-8 (45432) తేన శబ్దేన విత్రస్తా సంశప్తకవరూథినీ। విచేష్టాఽవస్థితా సంఖ్యే హ్యశ్మసారమయీ యథా॥ 7-18-9 (45433) `సా సేనా భరతశ్రేష్ఠ నిశ్చేష్టా శుశుభే తదా। చిత్రే పటే యథా న్యస్తా కుశలైః శిల్పిభిర్నరైః॥ 7-18-10 (45434) స్వనేన తేన సైన్యానాం దివమావృణ్వతా తదా। సస్వనా పృథివీ సర్వా తథైవ చ మహోదధిః। స్వనేన తేన సైన్యానాం కర్ణాస్తు బధిరీకృతాః'॥ 7-18-11 (45435) వాహాస్తేషాం వివృత్తాక్షాః స్తబ్ధకర్ణశిరోధరాః। విష్టబ్ధచరణా మూత్రం రుధిరం చ ప్రసుస్రువుః। `తతో వ్యుపారమచ్ఛబ్దః ప్రహృష్టాస్తే తతోఽభవన్'॥ 7-18-12 (45436) ఉపలభ్య తతః సంజ్ఞామవస్థాప్య చ వాహినీం। యుగపత్పాండుపుత్రాయ చిక్షిపుః కంకపత్రిణః॥ 7-18-13 (45437) తానర్జునః సహస్రాణి దశపంచభిరాశుగైః। అనాగతానేవ శరైశ్చిచ్ఛేదాశు పరాక్రమీ॥ 7-18-14 (45438) తతో·ర్జునం శితైర్బాణైర్దశభిర్దశభిః పునః। ప్రావిధ్యంత తతః పార్థస్తానవిధ్యత్త్రిభిస్త్రిభిః॥ 7-18-15 (45439) ఏకైకస్తు తతః పార్థం రాజన్వివ్యాధ పంచభిః। స చ తాన్ప్రతివివ్యాధ ద్వాభ్యాం ద్వాభ్యాం పరాక్రమీ॥ 7-18-16 (45440) భూయ ఏవ తు సంక్రుద్ధాస్త్వర్జునం సహకేశవం। ఆపూరయఞ్శరైస్తీక్ష్ణైస్తటాకమివ వృష్టిభిః॥ 7-18-17 (45441) తతః శరసహస్రాణి ప్రాపతన్నర్జునం ప్రతి। భ్రమరాణామివ వ్రాతాః ఫుల్లం ద్రుమగణం వనే॥ 7-18-18 (45442) తతః సుబాహుస్త్రింశద్భిరద్రిసారమయైః శరైః। అవిధ్యదిషుభిర్గాఢం కిరీటే సవ్యసాచినం॥ 7-18-19 (45443) తైః కిరీటి కిరీటస్థైర్హేమపుంఖైరజిహ్మగైః। శాతకుంభమయాపీడో బభౌ యూప ఇవోచ్ఛ్రితః॥ 7-18-20 (45444) హస్తావాపం సుబాహోస్తు భల్లేన యుధి పాండవః। చిచ్ఛేద తం చైవ పునః శరవర్షైరవాకిరత్॥ 7-18-21 (45445) తతః సుశర్మా దశభిః సురథస్తు కిరీటినం। సుధర్మా సుధనుశ్చైవ సుబాహుశ్చ సమార్పయత్॥ 7-18-22 (45446) తాంస్తు సర్వాన్పృథగ్బాణైర్వానరప్రవరధ్వజః। ప్రత్యవిధ్యద్ధ్వజాంశ్చైషాం భల్లైశ్చిచ్ఛేద సాయకాన్॥ 7-18-23 (45447) సుధన్వనో ధనుశ్ఛిత్త్వా హయాంశ్చాస్యావధీచ్ఛరైః। అథాస్య సశిరస్త్రాణం శిరః కాయాదపాతయత్॥ 7-18-24 (45448) `జహార పార్థః సైన్యేషు సహస్రే ద్వే చ యోధినాం'। తస్మిన్నిపతితే వీరే త్రస్తాస్తస్య పదానుగాః॥ 7-18-25 (45449) `భూయిష్ఠం ప్రతిరుద్ధా యే హతైర్యోధైర్యశస్వినః'। వ్యద్రవంత భయాద్భీతా యత్ర దౌర్యోధనం బలం॥ 7-18-26 (45450) తతో జఘానం సంక్రుద్ధో వాసవిస్తాం మహాచమూం। శరజాలైరవిచ్ఛిన్నైస్తమః సూర్య ఇవాంశుభిః॥ 7-18-27 (45451) తతో భగ్నే బలే తస్మిన్విప్రలీనే సమంతతః। సవ్యసాచిని సంక్రుద్వే త్రైగర్తాన్భయమావిశత్॥ 7-18-28 (45452) తే వధ్యమానాః పార్థేన శరైః సన్నతపర్వభిః। అముహ్యంస్తత్రతత్రైవ త్రస్తా మృగగణా ఇవ॥ 7-18-29 (45453) తతస్త్రిగర్తరాట్ క్రుద్ధస్తానువాచ మహారథాన్। అలం ద్రుతేన వః శూరా న భయం కర్తుమర్హథ॥ 7-18-30 (45454) శప్త్వాఽథ శపథాన్ఘోరాన్సర్వసైన్యస్య పశ్యతః। గత్వా దౌర్యోధనం సైన్యం కిం వై వక్ష్యథ ముఖ్యశః। 7-18-31 (45455) నావహాస్యాః కథం లోకే కర్మణాఽనేన సంయుగే। భవేమ సహితాః సర్వే నివర్తధ్వం యథాబలం॥ 7-18-32 (45456) ఏవముక్తాస్తు తే రాజన్నుదక్రోశన్ముహుర్ముహుః। శంఖాంశ్చ దధ్మిరే వీరా హర్షయంతః పరస్పరం॥ 7-18-33 (45457) తతస్తే సన్న్యవర్తంతం సంశప్తకగణాః పునః। నారాయణాశ్చ గోపాలా మృత్యుం కృత్వాఽనివర్తనం॥ ॥ 7-18-34 (45458) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి అష్టాదశోఽధ్యాయః॥ 18 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-18-1 వ్యుహ్యానీకం రథైరేవ చంద్రాకారం ముదా యుతాః ఇతి ఝ పాఠః॥ 5-18-18 అష్టాదశోఽధ్యాయః॥

7-19-0 (45459) సంచ ఉవాచ। 7-19-0x (4305) దృష్టా తు సన్నివృత్తాంస్తాన్సంశప్తకగణాన్పునః। వాసుదేవం మహాత్మానమర్జునః సమభాషత॥ 7-19-1 (45460) చోదయాశ్వాన్హృషీకేశ సంశప్తకగణాన్ప్రతి। నైతే హాస్యంతి సంగ్రామం జీవంత ఇతి మే మతిః॥ 7-19-2 (45461) పశ్య మేఽస్త్రబలం ఘోరం బాహ్వోరిష్వసనస్య చ। అద్యైతాన్పాతయిష్యామి క్రుద్ధో రుద్రః పశూనివ॥ 7-19-3 (45462) సంజయ ఉవాచ। 7-19-4x (4306) తతః కృష్ణః స్మితం కృత్వా ప్రతినంద్య శివేన తం। ప్రావేశయత దుర్ధర్షో యత్రయత్రైచ్ఛదర్జునః॥ 7-19-4 (45463) స రథో భ్రాజతేఽత్యర్థముహ్యమానో రణే తదా। ఉహ్యమానమివాకాశే విమానం పాండురైర్హయైః॥ 7-19-5 (45464) మండలాని తతశ్చక్రే గతప్రత్యాగతాని చే। యథా శక్రరథో రాజన్యుద్ధే దేవాసురే పురా॥ 7-19-6 (45465) అథ నారాయణాః క్రుద్ధా వివిధాయుధపాణయః। ఛాదయంతః శరవ్రాతైః పరివవ్రుర్ధనంజయం॥ 7-19-7 (45466) అదృశ్యం చ ముహూర్తేన చక్రుస్తే భరతర్షభ। కృష్ణేన సహితం యుద్ధే కుంతీపుత్రం ధనంజయం॥ 7-19-8 (45467) క్రుద్ధస్తు ఫల్గునః సంఖ్యే ద్విగుణీకృతవిక్రమః। గాండీవం ధనురామృజ్య తూర్ణం జగ్రాహ సంయుగే॥ 7-19-9 (45468) బద్ధ్వా చ భ్రుకుటిం వక్త్రే క్రోధస్య ప్రతిలక్షణం। దేవదత్తం మహాశంఖం పూరయామాస పాండవః॥ 7-19-10 (45469) అథాస్త్రమరిసంఘఘ్నం త్వాష్ట్రమభ్యస్యదర్జునః। తతో రూపసహస్రాణి ప్రాదురాసన్పృథక్పృథక్॥ 7-19-11 (45470) అర్జునప్రతిరూపైస్తైర్నానారూపైర్విమోహితాః। అన్యోన్యేనార్జునం మత్వా స్వమాత్మానం చ జఘ్నిరే॥ 7-19-12 (45471) అయమర్జునోఽయం గోవింద ఇమౌ పాండవయాదవౌ। ఇతి బ్రువాణాః సంమూఢా జఘ్నురన్యోన్యమాహవే॥ 7-19-13 (45472) `అన్యోన్యం సమరే జఘ్నుస్తావకా భరతర్షభ'। మోహితాః పరమాస్త్రేణ క్షయం జగ్ముః పరస్పరం॥ 7-19-14 (45473) `రుధిరోక్షితగాత్రాస్తే ప్రేక్షమాణః పరస్పరం'। అశోభంత రణే యోధాః పుష్పితా ఇవ కింశుకాః॥ 7-19-15 (45474) `రుధిరోత్పీడనాస్తే తు రుధిరేణ సముక్షితాః। చందనస్య రసేనేవ వ్యభ్రాజంత రణాజిరే॥ 7-19-16 (45475) తతః ప్రసహ్య బీభత్సుర్వ్యాక్షిపద్గాండివం ధనుః। న్యహనత్తాంఛరైస్తీక్ష్ణైస్తమః సూర్య ఇవాంశుభిః॥ 7-19-17 (45476) హతావశిష్టాస్తే భూయః పరివార్య ధనంజయం। సాశ్వధ్వజరథం చక్రురదృశ్యం శరవృష్టిభిః'॥ 7-19-18 (45477) తతః శరసహస్రాణి తైర్విముక్తాని భస్మసాత్। కృత్వా తదస్త్రం తాన్వీరాననయద్యమసాదనం॥ 7-19-19 (45478) అథ ప్రహస్య బీభత్సుర్లలిత్థాన్మాలవానపి। మావేల్లకాంస్త్రిగర్తాంశ్చ యౌధేయాంశ్చార్దయచ్ఛరైః॥ 7-19-20 (45479) తే హన్యమానా వీరేణ క్షత్రియాః కాలచోదితాః। వ్యసృజంఛరజాలాని పార్థే నానావిధాని చ॥ 7-19-21 (45480) న ధ్వజో నార్జునస్తత్ర న రథో న చ కేశవః। ప్రత్యదృశ్యత ఘోరేణ శరవర్షేణ సంవృతః॥ 7-19-22 (45481) తతస్తే లబ్ధలక్షత్వాదన్యోన్యమభిచుక్రుశుః। హతౌ కృష్ణావితి ప్రీత్యా వాసాంస్యాదుధువుస్తదా॥ 7-19-23 (45482) భేరీమృదంగశంఖాంశ్చ దధ్ముర్వీరాః సహస్రశః। సింహనాదరవాంశ్చోగ్రాంశ్చక్రిరే తత్ర మారిష॥ 7-19-24 (45483) తతః ప్రసిష్విదే కృష్ణః ఖిన్నశ్చార్జునమబ్రవీత్। క్వాసి పార్థ న పశ్యామి కచ్చిజ్జీవసి శత్రుహన్॥ 7-19-25 (45484) తస్య తద్భాషితం శ్రుత్వా త్వరమాణో ధనంజయః। వాయవ్యాస్త్రేణ తైరస్తాం శరవృష్టిమపాహరత్॥ 7-19-26 (45485) తతః సంశప్తకవ్రాతాన్సాశ్వద్విపరథాయుధాన్। ఉవాహ భగవాన్వాయుః శుష్కపర్మచయానివ॥ 7-19-27 (45486) ఉహ్యమానాస్తు తే రాజన్బహ్వశోభంత వాయునా। ప్రడీనాః పక్షిణః కాలే వృక్షేభ్య ఇవ మారిష॥ 7-19-28 (45487) తాంస్తథా వ్యాకులీకృత్య త్వరమాణో ధనంజయః। జఘాన నిశితైర్బాణైః సహస్రాణి శతాని చ॥ 7-19-29 (45488) శిరాంసి భల్లైరహరద్బాహూనపి చ సాయుధాన్। హస్తిహస్తోపమాంశ్చోరూఞ్శరైరుర్వ్యామపాతయత్॥ 7-19-30 (45489) పృష్ఠచ్ఛిన్నాన్విచరణాన్విమస్తకదృగంగులీన్। నానాంగావయవైర్హీనాంశ్చకారారీంధనంజయః॥ 7-19-31 (45490) గంధర్వనగరాకారాన్విధివత్కల్పితాన్రథాన్। శరైర్విశకలీకుర్వంశ్చక్రే వ్యశ్వరథద్విపాన్॥ 7-19-32 (45491) ముండతాలవనానీవ తత్రతత్ర చకాశిరే। ఛిన్నా రథధ్వజవ్రాతాః కేచిత్తత్ర క్వచిత్క్వచిత్॥ 7-19-33 (45492) సోత్తరాయుధినో నాగాః సపతాకాంకుశధ్వజాః। పేతుః శక్రాశనిహతా ద్రుమవంత ఇవాచలాః॥ 7-19-34 (45493) చామరాపీడకవచాః స్రస్తాంత్రనయనాస్తథా। సారోహాస్తురగాః పేతుః పార్తబాణహతాః క్షితౌ॥ 7-19-35 (45494) విప్రవిద్ధాసినారాచాశ్ఛిన్నవర్మర్ష్టిశక్తయః। పత్తయశ్చిన్నవర్మాణః కృపణాః శేరతే హతాః॥ 7-19-36 (45495) తైర్హతైర్హన్యమానైశ్చ పతద్భిః పతితైరపి। భ్రమద్భిర్నిష్టనద్భిశ్చ క్రూరమాయోధనం బభౌ॥ 7-19-37 (45496) రజశ్చ చాప్యభవద్దుర్గా కబంధశతసంకులా॥ తద్బభౌ రౌద్రబీభత్సం బీభత్సోర్యానమాహవే। 7-19-38 (45497) ఆక్రీడమివ రుద్రస్య ఘ్నతః కాలాత్యయే పశూన్॥ కతే వధ్యమానాః పార్థేన వ్యాకులాశ్వరథద్విపాః। 7-19-39 (45498) తమేవాభిముఖాః క్షీణాః శక్రస్యాతిథితాం గతాః॥ సా భూమీర్భరతశ్రేష్ఠ నిహతైస్తైర్మహారథైః। 7-19-40 (45499) ఆస్తీర్ణా సంబభౌ సర్వా ప్రేతీభూతైః సమంతతః॥ ఏతస్మిన్నంతరే చైవ ప్రమత్తే సవ్యసాచిని। 7-19-41 (45500) వ్యూఢానీకస్తతో ద్రోణో యుధిష్ఠిరముపాద్రవత్॥ తం ప్రత్యగృహ్ణంస్త్వరితా వ్యూఢానీకాః ప్రహారిణః। 7-19-42 (45501) యుధిష్ఠిరం పరీప్సంతస్తదాసీత్తుములం మహత్॥ ॥ 7-19-43 (45502) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే ఏకోనవింశోఽధ్యాయః॥ 19 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-19-34 సోత్తరాయుధినః ఉపరిగతైర్యోధైః సహితాః॥ 5-19-19 ఏకోనవింశోఽధ్యాయః॥

7-20-0 (45503) సంజయ ఉవాచ। 7-20-0x (4307) పరిణాంయ నిశాం తాం తు భారద్వాజో మహారథః। ఉక్త్వా సుబహు రాజేంద్ర వచనం వై సుయోధనం॥ 7-20-1 (45504) విధాయ గోప్తౄన్పార్థస్య సంశప్తకగణైః సహ। నిష్క్రాంతే చ తదా పార్థే సంశప్తకవధం ప్రతి॥ 7-20-2 (45505) వ్యూఢానీకస్తతో ద్రోణః పాండవానాం మహాచమూం। అభ్యయాద్భరతశ్రేష్ఠ ధర్మరాజజిఘృక్షయా॥ 7-20-3 (45506) వ్యూఢాం దృష్ట్వా సుపర్ణేన భారద్వాజస్య తాం చమూం। వ్యూహేన మండలార్ధేన ప్రత్యవ్యూహద్యుధిష్ఠిరః॥ 7-20-4 (45507) ముఖం త్వాసీత్సుపర్ణస్య భారద్వాజో మహారథః। శిరో దుర్యోధనో రాజా సోదర్యైః సానుగైర్వృతః॥ 7-20-5 (45508) చక్షుషీ కృతవర్మాఽఽసీద్గౌతమశ్చాస్యతాం వరః॥ 7-20-6 (45509) భూతశర్మా క్షేమశర్మా కరకాక్షశ్చ వీర్యవాన్। కలింగాః సింహలాః ప్రాచ్యాః శూరా భీరా దశేరకాః॥ 7-20-7 (45510) శకా యవనకాంభోజాస్తథా హంసపథాశ్చ యే। గ్రీవాయాం శూరసేనాశ్చ దరందా మద్రకేకయాః। గజాశ్వరథపత్త్యోఘాస్తస్థుః పరమదంశితాః॥ 7-20-8 (45511) భూరిశ్రవాస్తథా శల్యః సోమదత్తశ్చ బాహ్లికః। అక్షౌహిణ్యా వృతా వీరా దక్షిణం పార్శ్వమాస్థితాః॥ 7-20-9 (45512) విందానువిందావావంత్యౌ కాంభోజశ్చ సుదక్షిణః। వామం పార్శ్వం సమాశ్రిత్య ద్రోణపుత్రాగ్రతః స్థితాః॥ 7-20-10 (45513) పృష్ఠే కలింగాః సాంబష్ఠా మాగధాః పౌండ్రమద్రకాః। గాంధారాః శకునాః ప్రాచ్యాః పార్వతీయా వసాతయః॥ 7-20-11 (45514) పుచ్ఛే వైకర్తనః కర్ణః సపుత్రజ్ఞాతిబాంధవః। మహత్యా సేనయా తస్థౌ నానాజనపదోత్థయా॥ 7-20-12 (45515) జయద్రథో భీమరథః సంపాతిర్ఋషభో జయః। భూమింజయో వృషక్రాథో నైషధశ్చ మహాబలః॥ 7-20-13 (45516) వృతా బలేన మహతా బ్రహ్మలోకపరిష్కృతాః। వ్యూహస్యోరసి తే రాజన్స్థితా యుద్ధవిశారదాః॥ 7-20-14 (45517) ద్రోణేన విహితో వ్యూహః పదాత్యశ్వరథద్విపైః। వాతోద్ధూతార్ణవాకారః ప్రనృత్త ఇవ లక్ష్యతే॥ 7-20-15 (45518) తస్య పక్షప్రపక్షేభ్యో నిష్పతంతి యుయుత్సవః। సవిద్యుత్స్తనితా మేఘాః సర్వదిగ్భ్యః ఇవోష్ణగే॥ 7-20-16 (45519) తస్య ప్రాగ్జ్యోతిషో మధ్యే విధివత్కల్పితం గజం। ఆస్థితః శుశుభే రాజన్నంశుమానుదయే యథా॥ 7-20-17 (45520) మాల్యదామవతా రాజఞ్శ్వేతచ్ఛత్రేణ ధార్యతా। కృత్తికాయోగయుక్తేన పౌర్ణమాస్యామివేందునా॥ 7-20-18 (45521) నీలాంజనచయప్రఖ్యో మదాంధో ద్విరదో బభౌ। అతివృష్టో మహామేఘైర్యథా స్యాత్పర్వతో మహాన్॥ 7-20-19 (45522) నానానృపతిభిర్వీరై ర్వివిధాయుధభూషణైః। సమన్వితః పార్వతీయైః శక్రో దేవగణైరివ॥ 7-20-20 (45523) తతో యుధిష్ఠిరః ప్రేక్ష్య వ్యూహం తమతిమానుషం। అజయ్యమరిభిః సంఖ్యే పార్షతం వాక్యమబ్రవీత్॥ 7-20-21 (45524) బ్రాహ్మణస్య వశం నాహమియామద్య యథా ప్రభో। పారావతసవర్ణాశ్వ తథా నీతిర్విధీయతాం॥ 7-20-22 (45525) ధృష్టద్యుంన ఉవాచ। 7-20-23x (4308) ద్రోణస్య యతమానస్య వశం నైష్యసి సువ్రత। అహమావారయిష్యామి ద్రోణమద్య సహానుగం॥ 7-20-23 (45526) మయి జీవతి కౌరవ్య నోద్వేగం కర్తుమర్హసి। న హి శక్తో రణే ద్రోణో విజేతుం మాం కథంచన॥ 7-20-24 (45527) సంజయ ఉవాచ। 7-20-25x (4309) ఏవముక్త్వా కిరన్బాణాంద్రుపదస్య సుతో బలీ। పారావతసవర్ణాశ్వః స్వయం ద్రోణముపాద్రవత్॥ 7-20-25 (45528) అనిష్టదర్శనం దృష్ట్వా ధృష్టద్యుంనమవస్థితం। క్షణేనైవాభవద్ద్రోణో నాతిహృష్టమనా ఇవ॥ 7-20-26 (45529) `స హి జాతో మహారాజ ద్రోణస్య నిధనం ప్రతి॥ 7-20-27 (45530) మర్త్యధర్మతయా తస్మాద్భారద్వాజో వ్యముహ్యత। నాశకత్తత్ర తత్కించిదనీకం ప్రతివీక్షితుం॥ 7-20-28 (45531) తతః కిరన్నిషూంస్తీక్ష్ణాంద్రుపదస్య వరూథినీం। భరాద్వాజో యయౌ తూర్ణం పార్షతం వర్జయన్యుధి। ద్రుపదస్య మహత్సైన్యం దారయామాస బ్రాహ్మణః'॥ 7-20-29 (45532) తం తు సంప్రేక్ష్య పుత్రస్తే దుర్ముఖః శత్రుకర్షణః। ప్రియం చికీర్షుర్ద్రోణస్య ధృష్టద్యుంనమవారయత్॥ 7-20-30 (45533) స సంప్రహారస్తుములః సుఘోరః సమపద్యత। పార్షతస్య చ శూరస్య దుర్ముఖస్య చ భారత॥ 7-20-31 (45534) పార్షతః శరజాలేన క్షిప్రం ప్రచ్ఛాద్య దుర్ముఖం। భారద్వాజం శరౌఘేణ మహతా సమవారయత్॥ 7-20-32 (45535) ద్రోణావారితం దృష్ట్వా భృశాయస్తస్తవాత్మజః। నానాలింగైః శరవ్రాతైః పార్షతం సమమోహయత్॥ 7-20-33 (45536) తయోర్విషక్తయోః సంఖ్యే పాంచాల్యకురుముఖ్యయోః। ద్రోణో యౌధిష్ఠిరం సైన్యం బహుధా వ్యధమచ్ఛరైః॥ 7-20-34 (45537) అనిలేన యథాఽభ్రాణి విచ్ఛిన్నాని సమంతతః। తథా పార్థస్య సైన్యాని విచ్ఛిన్నాని క్వచిత్క్వచిత్॥ 7-20-35 (45538) ముహూర్తమివ తద్యుద్ధమాసీన్మధురదర్శనం। తత ఉన్మత్తవద్రాజన్నిర్మర్యాదమవర్తత॥ 7-20-36 (45539) `నైవ ఖం న దిశో భూమిర్బభాసే న చ భాస్కరః'। నైవ స్వే న పరే రాజన్నాజ్ఞాయంత పరస్పరం। అనుమానేన సంజ్ఞాభిర్యుద్ధం తత్సమవర్తత॥ 7-20-37 (45540) చూడామణిషు నిష్కేషు భూషణేష్వపి వర్మసు। తేషామాదిత్యవర్ణాభా రశ్మయః ప్రచకాశిరే॥ 7-20-38 (45541) తత్ప్రకీర్ణపతాకానాం రథవారణవాజినాం। బలాకాశబలాభ్రామం దదృశే రూపమాహవే॥ 7-20-39 (45542) నరానేవ నరా జఘ్నరుదగ్రాశ్చ హయా హయాన్। రథాంశ్చ రథినో జఘ్నుర్వారణా వరవారణాన్॥ 7-20-40 (45543) సముచ్ఛ్రితపతాకానాం గజానాం పరమద్విపైః। క్షణేన తుములో ఘోరః సంగ్రామః సమపద్యత॥ 7-20-41 (45544) తేషాం సంసక్తగాత్రాణాం కర్షతామితరేతరం। దంతసంఘాతసంఘర్షాత్సధూమోఽగ్నిరజాయత॥ 7-20-42 (45545) విప్రకీర్ణపతాకాస్తే విషాణజనితాగ్నయః। బభూవుః ఖం సమాసాద్య సవిద్యుత ఇవాంబుదాః॥ 7-20-43 (45546) విక్షిపద్భిర్నదద్భిశ్చ నిపతద్భిశ్చ వారణైః। సంబభూవ మహీ కీర్ణా మేఘైర్ద్యౌరివ వార్షికీ॥ 7-20-44 (45547) తేషామాహన్యమానానాం బాణతోమరఋష్టిభిః। వారణానాం రవో జజ్ఞే మేఘానామివ సంపువే॥ 7-20-45 (45548) తోమరాభిహతాః కేచిద్బాణైశ్చ పరమద్విపాః। విత్రేసుః సర్వనాగానాం శబ్దమేవాపరేఽసృజన్॥ 7-20-46 (45549) విషాణాభిహతాశ్చాపి కేచిత్తత్ర గజా గజైః। చక్రురార్తస్వనం ఘోరముత్పాతజలదా ఇవ॥ 7-20-47 (45550) ప్రతీపాః క్రియమాణాశ్చ వారణా వరవారణైః। ఉన్మథ్య పునరాజగ్ముః ప్రేరితాః పరమాంకుశైః॥ 7-20-48 (45551) మహామాత్రైర్మహామాత్రాస్తాడితాః శరతోమరైః। గజేభ్యః పృథివీం జగ్ముర్ముక్తప్రహరణాంకుశాః॥ 7-20-49 (45552) నిర్మనుష్యాశ్చ మాతంగా వినదంతస్తతస్తతః। ఛిన్నాభ్రాణీవ సంపేతుః సంప్రవిశ్య పరస్పరం॥ 7-20-50 (45553) హతాన్పరివహంతశ్చ పతితాన్పతితాయుధాన్। దిశో జగ్ముర్మహానాగాః కేచిదేకచరా ఇవ॥ 7-20-51 (45554) తాడితాస్తాడ్యమానాశ్చ తోమరర్ష్టిపరశ్వథైః। పేతురార్తస్వనం కృత్వా తదా విశసనే గజాః॥ 7-20-52 (45555) తేషాం శైలోపమైః కాయైర్నిపతద్భిః సమంతతః। ఆహతా సహసా భూమిశ్చకంపే చ ననాద చ॥ 7-20-53 (45556) సాదితైః సగజారోహైః సపతాకైః సమంతతః। మాతంగైః శుశుభే భూమిర్వికీర్ణైరివ పర్వతైః॥ 7-20-54 (45557) గజస్థాశ్చ మహామాత్రా నిర్భిన్నహృదయా రణే। రథిభిః పాతితా భల్లైర్వికీర్ణాంకుశతోమరాః॥ 7-20-55 (45558) క్రౌంచవద్వినదంతోఽన్యే నారాచాభిహతా గజాః। పరాన్స్వాంశ్చాపి మృద్గంతః పరిపేతుర్దిశో దశ॥ 7-20-56 (45559) గజాశ్వరథయోధానాం శరీరౌఘసమావృతా। బభూవ పృథివీ రాజన్మాంసశోణితకర్దమా॥ 7-20-57 (45560) ప్రమథ్య చ విషాణాగ్రైః సముత్క్షిప్తాశ్చ వారణైః। సచక్రాశ్చ విచక్రాశ్చ రథైరేవ మహారథాః॥ 7-20-58 (45561) రథాశ్చ రథిభిర్హీనా నిర్మనుష్యాశ్చ వాజినః। హతారోహాశ్చ మాతంగా దిశో జగ్ముర్భయాతురాః॥ 7-20-59 (45562) జఘానాత్ర పితా పుత్రం పుత్రశ్చ పితరం తథా। ఇత్యాసీత్తుములం యుద్ధం న ప్రాజ్ఞాయత కించన॥ 7-20-60 (45563) ఆగుల్ఫేభ్యోఽవసీదంతే నరా లోహితకర్దమైః। దీప్యమానైః పరిక్షిప్తా దావైరివ మహాద్రుమాః॥ 7-20-61 (45564) శోణితైః సిచ్యమానాని వస్త్రాణి కవచాని చ। ఛత్రాణి చ పతాకాశ్చ సర్వం రక్తమదృశ్యత॥ 7-20-62 (45565) హయౌఘాశ్చ రథౌఘాశ్చ నరౌఘాశ్చ నిపాతితాః। సంక్షుణ్ణాః పునరావృత్య బహుధా రథనేమిభిః॥ 7-20-63 (45566) సగజౌఘమహావేగః పరాసునరశైవలః। రథౌఘతుములావర్తః ప్రబభౌ సైన్యసాగరః॥ 7-20-64 (45567) తం వాహనమహానౌభిర్యోధా జయధనైషిణః। అవగాహ్యాథ మజ్జంతో నైవ మోహం ప్రచక్రిరే॥ 7-20-65 (45568) శరవర్షాభివృష్టేషు యోధేష్వంచితలక్ష్మసు। న తేష్వచిత్తతాం లేభే కశ్చిదాహతలక్షణః॥ 7-20-66 (45569) వర్తమానే తథా యుద్ధే ఘోరరూపే భయంకరే। మోహయిత్వా పరాంద్రోణో యుధిష్ఠిరముపాద్రవత్॥ ॥ 7-20-67 (45570) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే వింశోఽధ్యాయః॥ 20 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-20-16 ఉష్ణగే ఘర్మాత్యయే॥ 5-20-18 పౌర్ణమాస్యాం కృత్తికాయోగయుక్తేన ఇందునా। శారదపూర్ణచంద్రేణేత్యర్థః॥ 5-20-26 అనిష్టదర్శనం స్వమృత్యుహేతుత్వాత్॥ 5-20-33 భృశాయస్తోఽతిప్రయత్నవాన్॥ 5-20-51 ఏకచరాః ద్విపాంతరదర్శనాసహాః॥ 5-20-66 అచిత్తతాం మోహం॥ 5-20-20 వింశోఽధ్యాయః॥

7-21-0 (45571) సంజయ ఉవాచ। 7-21-0x (4310) తతో యుధిష్ఠిరో ద్రోణం దృష్ట్వాంతికముపాగతం। మహతా శరవర్షేణ ప్రత్యగృహ్ణాదభీతవత్॥ 7-21-1 (45572) తతో హలహలాశబ్ద ఆసీద్యౌధిష్ఠిరే బలే। జిఘృక్షతి మహాసింహే గజానామివ యూథపం॥ 7-21-2 (45573) దృష్ట్వా ద్రోణం తతః శూరః సత్యజిత్సత్యవిక్రమః। యుధిష్ఠిరమభిప్రేప్సురాచార్యం సముపాద్రవత్॥ 7-21-3 (45574) తత ఆచార్యపాంచాల్యౌ యుయుధాతే మహాబలౌ। విక్షోభయంతౌ తత్సైన్యమింద్రవైరోచనావివ॥ 7-21-4 (45575) తతో ద్రోణం మహేష్వాసః సత్యజిత్సత్యవిక్రమః। అవిధ్యన్నిశితాగ్రేణ పరమాస్త్రం విదర్శయన్॥ 7-21-5 (45576) తథాస్య సారథేః పంచ శరాన్సర్పవిషోపమాన్। అముంచదంతకప్రఖ్యాన్సంముమోహాస్య సారథిః॥ 7-21-6 (45577) అథాస్య సహసాఽవిధ్యద్ధయాందశభిరాశుగైః। దశభిర్దశభిః క్రుద్ధ ఉభౌ చ పార్ష్ణిసారథీ॥ 7-21-7 (45578) మండలం తు సమావృత్య విచరన్పృతనాముఖే। ధ్వజం చిచ్ఛేద చ క్రుద్ధో ద్రోణస్యామిత్రకర్షణః॥ 7-21-8 (45579) ద్రోణస్తు తత్సమాలోక్య చరితం తస్య సంయుగే। మనసా చింతయామాస ప్రాప్తకాలమరిందమః॥ 7-21-9 (45580) తతః సత్యజితం తీక్ష్ణైర్దశభిర్మర్మభేదభిః। అవిధ్యచ్ఛీఘ్రమాచార్యశ్ఛిత్త్వాఽస్య సశరం ధనుః॥ 7-21-10 (45581) స శీఘ్రతరమాదాయ ధనురన్యత్ప్రతాపవాన్। ద్రోణమబ్యహనద్రాజంస్త్రింశతా కంకపత్రిభిః॥ 7-21-11 (45582) దృష్ట్వా సత్యజితా ద్రోణం గ్రస్యమానమివాహవే। వృకః శరశతైస్తీక్ష్ణైః పాంచాల్యో ద్రోణమార్దయత్॥ 7-21-12 (45583) సంఛాద్యమానం సమరే ద్రోణం దృష్ట్వా మహారథం। చుక్రుశుః పాండవా రాజన్వస్త్రాణి దుధువుశ్చ హ॥ 7-21-13 (45584) వృకస్తు పరమక్రుద్ధో ద్రోణం షష్ట్యా స్తనాంతరే। వివ్యాధ బలవాన్రాజంస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-21-14 (45585) ద్రోణస్తు శరవర్షేణ చ్ఛాద్యమానో మహారథః। వేగం చక్రే మహావేగః క్రోధాదుద్వృత్య చక్షుషీ॥ 7-21-15 (45586) తతః సత్యజితశ్చాపం ఛిత్త్వా ద్రోణో వృకస్య చ। షడ్భిః ససూతం సహయం శరైర్ద్రోణోఽవధీద్వృకం॥ 7-21-16 (45587) అథాన్యద్ధనురాదాయ సత్యజిద్వేగవత్తరం। సాశ్వం ససూతం విశిఖైర్ద్రోణం వివ్యాధ సధ్వజం॥ 7-21-17 (45588) స తన్న మమృషే ద్రోణః పాంచాల్యేనార్దితో మృధే। తతస్తస్య వినాశాయ సత్వరం వ్యసృజచ్ఛరాన్॥ 7-21-18 (45589) హయాంధ్వజం ధనుర్ముష్టిముభౌ చ పార్ష్ణిసారథీ। అవాకిరత్తతో ద్రోణః శరవర్షైః సహస్రశః॥ 7-21-19 (45590) తథా సంఛిద్యమానేషు కార్ముకేషు పునఃపునః। పాంచాల్యః పరమాస్త్రజ్ఞః శోణాశ్వం సమయోధయత్॥ 7-21-20 (45591) స సత్యజితమాలోక్య తథోదీర్ణం మహాహవే। అర్ధచంద్రేణ చిచ్ఛేద శిరస్తస్య మహాత్మనః॥ 7-21-21 (45592) తస్మిన్హతే మహామాత్రే పాంచాలానాం మహారథే। అపాయాజ్జవనైరశ్వైర్ద్రోణాత్త్రస్తో యుధిష్ఠిరః॥ 7-21-22 (45593) పాంచాలాః కేకయా మాత్స్యాశ్చేదికారూశకోసలాః। యుధిష్ఠిరమభీప్సంతో దృష్ట్వా ద్రోణముపాద్రవన్॥ 7-21-23 (45594) తతో యుధిష్ఠిరం ప్రేప్సురాచార్యః శత్రుపూగహా। వ్యధమత్తాన్యనీకాని తూలరాశిమివానలః॥ 7-21-24 (45595) నిర్దహంతమనీకాని తాని తాని పునఃపునః। ద్రోణం మత్స్యాదవరజః శతానీకోఽభ్యవర్తత॥ 7-21-25 (45596) సూర్యరశ్మిప్రతీకాశైః కర్మారపరిమార్జితైః। షడ్భిః ససూతం సహయం ద్రోణం విద్ధ్వాఽనదద్భృశం॥ 7-21-26 (45597) క్రూరాయ కర్మణే యుక్తశ్చికీర్షుః కర్మ దుష్కరం। అవాకిరచ్ఛరశతైర్భారద్వాజం మహారథం॥ 7-21-27 (45598) తస్య నానదతో ద్రోణః శిరః కాయాత్సకుండలం। క్షురేణాపాహరత్తుర్ణం తతో మత్స్యాః ప్రదుద్రువుః॥ 7-21-28 (45599) మత్స్యాంజిత్వాఽజయచ్చేదీన్కరూశాన్కేకయానపి। పాంచాలాన్సృంజయాన్పాండూన్భారద్వాజః పునఃపునః॥ 7-21-29 (45600) తం దహంతమనీకాని క్రుద్ధమగ్నిం యథా వనం। దృష్ట్వా రుక్మరథం వీరం సమకంపంత సృంజయాః॥ 7-21-30 (45601) ఉభాభ్యాం సందధానస్య ధనురస్యాశుకారిణః। జ్యాఘోషో నిఘ్నతోఽమిత్రాందిక్షుసర్వాసు శుశ్రువే॥ 7-21-31 (45602) నాగానశ్వాన్పదాతీంశ్చ రథినో గజసాదినః। రౌద్రా హస్తవతా ముక్తాః ప్రమథ్నంతి స్మ సాయకాః॥ 7-21-32 (45603) నానద్యమానః పర్జన్యో మిశ్రవాతో హిమాత్యయే। అశ్మవర్షమివావర్షన్పరేషాం భయమాదధత్॥ 7-21-33 (45604) సర్వా దిశః సమచరత్సైన్యం విక్షోభయన్నివ। బలీ శూరో మహేష్వాసో మిత్రాణామభయంకరః॥ 7-21-34 (45605) తస్య విద్యుదివాభ్రేషు చాపం హేమపరిష్కృతం। దిక్షు సర్వాసు పశ్యామో ద్రోణస్యామితతేజసః॥ 7-21-35 (45606) శోభమానాం ధ్వజే చాస్య వేదీమద్రాక్ష్య భారత। హిమవచ్ఛిఖరాకారం చరతః సంయుగే భృశం॥ 7-21-36 (45607) ద్రోణస్తు పాండవానీకే చకార కదనం మహత్। యథా దైత్యగణే విష్ణుః సురాసురనమస్కృతః॥ 7-21-37 (45608) స శూరః సత్యవాక్ప్రాజ్ఞో బలవాన్సత్యవిక్రమః। మహానుభావః కల్పాంతే రౌద్రాం భీరువిభీషణాం॥ 7-21-38 (45609) కవచోర్మిధ్వజావర్తాం మర్త్యకూలాపహారిణీం॥ గజవాజిమహాగ్రాహామసిమీనాం దురాసదాం॥ 7-21-39 (45610) వీరాస్యిశర్కరాం రౌద్రాం భేరీమురజకచ్ఛపాం। చర్మవర్మప్లవాం ఘోరాం కేశశైవలశాద్వలాం॥ 7-21-40 (45611) శరౌఘిణీం ధనుఃస్రోతాం బాహుపన్నగసంకులాం। రణభూమివహాం తీవ్రాం కురుసృంజయవాహినీం॥ 7-21-41 (45612) మనుష్యశీర్షపాషాణాం శక్తిమీనాం గదోడుపాం। ఉష్ణీషఫేనవసనాం వికీర్ణాంత్రసరీసృపాం॥ 7-21-42 (45613) వీరాపహారిణీముగ్రాం మాంసశోమితకర్దమాం। హస్తిగ్రాహాం కేతువృక్షాం క్షత్రియాణాం నిమజ్జనీం॥ 7-21-43 (45614) క్రూరాం శరీరసంఘాటాం సాదినక్రాం దురత్యయాం। ద్రోణః ప్రావర్తయత్తత్ర నదీమంతకగామినీం॥ 7-21-44 (45615) క్రవ్యాదగణసంజుష్టాం శ్వశృగాలగణాయుతాం। నిషేవితాం మహారౌద్రైః పిశితాశైః సమంతతః॥ 7-21-45 (45616) తం దహంతమనీకాని రథోదారం కృతాంతవత్। సర్వతోఽభ్యద్రవంద్రోణం కుంతీపుత్రపురోగమాః॥ 7-21-46 (45617) తే ద్రోణం సహితాః శూరాః సర్వతః ప్రత్యవారయన్। గభస్తిభిరివాదిత్యం తపంతం భువనం యథా॥ 7-21-47 (45618) తం తు శూరం మహేష్వాసం తావకాఽభ్యుద్యతాయుధాః। రాజానో రాజపుత్రాశ్చ సమంతాత్పర్యవారయన్॥ 7-21-48 (45619) శిఖండీ తు తతో ద్రోణం పంచభిర్నతపర్వభిః। క్షత్రవర్మా చ వింశత్యా వసుదానశ్చ పంచభిః॥ 7-21-49 (45620) ఉత్తమౌజాస్త్రిభిర్బాణైః క్షత్రదేవశ్చ సప్తభిః। సాత్యకిశ్చ శతేనాజౌ యుధామన్యుస్తథాఽష్టభిః॥ 7-21-50 (45621) యుధిష్ఠిరో ద్వాదశభిర్ద్రోణం వివ్యాధ సాయకైః। ధృష్టద్యుంనశ్చ దశభిశ్చేకితానస్త్రిభిః శరైః॥ 7-21-51 (45622) తతో ద్రోణః సత్యసంధః ప్రభిన్న ఇవ కుంజరః। అభ్యతీత్య స్థానీకం దృఢసేనమపాతయత్॥ 7-21-52 (45623) తతో రాజానమాసాద్య ప్రహరంతమభీతవత్। అవిధ్యన్నవభిః క్షేమం స హతఃప్రాపతద్రథాత్॥ 7-21-53 (45624) స మధ్యం ప్రాప్య సైన్యానాం సర్వాః ప్రవిచరందిశః। త్రాతా హ్యభవదన్యేషాం న త్రాతవ్యః కథంచన॥ 7-21-54 (45625) శిఖండినం ద్వాదశభిర్వింశత్యా చోత్తమౌజసం। వసుదానం చ భల్లేన ప్రైషయద్యమసాదనం॥ 7-21-55 (45626) అశీత్యా క్షత్రవర్మాణం షడ్వింశత్యా సుదక్షిణం। క్షత్రదేవం తు భల్లేన రథనీడాడపాతయత్॥ 7-21-56 (45627) యుధామన్యుం చతుఃషష్ట్యా త్రింశతా చైవ సాత్యకిం। విద్ధ్వా రుక్మరథస్తూర్ణం యుధిష్ఠిరముపాద్రవత్॥ 7-21-57 (45628) తతో యుధిష్ఠిరః క్షిప్రం గురుతో రాజసత్తమః। అపాయాంజవనైరశ్వైః పాంచాల్యో ద్రోణమభ్యయాత్॥ 7-21-58 (45629) తం ద్రోణః సధనుష్కం తు సాశ్వయంతారమాక్షిణోత్। స హతః ప్రాపతద్భూమౌ రథాజ్జ్యోతిరివాంబరాత్। `హత్వా తం విబభౌ ద్రోణః కురుభిః పరివారితః॥ 7-21-59 (45630) వార్ధక్షేమిస్తు వార్ష్ణేయో ద్రోణం విద్ధ్వా శరోత్తమైః। నవభిశ్చ మహీపాలః పునర్వివ్యాధ పంచభిః॥ 7-21-60 (45631) స సాత్యకిశ్చతుష్షష్ట్యా రాజన్వివ్యాధ సాయకైః। సుచిత్రో దశభిర్బాణైర్ద్రోణం విద్వ్వాఽనదద్బలీ॥ 7-21-61 (45632) తం ద్రోణః సమరే రాజఞ్శరవర్షైరవాకిరత్। అపాతయత్తయో ద్రోణః సుచిత్రం సహసారథిం॥ 7-21-62 (45633) సాశ్వం చ సమరే రాజన్హతో వై ప్రాపతత్క్షితౌ। పాత్యమానో మహారాజ బభౌ జ్యోతిరివాంబరాత్॥ 7-21-63 (45634) తస్మిన్హతే రాజపుత్రే పాంచాలానాం యశస్కరే। హత ద్రోణం హత ద్రోణమిత్యాసీన్నిఃస్వనో మహాన్॥ 7-21-64 (45635) తాంస్తథా భృశసంరబ్ధాన్పాంచాలాన్మత్స్యకేకయాన్। సృంజయాన్పాండవాంశ్చైవ ద్రోణో వ్యక్షోభయద్బలీ॥ 7-21-65 (45636) సాత్యకిం చేకితానం చ ధృష్టద్యుంనశిఖణ్·డినౌ। వార్ధక్షేమిం చైత్రసేనిం సేనాబిందుం సువర్చసం॥ 7-21-66 (45637) ఏతాంశ్చాన్యాంశ్చ సుబహూన్నానాజనపదేశ్వరాన్। సర్వాంద్రోణోఽజయద్యుద్ధే కురుభిః పరివారితః॥ 7-21-67 (45638) తావకాశ్చ మహారాజ జయం లబ్ధ్వా మహాహవే। పాండవేయాన్రణే జఘ్నుర్ద్రవమాణాన్సమంతతః॥ 7-21-68 (45639) తే దానవా ఇవేంద్రేణ వధ్యమానా మహాత్మనా। పాంచాలాః కేకయా మాత్స్యాః సమకంపంత భారత॥ ॥ 7-21-69 (45640) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే ఏకవింశోఽధ్యాయః॥ 21 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-21-55 ఉభయత్ర విద్వ్వేతి శేషః॥ 5-21-58 పాంచాల్యో నాంనా॥ 5-21-21 ఏకవింశోఽధ్యాయః॥

7-22-0 (45641) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-22-0x (4311) భారద్వాజేన భగ్నేషు పాండవేషు మహామృధే। పాంచాలేషు చ సర్వేషు కశ్చిదన్యోఽభ్యవర్తత॥ 7-22-1 (45642) ఆర్యాం యుద్ధే మతిం కృత్వా క్షత్రియాణాం యశస్కరీం। అసేవితాం కాపురుషైః సేవితాం పురుషర్షభైః॥ 7-22-2 (45643) స హి వీరోన్నతః శూరో యో భగ్నేషు నివర్తతే। అహో నాసీత్పుమాన్కశ్చిద్దృష్ట్వా ద్రోణం వ్యవస్థితం॥ 7-22-3 (45644) జృంభమాణమివ వ్యాఘ్రం ప్రభిన్నమివ కుంజరం। త్యజంతమాహవే ప్రాణాన్సన్నద్ధం చిత్రయోధినం॥ 7-22-4 (45645) మహేష్వాసం నరవ్యాఘ్రం ద్విషతాం భయవర్ధనం। కృతజ్ఞం సత్యనిరతం దుర్యోధనహితైషిణం॥ 7-22-5 (45646) భారద్వాజం తథాఽనీకే దృష్ట్వా శూరమవస్థితం। కే శూరాః సన్న్యవర్తంత తన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ 7-22-6 (45647) సంచయ ఉవాచ। 7-22-7x (4312) తాందృష్ట్వా చలితాన్సంఖ్యే ప్రణున్నాంద్రోణసాయకైః। పాంచాలాన్పాణ్వాన్మాత్స్యాన్సృంజయాంశ్చేదికేకయాన్॥ 7-22-7 (45648) ద్రోణచాపవిముక్తేన శరౌఘేణాశు హారిణా। సింధోరివ మహౌధేన హియమాణాన్యథా ప్లవాన్॥ 7-22-8 (45649) కౌరవాః సింహనాదేన నానావాద్యస్వనేన చ। రథద్విపనరాంశ్చైవ సర్వతః సమవారయన్॥ 7-22-9 (45650) తాన్పశ్యన్సైన్యమధ్యస్థో రాజా స్వజనసంవృతః। దుర్యోధనోఽబ్రవీత్కర్ణం ప్రహృష్టః ప్రహసన్నివ॥ 7-22-10 (45651) దుర్యోధన ఉవాచ। 7-22-11x (4313) పశ్య రాధేయ పాంచాలాన్ప్రణున్నాంద్రోణసాయకైః। సింహేనేవ మృగాన్వన్యాంస్త్రాసితాందృఢధన్వనా॥ 7-22-11 (45652) నైతే జాతు పునర్యుద్ధమీహేయురితి మే మతిః। యథా తు భగ్నా ద్రోణేన వాతేనేవ మహాద్రుమాః॥ 7-22-12 (45653) అర్ద్యమానాః శరైరేతే రుక్మపుంఖైర్మహాత్మనా। పథా నైకేన గచ్ఛంతి ఘూర్ణమానాస్తతస్తతః॥ 7-22-13 (45654) సన్నిరుద్ధాశ్చ కౌరవ్యైర్ద్రోణేన చ మహాత్మనా। ఏతేఽన్యే మండలీభూతాః పావకేనేవ కుంజరాః॥ 7-22-14 (45655) భ్రమరైరివ చావిష్టా ద్రోణస్య నిశితైః శరైః। అన్యోన్యం సమలీయంత పలాయనపరాయణాః॥ 7-22-15 (45656) ఏష భీమో మహాక్రోధీ హీనః పాండవసృంజయైః। మదీయైరావృతో యోధైః కర్ణ నందయతీవ మాం॥ 7-22-16 (45657) వ్యక్తం ద్రోణమయం లోకమద్య పశ్యతి దుర్మతిః। నిరాశో జీవితాన్నూనమద్య రాజ్యాచ్చ పాండవః॥ 7-22-17 (45658) కర్ణ ఉవాచ। 7-22-18x (4314) నైష జాతు మహాబాహుర్జీవన్నాహవముత్సృజేత్। న చేమాన్పురుషవ్యాఘ్ర సింహనాదాన్సహిష్యతి॥ 7-22-18 (45659) న చాపి పాండవా యుద్ధే భజ్యేరన్నితి మే మతిః। శూరాశ్చ బలవంతశ్చ కృతాస్త్రా యుద్ధదుర్మదాః॥ 7-22-19 (45660) విషాగ్నిద్యూతసంక్లేశాన్వనవాసం చ పాండవాః। స్మరమాణా న హాస్యంతి సంగ్రామమితి మే మతిః॥ 7-22-20 (45661) నివృత్తో హి మహాబాహురమితౌజా వృకోదరః। వరాన్వరాన్హి కౌంతేయో రథోదారాన్హనిష్యతి॥ 7-22-21 (45662) అసినా ధనుషా శక్యా హయైర్నాగైర్నరై స్థైః। ఆయసేన చ దండేన వ్రాతాన్వ్రాతాన్హనిష్యతి॥ 7-22-22 (45663) తమేనమనువర్తంతే సాత్యకిప్రముఖా రథాః। పాంచాలాః కేకయా మాస్త్యాః పాశ్డవాశ్చ విశేషతః॥ 7-22-23 (45664) శూరాశ్చ బలవంతశ్చ విక్రాంతాశ్చ మహారథాః। వినిఘ్నంతశ్చ భీమేన సంరబ్ధేనాభిచోదితాః॥ 7-22-24 (45665) తే ద్రోణమభివర్తంతే సర్వతః కురుపుంగవాః। వృకోదరం పరీప్సంతః సూర్యమభ్రగణా ఇవ॥ 7-22-25 (45666) `సమరేషు తు నిర్దిష్టాః పాండవాః కృష్ణబాంధవాః। పాంచాలాః కేకయా మాత్స్యాః పాండవేయాశ్చ సర్వశః॥ 7-22-26 (45667) శూరాశ్చ బలవంతశ్చ విక్రాంతాశ్చ మహారథాః। హీమంతః శత్రుమరణే నిపుణాః పుణ్యలక్షణాః॥ 7-22-27 (45668) బహవః పార్థివా రాజంస్తేషాం వశగతా రణే। మావమంస్థాః పాండవాంస్త్వం నారాయణపురోగమాన్॥ 7-22-28 (45669) ఏకాయనగతా హ్యేతే పీడయేయుర్యతవ్రతం। అరక్షమాణం శలభా యథా దీపం ముమూర్షవః॥ 7-22-29 (45670) అసంశయం కృతాస్త్రాశ్చ పర్యాప్తాశ్చాపి వారణే। అతిభారమహం మన్యే భారద్వాజే సమాహితం॥ 7-22-30 (45671) తే శీఘ్రమనుగచ్ఛామో యత్ర ద్రోణో వ్యవస్థితః। కోకా ఇవ మహానాగం మా వై హన్యుర్యతవ్రతం॥ 7-22-31 (45672) సంజయ ఉవాచ। 7-22-32x (4315) రాధేయస్య వచః శ్రుత్వా రాజా దుర్యోధనస్తతః। భ్రాతృభిః సహితో రాజన్ప్రాయాద్ద్రోణరథం ప్రతి॥ 7-22-32 (45673) తత్రారావో మహానాసీదేకం ద్రోణం జిఘాంసతాం। పాండవానాం నివృత్తానాం నానావర్ణైర్హయోత్తమైః॥ ॥ 7-22-33 (45674) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే ద్వావింశోఽధ్యాయః॥ 22 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-22-1 అభ్యవర్తత కిం॥ 5-22-31 కోకో వృకః॥ 5-22-22 ద్వావింశోఽధ్యాయః॥

7-23-0 (45675) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-23-0x (4316) సర్వేషామేవ మే బ్రూహి రథచిహ్వాని సంజయ। యే ద్రోణమభ్యవర్తంత క్రుద్ధా భీమపురోగమాః। `తాన్యహం శ్రోతుమిచ్ఛామి విస్తరేణ పృథక్పృథక్॥ 7-23-1 (45676) దూయతే మే మనస్తాత ద్రోణం ప్రతి పరంతపం। శ్రుత్వా భీష్మస్య నిధనం తద్వదేతద్భవిష్యతి'॥ 7-23-2 (45677) సంజయ ఉవాచ। 7-23-3x (4317) ఋక్షవర్ణైర్హయైర్దృష్ట్వా వ్యాయచ్ఛంతం వృకోదరం। రజతాశ్వస్తతః శూరః శైనేయః సన్న్యవర్తత॥ 7-23-3 (45678) సారంగాశ్వో యుధామన్యుః స్వయం ప్రత్వరయన్హయాన్। పర్యవర్తత దుర్ధర్షః క్రుద్ధో ద్రోణరథం ప్రతి॥ 7-23-4 (45679) పారావతసవర్ణైస్తు హేమభాండైర్మహాజవైః। పాంచాలరాజస్య సుతో ధృష్టద్యుంనో న్యవర్తత॥ 7-23-5 (45680) పితరం తు పరిప్రేప్సుః క్షత్రధర్మా యతవ్రతః। సిద్ధిం చాస్య పరాం కాంక్షఞ్శోణాశ్వః సన్న్యవర్తత॥ 7-23-6 (45681) పద్మపత్రనిభాంశ్చాశ్వాన్మల్లికాక్షాన్స్వలంకృతాన్। శైఖణ్·డిః క్షత్రదేవస్తు స్వయం ప్రత్వరయన్యయౌ॥ 7-23-7 (45682) దర్శనీయాస్తు కాంభోజాః శుకపత్రపరిచ్ఛదాః। వహంతో నకులం శీఘ్రం తావకానాభిదుద్రువుః॥ 7-23-8 (45683) కృష్ణాస్తు మేఘసంకాశా అవహన్నుత్తమౌజసం। దుర్ధర్షాయాభిసంధాయ క్రుద్ధం యుద్ధాయ భారత॥ 7-23-9 (45684) తథా తిత్తిరికల్మాషా హయా వాతసమా జవే। అవహంస్తుములే యుద్ధే సహదేవముదాయుధం॥ 7-23-10 (45685) దంతవర్ణాస్తు రాజానం కాలవాలా యుధిష్ఠిరం। భీమవేగా నరవ్యాఘ్రమవహన్వాతరంహసః॥ 7-23-11 (45686) హేమోత్తమప్రతిచ్ఛన్నైర్హయైర్వాతసమైర్జవే। అభ్యవర్తంత సైన్యాని సర్వాణ్యేవ యుధిష్ఠిరం॥ 7-23-12 (45687) రాజ్ఞస్త్వనంతరో రాజా పాంచాల్యో ద్రుపదోఽభవత్। జాతరూపమయచ్ఛత్రః సర్వైస్తైరభిరక్షితః॥ 7-23-13 (45688) లలామైర్హరిభిర్యుక్తః సర్వశబ్దక్షమైర్యుధి। రాజ్ఞం మధ్యే మహేష్వాసః శాంతభీరభ్యవర్తత॥ 7-23-14 (45689) తం విరాటోఽన్వయాచ్ఛీఘ్రం సహ సర్వైర్మహారథైః। కేకయాశ్చ సిఖండీ చ ధృష్టకేతుస్తథైవ చ। స్వైః స్వైః సైన్యైః పరివృతా మాత్స్యరాజానమన్వయుః॥ 7-23-15 (45690) తం తు పాటలిపుష్పాణాం సమవర్ణా హయోత్తమాః। వహమానా వ్యరాజంత మాస్త్యస్యామిత్రఘాతినః॥ 7-23-16 (45691) హరిద్రాసమవర్ణాస్తు జవనా హేమమాలినః। పుత్రం విరాటరాజస్య సత్వరం సముదావహన్॥ 7-23-17 (45692) ఇంద్రగోపకవర్ణైశ్చ భ్రాతరః పంచ కేకయాః। జాతరూపసమాభాసాః సర్వే లోహితకధ్వజాః॥ 7-23-18 (45693) తే హేమమాలినః శూరాః సర్వే యుద్ధవిశారదాః। వర్షంత ఇవ జీమూతాః ప్రత్యదృశ్యంత దంశితాః॥ 7-23-19 (45694) ఆమపాత్రనికాశాస్తు పాంచాల్యమమితౌజసం। దత్తాస్తుంబురుణా దివ్యాః శిఖండినముదావహన్॥ 7-23-20 (45695) తథా ద్వాదశసాహస్రాః పాంచాలానాం మహారథాః। తేషాం తు షట్సహస్రాణి యే శిఖండినమన్వయుః॥ 7-23-21 (45696) పుత్రం తు శిశుపాలస్య నరసింహస్య మారిష। ఆక్రీడంతో వహంతి స్మ సారంగశబలా హయాః॥ 7-23-22 (45697) ధృష్టకేతుస్తు చేదీనామృషభోఽతిబలోదితః। కాంభోజైః శబలైరశ్వైరభ్యవర్తత దుర్జయః॥ 7-23-23 (45698) బృహత్క్షత్రం తు కైకేయం సుకుమారం హయోత్తమాః। పలాలధూమసంకాశాః సైంధవాః శీఘ్రమావహన్॥ 7-23-24 (45699) మల్లికాక్షాః పద్మవర్ణా బాహ్లిజాతాః స్వలంకృతాః। శూరం శిఖండినః పుత్రమృక్షదేవముదావహన్॥ 7-23-25 (45700) రుక్మభాండప్రతిచ్ఛన్నాః కౌశేయసదృశా హయాః। క్షమావంతోఽవహన్సంఖ్యే సేనాబిందుమరిందమం॥ 7-23-26 (45701) యువానమవహన్యుద్ధే క్రౌంచవర్ణా హయోత్తమాః। కాశ్యస్యాభిభువః పుత్రం సుకుమారం మహారథం॥ 7-23-27 (45702) శ్వేతాస్తు ప్రతివింధ్యంతం కృష్ణగ్రీవా మనోజవాః। యంతుః ప్రేష్యకరా రాజన్రాజపుత్రముదావహన్॥ 7-23-28 (45703) సుతసోమం తు యోధాగ్ర్యం భీమపుత్రం మహాబలం। మాషపుష్పసవర్ణాస్తమవహన్వాజినో రణే॥ 7-23-29 (45704) సహస్రసోమప్రతిమో బభూవ పురే కురూణాముదయేందునాంని। తస్మింజాతః సోమసంక్రందమధ్యే యస్మాత్తస్మాత్సుతసోమోఽభవత్సః॥ 7-23-30 (45705) నాకులిం తు శతానీకం శాలపుష్పనిభా హయాః। ఆదిత్యతరుణప్రఖ్యాః శ్లాఘనీయముదావహన్॥ 7-23-31 (45706) కాంచనాపిహితైర్యోక్త్రైర్మయూరగ్రీవసన్నిభాః। ద్రౌపదేయం నరవ్యాఘ్రం శ్రుతకర్మాణమాహవే॥ 7-23-32 (45707) శ్రుతకీర్తిం శ్రుతనిధిం ద్రౌపదేయం హయోత్తమాః। ఊహుః పార్థసమం యుద్ధే చాషపత్రనిభా హయాః॥ 7-23-33 (45708) యమాహురధ్యర్ధగుణం కృష్ణాత్పార్థాచ్చ సంయుగే। అభిమన్యుం పిశంగాస్తం కుమారమవహన్రణే॥ 7-23-34 (45709) ఏకస్తు ధార్తరాష్ట్రేభ్యః పాండవాన్యః సమాశ్రితః। తం బృహంతో మహాకాయా యుయుత్సుమవహన్రణే। `యే తు పుష్కరసారస్య తుల్యవర్ణా హయోత్తమాః'॥ 7-23-35 (45710) పలాలకాండవర్ణాస్తు వార్ధక్షేమిం తరస్వినం। ఊహుః సుతుములే యుద్ధే హయా హృష్టాః స్వలంకృతాః॥ 7-23-36 (45711) కుమారం శితిపాదాస్తు రుక్మచిత్రైరురశ్ఛదైః। సౌచిత్తిమవహద్యుద్ధే యంతుః ప్రేష్యకరా హయాః॥ 7-23-37 (45712) రుక్మపీఠావకీర్ణాస్తు కౌశేయసదృశా హయాః। సువర్ణమాలినః క్షాంతాః శ్రేణిమంతముదావహన్॥ 7-23-38 (45713) రుక్మమాలాధరాః శూరా హేమపృష్ఠాః స్వలంకృతాః। కాశిరాజం నరశ్రేష్ఠం శ్లాఘనీయముదావహన్॥ 7-23-39 (45714) అస్త్రాణాం చ ధనుర్వేదే బ్రాహ్మే వేదే చ పారగం। తం సత్యధృతిమాయాంతమరూణాః సముపావహన్॥ 7-23-40 (45715) యః స పాంచాలసేనానీద్రోణమంశమకల్పయత్। పారావతసవర్ణాస్తం ధృష్టద్యుంనముదావహన్॥ 7-23-41 (45716) తమన్వయాత్సత్యధృతిః సౌచిత్తిర్యుద్ధదుర్మదః। శ్రేణిమాన్వసుదానశ్చ పుత్రః కాశ్యస్య చాభిభూః॥ 7-23-42 (45717) యుక్తైః పరమకాంభోజైర్జవనైర్హేమమాలిభిః। భీషయంతో ద్విషత్సైన్యం యమవైశ్రవణోపమాః॥ 7-23-43 (45718) ప్రభద్రకాస్తు కాంభోజాః షట్సహస్రాణ్యుదాయుధాః। నానావర్ణైర్హయైః శ్రేష్ఠైర్హేమవర్ణరథధ్వజాః॥ 7-23-44 (45719) శరవ్రాతైర్విధున్వంతః శత్రూన్వితతకార్ముకాః। సమానమృత్యవో భూత్వా ధృష్టద్యుంనం సమన్వయుః॥ 7-23-45 (45720) బభ్రుకౌశేయవర్ణాస్తు సువర్ణవరమాలినః। ఊహురంలానమనసశ్చేకితానం హయోత్తమాః॥ 7-23-46 (45721) ఇంద్రాయుధసవర్ణైస్తు కుంతిభోజో హయోత్తమైః। ఆయాత్సదశ్వైః పురుజిన్మాతులః సవ్యసాచినః॥ 7-23-47 (45722) అంతరిక్షసవర్ణాస్తు తారకాచిత్రితా ఇవ। రాజానం రోచమానం తే హయాః సంఖ్యే సమావహన్॥ 7-23-48 (45723) కర్బురాః శితిపాదాస్తు స్వర్ణజాలపరిచ్ఛదాః। జారాసంధిం హయాః శ్రేష్ఠాః సహదేవముదావహన్॥ 7-23-49 (45724) యే తు పుష్కరనాలస్య సమవర్ణా హయోత్తమాః। జవే శ్యేనసమాశ్చిత్రాః సుదామానముదావహన్॥ 7-23-50 (45725) శశలోహితవర్ణాస్తు పాండురోద్గతరాజయః। పాంచాల్యం గోపతేః పుత్రం సింహసేనముదావహన్॥ 7-23-51 (45726) పాంచాలానాం నరవ్యాఘ్రో యః ఖ్యాతో జనమేజయః। తస్య సర్షపపుష్పాణాం తుల్యవర్ణా హయోత్తమాః॥ 7-23-52 (45727) మాషవర్ణాశ్చ జవనా బృహంతో హేమమాలినః। దధిపృష్ఠాశ్చిత్రముఖాః పాంచాల్యమవహంద్రుతం॥ 7-23-53 (45728) శూరాశ్చ భద్రకాశ్చైవ శరకాండనిభా హయాః। పద్మకింజల్కవర్ణాభా దండధారముదావహన్॥ 7-23-54 (45729) రాసభారుణవర్ణాభాః పృష్ఠతో మూషికప్రభాః। వల్గంత ఇవ సంయత్తా వ్యాఘ్రదత్తముదావహన్॥ 7-23-55 (45730) హరయః కాలకాశ్చిత్రాశ్చిత్రమాల్యవిభూషితాః। సుధన్వానం నరవ్యాఘ్రం పాంచాల్యం సముదావహన్॥ 7-23-56 (45731) ఇంద్రాశనిసమస్పర్శా ఇంద్రగోపకసన్నిభాః। కాయే చిత్రాంతరాశ్చిత్రాశ్చిత్రాయుధముదావహన్॥ 7-23-57 (45732) బిభ్రతో హేపమాలాస్తు చక్రవాకోదరా హయాః। కోసలాధిపతేః పుత్రం సుక్షత్రం వాజినోఽవహన్॥ 7-23-58 (45733) శబలాస్తు బృహంతోఽశ్వా దాంతా జాంబూనదస్రజః। యుద్ధే సత్యధృతిం క్షేమిమవహన్ప్రాంశవః శుభాః॥ 7-23-59 (45734) ఏకవర్ణేన సర్వేణ ధ్వజేన కవచేన చ। అశ్వైశ్చ ధనుషా చైవ శుక్లైః శుక్లో న్యవర్తత॥ 7-23-60 (45735) సముద్రసేనపుత్రం తు సాముద్రా రుద్రతేజసం। అశ్వాః శశాంకసదృశాశ్చంద్రసేనముదావహన్॥ 7-23-61 (45736) నీలోత్పలసవర్ణాస్తు తపనీయవిభూషితాః। శైబ్యం చిత్రరథం సంఖ్యే చిత్రమాల్యాఽవహన్హయాః॥ 7-23-62 (45737) కలాయపుష్పవర్ణాస్తు శ్వేతలోహితరాజయః। రథసేనం హయశ్రేష్ఠాః సమూహుర్యుద్ధదుర్మదం॥ 7-23-63 (45738) యం తు సర్వమనుష్యేభ్యః ప్రాహుః శూరతరం నృపం। తం పటచ్చరహంతారం శుకవర్ణాఽవహన్హయాః॥ 7-23-64 (45739) చిత్రాయుధం చిత్రమాల్యం చిత్రవర్మాయుధధ్వజం। ఊహుః కింశుకపుష్పాణాం సమవర్ణా హయోత్తమాః॥ 7-23-65 (45740) ఏకవర్ణేన సర్వేణ ధ్వజేన కవచేన చ। ధనుషా రథవాహైశ్చ నీలైర్నీలోఽభ్యవర్తత॥ 7-23-66 (45741) నానారూపై రత్నచిహ్నైర్వరూథరథకార్ముకైః। వాజిధ్వజపతాకాభిశ్చిత్రైశ్చిత్రోఽభ్యవర్తత॥ 7-23-67 (45742) యే తు పుష్కరవర్ణస్య తుల్యవర్ణా హయోత్తమాః। తే రోచమానస్య సుతం హేమవర్ణముదావహన్॥ 7-23-68 (45743) యోధాశ్చ భద్రకారాశ్చ శరదండానుదండయః। శ్వేతాండాః కుక్కుటాండాభా దండకేతుం హయాఽవహన్॥ 7-23-69 (45744) కేశవే న హతే సంఖ్యే పితర్యథ నరాధిపే। భిన్నే కపాటే పాణ్·డానాం విద్రుతేషు చ బంధుషు॥ 7-23-70 (45745) భీష్మాదవాప్య చాస్త్రాణి ద్రోణాద్రామాత్కృపాత్తథా। అస్త్రైః సమత్వం సంప్రాప్య రుక్మికర్ణార్జునాచ్యుతైః॥ 7-23-71 (45746) ఇయేష ద్వారకాం హంతుం కృత్స్నాం జేతుం చ మేదినీం। నివారితస్తతః ప్రాజ్ఞైః సుహృద్భిర్హితకాంయయా॥ 7-23-72 (45747) వైరానుబంధముత్సజ్య స్వరాజ్యమనుశాస్తి యః। స సాగరధ్వజః పాండ్యశ్చంద్రరశ్మినిభైర్హయైః॥ 7-23-73 (45748) వైడూర్యజాలసంఛన్నైర్వీర్యద్రవిణమాశ్రితః। దివ్యం విస్ఫారయంశ్చాపం ద్రోణమభ్యద్రవద్బలీ॥ 7-23-74 (45749) ఆరకూటకవర్ణాశ్చ హయాః పాండ్యానుయాయినాం। అవహన్రథముఖ్యానామయుతాని చతుర్దశ॥ 7-23-75 (45750) నానావర్ణేన రూపేణ నానాకృతిముఖా హయాః। రథచక్రధ్వజం వీరం ఘటోత్కచముదావహన్॥ 7-23-76 (45751) భారతానాం సమేతానాముత్సృజ్యైకో మతాని యః। గతో యుధిష్ఠిరం భక్త్యా త్యక్త్వా సర్వమభీప్సితం॥ 7-23-77 (45752) లోహితాక్షం మహాబాహుం యుయుత్సుం మకరధ్వజం। మహాసత్వా మహాకాయాః సౌవర్ణస్యందనే స్థితం॥ 7-23-78 (45753) సువర్ణవర్ణా ధర్మజ్ఞమనీకస్థం యుధిష్ఠిరం। రాజశ్రేష్ఠం హయశ్రేష్ఠాః సర్వతః పృష్ఠతోఽన్వయుః॥ 7-23-79 (45754) వర్ణైరుచ్చావచైరన్యైః సదశ్వానాం ప్రభద్రకాః। సన్న్యవర్తంత యుద్ధాయ బహవో దేవరూపిణః॥ 7-23-80 (45755) తే యత్తా భీమసేనేన సహితాః కాంచనధ్వజాః। ప్రత్యదృశ్యంత రాజేంద్ర సేంద్రా ఇవ దివౌకసః॥ 7-23-81 (45756) అత్యరోచత తాన్సర్వాంధృష్ఠద్యుంనః సమాగతాన్। సర్వాణ్యతి చ సైన్యాని భారద్వాజో వ్యరోచత॥ 7-23-82 (45757) అతీవ శుశుభే తస్య ధ్వజః కృష్ణాజినోత్తరః। కమండలుర్మహారాజ జాతరూపమయః శుభః॥ 7-23-83 (45758) ధ్వజం తు భీమసేనస్య వై2డూర్యమణిలోచనం। భ్రాజమానం మహాసింహం రాజంతం దృష్టవానహం॥ 7-23-84 (45759) ధ్వజం తు కురురాజస్య పాండవస్య మహౌజసః। దృష్టవానస్మి సౌవర్ణం సోమం గ్రహగణాన్వితం॥ 7-23-85 (45760) మృదంగౌ చాత్ర విపులౌ దివ్యౌ నందోపనందకౌ। యంత్రేణాహన్యమానౌ చ సుస్వనౌ హర్షవర్ధనౌ॥ 7-23-86 (45761) శరభం పృష్ఠసౌవర్ణం నకులస్య మహాధ్వజం। అపశ్యామ రథేత్యుగ్రం భీషయాణమవస్థితం॥ 7-23-87 (45762) హంసస్తు రాజతః శ్రీమాంధ్వజే ఘంటాపతాకవాన్। సహదేవస్య దుర్ధర్షో ద్విషతాం శోకవర్ధనః॥ 7-23-88 (45763) పంచానాం ద్రౌపదేయానాం ప్రతిమాధ్వజభూషణం। ధర్మమారుతశక్రాణామశ్వినోశ్చ మహాత్మనోః॥ 7-23-89 (45764) అభిమన్యోః కుమారస్య శార్ంగపక్షీ హిరణ్మయః। రథే ధ్వజవరో రాజంస్తప్తచామీకరోజ్జ్వలః॥ 7-23-90 (45765) ఘటోత్కచస్య రాజేంద్ర ధ్వజే గృధ్రో వ్యరోచత। అశ్వాశ్చ కామగాస్తస్య రావణస్య పురా యథా॥ 7-23-91 (45766) మాహేంద్రం చ ధనుర్దివ్యం ధర్మరాజే యుధిష్ఠిరే। వాయవ్యం భీమసేనస్య ధనుర్దివ్యమభూన్నృప॥ 7-23-92 (45767) త్రైలోక్యరక్షణార్థాయ బ్రహ్మణా సృష్టమాయుధం। తద్దివ్యమజరం చైవ ఫాల్గునార్థాయ వై ధనుః॥ 7-23-93 (45768) వైష్ణవం నకులాయాథ సహదేవాయ చాశ్చిజం। ఘటోత్కచాయ పౌలస్త్యం ధనుర్దివ్యం భయామకం॥ 7-23-94 (45769) రౌద్రమాగ్నేయకౌబేరం యాంయం గిరిశమేవ చ। పంచానాం ద్రౌపదేయానాం ధనూరత్నాని భారత॥ 7-23-95 (45770) రౌద్రం ధనుర్వరం శ్రేష్ఠం లేభే యద్రోహిణీసుతః। తత్తుష్టః ప్రదదౌ రామః సౌభద్రాయ మహాత్మనే॥ 7-23-96 (45771) ఏతే చాన్యే చ బహవో ధ్వజా హేమవిభూషితాః। తత్రాదృశ్యంత శూరాణాం ద్విషతాం శోకవర్ధనాః॥ 7-23-97 (45772) తదభూద్ధ్వజసంబాధమకాపురుషసేవితం। ద్రోణానీకం మహారాజ పటే చిత్రమివార్పితం॥ 7-23-98 (45773) శుశ్రువునార్మగోత్రాణి వీరాణాం సంయుగే తదా। ద్రోణమాద్రవతాం రాజన్స్వయంవర ఇవాహవే॥ ॥ 7-23-99 (45774) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే త్రయోవింశోఽధ్యాయః॥ 23 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-23-1 రథచిహ్నాని హయాన్ ధ్వజాంశ్చేత్యర్థః॥ 5-23-3 వ్యాయచ్ఛంతం నివర్తమానం॥ 5-23-4 సితనీలారుణో వర్ణః సారంగసదృశశ్చ సః॥ 5-23-5 పారావతకపోతాభః సితనీలసమన్వయాత్॥ 5-23-6 శోణః కోకనదచ్ఛవిః॥ 5-23-7 మల్లికాక్షాన్నిర్మలేక్షణాన్॥ 5-23-8 మహాలలాటజధనస్కంధవక్షోజవా హయాః। దీర్ఘగ్రీవాయతా హస్వముష్కాః కాంభోజకాః స్మృతాః। శుకపత్రపరిచ్ఛదాః శుకపత్రాభరోమాణః॥ 5-23-11 దంతవర్ణః గజదంతగౌరాః॥ 5-23-14 శ్వేతం లలాటమధ్యశ్థం తారారూపం హయస్య యత్। లలామం చాపి తత్ప్రాహుర్లలామోఽశ్వస్తదన్వితః। సకేసరాణి రోమాణి సువర్ణభాని యస్య తు। హరిఃస స వర్ణతోఽశ్వస్తు పీతకౌశేయసన్నిభః॥ 5-23-16 పాటలిపుష్పాణాం సమవర్ణాః శ్వేతరక్తాః॥ 5-23-17 విరాటరాజస్య పుత్ర ఉత్తరం॥ 5-23-20 ఆమపాత్రనికాశాః మలినశ్వేతాః॥ 5-23-26 క్షమావంతో వినీతాః॥ 5-23-28 ప్రేష్యకరాః ఇచ్ఛానువిధాయినః॥ 5-23-30 సహస్రసోమప్రతిమః సోమసహస్రసమః సౌంయతమ ఇత్యర్థః। తస్మిన్ ఉదయేందునాంని ఉదయేందుపర్యాయే పురే శక్రప్రస్థ ఏవ సోమసంక్రందః సోమాభిషవణం తస్య మధ్యే। తమధికృత్య తత్ఫేనేనేత్యర్థస్తస్మాద్ధోతోః॥ 5-23-31 శాలపుష్పనిభాః రక్తపీతాః॥ 5-23-32 యోక్త్రైరాబంధైః। మయూరగ్రీవో మరకతవిశేషః॥ 5-23-34 పిశంగాః కపిలాః॥ 5-23-36 పలాలకాండో నిష్ఫలవ్రీహిదండస్తద్వర్ణాః॥ 5-23-37 రుక్మపీఠేన రుక్మవర్ణేన పీఠేన పృష్ఠేనావకీర్ణా వ్యాప్తాః॥ 5-23-40 అరుణా అవ్యక్తరాగాః॥ 5-23-41 ధృష్టద్యుంనస్య పునర్వచనం ద్రోణహంతృత్వదృఢీకరణార్థం॥ 5-23-46 బభ్రుకౌశేయవర్ణాః పింగగౌరాః ॥ 5-23-47 ఇంద్రాయుధసవర్ణైంస్త్రివర్ణైః॥ 5-23-48 అంతరిక్షసవర్ణా నీలాః ॥ 5-23-49 కర్బురాశ్చిత్రాః॥ 5-23-53 మాషవర్ణాః మలినశ్యామాః॥ 5-23-54 భద్రకాః శోభనశిరసః। శరకాండనిభాః సితగౌరాః॥ 5-23-55 రాసభారుణవర్ణాభా అరుణమలినాః। మూషికప్రభాః మలినశ్వేతాః॥ 5-23-56 కాలకాః కృష్ణమస్తకాః॥ 5-23-57 చిత్రాంతరా విచిత్రావకాశాః। చిత్రా అద్భుతదర్శనాః॥ 5-23-58 చక్రవాకోదరా ఈషచ్ఛ్వేతాః॥ 5-23-63 కలాయపుష్పవర్ణాః మిశ్రశ్యామాః॥ 5-23-64 పటచ్చరాణామసురవిశేషాణాం హంతారం సముద్రాధిపం॥ 5-23-69 యోధా యుద్ధక్షమాః। భద్రకారాః శోభనక్రియాః। శరదండః శరప్రకాండ ఇవ అనుదండిః పృష్ఠవంశో యేషాం। సితగౌరపృష్ఠా ఇత్యర్థః॥ 5-23-70 కపాటే నగరవిశేషే॥ 5-23-75 ఆటరూషకవర్ణాభాః ఇతి ఝ పాఠః। తత్ర ఆటరూషకస్య వాసకస్య కుసుమం తద్వర్ణసదృశవర్ణా ఇత్యర్థః॥ 5-23-78 హయా అవహన్ ఇతి పూర్వస్మాదనుకృష్యతే॥ 5-23-79 సువర్ణవర్ణా ఇతి పూర్వోత్తరాన్వయి॥ 5-23-86 నందోపనందకౌ నాంనా॥ 5-23-23 త్రయోవింశోఽధ్యాయః॥

7-24-0 (45775) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-24-0x (4318) వ్యథయేయురిమే సేనాం దేవానామపి సంజయ। ఆహవే యే న్యవర్తంత వృకోదరముఖా నృపాః॥ 7-24-1 (45776) సంప్రయుక్తః కిలైవాయం దిష్టైర్భవతి పూరుషః। తస్మిన్నేవ చ సర్వార్థాః ప్రదృశ్యంతే పృథగ్విధాః॥ 7-24-2 (45777) దీర్ఘం విప్రోషితః కాలమరణ్యే జటిలోఽజినీ। అజ్ఞాతశ్చైవ లోకస్య విజహార యుధిష్ఠిరః॥ 7-24-3 (45778) స ఏవ మహతీం సేనాం సమావర్తయదాహవే। కిమన్యద్దైవసంయోగాన్మమ పుత్రాభవాయ చ॥ 7-24-4 (45779) యుక్త ఏవ హి భాగ్యేన ధ్రువముత్పద్యతే నరః। స తథాఽఽకృష్యతే తేన న యథా స్వయమిచ్ఛతి॥ 7-24-5 (45780) ద్యూతవ్యసనమాసాద్య క్లేశితో హి యుధిష్ఠిరః। స పునర్భాగధేయేన సహాయానుపలబ్ధవాన్॥ 7-24-6 (45781) అర్థే మే కేకయా లబ్ధాః కాశికా కోసలాశ్చయే। చేదీనాం చార్ధమపరే మామే వ సముపాశ్రితాః॥ 7-24-7 (45782) పృథివీ భూయసీ తాత మమ పార్థస్య నో తథా। ఇతి మామబ్రవీత్సూత మందో దుర్యోధనః పురా॥ 7-24-8 (45783) తస్య సేనాసమూహస్య మధ్యే ద్రోణః సురక్షితః। నిహతః పార్షతేనాజౌ కిమన్యద్భాగధేయతః॥ 7-24-9 (45784) మధ్యే రాజ్ఞాం మహాబాహుం సదా యుద్ధాభినందినం। సర్వాస్త్రపారగం ద్రోణం కథం మృత్యురుపేయివాన్॥ 7-24-10 (45785) సమనుప్రాప్తకృచ్ఛ్రోఽహం మోహం పరమమాగతః। భీష్మద్రోణౌ హతౌ శ్రుత్వా నాహం జీవితుముత్సహే॥ 7-24-11 (45786) యన్మాం క్షత్తాఽబ్రవీత్తాత ప్రపశ్యన్పుత్రగృద్ధినం। దుర్యోధనేన తత్సర్వం ప్రాప్తం సూత మయా సహ॥ 7-24-12 (45787) నృశంసం తు పరం తాత త్యక్త్వా దుర్యోధనం యది। పుత్రశేషం చికీర్షేయం కృత్స్నం న మరణం వ్రజేత్॥ 7-24-13 (45788) యో హి ధర్మం పరిత్యజ్య భవత్యర్థపరో నరః। సోఽస్మాచ్చ హీయతే లోకాత్క్షుద్రభావం చ గచ్ఛతి॥ 7-24-14 (45789) అద్య చాప్యస్య రాష్ట్రస్య కృతోచ్ఛేదస్య సంజయ। అవశేషం న పశ్యామి కకుదే మృదితే సతి॥ 7-24-15 (45790) కథం స్యాదవశేషో హి ధుర్యయోరభ్యతీతయోః। యౌ నిత్యముపజీవామః క్షమిణౌ పురుషర్షభౌ॥ 7-24-16 (45791) వ్యక్తమేవ చ మే శంస యథా యుద్ధమవర్తత। కేఽయుధ్యన్కే వ్యపాకుర్వన్కే క్షుద్రాః ప్రాద్రవన్భయాత్॥ 7-24-17 (45792) ధనుంజయం చ మే శంస యద్యచ్చక్రే రథర్షభః। తస్మాద్భయం నో భూయిష్ఠం భ్రాతృవ్యాచ్చ వృకోదరాత్॥ 7-24-18 (45793) యథాఽసీచ్చ నివృత్తేషు పాండవేయేషు సంజయ। మమ సైన్యావశేషస్య సన్నిపాతః సుదారుణః॥ 7-24-19 (45794) కథం చ వో మనస్తాత నివృత్తేష్వభవత్తదా। మామకానాం చ యే శూరాః కే కాంస్తత్ర న్యవారయన్॥ ॥ 7-24-20 (45795) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి చతుర్వింశోఽధ్యాయః॥ 24 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-24-2 సంప్రయుక్తః సంబద్ధః। భవతి ఉత్పద్యతే। తస్మిన్ దిష్ట ఏవ॥ 5-24-18 భ్రాతృవ్యాదమిత్రాత్॥ 5-24-24 చతుర్విశోఽధ్యాయః॥

7-25-0 (45796) సంజయ ఉవాచ। 7-25-0x (4319) మహద్భైరవమాసీన్నః సన్నివృత్తేషు పాండుషు। దృష్ట్వా ద్రోణం ఛాద్యమానం తైర్భాస్కరమివాంబుదైః॥ 7-25-1 (45797) తైశ్చోద్భూతం రజస్తీవ్రమవచక్రే చమూం తవ। తతో హతమమంస్యామ ద్రోణం దృష్టిపథే హతే॥ 7-25-2 (45798) తాంస్తు శూరాన్మహేష్వాసాన్క్రూరం కర్మ చికీర్షతః। దృష్ట్వా దుర్యోధనస్తూర్ణం స్వసైన్యం సమచూచుదత్॥ 7-25-3 (45799) యథాశక్తి యథోత్సాహం యథాసత్వం నరాధిపాః। వారయధ్వం యథాయోగం పాండవానామనీకినీం॥ 7-25-4 (45800) తతో దుర్మర్షణో భీమమభ్యగచ్ఛత్సుతస్తవ। ఆరాద్దృష్ట్వా కిరన్బాణైరిచ్ఛందోణస్య జీవితం॥ 7-25-5 (45801) తం బాణేరవతస్తార క్రుద్ధో మృత్యురివాహవే। తం చ భీమోఽతుదద్బాణైస్తదాఽఽసీత్తుములం మహత్॥ 7-25-6 (45802) త ఈశ్వరసమాదిష్టాః ప్రాజ్ఞాః శూరాః ప్రహారిణః। రాజ్యం మృత్యుభయం త్యక్త్వా ప్రత్యతిష్ఠన్పరాన్యుధి॥ 7-25-7 (45803) కృతవర్మా శినేః పౌత్రం ద్రోణం ప్రేప్సుం విశాంపతే। పర్యవారయదాయాంతం శూరం సమరశోభినం॥ 7-25-8 (45804) తం శైనేయః శరవ్రాతైః క్రుద్ధః క్రుద్ధమవారయత్। కృతవర్మా చ శైనేయం మత్తో మత్తమివ ద్విపం॥ 7-25-9 (45805) సైంధవః క్షత్రవర్మాణమాయాంతం నిశితైః శరైః। ఉగ్రధన్వా మహేష్వాసం యత్తతో ద్రోణాదవారయత్॥ 7-25-10 (45806) క్షత్రవర్మా సింధుపతేశ్ఛిత్త్వా కేతతనకార్ముకే। నారాచైర్దశభిః క్రుద్ధః సర్వమర్మస్వతాడయత్॥ 7-25-11 (45807) అథాన్యద్ధనురాదాయ సైంధవః కృతహస్తవత్। వివ్యాధ క్షత్రవర్మాణం రణే సర్వాయసైః శరైః॥ 7-25-12 (45808) యుయుత్సుం పాండవార్థాయ యతమానం మహారథం। సుబాహుర్భారతం శూరం యత్తో ద్రోణాదవారయత్॥ 7-25-13 (45809) సుబాహోః సధనుర్బాణావస్యతః పరిఘోపమౌ। యుయుత్సుః శితపీతాభ్యాం క్షురాభ్యామచ్ఛినద్భుజౌ॥ 7-25-14 (45810) రాజానం పాండవశ్రేష్ఠం ధర్మాత్మానం యుధిష్ఠిరం। వేలేవ సాగరం క్షుబ్ధం మద్రరాట్ సమవారయత్॥ 7-25-15 (45811) తం ధర్మరాజో బహుభిర్మర్మభిద్భిరవాకిరత్। మద్రేశస్తం చతుఃషష్ట్యా శరైర్విద్ధ్వాఽనదద్భృశం॥ 7-25-16 (45812) తస్య నానదతః కేతుముచ్చకర్త చ కార్ముకం। క్షురాభ్యాం పాండవో జ్యేష్ఠస్తత ఉచ్చుక్రుశుర్జనాః॥ 7-25-17 (45813) తథైవ రాజా బాహ్లీకో రాజానం ద్రుపదం శరైః। ఆద్రవంతం సహానీకః సహానీకం న్యవారయత్॥ 7-25-18 (45814) తద్యుద్ధమభవద్ధోరం వృద్ధయోః సహసేనయోః। యథా మహాయూథపయోర్ద్విపయోః సంప్రభిన్నయోః॥ 7-25-19 (45815) విందానువిందావావంత్యౌ విరాటం మత్స్యమార్చ్ఛతాం। సహసైన్యౌ సహానీకం యథేంద్రాగ్నీ పురా బలిం॥ 7-25-20 (45816) తదుత్పింజలకం యుద్ధమాసీద్దేవాసురోపమం। మత్స్యానాం కేకయైః సార్ధమభీతాశ్వరథద్విపం॥ 7-25-21 (45817) నాకులిం తు శతానీకం భూతకర్మా సభాపతిః। అస్యంతమిషుజాలాని యాంతం ద్రోణాదవారయత్॥ 7-25-22 (45818) తతో నకులదాయాదస్త్రిభిర్భల్లైః సుసంశితైః। చక్రే విబాహుశిరసం భూతకర్మాణమాహవే॥ 7-25-23 (45819) సుతసోమం తు విక్రాంతమాయాంతం తం శరౌఘిణం। ద్రోణాయాభిముఖం వీరం సాల్వో బాణైరవారయత్॥ 7-25-24 (45820) స తు భీమరథః సాల్వమాశుగైరాయసైః శితైః। షడ్భిః సాశ్వనియంతారమనయద్యమసాదనం॥ 7-25-25 (45821) శ్రుతకీర్తిం సమాయాంతం మయూరసదృశైర్హయైః। చిత్రసేనో మహారాజ తవ పౌత్రం న్యవారయత్॥ 7-25-26 (45822) తమార్జునిః శరైశ్చక్రే పితృవ్యం జర్ఝరచ్ఛవిం। శరైశ్చ ద్రౌపదీపుత్రం చిత్రసేనః సమావృణోత్॥ 7-25-27 (45823) కిరంతం శరజాలాని ప్రభిన్నమివ కుంజరం। శ్రుతకర్మాణమాయాంతం దౌశ్శాసనిరవారయత్॥ 7-25-28 (45824) తౌ పౌత్రౌ తవ దుర్ధర్షౌ పరస్పరవధైషిణౌ। పితౄణామర్థసిద్ధ్యర్థం చక్రతుర్యుద్ధముత్తమం॥ 7-25-29 (45825) తిష్ఠంతమగ్రే తం దృష్ట్వా ప్రతివింధ్యం మహాహవే। ద్రౌణిర్మానం పితుః కుర్వన్మార్గణైః సమవారయత్॥ 7-25-30 (45826) తం క్రుద్ధం ప్రతివివ్యాధ ప్రతివింధ్యః శితైః శరైః। సింహలాంగూలలక్ష్మాణం పితురర్థే వ్యవస్థితం॥ 7-25-31 (45827) ప్రవపన్నివ బీజాని బీజకాలే కృషీవలః। ద్రౌణాయనిర్ద్రౌపదేయం శరవర్షైరవాకిరత్॥ 7-25-32 (45828) యస్తు శూరతమో రాజన్నుభయోః సేనయోర్మతః। తం పటచ్చరహంతారం లక్ష్మణః సమవారయత్॥ 7-25-33 (45829) స లక్ష్మణస్యేష్వసనం ఛిత్త్వా లక్ష్మ చ భారత। లక్ష్మణే శరజాలాని విసృజన్బహ్వశోభత॥ 7-25-34 (45830) తతోఽభిమన్యుః కర్మాణి కుర్వంతం చిత్రయోధినం। ఆర్జునిః కృతినం శూరం లక్ష్మణం సమయోధయత్॥ 7-25-35 (45831) స సంప్రహారస్తుములస్తయోరాసీన్మహాత్మనోః। శ్రోతౄణామీక్షితౄణాం చ భృశం ప్రీతివివర్ధనః॥ 7-25-36 (45832) వికర్ణస్తు మహాప్రాజ్ఞో యాజ్ఞసేనిం శిఖండినం। పర్యవారయదాయాంతం యువానం సమరే యువా॥ 7-25-37 (45833) తతస్తమిషుజాలేన యాజ్ఞసేనిః సమావృణోత్। విధూయ తద్బాణజాలం బభౌ తవ సుతో బలీ॥ 7-25-38 (45834) అంగదోఽభిముఖం వీరముత్తమౌజసమాహవే। ద్రోణాయాభిముఖం యాంతం శరౌఘేణ న్యవారయత్॥ 7-25-39 (45835) స సంప్రహారస్తుములస్తయోః పురుషసింహయోః। సైనికానాం చ సర్వేషాం తయోశ్చ ప్రీతివర్ధనః॥ 7-25-40 (45836) దుర్ముఖస్తు మహేష్వాసో వీరం పురుజితం బలీ। ద్రోణాయాభిముఖం యాంతం వత్సదంతైరవారయత్॥ 7-25-41 (45837) స దుర్ముఖం భ్రువోర్మధ్యే నారాచేనాభ్యతాడయత్। తస్య తద్ధి బభౌ వక్త్రం సనాలమివ పంకజం॥ 7-25-42 (45838) కర్ణస్తు కేకయాన్భ్రాతౄన్పంచ లోహితకధ్వజాన్। ద్రోణాయాభిముఖం యాతాఞ్శరవర్షైరవారయత్॥ 7-25-43 (45839) తే చైనం భృశసంతప్తాః శరవర్షైరవాకిరన్। స చ తాంశ్ఛాదయామాస శరజాలైః పునః పునః॥ 7-25-44 (45840) నైవ కర్ణో న తే పంచ దదృశర్బాణసంవృతాః। సాశ్వసూతధ్వజరథాః పరస్పరశరాచితాః॥ 7-25-45 (45841) పుత్రాస్తే దుర్జయశ్చైవ జయశ్చ విజయశ్చ హ। నీలకాశ్యజయత్సేనాంస్త్రయస్త్రీన్ప్రత్యవారయన్॥ 7-25-46 (45842) తద్యుద్ధమభవద్ధోరమీక్షితృప్రీతివర్ధనం। సింహవ్యాఘ్రతరక్షూణాం యథర్క్షమహిషర్షభైః॥ 7-25-47 (45843) క్షేమధూర్తిబృహంతౌ తు భ్రాతరౌ సాత్వతం యుధి। ద్రోణాయాభిముఖం యాంతం శరైస్తీక్ష్ణైస్తతక్షతుః॥ 7-25-48 (45844) తయోస్తస్య చ తద్యుద్ధమత్యద్భుతమివాభవత్। సింహస్య ద్విపముఖ్యాభ్యాం ప్రభిన్నాభ్యాం యథా వనే। 7-25-49 (45845) రాజానం తు తథాంబష్ఠమేకం యుద్ధాభినందినం। చేదిరాజః శరానస్యన్క్రుద్ధో ద్రోణాదవారయత్॥ 7-25-50 (45846) తతోఽంబష్ఠోఽస్థిభేదిన్యా నిరభిద్యచ్ఛలాకయా। స త్యక్త్వా సశరం చాపం రథాద్భూమిముపాగమత్॥ 7-25-51 (45847) వార్ధక్షేమిం తు వార్ష్ణేయం కృపః శారద్వతః శరైః। అక్షుద్రః క్షుద్రకైర్బాణైః క్రుద్ధరూపమవారయత్॥ 7-25-52 (45848) యుధ్యంతౌ కృపవార్ష్ణేయౌ యేఽపశ్యంశ్చిత్రయోధినౌ। తే యుద్ధాసక్తమనసో నాన్యం బుబుధిరే క్రియాం॥ 7-25-53 (45849) సౌమదత్తిస్తు రాజానం మణిమంతమతంద్రితం। పర్యవారయదాయాంతం యశో ద్రోణస్య వర్ఘయన్॥ 7-25-54 (45850) స సౌమదత్తేస్త్వరితశ్చిత్రేష్వసనకేతనే। పునః పతాకాం సూతం చచ్ఛత్రం చాపాతయద్రథాత్॥ 7-25-55 (45851) అథాప్లుత్య రథాత్తూర్ణం యూపకేతురమిత్రహా। సాశ్వసూతధ్వజరథం తం చకర్త వరాసినా॥ 7-25-56 (45852) రథం చ స్వం సమాస్థాయ ధనురాదాయ చాపరం। స్వయం యచ్ఛన్హయాన్రాజన్వ్యధమత్పాండవీం చమూం॥ 7-25-57 (45853) పాండ్యమింద్రమివాయాంతమసురాన్ప్రతి దుర్జయం। సమర్థః సాయకౌఘేన వృషసేనో న్యవారయత్॥ 7-25-58 (45854) `అథాజగామ హైడింబో మహామాయో మహాబలః। పితౄణాం హితమన్విచ్ఛందహన్కౌరవవాహినీం'॥ 7-25-59 (45855) గదాపరిఘనిస్త్రింశపట్టసాయోఘనోపలైః। కడంగరైర్భుశుండీభిః ప్రాసైస్తోమరసాయకైః॥ 7-25-60 (45856) ముసలైర్ముద్గరైశ్చక్రైర్న్భిండిపాలపరశ్వథైః। పాంసువాతాగ్నిసలిలైర్భస్మలోష్ఠతృణద్రుమైః॥ 7-25-61 (45857) ఆతుదన్ప్రరుజన్భంజన్నిఘ్నన్విద్రావయన్క్షిపన్। సేనాం విభీషయన్నాయాద్దోణప్రేప్సుర్ఘటోత్కచః॥ 7-25-62 (45858) తం తు నానాప్రహరణైర్నానాయుద్ధవిశేషణైః। రాక్షసం రాక్షసః క్రుద్ధః సమాజఘ్నే హ్యలంబుసః॥ 7-25-63 (45859) తయోస్తదభవద్యుద్ధం రక్షోగ్రామణిముఖ్యయోః। తాదృగ్యాదృక్పురావృత్తం శంబరామరరాజయోః॥ 7-25-64 (45860) ఏవం ద్వంద్వశతాన్యాసన్రథవారణవాజినాం। పదాతీనాం చ భద్రం తే తవ తేషాం చ సంకులే॥ 7-25-65 (45861) నైతాదృశో దృష్టపూర్వః సంగ్రామో నైవ చ శ్రుతః। ద్రోణస్యాభావభావే తు ప్రసక్తానాం పరస్పరం॥ 7-25-66 (45862) ఇదం ఘోరమిదం చిత్రమిదం రౌద్రమితి ప్రభో। తత్ర యుద్ధాన్యదృశ్యంత ప్రతతాని బహూని చ॥ ॥ 7-25-67 (45863) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే పంచవింశోఽధ్యాయః॥ 25 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-25-1 భీరోర్భావో భైరవం భయమితి యావత్॥ 5-25-2 దృష్టిపథే గతే ఇతి ఙ పాఠః॥ 5-25-7 బాహ్యం మృత్యుభయం ఇతి క.ఙ.పాఠః॥ 5-25-21 ఉత్పింజలకమత్యంతాకులం। తదద్భుతతమం యుద్ధం ఇతి క.ఙ.పాఠః॥ 5-25-22 భూతకర్మా సభాపతిరితి ద్వినామా॥ 5-25-25 భీమరథో రాజభ్రాతా॥ 5-25-45 దదృశుః దదృశిరే॥ 5-25-51 శలాకయా శంకునా॥ 5-25-60 అయోఘానా కడంగరైర్దండైః॥ 5-25-62 ఆతుదన్ వ్యథయన్। ప్రరుజన్విధ్యన్। భంజన్ ఆమర్దయన్। నిఘ్నన్ మారయన్। విద్రావయన్పలాయయన్। క్షిపన్ప్రేరయన్॥ 5-25-66 ఆభావభావే మారణే రక్షణే చ॥ 5-25-25 పంచవింశోఽధ్యాయః॥ 25 ॥

7-26-0 (45864) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-26-0x (4320) తేష్వేవం సన్నివృత్తేషు ప్రత్యుద్యాతేషు భాగశః। కథం యుయుధిరే పార్థా మామకాశ్చ తరస్వినః॥ 7-26-1 (45865) కిమర్జునశ్చాప్యకరోత్సంశప్తకబలం ప్రతి। సంశప్తకా వా పార్థస్య కిమకుర్వత సంజయ॥ 7-26-2 (45866) సంజయ ఉవాచ। 7-26-3x (4321) తథా తేషు నివృత్తేషు ప్రత్యుద్యాతేషు భాగశః। స్వయమభ్యద్రవద్భీమం నాగానీకేన తే సుతః॥ 7-26-3 (45867) స నాగ ఇవ నాగేన గోవృషేణేవ గోవృషః। సమాహూతః స్వయం రాజ్ఞా నాగానీకముపాద్రవత్॥ 7-26-4 (45868) స యుద్ధకుశలః పార్థో బాహువీర్యేణ చాన్వితః। అభినత్కుంజరానీకమచిరేణైవ మారిష॥ 7-26-5 (45869) తే గజా గిరిసంకాశాః క్షరంతః సర్వతో మదం। భీమసేనస్య నారాచైర్విముఖా విమదీకృతాః॥ 7-26-6 (45870) విధమేదభ్రజాలాని యథా వాయుః సముద్ధతః। వ్యధమత్తాన్యనీకాని తథైవ పవనాత్మజః॥ 7-26-7 (45871) స తేషు విసృజన్బాణాన్భీమో నాగేష్వశోభత। భువనేష్వివ సర్వేషు గభస్తీనుదితో రవిః॥ 7-26-8 (45872) తే భీమబాణాభిహతాః సంస్యూతా విబభుర్గజాః। గభస్తిభిరివార్కస్య వ్యోంని నానాబలాహకాః॥ 7-26-9 (45873) తథా గజానాం కదనం కుర్వాణమనిలాత్మజం। క్రుద్ధో దుర్యోధనోఽభ్యేత్య ప్రత్యవిధ్యచ్ఛితైః శరైః॥ 7-26-10 (45874) తతః క్షణేన క్షితిపం క్షతజప్రతిమేక్షణః। క్షయం నినీషుర్నిశితైర్భీమో వివ్యాధ పత్రిభిః॥ 7-26-11 (45875) స శరాచితసర్వాంగః క్రుద్ధో వివ్యాధ పాండవం। నారాచైరర్కరశ్ంయాభైర్భీమసేనం స్మయన్నివ॥ 7-26-12 (45876) తస్య నాగం మణిమయం రత్నచిత్రధ్వజే స్థితం। భల్లాభ్యాం కార్ముకం చైవ క్షిప్రం చిచ్ఛేద పాండవః॥ 7-26-13 (45877) దుర్యోధనం పీడ్యమానం దృష్ట్వా భీమేన మారిష। చుక్షోభయిషురభ్యాగాదంగో మాతంగమాస్థితః॥ 7-26-14 (45878) తమాపతంతం నాగేంద్రమంబుదప్రతిమస్వనం। కుంభాంతరే భీమసేనో నారాచైరార్దయద్భృశం॥ 7-26-15 (45879) తస్య కాయం వినిర్భిద్య న్యమజ్జద్ధరణీతలే। తతః పపాత ద్విరదో వజ్రాహత ఇవాచలః॥ 7-26-16 (45880) తస్వావర్జితనాగస్య ంలేచ్ఛస్యాధః పతిష్యతః। శిరశ్చిచ్ఛేద భల్లేన క్షిప్రకారీ వృకోదరః॥ 7-26-17 (45881) తస్మిన్నిపతితే వీరే సంప్రాద్రవత సా చమూః। సంభ్రాంతాశ్వద్విపరథా పదాతీనవమృద్గతీ॥ 7-26-18 (45882) తేష్వనీకేషు భగ్నేషు విద్రవత్సు సమంతతః। ప్రాగ్జ్యోతిషస్తతో భీమం కుంజరేణ సమాద్రవత్॥ 7-26-19 (45883) యేన నాగేన మఘవానజయద్దైత్యదానవాన్। తదన్వయేన నాగేన భీమసేనముపాద్రవత్॥ 7-26-20 (45884) స నాగప్రవరో భీమం సహసా సముపాద్రవత్। శ్రవణాభ్యామథో ద్వాభ్యాం సంహతేన కరేణ చ॥ 7-26-21 (45885) వ్యావృత్తనయనః క్రుద్వః ప్రమథన్నివ పాండవం। వృకోదరరథం సాశ్వమవిశేషమచూర్ణయత్॥ 7-26-22 (45886) పద్భ్యాం భీమోఽప్యథో ధావంస్తస్య గాత్రేష్వలీయత। జానన్నంజలికావేధం నాపాక్రామత పాండవః॥ 7-26-23 (45887) గాత్రాభ్యంతరగో భూత్వా కరేణాతాడయన్ముహుః। లాలయామాస తం నాగం వధాకాంక్షిణమవ్యయం॥ 7-26-24 (45888) కులాలచక్రవన్నాగస్తదా తూర్ణమథాభ్రమత్। నాగాయుతబలః శ్రీమాన్కాలయానో వృకోదరం॥ 7-26-25 (45889) భీమోఽపి నిష్క్రంయ తతః సుప్రతీకాగ్రతోఽభవత్। భీమం కరేణావనంయ జానుభ్యామభ్యతాడయత్॥ 7-26-26 (45890) గ్రీవాయాం వేష్టయిత్వైనం స గజో హంతుమైహత। కరవేష్టం భీమసేనో భ్రమం దత్త్వా వ్యమోచయత్॥ 7-26-27 (45891) పునర్గాత్రాణి నాగస్య ప్రవివేశ వృకోదరః। యావత్ప్రతిగజాయాతం స్వబలం ప్రత్యవైక్షత। భీమోపి నాగగాత్రేభ్యో వినిఃసృత్యాపయాజ్జవాత్॥ 7-26-28 (45892) తతః సర్వస్య సైన్యస్య నాదః సమభవన్మహాన్। అహో ధింగిహతో భీమః కుజ్జరేణేతి మారిష॥ 7-26-29 (45893) తేన నాగేన సంత్రస్తా పాండవానామనీకినీ। సహసాఽభ్యద్రవద్రాజన్యత్ర తస్యౌ వృకోదరః॥ 7-26-30 (45894) తతో యుధిష్ఠిరో రాజా హతం మత్వా వృకోదరం। భగదత్తం సపాంచాల్యః సర్వతః సమవారయత్॥ 7-26-31 (45895) తం రథం రథినాం శ్రేష్ఠాః పరివార్య పరంతపాః। అవాకిరఞ్శరైస్తీక్ష్ణైః శతశోఽథ సహస్రశః॥ 7-26-32 (45896) స విఘాతం పృషత్కానామంకుశేన సమాహరన్। క్షణేన పాండుపాంజాలాన్వ్యధమత్పర్వతేశ్వరః॥ 7-26-33 (45897) తదద్భుతమపశ్యామ భగదత్తస్య సంయుగే। తథా వృద్ధస్య చరితం కుంజరేణ విశాంపతే॥ 7-26-34 (45898) తతో రాజా దశార్ణానాం ప్రాగ్జ్యోతిషముపాద్రవత్। తిర్యగ్యాతేన నాగేన సమదేనాశుగామినా॥ 7-26-35 (45899) తయోర్యుద్ధం సమభవన్నాగయోర్భీమరూపయోః। సపక్షయోః పర్వతయోర్యథా సద్రుమయోః పురా॥ 7-26-36 (45900) ప్రాగ్జ్యోతిషపతేర్నాగః సన్నివృత్త్యాపసృత్య చ। పార్శ్వే దశార్ణాధిపతేర్భిత్త్వా నాగమపాతయత్॥ 7-26-37 (45901) తోమరైః సూర్యరశ్ంయాభైర్భగదత్తోఽథ సప్తభిః। జఘాన ద్విరదస్థం తం శత్రుం ప్రచలితాసనం॥ 7-26-38 (45902) వ్యవచ్ఛిద్య తు రాజానం భగదత్తం యుధిష్ఠిరః। రథానీకేన మహతా సర్వతః పర్యవారయత్॥ 7-26-39 (45903) స కుంజరస్థో రథిభిః శుశుభే సర్వతో వృతః। పర్వతే వనమధ్యస్థో జ్వలన్నివ హుతాశనః॥ 7-26-40 (45904) మండలం సర్వతః శ్లిష్టం రథినాముగ్రధన్వినాం। కిరతాం శరవర్షాణి స నాగః పర్యవర్తత॥ 7-26-41 (45905) తతః ప్రాగ్జ్యోతిషో రాజా పరిగృహ్య మహాగజం। ప్రేషయామాస సహసా యుయుధానరథం ప్రతి॥ 7-26-42 (45906) `ఆపతంతం చ సంప్రేక్ష్య నాగం సాత్వతపుంగవః। అవిధ్యత్పంచభిర్బాణైః శితైరాశీవిషోపమైః'॥ 7-26-43 (45907) శినేః పౌత్రస్య తు రథం పరిగృహ్య మహాద్విపః। అభిచిక్షేప వేగేన యుయుధానస్త్వపాక్రమత్॥ 7-26-44 (45908) బృహతః సైంధవానశ్వాన్సముత్థాప్యథ సారథిః। తస్థౌ సాత్యకిమాసాద్య సంప్లుతస్తం రథం ప్రతి॥ 7-26-45 (45909) స తు లబ్ధ్వాంతరం నాగస్త్వరితో రథమండలాత్। నిష్పతన్సతతం సర్వాన్పరిచిక్షేప పార్థివాన్॥ 7-26-46 (45910) తే త్వాశుగతినా తేన త్రాస్యమానా నరర్షభాః। తమేకం ద్విరదం సంఖ్యే మేనిరే శతశో ద్విపాన్॥ 7-26-47 (45911) తే గజస్థేన కాల్యంతే భగదత్తేన పార్థివాః। ఐరావతస్థేన యథా దేవరాజేన దానవాః॥ 7-26-48 (45912) తేషాం ప్రద్రవతాం భీమః పాంచాలానామితస్తతః। గజవాజికృతః శబ్దః సుమహాన్సమజాయత॥ 7-26-49 (45913) భగదత్తేన సమరే కాల్యమానేషు పాండుషు। ప్రాగ్జ్యోతిషమభిక్రుద్ధః పునర్భీమః సమభ్యయాత్॥ 7-26-50 (45914) తస్యాభిద్రవతో వాహాన్హస్తముక్తేన వారిణా। సిక్త్వా వ్యత్రాసయన్నాగస్తే పార్థసహరంస్తతః॥ 7-26-51 (45915) తతస్తమభ్యయాత్తూర్ణం రుచిపర్వా కృతీసుతః। సమఘ్నంఛరవర్షేణ రథస్యోఽంతకసన్నిభః॥ 7-26-52 (45916) తతః స రుచిపర్వాణం శరేణానతపర్వణా। సుపర్వా పర్వతపతిర్నిన్యే వైవస్వతక్షయం॥ 7-26-53 (45917) తస్మిన్నిపతితే వీరే సౌభద్రో ద్రౌపదీసుతః। చేకితానో ధృష్టకేతుర్యయుత్సుశ్చార్దయంద్విపం॥ 7-26-54 (45918) త ఏనం శరధారాభిర్ధారాభిరివ తోయదాః। సిషిచుర్భైరవాన్నాదాన్వినదంతో జిఘాంసవః॥ 7-26-55 (45919) తతః పార్ష్ణ్యంకుశాంగుష్ఠైః కృతినా చోదితో ద్విపః। ప్రసారితకరః ప్రాయాత్స్తబ్ధకర్ణేక్షణో ద్రుతం॥ 7-26-56 (45920) సోఽధిష్ఠాయ పదా వాహాన్యుయుత్సోః సూతమారుజత్। యుయుత్సుస్తు రథాద్రాజన్నపాక్రామత్త్వరాన్వితః॥ 7-26-57 (45921) తతః పాండవయోధాస్తే నాగరాజం శరైర్ద్రుతం। సిషిచుర్భైరవాన్నాదాన్వినదంతో జిఘాంసవః॥ 7-26-58 (45922) పుత్రస్తు తవ సంభ్రాంతః సౌభద్రస్యాప్లుతో రథం। స కుంజరస్థో విసృజన్నిషూనరిషు పార్థివః। బభౌ రశ్మీనివాదిత్యో భువనేషు సముత్సృజన్॥ 7-26-59 (45923) తమార్జునిర్ద్వాదశభిర్యుయుత్సుర్దశభిః శరైః। త్రిభిస్త్రిభిర్ద్రౌపదేయా ధృష్టకేతుశ్చ వివ్యధుః॥ 7-26-60 (45924) `చేకితానః చతుఃషష్ట్యా సోత్తరాయుధికం పునః। ప్రత్యవిధ్యత్తతః సర్వాన్భగదత్తస్త్రిభిస్త్రిభిః'॥ 7-26-61 (45925) సోఽతియత్నార్పితైర్బాణైరాచితో ద్విరదో బభౌ। సంస్యూత ఇవ సూర్యస్య రశ్మిభిర్జలదో మహాన్॥ 7-26-62 (45926) నియంతుః శిల్పయత్నాభ్యాం ప్రేరితోఽరిశరార్దితః। పరిచిక్షేప తాన్నాగః స రిపూన్సవ్యదక్షిణం॥ 7-26-63 (45927) గోపాల ఇవ దండేన యథా పశుగణాన్వనే। సంకాలయతి తాం సేనాం భగదత్తస్తథా ముహుః॥ 7-26-64 (45928) క్షిప్రం శ్యేనాభిప్రన్నానాం వాయసానామివ స్వనః। బభూవ పాండవేయానాం భృశం విద్రవతాం స్వనః॥ 7-26-65 (45929) స నాగరాజః ప్రవరాంకుశాహతః పురా సపక్షోఽద్రివరో యథా నృప। భయం తదా రిపుషు సమాదధద్భృశం వణిగ్జనానాం క్షుభితో యథాఽర్ణవః॥ 7-26-66 (45930) తతో ధ్వనిర్ద్విరదరథాశ్వపార్థివై ర్భయాద్రవద్భిర్జనితోఽతిభైరవః। క్షితిం వియద్ ద్యాం విదిశో దిశస్తథా సమావృణోత్పార్థివసంయుగే తతః॥ 7-26-67 (45931) స తేన నాగప్రవరేణ పార్థివో భృశం జగాహే ద్విషతామనీకినీం। పురా సుగుప్తాం విబుధైరివాహవే విరోచనో దేవవరూతినీమివ॥ 7-26-68 (45932) భృశం వవౌ జ్వలనసఖో వియద్రజః సమావృణోన్ముహురపి చైవ సైనికాన్। తమేకనాగం గణశో యథా గజాన్ సమంతతో ద్రుతమథ మేనిరే జనాః॥ ॥ 7-26-69 (45933) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే షడ్వింశోఽధ్యాయః॥ 26 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-26-17 ఆవర్జితః పతనప్రవణో నాగో యస్య॥ 5-26-21 సంహతేన సంకుచితేన ॥ 5-26-35 తిర్యగ్యాతేన పార్శ్వతోగామినా॥ 5-26-39 వ్యవచ్ఛిద్య విద్ధ్వా॥ 5-26-41 పర్యవర్తత భ్రాంతవాన్॥ 5-26-45 సముత్థాప్య స్థిరీకృత్య॥ 5-26-52 సుపర్వా పార్వతీసుతః ఇతి క.ఙ.పాఠః॥ 5-26-53 సుపర్వా శోభనాంగసంధిః॥ 5-26-67 వియదాకాశం। ద్యాం స్వర్గం॥ 5-26-26 షడ్వింశోఽధ్యాయః॥

7-27-0 (45934) సంజయ ఉవాచ। 7-27-0x (4322) యన్మాం పార్థస్య సంగ్రామే కర్మాణి పరిపృచ్ఛసి। తృచ్ఛృణుష్వ మహాబాహో పార్థో యదకరోద్రణే॥ 7-27-1 (45935) రజో దృష్ట్వా సముద్భూతం శ్రుత్వా చ గజనిఃస్వనం। భగదత్తే వికుర్వాణే కౌంతేయః కృష్ణమబ్రవీత్॥ 7-27-2 (45936) యథా ప్రాగ్జ్యోతిషో రాజా గజేన మధుసూదన। త్వరమాణోఽభినిష్క్రాంతో ధ్రువం తస్యైష నిఃస్వనః॥ 7-27-3 (45937) ఇంద్రాదనవరః సంఖ్యే గజయానవిశారదః। ప్రథమో గజఘోధానాం పృథివ్యామితి మే మతిః॥ 7-27-4 (45938) స చాపి ద్విరదశ్రేష్ఠః సదాఽప్రతిగజో యుధి। సర్వశస్త్రాతిగః సంఖ్యే కృతకర్మా జితక్లమః॥ 7-27-5 (45939) సహః సస్త్రనిపాతానామగ్నిస్పర్శస్య చానఘ। స పాణ్·డవబలం సర్వమద్యైకో నాశయిష్యతి॥ 7-27-6 (45940) `సింహనాదం మహత్కృత్వా ధనుర్బాణరవైః సహ। విద్రావ్యమాణం సంపశ్య హతభూయిష్ఠనాయకం। దృష్ట్వా వినద్య సహసా మమ సేనాం ప్రమృద్గతి'॥ 7-27-7 (45941) న చావాభ్యామృతేఽన్యోఽస్తి శక్తస్తం ప్రతిబాధితుం। త్వరమాణస్తతో యాహి యతః ప్రాగ్జ్యోతిషాధిపః॥ 7-27-8 (45942) దృప్తం సంఖ్యే ద్విపబలాద్వయసా చాపి విస్మితం। అద్యైనం ప్రేషయిష్యామి బలహంతుః ప్రియాతిథిం॥ 7-27-9 (45943) వచనాదథ కృష్ణస్తు ప్రయయౌ సవ్యసాచినః। దీర్యతే భగదత్తేన యత్ర పాండవవాహినీ॥ 7-27-10 (45944) తం ప్రయాంతం తతః పశ్చాదాహ్వయంతో మహారథాః। సంశప్తకాః సమారోహన్సహస్రాణి చతుర్దశ॥ 7-27-11 (45945) దశైవ తు సహస్రాణి త్రిగర్తానాం మహారథాః। చత్వారి చ సహస్రాణి వాసుదేవస్య చానుగాః॥ 7-27-12 (45946) దీర్యమాణాం చమూం దృష్ట్వా భగదత్తేన మానిష। ఆహూయమానస్య చ తైరభవద్ధృదయం ద్విధా॥ 7-27-13 (45947) కిన్ను శ్రేయస్కరం కర్మ భవేదద్యేత్యచింతయత్। ఇహ వా వినివర్తేయం గచ్ఛేయం వా యుధిష్ఠిరం॥ 7-27-14 (45948) తస్య బుద్ధ్యా విచార్యైవమర్జునస్య కురూద్వహ। అభవద్భూయసీ బుద్ధిః సంశప్తకవధే స్థిరా॥ 7-27-15 (45949) స సన్నివృత్తః సహసా కపిప్రవరకేతనః। ఏకో రథసహస్రాణి నిహంతుం వాసవీ రణే॥ 7-27-16 (45950) సా హి దుర్యోధనస్యాసీన్మతిః కర్ణస్య చోభయోః। అర్జునస్య వధోపాయే యా వై ద్వైధమకల్పయత్॥ 7-27-17 (45951) స తు దోలాయమానోఽబూద్ద్వైధీభావేన పాండవః। వధేన తు నరాగ్ర్యాణామకరోత్తాం మృషా తదా॥ 7-27-18 (45952) తతః శతసహస్రాణి శరాణాం నతపర్వణాం। అసృజన్నర్జునే రాజన్సంశప్తకమహారథాః॥ 7-27-19 (45953) నైవ కుంతీసుతః పార్థో నైవ కృష్ణో జనార్దనః। న హయా న రథో రాజందృశ్యంతే స్మ శరైశ్చితాః॥ 7-27-20 (45954) తదా మోహమనుప్రాప్తః సిష్విదే హి జనార్దనః। తతస్తాన్ప్రాయశః పార్థో బ్రహ్మాస్త్రేణ నిజఘ్నివాన్॥ 7-27-21 (45955) శతశః పాణయశ్ఛిన్నాః సేషుజ్యాతలకార్ముకాః। కేతవో వాజినః సూతా రథినశ్చాపతన్క్షితౌ॥ 7-27-22 (45956) ద్రుమాచలాగ్రాంబుధరైః సమకాయాః సుకల్పితాః। హతారోహాః క్షితౌ పేతుర్ద్విపాః పార్థశరాహతాః॥ 7-27-23 (45957) విప్రవిద్ధకుథా నాగాశ్ఛిన్నభాండాః పరాసవః। సారోహాస్తు రణే పేతుర్మథితా మార్గణైర్భృశం॥ 7-27-24 (45958) సర్ష్టిప్రాసాసినఖరాః సముద్గరపరశ్వథాః। విచ్ఛిన్నా బాహవః పేతుర్నృణాం భల్లైః కిరీటినా॥ 7-27-25 (45959) బాలాదిత్యాంబుజేందూనాం తుల్యరూపాణి మారిష। సంచ్ఛిన్నాన్యర్జునశరైః శిరాంస్యుర్వీ ప్రపేదిరే॥ 7-27-26 (45960) జజ్వాలాలంకృతా సేనా పత్రిభిః ప్రాణిభోజనైః। నానారూపైస్తదాఽమిత్రాన్క్రుద్ధేనిఘ్నతి ఫల్గునే॥ 7-27-27 (45961) క్షోభయంతం తదా సేనాం ద్విరదం నలినీమివ। ధనంజయం భూతగణాః సాధుసాధ్విత్యపూజయన్॥ 7-27-28 (45962) దృష్ట్వా తత్కర్మ పార్థస్య వాసవస్యేవ మాధవః। విస్మయం పరమం గత్వా ప్రాంజలిస్తమువాచ హ॥ 7-27-29 (45963) కర్మైతత్పార్థ శక్రేణ యమేన ధనదేన చ। దుష్కరం సమరే యత్తే కృతమద్యేతి మే మతిః॥ 7-27-30 (45964) యుగపచ్చైవ సంగ్రామే శతశోఽథ సహస్రశః। పతితా ఏవ మే దృష్టాః సంశప్తకమహారథాః॥ 7-27-31 (45965) సంశప్తకాంస్తతో హత్వా భూయిష్ఠా యే వ్యవస్థితాః। భగదత్తాయ యాహీతి కృష్ణం పార్థోఽభ్యనోదయత్॥ ॥ 7-27-32 (45966) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే సప్తవింశోఽధ్యాయః॥ 27 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-27-2 వికుర్వాణే వివిధాః క్రియాః కుర్వాణే॥ 5-27-6 సహః సోఢా। పచాద్యచ॥ 5-27-9 విస్మితం రూఢాహంకారం॥ 5-27-11 సమారోహన్సంవృతవంతః॥ 5-27-27 సప్తవింశోఽధ్యాయః॥

7-28-0 (45967) సంజయ ఉవాచ। 7-28-0x (4323) యియాసతస్తతః కృష్ణః పార్థస్యాశ్వాన్మనోజవాన్। సంప్రైషీద్ధేమసంఛన్నాంద్రోణానీకాయ సంత్వరన్॥ 7-28-1 (45968) తం ప్రయాంతం కురుశ్రేష్ఠం స్వాంస్త్రాతుం ద్రోణతాపితాన్। సుశర్మా భ్రాతృభిః సార్ధం యుద్ధార్థీ పృష్ఠతోఽన్వయాత్॥ 7-28-2 (45969) తతః శ్వేతహయః కృష్ణమబ్రవీదజితంజయః। ఏష మాం భ్రాతృభిః సార్ధం సుశర్మాఽఽహ్వయతేఽచ్యుత॥ 7-28-3 (45970) దీర్యతే చోత్తరేణైవ తత్సైన్యం మధుసూదన। ద్వైధీభూతం మనో మేఽద్య కృతం సంశప్తకైరిదం॥ 7-28-4 (45971) కిన్ను సంశప్తకాన్హన్మి స్వాన్రక్షాంయహితార్దితాన్। ఇతి మే త్వం మతం వేత్సి తత్ర కిం సుకృతం భవేత్॥ 7-28-5 (45972) ఏవముక్తస్తు దాశార్హః స్యందనం ప్రత్యవర్తయత్। యేన త్రిగర్తాధిపతిః పాండవం సముపాహ్వయత్॥ 7-28-6 (45973) తతోఽర్జునః సుశర్మాణం విద్ధ్వా సప్తభిరాశుగైః। ధ్వజం ధనుశ్చాస్య తథా క్షురాభ్యాం సమకృంతత॥ 7-28-7 (45974) త్రిగర్తాధిపతేశ్చాపి భ్రాతరం షఙ్భిరాశుగైః। సాశ్వం ససూతం త్వరితః పార్థః ప్రైషీద్యమక్షయం॥ 7-28-8 (45975) తతో భుజగసంకాశాం సుశర్మా శక్తిమాయసీం। చిక్షేపార్జునమాదిశ్య వాసుదేవాయ తోమరం॥ 7-28-9 (45976) శక్తిం త్రిభిః శరైశ్ఛిత్త్వా తోమరం త్రిభిరర్జునః। సుశర్మాణం శరవ్రాతైర్మోహయిత్వా న్యవర్తయత్॥ 7-28-10 (45977) తం వాసవమివాయాంతం భూరివర్షం శరౌఘిణం। రాజంస్తావకసైన్యానాం నోగ్రం కశ్చిదవారయత్॥ 7-28-11 (45978) తతో ధనంజయో బాణైః సర్వానేవ మహారథాన్। ఆయాద్వినిఘ్నన్కౌరవ్యాందహన్కక్షమివానలః॥ 7-28-12 (45979) తస్య వేగమసహ్యం తం కుంతీపుత్రస్య ధీమతః। నాశక్నువంస్తే సంసోఢుం స్పర్శమగ్నేరివ ప్రజాః॥ 7-28-13 (45980) సంవేష్టయన్ననీకాని శరవర్షేణ పాండవః। సుపర్ణ ఇవ నాగేంద్రం ప్రాయాత్ప్రాగ్జ్యోతిషం ప్రతి॥ 7-28-14 (45981) యత్తదానామయజ్జిష్ణుర్భరతానామపాపినాం। ధనుః క్షేమకరం సంఖ్యే ద్విషతామశ్రువర్ధనం॥ 7-28-15 (45982) తదేవ తవ పుత్రస్య రాజందుర్ద్యూతదేవినః। కృతే క్షత్రవినాశాయ ధనురాయచ్ఛదర్జునః॥ 7-28-16 (45983) తథా విక్షోభ్యమాణా సా పార్థేన తవ వాహినీ। వ్యశీర్యత మహారాజ నౌరివాసాద్య పర్వతం॥ 7-28-17 (45984) తతో దశసహస్రాణి న్యవర్తంత ధనుష్మతాం। మతిం కృత్వా రణే క్రూరాం వీరా జయపరాజయే॥ 7-28-18 (45985) వ్యపేతహృదయత్రాసా ఆవవ్రుస్తం మహారథాః। ఆర్చ్ఛత్పార్థో గురుం భారం సర్వభారసహో యుధి॥ 7-28-19 (45986) యథా నలవనం క్రుద్ధః ప్రభిన్నః షష్టిహాయనః। మృద్గీయాత్తద్వదాయస్తః పార్థోఽమృద్గాచ్చమూం తవ॥ 7-28-20 (45987) తస్మిన్ప్రమథితే సైన్యే భగదత్తో నరాధిపః। తేన నాగేన సహసా ధనంజయముపాద్రవత్॥ 7-28-21 (45988) తం రథేన నరవ్యాఘ్రః ప్రత్యగృహ్ణాద్ధనంజయః। స సన్నిపాతస్తుములో బభూవ నరనాగయోః॥ 7-28-22 (45989) కల్పితాభ్యాం యథాశాస్త్రం రథేన చ గజేన చ। సంగ్రామే చేరతుర్వీరౌ భగదత్తధనంజయౌ॥ 7-28-23 (45990) తతో జీమూతసంకాశాన్నాగాదింద్ర ఇవ ప్రభుః। అభ్యవర్షచ్ఛరౌఘేణ భగదత్తో ధనంజయం॥ 7-28-24 (45991) స చాపి శరవర్షం తం శరవర్షేణ వాసివః। అప్రాప్తమేవ చిచ్ఛేద భగదత్తస్య వీర్యవాన్॥ 7-28-25 (45992) తతః ప్రాగ్జ్యోతిషో రాజా శరవర్షే నివారితే। సంరక్తనయనో రోషాత్పార్థం పునరవాకిరత్॥ 7-28-26 (45993) స తథా శరవర్షేణ పార్థం సమభిహత్య వై। చోదయామాస తం నాగం వధాయాచ్యుతపార్థయోః॥ 7-28-27 (45994) తమాపతంతం ద్విరదం దృష్ట్వా క్రుద్ధమివాంతకం। చక్రేఽపసవ్యం త్వరితః స్యందనేన జనార్దనః॥ 7-28-28 (45995) సంప్రాప్తమపి నేయేష పరావృత్తం మహాద్విపం। సారోహం మృత్యుసాత్కర్తుం స్మరంధర్మం ధనంజయః॥ 7-28-29 (45996) స తు నాగో ద్విపరథాన్హయాంశ్చామృద్య మారిష। ప్రాహిణోన్మృత్యులోకాయ తతః క్రుద్ధో ధనంజయః॥ ॥ 7-28-30 (45997) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే అష్టావింశోఽధ్యాయః॥ 28 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-28-16 ఆయచ్ఛద్గృహీతవాన్। యదేవార్జునస్య ధనుర్భరతానాం క్షేమకరమాసీత్తదేవ త్వత్పుత్రనిమిత్తం క్షత్రక్షయకరమభవదితి వాక్యార్థః 5-28-28 అష్టావింశోఽధ్యాయః॥

7-29-0 (45998) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-29-0x (4324) తథా క్రుద్ధః కిమకరోద్భగదత్తస్య పాండవః। ప్రాగ్జ్యోతిషో వా పార్థస్య తన్మే శంస యథాతథం॥ 7-29-1 (45999) సంజయ ఉవాచ। 7-29-2x (4325) ప్రాగ్జ్యోతిషేణ సంసక్తావుభౌ దాశార్హపాండవౌ। మృత్యుదంష్ట్రాంతికం ప్రాప్తౌ సర్వభూతాని మేనిరే॥ 7-29-2 (46000) తథా తు శరవర్షాణి పాతయత్యనిశం ప్రభో। గజస్కంధాన్మహారాజ కృష్ణయోః స్యందనస్థయోః॥ 7-29-3 (46001) అథ కార్ష్ణాయసైర్బాణైః పూర్ణకార్ముకనిఃసృతైః। అవిధ్యద్దేవకీపుత్రం హేమపుంఖైః శిలాశితైః॥ 7-29-4 (46002) అగ్నిస్పర్శసమాస్తీక్ష్ణా భగదత్తేన చోదితాః। నిర్భిద్య దేవకీపుత్రం క్షితిం జగ్ముః సువాససః॥ 7-29-5 (46003) తస్య పార్థో ధనుశ్ఛిత్త్వా పరివారం నిహత్య చ। లాలయన్నివ రాజానం భగదత్తమయోధయత్॥ 7-29-6 (46004) సోఽర్కరశ్మినిభాంస్తీక్ష్ణాంస్తోమరాన్వై చతుర్దశ। అప్రేషయత్సవ్యసాచీ ద్విధైకైకమథాచ్ఛినత్॥ 7-29-7 (46005) తతో నాగస్య తద్వర్మ వ్యధమత్పాకశాసనిః। శరజాలేన మహతా తద్వ్యశీర్యత భూతలే॥ 7-29-8 (46006) శీర్ణవర్మా స తు గజః శరైః సుభృశమర్దితః। బభౌ ధారానిపాతాక్తో వ్యభ్రః పర్వతరాడివ॥ 7-29-9 (46007) తతః ప్రాగ్జ్యోతిషః శక్తిం హేమదండామయస్మయీం। వ్యసృజద్వాసుదేవాయ ద్విధా తామర్జునోఽచ్ఛినత్॥ 7-29-10 (46008) తతశ్ఛత్రం ధ్వజం చైవ చ్ఛిత్త్వా రాజ్ఞోఽర్జునః శరైః। వివ్యాధ దశభిస్తూర్ణముత్స్మయన్పర్వతేశ్వరం॥ 7-29-11 (46009) సోఽతివిద్ధోఽర్జునశరైః సుపుంఖైః కంకపత్రిభిః। భగదత్తస్తతః క్రుద్ధః పాండవస్య జనాధిపః॥ 7-29-12 (46010) వ్యసృజత్తోమరాన్మూర్ధ్ని శ్వేతాశ్వస్యోన్నాద చ। తైరర్జునస్య సమరే కిరీటం పరివర్తితం॥ 7-29-13 (46011) పరివృత్తం కిరీటం తద్యమయన్నేవ పాండవః। సుదృష్టః క్రియతాం లోక ఇతి రాజానమబ్రవీత్॥ 7-29-14 (46012) ఏవముక్తస్తు సంక్రుద్ధః శరవర్షేణ పాండవం। అభ్యవర్షత్స గోవిందం ధనురాదాయ భాస్వరం॥ 7-29-15 (46013) తస్య పార్థో ధనుశ్ఛిత్త్వా తూణీరాన్సన్నికృత్య చ। త్వరమాణో ద్విసప్తత్యా సర్వమర్మస్వతాడయత్॥ 7-29-16 (46014) విద్ధస్తతోఽతివ్యథితో వైష్ణవాస్త్రముదీరయన్। అభిమంత్ర్యాంకుశం క్రుద్ధో వ్యసృజత్పాండవోరసి॥ 7-29-17 (46015) విసృష్టం భగదత్తేన తదస్త్రం సర్వఘాతి వై। ఉరసా ప్రతిజగ్రాహ పార్థం సంఛాద్య కేశవః॥ 7-29-18 (46016) వైజయంత్యభవన్మాలా తదస్త్రం కేశవోరసి। పద్మకోశవిచిత్రా సా సర్వర్తుకుసుమోత్కరా॥ 7-29-19 (46017) జ్వలనార్కేందువర్ణాభా పావకోజ్జ్వలపల్లవా। తయా పద్మపలాశిన్యా వాతకంపితపత్రయా॥ 7-29-20 (46018) శుశుభేఽభ్యధికం శౌరిరతసీపుష్పసన్నిభః। తతోఽర్జునః క్లాంతమనాః కేశవం ప్రత్యభాషత॥ 7-29-21 (46019) అయుధ్యమానస్తురగాన్సంయంతాస్మి జనార్దన। ఇత్యుక్త్వా పుండరీకాక్ష ప్రతిజ్ఞాం స్వాం న రక్షసి॥ 7-29-22 (46020) యద్యహం వ్యసనీ వా స్యామశక్తో వా నివారణే। తతస్త్వయైవం కార్యం స్యాన్న తు కార్యం మయి స్థితే॥ 7-29-23 (46021) సబాణః సధనుశ్చాహం ససుహాసురమానుషాన్। శక్తో లోకానిమాంజేతుం తచ్చాపి విదితం తవ॥ 7-29-24 (46022) తతోఽర్జునం వాసుదేవః ప్రత్యువాచార్యవద్వచః। శృణు గుహ్యమిదం పార్థ పురావృత్తం యథాఽనఘ॥ 7-29-25 (46023) `యేయం భూతధరా దేవీ సర్వభూతధరా ధరా। సకామా లోకకర్తారం నారాయణముపస్థితా॥ 7-29-26 (46024) స సంగత్య తయా సార్ధం ప్రీతస్తస్యా వరం దదౌ। సా వవ్రే విష్ణుసదృశం పుత్రమస్త్రం చ వైష్ణవం॥ 7-29-27 (46025) బభూవ చ సుతస్తస్యా నరకో నామ విశ్రుతః। అస్త్రం చ వైష్ణవం తస్మై దదౌ నారాయణః స్వయం॥ 7-29-28 (46026) తదేవం నరకస్యాసీదస్త్రం సర్వాహితాంతకం। తస్మాత్ప్రాగ్జ్యోతిషం ప్రాప్తం సర్వశస్త్రవిఘాతనం॥ 7-29-29 (46027) నాస్యావధ్యోఽస్తి లోకేఽస్మిన్మదన్యః కశ్చిదర్జున। తస్మాన్మయా కృతం హ్యేతన్మా భూత్తే బుద్ధిరన్యథా॥ 7-29-30 (46028) సంజయ ఉవాచ। 7-29-31x (4326) అనునీయ తు దాశార్హః పాండవం త్వరితోఽబ్రవీత్। జహి ప్రాగ్జ్యోతిషం క్షిప్రం వాక్యశేషం చ మే శృణు'॥ 7-29-31 (46029) చతుర్మూర్తిరహం శశ్వల్లోకత్రాణార్థముద్యతః। ఆత్మానం ప్రవిభజ్యేహ లోకానాం హితమాదధే॥ 7-29-32 (46030) ఏకా మూర్తిస్తపశ్చర్యాం కురుతే మే భువి స్థితా। అపరా పశ్యతి జగత్కుర్వాణం సాధ్వసాధునీ॥ 7-29-33 (46031) అపరా కురుతే కర్మ మానుషం లోకమాశ్రితా। శేతే చతుర్థీం త్వపరా నిద్రాం వర్షసహస్రికీం॥ 7-29-34 (46032) యాఽసౌ వర్షసహస్రాంతే మూర్తిరుత్తిష్ఠతే మమ। వరార్హేభ్యో వరాఞ్శ్రేష్ఠాంస్తస్మిన్కాలే దదాతి సా॥ 7-29-35 (46033) తం తు కాలమనుప్రాప్తం విదిత్వా పృథివీ తదా। అయాచత వరం యన్మాం నరకార్థాయ తచ్ఛృణు॥ 7-29-36 (46034) దేవానాం దానవానాం చ అవధ్యస్తనయోఽస్తు మే। ఉపేతో వైష్ణవాస్త్రేణ తన్మే త్వం దాతుమర్హసి॥ 7-29-37 (46035) ఏవం వరమహం శ్రుత్వా జగత్యాస్తనయే తదా। అమోఘమస్త్రం ప్రాయచ్ఛం వైష్ణవం పరమం పురా॥ 7-29-38 (46036) అవోచం చైతదస్త్రం వై హ్యమోఘం భవతు క్షమే। నరకస్యాభిరక్షార్థం నైనం కశ్చిద్వధిష్యతి॥ 7-29-39 (46037) అనేనాస్త్రేణ తే గుప్తః సుతః పరబలార్దనః। భవిష్యతి దురాధర్షః సర్వలోకేషు సర్వదా॥ 7-29-40 (46038) తథేత్యుక్త్వా గతా దేవీ కృతకామా మనస్వినీ। స చాప్యాసీద్దురాధర్షో నరకః శత్రుతాపనః॥ 7-29-41 (46039) తస్మాత్ప్రాగ్జ్యోతిషం ప్రాప్తం తదస్త్రం పార్థ మామకం। నాస్యావధ్యోఽస్తి లోకేషు సేంద్రరుద్రేషు మారిష॥ 7-29-42 (46040) తన్మయా త్వత్కృతే చైతదన్యథైవోపనిర్మితం। వియుక్తం పరమాస్త్రేణ జహి పార్థ మహాసురం॥ 7-29-43 (46041) `అవధ్యోఽయం మహాస్త్రేణ భగదత్తః సురాసురైః'। వైరిణం జహి దుర్ధర్షం భగదత్తం సురద్విషం। యథాఽహం జఘ్నివాన్పూర్వం హితార్థం నరకం తథా॥ 7-29-44 (46042) సంజయ ఉవాచ। 7-29-45x (4327) ఏవముక్తస్తదా పార్థః కేశవేన మహాత్మనా। భగదత్తం శితైర్బాణైః సహసా సమవాకిరత్॥ 7-29-45 (46043) తతః పార్థో మహాబాహురసంభ్రాంతో మహామనాః। కుంభయోరంతరే నాగం నారాచేన సమార్పయత్॥ 7-29-46 (46044) స సమాసాద్య తం నాగం బాణో వజ్ర ఇవాచలం। అభ్యగాత్సహ పుంఖేన వల్మీకమివ పన్నగః॥ 7-29-47 (46045) స కరీ భగదత్తేన ప్రేర్యమాణో ముహుర్ముహుః। న కరోతి వచస్తస్య దరిద్రస్యేవ యోషితా॥ 7-29-48 (46046) స తు విష్టభ్య గాత్రాణి దంతాభ్యామవనిం యయౌ। నదన్నార్తస్వనం ప్రాణానుత్ససర్జ మహాద్విపః॥ 7-29-49 (46047) తతో గాండీవధన్వానమభ్యభాషత కేశవః। అయం మహత్తరః పార్థ పలితేన సమావృతః॥ 7-29-50 (46048) వలీసంఛన్ననయనః శూరః పరమద్రుర్జయః। అక్ష్ణోరున్మీలనార్థాయ బద్ధపట్టో హ్యసౌ నృపః॥ 7-29-51 (46049) దేవవాక్యాత్ప్రచిచ్ఛేద శరేణ భృశమర్జునః। ఛిన్నమాత్రేంఽశుకే తస్మిన్రుద్ధనేత్రో బభూవ సః॥ 7-29-52 (46050) తమోమయం జగన్మేనే భగదత్తః ప్రతాపవాన్। తతశ్చంద్రార్ధబింబేన బాణేన నతపర్వణా॥ 7-29-53 (46051) బిభేద హృదయం రాజ్ఞో భగదత్తస్య పాండవః। స భిన్నహృదయో రాజా భగదత్తః కిరీటినా॥ 7-29-54 (46052) శరాసనం శరాంశ్చైవ గతాసుః ప్రముమోచ హ। శిరసస్తస్య విభ్రష్టం పపాత చ వరాంశుకం। నాలతాడనవిభ్రష్టం పలాశం నలినాదివ॥ 7-29-55 (46053) స హేమమాలీ తపనీయభాండా త్పపాత నాగాద్గిరిసన్నికాశాత్। సుపుష్పితో మారుతవేగభగ్నో మహీధరాగ్రాదివ కర్ణికారః॥ 7-29-56 (46054) నిహత్య తం నరపతిమింద్రవిక్రమం సస్వాయమింద్రస్య తదైంద్రిరాహవే। తతోఽపరాంస్తవ జయకాంక్షిణో నరాన్ బభంజ వాయుర్బలవాంద్రుమానివ॥ ॥ 7-29-57 (46055) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే ఏకోనత్రింశోఽధ్యాయః॥ 29 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-29-33 ఏకా మూర్తిర్బదరికాశ్రమే నారాయణరూపా। అషరా పరమాత్మరూపా ॥ 5-29-34 అపరా రామకృష్ణాదిరూపా। అపరా జలశాయినీ॥ 5-29-48 యోషితా భాగురిమతే టాప్॥ 5-29-29 ఏకోనత్రింశోఽధ్యాయః॥

7-30-0 (46056) సంజయ ఉవాచ। 7-30-0x (4328) ప్రియమింద్రస్య సతతం సఖాయమమితౌజసం। హత్వా ప్రాగ్జ్యోతిషం పార్థః ప్రదక్షిణమవర్తత॥ 7-30-1 (46057) తతో గాంధారరాజస్య సుతౌ పరపురంజయౌ। అర్దేతామర్జునం సంఖ్యే భ్రాతరౌ వృషకాచలౌ॥ 7-30-2 (46058) తౌ సమేత్యార్జునం వీరౌ పురః పశ్చాచ్చ ధన్వితౌ। అవిధ్యేతాం మహావేగైర్నిశితైరాశుగైర్భృశం॥ 7-30-3 (46059) వృషకస్య హయాన్సూతం ధనుశ్ఛత్రం రథం ధ్వజం। తిలశో వ్యధమత్పార్థః సౌబలస్య శితైః శరైః॥ 7-30-4 (46060) తతోఽర్జునః శరవ్రాతైర్జానాప్రహరణైరపి। గాంధారానాకులాంశ్చక్రే సౌబలప్రముఖాన్పునః॥ 7-30-5 (46061) తతః పంచశతాన్వీరాన్గాంధారానుద్యతాయుధాన్। ప్రాహిణోన్మృత్యులోకాయ క్రుద్ధో బాణైర్ధనంజయః॥ 7-30-6 (46062) హతాశ్వాత్తు రథాత్తూర్ణమవతీర్య మహాభుజః। ఆరురోహ రథం భ్రాతురన్యశ్చ ధనురాదదే॥ 7-30-7 (46063) తావేకరథమారూఢౌ భ్రాతరౌ వృషకాచలౌ। శరవర్షేణ బీభత్సుమవిధ్యేతాం ముహుర్ముహుః॥ 7-30-8 (46064) స్యాలౌ తవ మహాత్మానౌ రాజానౌ వృషకాచలౌ। భృశం విజఘ్నతుః పార్థమింద్రం వృత్రబలావివ॥ 7-30-9 (46065) లబ్ధలక్షౌ తు గాంధారావహతాం పాండవం పునః। నైదాఘవార్షికౌ మాసౌ లోకం ఘర్మాంశుభిర్యథా॥ 7-30-10 (46066) తౌ రథస్థౌ నరవ్యాఘ్రౌ రాజానౌ వృషకాచలౌ। సంశ్చిష్టాంగౌ స్థితౌ రాజంజఘానైకేషుణాఽర్జునః॥ 7-30-11 (46067) తౌ రథాత్సింహసంకాశౌ లోహితాక్షౌ మహాభుజౌ। రాజన్సంపేతతుర్వీరౌ సోదర్యావేకలక్షణౌ॥ 7-30-12 (46068) తయోర్భూమిం గతౌ దేహౌ రథాద్బంధుజనప్రియౌ। యశో దశః దిశః పుణ్యం గమయిత్వా వ్యవస్థితౌ॥ 7-30-13 (46069) దృష్ట్వా వినిహతౌ సంఖ్యే మాతులావపలాయినౌ। భృశం ముముచురశ్రూణి పుత్రాస్తవ విశాంపతే॥ 7-30-14 (46070) నిహతౌ భ్రాతరౌ దృష్ట్వా మాయాశతవిశారదః। కృష్ణౌ సంమోహన్మాయాం విదధే శకునిస్తతః॥ 7-30-15 (46071) లగుడాయోగుడాశ్మానః శతఘ్న్యశ్చ సశక్తయః। గదాపరిఘనిస్త్రింశశూలముద్గరపట్టసాః॥ 7-30-16 (46072) సకంపనర్ష్టినఖరా ముసలాని పరశ్వథాః। క్షురాః క్షురప్రనాలీకా వత్సదంతాస్థిసంధయః॥ 7-30-17 (46073) చక్రాణి విశిఖాః ప్రాసా వివిధాన్యాయుధాని చ। ప్రపేతుః శతశో దిగ్భ్యః ప్రదిగ్భ్యశ్చార్జునం ప్రతి॥ 7-30-18 (46074) ఖరోష్ట్రమహిషాః సింహా వ్యాఘ్రాః సృమరచిత్రకాః। ఋక్షాః సాలావృకా గృధ్రాః కపయశ్చ సరీసృపాః॥ 7-30-19 (46075) వివిధాని చ రక్షాంసి క్షుధితాన్యర్జునం ప్రతి। సంక్రుద్ధాన్యభ్యధావంత వివిధాని వయాంసి చ॥ 7-30-20 (46076) తతో దివ్యాస్త్రవిచ్ఛూరః కుంతీపుత్రో ధనంజయః। విసృజన్నిషుజాలాని సహసా తాన్యతాడయత్॥ 7-30-21 (46077) తే హన్యమానాః శూరేణ ప్రవరైః సాయకైర్దృఢైః। విరువంతో మహారావాన్వినేశుః సర్వతో హతాః॥ 7-30-22 (46078) తతస్తమః ప్రాదురభూదర్జునస్య రథం ప్రతి। తస్మాచ్చ తమసో వచాః క్రూరాః పార్థమభర్త్సయన్॥ 7-30-23 (46079) తత్తమో భైరవం ఘోరం భయకర్తృ మహాహవే। ఉత్తమాస్త్రేణ మహతా జ్యౌతిషేణార్జునోఽవధీత్॥ 7-30-24 (46080) హతే తస్మింజలౌఘాస్తు ప్రాదురాసన్భయానకాః। అంభసస్తస్య నాశార్థమాదిత్యాస్త్రమథార్జునః। ప్రాయుంక్తాంభస్తతస్తేన ప్రాయశోఽస్త్రేణ శోషితం॥ 7-30-25 (46081) ఏవం బహువిధా మాయాః సౌబలస్య కృతాః కృతాః। జఘానాస్త్రబలేనాశు ప్రహసన్నర్జునోఽబ్రవీత్॥ 7-30-26 (46082) `దుర్ద్యూతదేవిన్గాంధారే నాక్షాన్క్షిపతి గాండివం। జ్వలితాన్నిశితాంస్తీక్ష్ణాఞ్శరాన్క్షిపతిగాండివం'॥ 7-30-27 (46083) తదా హతాసు మాయాసు త్రస్తోఽర్జునశరాహతః। అపాయాంజవనైరశ్వైః శకునిః ప్రాకృతో యథా॥ 7-30-28 (46084) తతోఽర్జునోఽస్త్రవిచ్ఛైఘ్ర్యం దర్శయన్నాత్మనోఽరిషు। అభ్యవర్షచ్ఛరౌధేణ కౌరవాణామనీకినీం॥ 7-30-29 (46085) సా హన్యమానా పార్థేన తవ పుత్రస్య వాహినీ। ద్వైధీభూతా మహారాజ గంగేవాసాద్య పర్వతం॥ 7-30-30 (46086) ద్రోణమేవాన్వపద్యంత కేచిత్తత్ర నరర్షభాః। కేచిద్దుర్యోధనం రాజన్నర్ద్యమానాః కిరీటినా॥ 7-30-31 (46087) నాపశ్యామ తతస్త్వేనం సైన్యే వై రజసావృతే। గాండీవస్య చ నిర్ఘోషః శ్రుతో దక్షిణతో మయా॥ 7-30-32 (46088) శంఖదుందుభినిర్ఘోషం వాదిత్రాణాం చ నిఃస్వనం। గాండీవస్య తు నిర్ఘోషో వ్యతిక్రంయాస్పృశద్దివం॥ 7-30-33 (46089) తతః పునర్దక్షిణతః సంగ్రామశ్చిత్రయోధినాం। సుయుద్ధం చార్జునస్యాసీదహం ద్రోణమన్వియాం॥ 7-30-34 (46090) యౌధిష్ఠిరాభ్యనీకాని ప్రహరంతి తతస్తతః। నానావిధాన్యనీకాని పుత్రాణాం తవ భారత। అర్జునో వ్యధమత్కాలే దివీవాభ్రాణి మారుతః॥ 7-30-35 (46091) తం వాసవమివాయాంతం భూరివర్షం శరౌఘిణం। మహేష్వాసా నరవ్యాఘ్రా నోగ్రం కేచిదవారయన్॥ 7-30-36 (46092) తే హన్యమానాః పార్థేన త్వదీయా వ్యథితా భృశం। స్వానేవ బహవో జఘ్నుర్విద్రవంతస్తతస్తతః॥ 7-30-37 (46093) తేఽర్జునేన శరా ముక్తాః కంకపత్రాస్తనుచ్ఛిదః। శలభా ఇవ సంపేతుః సంవృణ్వానా దిశో దశ॥ 7-30-38 (46094) తురగం రథినం నాగం పదాతిమపి మారిష। వినిర్భిద్య క్షితిం జగ్ముర్వల్మీకమివ పన్నగాః॥ 7-30-39 (46095) న చ ద్వితీయం వ్యసృజత్కుంజరాశ్వనరేషు సః। పృథగేకశరారుగ్ణా నిపేతుస్తే గతాసవః॥ 7-30-40 (46096) హతైర్మనుష్యౌర్ద్విరదైశ్చ సర్వతః శరాభిసృష్టైశ్చ హయైర్నిపాతితైః। తదాఽశ్వగోమాయుబలాభినాదితం విచిత్రమాయోధశిరో బభూవ తత్॥ 7-30-41 (46097) పితా సుతం త్యజతి సుహృద్వరం సుహృత్ తథైవ పుత్రః పితరం శరాతురః। స్వరక్షణే కృతమతయస్తదా జనా సత్యజంతి వాహానపి పార్థపీడితాః॥ ॥ 7-30-42 (46098) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ద్రోణాభిషేకపర్వణి

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-30-10 వర్షశబ్దోఽయమృతువచనః। నిదాఘర్తుసంబంధినావిత్యర్థః। ఘర్మాంశుభిస్తీక్ష్ణకిరణైః। లోకం ఘర్మోంబుభిర్యథా ఇతి క.ఙ.పాఠః॥ 5-30-17 కంపనయష్ట్యః। క్షురా క్షురాకృతిఫలకాః। క్షురప్రాస్తూగ్రమధ్యఫలకాః। నాలీకా నలికయా క్షేప్యాః। వత్సదంతా గోపోతకదంతాకారఫలకాః। అస్థిసంధయోఽస్థిమయఫలకాః॥ 5-30-18 విశిఖాః ఫణిత్రాకారఫలకాః॥ 5-30-19 సూమరా గవయాః। చిత్రకో వ్యాఘ్రభేదః। సాలావృకాః శ్వానః॥ 5-30-32 ఏనమర్జునం॥ 5-30-41 శరాభిసృష్టైర్బాణాభిహతైః। ఆయోధశిరో రణాంగణం॥ 5-30-30 త్రింశోఽధ్యాయః॥

7-31-0 (46099) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-31-0x (4329) తేష్వనీకేషు భగ్నేషు పాండుపుత్రేణ సంజయ। 5-31-1bచలితానాం ద్రుతానాం చ కథమాసీన్మనాంసి వః॥ 7-31-1 (46100) ఆనీకానాం ప్రభగ్నానామవస్థానమపశ్యతాం। దుష్కరం ప్రతిసంధానం తన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ 7-31-2 (46101) సంజయ ఉవాచ। 7-31-3x (4330) తథాపి తవ పుత్రస్య ప్రియకామా విశాంపతే। యశః ప్రవీరా లోకేషు రక్షంతో ద్రోణమన్వయుః॥ 7-31-3 (46102) సముద్యతేషు చాస్త్రేషు సంప్రాప్తే చ యుధిష్ఠిరే। అకుర్వన్నార్యకర్మాణి భైరవే సత్యభీతవత్॥ 7-31-4 (46103) అంతరం భీమసేనస్య ప్రాపతన్నమితౌజసః। సాత్యకేశ్చైవ వీరస్య ధృష్టద్యుంనస్య వా విభో॥ 7-31-5 (46104) ద్రోణం ద్రోణమితి క్రూరాః పాంచాలాః సమచోదయన్। మా ద్రోణమితి పుత్రాస్తే కురూన్సర్వానచోదయన్॥ 7-31-6 (46105) ద్రోణం ద్రోణమితి హ్యేకే మా ద్రోణమితి చాపరే। కురూణాం పాండవానాం చ ద్రోణద్యూతమవతేత॥ 7-31-7 (46106) యంయం ప్రమథతే ద్రోణః పాంచాలానాం రథవ్రజం। తత్రతత్ర తు పాంచాల్యో ధృష్టద్యుంనోఽభ్యవర్తత॥ 7-31-8 (46107) తేషాం భాగ్యవిపర్యాసైః సంగ్రామే భైరవే సతి। వీరాః సమాసదన్వీరాన్కుర్వంతో భైరవం రవం॥ 7-31-9 (46108) అకంపనీయాః శత్రూణాం బభూవుస్తత్ర పాండవాః। అకంపయన్ననీకాని స్మరంతః క్లేశమాత్మనః॥ 7-31-10 (46109) తే త్వమర్షవశం ప్రాప్తా హీమంతః సత్వచోదితాః। త్యక్త్వా ప్రాణాన్న్యవర్తంత ఘ్నంతో ద్రోణం మహాహవే॥ 7-31-11 (46110) అయాసమివ సంపాతః శిలానామివ చాభవత్। దీవ్యతాం తుములే యుద్ధే ప్రాణైరమితతేజసాం॥ 7-31-12 (46111) నానుస్మరంతి సంగ్రామమపి వృద్ధాస్తథావిధం। యే పూర్వదేవైర్దేవానామపశ్యన్యుద్ధమద్భుతం॥ 7-31-13 (46112) ప్రాకంపతేవ పృథివీ తస్మిన్వీరావసాదనే। నివర్తతా బలౌఘేన మహతా భారపీడితా॥ 7-31-14 (46113) ఘూర్ణతోఽపి బలౌఘస్య దివం స్తబ్ధ్వేవ నిఃస్వనః। అజాతశత్రోస్తత్సైన్యమావివేశ సుభైరవః॥ 7-31-15 (46114) సమాసాద్య తు పాండూనామనీకాని సహస్రశః। ద్రోణేన చరతా సంఖ్యే ప్రభగ్నాని శితైః శరైః॥ 7-31-16 (46115) తేషు ప్రమథ్యమానేషు ద్రోణేనాద్భుతకర్మణా। పర్యవరాయదాసాద్య ద్రోణం సేనాపతిః స్వయం॥ 7-31-17 (46116) తదద్భుతమభూద్యుద్ధం ద్రోణపాంచాలయోస్తథా। నైవ తస్యోపమా కాచిదితి మే నిశ్చితా మతిః॥ 7-31-18 (46117) తతో నీలోఽనలప్రఖ్యో దదాహ కురువాహినీం। శరస్కులింగశ్చాపార్చిర్దిహన్కక్షమివానలః॥ 7-31-19 (46118) తం దహంతమనీకాని ద్రోణపుత్రః ప్రతాపవాన్। పూర్వాభిభాషీ సుశ్లక్ష్ణం స్మయమానోఽభ్యభాషత॥ 7-31-20 (46119) నీల కిం బహుభిర్దగ్ధైస్తవ యోధైః సరార్చిషా। మయైకేన హి యుధ్యస్వ క్రుద్ధః ప్రహర చాశు మాం॥ 7-31-21 (46120) తం పద్మనికరాకారం పద్మపత్రనిభేక్షణం। వ్యాకోశపద్మాభముఖో నీలో వివ్యాధ సాయకైః॥ 7-31-22 (46121) తేనాపి విద్ధః సహసా ద్రౌణిర్భల్లైః శితైస్త్రిభిః। ధనుర్ధ్వజం చ చ్ఛత్రం చ ద్విషతః సన్న్యకృంతత॥ 7-31-23 (46122) స ప్లుతః స్యందనాత్తస్మాన్నీలశ్చర్మవరాసిభృత్। ద్రౌణాయనేః శిరః కాయాద్ధర్తుమైచ్ఛత్పతత్త్రివత్॥ 7-31-24 (46123) తస్యోద్యతాసేః సునసం శిరః కాయాత్సకుండలం। భల్లేనాపాహరద్ద్రౌణిః స్మయమాన ఇవానఘ॥ 7-31-25 (46124) సంపూర్ణచంద్రాభముఖః పద్మపత్రనిభేక్షణః। ప్రాంశురుత్పలపత్రాభో నిహతో న్యపతద్భువి॥ 7-31-26 (46125) తతః ప్రవివ్యథే సేనా పాండవీ భృశమాకులా। ఆచార్యపుత్రేణ హతే నీలే జ్వలితతేజసి॥ 7-31-27 (46126) అచింతయంశ్చ తే సర్వే పాండవానాం మహారథాః। కథం నో వాసవిస్త్రాయాచ్ఛత్రుభ్య ఇతి మారిష॥ 7-31-28 (46127) దక్షిణేన తు సేనాయాః కురుతే కదనం బలీ। సంశప్తకావశేషస్య నారాయణబలస్య చ॥ ॥ 7-31-29 (46128) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధే ఏకత్రింశోఽధ్యాయః॥ 31 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-31-5 అంతరం ఛిద్రం। ప్రాపతన్సృతవంతః॥ 5-31-7 పాండవాన్యామ ఇత్యేవ మా ద్రోణమితి చాపరే ఇతి కః పాఠః॥ 5-31-9 సమాసదన్ప్రతిగతవంతః॥ 5-31-11 న్యవర్తంత భయేభ్యో నివృత్తాః। సత్యచోదితాః ఇతి క.ఘ.ఙ. పాఠః॥ 5-31-31 ఏకత్రింశోఽధ్యాయః॥

7-32-0 (46129) సంజయ ఉవాచ। 7-32-0x (4331) ప్రతిఘాతం తు సైన్యస్య నామృష్యత వృకోదరః। సోఽభ్యాహనద్గురుం షష్ట్యా కర్ణం చ దశభిః శరైః॥ 7-32-1 (46130) తస్య ద్రోణః శితైర్బాణైస్తీక్ష్ణధారైరజిహ్మగైః। జీవితాంతమభిప్రేప్సుర్మర్మణ్యాశు జఘాన హ॥ 7-32-2 (46131) ఆనంతర్యమభిప్రేప్సుః షడ్వింశత్యా శమార్పయత్। కర్ణో ద్వాదశభిర్బాణైరశ్వత్థామా చ సప్తభిః॥ 7-32-3 (46132) షఙ్భిర్దుర్యోధనో రాజా తత ఏనమథాకిరత్। భీమసేనోఽపి తాన్సర్వాన్ప్రత్యవిధ్యన్మహాబలః॥ 7-32-4 (46133) ద్రోణం పంచాశతేషూణాం కర్ణం చ దశభిః శరైః। దర్యోధనం ద్వాదశభిర్దౌణిమష్టాభిరాశుగైః॥ 7-32-5 (46134) ఆరావం తుములం కుర్వన్నభ్యవర్తత తాన్రణే। తస్మిన్సంత్యతి ప్రామాన్మృత్యుసాధారణీకృతే॥ 7-32-6 (46135) అజాతశత్రుస్తాన్యోధాన్భీమం త్రాతేత్యచోదయత్। తే యయుర్భీమసేనస్య సమీపమమితౌజసః॥ 7-32-7 (46136) యుయుధానప్రభృతయో మాద్రీపుత్రౌ చ పాండవౌ। తే సమేత్య సుసంరబ్ధాః సహితాః పురుషర్షభాః॥ 7-32-8 (46137) మహేష్వాసవరైర్గుప్తా ద్రోణానీకం బిభిత్సవః। సమాపేతుర్మహావీర్యా భీమప్రభృతయో రథాః॥ 7-32-9 (46138) తాన్ప్రత్యగృహ్ణాదవ్యగ్రో ద్రోణోఽపి రథినాం వరః। మహారథానతిబలాన్వీరాన్సమరయోధినః॥ 7-32-10 (46139) బాహ్యం మృత్యుభయం కృత్వా తావకాన్పాండవా యయుః। సాదినః సాదినోఽబ్యఘ్నంస్తథైవ రథినో రథాన్॥ 7-32-11 (46140) అసిశక్త్యృష్టిసంఘాతైర్యుద్ధమాసీత్పరశ్వథైః। ప్రకృష్టమసియుద్ధం చ బభూవ కటుకోదయం॥ 7-32-12 (46141) కుంజరాణాం చ సంపాతే యుద్ధమాసీత్సుదారుణం। అపతత్కుంజరాదన్యో హయాదన్యస్త్వవాక్శిరాః॥ 7-32-13 (46142) నరో బాణవినిర్భిన్నో రథాదన్యశ్చ మారిష। తత్రాన్యస్య చ సంపర్దే పతితస్య వివర్మణః॥ 7-32-14 (46143) శిరః ప్రధ్వంసయామాస వక్షస్యాక్రంయ కుంజరః। అపరాంశ్చాపరేఽమృద్రన్వారణాః పతితాన్నరాన్॥ 7-32-15 (46144) విషాణైశ్చావనిం గత్వా వ్యభిందన్రథినో బహూన్। నరాంత్రైః కేచిదపరే విషాణాలగ్నసంశ్రయైః॥ 7-32-16 (46145) బభ్రముః సమరే నాగా మృద్రంతః శతశో నరాన్। కార్ష్ణాయసతనుత్రాణాన్నరాశ్వరథకుంజరాన్॥ 7-32-17 (46146) పతితాన్పోథయాంచక్రుర్ద్విపాః స్థూలనలానివ। గృధ్రపత్రాధివాసాంసి శయనాని నారధిపాః॥ 7-32-18 (46147) హీమంతః కాలసంపర్కాత్సుదుఃస్వాన్యనుశేరతే। హంతి స్మాత్ర పితా పుత్రం రథేనాభ్యేత్య సంయుగే॥ 7-32-19 (46148) పుత్రశ్చ పితరం మోహాన్నిర్మర్యాదమవర్తత। రథో భగ్నో ధ్వజశ్ఛిన్నశ్ఛత్రముర్వ్యోం నిపాతితం॥ 7-32-20 (46149) యుగార్ధం చ్ఛిన్నమాదాయ ప్రదుద్రావ తథా హయః। సాసిర్బాహుర్నిపతితః శిరశ్ఛిన్నం సకుండలం॥ 7-32-21 (46150) గజేనాక్షిప్య బలినా రథః సంచూర్ణితః క్షితౌ। రథినా తాడితో నాగో నారాచేనాపతత్క్షితౌ॥ 7-32-22 (46151) సారోహశ్చాపతద్వాజీ గేజేనాభ్యాహతో భృశం। నిర్మర్యాదం మహద్యుద్ధమవర్తత సుదారుణం॥ 7-32-23 (46152) హా తాత హా పుత్ర సఖే క్వాసి తిష్ఠ క్వ ధావసి। ప్రహరాహర జహ్మేనం స్మితశ్వేడితగర్జితైః। ఇత్యేవముచ్చైరత్యర్థం శ్రూయంతే వివిధా గిరః॥ 7-32-24 (46153) నరస్యాశ్వస్య నాగ్స్య సమసంజత శోణితం। ఉపాశాంయద్రజో భౌమం భీరూన్కశ్మలమావిశత్॥ 7-32-25 (46154) చక్రేణ చక్రమాసాద్య వీరో వీరస్య సంయుగే। అతీతేషుపథే కాలే జహార గదయా సిరః॥ 7-32-26 (46155) అసీత్కేశపరామర్శో ముష్టియుద్ధం చ దారుణం। నఖైర్దంతైశ్చ సూరాణామద్వీపే ద్వీపమిచ్ఛతాం॥ 7-32-27 (46156) తత్రాచ్ఛిద్యత శూరస్య సఖంగో బాహురుద్యతః। సధునశ్చాపరస్యాపి సశరః సాంకుశస్తథా॥ 7-32-28 (46157) ఆక్రోశదన్యమన్యోఽత్ర తథాఽన్యో విముఖోఽద్రవత్। అన్యః ప్రాప్తస్య చాన్యస్య శిరః కాయాదపాహరత్॥ 7-32-29 (46158) సశబ్దమద్రవచ్చాన్యః శబ్దాదన్యోఽత్రసద్భృశం। స్వానన్యోఽథ పరానన్యో జఘాన నిశితైః శరైః॥ 7-32-30 (46159) గిరిశృంగోపమశ్చాత్ర నారాచేన నిపాతితః। మాతంగో న్యపతద్భూమౌ నదీరోధ ఇవోష్ణగే॥ 7-32-31 (46160) తథైవ రథినం నాగః క్షరన్గిరిరివారుజన్। అభ్యతిష్ఠత్పదా భూమౌ సహాశ్వం సహసారథిం॥ 7-32-32 (46161) శూరాన్ప్రహరతో దృష్ట్వా కృతాశ్స్త్రాన్రుధిరోక్షితాన్। బహూనప్యావిశన్మోహో భీరూన్హృదయదుర్బలాన్॥ 7-32-33 (46162) సర్వమావిగ్నమభవన్న ప్రాజ్ఞాయత కించన। సైన్యేన రజసా ధ్వస్తం నిర్మర్యాదమవర్తత॥ 7-32-34 (46163) తతః సేనాపతిః శీఘ్రమయం క్రాల ఇతి బ్రువన్। నిత్యాభిత్వరితానేవ త్వరయామాస పాండవాన్॥ 7-32-35 (46164) కుర్వంతః శాసనం తస్య పాండవా బాహుశాలినః। సరో హంసా ఇవాపేతుర్ఘ్నంతో ద్రోణరథం ప్రతి॥ 7-32-36 (46165) గృహ్ణీతాద్రవతాన్యోన్యం విభీతా వినికృంతత। ఇత్యాసీత్తుములః శబ్దో దుర్ధర్షస్య రథం ప్రతి॥ 7-32-37 (46166) తతో ద్రోణః కృపః కర్ణో ద్రౌణీ రాజా జయద్రథః। విందానువిందావావంత్యౌ శల్యశ్చైతాన్న్యవారయన్॥ 7-32-38 (46167) తే త్వార్యధర్మసంరబ్ధా దుర్నివారా దురాసదాః। శరార్తా న జహుర్ద్రోణం పాంచాలాః పాండవై సహ॥ 7-32-39 (46168) తతో ద్రోణోఽతిసంక్రుద్ధో విసృజఞ్శతశః శరాన్। చేదిపాంచాలపాండూనామకరోత్కదనం మహత్॥ 7-32-40 (46169) తస్య జ్యాతలనిర్ఘోషః శుశ్రువే దిక్షం మారిష। వజ్రసంహ్రాదసంకాశస్త్రాసయన్మానవాన్బహూన్॥ 7-32-41 (46170) ఏతస్మిన్నంతరే జిష్ణుర్జిత్వా సంశప్తకాన్బహూన్। అభ్యయాత్తత్ర యత్రాసౌ ద్రోణః పాండూన్ప్రమర్దతి॥ 7-32-42 (46171) తాఞ్శరౌఘాన్మహావర్తాఞ్శోణితోదాన్మహాహదాన్। తీర్ణః సంశప్తకాన్హత్వా ప్రత్యదృశ్యత ఫల్గునః॥ 7-32-43 (46172) తస్య కీర్తిమతో లక్ష్మ సూర్యప్రతిమతేజసః। దీప్యమానమపశ్యామ తేజసా వానరధ్వజం॥ 7-32-44 (46173) సంశప్తకసముద్రం తముచ్ఛోష్యాస్త్రగభస్తిభిః। స పాండవయుగాంతార్కః కురూనప్యభ్యతీతపత్॥ 7-32-45 (46174) ప్రదదాహ కురూన్సర్వానర్జునః శస్త్రతేజసా। యుగాంతే సర్వభూతాని ధూమకేతురివోత్థితః॥ 7-32-46 (46175) తేన బాణసహస్రౌధైర్గజాశ్వరథయోధినః। తాడ్యమానాః క్షితిం జగ్ముర్ముక్తకేశాఃశరార్దితాః॥ 7-32-47 (46176) కేచిదార్తస్వనం చక్రుర్వినేశురపరే పునః। పార్థబాణహతాః కేచిన్నిపేతుర్విగతాసవః॥ 7-32-48 (46177) తేషాముత్పతితాన్కాంశ్చిత్పతితాంశ్చ పరాఙ్ముఖాన్। న జఘానార్జునో యోధాన్యోధవ్రతమనుస్మరన్॥ 7-32-49 (46178) తే వికీర్ణరథాశ్చిత్రాః ప్రాయశశ్చ పరాఙ్ముఖః। కురవః కర్ణకర్ణేతి హాహేతి చ విచుక్రుశుః॥ 7-32-50 (46179) తమాధిరథిరాక్రందం విజ్ఞాయ శరణైషిణాం। మా భైష్టేతి ప్రతిశ్రుత్య యయావభిముఖోఽర్జునం॥ 7-32-51 (46180) స భారతరథశ్రేష్ఠః సర్వభారతహర్షణః। ప్రాదుశ్చక్రే తదాగ్నేయమస్త్రమస్త్రవిదాం వారః॥ 7-32-52 (46181) తస్య దీప్తశరౌఘస్య దీప్తచాపధరస్య చ। `వారుణేన తదస్త్రేణ విధూయాథ ధనంజయః'। శరౌఘాఞ్శరజాలేన విదుధావ ధనంజయః॥ 7-32-53 (46182) తథైవాధిరథిస్తస్య బాణాజ్జ్వలితతేజసః। అస్త్రమస్త్రేణ సంవార్య ప్రాణదద్విసృజఞ్శరాన్॥ 7-32-54 (46183) ధృష్టద్యుంనశ్చ భీమశ్చ సాత్యకిశ్చ మహారథః। వివ్యధుః కర్ణమాసాద్య త్రిభిస్త్రిభిరజిహ్మగైః॥ 7-32-55 (46184) అర్జునాస్త్రం తు రాధేయః సంవార్య శరవృష్టిభిః। తేషాం త్రయాణాం చాపాని చిచ్ఛేద విశిఖైస్త్రిభిః॥ 7-32-56 (46185) తే నికృత్తాయుఘాః శూరా నిర్విషా భుజగా ఇవ। రథశక్తీః సముత్క్షిప్య భృశం సింహా ఇవానదన్॥ 7-32-57 (46186) తా భుజాగ్రైర్మహావేగా నిసృష్టా భుజగోపమాః। దీప్యమానా మహాశక్త్యో జగ్మురాధిరథిం ప్రతి॥ 7-32-58 (46187) తా నికృత్య శరవ్రాతైస్త్రిభిస్త్రిభిరజిహ్మగైః। ననాద బలవాన్కర్ణః పార్థాయ విసృజఞ్శరాన్॥ 7-32-59 (46188) అర్జునశ్చాపి రాధేయం విద్ధ్వా సప్తభిరాశుగైః। కర్ణాదవరజం బాణైర్జఘాన నిశితైః శరైః॥ 7-32-60 (46189) తతః శత్రుంజయం హత్వా పార్థః షఙ్భిరజిహ్మగైః। జహార సద్యో భల్లేన విపాటస్య శిరో రథాత్॥ 7-32-61 (46190) పశ్యతాం ధార్తరాష్ట్రాణామేకేనైవ కిరీటినా। ప్రముఖే సూతపుత్రస్య సోదర్యా నిహతాస్త్రయః॥ 7-32-62 (46191) తతో భీమః సముత్పత్య స్వరథాద్వైనతేయవత్। వరాసినా కర్ణపక్షాంజధాన దశ పంచ చ॥ 7-32-63 (46192) పునస్తు రథమాస్థాయ ధనురాదాయ చాపరం। వివ్యాధ దశభిః కర్ణం సూతమశ్వాంశ్చ పంచభిః॥ 7-32-64 (46193) ధృష్టద్యుంనోఽప్యసివరం చర్మ చాదాయ భాస్వరం। జఘాన చంద్రవర్మాణం బృహత్క్షత్రం చ నైషధం॥ 7-32-65 (46194) తతః స్వరథమాస్థాయ పాంచాల్యోఽన్యచ్చ కార్ముకం। ఆదాయ కర్ణం వివ్యాధ త్రిసప్తత్యా నదన్రణే॥ 7-32-66 (46195) శైనేయోఽప్యన్యదాదాయ ధనురిందుసమద్యుతిః। సూతపుత్రం చతుఃషష్ట్యా విద్ధ్వా సింహ ఇవానదత్॥ 7-32-67 (46196) భల్లాభ్యాం సాధు ముక్తాభ్యాం ఛిత్త్వా కర్ణస్య కార్ముకం। పునః కర్ణం త్రిభిర్బాణైర్బాహ్వోరురసి చార్పయత్॥ 7-32-68 (46197) తతో దుర్యోధనో ద్రోణో రాజా చైవ జయద్రథః। నిమ·జ్జమానం రాధేయముజ్జహ్రుః సాత్యకార్ణవాత్॥ 7-32-69 (46198) పత్త్యశ్వరథమాతంగాస్త్వదీయాః శతశోఽపరే। కర్ణమేవాభ్యధావంత త్రాస్యమానాః ప్రహారిణః॥ 7-32-70 (46199) ధృష్టద్యుంనశ్చ భీమశ్చ సౌభద్రోఽర్జున ఏవ చ। నకులః సహదేవశ్చ సాత్యకిం జుగుపూ రణే॥ 7-32-71 (46200) ఏవమేష మహారౌద్రః క్షయార్థం సర్వధన్వినాం। తావకానాం పరేషాం చ త్యక్త్వా ప్రాణానభూద్రణః॥ పదాతిరథనాగాశ్వా గజాశ్వరథపత్తిభిః। రథినో నాగపత్త్యశ్వైరథ పత్తీరథ ద్విపైః॥ 7-32-72 (46201) అశ్వైరశ్వా గజైర్నాగా రథినో రథిభిః సహ। సంయుక్తాః సమదృశ్యంత పత్తయశ్చాపి పత్తిభిః॥ ఏవం సుకలిలం యుద్ధమాసీత్క్రవ్యాదహర్షణం। మహద్భిస్తైరభీతానాం యమరాష్ట్రవివర్ధనం॥ 7-32-74 (46202) తతో హతా నరరథవాజికుంజరై రనేకశో ద్విపరథపత్తివాజినః। గజైర్గజా రథిభిరుదాయుధా రథా। హయైర్హయాః పత్తిగణైశ్చ పత్తయః॥ 7-32-76 (46203) రథైర్ద్విపా ద్విరదవరైర్మహాహయా హయైర్నరా వరరథిభిశ్చ వాజినః। నిరస్తజిహ్వాదశనేక్షణాః క్షితౌ క్షయం గతాః ప్రమథితవర్మభూషణాః॥ 7-32-77 (46204) తథా పరైర్బహుకరణైర్వరాయుధై- ర్హతా గతాః ప్రతిభయదర్శనాః క్షితిం। విపోథితా హయగజపాదతాడితా భృశాకులా రథముఖనేమిభిః క్షతాః॥ 7-32-78 (46205) ప్రమోదనే శ్వాపదపక్షిరక్షసాం జనక్షయే వర్తతి తత్ర దారుణే। మహాబలాస్తే కుపితాః పరస్పరం నిషూదయంతః ప్రవిచేరురోజసా॥ 7-32-79 (46206) తతో బలే భృశలులితే పరస్పరం నిరీక్షమాణే రుధిరౌఘసంప్లుతే। దివాకరేఽస్తంగిరిమాస్థితే శనై రుభే ప్రయాతే శిబిరాయ భారత॥ ॥ 7-32-80 (46207) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి సంశప్తకవధపర్వణి ద్వాదశదివసయుద్ధావహారే ద్వాత్రింశోఽధ్యాయః॥ 32 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-32-6 మృత్యుసాధారణీకృతే మరణతుల్యావస్థాం గమితే॥ 5-32-12 కటుకస్య పరుషస్యోదయో యత్ర॥ 5-32-16 అవినం గత్వా అభిత్య। విషాణాలగ్నసంశ్రయైః దంతలగ్నైకదేశైః॥ 5-32-18 గృధ్రపక్షాధివాసాంసి గృధ్రపక్షాస్తరణాని॥ 5-32-25 సమసజ్జత ఘనతామగమత్॥ 5-32-26 అతీతః ఇషుపథః శరావకాశో యత్ర॥ 5-32-27 ద్వీపమాశ్రయం॥ 5-32-29 ఆక్రోశత్ ఆహూతవాన్॥ 5-32-32 క్షరన్మదమితి శేషః। రథినం తథైవ సహసారథిం అర్థాద్రథం చ పదా ఆరుజన్ భూమౌ అభ్యతిష్ఠదిత్యన్వయః॥ 5-32-37 విభీతా అభీతాః। దుర్ధర్షస్య ద్రోణస్య॥ 5-32-39 ఆర్యధర్మేణ సంరబ్ధాః సోద్యమాః॥ 5-32-53 విదుధావ ఖండితవాన్॥ 5-32-61 విఘాతస్య శిర ఇతి క.పాఠః॥ 5-32-72 ప్రాణాంస్త్యక్త్వా యుధ్యతామితి శేషః॥ 5-32-75 అభీతానామభిముఖాగతానాం భయహీనానాం వా॥ 5-32-78 బహుకరణైరనేకప్రక్రియైః। రథముఖానాం రథముఖ్యానాం నేమిభిశ్చక్రాంతైః॥ 5-32-32 ద్వాత్రింశోఽధ్యాయః॥

7-33-0 (46208) సంజయ ఉవాచ। 7-33-0x (4332) పూర్వమస్మాసు భగ్నేషు ఫల్గుగేనామితౌజసా। ద్రోణే చ మోఘసంకల్పే రక్షితే చ యుధిష్ఠిరే॥ 7-33-1 (46209) సర్వే విధ్వస్తకవచాస్తావకా యుధి నిర్జితాః। రజస్వలా భృశోద్విగ్నా వీక్షమాణా దిశో దశ॥ 7-33-2 (46210) అవహారం తతః కృత్వా భారద్వాజస్య సంమతే। లబ్ధలక్షైః శరైర్భిన్నా భృశావహసితా రణే॥ 7-33-3 (46211) శ్లాఘమానేషు భూతేషు ఫల్గునస్యామితాన్గుణాన్। కేశవస్య చ సౌహార్దే కీర్త్యమానేఽర్జునం ప్రతి॥ 7-33-4 (46212) అభిశస్తా ఇవాభూవంధ్యానమూకత్వమాస్థితాః। తతః ప్రభాతసమయే ద్రోణం ద్రుయోధనోఽబ్రవీత్॥ 7-33-5 (46213) ప్రణయాదభిమానాచ్చ ద్విషద్వృద్ధ్యా చ దుర్మనాః। శృణ్వతాం సర్వయోధానాం సంరబ్ధో వాక్యకోవిదః॥ 7-33-6 (46214) నూనం వయం వధ్యపక్షే భవతో ద్విజసత్తమ। తథాహి నాగ్రహీః ప్రాప్తం సమీపేఽద్య యుధిష్ఠిరం॥ 7-33-7 (46215) ఇచ్ఛతస్తే న ముచ్యేత చక్షుఃప్రాప్తో రణే రిపుః। జిఘృక్షతో రక్ష్యమాణః సామరైరపి పాండవైః॥ 7-33-8 (46216) వరం దత్త్వా మమ ప్రీతః పశ్చాద్వికృతవానసి। ఆశాభంగం న కుర్వంతి భక్తస్యార్యాః కథంచన॥ 7-33-9 (46217) సంజయ ఉవాచ। 7-33-10x (4333) తతోఽప్రీతస్తథోక్తః సన్భారద్వాజోఽబ్రవీన్నృపం। నార్హసే మాం తథా జ్ఞాతుం ఘటమానం తవ ప్రియే॥ 7-33-10 (46218) ససురాసురగంధర్వాః సయక్షోరగరాక్షసాః। నాలం లోకా రణే జేతుం పాల్యమానం కిరీటినా॥ 7-33-11 (46219) విశ్వసృగ్యత్ర గోవిందః పృతనానీస్తథాఽర్జునః। తత్ర కస్య బలం క్రామేదన్యత్ర త్ర్యంబకాత్ప్రభోః॥ 7-33-12 (46220) సత్యం తాత బ్రవీంయద్య నైతజ్జాత్వన్యథా భవేత్। అద్యైకం ప్రవరం కంచిత్పాతయిష్యే మహారథం॥ 7-33-13 (46221) చక్రబ్యూహం విధాస్యామి యోఽభేద్యస్త్రిదశైరపి। యోగేన కేనచిద్రాజన్నర్జునస్త్వపనీయతాం॥ 7-33-14 (46222) న హ్యజ్ఞాతమసాధ్యం వా తస్య సంఖ్యేఽస్తి కించన। తేన హ్యుపాత్తం సకలం సర్వజ్ఞానమితస్తతః॥ 7-33-15 (46223) ద్రోణేన వ్యాహృతే త్వేవం సంశప్తకగణాః పునః। ఆహ్వయన్నర్జునం సంఖ్యే దక్షిణామభితో దిశం॥ 7-33-16 (46224) తతోఽర్జునస్యాథ పరైః సార్ధం సమభవద్రణః। తాదృశో యాదృశో నాన్యః శ్రుతో దృష్టోపి వా క్వచిత్। 7-33-17 (46225) తత్ర ద్రోణేన విహితో వ్యూహో రాజన్వ్యరోచత। చరన్మధ్యందినే సూర్యః ప్రతపన్నివ దుర్దృశః॥ 7-33-18 (46226) తం చాభిమన్యుర్వచనాత్పితుర్జ్యేష్ఠస్య భారత। బిభేద దుర్భిదం సంఖ్యే చక్రవ్యూహమనేకధా॥ 7-33-19 (46227) స కృత్వా దుష్కరం కర్మ హత్వా వీరాన్సహస్రశః। రాజపుత్రశతం హత్వా కౌసల్యం చ బృహద్బలం॥ 7-33-20 (46228) మహారథం శల్యపుత్రం పౌత్రం తే లక్ష్మణం తథా। షట్సు వీరేషు సంసక్తో దౌఃశాసనివశం గతః। సౌభద్రః పృథివీపాల జహౌ ప్రాణాన్పరంతప॥ 7-33-21 (46229) వయం పరమసంహృష్టాః పాండవాః శోకకర్శితాః। సౌభద్రే నిహతే రాజన్నవహారమకుర్మహి॥ 7-33-22 (46230) `జనమేజయ ఉవాచ। 7-33-23x (4334) సమరోద్యుక్తకర్మాణః కర్మభిర్వ్యంజితశ్రమాః। సకృష్ణాః పాండవాః పంచ దేవైరపి దురాసదాః॥ 7-33-23 (46231) శశ్వత్కర్మాన్వయైర్బుద్ధ్యా ప్రకృత్యా యశసా శ్రియా। న భూతో భవితా వాపి కృష్ణస్య సదృశః పుమాన్॥ 7-33-24 (46232) సత్యధర్మతపోదానైర్ద్విజపూజాదిభిర్గుణైః। సదేహస్త్రిదివం ప్రాప్తో రాజా కిల యుధిష్ఠిరః॥ 7-33-25 (46233) యుగాంతే చాంతకశ్చైవ జామదగ్న్యశ్చ కీర్తిమాన్। రణస్థో భీమసేనశ్చ కథ్యంతే సదృశాస్త్రయః॥ 7-33-26 (46234) ప్రతిజ్ఞాకర్మదక్షస్య రణే గాండీవధన్వనః। ఉపమాం నాధిగచ్ఛామి పార్థస్య సదృశీం క్షితౌ॥ 7-33-27 (46235) గురువాత్సల్యమత్యంతం నైభృత్యం వినయో దమః। నకులే త్వాభిరూప్యం చ శౌర్యం చ నియతాని షట్॥ 7-33-28 (46236) శ్రుతమాధుర్యగాంభీర్యసత్త్వరూపపరాక్రమైః। సదృశో దేవయోర్వీరః సహదేవః కిలాశ్వినోః॥ 7-33-29 (46237) యే చ కృష్ణే గుణాః స్ఫీతాః పాండవేషు చ యే గుణాః। అభిమన్యౌ కిలైకస్థా దృశ్యంతే తే గుణాః శుభాః॥ 7-33-30 (46238) యుధిష్ఠిరస్య శౌర్యేణ కృష్ణస్య చరితేన చ। కర్మణా భీమసేనస్య సదృశం భీమకర్మణః॥ 7-33-31 (46239) ధనంజయస్య రూపేణ విక్రమేణ శుభేన చ। వినయే సహదేవస్య సదృశం నకులస్య చ॥ 7-33-32 (46240) అభిమన్యుం ద్విజశ్రేష్ఠ సౌభద్రమపరాజితం। శ్రోతుమిచ్ఛామి కార్త్స్న్యేన కథమాయోధనే హతః॥ 7-33-33 (46241) వైశంపాయన ఉవాచ। 7-33-34x (4335) అభిమన్యుం హతం శ్రుత్వా ధృతరాష్ట్రో జనాధిపః। విస్తరేణ మహారాజ పర్యపృచ్ఛత్స సంజయం'॥ 7-33-34 (46242) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-33-35x (4336) పుత్రం పురుషసింహస్య సంజయాప్రాప్తయౌవనం। రణే వినిహతం శ్రుత్వా భృశం మే దీర్యతే మనః॥ 7-33-35 (46243) దారుణః క్షత్రధర్మోఽయం విహితో ధర్మకర్తృభిః। యత్ర రాజ్యేప్సవః శూరా బాలే శస్త్రమపాతయన్॥ 7-33-36 (46244) బాలమత్యంతసుఖినం విచరంతమభీతవత్। కృతాస్త్రా బహవో జఘ్నుర్బ్రూహి గావల్గణే కథం॥ 7-33-37 (46245) బిబిత్సతా రథానీకం సౌభద్రేణామితౌజసా। విక్రీడితం యథా సంఖ్యే తన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ 7-33-38 (46246) సంజయ ఉవాచ। 7-33-39x (4337) యన్మాం పృచ్ఛసి రాజేంద్ర సౌభద్రస్య నిపాతనం। తత్తే కార్త్స్న్యేన వక్ష్యామి శృణు రాజన్సమాహితః॥ 7-33-39 (46247) విక్రీడితం కుమారేణ యథానీకం బిభిత్సతా। ఆరుగ్ణాశ్చ యథా వీరా దుఃసాధ్యాశ్చాపి విప్లువే॥ 7-33-40 (46248) దావాగ్న్యభిపరీతానాం భూరిగుల్మతృణద్రుమే। వనౌకసామివారణ్యే త్వదీయానామభూద్భయం॥ ॥ 7-33-41 (46249) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయస్త్రింశోఽధ్యాయః॥ 33 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-33-2 రజస్వలా ధూలివ్యాప్తాః॥ 5-33-9 వికృతవానన్యథా కృతవాన్॥ 5-33-15 కలాభిః సహితం సకలం। ఇతోఽస్మత్తః। తతోఽన్యతః॥ 5-33-21 షట్సు ద్రోణద్రౌణికృపకర్ణభోజశల్యేషు॥ 5-33-28 నైభృత్యం కృతకర్తవ్యాప్రకాశనం॥ 5-33-36 ధర్మకర్తృభిర్మన్వాదిభిః॥ 5-33-33 త్రయస్త్రింశోఽధ్యాయః॥

7-34-0 (46250) సంజయ ఉవాచ। 7-34-0x (4338) స్థిరో భవ మహారాజ శోకం ధారయ దుర్ధరం। మహాంతం బంధునాశం తే కథయిష్యామి తచ్ఛృశు॥ 7-34-1 (46251) పద్మవ్యూహో మహారాజ ఆచార్యేణాభికల్పితః। తత్ర పద్మోపమాః సర్వే రాజానో వినివేశితాః॥ 7-34-2 (46252) కుమారా రాజలోకస్య నిక్షిప్తాః కేసరోపామాః। కర్ణికాస్థో మహారాజ తస్య దుర్యోధనోఽభవత్॥ 7-34-3 (46253) కృతాభిసమయాః సర్వే సువర్ణవికృతధ్వజాః। రక్తాంబరధరాః సర్వే సర్వే రక్తవిభూషణాః॥ 7-34-4 (46254) సర్వే రక్తపతాకాశ్చ సర్వే వై హేమమాలినః। చందనాగురుదిగ్ధాంగాః స్రగ్విణః సూక్ష్మవాససః॥ 7-34-5 (46255) సహితాః పర్యధావంత కార్ష్ణి ప్రతియుయుత్సవః। తేషాం దశసహస్రాణి బభూవుర్దృఢధన్వినాం॥ 7-34-6 (46256) పౌత్రం తవ పురస్కృత్య లక్ష్మణం ప్రియదర్శనం। అన్యోన్యసమదుఃఖాస్తే అన్యోన్యసమసాహసాః॥ 7-34-7 (46257) అన్యోన్యం స్పర్ధమానాశ్చ అన్యోన్యస్య హితే రతాః। దుర్యోధనస్తు రాజేంద్ర సైన్యమధ్యే వ్యవస్థితః॥ 7-34-8 (46258) కర్ణదుఃశాసనకృపైర్వృతో రాజా మహారథైః। దేవరాజోపమః శ్రీమాఞ్శ్వేతచ్ఛత్రాభిసంవృతః॥ 7-34-9 (46259) చామరవ్యజనాక్షేపైరుదయన్నివ భాస్కరః। ప్రముఖే తస్య సైన్యస్య ద్రోణోఽవస్థిత నాయకః॥ 7-34-10 (46260) సింధురాజస్తథాఽతిష్ఠచ్ఛ్రీమాన్మేరురివాచలః। సింధురాజస్య పార్శ్వస్థా అశ్వత్థామపురోగమాః॥ 7-34-11 (46261) సుతాస్తవ మహారాజ త్రింశత్త్రిదశసన్నిభాః। గాంధారరాజః కితవః శల్యో భూరిశ్రవాస్తథా॥ 7-34-12 (46262) పార్శ్వతః సింధురాజస్య వ్యరాజంత మహారథాః। తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తుములం లోమహర్షణం। తావకానాం పరేషాం చ మృత్యుం కృత్వా నివర్తనం॥ ॥ 7-34-13 (46263) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే చతుస్త్రింశోఽధ్యాయః॥ 34 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-34-2 చక్రవ్యూహ ఇతి ఝ.పాఠః॥ 5-34-10 ప్రముఖేఽగ్రే। సైన్యస్య నాయకో ద్రోణః। అవస్థితేతిచ్ఛందోనురోధాద్విసర్గలోపః॥ 5-34-34 చతుస్త్రింశోఽధ్యాయః॥

7-35-0 (46264) సంజయ ఉవాచ। 7-35-0x (4339) తదనీకమనాధృష్టం భారద్వాజేన రక్షితం। పార్థాః సమభ్యవర్తంత భీమసేనపురోగమాః॥ 7-35-1 (46265) సాత్యకిశ్చేకితానశ్చ ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః। కుంతిభోజశ్చ విక్రాంతో ద్రుపదశ్చ మహారథః॥ 7-35-2 (46266) ఆర్జునిః క్షత్రధర్మా చ బృహత్క్షత్రశ్చ వీర్యవాన్। చేదిపో ధృష్టకేతుశ్చ మాద్రీపుత్రౌ ఘటోత్కచః॥ 7-35-3 (46267) యుధామన్యుశ్చ విక్రాంతః శిఖండీ చాపరాజితః। ఉతక్తమౌజాశ్చ దుర్ధర్షో విరాటశ్చ మహారథః॥ 7-35-4 (46268) ద్రౌపదేయాశ్చ సంరబ్ధాః శైశుపాలిశ్చ వీర్యవాన్। కేకయాశ్చ మహావీర్యాః సృంజయాశ్చ సహస్రశః॥ 7-35-5 (46269) ఏతే చాన్యే చ సగణాః కృతాస్త్రా యుద్ధదుర్మదాః। సమభ్యధావన్సహసా భారద్వాజం యుయుత్సవః॥ 7-35-6 (46270) సమీపే వర్తమానాంస్తాన్భారద్వాజోఽతివీర్యవాన్। అసంభ్రాంతః శరౌఘేణ మహతా సమవారయత్॥ 7-35-7 (46271) మహౌఘః సలిలస్యేవ గిరిమాసాద్య దుర్భిదం। ద్రోణం తే నాభ్యవర్తంత వేలామివ జలాశయాః॥ 7-35-8 (46272) పీడ్యమానాః శరై రాజంద్రోణచాపవినిఃసృతైః। న శేకుః ప్రముఖే స్థాతుం భారద్వాజస్య పాండవాః॥ 7-35-9 (46273) తదద్భుతమపశ్యామ ద్రోణస్య భుజయోర్బలం। యదేనం నాభ్యవర్తంత పాంచాలాః సృంజయైః సహ॥ 7-35-10 (46274) తమాయాంతమభిక్రుద్ధం ద్రోణం దృష్ట్వా యుధిష్ఠిరః। బహుధా చింతయామాస ద్రోణస్య ప్రతివారణం॥ 7-35-11 (46275) అశక్యం తు తమన్యేన ద్రోణం మత్త్వా యుధిష్ఠిరః। అవిషహ్యం గుర భారం సౌభద్రే సమవాసృజత్॥ 7-35-12 (46276) వాసుదేవాదనవరం ఫల్గునాచ్చామితౌజసం। అబ్రవీత్పరవీరఘ్నమభిమన్యుమిదం వచః॥ 7-35-13 (46277) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-35-14x (4340) ఏత్య నో నార్జునో గర్హేద్యథా తాత తథా కురు। ద్రోణానీకస్య న వయం విద్మో భేదం కథంచన॥ 7-35-14 (46278) త్వం వాఽర్జునో వా కృష్ణో వా భింద్యాత్ప్రద్యుంన ఏవ వా। ద్రోణానీకం మహాబాహో పంచమో నోపపద్యతే॥ 7-35-15 (46279) అభిమన్యో వరం తాత యాచే త్వాం దాతుమర్హసి। పితౄణాం మాతులానాం చ సైన్యానాం చైవ సర్వశః॥ 7-35-16 (46280) ధనంజయో హి నస్తాత గర్హయేదేత్య సంయుగాత్। క్షిప్రమస్త్రం సమాదాయ ద్రోణానీకం విశాతయ॥ 7-35-17 (46281) అభిమన్యురువాచ। 7-35-18x (4341) ద్రోణస్య దృఢమత్యుగ్రమనీకప్రవరం యుధి। పితౄణాం జయమాకాంక్షన్నవగాహేఽవిలంబితం॥ 7-35-18 (46282) ఉపదిష్టో హి మే పిత్రా యోగోఽనీకవిశాతనే। నోత్సహే హి వినిర్గంతుమహం కస్యాంచిదాపది॥ 7-35-19 (46283) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-35-20x (4342) భింధ్యనీకం యుధాంశ్చేష్ఠ ద్వారం సంజనయస్వ నః। వయం త్వాఽనుగమిష్యామో యేన త్వం తాత యాస్యసి॥ 7-35-20 (46284) ధనంజయసమం యుద్ధే త్వాం వయం తాత సంయుతే। ప్రణిధాయానుయాస్యామో రక్షంతః సర్వతోముఖాః॥ 7-35-21 (46285) భీమ ఉవాచ। 7-35-22x (4343) అహం త్వాఽనుగమిష్యామి ధృష్టద్యుంనోఽథ సాత్యకిః। పాంచలాః కేకయా మాత్స్యాస్తథా సర్వే ప్రభద్రకాః॥ 7-35-22 (46286) సకృద్భిన్నం త్వయా వ్యూహం తత్ర తత్ర పునః పునః। వయం ప్రధ్వంసయిష్యామో నిఘ్నామానా వరాన్వరాన్॥ 7-35-23 (46287) అభిమన్యురువాచ। 7-35-24x (4344) అహమేతత్ప్రవేక్ష్యామి ద్రోణానీకం దురాసదం। పతంగ ఇవ సంక్రుద్ధో జ్వలితం జాతవేదసం॥ 7-35-24 (46288) తత్కర్మాద్య కరిష్యామి హితం యద్వంశయోర్ద్వయోః। మాతులస్య చ యత్ప్రీతిం కరిష్యతి పితుశ్చ మే॥ 7-35-25 (46289) శిశునైకేన సంగ్రమే కాల్యమానాని సంఘశః। ద్రక్ష్యంతి సర్వభూతాని ద్విషత్సైన్యాని వై మయా॥ 7-35-26 (46290) నాహం పార్థేన జాతః స్యాం న చ జాతః సుభద్రయా। యది మే సంయుగే కశ్చిజ్జీవితో నాద్య ముచ్యతే॥ 7-35-27 (46291) యది చైకరథేనాహం సమగ్రం క్షత్రమండలం। న కరోంయష్టధా యుద్ధే న భవాంయర్జునాత్మజః॥ 7-35-28 (46292) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-35-29x (4345) ఏవం తే భాషమాణస్య బలం సౌభద్ర వర్ధతాం। యత్సముత్సహసే భేత్తుం ద్రోణానీకం దురాసదం॥ 7-35-29 (46293) రక్షితం పురుషవ్యాఘ్రైర్మహేష్వాసైర్మహాబలై। సాధ్యరుద్రమరుత్తుల్యైర్వస్వగ్న్యాదిత్యవిక్రమైః॥ 7-35-30 (46294) సంజయ ఉవాచ। 7-35-31x (4346) తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా స యంతారమచోదయత్॥ 7-35-31 (46295) సుమిత్రాశ్వాన్రణే క్షిప్రం ద్రోణానీకాయ చోదయ॥ ॥ 7-35-32 (46296) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోధశదివసయుద్ధే పంచత్రింశోఽధ్యాయః॥ 35 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-35-16 మాతులానాం సాత్యకిప్రభృతీనాం॥ 5-35-19 యోగ ఉపాయో యుక్తిర్వా ॥ 5-35-21 ప్రణిధాయ ప్రవిశ్య॥ 5-35-35 పంచత్రింశోఃఽధ్యాయః॥

7-36-0 (46297) సంజయ ఉవాచ। 7-36-0x (4347) సౌభద్రస్తద్వచః శ్రుత్వా ధర్మరాజస్య ధీమతః। అచోదయత యంతారం ద్రోణానీకాయ భారత॥ 7-36-1 (46298) తేన సంచోద్యమానస్తు యాహియాహీతి సారథిః। ప్రత్యువాచ తతో రాజన్నభిమన్యుమిదం వచః॥ 7-36-2 (46299) అతిభారోఽయమాయుష్మన్నాహితస్త్వయి పాండవైః। సంప్రధార్య క్షణం బుద్ధ్యా తతస్త్వం యోద్ధుమర్హసి॥ 7-36-3 (46300) ఆచార్యో హి కృతీ ద్రోణః పరమాస్త్రే కృతశ్రమః। త్వం తు బాలః స బలవాన్సంగ్రామాణామకోవిదః॥ 7-36-4 (46301) తతోఽభిమన్యుః ప్రహసన్సారథిం వాక్యమబ్రవీత్। సారథే కోన్వయం ద్రోణః సమగ్రం క్షత్రమేవ వా॥ 7-36-5 (46302) `వ్యవసాయో హి మే యోద్ధుం రణోత్సవసముద్యతః'। ఐరావతగతం శక్రం సహామరగణైరహం॥ 7-36-6 (46303) అథవా రుద్రమీశానం సర్వభూతగణార్చితం। యోధయేయం రణముఖే న మే క్షత్రేఽద్య విస్మయః॥ 7-36-7 (46304) `యచ్చైతత్పశ్యసే సూత సయోధాశ్వరథద్విపం'। తన్మమాద్య ద్విషత్సైన్యం కలామర్హతి షోడశీం॥ 7-36-8 (46305) అపి విశ్వజితం విష్ణుం మాతులం ప్రాప్య సూతజ। పితరం చార్జునం యుద్ధే న భీర్మాముపయాస్యతి॥ 7-36-9 (46306) సంజయ ఉవాచ। 7-36-10x (4348) ఏవమప్యుచ్యమానః స సారథిస్తం పునః పునః। వీర తే తేన మా యుద్ధమితి సౌభద్రమబ్రవీత్'॥ 7-36-10 (46307) అభిమన్యుశ్చ తాం వాచం కదర్థీకృత్య సారథేః। యాహీత్యేవాబ్రవీదేనం ద్రోణానీకాయ మాచిరం॥ 7-36-11 (46308) తతః సన్నోదయామాస హయానాశు త్రిహాయనాన్। నాతిహృష్టమనాః సూతో హేమభాండపరిచ్ఛదాన్॥ 7-36-12 (46309) తే ప్రేషితాః సుమిత్రేణ ద్రోణానీకాయ వాజినః। ద్రోణమభ్యద్రవన్రాజన్మహావేగా మహాబలాః॥ 7-36-13 (46310) తముదీక్ష్య తథాయాంతం సర్వే ద్రోణపురోగమాః। అభ్యవర్తంత కౌరవ్యాః పాండవాశ్చ తమన్వయుః॥ 7-36-14 (46311) సకర్ణికారప్రవరోచ్ఛ్రితధ్వజః సువర్ణవర్మాఽఽర్జునిరర్జునాద్వరః। యుయుత్సయా ద్రోణముఖాన్మహారథాన్ సమాసదత్సింహశిశుర్యథా ద్విపాన్॥ 7-36-15 (46312) తే వింశతిపదే యత్తాః సంప్రహారం ప్రచక్రిరే। ఆసీద్గాంగ ఇవావర్తో ముహూర్తముదధావివ॥ 7-36-16 (46313) శూరాణాం యుధ్యమానానాం నిఘ్నతామితరేతరం। సంగ్రామస్తుములో రాజన్ప్రావర్తత సుదారుణః॥ 7-36-17 (46314) ప్రవర్తమానే సంగ్రామే తస్మిన్నతిభయంకరే। ద్రోణస్య మిషతో వ్యూహం భిత్త్వా వ్యచరదార్జునిః॥ 7-36-18 (46315) `తదభేద్యమనాధృష్యం ద్రోణానీకం సుదుర్జయం। భిత్త్వార్జునిరసంభ్రాంతో వివేశాచింత్యవిక్రమః'॥ 7-36-19 (46316) తం ప్రవిష్టం వినిఘ్నంతం శత్రుసంఘాన్మహాబలం। హస్త్యశ్వరథపత్త్యౌఘాః పరివవ్రురుదాయుధాః॥ 7-36-20 (46317) నానావాదిత్రనినదైః క్ష్వేడితోత్క్రుష్టగర్జితైః। హుంకారైః సింహనాదైశ్చ తిష్ఠ తిష్ఠేతి నిఃస్వనైః॥ 7-36-21 (46318) ఘోరైర్హలహలాశబ్దైర్మాగాస్తిష్ఠైహి మామితి। అసావహమమిత్రేతి ప్రవదంతో ముహుర్ముహుః॥ 7-36-22 (46319) బృంహితైః శింజితైర్హాసైః కరనేమిస్వనైరపి। సన్నాదయంతో వసుధామభిదుద్రువురార్జునిం॥ 7-36-23 (46320) తేషామాపతతాం వీరః శీఘ్రయోధీ మహాబలః। క్షిప్రాస్త్రో న్యవధీద్రాజన్మర్మజ్ఞో మర్మభేదిభిః॥ 7-36-24 (46321) తే హన్యమానా వివశా నానాలింగైః శితైః శరైః। అభిపేతుః సుబహుశః శలభా ఇవ పావకం॥ 7-36-25 (46322) తతస్తేషాం శరీరైశ్చ శరీరావయవైశ్చ సః। సంతంస్తార క్షితిం క్షిప్రం కుశైర్వేదిమివాధ్వరే॥ 7-36-26 (46323) బద్ధగోధాంగులిత్రాణాన్సశరాసనసాయకాన్। సాసిచర్మాంకుశాభీషూన్సతోమరపరశ్వథాన్॥ 7-36-27 (46324) సగదాయోగుడప్రాసాన్సర్ష్టితోమరపట్టసాన్। సభిండిపాలపరిఘాన్యశక్తివరకంపనాన్॥ 7-36-28 (46325) సప్రతోదమహాశంఖాన్సకుంతాన్సకచగ్రహాన్। సముద్గరక్షేపణీయాన్సపాశపరిఘోపలాన్॥ 7-36-29 (46326) సకేయూరాంగదాన్బాహూన్హృద్యగంధానులేపనాన్। స·ంచిచ్ఛేదార్జునిర్వృత్తాంస్త్వదీయానాం సహస్రశః॥ 7-36-30 (46327) తైః స్ఫురద్భిర్మహారాజ శుశుభే భూః సులోహితైః। పంచాస్యైః పన్నగైశ్ఛిన్నైర్గరుడేనేవ మారిష॥ 7-36-31 (46328) సునాసాననకేశాంతైరవ్రణైశ్చారుకుండలైః। సందష్టౌష్ఠపుటైః క్రోధాత్క్షరద్భిః శోణితం బహు॥ 7-36-32 (46329) సచారుముకుటోష్ణీషైర్మణిరత్నవిభూషితైః। వినాలనలినాకారైర్దివాకరశశిప్రభైః॥ 7-36-33 (46330) హితప్రియంవదైః కాలే బహుభిః పుణ్యగంధిభిః। ద్విషచ్ఛిరోభిః పృథివీం స వై తస్తార ఫాల్గునిః॥ 7-36-34 (46331) గంధర్వనగరాకారాన్విధివత్కల్పితాన్రథాన్। వీషాముఖాన్విత్రివేణూన్న్యస్తదండకబంధురాన్॥ 7-36-35 (46332) విజంఘాకూబరాంస్తత్ర వినేమీంశ్ర వ్యరానపి। విచక్రోపస్కరోపస్థాన్భగ్నోపకరణానపి॥ 7-36-36 (46333) `సమాస్థితాన్యోధవరైర్దాంతాశ్వాన్సాధుసారథీన్। విపతాకాధ్వజచ్ఛత్రాన్వితూణీరాయుధానపి॥ 7-36-37 (46334) ప్రపాతితోపస్తరణాన్హతయోధాన్సహస్రశః। శరైర్విశకలీకుర్వందిక్షు సర్వాస్వదృశ్యత॥ 7-36-38 (46335) పునర్ద్విపాంద్విపారోహాన్వైజయంత్యంకుశధ్వజాన్। తూణాన్వర్మాణ్యథో కక్ష్యా గ్రైవేయాంశ్చ సకంబలాన్॥ 7-36-39 (46336) ఘంటాః శుండావిషాణాగ్రాంఛత్రమాలాః పదానుగాన్। శరైర్నిశితధారాగ్రైః శాత్రవాణామశాతయత్॥ 7-36-40 (46337) వనాయుజాన్పార్వతీయాన్కాంభోజానథ బాహ్లికాన్। స్థిరవాలధికర్ణాక్షాంజవనాన్సాధువాహినః॥ 7-36-41 (46338) ఆరూఢాఞ్శిక్షితైర్యోధైః శక్త్యృష్టిప్రాసయోధిభిః। విధ్వస్తచామరముఖాన్విప్రవిద్ధప్రకీర్ణకాన్॥ 7-36-42 (46339) నిరస్తజిహ్వానయనాన్నిష్కీర్ణాంత్రయకృద్ధనాన్। హతారోహాంశ్ఛిన్నఘంటాన్క్రవ్యాదగణమోదకాన్॥ 7-36-43 (46340) నికృత్తచర్మకవచాఞ్శకృన్మూత్రాసృగాప్లుతాన్। నిపాతయన్నశ్వవరాంస్తావకాన్స వ్యరోచత। ఏకో విష్ణురివాచింత్యం కృత్వా కర్మ సుదుష్కరం॥ 7-36-44 (46341) తథా నిర్మాథితం తేన చతురంగబలం మహత్। యథాఽసురబలం ఘోరం త్ర్యంబకేన మహౌజసా॥ 7-36-45 (46342) కృత్వా కర్మ రణేఽసహ్యం పరైరార్జునిరాహవే। అభినచ్చ పదాత్యోఘాంస్త్వదీయానేవ సర్వశః॥ 7-36-46 (46343) ఏవమేకేన తాం సేనాం సౌభద్రేణ సితైః శరైః। భృశం విప్రహతాం దృష్ట్వా స్కందేనేవాసురీం చమూం॥ 7-36-47 (46344) త్వదీయాస్తవ పుత్రాశ్చ వీక్షమాణా దిశో దశ। సంశుష్కాస్యాశ్చలన్నేత్రాః ప్రస్విన్నా రోమహర్షిణః॥ 7-36-48 (46345) పలాయనకృతోత్సాహా నిరుత్సాహా ద్విషజ్జయే। గోత్రనామభిరన్యోన్యం క్రందంతో జీవితైషిణః॥ 7-36-49 (46346) హతాన్పుత్రాన్పితౄన్భ్రాతౄన్బంధూన్సంబంధినస్తథా। ప్రాతిష్ఠంత సముత్సృజ్య త్వరయంతో హయద్విపాన్॥ ॥ 7-36-50 (46347) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే షట్త్రింశోఽధ్యాయః॥ 36 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-36-16 వింశతిరితి వ్యూహపర్యాయః। తదుక్తం। వింశత్యంగతయా వ్యూహో వింశతిర్వ్యపదిశ్యతే ఇతి। వింశతేః పదే రక్షణే। పదం వ్యవసితత్రాణస్థానలక్ష్మాంగ్రివస్తుష్విత్యమరః। తం విశంతం తతో యత్తా ఇతి క। పాఠః। తే విశంతం ముదా యుక్తా ఇతి ఘ.ఙ. పాఠః॥ 5-36-21 క్ష్వేడితం ధ్వనివిశేషః। ఉత్క్రుష్టమాహ్వానం। గార్జితం హన్యంతాం హన్యంతామితి వచః॥ 5-36-29 కచగ్రహోఽంకుశః॥ 5-36-36 ఉపస్థో రథక్రోడః॥ 5-36-43 యకృత్కాలఖండం॥ 5-36-45 వ్యంగం తవ వలం మహత్ ఇతి ఝ.పాఠః॥ 5-36-36 షట్త్రింశోఽధ్యాయః॥

7-37-0 (46348) సంజయ ఉవాచ। 7-37-0x (4349) తాం ప్రభాగ్నాం చమూం దృష్ట్వా సౌభద్రేణామితౌజసా। దుర్యోధనో భృశం క్రుద్ధః స్వయం సౌభద్రమభ్యయాత్॥ 7-37-1 (46349) తతో రాజానమావృత్తం సౌభద్రం ప్రతి సంయుగే। దృష్ట్వా ద్రోణోఽబ్రవీద్యోధాన్పరీప్సధ్వం నరాధిపం॥ 7-37-2 (46350) పురాఽభిమన్యుర్లక్షం నః పశ్యతాం హంతి వీర్యవాన్। తమాద్రవత మాభైష్ట క్షిప్రం రక్షత కౌరవం। 7-37-3 (46351) సంజయ ఉవాచ। 7-37-4x (4350) `ఏవముక్తాస్తతస్తేన భారద్వాజేన ధీమతా'। కృతజ్ఞానబలోత్సేధాః సుహృదో జితకాశినః। త్రాస్యమానా భయాద్వీరం పరివవ్రుస్తవాత్మజం॥ 7-37-4 (46352) ద్రోణో ద్రౌణిః కృపః కర్ణః కృతవర్మా చ సౌబలః। బృహద్బలో మద్రరాజో భూరిర్భూరిశ్రవాః శలః॥ 7-37-5 (46353) పౌరవో వృషసేనశ్చ విసృజంతః శితాఞ్శరాన్। సౌభద్రం శరవర్షేణ మహతా సమవాకిరన్॥ 7-37-6 (46354) సంమోహయిత్వా తమథ దుర్యోధనమమోచయన్। ఆస్యాద్గ్రాసమివాక్షిప్తం మమృషే నార్జునాత్మజః॥ 7-37-7 (46355) తాఞ్శరౌఘేణ మహతా సాశ్వసూతాన్మహారథాన్। విముఖీకృత్య సౌభద్రః సింహనాదమథానదత్॥ 7-37-8 (46356) తస్య నాదం తతః శ్రుత్వా సింహస్యేవామిషైషిణః। నామృష్యంత సుసంరబ్ధాః పునర్ద్రోణముఖా రథాః॥ 7-37-9 (46357) త ఏనం కోష్ఠకీకృత్య రథవంశేన మారిష। వ్యసృజన్నిషుజాలాని నానాలింగాని సంఘశః॥ 7-37-10 (46358) తాన్యంతరిక్షే చిచ్ఛేద పౌత్రస్తే నిశితైః శరైః। తాంశ్చైవ ప్రతివివ్యాధ తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-37-11 (46359) `తతో రథపదాత్యోఘాః కుంజరాః సాదినశ్చ హ'। కోపితాస్తేన శూరేణ శరైరాశీవిషోపమైః। పరివబ్రుర్జిఘాంసంతః సౌభద్రమపరాజితం॥ 7-37-12 (46360) సముద్రమివ పర్యస్తం త్వదీయం తం బలార్ణవం। దధారైకోఽర్జునిర్బాణైర్వేలేవోద్వృత్తమర్ణవం॥ 7-37-13 (46361) శూరాణాం యుధ్యమానానాం నిఘ్నతామితరేతరం। అభిమన్యోః పరేషాం చ నాసీత్కశ్చిత్పరాఙ్ముఖః॥ 7-37-14 (46362) తస్మింస్తు ఘోరే సంగ్రామే వర్తమానే భయంకరే। దుఃసహో నవభిర్బాణైరభిమన్యుమవిధ్యత॥ 7-37-15 (46363) దుఃశానో ద్వాదశభిః కృపః శారద్వతస్త్రిభిః। ద్రోణస్తు సప్తదశభిః శరైరాశీవిషోపమైః॥ 7-37-16 (46364) వివింశతిస్తు సప్తత్యా కృతవర్మా చ సప్తభిః। బృహద్బలస్తథాఽష్టాభిరశ్వత్థామా చ సప్తభిః॥ 7-37-17 (46365) భూరిశ్రవాస్త్రిభిర్బాణైర్మద్రేశః షఙ్భిరాశుగైః। ద్వాభ్యాం శరాభ్యాం శకునిస్త్రిభిర్దుర్యోధనో నృపః॥ 7-37-18 (46366) స తు తాన్ప్రతివివ్యాధ త్రిభిస్త్రిభిరజిహ్మగైః। 7-37-19 (46367) నృత్యన్నివ మహారాజ చాపహస్తః ప్రతాపవాన్॥ 7-37-19 (46368) తతోఽభిమన్యుః సంక్రుద్ధస్త్రాస్యమానస్తవాత్మజైః। విదర్శయన్వై సుమహచ్ఛిక్షౌరసకృతం బలం॥ 7-37-20 (46369) గరుడానిలరంహోభిర్యంతుర్వాక్యకరైర్హయైః। అభ్యద్రవత తం కార్ష్ణిమశ్మకేంద్రః కృతత్వరః॥ 7-37-21 (46370) అశ్వాశ్చాశ్మకమాదాయ త్వరమాణాఽభ్యహారయన్। వివ్యాధ దశభిర్బాణైస్తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్॥ 7-37-22 (46371) తస్యాభిమన్యుర్దశభిర్హయాన్సూతం ధ్వజం శరైః। బాహూ ధనుః శిరశ్చోర్వ్యాం స్మయమానోఽభ్యపాతయత్॥ 7-37-23 (46372) తతస్తస్మిన్హతే వీరే సౌభద్రేణాశ్మకేశ్వరే। సంచచాల బలం సర్వం పలాయనపరాయణం॥ 7-37-24 (46373) తతః కర్ణః కృపో ద్రోణో ద్రౌణిర్గాంధారరాట్ శలః। శల్యో భూరిశ్రవాః క్రాథః సోమదత్తో వివింశతిః। వృషసేనః సుషేణశ్చ కుండభేదీ ప్రతర్దనః॥ 7-37-25 (46374) బృందారకో లలిత్థశ్చ ప్రబాహుర్దీర్ఘలోచనః। దుర్యోధనశ్చ సంక్రుద్ధః శరవర్షైరవాకిరన్॥ 7-37-26 (46375) సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసైరభిమన్యురజిహ్మగైః। శరమాదత్త కర్ణాయ వర్మకాయావభేదినం॥ 7-37-27 (46376) తస్య భిత్త్వా తనుత్రాణం దేహం నిర్భిద్య చాశుగః। ప్రావిశద్ధరణీం వేగాద్వల్మీ కమివ పన్నగః॥ 7-37-28 (46377) స తేనాతిప్రహారేణ వ్యథితో విహ్వలన్నివ। సంచచాల రణే కర్ణః క్షితికంపే యథాఽచలః॥ 7-37-29 (46378) తథాన్యైర్నిశితైర్బాణైః సుషేణం దీర్ఘలోచనం। కుండభేదిం చ సంక్రుద్ధస్త్రిభిస్త్రీనవధీద్బలీ॥ 7-37-30 (46379) కర్ణస్తం పంచవింశత్యా నారాచానాం సమార్పయత్। అశ్వత్థామా చ వింశత్యా కృతవర్మా చ సప్తభిః॥ 7-37-31 (46380) స శరాచితసర్వాంగః క్రుద్ధః శక్రాత్మజాత్మజః। విచరందదృశే సైన్యే పాశహస్త ఇవాంతకః॥ 7-37-32 (46381) శల్యం చ శరవర్షేణ సమీపస్థామవాకిరత్। ఉదక్రోశన్మహాబాహుస్తవ సైన్యాని భీషయన్॥ 7-37-33 (46382) తతః స విద్ధోఽస్త్రవిదా మర్మభిద్భిరజిహ్మగైః। శల్యో రాజన్రథోపస్థే నిషసాద ముమోహ చ॥ 7-37-34 (46383) తం హి దృష్ట్వా తథా విద్ధం సౌభద్రేణ యశాస్వినా। సంప్రాద్రవచ్చమూః సర్వా భారద్వాజస్య పశ్యతః॥ 7-37-35 (46384) సంప్రేక్ష్య తం మహాబాహుం రుక్మపుంఖైః సమావృతం। త్వదీయాః ప్రపలాయంతే మృగాః సింహార్దితా ఇవ॥ 7-37-36 (46385) `సౌభద్రశరనిర్భగ్నాః సమరేఽమరవిక్రమాః। ఏవం శల్యో విమృదితస్తవ పౌత్రేణ భారత'॥ 7-37-37 (46386) స తు రణయశసాఽభిపూజ్యమానః పితృసురచారణసిద్ధయక్షసంగైః అవనితలగతైశ్చ భూతసంఘై-- రతివిబభౌ హుతభుగ్యథాఽఽజ్యసిక్తః॥ ॥ 7-37-38 (46387) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే సప్తత్రింశోఽధ్యాయః॥ 37 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-37- త్రాస్యమానాః పాలయిష్యంతః॥ 5-37- పర్యస్తం ఉత్క్రాంతమర్యాదం॥ 5-37- శిక్షౌరసకృతం అభ్యాసకృతం నిసర్గభవం చ॥

7-38-0 (46388) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-38-0x (4351) తథా ప్రమథమానం తం మహేష్వాసానజిహ్మగైః। ఆర్జునిం మామకాః సంఖ్యే కే త్వేనం సమవారయన్॥ 7-38-1 (46389) సంజయ ఉవాచ। 7-38-2x (4352) శృణు రాజన్కుమారస్య రణే విక్రీడితం మహత్। బిభిత్సతో రథానీకం భారద్వాజేన రక్షితం॥ 7-38-2 (46390) మద్రేశం సాదితం దృష్ట్వా సౌభద్రేణాశుగై రణే। శల్యాదవరజః క్రుద్ధ క్రిన్బాణాన్సమభ్యయాత్॥ 7-38-3 (46391) స విద్ధ్వా దశభిర్బాణైః సాశ్వయంతారమార్జునిం। ఉదక్రోశన్మహాశబ్దం తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్॥ 7-38-4 (46392) తస్యార్జునిః శిరోగ్రీవం పాణిపాదం ధనుర్హయాన్। ఛత్రం ధ్వజం నియంతారం త్రివేణుం చాప్యుపస్కరం॥ 7-38-5 (46393) చక్రం యుగం చ తూణీరం హ్యనుకర్షం సాయకైః। పతాకాం చక్రగోప్తారౌ సర్వోపకరణాని చ॥ 7-38-6 (46394) లఘుహస్తః ప్రచిచ్ఛేద దదృశే తం న కశ్చన। స పపాత క్షితౌ క్షీణః ప్రవిద్ధాభరణాంబరః॥ 7-38-7 (46395) వాయునేవ మహాచైత్యః సమూలం చిత్రవేదికః। అనుగాస్తస్య విత్రస్తాః ప్రాద్రవన్సర్వతో దిశః॥ 7-38-8 (46396) ఆర్జునేః కర్మ తద్దృష్ట్వా సంప్రణేదుః సమంతతః। నాదేన సర్వభూతాని సాధుసాధ్వితి భారత॥ 7-38-9 (46397) శల్యభ్రాతర్యథారుగ్ణే బహుశస్తస్య సైనికాః। కులాధివాసనామాని శ్రావయంతోఽర్జునాత్మజం॥ 7-38-10 (46398) అభ్యధావంత సంక్రుద్ధా వివిధాయుధపాణయః। రథైరశ్వైర్గజైశ్చాన్యే పద్భిశ్చాన్యే బలోత్కటాః॥ 7-38-11 (46399) బాణశబ్దేన మహతా రథనేమిస్వనేన చ। హుంకారైః క్ష్వేడితోత్కృష్టైః సింహనాదైః సగర్జితైః॥ 7-38-12 (46400) జ్యాతలత్రస్వనైరన్యే గర్జంతోఽర్జుననందనం। బ్రువంతశ్చ న నో జీవన్మోక్ష్యసే జీవితాదితి॥ 7-38-13 (46401) తాంస్తథా బ్రువతో దృష్ట్వా సౌభద్రః ప్రహసన్నివ। యో యోస్మై ప్రాహరత్పూర్వం తం తం వివ్యాధ పత్రిభిః॥ 7-38-14 (46402) సందర్శయిష్యన్నస్త్రాణి విచిత్రాణి లఘూని చ। ఆర్జునిః సమరే శూరో మృదుపూర్వమయుధ్యత॥ 7-38-15 (46403) వాసుదేవాదుపాత్తం యదస్త్రం యచ్చ ధనంజయాత్। అదర్శయత తత్కార్ష్ణిః కృష్ణాభ్యామవిశేషవత్॥ 7-38-16 (46404) దూరమస్య గురుం భారం సాధ్వసం చ పునః పునః। సందధద్విసృజంశ్చేషూన్నిర్విశేషమదృశ్యత॥ 7-38-17 (46405) చాపమండలమేవాస్య విస్ఫురద్దిక్ష్వదృశ్యత। సుదీప్తస్య శరత్కాలే సవితుర్మండలం యథా॥ 7-38-18 (46406) జ్యాశబ్దః శుశ్రువే తస్య తలశబ్దశ్చ దారుణః। మహాశనిముచః కాలే పయోదస్యేవ నిఃస్వనః॥ 7-38-19 (46407) హీమానమర్షీ సౌభద్రో మానకృత్ప్రియదర్శనః। సంమిమానయిషుర్వీరానిష్వస్త్రైశ్చాప్యయుధ్యత॥ 7-38-20 (46408) మృదుర్భూత్వా మహారాజ దారుణః సమపద్యత। వర్షాభ్యతీతో భగవాఞ్శరదీవ దివాకరః॥ 7-38-21 (46409) శరాన్విచిత్రాన్సుబహూన్రుక్మపుంఖాఞ్శిలాశితాన్। ముమోచ శతశః క్రుద్ధో గభస్తీనివ భాస్కరః॥ 7-38-22 (46410) క్షురప్రైర్వత్సదంతైశ్చ విపాఠేశ్చ మహాయశాః। నారాచైరర్ధచంద్రాభైర్భల్లైరంజలికైరపి॥ 7-38-23 (46411) అవాకిరద్రథానీకం భారద్వాజస్య పశ్యతః। తతస్తత్సైన్యమభవద్విముఖం శరపీడితం॥ ॥ 7-38-24 (46412) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే అష్టత్రింశోఽధ్యాయః॥ 38 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-38-5 తల్పం ఇతి పాఠే రథగతశయ్యాం॥ 5-38-10 అధివాసో నివాసః॥ 5-38-16 అవిశేషవత్తుల్యమిత్యర్థః॥ 5-38-17 అస్య నిరస్య॥ 5-38-38 అష్టత్రింశోఽధ్యాయః॥

7-39-0 (46413) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-39-0x (4353) ద్వైధీభవతి మే చిత్తం శుచా తుష్ట్యా చ సంజయ। మమ పుత్రస్య యత్నైన్యం సౌభద్రః సమవారయత్॥ 7-39-1 (46414) విస్తరేణైవ మే శంస సర్వం గావల్గణే పునః। విక్రీడితం కుమారస్య స్కందస్యేవాసురైః సహ॥ 7-39-2 (46415) సంజయ ఉవాచ। 7-39-3x (4354) హంత తే సంప్రవక్ష్యామి విమర్దమతిదారుణం। ఏకస్య చ బహూనాం చ యథాసీత్తుములో రణః॥ 7-39-3 (46416) అభిమన్యుః కృతోత్సాహః కృతోత్సాహానరిందమాన్। రథస్థో రథినః సర్వాంస్తావకానభ్యవర్షయత్॥ 7-39-4 (46417) ద్రోణం కర్ణం కృపం శల్యం ద్రౌణిం భోజం బృహద్బలం॥ దుర్యోధనం సౌమదత్తిం శకునిం చ మహాబలం॥ 7-39-5 (46418) నానానృపాన్నృపసుతాన్సైన్యాని వివిధాని చ। అలాతచక్రవత్సర్వాంశ్చరన్బాణైః సమార్పయత్॥ 7-39-6 (46419) నిఘ్నన్నమిత్రాన్సౌభద్రః పరమాస్త్రైః ప్రతాపవాన్। అదర్శయత తేజస్వీ దిక్షు సర్వాసు భారత॥ 7-39-7 (46420) తద్దృష్ట్వా చరితం తస్య సౌభద్రస్యామితౌజసః। సమకంపంత సైన్యాని త్వదీయాని సహస్రశః॥ 7-39-8 (46421) అథాబ్రవీన్మహాప్రాజ్ఞో భారద్వాజః ప్రతాపవాన్। హర్షేణోత్ఫుల్లనయనః కృపమాభాష్య సత్వరం॥ 7-39-9 (46422) ఘటయన్నివ మర్మాణి పుత్రస్య తవ భారత। అభిమన్యుం రణే దృష్ట్వా తదా రణవిశారదం॥ 7-39-10 (46423) ద్రోణ ఉవాచ। 7-39-11x (4355) ఏష గచ్ఛతి సౌభద్రః పార్థానాం ప్రథితో యువా। నందయన్సుహృదః సర్వాన్రాజానం చ యుధిష్ఠిరం॥ 7-39-11 (46424) నకులం సహదేవం చ భీమసేనం చ పాండవం। బంధూన్సంబంధినశ్చాన్యాన్మధ్యస్థాన్సుహృదస్తథా॥ 7-39-12 (46425) నాస్య యుద్ధే సమం మన్యే కంచిదన్యం ధనుర్ధరం। ఇచ్ఛన్హన్యాదిమాం సేనాం కిమర్థమపి నేచ్ఛతి॥ 7-39-13 (46426) సంజయ ఉవాచ। 7-39-14x (4356) ద్రోణస్య ప్రీతిసంయుక్తం శ్రుత్వా వాక్యం తవాత్మజః। ఆర్జునిం ప్రతి సంక్రుద్ధో ద్రోణం దృష్ట్వా స్మయన్నివ॥ 7-39-14 (46427) అథ దుర్యోధనః కర్ణమబ్రవీద్బాహ్లికం నృపః। దుఃశాసనం మద్రరాజం తాంస్తథాఽన్యాన్మహారథాన్॥ 7-39-15 (46428) సర్వభూర్ధాభిషిక్తానామాచార్యో బ్రహ్మవిత్తమః। అర్జునస్య సుతం మూఢం నాయం హంతుమిహేచ్ఛతి॥ 7-39-16 (46429) న హ్యస్య సమరే యుద్ధ్యేదంతకోఽప్యాతతాయినః। కిమంగ పునరేవాన్యో మర్త్యః సత్యం బ్రవీమి వః॥ 7-39-17 (46430) అర్జునస్య సుతం త్వేష శిష్యత్వాదభిరక్షతి। శిష్యాః పుత్రాశ్చ దయితాస్తదపత్యం చ ధర్మిణాం॥ 7-39-18 (46431) సంరక్ష్యమాణో ద్రోణేన మన్యతే వీర్యమాత్మనః। ఆత్మసంభావితో మూఢస్తం ప్రమథ్నీత మాచిరం॥ 7-39-19 (46432) ఏవముక్తాస్తు తే రాజ్ఞా సాత్వతీపుత్రమభ్యయుః। సంరబ్ధాస్తే జిఘాంసంతో భారద్వాజస్య పశ్యతః॥ 7-39-20 (46433) దుఃశాసనస్తు తచ్ఛ్రుత్వా దుర్యోధనవచస్తదా। అబ్రవీత్కురుశార్దూల దుర్యోధనమిదం వచః॥ 7-39-21 (46434) అహమేనం హనిష్యామి మహారాజ బ్రవీమి తే। మిషతాం పాండు పుత్రాణాం పాంచాలానాం చ పశ్యతాం॥ 7-39-22 (46435) గ్రసిష్యాంయద్య సౌభద్రం యథా రాహుర్దివాకరం। ఉత్క్రుశ్య చాబ్రవీద్వాక్యం కురురాజమిదం పునః॥ 7-39-23 (46436) శ్రుత్వా కృష్ణౌ మయా గ్రస్తం సౌభద్రమతిమానినౌ। గమిష్యతః ప్రేతలోకం జీవలోకాన్న సంశయః॥ 7-39-24 (46437) తౌ చ శ్రుత్వా మృతౌ వ్యక్తం పాండోః క్షేత్రోద్భవాః సుతాః। ఏకాహ్వా ససుహృద్వర్గాః క్లైబ్యాద్ధాస్యంతి జీవితం॥ 7-39-25 (46438) తస్మాదస్మిన్హతే శత్రౌ హతాః సర్వేఽహితాస్తవ। శివేన మాం ధ్యాహి రాజన్నేష హన్మి రిపూంస్తవ॥ 7-39-26 (46439) సంజయ ఉవాచ। 7-39-27x (4357) ఏవముక్త్వాఽనదద్రాజన్పుత్రో దుఃశాసనస్తవ। సౌభద్రమభ్యయాత్క్రుద్ధః శరవర్షైరవాకిరన్॥ 7-39-27 (46440) తమతిక్రుద్ధమాయాంతం తవ పుత్రమరిందమః। అభిమన్యుః శరైస్తీక్ష్ణైః షడ్వింశత్యా సమార్పయత్॥ 7-39-28 (46441) దుఃశాసనస్తు సంక్రుద్ధః ప్రభిన్న ఇవ కుంజరః। అయోధయత సౌభద్రమభిమన్యుశ్చ తం రణే॥ 7-39-29 (46442) తౌ మండలాని చిత్రాణి రథాభ్యాం సవ్యదక్షిణం। చరమాణావయుధ్యేతాం రథశిక్షావిశారదౌ॥ 7-39-30 (46443) అథ పణవమృదంగదుందుభీనాం క్రకచమహానకభేరిఝర్ఝరాణం। నినదమతిభృశం నరాః ప్రచక్రు-- ర్లవణజలోద్భవసింహనాదమిశ్రం॥ ॥ 7-39-31 (46444) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే ఏకోనచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 39 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-39-17 అంగేత్యసూయాయాం॥ 5-39-18 ధర్మిణామితి సోల్లుంఠం॥ 5-39-19 ఆత్మసంభావితః అహమేవేతి సంభావనామారూఢః॥ 5-39-31 లవణజలోద్భవః శంఖః॥ 5-39-39 ఏకోనచత్వారింశోఽధ్యాయః॥

7-40-0 (46445) సంజయ ఉవాచ। 7-40-0x (4358) `తతః సమభవద్యుద్ధం తయోః పురుషసింహయోః। తస్మిన్కాలే మహాబాహుః సౌభద్రః పరవీరహా॥ 7-40-1 (46446) సశరం కార్ముకం ఛిత్త్వా లాఘవేన వ్యపాతయత్। దుఃశాసనం శరైస్తీక్ష్ణైః సంతతక్ష సమంతతః'॥ 7-40-2 (46447) శరవిక్షతగాత్రం తు ప్రత్యమిత్రమవస్థితం। అభిమన్యుః స్మయంధీమాందుఃశాసనమథాబ్రవీత్॥ 7-40-3 (46448) దిష్ట్యా పశ్యామి సంగ్రమే మానినం శూరమాగతం। నిష్ఠురం త్యక్తధర్మాణమాక్రోశనపరాయణం॥ 7-40-4 (46449) యత్సభాయాం త్వయా రాజ్ఞో ధృతరాష్ట్రస్య శృణ్వతః। కోపితః పరుషైర్వాక్యైర్ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః॥ 7-40-5 (46450) జయోన్మత్తేన భీమశ్చ బహ్వబద్ధం ప్రభాషితః। అక్షకూటం సమాశ్రిత్య సౌబలస్యాత్మనో బలం॥ 7-40-6 (46451) తత్త్వయేదమనుప్రాప్తం తస్య కోపాన్మహాత్మనః। పరవిత్తాపహారస్య కోధస్యాప్రశమస్య చ॥ 7-40-7 (46452) లోభస్య జ్ఞాననాశస్య ద్రోహస్యాత్యాహితస్య చ। పితౄణాం మమ రాజ్యస్య హరణస్యోగ్రధన్వినాం॥ 7-40-8 (46453) తత్త్వయేదమనుప్రాప్తం ప్రకోపాద్వై మహాత్మనాం। స తస్యోగ్రమధర్మస్య ఫలం ప్రాప్నుహి దుర్మతే॥ 7-40-9 (46454) శాసితాఽస్ంయద్య తే బాణైః సర్వసైన్యస్య పశ్యతః। అద్యాహమనృణస్తస్య కోపస్య భవితా రణే॥ 7-40-10 (46455) అమర్షితాయాః కృష్ణాయాః కాంక్షితస్య చ మే పితుః। అద్య కౌరవ్య భీమస్య భవితాస్ంయనృణో యుధి। న హి మే మోక్ష్యసే జీవన్యది నోత్సృజసే రణం॥ 7-40-11 (46456) సంజయ ఉవాచ। 7-40-12x (4359) ఏవముక్త్వా మహాబాహుర్బాణం దుఃశాసనాంతకం। సందధే పరవీరఘ్నః కాలాగ్న్యనిలవర్చసం॥ 7-40-12 (46457) తస్యోరస్తూర్ణమాసాద్య జత్రుదేశే విభిద్య తం। జగామ సహ పుంఖేన వల్మీకమివ పన్నగః। అథైనం పంచవింశత్యా పునరేవ సమార్పయత్॥ 7-40-13 (46458) శరైరగ్నిసమస్పర్శైరాకర్ణసమచోదితైః। స గాఢవిద్ధో వ్యథితో రథోపస్థ ఉపావిశత్। దుఃశాసనో మహారాజ కశ్మలం చావిశన్మహత్॥ సారథిస్త్వరమాణస్తు దుఃశాసనమచేతనం। రణమధ్యాదపోవాహ సౌభద్రశరపీడితం॥ 7-40-14 (46459) పాండవా ద్రౌపదేయాశ్చ విరాటశ్చ సమీక్ష్య తం। పాంచాలాః కేకయాశ్చైవ సింహనాదమథానదన్॥ 7-40-16 (46460) వాదిత్రాణి చ సర్వాణి నానాలింగాని సర్వశః। ప్రావాదయంత సంహృష్టాః పాండూనాం తత్ర సైనికాః॥ 7-40-17 (46461) అపశ్యన్స్మయమానాశ్చ సౌభద్రస్య విచేష్టితం। అత్యంతవైరిణం దృప్తం దృష్ట్వా శత్రుం పరాజితం॥ 7-40-18 (46462) ధర్మమారుతశక్రాణామశ్వినోః ప్రతిమాస్తథా। ధారయంతో ధ్వజాగ్రేషు ద్రౌపదేయా మహారథాః॥ 7-40-19 (46463) సాత్యకిశ్చేకితానశ్చ ధృష్టద్యుంనశిఖండినౌ। కేకయా ధృష్టకేతుశ్చ మాత్స్యాః పాంచాలసృంజయాః॥ 7-40-20 (46464) పాండవాశ్చ ముదా యుక్తా యుధిష్ఠిరపురోగమాః। అభ్యద్రవంత త్వరితా ద్రోణానీకం బిభిత్సవః॥ 7-40-21 (46465) తతోఽభవన్మహాయుద్ధం త్వదీయానాం పరైః సహ। జయమాకాంక్షమాణానాం శూరాణామనివర్తినాం॥ 7-40-22 (46466) తథా తు వర్తమానే వై సంగ్రామేఽతిభయంకరే। దుర్యోధనో మహారాజ రాధేయమిదమబ్రవీత్॥ 7-40-23 (46467) పశ్య దుఃశాసనం వీరమభిమన్యువశంగతం। ప్రతపంతమివాదిత్యం నిఘ్నంతం శాత్రవాన్రణే। 7-40-24 (46468) అథ చైతే సుసంరబ్ధాః సింహా ఇవ బలోత్కటాః। సౌభద్రముద్యతాస్త్రాతుమభ్యధావంత పాండవాః॥ 7-40-25 (46469) సంజయ ఉవాచ। 7-40-26x (4360) తతః కర్ణః శరైస్తీక్ష్ణైరభిమన్యుం దురాసదం। అభ్యవర్షత సంక్రుద్ధః పుత్రస్య హితకృత్తవ॥ 7-40-26 (46470) తస్య చానుచరాంస్తీక్ష్ణైర్వివ్యాఘ పరమేషుభిః। అవజ్ఞాపూర్వకం శూరః సౌభద్రస్య పరణాజిరే॥ 7-40-27 (46471) అభిమన్యుస్తు రాధేయం త్రిసప్తత్యా శిలీముఖైః। అవిధ్యత్త్వరితో రాజంద్రోణం ప్రేప్సుర్మహామనాః॥ 7-40-28 (46472) తం తథా నాశకత్కశ్చిద్దోణాద్వారయితుం రథీ। ఆరుజంతం రథవ్రాతాన్వజ్రహస్తాత్మజాత్మజం॥ 7-40-29 (46473) తతః కర్ణో జయప్రేప్సుర్మానీ సర్వధనుష్మతాం। సౌభద్రం శతశోఽవిధ్యదుత్తమాస్త్రాణి దర్శయన్॥ 7-40-30 (46474) సోఽస్త్రైరస్త్రవిదాం శ్రేష్ఠో రామశిష్యః ప్రతాపవాన్। సమరే శత్రుదుర్ధర్షమభిమన్యుమపీడయత్॥ 7-40-31 (46475) స తథా పీడ్యమానస్తు రాధేయేనాస్త్రవృష్టిభిః। సమరేఽమరసంకాశః సౌభద్రో న వ్యశీర్యత॥ 7-40-32 (46476) తతః శిలాశితైస్తీక్ష్ణైర్భల్లైరానతపర్వభిః। ఛిత్త్వా ధనూంషి శూరాణామార్జునిః కర్ణమార్దయత్॥ 7-40-33 (46477) ధనుర్మండలనిర్ముక్తైః శరైరాశీవిషోపమైః। సచ్ఛత్రధ్వజయంతారం సాశ్వమాశు స్మయన్నివ॥ 7-40-34 (46478) కర్ణోఽపి చాస్య చిక్షేప బాణాన్సన్నతపర్వణః। అసంబ్రాంతశ్చ తాన్సర్వానగృహ్ణాత్ఫల్గునాత్మజః॥ 7-40-35 (46479) తతో ముహూర్తాత్కర్ణస్య బాణేనైకేన వీర్యవాన్। సధ్వజం కార్ముకం వీరశ్ఛిత్త్వా భూమావపాతయత్॥ 7-40-36 (46480) తతః కృచ్ఛ్రగతం కర్ణం దృష్ట్వా కర్ణాదనంతరః। సౌభద్రమభ్యయాత్తూర్ణం దృఢముద్యంయ కార్ముకం॥ 7-40-37 (46481) తత ఉచ్చుక్రుశుః పార్థాస్తేషాం చానుచరా జనాః। వాదిత్రాణి చ సంజఘ్నః సౌభద్రం చాపి తుష్టువుః॥ ॥ 7-40-38 (46482) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే చత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 40 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-40-8 అత్యాహితస్య జీవానపేక్షకర్మణః। సాహసస్యేతియావత్॥ 5-40-40 చత్వారింశోఽధ్యాయః॥

7-41-0 (46483) సంజయ ఉవాచ। 7-41-0x (4361) సోఽభ్యగచ్ఛద్ధనుష్పాణిర్జ్యాం వికర్షన్పునః పునః। సచ్ఛత్రధ్వజయంతారం సాశ్వమాశు స్మయన్నివ॥ 7-41-1 (46484) సోఽపిధ్యద్దశభిర్బాణైరభిమన్యుం దురాసదం। సచ్ఛత్రధ్వజయంతారం సాశ్వమాశు స్మయన్నివ॥ 7-41-2 (46485) పితృపైతామహం కర్మ కుర్వాణమతిమానుషం। దృష్ట్వార్దితం శరైః కార్ష్మిం త్వదీయా హృషితాఽభవన్॥ 7-41-3 (46486) తస్యాభిమన్యురాయంయ స్మయన్నేకేన పత్రిణా। శిరః ప్రచ్యావయామాస తద్రథాత్ప్రాపతద్భువి॥ 7-41-4 (46487) కర్ణికారమివాధూతం వాతేనాపతితం నగాత్। `కర్ణానుజం చ సంప్రేక్ష్య తావకా వ్యథితాఽభవన్'। భ్రాతరం నిహతం దృష్ట్వా కర్ణశ్చాసీత్పరాఙ్ముఖః॥ 7-41-5 (46488) విముఖీకృత్య కర్ణం తు సౌభద్రః కంకపత్రిభిః। అన్యానపి మహేష్వాసాంస్తూర్ణమేవాభిదుద్రువే॥ 7-41-6 (46489) తతస్తద్వితతం సేన్యం హస్త్యశ్వరథపత్తిమత్। క్రద్ధోఽభిమన్యురభినత్తిగ్మతేజా మహారథః॥ 7-41-7 (46490) కర్ణస్తు బహుభిర్బాణైరర్ద్యమానోఽభిమన్యునా। అపాయాజ్జవనైరశ్వైస్తతోఽనీకమభిద్రవత్॥ 7-41-8 (46491) `తింష్ఠ కర్ణ మహేష్వాస కృప దుర్యోధనేతి చ। ద్రోణస్య క్రోశతో రాజంస్తదనీకమభజ్యత'॥ 7-41-9 (46492) శలభైరివ చాకాశం ధారాభిరివ పర్వతః। అభిమన్యో శరైశ్ఛన్నం న ప్రాజ్ఞాయత కించన॥ 7-41-10 (46493) తావకానాం తు యోధానాం వధ్యతాం నిశితైః శరైః। అన్యత్ర సైంధవాద్రాజన్న స్మ కశ్చిదతిష్ఠత॥ 7-41-11 (46494) సౌభద్రస్తు తతః శంఖం ప్రధ్మాయ పురుషర్షభః॥ శీఘ్రమభ్యపతత్సేనాం భారతీం భరతర్షభ॥ 7-41-12 (46495) స కక్షేఽగ్నిరివోత్సృష్టో నిర్దహంస్తరసా రిపూన్। మధ్యే భారతసైన్యానామార్జునిః పర్యవర్తత॥ 7-41-13 (46496) రథనాగాశ్వమనుజానర్దయన్నిశితైః శరైః। సంప్రవిశ్యాకరోద్భూమిం కబంధగణసంకులాం॥ 7-41-14 (46497) సౌభద్రచాపప్రభవైర్నికృత్తాః పరమేషుభిః। స్వానేవాభిముఖాంధ్నంతః ప్రాద్రవంజీవితార్థినః॥ 7-41-15 (46498) తే ఘోరా రౌద్రకర్మాణో విపాఠా బహవః శితాః। నిఘ్ంతో రథనాగాశ్వాంజగ్మురాశు వసుంధరాం॥ 7-41-16 (46499) సాయుధాః సాంగులిత్రాణాః సగదాః సాంగదా రణే। దృశ్యంతే బాహవశ్చిన్నా హేమాభారణభూషితాః॥ 7-41-17 (46500) శరాశ్చాపాని ఖంగాశ్చ శరీరాణి శిరాంసి చ। సకుండలాని స్రగ్వీణి భూమావాసన్సహస్రశః॥ 7-41-18 (46501) సోపస్కరైరధిష్ఠానైరీషాదండకబంధురైః। అక్షైర్విమథితైశ్చక్రైర్బహుధా పతితైర్యుగైః॥ 7-41-19 (46502) శక్తిచాపాసిభిశ్చైవ పతితైశ్చ మహాధ్వజైః। చర్మచాపశరైశ్చైవ వ్యవకీర్ణైః సమంతతతః॥ 7-41-20 (46503) నిహతైః క్షత్రియైరశ్వైర్వారణైశ్చ విశాంపతే। అగంయరూపా పృథివీ క్షణేనాసీత్సుదారుణా॥ 7-41-21 (46504) వధ్యతాం రాజపుత్రాణాం క్రందతామితరేతరం। ప్రాదురాసీన్మహాశబ్దో భీరూణాం భయవర్ధనః॥ 7-41-22 (46505) స శబ్దో భరతశ్చేష్ఠ దిశః సర్వా వ్యనాదయత్॥ సౌభద్రశ్చాద్రవత్సేనాం ఘ్నన్వరాశ్వరథద్విపాన్॥ 7-41-23 (46506) కక్షమగ్నిరివోత్సృష్టో నిర్దహంస్తరసా రిపూన్। మధ్యే భారతసైన్యానామార్జునిః ప్రత్యదృశ్యత॥ 7-41-24 (46507) విచరంతం దిశః సర్వాః ప్రదిశశ్చాపి భారత। తం తదా నానుపశ్యామః సైన్యే చ రజసాఽఽవృతే॥ 7-41-25 (46508) ఆదదానం గజాశ్వానాం ణాం చాయుంషి భారత। క్షమేన భూయః పశ్యామః సూర్యం మధ్యందినే యథా॥ 7-41-26 (46509) అభిమన్యుం మహారాజ ప్రతపంతం ద్విషద్గణాన్। స వాసవసమః సంఖ్యే వాసవస్యాత్మజాత్మజః॥ 7-41-27 (46510) అభిమన్యుర్మహారాజ సైన్యమధ్యే వ్యరోచత। `యథా పురా వహ్నిసుతః సురసైన్యేషు వీర్యవాన్'॥ ॥ 7-41-28 (46511) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే ఏకచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 41 ॥

7-42-0 (46512) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-42-0x (4362) బాలమత్యంతసుఖినం స్వబాహుబలదర్పితం। యుద్ధేష్వకుశలం వీరం కులపుత్రం తనుత్యజం॥ 7-42-1 (46513) గాహమానమనీకాని సదశ్వైశ్చ త్రిహాయనైః। అపి యౌధిష్ఠిరాత్సైన్యాత్కశ్చిదన్వపతద్బలీ॥ 7-42-2 (46514) సంజయ ఉవాచ। 7-42-3x (4363) యుధిష్ఠిరో భీమసేనః శిఖండీ సాత్యకిర్యమౌ। ధృష్టద్యుంనో విరాటశ్చ ద్రుపదశ్చ సంకేకయః॥ 7-42-3 (46515) ధృష్టకేతుశ్చ సంరబ్ధో మాత్స్యాశ్చాభ్యపతన్రణే। తేనైవ తు పథా యాంతః పితరో మాతులైః సహ॥ 7-42-4 (46516) అభ్యద్రవన్పరీప్సంతో వ్యూఢానీకాః ప్రహారిణః। తాందృష్ట్వా ద్రవతః శూరాంస్త్వదీయా విముఖాఽభవన్॥ 7-42-5 (46517) తతస్తద్విముఖం దృష్ట్వా తవ సూనోర్మహద్బలం। జామాతా తవ తేజస్వీ సంస్తంభయిషురాద్రవత్॥ 7-42-6 (46518) సైంధవస్య మహారాజ పుత్రో రాజా జయద్రథః। స పుత్రగృద్ధినః పార్థాన్సహసైన్యానవారయత్॥ 7-42-7 (46519) ఉగ్రధన్వా మహేష్వాసో దివ్యమస్త్రముదీరయన్। వార్ధక్షత్రిరుపాసేధత్ప్రవణాదివ కుంజరః॥ 7-42-8 (46520) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-42-9x (4364) కతిభారమహం మన్యే సైంధవే సంజయాహితం। యదేకః పాండవాన్క్రుద్ధాన్పుప్రేప్సూనవారయత్॥ 7-42-9 (46521) అత్యద్భుతమహం మన్యే బలం శౌర్యం చ సైంధవే। తస్య ప్రబ్రూహి మే వీర్యం కర్మ చాగ్ర్యం మహాత్మనః॥ 7-42-10 (46522) కిం జప్తం హుతమిష్టం వా కిం సుతప్తమథో తపః। `దమో వా బ్రహ్మచర్యం వా సూత యచ్చాస్య సత్తమ॥ 7-42-11 (46523) దేవం కతమమారాధ్య విష్ణుమీశానమబ్జజం। సింధురాట్ తనయే సక్తాన్క్రుద్ధాన్పార్థానవారయత్॥ 7-42-12 (46524) నైవం కృతం మహత్కర్మ భీష్మేణాజ్ఞాసిషం తథా'। సింధురాజో హి యేనైకః పాండవాన్సమవారయత్॥ 7-42-13 (46525) సంజయ ఉవాచ। 7-42-14x (4365) ద్వీపదీహరణే యత్తద్భీమసేనేన నిర్జితః। మానాత్స తప్తవాన్రాజా వరార్థీ సుమహత్తపః॥ 7-42-14 (46526) ఇంద్రియాణీంద్రియార్థేభ్యః ప్రియేభ్యః సన్నివర్త్య సః। క్షుత్పిపాసాతకపసహః కృశో ధమనిసంతతః॥ 7-42-15 (46527) దేవమారాధయచ్ఛర్వం గృణన్బ్రహ్మ సనాతనం। భక్తానుకంపీ భగవాంస్తస్య చక్రే తతో దయాం॥ 7-42-16 (46528) స్వప్నాంతేఽప్యథ చైవాహ హరః సింధుపతేః సుతం। వరం వృణీష్వ ప్రీతోఽస్మి జయద్రథ కిమిచ్ఛసి॥ 7-42-17 (46529) ఏవముక్తస్తు శర్వేణ సింధురాజో జయద్రథః। ఉవాచ ప్రణతో రుద్రం ప్రాంజలిర్నియతాత్మవాన్॥ 7-42-18 (46530) పాండవేయానహం సంఖ్యే భీమవీర్యపరాక్రమాన్। వారయేయం రథేనైకః సమస్తానితి భారత॥ 7-42-19 (46531) ఏవముక్తస్తు దేవేశో జయద్రథమథాబ్రవీత్। దదామి తే వరం సౌంయ వినా పార్థం ధనంజయం। వారయిష్యసి సంగ్రామే చతురః పాండునందనాన్॥ 7-42-20 (46532) `ఏకాహమితి రాజేంద్ర తత్రైవాంతరధీయత'। ఏవమస్త్వితి దేవేశముక్త్వాబుద్ధ్యత పార్థివః॥ 7-42-21 (46533) స తేన వరదానేన దివ్యేనాస్త్బలేన చ। ఏకః సంవారయామాస పాండవానామనీకినీం॥ 7-42-22 (46534) తస్య జ్యాతలఘోషేణ క్షత్రియాన్భయమావిశత్। పరాంస్తు తవ సైన్యస్య హర్షః పరమకోఽభవత్॥ 7-42-23 (46535) దృష్ట్వా తు క్షత్రియా భారం సైంధవే సర్వమాహితం। ఉత్క్రుశ్యాభ్యద్రవన్రాజన్యేన యౌధిష్ఠిరం బలం॥ ॥ 7-42-24 (46536) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే ద్విచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 42 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-42-8 ప్రవణాన్నింనప్రదేశం ప్నాప్య॥ 5-42-10 బలం సామర్థ్యం। శౌర్యముత్సాహః వీర్యం ప్రభావం॥ 5-42-42 ద్విచత్వారింశోఽధ్యాయః॥

7-43-0 (46537) సంజయ ఉవాచ। 7-43-0x (4366) యన్మాం పృచ్ఛసి రాజేంద్ర సింధురాజస్య విక్రమం। శృణు తత్సర్వమాఖ్యాస్యే యథా పాండూనయోధయత్॥ 7-43-1 (46538) తమూహుర్వాజినో వశ్యాః సైంధవాః సాధువాహినః। వికుర్వాణా బృహంతోఽశ్వాః శ్వసనోపరంహసః॥ 7-43-2 (46539) గంధర్వనగరాకారం విధివత్కల్పితం రథం। తస్యాభ్యశోభయత్కేతుర్వారాహో రాజతో మహాన్॥ 7-43-3 (46540) శ్వేతశ్చత్రపతాకాభిశ్చామరవ్యజనేన చ। స బభౌ రాజలింగైస్తైస్తారాపతిరివాంబరే॥ 7-43-4 (46541) ముక్తావజ్రమణిస్వర్ణైర్భూషితం తదయస్మయం। వరూథం విబభౌ తస్య జ్యోతిర్భిః ఖమివావృతం॥ 7-43-5 (46542) స విష్ఫార్య మహచ్చాపం కిరన్నిషుగణాన్బహూన। తత్కండం పూరయామాస యదార్జునిరదారయత్॥ 7-43-6 (46543) స సాత్యకిం త్రిభిర్బాణైరష్టభిశ్చ వృకోదరం। ధృష్టద్యుంనం తథా షష్ట్యా విరాటం దశభిః శరైః॥ 7-43-7 (46544) ద్రుపదం పంచభిస్తీక్ష్ణైః సప్తభిశ్చ శిఖండినం। కేకయాన్పంచవింశత్యా ద్రౌపదేయాంస్త్రిభిస్త్రిభిః॥ 7-43-8 (46545) యుధిష్ఠిరం తు సప్తత్యా తతః శేషానపానుదత్। ఇషుజాలేన మహతా తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-43-9 (46546) అథాస్య శితపీతేన భల్లేనాదిశ్య కార్ముకం। చిచ్ఛేద ప్రహసన్రాజా ధర్మపుత్రః ప్రతాపవాన్॥ 7-43-10 (46547) అక్ష్ణోర్నిమేషమాత్రేణ సోఽన్యదాదాయ కార్ముకం। వివ్యాధ దశభిః పార్థం తాంశ్చైవాన్యాంస్త్రిభిస్త్రిభిః॥ 7-43-11 (46548) తత్తస్య లాఘవం జ్ఞాత్వా భీమో భల్లైస్త్రిభిస్త్రిభిః। ధనుర్ధ్వజం చ చ్ఛత్రం చ క్షితౌ క్షిప్రమపాతయత్॥ 7-43-12 (46549) సోఽన్యదాదాయ బలవాన్సజ్జం కృత్వా చ కార్ముకం। భీమస్యాపాతయత్కేతుం ధనురశ్వాంశ్చ మారిష॥ 7-43-13 (46550) స హతాశ్వాదవప్లుత్య చ్ఛిన్నధన్వా రథోత్తమాత్। సోత్యకేరాప్లుతో యానం గిర్యగ్రమివ కేసరీ॥ 7-43-14 (46551) తతస్త్వదీయాః సంహృష్టాః సాధుసాధ్వితి వాదినః। సింధురాజస్య తత్కర్మ ప్రేక్ష్యాశ్రద్ధేయమద్భుతం॥ 7-43-15 (46552) సంక్రుద్ధాన్పాండవానేకో యద్దధారాస్త్రతేజసా। తత్తస్య కర్మ భూతాని సర్వాణ్యేవాభ్యపూజయన్॥ 7-43-16 (46553) సౌభద్రేణ హతైః పూర్వం సోత్తరాయోధిభిర్ద్విపైః। పాండూనాం దర్శితః పంథాః సైంధవేన నివారితః॥ 7-43-17 (46554) యతమానాస్తు తే వీరా మాత్స్యపాంచాలకేకయాః। పాండవాశ్చాన్వపద్యంత ప్రతిశేకుర్న సైంధవం॥ 7-43-18 (46555) యో యో హి యతతే భేత్తుం ద్రోణానీకం తవాహితః। తత్తమేవ వరం ప్రాప్య సైంధవః ప్రత్యవారయత్॥ ॥ 7-43-19 (46556) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే త్రిచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 43 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-43-5 వరూథం రథవేష్టనం॥ 5-43-10 ఆదిశ్య ఏష చ్ఛినద్మీత్యుద్దిశ్య॥ 5-43-43 త్రిచత్వారింశోఽధ్యాయః॥

7-44-0 (46557) సంజయ ఉవాచ। 7-44-0x (4367) సైంధవేన నిరుద్ధేషు జయగృద్ధిషు పాణ్·డుషు। సుఘోరమభవద్యుద్ధం త్వదీయానాం పరైః సహ॥ 7-44-1 (46558) ప్రవిశ్యాథార్జునిః సేనాం సత్యసంధో దురాసదః। వ్యక్షోభయత తేజస్వీ మకరః సాగరం యథా॥ 7-44-2 (46559) తం తథా శరవర్షేణ ఛాదయంతమరిందమం। యథా ప్రధానాః సౌభద్రమభ్యయుః కురుసత్తమాః॥ 7-44-3 (46560) తేషాం తస్య చ సంమర్దో దారుణః సమపద్యత। సృజతాం శరవర్షాణి ప్రసక్తమమితౌజసాం॥ 7-44-4 (46561) రథవ్రజేన సంరుద్ధస్తైరమిత్రైస్తథాఽఽర్జునిః। వృషసేనస్య యంతారం హత్వా చిచ్ఛేద కార్ముకం॥ 7-44-5 (46562) తం చ వివ్యాధ బలవాంస్తస్య చాశ్వానజిహ్మగైః। వాతాయమానైస్తైరశ్వైర్విసంజ్ఞోఽపహృతో రణాత్॥ 7-44-6 (46563) తేనాంతరేణాభిమన్యోర్యంతాపాసారయద్రథం। రథవ్రజాస్తతో హృష్టాః సాధుసాధ్వితి చుక్రుశుః॥ 7-44-7 (46564) తం సింహమివ సంక్రుద్ధం ప్రమథ్నంతం శరైరరీన్। ఆరాదాయాంతమభ్యేత్య వసాతీయోఽభ్యయాద్ద్రుతం॥ 7-44-8 (46565) సోఽభిమన్యుం శరైః షష్ట్యా రుక్మపుంకైరవాకిరత్। అబ్రవీచ్చ న మే జీవంజీవతో యుధి మోక్ష్యసే॥ 7-44-9 (46566) తమయస్మయవర్మాణమిషుణా దూరపాతినా। వివ్యాధ హృది సౌభద్రః స పపాత వ్యసుః క్షితౌ॥ 7-44-10 (46567) వసాతీయం హతం దృష్ట్వా క్రుద్ధాః క్షత్రియపుంగవాః। పరివవ్రుస్తదా రాజంస్తవ పౌత్రం జిఘాంసవః॥ 7-44-11 (46568) విష్ఫారయంతశ్చాపాని నానారూపాణ్యనేకశః। తద్యుద్ధమభవద్రౌద్రం సౌభద్రస్యారిభిః సహ॥ 7-44-12 (46569) తేషాం శరాన్సేష్వసనాఞ్శరీరాణి శిరాంసి చ। సకుండలాని స్రగ్వీణి క్రుద్ధశ్చిచ్ఛేద ఫాల్గునిః॥ 7-44-13 (46570) సఖంగాః సాంగులిత్రాణాః సపట్టసపరశ్వథాః। అదృశ్యంత భుజాశ్ఛిన్నా హేమాభరణభూషితాః॥ 7-44-14 (46571) స్రగ్భిరాభరణైర్వస్త్రైః పతితైర్వివిధైర్ధ్వజైః। వర్మభిశ్చర్మభిర్హారైర్ముకుటైశ్ఛత్రచామరైః॥ 7-44-15 (46572) ఉపస్కరైరధిష్ఠానైరీషాదండకబంధురైః। అక్షైర్విమథితైశ్చక్రైర్భగ్నైశ్చ బహుధా యుగైః॥ 7-44-16 (46573) అనుకర్షైః పతాకాభిస్తథా సారథివాజిభిః। రథైశ్చ భగ్నైర్నాగైశ్చ హతైః కీర్ణాభవన్మహీ॥ 7-44-17 (46574) నిహతైః క్షత్రియైః శూరైర్నానాజనపదేశ్వరైః। జయగృద్ధైర్వృతా భూమిర్దారుణా సమపద్యత॥ 7-44-18 (46575) దిశో విచరతస్తస్య సర్వాశ్చ ప్రదిశస్తథా। రణేఽభిమన్యోః క్రుద్ధస్య రూపమంతరధీయత॥ 7-44-19 (46576) కాంచనం యద్యదస్యాసీద్వర్మ చాభరణాని చ। ధనుషశ్చ శరాణాం చ తదపశ్యామ కేవలం॥ 7-44-20 (46577) తం తదా నాశకత్కశ్చిచ్చక్షుర్భ్యామభివీక్షితుం। ఆదదానం శరైర్యోధాన్మధ్యే సూర్యమివ స్థితం॥ ॥ 7-44-21 (46578) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే చతుశ్చత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 44 ॥

7-45-0 (46579) సంజయ ఉవాచ। 7-45-0x (4368) ఆదదానస్తు శూరాణామాయుంష్యభవదార్జునిః। అంతకః సర్వభూతానాం ప్రాణాన్కాల ఇవాగతే॥ 7-45-1 (46580) స శక్ర ఇవ విక్రాంతః శక్రసూనోః సుతో బలీ। అభిమన్యుస్తదానీకం లోడయన్సమదృశ్యత॥ 7-45-2 (46581) ప్రవిశ్యైవ తు రాజేంద్ర క్షత్రియేంద్రాంతకోపమః। సత్యశ్రవసమాదత్త వ్యాఘ్రో మృగమివోల్బణః॥ 7-45-3 (46582) సత్యశ్రవసి చాక్షిప్తే త్వరమాణా మహారథాః। ప్రగృహ్య విపులం శస్త్రమభిమన్యుముపాద్రవన్॥ 7-45-4 (46583) అహంపూర్వమహంపూర్వమితి క్షత్రియపుంగవాః। స్పర్ధమానాః సమాజగ్ముర్జిఘాంసంతోఽర్జునాత్మజం॥ 7-45-5 (46584) క్షత్రియాణామనీకాని ప్రద్రుతాన్యభిధావతాం। జగ్రాహ తిమిరాసాద్య క్షుద్రమత్స్యానివార్ణివే॥ 7-45-6 (46585) యే కేచన గతాస్తస్య సమీపమపలాయినః। న తే ప్రతిన్యవర్తంత సముద్రాదివ సింధవః॥ 7-45-7 (46586) మహాగ్రహగృహీతేవ వాతవేగభయార్దితా। సమకంపత సా సేనా విభ్రష్టా నౌరివార్ణవే॥ 7-45-8 (46587) అథ రుక్మరథో నామ మద్రేశ్వరసుతో బలీ। త్రస్తామాశ్వాసయన్సేనామత్రస్తో వాక్యమబ్రవీత్॥ 7-45-9 (46588) అలం త్రాసేన వః శూరా నైష కశ్చిన్మయి స్థితే। అహమేనం గ్రీహష్యామి జీవగ్రాహం న సంశయః॥ 7-45-10 (46589) ఏవముక్త్వా తు సౌభద్రమభిదుద్రావ వీర్యవాన్। సుకల్పితేనోహ్యమానః స్యందనేన విరాజతా॥ 7-45-11 (46590) సోఽభిమన్యుం త్రిభిర్బాణైర్విద్ధ్వా వక్షస్యథానదత్। త్రిభిశ్చ దక్షిణే బాహౌ సవ్యే చ నిశితైస్త్రిభిః॥ 7-45-12 (46591) స తస్యేష్వసనం ఛిత్త్వా ఫాల్గునిః సవ్యదక్షిణౌ। భుజౌ శిరశ్చ స్వక్షిభ్రు క్షితౌ క్షిప్రమపాతయత్॥ 7-45-13 (46592) దృష్ట్వా రుక్మరథం రుగ్ణం పుత్రం శల్యస్య మానినం। జీవగ్రాహం జిఘృక్షంతం సౌభద్రేణ యశస్వినా॥ 7-45-14 (46593) సంగ్రామదుర్మదా రాజన్రాజపుత్రాః ప్రహారిణః। వయస్యాః శల్యపుత్రస్య సువర్ణవికృతధ్వజాః॥ 7-45-15 (46594) తాలమాత్రాణి చాపాని వికర్షంతో మహాబలాః। ఆర్జునిం శరవర్షేణ సమంతాత్పర్యవారయన్॥ 7-45-16 (46595) శూరైః నిక్షాబలోపేతైస్తరుణైరత్యమర్షణైః। దృష్ట్వైకం సమరే శూరం సౌభద్రమపరాజితం॥ 7-45-17 (46596) ఛాద్యమానం శరవ్రాతైర్హృష్టో దుర్యోధనోఽభవత్। వైవస్వతస్య భవనం గతం హ్యేమమన్యత॥ 7-45-18 (46597) సువర్ణపుంఖైరిషుభిర్నానాలింగైః సుతేజనైః। అదృశ్యమార్జునిం చక్రుర్నిమేషాత్తే నృపాత్మజాః॥ 7-45-19 (46598) ససూతాశ్వధ్వజం తస్య స్యందనం తం చ మారిష। ఆచితం సమపశ్యామ శ్వావిధం శలలైరివ॥ 7-45-20 (46599) స గాఢవిద్ధః క్రుద్ధశ్చ తోత్రైర్గజ ఇవార్దితః। గాంధర్వమస్త్రమాయచ్ఛద్రథమాయాం చ భారత॥ 7-45-21 (46600) అర్జునో తపస్తప్త్వా గంధర్వేభ్యో యదాహృతం। తుంబురుప్రముఖేభ్యో వై తేనామోహయతాహితాన్॥ 7-45-22 (46601) ఏకధా శతధా రాజందృశ్యతే స్మ సహస్రధా। అలాతచక్రవత్సంఖ్యే క్షిప్రమస్త్రాణి దర్శయన్॥ 7-45-23 (46602) రథచర్యాస్త్రమాయాభిర్మోహయిత్వా పరంతపః। బిభేద శతధా రాజఞ్శరీరాణి మహీక్షితాం॥ 7-45-24 (46603) ప్రాణాః ప్రాణభృతాం సంఖ్యే ప్రేషితా నిశితైః శరైః। రాజన్ప్రాపురసుం లోకం శరీరాణ్యవనిం యయుః॥ 7-45-25 (46604) ధనూంష్యశ్వాన్నియంతౄంశ్చ ధ్వజాన్బాహూంశ్చ సాంగదాన్। సిరాంసి చ శితైర్బాణైస్తేషాం చిచ్ఛేద ఫాల్గునిః॥ 7-45-26 (46605) చూతారామో యథా భగ్నః పంచవర్షః ఫలోపగః। రాజపుత్రశతం తద్వత్సౌభద్రేణ నిపాతితం॥ 7-45-27 (46606) క్రుద్ధాశీవిషసంకాశాన్సుకుమారాన్సుఖోచితాన్। ఏకేన నిహతాందృష్ట్వా భీతో దుర్యోధనోఽభవత్॥ 7-45-28 (46607) రథినః కుంజరానశ్వాన్పదాతీంశ్చావమర్దితాన్। దృష్ట్వా దుర్యోధనః క్షిప్రముపాయాత్తమమర్షితః॥ 7-45-29 (46608) తయోః క్షణమివాపూర్వః సంగ్రామః సమపద్యత। అథాభవత్తే విముఖః పుత్రః శరశతాహతః॥ ॥ 7-45-30 (46609) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదిసయుద్ధే పంచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 45 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-45- ఆయచ్ఛత్ప్రయుక్తవాన్। రథమాయాం దుర్లక్ష్యాం రథశిక్షాం॥ 5-45- ఫలోపగః ఫలోన్ముఖః॥ 5-45- పంచచత్వారింశోఽధ్యాయః॥

7-46-0 (46610) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-46-0x (4369) యథా వదసి మే సూత ఏకస్య బహుభిః సహ। సంగ్రామం తుములం ఘోరం జయం చైవ మహాత్మనః॥ 7-46-1 (46611) అశ్రద్ధేయమివాశ్చర్యం సౌభద్రస్యాథ విక్రమం। కింతు నాత్యద్భుతం తేషాం యేషాం ధర్మో వ్యపాశ్రయః॥ 7-46-2 (46612) దుర్యోధనే చ విముఖే రాజపుత్రశతే హతే। సౌభద్రే ప్రతిపత్తిం కాం ప్రత్యపద్యంత మామకాః॥ 7-46-3 (46613) సంజయ ఉవాచ। 7-46-4x (4370) సంశుష్కాస్యాశ్చలన్నేత్రాః ప్రస్విన్నా రోమహర్షణాః। పాలయనకృతోత్సాహా నిరుత్సాహా ద్విష·జ్జయే॥ 7-46-4 (46614) హతాన్భ్రాతౄన్పితౄన్పుత్రాన్సుహృత్సంబంధిబాంధవాన్। ఉత్సృజ్యోత్సృజ్య సంజగ్ముస్త్వరయంతో హయద్విపాన్॥ 7-46-5 (46615) తాన్ప్రభగ్నాంస్తథా దృష్ట్వా ద్రోణో ద్రౌణిర్బృహద్బలః। కృపో దుర్యోధనః కర్ణః కృతవర్మాథ సౌబలః॥ 7-46-6 (46616) అభ్యధావన్సుసంక్రుద్ధాః సౌభద్రమపరాజితం। తే తు పౌత్రేణ తే రాజన్ప్రాయశో విముఖీకృతాః। `సౌభద్రేణ మహారాజ శక్రప్రతిమతేజసా'॥ 7-46-7 (46617) ఏకస్తు సుఖసంవృద్ధో బాల్యాద్దర్పాచ్చ నిర్భయః। ఇష్వస్త్రవిన్మహాతేజా లక్ష్మణోఽర్జునిమభ్యయాత్॥ 7-46-8 (46618) తమన్వగేవాస్య పితా పుత్రగృద్ధీ న్యవర్తత। అనుదుర్యోధనం చాన్యే న్యవర్తంత మహారథాః॥ 7-46-9 (46619) తం తేఽభిషిషిచుర్బాణైర్మేఘా గిరిమివాంబుభిః। స తు తాన్ప్రమమాథైకో విష్వగ్వాతో యథాంబుదాన్॥ 7-46-10 (46620) పౌత్రం తవ చ దుర్ధర్షం లక్ష్మణం ప్రియదర్శనం। పితుః సమీపే తిష్ఠంతం శూరముద్యతకార్ముకం॥ 7-46-11 (46621) అత్యంతసుఖసంవృద్ధం ధనేశ్వరసుతోపమం। ఆససాద రణే కార్ష్ణిర్మత్తో మత్తమివ ద్విపం। `సింహశాబో వనే శశ్వత్పుండరీకశిశుం యథా'॥ 7-46-12 (46622) లక్ష్మణేన తు సంగంయ సౌభద్రః పరవీరహా। శరైః సునిశితైస్తీక్ష్ణైర్బాహ్వోరురసి చార్పయత్॥ 7-46-13 (46623) సంక్రుద్ధౌ వై మహారాజ దండాహత ఇవోరగః। పౌత్రస్తవ మహారాజ తవ పౌత్రమభాషత॥ 7-46-14 (46624) సుదృష్టః క్రియతాం లోకో హ్యముం లోకం గమిష్యసి। పశ్యతాం బాంధవానాం త్వాం నయామి యమసాదనం॥ 7-46-15 (46625) ఏవముక్త్వా తతో భల్లం సౌభద్రః పరవీరహా। ఉద్బబర్హ మహాబాహుర్నిర్ముక్తోరగసన్నిభం॥ 7-46-16 (46626) స తస్య భుజనిర్ముక్తో లక్ష్మణస్య సుదర్శనం। సునసం సుభ్రు కేశాంతం శిరోఽహార్షీత్సకుండలం॥ 7-46-17 (46627) `పౌత్రస్తు తవ దుర్ధర్షం లక్ష్మణం ప్రియదర్శనం। పితుః సమీపే తిష్ఠంతం ప్రాహిణోద్యమసాదనం॥ 7-46-18 (46628) అత్యంతసుఖసంవృద్ధం ధనేశ్వరసుతోపమం'। లక్ష్మణాం నిహతం దృష్ట్వా హాహేత్యుచ్చుక్రుశుర్జనాః॥ 7-46-19 (46629) తతో దుర్యోధనః క్రుద్ధః ప్రియే పుత్రే నిపాతితే। హతైనమితి చుక్రోశ క్షత్రియాన్క్షత్రియర్షభః॥ 7-46-20 (46630) తతో ద్రోణః కృపః కర్ణో ద్రోణపుత్రో బృహద్బలః। కృతవర్మా చ హార్దిక్యః షడ్రథాః పర్యవారయన్॥ 7-46-21 (46631) తాంస్తు విద్ధా శితైర్బాణైర్విముఖీకృత్య చార్జునిః। వేగేనాభ్యపతత్క్రుద్ధః సైంధవస్య మహద్బలం॥ 7-46-22 (46632) ఆవవ్రుస్తస్య పంథానం గజానీకేన దంశితాః। కలింగాశ్చ నిషాదాశ్చ క్రాథపుత్రశ్చ వీర్యవాన్। తత్ప్రసక్తమివాత్యర్థం యుద్ధమాసీద్విశాంపతే॥ 7-46-23 (46633) తతస్తత్కుంజరానీకం వ్యధమద్ధృష్టమార్జునిః। యథా వాయుర్నిత్యగతిర్జలదాఞ్శతశోఽంబరే॥ 7-46-24 (46634) తతః క్రుద్ధాః శరవ్రాతై రాజానః సమవారయన్। అథేతరే సన్నివృత్తాః పునర్ద్రోణముఖా రథాః। పరమాస్త్రాణి ధున్వానాః సౌభద్రమభిదుద్రువుః॥ 7-46-25 (46635) తాన్నివార్యార్జునిర్బాణైః క్రాథపుత్రమయోధయత్। శరౌఘేణాప్రమేయేణ త్వరమాణో జిఘౌసయా॥ 7-46-26 (46636) సధనుర్బాణకేయూరౌ బాహూ సముకుటం శిరః। సచ్ఛత్రధ్వజయంతారం రథం చాశ్వాన్న్యపాతయత్॥ 7-46-27 (46637) కులశీలశ్రుతిబలైః కీర్త్యా చాస్త్రబలేన చ। యుక్తే తస్మిన్హతే వీరాః ప్రాయశో విముఖాఽభవన్॥ ॥ 7-46-28 (46638) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే షట్చత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 46 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-46-3 ప్రతిపత్తిం ప్రతివిధానం॥ 5-46-10 విష్వగ్వాతోఽశేషదిగ్వాతః॥ 5-46-17 కేశాంతం కేశైర్మనోహరం। అంతః ప్రాంతేఽంతికే మధ్యే స్వరూపే చ మనోహరే ఇత్యభిధానాత్॥ 5-46-23 ధృష్టం ప్రగల్భం॥ 5-46-46 షట్చత్వారింశోఽధ్యాయః॥

7-47-0 (46639) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-47-0x (4371) తథా ప్రవిష్టం తరుణం సౌభద్రమపరాజితం। కులానురూపం కుర్వాణం సంగ్రామేష్వపరాజితం॥ 7-47-1 (46640) ఆజానేయైః సుబలిభిర్యాంతమశ్వైస్త్రిహాయనైః। ప్లవమానమివాకాశే కే శూరాః సమవారయన్॥ 7-47-2 (46641) సంజయ ఉవాచ। 7-47-3x (4372) అభిమన్యుః ప్రవిశ్యైతాంస్తావకాన్నిశితైః శరైః। అకరోత్పార్థివాన్సర్వాన్విముఖాన్పాండునందనః॥ 7-47-3 (46642) తం తు ద్రోణః కృపః కర్ణో ద్రౌణిశ్చ సబృహద్బలః। కృతవర్మా చ హార్దిక్యః షడ్రథాః పర్యవారయన్॥ 7-47-4 (46643) దృష్ట్వా తు సైంధవే భారమతిమాత్రం సమాహితం। సైన్యం తవ మహారాజ యుధిష్ఠిరముపాద్రవత్॥ 7-47-5 (46644) సౌభద్రమితరే వీరమభ్యవర్షఞ్శరాంబుభిః। తాలమాత్రాణి చాపాని వికర్షంతో మహాబలాః॥ 7-47-6 (46645) తాంస్తు సర్వాన్మహేష్వాసాన్సర్వవిద్యాసు నిష్ఠితాన్। వ్యదృష్టంభయద్రణే బాణైః సౌభద్రః పరవీరహా॥ 7-47-7 (46646) ద్రోణం పంచాశతావిధ్యద్వింశత్యా చ బృహద్బలం। అశీత్యా కృతవర్మాణం కృపం షష్ట్యా శిలీముఖైః॥ 7-47-8 (46647) రుక్మపుంఖైర్మహావేగైరాకర్ణసమచోదితైః। అవిధ్యద్దశభిర్బాణైరశ్వత్థామానమార్జునిః॥ 7-47-9 (46648) కర్ణం చ కర్ణినా కర్ణే పీతేన చ శితేన చ। ఫాల్గునిర్ద్విషతాం మధ్యే వివ్యాధ పరమేషుణా॥ 7-47-10 (46649) పాతయిత్వా కృపస్యాశ్వాంస్తథోభౌ పార్ష్ణిసారథీ। అథైనం దశభిర్బాణైః ప్రత్యవిధ్యత్స్తనాంతరే॥ 7-47-11 (46650) తతో బృందారకం వీరం కురూణాం కీర్తివర్ధనం। పుత్రాణాం తవ వీరాణాం పశ్యతామవధీద్బలీ॥ 7-47-12 (46651) తం ద్రౌణిః పంచవింశత్యా క్షుద్రకాణాం సమార్పయత్। వరంవరమమిత్రాణామారుజంతమభీతవత్॥ 7-47-13 (46652) స తు బాణైః శితైస్తూర్ణం ప్రత్యవిధ్యత మారిష। పశ్యతాం ధార్తరాష్ట్రాణామశ్వత్థామానమార్జునిః॥ 7-47-14 (46653) షష్ట్యా శరాణాం తం ద్రౌణిస్తిగ్మధారైః సుతేజనైః। ఉగ్రైర్నాకంపయద్విద్ధ్వా మైనాకమివ పర్వతం॥ 7-47-15 (46654) స తు ద్రౌణిం త్రిసప్తత్యా హేమపుంఘైరజిహ్మగైః। ప్రత్యవిధ్యన్మహాతేజా బలవానపకారిణం॥ 7-47-16 (46655) తస్మింద్రోణో బాణశతం పుత్రగృద్ధీ న్యపాతయత్। అశ్వత్థామా తథాఽష్టౌ చ పరీప్సన్పితరం రణే॥ 7-47-17 (46656) కర్ణో ద్వావింశతిం భల్లాన్కృతవర్మా చ వింశతిం। బృహద్బలస్తు పంచాశత్కృపః శారద్వతో దశ॥ 7-47-18 (46657) తాంస్తు ప్రత్యవధీత్సర్వాందశభిర్దశభిః శరైః। తైరర్ద్యమానః సౌభద్రః సర్వతో నిశితైః శరైః॥ 7-47-19 (46658) తం కోసలానామధిపః కర్ణినాఽతాడయద్ధృది। స తస్యాశ్వాంధ్వజం చాపం సూతం చాపాతయత్క్షితౌ॥ 7-47-20 (46659) అథ కోసలరాజస్తు విరథః ఖంగ్రచర్మధృత్। ఇయేష ఫాల్గునేః కాయాచ్ఛిరో హర్తుం సకుండలం॥ 7-47-21 (46660) స కోసలానామధిపం రాజపుత్రం బృహద్బలం। హృది వివ్యాధ వాణేన స భిన్నహృదయోఽపతత్॥ 7-47-22 (46661) బభంజ చ సహస్రాణి దశ రాజ్ఞాం మహాత్మనాం। సృజతామశివా వాచః ఖంగకార్ముకధారిణాం॥ 7-47-23 (46662) తథా బృహద్బలం హత్వా సౌభద్రో వ్యచరద్రణే। వ్యష్టంభయన్మహేష్వాసో యోధాంస్తవ శరాంబుభిః॥ ॥ 7-47-24 (46663) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రోయదశదివసయుద్ధే సప్తచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 47 ॥

7-48-0 (46664) సంజయ ఉవాచ। 7-48-0x (4373) స కర్ణం కర్ణినా కర్ణే పునర్వివ్యాధ ఫాల్గునిః। శరైః పంచాశతా చైనమవిధ్యత్కోపయన్భృశం॥ 7-48-1 (46665) ప్రతివివ్యాధ రాధేయస్తావద్భిరథ తం పునః। శరైరాచితసర్వాంగో బహ్వశోభత భారత॥ 7-48-2 (46666) కర్ణం చాప్యకరోత్క్రుద్ధో రుధిరోత్పీడవాహినం। కర్ణోఽపి విబభౌ శూరః శరైశ్ఛిన్నోఽసృగాతప్లుః। `సంధానుగతపర్యంతః శరదీవ దివాకరః'॥ 7-48-3 (46667) తావుభౌ శరచిత్రాంగౌ రుధిరేణ సముక్షితౌ। బభూవతుర్మహాత్మానౌ పుష్పితావివ కింశుకౌ॥ 7-48-4 (46668) అథ కర్ణస్య సచివాన్షట్ శూరాంశ్చిత్రయోధినః। సాశ్వసూతధ్వజరథాన్సౌభద్రో నిజఘాన హ॥ 7-48-5 (46669) తథేతరాన్మహేష్వాసాందశభిర్దశభిః శరైః। ప్రత్యవిధ్యదసంభ్రాంతస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-48-6 (46670) మాగధస్య తథా పుత్రం హత్వా షడ్భిరజిహ్మగైః। సాశ్వం ససూతం తరుణమశ్వకేతుమపాతయత్॥ 7-48-7 (46671) మార్తికావతకం భోజం తతః కుంజరకేతనం। క్షురప్రేణ సమున్మథ్య ననాద విసృజన్శరాన్॥ 7-48-8 (46672) తస్య దౌఃశాసనిర్విద్ధ్వా చతుర్భిశ్చతురో హయాన్। సూతమేకేన వివ్యాధ దశభిశ్చార్జునాత్మజం॥ 7-48-9 (46673) తతో దౌఃశాసనిం కార్ష్ణిర్విద్ధ్వా సప్తభిరాశుగైః। సంరంభాద్రక్తనయనో వాక్యముచ్చైరథాబ్రవీత్॥ 7-48-10 (46674) పితా తవాహవం త్యక్త్వా గతః కాపురుషో యథా। దిష్ట్యా త్వమపి జానీషే యోద్ధుం న త్వద్య మోక్ష్యసే॥ 7-48-11 (46675) ఏతావదుక్త్వా వచనం కర్మారపరిమార్జితం। నారాచం విససర్జాస్మై తం ద్రౌణిస్త్రిభిరాచ్ఛినత్॥ 7-48-12 (46676) తస్యార్జునిర్ధ్వజం ఛిత్త్వా శల్యం త్రిభిరతాడయత్। తం శల్యో నవభిర్బాణైర్గార్ధ్రపత్రైరతాడయత్॥ 7-48-13 (46677) హృద్యసంభ్రాంతవద్రాజంస్తదద్భుతమివాభవత్। తస్యార్జునిర్ధ్వజం ఛిత్త్వా హత్వోభౌ పార్ష్ణిసారథీ॥ 7-48-14 (46678) తం వివ్యాధాయసైః షడ్భిః సోపాక్రామద్రథాంతరం। శత్రుంజయం చంద్రకేతుం మేఘవేగం సువర్చసం॥ 7-48-15 (46679) సూర్యభాసం చ పంచైతాన్హత్వా వివ్యాధ సౌబలం। తం సౌబలస్త్రిభిర్విద్ధ్వా దుర్యోధనమథాబ్రవీత్॥ 7-48-16 (46680) సర్వ ఏనం విమథ్నీమః పురైకైకం హినస్తి నః। అథాబ్రవీత్పునర్ద్రోణం కర్ణో వైకర్తనో రణే॥ 7-48-17 (46681) పురా సర్వాన్ప్రమథ్నాతి బ్రూహ్యస్య వధంమాశు నః। తతో ద్రోణో మహేష్వాసః సర్వాంస్తాన్ప్రత్యభాషత॥ 7-48-18 (46682) అస్తి వాఽస్యాంతరం కించిత్కుమారస్యాథ పశ్యత। అన్వస్య పితరం చాద్య చరతః సర్వతో దిశం॥ 7-48-19 (46683) శీఘ్రతాం నరసింహస్య పాండవేయస్య పశ్యత। ధనుర్మండలమేవాస్య రథమార్గేషు దృశ్యతే॥ 7-48-20 (46684) సందధానస్య విశిఖాఞ్శీఘ్రం చైవ విముంచతః। ఆరుజన్నపి మే ప్రాణాన్మోహయన్నపి సాయకైః॥ 7-48-21 (46685) ప్రహర్షయతి మాం భూయః సౌభద్రః పరవీరహా। అతిమానం దధాత్యేష సౌభద్రో విచరన్రణే॥ 7-48-22 (46686) అంతరం యస్య సంరబ్ధా న పశ్యంతి మహారథాః। అస్యతో లఘుహస్తస్య దిశః సర్వా మహేషుభిః। న విశేషం ప్రపశ్యామి రణే గాండీవధన్వనః॥ 7-48-23 (46687) సంజయ ఉవాచ। 7-48-24x (4374) అథ కర్ణః పునర్ద్రోణమాహార్జునిశరాహతః। స్థాతవ్యమితి తిష్ఠామి పీడ్యమానోఽభిమన్యునా॥ 7-48-24 (46688) తేజస్వినః కుమారస్య శరాః పరమదారుణాః। క్షిణ్వంతి హృదయం మేఽద్య ఘోరాః పావకతేజసః॥ 7-48-25 (46689) తమాచార్యోఽబ్రవీత్కర్ణం శనకైః ప్రహసన్నివ। అభేద్యమస్య కవచం యువా చాశుపరాక్రమః॥ 7-48-26 (46690) ఉపదిష్టా మయా చాస్య పితుః కవచధారణా। తామేష నిఖిలాం వేత్తి ధ్రువం పరపురంజయః॥ 7-48-27 (46691) శక్యం త్వస్య ధనుశ్ఛేత్తుం జ్యాం చ బాణైః సమాహితైః। అభీషూంశ్చ హయాంశ్చైవ తథోభౌ పార్ష్ణిసారథీ॥ 7-48-28 (46692) ఏతత్కురు మహేష్వాస రాధేయ యది శక్యతే। అథైనం విముఖీకృత్య పశ్చాత్ప్రహరణం కురు॥ 7-48-29 (46693) సధనుష్కో న శక్యోఽయమపి జేతుం సురాసురైః। విరథం విధనుష్కం చ కురుష్వైనం యదీచ్ఛసి॥ `పునః స్థితేన కేనాపి దుఃశకో జేతుమార్జునిః'॥ 7-48-30 (46694) సంజయ ఉవాచ। 7-48-31x (4375) తదాచార్యవచః శ్రుత్వా కర్ణో వైకర్తనస్త్వరన్। అస్యతో లఘుహస్తస్య పృష్ఠతో ధనురాచ్ఛినత్॥ 7-48-31 (46695) అశ్వానస్యావధీద్దోణో గౌతమః పార్ష్ణిసారథీ। శేషాస్తు చ్ఛిన్నధన్వానం శరవర్షైరవాకిరన్॥ 7-48-32 (46696) త్వరమాణాస్త్వరాకాలే విరథం షణ్మహారథాః। శరవర్షైరకరుణా బాలమేకమవాకిరన్॥ 7-48-33 (46697) స చ్ఛిన్నధన్వా విరథః స్వధర్మమనుపాలయన్। ఖంగచర్మధరః శ్రీమానుత్పపాత విహాయసా॥ 7-48-34 (46698) మార్గైః సకౌశికాద్యైశ్చ లాఘవేన బలేన చ। ఆర్జునిర్వ్యచరద్య్వోంని భృశం వై పక్షిరాడివ॥ 7-48-35 (46699) మయ్యేవ నిపతత్యేష సాసిరిత్యూర్ధ్వదృష్టయః। వివ్యధుస్తం మహేష్వాసం సమరే ఛిద్రదర్సినః॥ 7-48-36 (46700) క్షురప్రేణ మహాతేజాస్త్వరమాణః సపత్నజిత్॥ 7-48-37 (46701) రాధేయో నిశితైర్బాణైర్వ్యధమచ్చర్మ చోత్తమం॥ 7-48-38 (46702) వ్యసిచర్మేషుపూర్ణాంగః సోఽంతరిక్షాత్పునః క్షితిం। ఆస్థితశ్చక్రముద్యంయ ద్రోణం క్రుద్ధోఽభ్యధావత॥ 7-48-39 (46703) స చక్రరేణూకజ్జ్వలశోభితాంగో బభావతీవోజ్జ్వలచక్రపాణిః। రణేఽభిమన్యుః క్షణమాస రౌద్రః స వాసుదేవానుకృతిం ప్రకుర్వన్॥ 7-48-40 (46704) స్రుతరుధిరకృతైకరాగవస్త్రో భ్రుకుటిపుటాకులితోఽతిసింహనాదః। ప్రభురమితబలో రణేఽభిమన్యు-- ర్నృపవరమధ్యగతో భృశం వ్యరాజత్॥ ॥ 7-48-41 (46705) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే అష్టచత్వారింశోఽధ్యాయః॥ 48 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-48-18 వధం వధోపాయం॥ 5-48-19 అణ్వప్యస్యాంతరం హ్యద్య ఇతి ఝ.పాఠః॥ 5-48-35 కౌశికం సర్వతోభద్రం॥ 5-48-48 అష్టచత్వారింశోఽధ్యాయః॥

7-49-0 (46706) సంజయ ఉవాచ। 7-49-0x (4376) విష్ణోః స్వసుర్నందకరః స విష్ణ్వాయుధభూషణః। రరాజాతిరథః సంఖ్యే జనార్దన ఇవాపరః॥ 7-49-1 (46707) మారుతోద్ధూతకేశాంతముద్యతారివరాయుధం। వపుః సమీక్ష్య పృథ్వీశా దుఃసమీక్ష్యం సురైరపి॥ 7-49-2 (46708) `యది పాణితలాదేతచ్చక్రం ముంచేత ఫాల్గునిః। వరదానాన్మాతులస్య విష్ణోశ్చక్రమివాపతేత్'॥ 7-49-3 (46709) తచ్చక్రం భృశముద్విగ్నాః సంచిచ్ఛిదురనేకధా। మహారథస్తతః కార్ష్మిః స జగ్రాహ మహాగదాం॥ 7-49-4 (46710) విధనుఃస్యందనాసిస్తైర్విచక్రశ్చారిభిః కృతః। అభిమన్యుర్గదాపాణిరశ్వత్థామానమార్దయత్॥ 7-49-5 (46711) స గదాముద్యతాం దృష్ట్వా జ్వలంతీమశనీమివ। అపాక్రామద్రథోపస్థాద్విక్రమాంస్త్రీన్నరర్షభః॥ 7-49-6 (46712) తస్యాశ్వాన్గదయా హత్వా తథోభౌ పార్ష్ణిసారథీ। శరాచితాంగః సౌభద్రః శ్వావిద్వత్సమదృశ్యత॥ 7-49-7 (46713) తతః సుబలదాయాదం కాలికేయమపోథయత్। జఘాన చాస్యానుచరాన్గాంధారాన్సప్తసప్తతిం॥ 7-49-8 (46714) పునశ్చైవ వసాతీయాంజఘాన రథినో దశ। కేకయానాం రథాన్సప్త హత్వా చ దశ కుంజరాన్। దౌఃశాసనిరథం సాశ్వం గదయా సమపోథయత్॥ 7-49-9 (46715) తతో దౌఃశసనిః క్రుద్ధో గదాముద్యంయ మారిష। అభిదుద్రావ సౌభద్రం తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్॥ 7-49-10 (46716) తావుద్యతగదౌ వీరావన్యోన్యవధకాంక్షిణౌ। భ్రాతృవ్యౌ సంప్రజహాతే పురేవ త్ర్యంబకాంధకౌ॥ 7-49-11 (46717) తావన్యోన్యం గదాగ్రాభ్యామాహత్య పతితౌ క్షితౌ। ఇంద్రధ్వజావివోత్సృష్టౌ రణమధ్యే పరంతపౌ॥ 7-49-12 (46718) దౌఃశాసనిరథోత్థాయ కురూణాం కీర్తివర్ధనః। ఉత్తిష్ఠమానం సౌభద్రం గదయా మూర్ధ్న్యతాడయత్॥ 7-49-13 (46719) గదావేగేన మహతా వ్యాయామేన చ మోహితః। విచేతా న్యపతద్భూమౌ సౌభద్రః పరవీరహా॥ 7-49-14 (46720) ఏవం వినిహతో రాజన్నేకో బహుభిరాహవే। క్షోభయిత్వా చమూం సర్వాం నలినీమివ కుంజరః॥ 7-49-15 (46721) అశోభత హతో వీరో వ్యాధైర్వనగజో యథా। తం తథా పతితం శూరం తావకాః పర్యవారయన్॥ 7-49-16 (46722) దావం దగ్ధ్వా యథా శాంతం పావకం శిశిరాత్యయే। విమృద్వ్య నగశృంగాణి సన్నివృత్తమివానిలం॥ 7-49-17 (46723) అస్తిం గతమివాదిత్యం తప్త్వా భారత వాహినీం। ఉపప్లుతం యథా సోమం సంశుష్కమివ సాగస్ం॥ 7-49-18 (46724) పూర్ణచంద్రాభవదనం కాకపక్షవృతాలికం। తం భూమౌ పతితం దృష్ట్వా తావకాస్తే మహారథాః। ముదా పరమయా యుక్తాశ్చుక్రుశుః సింహవన్ముహుః॥ 7-49-19 (46725) ఆసీత్పరమకో హర్షస్తావకానాం విశాంపతే। ఇతరేషాం తు వీరాణాం నేత్రేభ్యః ప్రాపతజ్జలం॥ 7-49-20 (46726) అంతరిక్షే చ భూతాని ప్రాక్రోశంత విశాంపతే। దృష్ట్వా నిపతితం వీరం చ్యుతం చంద్రమివాంబరాత్॥ 7-49-21 (46727) ద్రోణకర్ణముఖైః షడ్భిర్ధార్తరాష్ట్రైర్మహారథైః। ఏకోఽయం నిహతః శేతే నైష ధర్మో మతో హి నః॥ 7-49-22 (46728) తస్మిన్వినిహతే వీరే బహ్వశోభత మేదినీ। ద్యౌర్యథా పూర్ణచంద్రేణ నక్షత్రగణమాలినీ॥ 7-49-23 (46729) రుక్మపుంఖైశ్చ సంపూర్ణా రుధిరౌఘపరిప్లుతా। ఉత్తమాంగైశ్చ శూరాణాం భ్రాజమానైః సకుండలైః॥ 7-49-24 (46730) విచిత్రైశ్చ పరిస్తోమైః పతాకాభిశ్చ సంవృతా। చామరైశ్చ కుథాభిశ్చ ప్రవిద్ధైశ్చాంబరోత్తమైః॥ 7-49-25 (46731) రథాశ్వనరనాగానామలంకారైశ్చ సుప్రభైః। ఖంగైః సునిశితైః పీతైర్నిర్ముక్తైర్భుజగైరివ॥ 7-49-26 (46732) చాపైశ్చ వివిధైశ్ఛిన్నైః శక్త్యృష్టిప్రాసకంపనైః। వివిధైశ్చాయుధైశ్చాన్యైః సంవృతా భూరశోభత॥ 7-49-27 (46733) `నిష్టనద్భిరతీవాన్యైరుద్వహద్రుధిరస్రవైః। నరైః పతద్భిః పతితైరవనీ స్వధికం బభౌ॥ 7-49-28 (46734) వాజిభిశ్చాపి నిర్జీవైః శ్వసద్భిః శోణితోక్షితైః। సారోహైర్విషమా భూమిః సౌభద్రేణ నిపాతితైః॥ 7-49-29 (46735) సాంకుశైః సమహామాత్రైః సర్వమాయుధకేతుభిః। పర్వతైరివ విధ్వస్తైర్విశిఖైర్మథితైర్గజైః॥ 7-49-30 (46736) పృథివ్యానుకీర్ణైశ్చ అశ్వసారథియోధిభిః। హదైరివ ప్రక్షుభితైర్హృతనాగై రథోత్తమైః॥ 7-49-31 (46737) పదాతిసంఘైశ్చ హతైర్వివిధాయుధభూషణైః। భీరూణాం త్రాసజననీ ఘోరరూపాఽభవన్మహీ॥ 7-49-32 (46738) తం దృష్ట్వా పతితం భూమౌ చంద్రార్కసదృశద్యుతిం। తావకానాం పరా ప్రీతిః పాండూనాం చాభవద్వ్యథా॥ 7-49-33 (46739) అభిమన్యౌ హతే రాజఞ్శిశుకేఽప్రాప్తయౌవనే। సంప్రాద్రవచ్చమూః సర్వా ధర్మరాజస్య పశ్యతః॥ 7-49-34 (46740) దీర్యమాణం బలం దృష్ట్వా సౌభద్రే వినిపాతితే। అజాతశత్రుస్తాన్వీరానిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-49-35 (46741) స్వర్గమేష గతః శూరో యో హతో న పరాఙ్ముఖః। సంస్తంభయత మాభైష్ట విజేష్యామో రణే రిపూన్॥ 7-49-36 (46742) ఇత్యేవం స మహాతేజా దుఃఖితేభ్యో మహాద్యుతిః। ధర్మరాజో యుధాం శ్రేష్ఠో బ్రువందుఃఖమపానుదత్॥ 7-49-37 (46743) యుద్ధే హ్యాశీవిషాకారాన్రాజపుత్రాన్రణే రిపూన్। పూర్వం నిహత్య సంగ్రామే పశ్చాదార్జునిరభ్యయాత్॥ 7-49-38 (46744) హత్వా దశసహస్రాణి కౌసల్యం చ మహారథం। కృష్ణార్జునసమః కార్ష్ణిః శక్రలోకం గతో ధ్రువం॥ 7-49-39 (46745) రథాశ్వనరమాతంగాన్వినిహత్య సహస్రశః। అవితృప్తః స సంగ్రామాదశోచ్యః పుణ్యకర్మకృత్। 7-49-40 (46746) గతః పుణ్యకృతాం లోకాఞ్శాశ్వతాన్పుణ్యనిర్జితాన్॥ ॥ 7-49-41 (46747) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధే ఏకోనపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 49 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-49-18 ఉపప్లుతం రాహుగ్రస్తం॥ 5-49-19 కాకపక్షావృతాక్షికం ఇతి ఝ పాఠః॥ 5-49-30 విశాఖోన్మథితైర్గజైః ఇతి క.పాఠః॥ 5-49-31 వ్యశ్వసారథియోధిభిః ఇతి క.పాఠః॥ 5-49-49 ఏకోనపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥

7-50-0 (46748) సంజయ ఉవాచ। 7-50-0x (4377) వయం తు ప్రవరం హత్వా తేషాం తైః శరపీడితాః। నివేశాయాభ్యుపాయామః సాయాహ్నే రుధిరోక్షితాః॥ 7-50-1 (46749) నిరీక్షమాణాస్తు వయం పరే చాయోధనం శనైః। అపయాతా మహారాజ గ్లానిం ప్రాప్తా విచేతసః॥ 7-50-2 (46750) తతో నిశాయా దివసస్య చాశివః శివారుతైః సంధిరవర్తతాద్భుతః। కుశేశయాపీడనిభే దివాకరే విలంబమానేఽస్తముపేత్య పర్వతం॥ 7-50-3 (46751) వరాసిశక్త్యృష్టివరూథచర్మణాం విభూషణానాం చ సమాక్షిపన్ప్రభాః। దివం చ భూమిం చ సమానయన్నివ ప్రియాం తనుం భానురుపైతి పావకం॥ 7-50-4 (46752) మహాభ్రకూటాచలశృంగసన్నిభై-- ర్గజైరనేకైరివ వజ్రపాతితైః। సవైజయంత్యంకుశవర్మయంతృభి-- ర్నిపాతితైర్నష్టగతిశ్చితా క్షితిః॥ 7-50-5 (46753) హతేశ్వరైశ్చూర్ణితచక్రకూబరై-- ర్హతాశ్వసూతైర్విపతాకకేతుభిః। మహారథైర్భూః శుశుభే విచూర్ణితైః పురైరివామిత్రహతైర్నరాధిప॥ 7-50-6 (46754) రథాశ్వబృందైః సహసాదిభిర్హతైః ప్రవిద్ధభాండాభరణైః పృథగ్విధైః। నిరస్తజిహ్వాదశనాంత్రలోచనై-- ర్ధరా బభౌ ఘోరవిరూపదర్శనా॥ 7-50-7 (46755) ప్రవిద్ధవర్మాభణాంబరాయుధా విపన్నహస్త్యశ్వరథానుగా నరాః। మహార్హశయ్యాస్తరణోచితాస్తదా క్షితావనాథా ఇవ శేరతే హతాః॥ 7-50-8 (46756) అతీవ హృష్టాః శ్వశృగాలవాయసా బకాః సుపర్ణాశ్చ వృకాస్తరక్షవః। వయాంస్యసృక్పాన్యథ రక్షసాం గణాః పిశాచసంఘాశ్చ సుదారుణా రణే॥ 7-50-9 (46757) త్వచో వినిర్భిద్య పిబన్వసామసృక్ తథైవ మజ్జాః పిశితాని చాశ్నువన్। వపాం విలుంపంతి హసంతి గాంతి చ ప్రకర్షమాణాః కుణపాన్యనేకశః॥ 7-50-10 (46758) శరీరసంఘాటవహా హ్యసృగ్జలా రథోడుపా కుంజరశైలసంకటా। మనుష్యశీర్షోపలమాంసకర్దమా ప్రవిద్ధనానావిధశస్త్రమాలినీ॥ 7-50-11 (46759) భయావహా వైతరణీవ దుస్తరా ప్రవర్తితా యోధవరైస్తదా నదీ। ఉవాహ మధ్యేన రణాజిరే భృశం భయావహా దీనమృతప్రవాహినీ॥ 7-50-12 (46760) పిబంతి చ స్నాంతి చ యత్ర దుర్దృశాః పిశాచసంఘాస్తు నదంతి భైరవాః। సునందితాః ప్రణభృతాం క్షయంకరాః సమానభక్షాః శ్వసృగాలపక్షిణః॥ 7-50-13 (46761) తథా తదాయోధనముగ్రదర్శనం నిశాముఖే పితృపతిరాష్ట్రవర్ధనం। నిరీక్షమాణః శనకైర్జహుర్నరాః సముత్థితా నృత్తకబంధసంకులం॥ 7-50-14 (46762) అపేతవిధ్వస్తమహార్హభూషణం నిపాతితం శక్రసమం మహాబలం। రణేఽభిమన్యుం దదృశుస్తదా జనా వ్యపోఢహవ్యం సదసీవ పావకం॥ ॥ 7-50-15 (46763) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రయోదశదివసయుద్ధావహారే పంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 50 ॥

7-51-0 (46764) సంజయ ఉవాచ। 7-51-0x (4378) హతే తస్మిన్మహావీర్యే సౌభద్రే రథయూథపే। విముక్తరథసన్నాహాః సర్వే నిక్షిప్తకార్ముకాః॥ 7-51-1 (46765) ఉపోపవిష్టా రాజానం పరివార్య యుధిష్ఠిరం। తదేవ యుద్ధం ధ్యాయంతః సౌభద్రగతమానసాః॥ 7-51-2 (46766) తతో యుధిష్ఠిరో రాజా విలలాప సుదుఃఖితః। తతో యుధిష్ఠిరో రాజా విలలాప సుదుఃఖితః। 7-51-3 (46767) అభిమన్యౌ హతే వీరే భ్రాతుః పుత్రే మహారథే॥ 7-51-4 (46768) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-51-4x (4379) ఏనం జిత్వా కృపం శల్యం రాజానం చ సుయోధనం। ద్రోఁణం ద్రౌణిం మహేష్వాసం తథైవాన్యాన్మహారథాన్॥ 7-51-4 (46769) ద్రోణానీకమసంబాధం మమ ప్రియచికీర్షయా। `హత్వా శత్రుగణాన్వీరానేష శేతే మహారథః॥ 7-51-5 (46770) కృతాస్త్రయు ద్ధకుశలాన్మహేష్వాసాన్మహాబలాన్। కులశః పూణైర్యుక్తాంఛూరాన్విఖ్యాతపౌరుషాన్॥ 7-51-6 (46771) ద్రోణేన ర్ప్రాహేతం వ్యూహమభేద్యమమరైరపి। అదృష్టపూర్వమస్మాభిః పద్మం చక్రాయుధప్రియః'॥ 7-51-7 (46772) భిత్త్వా మధ్యం ప్రవిష్టోఽసౌ గోమధ్యమివ కేసరీ। `విక్రీడితం రణే తేన నిఘ్నతా వై పరాన్వరాన్'॥ 7-51-8 (46773) యస్య శూరా మహేష్వాసాః ప్రత్యనీకగతా రణే। ప్రభగ్నా వినివర్తంతే కృతాస్త్రా యుద్ధదుర్మదాః॥ 7-51-9 (46774) అత్యంతశత్రురస్మాకం యేన దుఃశాసనః శరైః। క్షిప్రం హ్యభిముఖః సంఖ్యే విసంజ్ఞో విముఖీకృతః॥ 7-51-10 (46775) స తీర్త్వా దుస్తరం వీరో ద్రోణానీకమహార్ణవం। ప్రాప్య దౌఃశాసనిం కార్ష్ణిః ప్రాప్తో వైవస్వతక్షయం॥ 7-51-11 (46776) కథం ద్రక్ష్యామి కౌంతేయం సౌభద్రే నిహతేఽర్జునం। సుభద్రాం వా మహాభాగాం ప్రియం పుత్రమపశ్యతీం॥ 7-51-12 (46777) `హతవత్సాం యథా ధేనుం తద్దృర్శనకృతోన్ముఖీం'। కింస్విద్వక్ష్యాంయపేతార్థమక్లిష్టమసమంజసం। తావుభౌ ప్రతివక్ష్యామి హృషీకేశధనంజయౌ॥ 7-51-13 (46778) అహమేవ సుభద్రాయాః కేశవార్జునయోరపి। ప్రియకామో జయాకాంక్షీ కృతవానిదమప్రియం॥ 7-51-14 (46779) న లుబ్ధో బుధ్యతే దోషాఁల్లోభాన్మోహాత్ప్రవర్తతే। మధులిప్సుర్హి నాపశ్యం ప్రపాతమహమీదృశం॥ 7-51-15 (46780) యో హి భోజ్యే పురస్కార్యో యానేషు శయనేషు చ। భూషణేషు చ సోఽస్మాభిర్బాలో యుధి పురస్కృతః॥ 7-51-16 (46781) కథం హి బాలస్తరుణో యుద్ధానామవిశారదః। సదశ్వ ఇవ సంబాధే విషమే క్షేమమర్హతి॥ 7-51-17 (46782) నో చేద్ధి వయమప్యేనం మహీమనుశయీమహి। బీభత్సోః కోపదీప్తస్య దగ్ధాః కృపణచక్షుషా॥ 7-51-18 (46783) అలుబ్ధో మితమాన్హీమాన్క్షమావాన్రూపవాన్బలీ। వపుష్మాన్మానకృద్వీరః ప్రియః సత్యపరాక్రమః॥ 7-51-19 (46784) యస్య శ్లాఘంతి విబుధాః కర్మాణ్యూర్జితకర్మణః। నివాతకవచాంజఘ్నే కాలకేయాంశ్చ వీర్యవాన్॥ 7-51-20 (46785) మహేంద్రశత్రవో యేన హిరణ్యపురవాసినః। అక్ష్ణోర్నిమేషమాత్రేణ పౌలోభాః సగణా హతాః॥ 7-51-21 (46786) పరేభ్యోఽప్యభయార్థిభ్యో యో దదాత్యభయం విభుః। తస్యాస్మాభిర్న శకితస్త్రాతుమప్యాత్మజో బలీ॥ 7-51-22 (46787) భయం తు సుమహత్ప్రాప్తం ధార్తరాష్ట్రాన్మహాబలాన్। పార్థః పుత్రవధాత్క్రుద్ధః కౌరవాఞ్శోషయిష్యతి॥ 7-51-23 (46788) క్షుద్రః క్షుద్రసహాయశ్చ స్వపక్షక్షయకారకః। వ్యక్తం దుర్యోధనో దృష్ట్వా శోచన్హాస్యతి జీవితం॥ 7-51-24 (46789) న మే జయః ప్రీతికరో న రాజ్యం న చామరత్వం న సురైః సలోకతా। ఇమం సమీక్ష్యాప్రతివీర్యపౌరుషం నిపాతితం దేవవరాత్మజాత్మజం॥ ॥ 7-51-25 (46790) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి ఏకపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 51 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-51-5 అసంబాధం అప్రతీఘాతం॥ 5-51-13 అసమంజసమయుక్తరూపం॥ 5-51-17 సంబాధే గహనే॥ 5-51-19 ఏనం అభిమన్యుం అనుచేన్న మహీం శయీమహి తదా క్రోధదీప్తస్య బీభత్సోః కృపణేనావసన్నేన చక్షుషా దగ్ధా భవేమహీత్యన్వయః॥ 5-51-19 వపుష్మాంస్తేజస్వీ॥ 5-51-51 ఏకపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥

7-52-0 (46791) సంజయ ఉవాచ। 7-52-0x (4380) ఏవం విలపమానే తు కుంతీపుత్రే యుధిష్ఠిరే। కృష్ణద్వైపాయనస్తత్ర ఆజగామ మహానృషిః॥ 7-52-1 (46792) అథ దృష్ట్వా మహాత్మానం పాండుపుత్రో యుధిష్ఠిరః। యుక్తాసనో దీనమనాః పూజాం చక్రే మహాత్మనః॥ 7-52-2 (46793) అర్చయిత్వా యథాన్యాయముపవిష్టం యుధిష్ఠిరః। అబ్రవీచ్ఛోకసంతప్తో భ్రాతుః పుత్రవధేన చ॥ 7-52-3 (46794) అధర్మయుక్తైర్బహుభిః పరివార్య మహారథైః। యుధ్యమానో మహేష్వాసైః సౌభద్రో నిహతో రణే॥ 7-52-4 (46795) బాలశ్చ బాలబుద్ధిశ్చ వీరశ్చ పరవీరహా। అనుపాయేన సంగ్రామే యుధ్యమానో వినాశితః॥ 7-52-5 (46796) మయా ప్రోక్తః స సంగ్రామే ద్వారం సంజనయస్వ నః। ప్రవిష్టేఽభ్యంతరే తస్మిన్సైంధవేన నివారితాః॥ 7-52-6 (46797) నను నామ సమం యుద్ధమేష్టవ్యం యుద్ధజీవిభిః। ఇదం చైవాసమం యుద్ధమీదృశం యత్కృతం పరైః॥ 7-52-7 (46798) తేనాస్మి భృశసంతప్తః శోకబాష్పసమాకులః। శమం నైవాధిగచ్ఛామి చింతయానః పునః పునః॥ 7-52-8 (46799) సంజయ ఉవాచ। 7-52-9x (4381) తం తథా విలపంతం వై శోకవ్యాకులమానసం। ఉవాచ సాంత్వయన్వ్యాసో యుధిష్ఠిరమిదం వచః॥ 7-52-9 (46800) వ్యాస ఉవాచ। 7-52-10x (4382) యుధిష్ఠిర మహాప్రాజ్ఞ సర్వశాస్త్రవిశారద। వ్యసనేషు న ముహ్యంతి త్వాదృశా భరతర్షభ॥ 7-52-10 (46801) స్వర్గమేష గతః శూరః శత్రూన్హత్వా బహూన్రణే। అబాలసదృశం కర్మ కృత్వా వై పురుషోత్తమః॥ 7-52-11 (46802) అనతిక్రమణీయో వై విధిరేష యుధిష్ఠిర। దేవదానవగంధర్వాన్మూత్యుర్హరతి భారత॥ 7-52-12 (46803) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-52-13x (4383) ఇమే వై పృథివీపాలాః శేరతే పృథివీతలే। నిహతాః పృతనామధ్యే మృతసంజ్ఞా మహాబలాః॥ 7-52-13 (46804) నాగాయుతబలాశ్చాన్యే వాయువేగబలాస్తథా। త ఏతే నిహతాః సంఖ్యే తుల్యరూపా నరైర్నరాః॥ 7-52-14 (46805) నైషాం పశ్యామి హంతారం ప్రాణినాం సంయుగే క్వచిత్। విక్రమేణోపసంపన్నాస్తపోబలసమన్వితాః॥ 7-52-15 (46806) జేతవ్యమితి చాన్యోన్యం యేషాం నిత్యం హృది స్థితం। అథ చేమే హతాః ప్రాజ్ఞాః శేరతే విగతాయుషః॥ 7-52-16 (46807) మృతా ఇతి చ శబ్దోయం వర్తతే చ తతోఽర్థవత్। ఇమే మృతా మహీపాలాః ప్రాయశో భీమవిక్రమాః॥ 7-52-17 (46808) నిశ్చేష్టా నిరభీమానాః శూరాః శత్రువశంగతాః। రాజపుత్రాశ్చ సంరబ్ధా వైశ్వానరముఖం గతాః॥ 7-52-18 (46809) అత్ర మే సంశయః ప్రాప్తః కుతః సంజ్ఞా మృతా ఇతి। కస్య మృత్యుః కుతో మృత్యుః కేన మృత్యురిమాః ప్రజాః। హరత్యమరసంకాశ తన్మే బ్రూహి పితామహ॥ 7-52-19 (46810) సంజయ ఉవాచ। 7-52-20x (4384) తం తథా పరిపృచ్ఛంతం కుంతీపుత్రం యుధిష్ఠిరం। ఆశ్వాసనమిదం వాక్యమువాచ భగవానృషిః॥ 7-52-20 (46811) వ్యాస ఉవాచ। 7-52-21x (4385) అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం। అకంపనస్య కథితం నారదేన పురా నృప॥ 7-52-21 (46812) స చాపి రాజా రాజేంద్ర పుత్రవ్యసనముత్తమం। అప్రసహ్యతమం లోకే ప్రాప్తవానితి నః శ్రుతం॥ 7-52-22 (46813) తదహం సంప్రవక్ష్యామి మృత్యోః ప్రభవముత్తమం। తతస్త్వం మోక్ష్యసే దుఃఖాత్స్నేహబంధనసంశ్రయాత్॥ 7-52-23 (46814) సమస్తపాపరాశిఘ్నం శృణు కీర్తయతో మమ। ధన్యమాఖ్యానమాయుష్యం శోకఘ్నం పుష్టివర్ధనం॥ 7-52-24 (46815) పవిత్రమరిసంఘఘ్నం పంగలానాం చ మంగలం। యథైవ వేదాధ్యయనముపాఖ్యానమిదం తథా॥ 7-52-25 (46816) శ్రవణీయం మహారాజ ప్రాతర్నిత్యం నృపోత్తమైః। పుత్రానాయుష్మతో రాజ్యమీహమానైః శ్రియం తథా॥ 7-52-26 (46817) పురా కృతయుగే తాత ఆసీద్రాజా హ్యకంపనః। స శత్రువశమాపన్నో మధ్యే సంగ్రామమూర్ధని। `యోధయామాస బలవాన్బద్ధశ్చాసీదకంపనః'॥ 7-52-27 (46818) తస్య పుత్రో హరిర్నామ నారాయణసమో బలే। శ్రీమాన్కృతాస్త్రో మేధావీ యుధి శక్రోపమో బలీ॥ 7-52-28 (46819) `స దృష్ట్వా పితరం యుద్ధే తదవస్థం మహాద్యుతిః। అచింతయిత్వా మరణం శత్రుమధ్యం తతోఽవిశత్॥ 7-52-29 (46820) స శత్రుభిః పరివృతో బహుధా రణమూర్ధని। యోధయామాస తాన్సర్వాన్సర్వాస్త్రకుశలో బలీ॥ 7-52-30 (46821) వర్షన్బాణసహస్రాణి శత్రుష్వమితవిక్రమః। పదాతిరథనాగాశ్వాన్ప్రమమాథ మహాబలః॥ 7-52-31 (46822) స శరైరాచితశ్చక్రైర్గదాభిర్ముసలైరపి। మృద్గన్రథసహస్రాణి పదాతీన్వాజివారణాన్॥ 7-52-32 (46823) పరానీకం విభిద్యాజౌ మోక్షయిత్వా చ తం నృపం। పునరేవాకరోద్యుద్ధం శత్రుమధ్యగతో బలీ॥ 7-52-33 (46824) తతస్తే రథినః సర్వే సమేత్య పునరాహవే। జఘ్నుస్తం పరివార్యైకం తోమరైరివ కుంజరం'॥ 7-52-34 (46825) స కర్మ దుష్కరం కృత్వా సంగ్రామే శత్రుతాపనః। శత్రుభిర్నిహతః సంఖ్యే పృతానాయాం యుధిష్ఠిర॥ 7-52-35 (46826) ద్విషద్భిర్నిహతం దృష్ట్వా ప్రియం పుత్రమకంపనః। అమర్షజనితక్రోధ ఆహవాత్సహసాఽఽగతః॥ 7-52-36 (46827) స రాజా ప్రేతకృత్యాని తస్య కృత్వా శుచాన్వితః। శోచన్నహని రాత్రౌ చ నాలభత్సుఖమాత్మనః॥ 7-52-37 (46828) తస్య శోకం విదిత్వా తు పుత్రవ్యసనసంభవం। ఆజగామాథ దేవర్షిర్నారదోఽస్య సమీపతః॥ 7-52-38 (46829) స తు రాజా మహాభాగో దృష్ట్వా దేవర్షిసత్తమం। పూజయిత్వా యథాన్యాయం కథామకథయత్తదా॥ 7-52-39 (46830) తస్య సర్వం సమాచష్ట యథావృత్తం యుధిష్ఠిర। శత్రుభిర్విజయం సంఖ్యే పుత్రస్య చ వధం తథా॥ 7-52-40 (46831) అకంపన ఉవాచ। 7-52-41x (4386) మమ పుత్రో మహావీర్య ఇంద్రవిష్ణుసమద్యుతిః। శత్రుభిర్బహుభిః సంఖ్యే పరాక్రంయ హతో బలీ॥ 7-52-41 (46832) శృణు మే ప్రాణినాం చాపి మృత్యుః ప్రభవతే కిల। క ఏష మృత్యుర్భగవన్కింవీర్యబలపౌరుషః। ఏతదిచ్ఛామి తత్త్వేన శ్రోతుం మతిమతాం వర॥ 7-52-42 (46833) వ్యాస ఉవాచ। 7-52-43x (4387) తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా నారదో వరదః ప్రభుః। ఆఖ్యానమిదమాచష్ట పుత్రశోకాపహం మహత్॥ 7-52-43 (46834) నారద ఉవాచ। 7-52-44x (4388) శృణు రాజన్మహాబాహో ఆఖ్యానం బహువిస్తరం। యథావృత్తం శ్రుతం చైవ మయాఽపి వసుధాధిప॥ 7-52-44 (46835) ప్రజాః సృష్టా తదా బ్రహ్మా ఆదిసర్గే పితామహః। అసంహృతం మహాతేజా దృష్ట్వా జగదిదం ప్రభుః॥ 7-52-45 (46836) తస్య చింతా సముత్పన్నా సంహారం ప్రతి పార్థివ। చింతయన్న హ్యసౌ దేవ సంహారం వసుధాధిప॥ 7-52-46 (46837) తస్య రోషాన్మహారాజ ముఖేభ్యోఽగ్నిరజాయత। తేన సర్వా దిశో వ్యాప్తాః సాంతర్దేశా దిధక్షతా॥ 7-52-47 (46838) తతో దివం భువం చైవ జ్వాలామాలాసమాకులం। చారచరం జగత్సర్వం దదాహ భగవాన్ప్రభుః॥ 7-52-48 (46839) తతో హతాని భూతాని చరాణి స్థావరాణి చ। మహతా క్రోధవేగేన త్రాసయన్నివ వీర్యవాన్। 7-52-49 (46840) తతో రుద్రో జటీ స్యాణుర్నిశాచరపతిర్హరః। జగామ శరణం దేవం బ్రహ్మాణం పరమేష్ఠినం॥ 7-52-50 (46841) తస్మిన్నాపతితే స్థాణౌ ప్రజానాం హితకాంయయా। అబ్రవీత్పరమో దేవో జ్వలన్నివ మహామునిః॥ 7-52-51 (46842) కిం కర్మ కామం కామార్హ కామాజ్జాతోఽసి పుత్రక। కరిష్యామి ప్రియం సర్వం బ్రూహి స్థాణో యదిచ్ఛసి॥ ॥ 7-52-52 (46843) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి ద్విపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 52 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-52-6 ద్వారం సంజనయస్వేతి మయా ఉక్త ఇతి సంబంధః। నివారితః తమనుప్రవిశంత ఇతి శేషః॥ 5-52-19 కస్య మృత్యుః క ఇతి శేషః॥ 5-52-47 ఖేభ్య ఇతి పాఠే శ్రోత్రాదిచ్ఛిద్రేభ్యః॥ 5-52-52 ద్విపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥

7-53-0 (46844) స్థాణురువాచ। 7-53-0x (4389) ప్రజాసర్గనిమిత్తం హి కృతో యత్నస్త్వయా విభో। త్వయా సృష్టాశ్చ వృద్ధాశ్చ భూతగ్రామాః పృథగ్విధాః॥ 7-53-1 (46845) తాస్తవేహ పునః క్రోధాత్ప్రజా నశ్యంతి సర్వశః। తా దృష్ట్వా మమ కారుణ్యం ప్రసీద భగవన్ప్రభో॥ 7-53-2 (46846) బ్రహ్మోవాచ। 7-53-3x (4390) సంహర్తుం న చ మే కామ ఏతదేవం భవేదితి। పృథివ్యా హితకామం తు తతో మాం మన్యురావిశత్॥ 7-53-3 (46847) ఇయం సన్నా తదా దేవీ భారార్తా సమచూచుదత్। సంహారార్థం మహాదేవ భారేణాభిహతా సతీ॥ 7-53-4 (46848) తతోఽహం నాధిగచ్ఛామి బుద్ధ్యా బహు విచారయన్। సంహారమప్రమేయస్య తతో మాం మన్యురావిశత్॥ 7-53-5 (46849) రుద్ర ఉవాచ। 7-53-6x (4391) సంహారార్థం ప్రసీదస్వ మారుషో వసుధాధిప। మా ప్రజాః స్థావరాశ్చైవ జంగమాశ్చ వ్యనీనశః॥ 7-53-6 (46850) తవ ప్రసాదాద్భగవన్నిదం వర్తేత్త్రిధా జగత్। అనాగతమతీతం చ యచ్చ సంప్రతి వర్తతే॥ 7-53-7 (46851) భగవన్క్రోధసందీప్తః క్రోధాదగ్నిమవాసృజత్। స దహత్యశ్మకూటాని ద్రుమాంశ్చ సరితస్తథా॥ 7-53-8 (46852) పల్వలాని చ సర్వాణి సర్వై చైవ తృణోలపాః। స్థావరం జంగమం చైవ నిఃశేషం కురుతే జగత్॥ 7-53-9 (46853) తదేతద్భస్మసాద్భూతం జగత్స్థావరజంగమం। ప్రసీద భగవన్స త్వం రోషో న స్యాద్వరో మమ॥ 7-53-10 (46854) సర్వే హి సృష్టా నశ్యంతి తవ దేవ కథంచన। తస్మాన్నివర్తతాం తేజస్త్వయ్యేవేదం ప్రలీయతాం॥ 7-53-11 (46855) ఉపాయమన్యం సంపశ్య ప్రజానాం హితకాంయయా। యథేమే ప్రాణినః సర్వే నిర్వర్తేరంస్తథా కురు॥ 7-53-12 (46856) అభావం నేహ గచ్ఛేయురుత్సన్నజననాః ప్రజాః। భవతా హి నియుక్తోఽహం ప్రానాం పాలనే విభా। దయా తే న సముత్పన్నా ప్రజాసు విబుధేశ్వర॥ 7-53-13 (46857) మా వినశ్యేజ్జగన్నాథ జగత్స్థావరజంగమం। ప్రసాదాభిముఖం దేవం తస్మాదేవం బ్రవీంయహం॥ 7-53-14 (46858) నారద ఉవాచ। 7-53-15x (4392) శ్రుత్వా హి వచనం దేవః ప్రజానాం హితకారణే। తేజః సంధారయామాస పునరేవాంతరాత్మని॥ 7-53-15 (46859) తతోఽగ్నిముపసంహృత్య భగవాఁల్లోకసత్కృతః। ప్రవృత్తం చ నివృత్తం చ కల్పయామాస వై ప్రభుః॥ 7-53-16 (46860) ఉపసంహరతస్తస్య తమగ్నిం రోషజం తథా। ప్రాదుర్బభూవ విశ్వేభ్యో గోభ్యోనారీ మహాత్మనః॥ 7-53-17 (46861) కృష్ణరక్తా తథా పింగా రక్తజిహ్వాస్యలోచనా। కుండలాభ్యాం చ రాజేంద్ర తప్తాభ్యాం తప్తభూషణా॥ 7-53-18 (46862) సా నిఃసృత్య తథా ఖేభ్యో దక్షిణాం దిశమాశ్రితా। స్మయమానా చ సాఽవేక్ష్య దేవౌ విశ్వేశ్వరావుభౌ॥ 7-53-19 (46863) `తాం తు తత్ర తదా దేవీం బ్రహ్మా లోకపితామహః। ఉక్తవాన్మధురం వాక్యం సాంత్వయిత్వా పునః పునః'। మృత్యో ఇతి మహీపాల జహి చేమాః ప్రజా ఇతి॥ 7-53-20 (46864) త్వం హి సంహారబుద్ధ్యాఽథ ప్రాదుర్భూతా రుషో మమ। తస్మాత్సంహర సర్వాస్త్వం ప్రజాః సజడపండితాః॥ 7-53-21 (46865) అవిశేషేణ చైవ త్వం ప్రజాః సంహర భామిని। మమ త్వం హి నియోగేన తతః శ్రేయో హ్యవాప్స్యాసి॥ 7-53-22 (46866) నారద ఉవాచ। 7-53-23x (4393) ఏవముక్తా తు సా తేన మృత్యుః కమలలోచనా। ప్రారుదద్భృశసంవిగ్నా ప్రాపతన్నశ్రుబిందవః॥ 7-53-23 (46867) పాణిభ్యాం ప్రతిజగ్రాహ తాన్యశ్రూణి పితామహః। సర్వభూతహితార్థాయ తాం చాప్యనునయత్తదా॥ ॥ 7-53-24 (46868) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి త్రిపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 53 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-53-2 కారుణ్యం జాతమితి శేషః॥ 5-53-5 అప్రమేయస్యానంతస్య జగత ఇతి శేషః। అహింస్యస్యేతివార్థః॥ 5-53-6 సంహారార్థం మారుషః రోషం మాకార్షీః కింతు ప్రసీదస్వ॥ 5-53-10 తవ రోషో న స్యాదితి మమ మహ్యం వరోఽస్త్వితి యోజనా॥ 5-53-13 ఉత్సన్నజననాః ప్రక్షీణసంతానాః॥ 5-53-16 ప్రవృత్తం కర్మ సృష్టిహేతుం। నివృత్తం కర్మ మోక్షహేతుం॥ 5-53-17 గోభ్య ఇంద్రియచ్ఛిద్రేభ్యః॥ 5-53-19 దేవౌ బ్రహ్మరుద్రౌ॥ 5-53-20 మరుణం మృత్ప్రాణవియోగస్తమన్యస్యేచ్ఛతీతి మృత్యురిత్మర్థః। ఇతి ఆహేతి శేషః॥ 5-53-21 రుషో రోషాత్॥ 5-53-53 త్రిపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥

7-54-0 (46869) నారద ఉవాచ। 7-54-0x (4394) వినీయ దుఃకమబలా ఆత్మన్యేవ ప్రజాపతిం। ఉవాచ ప్రాంజలిర్భూత్వా లతేవావర్జితా పునః॥ 7-54-1 (46870) మృత్యురువాచ। 7-54-2x (4395) త్వయా సృష్టా కథం నారీ ఈదృశీ వదతాం వర। క్రూరం కర్మాహితం కుర్యాం మూఢేవ పరిజానతీ॥ 7-54-2 (46871) బిభేంయహమధర్మాద్ధి ప్రసీద భగవన్ప్రభో। ప్రియాన్పుత్రాన్వయస్యాంశ్చ భాతృన్మాతౄః పితౄన్పతీన్॥ 7-54-3 (46872) అపధ్యాస్యంతి యే దేవ మృతాంస్తేభ్యో బిభేంయహం। కృపణానాం హి రుదతాం యే పతంత్యశ్రుబిందవః॥ 7-54-4 (46873) తేభ్యోఽహం భగవన్భీతా శరణం త్వాఽహమాగతా। యమస్య భవనం దేవ గచ్ఛేయం న సురోత్తమ॥ 7-54-5 (46874) కాయేన వినయోపేతా మూర్ధ్నోదగ్రనఖేన చ। ఏతదిచ్ఛాంయహం కామం త్వత్తో లోకపితామహ॥ 7-54-6 (46875) ఇచ్ఛేయం త్వత్ప్రసాదాద్ధి తపస్తప్తుం ప్రజేశ్వర। ప్రదిశేమం వరం దేవ త్వం మహ్యం భగవన్ప్రభో॥ 7-54-7 (46876) త్వయా హ్యుక్తా గమిష్యామి ధేనుకాశ్రమముత్తమం। తత్ర తప్స్యే తపస్తీత్రం తవైవారాధనే రతా॥ 7-54-8 (46877) న హి శక్ష్యామి దేవేశ ప్రాణాన్ప్రాణభృతాం ప్రియాన్। హర్తుం విలపమానానామధర్మాదభిరక్ష మాం॥ 7-54-9 (46878) బ్రహ్మోవాచ। 7-54-10x (4396) మృత్యో సంకల్పితాఽసి త్వం ప్రజాసంహారహేతునా। గచ్ఛ సంహర సర్వాస్త్వం ప్రజా మా తే విచారణా॥ 7-54-10 (46879) భవితా త్వేతదేవం హి నైతజ్జాత్వన్యథా భవేత్। భవ త్వనిందితా లోకే కురుష్వ వచనం మమ॥ 7-54-11 (46880) నారద ఉవాచ। 7-54-12x (4397) ఏవముక్తా భగవతా ప్రాంజలిశ్చాప్యవాఙ్ముఖీ। సంహారే నాకరోద్బుద్ధిం ప్రజానాం హితకాంయయా॥ 7-54-12 (46881) తూష్ణీమాసీత్తదా దేవః ప్రజానామీశ్వరేశ్వరః। ప్రసాదం చాగమత్క్షిప్రమాత్మనైవ ప్రజాపతిః॥ 7-54-13 (46882) స్మయమానశ్చ దేవేశో లోకాన్సర్వానవేక్ష్య చ। లోకాస్త్వాసన్యథాపూర్వం దృష్టాస్తేనాపమన్యునా॥ 7-54-14 (46883) నివృత్తరోషే తస్మింస్తు భగవత్యపరాజితే। సా కన్యాఽపి జగామాఽథ సమీపాత్తస్య ధీమతః॥ 7-54-15 (46884) అపమృత్యాప్రతిశ్రుత్య ప్రజాసంహరణం తదా। త్వరమాణా చ రాజేంద్ర మృత్యుర్ధేనుకమభ్యగాత్॥ 7-54-16 (46885) సా తత్ర పరమం తీవ్రం చచార వ్రతముత్తమం। సా తద హ్యేకపాదేన తస్థౌ పద్మాని షోడశ॥ 7-54-17 (46886) పంచ చాబ్దాని కారుణ్యాత్ప్రజానాం తు హితైషిణీ। ఇంద్రియాణీంద్రియార్థేభ్యః ప్రియేభ్యః సన్నివర్త్య సా॥ 7-54-18 (46887) తతస్త్వేకేన పాదేన పునరన్యాని సప్త వై। తస్థౌ పద్మాని షట్ చైవ సప్త చైకం చ పార్థివా॥ 7-54-19 (46888) తతః పద్మాయుతం తాత మృగైః సహ చచార సా। పునర్గత్వా తతో నందాం పుణ్యాం శీతామలోదకాం॥ 7-54-20 (46889) అప్సు వర్షసహస్రాణి సప్త చైకం చ సాఽనయత్। ధారయిత్వా తు నియమం నందాయాం వీతకల్మషా॥ 7-54-21 (46890) సా పూర్వం కౌశికీం పుణ్యాం జగామ నియమైధితా। తత్ర వాయుజలాహారా చచార నియమం పునః॥ 7-54-22 (46891) సప్తగంగాసు సా పుణ్యా కన్యా వేతసకేషు చ। తపోవిశేషైర్బహుభిః కర్షయద్దేహమాత్మనః॥ 7-54-23 (46892) తతో గత్వా తు సా గంగాం మహామేరుం చ కేవలం। తస్థౌ చాశ్మేవ నిశ్చేష్టా ప్రాణాయామపరాయణా॥ 7-54-24 (46893) పునర్హిమవతో మూర్ధ్ని యత్ర దేవాః పురాఽయజన్। తత్రాంగుష్ఠేన సా తస్థౌ నిఖర్వంల పరమా శుభా॥ 7-54-25 (46894) పుష్కరేష్వథ గోకర్ణే నైమిషే మలయే తథా। అకర్శయత్స్వకం దేహం నియమైర్మానసప్రియైః॥ 7-54-26 (46895) అనన్యదేవతా నిత్యం దృఢభక్తా పితామహే। తస్థౌ పితామహం చైవ తోషయామాస ధర్మతః॥ 7-54-27 (46896) తతస్తామబ్రవీత్ప్రీతో లోకానాం ప్రభవోఽవ్యయః। సౌంయేన మనసా రాజన్ప్రీతః ప్రీతమనాస్తదా॥ 7-54-28 (46897) మృత్యో కిమిదమత్యంతం తపాంసి చరసీతి హ। తతోఽబ్రవీత్పునర్మృత్యుర్భగవంతం పితామహం॥ 7-54-29 (46898) నాఽహం హన్యాం ప్రజా దేవ స్వస్థాశ్చాక్రోశతీస్తథా। ఏతదిచ్ఛామి సర్వేశ త్వత్తో వరమహం ప్రభో॥ 7-54-30 (46899) అధర్మభయభీతాఽస్మి తతోఽహం తప ఆస్థితా। భీతాయాస్తు మహాభాగ ప్రయచ్ఛాభయమవ్యయ॥ 7-54-31 (46900) ఆర్తా చానాగసీ నారీ యాచామి భవ మే గతిః। తామబ్రవీత్తతో దేవో భూతభవ్యభవిష్యవిత్॥ 7-54-32 (46901) అధర్మో నాస్తి తే మృత్యో సంహరంత్యా ఇమాః ప్రజాః। మయా చోక్తం మృషా భద్రే భవితా న కథంచన॥ 7-54-33 (46902) తస్మాత్సంహర కల్యాణి ప్రజాః సర్వాశ్చతుర్విధాః। ధర్మః సనాతనశ్చ త్వాం సర్వథా పావయిష్యతి॥ 7-54-34 (46903) లోకపాలో యమశ్చైవ సహాయా వ్యాధయశ్చ తే। అహం చ విబుధాశ్చైవ పునర్దాస్యామ తే వరం॥ 7-54-35 (46904) యథా త్వమేనసా ముక్తా విరజాః ఖ్యాతిమేష్యసి। 7-54-36 (46905) నారద ఉవాచ। సైవముక్తా మహారాజ కృతాంజలిరిదం విభుం। 7-54-36x (4398) పునరేవాబ్రవీద్వాక్యం ప్రసాద్య శిరసా తదా। యద్యేవమేతత్కర్తవ్యం ధర్మతో నాస్త్యతో భయం॥ 7-54-37 (46906) తవాజ్ఞా మూర్ధ్ని మే న్యస్తా యత్తే వక్ష్యామి తచ్ఛృణు। లోభః క్రోధోఽభ్యసూయేర్ష్యా ద్రోహో మోహశ్చ దేహినాం॥ 7-54-38 (46907) అహూశ్చాన్యోన్యపరుషా దేహం భింద్యుః పృథిగ్వధాః। 7-54-39 (46908) బ్రహ్మోవాచ। 7-54-39x (4399) తథా భవిష్యతే మృత్యో సాధు సంహర భోః ప్రజాః। అధర్మస్తే న భవితా నాపధ్యాస్యాంయహం శుభే॥ 7-54-39 (46909) యాన్యశ్రుబిందూని కరే మమాసం-- స్తే వ్యాధయః ప్రాణినామాత్మజాతాః। తే మారయిష్యంతి నరాన్గతాసూ-- న్నాధర్మస్తే భవితా మా స్మ భైషీః॥ 7-54-40 (46910) నాధర్మస్తే భవితా ప్రాణినాం వై త్వం వై ధర్మస్త్వం హి ధర్మస్య చేశా। ధర్ంయా భూత్వా ధర్మనిత్యా ధరిత్రీ తస్మాత్ప్రాణాన్సర్వథేమాన్నియచ్ఛ॥ 7-54-41 (46911) `ప్రాప్తా తథా నో భవితా కదాచి-- దేవం మయాద్యైవ నియోజ్యసే త్వం'। సర్వేషాం వై ప్రాణినాం కామరోషౌ సంత్యజ్య త్వం సంహరస్వేహ జీవాన్। యేషాం ధర్మాస్తే భవిష్యంత్యనంతా మిథ్యావృత్తం మారయిష్యత్యధర్మః॥ 7-54-42 (46912) తేనాత్మానం పావయస్వాత్మనా త్వం పాపేఽఽత్మానం మజ్జయిష్యంత్యసత్యాత్। తస్మాత్కామం రోషమప్యాగతం త్వం సంత్యజ్యాంతః సంహరస్వేతి జీవాన్॥ 7-54-43 (46913) నారద ఉవాచ। 7-54-44x (4400) సా వై భీమా మృత్యుసంజ్ఞోపదేశా-- చ్ఛాపాద్భీతా బాఢమిత్యబ్రవీత్తం। సా చ ప్రాణం ప్రాణినామంతకాలే కామక్రోధౌ త్యజ్య హరత్యసక్తా॥ 7-54-44 (46914) మృత్యుస్త్వేషాం వ్యాధయస్తత్ప్రసూతా వ్యాధీ రోగో రుజ్యతే యేన జంతుః। సర్వేషాం చ ప్రాణినాం ప్రాయణాంతే తస్మాచ్ఛోకం మాకృథా నిష్ఫలం త్వం॥ 7-54-45 (46915) సర్వే దేవాః ప్రాణిభిః ప్రాయణాంతే గత్వా వృత్తాః సన్నివృత్తాస్తథైవ। ఏవం సర్వే ప్రాణినస్తత్ర గత్వా వృత్తా దేవా మర్త్యవద్రాజసింహ॥ 7-54-46 (46916) వాయుర్భీమో భీమనాదో మహౌజా భేత్తా దేహాన్ప్రాణినాం సర్వగోఽసౌ। నో వా వృత్తిం కదాచి-- త్ప్రాప్నోత్యుగ్రోఽనంతతేజోవిశిష్టః॥ 7-54-47 (46917) సర్వే దేవా మర్త్యసంజ్ఞావిశిష్టా-- స్తస్మాత్పుత్రం మాశుచో రాజసింహ। స్వర్గం ప్రాప్తో మోదతే తే తనూజో నిత్యం రంయాన్వీరలోకానవాప్య॥ 7-54-48 (46918) త్యక్త్వా దుఃఖం సంగతః పుణ్యకృద్భి-- రేషా మృత్యుర్దేవదిష్టా ప్రజానాం। ప్రాప్తే కాలే సంహరంతీ యథావ-- త్స్వయం కృతా ప్రాణహరా ప్రజానాం॥ 7-54-49 (46919) ఆత్మానం వై ప్రాణినో ఘ్నంతి సర్వే నైతాన్మృత్యుర్దండపాణిర్హినస్తి। తస్మాన్మృతాన్నానుశోచంతి ధీరా మృత్యుం జ్ఞాత్వా నిశ్చయం బ్రహ్మసృష్టం। ఇత్థం సృష్టిం దేవక్లృప్తాం విదిత్వా పుత్రాన్నష్టాచ్ఛోకమాశు త్యజస్వ॥ 7-54-50 (46920) ద్వైపాయన ఉవాచ। 7-54-51x (4401) ఏతచ్ఛ్రుత్వార్థవద్వాక్యం నారదేన ప్రకాశితం। ఉవాచాకంపనో రాజా సఖాయం నారదం తథా॥ 7-54-51 (46921) వ్యపేతశోకః ప్రీతోఽస్మి భగవన్నృషిసత్తమ। శ్రుత్వేతిహాసం త్వత్తస్తు కృతార్థోఽస్ంయభివాదయే॥ 7-54-52 (46922) తథోక్తో నారదస్తేన రాజ్ఞా దేవర్షిసత్తమః। జగామ నందనం శీఘ్రమశోకవనమాత్మనః॥ 7-54-53 (46923) పుణ్యం యశస్యం స్వర్గ్యం చ ధన్యమాయుష్యమేవ చ। అస్యేతిహాసస్య సదా శ్రవణం శ్రావణం తథా॥ 7-54-54 (46924) ఏతదర్థపదం శ్రుత్వా తదా రాజా యుధిష్ఠిర। క్షత్రధర్మం చ విజ్ఞాయ శూరాణాం చ పరాం గతిం। సంప్రాప్తోఽసౌ మహావీర్యః స్వర్గలోకం మహారథః॥ 7-54-55 (46925) అభిమన్యుః పరాన్హత్వా ప్రముఖే సర్వధన్వినాం। యుధ్యమానో మహేష్వాసో హతః సోఽభిముఖో రణే॥ 7-54-56 (46926) అసినా గదయా శక్త్యా ధనుషా చ మహారథః। విరజాః సోమసూనుః స పునస్తత్ర ప్రలీయతే॥ 7-54-57 (46927) తస్మాత్పరాం ధృతిం కృత్వా భ్రాతృభిః సహ పాండవ। అప్రమత్తః సుసన్నద్ధః శీఘ్రం యోద్ధుముపాక్రమ॥ ॥ 7-54-58 (46928) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి చతుఃపంచాశోఽధ్యాయః॥ 54 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-54-6 ఉదగ్రనఖేన అంజలినా। వినయోపేతా శరణాగతాస్మీత్యర్థః॥ 5-54-14 అపమన్యునా గతామర్షేణేత్యర్థః॥ 5-54-16 అప్రతిశ్రుత్యానంగీకృత్య॥ 5-54-17 పద్మం శతం కోఠ్యో వర్షాణి తాని షోడశ పంచ చ॥ 5-54-39 అన్యోన్యపరుషా వాగితి శేషః॥ 5-54-45 ప్రాయణాంతే ఆయుష్యకర్మణోఽవసానే॥ 5-54-46 సర్వే ఇతి। దేవా ఇంద్రియాణి। ప్రాణిభిః జీవైః) సహ। గత్వా తత్రైవ పరలోకే। వృత్తా వృత్తవంతః। పునర్భూత్వా సన్నివృత్తా భవంతి। మర్త్యభావార్థా ఏవ దేవా ఇంద్రాదయః మర్త్యవదేవ గత్వా వృత్తా భవంతి నతు నివృత్తా భవంతి మర్త్యభావాయ। కర్మదేవా ఏవ నివర్తంతే నత్వాజానదేవాస్తేషాం క్రమముక్తియోగ్యత్వాదితి భావః॥ 5-54-48 సర్వేదేవా ఇతి। మర్త్యత్వం మరణధర్మత్వం బ్రహ్మాదీనామపి స్వాభావికమస్త్యతోఽనర్థకః శోక ఇత్యర్థః॥ 5-54-49 స్వయమేవ స్వస్య మృత్యుః అథాపి జనానాం ప్రాణహరా మృత్యుర్జనాదన్యేతి కల్పనా కృతా అనభిజ్ఞైరితి శేషః॥ 5-54-50 నష్టాత జాతమితి శేషః॥ 5-54-53 చతుఃపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 54 ॥

7-55-0 (46929) సంజయ ఉవాచ। 7-55-0x (4402) శ్రుత్వా మృత్యుసముత్పత్తిం కర్మాణ్యనుపమాని చ। ధర్మరాజః పునర్వాక్యం ప్రసాద్యైనమథాబ్రవీత్॥ 7-55-1 (46930) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-55-2x (4403) గురవః పుణ్యకర్మాణః శక్రప్రతిమవిక్రమాః। పూర్వం రాజర్షయో బ్రహ్మన్కియంతో మృత్యునా హతాః॥ 7-55-2 (46931) భూయ ఏవ తు మాం తథ్యైర్వచోభిరభిబృంహయ। రాజర్షీణాం పురాణానాం సమాశ్వాసయ కర్మభిః॥ 7-55-3 (46932) కియంత్యో దక్షిణా దత్తాః కాశ్చ దత్తా మహాత్మభిః। రాజర్షిభిః పుణ్యకృద్భిస్తద్భవాన్ప్రబ్రవీతు మే॥ 7-55-4 (46933) `వ్యాస ఉవాచ। 7-55-5x (4404) అన్యేపి యజ్వనాం లోకా అన్యే చాపి తపస్వినాం। క్షమావతాం చ త్రీంల్లోకాఞ్శూరా గచ్ఛంతి భారత॥ 7-55-5 (46934) క్షత్రియస్య తుం సంగ్రామే శత్రూన్హత్వా హతస్య వా। ఫలమత్యంతమిత్యాహుర్ధర్మశాస్త్రవిదో జనాః॥ 7-55-6 (46935) వేదవిద్యావ్రతస్నాతా యజ్వానః పుత్రిణశ్చ యే। తేభ్యః పరార్థ్యా యజ్వానో యజ్వభ్యశ్చ తనుత్యజః॥ 7-55-7 (46936) స వీరో యజ్వనో నిత్యం క్షత్రియానార్జునిర్గతః। లోకాన్పుణ్యతమానిష్టానితి విద్ధి విశాంపతే॥ 7-55-8 (46937) సర్వేషాం నృపసింహానాం శృణు యజ్ఞాన్నృపోత్తమ। తానతిక్రంయ గచ్ఛంతి స్వర్గకామాస్తనుత్యజః॥ 7-55-9 (46938) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-55-10x (4405) సర్వేషాం యజ్వనాం యజ్ఞం శ్రోతుమిచ్ఛామి సువ్రత। దక్షిణాశ్చానురూపేభ్యో దత్తా రాజర్షిసత్తమైః'॥ 7-55-10 (46939) వ్యాస ఉవాచ। 7-55-11x (4406) శైబ్యస్య నృపతేః పునః సృంజయో నామ నామతః। సఖాయౌ తస్య చేవోభౌ ఋషీ పర్వతనారదౌ॥ 7-55-11 (46940) తౌ కదాచిద్గృహం తస్య ప్రవిష్టౌ తద్దిదృక్షయా। విధివచ్చార్చితౌ తేన ప్రీతౌ తత్రోషతుః సుఖం॥ 7-55-12 (46941) తం కదాచిత్సుఖాసీనం తాభ్యాం సహ శుచిస్మితా। దుహితాఽభ్యాగమత్కన్యా సృంజయం వరవర్ణినీ॥ 7-55-13 (46942) తయాఽభివాదితః కన్యామభ్యనందద్యథావిధి। తత్సలింగాభిరాశీర్భిరిష్టాభిరభితః స్థితాం॥ 7-55-14 (46943) తాం నిరీక్ష్యాబ్రవీద్వాక్యం పర్వతః ప్రహసన్నివ। కస్యేయం చంచలాపాంగీ సర్వలక్షణసంమతా॥ 7-55-15 (46944) ఉషా స్విద్భాః స్విదర్కస్య జ్వలనస్య శిఖాపి వా। శ్రీర్ద్ద్రిః కీర్తింర్ధృతిః షుష్టిః సిద్ధిశ్చంద్రమసః ప్రభా॥ 7-55-16 (46945) సంజయ ఉవాచ। 7-55-17x (4407) ఏవం బ్రువాణం దేవర్షిం నృపతిః సృంజయోఽబ్రవీత్। మమేయం భగవన్కన్యా వర్యా వరమభీప్సతి॥ 7-55-17 (46946) నారదస్త్వబ్రవీదేనం దేహి మహ్యమిమాం నృప। భార్యార్థం సుమహచ్ఛ్రేయః ప్రాప్తుం చేదిచ్ఛసే నృప॥ 7-55-18 (46947) దదానీత్యేవం సంహృష్టః సృంజయః ప్రాహ నారదం। 7-55-19 (46948) వ్యాస ఉవాచ। `ఏవముక్తే నృపతినా క్రోధపర్యాకులేక్షణః'। పర్వతస్తు సుసంక్రుద్ధో నారదం వాక్యమబ్రవీత్॥ 7-55-19x (4408) పూర్వం మమైవ మనసా విద్ధి భార్యాం వృతామృషే। యస్మాదపాచరస్తస్మాత్స్వర్గం న గచ్ఛసి॥ 7-55-20 (46949) ఏవముక్తో నారదస్తం ప్రత్యువాచోత్తరం వచః। మనోవాగ్బుద్ధిసంభాషా సత్యం తోయమథాగ్నయః॥ 7-55-21 (46950) పాణిగ్రహమమంత్రాశ్చ ప్రథితం దారలక్షణం। న త్వేషాం నిశ్చితా నిష్ఠా త్వయా సా మనసా స్మృతా॥ 7-55-22 (46951) `ఏవం విద్వాంస్తు మాం యస్మాదనువ్యాహృతవానసి'। తస్మాత్త్వమపి న స్వర్గం గమిష్యసి మయా వినా। అన్యోన్యమేవం శప్త్వా వై తస్థతుస్తత్ర తౌ తదా॥ 7-55-23 (46952) అథ సోఽపి నృపో విప్రాన్పానాచ్ఛాదనభోజనైః। పుత్రకామః పరం శక్త్యా యత్నాచ్చోపాచరచ్ఛుచిః॥ 7-55-24 (46953) తస్య ప్రసన్నా విప్రేంద్రాః కదాచిత్పుత్రదర్శినః। తపఃస్వాధ్యాయనిరతా వేదవేదాంగపారగాః॥ 7-55-25 (46954) సహితా నారదం ప్రాహుర్దేహ్యస్మై పుత్రమీప్సితం। తథేత్యుక్త్వా ద్విజైరుక్తః సృంజయం నారదోఽబ్రవీత్॥ 7-55-26 (46955) తుభ్యం ప్రసన్నా రాజర్షే పుత్రమీప్సంతి బ్రాహ్మణాః। వరం వృణీష్వ భద్రం తే యాదృశం పుత్రమీప్సితం॥ 7-55-27 (46956) తథోక్తః ప్రాంజలీ రాజా పుత్రం వవ్రే గుణాన్వితం। యశస్వినం కీర్తిమంతం తేజస్వినమరిందమం॥ 7-55-28 (46957) యస్య మూత్రం పురీషం చ క్లేదః స్వేదశ్చ కాంచనం। `సర్వం భవేత్ప్రసాదాద్వై తాదృశం తనయం వృణే॥ 7-55-29 (46958) వ్యాస ఉవాచ। 7-55-30x (4409) తథా భవిష్యతీత్యుక్తే జజ్ఞే తస్యోప్సితః సుతః। కాంచనస్యాకరః శ్రీమాన్ప్రసాదాద్వై సుకాంక్షితః॥ 7-55-30 (46959) రుదితస్య చ నేత్రాభ్యామపతత్తస్య నేత్రజం। మూత్రం పురీషం స్వేదశ్చ సర్వం భవతి కాంచనం'। సువర్ణష్ఠీవిరిత్యేవ తస్య నామాభవత్కృతం॥ 7-55-31 (46960) తస్మిన్వరప్రదానేన వర్ధయత్యమితం ధనం। కారయామాస నృపతిః సౌవర్ణం సర్వమీప్సితం॥ 7-55-32 (46961) గృహప్రాకారదుర్గాణి బ్రాహ్మణావసథాన్యపి। శయ్యాసనాని యానాని స్థాలీపిఠరభాజనం॥ 7-55-33 (46962) తస్య రాజ్ఞోఽపి యద్వేశ్మ బాహ్యాశ్చోపస్కరాశ్చ యే। సర్వం తత్కాంచనమయం కాలేన పరివర్ధితం॥ 7-55-34 (46963) అథ దస్యుగణాః శ్రుత్వా దృష్ట్వా చైనం తథావిధం। సంభూయ తస్య నృపతేః సమారబ్ధాశ్చికీర్షితుం॥ 7-55-35 (46964) కేచిత్తత్రాబ్రువన్రాజ్ఞః పుత్రం గృహ్ణీమ వై స్వయం। సోఽస్యాకరః కాంచనస్య తస్య యత్నం చరామహే॥ 7-55-36 (46965) తతస్తే దస్యవో లుబ్ధాః ప్రవిశ్య నృపతేర్గృహం। రాజపుత్రం తథాఽఽజహ్రుః సువర్ణష్ఠీవినం బలాత్॥ 7-55-37 (46966) గృహ్యైనమనుపాయజ్ఞా నీత్వాఽరణ్యమచేతసః। హత్వా విశస్య చాపశ్యఁ ల్లుబ్ధా వసు న కించన॥ 7-55-38 (46967) తస్య ప్రాణైర్విముక్తస్య నష్టం తత్కాంచనం వరం। దస్యవశ్చ తదాఽన్యోన్యం జఘ్నుర్మూర్ఖా విచేతసః॥ 7-55-39 (46968) హత్వా పరస్పరం నష్టాః కుమారం చాద్భుతం భువి। అసంభావ్యం గతా ఘోరం నరకం దుష్టకారిణః॥ 7-55-40 (46969) తం దృష్ట్వా నిహతం పుత్రం వరదత్తం మహాతపాః। విలలాప సుదుఃఖార్తో బహుధా కరుణం నృపః॥ 7-55-41 (46970) విలపంతం నిశంయాథ పుత్రశోకహతం నృపం। ప్రత్యదృశ్యత దేవర్షిర్నారదస్తస్య సన్నిధౌ॥ 7-55-42 (46971) ఉవాచ చైనం దుఃఖార్తం విలపంతమచేతసం। సృంజయం నారదో యద్యత్తన్నిబోధ యుధిష్ఠిర॥ 7-55-43 (46972) నారద ఉవాచ। 7-55-44x (4410) `త్యజ శోకం మహారాజ వైక్లబ్యం త్యజ బుద్ధిమన్। న మృతః శోచతో జీవేన్ముహ్యతో వా నరాధిప॥ 7-55-44 (46973) త్యజ శోకం నృపశ్రేష్ఠ న శోచంతి భవద్విధాః। వీరో భవాన్మహారాజ జ్ఞానవృద్ధోఽపి మే మతః'। కామానామవితృప్తస్త్వం సృంజయేహ మరిష్యసి॥ 7-55-45 (46974) యస్య చైతే వయం గేహే ఉషితా బ్రహ్మవాదినః। ఆవిక్షితం మరుత్తం చ మృతం సృంజయ శుశ్రుమ॥ 7-55-46 (46975) సంవర్తో యాజయామాస స్పర్ధయా వై బృహస్పతేః। యస్మై రాజర్షయే ప్రాదాద్ధనం స భగవాన్ప్రభుః। హైమం హిమవతః పాదం యియక్షోర్వివిధైః సవైః॥ 7-55-47 (46976) యస్య సేంద్రామరగణా బృహస్పతిపురోగమాః। దేవా విశ్వసృజః సర్వే యజనాంతే సమాసతే। యజ్ఞవాటస్య సౌవర్ణాః సర్వే చాసన్పరిచ్ఛదాః॥ 7-55-48 (46977) యస్య సర్వం తదా హ్యన్నం మనోభిప్రాయగం శుచి। కామతో బుభుజుర్విప్రాః సర్వే చాన్నార్థినో ద్విజాః। పయో దధి ఘృతం క్షౌద్రం భక్ష్యం భోజ్యం చ శోభనం॥ 7-55-49 (46978) యస్య యజ్ఞేషు సర్వేషు వాసాంస్యాభరణాని చ। ఈప్సితాన్యుపతిష్ఠంతే ప్రహృష్టాన్వేదపారగాన్॥ 7-55-50 (46979) మరుతః పరివేష్టారో మరుత్తస్యాభవన్గృహే। ఆవిక్షితస్య రాజర్షేర్విశ్వేదేవాః సభాసదః॥ 7-55-51 (46980) యస్య వీర్యవతో రాజ్ఞః సువృష్ట్యా సస్యసంపదః। హవిర్భిస్తర్పితా యేన సంయక్క్లృప్తైర్దివౌకసః॥ 7-55-52 (46981) ఋషీణాం చ పితౄణాం చ దేవానాం సుఖజీవినం। బ్రహ్మచర్యశ్రుతిముఖైః సర్వైర్దానైశ్చ సర్వదా॥ 7-55-53 (46982) శయనాసనపానాని స్వర్ణరాశీశ్చ దుస్త్యజాః। తత్సర్వమమితం విత్తం దత్తం విప్రేభ్య ఇచ్ఛయా॥ 7-55-54 (46983) సోనుధ్యాతస్తు శక్రేణ ప్రజాః కృత్వా నిరామయాః। శ్రద్దధానో జితాఁల్లోకాన్గతః పుణ్యదుహోఽక్షయాన్॥ 7-55-55 (46984) సప్రజః సనృపామాత్యః సదారాపత్యబాంధవః। యౌవనేన సహస్రాబ్దం మరుత్తో రాజ్యమన్వశాత్॥ 7-55-56 (46985) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-55-57 (46986) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే పంచపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 55 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-55-14 తత్సలింగాభిస్తస్యానురూపాభిః। అభితః పార్శ్వతః॥ 5-55-22 నత్వేషా నిశ్చితా నిష్ఠా మైత్రీ సప్తపదీ సతాం ఇతి ఙ. పాఠః। నిష్ఠా సప్తమదీ సతాం ఇతి ఘ. పాఠః। సప్తపదీ స్మృతా ఇతి ఝ. పాఠః॥ 5-55-23 శప్త్వావై తత్ర వత్సరమూషతుః ఇతి క.పాఠః॥ 5-55-25 పుత్రమీప్సవః ఇతి ఘ.ఙ.ఝ.పాఠః॥ 5-55-26 ద్విజైరుక్తతో నారదస్తథేత్యుక్త్వా సృంజయమబ్రవీదిత్యన్వయః॥ 5-55-29 క్లేదః శ్లేష్మాదిః॥ 5-55-31 సువర్ణష్ఠీవిరిత్యనేన గండూషాదికమపి కాంచనం భవతీతి సూచితం॥ 5-55-35 చికీర్షితుమపకారం కర్తుం। కౄహింసాయామిత్యస్య రూపం॥ 5-55-47 సవైః యజ్ఞైః॥ 5-55-57 చతుర్భద్రతరః ధర్మజ్ఞానవైరాగ్యైశ్వర్యాణి చత్వారి భద్రాణి। ధర్మార్థకామబలానీత్యన్యే తుభ్యం తవ। అయజ్వానమదక్షిణ్యం పుత్రం అభిలక్ష్య మానుతప్యథాః హే శ్వైత్య శ్విత్యపుత్ర ఇతి ఉదాహరన్నారదః సృంజయం ప్రతీతి వ్యాసవాక్యం। అదాక్షిణ్యం ఇతి ఝ.పాఠః॥ 5-55-55 పంచపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥

7-56-0 (46987) నారద ఉవాచ। 7-56-0x (4411) సుహోత్రం నామ రాజానం మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। ఏకవీరమశక్యం తమమరైరభివీక్షితుం॥ 7-56-1 (46988) యః ప్రాప్య రాజ్యం ధర్మేణ ఋత్విఙ్మంత్రిపురోహితాన్। సంమాన్య చాత్మనః శ్రేయః పృష్ట్వా తేషాం మతే స్థితః॥ 7-56-2 (46989) ప్రజానాం పాలనం ధర్మో దానమిజ్యా ద్విషజ్జయః। ఏతత్సుహోత్రో విజ్ఞాయ ధర్ంయమైచ్ఛద్ధనాగమం॥ 7-56-3 (46990) ధర్మేణారాధయందేవాన్బాణైః శత్రూంజయంస్తథా। సర్వాణ్యపి చ భూతాని స్వగుణైరన్వరంజయత్॥ 7-56-4 (46991) యో భుక్త్వేమాం వసుమతీం ంలేచ్ఛాటవికవర్జితాం। యస్మై వవర్ష పర్జన్యో హిరణ్యం పరివత్సరాన్॥ 7-56-5 (46992) హైరణ్యాస్తత్ర వాహిన్యః స్వైరిణ్యో వ్యవహన్పురా। గ్రాహాన్కర్కటకాంశ్చైవ మత్స్యాంశ్చ వివిధాన్బహూన్॥ 7-56-6 (46993) కామాన్వర్షతి పర్జన్యో రూప్యాణి వివిధాని చ। సౌవర్ణాన్యప్రమేయాణి వాప్యశ్చ క్రోశసంమితాః॥ 7-56-7 (46994) సహస్రం వామనాన్కుబ్జాన్నక్రాన్మకరకచ్ఛపాన్। సౌవర్ణాన్విహితాందృష్ట్వా తతోఽస్మయత వై తదా॥ 7-56-8 (46995) తత్సువర్ణమపర్యంతం రాజర్షిః కురుజాంగలే। ఈజానో వితతే యజ్ఞే బ్రాహ్మణేభ్యో హ్యమన్యత॥ 7-56-9 (46996) సోఽశ్వమేధసహస్రేణ రాజసూయశతేన చ। పుణ్యైః క్షత్రియయజ్ఞైశ్చ ప్రభూతవరదక్షిణైః॥ 7-56-10 (46997) కాంయనైమిత్తికాజస్రైరిష్ట్వేష్టాం గతిమాప్తవాన్। స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా॥ 7-56-11 (46998) పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-56-12 (46999) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే షట్పంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 56 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-56-6 హైరణ్యా హిరణ్మయాః గ్రాహాదయోఽపి। వాహిన్యో నద్యః। స్వైరిణ్యః సర్వజనోపభోగ్యాః॥ 5-56-56 షట్పంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥

7-57-0 (47000) నారద ఉవాచ। 7-57-0x (4412) అంగం చ పౌరవం వీరం మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। సహస్రం యః సహస్రాణాం శ్వేతానశ్వానవాసృజత్॥ 7-57-1 (47001) తస్యాశ్వమేధే రాజర్షేర్దేశాద్దేశాత్సమీయుషాం। శిక్షాక్షరవిధిజ్ఞానాం నాసీత్సంఖ్యా విపశ్చితాం॥ 7-57-2 (47002) వేదవిద్యావ్రతస్నాతా వదాన్యాః ప్రియదర్శనాః। సుభిక్షాచ్ఛాదనగృహాః సుశయ్యాసనభోజనాః॥ 7-57-3 (47003) నటనర్తకగంధర్వైః పూర్ణకైర్వర్ధమానకైః। నిత్యోద్యోగైశ్చ క్రీడద్భిస్తత్ర స్మ పరిహర్షితాః॥ 7-57-4 (47004) యజ్ఞే యజ్ఞే యథాకాలం దక్షిణాః సోఽత్యకాలయత్। ద్విపాందశసహస్రాఖ్యానదాత్కాంచనసంవృతాన్॥ 7-57-5 (47005) యః సహస్రం సహస్రాణి కన్యా హేమవిభూషితాః॥ ధూర్యుజాశ్వగజారూఢాః సగృహక్షేత్రగోశతాః। 7-57-6 (47006) శతం శతసహస్రాణి స్వర్ణమాలానథర్షభాన్॥ గవాం సహస్రానుచరాందక్షిణామత్యకాలయత్। 7-57-7 (47007) హేమశృంగ్యో రౌప్యఖురాః సవత్సాః కాంస్యదోహనాః॥ దాసీదాసఖరోష్ట్రాంశ్చ ప్రాదాదాజావికం బహు। 7-57-8 (47008) రత్నానాం వివిధానాం చ వివిధాంశ్చాన్నపర్వతాన్॥ తస్మిన్సంవితతే యజ్ఞే దక్షిణామత్యకాలయత్। 7-57-9 (47009) తత్రాస్య గాథా గాయంతి యే పురాణవిదో జనాః॥ `అంగస్య యజమానస్య అపి విష్ణుపదే వయం। 7-57-10 (47010) అమాద్యదింద్రుః సోమేన దక్షిణాభిర్ద్విజాతయః। దేవమానుషగంధర్వాంశ్చాత్యరోచంత దక్షిణాః'॥ 7-57-11 (47011) అంగస్య యజమానస్య స్వధర్మాధిగతాః శుభాః। గుణోత్తరాస్తు క్రతవస్తస్యాసన్సార్వకామికాః॥ 7-57-12 (47012) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-57-13 (47013) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే సప్తపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 57 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-57-2 రాజర్షేః సర్వే దేవాః సమాయయుః ఇతి ఢ.పాఠః॥ 5-57-4 పూర్ణకైః స్వర్ణచూడైః। వర్ధమానకైః ఆరార్తికహస్తైః॥ 5-57-7 ధూర్యుజా రథాః॥ 5-57-57 సప్తపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥

7-58-0 (47014) నారద ఉవాచ। 7-58-0x (4413) శిబిమౌశీనరం చాపి మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। య ఇమాం పృథివీం సర్వాం చర్మవత్పర్యవేష్టయత్॥ 7-58-1 (47015) సాద్రిద్వీపార్ణవవనాం రథఘోషేణ నాదయన్। స శిబిర్యష్టుమన్విచ్ఛన్ముఖ్యః సర్వసపత్నజిత్॥ 7-58-2 (47016) తేన యజ్ఞైర్బహువిధైరిష్టం పర్యాప్తదక్షిణైః। అవిహింస్య జనానన్యానవాప వసు పుష్కలం॥ 7-58-3 (47017) సర్వమూర్ధాభిషిక్తానాం సంమతః సోఽభవద్యుధి। అజయచ్చాశ్వమేధైర్యో విజిత్య పృథివీమిమాం॥ 7-58-4 (47018) నిరర్గలైర్బహుఫలైర్నిష్కకోటిసహస్రదః। `బిభర్తి దక్షిణా యస్య గంగాయాః స్రోత ఆవృణోత్'॥ 7-58-5 (47019) హస్త్యశ్వపశుభిర్ధాన్యైర్మృగైర్గోజావిభిస్తథా। వివిధైః పృథివీం పుణ్యాం శిబిర్బ్రాహ్మణసాత్కరోత్॥ 7-58-6 (47020) యావత్యో వర్షతో ధారా యావత్యో దివి తారకాః। యావత్యః సికతా గాంగ్యో యావన్మేరోర్మహోపలాః॥ 7-58-7 (47021) ఉదన్వతి చ యావంతి రత్నాని ప్రాణినోఽపి చ। తావతీరదదద్గా వై శిబిరౌశీనరోఽధ్వరే॥ 7-58-8 (47022) నోద్యంతారం ధురస్తస్య కంచిదన్యం ప్రజాపతిః। భూతం భవ్యం భవంతం వా నాధ్యగచ్ఛన్నరోత్తమం॥ 7-58-9 (47023) తస్యాసన్వివిధా యజ్ఞాః సర్వకామైః సమన్వితాః। హేమయూపాసనగృహా హేమప్రాకారతోరణాః॥ 7-58-10 (47024) శుచిస్వాద్వన్నపానం చ బ్రాహ్మణాః ప్రయుతాయుతాః। నానాభక్ష్యైః ప్రియకథాః పయోదధిమహాహదాః॥ 7-58-11 (47025) తస్యాసన్యజ్ఞవాటేషు నద్యః శుభ్రాన్నపర్వతాః। పిబత స్నాత ఖాదధ్వమితి యత్రోచ్యతే జనైః॥ 7-58-12 (47026) యస్మై ప్రాదాద్వరం రుద్రస్తుష్టః పుణ్యేన కర్మణా। అక్షయం దదతో విత్తం శ్రద్ధా కీర్తిస్తథా క్రియాః॥ 7-58-13 (47027) యథోక్తమేవ భూతానాం ప్రియత్వం స్వర్గముత్తమం। ఏతాఁల్లబ్ధ్వా వరానిష్టాఞ్శిబిః కాలే దివం గతః॥ 7-58-14 (47028) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-58-15 (47029) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే అష్టపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 58 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-58-1 పర్యవేష్టయత్ స్వాధీనామకరోత్॥ 5-58-5 కోటిసహస్రశః ఇతి క.ఘ.ఙ.పాఠః॥ 5-58-9 తస్య శిబేర్ధురః కార్యభారస్య ఉయంతారం వోఢారం ప్రజ్ఞాపతిః స్రష్టా స్వసృష్టౌ నాధ్యగచ్ఛత్॥ 5-58-13 దదతో రాజ్ఞో విత్తాదికమక్షయమస్త్వితి రుద్రో వరం దదావితి సంబంధః॥ 5-58-58 అష్టపంచాశత్తమోఽధ్యాయః॥ 58 ॥

7-59-0 (47030) నారద ఉవాచ। 7-59-0x (4414) రామం దాశరథిం చైవ మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। యం ప్రజా అన్వమోదంత పితా పుత్రమివౌరసం। అసంఖ్యేయా గుణా యస్మిన్నాసన్నమితతేజసి॥ 7-59-1 (47031) యశ్చతుర్దశవర్షాణి నిదేశాత్పితురచ్యుతః। వనే వనితయా సార్ధమవసల్లక్ష్మణాగ్రజః॥ 7-59-2 (47032) జఘాన చ జనస్థానే రాక్షసాన్మనుజర్షభః। తపస్వినాం రక్షణార్థం సహస్రాణి చతుర్దశ॥ 7-59-3 (47033) తత్రైవ వసతస్తస్య రావణో నామ రాక్షసః। జహార భార్యాం వైదేహీం సంమోహ్యైనం సహానుజం॥ 7-59-4 (47034) `రామో హృతాం రాక్షసేన భార్యాం శ్రుత్వా జటాయుషః। ఆతురః శోకసంతప్తో రామోఽగచ్ఛద్ధరీశ్వరం॥ 7-59-5 (47035) తేన రామః సుసంగంయ వానరైశ్చ మహాబలైః। ఆజగామోదధేః పారం సేతుం కృత్వా మహార్ణవే॥ 7-59-6 (47036) తత్ర హత్వా తు పౌలస్త్యాన్ససుహృద్గణబాంధవాన్। మాయావినం మహాఘోరం రావణం లోకకంటకం'॥ 7-59-7 (47037) సురాసురైరవధ్యం తం దేవబ్రాహ్మణకంటకం। జఘాన స మహాబాహుః పౌలస్త్యం సగణం రణే॥ 7-59-8 (47038) `హత్వా తత్ర రిపుం సంఖ్యే భార్యయా సహ సంగతః। స చ లంకేశ్వరం చక్రే ధర్మాత్మానం విభీషణం॥ 7-59-9 (47039) భార్యయా సహ సంయుక్తస్తతో వానరసేనయా। అయోధ్యామాగతో వీరః పుష్పకేణ విరాజతా॥ 7-59-10 (47040) తత్ర రాజన్ప్రవిష్టః సన్నయోధ్యాయాం మహాయశాః। మాతౄర్వయస్యాన్సచివానృత్విజః సపురోహితాన్॥ 7-59-11 (47041) శుశ్రూషమాణః సతతం మంత్రిభిశ్చాభిషేచితః। విసృజ్య హరిరాజానం హనుమంతం సహాంగదం॥ 7-59-12 (47042) భ్రాతరం భరతం వీరం శత్రుఘ్నం చైవ లక్ష్మణం। పూజయన్పరయా ప్రీత్యా వైదేహ్యా చాభిపూజితః॥ 7-59-13 (47043) దశవర్షసహస్రాణి దశవర్షశతాని చ। చతుఃసగారపర్యంతాం పృథివీమన్వశాసత॥ 7-59-14 (47044) అశ్వమేధశతైరీజం క్రతుభిర్భూరిదక్షిణైః। యశ్చ విప్రప్రసాదేన సర్వకామానవాప్య చ'॥ 7-59-15 (47045) సంప్రాప్య విధివద్రాజ్యం సర్వభూతానుకంపనః। `సర్వద్వీపానవష్టభ్య ప్రజా ధర్మేణ పాలయన్'॥ 7-59-16 (47046) స నిర్గలం ముఖ్యతమమశ్వమేధశతం ప్రభుః। ఆజహార సురేశస్య హవిషా ముదమాహరన్। అన్యైశ్చ వివిధైర్యజ్ఞైరీజే బహుగుణైర్నృపః॥ 7-59-17 (47047) క్షుత్పిపాసేఽజయద్రామః సర్వరోగాంశ్చ దేహినాం। సతతం గుణసంపన్నో దీప్యమానః స్వతేజసా॥ 7-59-18 (47048) అతిసర్వాణి భూతాని రామో దాశరథిర్బభౌ। ఋషీణాం దేవతానాం చ మానుషాణాం చ సర్వశః। పృథివ్యాం సహ వాసోఽభూద్రామే రాజ్యం ప్రశాసతి॥ 7-59-19 (47049) నాహీయత తదా ప్రామః ప్రాణినాం న తదా వ్యథా। ప్రాణాపానౌ సమావాస్తాం రామే రాజ్యం ప్రశాసతి॥ 7-59-20 (47050) పర్యదీప్యంత తేజాంసి తదాఽనర్థాశ్చ నాభవన్। దీర్ఘాయుషః ప్రజాః సర్వా యువా న ంరియతే తదా॥ 7-59-21 (47051) వేదైశ్చతుర్భిః సుప్రీతాః ప్రాప్నువంతి దివౌకసః। హవ్యం కవ్యం చ వివిధం నిష్పూర్తం హుతమేవ చ॥ 7-59-22 (47052) అదంశమశకా దేశా నష్టవ్యాలసరీసృపాః। నాప్యు ప్రాణభృతాం మృత్యుర్నాకాలే జ్వలనోఽదహత్॥ 7-59-23 (47053) అధర్మరుచయో లుబ్ధా మూర్ఖా వా నాభవంస్తదా। శిష్టేష్టప్రాజ్ఞకర్మాణః సర్వే వర్ణాస్తదాఽభవన్॥ 7-59-24 (47054) స్వధాం పూజాం చ రక్షోభిర్జనస్థానే ప్రణాశితాం। ప్రాదాన్నిహత్య రక్షాంసి పితృదేవేభ్య ఈశ్వరః॥ 7-59-25 (47055) సహస్రపుత్రాః పురుషా దశవర్షశతాయుషః। న చ జ్యేష్ఠాః కనిష్ఠేభ్యస్తదా శ్రాద్ధాని కుర్వతే॥ 7-59-26 (47056) శ్యామో యువా లోహితాక్షో మత్తమాతంగవిక్రమః। ఆజానుబాహుః సుభుజః సింహస్కంధో మహాబలః॥ 7-59-27 (47057) దశవర్షసహస్రాణి దశవర్షశతాని చ। సర్వభూతమనఃకాంతో రామో రాజ్యమకారయత్॥ 7-59-28 (47058) రామో రామో రామ ఇతి ప్రజానామభవత్కథా। రామభూతం జగదభూద్రామే రాజ్యం ప్రశాసతి॥ 7-59-29 (47059) చతుర్విధాః ప్రజా రామః స్వర్గం నీత్వా దివం గతః। ఆత్మేచ్ఛయా ప్రతిష్ఠాప్య రాజవంశమిహాష్టధా॥ 7-59-30 (47060) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-59-31 (47061) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే ఏకోనషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 59 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-59-17 స నిరర్గలజాన్ముఖ్యానశ్వమేధాఞ్శతం ప్రభుః ఇతి ఙ. పాఠః। ఆజహార మహాజజ్ఞం ప్రజా ధర్మేణ పాలయన్। నిరర్గలం సజారూథ్యమశ్వమేధం చ తం విభుః ఇతి ఝ. పాఠః। ఆజహార రమేశస్య ఇతి ఙ. పాఠః॥ 5-59-19 పృథివ్యాం మానుషాణాం ప్రత్యక్షా దేవాదయో విచరంతి పుణ్యాతిశయాత్॥ 5-59-20 ప్రాణో బలం॥ 5-59-22 నిష్పూర్తం జఠీకారామాది। హుతమిష్ఠం। సుప్రీతా బ్రాహ్మణాః శాఖపారగాః ఇతి ఙ. పాఠః॥ 5-59-29 రామాద్రామం జగదభూత్ ఇతి ఘ.ఝ.పాఠః। తత్ర రామం అభిరామం॥ 5-59-59 ఏకోనషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 59 ॥

7-60-0 (47062) నారద ఉవాచ। 7-60-0x (4415) భగీరథం చ రాజానం మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। `పరిత్రాణాయ పూర్వేషాం యేన గంగాఽవతారితా॥ 7-60-1 (47063) యస్యేంద్రో బాహువీర్యేణ ప్రీతో రాజ్ఞో మహాత్మనః। సోఽశ్వమేధశతైరీజే సమాప్తవరదక్షిణైః॥ 7-60-2 (47064) హవిర్మంత్రాన్నసంపన్నైర్దేవానామాదధౌ ముదం'। యేన భాగీరథీ గంగా చయనైః కాంచనైశ్చితా॥ 7-60-3 (47065) యః సహస్రం సహస్రాణాం కన్యా హేమవిభూషితాః। రాజ్ఞశ్చ రాజపుత్రాంశ్చ బ్రాహ్మణేభ్యో హ్యమన్యత॥ 7-60-4 (47066) సర్వా రథగతాః కన్యా రథాః సర్వే చతుర్యుజః। రథేరథే శతం నాగాః సర్వే వై హేమమాలినః॥ 7-60-5 (47067) సహస్రమశ్వాశ్చైకైకం గజానాం పృష్ఠతోఽన్వయుః। అశ్వేఅశ్వే శతం గావో గవాం పశ్చాదజావికం॥ 7-60-6 (47068) తేనాక్రాంతా జనౌఘేన దక్షిణా భూయసీర్దదత్। ఉపహ్వరేఽతివ్యథితా తస్యాంకే నిషసాద హ॥ 7-60-7 (47069) తథా మాగీరథీ గంగా హ్యూర్ధ్వగా హ్యభవత్పురా। దుహితృత్వం గతా రాజ్ఞః పుత్రత్వమగమత్తదా॥ 7-60-8 (47070) తాం తు గాథా జగుః ప్రీతా గంధర్వాః సూర్యవర్చసః। పితృదేవమనుష్యాణాం శృణ్వతాం వల్గువాదినః॥ 7-60-9 (47071) భగీరథం యజమానమైక్ష్వాకుం భూరిదక్షిణం। గంగా సముద్రగా దేవీ వవ్రే పితరమీశ్వరం॥ 7-60-10 (47072) తస్య సేంద్రైః సురగణైర్దేవైర్యజ్ఞః స్వలంకృతః। సంయక్పరిగృహీతశ్చ శాంతవిఘ్నో నిరామయః॥ 7-60-11 (47073) యో య ఇచ్ఛేత విప్రో వై యత్రయత్రాత్మనః ప్రియం। భగీరథస్తదా ప్రీతస్తత్రతత్రాదదద్వశీ॥ 7-60-12 (47074) నాదేయం బ్రాహ్మణస్యాసీద్యస్య యత్స్యాత్ప్రియం ధనం। సోఽపి విప్రప్రసాదేన బ్రహ్మలోకం గతో నృపః॥ 7-60-13 (47075) యేన యాతౌ మఖముఖౌ దిశాశావిహ పాదపాః। తేనావస్థాతుమిచ్ఛంతి తం గత్వా రాజమీశ్వరం॥ 7-60-14 (47076) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-60-15 (47077) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే షష్టితమోఽధ్యాయః॥ 60 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-60-3 చయనైః కాంచనైశ్చితా స్వర్ణేష్టకమయైః క్రత్వర్థస్యండిలైర్వ్యాప్తా చయనైరిష్టకాసోపానైర్వా కూలద్వయే ఉద్గమాత్సంగమపర్యంతం నిచితేతి వార్థః॥ 5-60-4 రాజ్ఞశ్చ రాజపుత్రాంశ్చాతిక్రంయేతి శేషః। బ్రాహ్మణేభ్యః అమన్యత దత్తవాన్॥ 5-60-7 యేన హేతునా ఉపహ్వరే సమీపే భూయసీర్దక్షిణా దదత్ రాజా ఆస్తే తేన హేతునా గంగా జనౌఘభారేణ ఆక్రాంతా వేత్రయష్టివత్తీరప్రదేశే నతిం ప్రాప్తా సతీ అతివ్యథితాఽతస్తస్యాంకే నిషసాదహ। దక్షిణాభారేణ తీరప్రదేశేఽవనతే ప్రవాహాంబు రాజ్ఞోఽంకపర్యంతమాగతమిత్యర్థః॥ 5-60-8 పుత్రత్వం నరకాత్త్రాణకర్తృత్వం॥ 5-60-12 వశీ యోగీ యోగప్రభావాత్। యో యత్ర దేశే యత్ ఇచ్ఛేత్స తత్ర ప్రాప్ను యాదిత్యర్థః॥ 5-60-14 యేఽనుయాతా అభిముఖా దింశమద్యాపి పాదపాః। ఆనతాస్తస్థురిచ్ఛంతస్తమన్వాగంతుమీశ్వరం ఇతి క.పాఠః। అనేత్రాస్తస్థుః ఇతి క. ఙ. పాఠః॥ 5-60-60 షష్టితమోఽధ్యాయః॥

7-61-0 (47078) నారద ఉవాచ। 7-61-0x (4416) దిలీపం చాపి రాజేంద్ర మృతాం సృంజయ శుశ్రుమ। యస్య యజ్ఞశతేష్వాసన్ప్రయుతాయుతశో ద్విజాః॥ 7-61-1 (47079) తంత్రజ్ఞానార్థసంపన్నా యజ్వానః పుత్రపౌత్రిణః। `స్వచ్ఛందాః పుణ్యగంధాశ్చ సుభక్షా హేమమాలినః। యస్య కర్మాణి భూరిణి కథయంతి మనీషిణః'॥ 7-61-2 (47080) య ఇమాం వసుసంపూర్ణాం వసుధాం వసుధాధిపః। ఈజానో వితతే యజ్ఞే బ్రాహ్మణేభ్యో హ్యమన్యత॥ 7-61-3 (47081) `రాజానో వితతే యజ్ఞే ఉపహారానుపాహరన్'। దిలీపస్య తు యజ్ఞేషు కృతః పంథా హిరణ్మయః। తం ధర్మ ఇవ కుర్వాణాః సేంద్రా దేవాః సమాగమన్॥ 7-61-4 (47082) సహస్రం యత్ర మాతంగా అగచ్ఛన్పర్వతోపమాః। సౌవర్ణం చాభవత్సర్వం సదః పరమభాస్వరం॥ 7-61-5 (47083) రసానాం చాభవన్కుల్యా భక్ష్యాణాం చాపి పర్వతాః। సహస్రవ్యామా నృపతే యూపాశ్చాసన్హిరణ్మయాః॥ 7-61-6 (47084) చషాలప్రచషాలౌ చ యస్య యూపే హిరణ్మయౌ। నృత్యంత్యప్సరసో యత్ర షట్సహస్రాణి సప్త చ॥ 7-61-7 (47085) యత్ర వీణాం వాదయతి ప్రీత్యా విశ్వావసుః స్వయం। సర్వభూతాన్యమన్యంత మమ వాదయతీతి తం॥ 7-61-8 (47086) రాగఖాండవభోజ్యైశ్చ మత్తాః పతిషు శేరతే॥ 7-61-9 (47087) తదేతదద్భుతం మన్యే అన్యైర్న సదృశం నృపైః। యదప్సు యుధ్యమానస్య చక్రే న పరిపేతతుః॥ 7-61-10 (47088) రాజానం దృఢధన్వానం దిలీపం సత్యవాదినం। యేఽపశ్యన్భూరిదక్షిణ్యం తేఽపి స్వర్గజితో నరాః॥ 7-61-11 (47089) పంచ శబ్దా న జీర్యంతి దిలీపస్య నివేశనే। స్వాధ్యాయఘోషో జ్యాఘోషః పిబతాశ్నీత ఖాదత॥ 7-61-12 (47090) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-61-13 (47091) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే ఏకషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 61 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-61-2 తంత్ర క్రియా॥ 5-61-4 పంథా హిరణ్మయః। హిరణ్మయ్యః స్రుచో భవంతీతి విధిమార్గస్తత ఆరభ్య ప్రవృత్త ఇత్యర్థః॥ 5-61-9 రాగఖండవం గుడోదనం। పర్పటికేతి వైదర్భాః। యద్యోషా హేమసచ్ఛన్నా మత్తాః పథిషు శేరతే ఇతి ఙ.డ.పాఠః। పథి సుశేరతే ఇతి క. పాఠః। రాగస్వాండవభోజ్యైశ్చ మత్తాః పథిషు శేరతే ఇతి ఘ.పాఠః॥ 5-61-10 అప్సు న పరిపేతతుః న మమజ్జతుః। యస్యాప్యయుధ్యమానస్య చక్రే న పరిమర్దనం ఇతి క. పాఠః॥ 5-61-61 ఏకషష్టితమోఽధ్యాయః॥

7-62-0 (47092) నారద ఉవాచ। 7-62-0x (4417) మాంధతారం యౌవనాశ్వం మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। యం దేవావశ్వినౌ గర్భే పితుః పార్శ్వే చకర్షతుః॥ 7-62-1 (47093) మృగయాం విచరన్రాజా తృషితః క్లాంతవాహనః। ధూమం దృష్ట్వాఽగమత్సత్రం పృషదాజ్యమవాప సః॥ 7-62-2 (47094) తం దృష్ట్వా యువనాశ్వస్య జఠరే రవిసన్నిభం। గర్భం నిరూహతుర్దేవావశ్వినౌ భిషజాం వరౌ॥ 7-62-3 (47095) తం దృష్ట్వా పితురుత్సంగే శయానం దేవవర్చసం। అన్యోన్యమబ్రువందేవాః కమయం ధాస్యతీతి వై॥ 7-62-4 (47096) మామేవాయం ధయత్వంగ ఇతి హ స్మాహ వాసవః। తతోంగులిభ్యో హీంద్రస్య ప్రాదురాసీత్పయోఽమృతం॥ 7-62-5 (47097) మాం ధాస్యతీతి కారణ్యాద్యదింద్రో హ్యన్వకంపయత్। తస్మాత్తు మాంధాతేత్యేవం నామ తస్యాద్భుతం కృతం॥ 7-62-6 (47098) తతస్తు ధారాం పయసో ఘృతస్య చ మహాత్మనః। తస్యాస్యే యౌవనాశ్వస్య పాణిరింద్రస్య చాస్రవత్॥ 7-62-7 (47099) అపిబత్పాణిమింద్రస్య స చాప్యహ్గాఽభ్యవర్ధత। సోఽభవద్ద్వాదశసమో ద్వాదశాహేన వీర్యవాన్॥ 7-62-8 (47100) ఇమాం చ పృథివీం కృత్స్నామేకాహ్నా స వ్యజీజయత్। ధర్మాత్మా ధృతిమాన్వీరః సత్యసంధో జితేంద్రియః॥ 7-62-9 (47101) జనమేజయం సుధన్వానం గయం పూరుం బృహద్రథం। అసితం చ నృగం చైవ మాంధాతా మానవోఽజయత్॥ 7-62-10 (47102) ఉదేతి చ యతః సూర్యో యత్ర చ ప్రతితిష్ఠతి। తత్సర్వం యౌవనాశ్వస్య మాంధాతుః క్షేత్రముచ్యతే॥ 7-62-11 (47103) సోఽశ్వమేధశతైరిష్ట్వా రాజసూయశతేన చ। అదదద్రోహితాన్మత్స్యాన్బ్రాహ్మణేభ్యో విశాంపతే॥ 7-62-12 (47104) హైరణ్యాన్యోజనోత్సేధానాయతాఞ్శతయోజనం। బహుప్రకారాన్సుస్వాదూన్భక్ష్యభోజ్యాన్నపర్వతాన్॥ 7-62-13 (47105) అతిరిక్తం బ్రాహ్మణేభ్యో భుంజానో హీయతే జనః॥ 7-62-14 (47106) భక్ష్యాన్నపాననిచయాః శుశుభుస్త్వన్నపర్వతాః। ఘృతహదాః సూపపంకా దధిఫేనాం గుడోదకాః॥ 7-62-15 (47107) రురుధుః పర్వతాన్నద్యో మధుక్షీరవహాః శుభాః। దేవాసురా నరా యక్షా గంధర్వోరగపక్షిణః॥ 7-62-16 (47108) విప్రాస్తత్రాగతాశ్చాసన్వేదవేదాంగపారగాః। బ్రాహ్మణా ఋషయశ్చాపి నాసంస్తత్రావిపశ్చితః॥ 7-62-17 (47109) సముద్రాంతాం వసుమతీం వసుపూర్ణాం తు సర్వతః। స తాం బ్రాహ్మణసాత్కృత్వా జగామ స్వాన్గృహాన్ప్రతి॥ 7-62-18 (47110) `రాజాఽపి వివిధైరిష్ట్వా యజ్ఞైర్వివిధదక్షిణైః'। గతః పుణ్యకృతాం లోకాన్వ్యాప్య స్వయశసా దిశః॥ 7-62-19 (47111) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-62-20 (47112) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే ద్విషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 62 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-62-6 తస్మాన్మాంధాతరిత్యేవం ఇతి క.పాఠః॥ 5-62-8 ద్వాదశసమో ద్వాదశవార్షికః। శయ ఇతి పాఠే ద్వాదశహస్తః। వ్యజీజయద్విజితవాన్॥ 5-62-13 రోహితాన్ లోహితభూప్రదేశాన్పద్మరాగఖనిమతో వా మత్స్యాందేశవిశేషాన్। హైరణ్యాన్ స్వర్ణాకరయుక్తాన్। జనోత్సేధాన్ జనేషు ఉత్సేధ ఉచ్ఛ్రాయో యేషాం తాన్। మత్స్యదేశోత్పన్నే హి నద్యావద్యాపి పరంపరయా పూర్వాపరౌ సముద్రౌ గచ్ఛత ఇతి తేషాముచ్ఛ్రితత్వం ప్రసిద్ధం। రోహితానశ్వాన్ ఇతి క.ఙ.పాఠః॥ 5-62-14 అతిరిక్తమవశిష్టం భుంజానో జన ఏవ హీయతే తత్వన్నమిత్యర్థః॥ 5-62-62 ద్విషష్టితమోఽధ్యాయః॥

7-63-0 (47113) నారద ఉవాచ। 7-63-0x (4418) యయాతిం నాహుషం చైవ మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। `య ఇమాం పృథివీం జిత్వా ససముద్రాం సపర్వతాం॥ 7-63-1 (47114) శంయాప్రాసేన నిర్మాయ వేదీః సన్నతదక్షిణాః। ఈజానః క్రతుభిః పుణ్యైః పర్యగచ్ఛత్ప్రదక్షిణం'॥ 7-63-2 (47115) రాజసూయశతైరిష్ట్వా సోఽశ్వమేధశతేన చ। పుండరీకసహస్రేణ వాజపేయశతైస్తథా॥ 7-63-3 (47116) అతిరాత్రసహస్రేణ చాతుర్మాస్యైశ్చ కామతః। అగ్నిష్టోమైశ్చ వివిధైః సత్రైశ్చ ప్రాజ్యదక్షిణైః॥ 7-63-4 (47117) అబ్రాహ్మణానాం యద్విత్తం పృథివ్యామస్తి కించన। తత్సర్వం పరిసంఖ్యాయ తతో బ్రాహ్మణసాత్కరోత్॥ 7-63-5 (47118) సరస్వతీ పుణ్యతమా నదీనాం తథా సముద్రాః సరితః సాద్రయశ్చ। ఈజానాయ పుణ్యతమాయ రాజ్ఞే ఘృతం పయో దుదుహుర్నాహుషాయ॥ 7-63-6 (47119) వ్యూఢే దేవాసురే యుద్ధే కృత్వా దేవసహాయతాం। చతుర్ధా వ్యభజత్సర్వాం చతుర్భ్యః పృథివీమిమాం॥ 7-63-7 (47120) యజ్ఞైర్నానావిధైరిష్ట్వా ప్రజాముత్పాద్య చోత్తమాం। దేవయాన్యాం చౌశనస్యాం శర్మిష్ఠాయాం చ ధర్మతః॥ 7-63-8 (47121) దేవారణ్యేషు సర్వేషు విజహారామరోపమః। ఆత్మనః కామచారేణ ద్వితీయ ఇవ వారావః॥ 7-63-9 (47122) యదా నాభ్యగమచ్ఛాంతిం కామానాం సర్వవేదవిత్। తతో గాథామిమాం గీత్వా సదారః ప్రావిశద్వనం॥ 7-63-10 (47123) యత్పృథివ్యాం వ్రీహియవం హిరణ్యం పశవః స్త్రియః। నాలమేకస్య తత్సర్వమితి మత్వా శమం వ్రజేత్॥ 7-63-11 (47124) ఏవం కామాన్పరిత్యజ్య యయాతిర్ధృతిమేత్య చ। పూరుం రాజ్యే ప్రతిష్ఠాప్య ప్రయాతో వనమీశ్వరః॥ 7-63-12 (47125) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-63-13 (47126) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే త్రిషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 63 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-63-4 ప్రాజ్యదక్షిణైః బహుదక్షిణైః॥ 5-63-5 అబ్రాహ్మణానాం బ్రాహ్మణద్వేషిణాం। ంలేచ్ఛానామితి యావత్। పరిసంక్యాయ అపహృత్య॥ 5-63-7 చతుర్భ్యః ఋత్విగ్భ్యః। ప్రాచీదిగ్ఘోతుర్దక్షిణాధ్వర్యోరిత్యాదిశ్రుతేః॥ 5-63-63 త్రిషష్టితమోఽధ్యాయః॥

7-64-0 (47127) నారద ఉవాచ। 7-64-0x (4419) నాభాగమంబరీషం చ మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। యః సహస్రం సహస్రాణాం రాజ్ఞాం చైకస్త్వయోధయత్॥ 7-64-1 (47128) జిగీషమాణాః సంగ్రామే సమంతాద్వైరిణోఽభ్యయుః। అస్త్రయుద్ధవిదో ఘోరాః సృజంతశ్చాశివా గిరః॥ 7-64-2 (47129) బలలాఘవశిక్షాభిస్తేషాం సోఽస్త్రబలేన చ। ఛత్రాయుధధ్వజరథాంశ్ఛిత్త్వా ప్రాసాన్గతవ్యథః॥ 7-64-3 (47130) త ఏనం ముక్తసన్నాహాః ప్రార్థయంజీవితైషిణః। శరణ్యమీయుః శరణం తవ స్మ ఇతి వాదినః॥ 7-64-4 (47131) స తు తాన్వశగాన్కృత్వా జిత్వా చేమాం వసుంధరాం। ఈజే యజ్ఞశతైరిష్టైర్యథా శక్రస్తథాఽనఘః॥ 7-64-5 (47132) బుభుజుః సర్వసంపన్నమన్నమన్యే జనాః సదా। తస్మిన్యజ్ఞే తు విప్రేంద్రాః సంతృప్తాః పరమార్చితాః॥ 7-64-6 (47133) మోదకాన్పూరికాపూపాన్స్వాదుపూర్ణాశ్చ శష్కులీః। కరంభాన్పృథుమృద్వీకా అన్నాని సుకృతాని చ॥ 7-64-7 (47134) సూపాన్మైరేయకాపూపాన్రాగషాడవపానకాన్। మృష్టాన్నాని సుయుక్తాని మృదూని సురభీణి చ॥ 7-64-8 (47135) ఘృతం మధు పయస్తోయం దధీని రసవంతి చ। ఫలం మూలం సుస్వాదు ద్విజాస్తత్రోపభుంజతే॥ 7-64-9 (47136) మదనీయాని పాపాని విదిత్వా చాత్మనః సుఖం। అపిబంత యథాకామం పానపా గీతవాదితైః॥ 7-64-10 (47137) తత్ర స్మ గాథా గాయంతి క్షీబా హృష్టాః పఠంతి చ। నాభాగస్తుతిసంయుక్తా ననృతుశ్చ సహస్రశః॥ 7-64-11 (47138) తేషు యజ్ఞేష్వంబరీషో దక్షిణామత్యకాలయత్। రాజ్ఞాం శతసహస్రాణి దశప్రయుతయాజినాం॥ 7-64-12 (47139) హిరణ్యకవచాన్సర్వాఞ్శ్వేతచ్ఛత్రప్రకీర్ణకాన్। హిరణ్యస్యందనారూఢాన్సానుయాత్రపరిచ్ఛాదాన్॥ 7-64-13 (47140) ఈజానో వితతే యజ్ఞే దక్షిణామత్యకాలయత్। మూర్ధాభిషిక్తాంశ్చ నృపాన్రాజపుత్రశతాని చ॥ 7-64-14 (47141) స దండకోశనిచయాన్బ్రాహ్మణేభ్యో హ్యమన్యత। నైవం పూర్వే జనాశ్చక్రుర్న కరిష్యంతి చాపరే॥ 7-64-15 (47142) యదంబరీషో నృపతిః కరోత్యమితదక్షిణః। ఇత్యేవమనుమోదంతే ప్రీతా యస్య మహర్షయః॥ 7-64-16 (47143) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-64-17 (47144) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే చతుఃషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 64 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-64-8 సూపాద్యోరండకాన్యూషాన్ ఇతి క.ఙ.పాఠః॥ 5-64-10 మాదనీయాని మదకరాణి సురాదీని। పాపాని పాపహేతూనీతి జ్ఞాత్వాపి సుఖలిప్సవః పిబంతీత్యర్థః। మదనీయాని పానాని విదంశానాత్మనః ప్రియాన్। పపుస్తత్ర యథాకామం పానపా(కా) గీతకాః పరం ఇతి క.పాఠః)॥ 5-64-12 అత్యకాలయద్దాతుం నిష్కాసితవాన్। జితా రాజాన్ ఏవ సోపస్కరదక్షిణాత్వేన దత్తాః। తేషాం రాజ్యాని తే రాజానశ్చ బ్రాహ్మణసాత్కృతా ఇత్యర్థః॥ 5-64-64 చతుఃషష్ఠితమోఽధ్యాయః॥

7-65-0 (47145) నారద ఉవాచ। 7-65-0x (4420) శశిబిందుం చ రాజానం మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। య ఈజే వివిధైర్యజ్ఞైః శ్రీమాన్సత్యపరాక్రమః॥ 7-65-1 (47146) తస్య భార్యాసహస్రాణాం శతమాసీన్మహాత్మనః। ఏకైకస్యాం చ భార్యాయాం సహస్రం తనయాభవన్॥ 7-65-2 (47147) తే కుమారాః పరాక్రాంతాః సర్వే నియుతయాజినః। రాజానః క్రతుభిర్ముఖ్యైరీజానా వేదపారగాః॥ 7-65-3 (47148) హిరణ్యకవచాః సర్వే సర్వే చోత్తమధన్వినః। సర్వేఽశ్వమేధైరీజానాః కుమారాః శాశిబిందవాః॥ 7-65-4 (47149) తానశ్వమేధే రాజేంద్రో బ్రాహ్మణేభ్యోదదత్పితా। శతంశతం రథగజా ఏకైకం పృష్ఠతోఽన్వయుః॥ 7-65-5 (47150) రాజపుత్రం తదా కన్యాస్తపనీయస్వలంకృతాః। కన్యాంకన్యాం శతం నాగా నాగేనాగే శతం రథాః॥ 7-65-6 (47151) రథేరథే శతం చాశ్వా బలినో హేమమాలినః। అశ్వేఅశ్వే గోసహస్రం గవాం పంచాశదావికాః॥ 7-65-7 (47152) ఏతద్ధనమపర్యాప్తమశ్వమేధే మహామస్వే। శశిబిందుర్మహాభాగో బ్రాహ్మణేభ్యో హ్యమన్యత॥ 7-65-8 (47153) వార్క్షాశ్చ యూపా యావంత అశ్వమేధే మహామఖే। తే తథైవ పునశ్చాన్యే తావంతః కాంచనాభవన్॥ 7-65-9 (47154) భక్ష్యాన్నపాననిచయాః పర్వతాః క్రోశముచ్ఛ్రితాః। తస్యాశ్వమేధే నిర్వృత్తే రాజ్ఞః శిష్టాస్త్రయోదశ॥ 7-65-10 (47155) తుష్టపుష్టజనాకీర్ణాం శాంతవిఘ్నామనామయాం। 7-65-11 (47156) శశిబిందురిమాం భూమిం చిరం భుక్త్వా దివం గతః॥ 7-65-11 (47157) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-65-12 (47158) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే పంచషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 65 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-65- త్రయోదశాస్త్ర నిచయాః శిష్టాః॥ 5-65- పంచషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 65 ॥

7-66-0 (47159) నారద ఉవాచ। 7-66-0x (4421) గయం చాధూర్తరజసం మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। యే వై వర్షశత రాజా హుతశిష్టాశనోఽభవత్॥ 7-66-1 (47160) తస్మై హ్యగ్నిర్వరం ప్రాదాత్తతో వవ్రే వరం గయః। తపసా బ్రహ్మచర్యేణ వ్రతేన నియమేన చ॥ 7-66-2 (47161) గురూణాం చ ప్రసాదేన వేదానిచ్ఛామి వేదితుం। స్వధర్మేణావిహింస్యాన్యాంధనమిచ్ఛామి చాక్షయం॥ 7-66-3 (47162) విప్రేషు దదతశ్చైవ శ్రద్ధా భవతు నిత్యశః। కన్యాసు చ సవర్ణాసు సుప్రజస్త్వం చ మే భవేత్॥ 7-66-4 (47163) అన్నమోజో మహో మహ్యం ధర్మే మే రమతాం మనః। అవిఘ్నం చాస్తు మే నిత్యం ధర్మకార్యేషు పావక॥ 7-66-5 (47164) తథా భిష్యతీత్యుక్త్వా తత్రైవాంతరధీయత। గయో హ్యవాప్య తత్సర్వం ధర్మేణారాధయంజగత్॥ 7-66-6 (47165) స దర్శపూర్ణమాసాభ్యాం కాలేష్వాగ్రయణేన చ। చాతుర్మాస్యైశ్చ వివిధైర్యజ్ఞైశ్చావాప్తదక్షిణైః॥ 7-66-7 (47166) అయజచ్ఛ్రద్ధయా రాజా పరిసంవత్సరాఞ్శతం। గవాం శతసహస్రాణి శతమశ్వశతాని చ॥ 7-66-8 (47167) శతం నిష్కసహస్రాణి గవాం చాప్యయుతాని షట్। ఉత్థాయోత్థాయ సంప్రాదాత్పరిసంవత్సరాఞ్శతం॥ 7-66-9 (47168) నక్షత్రేషు చ సర్వేషు దదన్నక్షత్రదక్షిణాః। ఈజే చ వివిధైర్యజ్ఞైర్యథా సోమోఽంగిరా యథా॥ 7-66-10 (47169) సౌవర్ణాం పృథివీం కృత్వా య ఇమాం ప్రమిశర్కరాం। విప్రేభ్యః ప్రాదదద్రాజా సోఽశ్వమేధే మహామఖే॥ 7-66-11 (47170) జాంబూనదమయా యూపాః సర్వే రత్నపరిచ్ఛదాః। గయస్యాసన్సమృద్ధాస్తు సర్వభూతమనోహరాః॥ 7-66-12 (47171) సర్వకామసమృద్ధం చ ప్రాదాదన్నం గయస్తదా। బ్రాహ్మమేభ్యః ప్రహృష్టేభ్యః సర్వభూతేభ్య ఏవ చ॥ 7-66-13 (47172) ససముద్రవనద్వీపనదీనదవనేషు చ। నగరేషు చ రాష్ట్రేషు దివి వ్యోంని చ యేఽవసన్॥ 7-66-14 (47173) భూతగ్రామాశ్చ వివిధాః సంతృప్తా యజ్ఞసంపదా। గయస్య సదృశో యజ్ఞో నాస్త్యన్య ఇతి తేఽబ్రువన్॥ 7-66-15 (47174) షట్త్రింశద్యోజనాయామా త్రింశద్యోజనమాయతా। పశ్చాత్పురశ్చతుర్వింశద్వేదీ హ్యాసీద్ధిరణ్మయీ॥ 7-66-16 (47175) గయస్య యజమానస్య ముక్తావజ్రమణిస్తృతా। ప్రాదాత్స బ్రాహ్మణేభ్యోఽథ వాసాంస్యాభరణాని చ॥ 7-66-17 (47176) యథోక్తా దక్షిణాశ్చాన్యా విప్రేభ్యో భూరిదక్షిణః। యత్ర భోజనశిష్టస్య పర్వతాః పంచవింశతిః॥ 7-66-18 (47177) కుల్యాశ్చ క్షీరవాహిన్యో రసానాం చాపభవంస్తదా। వస్త్రాభరణగంధానాం శారయశ్చ పృథగ్విధాః॥ 7-66-19 (47178) యస్య ప్రభావాచ్చ గయస్త్రిషు లోకేషు విశ్రుతః। వటశ్చాక్షయ్యకరణః పుణ్యం బ్రహ్మసరశ్చ తత్॥ 7-66-20 (47179) స చేన్మమార స·ంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-66-21 (47180) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే షట్షష్టితమోఽధ్యాయః॥ 66 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-66-1 గయం చామూర్తరయసం ఇతి ఘ. ఝ.పాఠః॥ 5-66-4 పాత్రేషు దదతః సామే శ్రద్ధా భవతు ఇతి క.ఙ.డ.పాఠః॥ 5-66-7 పౌర్ణమాసాభ్య ఇతి ఘ. పాఠః॥ 5-66-10 నక్షత్రవిహితా దక్షిణాః॥ 5-66-20 యస్య ప్రసాదాద్రాయత్రీ త్రిషు లోకేషు విశ్రుతా ఇతి క.పాఠః॥ 5-66-66 షట్షష్టితమోఽధ్యాయః॥

7-67-0 (47181) నారద ఉవాచ। 7-67-0x (4422) సాంకృతిం రంతిదేవం చ మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। యస్య ద్విశతసాహస్రా ఆసన్సూదా మహాత్మనః॥ 7-67-1 (47182) గృహానభ్యాగతాన్విప్రానతిథీన్పరివేషకాః। పక్వంపక్వం దివారాత్రం వరాన్నమమృతోపమం॥ 7-67-2 (47183) న్యాయేనాధిగతం విత్తం బ్రాహ్మణేభ్యో హ్యమన్యత। వేదానధీత్య ధర్మేణ యశ్చక్రే ద్విషతో వశే॥ 7-67-3 (47184) ఉపస్థితాశ్చ పశవః స్వయం యం శంసితవ్రతం। బహవః స్వర్గమిచ్ఛంతో విధివత్సత్రయాజినం॥ 7-67-4 (47185) నదీ మహానసాద్యస్య ప్రవృతక్తా చర్మరాశితః। తస్మాచ్చర్మణ్వతీ నామ ఖ్యాతా పుణ్యా సరిద్వరా॥ 7-67-5 (47186) బ్రాహ్మణేభ్యో దదన్నిష్కాన్సౌవర్ణాన్స ప్రభావతః। తుభ్యం నిష్కం తుభ్యం నిష్కమితి హ స్మ ప్రభాషతే॥ 7-67-6 (47187) తుభ్యంతుభ్యమితి ప్రాదాన్నిష్కాన్నిష్కాన్సహస్రశః। తత పునః సమాశ్వాస్య నిష్కానేవ ప్రయచ్ఛతి॥ 7-67-7 (47188) అల్పం దత్తం మయాఽద్యేతి నిష్కకోటిం సహస్రశః। ఏకాహ్నా తాంయతి తతః క్వాద్య విప్రా ఇతి బ్రువన్॥ 7-67-8 (47189) ద్విజపాణివియోగేన దుఃఖం మే శాశ్వతం మహత్। భవిష్యతి న సందేహ ఏవం రాజాఽదదద్వసు॥ 7-67-9 (47190) సహస్రశశ్చ సౌవర్ణాన్వృషభాన్గోశతానుగాన్। సాష్టం శతం సువర్ణానాం నిష్కమాహుర్ధనం తథా॥ 7-67-10 (47191) అధ్యర్ధమాసమదదద్బ్రాహ్మణేభ్యః శతం సమాః। అగ్నిహోత్రోపకరణం యజ్ఞోపకరణం చ యత్॥ 7-67-11 (47192) ఋషిభ్యః కరకాన్కుంభాన్స్థాలీః పిఠరమేవ చ। శయనాసనాయానాని ప్రాసాదాంశ్చ గృహాణి చ॥ 7-67-12 (47193) వృక్షాంశ్చ వివిధాందద్యాదన్నాని చ ధనాని చ। సర్వం సౌవర్ణమేవాసీద్రంతిదేవస్య ధీమతః॥ 7-67-13 (47194) తత్రాస్య గాథా గాయంతి యే పురాణవిదో జనాః। రంతిదేవస్య తాం దృష్ట్వా సమృద్ధిమతిమానుషీం॥ 7-67-14 (47195) నైతాదృశం దృష్టపూర్వం కుబేరసదనేష్వపి। ధనం చ పూర్యమాణం నః కిం పునర్మనుజేష్వితి॥ 7-67-15 (47196) వ్యక్తం వస్వోకసారేయమిత్యుచుస్తత్ర విస్మితాః। సాంకృతే రంతిదేవస్య యాం రాత్రిమతిథిర్వసేత్॥ 7-67-16 (47197) ఆలభ్యంత తదా గావః సహస్రాణ్యేకవింశతిః। తత్ర స్మ సూదాః క్రోశంతి సుమృష్టమణికుండలాః॥ 7-67-17 (47198) సూపం భూయిష్ఠమశ్నీధ్వం నాద్య మాంసం యథా పురా। రంతిదేవస్య యత్కించిత్సౌవర్ణమభవత్తదా॥ 7-67-18 (47199) తత్సర్వం వితతే యజ్ఞే బ్రాహ్మణేభ్యో హ్యమన్యత। ప్రత్యక్షం తస్య హవ్యాని ప్రతిగృహ్ణంతి దేవతాః॥ 7-67-19 (47200) కవ్యాని పితరః కాలే సర్వకామాంద్విజోత్తమాః। స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా॥ 7-67-20 (47201) పుత్రాత్పుండతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-67-21 (47202) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే సప్తషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 67 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-67-3 న్యాయేనాధిగతం విత్తం యేనాక్షయ్యం ఇతి క.ఙ. పాఠః॥ 5-67-8 ఏకాన్హా దాస్యతి పునః కోఽన్యస్తత్సంప్రదాస్యతి ఇతి ఘ.ఝ.పాఠః॥ 5-67-10 పారిభాషికం నిష్కమాహ సహస్రశ ఇతి॥ 5-67-11 అధ్యర్ధమాసం పక్షే పక్షే ఇత్యర్థః। శతం సమా ఇతి వాక్యశేషాత్॥ 5-67-15 ధనం చ పూర్ణమాసాద్య ఇతి ఘ.ఙ.పాఠః॥ 5-67-16 వస్వోకసారా సలోప ఆర్షః। కనకమయాని ఓకాంసి సారో యస్యాః సా తథా॥ 5-67-18 నాద్యాశ్నీత యథా పురా ఇతి క. పాఠః॥ 5-67-67 సప్తషష్టితమోఽధ్యాయః॥

7-68-0 (47203) నారద ఉవాచ। 7-68-0x (4423) దౌష్యంతి భరతం చాపి మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। కర్మాణ్యసుకరాణ్యన్యైః కృతవాన్యః శిశుర్వనే॥ 7-68-1 (47204) హిమావదాతాన్యః సింహాన్నఖదంష్ట్రాయుధాన్బలీ। నిర్వీర్యాంస్తరసా కృత్వా విచకర్ష బబంధ చ॥ 7-68-2 (47205) క్రూరాంశ్చోగ్రతరాన్వ్యాఘ్రాందమిత్వా చాకరోద్వశే। మనఃశిలా ఇవ శిలాః సంయుక్తా జతురాశిభిః॥ 7-68-3 (47206) త్రాయలాదీంశ్చాతిబలవాన్సుప్రతీకాన్గజానపి। దంష్ట్రాసు గృహ్య విముఖాఞ్శుష్కాస్యానకరోద్వశే॥ 7-68-4 (47207) మహిషానప్యతిబలో బలినో విచకర్ష హ। సింహానాం చ సుదృప్తానాం శతాన్యాకర్షయద్బలాత్॥ 7-68-5 (47208) బలినః సృమరాన్ఖంగాన్నానాసత్త్వాని చాప్యుత। కృచ్ఛ్రప్రాణాన్వనే బద్ధ్వా దమయిత్వాప్యవాసృజత్॥ 7-68-6 (47209) తం సర్వదమనేత్యాహుర్ద్విజాస్తేనాస్య కర్మణా। తం ప్రత్యషేధజ్జననీ మా సత్వాని వ్యనీనశః॥ 7-68-7 (47210) సోఽశ్వమేధశతేనేజే యమునామను వీర్యవాన్। త్రిశతైశ్చ సరస్వత్యాం గంగామను చతుఃశతైః॥ 7-68-8 (47211) సౌఽశ్వమేధసహస్రేణ రాజసూయశతేన చ। పునరీజే మహాయజ్ఞైః సమాప్తవరదక్షిణైః॥ 7-68-9 (47212) అగ్నిష్టోమాతిరాత్రాణాముక్థ్యవిశ్వజితాం చ సః। వాజపేయసహస్రామాం సహస్రైశ్చ సుసంవృతైః॥ 7-68-10 (47213) ఇష్ట్వా శాకుంతలో రాజా తర్పయిత్వా ద్విజాంధనైః। సహస్రం యత్ర పద్మానాం కణ్వాయ భరతో దదౌ। జాంబూనదస్య శుద్ధస్య కనకస్య మహాయశాః॥ 7-68-11 (47214) యస్య యూపాః సతవ్యామాః పరిణాహేన కాంచనాః। సమాగంయ ద్విజైః సార్ధే సేంద్రైర్దేవైః సముచ్ఛ్రితాః॥ 7-68-12 (47215) అలంకృతాన్రాజమానాన్సర్వరత్నైర్మనోహరైః। హైరణ్యాంద్విరదానశ్వాన్రథానుష్ట్రానజావికాన్॥ 7-68-13 (47216) దాసీ దాసం ధనం ధాన్యం గాః సవత్సాః పయస్వినీః। గ్రామాన్గృహాంశ్చ క్షేత్రాణి వివిధాంశ్చ పరిచ్ఛదాన్॥ 7-68-14 (47217) కోటీశతాయుతాంశ్చైవ బ్రాహ్మణేభ్యో హ్యమన్యత। చక్రవర్తీ హ్యదీనాత్మా జితారిర్హ్యజితః పరైః॥ 7-68-15 (47218) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-68-16 (47219) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే అష్టషష్టితమోఽధ్యాయః॥ 68 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-68-1 శుచిర్వనే ఇతి క.ఙ.పాఠః॥ 5-68-3 క్రురానితి। యథా మనఃశిలామయాః శిలాః జతురాశిభిర్లాభాపుజ్జైర్యుక్తాస్తత్సదృశాన్ రక్తబిందుయుక్తాన్ రక్తపీతవర్ణాన్ వ్యాఘ్రవిశేషాన్ వశేఽకరోదిత్యర్థః। శిలాః ప్రభుత్వాజ్జనకాశినః ఇతి క. పాఠః॥ 5-68-12 వ్యామో హస్తచతుష్టయం। పరిణాహేన దైర్ఘ్యేణ ॥ 5-68-68 అష్టషష్టితమోఽధ్యాయః॥

7-69-0 (47220) నారద ఉవాచ। 7-69-0x (4424) పుథుం వైన్యం చ రాజానం మృతం సృంజయ శుశ్రుమ। యమబ్యషించత్సంమంత్ర్య రాజసూయే మహర్షయః॥ 7-69-1 (47221) అయం నః ప్రథయిష్యేత సర్వానిత్యభవత్పృథుః। క్షతాన్నస్త్రాస్యతే సర్వానత్యేవం క్షత్రియోఽభవత్॥ 7-69-2 (47222) పృథుం వైన్యం ప్రజా దృష్ట్వా రక్తాః స్మేతి యదబ్రువన్। తతో రాజేతి నామాస్య అనురాగాదజాయత॥ 7-69-3 (47223) అకృష్టపచ్యా పృథివీ ఆసీద్వైన్యస్య కామధుక్। సర్వాః సమాదుఘా గావః పుటకేపుటకే మధు॥ 7-69-4 (47224) ఆసన్హిరణ్మయా వృక్షాః సుఖస్పర్శాః సుఖావహాః। తేషాం చీరxx సంవీతాః ప్రజాస్తేష్వేవ శేరతే॥ 7-69-5 (47225) ఫలాన్యమృతకల్పాని స్వాదూని చ మధూని చ। తేషామాసీత్తదాఽఽహారో నిరాహారాశ్చ నాభవన్॥ 7-69-6 (47226) అరోగాః సర్వసిద్ధార్థా మనుష్యా హ్యకుతోభయాః। న్యవసంత యథాకామం వృక్షేషు చ గుహాసు చ॥ 7-69-7 (47227) ప్రవిభాగో న రాష్ట్రాణాం పురాణాం చాభవత్తదా। యథాసుఖం యథాకామం తథైతా ముదితాః ప్రజాః॥ 7-69-8 (47228) తస్య సంస్తంభితా హ్యాపః సముద్రమభియాస్యతః। పర్వతాశ్చ దదుర్మార్గం ధ్వజభంగశ్చ నాభవత్॥ 7-69-9 (47229) తం వనస్పతయః శైలా దేవాసురనరోరగాః। సప్తర్షయః పుణ్యజనా గంధర్వాప్సరసోఽపి చ। పితరశ్చ సుఖాసీనమభిగంయేదమబ్రువన్॥ 7-69-10 (47230) సంరాడసి క్షత్రియోఽసి రాజా గోప్తా పితాఽసి నః। దేహ్యస్మభ్యం మహారాజ ప్రభుః సన్నీప్సితాన్వరాన్। యైర్వయం శాశ్వతం తృప్తా వర్తయిష్యామహే సుఖం॥ 7-69-11 (47231) `విజ్ఞాపితః ప్రజాభిస్తు ప్రజానాం హితకాంయయా। ధనుర్గృహ్య పృషత్కాంశ్చ వసుధామాద్రవద్బలీ॥ 7-69-12 (47232) తతో వైన్యభయాద్రాజన్గౌర్భూత్వా ప్రాద్రవన్మహీ। తాం పృథుర్ధనురాదాయ ద్రవంతీమన్వసారయత్॥ 7-69-13 (47233) సా లోకాన్బ్రహ్మలోకాదీన్గత్వా వైన్యభయార్దితా। సా దదర్శాగ్రతో వైన్యం కార్ముకోద్యతపాణికం॥ 7-69-14 (47234) జ్వలద్భిర్విశిఖైర్బాణైర్దీప్తతేజఃసమద్యుతిం। మహాయోగం మహాత్మానం దుర్ధర్షమమరైరపి॥ 7-69-15 (47235) అలభంతీ పరిత్రాణం వైన్యమేవాభ్యపద్యత। కృతాంజలిపుటా రాజన్పూజ్యం లోకైస్త్రిభిస్తదా॥ 7-69-16 (47236) ఉవాచ చైనం నాధర్ంయం స్త్రీవధం కర్తుమర్హసి। కథం ధారయితా చాసి ప్రజా రాజన్మయా వినా॥ 7-69-17 (47237) పృథురువాచ। 7-69-18x (4425) ఏకస్యార్థాయ యో హన్యాదాత్మనో వా పరస్య వా। ఏకం ప్రాణాన్బహూన్వాపి ప్రాణినాం నాస్తి పాతకం॥ 7-69-18 (47238) యస్మింస్తు నిహతే భద్రే బహవః సుఖమేధతే। తస్మిన్హతే త్వధం నాస్తి పాతకం నోపభుజ్యతే॥ 7-69-19 (47239) సోఽహం పాలనిమిత్తం త్వాం బధిష్యామి వసుంధరే। యది చేద్వచనాదద్య న కరిష్యసి మే ప్రియం॥ 7-69-20 (47240) త్వాం నిహత్య తు బాణేన మచ్ఛాసనపరాఙ్ముఖీం। ఆత్మానం ప్రథయిత్వాఽహం ప్రజా ధారయితా స్వయం॥ 7-69-21 (47241) సుఖం వచనమాస్థాయ మమ ధర్మభృతాం వరే। స·ంజీవయ ప్రజా నిత్యం శక్తా హ్యసి వసుంధరే॥ 7-69-22 (47242) దుహితృత్వం చ మే గచ్ఛ ఏవమేతన్మహాశరం। నియచ్ఛేయం త్వదర్థాయ ఉద్యతం ఘోరదర్శనం॥ 7-69-23 (47243) భూమిరువాచ। 7-69-24x (4426) సర్వమేతన్మహారాజ విధాస్యాసి పరంతప। వత్సం త్వం పశ్య రాజన్వై క్షరేయం యేన వత్సలా॥ 7-69-24 (47244) సమాం తు కురు సర్వజ్ఞ మాం తు ధర్మభృతాం వర। యథా విష్యందమానం వై క్షీరం సర్వత్ర భావయే॥ 7-69-25 (47245) నారద ఉవాచ। 7-69-26x (4427) తత ఉత్సారయామాస శిలాజాలాని సర్వశః। పృథుర్వైన్యస్తదా రాజా తేన శైలా వివర్ధితాః॥ 7-69-26 (47246) న హి పూర్వనిసర్గే వై విషమే వసుధాతలే। ప్రవిభాగః పురాణాం వా గ్రామాణాం వా మహీపతే॥ 7-69-27 (47247) న సస్యాని న గోరక్ష్యం న కృషిర్న వణిక్పథః। వైన్యాత్ప్రభృతి రాజేందర సర్వస్యైతస్య సంభవః॥ 7-69-28 (47248) యత్రయత్ర చ సాంయం తు భూమావాసీత్కిలానఘ। తత్రతత్ర ప్రజాస్తాత నివాసమభిరోచయన్। కృచ్ఛ్రేణ చ మహారాజ ఇత్యేవమనుశుశ్రుమ॥ 7-69-29 (47249) తథేత్యుక్త్వా పునర్వైన్యో గృహీత్వాఽఽజగవం ధనుః। శరాంశ్చాప్రతిమాన్ఘోరాంశ్చింతయిత్వాఽబ్రవీన్మహీం॥ 7-69-30 (47250) పృథురువాచ। 7-69-31x (4428) ఏహ్యేహి వసుధే క్షిప్రం క్షరైభ్యః కాంక్షితం పయః। మచ్ఛసనాతిగాం వై త్వాం ప్రమథిష్యాంయహం శరైః॥ 7-69-31 (47251) నారద ఉవాచ। 7-69-32x (4429) తథోక్తా సాఽత్మనః శ్రేయశ్చింతయిత్వాఽబ్రవీత్పృథుం। 7-69-32 (47252) భూమిరువాచ। వత్సం పాత్రాణి దోగ్ధౄంశ్చ క్షీరాణి చ సమాదిశ॥ 7-69-32x (4430) తతో దాస్యాంయహం భద్ర సర్వం యస్య యథేప్సితం। దుహితృత్వే చ మాం వీర సంకల్పయితుమర్హసి॥ 7-69-33 (47253) నారద ఉవాచ।' 7-69-34x (4431) తథేత్యుక్త్వా పృథుః సర్వం విధానమకరోద్వశీ। తతో భూతనికాయాస్తాం వసుధాం దుదుహుస్తదా॥ 7-69-34 (47254) తాం వనస్పతయః పూర్వం సముత్తస్థుర్దుధుక్షవః। సాఽతిష్ఠద్వత్సలా వత్సం దోగ్ధృపాత్రాణి చేచ్ఛతీ॥ 7-69-35 (47255) వత్సోఽభూత్పుష్పితః సాలః ప్లక్షో దోగ్ధాఽభవత్తదా। ఛిన్నప్రరోహణం దుగ్ధం పాత్రమౌదుంబరం శుభం॥ 7-69-36 (47256) ఉదయః పర్వతో వత్సో మేరుర్దోగ్ధా మహాగిరిః। రత్నాన్యోషధయో దుగ్ధం పాత్రమస్తమయం తథా॥ 7-69-37 (47257) `దేవానాం వత్స ఇంద్రోఽభూత్పాత్రం దారుమయం తథా'। దోగ్ధా చ సవితా దేవో దుగ్ధమూర్జస్కరం ప్రియం॥ 7-69-38 (47258) అసురా దుదుహుర్మాయామయఃపాత్రే తు తాం తదా। దోగ్ధా ద్విమూర్ధా తత్రాసీద్వత్సశ్చాసీద్విరోచనః॥ 7-69-39 (47259) కృషిం చ సస్యం చ నరా దుదుహుః పృథివీతలే। స్వాయంభువో మనుర్వత్సస్తేషాం దోగ్ధాఽభవత్పృథుః॥ 7-69-40 (47260) అలాబుపాత్రే చ తథా విషం దుగ్ధా వసుంధరా। ధృతరాష్ట్రోఽభవద్దోగ్ధా తేషాం వత్సస్తు తక్షకః॥ 7-69-41 (47261) సప్తర్షిభిర్బ్రహ్మ దుగ్ధా తథా చాక్లిష్టకర్మభిః। దోగ్ధా బృహస్పతిః పాత్రం ఛందో వత్సశ్చ సోమరాట్॥ 7-69-42 (47262) అంతర్ధానం చామపాత్రే దుగ్ధా పుణ్యజనైర్విరాట్। దోగ్ధా వైశ్రవణస్తేషాం వత్సశ్చాసీద్వృషధ్వజః॥ 7-69-43 (47263) పుణ్యగంధాన్పద్మపాత్రే గంధర్వాప్సరసోఽదుహన్। వత్సశ్చిత్రరథస్తేషాం దోగ్ధా విశ్వరుచిః ప్రభుః॥ 7-69-44 (47264) స్వధాం రజతపాత్రేషు దుదుహుః పితరశ్చ తాం। వత్సో వైవస్వతస్తేషాం యమో దోగ్ధాంతకస్తదా॥ 7-69-45 (47265) ఏవం నికాయైస్తైర్దుగ్ధా పయోఽభీష్టం హి సా విరాట్। యైర్వర్తయంతి తే హ్యద్య పాత్రైర్వత్సైశ్చ నిత్యశః॥ 7-69-46 (47266) యజ్ఞైశ్చ వివిధైరిష్ట్వా పృథుర్వైన్యః ప్రతాపవాన్। సంతర్పయిత్వా భూతాని సర్వైః కామైర్మనఃప్రియైః॥ 7-69-47 (47267) హైరణ్యానకరోద్రాజా యే కేచిత్పార్థివా భువి। తాన్బ్రాహ్మణేభ్యః ప్రాయచ్ఛదశ్వమేధే మహామఖే॥ 7-69-48 (47268) స షష్టిం గోసహస్రాణి షష్టిం నాగశతాని చ। సౌవర్ణానకరోద్రాజా బ్రాహ్మణేభ్యశ్చ తాందదౌ॥ 7-69-49 (47269) ఇమాం చ పృథివీం సర్వాం మణిరత్నవిభూషితాం। సౌవర్ణీమకరోద్రాజా బ్రాహ్మణేభ్యశ్చ తాం దదౌ॥ 7-69-50 (47270) స చేన్మమార సృంజయ చతుర్భద్రతరస్త్వయా। పుత్రాత్పుణ్యతరస్తుభ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। అయజ్వానమదక్షిణ్యమభి శ్వైత్యేత్యుదాహరత్॥ ॥ 7-69-51 (47271) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే ఏకోనసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 69 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-69-1 ధ్వజభంగస్తోరణాదినా॥ 5-69-39 ద్విమూర్ధా శుక్రోఽభూత్ ఇతి క.ఙ.డ.పాఠః॥ 5-69-43 విరాట్ పృథివీ। వత్సశ్చాసీత్కువేరకః ఇతి.పాఠః॥ 5-69-44 దోగ్ధా వసురపి ప్రభుః ఇతి క.ఙ.డ.పాఠః॥ 5-69-45 వత్సోఽత్ర వత్సరస్తేషాం క.ఙ.పాఠః॥ 5-69-46 నివర్తయంతి తే రుద్రాదిష్టే వైన్యేన సర్వశః ఇతి క. పాఠః। యైర్వర్తయంతి తే తృప్తాదిష్టే వైన్యేన సర్వశః ఇతి ఙ. పాఠః। యే వర్షయంతి తే పాత్రైః వత్సైర్దోగ్ధైశ్చ నిత్యశః ఇతి ఙ. పాఠః॥ 5-69-48 పార్థివాః పృథ్వీసంవంధిపదార్థాః॥ 5-69-69 ఏకోనసప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-70-0 (47272) నారద ఉవాచ। 7-70-0x (4432) రామో మహాతపాః శూరో వీరో లోకనమస్కృతః। జామదగ్న్యోఽప్యతియశా అవితృప్తో మరిష్యతి॥ 7-70-1 (47273) యశ్చాస్త్రమనుపర్యేతి భూమిం కుర్వన్విపాంసులాం। నచాసీద్విక్రియా యస్య ప్రాప్య శ్రియమనుత్తమాం॥ 7-70-2 (47274) `జామదగ్న్యో న తే రాజన్కచ్చిచ్ఛ్రోత్రముపాగతః। యేనైకేన పురా రాజన్క్రుద్ధేన హతబంధునా॥ 7-70-3 (47275) భృగుభిస్తాంభమానేన త్రాహి రామేతి విస్వరం। త్రిఃసప్తకృత్వో భూమిర్యత్కృతా నిఃక్షత్రియా పురా'॥ 7-70-4 (47276) యః క్షత్రియైః పరామృష్టే వత్సే పితరి చాబ్రువన్। తతోఽవధీత్కార్తవీర్యమజితం సమరే పరైః॥ 7-70-5 (47277) క్షత్రియాణాం చతుఃషష్టిమయుతాని సహస్రశః। తదా మృత్యోః సమేతాని ఏకేన ధనుషాఽజయత్॥ 7-70-6 (47278) బ్రహ్మద్విషాం చాథ తస్మిన్హస్రాణి చతుర్దశ। పునరన్యాన్నిజగ్రాహ దంతకూరే జఘాన హ॥ 7-70-7 (47279) సహస్రం ముసలేనాహన్సహస్రమసినాఽవధీత్। ఉద్బంధనాత్సహస్రం చ సహస్రముదకే కృతం॥ 7-70-8 (47280) దంతాన్భంక్త్వా సహస్రస్య భిన్నకర్ణాంస్తథాఽకరోత్। తతః సప్తసహస్రాణాం కుటుధృపమపాయయత్॥ 7-70-9 (47281) శిష్టాన్వధ్వా చ హత్వా వై తేషాం మృర్ధ్ని విభిద్య చ। గుణావతీముత్తరేణ ఖాండవాద్దక్షిణేన చ। గిర్యంతే శతసాహస్రా హైహయాః సమరే హతాః॥ 7-70-10 (47282) సరథాశ్వగజా వీరా నిహతాస్తత్ర శేరతే। పితుర్వధామర్షితేన జామదగ్న్యేన ధీమతా॥ 7-70-11 (47283) నిజఘ్నే దశసాహస్రాన్రామః పరశునా తదా। న హ్యమృష్యత తా వాచో యాస్తైర్భృశముదీరితాః॥ 7-70-12 (47284) భృగౌ రామాభిధావేతి యదాక్రందంద్విజోత్తమాః। తతః కాశ్మీరదరదాన్కుంతిక్షుద్రకమాలవాన్॥ 7-70-13 (47285) అంగవంగకలింగాంశ్చ విదేహాంస్తాంరలిప్తకాన్। రక్షోవాహాన్వీతిహోత్రాంస్త్రిగర్తాన్మార్తికావతాన్॥ 7-70-14 (47286) శిబీనన్యాంశ్చ రాజన్యాందేశాందేశాన్సహస్రశః। నిజఘాన శితైర్బాణైర్జామదగ్న్యః ప్రతాపవాన్॥ 7-70-15 (47287) కోటీశతసహస్రాణి క్షత్రియాణాం సహస్రశః। ఇంద్రగోపకవర్ణస్య బంధుజీవనిభస్య చ॥ 7-70-16 (47288) రుధిరస్య పరీవాహైః పూరయిత్వా సరాంసి చ। సర్వానష్టాదశ ద్వీపాన్వశమానీయ భార్గవః॥ 7-70-17 (47289) ఈజే క్రతుశతైః పుణ్యైః సమాప్తవరదక్షిణైః। వేదీమష్టనలోత్సేధాం సౌవర్ణాం విధినిర్మితాం॥ 7-70-18 (47290) సర్వరత్నశతైః పూర్ణాం పతాకాశతమాలినీం। గ్రాంయారణ్యైః పశుగణైః సంపూర్ణాం చ మహీమిమాం॥ 7-70-19 (47291) రామస్య జామదగ్న్యస్య ప్రతిజగ్రాహ కశ్యపః। తతః శతసహస్రాణి ద్విపేంద్రాన్హేమభూషణాన్॥ 7-70-20 (47292) నిర్దస్యుం పృథివీం కృత్వా శిష్టేష్టజనసంకులాం। కశ్యపాయ దదౌ రామో హయమేధే మహామఖే॥ 7-70-21 (47293) త్రిఃసప్తకృత్వః పృథివీం కృత్వా నిఃక్షత్రియాం ప్రభుః। ఇష్ట్వా క్రతుశతైర్వీరో బ్రాహ్మణేభ్యో హ్యమన్యత॥ 7-70-22 (47294) సప్తద్వీపాం వసుమతీం మారీచోఽగృహ్ణత ద్విజః। రామం ప్రోవాచ నిర్గచ్ఛ వసుధాతో మమాజ్ఞయా॥ 7-70-23 (47295) స కశ్యపస్య వచనాత్ప్రోత్సార్య సరితాంపతిం। ఇషుపాతే యుధాం శ్రేష్ఠః కుర్వన్బ్రాహ్మణశాసనం॥ 7-70-24 (47296) అధ్యావసద్గిరిశ్రేష్ఠం మహేంద్రం పర్వతోత్తమం। ఏవం గుణశతైర్యుక్తో భృగూణాం కీర్తివర్ధనః॥ 7-70-25 (47297) జామదగ్న్యో హ్యతియశా మరిష్యతి మహాద్యుతిః। త్వయా చతుర్భద్రతరః పుణ్యాత్పుణ్యతరస్తవ॥ 7-70-26 (47298) అయజ్వానమదక్షిణ్యం మా పుత్రమనుతప్యథాః। ఏతే చతుర్భద్రతరాస్త్వయా భద్రశతాధికాః। మృతా నరవరశ్రేష్ఠ మరిష్యంతి చ సృంజయ॥ ॥ 7-70-27 (47299) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి షోడశరాజకీయే సప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 70 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-70-1 యే మృతాస్తేఽతీతా యే వర్తమానాస్తేఽపి। మరిష్యంత్యేవేత్యాహ రామ ఇతి॥ 5-70-5 క్షత్రియైః కార్తవీర్యపుత్రైః। అబ్రువన్నవికత్థయన్॥ 5-70-6 మృత్యోర్మృత్యుమవధీకృత్య॥ 5-70-7 తస్మింస్తన్మధ్యే ఏవ। దంతక్రూరమితి పాఠే తద్దేశాధిపతిం॥ 5-70-8 ఉద్బంధనాద్వృక్షశాఖావలంబనాత్॥ 5-70-9 కణధూమమపాయయత్ ఇతి క.ఙ.పాఠః॥ 5-70-12 తైరాశ్రమవాసిభిః॥ 5-70-18 అష్టనలేత్యత్ర నలశబ్దశ్చతుర్హస్తవచనః॥ 5-70-70 సప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-71-0 (47300) వ్యాస ఉవాచ। 7-71-0x (4433) పుణ్యమాఖ్యానమాయుష్యం శ్రుత్వా షోడశరాజకం। అవ్యాహరన్నరపతిస్తూష్ణీమాసీత్స సృంజయః॥ 7-71-1 (47301) తమబ్రవీత్తదా దీనం నారదో భగవానృషిః। కచ్చిన్మయా వ్యాహృతం యద్ధృదయే తత్స్థితం తవ॥ 7-71-2 (47302) ఆహోస్విదంతతో నష్టం శ్రాద్ధం శూద్రీపతావివ। స ఏవముక్తః ప్రత్యాహ ప్రాంజలిః సృంజయస్తదా॥ 7-71-3 (47303) పుత్రశోకాపహం శ్రుత్వా ధన్యమాఖ్యానముత్తమం। రాజర్షీణాం పురాణానాం యజ్వనాం దక్షిణావతాం॥ 7-71-4 (47304) విస్మయేన హృతే శోకే తమసీవార్కతేజసా। విపాప్మాఽస్ంయవ్యథోపేతో బ్రూహి కిం కరవాణ్యహం॥ 7-71-5 (47305) నారద ఉవాచ। 7-71-6x (4434) దిష్ట్యాపహతశోకస్త్వం వృణీష్వేహ యదిచ్ఛసి। తత్తే సంపత్స్యతే సర్వం న మృషావాదినో వయం॥ 7-71-6 (47306) సృంజయ ఉవాచ। 7-71-7x (4435) పావితోఽహమనేనైవ ప్రసన్నో యద్భవాన్మం। ప్రసన్నో యస్య భగవాన్న తస్యాస్తీహ దుర్లభం॥ 7-71-7 (47307) నారద ఉవాచ। 7-71-8x (4436) పునర్దదామి తే పుత్రం దస్యుభిర్నిహతం వృథా। ఉద్ధృత్య నరకాత్కష్టాత్పశువత్ప్రోక్షితం యథా॥ 7-71-8 (47308) వ్యాస ఉవాచ। 7-71-9x (4437) ప్రాదురాసీత్తతః పుత్రః సృంజయస్యాద్భుతప్రభః। ప్రసన్నేనర్షిణా దత్తః కుబేరతనయోపమః॥ 7-71-9 (47309) తతః సంగంయ పుత్రేణ ప్రీతిమానభవన్నృపః। ఈజే చ క్రతుభిః పుణ్యైః సమాప్తవరదక్షిణైః॥ 7-71-10 (47310) అకృతార్థశ్చ భీతశ్చ న చ సన్నాహకోవిదః। అయజ్వాచానపత్యశ్చ తతోఽసౌ జీవితః పునః॥ 7-71-11 (47311) శూరో వీరః కృతార్థశ్చ ప్రమథ్యారీన్సహస్రశః। అభిమన్యుర్గతః స్వర్గం సంగ్రామేఽభిముఖాహతః॥ 7-71-12 (47312) బ్రహ్మచర్యేణ యాఁల్లోకాన్ప్రజయా చ శ్రుతేన చ। ఇష్టైశ్చ క్రతుభిర్యాంతి తాంస్తే పుత్రోఽక్షయాన్గతః॥ 7-71-13 (47313) విద్వాంసః కర్మభిః పుణ్యైః స్వర్గమీహంతి నిత్యశః। న తు స్వర్గాదయం లోకః కాంయతే స్వర్గవాసిభిః॥ 7-71-14 (47314) తస్మాత్స్వర్గగతం పుత్రమర్జునస్య హతం రణే। న చేహానయితుం శక్యం కించిదప్రాప్యమీహితం॥ 7-71-15 (47315) యాం యోగినో ధ్యానవివిక్తదర్శనాః ప్రయాంతి యాం చోత్తమయజ్వినో జనాః। తపోభిరిద్ధైరనుయాంతి యాం తథా తామక్షయాం తే తనయో గతో గతిం॥ 7-71-16 (47316) అంతాత్పునర్భావగతో విరాజతే రాజేవ వీరో హ్యమృతాత్మరశ్మిభిః। తామైందవీమాత్మతనుం ద్విజోచితాం గతోఽభిమన్యుర్న స శోకమర్హతి॥ 7-71-17 (47317) ఏవం జ్ఞాత్వా స్థిరో భూత్వా మా శుచో ధైర్యమాప్నుహి। జీవన్హి పురుషః శోచ్యో న తు స్వర్గగతోఽనఘ॥ 7-71-18 (47318) శోచతో హి మహారాజ అఘమేవాభివర్ధతే। తస్మాచ్ఛోకం పరిత్యజ్య శ్రేయసే ప్రయతేద్బుధః॥ 7-71-19 (47319) ప్రహర్షం ప్రీతిమానందం ప్రియముత్సిక్తచిత్తతాం। ఏతదాహుర్బుధాః శౌచమశౌచం శోక ఉచ్యతే॥ 7-71-20 (47320) ఏవం విద్వన్సముత్తిష్ఠ ప్రయతో భవ మా శుచః। శ్రుతస్తే సంభవో మృత్యోస్తపాంస్యనుపమాని చ॥ 7-71-21 (47321) సర్వభూతసమత్వం చ బ్రహ్మణా చాపి చోదితం। సృంజయస్య తు పుత్రోఽసౌ మృతః సంజీవితః శ్రుతః॥ 7-71-22 (47322) ఏవం విద్వన్మహారాజ మా శుచః సాధయాంయహం। ఏతావదుక్త్వా భగవాంస్తత్రైవాంతరధీయత॥ 7-71-23 (47323) వాగీశానే భగవతి వ్యాసే వ్యభ్రనభఃప్రభే। గతే మతిమతాం శ్రేష్ఠే సమాశ్వాస్య యుధిష్ఠిరం॥ 7-71-24 (47324) పూర్వేషాం పార్థివేంద్రాణఆం మహేంద్రప్రతిమౌజసాం। న్యాయాధిగతవిత్తానాం తాం శ్రుత్వా యజ్ఞసంపదం॥ 7-71-25 (47325) సంపూజ్య మనసా విద్వాన్విశోకోఽభూద్యుధిష్ఠిరః। పునశ్చాచింతయద్దీనః కింస్విద్వక్ష్యే ధనంజయం॥ ॥ 7-71-26 (47326) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి అభిమన్యువధపర్వణి ఏకసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 71 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-71-5 విస్మయేన పుణ్యాఖ్యానశ్రవణజనితచిత్తవిస్తారేణ॥ 5-71-15 నేహానియతినా హ్యస్య కిం చిదవ్యాప్తమీహతే ఇతి క.పాఠః। న చేహానయితుం శక్యం కిం చిరం ప్రాప్యమీహతా ఇతి ఙ. పాఠః। నేహానేయతినా హ్యస్య కించిదప్రాప్యమీశితుః ఇతి డ.పాఠః॥ 5-71-17 అంతాన్మరణాత్। భావగతః సంపత్ప్రాప్తః। ద్విజోచితాం ద్విజైరభిమతాం॥ 5-71-19 అధం దుఃఖం॥ 5-71-71 ఏకసప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-72-0 (47327) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-72-0x (4438) అథ సంశప్తకైః సార్ధం యుధ్యమానే ధనంజయే। అభిమన్యౌ హతే చాపి బాలే బలవతాం వరే॥ 7-72-1 (47328) మహర్షిసత్తమే యాతే వ్యాసే స తు యుధిష్ఠిరః। పాండవాః కిమథాఽకార్షుః శోకోపహతచేతసః॥ 7-72-2 (47329) కథం సంశప్తకేభ్యో వా నివృత్తో వానరధ్వజః। కేన వా కథితస్తస్య ప్రశాంతః సుతపావకః। ఏతన్మే శంస తత్త్వేన సర్వమేవేహ సంజయ॥ 7-72-3 (47330) సంజయ ఉవాచ। 7-72-4x (4439) శృణు రాజన్యథా తేభ్యో నివృత్తః కృష్ణసారథిః। తతః సర్వాణి సైన్యాని దహన్కృష్ణగతిర్యథా॥ 7-72-4 (47331) సంప్రయాతేఽస్తమాదిత్యే సంధ్యాకాల ఉపస్థితే। అయాతస్యాత్మశిబిరం నిమిత్తైరఘశంసిభిః॥ 7-72-5 (47332) యచ్చాసీన్మానసం తస్య యచ్చ కృష్ణేన భాషితం। యథా చ కథితస్తస్య నిహతః సుతపావకః। విస్తరేణైవ మే సర్వం బ్రువతః శృణు మారిష'॥ 7-72-6 (47333) తస్మిన్నహని నిర్వృత్తే ఘోరే ప్రాణభృతాం క్షయే। ఆదిత్యేఽస్తంగతే శ్రీమాన్సంధ్యాకాల ఉపస్థితే॥ 7-72-7 (47334) వ్యపయాతేషు వాసాయ సర్వేషు భరతర్షభ। హత్వా సంశప్తకవ్రాతాందివ్యైరస్త్రైః కపిధ్వజః॥ 7-72-8 (47335) ప్రాయాత్స్వశిబిరం జిష్ణుర్జైత్రమాస్థాయ తం రథం। గచ్ఛన్నేవ చ గోవిందం సాశ్రుకంఠోఽభ్యభాషత॥ 7-72-9 (47336) కిం తు మే హృదయం త్రస్తం వాక్వ సజ్జతి కేశవ। స్యందనే నావతిష్ఠామి గాత్రైః సీదామి చాచ్యుత॥ 7-72-10 (47337) అనిష్టం చైవ మే శ్లిష్టం హృదయాన్నాపసర్పతి। భువియే దిక్షు చాత్యుగ్రా ఉత్పాతాస్త్రాసయంతి మాం॥ 7-72-11 (47338) బహుప్రకారా దృశ్యంతే సర్వ ఏవాఘశంసినః। అపి స్వస్తి భవేద్రాజ్ఞః సామాత్యస్య గురోర్మమ॥ 7-72-12 (47339) వాసుదేవ ఉవాచ। 7-72-13x (4440) వ్యక్తం శివం సహభ్రాతుర్ధర్మరాజస్య పాండవ। మా శుచఃకించిదేవాన్యత్తత్రానిష్టం భవిష్యతి॥ 7-72-13 (47340) సంజయ ఉవాచ। 7-72-14x (4441) తతః సంధ్యాముపాస్యైవ వీరౌ వీరావసాదనే। కథయంతౌ రణే వృత్తం ప్రయాతౌ రథమాస్థితౌ॥ 7-72-14 (47341) తతః స్వశిబిరం ప్రాప్తౌ హతామిత్రౌ హతద్విషౌ। వాసుదేవోఽర్జునశ్చైవ కృత్వా కర్మ సుదుష్కరం॥ 7-72-15 (47342) ధ్వస్తాకారమివాలేఖ్యం సంవీక్ష్య శిబిరం స్వకం। బీభత్సురబ్రవీత్కృష్ణమస్వస్థహృదయస్తతః॥ 7-72-16 (47343) నదంతి నాద్య తూర్యాణి మంగల్యాని జనార్దన। మిశ్రా దుందుభినిర్ధోషైః శంఖాశ్చాడంబరైః సహ॥ 7-72-17 (47344) వీణా నైవాద్య వాద్యంతే శంయాతాలస్వనైః సహ। మంగల్యాని చ గీతాని న గాయంతి పఠంతి చ॥ 7-72-18 (47345) స్తుతియుక్తాని రంయాణి మమానీకేషు బందినః। యోధాశ్చాపి హి మాం దృష్ట్వా నివర్తంతే హ్యధోముఖాః॥ 7-72-19 (47346) కర్మాణి చ యథాపూర్వం కృత్వా నాభివదంతి మాం। అపి స్వస్తి భవేదద్య భ్రాతృభ్యో మమ మాధవ॥ 7-72-20 (47347) న హి శుద్ధ్యతి మే భావో దృష్ట్వా స్వజనమాకులం। అపి పాంచాలరాజస్య విరాటస్య చ మానద॥ 7-72-21 (47348) సర్వేషాం చైవ యోధానాం సామగ్ర్యం స్యాన్మమాచ్యుత। న చ మామద్య సౌభద్రః ప్రహృష్టో భ్రాతృభిః సహ। రణాదాయాంతముచితం ప్రత్యుద్యాతి హసన్నివ॥ 7-72-22 (47349) సంజయ ఉవాచ। 7-72-23x (4442) ఏవం సంకథయంతౌ తౌ ప్రవిష్టౌ శిబిరం స్వకం। దదృశాతే భృశాస్వస్థాన్పాండవాన్నష్టచేతసః॥ 7-72-23 (47350) దృష్ట్వా భ్రాతృంశ్చ పుత్రాంశ్చ విమనా వానరధ్వజః। అపశ్యంశ్చైవ సౌభద్రమిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-72-24 (47351) ముఖవర్ణోఽప్రసన్నో వః సర్వేషామేవ లక్ష్యతే। న చాభిమన్యుం పశ్యామి న చ మాం ప్రతినందథ॥ 7-72-25 (47352) మయా శ్రుతశ్చ ద్రోణేన పద్మవ్యూహో వినిర్మితః। న చ వస్తస్య భేత్తాఽస్తి వినా సౌభద్రమర్భకం॥ 7-72-26 (47353) న చోపదిష్టస్తస్యాసీన్మయానీకాద్వినిర్గమః। కచ్చిన్న బాలో యుష్మాభిః పరానీకం ప్రవేశితః॥ 7-72-27 (47354) భిత్త్వాఽనీకం మహేష్వాసః పరేషాం బహుభిర్యుధి। కచ్చిన్న నిహతః సంఖ్యే సౌభద్రః పరవీరహా॥ 7-72-28 (47355) లోహితాక్షం మహాబాహుం జాతం సింహమివాద్రిషు। ఉపేంద్రసదృశం బ్రూత కథమాయోధనే హతః॥ 7-72-29 (47356) సుకుమారం మహేష్వాసం వాసవస్యాత్మజాత్మజం। సదా మమ ప్రియం బ్రూత కథమాయోధనే హతః॥ 7-72-30 (47357) సుభద్రాయాః ప్రియం పుత్రం ద్రౌపద్యాః కేశవస్య చ। అంబాయాశ్చ ప్రియం నిత్యం కోవధీత్కాలమోహితః॥ 7-72-31 (47358) సదృశో వృష్ణివీరస్య కేశవస్య మహాత్మనః। విక్రమశ్రుతమాహాత్ంయైః కథమాయోధనే హతః॥ 7-72-32 (47359) వార్ష్ణేయీదయితం శూరం మయా సతతలాలితం। యది పుత్రం న పశ్యామి యాస్యామి యమసాదనం॥ 7-72-33 (47360) మృదుకుంచితకేశాంతం బాలం బాలమృగేక్షణం। మత్తద్విరదవిక్రాంతం సింహపోతమివోద్గతం॥ 7-72-34 (47361) స్మితాభిభాషిణం దాంతం గురువాక్యకరం సదా। బాల్యేఽప్యతులకర్మాణం ప్రియవాక్యమమత్సరం॥ 7-72-35 (47362) మహోత్సాహం మహాబాహుం దీర్ఘరాజీవలోచనం। భక్తానుకంపినం దాంతం న చ నీచానుసారిణం॥ 7-72-36 (47363) కృతజ్ఞం జ్ఞానసంపన్నం కృతాస్త్రభనివర్తినం। యుద్ధాభినందినం నిత్యం ద్విషతాం భయవర్ధనం॥ 7-72-37 (47364) స్వేషాం ప్రియహితే యుక్తం పితౄణాం జయగృద్ధినం। న చ పూర్వం ప్రహర్తారం సంప్రమే నష్టసంభ్రమం। యది పుత్రం న పశ్యామి యాస్యామి యమసాదనం॥ 7-72-38 (47365) రథేషు గణ్యమానేషు గణితం తం మహారథం। మయాఽధ్యర్ధగుణం సంఖ్యే తరుణం బాహుశాలినం॥ 7-72-39 (47366) ప్రద్యుంనస్య ప్రియం నిత్యం కేశవస్య మమైవ చ। యది పుత్రం న పశ్యామి యాస్యామి యమసాదనం॥ 7-72-40 (47367) సునసం సులలాటాంతం స్వక్షిభ్రూదశనచ్ఛదం। అపశ్యతస్తద్వదనం కా శాంతిర్హృదయస్య మే॥ 7-72-41 (47368) తంత్రీస్వనసుఖం రంయం పుంస్కోకిలసమధ్వనిం। అశృణ్వతః స్వనం తస్య కా శాంతిర్హృదయస్య మే॥ 7-72-42 (47369) రూపం చాప్రతిమం తస్య త్రిదశైశ్చాపి దుర్లభం। అపశ్యతో హి వీరస్య కా శాంతిర్హృదయస్య మే॥ 7-72-43 (47370) అభివాదనదక్షం తం పితౄణాం వచనే రతం। నాద్యాహం యది పశ్యామి కా శాంతిర్హృదయస్య మే॥ 7-72-44 (47371) సుకుమారః సదా వీరో మహార్హశయనోచితః। భూమావనాథవచ్ఛేతే నూనం నాథవతాం వరః॥ 7-72-45 (47372) శయానం సముపాసంతి యం పురా పరమస్త్రియః। తమద్య విప్రవిద్ధాంగముపాసంత్యశివాః శివాః॥ 7-72-46 (47373) యః పురా బోధ్యతే సుప్తః సూతమాగధబందిభిః। బోధయంత్యద్య తం నూనం శ్వాపదా వికృతైః స్వనైః॥ 7-72-47 (47374) ఛత్రచ్ఛాయాసముచితం తస్య తద్వదనం శుభం। నూనమద్య రజోధ్వస్తం రణరేణుః కరిష్యతి॥ 7-72-48 (47375) హా పుత్రకావితృప్తస్య సతతం పుత్రదర్శనే। భాగ్యహీనస్య కాలేన యథా మే నీయసే బలాత్॥ 7-72-49 (47376) సా చ సంయమనీ నూనం సదా సుకృతినాం గతిః। స్వభాభిర్మోహితా రంయా త్వయాఽత్యర్థం విరాజతే॥ 7-72-50 (47377) నూనం వైవస్వతశ్చ త్వాం వరుణశ్చ ప్రియాతిథిం। శతక్రతుర్ధనేశశ్చ ప్రాప్తమర్చంత్యభీరుకం॥ 7-72-51 (47378) సంజయ ఉవాచ। 7-72-52x (4443) ఏవం విలప్య బహుధా భిన్నపోతో వగిగ్యథా। దుఃఖేన మహతాఽవిష్టో యుధిష్ఠిరమపృచ్ఛత॥ 7-72-52 (47379) `కథం త్వయి చ భీమే చ ధృష్టద్యుంనే చ జీవతి। సాత్యకే శక్రవిక్రాంతే సౌభద్రో నిహతః పరైః'॥ 7-72-53 (47380) కచ్చిత్స కదనం కృత్వా పరేషాం కురునందన। స్వర్గతోఽభిముఖః సంఖ్యే యుధ్యమానో నరర్షభైః॥ 7-72-54 (47381) స నూనం బహుభిర్యత్తైర్యుధ్యమానో నరర్షభైః। అసహాయః సహాయార్థీ మామనుధ్యాతవాంధ్రువం॥ 7-72-55 (47382) పీడ్యమానః శరైర్బాలస్తాత సాధ్వభిధావ మాం। ఇతి విప్రలపన్మన్యే నృశంసైర్భువి పాతితః॥ 7-72-56 (47383) అథవా మత్ప్రసూతః స స్వస్రీయో మాధవస్య చ। సుభద్రాయాం చ సంభూతో న చైవం వక్తుమర్హతి॥ 7-72-57 (47384) వజ్రసారమయం నూనం హృదయం సుదృఢం మమ। అపశ్యతో దీర్ఘబాహుం రక్తాక్షం యన్న దీర్యతే॥ 7-72-58 (47385) కథం బాలే మహేష్వాసా నృశంసా మర్మభేదినః। స్వస్రీయే వాసుదేవస్య మమ పుత్రేఽక్షిపఞ్శరాన్॥ 7-72-59 (47386) యో మాం నిత్యమదీనాత్మా ప్రత్యుద్గంయాభినందతి। ఉపయాంతం రిపూన్హత్వా సోఽద్య మాం కిం న పశ్యతి॥ 7-72-60 (47387) నూనం స పాతితః శేతే ధరణ్యాం రుధిరోక్షితః। శోభయన్మేదినీం గాత్రైరాదిత్య ఇవ పాతితః॥ 7-72-61 (47388) సుభద్రామనుశోచామి యా పుత్రమపలాయినం। రణే వినిహతం శ్రుత్వా శోకార్తా వై వినంక్షతి॥ 7-72-62 (47389) సుభద్రా వక్ష్యతే కిం మామబిమన్యుమపశ్యతీ। ద్రౌపదీం చైవ దుఃఖార్తాం కిం వా వక్ష్యామి తామహం॥ 7-72-63 (47390) వజ్రసారమయం నూనం హృదయం యన్న యాస్యతి। సహస్రధా వధూం దృష్ట్వా రుదతీం శోకకర్శితాం॥ 7-72-64 (47391) హృష్టానాం ధార్తరాష్ట్రాణాం సింహనాదో మయా శ్రుతః। యుయుత్సుశ్చాపి కృష్ణేన శ్రుతో వీరానుపాలభన్॥ 7-72-65 (47392) అశక్నువంతః పార్థస్య బాలం హత్వా మహాబలం। కిం న లజ్జంత్యధర్మజ్ఞాః పార్థివా దృశ్యతాం బలం॥ 7-72-66 (47393) కిం తయోర్విప్రియం కృత్వా కేశవార్జునయోర్మృధే। సింహవన్నదథ ప్రీతాః శోకకాల ఉపస్థితే॥ 7-72-67 (47394) ఆగమిష్యతి వః క్షిప్రం ఫలం పాపస్య కర్మణః। అధర్మో హి కృతస్తీవ్రః కథం స్యాదఫలశ్చిరం॥ 7-72-68 (47395) ఇతి తాన్పరిభాషన్వై వైశ్యాపుత్రో మహామతిః। అపాయాచ్ఛస్త్రముత్సృజ్య కోపదుఃఖసమన్వితః॥ 7-72-69 (47396) కిమర్థమేతన్నాఖ్యాతం త్వయా కృష్ణ రణే మమ। అధక్ష్యం తానహం క్రూరాంస్తదా సర్వాన్మహారథాన్॥ 7-72-70 (47397) సంజయ ఉవాచ। 7-72-71x (4444) పుత్రశోకార్దితం పార్థం ధ్యాయంతం సాశ్రులోచనం। నిగృహ్య వాసుదేవస్తం పుత్రాధిభిరభిప్లుతం। మైవమిత్యబ్రవీత్కృష్ణస్తీవ్రశోకసమన్వితం॥ 7-72-71 (47398) సర్వేషామేష వై పంథాః శూరాణామనివర్తినాం। క్షత్రియాణాం విశేషేణ యేషాం నః శస్త్రజీవికా॥ 7-72-72 (47399) ఏషా వై యుధ్యమానానాం శూరాణామనివర్తినాం। విహితా సర్వశాస్త్రజ్ఞైర్గతిర్మతిమతాం వర॥ 7-72-73 (47400) ధ్రువం హి యుద్ధే మరణం శూరామామనివర్తినాం। గతః పుణ్యకృతాం లోకానభిమన్యుర్న సంశయః॥ 7-72-74 (47401) ఏతచ్చ సర్వవీరాణాం కాంక్షితం భరతర్షభ। సంగ్రామేఽభిముఖా మృత్యుం ప్రాప్నుయామేతి మానద॥ 7-72-75 (47402) స చ వీరాన్రణే హత్వా రాజపుత్రాన్మహాబలాన్। వీరైరాకాంక్షితం మృత్యుం సంప్రాప్తోఽభిముఖం రణే॥ 7-72-76 (47403) మా శుచః పురుషవ్యాఘ్ర పూర్వైరేష సనాతనః। ధర్మకృద్భిః కృతో ధర్మః క్షత్రియాణాం రణే క్షయః॥ 7-72-77 (47404) ఇమే తే భ్రాతరః సర్వే దీనా భరతసత్తమ। త్వయి శోకసమావిష్టే నృపాశ్చ సుహృదస్తవ॥ 7-72-78 (47405) ఏతాంశ్చ వచసా సాంనా సమాశ్వాసయ మానద। విదితం వేదితవ్యం తే న శోకం కర్తుమర్హసి॥ 7-72-79 (47406) సంజయ ఉవాచ। 7-72-80x (4445) ఏవమాశ్వాసితః పార్థః కృష్ణేనాద్భుతకర్మణా। తతోఽబ్రవీత్తదా భ్రాతౄన్సర్వాన్పార్థః సగద్గదం॥ 7-72-80 (47407) స దీర్ఘబాహుః పృథ్వంసో దీర్ఘరాజీవలోచనః। అభిమన్యుర్యథా వృత్తః శ్రోతుమిచ్ఛాంయహం తథా॥ 7-72-81 (47408) సనాగస్యందనహయాన్సంగ్రామే నిహతాన్మయా। క్షిప్రం ద్రక్ష్యంతి తే నూనం మమ పుత్రం నిహత్య వై॥ 7-72-82 (47409) కథం చ వః కృతాస్త్రాణాం సర్వేషాం శస్త్రపాణినాం। సౌభద్రో నిధనం గచ్ఛేద్వజ్రిణాపి సమాగతః॥ 7-72-83 (47410) యద్యేవమహమజ్ఞాస్యమశక్తాన్రక్షణే మమ। సూనోః పాండవపాంచాలానగోప్స్యం తం మహారణే॥ 7-72-84 (47411) కథం చ వో రథస్యానాం శరవర్షాణి ముంచతాం। నీతోఽభిమన్యుర్నిధనం కదర్థీకృత్య వః పరైః॥ 7-72-85 (47412) అహో వః పౌరుషం నాస్తి న చ వోఽస్తి పరాక్రమః। యత్రాభిమన్యుః సమరే పశ్యతాం వో నిపాతితః॥ 7-72-86 (47413) ఆత్మానమేవ గర్హేయం యదహం వై సుదుర్బలాన్। యుష్మానాజ్ఞాయ నిర్యాతో భీరూనకృతనిశ్చయాన్॥ 7-72-87 (47414) ఆహోస్విద్భూషణార్థాయ వర్మశస్త్రాయుధాని వః। వాచస్తు వక్తుం సంసత్సు మమ పుత్రమరక్షతాం॥ 7-72-88 (47415) సంజయ ఉవాచ। 7-72-89x (4446) ఏవముక్త్వా తతో వాక్యమతిష్ఠద్వై వరాసిమాన్। న స్మాశక్యత బీభత్సుః కేనచిత్ప్రసమీక్షితుం॥ 7-72-89 (47416) తమంతకమివ క్రుద్ధం నిఃశ్వసంతం ముహుర్ముహుః। `మహేంద్రమివ తిష్ఠంతం వజ్రోద్యతమహాభుజం'। పుత్రశోకాభిసంతప్తమశ్రుపూర్ణముఖం తదా॥ 7-72-90 (47417) న భాషితుం శక్నువంతి ద్రష్టుం వా సుహృదోఽర్జునం। అన్యత్ర వాసుదేవాద్వా జ్యేష్ఠాద్వా పాండునందనాత్॥ 7-72-91 (47418) సర్వాస్వవస్థాసు హితావర్జునస్య మనోనుగౌ। బహుమానాత్ప్రియత్వాచ్చ తావేనం వక్తమర్హతః॥ 7-72-92 (47419) తతస్తం పుత్రశోకేన భృశం పీడితమానసం। రాజీవలోచనం క్రుద్ధం రాజా వచనమబ్రవీత్॥ ॥ 7-72-93 (47420) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి ద్విసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 72 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-72-11 శ్లిష్టమనుబద్ధం॥ 5-72-17 ఆడంబరైస్తూర్యరవైః॥ 5-72-49 యథేతి కథమర్థే॥ 5-72-70 వాసుదేవ ఉవాచ। కిమర్థమేతన్నాఖ్యాతం త్వయా పార్థ రణే మమ ఇతి ట.పాఠః॥ 5-72-72 ద్విసప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-73-0 (47421) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-73-0x (4447) త్వయి యాతే మహాబాహో సంశప్తకబలం ప్రతి। ప్రయత్నమకరోత్తీవ్రమాచార్యో ప్రహణే మమ॥ 7-73-1 (47422) వ్యూఢానీకం తతో ద్రోణం యతమానం మహామృధే। ప్రతివ్యూహ్య సహానీకాః ప్రత్యరుధ్మ వయం బలాత్॥ 7-73-2 (47423) స వార్యమాణో రథిభిర్మయి చాపి సురక్షితే। అస్మానభిజగామాశు పీడయన్నిశితైః శరైః॥ 7-73-3 (47424) తే పీడ్యమానా ద్రోణేన ద్రోణానీకం న శక్నుమః। ప్రతివీక్షితుమప్యాజౌ భేత్తుం తత్కుత ఏవ తు॥ 7-73-4 (47425) తతస్తమప్రతిరథమహం సౌభద్రమబ్రవం। ద్రోణానీకమిదం భింద్ధి ద్వారం సంజనయస్వ నః॥ 7-73-5 (47426) స తథా చోదితోఽస్మాభిః సదశ్వ ఇవ వీర్యవాన్। అసహ్యమపి తం భారం వోఢుమేవోపచక్రమే॥ 7-73-6 (47427) స తవాస్త్రోపదేశేన వీర్యేణ చ సమన్వితః। ప్రావిశత్తద్బలం బాలః సుపర్ణ ఇవ సాగరం॥ 7-73-7 (47428) తేఽనుయాతా వయం వీరం సాత్వతీపుత్రమాహవే। ప్రవేష్టుకామాస్తేనైవ యేన స ప్రావిశచ్చమూం॥ 7-73-8 (47429) తతః సైంధవకో రాజా క్షుద్రస్తాత జయద్రథః। వరదానేన రుద్రస్య సర్వాన్నః సమవారయత్॥ 7-73-9 (47430) తతో ద్రోణః కృపః కర్ణో ద్రౌణిః కౌసల్య ఏవ చ। కృతవర్మా చ సౌభద్రం షడ్రథాః పర్యవారయన్॥ 7-73-10 (47431) పరివార్య తు తైః సర్వైర్యుధి బాలో మహారథైః। యతమానః పరం శక్త్యా బహుభిర్విరథీకృతః॥ 7-73-11 (47432) తతో దౌఃశాసనిః క్షిప్రం తథా తైర్విరథీకృతం। `సంశయం పరమం ప్రాప్తం పదాతినమవస్థితం। గదాహస్తోఽభ్యయాత్తూర్ణం జిఘాంసురపరాజితం॥ 7-73-12 (47433) గదినం త్వథ తం దృష్ట్వా వాసవస్యాత్మజాత్మజః। స జగ్రాహ గదాం వీరో గదాయుద్ధవిశారదః॥ 7-73-13 (47434) గదామండలమార్గస్థౌ సర్వక్షత్రస్య పశ్యతః। తౌ సంప్రజగ్మతుర్వీరావన్యోన్యస్యాంతరైషణౌ॥ 7-73-14 (47435) తావన్యోన్యం గదాగ్రాభ్యాం తాడితౌ యుద్ధదుర్మదౌ। ఇంద్రధ్వజావివోత్సృష్టౌ గతసత్వౌ మహీంగతౌ॥ 7-73-15 (47436) దౌఃశాసనిరథోత్థాయ కురూణాం కీర్తివర్ధనః। ఉత్తిష్ఠమానం సౌభద్రం గదయా మూర్ధ్న్యతాడయత్॥ 7-73-16 (47437) గదావేగేన మహతా వ్యాయామేన చ మోహితః। విమనా న్యపతద్భూమౌ సౌభద్రః పరవీరహా॥ 7-73-17 (47438) స తు హత్వా సహస్రాణి ద్విపాశ్వరథపత్తినాం'। రాజపుత్రశతం చాగ్ర్యం వీరాంశ్చాలక్షితాన్బహూన్॥ 7-73-18 (47439) బృహద్బలం చ రాజానం స్వర్గేణ సమయోజయత్। `గతః సుకృతినాం లోకాన్యే చ స్వర్గజితాం శుభాః॥ 7-73-19 (47440) అదీనస్త్రాసయంఛత్రూన్నందయిత్వా చ బాంధవాన్। అసకృన్నామ విశ్రావ్య పితౄణాం మాతులస్య చ'॥ 7-73-20 (47441) వీరో దిష్టాంతమాపన్నః శోచయన్వాంధవాన్బహూన్। `తతః స్మ శోకసంతప్తా భవతాఽద్య సమేయుషః'॥ 7-73-21 (47442) ఏతావదేవ నిర్వృత్తమస్మాకం శోకవర్ధనం। స చైవం పురుషవ్యాఘ్రః స్వర్గలోకమవాప్తవాన్॥ 7-73-22 (47443) సంజయ ఉవాచ। 7-73-23x (4448) తతోఽర్జునో వచః శ్రుత్వా ధర్మరాజేన భాషితం। హా పుత్ర ఇతి నిఃశ్వస్య వ్యథితో న్యపతద్భువి॥ 7-73-23 (47444) విషణ్ణవదనాః సర్వే పరివార్య ధనంజయం। నేత్రైరనిమిషైర్దీనాః ప్రత్యవైక్షన్పరస్పరం॥ 7-73-24 (47445) ప్రతిలభ్య తతః సంజ్ఞాం వాసవిః క్రోధమూర్చ్ఛితః। కంపమానో జ్వరేణేవ నిఃశ్వసంశ్చ ముహుర్ముహుః॥ 7-73-25 (47446) పాణిం పాణౌ వినిష్పిష్య దంతాన్కటకటాయ్య చ। `త్రిశిఖాం భ్రుకుటీం కృత్వా క్రోధసంరక్తలోచనః'। ఉన్మత్త ఇవ విప్రేక్షన్నిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-73-26 (47447) అర్జున ఉవాచ। 7-73-27x (4449) సత్యం వః ప్రతిజానామి శ్వోఽస్మి హంతాఽజయద్రథం। న చేద్వధభయాద్భీతో ధార్తరాష్ట్రాన్ప్రహాస్యతి॥ 7-73-27 (47448) న చాస్మాఞ్శరణం గచ్ఛేత్కృష్ణం వా పురుషోత్తమం। భవంతం వా మహారాజ శ్వోఽస్మి హంతా జయద్రథం॥ 7-73-28 (47449) ధార్తరాష్ట్రప్రియకరం మయి విస్మృతసౌహృదం। పాపం బాలవధే హేతుం శ్వోఽస్మి హంతా జయద్రథం॥ 7-73-29 (47450) రక్షమాణాశ్చ తం సంఖ్యే యే మాం యోత్స్యంతి కేచన। అపి ద్రోణకృపౌ రాజంఛాదయిష్యామి తాంఛరైః॥ 7-73-30 (47451) యద్యేతదేవం సంగ్రామే న కుర్యాం పురుషర్షభాః। మా స్మ పుణ్యకృతాం లోకాన్ప్రాప్నుయాం శూరసంమతాన్॥ 7-73-31 (47452) యే లోకా మాతృహంతౄణాం యే చాపి పితృఘాతినాం। గురుదారగతానాం యే పిశునానాం చ యే సదా॥ 7-73-32 (47453) సాధూనసూయతాం యే చ యే చాపి పరివాదినాం। యే చ నిక్షేపహంతౄణాం యే చ విశ్వాసఘాతినాం॥ 7-73-33 (47454) భుక్తపూర్వాం స్త్రియం యే చ నిందతామఘశంసినాం। బ్రహ్మఘ్నానాం చ యే లోకా యే చ గోఘాతినామపి॥ 7-73-34 (47455) పాయసం వా యవాన్నం వా శాకం కృసరమేవ వా। సంయావాపూపమాంసాని యే చ లోకా వృథాశ్నతాం। తానన్హాయాధిగచ్ఛేయం న చేద్ధన్యాం జయద్రథం॥ 7-73-35 (47456) వేదాధ్యాయినమత్యర్థం సంశితం వా ద్విజోత్తమం। అవమన్యమానో యాన్యాతి వృద్ధాన్సాధూన్గురూంస్తథా॥ 7-73-36 (47457) స్పృశతో బ్రాహ్మణం గాం చ పాదేనాగ్నిం చ యా భవేత్। యాఽప్సు శ్లేష్మ పురీషం చ మూత్రం వా ముంచతాం గతిః। తాం గచ్ఛేయం గతిం కష్టాం న చేద్ధన్యాం జయద్రథం॥ 7-73-37 (47458) నగ్నస్య స్నాయమానస్య యా చ వంధ్యాఽతిథేర్గతిః। ఉత్కోచినాం మృషోక్తీనాం వంచకానాం చ యా గతిః॥ 7-73-38 (47459) ఆత్మాపహారిణాం యా చ యా చ మిథ్యాభిశంసినాం। భృత్యైః సందృశ్యమానానాం పుత్రదారాశ్రితైస్తథా॥ 7-73-39 (47460) అసంవిభజ్య క్షుద్రాణాం యా గతిర్మిష్టమశ్నతాం। తాం గచ్ఛేయం గతిం ఘోరాం న చేద్ధన్యాం జయద్రథం॥ 7-73-40 (47461) సంశ్రితం చాపి యస్త్యక్త్వా సాధుం తద్వచనే రతం। న బిభర్తి నృసంసాత్మా నిందతే చోపకారిణం॥ 7-73-41 (47462) అర్హతే ప్రాతివేశ్యాయ శ్రాద్ధం యో న దదాతి చ। అనర్హేభ్యశ్చ యో దద్యాద్వృషలీపతయే తథా॥ 7-73-42 (47463) మద్యపో భిన్నమర్యాదః కృతఘ్నో భర్తృనిందకః। తేషాం గతిమియాం క్షిప్రం న చేద్ధాన్యాం జయద్రథం॥ 7-73-43 (47464) భుంజానానాం తు సవ్యేన ఉత్సంగే చాపి ఖాదతాం। పాలాశమాసనం చైవ తిందుకైర్దంతధావనం॥ 7-73-44 (47465) యే చావర్జయతాం లోకాః స్వపతాం చ తథోషసి। శీతభీతాశ్చ యే విప్రా రణభీతాశ్చ క్షత్రియాః॥ 7-73-45 (47466) ఏకకూపోదకగ్రామే వేదధ్వనివివర్జితే। షణ్మాసం తత్ర వసతాం తథా శాస్త్రం వినిందతాం॥ 7-73-46 (47467) దివామైథునినాం చాపి దివసేషు చ శేరతే। అగారదాహినాం చైవ గరదానాం చ యే మతాః॥ 7-73-47 (47468) అగ్న్యాతిథ్యవిహీనాశ్చ గోపానేషు చ విఘ్నదాః। రజస్వలాం సేవయంతః కన్యాం శుల్కేన దాయినః॥ 7-73-48 (47469) యా చ వై బహుయాజినాం బ్రాహ్మణానాం శ్వవృత్తినాం। ఆస్యమైథునికానాం చ యే దివామైథునే రతాః॥ 7-73-49 (47470) బ్రాహ్మణస్య ప్రతిశ్రుత్య యో వై లోభాద్దదాతి న। తేషాం గతిం గమిష్యామి శ్వో న హన్యాం జయద్రథం॥ 7-73-50 (47471) ధర్మాదపేతా యే చాన్యే మయా నాత్రానుకీర్తితాః। యే చానుకీర్తితాస్తేషాం గతిం క్షిప్రమవాప్నుయాం॥ 7-73-51 (47472) యది వ్యుష్టామిమాం రాత్రిం శ్వో న హన్యాం జయద్రథం। ఇమాం చాప్యపరాం భూయః ప్రతిజ్ఞాం మే నిబోధత॥ 7-73-52 (47473) యద్యస్మిన్న హత్తే పాపే సూర్యోఽస్తముపయాస్యతి। ఇహైవ సంప్రవేష్టాఽహం జ్వలితం జాతవేదసం॥ 7-73-53 (47474) అసురసురమనుష్యాః పక్షిణో వోరగా వా పితృరజనిచరా వా బ్రహ్మదేవర్షయో వా। చరమచరమపీదం యత్పరం చాపి తస్మా-- త్తదపి మమ రిపుం తం రక్షితుం నైవ శక్తాః॥ 7-73-54 (47475) యది విశతి రసాతలం తదగ్ర్యం వియదపి దేవపురం దితేః పురం వా। తదపి శరశతైరహం ప్రభాతే భృశమభిమన్యురిపోః శిరోఽభిహర్తా॥ 7-73-55 (47476) సంజయ ఉవాచ। 7-73-56x (4450) ఏవముక్త్వా విచిక్షేప గాండీవం సవ్యదక్షిణం। తస్య సర్వమతిక్రంయ ధనుఃశబ్దోఽస్పృశద్దివం॥ 7-73-56 (47477) అర్జునేన ప్రతిజ్ఞాతే పాంచజన్యం జనార్దనః। ప్రదధ్మౌ తత్ర సంక్రుద్ధో దేవదత్తం చ ఫల్గునః॥ 7-73-57 (47478) స పాంచజన్యోఽచ్యుతవక్త్రవాయునా భృశం సుపూర్ణోదరనిఃసృతధ్వనిః। జగత్సపాతాలవియద్దిగీశ్వరం ప్రకంపయామాస యుగాత్యయే యథా॥ 7-73-58 (47479) తతో వాదిత్రఘోషాశ్చ ప్రాదురాసన్సహస్రశః। సింహనాదశ్చ పాండూనాం ప్రతిజ్ఞాతే మహాత్మనా॥ 7-73-59 (47480) `ప్రానృత్యదివ గాండీవం శరాస్తూణీగతా ముదా। నిరాక్రామన్నివ తదా స్వయమేవ మృధైషిణః॥ 7-73-60 (47481) భీమసేనః సుసంహృష్టః ప్రత్యభాషత భారత। ధనంజయమభిప్రేక్ష్య హర్షగద్గదయా గిరా॥ 7-73-61 (47482) ప్రతిజ్ఞోద్భవశబ్దేన కృష్ణశంఖస్వనేన చ। నిహతో ధార్తరాష్ట్రోఽయం సానుబంధః సుయోధనః॥ 7-73-62 (47483) అథ మృదితతమాగ్ర్యదామమాల్యం తవ సుతశోకమయం చ రోషజాతం। వ్యపనుదతి మహాప్రభావసేన-- న్నరవర వాక్యమిదం మహార్థమిష్టం॥ 7-73-63 (47484) సంజయ ఉవాచ। 7-73-64x (4451) అథ శంఖ్యైశ్చ భేరీభిః పణవైః సైనికాస్తథా। ససూతమాగధా జిష్ణుం స్తుతిభిః సమపూజయన్॥ 7-73-64 (47485) తదా భీమం బలం సర్వే తేన నాదేన మోహితం। తావకం తన్మహారాజ విషణ్ణం సమపద్యత'॥ ॥ 7-73-65 (47486) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి త్రిసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 73 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-73-38 వంధ్యాపతేః ఇతి ఙ. పాఠః। ఉత్క్రోశకానృతానాం చ ఇతి క. పాఠః। ఉత్కోటికానృతానాం చ ఇతి ట.ఙ.పాఠః॥ 5-73-39 ఆత్మాపహారిణాం ఆత్మానమన్యథా ప్రకాశయతాం॥ 5-73-42 వృషలీ శూద్రా కన్యాభావే రజస్వలా వా॥ 5-73-55 దితేరితి। కార్యే కారణోపచారాద్దైత్యానామిత్యర్థః॥ 5-73-73 త్రిసప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-74-0 (47487) సంజయ ఉవాచ। 7-74-0x (4452) శ్రుత్వా తు తం మహాశబ్దం పాండూనాం పుత్రగృద్ధినాం। చారైః ప్రవేదితస్త్రస్తః సముత్థాయ జయద్రథః॥ 7-74-1 (47488) శోకసంమూఢహృదయో దుఃఖేనాభ్యాహతో భృశం। మజ్జమాన ఇవాగాధే విపులే శోకసాగరే। జగామ సమితిం రాజ్ఞాం సైంధవో విమృశన్బహు॥ 7-74-2 (47489) స తేషాం నరదేవానాం సకాశే పర్యదేవయత్। అభిమన్యుపితుర్భీతః సవ్రీడో వాక్యమబ్రవీత్॥ 7-74-3 (47490) యోఽసౌ పాండోః కిల క్షేత్రే జాతః శక్రేణ కామినా। స నినీషతి దుర్బుద్ధిర్మాం కిలైకం యమక్షయం॥ 7-74-4 (47491) స్వస్తి వోఽస్తు గమిష్యామి స్వగృహం జీవితేప్సయా। 7-74-5 (47492) అథవాస్త్రప్రతిబలాస్త్రాత మాం క్షత్రియర్షభాః। పార్థేన ప్రార్థితం వీరాస్తే సందత్త మమాభయం॥ 7-74-6 (47493) ద్రోణదుర్యోధనకృపాః కర్ణమద్రేశబాహ్లికాః। దుఃశాసనాదయః శక్తాస్త్రాతుమప్యంతకార్దితం॥ 7-74-7 (47494) కిమంగ పునరేకేన ఫల్గునేన జిఘాంసతా। న త్రాస్యంతి భవంతో మాం సమస్తాః పతయః క్షితేః॥ 7-74-8 (47495) ప్రతిజ్ఞాం పాండవేయానాం శ్రుత్వా మమ మహద్భయం। సీదంతి మమ గాత్రాణి ముమూర్షోరివ పార్థివాః॥ 7-74-9 (47496) వధో నూనం ప్రతిజ్ఞాతో మమ గాండీవధన్వనా। తథాహి హృష్టాః క్రోశంతి శోకకాలేఽపి పాండవాః॥ 7-74-10 (47497) తన్న దేవా న గంధర్వా నాసురోరగరాక్షసాః। ఉత్సహంతేఽన్యథా కర్తుం కుత ఏవ నరాధిపాః॥ 7-74-11 (47498) తస్మాన్మామనుజానీత భద్రం వోఽస్తు నరర్షభాః। అదర్శనం గమిష్యామి న మాం ద్రక్ష్యంతి పాండవాః॥ 7-74-12 (47499) సంజయ ఉవాచ। 7-74-13x (4453) ఏవం విలపమానం తం భయాద్వ్యాకులచేతసం। ఆత్మకార్యగరీయస్త్వాద్రాజా దుర్యోధనోఽబ్రవీత్॥ 7-74-13 (47500) న భేతవ్యం నరవ్యాఘ్ర కో హి త్వాం పురుషర్షభ। మధ్యే క్షత్రియవీరాణాం తిష్ఠంతం ప్రార్థయేద్యుధి॥ 7-74-14 (47501) `ఏతేషాం నరదేవానాం మత్తమాతంగగామినాం। సంఘాతముపయాతానామపి విభ్యేత్పురందరః'॥ 7-74-15 (47502) అహం వైకర్తనః కర్ణశ్చిత్రసేనో వివింశతిః। భూరిశ్రవాః శలః శల్యో వృషసేనో దురాసదః॥ 7-74-16 (47503) పురుమిత్రో జయో భోజః కాంభోజశ్చ సుదక్షిణః। సత్యవ్రతో మహాబాహుర్వికర్ణో దుర్ముఖశ్చ హ॥ 7-74-17 (47504) దుఃశాసనః సుబాహుశ్చ కాలింగశ్చాప్యుదాయుధః। విందానువిందావావంత్యౌ ద్రోణో ద్రౌణిశ్చ సౌబలః॥ 7-74-18 (47505) `మాయావీ బలవాంఛూరో రాక్షసశ్చాప్యలంబుసః'। ఏతే చాన్యే చ బహవో నానాజనపదేశ్వరాః। ససైన్యాస్త్వాభిగోప్స్యంతి వ్యేతు తే మానసో జ్వరః॥ 7-74-19 (47506) త్వం చాపి రథినాం శ్రేష్ఠః స్వయం శూరోఽమితద్యుతే। స కథం పాండవేయేభ్యో భయం పశ్యసి వైంధవ॥ 7-74-20 (47507) అక్షౌహిణ్యో మహావీర్య మదీయాస్తవ రక్షణే। యత్తా యోత్స్యంతి మాభైస్త్వం సైంధవ వ్యేతు తే భయం॥ 7-74-21 (47508) సంజయ ఉవాచ। 7-74-22x (4454) ఏవమాశ్వాసితో రాజన్పుత్రేణ తవ సైంధవః। దుర్యోధనేన సహితో ద్రోణం రాత్రావుపాగమత్॥ 7-74-22 (47509) ఉపసంగృహ్య చరణౌ ద్రోణాయ స విశాంపతిః। ఉపోపవిశ్య ప్రణతః పర్యపృచ్ఛదిదం వచః॥ 7-74-23 (47510) నిమిత్తే దూరపాతిత్వే లఘుత్వే దృఢవేధనే। మమ బ్రవీతు భగవాన్విశేషం ఫల్గునస్య చ॥ 7-74-24 (47511) విద్యావిశేషమిచ్ఛామి జ్ఞాతుమాచార్య తత్త్వతః। అర్జునస్యాత్మనశ్చైవ యాథాతథ్యం ప్రచక్ష్వ మే॥ 7-74-25 (47512) ద్రోణ ఉవాచ। 7-74-26x (4455) సమమాచార్యకం తాత తవ చైవార్జునస్య చ। యోగాద్దుఃఖోషితత్వాచ్చ తస్మాత్త్వత్తోఽధికోఽర్జునః॥ 7-74-26 (47513) న తు తే యుధి సంత్రాసః కార్యః పార్థాత్కథంచన। అహం హి రక్షితా తాత భయాత్త్వాం నాత్ర సంశయః॥ 7-74-27 (47514) న హి మద్బాహుగుప్తస్య ప్రభవంత్యమరా అపి। వ్యూహయిష్యామి తం వ్యూహం యం పార్థో న తరిష్యతి॥ 7-74-28 (47515) తస్మాద్యుధ్యస్వ మాభైస్త్వం స్వధర్మమనుపాలయ। పితృపైతామహం మార్గమనుయాహి మహారథ॥ 7-74-29 (47516) అధీతా విధివద్వేదా అగ్నయః సుహుతాస్త్వయా। ఇష్టం చ బహుభిర్యజ్ఞైర్న తే మృత్యుర్భయంకరః॥ 7-74-30 (47517) దుర్లభం మానుషైర్మందైర్మహాభాగ్యమవాప్య తు। భుజవీర్యార్జితాఁల్లోకాందివ్యాన్ప్రాప్స్యస్యనుత్తమాన్॥ 7-74-31 (47518) కురవః పాండవాశ్చైవ వృష్ణయోఽన్యే చ మానవాః। అహం చ సహపుత్రేణ అధ్రువా ఇతి చింత్యతాం॥ 7-74-32 (47519) పర్యాయేణ వయం సర్వే కాలేన బలినా హతాః। పరలోకం గమిష్యామః స్వైఃస్వైః కర్మభిరన్వితాః॥ 7-74-33 (47520) తపస్తప్త్వా తు యాఁల్లోకాన్ప్రాప్నువంతి తపస్వినః। క్షత్రధర్మాశ్రితాః వీరాః క్షత్రియాః ప్రాప్నువంతి తాన్॥ 7-74-34 (47521) ఏవమాశ్వాసితో రాజా భారద్వాజేన సైంధవః। అపానుదద్భయం పార్థాద్యుద్ధాయ చ మనో దధే॥ 7-74-35 (47522) తతః ప్రహర్షః సైన్యానాం తస్య చాసీద్విశాంపతే। వాదిత్రాణాం ధ్వనిశ్చోగ్రః సింహనాదరవైః సహ॥ ॥ 7-74-36 (47523) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి చతుఃసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 74 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-74-4 కిలేత్యరుచౌ॥ 5-74-5 స్వగృహాజ్జీవితేప్సయా ఇతి ఙ. పాఠః॥ 5-74-6 పార్థేన పార్థివా వీరాస్తంద్దదధ్వం మమాభయం ఇతి క.ట.పాఠః॥ 5-74-24 నిమిత్తే లక్ష్యభేదనే॥ 5-74-26 యోగాదభ్యాసాత్। దుఃఖోచితత్వాచ్చ ఇతి క.ట.ఙ.పాఠః॥ 5-74-30 మృత్యుభవం భయం ఇతి క.పాఠః॥ 5-74-74 చతుఃసప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-75-0 (47524) సంజయ ఉవాచ। 7-75-0x (4456) ప్రతిజ్ఞాతే తు పార్థేన సింధురాజవధే తదా। వాసుదేవో మహాబాహుర్ధనంజయమభాషత॥ 7-75-1 (47525) భ్రాతౄణాం మతమజ్ఞాయ త్వయా వాచా ప్రతిశ్రుతం। సైంధవం చాస్మి హంతేతి తత్సాహసమిదం కృతం॥ 7-75-2 (47526) అసంమంత్ర్య మయా సార్ధమతిభారోఽయముద్యతః। కథం తు సర్వలోకస్య నావహాస్యా భవేమహి॥ 7-75-3 (47527) ధార్తరాష్ట్రస్య శిబిరే యే తు ప్రణిహితాశ్చరాః। త ఇమే శీఘ్రమాగంయ ప్రవృత్తిం వేదయంతి నః॥ 7-75-4 (47528) త్వయా వై సంప్రతిజ్ఞాతే సింధురాజవధే ప్రభో। సింహనాదః సవాదిత్రః సుమహానిహ తైః శ్రుతః॥ 7-75-5 (47529) తేన శబ్దేన విత్రస్తా ధార్తరాష్ట్రాః ససైంధవాః। నాకస్మాత్సింహనాదోఽయమితి మత్వా వ్యవస్థితాః॥ 7-75-6 (47530) సుమహాఞ్శబ్దసంపాతః కౌరవాణాం మహాభుజ। ఆసీన్నాగాశ్వపత్తీనాం రథఘోషశ్చ భైరవః॥ 7-75-7 (47531) అభిమన్యోర్వధం శ్రుత్వా ధ్రువమార్తో ధనంజయః। రాత్రౌ నిర్యాస్యతి క్రోధాతితి మత్త్వా వ్యవస్థితాః॥ 7-75-8 (47532) తైశ్చారేభ్య ఇయం కృత్స్నా శ్రుతా సత్యవతస్తవ। ప్రతిజ్ఞా సింధురాజస్య వధే రాజీవలోచన॥ 7-75-9 (47533) తతో విమనసః సర్వే త్రస్తాః క్షుద్రమృగా ఇవ। ఆసన్సుయోధనామాత్యాః స చ రాజా జయద్రథః॥ 7-75-10 (47534) అథోత్థాయ సహామాత్యైర్దీనః స్వశివిరాత్కిల। అయాత్సౌవీరసింధూనామీశ్వరో రాజసంసదం॥ 7-75-11 (47535) స మంత్రకాలే సంమంత్ర్య సర్వాం నైశ్రేయసీం క్రియాం। సుయోధనమిదం వాక్యమబ్రవీద్రాజసంసది॥ 7-75-12 (47536) మామసౌ పుత్రహంతేతి శ్వోఽభియాతా ధనంజయః। ప్రతిజ్ఞాతో హి సేనాయా మధ్యే తేన వధో మమ॥ 7-75-13 (47537) తాం న దేవా న గంధర్వా నాసురోరగరాక్షసాః। ఉత్సహంతేఽన్యథా కర్తుం ప్రతిజ్ఞాం సవ్యసాచినః॥ 7-75-14 (47538) తే మాం రక్షత సంగ్రామే మా వో మూర్ధ్ని ధనంజయః। పదం కృత్వాఽఽప్నుయాల్లక్ష్యం యుక్తం ప్రతివిధీయతాం॥ 7-75-15 (47539) అథ రక్షా న మే సంయక్క్రియతే కురునందన। అనుజానీహి మాం రాజన్గమిష్యామి గృహాన్ప్రతి॥ 7-75-16 (47540) ఏవముక్తస్త్వవాక్శీర్షో విమనాః ససుయోధనః। శ్రుత్వా తం సమయం తస్య ధ్యానమేవాన్వపద్యత॥ 7-75-17 (47541) తమార్తమభిసంప్రేక్ష్య రాజా కిల స సైంధవః। మృదు చాత్మహితం చైవ సాపేక్షమిదముక్తవాన్॥ 7-75-18 (47542) నేహ పశ్యామి భవతాం తథావీర్యం ధనుర్ధరం। యోఽర్జునస్యాస్త్రమస్త్రేణ ప్రతిహన్యాన్మహాహవే॥ 7-75-19 (47543) వాసుదేవసహాయస్య గాండీవం ధున్వతో ధనుః। కోఽర్జునస్యాగ్రతస్తిష్ఠేత్సాక్షాదపి శతక్రతుః॥ 7-75-20 (47544) మహేశ్వరోఽపి పార్థేన శ్రూయతే యోధినః పురా। పదాతినా మహావీర్యో గిరౌ హిమవతి ప్రభుః॥ 7-75-21 (47545) దానవానాం సహస్రాణి హిరణ్యపురవాసినాం। జఘానైకరథేనైవ దేవరాజప్రచోదితః॥ 7-75-22 (47546) సమాయుక్తో హి కౌంతేయో బాసుదేవేన ధీమతా। సామరానపి లోకాంస్త్రీన్హన్యాదితి మతిర్మమ॥ 7-75-23 (47547) సోఽహమిచ్ఛాంయనుజ్ఞాతుం రక్షితుం వా మహాత్మనా। ద్రోణేన సహపుత్రేణ వీరేణ యది మన్యసే॥ 7-75-24 (47548) శ్రీభగవానువాచ। 7-75-25x (4457) స రాజ్ఞా స్వయమాచార్యో భృశమత్రార్థితోఽర్జున। సంవిధానం చ విహితం రథాశ్చ కిల సజ్జితాః॥ 7-75-25 (47549) కర్ణో భూరిశ్రవా ద్రౌణిర్వృషసేనశ్చ దుర్జయః। కృపశ్చ మద్రరాజశ్చ షడేతేఽస్య పురోగమాః॥ 7-75-26 (47550) శకటః పద్మకశ్చార్ధో వ్యూహో ద్రోణేన నిర్మితః। పద్మకర్ణికమధ్యస్థః సూచీ పార్శ్వే జయద్రథః॥ 7-75-27 (47551) స్థాస్యతే రక్షితే వీరైః సింధురాట్ స సుదుర్మదః। ధనుష్యస్త్రే చ వీర్యే చ ప్రాణే చైవ తథౌరసే॥ 7-75-28 (47552) అవిషహ్యతమా హ్యేతే నిశ్చితాః పార్థ షడ్రథాః। ఏతానజిత్వా సగణాన్నైవ ప్రాప్యో జయద్రథః॥ 7-75-29 (47553) తేషామేకైకశో వీర్యం షణ్ణాం త్వమనుచింతయ। సహితా హి నరవ్యాఘ్ర న శక్యా జేతుమంజసా॥ 7-75-30 (47554) భూయస్తు మంత్రయిష్యామి నీతిమాత్మహితాయ వై। మంత్రజ్ఞైః సచివైః సార్ధం సుహృద్భిః కార్యసిద్ధయే॥ ॥ 7-75-31 (47555) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి పంచసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 75 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-75-2 అశబ్దో నిషేధే। అజ్ఞాత్వేత్యర్థః॥ 5-75-25 సంవిధానం ప్రతివిధానం॥ 5-75-27 పద్మవ్యూహః పశ్చార్ధే పశ్చాద్భాగే యస్య। సూచీ సూచీముఖో వ్యూహః॥ 5-75-75 పంచసప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-76-0 (47556) అర్జున ఉవాచ। 7-76-0x (4458) షడ్రథాంధార్తరాష్ట్రస్య మన్యసే యాన్బలాధికాన్। తేషాం వీర్యం మమార్ధేన న తుల్యమితి మే మతిః॥ 7-76-1 (47557) అస్త్రమస్త్రేణ సర్వేషామేతేషాం మధుసూదన। మయా ద్రక్ష్యసి నిర్భిన్నం జయద్రథవధైషిణా॥ 7-76-2 (47558) ద్రోణస్య మిషతశ్చాహం సగణస్య విపశ్చితః। మూర్ధానం సింధురాజస్య పాతయిష్యామి భూతలే॥ 7-76-3 (47559) యది సాధ్యాశ్చ రుద్రాశ్చ వసవశ్చ సహాశ్వినః। మరుతశ్చ సహేంద్రేణ విశ్వేదేవాః సహేశ్వరాః॥ 7-76-4 (47560) పితరః సహగంధర్వాః సుపర్ణాః సాగరాద్రయః। ద్యౌర్వియత్పృథివీ చేయం దిశశ్చ సదిగీశ్వరాః॥ 7-76-5 (47561) గ్రాంయారణ్యాని భూతాని స్థావరాణి చరాణి చ। త్రాతారః సింధురాజస్య భవంతి మధుసూదన॥ 7-76-6 (47562) తథాపి బాణైర్నిహతం శ్వో ద్రష్టాసి రణే మయా। సత్యేన చ శపే కృష్ణ తథైవాయుధమాలభే॥ 7-76-7 (47563) యస్య గోప్తా మహేష్వాసో ద్రోణః పాపస్య దుర్మతేః। తమేవ ప్రథమం ద్రోణమభియాస్యామి కేశవ॥ 7-76-8 (47564) తస్మిన్యుద్ధమిదం బద్ధం మన్యతే స సుయోధనః। తస్మాత్తస్యైవ సేనాగ్రం భిత్త్వా యాస్యామి సైంధవం॥ 7-76-9 (47565) ద్రష్టాసి శ్వో మహేష్వాసాన్నారాచైస్తిగ్మతేజితైః। శృంగాణీవ గిరేర్వజ్రైర్దార్యమాణాన్మయా యుధి॥ 7-76-10 (47566) నరనాగాశ్వదేహేభ్యో విస్రవిష్యతి శోణితం। పతద్ధ్యః పతితేభ్యశ్చ విభిన్నేభ్యః శితైః శరైః॥ 7-76-11 (47567) గాండీవప్రేషితా బాణా మనోఽనిలసమా జవే। నృనాగాశ్వాన్విదేహాసూన్కర్తారశ్చ సహస్రశః॥ 7-76-12 (47568) శక్రాద్భీష్మాత్కృపాద్ద్రోణాద్దేవాద్రుద్రాచ్చ యన్మయా। ఉపాత్తమస్త్రం ఘోరం తద్దష్టారోఽత్ర నరా యుధి॥ 7-76-13 (47569) బ్రాహ్మేణాస్త్రేణ చాస్త్రాణి హన్యమానాని సంయుగే। మయా ద్రష్టాఽసి సర్వేషాం సైంధవస్యాభిరక్షిణాం॥ 7-76-14 (47570) శరవేగసముత్కృత్తై రాజ్ఞాం కేశవ మూర్ధభిః। ఆస్తీర్యమాణాం పృథివీం ద్రష్టాఽసి శ్వో మయా యుధి॥ 7-76-15 (47571) క్రవ్యాదాంస్తర్పయిష్యామి ద్రావయిష్యామి శాత్రవాన్। సుహృదో నందయిష్యామి ప్రమథిష్యామి సైంధవం॥ 7-76-16 (47572) బహ్వాగస్కృత్కుసంబంధీ పాపదేశసముద్భవః। మయా సైంధవకో రాజా హతః స్వాఞ్శోచయిష్యతి॥ 7-76-17 (47573) సర్వే క్షీరాన్నభోక్తారః పాపాచారా రణాజిరే। మయా సరాజకా బాణైర్హతా నశ్యంతి సైంధవాః॥ 7-76-18 (47574) తథా ప్రభాతే కర్తాఽస్మి యథా కృష్ణ సుయోధనః। నాన్యం ధనుర్ధరం లోకే మంస్యతే మత్సమం యుధి॥ 7-76-19 (47575) `గాండీవం చ ధనుర్దివ్యం యోద్ధారం చ ధనంజం। యంతారం చ హృషీకేశం కోఽతివర్తేత సంయుగే'॥ 7-76-20 (47576) తవ ప్రసాదాద్భగవన్కింనావాప్తం రణే మమ। అవిషహ్యం హృషీకేశ కిం జానన్మాం విగర్హసే॥ 7-76-21 (47577) యథా లక్ష్మ స్థిరం చంద్రే సముద్రే చ యథా జలం। ఏవమేతాం ప్రతిజ్ఞాం మే సత్యాం విద్ధి జనార్దన॥ 7-76-22 (47578) మావమంస్థా మమాస్త్రాణి మావమంస్థాశ్చ గాండివం। మావమంస్థా బలం బాహ్వోర్మావమంస్థా ధనంజయం॥ 7-76-23 (47579) గాండీవం చ ధనుర్దివ్యం యోద్ధా చాహం నరర్షభ। త్వం చ యంతా హృషీకేశ కిన్ను స్యాదజితం మయా॥ 7-76-24 (47580) యథాభియాయ సంగ్రమం న జితో వై జయామి చ। తేన సత్యేన సంగ్రామే హతం విద్ధి జయద్రథం॥ 7-76-25 (47581) `త్వం చ మాధవ సర్వం తత్తథా ప్రతివిధాస్యసి। యథా రిపూణాం మిషతాం ప్రమథిష్యామి సైంధవం'॥ 7-76-26 (47582) ధ్రువం వై బ్రాహ్మణే సత్యం ధ్రువా సాధుషు సన్నతిః। శ్రీర్ధ్రువాఽపి చ దక్షేషు ధ్రువో నారాయణే జయః॥ 7-76-27 (47583) సంజయ ఉవాచ। 7-76-28x (4459) ఏవముక్త్వా హృషీకేశం స్వయమాత్మానమాత్మనా। సందిదేశార్జునో నర్దన్వాసవిః కేశవం ప్రభుం॥ 7-76-28 (47584) యథా ప్రభాతాం రజనీం కల్పితః స్యాద్రథోత్తమః। తథా కార్యం త్వయా కృష్ణ ప్రతిజ్ఞా స్యాద్యథా ధ్రువా॥ ॥ 7-76-29 (47585) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి షట్సప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 76 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-76-9 తస్మిన్ ద్రోణే। యుద్ధం బద్ధమివ బద్ధం ఏకాంతజయేన స్థిరీకృతం ॥ 5-76-76 షట్సప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-77-0 (47586) సంజయ ఉవాచ। 7-77-0x (4460) తాం నిశాం దుఃఖశోకార్తౌ నిఃశ్వసంతావివోరగౌ। నిద్రాం నైవోపలేభాతే వాసుదేవధనంజయౌ॥ 7-77-1 (47587) నరనారాయణౌ క్రుద్ధౌ జ్ఞాత్వా దేవాః సవాసవాః। వ్యథితాశ్చింతయామాసుః కింస్విదేతద్భవిష్యతి॥ 7-77-2 (47588) వవుశ్చ దారుణా వాతా రూక్షా ఘోరాభిశంసినః। సకబంధస్తథాఽఽదిత్యే పరిఘః సమదృశ్యత॥ 7-77-3 (47589) శుష్కాశన్యశ్చ నిష్పేతుః సనిర్ఘాతాః సవిద్యుతః। చచాల చాపి పృథివీ సశైలవనకాననా॥ 7-77-4 (47590) చుక్షుభుశ్చ మహారాజ సాగారా మకరాలయాః। ప్రతిస్రోతఃప్రవృత్తాశ్చ తథా గంతుం సముద్రగాః॥ 7-77-5 (47591) రథాశ్వనరనాగానాం ప్రవృత్తమధరోత్తరం। క్రవ్యాదానాం ప్రమోదార్థం యమరాష్ట్రవివృద్ధయే॥ 7-77-6 (47592) వాహనాని శకృన్మూత్రే ముముచూ రురుదుశ్చ హ। తాందృష్ట్వా దారుణాన్సర్వానుత్పాతాఁల్లోమహర్షణాన్॥ 7-77-7 (47593) సర్వే తే వ్యథితాః సైన్యాస్త్వదీయా భరతర్షభా। శ్రుత్వా మహాబలస్యోగ్రాం ప్రతిజ్ఞాం సవ్యసాచినః॥ 7-77-8 (47594) అథ కృష్ణం మహాబాహురబ్రవీత్పాకశాసనిః। ఆశ్వాసయ సుభద్రాం త్వం భగినీం స్నుషయా సహ॥ 7-77-9 (47595) స్నుషాం చాస్యా వయస్యాశ్చ విశోకాః కురు మాధవ। సాంనా సత్యేన యుక్తేన వచసాఽఽశ్వాసయ ప్రభో॥ 7-77-10 (47596) తతోఽర్జునగృహం గత్వా వాసుదేవః సుదుర్మనాః। భగినీం పుత్రశోకార్తామాశ్వాసయత దుఃఖితాం॥ 7-77-11 (47597) వాసుదేవ ఉవాచ। 7-77-12x (4461) మా శోకం కురు వార్ష్ణేయి కుమారం ప్రతి సస్నుషా। సర్వేషాం ప్రాణినాం భీరు నిష్ఠైషా కాలనిర్మితా॥ 7-77-12 (47598) కులే జాతస్య వీరస్య క్షత్రియస్య విశేషతః। సదృశం మరణం హ్యేతత్తవ పుత్రస్య మా శుచః॥ 7-77-13 (47599) దిష్ట్యా మహారథో ధీరః పితుస్తుల్యపరాక్రమః। క్షాత్రేణ విధినా ప్రాప్తో వీరాభిలషితాం గతిం॥ 7-77-14 (47600) జిత్వా సుబహుశః శత్రూన్ప్రేషయిత్వా చ మృత్యవే। గతః పుణ్యకృతాం లోకాన్సర్వకామదుహోఽక్షయాన్॥ 7-77-15 (47601) తపసా బ్రహ్మచర్యేణ శ్రుతేన ప్రజ్ఞయాపి చ। సంతో యాం గతిమిచ్ఛంతి తాం ప్రాప్తస్తవ పుత్రకః॥ 7-77-16 (47602) వీరసూర్వీరపత్నీ త్వం వీరజా వీరబాంధవా। మా శుచస్తనయం భద్రే గతఃస పరమాం గతిం॥ 7-77-17 (47603) `స్వాధ్యాయయుక్తం బ్రాహ్మమీ యాచితారం `స్వాధ్యాయయుక్తం బ్రాహ్మణీ యాచితారం గౌర్బోఢారం క్షిప్రగంతారమశ్వా। దాసం శూద్రా కర్మకారం తు వైశ్యా శూరం సూతే త్వద్విధా రాజపుత్రీ'॥ 7-77-18 (47604) ప్రాప్స్యతే చాప్యసౌ పాపః సైంధవో బాలఘాతకః। అధర్మస్యాస్య తు ఫలం ససుహృద్గణబాంధవః॥ 7-77-19 (47605) వ్యుష్టాయాం తు వరారోహే రజన్యాం పాపకర్మకృత్। న హి మోక్ష్యతి పార్థాత్స ప్రవిష్టోఽప్యమరావతీం॥ 7-77-20 (47606) శ్వః శిరః పాదమూలం తే సైంధవస్యాహృతం ధ్రువం। పద్ధ్యాం ప్రమథితాసి త్వం విశోకా భవ మా రుదః॥ 7-77-21 (47607) క్షత్రధర్మం పురస్కృత్య గతః శూరః సతాం గతిం। వయం చ ప్రాప్నుయామేహ యే చాన్యే శస్త్రజీవినః॥ 7-77-22 (47608) వ్యూఢోరస్కో మహాబాహురనివర్తీ రిపువ్రజాత్। గతస్తవ వరారోహే పుత్రః స్వర్గం జ్వరం జహి॥ 7-77-23 (47609) అనుయాతశ్చ పితరం మాతృపక్షం చ వీర్యవాన్। సహస్రశో రిపూన్హత్వా హతః శూరో మహారథః॥ 7-77-24 (47610) ఆశ్వాసయ స్నుషాం రాజ్ఞి మా శుచః క్షత్రియే భృశం। శ్వః ప్రియం సుమహచ్ఛ్రుత్వా విశోకా భవ నందిని॥ 7-77-25 (47611) యత్పార్థేన ప్రతిజ్ఞాతం తత్తథా న తదన్యథా। చికీర్షితం హి తే భర్తుర్న భవేజ్జాతు నిష్ఫలం॥ 7-77-26 (47612) యది చ మనుజపన్నగాః పిశాచా రజనిచచారాః పతగాః సురాసురాశ్చ। రణగతమభియాంతి సింధురాజం న స భవితా సహ తైరపి ప్రభాతే॥ ॥ 7-77-27 (47613) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి సప్తసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 77 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-77-27 అభియాంతి రక్షిష్యంతి॥ 5-77-77 సప్తసప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-78-0 (47614) సంజయ ఉవాచ। 7-78-0x (4462) ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచస్తస్య కేశవస్య మహాత్మనః। సుభద్రా పుత్రశోకార్తా విలలాప సుదుఃఖితా॥ 7-78-1 (47615) హా పుత్రా మమ మందాయాః కథమేత్యాసి సంయుగం। నిధనం ప్రాప్తవాంస్తాత పితుస్తుల్యపరాక్రమః॥ 7-78-2 (47616) కథమిందీవరశ్యామం సుదంష్ట్రం చారులోచనం। ముఖం తే దృశ్యతే వత్స గుంఠితం రణరేణునా॥ 7-78-3 (47617) నూనం శూరం నిపతితం త్వాం పశ్యంత్యనివర్తినం। సుశిరోగ్రీవబాహ్వంసం వ్యూఢోరస్కం నతోదరం॥ 7-78-4 (47618) చారూపచితసర్వాంగం స్వక్షం శస్త్రక్షతాచితం। భూతాని త్వాం నిరీక్షంతే భూమౌ చంద్రమివోదితం॥ 7-78-5 (47619) శయనీయం పురాఽధ్యుష్య స్పర్ధ్యాస్తరణసంవృతం। భూమావద్య కథం శేషే విప్రవిద్ధః సుఖోచితః॥ 7-78-6 (47620) యోఽన్వాస్యత పురా వీరో వరస్త్రీభిర్మహాభుజః। కథమన్వాస్యతే సోఽద్య శివాభిః పతితో మృధే॥ 7-78-7 (47621) యోఽస్తూయత పురా హృష్టైః సూతమాగధబందిభిః। సోఽద్య క్రవ్యాద్గణైర్ఘోరైర్వినదద్భిరుపాస్యేత॥ 7-78-8 (47622) పాండవేషు చ నాథేషు వృష్ణివీరేషు వా విభో। పాంచాలేషు చ వీరేషు హతః కేనాస్యనాథవత్॥ 7-78-9 (47623) `యత్ర త్వం కేశవే నాథే సత్యనాథో యథా హతః'। అతృప్తదర్శనా పుత్ర దర్శనస్య తవానఘ। మందభాగ్యా గమిష్యామి వ్యక్తమద్య యమక్షయం॥ 7-78-10 (47624) విశాలాక్షం సుకేశాంతం చారువాక్యం సుగంధి చ। తవ పుత్ర కదా భూయో ముఖం ద్రక్ష్యామి నిర్వ్రణం॥ 7-78-11 (47625) ధిగ్బలం భీమసేనస్య ధిక్పార్థస్య ధనుష్మతాం। ధిగ్వీర్యం వృష్ణివీరాణాం చాంచాలానాం చ ధిగ్బలం॥ 7-78-12 (47626) ధిక్కేకయాంస్తథా చేదీన్మత్స్యాంశ్చైవాథ సృంజయాన్। యే త్వాం రణగతం వీరం న శేకురభిరక్షితుం॥ 7-78-13 (47627) అద్య పశ్యామి పృథివీం శూన్యామివ హతత్విషం। అభిమన్యుమపశ్యంతీ శోకవ్యాకులలోచనా॥ 7-78-14 (47628) స్వస్రీయం వాసుదేవస్య పుత్రం గాండవీధన్వనః। కథం త్వాఽతిరథం వీరం ద్రక్ష్యాంయద్య నిపాతితం॥ 7-78-15 (47629) ఏహ్యేహి తృషితో వత్స స్తనౌ పూర్ణౌ పిబాశు మే। అంకమారుహ్య మందాయా హ్యతృప్తాయాశ్చ దర్శనే॥ 7-78-16 (47630) హా వీర దృష్టో నష్టశ్చ ధనం స్వప్న ఇవాసి మే। అహో హ్యనిత్యం మానుష్యం జలబుద్బుదచంచలం॥ 7-78-17 (47631) ఇమాం తే తరుణీం భార్యాం తవాధిభిరభిప్లుతాం। `ఉత్తరాముత్తమాం జాత్యా సుశీలాం ప్రియ భాషిణీం॥ 7-78-18 (47632) శనకైః పరిరభ్యైనాం స్నుషాం మమ యశస్వినీం। సుకుమారీం విశాలాక్షీం పూర్ణచంద్రనిభాననాం॥ 7-78-19 (47633) బాలపల్లవతన్వంగీం మత్తమాతంగగామినీం। బింబాధరోష్ఠీమబలామభిమన్యో ప్రహర్షయ॥ 7-78-20 (47634) త్వయా వినా కథం పుత్ర జీర్ణాం పతితమానసాం'। ఇమాం సంధారయిష్యామి వృషభాదివ ధేనుకాం॥ 7-78-21 (47635) అహో హ్యకాలే ప్రస్థానం కృతవానసి పుత్రక। విహాయ ఫలకాలే మాం సుగృద్ధాం తవ దర్శనే॥ 7-78-22 (47636) నూనం గతిః కృతాంతస్య ప్రాజ్ఞైరపి సుదుర్విదా। యత్ర త్వం కేశవే నాథే సంగ్రామేఽనాథవద్ధతః॥ 7-78-23 (47637) యజ్వనాం దానశీలానాం బ్రాహ్మణానాం కృతాత్మనాం। చరితబ్రహ్మచర్యాణాం పుణ్యతీర్థావగాహినాం॥ 7-78-24 (47638) కృతజ్ఞానాం వదాన్యానాం గురుశుశ్రూషిణామపి। సహస్రదక్షిణానాం చ యా గతిస్తామవాప్నుహి॥ 7-78-25 (47639) యా గతిర్యుధ్యమానానాం శూరాణామనివర్తినాం। హత్వారీన్నిహతానాం చ సంగ్రామే తాం గతి వ్రజ॥ 7-78-26 (47640) గోసహస్రప్రదాతౄణాం క్రతుదానాం చ యా గతిః। నైవేశికం చాభిమతం దదతాం యా గతిః శుభా॥ 7-78-27 (47641) బ్రాహ్మణేభ్యః శరణ్యేభ్యో నిధిం నిదధతాం చ యా। యా చాపి న్యస్తదండానాం తాం గతిం వ్రజ పుత్రక॥ 7-78-28 (47642) బ్రహ్మచర్యేణ యాం యాంతి మునయః సంశితవ్రతాః। ఏకపత్న్యశ్చ యాం యాంతి తాం గతిం వ్రజ పుత్రక॥ 7-78-29 (47643) రాజ్ఞా సుచరితైర్యా చ గతిర్భవతి శాశ్వతీ। చరమాశ్రమిణాం పుణ్యైః సేవితానాం పురః స్థితైః॥ 7-78-30 (47644) దీనానుకంపినాం యా చ సతతం సంవిభాగినాం। పైశున్యాచ్చ నివృత్తానాం తాం గతిం వ్రజ పుత్రక॥ 7-78-31 (47645) వ్రతినాం ధర్మశీలానాం గురుశుశ్రూషిణామపి। అమోఘాతిథినాం యా చ తాం గతిం వ్రజ పుత్రక॥ 7-78-32 (47646) కృచ్ఛ్రేషు యా ధారయతామాత్మానం వ్యసనేషు చ। గతిః శోకాగ్నిదగ్ధానాం తాం గతిం వ్రజ పుత్రక॥ 7-78-33 (47647) మాతాపిత్రోశ్చ శుశ్రూషాం కల్పయంతీహ యే సదా। స్వదారనిరతానాం చ యా గతిస్తామవాప్నుహి॥ 7-78-34 (47648) ఋతుకాలే స్వకాం భార్యాం గచ్ఛతాం యా మనీషిణాం। పరస్త్రీభ్యో నివృత్తానాం తాం గతిం వ్రజ పుత్రక॥ 7-78-35 (47649) సాంనా యే సర్వభూతాని పశ్యంతి గతమత్సరాః। నారుంతుదానాం క్షమిణాం యా గతిస్తామవాప్నుహి॥ 7-78-36 (47650) మధుమాంసాన్నివృత్తానాం మదాద్దృంభాత్తథాఽనృతాత్। పరోపతాపాదన్యాయాత్తాం గతిం వ్రజ పుత్రక॥ 7-78-37 (47651) హీమంతః సర్వశాస్త్రజ్ఞా జ్ఞానతృప్తా జితేంద్రియాః। యాం గతిం సాధవో యాంతి తాం గతిం వ్రజ పుత్రక॥ 7-78-38 (47652) సంజయ ఉవాచ। 7-78-39x (4463) ఏవం విలపతీం దీనాం సుభద్రాం శోకకర్శితాం। అన్వపద్యత పాంచాలీ వైరాటిసహితాం తదా॥ 7-78-39 (47653) సా ప్రకామం రుదిత్వా చ విలప్య చ సుదుఃఖితా। ఉన్మత్తవత్తదా రాజన్విసంజ్ఞా పతితా క్షితౌ॥ 7-78-40 (47654) సోపచారస్తు కృష్ణస్తాం దుఃఖితాం భృశదుఃఖితః। సిక్త్వాంభసా సమాశ్వాస్య తత్తదుక్త్వా హితం వచః॥ 7-78-41 (47655) విసంజ్ఞకల్పాం రుదతీమపవిద్ధాం ప్రవేపతీం। భగినీం పుండరీకాక్ష ఇదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-78-42 (47656) సుభద్రే మా శుచః పుత్రం పాంచాల్యాశ్వాసయోత్తరాం। గతోఽభిమన్యుః ప్రథితాం గతిం క్షత్రియపుంగవః॥ 7-78-43 (47657) యే చాన్యేఽపి కులే సంతి పురుషా నో వరాననే। సర్వే న తే గతిం యాంతి యాఽభిమన్యోర్యశస్వినః॥ 7-78-44 (47658) కుర్యామ తద్వయం కర్మ కుర్యుర్యుత్సుహృదశ్చ నః। కృతవాన్యాదృగద్యైకస్తవ పుత్రో మహారథః॥ 7-78-45 (47659) సంజయ ఉవాచ। 7-78-46x (4464) ఏవమాశ్వాస్య భగినీం ద్రౌపదీమపి చోత్తరాం। పార్థస్యైవ మహాబాహుః పార్శ్వమాగాదరిందమః॥ 7-78-46 (47660) తతోఽభ్యనుజ్ఞాయ నృపాన్కృష్ణో బంధూంస్తథాఽర్జునం। వివేశాంతః పురే రాజంస్తే చ జగ్ముః స్వమాలయం॥ ॥ 7-78-47 (47661) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి అష్టసప్తతితమోఽధ్యాయః॥ 78 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-78-27 నైవేశికం సోపకరణం గృహం। నైవేశికాయేతి పాఠే గృహాశ్రమోన్ముఖాయ విద్యావ్రతస్నాతాయ। అభిమతం వివాహోపయుక్తం॥ 5-78-28 న్యస్తదండానాం నిరస్తాభిమానానాం। దండో స్త్రీ లగుడే పుమానిత్యు పక్రంయ దమే యమేఽబిమానేచేతి మేదినీ॥ 5-78-29 ఏకపత్న్యః పతివ్రతాః॥ 5-78-78 అష్టసప్తతితమోఽధ్యాయః॥

7-79-0 (47662) సంజయ ఉవాచ। 7-79-0x (4465) తతోఽర్జునస్య భవనం ప్రవిశ్యాప్రతిమం విభుః। స్పృష్ట్వాంభః పుండరీకాక్షః స్థండిలే శుభలక్షణే। సంతస్తార శుభాం శయ్యాం దర్భైర్వైదూర్యసన్నిభైః॥ 7-79-1 (47663) తతో మాల్యేన విధివల్లాజైర్గంధైః సుమంగలైః। అలంచకార తాం శయ్యాం పరివార్యాయుధోత్తమైః॥ 7-79-2 (47664) తతః స్పృష్టోదకం పార్థం వినీతపరిచారకం। నైత్యకం దర్శయాంచక్రే నైశం త్రైయంబకం బలిం॥ 7-79-3 (47665) తతః ప్రీతమనాః పార్థో గంధమాల్యైశ్చ మాధవం। అలంకృత్యోపహారం తం నైశం తస్మై న్యవేదయత్॥ 7-79-4 (47666) సాధుసాధ్వితి గోవిందః ఫల్గునం ప్రత్యభాషత॥ 7-79-5 (47667) సుప్యతాం పార్థ భద్రం తే కల్యాణాయ వ్రజాంయహం। స్థాపయిత్వా తతో ద్వాస్థాన్గోప్తౄంశ్చాత్తాయుధాన్నరాన్॥ 7-79-6 (47668) దారుకానుగతః శ్రీమాన్వివేశ శిబిరం స్వకం। శిశ్యే చ శయనే శుభ్రే బహుకృత్య విచింతయన్॥ 7-79-7 (47669) పార్థాయ సర్వం భగవాఞ్శోకదుఃఖాపహం విధిం। వ్యదధాత్పుండరీకాక్షస్తేజోద్యుతివివర్ధనం॥ 7-79-8 (47670) యోగమాస్థాయ యుక్తాత్మా సర్వేషామీశ్వరేశ్వరః। శ్రేయస్కామః పృథుయశా విష్ణుర్జిష్ణుప్రియంకరః॥ 7-79-9 (47671) న పాండవానాం శిబిరే కశ్చిత్సుష్వాప తాం నిశాం। ప్రజాగరః సర్వజనం హ్యావివేశ విశాంపతే॥ 7-79-10 (47672) పుత్రశోకాభితప్తేన ప్రతిజ్ఞాతో మహాత్మనా। శ్వః సింధురాజస్య వధః కార్యో గాండీవధన్వనా॥ 7-79-11 (47673) తత్కథం ను మహాబాహుర్వాసవిః పరవీరహా। ప్రతిజ్ఞాం సఫలాం కుర్యాదితి తే సమచింతయన్॥ 7-79-12 (47674) కష్టం హీదం వ్యవసితం పాండవేన మహాత్మనా। పుత్రశోకాభిభూతేన ప్రతిజ్ఞా మహతీ కృతా॥ 7-79-13 (47675) భ్రాతరశ్చాపి విక్రాంతా బహులాని బలాని చ। ధృతరాష్ట్రస్య పుత్రేణ సర్వతః సన్నివేశితాః॥ 7-79-14 (47676) స హత్వా సైంధవం సంఖ్యే పునరేతు జయీ సుఖీ। `హత్వా రిపుగణం సర్వం పారయిత్వా మహావ్రతం॥ 7-79-15 (47677) యద్యస్తి సుకృతం కించిదస్మాకం హంతు సైంధవం। జిత్వా సర్వాన్రిపూన్పార్థస్త్రాతు నోఽస్మాన్మహాభయాత్॥ 7-79-16 (47678) ఏవమాశంసమానాస్తే కేచిత్తస్థురుపశ్రుతిం। శ్రుత్వా చేష్టం సుమనసో వ్యక్తమాశంసిరే జయం॥ 7-79-17 (47679) భవితా ను కథం కృత్యమిదమిత్యబ్రువంజనాః'। శ్వోఽహత్వా సింధురాజం వై ధూమకేతుం ప్రవేక్ష్యతి॥ 7-79-18 (47680) న శక్యమనృతాం కర్తుం ప్రతిజ్ఞాం విజయేన హి। `మహద్ధి సాహసం పార్థః కృతవాచ్ఛోకమోహితః'॥ 7-79-19 (47681) ధర్మపుత్రః కథం రాజా భవిష్యతి మృతేఽర్జునే। తస్మిన్హి విజయః కృత్స్నః పాండవేన సమాహితః॥ 7-79-20 (47682) యది నోఽస్తి కృతం కించిద్యది దత్తం హుతం యది। ఫలేన తస్య సర్వస్య సవ్యసాచీ జయత్వరీన్॥ 7-79-21 (47683) సంజయ ఉవాచ। 7-79-22x (4466) ఏవం కథయతాం తేషాం జయమాశంసతాం ప్రభో। కృచ్ఛ్రేణ మహతా రాజన్రజనీ వ్యత్యవర్తత॥ 7-79-22 (47684) తస్యా రజన్యా మధ్యే తు ప్రతిబుద్ధో జనార్దనః। స్మృత్వా ప్రతిజ్ఞాం పార్థస్య దారుకం ప్రత్యభాషత॥ 7-79-23 (47685) అర్జునేన ప్రతిజ్ఞాతమార్తేన హతబంధునా। జయద్రథం వధిష్యామి శ్వోభూత ఇతి దారుక॥ 7-79-24 (47686) తత్తు దుర్యోధనః శ్రుత్వా మంత్రిభిర్మంత్రయిష్యతి। యథా జయద్రథం పార్థో న హన్యాదితి సంయుగే॥ 7-79-25 (47687) అక్షౌహిణ్యో హి తాః సర్వా రక్షిష్యంతి జయద్రథం। ద్రోణశ్చ సహపుత్రేణ సర్వాస్త్రవిధిపారగః॥ 7-79-26 (47688) ఏకో వీరః సహస్రాక్షో దైత్యదానవదర్పహా। సోఽపి తం నోత్సహేతాజౌ హంతుం ద్రోణేన రక్షితం॥ 7-79-27 (47689) సోఽహం శ్వస్తత్కరిష్యామి యథా కుంతీసుతోఽర్జునః। అప్రాప్తేఽస్తం దినకరే హనిష్యతి జయద్రథం॥ 7-79-28 (47690) న హి దారా న మిత్రాణి జ్ఞాతయో న చ బాంధవాః। కశ్చిదన్యః ప్రియతరః కుంతీపుత్రాన్మమార్జునాత్॥ 7-79-29 (47691) అనర్జునమిమం లోకం ముహూర్తమపి దారుక। ఉదీక్షితుం న శక్తోఽహం భవితా న చ తత్తథా॥ 7-79-30 (47692) అహం విజిత్య తాన్సర్వాన్సహసా సహయద్విపాన్। అర్జునార్థే హనిష్యామి సకర్ణాన్ససుయోధనాన్॥ 7-79-31 (47693) శ్వో నిరీక్షంతు మే వీర్యం త్రయో లోకా మహాహవే। ధనంజయార్థే సమరే పరాక్రాంతస్య దారుక॥ 7-79-32 (47694) శ్వో నరేంద్రసహస్రాణి రాజపుత్రశతాని చ। సాశ్వద్విపరథాన్యాజౌ విద్రవిష్యామి దారుక॥ 7-79-33 (47695) శ్వస్తాం చక్రప్రమథితాం ద్రక్ష్యసే నృపవాహినీం। మయా క్రుద్ధేన సమరే పాండవార్థే నిపాతితాం॥ 7-79-34 (47696) శ్వః సదేవాః సగంధర్వాః పిశాచోరగరాక్షసాః। జ్ఞాస్యంతి లోకాః సర్వే మాం సుహృదం సవ్యసాచినః॥ 7-79-35 (47697) యస్తం ద్వేష్టి స మాం ద్వేష్టి యస్తం చాను స మామను। ఇతి సంకల్ప్యతాం బుద్ధ్యా శరీరార్ధం మమార్జునః॥ 7-79-36 (47698) యథా త్వం మే ప్రభాతాయామస్యాం నిశి రథోత్తమం। కల్పయిత్వా యథాశాస్త్రమాదాయ వ్రజ సంయతః॥ 7-79-37 (47699) గదాం కౌమోదకీం దివ్యాం శక్తిం చక్రం ధనుః శరాన్। ఆరోప్య వై రథే సూత సర్వోపకరణాని చ॥ 7-79-38 (47700) స్థానం చ కల్పయిత్వాఽథ రథోపస్థే ధ్వజస్య మే। వైనతేయస్య వీరస్య సమరే రథశోభినః॥ 7-79-39 (47701) ఛత్రం జాంబూనదైర్జాలైరర్కజ్వలనసప్రభైః॥ విశ్వకర్మకృతైర్దివ్యైరశ్వానపి విభూషయ॥ 7-79-40 (47702) బలాహకం మేఘపుష్పం శైబ్యం సుగ్రీవమేవ చ। యుక్త్వా వాజివరాంస్తత్ర కవచీ తిష్ఠ దారుక॥ 7-79-41 (47703) పాంచజన్యస్య నిర్ఘోషం పర్జన్యనినదోపమం। శ్రుత్వా చ భైరవం నాదముపేయాస్త్వం జవేన మాం॥ 7-79-42 (47704) ఏకాహ్నాఽహమమర్షం చ సర్వదుఃఖాని చైవ హ। భ్రాతుః పైతృష్వసేయస్య వ్యపనేష్యామి దారుక॥ 7-79-43 (47705) సర్వోపాయైర్యతిష్యామి యథా బీభత్సురాహవే। పశ్యతాం ధార్తరాష్ట్రాణాం హనిష్యతి జయద్రథం॥ 7-79-44 (47706) యస్యయస్య చ బీభత్సుర్వధే యత్నం కరిష్యతి। ఆశంసేఽహం రణే తంతం తత్రతత్ర హనిష్యతి॥ 7-79-45 (47707) దారుక ఉవాచ। 7-79-46x (4467) జయ ఏవ ధ్రువస్తస్య కుత ఏవ పరాజయః। యస్య త్వం పురుషవ్యాఘ్ర సారథ్యముపజగ్మివాన్॥ 7-79-46 (47708) ఏవం చైతత్కరిష్యామి యథా మామనుభాషసే। సుప్రభాతామిమాం రాత్రిం జయాయ విజయస్య హి॥ ॥ 7-79-47 (47709) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి ఏకోనాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 79 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-79-3 లాజైరక్షతైః॥ 5-79-4 తస్మై త్ర్యంబకాయ॥ 5-79-8 పార్థాయ తాదర్థ్యే చతుర్థీ। తేజః ప్రతాపః॥ 5-79-13 మహాత్మనా ఇత్యస్యానంతరం స చ రాజా మహావీర్యః పారయత్వర్జునః స తాం ఇత్యేకమర్ధ ఙ. చ.ఝ.ఞ. పుస్తకేషు అధికం వర్తతే॥ 5-79-31 సహసా బలేన॥ 5-79-36 అను అనుగతః॥ 5-79-79 ఏకోనాశీతితమోఽధ్యాయః॥

7-80-0 (47710) సంజయ ఉవాచ। 7-80-0x (4468) ధార్తరాష్ట్రస్య తం మంత్రం స్మరన్నేవ ధనంజయః। ప్రతిజ్ఞామాత్మనో రక్షన్ముమోహాచింత్యవిక్రమః॥ 7-80-1 (47711) తం తు శోకేన సంతప్తం స్వప్నే కపివరధ్వజం। ఆససాద మహాతేజా ధ్యాయంతం గరుడధ్వజః॥ 7-80-2 (47712) ప్రత్యుత్థానం చ కృష్ణస్య సర్వావస్థాసు ఫల్గునః। న లోపయతి ధర్మాత్మా భక్త్యా ప్రేంణా చ సర్వదా॥ 7-80-3 (47713) ప్రత్యుత్థాయ చ గోవిందం స్వం తస్మై చాసనం దదౌ। న చాసనే స్వయం బుద్ధిం బీభత్సుర్వ్యదధాత్తదా॥ 7-80-4 (47714) తతః కృష్ణో మహాతేజా జానఁల్లోకస్య నిశ్చయం। కుంతీపుత్రమిదం వాక్యమాసీనః స్థితమబ్రవీత్॥ 7-80-5 (47715) మా విషాదే మనః పార్థ కృథాః కాలో హి దుర్జయః। కాలః సర్వాణి భూతాని నియచ్ఛతి భవాభవే॥ 7-80-6 (47716) కిమర్థం చ విషాదస్తే తద్బ్రూహి ద్విపదాం వర। న శోచ్యం విదుషాం శ్రేష్ఠ శోకః కార్యవినాశనః॥ 7-80-7 (47717) యత్తు కార్యం భవేత్కార్యం కర్మణా తత్సమాచర। హీనచేష్టస్య యః శోకః స హి శత్రుర్ధనంజయ॥ 7-80-8 (47718) శోచన్నందయతే శత్రూన్కర్శయత్యపి బాంధవాన్। క్షీయతే చ నరస్తస్మాన్న త్వం శోచితుమర్హసి॥ 7-80-9 (47719) సంజయ ఉవాచ। 7-80-10x (4469) ఇత్యుక్తో వాసుదేవేన బీభత్సురపరాజితః। ఆబభాషే తదా విద్వానిదం వచనమర్థవత్॥ 7-80-10 (47720) మయా ప్రతిజ్ఞా మహతీ జయద్రథవధే కృతా। శ్వోఽస్మి హంతా దురాత్మానం పుత్రఘ్నమితి కేశవ॥ 7-80-11 (47721) మత్ప్రతిజ్ఞావిఘాతార్థం ధార్తరాష్ట్రైః కిలాచ్యుత। పృష్ఠతః సైంధవః కార్యః సర్వైర్గుప్తో మహారథైః॥ 7-80-12 (47722) దశ చైకా చ తాః కృష్ణ అక్షౌహిణ్యః సుదుర్జయాః। హతావశేషాస్తత్రేమా హంత మాధవ సంఖ్యయా॥ 7-80-13 (47723) తాభిః పరివృతః సంఖ్యే సర్వైశ్చైవ మహారథైః। కథం శక్యేత సంద్రష్టుం దురాత్మా కృష్ణ సైంధవః॥ 7-80-14 (47724) ప్రతిజ్ఞాపారణం చాపి న భవిష్యతి కేశవ। ప్రతిజ్ఞాయాం చ హీనాయాం కథం జీవతి మద్విధః॥ 7-80-15 (47725) దుఃఖాపాయస్య మే వీర వికాంక్షా పరివర్తతే। ద్రుతం చ యాతి సవితా తత ఏతద్బ్రవీంయహం॥ 7-80-16 (47726) సంజయ ఉవాచ। 7-80-17x (4470) శోకస్థానం తు తచ్ఛ్రుత్వా పార్థస్య ద్విజకేతనః। సంస్పృశ్యాంభస్తతః కృష్ణః ప్రాఙ్ముఖః సమవస్థితః॥ 7-80-17 (47727) ఇదం వాక్యం మహాతేజా బభాషే పుష్కరేక్షణః। హితార్థం పాండుపుత్రస్య సైంధవస్య వధే కృతీ॥ 7-80-18 (47728) శ్రీభగవానువాచ। 7-80-19x (4471) పార్థ పాశుపతం నామ పరమాస్త్రం సనాతనం। యేన సర్వాన్మృధే దేత్యాంజఘ్నే దేవో మహేశ్వరః॥ 7-80-19 (47729) యది తద్విదితం తేఽద్య శ్వో హంతాఽసి జయద్రథం। అథ జ్ఞాతం ప్రపద్యస్య మనసా వృషభధ్వజం॥ 7-80-20 (47730) తం దేవం మనసా ధ్యాత్వా జోషమాస్స్వ ధనంజయ। తతస్తస్య ప్రసాదాత్త్వం భక్త్యా ప్రాప్స్యసి తన్మహత్॥ 7-80-21 (47731) సంజయ ఉవాచ। 7-80-22x (4472) తతః కృష్ణవచః శ్రుత్వా సంస్పృశ్యాంభో ధనంజయః। భూమావాసీన ఏకాగ్రో జగామ మనసా భవం॥ 7-80-22 (47732) తతః ప్రణిహితో బ్రాహ్మే ముహూర్తే శుభలక్షణే। ఆత్మానమర్జునోఽపశ్యద్గనే సహకేశవం॥ 7-80-23 (47733) పుణ్యం హిమవతః పాదం మణిమంతం చ పర్వతం। జ్యోతిర్భిశ్చ సమాకీర్ణం సిద్ధచారణసేవితం॥ 7-80-24 (47734) వాయువేగగతిః పార్థః ఖం భేజే సహకేశవః। కేశవేన గృహీతః స దక్షిణే విభునా భుజే॥ 7-80-25 (47735) ప్రేక్షమాణో బహూన్భావాంజగామాద్భుతదర్శనాన్। ఉదీచ్యాం దిశి ధర్మాత్మా సోపశ్యచ్ఛ్వేతపర్వతం॥ 7-80-26 (47736) కుబేరస్య విరాహే చ నలినీం పద్మభూషితాం। సరిచ్ఛ్రేష్ఠాం చ తాం గంగాం వీక్షమాణో బహూదకాం॥ 7-80-27 (47737) సదా పుష్పఫలైర్వృక్షైరుపేతాం స్ఫటికోపలాం। సింహవ్యాఘ్రసమాకీర్ణాం నానామృగసమాకులాం॥ 7-80-28 (47738) పుణ్యాశ్రమవతీం రంయాం మనోజ్ఞాండజసేవితాం। మందరస్య ప్రదేశాంశ్చ కిన్నరోద్గీతనాదితాన్॥ 7-80-29 (47739) హేమరూప్యమయైః శృంగైర్నానౌషధివిదీపితాన్। తథా మందారవృక్షైశ్చ పుష్పితైరుపశోభితాన్। 7-80-30 (47740) స్నిగ్ధాంజనచయాకారం సంప్రాప్తః కాలపర్వతం। బ్రహ్మతుంగం నదీశ్చాన్యాస్తథా జనపదానపి॥ 7-80-31 (47741) స తుంగం శతశృంగం చ శర్యాతివనమేవ చ। పుణ్యమశ్వశిరస్థానం స్థానమాథర్వణస్య చ॥ 7-80-32 (47742) వృషదంశం చ శైలేంద్రం మహామందరమేవ చ। అప్సరోభిః సమాకీర్ణం కిన్నరైశ్చోపశోభితం॥ 7-80-33 (47743) తస్మిఞ్శైలే వ్రజన్పార్థః సకృష్ణః సమవైక్షత। శుభైః ప్రస్రవణైర్జుష్టాం హేమధాతువిభూషితాం॥ 7-80-34 (47744) చంద్రరశ్మిప్రకాశాంగీం పృథివీం పురమాలినీం। సముద్రాంశ్చాద్భుతాకారానపశ్యద్బహులాకరాన్॥ 7-80-35 (47745) వియద్ద్యాం పృథివీం చైవ తథా విష్ణుపదం వ్రజన్। విస్మితః సహ కృష్ణేన క్షిప్తో బాణ ఇవాభ్యగాత్॥ 7-80-36 (47746) గ్రహనక్షత్రసోమానాం సూర్యాగ్న్యోశ్చ సమత్విషం। అపశ్యత తదా పార్థో జ్వలంతమివ పర్వతం॥ 7-80-37 (47747) సమాసాద్య తు తం శైలం శైలాగ్రే సమవస్థితం। తపోనిత్యం మహాత్మానమపశ్యద్వౄషభధ్వజం। 7-80-38 (47748) సహస్రమివ సూర్యాణాం దీప్యమానం స్వతేజసా। శూలినం జటిలం గౌరం వల్కలాజినవాససం॥ 7-80-39 (47749) నయనానాం సహస్రైశ్చ విచిత్రాంగం మహౌజసం। పార్వత్యా సహితం దేవం భూతసంఘైశ్చ భాస్వరైః॥ 7-80-40 (47750) గీతవాదిత్రసన్నాదైర్హాస్యలాస్యసమన్వితం। వగ్లితాస్ఫోటితోత్క్రుష్టైః పుణ్యైర్గంధైశ్చ సేవితం॥ 7-80-41 (47751) స్తూయమానం స్తవైర్దివ్యైర్ఋషిభిర్బ్రహ్మవాదిభిః। గోప్తారం సర్వభూతానామీశానం వరదం శివం॥ 7-80-42 (47752) వాసుదేవస్తు తం దృష్ట్వా జగామ శిరసా క్షితిం। పార్థేన సహ ధర్మాత్మా గృణన్బ్రహ్మ సనాతనం॥ 7-80-43 (47753) లోకాదిం విశ్వకర్మాణమజమీశానమవ్యయం। మనసః పరమం యోనిం ఖం వాయుం జ్యోతిషాం నిధిం॥ 7-80-44 (47754) స్రష్టారం వారిధారాణాం భువశ్చ ప్రకృతిం పరాం। దేవదానవయక్షాణాం మానవానాం చ శాసకం॥ 7-80-45 (47755) యోగానాం చ పరం ధామ దృష్టం బ్రహ్మవిదాం నిధిం। చారచరస్య స్రష్టారం ప్రతిహర్తారమేవ చ॥ 7-80-46 (47756) కాలకోపం మహాత్మానం శక్రసూర్యగుణోదయం। వవందతుస్తదా కృష్ణౌ వాఙ్మనోబుద్ధికర్మభిః॥ 7-80-47 (47757) యం ప్రపద్యంతి విద్వాంసః సూక్ష్మాధ్యాత్మపదైషిణః। తమజం కారమాత్మానం జగ్మతుః శరణం భవం॥ 7-80-48 (47758) అర్జునశ్చాపి తం దేవం భూయో భూయోఽప్యవందత। జ్ఞాత్వా తం సర్వభూతాదిం భూతభవ్యభవోద్భవం॥ 7-80-49 (47759) `శరణ్యం శరణం దేవమీశానం పరమేశ్వరం। జగామ జగతాం నాథమర్జునః సజనార్దనః'॥ 7-80-50 (47760) తతస్తావాగతౌ దృష్ట్వా నరనారాయణావుభౌ। సుప్రసన్నమనాః శర్వః ప్రోవాచ ప్రహసన్నివ॥ 7-80-51 (47761) స్వాగతం వాం నరశ్చేష్ఠావుత్తిష్ఠేతాం గతక్లమౌ। కించ వామీప్సితం వీరౌ మనసః క్షిప్రముచ్యతాం॥ 7-80-52 (47762) యేన కార్యేణ సంప్రాప్తౌ యువాం తత్సాధయామి కిం। వ్రియతామాత్మనః శ్రేయస్తత్సర్వం ప్రదదాని వాం॥ 7-80-53 (47763) సంజయ ఉవాచ। 7-80-54x (4473) తతస్తద్వచనం శ్రుత్వా ప్రత్యుత్థాయ కృతాంజలీ। వాసుదేవార్జునౌ శర్వం తుష్టువాతే మహామతీ। భక్త్యాస్తవేన దివ్యేన మహాత్మానావనిందితౌ॥ 7-80-54 (47764) కృష్ణార్జునావూచతుః। 7-80-55x (4474) నమో భవాయ శర్వాయ రుద్రాయ వరదాయ చ। పశూనాం పతయే నిత్యముగ్రాయ చ కపర్దినే॥ 7-80-55 (47765) మహాదేవాయ భీమాయ త్ర్యంబకాయ చ శాంతయే। ఈశానాయ మఖఘ్నాయ నమోఽస్త్వంధకఘాతినే॥ 7-80-56 (47766) కుమారగురవే తుభ్యం నీలగ్రీవాయ వేధసే। పినాకినే హవిష్యాయ సత్యాయ విభవే సదా॥ 7-80-57 (47767) విలోహితాయ ధ్రూంరాయ వ్యాధాయానపరాజితే। నిత్యం నీలశిఖండాయ శూలినే దివ్యచక్షుషే॥ 7-80-58 (47768) హోత్రే పోత్రే త్రినేత్రాయ వ్యాధాయ వసురేతసే। అచింత్యాయాంబికాభర్త్రే సర్వదేవస్తుతాయ చ॥ 7-80-59 (47769) వృషధ్వజాయ ముండాయ జటినే బ్రహ్మచారిణే। తప్యమానాయ సలిలే బ్రహ్మణ్యాయాజితాయ చ॥ 7-80-60 (47770) విశ్వాత్మనే విశ్వసృజే విశ్వమావృత్య తిష్ఠతే। నమోనమస్తే సేవ్యాయ భూతానాం ప్రభవే సదా॥ 7-80-61 (47771) బ్రహ్మవక్త్రాయ సర్వాయ శంకరాయ శివాయ చ। నమోస్తు వాచస్పతయే ప్రజానాం పతయే నమః॥ 7-80-62 (47772) `అభిగంయాయ కాంయాయ స్తుత్యాయార్యాయ సర్వదా। నమోఽస్తు దేవదేవాయ మహాభూతధరాయ చ। నమో విశ్వస్య పతయే పత్తీనాం పతయే నమః'॥ 7-80-63 (47773) నమో విశ్వస్య పతయే మహతాం పతయే నమః। నమః సహస్రశిరసే సహస్రభుజమృత్యవే॥ సహస్రనేత్రపాదాయ నమోఽసంఖ్యేయకర్మణే। 7-80-64 (47774) నమో హిరణ్యవర్ణాయ హిరణ్యకవచాయ చ। భక్తానుకంపినే నిత్యం సిధ్యతాం నో వరః ప్రభో॥ 7-80-65 (47775) సంజయ ఉవాచ। 7-80-66x (4475) ఏవం స్తుత్వా మహాదేవం వాసుదేవః సహార్జునః। ప్రసాదయామాస భవం తదా హ్యస్త్రోపలబ్ధయే॥ ॥ 7-80-66 (47776) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి అశీతితమోఽధ్యాయః॥ 80 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-80-7 న శోచ్యం శోకో నాచరణీయః॥ 5-80-8 కార్యే కృత్యం కార్యం కరణీయం భవేదిత్యన్వయః॥ 5-80-23 ప్రణిహితః సమాతిxxxx॥ 5-80-32 అథర్వణస్య మునేః॥ 5-80-36 తథా చ వ్రజన్విష్ణుపదమాకాశమభ్యగాదిత్యన్వయః॥ 5-80-41 లాస్యం నృత్తం। వల్గితమితస్తతః ప్రచారః। ఆస్ఫోటితం భుజాడంబరః। ఉక్త్రుష్టముచ్చైః స్వనితం॥ 5-80-44 విశ్వం జగత్కర్మ ప్రాప్యం యస్య। ఈశానమప్రతిహతేచ్ఛం। అవ్యయమవికారం। మనసః పరమం ప్రవృత్తినివృత్తికారణం। యోనిముత్పత్తిస్థానం చ। జ్యోతిషాం తేజసాం నిధిమధిష్ఠానం॥ 5-80-46 యోగానాం యోగదర్శినాం పరం ధామ పరమాశ్రయం। దృష్టం సాక్షాద్భూతం బ్రహ్మతత్త్వం తద్విదాం నిర్ధి రహస్యం॥ 5-80-47 కాలఇవ కోపో యస్య। శక్రస్య గుణా ఐశ్వర్యాదయః సూర్యస్య గుణాః ప్రతాపాదయః తేషాముదయో యస్మాత్। కాలకేశం ఇతి క. పాఠః॥ 5-80-48 కారణాత్మానం కారణైకస్వభావం॥ 5-80-55 భావః సర్వప్రభుత్వాత్। శర్వః సంహరణాత్॥ 5-80-56 శాంతిః శమప్రధానత్వాత్॥ 5-80-57 హవిష్యః హవిష్యయోగ్యత్వాత్। విభుర్వ్యాపకత్వాత్॥ 5-80-58 వ్యాధాయ మృగహననాత్। ద్విరుక్తిర్ద్విస్తథాకరణాత్। అనాత్ప్రాణినః పరాజయతీతి అనపరాజిత్సర్వభూతోత్తమత్వాత్। నీలశిఖండో నీలకేశత్వాత్॥ 5-80-59 హోతా దీక్షితః భావేన హవనశీలత్వాత్। వసురేతా అగ్నౌ రేతః క్షేపణాత్॥ 5-80-60 ముండో దీక్షితత్వాత్। బ్రహ్మచారీ రేతోవిధారణాత్॥ 5-80-61 భూతానాం ప్రాణినాం ప్రమథాదీనాం॥ 5-80-62 బ్రహ్మవక్రో వేదపూర్ణముఖత్వాత్। శివో మోక్షహేతుత్వాత్। వాచస్పతిర్వాఙ్యయప్రవర్తనాత్॥ 5-80-80 అశీతితమోఽధ్యాయః॥

7-81-0 (47777) సంజయ ఉవాచ। 7-81-0x (4476) తతః పార్థః ప్రసన్నాత్మా ప్రాంజలిర్వృషభధ్వజం। దదర్శోత్ఫుల్లనయనః సమస్తం తేజసాం నిధిం॥ 7-81-1 (47778) తం చోపహారం సుకృతం నైశం నైత్యకమాత్మనా। దదర్శ త్ర్యంబకాభ్యాశే వాసుదేవనివేదితం॥ 7-81-2 (47779) తతోఽభిపూజ్య మనసా కృష్ణం శర్వం చ పాండవః। ఇచ్ఛాంయహం దివ్యమస్త్రమిత్యభాషత శంకరం॥ 7-81-3 (47780) తతః పార్థస్య విజ్ఞాయ వరార్థే వచనం తదా। వాసుదేవార్జునౌ దేవః స్మయమానోఽభ్యభాషత॥ 7-81-4 (47781) స్వాగతం వాం నరశ్రేష్ఠౌ విజ్ఞాతం మనసేప్సితం। యేన కామేన సంప్రాప్తౌ భవద్ధ్యాం తం దదాంయహం॥ 7-81-5 (47782) సరోఽమృతమయం దివ్యమభ్యాశే శత్రుసూదనౌ। తత్ర మే తద్ధనుర్దివ్యం శరశ్చ నిహితః పురా॥ 7-81-6 (47783) యేన దేవారయః సర్వే మయా యుధి నిపాతితాః। తత ఆనీయతాం కృష్ణౌ సశరం ధనురుత్తమం॥ 7-81-7 (47784) తథేత్యుక్త్వా తు తౌ వీరౌ సర్వపారిషదైః సహ। ప్రస్థితౌ తత్సరో దివ్యం దివ్యైశ్వర్యశతైర్యుతం॥ 7-81-8 (47785) నిర్దిష్టం యద్వృషాంకేణ పుణ్యం సర్వార్థసాధకం। తౌ జగ్మతురసంభ్రాంతౌ నరనారాయణావృషీ॥ 7-81-9 (47786) తతస్తౌ తత్సరో గత్వా సూర్యమండలసన్నిభం। నాగమంతర్జలే ఘోరం దదృశాతేఽర్జునాచ్యుతౌ॥ 7-81-10 (47787) ద్వితీయం చాపరం నాగం సహస్రశిరసం వరం। వమంతం విపులా జ్వాలా దదృశాతేఽగ్నివర్చసం॥ 7-81-11 (47788) తతః కృష్ణశ్చ పార్థశ్చ సంస్పృశ్యాంభః కృతాంజలీ। తౌ నాగావుపతస్థాతే నమస్యంతౌ వృషధ్వజం॥ 7-81-12 (47789) గృణంతౌ వేదవిద్వాంసౌ తద్బ్రహ్మ శతరుద్రియం। అప్రమేయప్రమాణం తౌ గత్వా సర్వాత్మనా భవం॥ 7-81-13 (47790) తతస్తౌ రుద్రమాహాత్ంయాద్ధిత్వా రూపం మహోరగౌ। ధనుర్బాణశ్చ శత్రుఘ్నం తద్ద్వంద్వం సమపద్యత॥ 7-81-14 (47791) తౌ తజ్జగృహతుః ప్రీతౌ ధనుర్బాణం చ సుప్రభం। ఆజహూతుర్మహాత్మానౌ దదతుశ్చ మహాత్మనే॥ 7-81-15 (47792) తతః పాశ్వాద్వౄషాంకస్య బ్రహ్మచారీ న్యవర్తత। పింగాక్షస్తపసః క్షేత్రం బలవాన్నీలలోహితః। 7-81-16 (47793) స తద్గృహ్య ధనుఃశ్రేష్ఠం తస్థౌ స్థానం సమాహితః। విచకర్షాథ విధివత్సశరం ధనురుత్తమం॥ 7-81-17 (47794) తస్య మౌర్వీ చ ముష్టిం చ స్థానం చాలక్ష్య పాండవః। శ్రుత్వా మంత్రం భవప్రోక్తం జగ్రాహాచింత్యవిక్రమః॥ 7-81-18 (47795) స సరస్యేవ తం బాణం ముమోచాతిబలః ప్రభుః। చిక్షేప చ పునర్వీరస్తస్మిన్సరసి తద్ధనుః॥ 7-81-19 (47796) తతః ప్రీతం భవం జ్ఞాత్వా స్మృతిమానర్జునస్తదా। వరమారణ్యకే దత్తం దర్శనం శంకరస్య చ। మనసా చింతయామాస తన్మే సంపద్యతాం భవ॥ 7-81-20 (47797) తస్య తన్మతమాజ్ఞాయ ప్రీతః ప్రాదాద్వరం భవః। తచ్చ పాశుపతం ఘోరం ప్రతిజ్ఞాయాశ్చ పారణం॥ 7-81-21 (47798) తతః పాశుపతం దివ్యమవాప్య పునరీశ్వరాత్। సంహృష్టరోమా దుర్ధర్షః కృతం కార్యమమన్యత॥ 7-81-22 (47799) `తతోఽర్జునహృషీకైశౌ పునః పునరరిందమౌ'। వవందతుశ్చ సంహృష్టౌ శిరోభ్యాం తం మహేశ్వరం॥ 7-81-23 (47800) అనుజ్ఞాతౌ క్షణే తస్మిన్భవేనార్జునకేశవౌ। ప్రాప్తౌ స్వశిబిరం వీరౌ ముదా పరమయా యుతౌ॥ 7-81-24 (47801) తథా భవేనానుమతౌ మహాసురనిఘాతినా। ఇద్రావీష్ణూ యథా ప్రీతౌ జంభస్య వధకాంక్షిణౌ॥ ॥ 7-81-25 (47802) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి ఏకాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 81 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-81-2 ఆత్మనా సుకృతం సూపకల్పితం॥ 5-81-14 ద్వంద్వం యుగలం॥ 5-81-16 నీలలోహితః భగవతోఽపరా తనుః॥ 5-81-17 స్థానం స్థాపనకం 5-81-18 జగ్రాహ మనసి కృతవాన్॥ 5-81-81 ఏకాశీతితమోఽధ్యాయః॥

7-82-0 (47803) సంజయ ఉవాచ। 7-82-0x (4477) తయోః సంవదతోరేవ కృష్ణదారుకయోస్తథా। సాఽత్యగాద్రజనీ రాజన్నథ రాజా స్మ బోధ్యతే॥ 7-82-1 (47804) పఠంతి పాణిధ్వనికా మాగధాః స్తవగాయకాః। వైతాలికాశ్చ సూతాశ్చ తుష్టువుః పురుషర్షభం॥ 7-82-2 (47805) నర్తకాశ్చాప్యనృత్యంత జగుర్గీతాని గాయకాః। కురువంశస్తవార్థాని మధురం రక్తకంఠినః॥ 7-82-3 (47806) మృదంగా ఝర్ఝరా భేర్యః పణవానకగోముఖాః। ఆడంబరాశ్చ శంఖాశ్చ దుందుభ్యశ్చ మహాస్వనాః॥ 7-82-4 (47807) ఏవమేతాని సర్వాణి తథాన్యాన్యపి భారత। వాదయంతి స్మ సంహృష్టాః కుశలాః సాధుశిక్షితాః॥ 7-82-5 (47808) స మేఘసమనిర్ఘోషో మహాఞ్శబ్దోఽస్పృశద్దివం। పార్థివప్రవరం సుప్తం యుధిష్ఠిరమబోధయత్॥ 7-82-6 (47809) ప్రతిబుద్ధః సుఖం సుప్తో మహార్హే శయనోత్తమే। ఉత్థాయావశ్యకార్యార్థం యయౌ స్నానగృహం నృపః॥ 7-82-7 (47810) తతః శుక్లాంబరాః స్నాతాస్తరుణాః శతమష్ట చ। స్నాపకాః కాంచనైః కుంభైః పూర్ణైః సముపతస్థిరే॥ 7-82-8 (47811) భద్రాసనే సూపవిష్టః పరిధాయాంబరం లఘు। సస్నౌ చందనసంయుక్తైః పానీయైరభిమంత్రితైః॥ 7-82-9 (47812) ఉత్సాదితః కషాయేణ బలవద్భిః సుశిక్షితైః। ఆప్లుతః సాధివాసేన జలేన ససుగంధినా॥ 7-82-10 (47813) రాజహంసనిభం ప్రాప్య ఉష్ణీషం శిథిలార్పితం। జలక్షయనిమిత్తం వై వేష్టయామాస మూర్ధని॥ 7-82-11 (47814) హరిణా చందనేనాంగముపలిప్య మహాభుజః। స్రగ్వీ చాక్లిష్టవసనః ప్రాఙ్ముఖః ప్రాంజలిః స్థితః॥ 7-82-12 (47815) `కృత్వేంద్రియాణామైకాగ్ర్యం మనసశ్చ మహామనాః'। జజాప జప్యం కౌంతేయః సతాం మార్గమనుష్ఠితః। తత్రాగ్నిశరణం దీప్తం ప్రవివేశ వినీతవత్॥ 7-82-13 (47816) సమిద్భిః స పవిత్రాభిరగ్నిమాహుతిభిస్తథా। మంత్రపూతాభిరర్చిత్వా నిశ్చక్రామ గృహాత్తతః॥ 7-82-14 (47817) ద్వితీయాం పురుషవ్యాఘ్రః కక్ష్యాం నిర్గంయ పార్థివః। తతో వేదవిదో వృద్ధానపశ్యద్బ్రాహ్మణర్షభాన్॥ 7-82-15 (47818) దాంతాన్వేదవ్రతస్నాతాన్స్నాతానవభృథేషు చ। సహస్రానుచరాన్సౌరాన్సహస్రం చాష్ట చాపరాన్॥ 7-82-16 (47819) అక్షతైః సుమనోభిశ్చ వాచయిత్వా మహాభుజః। తాంద్విజాన్మధుసర్పిర్భ్యాం ఫలైః శ్రేష్ఠైః సుమంగలైః॥ 7-82-17 (47820) ప్రాదాత్కాంచనమేకైకం నిష్కం విప్రాయ పాండవః। అలంకృతం చాశ్వశతం వాసాంసీష్టాశ్చ దక్షిణాః॥ 7-82-18 (47821) తథా గాః కపిలా దోగ్ధ్రీః సవత్సాః పాండునందనః। హేమశృంగా రౌప్యఖురా దత్త్వా తేభ్యః ప్రదక్షిణం॥ 7-82-19 (47822) స్వస్తికాన్వర్ధమానాంశ్చ నంద్యావర్తాంశ్చ కాంచనాన్। మాల్యం చ జలకుంభాంశ్చ జ్వలితం చ హుతాశనం॥ 7-82-20 (47823) పూర్ణాన్యక్షతపాత్రాణి రుచకం రోచనాస్తథా। స్వలంకృతాః శుభాః కన్యా దధిసర్పిర్మధూదకం॥ 7-82-21 (47824) మంగల్యాన్పక్షిణశ్చైవ యచ్చాన్యదపి పూజితం। దృష్ట్వా స్పృష్ట్వా చ కౌంతేయో బాహ్యాం కక్ష్యాం తతోఽగమత్॥ 7-82-22 (47825) తతస్తస్యాం నహాబాహోస్తిష్ఠతః పరిచారకాః। సౌవర్ణం సర్వతోభద్రం ముక్తావైదూర్యమండితం॥ 7-82-23 (47826) పరార్ధ్యాస్తరణాస్తీర్ణం సోత్తరచ్ఛదమృద్ధిమత్। విశ్వకర్మకృతం దివ్యముపజహ్రుర్వరాసనం॥ 7-82-24 (47827) తత్ర తస్యోపవిష్టస్య భూషణాని మహాత్మనః। ఉపాజహ్రుర్మహార్హాణి ప్రేప్యాః శుభ్రాణి సర్వశః॥ 7-82-25 (47828) యుక్తాభరణవేషస్య కౌంతేయస్య మహాత్మనః। రూపమాసీన్మహారాజ ద్విషతాం శోకవర్ధనం॥ 7-82-26 (47829) చామరైశ్చంద్రరశ్ంయాభైర్హేమదండైః సుశోభనైః। దోధూయమానైః శుశుభే విద్యుద్భిరివ తోయదః॥ 7-82-27 (47830) సంస్తూయమానః సూత్రైశ్చ వంద్యమానశ్చ వందిభిః। ఉపగీయమానో గంధర్వైరాస్తే స్మ కురునందనః॥ 7-82-28 (47831) తతో ముహూర్తమాసీచ్చ వందినాం నినదో మహాన్। రథానాం నేమిఘోషశ్చ ఖురఘోషశ్చ వాజినాం॥ 7-82-29 (47832) హాదేన గజఘంటానాం శంఖానాం నినదేన చ। నరాణాం పదశబ్దైశ్చ కంపతీవ స్మ మేదినీ॥ 7-82-30 (47833) తతః శుద్ధాంతమాసాద్య జానుభ్యాం భూతలే స్థితః। శిరసా వందనీయం తమభివాద్య జనేశ్వరం॥ 7-82-31 (47834) కుండలీ బద్ధనిస్త్రింశః సన్నద్ధకవచో యువా। అభిప్రణంయ శిరసా ద్వాస్థో ధర్మాత్మజాయ వై॥ 7-82-32 (47835) న్యవేదయద్ధృషీకేశముపయాంతం మహాత్మనే। సోఽబ్రవీత్పురుషవ్యాఘ్రః స్వాగతేనైవ మాధవః॥ 7-82-33 (47836) `ప్రవేశ్యతాం సమీపం మే కిమర్థం ప్రవిలంబసే'। ఆసనం చ మధుఘ్నాయ దీయతాం పరమార్చితం। తతః ప్రవేశ్య వార్ష్ణేయముపవేశ్య వరాసనే॥ 7-82-34 (47837) సత్కృత్య సత్కృతస్తేన పర్యపృచ్ఛద్యుధిష్ఠిరః॥ ॥ 7-82-35 (47838) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి ద్వ్యశీతితమోఽధ్యాయః॥ 82 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-82-2 పాణిధ్వనికా హస్తేన తాలస్వనం కుర్వతే॥ 5-82-3 రక్తకంఠినో రంజకస్వరాః॥ 5-82-4 ఝర్ఝరా ఝిల్లికాః। భేర్యో బృహఢ్ఢక్కాః। పణవా మురజాః। ఆనకాః పటహాః। గోముఖాః త్రాగడాః। ఆడంబరాశ్చ క్షుద్రపటహాః। దుందుభ్యో ఢక్కాః॥ 5-82-9 భద్రాసనే చతుఃసమాసనే॥ 5-82-10 కషాయేణ సర్వౌషధ్యాదికల్కేన॥ 5-82-12 అక్లిష్టమనుపహతం వసనం యస్య॥ 5-82-13 దీప్తం జ్వలదగ్నిం॥ 5-82-16 సౌరాన్సూర్యోపాసకాన్॥ 5-82-19 ప్రదక్షిణం కృత్వేతి శేషః॥ 5-82-20 స్వస్తికానాలింగనాని। వర్ధమానాన్ శరావాన్। నంద్యావర్తాన్సంపుటితాద్యర్ఘపాత్రాణి॥ 5-82-21 రుచకం మాతులుంగకం॥ 5-82-24 విశ్వకర్మకృతం విశ్వకర్మప్రణీతేన విధినా నిర్మితం॥ 5-82-28 వంద్యమానః స్తూయమానః। స్తుత్యర్థస్య వదే రూపం॥ 5-82-31 శుద్ధాంతం కక్ష్యాభ్యంతరం॥ 5-82-82 ద్వ్యశీతితతమోఽధ్యాయః॥

7-83-0 (47839) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-83-0x (4478) సుఖేన రజనీ వ్యుష్టా కచ్చిత్తే మధుసూదన। కచ్చిజ్జ్ఞానాని సర్వాణి ప్రసన్నాని తవాచ్యుత॥ 7-83-1 (47840) సంజాయ ఉవాచ। 7-83-2x (4479) వాసుదేవోఽపి తద్యుక్తం ప్రత్యువాచ యుధిష్ఠిరం। దర్శనాదేవ తే సౌంయ న కించిదశుభం మమ॥ 7-83-2 (47841) సంజయ ఉవాచ। 7-83-3x (4480) తతశ్చ ప్రకృతీః క్షత్తా న్యవేదయదుపస్థితాః। అనుజ్ఞాతశ్చ రాజ్ఞా స ప్రావేశయత తం జనం॥ 7-83-3 (47842) విరాటం భీమసేనం చ ధృష్టద్యుంనం చ సాత్యకిం। చేదిపం ధృష్టకేతుం చ ద్రుపదం చ మహారథం॥ 7-83-4 (47843) శిఖణ్·డినం యమౌ చైవ చేకితానం సకేకయం। యుయుప్సుం చైవ కౌరవ్యం పాంచాల్యం చోత్తమౌజసం॥ 7-83-5 (47844) యుధామన్యు సుబాహుం చ ద్రౌపదేయాంశ్చ సర్వశః। ఏతాంశ్చ సుహృదశ్చాన్యాందర్శయామాస పాండవం॥ 7-83-6 (47845) అనుజ్ఞాతాశ్చ పార్థేన స్వాసీనా ఆసనేషు తే। సర్వేష్వథ పరార్ధ్యేషు యథార్హం వంద్య పాండవం॥ 7-83-7 (47846) ఏకస్మిన్నాసనే వీరావుపవిష్టౌ మహాబలౌ। కృష్ణశ్చ యుయుధానశ్చ వేద్యామివ హుతాశనౌ॥ 7-83-8 (47847) తతో యుధిష్ఠిరస్తేషాం శృణ్వతాం మధుసూదనం। అబ్రవీత్పుండరీకాక్షమాభాష్య మధురం వచః॥ 7-83-9 (47848) ఏకం త్వాం వయమాశ్రిత్య సహస్రాక్షమివామరాః। ప్రార్థయామో జయం యుద్ధే శాశ్వతాని సుఖాని చ॥ 7-83-10 (47849) త్వం హి రాజ్యవినాశం చ ద్విషద్భిశ్చ నిరాక్రియాం। క్లేశాంశ్చ వివిధాన్కృష్ణ సర్వాంస్తానపి వేత్థ నః॥ 7-83-11 (47850) త్వయి సర్వేశ సర్వేషామస్మాకం భక్తవత్సల। సుఖమాయత్తమత్యర్థం యాత్రా చ మధుసూదన॥ 7-83-12 (47851) స తథా కురు వార్ష్ణేయ యథా త్వయి మనో మమ। అర్జునస్య యథా సత్యా ప్రతిజ్ఞా స్యాచ్చికీర్షితా॥ 7-83-13 (47852) స భవాంస్తారయత్వస్మాద్దుఃఖామర్షమహార్ణవాత్। పరాం తితీర్షతామద్య ప్లువో నో భవ మాధవ॥ 7-83-14 (47853) నహి తత్కురుతే యోధః కార్తవీర్యసమోఽపి యః। యుధి యత్కురుషే కృష్ణ సారథ్యం త్వం సమాస్థితః॥ 7-83-15 (47854) యథైవ సర్వాస్వాపత్సు పాసి వృష్ణీంజనార్దన। తథైవాస్మాన్మహాబాహో వృజినాత్త్రాతుమర్హసి॥ 7-83-16 (47855) త్వమగాధేఽప్లవే మగ్నాన్పాండవాన్కురుసాగరే। సముద్ధర ప్లువో భూత్వా శంఖచక్రగదాధర॥ 7-83-17 (47856) నమస్తే దేవదేవేశ సనాతన విశాతన। విష్ణో జిష్ణో హరే కృష్ణ వైకుంఠ పురుషోత్తమ॥ 7-83-18 (47857) నారదస్త్వాం సమాచఖ్యౌ పురాణమృషిసత్తమం। వరదం శార్ంగిణం శ్రేష్ఠం తత్సత్యం కురు మాధవ॥ 7-83-19 (47858) ఇత్యుక్తః పుండరీకాక్షో ధర్మరాజేన సంసది। తోయమేఘస్వనో వాగ్మీ ప్రత్యువాచ యుధిష్ఠిరం॥ 7-83-20 (47859) వాసుదేవ ఉవాచ। 7-83-21x (4481) సామరేష్వపి లోకేషు సర్వేషు న తథావిధః। శరాసనధరః కశ్చిద్యథా పార్థో ధనంజయః॥ 7-83-21 (47860) వీర్యవానస్త్రసంపన్నః పరాక్రాంతో మహాబలః। యుద్ధశౌండః సదామర్షీ తేజసా పరమో నృణాం॥ 7-83-22 (47861) స యువా వృషభస్కంధో దీర్ఘబాహుర్మహాబలః। సింహర్షభగతిః శ్రీమాంద్విషతస్తే హనిష్యతి॥ 7-83-23 (47862) అహం చ తత్కరిష్యామి తథా కుంతీసుతోఽర్జునః। ధార్తరాష్ట్రస్య సైన్యాని ధక్ష్యత్యగ్నిరివేంధనం॥ 7-83-24 (47863) అద్య తం పాపకర్మాణం క్షుద్రం సౌభద్రఘాతినం। అపునర్దర్శనం మార్గమిషుభిః క్షేప్స్యతేఽర్జునః॥ 7-83-25 (47864) తస్యాద్య గృధ్రాః శ్యేనాశ్చ చండగోమాయవస్తథా। భక్షయిష్యంతి మాంసాని యే చాన్యే పురుషాదకాః॥ 7-83-26 (47865) యద్యస్య దేవా గోప్తారః సేంద్రాః సర్వే తథాఽప్యసౌ। రాజధానీం యమస్యాద్య హతః ప్రాప్స్యతి దుర్మతిః॥ 7-83-27 (47866) నిహత్య సైంధవం జిష్ణురద్య త్వాముపయాస్యతి। విశోకో విజ్వరో రాజన్భవ శాంతి పురస్కృతః॥ ॥ 7-83-28 (47867) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి త్ర్యశీతితమోఽధ్యాయః॥ 83 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-83-11 నిరాక్రియామపసారణం॥ 5-83-12 యాత్రా స్థితిః॥ 5-83-16 వృజినాత్ వ్యసనాత్॥ 5-83-18 సనాతన అనాదినిధన। విశా తన సంహర్తః। కృష్ణ సంసారకర్షక। పురుషోత్తమ పరమాత్మన్ ॥ 5-83-22 యుద్ధశౌండః యుద్ధప్రవీణః॥ 5-83-83 త్ర్యశీతితమోఽధ్యాయః॥

7-84-0 (47868) సంజయ ఉవాచ। 7-84-0x (4482) తథా తు వదతాం తేషాం ప్రాదురాసీద్ధనంజయః। దిదృక్షుర్భరతశ్రేష్ఠం రాజానం ససుహృద్గణం॥ 7-84-1 (47869) తం ప్రవిష్టం శుభాం కక్ష్యామభివంద్యాగ్రతః స్యితం। తముత్థాయార్జునం ప్రేంణా సస్వజే పాండవర్షభః॥ 7-84-2 (47870) మూర్ధ్ని చైనముపాఘ్రాయ పరిష్వజ్య చ బాహునా। ఆశిషః పరమాః ప్రోచ్య స్మయమానోఽభ్యభాషత॥ 7-84-3 (47871) వ్యక్తమర్జున సంగ్రామే ధ్రువస్తే విజయో మహాన్। తాదృగ్రూపా చ తే చ్ఛాయా ప్రసన్నశ్చ జనార్దనః॥ 7-84-4 (47872) సంజయ ఉవాచ। 7-84-5x (4483) తమబ్రవీత్తతో జిష్ణుర్మహదాశ్చర్యముత్తమం। దృష్టవానస్మి భద్రం తే కేశవస్య ప్రసాదజం॥ 7-84-5 (47873) తతస్తత్కథయామాస యథాదృష్టం ధనంజయః। ఆశ్వాసనార్థం సుహృదాం త్ర్యంబకేణ సమాగమం॥ 7-84-6 (47874) తతః శిరోభిరవనిం స్పృష్ట్వా సర్వే చ విస్మితాః। నమస్కృత్య వృషాంకాయ సాధుసాధ్విత్యథాబ్రువన్॥ 7-84-7 (47875) అనుజ్ఞాతాస్తతః సర్వే సుహృదో ధర్మసూనునా। త్వరమాణాః సుసన్నద్ధా హృష్టా యుద్ధాయ నిర్యయుః॥ 7-84-8 (47876) అభివాద్య తు రాజానం యుయుధానాచ్యుతార్జునాః। హృష్టా వినిర్యయుస్తే వై యుధిష్ఠిరనివేశనాత్॥ 7-84-9 (47877) రథేనైకేన దుర్ధర్షౌ యుయుధానజనార్దనౌ। జగ్మతుః సహితౌ వీరావర్జునస్య నివేశనం॥ 7-84-10 (47878) తత్ర గత్వా హృషీకేశః కల్పయామాస శాస్త్రవిత్। రథం రథవరస్యాజౌ వానరర్షభలక్షణం॥ 7-84-11 (47879) స మేఘసమనిర్ఘోషస్తప్తకాంచనసప్రభః। బభౌ రథవరః క్లృప్తః శిశుర్దివసకృద్యథా॥ 7-84-12 (47880) తతః పురుషశార్దూలః సజ్జం సర్వం న్యవేదయత్। రథం పురుషసింహస్య సధ్వజం సుపతాకినం॥ 7-84-13 (47881) స తు లోకవరః పుంసాం కిరీటీ హేమవర్మభృత్। చాపబాణధరో వాహం ప్రదక్షిణమవర్తత॥ 7-84-14 (47882) తపోవిద్యావయోవృద్ధైః క్రియావద్భిర్జితేంద్రియైః। స్తూయమానో జయాశీర్భిరారురోహ మహారథం॥ 7-84-15 (47883) జైత్రైః సాంగ్రామికైర్మంత్రైః పూర్వమేవ రథోత్తమం। అభిమంత్రితమర్చిష్మానుదయం భాస్కరో యథా॥ 7-84-16 (47884) స రథే రథినాం శ్రేష్ఠః కాంచనే కాంచనావృతః। విబభౌ విమలోఽర్చిష్మాన్మేరావివ దివాకరః। 7-84-17 (47885) అన్వారురుహతుః పార్థం యుయుధానజనార్దనౌ। శర్యాతేర్యజ్ఞమాయాంతం యథేంద్రం దేవమశ్వినౌ॥ 7-84-18 (47886) అథ జగ్రాహ గోవిందో రశ్మీన్రశ్మివిదాంవరః। మాతలిర్వాసవస్యేవ వృత్రం హంతుం ప్రయాస్యతః॥ 7-84-19 (47887) స తాభ్యాం సహితః పార్థో రథప్రవరమాస్థితః। సహితో బుధశుక్రాభ్యాం తమో నిఘ్నన్యథా శశీ॥ 7-84-20 (47888) సైంధవస్య వధప్రేప్సుః ప్రయాతః శత్రుపూగహా। సహాంబుపతిమిత్రాభ్యాం యథేంద్రస్తారకామయే॥ 7-84-21 (47889) తతో వాదిత్రనిర్ఘోషైర్మాంగల్యైశ్చ స్తవైః శుభైః। ప్రయాంతమర్జునం వీరం మాగధాశ్చైవ తుష్టువుః॥ 7-84-22 (47890) సజయాశీః సపుణ్యాహః సూతమాగధనిఃస్వనః। యుక్తో వాదిత్రఘోషేణ తేషాం రతికరోఽభవత్॥ 7-84-23 (47891) తమనుప్రవణో వాయుః పుణ్యగంధవహః శుభః। వవౌ సంహర్షయన్పార్థం ద్విషతశ్చాపి శోషయన్॥ 7-84-24 (47892) తతస్తస్మిన్క్షణే రాజన్వివిధాని శుభాని చ। ప్రాదురాసన్నిమిత్తాని విజయాయ బహూని చ॥ 7-84-25 (47893) పాండవానాం త్వదీయానాం విపరీతాని మారిష। దృష్ట్వాఽర్జునో నిమిత్తాని విజయాయ ప్రదక్షిణం। యుయుధానం మహేష్వాసమిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-84-26 (47894) యుయుధానాద్య యుద్ధే మే దృశ్యతే విజయో ధ్రువః। యథాహీమాని లింగాని దృశ్యంతే శినిపుంగవ॥ 7-84-27 (47895) సోఽహం తత్ర గమిష్యామి యత్ర సైంధవకో నృపః। యియాసుర్యమలోకాయ మమ వీర్యం ప్రతీక్షతే॥ 7-84-28 (47896) యథా పరమకం కృత్యం సైంధవస్య వధో మమ। తథైవ సుమహత్కృత్యం ధర్మరాజస్య రక్షణం॥ 7-84-29 (47897) స త్వమద్య మహాబాహో రాజానం పరిపాలయ। యథైవ హి మయా గుప్తస్త్వయా గుప్తో భవేత్తథా॥ 7-84-30 (47898) న పశ్యామి చ తం లోకే యస్త్వాం యుద్ధే పరాజయేత్। వాసుదేవసమం యుద్ధే స్వయమప్యమరేశ్వరః॥ 7-84-31 (47899) త్వయి చాహం పరాశ్వస్తః ప్రద్యుంనే వా మహారథే। శక్నుయాం సైంధవం హంతుమనపేక్షో నరర్షభ॥ 7-84-32 (47900) మయ్యపేక్షా న కర్తవ్యా గోప్తాఽయం మమ కేశవః। రాజ్ఞ ఏవ పరా గుప్తిః కార్యా సర్వాత్మనా త్వయా॥ 7-84-33 (47901) న హి యత్ర మహాబాహుర్వాసుదేవో వ్యవస్థితః। కించిద్వ్యాపద్యతే తత్ర యత్రాహమపి చ ధ్రువం॥ 7-84-34 (47902) ఏవముక్తస్తు పార్థేన సాత్యకిః పరవీరహా। తథేత్యుక్త్వాఽగమత్తత్ర యత్ర రాజా యుధిష్ఠిరః॥ ॥ 7-84-35 (47903) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి ప్రతిజ్ఞాపర్వణి చతురశీతితమోఽధ్యాయః॥ 84 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-84-12 శిశుర్దివసకృత్ బాలః సూర్యః॥ 5-84-18 యథా చ్యవనమశ్వినౌ ఇతి క.ట.డ.పాఠః॥ 5-84-26 ప్రదక్షిణం ఛందోనువర్తినం॥ 5-84-33 అపేక్షా అనురోధః॥ 5-84-84 చతురశీతితమోఽధ్యాయః॥

7-85-0 (47904) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-85-0x (4484) శ్వోభూతే కిమకార్షుస్తే దుఃఖశోకసమన్వితాః। అభిమన్యౌ హతే తత్ర కైర్వాఽయుధ్యంత పాండవాః॥ 7-85-1 (47905) జానంతస్తస్య కర్మాణి కురవః సవ్యసాచినః। కథం తత్కిల్బిషం కృత్వా నిర్భయా బ్రూహి మామకాః॥ 7-85-2 (47906) పుత్రశోకాభిసంతప్తం క్రుద్ధం మృత్యుమివాంతకం। ఆయాంతం పురుషవ్యాఘ్రం కథం దదృశురాహవే॥ 7-85-3 (47907) కపిరాజధ్వనం సంఖ్యే విధున్వానం మహద్ధనుః। దృష్ట్వా పుత్రపరిద్యూనం కిమకుర్వత మామకాః॥ 7-85-4 (47908) కింతు సంజయ సంగ్రమే వృత్తం దుర్యోధనం ప్రతి। పరిదేవో మహానద్య శ్రూయతే హి గృహేగృహే॥ 7-85-5 (47909) భూయాఞ్శబ్దానతీత్యాన్యాఞ్శబ్దః సైంధవవేశ్మని। పౌరాణికానాం తూర్యాణాం శంఖదుందుభిఘోషవాన్॥ 7-85-6 (47910) సూతమాగధబందీనాం నర్తకానాం చ నిఃస్వనః। సోఽద్య న శ్రూయతే శబ్దః సూత పుత్ర యథా పురా॥ 7-85-7 (47911) శబ్దో నానావిధోఽభీష్టమభవద్యత్ర మే శ్రుతః। దీనానామద్య తం శబ్దం న శృణోమి సమీరితం॥ 7-85-8 (47912) నివేశనే సత్యధృతేః సోమదత్తస్య సంజయ। ఆసీనోఽహం పురా తాత శబ్దమశ్రౌషముత్తమం॥ 7-85-9 (47913) తదద్య పుణ్యహీనోఽహమార్తస్వరనినాదితం। నివేశనం గతోత్సాహం వికృతం తాత లక్షయే॥ 7-85-10 (47914) వివింశతేర్దుర్ముఖస్య చిత్రసేనవికర్ణయోః। అన్యేషాం చ సుతానాం మే న తథా శ్రూయతే ధ్వనిః॥ 7-85-11 (47915) బ్రాహ్మణఆః క్షత్రియా వైశ్యా యం శిష్యాః పర్యుపాసతే। ద్రోణపుత్రం మహేష్వాసం పుత్రాణాం మే పరాయణం॥ 7-85-12 (47916) వితండాలాపసంలాపైర్ద్రుతవాదిత్రవాదితైః। గీతైశ్చ వివిధైరిష్టై రమతే యో దివానిశం॥ 7-85-13 (47917) ఉపాస్యమానో బహుభిః కురుపాండవసాత్వతైః। శ్లక్ష్ణస్తస్య గృహే శబ్దో నాద్య ద్రౌణేర్యథా పురా॥ 7-85-14 (47918) ద్రోణపుత్రం మహేష్వాసం గాయనా నర్తకాశ్చ యే। అత్యర్థముపతిష్ఠంతి తేషాం న శ్రూయతే ధ్వనిః॥ 7-85-15 (47919) విందానువిందయోః సాయం శిబిరే యో మహాధ్వనిః। శ్రూయతే సోఽద్య న తథా కేకయానాం చ వేశ్మసు॥ 7-85-16 (47920) నిత్యం ప్రముదితానాం చ తాలగీతస్వనో మహాన్। నృత్యతాం శ్రూయతే తాత గణానాం సోఽద్య న స్వనః॥ 7-85-17 (47921) సప్తతంతూన్వితన్వానా యాజకా యముపాసతే। సౌమదత్తిం శ్రుతనిధిం తేషాం న శ్రూయతే ధ్వనిః॥ 7-85-18 (47922) జ్యాఘోషో బ్రహ్మఘోషశ్చ తోమరాసిరథధ్వనిః। ద్రోణస్యాసీదవిరతో గృహే తం న శృణోంయహం॥ 7-85-19 (47923) నానాదేశసముత్థానాం గీతానాం యోఽభవత్స్వనః। వాదిత్రనాదితానాం చ సోఽద్య న శ్రూయతే మహాన్॥ 7-85-20 (47924) యదాప్రభృత్యుపప్లువ్యాచ్ఛాంతిమిచ్ఛంజనార్దనః। ఆగతః సర్వభూతానామనుకంపార్థమచ్యుతః॥ 7-85-21 (47925) తతోఽహమబ్రువం సూత మందం దుర్యోధనం తదా। వాసుదేవేన తీర్థేన పుత్ర సంశాంయ పాండవైః॥ 7-85-22 (47926) కాలప్రాప్తమహం మన్యే మా త్వం దుర్యోధనాతిగాః। `సంశాంయ భ్రాతృభిస్తైస్తు క్షత్రియానభిపాలయ'॥ 7-85-23 (47927) శమం చేద్యాచమానం త్వం ప్రత్యాఖ్యాస్యసి కేశవం। హితార్థమభిజల్పంతం న తవాస్తి రణే జయః॥ 7-85-24 (47928) ప్రత్యాచష్ట స దాశార్హమృషభం సర్వధన్వినాం। అనునేయాని జల్పంతమనయాన్నాన్వపద్యత॥ 7-85-25 (47929) `కర్ణదుఃశాసనమతః సౌబలస్య చ దుర్మతేః। ప్రత్యాఖ్యాతో మహాబాహుఃకులాంతకరణేన వై'॥ 7-85-26 (47930) తతో దుఃశాసనస్యైవ కర్ణస్య చ మతం ద్వయోః। అన్వవర్తత మాం హిత్వా కృష్టః కాలేన దుర్మతిః॥ 7-85-27 (47931) న హ్యహం యుద్ధమిచ్ఛామి విదురో ద్రోణ ఏవ వా। బాహ్లీకః సోమదత్తో వా భీష్మో ద్రౌణాయనిస్తథా॥ 7-85-28 (47932) శలో భూరిశ్రవాశ్చైవ పురుమిత్రో వివింశతిః। జయః కృపో వా ధర్మాత్మా యే చాన్యే మమ బాంధవాః॥ 7-85-29 (47933) ఏతేషాం మతమాస్థాయ యది వత్స్యతి పుత్రకః। ఏతేభ్యశ్చ మదూర్ధ్వం చ అభోక్ష్యద్వసుధామిమాం॥ 7-85-30 (47934) శ్లక్ష్ణా మధురసంభాషా జ్ఞాతిమధ్యే ప్రియంవదాః। కులీనాః సంమతాః ప్రాజ్ఞాః సుఖం జీవంతి మానవాః। 7-85-31 (47935) ధర్మాపేక్షీ నరో నిత్యం సర్వత్ర లభతే సుఖం। ప్రేత్యభావే చ కల్యాణం ప్రసాదం ప్రతిపద్యతే॥ 7-85-32 (47936) అర్హాస్తే పృథివీం భోక్తుం సమర్థాః సాధనేఽపి చ। తేషామపి సముద్రాంతా పితృపైతామహీ మహీ॥ 7-85-33 (47937) `న చ త్వాఽభిభవిష్యంతి హిత్వా ధర్మం పృథాత్మజాః। నియుజ్యమానాః స్థాస్యంతి పాండవా ధర్మవర్త్మని॥ 7-85-34 (47938) సంతి మే జ్ఞాతయస్తాత యేషాం శ్రోష్యంతి పాండవాః। శల్యస్య సోమదత్తస్య భీష్మస్య చ మహాత్మనః॥ 7-85-35 (47939) ద్రోణస్యాథ వికర్ణస్య బాహ్లీకస్య కృపస్య చ। అన్యేషాం చైవ వృద్ధానాం భరతానాం మహాత్మనాం। త్వదర్థమబ్రవం తాత న జహుర్వచనాని తే॥ 7-85-36 (47940) కం వా త్వం మన్యసే తేషాం యస్త్వాం బ్రూయాదతోఽన్యథా। కృష్ణో న ధర్మం సంజహ్యాత్సర్వే తే హి తదన్వయాః॥ 7-85-37 (47941) మయాఽపి చోక్తాస్తే వీరా వచనం ధర్మసంహితం। నాన్యథా ప్రకరిష్యంతి ధర్మాత్మానో హి పాండవాః॥ 7-85-38 (47942) ఇత్యహం విలపన్సూత బహుశః పుత్రముక్తవాన్। న చ మే శ్రుతవాన్మూఢో మన్యే కాలస్య పర్యయం॥ 7-85-39 (47943) వృకోదరార్జునౌ యత్ర వృష్ణివీరశ్చ సాత్యకిః। ఉత్తమౌజాశ్చ పాంచాల్యో యుధామన్యుశ్చ దుర్జయః॥ 7-85-40 (47944) ధృష్టద్యుంనశ్చ దుర్ధర్షః శిఖండీ చాపరాజితః। అశ్మకాః కేకయాశ్చైవ క్షత్రధర్మా చ సౌమకిః॥ 7-85-41 (47945) చైద్యశ్చ చేకితానశ్చ పుత్రః కాశ్యస్య చాభిభూః। ద్రౌపదేయా విరాటశ్చ ద్రుపదశ్చ మహారథః॥ 7-85-42 (47946) యమౌ చ పురుషవ్యాఘ్రౌ మంత్రీ చ మధుసూదనః। క ఏతాంజాతు యుధ్యేత లోకేఽస్మిన్వై జిజీవిషుః॥ 7-85-43 (47947) దివ్యమస్త్రం వికుర్వాణాన్ప్రసహేద్వా పరాన్మమ। అన్యో దుర్యోధనాత్కార్ణాచ్ఛకునేశ్చాపి సౌబలాత్। దుఃశాసనచతుర్థానాం నాన్యం పశ్యామి పంచమం॥ 7-85-44 (47948) యేషాం వచనకృత్స స్యాద్విష్వక్సేనో రథే స్థితః। సన్నద్ధశ్చార్జునో యోద్ధా తేషాం నాస్తి పరాజయః॥ 7-85-45 (47949) తథా మమ విలాపానాం నాయం దుర్యోధనః స్మరేత్। హతౌ హి పురుషవ్యాఘ్రౌ భీష్మద్రోణౌ త్వమాత్థ వై॥ 7-85-46 (47950) తేషాం విదురవాక్యానాముక్తానాం దీర్ఘదర్శనాత్। దృష్ట్వేమాం ఫలనిర్వృత్తిం మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-85-47 (47951) సేనాం దృష్ట్వాఽభిభూతాం మే శైనేయేనార్జునేన చ। శూన్యాందృష్ట్వా రథోపస్థాన్మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-85-48 (47952) హిమాత్యయే యథా కక్షం శుష్కం వాతేరితో మహాన్। అగ్నిర్దహేత్తథా సేనాం మామికాం స ధనంజయః॥ 7-85-49 (47953) ఆచక్ష్వ మమ తత్సర్వం కుశలో హ్యసి సంజయ। యదోపయాతాః సాయాహ్నే కృత్వా పార్థస్య కిల్బిషం॥ 7-85-50 (47954) అభిమన్యౌ హతే తాత కథమాసీన్మనో హి వః॥ 7-85-51 (47955) న జాతు తస్య కర్మాణి యుధి గాండీవధన్వనః। అపకృత్య మహత్తాత సోఢుం శక్ష్యంతి మామకాః॥ 7-85-52 (47956) కిన్నుః దుర్యోధనః కృత్యం కర్ణః కృత్యం కిమబ్రవీత్। దుఃశాసనః సౌబలశ్చ తేషామేవం గతే సతి॥ 7-85-53 (47957) సర్వేషాం సమవేతానాం పుత్రాణాం మమ సంజయ। యద్వృత్తం తాత సంగ్రామే మందస్యాపనయైర్భృశం॥ 7-85-54 (47958) లోభానుగస్య దుర్బుద్ధేః క్రోధేన వికృతాత్మనః। రాజ్యకామస్య మూఢస్య రాగోపహతచేతసః। దుర్నీతం వా సునీతం వా తన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ ॥ 7-85-55 (47959) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి పంచాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 85 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-85-4 పుత్రపరిద్యూనం పుత్రవధదుఃఖితం॥ 5-85-13 స్వపక్షస్థాపనహీనః ప్రతిపక్షే ప్రతిక్షేపో వితండా। అలాపో భాషణం। సంలాపో మేథో భాషణం॥ 5-85-17 గణానాం సంఘానాం॥ 5-85-22 తీర్థేన నిదానేన ఉపాయేన వా॥ 5-85-23 కాలప్రాప్తం సమయోచితం॥ 5-85-25 అనునేయని అనుకూలాని॥ 5-85-31 శ్లక్ష్ణ ఋజవః॥ 5-85-33 సాధనే స్వీకరణే॥ 5-85-44 దివ్యమస్త్రం వికుర్వాణాః సంహరేయురరిందమాః ఇతి క.ట.పాఠః॥ 5-85-47 దీర్ఘదర్శనాదనాగతానుసంధానాత్॥ 5-85-52 మహదత్యర్థం॥ 5-85-53 తేషాం మధ్యే॥ 5-85-55 రాగో మాత్సర్థం రాగస్తు మాత్సర్యే ఇతి మేదినీ॥ 5-85-85 పంచాశీతితమోఽధ్యాయః॥

7-86-0 (47960) సంజయ ఉవాచ। 7-86-0x (4485) హంత తే సంప్రవక్ష్యామి సర్వం ప్రత్యక్షదర్శివాన్। శుశ్రూషస్వ స్థిరో భూత్వా తవ హ్యపనయో మహాన్॥ 7-86-1 (47961) గతోదకే సేతుబంధో యాదృక్తాదృగయం తవ। విలాపో నిష్ఫలో రాజన్మా శుచో భరతర్షభ॥ 7-86-2 (47962) అనతిక్రమణీయోఽయం కృతాంతస్యాద్భుతో విధిః। మా శుచో భరతశ్రేష్ఠ దిష్టమేతత్పురాతనం॥ 7-86-3 (47963) యది త్వం హి పురా ద్యూతాత్కుంతీపుత్రం యుధిష్ఠిరం। నివర్తయేథాః పుత్రాంశ్చ న త్వాం వ్యసనమావ్రజేత్॥ 7-86-4 (47964) యుద్ధకాలే పునః ప్రాప్తే తదైవ భవతా యది। నివర్తితాః స్యుః సంరబ్ధా న త్వాం వ్యసనమావ్రజేత్॥ 7-86-5 (47965) దుర్యోధనం చావిధేయం బధ్నీయాస్త్వం పురా యది। అవేక్ష్య కౌరవాన్రాజన్ప్రాప్స్యసే త్వం మహద్యశః॥ 7-86-6 (47966) తత్తే బుద్ధివ్యతీచారముపలప్స్యంతి తజ్జనాః। పాంచాలా వృష్ణయః సర్వే యే చాన్యేఽపి నరాధిపాః॥ 7-86-7 (47967) స కృత్వా పితృకర్మ త్వం పుత్రం సంస్థాప్య సత్పథే। వర్తేథా యది ధర్మేణ న త్వాం వ్యసనమావ్రజేత్॥ 7-86-8 (47968) త్వం తు ప్రాజ్ఞతమో లోకే హిత్వా ధర్మం సనాతనం। దుర్యోధనస్య కర్ణస్య శకునేశ్చాన్వగా మతం॥ 7-86-9 (47969) తత్తే విలపితం సర్వం మయా రాజన్నిశామితం। అర్థే నివిశమానస్య విషమిశ్రం యథా మధు॥ 7-86-10 (47970) న తథా మన్యతే కృష్ణో న చ రాజా యుధిష్ఠిరః। న భీష్మో నైవ చ ద్రోణో యథా త్వం మన్యసే నృప॥ 7-86-11 (47971) వ్యజానీత యదా తు త్వాం లుబ్ధం ధర్మప్రవాదినం। తదాప్రభృతి కృష్మస్త్వాం న తథా బహుమన్యతే॥ 7-86-12 (47972) పరుషాణ్యుచ్యమానాంశ్చ యథా పార్థానుపేక్షసే। తస్యానుబంధః ప్రాప్తస్త్వాం పుత్రామాం రాజ్యకాముక॥ 7-86-13 (47973) పితృపైతామహం రాజ్యమపావృత్తం త్వయాఽనఘ। అథ పార్థైర్జితాం కృత్స్నాం పృథివీం ప్రత్యపద్యథాః॥ 7-86-14 (47974) పాండునా నిర్జితం రాజ్యం కౌరవాణాం యశస్తథా। ఏతచ్చాప్యధికం భూయః పాండవైర్ధర్మచాఖిభిః॥ 7-86-15 (47975) తేషాం తత్తాదృశం కర్మ త్వామాసాద్య సునిష్ఫలం। యత్పిత్ర్యాద్ధంశితా రాజ్యాత్త్వయేహామిషగృద్ధినా॥ 7-86-16 (47976) యత్పునర్యుద్ధకాలే త్వం పుత్రాన్గర్హయసే నృప। బహుధా వ్యాహరందోషాన్న తదద్యోపపద్యతే॥ 7-86-17 (47977) న హి రక్షంతి రాజానో యుధ్యంతో జీవితం రణే। చమూం విగాహ్య పార్థానాం యుధ్యంతే క్షత్రియర్షభాః॥ 7-86-18 (47978) యాం తు కృష్ణార్జునౌ సేనాం యాం సాత్యకివృకోదరౌ। రక్షేరన్కో ను తాం యుధ్యేచ్చమూమన్యత్ర కౌరవాత్॥ 7-86-19 (47979) యేషాం యోద్ధా గుడాకేశో యేషాం మంత్రీ జనార్దనః। యేషాం చ సాత్యకిర్యోద్ధా యేషాం యోద్ధా వృకోదరః॥ 7-86-20 (47980) కో హి తాన్విషహేద్యోద్ధుం మర్త్యధర్మా ధనుర్ధరః। అన్యత్ర కౌరవేయేభ్యో యే వా తేషాం పదానుగాః॥ 7-86-21 (47981) యావత్తు శక్యతే కర్తుమంతరజ్ఞైర్జనాధిపైః। క్షత్రధర్మరతైః శూరైస్తావత్కుర్వంతి కౌరవాః॥ 7-86-22 (47982) యథా తు పురుషవ్యాఘ్రైర్యుద్ధం పరమసంకటం। కురూణాం పాండవైః సార్ధం తత్సర్వం శృణు తత్త్వతః॥ ॥ 7-86-23 (47983) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి ష·డశీతితమోఽధ్యాయః॥ 86 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-86-17 తే తవ బుద్ధేర్వ్యతిచారం వైషంయముపలప్స్యంత్యనుభవిష్యంతి॥ 5-86-13 అర్థే నివిశమానానాం యథా పార్థానుపేక్షసే ఇతి క.ట. పాఠః॥ 5-86-22 అంతరజ్ఞైరవసరవేదిభిః॥ 5-86-86 షడశీతితమోఽధ్యాయః॥

7-87-0 (47984) సంజయ ఉవాచ। 7-87-0x (4486) తస్యాం నిశాయాం వ్యుష్టాయాం ద్రోణః శస్త్రభృతాం వరః। స్వాన్యనీకాని సర్వాణి ప్రాక్రామద్వ్యూహితుం తతః॥ 7-87-1 (47985) శూరాణాం గర్జతాం రాజన్సంక్రుద్ధానామమర్షిణాం। శ్రూయంతే స్మ గిరశ్చిత్రాః పరస్పరవధైషిణాం॥ 7-87-2 (47986) విష్ఫార్య చ ధనూంష్యన్యే జ్యాః పరే పరిమృజ్య చ। వినిఃశ్వసంతః ప్రాక్రోశన్క్వేదానీం స ధనంజయః॥ 7-87-3 (47987) వికోశాన్సుత్సరూనన్యే కృతధారాన్సమాహితాన్। పీతానాకాశసంకాశానసీన్కేచిచ్చ చిక్షిపుః॥ 7-87-4 (47988) చరంతస్త్వసిమార్గాంశ్చ ధనుర్మార్గాంశ్చ శిక్షితాః। సంగ్రామమనసః శూరా దృశ్యంతే స్మ సహస్రశః॥ 7-87-5 (47989) సఘంటాశ్చందనాదిగ్ధాః స్వర్ణవజ్రవిభూషితాః। సముత్క్షిప్య గదాశ్చాన్యే పర్యపృచ్ఛంత పాండవం। 7-87-6 (47990) అన్యే బలమదోన్మత్తాః పరిఘైర్బాహుశాలినః। చక్రుః సంబాధమాకాశముచ్ఛ్రితేంద్రధ్వజోపమైః॥ 7-87-7 (47991) నానాప్రహరణైశ్చాన్యే విచిత్రస్రగలంకృతాః। సంగ్రామమనసః శూరాస్తత్రతత్ర వ్యవస్థితాః॥ 7-87-8 (47992) క్వార్జునః క్వ స గోవిందః క్వ చ మానీ వృకోదరః। క్వ చ తే సుహృదస్తేషామాహ్వయంతే రణే తదా॥ 7-87-9 (47993) తతః శంఖముపాధ్మాయ త్వరయన్వాజినః స్వయం। ఇతస్తతస్తాన్రచయంద్రోణశ్చరతి వేగితః॥ 7-87-10 (47994) తేష్వనీకేషు సర్వేషు స్థితేష్వాహవనందిషు। భారద్వాజో మహారాజ జయద్రథమథాబ్రవీత్॥ 7-87-11 (47995) త్వం చైవ సౌమదత్తిశ్చ కర్ణశ్చైవ మహారథః। అశ్వత్థామా చ శల్యశ్చ వృషసేనః కృపస్తథా॥ 7-87-12 (47996) శతం చాశ్వసహస్రాణాం రథానామయుతాని షట్। ద్విరదానాం ప్రభిన్నానాం సహస్రాణి చతుర్దశ॥ 7-87-13 (47997) పదాతీనాం సహస్రాణి దంశితాన్యేకవింశతిః। గవ్యూతిషు త్రిమాత్రాసు మామనాసాద్య తిష్ఠత॥ 7-87-14 (47998) తత్రస్థం త్వాం న సంసోఢుం శక్తా దేవాః సవాసవాః। కిం పునః పాండవాః సర్వే సమాశ్వసిహి సైంధవ॥ 7-87-15 (47999) సంజయ ఉవాచ। 7-87-16x (4487) ఏవముక్తః సమాశ్వస్తః సింధురాజో జయద్రథః। సంప్రాయాత్సహగాంధారైర్వృతస్తైశ్చ మహారథైః। వర్మిభిః సాదిభిర్యత్తైః ప్రాసపాణిహయస్థితైః॥ 7-87-16 (48000) చామరాపీడినః సర్వే జాంబూనదవిభూషితాః। జయద్రథస్య రాజేంద్ర హయాః సాధుప్రవాహినః॥ 7-87-17 (48001) తే చైకసప్తసాహస్రాస్త్రిసాహస్రాశ్చ సైంధవాః॥ 7-87-18 (48002) మత్తానాం సువిరూఢానాం హస్త్యారోహైర్విశారదైః। హస్తినాం భీమరూపాణాం వర్మిణాం రౌద్రకర్మిణాం॥ 7-87-19 (48003) అధ్యర్ధేన సహస్రేణ పుత్రో దుర్మర్షణస్తవ। అగ్రతః సర్వసైన్యానాం యోత్స్యమానో వ్యవస్థితః॥ 7-87-20 (48004) తతో దుఃశాసనశ్చైవ వికర్ణశ్చ తవాత్మజౌ। సింధురాజార్థసిద్ధ్యర్థమగ్రానీకే వ్యవస్థితౌ॥ 7-87-21 (48005) దీర్ఘో ద్వాదశగవ్యూతిః పశ్చార్ధే పంచవిస్తృతః। వ్యూహస్తు చక్రశకటో భారద్వాజేన నిర్మితః॥ 7-87-22 (48006) నానానృపతిభిర్వీరైస్తత్రతత్ర వ్యవస్థితైః। రథాశ్వగజపత్త్యోఘైర్ద్రోణేన విహితః స్వయం॥ 7-87-23 (48007) పశ్చార్ధే తస్య పద్మస్తు గర్భవ్యూహః పునః కృతః। సూచీపద్మస్య గర్భస్థో గూఢో వ్యూహః కృతః పునః॥ 7-87-24 (48008) ఏవమేతం మహావ్యూహం వ్యూహ్య ద్రోణో వ్యవస్థితః। సూచీముఖే మహేష్వాసః కృతవర్మా వ్యవస్థితః॥ 7-87-25 (48009) అనంతరం చ కాంభోజో జలసంధశ్చ మారిష। దుర్యోధనశ్చ కర్ణశ్చ తదనంతరమేవ చ॥ 7-87-26 (48010) తతః శతసహస్రాణి యోదానానమనివర్తినాం। వ్యవస్థితాని సర్వాణి శకటే ముఖరక్షిణాం॥ 7-87-27 (48011) తేషాం చ పృష్ఠతో రాజా బలేన మహతా వృతః। జయద్రథస్తతో రాజా సూచీపార్శ్వే వ్యవస్థితః॥ 7-87-28 (48012) శకటస్య తు రాజేంద్ర భారద్వాజో ముఖే స్థితః। నాత్ర తస్యాభవద్భోదో జుగోపైనం తతః స్వయం॥ 7-87-29 (48013) శ్వేతవర్మాంబరోష్ణీషో వ్యూఢోరస్కో మహాభుజః। ధనుర్విస్ఫారయంద్రోణస్తస్థౌ క్రుద్ధ ఇవాంతకః। `తస్య సైన్యస్య సర్వస్య నేతా గోప్తా చ వీర్యవాన్'॥ 7-87-30 (48014) తాకినం శోణహయం వేదీకృష్ణాజినధ్వజం। ద్రోణస్య రథమాలోక్య ప్రహృష్టాః కురవోఽభవన్॥ 7-87-31 (48015) సిద్ధచారణసంఘానాం విస్మయః సుమహానభూత్। ద్రోణేన విహితం దృష్ట్వా వ్యూహం క్షుబ్ధార్ణవోపమం॥ 7-87-32 (48016) సశైలసాగరవనాం నానాజనపదాకులాం। గ్రసేద్వ్యూహః క్షితిం సర్వామితి భూతాని మేనిరే॥ 7-87-33 (48017) బహురథమనుజాశ్వపత్తినాగం ప్రతిభయనిఃస్వనమద్భుతానురూపం। అహితహృదయభేదనం మహద్వై శకటమవేక్ష్య కృతం ననంద రాజా॥ ॥ 7-87-34 (48018) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదిసయుద్ధే సప్తాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 87 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-87-4 పీతాన్ పాయితోదకాన్॥ 5-87-9 క్వచేతి చకార ఇత్యర్థే। ఇత్యాహ్వయంత ఇత్యన్వయః॥ 5-87-14 త్రిమాత్రాసు త్రిసఖ్యాసు తిసృష్విత్యర్థః॥ 5-87-22 పశ్చార్ధే పశ్చాద్భాగే పంచగవ్యూతిః। చక్రశకటః చక్రగర్భః శకటః॥ 5-87-34 అద్భుతానురూపమాశ్చర్యరూపం ఏతత్సమయయోగ్యం చ॥ 5-87-87 సప్తాశీతితమోఽధ్యాయః॥ 87 ॥

7-88-0 (48019) సంజయ ఉవాచ। 7-88-0x (4488) వ్యూఢేషు తవ సైన్యేషు సముత్క్రుష్టేషు మారిష। తాడ్యమానాసు భేరీషు మృదంగేష్వానకేషు చ॥ 7-88-1 (48020) అనీకానాం చ సంహ్రాదే వాదిత్రాణాం చ నిఃస్వనే। ప్రధ్మాపితేషు శంఖేషు సన్నాదే రోమహర్షణే॥ 7-88-2 (48021) ప్రగృహీతేషు శస్త్రేషు భారతేషు యుయుత్సుషు। రౌద్రే ముహూర్తే సంప్రాప్తే సవ్యసాచీ వ్యదృశ్యత॥ 7-88-3 (48022) బలానాం వాయసానాం చ పురస్తాత్సవ్యసాచినః। పిశితాసృగ్భుజాం సంఘాః ప్రలీయంతే సహస్రశః॥ 7-88-4 (48023) మృగాశ్చ ఘోరసన్నాదః శివాశ్చాశివదర్శనాః॥ దక్షిణేన ప్రయాతానామస్మాకం నేదురధ్వని॥ 7-88-5 (48024) `లోకక్షయే మహారాజ యాదృశాస్తాదృశా హి తే। అశివా ధార్తరాష్ట్రాణాం శివాః పార్థస్య సంయుగే'॥ 7-88-6 (48025) సనిర్ఘాతా జ్వలంత్యశ్చ పేతురుల్కాః సహస్రశః। చచాల చ మహీ కృత్స్నా భయే ఘోరే సముత్థితే॥ 7-88-7 (48026) విష్వగ్వాతాః సనీహారా రూక్షాః శర్కరకర్షిణః। వవురాయాతి కౌంతేయే సంగ్రామే సముపస్థితే॥ 7-88-8 (48027) నాకులిశ్చ శతానీకో ధృష్టద్యుంనశ్చ పార్షతః। పాండవానామనీకాని ప్రాజ్ఞౌ తౌ వ్యూహతుస్తదా॥ 7-88-9 (48028) తతో రథసహస్రేణ ద్విరదానాం శతేన చ। త్రిభిరశ్వసహస్రైశ్చ పదాతీనాం శతైః శతైః॥ 7-88-10 (48029) అధ్యర్ధమాత్రే ధనుషాం సహస్రే తనయస్తవ। అగ్రతః సర్వసైన్యానాం స్థిత్వా దుర్మర్షణోఽబ్రవీత్॥ 7-88-11 (48030) అద్య గాండీవధన్వానం తపంతం యుద్ధదుర్మదం। అహమావారయిష్యామి వేలేవ మకరాలయం॥ 7-88-12 (48031) అద్య పశ్యంతు సంగ్రామే ధనంజయమమర్షణం। విషక్తం మయి దుర్ధర్షం భిన్నం కుంభమివాశ్మని॥ 7-88-13 (48032) తిష్ఠధ్వం రథినో యూయం సంగ్రామమభికాంక్షిణః। యుధ్యామి సంహతానేతాన్యశో మానం చ వర్ధయన్॥ 7-88-14 (48033) ఏవం బ్రువన్మహారాజ మహాత్మా స మహీపతిః। మహేష్వాసైర్వృతో రాజన్మహేష్వాసో వ్యవస్థితః॥ 7-88-15 (48034) తతోఽర్జునో మహారాజ మహాత్మా మహతాం పతిః। మహారథసమాఖ్యాతో మహేష్వాసో వ్యవస్థితః॥ 7-88-16 (48035) కక్షాగ్నిరివ దుఃస్పర్శః సవజ్ర ఇవ వాసవః। దండపాణిరివాసహ్యో మృత్యుః కాలేన చోదితః॥ 7-88-17 (48036) శూలపాణిరివాక్షోభ్యో వరుణః పాశవానివ। యుగాంతాగ్నిరివార్చిష్మాందిధక్షుః స్థాస్నుజంగమం॥ 7-88-18 (48037) క్రోధామర్షబలోద్ధూతో నివాతకవచాంతకః। యుద్ధే జేతా స్థితః సత్యే పారయిష్యన్మహావ్రతం॥ 7-88-19 (48038) ఆముక్తకవచః ఖంగీ జాంబూనదకిరీటభృత్। శుభ్రమాల్యాంబరధరః స్వంగదశ్చారుకుణ్·డలః॥ 7-88-20 (48039) రథప్రవరమాస్థాయ నరో నారాయణానుగః। విధున్వన్గాండివం సంఖ్యే బభౌ సూర్య ఇవోదితః॥ 7-88-21 (48040) అగ్రానీకస్య సోఽధ్యర్ధ ఇషుపాతే ధనంజయః। వ్యవస్థాప్య రథం రాజఞ్శంఖం దధ్మౌ ప్రతాపవాన్॥ 7-88-22 (48041) అథ కృష్ణోఽప్యసంభ్రాంతః పార్థేన సహ మారిష। ప్రాధ్మాపయత్పాంచజన్యం శంఖప్రవరమోజసా॥ 7-88-23 (48042) తయోః శంఖప్రణాదేన తవ సైన్యే విశాంపతే। ఆసన్సంహృష్టరోమాణః కంపితా గతచేతసః॥ 7-88-24 (48043) యథా త్రస్యంతి భూతాని సర్వాణ్యశనినిఃస్వనాత్। తథా శంఖప్రణాదేన విత్రేసుస్తవ సైనికాః॥ 7-88-25 (48044) ప్రసుస్రువుః శకృన్మూత్రం వాహనాని చ సర్వశః। ఏవం సవాహనం సర్వమావిగ్నమభవద్బలం॥ 7-88-26 (48045) సీదంతి స్మ నరా రాజఞ్శంఖశబ్దేన మారిష। విసంజ్ఞాశ్చాభవన్కేచిత్కేచిద్రాజన్వితత్రసుః॥ 7-88-27 (48046) తతః కపిర్మహానాదం సహభూతైర్ధ్వజాలయైః। అకరోద్వ్యాదితాస్యశ్చ భీషయంస్తవ సైనికాన్॥ 7-88-28 (48047) తతః శంఖాశ్చ భేర్యశ్చ మృదంగాశ్చానకైః సహ। పునరేవాభ్యహన్యంత తవ సైన్యప్రహర్షణాః॥ 7-88-29 (48048) నానావాదిత్రసంహాదైః క్ష్వేడితాస్ఫోటితాకులైః। సింహనాదైః సముత్క్రుష్టైః సమాధూతైర్మహారథైః॥ 7-88-30 (48049) తస్మింస్తు తుములే శబ్దే భీరూణాం భయవర్ధనే। అతీవ హృష్టో దాశార్హమబ్రవీత్పాకశాసనిః॥ ॥ 7-88-31 (48050) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే అష్టాంశీతితమోఽధ్యాయః॥ 88 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-88-10 శతైః శతైర్దశసహస్రైః॥ 5-88-30 సమాధూతైః సంచాలితైః॥ 5-88-88 అష్టాశీతితమోఽధ్యాయః॥

7-89-0 (48051) అర్జున ఉవాచ 7-89-0x (4489) చోదయాశ్వాన్హృషీకేశ యత్ర దుర్మర్షణః స్థితః। ఏతద్భిత్త్వా గజానీకం ప్రవేక్ష్యాంయరివాహినీం॥ 7-89-1 (48052) సంజయ ఉవాచ। 7-89-2x (4490) ఏవముక్తో మహాబాహుః కేశవః సవ్యసాచినా। అచోదయద్ధయాంస్తత్ర యత్ర దుర్మర్షణః స్థితః॥ 7-89-2 (48053) స సంప్రహారస్తుములః సంప్రవృత్తః సుదారుణః। ఏకస్య చ బహూనాం చ రథనాగనరక్షయః॥ 7-89-3 (48054) తతః సాయకవర్షేణ పర్జన్య ఇవ వృష్టిమాన్। పరానవాకిరత్పార్థః పర్వతానివ నీరదః॥ 7-89-4 (48055) తే చాపి రథినః సర్వే త్వరితాః కృతహస్తవత్। అవాకిరన్బాణజాలైస్తత్ర కృష్ణధనంజయౌ॥ 7-89-5 (48056) తతః క్రుద్ధో మహాబాహుర్వార్యమాణః పరైర్యుధి। శిరాంసి రథినాం పార్థః కాయేభ్యోఽపాహరచ్ఛరైః॥ 7-89-6 (48057) ఉద్ధాంతనయనైర్వక్రైః సందష్టౌష్ఠపుటైః శుభైః। సకుండలశిరస్త్రాణైర్వసుధా సమకీర్యత॥ 7-89-7 (48058) పుండరీకవనానీవ విధ్వస్తాని సమంతతః। వినికీర్ణాని యోధానాం వదనాని చకాశిరే॥ 7-89-8 (48059) సువర్ణచిత్రాభరణాః సంసిక్తా రుధిరేణ చ। సంసక్తా ఇవ దృశ్యంతే మేఘసంఘాః సవిద్యుతః॥ 7-89-9 (48060) శిరసాం పతతాం రాజఞ్శబ్దోఽభూద్వసుధాతలే। కాలేన పరిపక్వానాం తాలానాం పతతామివ॥ 7-89-10 (48061) కబంధ ఉత్థితః కశ్చిద్విష్ఫార్య సశరం ధనుః। కించిత్ఖంగం వినిష్కృష్య భుజేనోద్యంయ తిష్ఠతి। `గృహీత్వాఽన్యస్య కేశేషు శిరో నృత్యతి చాపరః'॥ 7-89-11 (48062) పతితాని న జానంతి శిరాంసి పురుషర్షభాః। అమృష్యమాణాః సంగ్రామే కౌంతేయం జయగృద్ధినః॥ 7-89-12 (48063) హయానాముత్తమాంగైశ్చ హస్తిహస్తైశ్చ మేదినీ। బాహుభిశ్చ శిరోభిశ్చ వీరాణాం సమకీర్యత॥ 7-89-13 (48064) అయం పార్థః కుతః పార్థః పార్థోఽయమితి సర్వశః। `తిష్ఠ పార్థేహి మాం పార్థ క్వ యాసీతి చ జల్పతాం'। తవ సైన్యేషు యోధానాం పార్థభూతమివాభవత్॥ 7-89-14 (48065) అన్యోన్యమపి చాజఘ్నురాత్మానమపి చాపరే। పార్థభూతమమన్యంత జనాః కాలేన మోహితాః॥ 7-89-15 (48066) నిష్టనంతః సరుధిరా విసంజ్ఞా గాఢవేదనాః। శయానా బహవో వీరాః కీర్తయంతః స్వబాంధవాన్॥ 7-89-16 (48067) సభిండిపాలాః సప్రాసాః సశక్త్యృష్టిపరశ్వథాః। సనిర్వ్యూహాః సనిస్త్రింశాః సశరాసనతోమరాః॥ 7-89-17 (48068) సబాణవర్మాభరణాః సగదాః సాంగదా రణే। మహాభుజగసంకాశా బాహవః పరిఘోపమాః॥ 7-89-18 (48069) ఉద్వేష్టంతి విచేష్టంతి సంచేష్టంతి చ సర్వశః। వేగం కుర్వంతి సంరబ్ధా నికృత్తాః పరమేషుభిః॥ 7-89-19 (48070) యో యః స్మ సమరే పార్థం ప్రతిసంచరతే నరః। తస్యతస్యాంతకో బాణః శరీరముపసర్పతి॥ 7-89-20 (48071) నృత్యతో రథమార్గేషు ధనుర్వ్యాయచ్ఛతస్తథా। న కశ్చిత్తత్ర పార్థశ్చ దదృశేఽంతరమణ్వపి॥ 7-89-21 (48072) యత్తస్య ఘటమానస్య క్షిప్రం విక్షిపతః శరాన్। లాఘవాత్పాండుపుత్రస్య వ్యస్మయంత పరే జనాః॥ 7-89-22 (48073) హస్తినం హస్తియంతారమశ్వమాశ్వికమేవ చ। అభినత్ఫల్గునో బాణై రథినం చ ససారథిం॥ 7-89-23 (48074) ఆవర్తమానమావృత్తం యుధ్యమానం చ పాండవః। ప్రముఖే తిష్ఠమానం చ న కంచిన్న నిహంతి సః॥ 7-89-24 (48075) యథోదయన్వై గగనే సూర్యో హంతి మహత్తమః। తథాఽర్జునో గజానీకమవధీత్కంకపత్రిభిః॥ 7-89-25 (48076) హస్తిభిః పతితైర్భిన్నైస్తవ సైన్యమదృశ్యత। అంతకాలే యథా భూమిర్వ్యవకీర్ణా మహీధరైః॥ 7-89-26 (48077) యథా మధ్యందినే సూర్యో దుష్ప్రేక్ష్యః ప్రాణిభిః సదా। తథా ధనంజయః క్రుద్ధో దుష్ప్రేక్ష్యో యుధి శత్రుభిః॥ 7-89-27 (48078) తత్తథా తవ పుత్రస్య సైన్యం యుధి పరంతప। ప్రభగ్నం ద్రుతమావిగ్నమతీవ శరపీడితం॥ 7-89-28 (48079) మారుతేనేవ మహతా మేఘానీకం వ్యదీర్యత। ప్రకాల్యమానం తత్సైన్యం నాశకత్ప్రతివీక్షితుం॥ 7-89-29 (48080) ప్రతోదైశ్చాపకోటీభిర్హుంకారైః సాధువాహితైః। కశాపార్ష్ణ్యభిఘాతైశ్చ వాగ్భిరుగ్రాభిరేవ చ॥ 7-89-30 (48081) చోదయంతో హయాంస్తూర్ణం పలాయంతే స్మ తావకాః। సాదినో రథినశ్చైవ పత్తయశ్చార్జునార్దితాః॥ 7-89-31 (48082) పార్ష్ణ్యంగుష్ఠాంకుశైర్నాగం చోదయంతస్తథాఽపరే। శరైః సంమోహితాశ్చాన్యే తమేవాభిముఖా యయుః॥ 7-89-32 (48083) తవ యోఘ హతోత్సాహా విభ్రాంతమనసస్తదా॥ ॥ 7-89-33 (48084) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ఏకోననవతితమోఽధ్యాయః॥ 89 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-89-17 నిర్వ్యూహ ఆయుధవిశేషః॥ 5-89-20 ప్రతిసంచరతే ప్రత్యుద్రచ్ఛతి॥ 5-89-22 యత్తస్యావహితస్య॥ 5-89-28 ద్రుతం విద్రుతం। ఆవిగ్నం భీతం॥ 5-89-30 సాధువాహితైః సుష్ఠు వ్యాపారీతైః॥ 5-89-89 ఏకోననవతితమోఽధ్యాయః॥

7-90-0 (48085) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-90-0x (4491) తస్మిన్ప్రభగ్నే సైన్యాగ్రే వధ్యమానే కిరీటినా। కేతు తత్ర రణే వీరాః ప్రత్యుదీయుర్ధనంజయం॥ 7-90-1 (48086) ఆహోస్విచ్ఛకటవ్యూహం ప్రవిష్టా మోఘనిశ్చయాః॥ ద్రోణమాశ్రిత్య తిష్ఠంతి ప్రాకారమకుతోభయాః॥ 7-90-2 (48087) సంజయ ఉవాచ। 7-90-3x (4492) తథాఽర్జునేన సంభగ్నే తస్మింస్తవ బలేఽనఘ। హతవీరే హతోత్సాహే పలాయనకృతక్షణే॥ 7-90-3 (48088) పాకశాసనినాఽభీక్ష్ణం వధ్యమానే శరోత్తమైః। న తత్ర కశ్చిత్సంగ్రామే శశాకార్జునమీక్షితుం॥ 7-90-4 (48089) తతస్తవ సుతో రాజందృష్ట్వా సైన్యం తథాగతం। దుఃశాసనో భృశం క్రుద్ధో యుద్ధాయార్జునమభ్యగాత్॥ 7-90-5 (48090) సకాంచనవిచిత్రేణ కవచేన సమావృతః। జాంబూనదశిరస్త్రాణః శూరస్తీవ్రపరాక్రమః॥ 7-90-6 (48091) నాగానీకేన మహతా గ్రసన్నివ మహీమిమాం। దుఃశాసనో మహారాజ సవ్యసాచినమావృణోత్॥ 7-90-7 (48092) హాదేన గజఘంటానాం శంఖానాం నినదేన చ। జ్యాక్షేపనినదైశ్చైవ విరావేణ చ దంతినాం॥ 7-90-8 (48093) భూర్దిశశ్చాంతరిక్షం చ శబ్దేనాసీత్సమావృతం। `యువరాజో బలశ్లాఘీ పింగలః ప్రియదర్శనః'। స ముహూర్తం ప్రతిభయో దారుణః సమపద్యత॥ 7-90-9 (48094) తాందృష్ట్వా పతతస్తూర్ణమంకుశైరభిచోదితాన్। వ్యాలంబహస్తాన్సంరబ్ధాన్సపక్షానివ పర్వతాన్॥ 7-90-10 (48095) సింహనాదేన మహతా నరసింహో ధనంజయః। `తదాచలఘనప్రఖ్యం పతాకాశతసంకులం'। గజానీకమమిత్రాణామభితో వ్యధమచ్ఛరైః॥ 7-90-11 (48096) మహోర్మిణమివోద్ధూతం శ్వసనేన మహార్ణవం। కిరీటీ తద్గజానీకం ప్రావిశన్మకరో యథా॥ 7-90-12 (48097) ఖమాశ్రిత ఇవాదిత్యః ప్రతపన్స యుగక్షయే। దదృశే దిక్షు సర్వాసు పార్థః పరపురంజనః॥ 7-90-13 (48098) ఖురశబ్దేన చాశ్వానాం నేమిఘోషేణ తేన చ। తేన చోత్క్రుష్టశబ్దేన జ్యానినాదేన తేన చ॥ 7-90-14 (48099) నానావాదిత్రశబ్దేన పాంచజన్యస్వనేన చ। దేవదత్తస్య ఘోషేణ గాండీవనినదేన చ। మందవేగా నరా నాగా బభూవుస్తే విచేతసః॥ 7-90-15 (48100) శరైరాశీవిషస్పర్శైర్నిర్భిన్నాః సవ్యసాచినా। తే గజాః సమసీదంత మగ్నాః పంకార్ణవేష్వివ॥ 7-90-16 (48101) యుగపచ్చ సమావిష్టైః శరైర్గాండీవధన్వనః। అనేకశతసాహస్రైర్ద్రుమా మధుకరైరివ। `పుంఖావశిష్టైర్బహుభిః శోణితోత్పీడవాహిభిః'॥ 7-90-17 (48102) ఆరావం పరమం కృత్వా వధ్యమానాః కిరీటినా। నిపేతురనిశం భూమౌ ఛిన్నపక్షా ఇవాద్రయః॥ 7-90-18 (48103) అపరే దంతవేష్టేషు కుంభేషు చ కటేషు చ। శరైః సమర్పితా నాగాః క్రౌంచవద్వ్యనదన్ముహుః॥ 7-90-19 (48104) గజస్కంధగతానాం చ పురుషాణాం కిరీటినా। ఛిద్యంతే చోత్తమాంగాని భుల్లైః సన్నతపర్వభిః॥ 7-90-20 (48105) సకుండలానాం పతతాం శిరసాం ధరణీతలే। పద్మానామివ సంఘాతైః పార్థశ్చక్రే నివేదనం॥ 7-90-21 (48106) యంత్రబద్ధా వికవచా వ్రణార్తా రుధిరోక్షితాః। భ్రమత్సు యుధి నాగేషు మనుష్యా విలలంబిరే॥ 7-90-22 (48107) కేచిదేకేన బాణేన సుయుక్తేన సుపత్రిణా। ద్వౌ త్రయశ్చ వినిర్భిన్నా నిపేతుర్ధరణీతలే॥ 7-90-23 (48108) అపరే మదసంరబ్ధా మాతంగాః పర్వతోపమాః। సారోహా న్యపతన్భూమౌ ద్రుమవంత ఇవాచలాః॥ 7-90-24 (48109) మౌర్వీ ధ్వజం ధనుశ్చైవ యుగమీషాం తథైవ చ। రథినాం కుట్టయామాస భల్లైః సన్నతపర్వభిః॥ 7-90-25 (48110) న సందధన్న చాకర్షన్న విముంచన్న చోద్వహన్। మండలేనైవ ధనుషా నృత్యన్పార్థః స్మ దృశ్యతే॥ 7-90-26 (48111) అతివిద్ధాశ్చ నారాచైర్వమంతో రుధిరం ముఖైః। ముహూర్తాన్న్యపతన్నన్యే వారణా వసుధాతలే॥ 7-90-27 (48112) ఉత్థితాన్యగణేయాని కబంధాని సమంతతః। అదృశ్యంత మహారాజ తస్మిన్పరమసంకులే॥ 7-90-28 (48113) సచాపాః సాంగులిత్రాణాః సఖంగాః సాంగదా రణే। అదృశ్యంత భుజాశ్ఛిన్నా హేమాభరణభూషితాః॥ 7-90-29 (48114) సూపస్కరైరధిష్ఠానైరీషాదండకబంధురైః। చక్రైర్విమథితైరక్షైర్భగ్నైశ్చ బహుధా యుగైః॥ 7-90-30 (48115) చర్మచాపధరైశ్చైవ వ్యవకీర్ణైస్తతస్తతః। స్రగ్భిరాభరణైర్వస్త్రైః పతితైశ్చ మహాధ్వజైః॥ 7-90-31 (48116) నిహతైర్వారణైరశ్వైః క్షత్రియైశ్చ నిపాతితైః। అదృశ్యత మహీ తత్ర దారుణప్రతిదర్శనా॥ 7-90-32 (48117) ఏవం దుఃశాసనబలం వధ్యమానం కిరీటినా। సంప్రాద్రవన్మహారాజ వ్యథితం సహనాయకం॥ 7-90-33 (48118) `ఏవం బలే ద్రుతే యాతే రాజపుత్రం మహారథం। వివ్యాధ దశభిర్బాణైస్తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్॥ 7-90-34 (48119) జీవితేన కథం గంతా దురుక్తం యావదద్య తే। తద్వాక్యసదృశం కర్మ కురు త్వం యది మన్యసే॥ 7-90-35 (48120) ఏవముక్త్వా తతో రాజా పార్థః పార్థివమర్దనః। భృశం క్రుద్ధో మహారాజ అవిధ్యత్తనయం తవ'॥ 7-90-36 (48121) తతో దుఃశాసనస్త్రస్తః సహానీకః శరార్దితః। ద్రోణం త్రాతారమాకాంక్షఞ్శకటవ్యూహమభ్యగాత్॥ ॥ 7-90-37 (48122) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే నవతితమోఽధ్యాయః॥ 90 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-90-3 పలాయనే కృతః క్షణోఽవసరో యేన॥ 5-90-9 ప్రతిభయో భయంకరః। దారుణః క్రూరః॥ 5-90-19 దంతవేష్టేషు దంతమూలేషు। కటేషు కటిషు॥ 5-90-21 నివేదనముపాహారం॥ 5-90-22 యంత్రబద్ధా యంత్రైరాలిఖితాః॥ 5-90-90 నవతితమోఽధ్యాయః॥

7-91-0 (48123) సంజయ ఉవాచ। 7-91-0x (4493) దుఃశసనబలం హత్వా సవ్యసాచీ మహారథః। సింధురాజం పరీప్సన్వై ద్రోణానీకముపాద్రవత్॥ 7-91-1 (48124) స తు ద్రోణం సమాసాద్య వ్యూహస్య ప్రముఖే స్థితం। కృతాంజలిరిదం వాక్యం కృష్ణస్యానుమతేఽబ్రవీత్॥ 7-91-2 (48125) శివేన ధ్యాహి మాం బ్రహ్మన్స్వస్తి చైవ వదస్వ మే। భవత్ప్రసాదాదిచ్ఛామి ప్రవేష్టం దుర్భిదాం చమూం॥ 7-91-3 (48126) భవాన్పితృసమో మహ్యం ధర్మరాజసమోఽపి చ। ధౌంయకృష్ణసమశ్చైవ సత్యమేతద్బ్రవీమి తే॥ 7-91-4 (48127) అశ్వత్థామా యథా తాత రక్షణీయస్త్వయాఽనఘ। తథాఽహమపి తే రక్ష్యః సదైవ ద్విజసత్తమ॥ 7-91-5 (48128) తవ ప్రసాదాదిచ్ఛేయం సింధురాజానమాహవే। నిహంతుం ద్విపదాం శ్రేష్ఠ ప్రతిజ్ఞాం రక్ష మే ప్రభో॥ 7-91-6 (48129) సంజయ ఉవాచ। 7-91-7x (4494) ఏవముక్తస్తదాఽఽచార్యః ప్రత్యువాచ స్మయన్నివ। మామజిత్వా న బీభత్సో శక్యో జేతుం జయద్రథః॥ 7-91-7 (48130) ఏతావదుక్త్వా తం ద్రోణః శరవ్రాతైరవాకిరత్। సరథాశ్వధ్వజం తీక్ష్ణైః ప్రహసన్వై ససారథిం॥ 7-91-8 (48131) తతోఽర్జునః శరవ్రాతాంద్రోణస్యావార్య సాయకైః। ద్రోణమభ్యర్దయద్బాణైర్ఘోరరూపైర్హత్తరైః॥ 7-91-9 (48132) వివ్యాధ చ రణే ద్రోణమనుమాన్య విశాంపతే। క్షత్రధర్మం సమాస్థాయ నవభిః సాయకైః పునః॥ 7-91-10 (48133) తస్యేషూనిషుభిశ్ఛిత్త్వా ద్రోణో వివ్యాధ తావుభౌ। విషాగ్నిజ్వలితప్రఖ్యైరిషుభిః కృష్ణపాండవౌ॥ 7-91-11 (48134) ఇయేప పాండవస్తస్య బాణైశ్ఛేత్తుం శరాసనం। తస్య చింతయతస్త్వేవ ఫల్గునస్య మహాత్మనః॥ 7-91-12 (48135) ద్రోణః శరైరసంభ్రాంతో జ్యాం చిచ్ఛేదాశు వీర్యవాన్। వివ్యాధ చ హయానస్య ధ్వజం సారథిమేవ చ॥ 7-91-13 (48136) అర్జునం చ శరైర్వీరః స్మయమానోఽభ్యవాకిరత్। ఏతస్మిన్నంతరే పార్థః సజ్యం కృత్వా మహద్ధనుః॥ 7-91-14 (48137) విశేషయిష్యన్నాచార్యం సర్వాస్త్రవిదుషాం వరః। ముమోచ షట్శతాన్బాణాన్గృహీత్వైకమివ ద్రుతం॥ 7-91-15 (48138) పునః సప్తశతానన్యాన్సహస్రం చానివర్తినః। చిక్షేపాయుతశశ్చాన్యాంస్తేఽఘ్నంద్రోణస్య తాం చమూం॥ 7-91-16 (48139) తైః సంయగస్తైర్బలినా కృతినా చిత్రయోధినా। మనుష్యవాజిమాతంగా విద్ధాః పేతుర్గతాసవః॥ 7-91-17 (48140) విసూతాశ్వధ్వజాః పేతుః సంఛిన్నాయుధజీవితాః। రథినో రథముఖ్యేభ్యః సహసా శరపీడితాః॥ 7-91-18 (48141) చూర్ణితాక్షిప్తదగ్ధానాం వజ్రానిలహుతాశనైః। తుల్యరూపా గజాః పేతుర్గిర్యగ్రాంబుదవేశ్మనాం॥ 7-91-19 (48142) పేతురశ్వసహస్రాణి ప్రహతాన్యర్జునేషుభిః। హంసా హిమవతః పృష్ఠే వారివిప్రహతా ఇవ॥ 7-91-20 (48143) రథాశ్వద్విపపత్త్యోఘాః సలిలౌఘా ఇవాద్భుతాః। యుగాంతాదిత్యరశ్ంయాభైః పాండవాస్త్రశరైర్హతాః॥ 7-91-21 (48144) తం పాండవాదిత్యశరాంశుజాలం కురుప్రవీరాన్యుధి నిష్టపంతం। స ద్రోణమేఘః శరవృష్టివేగైః ప్రాచ్ఛాదయన్మేఘ ఇవార్కరశ్మీన్॥ 7-91-22 (48145) అథాత్యర్థం విసృష్టేన ద్విషతామసుభోజినా। ఆజఘ్నే వక్షసి ద్రోణో నారాచేన ధనంజయం॥ 7-91-23 (48146) స విహ్వలితసర్వాంగః క్షితికంపే యథాఽచలః। ధైర్యమాలంబ్య బీభత్సుర్ద్రోణం వివ్యాధ పత్రిభిః॥ 7-91-24 (48147) ద్రోణస్తు పంచభిర్బాణైర్వాసుదేవమతాడయత్। అర్జునం చ త్రిసప్తత్యా ధ్వజం చాస్య త్రిభిః శరైః॥ 7-91-25 (48148) విశేషయిష్యఞ్శిష్యం చ ద్రోణో రాజన్పరాక్రమీ। అదృశ్యమర్జునం చక్రే నిమేషాచ్ఛరవృష్టిభిః॥ 7-91-26 (48149) ప్రసక్తాన్పతతోఽద్రాక్ష్మ భారద్వాజస్య సాయకాన్। మండలీకృతమేవాస్య ధనుశ్చాదృశ్యతాద్భుతం॥ 7-91-27 (48150) తేఽభ్యయుః సమరే రాజన్వాసుదేవధనంజయౌ। ద్రోణసృష్టాః సుబహవః కంకపత్రపరిచ్ఛదాః॥ 7-91-28 (48151) తత్రాద్భుతమపశ్యామ శిలానామివ సర్పణం। యద్ద్రోణం తరసా పార్థో వృద్ధం బాలోఽపి నాతరత్॥ 7-91-29 (48152) చింతయామాస వార్ష్ణేయో దృష్ట్వా ద్రోణస్య విక్రమం। నాతివర్తిష్యతే హ్యోనం వేలామివ మహార్ణవః॥ 7-91-30 (48153) తతః పార్థం సముద్విగ్నం లక్ష్య చింతయతేఽచ్యుతః। ద్రోణస్య చాపి విక్రాంతం దృష్ట్వా మధునిషూదనః। ఇత్యబ్రవీద్వాసుదేవో ధనంజయముదారధీః॥ 7-91-31 (48154) పార్థపార్థ మహాబాహో న నః కాలాత్యయో భవేత్। ద్రోణముత్సృజ్య గచ్ఛామో బ్రాహ్మణోఽసౌ గతక్లమః॥ 7-91-32 (48155) సంజయ ఉవాచ। 7-91-33x (4495) పార్థశ్చాప్యబ్రవీత్కృష్ణం యథేష్టమితి కేశవం॥ 7-91-33 (48156) తతః ప్రదక్షిణం కృత్వా ద్రోణం ప్రాయాన్మహాభుజం। పరివృత్తశ్చ బీభత్సురగచ్ఛద్విసృజఞ్శరాన్॥ 7-91-34 (48157) తతోఽబ్రవీత్స్వయం ద్రోణః క్వేదం పాండవ గంయతే। నను నామ రణే శత్రుమజిత్వా న నివర్తసే॥ 7-91-35 (48158) అర్జున ఉవాచ। 7-91-36x (4496) గురుర్భవాన్న మే శత్రుః శిష్యః పుత్రసమోఽస్మి తే। న చాస్తి స పుమాఁల్లోకే యస్త్వాం యుధి పరాజయేత్॥ 7-91-36 (48159) సంజయ ఉవాచ। 7-91-37x (4497) ఏవం బ్రువాణో బీభత్సుర్జయద్రథవధోత్సుకః। త్వరాయుక్తో మహాబాహుస్త్వత్సైన్యం సముపాద్రవత్॥ 7-91-37 (48160) తం చక్రరక్షౌ పాంచాల్యౌ యుధామన్యూత్తమౌజసౌ। అన్వయాతాం మహాత్మానౌ విశంతం తావకం బలం॥ 7-91-38 (48161) తతో జయో మహారాజ కృతవర్మా చ సాత్వతః। కాంభోజశ్చ శ్రుతాయుశ్చ ధనంజయమవారయన్॥ 7-91-39 (48162) తేషాం దశసహస్రాణి రథానామనుయాయినాం। అభీషాహాః శూరసేనాః శిబయోఽథ వసాతయః॥ 7-91-40 (48163) మావేల్లకా లలిత్థాశ్చ కేకయా మద్రకాస్తథా। నారాయణాశ్చ గోపాలాః కాంభోజానాం చ యే గణాః॥ 7-91-41 (48164) కర్ణేన విజితాః పూర్వం సంగ్రామే శూరసంమతాః। భారద్వాజం పురస్కృత్య హృష్టాత్మానోఽర్జునం ప్రతి॥ 7-91-42 (48165) పుత్రశోకాభిసంతప్తం క్రుద్ధం మృత్యుమివాంతకం। త్యజంతం తుములే ప్రాణాన్సన్నద్ధం చిత్రయోధినం॥ 7-91-43 (48166) గాహమానమనీకాని మాతంగమివ యూథపం। మహేష్వాసం పరాక్రాంతం నరవ్యాఘ్రమవారయన్॥ 7-91-44 (48167) తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తుములం రోమహర్షణం। అన్యోన్యం వై ప్రార్థయతాం యోధానామర్జునస్య చ॥ 7-91-45 (48168) జయద్రథవధప్రేప్సుమాయాంతం పురుషర్షభం। న్యవారయంత సహితాః క్రియా వ్యాధిమివోత్థితం॥ ॥ 7-91-46 (48169) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశోదిసయుద్ధే ఏకనవతితతమోఽధ్యాయః॥ 91 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-91-19 గిర్యగ్రాంబుదవేశ్మనాం వజ్రానిలహుతాశనైః చూర్ణితాక్షిప్తదగ్ధానాం ఇతి యథాసంఖ్యేనాన్వయః॥ 5-91-91 ఏకనవతితమోఽధ్యాయః॥

7-92-0 (48170) సంజయ ఉవాచ। 7-92-0x (4498) సన్నిరుద్ధస్తు తైః పార్థో మహాబలపరాక్రమః। ద్రుతం సమనుయాతశ్చ ద్రోణేన రథినాం వరః॥ 7-92-1 (48171) కిరన్నిషుగణాంస్తీక్ష్ణాన్స రశ్మీనివ భాస్కరః। తాపయామాస తత్సైన్యం దేహం వ్యాధిగణో యథా॥ 7-92-2 (48172) అశ్వో విద్ధో రథశ్ఛిన్నః సారోహః పాతితో గజః। ఛత్రాణి చాపవిద్ధాని రథాశ్చక్రైర్వినా కృతాః॥ 7-92-3 (48173) విద్రుతాని చ సైన్యాని శరార్తాని సమంతతః। ఇత్యాసీత్తుములం యుద్ధం న ప్రాజ్ఞాయత కించన॥ 7-92-4 (48174) తేషాం సంయచ్ఛతాం సంఖ్యే పరస్పరమజిహ్మగైః। అర్జునో ధ్వజినీం రాజన్నభీక్ష్ణం సమకంపయత్॥ 7-92-5 (48175) సత్యాం చికీర్షమాణస్తు ప్రతిజ్ఞాం సత్యసంగరః। అభ్యద్రవద్రథశ్రేష్ఠం శోణాశ్వం శ్వేతవాహనః॥ 7-92-6 (48176) తం ద్రోణః పంచవింశత్యా మర్మభిద్భిరజిహ్మగైః। అంతేవాసినమాచార్యో మహేష్వాసం సమార్పయత్॥ 7-92-7 (48177) తం తూర్ణమివ బీభత్సుః సర్వశస్త్రభృతాం వరః। అభ్యధావదిషూనస్యన్నిషువేగవిఘాతకాన్॥ 7-92-8 (48178) తస్యాశు క్షిపతో భల్లాన్భల్లైః సన్నతపర్వభిః। ప్రత్యవిధ్యదమేయాత్మా బ్రహ్మాస్త్రం సముదీరయన్॥ 7-92-9 (48179) తదద్భుతమపశ్యామ ద్రోణస్యాచార్యకం యుధి। యతమానో యువా నైనం ప్రత్యవిధ్యద్యదర్జునః॥ 7-92-10 (48180) క్షరన్నివ మహామేఘో వారిధారాః సహస్రశః। ద్రోణమేఘః పార్థశైలం వవర్ష శరవృష్టిభిః॥ 7-92-11 (48181) అర్జునః శరవర్షం తచ్ఛరవర్షేణ వీర్యవాన్। అవారయదసంభ్రాంతో న త్వాచార్యమపీడయత్॥ 7-92-12 (48182) ద్రోణస్తు పంచవింశత్యా శ్వేతవాహనమార్దయత్। వాసుదేవం చ సప్తత్యా బాహ్వోరురసి చాశుగైః॥ 7-92-13 (48183) పార్థస్తు ప్రహసంధీమానాచార్యం స శరౌఘిణం। విసృజంతం శితాన్బాణానవారయత తం యుధి॥ 7-92-14 (48184) అథ తౌ వధ్యమానౌ తు ద్రోణేన రథసత్తమౌ। అవర్జయేతాం దుర్ధర్షం యుగాంతాగ్నిమివోత్థితం॥ 7-92-15 (48185) వర్జయన్నిశితాన్బాణాంద్రోణచాపవినిః సృతాన్। కిరీటమాలీ కౌంతేయో భోజానీకమథావిశత్॥ 7-92-16 (48186) సోఽంతరా కృతవర్మాణం కాంభోజం చ సుదక్షిణం। అభ్యయాద్వర్జయంద్రోణం మైనాకమివ పర్వతం॥ 7-92-17 (48187) తతో భోజో నరవ్యాఘ్రో దుర్ధర్షం కురుసత్తమం। అవిధ్యత్తూర్ణమవ్యగ్రో దశభిః కంకపత్రిభిః॥ 7-92-18 (48188) తమర్జునః శతేనాజౌ రాజన్వివ్యాధ పత్రిణాం। పునశ్చాన్యైస్త్రిభిర్బాణైర్మోహయన్నివ సాత్వతం॥ 7-92-19 (48189) భోజస్తు ప్రహసన్పార్థం వాసుదేవం చ మాధవం। ఏకైకం పంచవింశత్యా సాయకానాం సమార్పయత్॥ 7-92-20 (48190) తస్యార్జునో ధనుశ్ఛిత్త్వా వియాధైనం త్రిసప్తభిః। శరైరగ్నిశిఖాకారైః క్రుద్ధాశీవిషసన్నిభైః॥ 7-92-21 (48191) అథాన్యద్ధనురాదాయ కృతవర్మా మహారథః। పంచభిః సాయకైస్తూర్ణం వివ్యాధోరసి భారత॥ 7-92-22 (48192) పునశ్చ నిశితైర్బాణైః పార్థం వివ్యాధ పంచభిః। తం పార్థో నవభిర్బాణైరాజఘాన స్తనాంతరే॥ 7-92-23 (48193) దృష్ట్వా విషక్తం కౌంతేయం కృతవర్మరథం ప్రతి। చింతయామాస వార్ష్ణేయో న నః కాలాత్యయో భవేత్॥ 7-92-24 (48194) తతః కృష్ణోఽబ్రవీత్పార్థం కృతవర్మణి మా దయాం। కురు సంబంధకం హిత్వా ప్రమథ్యైనం విశాతయ॥ 7-92-25 (48195) తతః స కృతవర్మాణం మహోయిత్వాఽర్జునః శరైః। అభ్యగాజ్జవనైరశ్వైః కాంభోజానామనీకినీం॥ 7-92-26 (48196) అమర్షితస్తు హార్దిక్యః ప్రవిష్టే శ్వేతవాహనే। విధున్వన్సశరం చాపం పాంచాల్యాభ్యాం సమాగతః॥ 7-92-27 (48197) చక్రరక్షౌ తు పాంచాల్యావర్జునస్య పదానుగౌ। పర్యవారయదాయాంతౌ కృతవర్మా రథేషుభిః॥ 7-92-28 (48198) తావవిధ్యత్తతో భోజః కృతవర్మా శితైః శరైః। త్రిభిరేవ యుధామన్యుం చతుర్భిశ్చోత్తమౌజసం॥ 7-92-29 (48199) తావప్యేనం వివిధతుర్దశభిర్దశభిః శరైః। త్రిభిరేవ యుధామన్యురుత్తగౌజాస్త్రిభిస్తథా। సంచిచ్ఛిదతురప్యస్య ధ్వజం కార్ముకమేవ చ॥ 7-92-30 (48200) అథాన్యద్ధనురాదాయ హార్దిక్యః క్రోధమూర్చ్ఛితః। కృత్వా విధనుషౌ వీరౌ శరవర్షైరవాకిరత్॥ 7-92-31 (48201) తావన్యే ధనుషీ సజ్యే కృత్వా భోజం విజఘ్నతుః। తేనాంతరేషు బీభత్సుర్వివేశామిత్రవాహినీం॥ 7-92-32 (48202) న లేభాతే తు తౌ ద్వారం వారితౌ కృతవర్మణా। ధార్తరాష్ట్రేష్వనీకేషు యతమానౌ నరర్షభౌ॥ 7-92-33 (48203) అనీకాన్యర్దయన్యుద్ధే త్వరితః శ్వేతవాహనః। నావధీత్కృతవర్మాణం ప్రాప్తమప్యరిసూదనః॥ 7-92-34 (48204) తం దృష్ట్వా తు తథాఽఽయాంతంశూరో రాజా శ్రుతాయుధః। అభ్యద్రవత్సుసంక్రుద్ధో విధున్వానో మహద్ధనుః॥ 7-92-35 (48205) స పార్థం త్రిభిరానర్చ్ఛత్సప్తత్యా చ జనార్దనం। క్షురప్రేణ సుతీక్ష్ణేన పార్థకేతుమతాడయత్॥ 7-92-36 (48206) తతోఽర్జునో నవత్యా తు శరాణాం నతపర్వణాం। ఆజఘాన భృశం క్రుద్ధస్తోత్రైరివ మహాద్విపం॥ 7-92-37 (48207) స తన్న మమృషే రాజన్పాండవేయస్య విక్రమం। అథైనం సప్తసప్తత్యా నారాచానాం సమార్పయత్॥ 7-92-38 (48208) తస్యార్జునో ధనుశ్ఛిత్త్వా శరావాపం నికృత్య చ। ఆజఘానోరసి క్రుద్ధః సప్తభిర్నతపర్వభిః॥ 7-92-39 (48209) అథాన్యద్ధనురాదాయ స రాజా క్రోధమూర్చ్ఛితః। వాసవిం నవభిర్బాణైర్బాహ్వోరురసి చార్పయత్॥ 7-92-40 (48210) తతోఽర్జునః స్మయన్నేవ శ్రుతాయుధమరిందమః। శరైరనేకసాహస్రైః పీడయామాస భారత॥ 7-92-41 (48211) అశ్వాంశ్చాస్యావధీత్తూర్ణం సారథిం చ మహారథః। వివ్యాధ చైనం సప్తత్యా నారాచానాం మహాబలః॥ 7-92-42 (48212) హతాశ్వం రథముత్సృజ్య స తు రాజా శ్రుతాయుధః। అభ్యద్రువద్రుణే పార్థం గదాముద్యంయ వీర్యవాన్॥ 7-92-43 (48213) వరుణస్యత్మజో వీరః స తు రాజా శ్రుతాయుధః। పర్ణాశాజననీ యస్య శీతతోయా మహానదీ॥ 7-92-44 (48214) తస్య మాతాఽబ్రవీద్రాజన్వరుణం పుత్రకారణాత్। అవధ్యోఽయం భవేల్లోకే శత్రూణాం తనయో మమ॥ 7-92-45 (48215) వరుణస్త్వబ్రవీత్ప్రీతో దదాంయస్మై వరం హితం। దివ్యమస్త్రం సుతస్తేఽయం యేనావధ్యో భవిష్యతి॥ 7-92-46 (48216) నాస్తి చాప్యమరత్వం వై మనుష్యస్య కథంచన। సర్వేణావశ్యమర్తవ్యం జాతేన సరితాం వరే॥ 7-92-47 (48217) దుర్ధర్షస్త్వేష శత్రూణాం రణేషు భవితా సదా। అస్త్రస్యాస్య ప్రభావాద్వై వ్యేతు తే మానసో జ్వరః॥ 7-92-48 (48218) ఇత్యుక్త్వా వరుణః ప్రాదాద్గదాం మంత్రపురస్కృతాం। యామాసాద్య దురాధర్షః సర్వలోకే శ్రుతాయుధః॥ 7-92-49 (48219) ఉవాచ చైనం భగవాన్పునరేవ జలేశ్వరః। అయుధ్యతి న మోక్తవ్యా సా త్వయ్యేవ పతేదితి॥ 7-92-50 (48220) హన్యాదేషా ప్రతీపం హి ప్రయోక్తారమపి ప్రభో। న చాకరోత్స తద్వాక్యం ప్రాప్తే కాలే శ్రుతాయుధః॥ 7-92-51 (48221) స తయా వీరఘాతిన్యా జనార్దనమతాడయత్। ప్రతిజగ్రాహ తాం కృష్ణః పీనేనాంసేన వీర్యవాన్। నాకంపయత శౌరిం సా వింధ్యం గిరిమివానిలః॥ 7-92-52 (48222) `తతోఽర్జునః క్షురప్రాభ్యాం భుజౌ పరిఘసన్నిభౌ। చిచ్ఛేద పాణ్·డవః శీఘ్రం జలేశ్వరసుతస్య వై॥ 7-92-53 (48223) స జ్వలంతీ మహోల్కేవ సమాసాద్య జనార్దనం'। ప్రత్యాగతా మహావేగా కృత్యేవ దురధిష్ఠితా॥ 7-92-54 (48224) జఘాన చాస్థితం వీరం శ్రుతాయుధమమర్షణం। `స పపాత హతో భూమౌ విశిరా విభుజో బలీ। సంభగ్న ఇవ వాతేన బహుశాఖో వనస్పతిః॥ 7-92-55 (48225) సా విస్ఫురంతీ జ్వలితా వజ్రవేగసమా గదా'। హత్వా శ్రుతాయుధం వీరం ధరణీమన్వపద్యత॥ 7-92-56 (48226) గదాం నివర్తితాం దృష్ట్వా నిహతం చ శ్రుతాయుధం। హాహాకారో మహాంస్తత్ర సైన్యానాం సమజాయత। స్వేనాస్త్రేణ హతం దృష్ట్వా శ్రుతాయుధమరిందమం॥ 7-92-57 (48227) అయుధ్యమానాయ తతః కేశవాయ నరాధిప। క్షిప్తా శ్రుతాయుధేనాథ తస్మాత్తమవధీద్గదా॥ 7-92-58 (48228) యథోక్తం వరుణేనాజౌ తథా స నిధనం గతః। వ్యసుశ్చాప్యపతద్భూమౌ ప్రేక్షతాం సర్వధన్వినాం॥ 7-92-59 (48229) పతమానస్తు స బభౌ పర్ణాశాయాః ప్రియః సుతః। సంభగ్న ఇవ వాతేన బహుశాఖో వనస్పతిః॥ 7-92-60 (48230) తతః సర్వాణి సైన్యాని సేనాముఖ్యాశ్చ సర్వశః। ప్రాద్రవంత హతం దృష్ట్వా శ్రుతాయుధమరిందమం॥ 7-92-61 (48231) తతః కాంభోజరాజస్య పుత్రః శూరః సుదక్షిణః। అభ్యయాజ్జవనైరశ్వైః ఫల్గునం శత్రుసూదనం॥ 7-92-62 (48232) తస్య పార్థః శరాన్సప్త ప్రేషయామాస భారత। తే తం శూరం వినిర్భిద్య ప్రావిశంధరణీతలం॥ 7-92-63 (48233) సోఽతివిద్ధః శరైస్తీక్ష్ణైర్గాండీవప్రేషితైర్మృధే। అర్జునం ప్రతివివ్యాధ దశభిః కంకపత్రిభిః॥ 7-92-64 (48234) వాసుదేవం త్రిభిర్విద్ధ్వా పునః పార్థం చ పంచభిః। తస్య పార్థో ధనుశ్ఛిత్త్వా కేతుం చిచ్ఛేద మారిష॥ 7-92-65 (48235) భల్లాభ్యాం భృశతీక్ష్ణాభ్యాం తం చ వివ్యాధ పాండవః। స తు పార్థం త్రిభిర్విద్ధ్వా సింహనాదమథానదత్॥ 7-92-66 (48236) సర్వపారశవీం చైవ శక్తిం శూరః సుదక్షిణః। సఘంటాం ప్రాహిణోద్ధోరాం క్రుద్ధో గాండీవధన్వనే॥ 7-92-67 (48237) సా జ్వలంతీ మహోల్కేవ తమాసాద్య మహారథం। సవిస్ఫులింగా నిర్భిద్య నిపపాత మహీతలే॥ 7-92-68 (48238) శక్యా త్వభిహతో గాఢం మూర్చ్ఛయాఽభిపరిప్లుతః। సమాశ్వాస్య మహాతేజాః సృక్విణీ పరిలేలిహన్॥ 7-92-69 (48239) తం చతుర్దశభిః పార్థో నారాచైః కంకపత్రిభిః। సాశ్వధ్వజధనుఃసూతం వివ్యాధాచింత్యవిక్రమః॥ 7-92-70 (48240) రథం చాన్యైః సుబహుభిశ్చక్రే విశకలం శరైః। సుదక్షిణం తం కాంభోజం మోఘసంకల్పవిక్రమం। బిభేద హృది బాణేన పృథుధారేణ పాండవః॥ 7-92-71 (48241) స భిన్నవర్మా స్రస్తాంగః ప్రభ్రష్టముకుటాంగదః। పపాతాభిముఖః శూరో యంత్రముక్త ఇవ ధ్వజః॥ 7-92-72 (48242) గిరేః శిఖరజః శ్రీమాన్సుశాఖః సుప్రతిష్ఠితః। నిర్భగ్న ఇవ వాతేన కర్ణికారో హిమాత్యయే। విశీర్ణః పతితో రాజా ప్రసార్య విపులౌ భుజౌ॥ 7-92-73 (48243) శేతే స్మ నిహతో భూమౌ కాంభోజాస్తరణోచితః। మహార్హాభరణోపేతః సానుమానివ పర్వతః॥ 7-92-74 (48244) సుదర్శనీయస్తాంరాక్షః కర్ణినా స సుదక్షిణః। పుత్రః కాంభోజరాజస్య పార్థేన వినిపాతితః॥ 7-92-75 (48245) ధారయన్నగ్నిసంకాశాం శిరసా కాంచనీం స్రజం। అశోభత మహాబాహుర్వ్యసుర్భూమౌ నిపాతితః॥ 7-92-76 (48246) తతః సర్వాణి సైన్యాని వ్యద్రవంత సుతస్య తే। హతం శ్రుతాయుధం దృష్ట్వా కాంభోజం చ సుదక్షిణం॥ ॥ 7-92-77 (48247) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ద్వినవతితమోఽధ్యాయః॥ 92 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-92-15 తేషాం సంయచ్ఛతాం విధారయతాం॥ 5-92-10 ఆచార్యకం శిక్షాం॥ 5-92-28 రథేషుభిః అదూరస్థాయిభిర్బాణైః॥ 5-92-54 కృత్యా అభిచారదేవతా॥ 5-92-72 ధ్వజః శక్రధ్వజః॥ 5-92-92 ద్వినవతితమోఽధ్యాయః॥

7-93-0 (48248) సంజయ ఉవాచ। 7-93-0x (4499) హతే సుదక్షిణే రాజన్వీరే చైవ శ్రుతాయుధే। జవేనాభ్యద్రవన్పార్థం కుపితాః సైనికాస్తవ॥ 7-93-1 (48249) అభీషాహాః శూరసేనాః శిబయోఽథ వసాతయః। అభ్యవర్షంస్తతో రాజఞ్శరవర్షైర్ధనంజయం॥ 7-93-2 (48250) తేషాం షష్టిశతానన్యాన్ప్రామథ్నాత్పాండవః శరైః। తే స్మ భీతాః పలాయంతే వ్యాఘ్రాత్క్షుద్రమృగా ఇవ॥ 7-93-3 (48251) తే నివృత్తాః పునః పార్థం సర్వతః పర్యవారయన్। రణే సపత్నాన్నిఘ్నంతం జిగీషంతం పరాన్యుధి॥ 7-93-4 (48252) తేషామాపతతాం తూర్ణం గాండీవప్రేషితైః శరైః। శిరాంసి పాతయామాస బాహూంశ్చాపి ధనంజయః॥ 7-93-5 (48253) శిరోభిః పాతితైస్తత్ర భూమిరాసీన్నిరంతరా। అభ్రచ్ఛాయేవ చైవాసీద్ధ్వాంక్షగృధ్రబలైర్యుధి॥ 7-93-6 (48254) తేషు తూత్సాద్యమానేషు క్రోధామర్షసమన్వితౌ। స్రుతాయుశ్చాశ్రుతాయుశ్చ ధనంజయమయుధ్యతాం॥ 7-93-7 (48255) బలినౌ స్పర్ధినౌ వీరౌ కులజౌ బాహుశాలినౌ। తావేనం శరవర్షాణి సవ్యదక్షిణమస్యతాం॥ 7-93-8 (48256) త్వరాయుక్తౌ మహరాజ ప్రార్థయానౌ మహద్యశః। అర్జునస్య వధప్రేప్సూ పుత్రార్థే తవ ధన్వినౌ॥ 7-93-9 (48257) తావర్జునం సహస్రేణ పత్రిణాం నతపర్వణాం। పూరయామాసతుః క్రుద్ధౌ తటాకం జలదౌ యథా॥ 7-93-10 (48258) శ్రుతాయుశ్చ తతః క్రుద్ధస్తోమరేణ ధనంజయం। ఆజఘాన రథశ్రేష్ఠః పీతేన నిశితేన చ॥ 7-93-11 (48259) సోఽతివిద్ధో బలవతా శత్రుణా శత్రుకర్శనః। జగామ పరమం మోహం మోహయన్కేశవం రణే॥ 7-93-12 (48260) ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు సోఽశ్రుతాయుర్మహారథః। శూలేన భృశతీక్ష్ణేన తాడయామాస పాండవం॥ 7-93-13 (48261) క్షతే క్షారం స హి దదౌ పాండవస్య మహాత్మనః। పార్థోఽపి భృశసంవిద్ధో ధ్వజయష్టిం సమాశ్రితః॥ 7-93-14 (48262) తతః సర్వస్య సైన్యస్య తావకస్య విశాంపతే। సింహనాదో మహానాసీద్ధతం మత్వా ధనంజయం॥ 7-93-15 (48263) కృష్ణశ్చ భృశసంతప్తో దృష్ట్వా పార్థం విచేతనం। ఆశ్వాసయత్సుహృద్యాభిర్వాగ్భిస్తత్ర ధనంజయం॥ 7-93-16 (48264) తతస్తౌ రథినాం శ్రేష్ఠౌ లబ్ధలక్షౌ ధనంజయం। వాసుదేవం చ వార్ష్ణేయం శరవర్షైః సమంతతః॥ 7-93-17 (48265) సచక్రకూబరరథం సాశ్వధ్వజపతాకినం। అదృశ్యం చక్రతుర్యుద్ధే తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-93-18 (48266) ప్రత్యాశ్వస్తస్తు బీభత్సుః శనకైరివ భారత। ప్రేతరాజపురం ప్రాప్య పునః ప్రత్యాగతో యథా॥ 7-93-19 (48267) సంఛన్నం శరజాలేన రథం దృష్ట్వా సకేశవం। శత్రూ చాభిముఖౌ దృష్ట్వా దీప్యమానావివానలౌ॥ 7-93-20 (48268) ప్రాదుశ్చక్రే తతః పార్థః శాక్రమస్త్రం మహారథః। తస్మాదాసన్సహస్రాణి శరాణాం నతపర్వణాం॥ 7-93-21 (48269) తే జఘ్నుస్తౌ మహేష్వాసౌ తాభ్యాం ముక్తాంశ్చ సాయకాన్। విచేరురాకాశగతాః పార్థచాపవినిఃసృతాః॥ 7-93-22 (48270) ప్రతిహత్య సరాంస్తూర్ణం శరవేగేన పాండవః। ప్రతస్థే తత్రతత్రైవ యోధయన్వై మహారథాన్॥ 7-93-23 (48271) తౌ చ ఫల్గునబాణౌఘైర్విబాహుశిరసౌ కృతౌ। వసుధామన్వపద్యేతాం వాతనున్నావివ ద్రుమౌ॥ 7-93-24 (48272) శ్రుతాయుషశ్చ నిధనం వధశ్చేవాశ్రుతాయుషః। లోకవిస్మాపనమభూత్సముద్రస్యేవ శోషణం॥ 7-93-25 (48273) తయోః పదానుగాన్హత్వా పునః పంచశతం రథాన్। ప్రత్యగాద్భారతీం సేనాం నిఘ్నన్పార్థో వరాన్వరాన్॥ 7-93-26 (48274) శ్రుతాయుషం చ నిహతం ప్రేక్ష్య చైవాశ్రుతాయుషం। నియతాయుశ్చ సంక్రుద్ధో దీర్ఘాయుశ్చైవ భారత॥ 7-93-27 (48275) పుత్రౌ తయోర్నరశ్రేష్ఠౌ కౌంతేయం ప్రతి జగ్మతుః। కిరంతౌ వివిధాన్బాణాన్పితృవ్యసనకర్శితౌ॥ 7-93-28 (48276) తావర్జునో ముహూర్తేన శరైః సన్నతపర్వభిః। ప్రైషయత్పరమక్రుద్ధో యమస్య సదనం ప్రతి॥ 7-93-29 (48277) లోడయంతమనీకాని ద్విపం పద్మసరో యథా। నాశక్నువన్వారయితుం పార్థం క్షత్రియపుంగవాః॥ 7-93-30 (48278) అంగాస్తు గజసంఘైశ్చ పాండవం పర్యవారయన్। క్రుద్ధాః సహస్రశో రాజఞ్శిక్షితా హస్తిసాదినః॥ 7-93-31 (48279) దుర్యోధనసమాదిష్టాః కుంజరైః పర్వతోపమైః। ప్రాచ్యాశ్చ దాక్షిణాత్యాశ్చ కలింగప్రముఖా నృపాః॥ 7-93-32 (48280) తేషామాపతతాం శీఘ్రం గాండీవప్రేషితైః శరైః। నిచకర్త శిరాంస్యుగ్రో బాహూనపి సుభూషణాన్॥ 7-93-33 (48281) తైః శిరోభిర్మహీ కీర్ణా బాహుభిశ్చ సహాంగదైః। బభౌ కనకపాషాణా భుజగైరివ సంవృతా॥ 7-93-34 (48282) బాహవో విశిఖైశ్ఛిన్నాః శిరాంస్యున్మథితాని చ। పతమానాన్యదృశ్యంత ద్రుమేభ్య ఇవ పక్షిణః॥ 7-93-35 (48283) శరైః సహస్రశో విద్ధా ద్విపాః ప్రసృతశోణితాః। అదృశ్యంతాద్రయః కాలే గైరికాంబుస్రవా ఇవ॥ 7-93-36 (48284) నిహతాః శేరతే స్మాన్యే బీభత్సోర్నిశితైః శరైః। గజపృష్ఠగతా ంలేచ్ఛా నానావికృతదర్శనాః॥ 7-93-37 (48285) నానావేషధరా రాజన్నానాశస్త్రౌఘసంవృతాః। రుధిరేణానులిప్తాంగా భాంతి చిత్రైః శరైర్హతాః॥ 7-93-38 (48286) శోణితం నిర్వమంతి స్మ ద్విపాః పార్థశరాహతాః। సహస్రశశ్ఛిన్నగాత్రాః సారోహాః సపదానుగాః॥ 7-93-39 (48287) చుక్రుశుశ్చ నిపేతుశ్చ బభ్రముశ్చాపరే దిశః। భృశం త్రస్తాశ్చ బహవః స్వానేవ మమృదుర్గజాః॥ 7-93-40 (48288) సోత్తరాయుధినశ్చైవ ద్విపాస్తీక్ష్ణవిషోపమాః। విదంత్యసురమాయాం యే సుఘోరా ఘోరచక్షుషః॥ 7-93-41 (48289) యవనాః పారదాశ్చైవ శకాశ్చ సహ బాహ్లికైః। కాకవర్ణా దురాచారాః స్త్రీలోలాః కలహప్రియాః॥ 7-93-42 (48290) ద్రావిడాస్తత్ర యుధ్యంతే మత్తమాతంగవిక్రమాః। గోయోనిప్రభవా ంలేచ్ఛాః కాలకల్పాః ప్రహారిణః॥ 7-93-43 (48291) దార్వాతిసారా దరదాః పుండ్రాశ్చైవ సహస్రశః। తే న శక్యాః స్మ సంఖ్యాతుం వ్రాతాః శతసహస్రశః॥ 7-93-44 (48292) అభ్యవర్షంత తే సర్వే పాండవం నిశితైః శరైః। అవాకిరంశ్చ తే ంలేచ్ఛా నానాయుద్ధవిశారదాః॥ 7-93-45 (48293) తేషామపి ససర్జాశు శరవృష్టిం ధనంజయః। సృష్టిస్తథావిధా హ్యాసీచ్ఛలభానామివాయతిః॥ 7-93-46 (48294) అభ్రచ్ఛాయామివ శరైః సైన్యే కృత్వా ధనంజయః। ముండార్ధముండాంజటిలానశుచీంజటిలాననాన్। ంలేచ్ఛానశాతయత్సర్వాన్సమేతానస్త్రతేజసా॥ 7-93-47 (48295) శరైశ్చ శతశో విద్ధాస్తే సంఘా గిరిచారిణః। ప్రాద్రవంత రణే భీతా గిరిగహ్వరవాసినః॥ 7-93-48 (48296) గజాశ్వసాదింలేచ్ఛానాం పతితానాం శితైః శరైః। బకాః కంకా వృకా భూమావపిబన్రుధిరం ముదా॥ 7-93-49 (48297) పత్త్యశ్వరథనాగైశ్చ ప్రచ్ఛన్నకృతసంక్రమాం। శరవర్షప్లవాం ఘోరాం కేశశైవలశాద్వలాం। ప్రావర్తయన్నదీముగ్రాం శోణితౌఘతరంగిణీం॥ 7-93-50 (48298) ఛిన్నాంగులీక్షుద్రమత్స్యాం యుగాంతే కాలసన్నిభాం। ప్రాకరోద్గజసంబాధాం నదీముత్తరశోణితాం॥ 7-93-51 (48299) దేహేభ్యో రాజపుత్రాణాం నాగాశ్వరథసాదినాం। యథా స్థలం చ నింనం చ న స్యాద్వర్షతి వాసవే। తథాఽఽసీత్పృథివీ సర్వా శోణితేన పరిప్లుతా॥ 7-93-52 (48300) షట్సహస్రాన్హయాన్వీరాన్పునర్దశశతాన్వరాన్। ప్రాహిణోన్మృత్యులోకాయ క్షత్రియాన్క్షత్రియర్షభః॥ 7-93-53 (48301) శరైః సహస్రశో విద్ధా విధివత్కల్పితా ద్విపాః। శేరతే భూమిమాసాద్య శైలా వజ్రహతా ఇవ॥ 7-93-54 (48302) స వాజిరథమాతంగాన్నిఘ్నన్వ్యచరదర్జునః। ప్రభిన్న ఇవ మాతంగో మృద్గన్నలవనం యథా॥ 7-93-55 (48303) భురిద్రుమలతాగుల్మం శుష్కేంధనతృణోలపం। నిర్దహేదనలోఽరణ్యం యథా వాయుసమీరితః॥ 7-93-56 (48304) సేనారణ్యం తవ తథా కృష్ణానిలసమీరితః। శరార్చిరదహత్క్రుద్ధః పాండవోఽగ్నిర్ధనంజయః॥ 7-93-57 (48305) శూన్యాన్కుర్వన్రథోపస్థాన్మానవైః సంస్తరన్మహీం। ప్రానృత్యదివ సంబాధే చాపహస్తో ధనంజయః। వజ్రకల్పైః శరైర్భూమిం కుర్వన్నుత్తరశోణితాం॥ 7-93-58 (48306) `తతః ప్రావర్తత నదీ శోణితౌఘతరంగిణీ। నరాశ్వద్విపకాయేభ్యః పర్వతేభ్య ఇవాపగా॥ 7-93-59 (48307) అస్థిశర్కరసంబాధా ధ్వజవృక్షా రథహదా। సంఛిన్నశీర్షపాణాణా హస్తిహస్తమహాగ్రహా॥ 7-93-60 (48308) మాంసమజ్జాస్థిపంకాఢ్యాం హతాశ్వమకరాకులా। ఉష్ణీషఫేనసంఛన్నా శరఘోరఝషాకులా॥ 7-93-61 (48309) రుద్రస్యాక్రీడసదృశీం భూమిం కుర్వన్విభీషణాం'। ప్రావిశద్భారతీం సేనాం సంక్రుద్ధో వై ధనంజయః॥ 7-93-62 (48310) తం శ్రుతాయుస్తథాంబష్ఠో వ్రజమానం న్యవారయత్॥ 7-93-63 (48311) తస్యార్జునః శరైస్తీక్ష్ణైః కంకపత్రపరిచ్ఛదైః। న్యపాతయద్ధయాఞ్శీఘ్రం యతమానస్య మారిష। ధనుశ్చాస్యాపరైశ్ఛిత్త్వా శరైః పార్థో విచక్రమే॥ 7-93-64 (48312) అంబష్ఠస్తు గదాం గృహ్య క్రోధపర్యాకులేక్షణః। ఆససాద రణే పార్థం కేశవం చ మహారథం॥ 7-93-65 (48313) తతః సంప్రహరన్వీరో గదాముద్యంయ భారత। రథమావార్య గదయా కేశవం సమతాడయత్॥ 7-93-66 (48314) గదయా తాడితం దృష్ట్వా కేశవం పరవీరహా। అర్జునోఽథ భృశం క్రుద్ధః సోఽంబష్ఠం ప్రతి భారత॥ 7-93-67 (48315) తతః శరైర్హేమపుంఖైః సగదం రథినాం వరం। ఛాదయామాస సమరే మేఘః సూర్యమివోదితం॥ 7-93-68 (48316) అథాపరైః శరైశ్చాపి గదాం తస్య మహాత్మనః। అచూర్ణయత్తదా పార్థస్తిదద్భుతమివాభవత్॥ 7-93-69 (48317) అథ తాం పతితాం దృష్ట్వా గృహ్యాన్యాం చ మహాగదాం। అర్జునం వాసుదేవం చ పునః పునరతాడయత్॥ 7-93-70 (48318) తస్యార్జునః క్షురప్రాభ్యాం సగదావుద్యతౌ భుజౌ। చిచ్ఛేదేంద్రధ్వజాకారౌ శిరశ్చాన్యేన పత్రిణా॥ 7-93-71 (48319) స పపాత హతో రాజన్వసుధామనునాదయన్। ఇంద్రధ్వజ ఇవోత్సృష్టో యంత్రనిర్ముక్తబంధనః॥ 7-93-72 (48320) అంబష్ఠే తు తదా భగ్నే తవ సైన్యమభజ్యత॥ 7-93-73 (48321) రథానీకావగాఢశ్చ వారణాశ్వశతైర్వృతః। అదృశ్యత పదా పార్థో ఘనైః సూర్య ఇవావృతః॥ 7-93-74 (48322) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్ధశదివసయుద్ధే త్రినవతితమోఽధ్యాయః॥ 93 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-93-43 గోయోనిప్రభవా నందిన్యాం జాతాః॥ 5-93-46 సృష్టిః సంసృష్టిః॥ 5-93-47 జటిలాననాన్ జటిలాని రూఢశ్మశ్రూణ్యాననాని యేషాం॥ 5-93-50 ప్రచ్ఛన్నేన ప్రచ్ఛాదనేన కృతో రచితః సంకమో యస్యాం॥ 5-93-51 ఉత్తరశోణిత్తాం శోణితప్రధానాం॥ 5-93-53 హయాన్ అశ్వారోహాన్॥ 5-93-93 త్రినవతితమోఽధ్యాయః॥

7-94-0 (48323) సంజయ ఉవాచ। 7-94-0x (4500) తతః ప్రవిష్టే కౌంతేయే సింధురాజజిఘాంసయా। ద్రోణానీకం వినిర్భిద్య భోజానీకం చ దుస్తరం॥ 7-94-1 (48324) కాంభోజస్య చ దాయాదే హతే రాజన్సుదక్షిణే। శ్రుతాయుషి చ విక్రాంతే నిహతే సవ్యసాచినా॥ 7-94-2 (48325) విప్రద్రుతేష్వనీకేషు విధ్వస్తేషు సమంతతః। ప్రభగ్నం స్వబలం దృష్ట్వా పుత్రస్తే ద్రోణమభ్యయాత్॥ 7-94-3 (48326) త్వరన్నేకరథేనైవ సమేత్య ద్రోణమబ్రవీత్। గతః స పురుషవ్యాఘ్రః ప్రమథ్యైతాం మహాచమూం॥ 7-94-4 (48327) అథ బుద్ధ్యా సమీక్షస్వ కిన్ను కార్యమనంతరం। అర్జునస్య విఘాతాయ దారుణేఽస్మింజనక్షయే॥ 7-94-5 (48328) యథా స పురుషవ్యాఘ్రో న హన్యేత జయద్రథః। తథా విధత్స్వ భద్రం తే త్వం హి నః పరమా గతిః॥ 7-94-6 (48329) అసౌ ధనంజయాగ్నిర్హి కోపమారుతచోదితః। సేనాకక్షం దహతి మే వహ్నిః కక్షమివోత్థితః॥ 7-94-7 (48330) అతిక్రాంతే హి కౌంతేయే భిత్త్వా సైన్యం పరంతప। జయద్రథస్య గోప్తారః సంశయం పరమం గతాః॥ 7-94-8 (48331) స్థిరా బుద్ధిర్నరేంద్రాణమాసీద్బ్రహ్మవిదాం వర। నాతిక్రమిష్యతి ద్రోణం జాతు జీవంధనంజయః॥ 7-94-9 (48332) యోఽసౌ పాథో వ్యతిక్రాంతో మిషతస్తే మహాద్యుతే। సర్వం హ్యద్యాతురం మన్యే నేదమస్తి బలం మమ॥ 7-94-10 (48333) జానామి త్వాం మహాభాగ పాండవానాం హితే రతం। తతో ముహ్యామి చ బ్రహ్మన్కార్యవత్తాం విచింతయన్॥ 7-94-11 (48334) యథాశక్తి చ తే బ్రహ్మన్వర్ధయన్వృత్తిముత్తమాం। ప్రీణామి చ యథాశక్తి తచ్చ త్వం నావబుధ్యసే॥ 7-94-12 (48335) అస్మాన్న త్వం సదా భక్తానిచ్ఛస్యమితవిక్రమ। పాండవాన్సతతం ప్రీణాస్యాస్మాకం విప్రియే రతాన్॥ 7-94-13 (48336) అస్మానేవోపజీవంస్త్వమస్మాకం విప్రియే రతః। న హ్యహం త్వాం విజానామి మధుదిగ్ధమివ క్షురం॥ 7-94-14 (48337) `నహ్యహం త్వాం విజానామి సర్వం మండూకరావిణం'। నాదాస్యచ్చేద్వరం మహ్యం భవాన్పాండవనిగ్రహే। నావారయిష్యం గచ్ఛంతమహం సింధుపతిం గృహాన్॥ 7-94-15 (48338) మయా త్వాశంసమానేన త్వత్తస్త్రాణమబుద్ధినా। ఆశ్వాసితః సింధుపతిర్మోహాద్దత్తశ్చ మృత్యవే॥ 7-94-16 (48339) యమదంష్ట్రాంతరం ప్రాప్తో ముచ్యేతాపి హి మానవః। నార్జునస్య వశం ప్రాప్తో ముచ్యేతాజౌ జయద్రథః॥ 7-94-17 (48340) స తథా కురు శోణశ్వ యథా ముచ్యేత సైంధవః। మమ చార్తప్రలాపానాం మాక్రుధః పాహి సైంధవం॥ 7-94-18 (48341) ద్రోణ ఉవాచ। 7-94-19x (4501) నాభ్యసూయామి తే వాక్యమశ్వత్థాంనాఽసి మే సమః। సత్యం తు తే ప్రవక్ష్యామి తజ్జుషస్వ విశాంపతే॥ 7-94-19 (48342) సారథిః ప్రవరః కృష్ణః శీఘ్రాశ్చాస్య హయోత్తమాః। అల్పం చ వివరం కృత్వా పూర్ణం యాతి ధనంజయః॥ 7-94-20 (48343) కిం న పశ్యసి బాణౌఘాన్క్రోశమాత్రే కిరీటినః। పశ్చాద్రథస్య పతితాన్క్షిప్తాఞ్శీఘ్రం హి గచ్ఛతః॥ 7-94-21 (48344) న తాబం శీఘ్రయానేఽద్య సమర్థో వయసాన్వితః। సేనాముఖే చ పార్థానామేతద్బలముపస్థితం॥ 7-94-22 (48345) యుధిష్ఠిరశ్చ మే గ్రాహ్యో మిషతాం సర్వధన్వినాం। ఏవం మయా ప్రతిజ్ఞాతం క్షత్రమధ్యే మహాభుజ॥ 7-94-23 (48346) ధనంజయేన చోత్సృష్టో వర్తతే ప్రముఖే నృప। తస్మాద్వ్యూహముఖం హిత్వా నాహం యాస్యామి ఫల్గునం॥ 7-94-24 (48347) తుల్యాభిజనకర్మాణం శత్రుమేకం సహాయవాన్। గత్వా యోధయ మా భైస్త్వం త్వం హ్యస్య జగతః పతిః॥ 7-94-25 (48348) రాజా శూరః కృతీ దక్షో వైరముత్పాద్య పాండవైః। వీరః స్వయం ప్రయాహ్యాశు యత్ర పార్థో ధనంజయః॥ 7-94-26 (48349) దుర్యోధన ఉవాచ। 7-94-27x (4502) కథం త్వామప్యతిక్రాంతః సర్వశస్త్రభృతాం వరం। ధనంజయో మయా శక్య ఆచార్య ప్రతిబాధితుం॥ 7-94-27 (48350) అపి శక్యో రణే జేతుం వజ్రహస్తః పురందరః। నార్జునః సమరే శక్యో జేతుం పరపురంజయః॥ 7-94-28 (48351) యేన భోజశ్చ హార్దిక్యో భవాంశ్చ త్రిదశోపమః। అస్త్రప్రతాపేన జితౌ శ్రుతాయుశ్చ నిబర్హితః॥ 7-94-29 (48352) సుదక్షిణశ్చ నిహతః స చ రాజా శ్రుతాయుధః। శ్రుతాయుశ్చాశ్రుతాయుశ్చ భ్లేచ్ఛాశ్చాయుతశో హతాః॥ 7-94-30 (48353) తం కథం పాండవం యుద్ధే దహంతమివ పావకం। ప్రతియోత్స్యామి దుర్ధర్షం తన్మమాచక్ష్వ సత్తం। 7-94-31 (48354) క్షమం చేన్మన్యసే యుద్ధం మమ తేనాద్య శాధి మాం। పరవానస్మి భవతః ప్రేష్యవద్రక్ష మే యశః॥ 7-94-32 (48355) ద్రోణ ఉవాచ। 7-94-33x (4503) సత్యం వదసి కౌరవ్య దురాధర్షో ధనంజయః। అహం తు తత్కరిష్యామి యథైనం ప్రసహిష్యసి॥ 7-94-33 (48356) అద్భుతం చాద్య పశ్యంతు లోకే సర్వధనుర్ధరాః। విషక్తం త్వయి కౌంతేయం వాసుదేవస్య పశ్యతః॥ 7-94-34 (48357) ఏష తే కవచం రాజంస్తథా బధ్నామి కాంచనం। యథా న బాణా నాస్త్రాణి ప్రహరిష్యంతి తే రణే॥ 7-94-35 (48358) యది త్వాం సాసురసురాః సయక్షోరగరాక్షసాః। యోధయంతి త్రయో లోకాః సనరా నాస్తి తే భయం॥ 7-94-36 (48359) న కృష్ణో న చ కౌంతేయో న చాన్యః శస్త్రభృద్రణే। శరానర్పయితుం కశ్చిత్కవచే తవ శక్ష్యతి॥ 7-94-37 (48360) స త్వం కవచమాస్థాయ క్రుద్ధమద్య రణేఽర్జునం। త్వరమాణః స్వయం యాహి న త్వాఽసౌ విషహిష్యతి॥ 7-94-38 (48361) సంజయ ఉవాచ। 7-94-39x (4504) ఏవముక్త్వా త్వరంద్రోణః స్పృష్ట్వాంభో వర్మ భాస్వరం। ఆబబంధాద్భుతతమం జపన్మంత్రం యథావిధి॥ 7-94-39 (48362) రణే తస్మిన్సుమహతి విజయస్య సుతస్య తే। విసిష్మాపయిషుర్లోకాన్విద్యయా బ్రహ్మవిత్తమః॥ 7-94-40 (48363) ద్రోణ ఉవాచ। 7-94-41x (4505) కరోతు స్వస్తి తే బ్రహ్మా స్వస్తి కుర్వంతు బ్రాహ్మణాః। సరీసృపాశ్చ యే శ్రేష్ఠాస్తేభ్యస్తే స్వస్తి భారత॥ 7-94-41 (48364) యయాతిర్నహుషశ్చైవ ధుంధుమారో భగీరథః। తుభ్యం రాజర్షయః సర్వే స్వస్తి కుర్వంతు తే సదా॥ 7-94-42 (48365) స్వస్తి తేఽస్త్వేకపాదేభ్యో బహుపాదేభ్య ఏవ చ। స్వస్త్యస్త్వపాదకేభ్యశ్చ నిత్యం తవ మహారణే॥ 7-94-43 (48366) స్వాహా స్వధా శచీ చైవ స్వస్తి కుర్వంతు తే సదా। లక్ష్మీరరుంధతీ చైవ కురుతాం స్వస్తి తేఽనఘ॥ 7-94-44 (48367) అమితో దేవలశ్చైవ విశ్వామిత్రస్తథాంగిరాః। వసిష్ఠః కశ్యపశ్చైవ స్వస్తి కుర్వంతు తే నృప॥ 7-94-45 (48368) ధాతా విధాతా లోకేశో దిశశ్చ సదిగీశ్వరాః। స్వస్తి తేఽద్య ప్రయచ్ఛంతు కార్తికేయశ్చ షణ్ముఖః॥ 7-94-46 (48369) `యేన దేవాః సకృద్భగ్నాః సంగ్రమే తారకామయే। ధృతాః స చ హతః శూరో హ్యవధ్యో దేవతాగణైః॥ 7-94-47 (48370) వివస్వాన్కురుతాం స్వస్తి తథా వైవస్వతో యమః। పార్షిదా వశగా యస్య స్వస్తి తుభ్యం ప్రయచ్ఛతు'॥ 7-94-48 (48371) దిగ్గజాశ్చైవ చత్వారః క్షితిశ్చ గగనం గ్రహాః। `దిశశ్చ విదిశశ్చైవ సిద్ధా లోకహితే రతాః। స్వస్తి కుర్వంతు తే నిత్యం మంత్రేణానేన రస్తుతాః'॥ 7-94-49 (48372) అధస్తాద్ధరణీం యోఽసౌ సదా ధారయతే నృప। శేషశ్చ పన్నగశ్రేష్ఠః స్వస్తి తుభ్యం ప్రయచ్ఛతు॥ 7-94-50 (48373) గాంధారే యుధి విక్రంయ నిర్జితే పాకశాసనేః। పురా వృత్రేణ దైత్యేన భిన్నదేహాః సహస్రశః॥ 7-94-51 (48374) హృతతేజోబలాః స్రవే తదా సేంద్రా దివౌకసః। బ్రహ్మాణం శరణం జగ్ముర్వృత్రాద్భీతాం మహాసురాత్॥ 7-94-52 (48375) దేవా ఊచుః। 7-94-53x (4506) ప్రమార్దితానాం వృత్రేణ దేవానాం దేవసత్తమ। గతిర్భవ సురశ్రేష్ఠ త్రాహి నో మహతో భయాత్॥ 7-94-53 (48376) అథ పార్శ్వే స్థితం విష్ణుం శక్రాదీంశ్చ సురోత్తమాన్। ప్రాహ పథ్యమిదం వాక్యం విషణ్ణాన్సురసత్తమాన్॥ 7-94-54 (48377) రక్ష్యా మే సతతం దేవాః సహేంద్రాః సద్విజాతయః। త్వష్టుః సుదుర్ధరం తేజో యేన వృత్రో వినిర్మితః॥ 7-94-55 (48378) త్వష్ట్రా పురా తపస్తప్త్వా వర్షాయుతశతం తదా। వృత్రో వినిర్మితో దేవాః ప్రాప్యానుజ్ఞాం మహేశ్వరాత్॥ 7-94-56 (48379) శంకరస్య ప్రసాదాద్వై హన్యాద్దేవరిపుర్బలీ। నాగత్వా శంకరస్థానం భగవాందృశ్యతే హరః॥ 7-94-57 (48380) దృష్ట్వా జేష్యథ వృత్రం తం క్షిప్రం గచ్ఛత మందరం। యత్రాస్తే తపసాం యోనిర్దక్షయజ్ఞవినాశనః॥ 7-94-58 (48381) పినాకీ సర్వభూతేశో భగనేత్రనిపాతనః। తే గత్వా సహితా దేవా బ్రహ్మణా సహ మందరం॥ 7-94-59 (48382) అపశ్యంస్తేజసాం రాశిం సూర్యకోటిసమప్రభం। సోఽబ్రవీత్స్వాగతం దేవా బ్రూత కిం కరవాణ్యహం॥ 7-94-60 (48383) అమోఘం దర్శనం మహ్యం కామప్రాప్తిరతోఽస్తు వః। ఏవముక్తాస్తు తే సర్వే ప్రత్యుచూస్తం దివౌకసః॥ 7-94-61 (48384) హృతౌజసాం నో వృత్రేణ గతిర్భవ దివౌకసాం। మూర్తీరీక్షస్వ నో దేవ ప్రహారైర్జర్జరీకృతాః। శరణం త్వాం ప్రపన్నాః స్మ గతిర్భవ మహేశ్వర॥ 7-94-62 (48385) శర్వే ఉవాచ। విదితం వో యథా దేవాః కృత్యేయం సుమహాబలా। 7-94-63 (48386) త్వష్టుస్తేజోభవా ఘోరా దుర్నివార్యాఽకృతాత్మభిః॥ అవశ్యం తు మయా కార్యం సాహ్యం సర్వదివౌకసాం। 7-94-64 (48387) మమేదం గాత్రజం శక్ర కవచం గృహ్య భాస్వరం॥ బధానానేన మంత్రేణ మానసేన సురేశ్వర। 7-94-65 (48388) వధాయాసురముఖ్యస్య వృత్రస్య సురఘాతినః॥ 7-94-66 (48389) ద్రోణ ఉవాచ। 7-94-66x (4507) ఇత్యుక్త్వా వరదః ప్రాదాద్వర్మ తన్మంత్రమేవ చ। స తేన వర్మణా గుప్తః ప్రాయాద్వృత్రచమూం ప్రతి॥ 7-94-66 (48390) నానావిధైశ్చ శస్త్రౌఘైః పాత్యమానైర్మహారణే। న సంధిః శక్యతే భేత్తుం వర్మబంధస్య తస్య తు॥ 7-94-67 (48391) స తేన వర్మణా గుప్తో వృత్రం దేవరిపుం తదా। జఘాన సమరేఽభీతః శక్రో దేవాగ్రణీస్తదా॥ 7-94-68 (48392) తం చ మంత్రమయం బంధం వర్మ చాంగిరసే దదౌ। అంగిరాః ప్రాహ పుత్రస్య మంత్రజ్ఞస్య బృహస్పతేః। బృహస్పతిరథోవాచ అగ్నివేశ్యాయ ధీమతే॥ 7-94-69 (48393) అగ్నివేశ్యో మమ ప్రాదాత్తేన బధ్నామి వర్మ తే। తవాహ్య దేహరక్షార్థం మంత్రేణ నృపసత్తమ॥ 7-94-70 (48394) సంజయ ఉవాచ। 7-94-71x (4508) ఏవముక్త్వా తతో ద్రోణస్తవ పుత్రం మహాద్యుతిం। పునరే వచః ప్రాహ శనైరాచార్యపుంగవః॥ 7-94-71 (48395) బ్రహ్మసూత్రేణ బధ్నామి కథచం తవ భారత। హిరణ్యగర్భేణ యథా బద్ధం విష్ణోః పురా రణే॥ 7-94-72 (48396) యథా చ బ్రహ్మణా బద్ధం సంగ్రామే తారకామయే। శక్రస్య కవచం దివ్యం తథా బధ్నాంయహం తవ॥ 7-94-73 (48397) సంజయ ఉవాచ। 7-94-74x (4509) బద్ధా తు కవచం తస్య మంత్రేణ విధిపూర్వకం। ప్రేషయామాస రాజానం యుద్ధాయ మహతే ద్విజః॥ 7-94-74 (48398) స సన్నద్ధో మహాబాహురాచార్యేణ మహాత్మనా। `ప్రస్థితః సహసా రాజన్యత్ర యాతో ధనంజయః'॥ 7-94-75 (48399) రథానాం చ సహస్రేణ త్రిగర్తానాం ప్రహారిణాం। తథా దంతిసహస్రేణ మత్తానాం వీర్యశాలినాం॥ 7-94-76 (48400) అశ్వానాం నియుతేనైవ తథాఽన్యైశ్చ మహారథైః। వృతః ప్రాయాన్మహాబాహురర్జునస్య రథం ప్రతి॥ 7-94-77 (48401) నానావాదిత్రఘోషేణ యథా వైరోచనిస్తథా॥ 7-94-78 (48402) తతః శబ్దో మహానాసీత్సైన్యానాం తవ భారత। అగాధం ప్రస్థితం దృష్ట్వా సముద్రమివ కౌరవం॥ ॥ 7-94-79 (48403) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే చతుర్నవతితమోఽధ్యాయః॥ 94 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-94-10 ఆతురమనవస్పితం॥ 5-94-12 నావబుధ్యసే న స్మరసి॥ 5-94-13 నేచ్ఛసి నానురుధ్యతే॥ 5-94-14 వచసా లలితం సదా। హృదయేన భృశం తీక్ష్ణం ఇతి క. పాఠః॥ 5-94-35 తే త్వాం॥ 5-94-49 చత్వార ఐరావతవామనాంజనసార్వభౌమాః॥ 5-94-56 అనుజ్ఞాం వరం॥ 5-94-57 హన్యాద్ధంతుమర్హతి॥ 5-94-65 మానసేన మనసోచ్చారణీయేన॥ 5-94-72 బ్రహ్మసూత్రేణ బ్రహ్మణా సూచితేనో పదేశేన॥ 5-94-94 చతుర్నవతితమోఽధ్యాయః॥

7-95-0 (48404) సంజయ ఉవాచ। 7-95-0x (4510) ప్రవిష్టయోర్మహారాజ పార్థవార్ష్ణేయయో రణే। దుర్యోధనే ప్రయాతే చ పృష్ఠతః పురుషర్షభే॥ 7-95-1 (48405) జవేనాభ్యద్రవంద్రోణం మహతా నిఃస్వనేన చ। పాండవాః సోమకైః సార్ధం తతో యుద్ధమవర్తత॥ 7-95-2 (48406) తద్యుద్ధమభవత్తీవ్రం తుములం రోమహర్షణం। కురూణాం పాండవానాం చ వ్యూహస్య పురతోఽద్భుతం॥ 7-95-3 (48407) రాజన్కదాచిన్నాస్మాభిర్దృష్టం తాదృంక చ శ్రుతం। యాదృఙ్మధ్యగతే సూర్యే యుద్ధమాసీద్విశాంపతే॥ 7-95-4 (48408) ధృష్టద్యుంనముఖాః పార్థా వ్యూఢానీకాః ప్రహారిణః। ద్రోణస్య సైన్యం తే సర్వే శరవర్షైరవాకిరన్॥ 7-95-5 (48409) వయం ద్రోణం పురస్కృత్య సర్వశస్త్రభృతాం వరం। పార్షతప్రముఖాన్పార్థానభ్యవర్షామ సాయకైః॥ 7-95-6 (48410) మహామేఘావివోదీర్ణౌ మిశ్రవాతౌ హిమాత్యయే। సేనాగ్రే ప్రచకాశేతే రుచిరే రథభూషితే॥ 7-95-7 (48411) సమేత్య తు మహాసేనే చక్రతుర్వేగముత్తమం। జాహ్నవీయమునే నద్యౌ ప్రావృషీవోల్బణోదకే॥ 7-95-8 (48412) నానాశస్త్రపురోవాతో ద్విపాశ్వరథసంవృతః। గదావిద్యున్మహారౌద్రః సంగ్రామజలదో మహాన్॥ 7-95-9 (48413) భారద్వాజానిలోద్భూతః శరధారాసహస్రవాన్। అభ్యవర్షన్మహారౌద్రం పాండుసేనాగ్నిముద్ధతం॥ 7-95-10 (48414) సముద్రమివ ఘర్మాంతే విశన్ఘోరో మహానిలః। వ్యక్షోభయదనీకాని పాండవానాం ద్విజోత్తమః॥ 7-95-11 (48415) తేఽపి సర్వప్రయత్నేన ద్రోణమేవ సమాద్రవన్। బిభిత్సంతో మహాసేతుం వార్యోఘాః ప్రబలా ఇవ॥ 7-95-12 (48416) వారయామాస తాంద్రోణో జలౌఘమచలో యథా। పాండవాన్సమరే క్రుద్ధాన్పాంచాలాంశ్చ సకేకయాన్॥ 7-95-13 (48417) అథాపరే చ రాజానః పరివృత్య సమంతతః। మహాబలా రణే శూరాః పాంచాలానన్వవారయన్॥ 7-95-14 (48418) తతో రణే నరవ్యాఘ్రః పార్షతః పాండవైః సహ। సంజఘానాసకృద్ద్రోణం బిభిత్సురరివాహినీం॥ 7-95-15 (48419) యథైవ శరవర్షాణి ద్రోణో వర్షతి పార్షతే। తథైవ శరవర్షాణి ధృష్టద్యుంనోఽప్యవర్షత॥ 7-95-16 (48420) సనిస్త్రింశపురోవాతః శక్తిప్రాసర్ష్టిసంవృతః। జ్యావిద్యుచ్చాపసంహాదో ధృష్టద్యుంనబలాహకః॥ 7-95-17 (48421) శరధారాశ్మవర్షాణి వ్యసృజత్సర్వతో దిశం। నిఘ్నన్రథవరాశ్వౌఘాన్ప్లావయామాస వాహినీం॥ 7-95-18 (48422) యంయమార్చ్ఛచ్ఛరైర్ద్రోణః పాండవానాం రథవ్రజం। తతస్తతః శరైర్ద్రోణమపాకర్షత పార్షతః॥ 7-95-19 (48423) తథా తు యతమానస్య ద్రోణస్య యుధి భారత। ధృష్టద్యుంనం సమాసాద్య త్రిధా సైన్యమభిద్యత॥ 7-95-20 (48424) భోజమేకేఽభ్యవర్తంత జలసంధం తథాఽపరే। పాండవైర్హన్యమానాశ్చ ద్రోణమేవాపరే యయుః॥ 7-95-21 (48425) సంఘట్టయతి సైన్యాని ద్రోణస్తు రథినాం వరః। వ్యధమచ్చాపి తాన్యస్య ధృష్టద్యుంనో మహారథః॥ 7-95-22 (48426) ధార్తరాష్ట్రాస్తథా భూతా వధ్యంతే పాండుసృంజయైః। అగోపాః పశవోఽరణ్యే బహుభిః శ్వాపదైరివ॥ 7-95-23 (48427) కాలః స్మ గ్రసతే యోధాంధృష్టద్యుంనేన మోహితాన్। సంగ్రామే తుములే తస్మిన్నితి సంమేనిరే జనాః॥ 7-95-24 (48428) కునృపస్య యథా రాష్ట్రం దుర్భిక్షవ్యాధితస్కరైః। ద్రావ్యతే తద్వదాపన్నా పాండవైస్తవ వాహినీ॥ 7-95-25 (48429) అర్కరశ్మివిమిశ్రేషు శస్త్రేషు కవచేషు చ। చక్షూంషి ప్రత్యహన్యంత సైన్యేన రజసా తథా॥ 7-95-26 (48430) త్రిధా భూతేషు సైన్యేషు వధ్యమానేషు పాండవైః। అమర్షితస్తతో ద్రోణః పాంచాలాన్వ్యధమచ్ఛరైః॥ 7-95-27 (48431) మృద్గతస్తాన్యనీకాని నిఘ్నతశ్చాపి సాయకైః। బభూవ రూపం ద్రోణస్య కాలాగ్నేరివ దీప్యతః॥ 7-95-28 (48432) రథం నాగం హయం చాపి పత్తినశ్చ విశాంపతే। ఏకైకేనేషుణా సంఖ్యే నిర్బిభేద మహారథః॥ 7-95-29 (48433) పాణ్·డవానాం తు సైన్యేషు నాస్తి కశ్చిత్స భారత। దధార యో రణే బాణాంద్రోణచాపచ్యుతాన్ప్రభో॥ 7-95-30 (48434) తత్పచ్యమానమర్కేణ ద్రోణసాయకతాపితం। బభ్రామ పార్షతం సైన్యం తత్రతత్రైవ భారత॥ 7-95-31 (48435) `హన్యమానం తు తత్సైన్యం భారద్వాజేన సర్వతః। శరైరగ్నిశిఖాకారైర్దహ్యతే భరతర్షభ'॥ 7-95-32 (48436) తథైవ పార్షతేనాపి కాల్యమానం బలం తవ। అభవత్సర్వతో దీప్తం శుష్కం వనమివాగ్నినా॥ 7-95-33 (48437) బాధ్యమానేషు సైన్యేషు ద్రోణపార్షతసాయకైః। త్యక్త్వా ప్రాణాన్పరం శక్త్యా యుధ్యంతే స్వర్గలిప్సవః॥ 7-95-34 (48438) తావకానాం పరేషాం చ యుధ్యతాం భరతర్షభ। నాసీత్కశ్చిన్మహారాజ యోఽత్యాక్షీత్సంయుగం భయాత్॥ 7-95-35 (48439) భీమసేనం తు కౌంతేయం సోదర్యాః పర్యవారయన్। వివింశతిశ్చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ మహారథః॥ 7-95-36 (48440) విందానువిందావావంత్యౌ క్షేమధూర్తిశ్చ వీర్యవాన్। త్రయాణాం తవ పుత్రాణాం త్రయ ఏవానుయాయినః॥ 7-95-37 (48441) బాహ్లీకరాజస్తేజస్వీ కులపుత్రో మహారథః। సహసేనః సహామాత్యో ద్రౌపదేయానవారయత్॥ 7-95-38 (48442) శైబ్యో గోవాసనో రాజా యోధైర్దశశతావరైః। కాశ్యస్యాభిభువః పుత్రం పరాక్రాంతమవారయత్॥ 7-95-39 (48443) అజాతశత్రుం కౌంతేయం జ్వలంతమివ పావకం। మద్రాణామీశ్వరః శల్యో రాజా రాజానమావృణోత్। 7-95-40 (48444) దుఃశాసనస్త్వవస్థాప్య స్వమనీకమమర్షణః। సాత్యకిం ప్రయయౌ క్రుద్ధః శూరో రథవరం యుధి॥ 7-95-41 (48445) స్వకేనాహమనీకేన సన్నద్ధః కవచావృతః। చతుఃశతైర్మహేష్వాసైశ్చేకితానమవారయం॥ 7-95-42 (48446) శకునిస్తు సహానీకో మాద్రీపుత్రావవారయత్। గాంధారకైః సప్తశతైశ్చాపశక్త్యసిపాణిభిః॥ 7-95-43 (48447) విందానువిందావావంత్యౌ విరాటం మత్స్యమార్చ్ఛతాం। ప్రాణాంస్తక్త్వా మహేష్వాసౌ మిత్రార్థేఽభ్యుద్యతాయుధౌ॥ 7-95-44 (48448) శిఖండినం యాజ్ఞసేనిం రుంధానమపరాజితం। బాహ్లీకః ప్రతిసంయత్తః పరాక్రాంతమవారయత్॥ 7-95-45 (48449) ధృష్టద్యుంనం తు పాంచాల్యం క్రూరైః సార్ధం ప్రభద్రకైః। ఆవంత్యః సహసౌవీరైః క్రుద్ధరూపమవారయత్॥ 7-95-46 (48450) ఘటోత్కచం తథా శూరం రాక్షసం క్రూరకర్మిణం। అలాముధోఽద్రవత్తూర్ణం క్రుద్ధమాయాంతమాహవే॥ 7-95-47 (48451) అలంబుసం రాక్షసేంద్రం కుంతిభోజో మహారథః। సైన్యేన మహతా యుక్తః క్రుద్ధరూపమవారయత్॥ 7-95-48 (48452) సైంధవః పృష్ఠతస్త్వాసీత్సర్వసైన్యస్య భారత। రక్షితః పరమేష్వాసైః కృపప్రభృతిభీ రథైః॥ 7-95-49 (48453) తస్యాస్తాం చక్రరక్షౌ ద్వౌ సైంధవస్య బృహత్తమౌ। ద్రౌణిర్దక్షిణతో రాజన్సూతపుత్రశ్చ వామతః॥ 7-95-50 (48454) పృష్ఠగోపాస్తు తస్యాసన్సౌమదత్తిపురోగమాః। కృపశ్చ వృషసేనశ్చ శలః శల్యశ్చ దుర్జయః॥ 7-95-51 (48455) నీతిమంతో మహేష్వాసాః సర్వే యుద్ధవిశారదాః। సైంధవస్య విధాయైవం రక్షాం యుయుధిరే తతః॥ ॥ 7-95-52 (48456) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే పంచనవతితమోఽధ్యాయః॥ 95 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-95-7 హిమాత్యయే శిశిరే। సేనాగ్రే ప్రధానే సేనే॥ 5-95-18 ప్లావయామాస విద్రావితవాన్॥ 5-95-19 అపాకర్షత వ్యావర్తితవాన్॥ 5-95-22 సంఘట్టయతి సంమేలయతి॥ 5-95-39 కాశ్యస్య కాశిరాజస్య॥ 5-95-46 ఆవంత్యోఽన్యః॥ 5-95-95 పంచనవతితమోఽధ్యాయః॥

7-96-0 (48457) సంజయ ఉవాచ। 7-96-0x (4511) రాజన్సంగ్రామమాశ్చర్యం శృణు కీర్తయతో మమ। కురూణాం పాండవానాం చ యథా యుద్ధమవర్తత॥ 7-96-1 (48458) భారద్వాజం సమాసాద్య వ్యూహస్య ప్రముఖే స్థితం। అయోధయన్రణే పార్థా ద్రోణానీకం బిభిత్సవః॥ 7-96-2 (48459) రక్షమాణః స్వథం వ్యూహం ద్రోణోఽపి సహ సైనికైః। అయోధయద్రణే పార్థాన్ప్రార్థయానో మహద్యశః॥ 7-96-3 (48460) విందానువిందావావంత్యౌ విరాటం దశభిః శరైః। అయోధయద్రణే పార్థాన్ప్రార్థయానో మహద్యశః॥ 7-96-4 (48461) విందానువిందావావంత్యౌ విరాటం దశభిః శరైః। పరాక్రాంతౌ పరాక్రంయ యోధయామాస సానుగౌ॥ 7-96-5 (48462) తేషాం యుద్ధం సమభవద్దారుణం శోణితోదకం। సింహస్య ద్విపముఖ్యాభ్యాం ప్రభిన్నాభ్యాం యథా వనే॥ 7-96-6 (48463) బాహ్లీకం రభసం యుద్ధే యాజ్ఞసేనిర్మహాబలః। ఆజఘ్నే విశిఖైస్తీక్ష్ణైర్ఘోరైర్మర్మాస్థిభేదిభిః॥ 7-96-7 (48464) బాహ్లీకో యాజ్ఞసేనిం తు హేమపుంఖైః శిలాశితైః। ఆజఘాన భృశం క్రుద్ధో నవభిర్నతపర్వభిః॥ 7-96-8 (48465) తద్యుద్ధమభవద్ధోరం శరశక్తిసమాకులం। భీరూణాం త్రాసజననం శూరాణాం హర్షవర్ధనం॥ 7-96-9 (48466) తాభ్యాం తత్ర శరైర్ముక్తైరంతరిక్షం దిశస్తథా। అభవత్సంవృతం సర్వం న ప్రాజ్ఞాయత కించన॥ 7-96-10 (48467) శైబ్యో గోవాసనో యుద్ధే కాశ్యపుత్రం మహారథం। ససైన్యో యోధయామాస గజః ప్రతిగజం యథా॥ 7-96-11 (48468) బాహ్లీకరాజః సంక్రుద్ధో ద్రౌపదేయాన్మహారథాన్। మనః పంచేంద్రియాణీవ శుశుభే యోధయన్రణే॥ 7-96-12 (48469) అయోధయంస్తే సుభృశం తం శరౌఘైః సమంతతః। ఇంద్రియాణి యథా దేహం శశ్వద్దేహవతాం వర॥ 7-96-13 (48470) వార్ష్ణేయం సాత్యకిం యుద్ధే పుత్రో దుఃశాసనస్తవ। ఆజఘ్నే సాయకైస్తీక్ష్ణైర్నవభిర్నతపర్వభిః॥ 7-96-14 (48471) సోఽతివిద్ధో బలవతా మహేష్వాసేన ధన్వినా। ఈషన్మూర్చ్ఛాం జగామాశు సాత్యకిః సత్యవిక్రమః॥ 7-96-15 (48472) సమాశ్వస్తస్తు వార్ష్ణేయస్తవ పుత్రం మహారథం। వివ్యాధ దశభిస్తూర్ణం సాయకైః కంకపత్రిభిః॥ 7-96-16 (48473) తావన్యోన్యం దృఢం విద్ధావన్యోన్యశరపీడితౌ। రజేతుః సమరే రాజన్పుష్పితావివ కింశుకౌ॥ 7-96-17 (48474) అలంబుసస్తు సంక్రుద్ధః కృంతిభోజశరార్దితః। అశోభత భృశం లక్ష్ంయా పుష్పాఢ్య ఇవ కింశుకః॥ 7-96-18 (48475) కుంతిభోజం తతో రక్షో విద్ధ్వా బహుభిరాయసైః। అనదద్భైరవం నాదం వాహిన్యాః ప్రముఖే తవ॥ 7-96-19 (48476) తతస్తౌ సమరే శూరౌ యోధయంతౌ పరస్పరం। దదృశుః సర్వసైన్యాని శక్రజంభౌ యథా పురా॥ 7-96-20 (48477) శకునిం రభసం యుద్ధే కృతవైరం చ భారత। మాద్రీపుత్రౌ చ సంరబ్ధౌ శరైశ్చార్దయతాం భృశం॥ 7-96-21 (48478) తుములః స మహాన్రాజన్ప్రావర్తత జనక్షయః। త్వయా సంజనితోఽత్యర్థం కర్ణేన చ వివర్ధితః॥ 7-96-22 (48479) రక్షితస్తవ పుత్రైశ్చ క్రోధమూలో హుతాశనః। య ఇమాం పృథివీం రాజందగ్ధుం సర్వాం సముద్యతః॥ 7-96-23 (48480) శకునిః పాండుపుత్రాభ్యాం కృతః స విముఖః శరైః। న స్మ జానాతి కర్తవ్యం యుద్ధే కించిత్పరాక్రమం॥ 7-96-24 (48481) విముఖం చైనమాలోక్య మాద్రీపుత్రౌ మహారథౌ। వవర్షతుః పునర్బాణైర్యథా మేఘౌ మహాగిరిం॥ 7-96-25 (48482) స వధ్యమానో బహుభిః శరైః సన్నతపర్వభిః। సంప్రాయాజ్జవనైరశ్వైర్ద్రోణానీకాయ సౌబలః॥ 7-96-26 (48483) ఘటోత్కచస్తథా శూరం రాక్షసం తమలాముధం। అభ్యయాద్రభసం యుద్ధే వేగమాస్థాయ మధ్యమం॥ 7-96-27 (48484) తయోర్యుద్ధం మహారాజ చిత్రరూపమివాభవత్। యాదృశం హి పురావృత్తం రామరావణయోర్మృధే॥ 7-96-28 (48485) తతో యుధిష్ఠిరో రాజా మద్రరాజానమాహవే। విద్ధ్వా పంచాశతా బాణైః పునర్వివ్యాధ సప్తభిః॥ 7-96-29 (48486) తతః ప్రవవృతే యుద్ధం తయోరత్యద్భుతం నృప। యథా పూర్వం మహద్యుద్ధం శంబరామరరాజయోః॥ 7-96-30 (48487) వివింశతిశ్చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ తవాత్మజః। అయోధయన్భీమసేనం మహత్యా సేనయా వృతాః॥ ॥ 7-96-31 (48488) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే షణ్ణవతితమోఽధ్యాయః॥ 96 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-96-23 హుతాశనః ప్రావర్తతేత్యనుషజ్యతే॥ 5-96-96 షణ్ణవతితమోఽధ్యాయః॥

7-97-0 (48489) సంజయ ఉవాచ। 7-97-0x (4512) తథా తస్మిన్ప్రవృత్తే తు సంగ్రమే రోమహర్షణే। కౌరవేయాంస్త్రిధాభూతాన్పాండవాః సముపాద్రవన్॥ 7-97-1 (48490) జలసంధం మహాబాహుం భీమసేనోఽభ్యవర్తత। యుధిష్ఠిరః సహానీకః కృతవర్మాణమాహవే॥ 7-97-2 (48491) కిరంస్తు శరవర్షాణి రోచమాన ఇవాంశుమాన్। ధృష్టద్యుంనో మహారాజ ద్రోణమభ్యద్రవద్రణే॥ 7-97-3 (48492) తతః ప్రవవృతే యుద్ధం త్వరతాం సర్వధన్వినాం। కురూణాం పాండవానాం చ సంక్రుద్ధానాం పరస్పరం॥ 7-97-4 (48493) సంక్షయే తు తథాభూతే వర్తమానే మహాభయే। ద్వందవీభూతేషు సైన్యేషు యుధ్యమానేష్వభీతవత్॥ 7-97-5 (48494) ద్రోణః పాంచాలపుత్రేణ బలీ బలవతా సహ। యదక్షిపత్పృషత్కౌఘాంస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-97-6 (48495) పుండరీకవనానీవ విధ్వస్తాని సమంతతః। చక్రాతే ద్రోణపాంచాల్యౌ నృణాం శీర్షాణ్యనేకశః॥ 7-97-7 (48496) వినికీర్ణాని వీరాణామనీకేషు సమంతతః। వస్త్రాభరణశస్త్రాణి ధ్వజవర్మాయుధాని చ॥ 7-97-8 (48497) తపనీయతనుత్రాణాః సంసిక్తా రుధిరేణ చ। కోవిదారా ఇవాభాంతి పుష్పితాస్తత్ర భారత। తావకాః సమరే యోధాః పాండవేయాశ్చ విక్షతాః॥ 7-97-9 (48498) కుంజరాశ్వనరాన్యే పాతయంతి స్మ పత్రిభిః। తాలమాత్రాణి చాపాని వికర్షంతో మహారథాః॥ 7-97-10 (48499) అసిచర్మాణి చాపాని శిరాంశి కవచాని చ। విప్రకీర్యంత శూరాణాం సంప్రహారే మహాత్మనాం॥ 7-97-11 (48500) ఉత్థితాన్యగణేయాని కబంధాని సమంతతః। అదృశ్యంత మహారాజ తస్మిన్పరమసంకులే॥ 7-97-12 (48501) గృధ్రాః కంకా బకాః శ్యేనా వాయసా జంబుకాస్తథా। బహుశః పిశితాశాశ్చ తత్రాదృశ్యంత మారిష॥ 7-97-13 (48502) భక్షయంతశ్చ మాంసాని పిబంతశ్చాపి శోణితం। విలుంపమానాః కేశాంశ్చ మజ్జాశ్చ బహుధా నృప॥ 7-97-14 (48503) ఆకర్షంతః శరీరాణి శరీరావయవాంస్తథా। నరాశ్వగజసంఘానాం శిరాంశి చ తతస్తతః॥ 7-97-15 (48504) కృతాస్త్రా రణశిక్షాభిర్దీక్షితా రణశాలినః। రణే జయం ప్రార్థయానా భృశం యుయుధిరే తదా॥ 7-97-16 (48505) అసిమార్గాన్బహువిధాన్విచేరుః సైనికా రణే। ఋష్టిభిః శక్తిభిః ప్రాసైః శూలతోమరపట్టసైః॥ 7-97-17 (48506) గదాభిః పరిఘైశ్చాన్యైరాయుధైశ్చ భుజైరపి। అన్యోన్యం జఘ్నిరే క్రుద్ధా యుద్ధరంగతా నరాః॥ 7-97-18 (48507) రథినో రథిభిః సార్ధమశ్వారోహాశ్చ సాదిభిః। మాతంగా వరమాతంగైః పదాతాశ్చ పదాతిభిః॥ 7-97-19 (48508) క్షీబా ఇవాన్యే చోన్మత్తా రంగేష్వివ చ వారణాః। ఉచ్చుక్రుశురథాన్యోన్యం జఘ్నురన్యోన్యమేవ చ॥ 7-97-20 (48509) వర్తమానే తథా యుద్ధే నిర్మర్యాదే విశాంపతే। ధృష్టద్యుంనో హయానశ్చైర్ద్రోణస్య వ్యత్యమిశ్రయత్॥ 7-97-21 (48510) తే హయాః సాధ్వశోభంత మిశ్రితా వాతరంహసః। పారావతసవర్ణాశ్చ రక్తశోణాశ్చ సంయుగే॥ 7-97-22 (48511) పారావతసవర్ణాస్తే రక్తశోణవిమిశ్రితాః। హయాః శుశుభిరే రాజన్మేఘా ఇవ సవిద్యుతః॥ 7-97-23 (48512) ధృష్టద్యుంనస్తు సంప్రేక్ష్య ద్రోణమభ్యాశమాగతం। అసిచర్మాదదే వీరో ధనురుత్సృజ్య భారత॥ 7-97-24 (48513) చికీర్షుర్దుష్కరం కర్మ పార్షతః పరవీరహా। ఈషాయాః సమతిక్రంయ ద్రోణస్య రథమావిశత్॥ 7-97-25 (48514) అతిష్ఠద్యుగమధ్యే స యుగసన్నహనేషు చ। జఘనార్ధేషు చాశ్వానాం తత్సైన్యాన్యభ్యపూజయన్॥ 7-97-26 (48515) ఖంగేన చరతస్తస్య శోణాశ్వానధితిష్ఠతః। న దదార్శాంతరం ద్రోణస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-97-27 (48516) యథా శ్యేనస్య పతనం వనేష్వామిషగృద్ధినః। తథైవాసీదభీసారస్తస్య ద్రోణం జిఘాంసతః॥ 7-97-28 (48517) తతః శరశతేనాస్య శతచంద్రం సమాక్షిపత్। ద్రోణో ద్రుపద పుత్రస్య ఖంగం చ దశభిః శరైః॥ 7-97-29 (48518) హయాంశ్చైవ చతుఃషష్ట్యా శరాణాం జఘ్నివాన్బలీ। ధ్వజం ఛత్రం చ భల్లాభ్యాం తథా తౌ పార్ష్ణిసారథీ॥ 7-97-30 (48519) అథాస్మై త్వరితో బాణమపరం జీవితాంతకం। ధృష్టద్యుంనాయ చిక్షేప వజ్రం వజ్రధరో యథా॥ 7-97-31 (48520) తం చతుర్దశభిస్తీక్ష్ణైర్బాణైశ్చిచ్ఛేద సాత్యకిః। గ్రస్తమాచార్యముఖ్యేన ధృష్టద్యుంనం వ్యమోచయత్॥ 7-97-32 (48521) సింహేనేవ మృగం గ్రస్తం నరసింహేన మారిష। ద్రోణాద్వై మోచయామాస పాంచాల్యం శినిపుంగవః॥ 7-97-33 (48522) సాత్యకిం ప్రేక్ష్య గోప్తారం పాంచాల్యం చ మహాహవే। శరాణాం త్వరితో ద్రోణః షడ్వింశత్యా సమార్పయత్॥ 7-97-34 (48523) తతో ద్రోణం శినేః పౌత్రో గ్రసంతమపి సృంజయాన్। ప్రత్యవిధ్యచ్ఛితైర్బాణైః షడ్వింశత్యా స్తనాంతరే॥ 7-97-35 (48524) తతః సర్వే రథాస్తూర్ణం పాంచాల్యా జయగృద్ధినః। సాత్వతాభిసృతే ద్రోణే ధృష్టద్యుంనమవాక్షిపన్॥ ॥ 7-97-36 (48525) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే సప్తనవతితమోఽధ్యాయః॥ 97 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-97-26 యుగసన్నహనేషు యుగబంధేషు॥ 5-97-36 అవాక్షిత్ అపనీతవంతః॥ 5-97-97 సప్తనవతితమోఽధ్యాయః॥

7-98-0 (48526) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-98-0x (4513) బాణే తస్మిన్నికృత్తే తు ధృష్టద్యుంనే చ మోక్షితే। తేన వృష్ణిప్రవీరేణ యుయుధానేన సంజయ॥ 7-98-1 (48527) అమర్షితో మహేష్వాసః సర్వశస్త్రభృతాం వరః। నరవ్యాఘ్రం శినేః పౌత్రం ద్రోణః కిమకరోద్యుధి॥ 7-98-2 (48528) సంజయ ఉవాచ। 7-98-3x (4514) సంప్రస్రుతక్రోధవిషో వ్యాదితాస్యశరాసనః। తీక్ష్ణధారేషుదశనః సితనారాచదంష్ట్రవాన్॥ 7-98-3 (48529) సంరంభామర్షతాంరాక్షో మహోరగ ఇవ శ్వసన్। నరవీరః ప్రముదితః శోణైరశ్వైర్మహాజవైః॥ 7-98-4 (48530) ఉత్పతద్భిరివాకాశే క్రామద్భిరివ పర్వతం। రుక్మపుంఖాఞ్శరానస్యన్యుయుధానముపాద్రవత్॥ 7-98-5 (48531) శరపాతమహావర్షం రథఘోషబలాహకం। కార్ముకైరావృతం రాజన్నారాచబహువిద్యుతం॥ 7-98-6 (48532) శక్తిఖంగాశనిధరం క్రోధవేగసముత్థితం। ద్రోణమేఘమనావార్యం హయమారుతచోదితం॥ 7-98-7 (48533) దృష్ట్వైవాభిపతంతం తం శూరః పరపురంజయః। ఉవాచ సూతం శైనేయః ప్రహసన్యుద్ధదుర్మదః॥ 7-98-8 (48534) ఏనం వై బ్రాహ్మణం శూరం స్వకర్మణ్యనవస్థితం। ఆశ్రయం ధార్తరాష్ట్రస్య ధర్మరాజభయావహం॥ 7-98-9 (48535) శీఘ్రం ప్రజవితైరశ్వైః ప్రత్యుద్యాహి ప్రహృష్టవత్। ఆచార్యం రాజపుత్రాణాం సతతం శూరమానినం॥ 7-98-10 (48536) సంజయ ఉవాచ। 7-98-11x (4515) `ఏవముక్తస్తతః సూతః సాత్యకస్యావహద్రథం'। తతో రజతసంకాశా మాధవస్య హయోత్తమాః। ద్రోణస్యాభిముఖాః శీఘ్రమగచ్ఛన్వాతరంహసః॥ 7-98-11 (48537) తతస్తౌ ద్రోణశైనేయౌ యుయుధాతే పరంతపౌ। శరైరనేకసాహస్రైస్తాడయంతౌ పరస్పరం॥ 7-98-12 (48538) ఇషుజాలావృతం వ్యోమ చక్రతుః పురుషర్షభౌ। పూరయామాసతుర్వీరావుభౌ దశ దిశః శరైః। మేఘావివాతపాపాయే ధారాభిరితరేతరం॥ 7-98-13 (48539) న స్మ సూర్యస్తదా భాతి న వవౌ చ సమీరణః। హషుజాలావృతం ఘోరమంధకారం సమంతతః॥ 7-98-14 (48540) అనాధృష్యమివాన్యేషాం శూరాణామభవత్తదా। అంధకారీకృతే లోకే ద్రోణశైనేయయోః శరైః॥ 7-98-15 (48541) తయోః శీఘ్రాస్త్రవిదుషోర్ద్రోణసాత్వతయోస్తదా। నాంతరం శరవృష్టీనాం దదృశే నరసింహయోః॥ 7-98-16 (48542) ఇషూణాం సన్నిపాతేన శబ్దో ధారాభిఘాతజః। శుశ్రువే శక్రముక్తానామశనీనామివ స్వనః॥ 7-98-17 (48543) నారాచైర్వ్యతివిద్ధానాం శరాణాం రూపమాబభౌ। ఆశీవిషవిదష్టానాం సర్పాణామివ భారత॥ 7-98-18 (48544) తయోర్జ్యాతలనిర్ఘోషః శుశ్రువే యుద్ధశౌండయోః। అజస్రం శైలశృంగాణాం వజ్రేణాహన్యతామివ॥ 7-98-19 (48545) ఉభయోస్తౌ రథౌ రాజంస్తే చాశ్వాస్తౌ చ సారథీ। రుక్మపుంఖైః శరైఛన్నాశ్చిత్రరూపా బభుస్తదా॥ 7-98-20 (48546) నిర్మలానామజిహ్మానాం నారాచానాం విశాంపతే। నిర్ముక్తాశీవిపాభానాం సంపాతోఽభూత్సుదారుణః॥ 7-98-21 (48547) ఉభయోః పతితే ఛత్రే తథైవ పతితౌ ధ్వజౌ। `నికృంతతోః శరైస్తీక్ష్ణైర్ద్రోణసాత్యకయో రణే'॥ 7-98-22 (48548) ఉభౌ రుధిరసిక్తాంగావుభౌ చ విజయైషిణౌ। స్రవద్భిః శోణితం గాత్రైః ప్రస్రుతావివ వారణౌ। అన్యోన్యమభ్యవిధ్యేతాం జీవితాంతకరైః శరైః॥ 7-98-23 (48549) గర్జితోత్కృష్టసన్నాదాః శంఖదుందుభినిఃస్వనాః। ఉపారమన్మహారాజ వ్యాజహార న కశ్చన॥ 7-98-24 (48550) తుష్ణీంభూతాన్యనౌకాని యోధా యుద్ధాదుపారమన్। దదర్శ ద్వైరథం తాభ్యాం జాతకౌతూహలో జనః॥ 7-98-25 (48551) రథినో హస్తియంతారో హయారోహాః పదాతయః। అవైక్షంతాచలైర్నేత్రైః పరివార్య నరర్షభౌ॥ 7-98-26 (48552) హస్త్యనీకాన్యతిష్ఠంత తథానీకాని వాజినాం। తథైవ రథవాహిన్యః ప్రతివ్యూహ్య వ్యవస్థితాః॥ 7-98-27 (48553) ముక్తావిద్రుమచిత్రైశ్చ మణికాంచనభూషితైః। ధ్వజైరాభరణైశ్చిత్రైః కవచైశ్చ హిరణ్మయైః॥ 7-98-28 (48554) వైజయంతీపతాకాభిః పరిస్తోమాంగకంబలైః। విమలైర్నిశితైః శస్త్రైర్హయానాం చ ప్రకీర్ణకైః॥ 7-98-29 (48555) జాతరూపమయీభిశ్చ రాజతీభిశ్చ మూర్ధసు। గజానాం కుంభమాలాభిర్దంతవేష్టైశ్చ భారత॥ 7-98-30 (48556) సబలాకాః సఖద్యోతాః సైరావతశతహదాః। అదృశ్యంతోష్ణపర్యాయే మేఘానామివ వాగురాః॥ 7-98-31 (48557) అపశ్యన్నస్మదీయాశ్చ తే చ యౌధిష్ఠిరాః స్థితాః। తద్యుద్ధం యుయుధానస్య ద్రోణస్య చ మహాత్మనః॥ 7-98-32 (48558) విమానాగ్రగతా దేవా బ్రహ్మసోమపురోగమాః। సిద్ధచారణసంఖాశ్చ విద్యాధరమహోరగాః॥ 7-98-33 (48559) `గంధర్వా దానవా యక్షా రాక్షసాప్సరసః ఖగాః'। గతప్రత్యాగతాక్షేపైశ్చితైరస్త్రవిఘాతిభిః। వివిధైర్విస్మయం జగ్ముస్తయోః పురుషసింహయోః॥ 7-98-34 (48560) హస్తలాఘవమస్త్రేషు దర్శయంతౌ మహాబలౌ। అన్యోన్యమభివిధ్యేతాం శరైస్తౌ ద్రోణసాత్యకీ॥ 7-98-35 (48561) తతో ద్రోణస్య దాశార్హః శరాంశ్చిచ్ఛేద సంయుగే। పత్రిభిః సుదృఢైరాశు ధనుశ్చైవ మహాద్యుతేః॥ 7-98-36 (48562) నిమేషాంతరమాత్రేణ భారద్వాజోఽపరం ధనుః। సజ్యం చకార తదపి చిచ్ఛేదాస్య స సాత్యకిః॥ 7-98-37 (48563) తతస్త్వరన్పునర్ద్రోణో ధనుర్హస్తో వ్యతిష్ఠత। సజ్యం సజ్యం ధనుశ్చాస్య చిచ్ఛేద నిశిథైః శరైః॥ 7-98-38 (48564) ఏవమేకశతం ఛిన్నం ధనుషాం దృఢధన్వినా। న చాంతరం తయోర్దృష్టం సంధానే చ్ఛేదనేఽపి చ॥ 7-98-39 (48565) తతోఽస్య సంయుగే ద్రోణో దృష్ట్వా కర్మాతిమానుషం। యుయుధానస్య రాజేంద్ర మనసైతదచింతయత్॥ 7-98-40 (48566) ఏతదస్త్రబలం రామే కార్తవీర్యే ధనంజయే। భీష్మే చ పురుషవ్యాఘ్రే యదిదం సాత్వతాం వరే॥ 7-98-41 (48567) తం చాస్య మనసా ద్రోణః పూజయామాస విక్రమం। లాఘవం వాసవస్యేవ సంప్రేక్ష్య ద్విజసత్తమః॥ 7-98-42 (48568) తుతోషాస్త్రవిదాం శ్రేష్ఠస్తథా దేవాః సవాసవాః। న తామాలక్షయామాసుర్లఘుతాం శీఘ్రచారిణః॥ 7-98-43 (48569) దేవాశ్చ యుయుధానస్య గంధర్వాశ్చ విశాంపతే। సిద్ధచారణసంఘాశ్చ విదుర్ద్రోణస్య కర్మ తత్॥ 7-98-44 (48570) తతోఽన్యద్ధనురాదాయ ద్రోణః క్షత్రియమర్దనః। అస్త్రైరస్త్రవిదాం శ్రేష్ఠో యోధయామాస భారత॥ 7-98-45 (48571) తస్యాస్త్రాణ్యస్త్రమాయాభిః ప్రతిహత్య స సాత్యకిః। జఘాన నిశితైర్బాణైస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-98-46 (48572) తస్యాతిమానుషం కర్మ దృష్ట్వాఽన్యైరసమం రణే। యుక్తం యోగేన యోగజ్ఞాస్తావకాః సమపూజయన్॥ 7-98-47 (48573) యదస్త్రమస్యతి ద్రోణస్తదేవాస్యతి సాత్యకిః। తమాచార్యోఽథ సంభ్రాంతోఽయోధయచ్ఛత్రుతాపనః॥ 7-98-48 (48574) తతః క్రుద్ధో మహారాజ ధనుర్వేదస్య పారగః। వధాయ యుయుధానస్య దివ్యమస్త్రముదైరయత్॥ 7-98-49 (48575) తదాగ్నేయం మహాఘోరం రిపుఘ్నముపలక్ష్య సః। దివ్యమస్త్రం మహేష్వాసో వారుణం సముదైరయత్॥ 7-98-50 (48576) హాహాకారో మహానాసీద్దృష్ట్వా దివ్యాస్త్రధారిణౌ। న విచేరుస్తదాఽఽకాశే భూతాన్యాకాశగాన్యపి॥ 7-98-51 (48577) అస్త్రే తే వారుణాగ్నేయే యదా బాణైః సమాహితే। న యావదభ్యపద్యేతాం వ్యావర్తదథ భాస్కరః॥ 7-98-52 (48578) తతో యుధిష్ఠిరో రాజా భీమసేనశ్చ పాండవః। నకులః సహదేవశ్చ పర్యరక్షంత సాత్యకిం॥ 7-98-53 (48579) ధృష్టద్యుంనముఖైః సార్ధం విరాటశ్చ సకేకయః। మత్స్యాః సాల్వేయసేనాశ్చ ద్రోణమాజగ్మురంజసా॥ 7-98-54 (48580) దుఃశాసనం పురస్కృత్య రాజపుత్రాః సహస్రశః। ద్రోణమభ్యుపపద్యంత సపత్నైః పరివారితం॥ 7-98-55 (48581) రజసా సంవృతే లోకే శరజాలసమావృతే॥ సర్వమావిగ్నమభవన్న ప్రాజ్ఞాయత కించన। 7-98-56 (48582) సైన్యేన రజసా ధ్వస్తే నిర్మర్యాదమవర్తత॥ `తేనాంతరేణ పార్థస్తు రణే జిత్వా మహారిపూన్। 7-98-57 (48583) అతిక్రాంతస్తదా యుద్ధం కృత్వా పర్యవతస్థివాన్'॥ ॥ 7-98-58 (48584) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే అష్టనవతితమోఽధ్యాయః॥ 98 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-98-16 అంతరమవచ్ఛేదః॥ 5-98-27 రథవాహిన్యో రథసేనాః॥ 5-98-29 వైజయంతీ విలక్షణాభిః పతాకాభిః। పరిస్తోమైర్వర్ణకంబలైః। అంగకంబలైః సూక్ష్మకంబలైః॥ 5-98-31 ఐరావతమింద్రధనుః। ఐరావతోభ్రమాతంగై ఇత్యుపక్రంయ నపుంసకం మహేంద్రస్య ఋజుదీర్ఘశరాసనే ఇతి మేదినీ॥ ఉష్ణస్య పర్యాయే అపగమే వాగురాః జాలాని సమూహా ఇతియావత్॥ 5-98-34 ప్రత్యాగతం నివర్తనం। ఆక్షేపః ప్రహరణం॥ 5-98-43 ఆలక్షయామాసుర్లక్షితవంతః॥ 5-98-44 విదుర్నేత్యనుషజ్యతే॥ 5-98-47 యోగేన యుక్త్యా॥ 5-98-52 న యావదభ్యపద్యేతాం యావదేవ న పరాభూతే। వ్యావర్తత్ మధ్యాహ్నతః పరావృత్తోఽభూత్॥ 5-98-98 అష్టనవతితమోఽధ్యాయః॥

7-99-0 (48585) సంజయ ఉవాచ। 7-99-0x (4516) `వర్తమానే తదా యుద్ధే ద్రోణస్య సహ పాండుభిః'। పరివర్తమాన ఆదిత్యే తత్ర సూర్యే చ రశ్మిభిః। రజసా కీర్యమాణాశ్చ మందీభూతాశ్చ కౌరవాః॥ 7-99-1 (48586) తిష్ఠతాం యుధ్యమానానాం పునరావర్తతామపి। భజ్యతాం జయతాం చైవ జగామ తదహః శనైః॥ 7-99-2 (48587) తథా తేషు విషక్తేషు సైన్యేషు జయగృద్ధిషు। అర్జునో వాసుదేవశ్చ సైంధవాయైవ జగ్మతుః॥ 7-99-3 (48588) రథమార్గప్రమాణం తు కౌంతేయో నిశితైః శరైః। చకార యం చ పంథానం యయౌ తేన జనార్దనః॥ 7-99-4 (48589) యత్రయత్ర రథో యాతి పాండవస్య మహాత్మనః। తత్రతత్రైవ దీర్యంతే సేనాస్తవ విశాంపతే॥ 7-99-5 (48590) రథశిక్షాం తు దాశార్హో దర్శయామాస వీర్యవాన్। ఉత్తమాధమమధ్యాని మండలాని విదర్శయన్॥ 7-99-6 (48591) తే తు నామాంకితా బాణాః కాలజ్వలనసన్నిభాః। స్నాయునద్ధాః సుపర్వాణః పృథవో దీర్ఘగామినః॥ 7-99-7 (48592) వైణవాశ్చాయసాశ్చోగ్రా గ్రసంతో వివిధానరీన్। రుధిరం పతగైః సార్ధం ప్రాణినాం పపురాహవే॥ 7-99-8 (48593) రథస్థితోఽగ్రతః క్రోశం యానస్యత్యర్జునః శరాన్। రథే క్రోశమతిక్రాంతే తస్య తే ఘ్నంతి శాత్రవాన్॥ 7-99-9 (48594) తార్క్ష్యమారుతరంహోభిర్వాజిభిః సాధువాహిభిః। యథాఽగచ్ఛద్ధృషీకేశః కృత్స్నం విస్మాపయంజగత్॥ 7-99-10 (48595) న తథా గచ్ఛతి రథస్తపనస్య విశాంపతే। నేంద్రస్య న తు రుద్రస్య నాపి వైశ్రవణస్య చ॥ 7-99-11 (48596) నాన్యస్య సమరే రాజన్గతపూర్వస్తథా రథః। యథా యయావర్జునస్య మనోభిప్రాయశీఘ్రగః॥ 7-99-12 (48597) ప్రవిశ్య తు రణే రాజన్కేశవః పరవీరహా। సేనామధ్యే హయాంస్తూర్ణం చోదయామాస భారత॥ 7-99-13 (48598) తతస్తస్య రథౌఘస్య మధ్యం ప్రాప్య హయోత్తమాః। కృచ్ఛ్రేణరథమూహుస్తం క్షుత్పిపాసాసమన్వితాః॥ 7-99-14 (48599) క్షతాశ్చ బహుభిః శస్త్రైర్యుద్ధశౌండైరనేకశః। మండలాని విచిత్రాణి విచేరుస్తే ముహుర్ముహుః॥ 7-99-15 (48600) హతానాం వాజినాగానాం రథానాం చ నరైః సహ। ఉపరిష్టాదతిక్రాంతాః శైలాభానాం సహస్రశః॥ 7-99-16 (48601) `శ్రమేణ మహతా యుక్తాస్తే హయా వాతరంహసః। మందవేగగతా రాజన్సంవృత్తాస్తత్ర సంయుగే'॥ 7-99-17 (48602) ఏతస్మిన్నంతరే వీరావావంత్యౌ భ్రాతరౌ నృప। సహసేనౌ సమార్చ్ఛేతాం పాండవం క్లాంతవాహనం॥ 7-99-18 (48603) తావర్జునం చతుఃషష్ట్యా సప్తత్యా చ జనార్దనం। శరాణాం చ శతైరశ్వానవిధ్యేతాం ముదాన్వితౌ॥ 7-99-19 (48604) తావర్జునో మహారాజ నవభిర్నతపర్వభిః। ఆజఘాన రణే క్రుద్ధో మర్మజ్ఞో మర్మభేదిభిః॥ 7-99-20 (48605) తతస్తౌ తు శరౌఘేణ బీభత్సుం సహకేశవం। ఆచ్ఛాదయేతాం సంరబ్ధౌ సింహనాదం చ చక్రతుః॥ 7-99-21 (48606) తయోస్తు ధనుషీ ముష్టౌ భల్లాభ్యాం శ్వేతవాహనః। చిచ్ఛేద సమరే తూర్ణం భూయ ఏవ ధనంజయః। అథాన్యైర్విశిఖైస్తూర్ణం ధ్వజౌ చ కనకోజ్జ్వలౌ॥ 7-99-22 (48607) అథాన్యే ధనుషీ రాజన్ప్రగృహ్య సమరే తదా। పాండవం భృశసంక్రుద్ధావర్దయామాసతుః శరైః॥ 7-99-23 (48608) తయోస్తు భృశసంక్రుద్ధః శరాభ్యాం పాండునందనః। ధనుషీ చిచ్ఛిదే తూర్ణం భూయ ఏవ ధనంజయః॥ 7-99-24 (48609) తథాన్యైర్విశిఖైస్తూర్ణం రుక్మపుంఖైః శిలాశితైః। జఘానాశ్వాంస్తథా సూతౌ పార్ష్ణీ చ సపదానుగౌ॥ 7-99-25 (48610) జ్యేష్ఠస్య చ శిరః కాయాత్క్షురప్రేణ న్యకృంతత। స పపాత హతః పృథ్వ్యాం వాతరుగ్ణ ఇవ ద్రుమః॥ 7-99-26 (48611) విందం తు నిహతం దృష్ట్వా హ్యనువిందః ప్రతాపవాన్। హతాశ్వం రథముత్సృజ్య గదాం గృహ్య మహాబలః॥ 7-99-27 (48612) అభ్యవర్తత సంగ్రామే భ్రాతుర్వధమనుస్మరన్। గదయా రథినాం శ్రేష్ఠో నృత్యన్నివ మహారథః॥ 7-99-28 (48613) అనువిందస్తు గదయా లలాటే మధుసూదనం। స్పష్ట్వా నాకంపయత్క్రుద్ధో మైనాకమివ పర్వతం॥ 7-99-29 (48614) తస్యార్జునః శరైః షడ్భిర్గ్రీవాం పాదౌ భుజౌ శిరః। నిచకర్త స సంఛన్నః పపాతాద్రిచయో యథా॥ 7-99-30 (48615) తతస్తౌ నిహతౌ దృష్ట్వా తయో రాజన్పదానుగాః। అభ్యద్రువంత సంక్రుద్ధాః కిరంతః శతశః శరాన్॥ 7-99-31 (48616) తానర్జునః శరైస్తూర్ణం నిహత్య భరతర్షభ। వ్యరోచత యథా వహ్నిర్దావం దగ్ధ్వా హిమాత్యయే॥ 7-99-32 (48617) తయోః సేనామతిక్రంయ కృచ్ఛ్రాదివ ధనంజయః। విబభౌ జలదం హిత్వా దివాకర ఇవోదితః॥ 7-99-33 (48618) తం దృష్ట్వా కురవస్త్రస్తాః ప్రహృష్టాశ్చాభవన్పునః। అభ్యవర్తంత పార్థం చ సమంతాద్భరతర్షభ॥ 7-99-34 (48619) శ్రాంతం చైనం సమాలక్ష్య జ్ఞాత్వా దూరే చ సైంధవం। సింహనాదేన మహతా సర్వతః పర్యవారయన్॥ 7-99-35 (48620) తాంస్తు దృష్ట్వా సుసంరబ్ధానుత్స్మయన్పురుషర్భః। శనకైరివ దాశార్హమర్జునో వాక్యమబ్రవీత్॥ 7-99-36 (48621) శరార్దితాశ్చ గ్లానాశ్చ హయా దూరే చ సైంధవః। కిమిహానంతరం కార్యం సాధిష్ఠం తవ రోచతే॥ 7-99-37 (48622) బ్రూహి కృష్ణ యథాతత్త్వం త్వం హి ప్రాజ్ఞతమః సదా। భవన్నేత్రా రణే శత్రూన్విజేష్యంతీహ పాండవాః॥ 7-99-38 (48623) మమ త్వనంతరం కృత్యం యద్వై తత్త్వం నిబోధ మే। హయాన్విముచ్య హి సుఖం విశల్యాన్కురు మాధవ॥ 7-99-39 (48624) సంజయ ఉవాచ। 7-99-40x (4517) ఏవముక్తస్తు పార్థేన కేశవః ప్రత్యువాచ తం। మమాప్యేతన్మతం పార్థ యదితం తే ప్రభాషితం॥ 7-99-40 (48625) అర్జున ఉవాచ। 7-99-41x (4518) అహమావారయిష్యామి సర్వసైన్యాని కేశవ। త్వమప్యత్ర యథాన్యాయం కురు కార్యమనంతరం॥ 7-99-41 (48626) సంజయ ఉవాచ। 7-99-42x (4519) సోఽవతీర్య రథోపస్థాదసంభ్రాంతో ధనంజయః। గాండీవం ధనురాదాయ తస్థౌ గిరివివాచలః)॥ 7-99-42 (48627) తమభ్యధావన్క్రోశంతః క్షత్రియా జయకాంక్షిణః। ఇదం ఛిద్రమితి జ్ఞాత్వా ధరణీస్థం ధనంజయం॥ 7-99-43 (48628) తమేకం రథవంశేన మహతా పర్యవారయన్। వికర్షంతశ్చ చాపాని విసృజంతశ్చ సాయకాన్॥ 7-99-44 (48629) శస్త్రాణి చ విచిత్రాణి క్రుద్ధాస్తత్ర వ్యదర్శయన్। ఛాదయంతః శరైః పార్థం మేఘా ఇవ దివాకరం॥ 7-99-45 (48630) అభ్యద్రవంత వేగేన క్షత్రియాః క్షత్రియర్షభం। నరసింహం రథోదారాః సింహం మత్తా ఇవ ద్విపాః॥ 7-99-46 (48631) తత్ర పార్థస్య భుజయోర్మహద్బలమదృశ్యత। యత్క్రుద్ధో బహులాః సేనాః సర్వతః సమవారయత్॥ 7-99-47 (48632) అస్త్రైరస్త్రాణి సంవార్య ద్విషతాం సర్వతో విభుః। ఇషుభిర్బుభిస్తూర్ణం సర్వానేవ సమావృణోత్॥ 7-99-48 (48633) తత్రాంతరిక్షే బాణానాం ప్రగాఢానాం విశాంపతే। సంఘర్షేణ మహార్చిష్మాన్పావకః సమజాయత॥ 7-99-49 (48634) తత్రతత్ర మహేష్వాసైః శ్వసద్భిః శోణితోక్షితైః। హయైర్నాగైశ్చ సంభిన్నైర్నదద్భిశ్చారికర్శన॥ 7-99-50 (48635) సంరబ్ధైశ్చారిభిర్వీరైః ప్రార్థయద్భిర్జయం మృధే। ఏకస్థైర్బహుభిః క్రుద్ధైరూష్మేవ సమజాయత॥ 7-99-51 (48636) శరోర్మిణం ధ్వజావర్తం నాగనక్రం దురత్యయం। పదాతిమత్స్యకలిలం శంఖదుందుభినిఃస్వనం॥ 7-99-52 (48637) అసంఖ్యేయమపారం చ రజో నీరమతీవ చ। ఉష్ణీషకమఠం ఛత్రపతాకాఫేనమాలినం॥ 7-99-53 (48638) రథసాగరమక్షోభ్యం మాతంగాంగశిలాచితం। వేలాభూతస్తదా పార్థః పత్రిభిః సమవారయత్॥ 7-99-54 (48639) [ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-99-55x (4520) అర్జునే ధరణీం ప్రాప్తే హయహస్తే చ కేశవే। ఏతదంతరమాసాద్య కథం పార్థో న ఘాతితః॥ 7-99-55 (48640) సంజయ ఉవాచ। 7-99-56x (4521) సద్యః పార్థివ పార్థేన నిరుద్ధాః సర్వపార్థివాః। రథస్థా ధరణీస్థేన వాక్యమచ్ఛాందసం యథా॥ 7-99-56 (48641) స పార్థః పార్థివాన్సర్వాన్భూమిస్థోపి రథస్థితాన్। ఏకో నివారయామాస లోభః సర్వగుణానివ॥] 7-99-57 (48642) తతో జనార్దనః సంఖ్యే ప్రియం పురుషసత్తమం। అసంభ్రాంతో మహాబాహురర్జునం వాక్యమబ్రవీత్॥ 7-99-58 (48643) ఉదపానమిహాశ్వానాం నాలమస్తి రణేఽర్జున। పరీప్సంతే జలం చేమే పేయం న త్వవగాహనం॥ 7-99-59 (48644) ఇదమస్తీత్యసంభ్రాంతో బ్రువన్నస్త్రేణ మేదినీం। అభిహత్యార్జునశ్చక్రే వాజిపానం సరః శుభం॥ 7-99-60 (48645) [హంసకారండవాకీర్ణం చక్రవాకోపశోభితం। సువిస్తీర్ణం ప్రసన్నాంభః ప్రఫుల్లవరపంకజం॥ 7-99-61 (48646) కూర్మమత్స్యగణాకీర్ణమగాధమృషిసేవితం। ఆగచ్ఛన్నారదమునిర్దర్శనార్థం కృతం క్షణాత్॥] 7-99-62 (48647) శరవంశం శరస్థూణం శరాచ్ఛాదనమద్భుతం। శరవేశ్మాకరోత్పార్థస్త్వష్టేవాద్భుతకర్మకృత్॥ 7-99-63 (48648) తతః ప్రహస్య గోవిందః సాధుసాధ్విత్యథాబ్రవీత్। శరవేశ్మని పార్థేన కృతే తస్మిన్మహాత్మనా॥ ॥ 7-99-64 (48649) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ఏకోనశతతమోఽధ్యాయః॥ 99 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-99-17 స్నాయునద్ధాః సూక్ష్మచర్మాగ్రగ్రథితాః॥ 5-99-9 క్రోశం కోశముద్దిశ్య॥ 5-99-25 సూతౌ సారథీ। పాష్ణీం పృష్ఠరక్షౌ॥ 5-99-30 అద్రిచయో నిరిశృంగం॥ 5-99-49 ప్రగాఢానాం వ్యవగాఢానాం॥ 5-99-54 వేలాభూతో మర్యాదారూపః॥ 5-99-55 కుండలితాస్త్రయః శ్లోకాః ఝ. పాఠే ఏవ వర్తంతే॥ 5-99-59 అలం పర్యాప్తం॥ 5-99-60 అభిహత్య ఖాత్వా। దాజిపానం అశ్వపానీయం॥ 5-99-61 హంసకారండవాకీర్ణమిత్యాదియోగ్యతయా వర్ణనం॥ కుండలితౌ ద్వౌ శ్లోకౌ ఘ.ఝ.పాఠయోరేవ॥ 5-99-63 వంశః శాలాధారకాష్ఠం। స్థూణా మధ్యస్తంభః॥ 5-99-99 ఏకోనశతతమోఽధ్యాయః॥

7-100-0 (48650) సంజయ ఉవాచ। 7-100-0x (4522) సలిలే జనితే తస్మిన్కౌంతేయేన మహాత్మనా। నిస్తారితే ద్విషత్సైన్యే కృతే చ శరవేశ్మని॥ 7-100-1 (48651) వాసుదేవో రథాత్తూర్ణమవతీర్య మహాద్యుతిః। మోచయామాస తురగాన్వినున్నాన్కంకపత్రిభిః॥ 7-100-2 (48652) అదృష్టపూర్వం తద్దృష్ట్వా సాధువాదో మహానభూత్। సిద్ధచారణసంఘానాం సైనికానాం చ సర్వశః॥ 7-100-3 (48653) పదాతినం తు కౌంతేయం యుధ్యమానం మహారథాః। నాశక్నువన్వారయితుం తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-100-4 (48654) ఆపతత్సు రథౌఘేషు ప్రభూతగజవాజిషు। నాసంభ్రమత్తదా పార్థస్తదస్య పురుషానతి॥ 7-100-5 (48655) వ్యసృజంత శరౌఘాంస్తే పాండవం ప్రతి పార్థివాః। న చావ్యథత ధర్మాత్మా వాసవిః పరవీరహా॥ 7-100-6 (48656) శతాని శరజాలాని గదాః ప్రాసాంశ్చ వీర్యవాన్। ఆగతానగ్రసత్పార్థః సరితః సాగరో యథా॥ 7-100-7 (48657) అస్త్రవేగేన మహతా పార్థో బాహుబలేన చ। సర్వేషాం పార్థివేంద్రాణామగ్రసత్తాఞ్శరోత్తమాన్॥ 7-100-8 (48658) తత్తు పార్థస్య విక్రాంతం వాసుదేవస్య చోభయోః। అపూజయన్మహారాజ కౌరవా మహదద్భుతం॥ 7-100-9 (48659) కౌరవా ఊచుః। 7-100-10x (4523) కిమద్భుతతమం లోకే భవితాఽప్యథవా హ్యభూత్। యదశ్వాన్పార్థ గోవిందౌ పాయయామాసతూ రణే॥ 7-100-10 (48660) భయం విపులమస్మాసు తావధత్తాం నరోత్తమౌ। తేజో విదధతుశ్చోగ్రం యత్సైన్యం తావకం విభో। `దధారైకో రణే పార్థో వేలేవోద్వృత్తమర్ణవం॥ 7-100-11 (48661) పార్థస్య శరసంఛన్నే తస్మిన్సద్మని భారత। ఆకాశమివ సంప్రాప్య విచేరుస్తత్ర పక్షిణః॥ 7-100-12 (48662) న చైనం యుధి తిష్ఠంతం సైన్యేషు తవ మారిష। అభ్యద్రవత్సుసంక్రుద్ధః పుమాన్కశ్చిత్తు తావకః॥ 7-100-13 (48663) సర్వే విమనసోఽభూవంస్తవ యోధా విశాంపతే। సంప్రేక్ష్య తత్ర గోవిందం పాండవం చ ధనంజయం'॥ 7-100-14 (48664) అథ స్మయన్హృషీకేశః స్త్రీమధ్య ఇవ భారత। అర్జునేన కృతే సంఖ్యే శరగర్భగృహే తదా॥ 7-100-15 (48665) ఉపావర్తయదవ్యగ్రస్తానశ్వాన్పుష్కరేక్షణః। మిషతాం సర్వసైన్యానాం త్వదీయానాం విశాంపతే॥ 7-100-16 (48666) `ఉపావృత్త్యోత్థితానశ్వాన్పాణిభ్యాం పుష్కరేక్షణః। సంమార్జయన్రణే రాజన్పశ్యతాం సర్వయోధినాం'॥ 7-100-17 (48667) తేషాం శ్రమం చ గ్లానిం చ వమథుం వేపథుం వ్రణాన్। సర్వం వ్యపానుదత్కృష్ణః కుశలో హ్యశ్వకర్మణి॥ 7-100-18 (48668) శల్యానుద్ధృత్య పాణిభ్యాం పరిమృజ్య చ తాన్హయాన్। ఉపావర్త్య యథాన్యాయం పాయయామాస వారి సః॥ 7-100-19 (48669) స తాఁల్లబ్ధోదకాన్స్నాతాంజగ్ధాన్నాన్విగతక్లమాన్। యోజయామాస సంహృష్టః పునరేవ రథోత్తమే॥ 7-100-20 (48670) స తం రథవరం శౌరిః సర్వశస్త్రభృతాం వరః। సమాస్థాయ మహాతేజాః సార్జునః ప్రయయౌ ద్రుతం॥ 7-100-21 (48671) `యోజయిత్వా హయాంస్తస్య విధిదృష్టేన కర్మణా। రణే చచార గోవిందస్తృణీకృత్య మహారథాన్'॥ 7-100-22 (48672) రథం రథవరస్యాజౌ యుక్తం లబ్ధోదకైర్హయైః। దృష్ట్వా కురుబలశ్రేష్ఠాః పునర్విమనసోఽభవన్॥ 7-100-23 (48673) వినిఃస్వసంతస్తే రాజన్భగ్నదంష్ట్రా ఇవోరగాః। ఘిగహోఽతిగతః పార్థః కృష్ణశ్చేత్యబ్రువన్పృథక్॥ 7-100-24 (48674) తత్సైన్యం సర్వతో దృష్ట్వా రోమహర్షణమద్భుతం। త్వరధ్వమితి చాక్రందన్నైతదస్తీతి చావువన్॥ 7-100-25 (48675) సర్వక్షత్రస్య మిషతో రథేనైకేన దంశితౌ। బాలః క్రీడనకేనేవ కదర్థీకృత్య నో బలం॥ 7-100-26 (48676) క్రోశతాం యతమానానామసంసక్తౌ పరంతపౌ। దర్శయిత్వాఽత్మనో వీర్యం ప్రయాతౌ సర్వరాజసు॥ 7-100-27 (48677) `యథా దేవాసురే యుద్ధే తృణీకృత్య చ దానవాన్। ఇంద్రావిష్ణూ పురా రాజంజంభస్య వధకాంక్షిణౌ'॥ 7-100-28 (48678) తౌ ప్రయాతౌ పునర్దృష్ట్వా తదాఽన్యే సైనికాబ్రువన్। త్వరధ్వం కురవః సర్వే వధే కృష్ణకిరీటినోః॥ 7-100-29 (48679) రథం యుంక్త్వా హి దాశార్హో మిషతాం సర్వధన్వినాం। జయద్రథాయ యాత్యేష కదర్థీకృత్య నో రణే॥ 7-100-30 (48680) తత్ర కేచిన్మిథో రాజన్సమభాషంత భూమిపాః। అదృష్టపూర్వం సంగ్రామే తదృష్ట్వా మహదద్భుతం॥ 7-100-31 (48681) సర్వసైన్యాని రాజా చ ధృతరాష్ట్రోఽత్యయం గతః। దుర్యోధనాపరాఘేన క్షత్రం కృత్స్నా చ మేదినీ॥ 7-100-32 (48682) విలయం సమనుప్రాప్తా తచ్చ రాజా న బుధ్యతే। ఇత్యేవం క్షత్రియాస్తత్ర బ్రువంత్యన్యే చ భారత॥ 7-100-33 (48683) సింధురాజస్య యత్కృత్యం గతస్య యమసాదనం। తత్కరోతు వృథాదృష్టిర్ధార్తరాష్ట్రోఽనుపాయవిత్॥ 7-100-34 (48684) తతః శీఘ్రతరం ప్రాయాత్పాండవః సైంధవం ప్రతి। వివర్తమానే తిగ్మాంశౌ హృష్టైః పీతోదకైర్హయైః॥ 7-100-35 (48685) తం ప్రయాంతం మహాబాహుం సర్వశస్త్రభృతాం వరం। నాశక్నువన్వారయితుం యోధాః క్రుద్ధమివాంతకం॥ 7-100-36 (48686) విద్రావ్య తు తతః సైన్యం పాండవః శత్రుతాపనః। యథా మృగగణాన్సింహః సైంధవార్థే వ్యలోడయత్॥ 7-100-37 (48687) గాహమానస్త్వనీకాని తూర్ణమశ్వానచోదయత్। బలాకాభం తు దాశార్హః పాంచజన్యం వ్యనాదయత్॥ 7-100-38 (48688) కౌంతేయేనాగ్రతః సృష్టా న్యపతన్పృష్ఠతః శరాః। తూర్ణాత్తూర్ణతరం హ్యశ్వాః ప్రావహన్వాతరంహసః॥ 7-100-39 (48689) తతో నృపతయః క్రుద్ధాః పరివవ్రుర్ధనంజయం। క్షత్రియా బహవశ్చాన్యే జయద్రథవధైషిణం॥ 7-100-40 (48690) సైన్యేషు విప్రయాతేషు ధిష్ఠితం పురుషర్షభం। దుర్యోధనోఽత్వయాత్పార్థం త్వరమాణో మహాహవే॥ 7-100-41 (48691) వాతోద్ధూతపతాకం తం రథం జలదనిఃస్వనం। ఘోరం కపిధ్వజం దృష్ట్వా విషణ్ణా రథినోఽభవన్॥ 7-100-42 (48692) దివాకరేఽథ రజసా సర్వతః సంవృతే భృశం। శరార్తాశ్చరణే యోధాః శేకుః కృష్ణౌ న వీక్షితుం॥ ॥ 7-100-43 (48693) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే శతతమోఽధ్యాయః॥ 100 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-100-5 పురుషానతి పురుషేభ్యోఽతిశయః। అసంభ్రమత్। ఉపసర్గాత్పూర్వమార్షోఽట్॥ 5-100-11 విదధతుర్దర్శితవంతౌ॥ 5-100-16 ఉపావర్తయత్పరిలోడితవాన్॥ 5-100-18 శ్రమం మనఃకాయఖేదం। గ్లాని బలాపచయం। వమథుం ఫేనోద్రమం॥ 5-100-39 ప్రావహన్ అత్యక్రామన్॥ 5-100-49 ధిష్ఠితం కించిదవస్థితం॥ 5-100-100 శతతమోఽధ్యాయః॥

7-101-0 (48694) సంజయ ఉవాచ। 7-101-0x (4524) స్రంసంత ఇవ మజ్జానస్తావకానాం భయాన్నృప। తౌ దృష్ట్వా సమతిక్రాంతౌ వాసుదేవధనంజయౌ॥ 7-101-1 (48695) సర్వే తు ప్రతిసంరబ్ధా హీమంతః సత్వచోదితాః। స్థిరీభూతా మహాత్మానః ప్రత్యగచ్ఛంధనంజయం॥ 7-101-2 (48696) యే గతాః పాండవం యుద్ధే రోషామర్షసమన్వితాః। తేఽద్యాపి న నివర్తంతే సింధవః సాగరాదివ॥ 7-101-3 (48697) అసంతస్తు న్యవర్తంత వేదేభ్య ఇవ నాస్తికాః। నరకం భజమానాస్తే ప్రత్యపద్యంత కిల్బిషం॥ 7-101-4 (48698) తావతీత్య రథానీకం విముక్తౌ పురుషర్షభౌ। దదృశాతే యథా రాహోరాస్యాన్ముక్తౌ ప్రభాకరౌ॥ 7-101-5 (48699) మత్స్యావివ మహాజాలం విదార్య విగతక్లమౌ। తథా కృష్ణావదృశ్యేతాం సేనాజాలం విదార్య తత్॥ 7-101-6 (48700) విముక్తౌ శస్త్రసంబాధాద్రోణానీకాత్సుదుర్భిదాత్। అదృశ్యేతాం మహాత్మానౌ కాలసూర్యావివోదితౌ॥ 7-101-7 (48701) అస్త్రసంబాధనిర్ముక్తౌ విముక్తౌ శస్త్రసంకటాత్। అదృశ్యేతాం మహాత్మానౌ శత్రుసంబాధకారిణౌ॥ 7-101-8 (48702) విముక్తౌ జ్వలనస్పర్శాన్మకరాస్యాజ్ఝషావివ। అక్షోభయేతాం సేనాం తౌ సముద్రం మకరావివ॥ 7-101-9 (48703) తావకాస్తవ పుత్రాశ్చ ద్రోణానీకస్థయోస్తయోః। నైతౌ తరిష్యతో ద్రోణమితి చక్రుస్తదా మతిం॥ 7-101-10 (48704) తౌ తు దృష్ట్వా వ్యతిక్రాంతౌ ద్రోణానీకం మహాద్యుతీ। నాశశంసుర్మహారాజ సింధురాజస్య జీవితం॥ 7-101-11 (48705) ఆశా బలవతీ రాజన్సింధురాజస్య జీవితే। ద్రోణహార్దిక్యయోః కృష్ణౌ న మోక్ష్యేతే ఇతి ప్రభో॥ 7-101-12 (48706) తామాశాం విఫలీకృత్య సంతీర్ణౌ తౌ పరంతపౌ। ద్రోణానీకం మహారాజ భోజానీకం చ దుస్తరం॥ 7-101-13 (48707) అథ దృష్ట్వా వ్యతిక్రాంతౌ జ్వలితావివ పావకౌ। నిరాశాః సింధురాజస్య జీవితం న శశంసిరే॥ 7-101-14 (48708) మిథశ్చ సమభాషేతామభీతౌ భయవర్ధనౌ। జయద్రథవధే వాచస్తాస్తాః కృష్ణధనంజయౌ॥ 7-101-15 (48709) అసౌ మధ్యే కృతః షఙ్భిర్ధార్తరాష్ట్రైర్మహారథైః। చక్షుర్విషయసంప్రాప్తో న మే మోక్ష్యతి సైంధవః॥ 7-101-16 (48710) యద్యస్య సమరే గోప్తా శక్రో దేవగణైః సహ। తథాప్యేనం నిహంస్యావ ఇతి కృష్ణావభాషతాం॥ 7-101-17 (48711) ఇతి కృష్ణౌ మహాబాహూ మిథః కథయతాం తదా। సింధురాజమవేక్షంతౌ త్వత్పుత్రా బహు చుక్రుశుః॥ 7-101-18 (48712) అతీత్య మరుధన్వానం ప్రయాంతౌ తృషితౌ గజౌ। పీత్వా వారి సమాశ్వస్తౌ తథైవాస్తామరిందమౌ॥ 7-101-19 (48713) వ్యాఘ్రసింహగజాకీర్ణానతిక్రంయ చ పర్వతాన్। వణిజావివ దృశ్యేతాం హీనమృత్యూ జరాతిగౌ॥ 7-101-20 (48714) తథాహి ముఖవర్ణోఽయమనయోరితి మేనిరే। తావకా వీక్ష్య ముక్తౌ తౌ విక్రోశంతి స్మ సర్వశః॥ 7-101-21 (48715) ద్రోణాదాశీవిషాకారాజ్జ్వలితాదివ పావకాత్। అన్యేభ్యః పార్థివేభ్యశ్చ భాస్వంతావివ భాస్కరౌ॥ 7-101-22 (48716) విముక్తౌ సాగరప్రఖ్యాద్రోణానీకాదర్రిదమౌ। అదృశ్యేతాం ముదా యుక్తౌ సముత్తీర్యార్ణవం యథా॥ 7-101-23 (48717) అస్త్రౌఘాన్మహతో ముక్తౌ ద్రోణహార్దిక్యరక్షితాత్। రోచమానావదృశ్యేతామింద్రాగ్న్యోః సదృశౌ రణే॥ 7-101-24 (48718) ఉద్భిన్నరుధిరౌ కృష్ణౌ భారద్వాజస్య సాయకైః। శితైశ్చితౌ వ్యరోచేతాం కర్ణికారైరివాచలౌ॥ 7-101-25 (48719) ద్రోణగ్రాహహూదాన్ముక్తౌ శక్త్యాశీవిషసంకటాత్। అయఃశరోగ్రమకరాత్క్షత్రియప్రవరాంభసః॥ 7-101-26 (48720) జ్యాఘోషతలనిర్హాదాద్గదానిస్త్రింశవిద్యుతః। ద్రోణాస్త్రమేఘాన్నిర్ముక్తౌ సూర్యేందూ తిమిరాదివ॥ 7-101-27 (48721) బాహుభ్యామివ సంతీర్ణౌ సింధుషష్ఠాః సముద్రగాః। తపాంతే సరితః పూర్ణా మహాగ్రాహసమాకులాః॥ 7-101-28 (48722) `మహాశైలోచ్చయాం ఘోరాం లంఘయిత్వా మహానదీం। నిస్తీర్ణావధ్వగౌ యద్వత్తద్వత్తౌ తారితౌ రణే'॥ 7-101-29 (48723) ఇతి కృష్ణౌ మహేష్వాసౌ ప్రశస్తౌ లోకవిశ్రుతౌ। సర్వభూతాన్యమన్యంత ద్రోణాస్త్రబలవారణాత్॥ 7-101-30 (48724) జయద్రథం సమీపస్థమవేక్షంతౌ జిఘాంసయా। రురుం వనాంతే లిప్సంతౌ వ్యాఘ్రవత్తావతిష్ఠతాం॥ 7-101-31 (48725) యథా హి ముఖవర్ణోఽయమనయోరితి మేనిరే। తవ యోధా మహారాజ హతమేవ జయద్రథం॥ 7-101-32 (48726) లోహితాక్షౌ మహాబాహూ సంయుక్తౌ కృష్ణపాండవౌ। సింధురాజమభిప్రేక్ష్య హృష్టౌ వ్యనదతాం ముహుః॥ 7-101-33 (48727) శౌరేరభీషుహస్తస్య పార్థస్య చ ధనుష్మతః। తయోరాసీత్ప్రభా రాజన్సూర్యపావకయోరివ॥ 7-101-34 (48728) హర్ష ఏవ తయోరాసీద్ద్రోణానీకప్రముక్తయోః। సమీపే సైంధవం దృష్ట్వా శ్యేనయోరామిషం యథా॥ 7-101-35 (48729) తౌ తు సైంధవమాలోక్య వర్తమానమివాంతికే। సహసా పేతతుఃక్రుద్ధౌ క్షిప్రం శ్యేనావివామిపం॥ 7-101-36 (48730) తౌ దృష్ట్వా తు వ్యతిక్రాంతౌ హృషీకేశధనంజయౌ। సింధురాజస్య రక్షార్థం పరాక్రాంతః సుతస్తవ॥ 7-101-37 (48731) ద్రోణేనాబద్ధకవచో రాజా దుర్యోధనస్తతః। యయావేకరథేనాజౌ హయసంస్కరావిత్ప్రభో॥ 7-101-38 (48732) కృష్ణపార్థౌ మహేష్వాసౌ వ్యతిక్రంయాథ తే సుతః। అగ్రతః పుండరీకాక్షం ప్రతీయాయ నరాధిప॥ 7-101-39 (48733) తతః సర్వేషు సైన్యేషు వాదిత్రాణి ప్రహృష్టవత్। ప్రావాద్యంత వ్యతిక్రాంతే తవ పుత్రే ధనంజయం॥ 7-101-40 (48734) సింహనాదరవాశ్చాసఞ్శంఖశబ్దవిమిశ్రితాః। దృష్ట్వా దుర్యోధనం తత్ర కృష్ణయోః ప్రముఖే స్థితం॥ 7-101-41 (48735) యే చ తే సింధురాజస్య గోప్తారః పావకోపమాః। తే ప్రాహృష్యంత సమరే దృష్ట్వా పుత్రం తవ ప్రభో॥ 7-101-42 (48736) దృష్ట్వా దుర్యోధనం కృష్ణో వ్యతిక్రాంతం సహానుగం। అబ్రవీదర్జునం రాజన్ప్రాప్తకాలమిదం వచః॥ ॥ 7-101-43 (48737) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ఏకాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 101 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-101-3 అమర్షశ్చిరానుంవద్ధః కోపః॥ 5-101-5 ప్రభాకరౌ చంద్రాదిత్యౌ॥ 5-101-19 మరుధన్వానం మరుస్థలం॥ 5-101-28 సింధుః షష్ఠీ యాసాం। తాశ్చ శతద్రువిపాశేరావతీచంద్రభాగావితస్తాః। ఏతాహి నితాంతదుస్తరాః॥ 5-101-31 రురుం నిపానే ఇతి ట. పాఠః। రూరున్నిపాతే ఇతి క. పాఠః॥ 5-101-39 అగ్రతః ప్రముఖే॥ 5-101-101 ఏకాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-102-0 (48738) వాసుదేవ ఉవాచ। 7-102-0x (4525) దుర్యోధనమతిక్రాంతమేతం పశ్య ధనంజయ। ఆపద్గతమిమం మన్యే నాస్త్యస్య సదృశో రథః॥ 7-102-1 (48739) దూరపాతీ మహేష్వాసః కృతాస్త్రో యుద్ధదుర్మదః। దృఢహస్తశ్చిత్రయోధీ ధార్తరాష్ట్రో మహాబలః॥ 7-102-2 (48740) అత్యంతసుఖసంవృద్ధో మానితశ్చ మహారథైః। కృతీ చ సతతం పార్థ నిత్యం ద్వేష్టి చ పాండవాన్॥ 7-102-3 (48741) తేన యుద్ధమహం మన్యే ప్రాప్తకాలం తవానఘ। అత్ర నో ద్యూతమాయత్తం విజయాయేతరాయ వా॥ 7-102-4 (48742) అత్ర క్రోధవిషం పార్థ విముంచ చిరసంభృతం॥ ఏష మూలమనర్థానాం పాణ్·వానాం మహాత్మనాం॥ 7-102-5 (48743) సోఽయం ప్రాప్తస్తవాక్షేపం పశ్య సాఫల్యమాత్మనః। కథం హి రాజా రాజ్యార్థీ త్వయా గచ్ఛేత సంయుగం॥ 7-102-6 (48744) దిష్ట్యా త్విదానీం సంప్రాప్త ఏష తే బాణగోచరం। యథాఽయం జీవితం జహ్యాత్తథా కురు ధనంజయ॥ 7-102-7 (48745) ఐశ్వర్యమదసంమూఢో నైష దుఃఖముపేయివాన్। న చ తే సంయుగే వీర్యం జానాతి పురుషర్షభ॥ 7-102-8 (48746) త్వాం హి లోకాస్త్రయః పార్థ ససురాసురమానవాః। నోత్సహంతే రణే జేతుం కిముతైకః సుయోధనః॥ 7-102-9 (48747) స దిష్ట్యా సమనుప్రాప్తస్తవ పార్థ రథాంతికం। జహ్యేనం త్వం మహాబాహో యథా వృత్రం పురందరః॥ 7-102-10 (48748) ఏష హ్యనర్థే సతతం పరాక్రాంతస్తవానఘ। నికృత్యా ధర్మరాజం చ ద్యూతే వంచితవానయం॥ 7-102-11 (48749) బహూని సునృశంసాని కృతాన్యేతేన మానద। యుష్మాసు పాపమతినా అపాపేష్వపి నిత్యదా॥ 7-102-12 (48750) తమనార్యం సదా క్రుద్ధం పురుషం కామరూపిణం। ఆర్యాం యుద్ధే మతిం కృత్వా జహి పార్థావిచారయన్॥ 7-102-13 (48751) నికృత్యా రాజ్యహరణం వనవాసం చ పాండవ। పరిక్లేశం చ కృష్ణాయా హృది కృత్వా పరాక్రమ॥ 7-102-14 (48752) దిష్ట్యైష తవ బాణానాం గోచరే పరివర్తతే। ప్రతిఘాతాయ కార్యస్య దిష్ట్యా చ యతతేఽగ్రతః॥ 7-102-15 (48753) దిష్ట్యా జానాతి సంగ్రామే యోద్ధవ్యం హి త్వయా సహ। దిష్ట్యా చ సఫలాః పార్థ సర్వే కామా హ్యకామితాః॥ 7-102-16 (48754) తస్మాజ్జహి రణే పార్థ ధార్తరాష్ట్రం కులాధమం। యథేంద్రేణ హతః పూర్వం జంభో దేవాసురే మృధే॥ 7-102-17 (48755) అస్మిన్హతే త్వయా సైన్యమనాథం భిద్యతామిదం। వైరస్య దిష్ట్యా సహజం మూలం ఛింధి దురాత్మనాం॥ 7-102-18 (48756) సంజయ ఉవాచ। 7-102-19x (4526) తం తథేత్యబ్రవీత్పార్థః కృత్యరూపమిదం మమ। సర్వమన్యదనాదృత్య గచ్ఛ యత్ర సుయోధనః॥ 7-102-19 (48757) యేనైతద్దీర్ఘకాలం నో భుక్తం రాజ్యమకంటకం। అప్యస్య యుధి విక్రంయ చ్ఛింద్యాం మూర్ధానమాహవే॥ 7-102-20 (48758) అపి తస్య హ్యనర్హాయాః పరిక్లేశస్య మాధవ। కృష్ణాయాః శక్నుయాం గంతుం పదం కేశప్రధర్షణే॥ 7-102-21 (48759) `అప్యహం తాని దుఃఖాని పూర్వవృత్తాని మాధవ। దుర్యోధనం రణే హత్వా ప్రతిమోక్ష్యే కథంచన'॥ 7-102-22 (48760) ఇత్యేవంవాదినౌ కృష్ణౌ హృష్టౌ శ్వేతాన్హయోత్తమాన్। ప్రేషయామాసతుః సంఖ్యే ప్రేప్సంతౌ తం నరాధిపం॥ 7-102-23 (48761) తయోః సమీపం సంప్రాప్య పుత్రస్తే భరతర్షభ। న చకార భయం ప్రాప్తే భయే మహతి మారిష॥ 7-102-24 (48762) తదస్య క్షత్రియాః కర్మ సర్వ ఏవాభ్యపూజయన్। యదర్జునహృషీకేశౌ ప్రత్యుద్యాతౌ న్యవారయత్॥ 7-102-25 (48763) తతః సర్వస్య సైన్యస్య తావకస్య విశాంపతే। మహానాదో హ్యభూత్తత్ర దృష్ట్వా రాజానమాహవే॥ 7-102-26 (48764) తస్మింజనసమున్నాదే ప్రవృత్తే భైరవే సతి। కదర్థీకృత్య తే పుత్రః ప్రత్యమిత్రమవారయత్॥ 7-102-27 (48765) ఆవారితస్తు కౌంతేయస్తవ పుత్రేణ ధన్వినా। సంరంభమగమద్భూయః స చ తస్మిన్పరంతపః॥ 7-102-28 (48766) తౌ దృష్ట్వా ప్రతిసంరబ్ధౌ దుర్యోధనధనంజయౌ। అభ్యవైక్షంత రాజానో భీమరూపాః సమంతతః॥ 7-102-29 (48767) దృష్ట్వా తు పార్థం సంరబ్ధం వాసుదేవం చ మారిష। ప్రహసన్నేవ పుత్రస్తే యోద్ధుకామః సమాహ్వయత్॥ 7-102-30 (48768) తతః ప్రహృష్టో దాశార్హః పాండవశ్చ ధనంజయః। వ్యక్రోశేతాం మహానాదం దధ్మతుశ్చాంబుజోత్తమౌ॥ 7-102-31 (48769) తౌ హృష్టరూపౌ సంప్రేక్ష్య కౌరవేయాస్తు సర్వశః। నిరాశాః సమపద్యంత పుత్రస్య తవ జీవితే॥ 7-102-32 (48770) శోకమాపుః పరం చైవ కురవః సర్వ ఏవ తే। అమన్యంత చ పుత్రం తే వైశ్వానరముఖే హుతం॥ 7-102-33 (48771) తథా తు దృష్ట్వా యోధాస్తే ప్రహృష్టౌ కృష్ణపాండవౌ। హతో రాజా హతో రాజేత్యూచిరే చ భయార్దితాః॥ 7-102-34 (48772) జనస్య సన్నినాదం తు శ్రుత్వా దుర్యోధనోఽబ్రవీత్। వ్యేతు వో భీరహం కృష్ణౌ ప్రేషయిష్యామి మృత్యవే॥ 7-102-35 (48773) ఇత్యుక్త్వా సైనికాన్సర్వాంజయాపేక్షీ నరాధిపః। పార్థమాభాష్య సంరంభాదిదం వచనమబ్రవీత్॥ 7-102-36 (48774) పార్థ యచ్ఛిక్షితం తేఽస్త్రం దివ్యం పార్థివమేవ చ। తద్దర్శయ మయి క్షిప్రం యది జాతోఽసి పాణ్·డునా॥ 7-102-37 (48775) యద్బలం తవ వీర్యం చ కేశవస్య తథైవ చ। తత్కురుష్వ మయి క్షిప్రం పశ్యామస్తవ పౌరుషం॥ 7-102-38 (48776) అస్మత్పరోక్షం కర్మాణి కృతాని ప్రవదంతి తే। స్వామిసత్కారయుక్తాని యాని తానీహ దర్శయ॥ ॥ 7-102-39 (48777) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ద్వ్యదికశతతమోఽధ్యాయః॥ 102 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-102-1 నాస్తీత్యర్జునోత్తేజనం॥ 5-102-6 ఆక్షేపం శరగోచరం॥ 5-102-15 కార్యస్య జయద్రథవధరూపస్య॥ 5-102-19 కృత్యరూపమత్యంతకరణీయం॥ 5-102-29 పదం ప్రతిపదం। గంతుం పదవీం కలహస్య చ ఇతి క. పాఠః॥ 5-102-39 స్వామిసత్కారో వీరప్రధానోఽయమితి యదన్యైః సత్కరణం తేన యుక్తాని యోగ్యతాం గతాని॥ 5-102-102 ద్వ్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-103-0 (48778) సంజయ ఉవాచ। 7-103-0x (4527) ఏవముక్త్వాఽర్జునం రాజా త్రిభిర్మర్మాతిగైః శరైః। అభ్యవిధ్యన్మహావేగైశ్చతుర్భిశ్చతురో హయాన్॥ 7-103-1 (48779) వాసుదేవం చ దశభిః ప్రత్యవిధ్యత్స్తనాంతరే। ప్రతోదం చాస్య భల్లేన చ్ఛిత్త్వా భూమావపాతయత్॥ 7-103-2 (48780) తం చతుర్దశభిః పార్థశ్చిత్రపుంఖైః శిలాశితైః। అవిధ్యత్తూర్ణమవ్యగ్రస్తే చాభ్రశ్యంత వర్మణి॥ 7-103-3 (48781) తేషాం నైష్ఫల్యమాలోక్య పునర్నవ చ పంచ చ। ప్రాహిణోన్నిశితాన్బాణాంస్తే చాభ్రశ్యంత వర్మణః॥ 7-103-4 (48782) అష్టావింశాంస్తు తాన్బాణానస్తాన్విప్రేక్ష్య నిష్ఫలాన్। అబ్రవీత్పరవీరఘ్నః కృష్ణోఽర్జునమిదం వచః॥ 7-103-5 (48783) అదృష్టపూర్వం పశ్యామి శిలానామివ సర్పణం। త్వయా సంప్రేషితాః పార్థ నార్థం కుర్వంతి పత్రిణః॥ 7-103-6 (48784) కచ్చిద్గాండీవజః ప్రాణస్తథైవ భరతర్షభ। ముష్టిశ్చ తే యథా పూర్వం భుజయోశ్చ బలం తవ॥ 7-103-7 (48785) న వా కచ్చిదయం కాలః ప్రాప్తః స్యాదద్య పశ్చిమః। తవ చైవాస్య శత్రోశ్చ తన్మమాచక్ష్వ పృచ్ఛతః॥ 7-103-8 (48786) విస్మయో మే మహాన్పార్థ తవ దృష్ట్వా శరానిమాన్। వ్యర్థాన్నిపతితాన్సంఖే దుర్యోధనరథం ప్రతి॥ 7-103-9 (48787) వజ్రాశనిసమా ఘోరాః పరకాయావభేదినః। శరాః కుర్వంతి తే నార్థం పార్థ కాఽద్య విడంబనా॥ 7-103-10 (48788) అర్జున ఉవాచ। 7-103-11x (4528) ద్రోణేన నియతం కృష్ణ ధార్తరాష్ట్రే నిదర్శితం। అంతే విహితమస్త్రాణామేతత్కవచధారణం॥ 7-103-11 (48789) అస్మిన్నంతర్హితం కృష్ణ త్రైలోక్యమపి వర్మణి। ఏకో ద్రోణో హి వైదైతదహం తస్మాచ్చ సత్తమాత్॥ 7-103-12 (48790) న శక్యమేతత్కవచం బాణైర్భేత్తుం కథంచన। అపి వజ్రేణ గోవింద స్వయం మఘవతా యుధి॥ 7-103-13 (48791) జానంస్త్వమపి వై కృష్ణ మాం విమోహయసే కథం। యద్వృత్తం త్రిషు లోకేషు యచ్చ కేశవ వర్తతే॥ 7-103-14 (48792) యథా భవిష్యద్యచ్చైవ తత్సర్వం విదితం తవ। న త్విదం వేద వై కశ్చిద్యథా త్వం మధుసూదన॥ 7-103-15 (48793) ఏష దుర్యోధనః కృష్ణ ద్రోణేన విహితామిమాం। తిష్ఠత్యభీతవత్సంఖ్యే బిభ్రత్కవచధారణాం॥ 7-103-16 (48794) యత్త్వత్ర విహితం కార్యం నైష తద్వేత్తి మాధవ। స్త్రీవదేష బిభర్త్యేతాం యుక్తాం కవచధారణాం॥ 7-103-17 (48795) పశ్య బాహ్వోశ్చ మే వీర్యం ధనుషశ్చ జనార్దన। పరాజయిష్యే కౌరవ్యం కవచేనాపి రక్షితం॥ 7-103-18 (48796) ఇదమంగిరసే ప్రాదాద్దేవేశో వర్మ భాస్వరం। తస్మాద్వృహస్పతిః ప్రాప తతః ప్రాప పురందరః॥ 7-103-19 (48797) పునర్దదౌ సురపతిర్మహ్యం వర్మ ససంగ్రహం। దైవం యద్యస్య వర్మైతద్బ్రహ్మణా వా స్వయం కృతం। నైనం గోప్స్యతి దుర్బుద్ధిమద్య బాణహతం మయా॥ 7-103-20 (48798) సంజయ ఉవాచ। 7-103-21x (4529) ఏవముక్త్వాఽర్జునో బాణానభిమంత్ర్య వ్యకర్షయత్। మానవాస్త్రేణ మానార్హస్తీక్ష్ణావరణభేదినా॥ 7-103-21 (48799) వికృష్యమాణాంస్తేనైవ ధనుర్మధ్యగతాంఛరాన్। తానస్యాస్త్రేణ చిచ్ఛేద ద్రౌణిః సర్వాస్త్రఘాతినా॥ 7-103-22 (48800) తాన్నికృత్తానిషూందృష్ట్వా దూరతో బ్రహ్మవాదినా। న్యవేదయత్కేశవాయ విస్మితః శ్వేతవాహనః॥ 7-103-23 (48801) నైతదస్త్రం మయా శక్యం ద్విః ప్రయోక్తుం జనార్దన। అస్త్రం మామేవ హన్యాద్ధి హన్యాచ్చాపి బలం మమ॥ 7-103-24 (48802) తతో దుర్యోధనః కృష్ణౌ నవభిర్నవభిః శరైః। అవిధ్యత రణే రాజఞ్శరైరాశీవిషోపమైః॥ 7-103-25 (48803) భూయ ఏవాభ్యవర్షచ్చ సమరే కృష్ణపాండవౌ। శరవర్షేణ మహతా తతోఽహృష్యంత తావకాః। చక్రుర్వాదిత్రనినదాన్సింహనాదరవాంస్తథా॥ 7-103-26 (48804) తతః క్రుద్ధో రణే పార్థః సృక్విణీ పరిసంలిహన్। నాపశ్యచ్చ తతోఽస్యాంగం యన్న స్యాద్వర్మరక్షితం॥ 7-103-27 (48805) తతోఽస్య నిశితైర్బాణైః సుముక్తైరంతకోపమైః। హయాంశ్చకార నిర్దేహానుభౌ చ పార్ష్ణిసారథీ॥ 7-103-28 (48806) ధనురస్యాచ్ఛినత్తూర్ణం హస్తావాపం చ వీర్యవాన్। రథం చ శకలీకర్తుం సవ్యసాచీ ప్రచక్రమే॥ 7-103-29 (48807) దుర్యోధనం చ బాణాభ్యాం తీక్ష్ణాభ్యాం విరథీకృతం। ఆవిద్ధ్యద్ధస్తతలయోరుభయోరర్జునస్తదా॥ 7-103-30 (48808) [ప్రయత్నజ్ఞో హి కౌంతయో నఖమాంసాంతరేషుభిః। స వేదనాభిరావిగ్నః పలాయనపరాయణః॥] 7-103-31 (48809) తం కృచ్ఛ్రామాపదం ప్రాప్తం దృష్ట్వా పరమధన్వినః। సమాపేతుః పరీప్సంతో ధనంజయశరార్దితం॥ 7-103-32 (48810) తం రథైర్బహుసాహస్రైః కల్పితైః కుంజరైర్హయైః। పదాత్యోఘైశ్చ సంరబ్ధైః పరివవ్రుర్ధనంజయం॥ 7-103-33 (48811) అథ నార్జునగోవిందౌ న రథో వా వ్యదృశ్యత। అస్త్రవర్షేణ మహతా శరౌఘైశ్చాపి సంవృతౌ॥ 7-103-34 (48812) తతోఽర్జునోఽస్త్రవీర్యేణ నిజఘ్నే తాం వరూథినీం। తత్ర వ్యంగీ కృతాః పేతుః శతశోఽథ రథద్విపాః॥ 7-103-35 (48813) తే హతా హన్యమానాశ్చ న్యగృహ్ణంస్తం రథోత్తమం। స రథః స్తంభితస్తస్థౌ క్రోశమాత్రే సమంతతః॥ 7-103-36 (48814) తతోఽర్జునం వృష్ణివీరస్త్వరితో వాక్యమబ్రవీత్। ధనుర్విష్ఫారయాత్యర్థమహం ధ్మాస్యామి చాంబుజం॥ 7-103-37 (48815) తతో విష్ఫార్య బలవద్గాండీవం జఘ్నివాన్రిపూన్। మహతా శరవర్షేణ తలశబ్దేన చార్జునః॥ 7-103-38 (48816) పాంచజన్యం చ బలవాందధ్మౌ తారేణ కేశవః। రజసా ధ్వస్తపక్ష్మాంతః ప్రస్విన్నవదనో భృశం॥ 7-103-39 (48817) `తేనాచ్యుతోష్ఠపుటపూరితమారుతేన శంఖాంతరోదరవివృద్ధవినిఃసృతేన। నాదేన సాసురవియత్సురలోకపాల-- ముద్విగ్నమీశ్వర జగత్స్ఫుటతీవ సర్వం'॥ 7-103-40 (48818) తస్య శంఖస్య నాదేన ధనుషో నిఃస్వనేన చ। నిఃసత్వాశ్చ ససత్వాశ్చ క్షితౌ పేతుస్తదా జనాః॥ 7-103-41 (48819) తైర్విముక్తో రథో రేజే వాయ్వీరిత ఇవాంబుదః। జయద్రథస్య గోప్తారస్తతః క్షుబ్ధాః సహానుగాః॥ 7-103-42 (48820) తే దృష్ట్వా సహసా పార్థం గోప్తారః సైంధవస్య తు। చక్రుర్నాదాన్మహేష్వాసాః కంపయంతో వసుంధరాం॥ 7-103-43 (48821) బాణశబ్దరవాంశ్చోగ్రాన్విమిశ్రాఞ్శంఖనిఃస్వనైః। ప్రాదుశ్చక్రుర్మహాత్మానః సింహనాదరవానపి॥ 7-103-44 (48822) తం శ్రుత్వా నినదం ఘోరం తావకానాం సముత్థితం। ప్రదధ్మతుః శంఖవరౌ వాసుదేవధనంజయౌ॥ 7-103-45 (48823) తేన శబ్దేన మహతా పూరితేయం వసుంధరా। సశైలా సార్ణవద్వీపా సపాతాలా విశాంపతే॥ 7-103-46 (48824) స శబ్దో భరతశ్రేష్ఠ వ్యాప్య సర్వా దిశో దశ। ప్రతిసస్వాన తత్రైవ కురుపాండవయోర్బలే॥ 7-103-47 (48825) తావకా రథినస్తత్ర దృష్ట్వా కృష్ణధనంజయౌ। సంభ్రమం పరమం ప్రాప్తాస్త్వరమాణా మహారథాః॥ 7-103-48 (48826) అథ కృష్ణౌ మహాభాగౌ తావకా వీక్ష్య దంశితౌ। అభ్యద్రవంత సంక్రుద్ధాస్తదద్భుతమివాభవత్॥ ॥ 7-103-49 (48827) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే త్ర్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 103 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-103-7 గాండీవతో బాణాః ఇతి డ.పాఠః। గండీవతః ప్రాణా ఇతి క.ట.పాఠః॥ 5-103-17 యుక్తాం అన్యప్రయుక్తాం॥ 5-103-20 ససంగ్రహం సోపదేశం। దైవం దైవః కృతం॥ 5-103-28 నిర్దేహాన్ నికృత్తావయవాన్॥ 5-103-31 నఖమాంసాంతరే ఇషుభిరావిద్ధ్యదితి పూర్వేణాన్వయః। సంధిరార్షః। అయం శ్లోకః ఝ.పాఠ ఏవాస్తి॥ 5-103-36 క్రోశమాత్రే సైంధవతోర్థాత్॥ 5-103-103 త్ర్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-104-0 (48828) సంజయ ఉవాచ। 7-104-0x (4530) తావకాస్త్వభిసంప్రేక్ష్య వృష్ణ్యంధకరూద్వహౌ। సత్వరాస్తౌ జిఘాంసంతస్తథైవ విజయః పరాన్॥ 7-104-1 (48829) సువర్ణచిత్రైర్వైయాఘ్రైః స్వనవద్భిర్మహారథైః। దీపయంతో దిశః సర్వా జ్వలద్భిరివ పావకైః॥ 7-104-2 (48830) రుక్మపుంఖైశ్చ దుష్ప్రేక్ష్యైః కార్ముకైః పృథివీపతే। కూజద్భిరతులాన్నాదన్రోషితైరురగైరివ॥ 7-104-3 (48831) భూరిశ్రవాః శలః కర్ణో వృషసేనో జయద్రథః। కృపశ్చ మద్రరాజశ్చ ద్రోణిశ్చ రథినాం వరః॥ 7-104-4 (48832) తే పిబంత ఇవాకాశమశ్వైరష్టౌ మహారథాః। వ్యరాజయందశ దిశో వైయార్ఘ్రైర్హేమచంద్రకైః॥ 7-104-5 (48833) తే దంశితాః సుసంరబ్ధా రథైర్మేఘౌఘనిఃస్వనైః। సమావృణ్వందశ దిశః పార్థస్య నిశితైః శరైః॥ 7-104-6 (48834) కౌలూతకా హయాశ్చిత్రా వహంతస్తాన్మహారథాన్। వ్యశోభంత తదా శీఘ్రా దీపయంతో దిశో దశ॥ 7-104-7 (48835) ఆజానేయైర్మహావేగైర్నానాదేశసముత్థితైః। పార్వతీయైర్నదీజైశ్చ సైంధవైశ్చ హయోత్తమైః॥ 7-104-8 (48836) కురుయోధవరా రాజంస్తవ పుత్రం పరీప్సవః। ధనంజయరథం శీఘ్రం సర్వతః సముపాద్రవన్॥ 7-104-9 (48837) తే ప్రగృహ్య మహాశంఖాందధ్ముః పురుషసత్తమాః। పూరయంతో దివం రాజన్పృథివీం చ ససాగరాం॥ 7-104-10 (48838) తథైవ దధ్మతుః శంఖౌ వాసుదేవధనంజయౌ। ప్రవరౌ సర్వదేవానాం సర్వశంఖవరౌ భువి॥ 7-104-11 (48839) దేవదత్తం చ కౌంతేయః పాంచజన్యం చ కేశవః। శబ్దస్తు దేవదత్తస్య ధనంజయసమీరితః॥ 7-104-12 (48840) పృథివీం చాంతరిక్షం చ దిశశ్చైవ సమావృణోత్। తథైవ పాంచజన్యోఽపి వాసుదేవసమీరితః॥ 7-104-13 (48841) సర్వశబ్దానతిక్రంయ పూరయామాస రోదసీ। తస్మింస్తథా వర్తమానే దారుణే నాదసంకులే॥ 7-104-14 (48842) భీరూణాం త్రాసజననే శూరాణాం హర్షవర్ధనే। ప్రవాదితాసు భేరీషు ఝర్ఝరేష్వానకేషు చ॥ 7-104-15 (48843) మృదంగేష్వపి రాజేంద్ర వాద్యమానేష్వేనకశః। మహారథసమాఖ్యాతా దుర్యోధనహితైషిణః॥ 7-104-16 (48844) అమృష్యమాణాస్తం శబ్దం క్రుద్ధాః పరమధన్వినః। కర్ణాదయో మహేష్వాసాస్త్వత్సైన్యపరిరక్షిణః॥ 7-104-17 (48845) అమర్షితా మహాశంఖాందధ్ముర్వీరా మహారథాః। కృతే ప్రతికరిష్యంతః కేశవస్యార్జునస్య చ॥ 7-104-18 (48846) బభూవ తవ తత్సైన్యం శంఖశబ్దే సమీరితే। ఉద్విగ్నరథనాగాశ్వమస్వస్థమివ చాభిభోం॥ 7-104-19 (48847) తత్ప్రహృష్టజనాబాధం భేరీశంఖనినాదితం। బభూవ భృశముద్విగ్నం నిర్ఘాతైరివ సంవృతం॥ 7-104-20 (48848) స శబ్దః సుమహాన్రాజందిశః సర్వా వ్యనాదయత్। త్రాసయామాస తత్సైన్యం యుగాంత ఇవ సంభృతః॥ 7-104-21 (48849) తతో దుర్యోధనోఽష్టౌ చ రాజానస్తే మహారథాః। జయద్రథస్య రక్షార్థం పాండవం పర్యవారయన్॥ 7-104-22 (48850) తతో ద్రౌణిస్త్రిసప్తత్యా వాసుదేవమతాడయత్। అర్జునం చ త్రిభిర్భల్లైర్ధ్వజమశ్వాంశ్చ పంచభిః॥ 7-104-23 (48851) తమర్జునః పృషత్కానాం శతైః షఙ్భిరతాడయత్। అత్యర్థమివ సంక్రుద్ధః ప్రతివిద్ధే జనార్దనే॥ 7-104-24 (48852) కర్ణం చ దశభిర్విద్ధ్వా వృషసేనం త్రిభిస్తథా। శల్యస్య సశరం చాపం ముష్టౌ చిచ్ఛేద వీర్యవాన్॥ 7-104-25 (48853) గృహీత్వా ధనురన్యత్తు శల్యో వివ్యాధ పాండవం। భూరిశ్రవాస్త్రిభిర్బాణైర్హేమపుంఖైః శిలాశితైః॥ 7-104-26 (48854) కర్ణో ద్వాత్రింశతా చైవ వృషసేనశ్చ సప్తభిః। జయద్రథస్త్రిసప్తత్యా కృపశ్చ దశభిః శరైః। మద్రాజశ్చ దశభిర్వివ్యధుః ఫల్గునం రణే॥ 7-104-27 (48855) తతః శరాణాం షష్ట్యా తు ద్రౌణిః పార్థమవాకిరత్। వాసుదేవం చ వింశత్యా పునః పార్థం చ పంచభిః॥ 7-104-28 (48856) ప్రహసంస్తు నరవ్యాఘ్రః శ్వేతాశ్వః కృష్ణసారథిః। ప్రత్యవిధ్యత్స తాన్సర్వాందర్శయన్పాణిలాఘవం॥ 7-104-29 (48857) కర్ణం ద్వాదశభిర్విద్వ్వా వృషసేనం త్రిభిః శరైః। శల్యస్య సశరం చాపం ముష్టిదేశే వ్యకృంతత॥ 7-104-30 (48858) సౌమదత్తిం త్రిభిర్విద్వ్వా శల్యం చ దశభిః శరైః। శితైరగ్నిశిఖాకారైర్ద్రౌణిం వివ్యాధ చాష్టభిః॥ 7-104-31 (48859) గౌతమం పంచవింశత్యా సైంధవం చ శతేన హ। పునర్ద్రౌణిం చ సప్తత్యా శరాణాం సోఽభ్యతాడయత్॥ 7-104-32 (48860) భూరిశ్రవాస్తు సంక్రుద్ధః ప్రతోదం చిచ్ఛిదే హరేః। అర్జునం చ త్రిసప్తత్యా బాణానామాజఘాన హ॥ 7-104-33 (48861) తతః శరశతైస్తీక్ష్ణైస్తానరీన్శ్వేతవాహనః। ప్రత్యషేధద్ద్రుతం క్రుద్ధో మహావాతో ఘనానివ॥ ॥ 7-104-34 (48862) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే చతురధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 104 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-104-2 వైయాఘ్రైర్వ్యాఘ్రచర్మచిత్రైః॥ 5-104-7 కౌలతకాః కులూతదేశజాః పార్వతీయసమానలక్షణాః॥ 5-104-8 ఆజానేయైః కులీనైః। నదీజైర్నదీతీరజైః॥ 5-104-104 చతురధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-105-0 (48863) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-105-0x (4531) ధ్వజాన్బహువిధాకారాన్భ్రాజమానానతిశ్రియా। పార్థానాం మామకానాం చ తాన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ 7-105-1 (48864) సంజయ ఉవాచ। 7-105-2x (4532) ధ్వజాన్బహువిధాకారాఞ్శృణు తేషాం మహాత్మనాం। రూపతో వర్ణతశ్చైవ నామతశ్చ నిబోధ మే॥ 7-105-2 (48865) తేషాం తు రథముఖ్యానాం రథేషు వివిధా ధ్వజాః। ప్రత్యదృశ్యంత రాజేంద్ర జ్వలితా ఇవ పావకాః॥ 7-105-3 (48866) కాంచనాః కాంచనాపీడాః కాంచనస్రగలంకృతాః। కాంచనానీవ శృంగాణి కాంచనస్య మహాగిరేః॥ 7-105-4 (48867) అనేకవర్ణా వివిధా ధ్వజాః పరమశోభనాః। తే ధ్వజాః సంవృతాస్తేషాం పతాకాభిః సమంతతః। నానావర్ణవిరాణాభిః శుశుభుః సర్వతో వృతాః॥ 7-105-5 (48868) పతాకాశ్చ తతస్తాస్తు శ్వసనేన సమీరితాః। నృత్యమానా వ్యదృశ్యంత రంగమధ్యే విలాసికాః॥ 7-105-6 (48869) ఇంద్రాయుధసవర్ణాభాః పతాకా భరతర్షభ। దోధూయమానా రథినాం శోభయంతి మహారథాన్॥ 7-105-7 (48870) సింహలాంగూల ఉగ్రాస్యో ధ్వజో వానరలక్షణః। ధనంజయస్య సంగ్రామే ప్రత్యదృశ్యత భారత॥ 7-105-8 (48871) స వానరధ్వజో రాజన్పతాకాభిరలంకృతః। త్రాసయామాస తత్సైన్యం ధ్వజో గాండీవధన్వనః॥ 7-105-9 (48872) తథైవ సింహలాంగూలం ద్రోణపుత్రస్య భారత। ధ్వజాఘ్రం సమపశ్యామ బాలసూర్యసమప్రభం॥ 7-105-10 (48873) కాంచనం పవనోద్ధూతం శక్రధ్వజసమప్రభం। నందనం కౌరవేంద్రాణాం ద్రౌణేర్లక్ష్మ సముచ్ఛ్రితం॥ 7-105-11 (48874) హస్తికక్ష్యా పునర్హైమీ బభూవాధిరథేర్ధ్వజః। ఆహవే ఖం మహారాజ దదృశే పూరయన్నివ॥ 7-105-12 (48875) పతాకీ కాంచనః స్రగ్వీ ధ్వజః కర్ణస్య సంయుగే। నృత్యతీవ రథోపస్థే శ్వసనేన సమీరితః॥ 7-105-13 (48876) ఆచార్యస్య తు పాండూనాం బ్రాహ్మణస్య తపస్వినః। గోవృషో గౌతమస్యాసీత్కృపస్య సుపరిష్కృతః॥ 7-105-14 (48877) స తేన భ్రాజతే రాజన్గోవృషేణ మహారథః। త్రిపురఘ్నరథో యద్వద్గోవృషేణ విరాజతా॥ 7-105-15 (48878) మయూరో వృషసేనస్య కాంచనో మణిరత్నవాన్। వ్యాహరిష్యన్నివాతిష్ఠత్సేనాగ్రముపశోభయన్॥ 7-105-16 (48879) తేన తస్య రథో భాతి మయూరేణ మహాత్మనః। యథా స్కందస్య రాజేంద్ర మయూరేణ విరాజతా॥ 7-105-17 (48880) మద్రరాజస్య శల్యస్య ధ్వజాగ్రేఽగ్నిశిఖామివ। సౌవర్ణీం ప్రతిపశ్యామ సీతామప్రతిమాం శుభాం॥ 7-105-18 (48881) సా సీతా భ్రాజతే తస్య రథమాస్థాయ మారిష। సర్వబీజవిరూఢేవ యథా సీతా శ్రియా వృతా॥ 7-105-19 (48882) వరాహః సింధురాజస్య రాజతోఽభివిరాజతే। ధ్వజాగ్రే లోహితాంగాభో హేమజాలపరిష్కృతః॥ 7-105-20 (48883) శుశుభే కేతునా తేన రాజతేన జయద్రథః। యథా దేవాసురే యుద్ధే పురా పూషా స్మ శోభతే॥ 7-105-21 (48884) సౌమదత్తేః పునర్యూపో యజ్ఞశీలస్య ధీమతః। ధ్వజః సూర్య ఇవాభాతి సోమశ్చాత్ర ప్రదృశ్యతే॥ 7-105-22 (48885) స యూపః కాంచనో రాజన్సౌమదత్తేర్విరాజతే। రాజసూయే మఖశ్రేష్ఠే యథా యూపః సముచ్ఛ్రితః॥ 7-105-23 (48886) శలస్య తు మహారాజ రాజతో ద్విరదో మహాన్। కేతుః కాంచనచిత్రాంగైర్మయూరైరుపశోభితః॥ 7-105-24 (48887) స కేతుః శోభయామాస సైన్యం తే భరతర్షభ। యథా శ్వేతో మహానాగో దేవరాజచమూం తథా॥ 7-105-25 (48888) నాగో మణిమయో రాజ్ఞో ధ్వజః కనకసంవృతః। కింకిణీశతసంహాదో భ్రాజంశ్చిత్రో రథోత్తమే॥ 7-105-26 (48889) వ్యభ్రాజత భృశం రాజన్పుత్రస్తవ విశాంపతే। ధ్వజేన మహతా సంఖ్యే కురూణామృషభస్తదా॥ 7-105-27 (48890) నవైతే తవ వాహిన్యాముచ్ఛ్రితాః పరమధ్వజాః। వ్యదీపయంస్తే పృతనాం యుగాంతాదిత్యసన్నిభాః॥ 7-105-28 (48891) దశమస్త్వర్జునస్యాసీదేక ఏవ మహాకపిః। అదీప్యతార్జునో యేన హిమవానివ శంభునా॥ 7-105-29 (48892) తతశ్చిత్రాణి శుభ్రాణి సుమహాంతి మహారథాః। కార్ముకాణ్యాదదుస్తూర్ణమర్జునార్థే పరంతపాః॥ 7-105-30 (48893) తథైవ ధనురాయచ్ఛత్పార్థః శత్రువినాశనః। గాండీవం దివ్యకర్మా తద్రాజందుర్మంత్రితే తవ॥ 7-105-31 (48894) తవాపరాధాద్రాజానో నిహతా బహుశో యుధి। నానాదిగ్భ్యః సమాహూతాః సహయాః సరథద్విపాః॥ 7-105-32 (48895) తేషామాసీద్వ్యాతిక్షేపో గజర్తామితరేతరం। దుర్యోధనముఖానాం చ పాండూనామృషభస్య చ॥ 7-105-33 (48896) తత్రాద్భుతం పరం చక్రే కౌంతేయః కృష్ణసారథిః। యదేకో బహుభిః సార్ఘం సమాగచ్ఛదభీతవత్॥ 7-105-34 (48897) అశోభత మహాబాహుర్గాండీవం విక్షిపంధనుః। జిగీషుస్తాన్నరవ్యాఘ్రో జిఘాంసుశ్చ జయద్రథం॥ 7-105-35 (48898) తత్రార్జునో నరవ్యాఘ్రః శరైర్ముక్తైః సహస్రశః। అదృశ్యాంస్తావకాన్యోధాన్ప్రచక్రే శత్రుతాపనః॥ 7-105-36 (48899) తతస్తేఽపి నరవ్యాఘ్రాః పార్థం సర్వే మహారథాః। అదృశ్యం సమరే చక్రుః సాయకౌఘైః సమంతతః॥ 7-105-37 (48900) సంవృతే నరసింహైస్తు కూరూణామృషభేఽర్జునే। మహానాసీత్సముద్భూతస్తస్య సైన్యస్య నిఃస్వనః॥ ॥ 7-105-38 (48901) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే పంచాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 105 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-105-2 రూపమాకారః॥ 5-105-10 ధ్వజాగ్రం ధ్వజముఖ్యం॥ 5-105-11 కాంచనం కాంచనమయం॥ 5-105-16 వ్యాహరిష్యన్వదిష్యన్॥ 5-105-33 వ్యతిక్షేపః అన్యోన్యాభిఘాతః॥ 5-105-105 పంచాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-106-0 (48902) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-106-0x (4533) అర్జునే సైంధవం ప్రాప్తే భారద్వాజేన సంవృతాః। పాంచాలాః కురుభిః సార్ధం కిమకుర్వత స·ంజయ॥ 7-106-1 (48903) సంజయ ఉవాచ। 7-106-2x (4534) అపరాహ్ణే మహారాజ సంగ్రమే రోమహర్షణే। పాంచాలానాం కురూణాం చ ద్రోణద్యూతమవర్తత॥ 7-106-2 (48904) పాంచాలా హి జిఘాంసంతో ద్రోణం సంహృష్టచేతసః। అభ్యముంచంత గర్జంతః శరవర్షాణి మారిష॥ 7-106-3 (48905) తతస్తుల తుములస్తేషాం సంగ్రామోఽవర్తతాద్భుతః। పాంచాలానాం కురూణాం చ ఘోరో దేవాసురోపమః॥ 7-106-4 (48906) సర్వే ద్రోణరథం ప్రాప్య పాంచాలాః పాండవైః సహ। తదనీకం బిభిత్సంతో మహాస్త్రాణి వ్యదర్శయన్॥ 7-106-5 (48907) ద్రోణస్య రథపర్యంతం రథినో రథమాస్థితాః। కంపయంతోఽభ్యవర్తంత వేగమాస్థాయ మధ్యమం॥ 7-106-6 (48908) తమభ్యయాద్బృహత్క్షత్రః కేకయానాం మహారథః। విముంచన్నిశితాన్బాణాన్మహేంద్రాశనిసన్నిభాన్॥ 7-106-7 (48909) తం తు ప్రత్యుద్యయౌ శీఘ్రం క్షేమధూర్తిర్మహాయశాః। విముంచన్నిశితాన్బాణాఞ్శతశోఽథ సహస్రశః॥ 7-106-8 (48910) ధృష్టకేతుశ్చ చేదీనామృషభోఽతిబలోదితః। త్వరితోఽభ్యద్రవద్ద్రోణం మహేంద్రమివ శంబరః॥ 7-106-9 (48911) తమాపతంతం సహసా వ్యాదితాస్యమివాంతకం। వీరధన్వా మహేష్వాసస్త్వరమాణః సమభ్యయాత్॥ 7-106-10 (48912) యుధిష్ఠిరం మహారాజం జిగీషుం సమవస్థితం। సహానీకం తతో ద్రోణో న్యవారయత వీర్యవాన్॥ 7-106-11 (48913) నకులం కుశలం యుద్ధే పరాక్రంతం పరాక్రమీ। అభ్యగచ్ఛత్సమాయాంతం వికర్ణస్తే సుతః ప్రభో॥ 7-106-12 (48914) సహదేవం తథాఽఽయాంతం దుర్ముఖః శత్రుకర్శనః। శైరరనేకసాహస్రైః సమవాకిరదాశుగైః॥ 7-106-13 (48915) సాత్యకిం తు నరవ్యాఘ్రం వ్యాఘ్రదత్తస్త్వవారయత్। శరైః సునిశితైస్తీక్ష్ణైః కంపయన్వై ముహుర్ముహుః॥ 7-106-14 (48916) ద్రౌపదేయాన్నరవ్యాఘ్రాన్ముంచతః సాయకోత్తమాన్। సంరబ్ధాన్రథినః శ్రేష్ఠాన్సౌమదత్తిరవారయత్॥ 7-106-15 (48917) భీమసేనం తదా క్రుద్ధం భీమరూపో భయానకః। ప్రత్యవారయదాయాంతమార్శ్యశృంగిర్మహాబలః॥ 7-106-16 (48918) తయోః సమభవద్యుద్ధం నరరాక్షసయోర్మృధే। యాదృగేవ పురావృత్తం రామరావణయోర్నృప॥ 7-106-17 (48919) తతో యుధిష్ఠిరో ద్రోణం నవత్యా నతపర్వణాం। ఆజఘ్నే భరతశ్రేష్ఠః సర్వమర్మసు భారత॥ 7-106-18 (48920) తం ద్రోణః పంచవింశత్యా నిజఘాన స్తనాంతరే। రోషితో భరతశ్రేష్ఠ కౌంతేయేన యశస్వినా॥ 7-106-19 (48921) అదృశ్యం సమరే చక్రే రాజానం సాయకోత్తమైః। సాశ్వసూతధ్వజం ద్రోణః పశ్యతాం సర్వధన్వినాం॥ 7-106-20 (48922) తాఞ్శరాంద్రోణముక్తాంస్తు శరవర్షేణ పాండవః। అవారయత ధర్మాత్మా దర్శయన్పాణిలాఘవం॥ 7-106-21 (48923) తతో ద్రోణో భృశం క్రుద్ధో దర్మరాజస్య సంయుగే। చిచ్ఛేద సమరే ధన్వీ ధనుస్తస్య మహాత్మనః॥ 7-106-22 (48924) అథైనం ఛిన్నధన్వానం త్వరమాణో మహారథః। శరైరనేకసాహస్రైః పూరయామాస సర్వతః॥ 7-106-23 (48925) అదృశ్యం వీక్ష్య రాజానం భారద్వాజస్య సాయకైః। సర్వభూతాన్యమన్యంత హతమేవ యుధిష్ఠిరం॥ 7-106-24 (48926) కేచిచ్చైనమమన్యంత తథైవ విముఖీకృతం। హృతో రాజేతి రాజేంద్ర బ్రాహ్మణేన మహాత్మనా॥ 7-106-25 (48927) స కృచ్ఛ్రం పరమం ప్రాప్తో ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః। త్యక్త్వా తత్కార్ముకం ఛిన్నం భారద్వాజేన సంయుగే। ఆదదేఽన్యద్ధనుర్దివ్యం భారఘ్నం వేగవత్తరం॥ 7-106-26 (48928) తతస్తాన్సాయకాంస్తత్ర దోణనున్నాన్సహస్రశః। చిచ్ఛేద సమరే వీరస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-106-27 (48929) ఛిత్త్వా తు తాఞ్శరాన్రాజక్రోధసంరక్తలోచనః। శక్తం జగ్రాహ సమరే గిరీణామపి దారిణీం। స్వర్ణదండాం మహాఘోరామష్టఘంటాం భయావహాం॥ 7-106-28 (48930) సముత్క్షిప్య చ తాం హృష్టో ననాద బలవద్బలీ। నాదేన సర్వభూతాని త్రాసయన్నివ భారత॥ 7-106-29 (48931) శక్తిం సముద్యతాం దృష్ట్వా ధర్మరాజేన సంయుగే। స్వస్తి ద్రోణాయ సహసా సర్వభూతాన్యథాబ్రువన్॥ 7-106-30 (48932) సా రాజభుజనిర్ముక్తా నిర్ముక్తోరగసన్నిభా। ప్రజ్వాలయంతీ గగనం దిశః సప్రదిశస్తథా। ద్రోణాంతికమనుప్రాప్తా దీప్తాస్యా పన్నగీ యథా॥ 7-106-31 (48933) తామాపతంతీం సహసా దృష్ట్వా ద్రోణో విశాంపతే। ప్రాదుశ్చక్రై తతో బ్రాహ్మమస్త్రమస్త్రవిదాం వరః॥ 7-106-32 (48934) తదస్త్రం భస్మసాత్కృత్వా తాం శక్తిం ఘోరదర్శనాం। జగామ స్యందనం తూర్ణం పాండవస్య యశస్వినః॥ 7-106-33 (48935) తతో యుధిష్ఠిరో రాజా ద్రోణాస్త్రం తత్సముద్యతం। అశామయన్మహాప్రాజ్ఞో బ్రహ్మాస్త్రేణైవ మారిష॥ 7-106-34 (48936) విద్వ్వా తం చ రణే ద్రోణం పంచభిర్నతపర్వభిః। క్షురప్రేణ సుతీక్ష్ణేన చిచ్ఛేదాస్య మహద్ధనుః॥ 7-106-35 (48937) తదపాస్య ధనుశ్ఛిన్నం ద్రోణః క్షత్రియమర్దనః। గదాం చిక్షేప సహసా ధర్మపుత్రాయ మారిష॥ 7-106-36 (48938) తామాపతంతీం సహసా గదాం దృష్ట్వా యుధిష్ఠిరః। గదామేవాగ్రహీత్క్రుద్ధశ్చిక్షేప చ పరంతప॥ 7-106-37 (48939) తే గదే సహసా ముక్తే సమాసాద్య పరస్పరం। సంఘర్షాత్పావకం ముక్త్వా సమేయాతాం మహీతలే॥ 7-106-38 (48940) తతో ద్రోణో భృశం క్రుద్ధో ధర్మరాజస్య మారిష। చతుర్భిర్నిశితైస్తీక్ష్ణైర్హయాంజఘ్నే శరోత్తమైః॥ 7-106-39 (48941) చిచ్ఛేదైకేన భల్లేన ధనుశ్చేంద్రధ్వజోపమం। కేతుమేకేన చిచ్ఛేద పాండవం చార్దయత్త్రిభిః॥ 7-106-40 (48942) హతాశ్వాత్తుల రథాత్తూర్ణమవప్లుత్య యుధిష్ఠిరః। తస్థావూర్ధ్వభుజో రాజా వ్యాయుధో భరతర్షభ॥ 7-106-41 (48943) విరథం తం సమాలోక్య వ్యాయుధం చ విశేషతః। ద్రోణో వ్యమోహయచ్ఛత్రూన్సర్వసైన్యాని చాభిభో॥ 7-106-42 (48944) ముంచంశ్చేషుగణాంస్తీక్ష్ణాఁల్లఘుహస్తో దృఢవ్రతః। అభిదుద్రావ రాజానం సింహో మృగమివోల్బణః॥ 7-106-43 (48945) తమభిద్రుతమాలోక్య ద్రోణేనామిత్రఘాతినా। హాహేతి సుమహాఞ్శబ్దః పాండూనాం సమజాయత॥ 7-106-44 (48946) హృతో రాజా హృతో రాజా భారద్వాజేన మారిష। ఇత్యాంసీత్సుమహాఞ్శబ్దః పాండూసైన్యస్య సర్వతః॥ 7-106-45 (48947) తతస్త్వరితమారుహ్య సహదేవరథం నృపః। అపాయాజ్జవనైరశ్వైః కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః॥ ॥ 7-106-46 (48948) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే షడధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 106 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-106-2 ద్రోణే యుద్ధమవర్తత క. ఙ. పాఠః। ఘోరం యుద్ధమవర్తత ఇతి ట.పాఠః॥ 5-106-6 కంపయంతో భువమితి శేషః॥ 5-106-15 సౌమదత్తిః శలః॥ 5-106-25 ఇతో రాజేతి అమన్యంతేత్యనుషంగః॥ 5-106-106 ష·డధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-107-0 (48949) సంజయ ఉవాచ। 7-107-0x (4535) బృహత్క్షత్రమథాయాంతం కేకయం దృఢవిక్రమం। క్షేమధూర్తిర్మహారాజ వివ్యాధోరసి మార్గణైః॥ 7-107-1 (48950) బృహత్క్షత్రస్తు తం రాజా నవత్యా నతపర్వణాం। ఆజఘ్నే త్వరితో రాజంద్రోణానీకబిభిత్సయా॥ 7-107-2 (48951) క్షేమధూర్తిస్తు సంక్రుద్ధః కేకయస్య మహాత్మనః। ధనుశ్చిచ్ఛేద భల్లేన పీతేన నిశితేన హ॥ 7-107-3 (48952) అథైనం ఛిన్నధన్వానం శరేణానతపర్వణా। వివ్యాధ సమరే తూర్ణం ప్రవరం సర్వధన్వినాం॥ 7-107-4 (48953) అథాన్యద్ధనురాదాయ బృహత్క్షత్రో హసన్నివ। వ్యశ్వసూతరథం చక్రే క్షమదూర్తిం మహారథం॥ 7-107-5 (48954) తతోఽపరేణ భల్లేన పీతేన నిశితేన చ। జహార నృపతేః కాయాచ్ఛిరోఽజ్వలితకుణ్·డలం॥ 7-107-6 (48955) తచ్ఛిన్నం సహసా తస్య శిరః కుంచితమూర్ధజం। సకిరీటం మహీం ప్రాప్య బభౌ జ్యోతిరివాంబరాత్॥ 7-107-7 (48956) తం నిహత్య రణే హృష్టో బృహత్క్షత్రో మహారథః। సహసాఽభ్యపతత్సైన్యం తావకం పార్థకారణాత్॥ 7-107-8 (48957) ధృష్టకేతుం తథాఽఽయాంతం ద్రోణహేతోః పరాక్రమీ। వీరధన్వా మహేష్వాసో వారయామాస భారత॥ 7-107-9 (48958) తౌ పరస్పరమాసాద్య శరదంష్ట్రౌ తరస్వినౌ। శరైరనేకసాహస్రేరన్యోన్యమభిజఘ్నతుః॥ 7-107-10 (48959) తావుభౌ నరశార్దూలౌ యుయుధాతే పరస్పరం। మహావనే తీవ్రమదౌ వారణావివ యూథపౌ॥ 7-107-11 (48960) గిరిగహ్వరమాసాద్య శార్దూలావివ రోషితౌ। యుయుధాతే మహావీర్యౌ పరస్పరజిఘాంసయా॥ 7-107-12 (48961) తద్యుద్ధమాసీత్తుములం ప్రేక్షణీయం విశాంపతే। సిద్ధచారణసంఘానాం విస్మయాద్భుతదర్శనం॥ 7-107-13 (48962) వీరధన్వా తతః క్రుద్ధో ధృష్టకేతోః శరాసనం। ద్విధా చిచ్ఛేద భల్లేన ప్రహసన్నివ భారత॥ 7-107-14 (48963) తదుత్సృజ్య ధనుచ్ఛిన్నం చేదిరాజో మహారథః। శక్తిం జగ్రాహ విపులాం హేమదండామయస్మయీం॥ 7-107-15 (48964) తాం తు శక్తిం మహావీర్యాం దోర్భ్యామాయస్య భారత। చిక్షేప సహసా యత్తో వీరధన్వరథం ప్రతి॥ 7-107-16 (48965) తయా తు వీరఘాతిన్యా శక్త్యా త్వభిహతో భృశం। నిర్భిన్నహృదయస్తూర్ణం నిపపాత రథాన్మహీం॥ 7-107-17 (48966) తస్మిన్వినిహతే వీరే త్రైగర్తానాం మహారథే। బలం తేఽభజ్యత విభో పాండవేయైః సమంతతః॥ 7-107-18 (48967) సహదేవే తతః షష్టిం సాయకాందుర్ముఖోఽక్షిపత్। ననాద చ మహానాదం తర్జయన్పాండవం రణే॥ 7-107-19 (48968) మాద్రేయస్తు తతః క్రుద్ధో దుర్ముఖం చ శితైః శరైః। భ్రాతా భ్రాతరమాయత్తో వివ్యాధ ప్రహసన్నివ॥ 7-107-20 (48969) తం రణే రభసం దృష్ట్వా సహదేవం మహాబలం। దుర్ముఖో నవభిర్బాణైస్తాడయామాస భారత॥ 7-107-21 (48970) దుర్ముఖస్య తు భల్లేన చ్ఛిత్త్వా కేతుం మహాబలః। జఘాన చతురో వాహాంశ్చతుర్భిర్నిశితైః శరైః॥ 7-107-22 (48971) అథాపరేణ భల్లేన పీతేన నిశితేన హ। చిచ్ఛేద సారథేః కాయాచ్ఛిరో జ్వలితకుండలం॥ 7-107-23 (48972) క్షురప్రేణ చ తీక్ష్ణేన కౌరవ్యస్య మహద్ధనుః। సహదేవో రణే ఛిత్త్వా తం చ వివ్యాధ పంచభిః॥ 7-107-24 (48973) హతాశ్వం తు రథం త్యక్త్వా దుర్ముఖో విమనాస్తదా। ఆరురోహ రథం రాజన్నిరమిత్రస్య భారత॥ 7-107-25 (48974) సహదేవస్తతః క్రుద్ధో నిరమిత్రం మహాహవే। జఘాన పృథుధారేణ భల్లేన పరవీరహా॥ 7-107-26 (48975) స పపాత రథోపస్థాన్నిరమిత్రో జనేశ్వరః। త్రిగర్తరాజస్య సుతో వ్యథయంస్తవ వాహినీం॥ 7-107-27 (48976) తం తు హత్వా మహాబాహుః సహదేవో వ్యరోచత। యథా దాశరథీ రామః ఖరం హత్వా మహాబలం॥ 7-107-28 (48977) హాహాకారో మహానాసీత్త్రిగర్తానాం జనేశ్వర। రాజపుత్రం హతం దృష్ట్వా నిరమిత్రం మహారథం॥ 7-107-29 (48978) నకులస్తే సుతం రాజన్వికర్ణం పృథులోచనం। ముహూర్తాజ్జితవాఁల్లోకే తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-107-30 (48979) సాత్యకిం వ్యాఘ్రదత్తస్తు శరైః సన్నతపర్వభిః। చక్రేఽదృశ్యం సాశ్వసూతం సధ్వజం పృతనాంతరే॥ 7-107-31 (48980) తాన్నివార్య శరాఞ్శూరః శైనేయః కృతహస్తవత్। సాశ్వసూతధ్వజం బాణైర్వ్యాఘ్రదత్తమపాతయత్॥ 7-107-32 (48981) కుమారే నిహతే తస్మిన్మాగధస్య సుతే ప్రభో। మాగధాః సర్వతో యత్తా యుయుధానముపాద్రవన్॥ 7-107-33 (48982) విసృజంతః శరాంశ్చైవ తోమరాంశ్చ సహస్రశః। మిండిపాలాంస్తథా ప్రాసాన్ముద్రాన్ముసలానపి॥ అయోధయన్రణే శూరాః సాత్వతం యుద్ధదుర్మదం॥ 7-107-34 (48983) తాంస్తు సర్వాన్స బలవాన్సాత్యకిర్యుద్ధదుర్మదః। నాతికృచ్ఛ్రాద్ధసన్నేవ విజిగ్యే పురుషర్షభః॥ 7-107-35 (48984) మాగధాంద్రవతో దృష్ట్వా హతశేషాన్సమంతతః। బలం తేఽభజ్యత విభో యుయుధానశరార్దితం॥ 7-107-36 (48985) నాశయిత్వా రణే సైన్యం త్వదీయం తు సమంతతః। విధున్వానో ధనుఃశ్రేష్ఠం వ్యభ్రాజత మహాయశాః॥ 7-107-37 (48986) భజ్యమానం బలం రాజన్సాత్వతేన మహాత్మనా। నాభ్యవర్తత యుద్ధాయ త్రాసితం దీర్ఘబాహునా॥ 7-107-38 (48987) తతో ద్రోణో భృశం క్రుద్ధః సహసోద్వృత్య చక్షుషీ। సాత్యకిం సత్యకర్మాణం స్వయమేవాభిదుద్రువే॥ ॥ 7-107-39 (48988) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే సప్తాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 107 ॥

7-108-0 (48989) సంజయ ఉవాచ। 7-108-0x (4536) ద్రౌపదేయాన్మహేష్వాసాన్సౌమదత్తిర్మహాయశాః। ఏకైకం పంచభిర్విద్వ్వా పునర్వివ్యాధ సప్తభిః॥ 7-108-1 (48990) తే పీడితా భృశం తేన రౌద్రేణ సహసా విభో। ప్రమూఢా నైవ వివిదుర్మృధే కృత్యం స్మ కించన॥ 7-108-2 (48991) నాకులిశ్చ శతానీకః సౌమదత్తిం నరర్షభం। ద్వాభ్యాం విద్వ్వాఽనదద్వృష్టః శరాభ్యాం శత్రుకర్శనః॥ 7-108-3 (48992) తథేతరే రణే యత్తాస్త్రిభిస్త్రిభిరజిహ్మగైః। వివ్యధుః సమరే తూర్ణం సౌమదత్తిమమర్షణం॥ 7-108-4 (48993) స తాన్ప్రతి మహారాజ పంచ చిక్షేప సాయకాన్। ఏకైకం హృది చాజఘ్నే ఏకైకేన మహాయశాః॥ 7-108-5 (48994) తతస్తే భ్రాతరః పంచ శరైర్విద్ధా మహాత్మనా। పరివార్య రణే వీరం వివ్యధుః సాయకైర్భృశం॥ 7-108-6 (48995) అర్జునిస్తు హయాంస్తస్య చతుర్భిర్నిశితైః శరైః। ప్రేషయామాస సంక్రుద్ధో యమస్య సదనం ప్రతి॥ 7-108-7 (48996) భైమసేనిర్ధనుశ్ఛిత్త్వా సౌమదత్తేర్మహాత్మనః। ననాద బలవన్నాదం వివ్యాధ చ శితైః శరైః॥ 7-108-8 (48997) యౌధిష్ఠిరిర్ధ్వజం తస్య చ్ఛిత్త్వా భూమావపాతయత్। నాకులిశ్చాథ యంతారం రథనీడాదపాహరత్॥ 7-108-9 (48998) సాహదేవిస్తు తం జ్ఞాత్వా భ్రాతృభిర్విముఖీకృతం। క్షురప్రేణ శిరో రాజన్నిచకర్త మహాత్మనః॥ 7-108-10 (48999) తచ్ఛిరో న్యపతద్భూతౌ తపనీయవిభూషితం। అభాసయద్రుణోద్దేశం బాలసూర్యసమప్రభం॥ 7-108-11 (49000) సౌమదత్తేః శిరో దృష్ట్వా నిపతత్తన్మహాత్మనః। విత్రస్తాస్తావకా రాజన్ప్రదుద్రువురనేకధా॥ 7-108-12 (49001) అలంబుసస్తు సమరే భీమసేనం మహాబలం। యోధయామస సంక్రుద్ధో లక్ష్మణం రావణిర్యథా॥ 7-108-13 (49002) సంప్రయుద్ధౌ రమే దృష్ట్వా తావుభౌ నరరాక్షసౌ। విస్మయః సర్వభూతానాం భయం చాసీత్సుదారుణం॥ 7-108-14 (49003) ఆర్శ్యశృంగిం తతో భీమో నవభిర్నిశితైః శరైః। వివ్యాధ ప్రహసన్రాజన్రాక్షసేంద్రమమర్షణం॥ 7-108-15 (49004) తద్రక్షః సమరే విద్ధం కృత్వా నాదం భయావహం। అభ్యద్రవత్తతో భీమం యే చ తస్య పదానుగాః॥ 7-108-16 (49005) స భీమం పంఛభిర్విద్వ్వా శరైః సన్నతపర్వభిః। భైమాన్పరిజఘానాశు రథాంస్త్రిశతమాహవే। పునశ్చతుఃశతాన్హత్వా భీమం వివ్యాధ పత్రిణా॥ 7-108-17 (49006) సోఽతివిద్ధస్తథా భీమో రాక్షసేన మహాబలః। నిషసాద రథోపస్థే మూర్చ్ఛయాఽభిపరిప్లుతః॥ 7-108-18 (49007) ప్రతిలభ్య తతః సంజ్ఞాం మారుతిః క్రోధమూర్చ్ఛితః। వికృష్య కార్ముకం ఘోరం భారసాధనముత్తమం। అలంబుసం శరైస్తీక్ష్ణైరర్దయామాస సర్వతః॥ 7-108-19 (49008) స విద్ధో బహుభిర్బాణైర్నీలాంజనచయోపమః। శుశుభే సర్వతో రాజన్ప్రఫుల్ల ఇవ కింశుకః॥ 7-108-20 (49009) స వధ్యమానః సమరే భీమచాపచ్యుతైః శరైః। స్మరన్భ్రాతృవధం చైవ పాండవేన మహాత్మనా। ఘోరం రూపమథో కృత్వా భీమసేనమభాషత॥ 7-108-21 (49010) తిష్ఠేదానీం రణే పార్థ పశ్య మేఽద్య పరాక్రమం॥ బాకో నామ సుదుర్బుద్ధే రాక్షసప్రవరో బలీ। 7-108-22 (49011) పరోక్షం మమ తద్వృత్తం యద్ధాతా మే హతస్త్వయా॥ 7-108-23 (49012) సంజయ ఉవాచ। 7-108-24x (4537) ఏవముక్త్వా తతో భీమమంతర్ధానం గతస్తదా। మహతా శరవర్షేణ భృశం తం సమవాకిరత్॥ 7-108-24 (49013) భీమస్తు సమరే రాజన్నదృశ్యే రాక్షసే తదా। ఆకాశం పూరయామాస శరైః సన్నతపర్వభిః॥ 7-108-25 (49014) స వధ్యమానో భీమేన నిమేషాద్రథమాస్థితః। జగామ ధరణీం చైవ క్షుద్రః ఖం సహసాఽగమత్॥ 7-108-26 (49015) ఉచ్చావచాని రూపాణి చకార సుబహూని చ। అణుర్బృహత్పునః స్థూలో నాదాన్ముంచన్నివాంబుదః॥ 7-108-27 (49016) [నిపేతుర్గగనాచత్చైవ శరధారాః సహస్రశః। శక్తయః కణపాః ప్రాసాః శూలపట్టసతోమరాః॥ 7-108-28 (49017) శతఘ్న్యః పరిఘాశ్చైవ భిణ్·డిపాలాః పరశ్వథాః। శిలాః ఖంఘా గుడాశ్చైవ ఋష్టీర్వజ్రాణి చైవ హ॥ 7-108-29 (49018) సా రాక్షసవిసృష్టా తు శస్త్రవృష్టిః సుదారుణా। జఘాన పాండుపుత్రస్య సైనికాన్రణమూర్ధని॥] 7-108-30 (49019) ఉచ్చావచాస్తథా వాచో వ్యాజహార సమంతతః। తేన పాండవసైన్యానాం సూదితా యుధి వారణాః॥ 7-108-31 (49020) హయాశ్చ బహవో రాజన్పత్తయశ్చ తథా పునః। రథేభ్యో రథినః పేతుస్తస్య నున్నాః స్మ సాయకైః॥ 7-108-32 (49021) శోణితోదాం రథావర్తాం హస్తిగ్రాహసమాకులాం। ఛత్రహంసాం కర్దమినీం బాహుపన్నగసంకులాం॥ 7-108-33 (49022) నదీం ప్రవర్తయామాస రక్షోగణసమాకులాం। వహంతీం బహుధా రాజంశ్చేదిపాంచాలసృంజయాన్॥ 7-108-34 (49023) తం తథా సమరే రాజన్విచరంతమభీతవత్। పాండవా భృశసంవిగ్నాః ప్రాపశ్యంస్తస్య విక్రమం॥ 7-108-35 (49024) తావకానాం తు సైన్యానాం ప్రహర్షః సమజాయత। వాదిత్రనినదశ్చోగ్రః సుమహాన్రోమహర్షణః॥ 7-108-36 (49025) తం శ్రుత్వా నినదం ఘోరం తవ సైన్యస్య పాండవః। నామృష్యత యథా నాగస్తలశబ్దం సమీరితం॥ 7-108-37 (49026) తతః క్రోధాభితాంరాక్షో నిర్దహన్నివ పావకః। సందధే త్వాష్ట్రమస్త్రం స స్వయం త్వష్టేవ మారుతిః॥ 7-108-38 (49027) తతః శరసహస్రాణి ప్రాదురాసన్సమంతతః। తైః శరైస్తవ సైన్యస్య విద్రవః సుమహానభూత్॥ 7-108-39 (49028) తదస్త్రం ప్రేరితం తేన భీమసేనేన సంయుగే। రాక్షసస్య మహామాయాం హత్వా రాక్షసమార్దయత్॥ 7-108-40 (49029) స వధ్యమానో బహుధా భీమసేనేన రాక్షసః। సంత్యజ్య సమరే భీమం ద్రోణానీకముపాద్రవత్॥ 7-108-41 (49030) తస్మింస్తు నిర్జితే రాజన్రాక్షసేంద్రే మహాత్మనా। అనాదయన్సింహనాదైః పాండవాః సర్వతో దిశం॥ 7-108-42 (49031) అపూజయన్మారుతిం చ సంహృష్టాస్తే మహాబలం। ప్రహాదమివ దైతేయా యథా శక్రం మరుద్గణాః॥ ॥ 7-108-43 (49032) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే అష్టాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 108 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-108-12 సౌమదత్తేః శలస్య॥ 5-108-27 బృహత్ బృహన్॥ 5-108-28 కుండలితః పాఠో ఙ. ఝ.ఞ. పుస్తకేషు దృశ్యతే॥ 5-108-29 ఋష్టీః ఋష్టయః॥ 5-108-108 అష్టాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-109-0 (49033) సంజయ ఉవాచ। 7-109-0x (4538) `కిరంతం శరవర్షాణి రోషాద్దోణం మహాహవే। విత్రాసయంతం తాం సేనాం కౌంతేయానాం మహీపతే॥ 7-109-1 (49034) దృష్ట్వా తతో మహేష్వాసో నిఘ్నంతం చ రథాన్భృశం। ఘటోత్కచో మహాబాహూ రణాయాభిజగామ హ॥ 7-109-2 (49035) పిశాచవదనైర్యుక్తం రథం కాంచనభూషితం। సమాస్థాయ మహారాజ నానాప్రహరణైర్యుతః॥ 7-109-3 (49036) దంశితస్తపనీయేన కవచేన సువర్చసా। భూషణైరాచితాంగశ్చ నదన్నివ చ తోయదః॥ 7-109-4 (49037) హైడింబేయః సుసంక్రుద్ధో ద్రోణమభ్యద్రవద్బలీ। తమభ్యధావదాయాంతం క్రద్ధరూపలంబుసః॥ 7-109-5 (49038) ఋక్షచర్మపరిక్షిప్తం రథమాస్థాయ దంశితః। రక్తోష్ఠః సధనుష్పాణిః ప్రాంశుః కల్ప ఇవ స్థితః॥ 7-109-6 (49039) క్షిపంఛతఘ్నీర్విపులా ముసలోపమతోమరాన్। ముసంఠీర్బహులాశ్చైవ త్రిశూలానపి పట్టసాన్॥ 7-109-7 (49040) కర్పరాంఛతధారాంశ్చ పినాకాన్వివిధాంస్తథా। చక్రాణి చ క్షురప్రాణి క్షేపణీశ్చ కటంకటాన్॥ 7-109-8 (49041) నారాయాన్వివిధానస్యన్సకంకోలూకవాయసాన్। చిక్షేప ధనురాదాయ నినదన్భైరవాన్రవాన్॥ 7-109-9 (49042) తం రౌద్రం క్రూరమాయాంతం దృష్ట్వా కాలమివాగతం। ప్రాద్రవద్భయసంవిగ్నా రాజన్పాండవవాహినీ॥ 7-109-10 (49043) సాత్యకిస్తు రథవ్యాఘ్రో దృష్ట్వా తం రాక్షసం యుధి। అభ్యయాదమరప్రఖ్యో భ్రామయిత్వా మహద్ధనుః॥ 7-109-11 (49044) అభ్యద్రవచ్చ తద్రక్షస్తిష్ఠతిష్ఠేతి చాబ్రవీత్। అలంబుసం రాక్షసేందరం సోఽస్త్రవర్షైరవాకిరత్॥ 7-109-12 (49045) తతః పాండవసైన్యాని విద్రుతాన్యథ భారత। నిరీక్ష్యాభ్యద్రవత్తూర్ణం త్వరమాణో ఘటోత్కచః॥ 7-109-13 (49046) చిక్షేప చ గదాశక్తీస్తోమరానథ పట్టసాన్। హేమచిత్రత్సరూనుగ్రాన్ఖంగానాకాశసప్రభాన్॥ 7-109-14 (49047) అన్యోన్యమరాదాలోక్య రాక్షసౌ తౌ మహాబలౌ। భైరవం నదతుర్నాదాన్సతోయావివ తోయదౌ॥ 7-109-15 (49048) తతః ప్రవవృతే యుద్ధం ఘోరం రాక్షససింహయోః। యాదృగేవ పురా వృత్తం రామరావణయోర్మృధే॥ 7-109-16 (49049) స శక్తీశ్చ పినాకాంశ్చ వజ్రాన్ఖంగాన్పరశ్వథాన్। అన్యోన్యమభిసంక్రుద్ధౌ తదా వ్యసృజతాముభౌ॥ 7-109-17 (49050) ఆకృష్యమాణే ధనుషి తయోర్బాహుబలేన చ। యంత్రేణేవ తదా రాజన్భృశం నాదాన్ప్రచక్రతుః॥ 7-109-18 (49051) అలంబుసస్తతశ్చక్రం కృతాంతజ్వలనప్రభం। ఘటోత్కచాయ చిక్షేప యత్నమాస్థాయ వీర్యవాన్॥ 7-109-19 (49052) తద్భైమసేనిః సంప్రేక్ష్య చక్రం వేగవదంతరే। గదయా తాడయామాస తద్దీర్ణం శతధాఽభవత్॥ 7-109-20 (49053) తతోఽగ్నిచూర్ణైః సహసా చక్రఘాతవినిఃసృతైః। దంశకైరివ సా సేనా పతద్భిర్భృశసంకులా॥ 7-109-21 (49054) తతః ప్రతిహతే చక్రే స వీరో రోషసంకులః। ప్రాహిణోత్తరసా శూలం శక్తీర్దశశతం తదా॥। 7-109-22 (49055) జ్వలంతీశ్చ కిరంతీశ్చ జ్వాలామాలాః సమంతతః। యుగాంతోల్కానిభాస్తీక్ష్ణా హేమదండా మహాస్వనాః॥ 7-109-23 (49056) తాశ్చాపతంతీః సంప్రేక్ష్య రాక్షసస్య ఘటోత్కచః। అర్ధచంద్రైః ప్రచిచ్ఛేద నారాచైః కంకపత్రిభిః॥ 7-109-24 (49057) తతో రోషపరీతాంగః ప్రముమోచ స రాక్షసః। శరవర్షం మహాఘోరం ఘటోత్కచరథం ప్రతి'॥ 7-109-25 (49058) తయోః ప్రతిభయం యుద్ధమాసీద్రాక్షససింహయోః। కుర్వతోర్వివిధా మాయాః శక్రశంబరయోరివ॥ 7-109-26 (49059) అలంబుసో భృశం క్రుద్ధో ఘటోత్కచమతాడయత్॥ 7-109-27 (49060) తయోర్యుద్ధం సమభవద్రక్షోగ్రామణిముఖ్యయోః। యాదృగేవ పురా వృత్తం రామరావణయోః ప్రభో॥ 7-109-28 (49061) ఘటోత్కచస్తు వింశత్యా నారాచానాం స్తనాంతరే। అలంబుసమథో విద్ధా సింహవద్వ్యనదన్ముహుః॥ 7-109-29 (49062) తథైవాలంబుసో రాజన్హైడింబిం యుద్ధదుర్మదం। విద్వ్వా విద్వృఽనదద్వృష్టః పూరయన్ఖం సమంతతః॥ 7-109-30 (49063) తథా తౌ భృశసంక్రుద్ధౌ రాక్షసేంద్రౌ మహాబలౌ। నిర్విశేషమయుధ్యేతాం మాయాభిరితరేతరం॥ 7-109-31 (49064) మాయాశతసృజౌ నిత్యం మోహయంతౌ పరస్పరం। మాయాయుద్ధేషు కుశలౌ మాయాయుద్ధమయుధ్యతాం॥ 7-109-32 (49065) యాంయాం ఘటోత్కచో యుద్ధే మాయాం దర్శయతే నృప। తాం తామలంబుసో రాజన్మాయయైవ నిజఘ్నివాన్॥ 7-109-33 (49066) తం తథా యుధ్యమానం తు మాయాయుద్ధవిశారదం। అలంబుసం రాక్షసేంద్రం దృష్ట్వాఽక్రుధ్యంత పాండవాః॥ 7-109-34 (49067) త ఏనం భృశసంవిగ్నాః సర్వతః ప్రవరా రథైః। అభ్యద్రవంత సంకుద్ధా భీమసేనాదయో నృప॥ 7-109-35 (49068) త ఏనం కోష్ఠకీకృత్య రథవంశేన మారిష। సర్వతో వ్యకిరన్బాణైరుల్కాభిరివ కుంజరం॥ 7-109-36 (49069) స తేషామస్త్రవేగం తం ప్రతిహత్యాస్త్రమాయయా। తస్మాద్రథవ్రజాన్ముక్తో వనదాహాదివ ద్విపః॥ 7-109-37 (49070) స విష్ఫార్య అనుర్ధోరమింద్రాశనిసమస్వనం। మారుతిం పంచవింశత్యా భైమసేనిం చ పంచభిః॥ 7-109-38 (49071) యుధిష్ఠిరం త్రిభిర్విద్ధా సహదేవం చ సప్తభిః। నకులం చ త్రిసప్తత్యా ద్రోపదేయాంశ్చ మారిష। పంచభిఃపంచభిర్విద్ధ్వా ఘోరం నాదం ననాద హ॥ 7-109-39 (49072) తం భీమసేనో నవభిః సహదేవస్తు పంచభిః। యుధిష్ఠిరః శతేనైవ రాక్షసం ప్రత్యవిధ్యత। నకులస్తు చతుఃషష్ట్యా ద్రౌపదేయాస్త్రిభిస్త్రిభిః॥ 7-109-40 (49073) హైడింబో రాక్షసం విద్ధ్వా యుద్ధే పంచాశతా శరైః। పునర్వివ్యాధ సప్తత్యా ననాద చ మహాబలః॥ 7-109-41 (49074) తస్య నాదేన మహతా కంపితేయం వసుంధరా। సపర్వతవనా రాజన్సపాదపజలాశయా॥ 7-109-42 (49075) సోఽతివిద్ధో మహేష్వాసైః సర్వతస్తైర్మహారథైః। ప్రతివివ్యాధ తాన్సర్వాన్పంచభిః పంచభిః శరైః॥ 7-109-43 (49076) తం క్రుద్ధం రాక్షసం యుద్ధే ప్రతిక్రుద్ధస్తు రాక్షసః। హైడింబో భరతశ్రేష్ఠ శరైర్వివ్యాధ సప్తభిః॥ 7-109-44 (49077) సోఽతివిద్ధో బలవతా రాక్షసేంద్రో మహాబలః। వ్యసృజత్సాయకాంస్తూర్ణం రుక్మపుంఖాఞ్శిలాశితాన్॥ 7-109-45 (49078) తే శఱా నతపర్వాణో భైమసేనివినిర్భిదః। రుషితాః పన్నగా యద్వద్యోధముఖ్యానుపాగమన్॥ 7-109-46 (49079) తతస్తే పాండవా రాజన్సమంతాన్నిశితాఞ్శరాన్। ప్రేషయామాసురుద్విగ్నా హైడింబశ్చ ఘటోత్కచః॥ 7-109-47 (49080) స విధ్యమానః సమరే పాండవైర్జితకాశిభిః। `*నాభ్యపద్యత కర్తవ్యమార్శ్యశృంగిర్మహాబలః॥ 7-109-48 (49081) ఘటోత్కచం మహారాజ శరవర్షైరవాకిరత్। దగ్ధాద్రికూటసదృశం తమంజనచయోపరమం॥ 7-109-49 (49082) ఘటోత్కచోఽప్యసంభ్రాంతః శరవర్షం మహత్తరం। అలంబుసవధప్రేప్సుర్ముమోచాగ్నిరివ జ్వలన్॥ 7-109-50 (49083) అలంబుసవధాచ్చోగ్రాద్ధటోత్కచవధాదపి। శరాః ప్రాదుర్భవంతి స్మ ద్విరేఫా ఇవ శాఖినః॥ 7-109-51 (49084) అభ్రచ్ఛాయేవ రచితా బాణైస్తత్ర నరేశ్వర। న స్మ విజ్ఞాయతే కించిదంధకారే కృతే శరైః॥ 7-109-52 (49085) తత ఆకర్ణముక్తేన భల్లేన చ ఘటోత్కచః। అలంబుసస్య చిచ్ఛేద శిరో యంతుర్మహాబలః॥ 7-109-53 (49086) తతోఽపరైర్వేగవద్భిః క్షురైస్తస్య ఘటోత్కచః। అక్షమీషాం యుగం చైవ చిచ్ఛేద యుధి తాడయన్॥ 7-109-54 (49087) అవస్కంద్య రథాత్తూర్ణం కైర్మీరః క్రోధమూర్చ్ఛితః। తస్మిన్మాయామయం ఘోరమస్త్రవర్షం వవర్ష హ॥ 7-109-55 (49088) ఘటోత్కచోఽప్యాశు రథాత్ప్రస్కంద్య స తమేవ చ। మాయాస్త్రేణైవ మాయాస్త్రం వ్యధమత్సమరే రిపోః॥ 7-109-56 (49089) హైడింబేనార్ద్యమానస్తు యుధి సోఽలంబుసోఽద్రవత్। అంతర్హితో మహారాజ ఘటోత్కచమయోధయత్॥ 7-109-57 (49090) అంతర్ధానగతం దృష్ట్వా తత్రతత్ర ఘటోత్కచః। గదయా తాడయామాస వేగవత్యా మహాబలః॥ 7-109-58 (49091) ఉత్పపాత తతో వ్యోంని ప్రహారపరిపీడితః। అలంబుసో రాక్షసేంద్రః సహసా పక్షిరాడివ॥ 7-109-59 (49092) ఘటోత్కచోఽప్యసంభ్రాంతః ఖంగపాణిరథోత్పతత్। తతో వేగేన మహతా వివర్షిషురివాంబుదః॥ 7-109-60 (49093) తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య కైర్మీరీ రాక్షసోత్తమః। అభిదుద్రావ వేగేన సింహః సింహమివ స్థితం॥ 7-109-61 (49094) దక్షిణేనాసిముద్యంయ వక్షః ప్రచ్ఛాద్య వర్మణా। అభిదుద్రావ వేగేన వేగవంతం ఘటోత్కచః॥ 7-109-62 (49095) తావుభౌ వేగసంరబ్ధావలంబుసఘటోత్కచౌ। అన్యోన్యస్య తథైవోరూ సమాజఘ్నతురంజసా॥ 7-109-63 (49096) అన్యోన్యస్యాభిఘాతేన తయో రాక్షససింహయోః। శైలేనాభిహతస్యేవ శైలస్యాభూన్మహాస్వనః॥ 7-109-64 (49097) తతోఽపసృత్య సహసా పునరాపేతతుర్భృశం। చరంతావసిమార్గాంస్తాన్వివిధాన్రాక్షసోత్తమౌ॥ 7-109-65 (49098) తయోర్గాత్రేషు పతితావసీ భిన్నౌ నిపేతతుః। వేగోత్సృష్టే మఘవతా వజ్రే శైలతటేష్వివ॥ 7-109-66 (49099) తతః సైన్యాని దదృశుస్తద్యుద్ధమతిదారుణం। యుద్ధం తయో రాక్షసయోరామిషే శ్యేనయోరివ॥ 7-109-67 (49100) తతో లోహితరక్తాక్షావుభౌ తౌ రాక్షసోత్తమౌ। తథైక్ష్యేతాం తు శార్దూలౌ సంధ్యారక్తావివాంబుదౌ॥ 7-109-68 (49101) చక్రాతే శ్యేనవచ్చైవ మండలాని సహస్రశః। ఉభౌ నిస్త్రింశహస్తౌ తౌ సపక్షావివ పక్షిణౌ॥ 7-109-69 (49102) భ్రామయిత్వా తు తం ఖంగం పాండోః కిర్మీరనందనః। చిక్షేపాస్య శిరో హర్తుం స చ తస్య ఘటోత్కచః॥ 7-109-70 (49103) తావసీ యుగపద్దీప్తౌ సమేత్య విపులౌ భువి। పతితౌ తౌ తు బాహుభ్యాం రాక్షసౌ సమసజ్జతాం॥ 7-109-71 (49104) శీర్షాఘాతాంసధాతైశ్చ పరస్పరమథాహతౌ। పునర్విమిశ్రితౌ వీరౌ వ్యాయుధ్యేతే ముహుర్ముహుః॥ 7-109-72 (49105) భైమసేనిరథోత్క్షిప్య సమావిధ్య పునః పునః। నిష్పిపేష క్షితౌ క్షిప్రం పూర్ణకుంభమివాశ్మని॥ 7-109-73 (49106) బలలాఘవసంపన్నః సంపన్నో విక్రమేణ చ। భైమసేనిరథ క్రుద్ధః సర్వసైన్యస్య పశ్యతః॥ 7-109-74 (49107) అసృక్క్షరితసర్వాంగశ్చూర్ణితాస్థివిభూషణః। ఘటోత్కచేన నిష్పిష్టో హతః సాలకటంకటః॥ 7-109-75 (49108) పాండవానాం తతః సేనా తం దృష్ట్వా వినిపాతితం। ననాద సుమహానాదం హర్షవేగసమాప్లుతా॥ 7-109-76 (49109) తతస్తు నిపపాతాశు గతాసుర్భువి రాక్షసః। శిఖరం పర్వతస్యేవ వజ్రవేగేన పాతితం॥ 7-109-77 (49110) పతతా తేన మహతా రథినాం దంతినాం దశ। తవ సైన్యే మహారాజ నిహతాః సుబృహత్తయా॥ 7-109-78 (49111) తతో ఘటోత్కచో హత్వా తద్రక్షో వృత్రసన్నిభం। పునః స రథమాస్థాయ విజిగీషుర్ననాదహ'॥ 7-109-79 (49112) తతః సుమనసః పార్థా హతే తస్మిన్నిశాచరే। చుక్రుశుః సింహనాదాంశ్చ వాసాంస్యాదుధువుశ్చ హ॥ 7-109-80 (49113) తావకాశ్చ హతం దృష్ట్వా రాక్షసేంద్రం మహాబలం। అలంబుసం తథా శూరా విశీర్ణమివ పర్వతం। హాహాకారమకార్షుశ్చ సైన్యాని భరతర్షభ॥ 7-109-81 (49114) జనాశ్చ తద్దదృశిరే రక్షః కౌతూహలాన్వితాః। యదృచ్ఛయా నిపతితం భూమావంగారకం యథా॥ 7-109-82 (49115) ఘటోత్కచస్తు తద్ధత్వా రక్షో బలవతాం వరం। ముమోచ బలవన్నాదం బలం హత్వేవ వాసవః॥ 7-109-83 (49116) స పూజ్యమానః పితృభిః సబాంధవై-- ర్ఘటోత్కచః కర్మణి దుష్కరే కృతే। రిపుం నిహత్యాభిననంద వై తదా హ్యలంబుసం పక్వమలంబుషం యథా॥ 7-109-84 (49117) తతో నినాదః సుమహాన్సముత్థితః సశంఖనానావిధబాణఘోషవాన్। నిశంయ తం ప్రత్యనదంస్తు పాండవా-- స్తతో ధ్వనిర్భువనమథాఽస్పృశద్భృశం॥ 7-109-85 (49118) `తతోఽభిగంయ రాజానం ధర్మపుత్రం యుధిష్ఠిరం। స్వకర్మావేదయన్మూర్ధ్నా ప్రాంజలిర్నిపపాత హ॥ 7-109-86 (49119) మూర్ధ్న్యుపాఘ్రాయ తం జ్యేష్ఠః పరిష్వజ్య చ పాండవః। ప్రితోఽస్మీత్యబ్రవీద్రాజన్హర్షాదుత్ఫుల్లలోచనః॥ 7-109-87 (49120) ఘటోత్కచేన నిష్పిష్టే హతే సాలకటంకటే। బభూవుర్ముదితాః సర్వే హతే తస్మిన్నిశాచరే'॥ ॥ 7-109-88 (49121) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే నవాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 109 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-109-1 రక్షోగ్రామణిముఖ్యయోః రక్షఃపతిప్రఘానయోః॥ 5-109-* నాభ్యపద్యతేత్యారభ్య విజిగీషుర్ననాదహేతి 79 తమశ్లోకపర్యంతం విద్యమానానాం శ్లోకానాం స్థానే అధోలిఖితాః సార్ధషట్శ్లోకా ఏవ ఝ.పుస్తకే సంతి। మర్త్యధర్మమనుప్రాప్తః కర్తవ్యం నాన్వపద్యత। తతఃసమరశౌండో వై భైమసేనిర్మహాబలః॥ సమీక్ష్య తదవస్థం తం వధాయాస్య మనో దధే। వేగం చక్రే మహాంతం చ రాక్షసేంద్రథం ప్రతి॥ దగ్ధాద్రికూటశృంగాభం భిన్నాఞ్·జనచయోపమం। రథాద్రథమభిద్రుత్య క్రుద్ధో హైడింబిరాక్షిపత్॥ ఉద్వబర్హ రథాచ్చాపి పన్నాగం గరుడో యథా। సముత్క్షిప్య చ బాహుభ్యామావిద్వ్య చ పునః పునః॥ నిష్పిపేష క్షితౌ క్షిప్రం పూర్ణకుంభమివాశ్మని। బలలాఘవసంపన్నః సంపన్నో విక్రమేణ చ॥ భైమసేనీ రణే క్రుద్ధః సర్వసైన్యాన్యభీషయత్। స విష్ఫారితసర్వాంగశ్చూర్ణితాస్థిర్విభీషణః॥ ఘటోత్కచేన వీరేణ హతః సాలకటంకటః। 5-109-15 భువనం స్వర్లోకం॥ 5-109-109 నవాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-110-0 (49122) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-110-0x (4539) భారద్వాజం కథం యుద్ధే యుయుధానో న్యవారయత్। సంజయాచక్ష్వ తత్త్వేన పరం కౌతూహలం హి మే॥ 7-110-1 (49123) సంజయ ఉవాచ। 7-110-2x (4540) శృణు రాజన్మహాప్రాజ్ఞ సంగ్రామం రోమహర్షణం। ద్రోణస్య పాండవైః సార్ధం యుయుధానపురోగమైః॥ 7-110-2 (49124) వధ్యమానం బలం దృష్ట్వా యుయుధానేన మారిష। అభ్యద్రవత్స్వయం ద్రోణః సాత్యకిం సత్యవిక్రమం॥ 7-110-3 (49125) తమాపతంతం సహసా భారద్వాజం మహారథం। సాత్యకిః పంచవింశత్యా క్షుద్రకాణాం సమార్పయత్॥ 7-110-4 (49126) ద్రోణోఽపి యుధి విక్రాంతో యుయుధానం సమాహితః। అవిధ్యత్పంచభిస్తూర్ణం హేమపుంఖైః శరైః శితైః॥ 7-110-5 (49127) తే వర్మ భిత్త్వా సుదృఢం ద్విషత్పిశితభోజనాః। అభ్యయుర్ధరణీం రాజన్వల్మీకమివ పన్నగాః॥ 7-110-6 (49128) దీర్ఘబాహురభిక్రుద్ధస్తోత్రార్దిత ఇవ ద్విపః। ద్రోణం పంచాశతాఽవిధ్యన్నారాచైరగ్నిసన్నిభైః॥ 7-110-7 (49129) భారద్వాజో రణే విద్ధో యుయుధానేన సత్వరం। సాత్యకిం బహుభిర్బాణైర్యతమానమవిధ్యత॥ 7-110-8 (49130) తతః క్రుద్ధో మహేష్వాసో భూయ ఏవ మహాబలః। సాత్వతం పీడయామాస వ్రాతేన నతపర్వణాం॥ 7-110-9 (49131) స వధ్యమానః సమరే భారద్వాజేన సాత్యకిః। నాన్వపద్యత కర్తవ్యం కించిదేవ విశాంపతే॥ 7-110-10 (49132) విషణ్ణవదనశ్చాపి యుయుధానోఽభవన్నృప। భారద్వాజం రణే దృష్ట్వా విసృజంతం శితాఞ్శరాన్॥ 7-110-11 (49133) తం తు సంప్రేక్ష్య తే పుత్రాః సైనికాశ్చ విశాంపతే। ప్రహృష్టమనసో భూత్వా సింహవద్వ్యనదన్ముహుః॥ 7-110-12 (49134) తం శ్రుత్వా నినదం ఘోరం పీడ్యమానం చ మాధవం। యుధిష్ఠిరోఽబ్రవీద్రాజా సర్వసైన్యాని భారత॥ 7-110-13 (49135) ఏష వృష్ణివరో వీరః సాత్యకిః సత్యవిక్రమః। గ్రస్యతే యుధి వీరేణ భానుమానివ రాహుణా। అభిద్రవత గచ్ఛధ్వం సాత్యకిర్యత్ర యుధ్యతే॥ 7-110-14 (49136) అభిద్రవత గచ్ఛద్వం సాత్యకిర్యత్ర యుధ్యతే॥ ధృష్టద్యుంనం చ పాంచాల్యమిదమాహ జనాధిపః। `ద్రోణం వారయ సుక్షిత్రం సాత్యకిం మావధీద్ద్విజః'॥ 7-110-15 (49137) అభిద్రవ ద్రుతం ద్రోణం కిము తిష్ఠసి పార్పత। న పశ్యసి భయం ద్రోణాద్ధోరం నః సముపస్థితం॥ 7-110-16 (49138) అసౌ ద్రోణో మహేష్వాసో యుయుధానేన సంయుగే। క్రీడతే సూత్రబద్ధేన పక్షిణా బాలకో యథా॥ 7-110-17 (49139) తత్రైవ సర్వే గచ్ఛంతు భీమసేనపురోగమాః। త్వయైవ సహితాః సర్వే యుయుధానరథం ప్రతి॥ 7-110-18 (49140) పృష్ఠతోఽనుగమిష్యామి త్వామహం సహసైనికః। సాత్యకిం మోక్షయస్వాద్య యమదంష్ట్రాంతరం గతం॥ 7-110-19 (49141) సంజయ ఉవాచ। 7-110-20x (4541) ఏవముక్త్వా తతో రాజా సర్వసైన్యేన భారత। అభ్యద్రవద్రణే ద్రోణం యుయుధానస్య కారణాత్॥ 7-110-20 (49142) తత్రారావో మహానాసీద్ద్రోణమేకం యుయుత్సతాం। పాండవానాం చ భద్రం తే సృంజయానాం చ సర్వశః॥ 7-110-21 (49143) తే సమేత్య నరవ్యాఘ్రా భారద్వాజం మహారథం। అభ్యవర్షఞ్శరైస్తీక్ష్ణైః కంకబర్హిణవాజితైః॥ 7-110-22 (49144) స్మయన్నేవ తు తాన్వీరాంద్రోణః ప్రత్యగ్రహీత్స్వయం। అతిథీనాగతాన్యద్వత్సలిలేనాసనేన చ॥ 7-110-23 (49145) తర్పితాస్తే శరైస్తస్య భారద్వాజస్య ధన్వినః। ఆతిథేయం గృహం ప్రాప్య తర్ప్యంతేఽతిథయో యథా॥ 7-110-24 (49146) భారద్వాజం చ తే సర్వే న శేకుః ప్రతివీక్షితుం। మధ్యందినమనుప్రాప్తం సహస్రాంశుమివ ప్రభో॥ 7-110-25 (49147) తాంస్తు సర్వాన్మహేష్వాసాంద్రోణః శస్త్రభృతాం వరః। అతాపయచ్ఛరవ్రాతైర్గభస్తిభిరివాంశుమాన్॥ 7-110-26 (49148) వధ్యమానా మహారాజ పాండవాః సృంజయాస్తథా। త్రాతారం నాధ్యగచ్ఛంత పంకమగ్నా ఇవ ద్విపాః॥ 7-110-27 (49149) ద్రోణస్య చ వ్యదృశ్యంత విసర్పంతో మహాశరాః। గభస్తయ ఇవార్కస్య ప్రతపంతః సమంతతః॥ 7-110-28 (49150) తస్మింద్రోణేన నిహతాః పాంచాలాః పంచవింశతిః। మహారథాః సమాఖ్యాతా ధృష్టద్యుంనస్య సంమతాః॥ 7-110-29 (49151) పాండూనాం సర్వసైన్యేషు పాంచాలానాం తథైవ చ। ద్రోణం స్మ దదృశుః శూరం వినిఘ్నంతం వరాన్వరాన్॥ 7-110-30 (49152) కేకయానాం శతం హత్వా విద్రావ్య చ సమంతతః। ద్రోణస్తస్థౌ మహారాజ వ్యాదితాస్య ఇవాంతకః॥ 7-110-31 (49153) పాంచాలాన్సృంజయాన్మత్స్యాన్కేకయాంశ్చ నరాధిప। ద్రోణోఽజయన్మహాబాహుః శతశోఽథ సహస్రశః॥ 7-110-32 (49154) తేషాం సమభవచ్ఛబ్దో విద్ధానాం ద్రోణసాయకైః। వనౌకసామివారణ్యే వ్యాప్తానాం ధృమకేతునా॥ 7-110-33 (49155) తత్ర దేవాః సగంధర్వాః పితరశ్చాబ్రువన్నృప। ఏతే ద్రవంతి పాంచాలాః పాండవాశ్చ ససైనికాః॥ 7-110-34 (49156) తం తథా సమరే ద్రోణం నిఘ్నంతం సౌమకాన్రణే। న చాప్యభియయుః కేచిదపరే నైవ వివ్యధుః॥ 7-110-35 (49157) వర్తమానే తథా రౌద్రే తస్మిన్వీరవరక్షయే। అశృణోత్సహసా పార్థః పాంచజన్యస్య నిఃస్వనం॥ 7-110-36 (49158) పూరితే వాసుదేవేన శంఖరాజే మహాత్మనా। యుధ్యమానేషు వీరేషు సైంధవస్యాభిరక్షిషు॥ 7-110-37 (49159) నదత్సు ధార్తరాష్ట్రేషు విజయస్య రథం ప్రతి। గాండీవస్య చ నిర్ఘోషే విప్రనష్టే సమంతతః॥ 7-110-38 (49160) కశ్మలాభిహతో రాజా చింతయామాస పాండవః। న నూనం స్వస్తి పార్థాయ యథా నదతి శంఖరాట్॥ 7-110-39 (49161) కౌరవాశ్చ యథా హృష్టా వినదంతి ముహుర్ముహుః। `వ్యక్తమద్య వినశ్యంతి సర్వలోకమహారథాః'॥ 7-110-40 (49162) ఏవం సంచింతయిత్వా తు వ్యాకులేనాంతరాత్మనా। అజతాశత్రుః కౌంతేయః సాత్వతం ప్రత్యభాషత॥ 7-110-41 (49163) బాష్పగద్గదయా వాచా ముహ్యమానో ముహుర్ముహుః। కృత్యస్యానంతరాపేక్షీ శైనేయం శినిపుంగవం॥ 7-110-42 (49164) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-110-43x (4542) యః స ధర్మః పురా దృష్టః సద్భిః శైనేయ శాశ్వతః। సాంపరాయే సుహృత్కృత్యే తస్య కాలోఽయమాగతః॥ 7-110-43 (49165) సర్వేష్వపి చ యోధేషు చింతయఞ్శినిపుంగవ। త్వత్తః సుహృత్తమం కంచిన్నాభిజానామి సాత్యకే॥ 7-110-44 (49166) యో హి ప్రీతమనా నిత్యం యశ్చ నిత్యమనువ్రతః। స కార్యే సాంపరాయే తు నియోజ్య ఇతి మే మతిః॥ 7-110-45 (49167) యథా చ కేశవో నిత్యం పాండవానానం పరాయణం। తథా త్వమపి వార్ష్ణేయ కృష్ణతుల్యపరాక్రమః॥ 7-110-46 (49168) సోఽహం భారం సమాధాస్యే త్వయి తం వోఢుమర్హసి। అభిప్రాయం చ మే నిత్యం న వృథా కర్తుమర్హసి॥ 7-110-47 (49169) స త్వం భ్రాతుర్వయస్యస్య గురోరపి చ సంయుగే। కురు కృచ్ఛ్రే సహాయార్థమర్జునస్య నరర్షభ॥ 7-110-48 (49170) త్వం హి సత్యవ్రతః శూరో మిత్రాణామభయంకరః। లోకే విఖ్యాయసే వీర కర్మభిః సత్యవాగితి॥ 7-110-49 (49171) యో హి శైనేయ మిత్రార్థే యుధ్యమానస్త్యజేత్తనుం। పృథివీం చ ద్విజాతిభ్యో యో దద్యాత్స సమో భవేత్॥ 7-110-50 (49172) శ్రుతాశ్చ బహవోఽస్మాభీ రాజానో యే దివం గతాః। దత్త్వేమాం పృథివీం కృత్స్నాం బ్రాహ్మణేభ్యో యథావిధి॥ 7-110-51 (49173) `దీయమానా చ బహుభిర్దాస్యతే చ ముహుర్మహీ। న హి కశ్చిద్రణే ప్రాణాన్మిత్రార్థే త్యక్తవానిహ'॥ 7-110-52 (49174) ఏవం త్వామపి ధర్మాత్మన్ప్రయాచేఽహం కృతాంజలిః। పృథివీదానతుల్యం స్యాదధికం వా ఫలం విభో॥ 7-110-53 (49175) ఏక ఏవ సదా కృష్ణో మిత్రాణామభయంకరః। రణే సంతజతి ప్రాణాంద్వితీయస్త్వం చ సాత్యకే॥ 7-110-54 (49176) విక్రాంతస్య చ వీరస్య యుద్ధే ప్రార్థయతో యశః। శూర ఏవ సహాయః స్యాన్నేతరః ప్రాకృతో జనః॥ 7-110-55 (49177) ఈదృశే తు పరామర్దే వర్తమానస్య మాధవ। త్వదన్యో హి రణే గోప్తా విజయస్య న విద్యతే॥ 7-110-56 (49178) శ్లాఘన్నేవ హి కర్మాణి శతశస్తవ పాండవః। మమ సంచనయన్హర్షం పునః పునరకీర్తయత్॥ 7-110-57 (49179) లఘుహస్తశ్చిత్రయోధీ తథా లఘుపరాక్రమః। ప్రాజ్ఞః సర్వాస్త్రవిచ్ఛూరో ముహ్యతే న చ సంయుగే॥ 7-110-58 (49180) మహాస్కంధో మహోరస్కో మహాబాహుర్మహాహనుః। మహాబలో మహావీర్యః స మహాత్మా మహారథః॥ 7-110-59 (49181) శిష్యో మమ సఖా చైవ ప్రియోఽస్యాహం ప్రియశ్చ మే। యుయుధానః సహాయో మే ప్రమథిష్యతి కౌరవాన్॥ 7-110-60 (49182) అస్మదర్థం చ రాజేంద్ర సన్నహ్యేద్యది కేశవః। రామో వాప్యనిరుద్ధో వా ప్రద్యుంనో వా మహారథః॥ 7-110-61 (49183) గదో వా మారణో వాపి సాంవో వా సహ వృష్ణిభిః। సహాయార్థం మహారాజ సంగ్రామోత్తమమూర్ధని॥ 7-110-62 (49184) తథాప్యహం నరవ్యాఘ్రం శైనేయం సత్యవిక్రమం। సాహాయ్యే వినియోక్ష్యామి నాస్తి మేఽన్యోహి తత్సమః॥ 7-110-63 (49185) ఇతి ద్వైతవనే తాత మామువాచ ధనంజయః। పరోక్షే త్వద్గుణాంస్తథ్యాన్కథయన్నార్యసంసది॥ 7-110-64 (49186) తస్య త్వమేవం సంకల్పం న వృథా కర్తుమర్హసి। ధనంజయస్య వార్ష్ణేయ మమ భీమస్య చోభయోః॥ 7-110-65 (49187) యచ్చాపి తీర్థాని చరన్నగచ్ఛం ద్వారకాం ప్రతి। తత్రాహమపి తే భక్తిమర్జునం ప్రతి దృష్టవాన్॥ 7-110-66 (49188) న తన్సౌహృదనన్యేపు మయా శైనేయ లక్షితం। యథా త్వమస్మాన్భజసే వర్తమానానుపప్లవే॥ 7-110-67 (49189) సోఽభిజాత్యా చ భక్త్యా చ సఖ్యస్యాచార్యకస్య చ। సౌహృదస్య చ వీర్యస్య కులీనత్వస్య మాధవ॥ 7-110-68 (49190) సత్యస్య చ మహావాహో అనుకంపార్థమేవ చ। అనురూపం మహేప్వాస కర్మ త్వం కర్తుమర్హసి॥ 7-110-69 (49191) సుయోధనో హి సహసా గతో ద్రోణేన దంశితః। పూర్వమేవానుయాతాస్తే కౌరవాణాం మహారథాః॥ 7-110-70 (49192) సుమహాన్నినదశ్చైవ శ్రూయతే విజయం ప్రతి। స శైనేయ జవేనాశు గంతుమర్హసి మానద॥ 7-110-71 (49193) భీమసేనో వయం చైవ సంయత్తాః సహసైనికాః। ద్రోణమావారయిష్యామో యది త్వాం ప్రతియోత్స్యతే॥ 7-110-72 (49194) పశ్య శైనేయ సైన్యాని ద్రవమాణాని సంయుగే। మహాంతం చరణే శబ్దం దీర్యమాణాం చ భారతీం॥ 7-110-73 (49195) మహామారుతవేగేన సముద్రమివ పర్వసు। ధార్తరాష్టబలం తాత విక్షిప్తం సవ్యసాచినా॥ 7-110-74 (49196) రథైర్విపరిధావద్భిర్మనుష్యైశ్చ హయైశ్చ హ। సైన్యం రజఃసముద్భూతమేతత్సంపరివర్తతే॥ 7-110-75 (49197) సంవృతః సింధుసౌవీరైర్నఖరప్రాసయోధిభిః। అత్యంతోపచితైః శూరైః ఫల్గునః పరవీరహా॥ 7-110-76 (49198) నైతద్బలమసంవార్యం శక్యో జేతుం జయద్రథః। ఏతే హి సైంధవస్యార్థే సర్వే సంత్యక్తజీవితాః॥ 7-110-77 (49199) శరశక్తిధ్వజవరం హయనాగసమాకులం। పశ్యైతద్ధార్తరాష్ట్రాణామనీకం సుదురాసదం॥ 7-110-78 (49200) శృణు దుందుభినిర్ఘోషం శంఖశబ్దాంశ్చ పుష్కలాన్। సింహనాదరవాంశ్చైవ రథనేమిస్వనాంస్తథా॥ 7-110-79 (49201) నాగానాం శృణు శబ్దం చ పత్తీనాం చ సహస్రశః। సాదినాం ద్రవతాం చైవ శృణు కంపయతాం మహీం॥ 7-110-80 (49202) పురస్తాత్సైంధవానీకం ద్రోణానీకం చ పృష్ఠతః। బహుత్వాద్ధి నరవ్యాఘ్ర దేవేంద్రమపి పీడయేత్॥ 7-110-81 (49203) అపర్యంతే బలే మగ్నో జహ్యాదపి చ జీవితం। తస్మింశ్చ నిహతే యుద్ధే కథం జీవేత మాదృశః॥ 7-110-82 (49204) సర్వథా సమనుప్రాప్తః సుకృచ్ఛ్రం త్వయి జీవతి। శ్యామో యువా గుడాకేశో దర్శనీయశ్చ పాండవః॥ 7-110-83 (49205) లఘ్వస్త్రశ్చిత్రయోధీ చ ప్రవిష్టస్యాత భారతీం। సూర్యోదయే మహాబాహుర్దివసశ్చాతివర్తతే॥ 7-110-84 (49206) తన్న జానామి వార్ష్ణేయ యది జీవతి వా న వా। కురూణాం చాపి తత్సైన్యం సాగరప్రతిమం మహత్॥ 7-110-85 (49207) ఏక ఏవ చ బీభత్సుః ప్రవిష్టస్తాత భారతీం। అవిపహ్యాం మహాబాహుః సురైరపి మహాహవే॥ 7-110-86 (49208) న హి మే వర్తతే బుద్ధిరద్య యుద్ధే కథంచన। ద్రోణోఽపి రభసో యుద్ధే మమ పీడయతే బలం॥ 7-110-87 (49209) ప్రత్యక్షం తే మహాబాహో యథాఽసౌ చరతి ద్విజః। యుగపచ్చ సమేతానాం కార్యాణాం త్వం విచక్షణః। మహార్థం లఘుసంయుక్తం కర్తుమర్హసి మానద॥ 7-110-88 (49210) తస్య మే సర్వకార్యేషు కార్యమేతన్మతం మహత్। అర్జునస్య పరిత్రాణాం కర్తవ్యమితి సంయుగే॥ 7-110-89 (49211) నాహం శోచామి దాశార్హం గోప్తారం జగతః పతిం। స హి శక్తో రణే తాత త్రీఁల్లోకానపి సంగతాన్॥ 7-110-90 (49212) విజేతుం పురుషవ్యాఘ్రః సత్యమేతద్బ్రవీమి తే। కింపునర్ధార్తరాష్ట్రస్య బలమేతత్సుదుర్బలం॥ 7-110-91 (49213) అర్జునస్త్వేష వార్ష్ణేయ పీడితో బహుభిర్యుధి। ప్రజహ్యాత్సమరే ప్రాణాంస్తస్మాద్విందామి కశ్మలం॥ 7-110-92 (49214) తస్య త్వం పదవీం గచ్ఛ గచ్ఛేయుస్త్వాదృశా యథా। తాదృశస్యేదృశే కాలే మాదృశేనాభినోదితః॥ 7-110-93 (49215) రణే వృష్ణిప్రవీరాణాం ద్వావేవాతిరథౌ స్మృతౌ। ప్రద్యుంనశ్చ మహాబాహుస్త్వం చ సాత్వత విశ్రుతః॥ 7-110-94 (49216) అస్త్రే నారాయణసమః సంకర్షణసమో బలే। వీరతాయాం నరవ్యాఘ్ర ధనంజయసమో హ్యసి॥ 7-110-95 (49217) భీష్మద్రోణావతిక్రంయ సర్వయుద్ధవిశారదం। త్వామేవ పురుషవ్యాఘ్రం లోకే సంతః ప్రచక్షతే॥ 7-110-96 (49218) `సదేవాసురగంధర్వాన్సకిన్నరమహోరగాన్। యోధయేచ్చ జగత్సర్వం విజయేత రిపూన్బహూన్॥ 7-110-97 (49219) ఇతి బ్రువంతి లోకేషు జనాస్తవ గుణాంస్తథా। సమాగమేషు సర్వేషు పృథగేవ చ సర్వదా'। నాశక్యం విద్యతే లోకే సాత్యకేరితి మాధవ॥ 7-110-98 (49220) తత్త్వాం యదభివక్ష్యామి తత్కురుష్వ మహాబల॥ 7-110-99 (49221) సంభావనా హి లోకస్య మమ పార్థస్య చోభయోః। నాన్యథా తాం మహాబాహో సంప్రకర్తుమిహార్హసి॥ 7-110-100 (49222) పరిత్యజ్య ప్రియాన్ప్రాణాన్రణే చర విభీతవత్। న హి శైనేయ దాశార్హా రణే రక్షంతి జీవితం॥ 7-110-101 (49223) అయుద్ధమనవస్థానం సంగ్రామే చ పలాయనం। భీరూణామసతాం మార్గే నైష దాశార్హసేవితః॥ 7-110-102 (49224) తవార్జునో గురుస్తాత ధర్మాత్మా శినిపుంగచ। వాసుదేవో గురుశ్చాపి తవ పార్థస్య ధీమతః॥ 7-110-103 (49225) కారణద్వయమేతద్ధి జానంస్త్వామహమబ్రువం। మావమంస్థా వచో మహ్యం గురుస్తవ గురోర్హ్యహం॥ 7-110-104 (49226) వాసుదేవమతం చైవ మమ చైవార్జునస్య చ। సత్యమేతన్మయోక్తం తే యాహి యత్ర ధనంజయః॥ 7-110-105 (49227) ఏతద్వచనమాజ్ఞాయ మమ సత్యపరాక్రమ। ప్రవిశైతద్బలం తాత ధార్తరాష్ట్రస్య దుర్మతేః॥ 7-110-106 (49228) ప్రవిశ్య చ యథాన్యాయం సంగంయ చ మహారథైః। యథార్హమాత్మనః కర్మ రణే సాత్వత దర్శయ॥ ॥ 7-110-107 (49229) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే దశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 110 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-110-29 తస్మిన్నవసరే॥ 5-110-42 కృత్యస్య జయద్రథవధస్యానంతరాపేక్షీ అవిఘ్నాకాంక్షీ॥ 5-110-43 యః స ధర్మో మైత్రీలక్షణః। సాంపరాయే ఆపత్కాలే॥ 5-110-47 వయస్యస్య స్రిగ్ధస్య। సహాయార్థం సహాయరూపప్రయోజనం॥ 5-110-67 ఉపప్లువే విమర్దే॥ 5-110-68 సఖ్యాదేరనురూపమిత్యనేనాన్వయః॥ 5-110-69 సత్యస్యాంగీకారస్య। అనుకంపార్థమర్జునానుపాలననిమిత్తం॥ 5-110-79 శ్రూయతే హి రణం ప్రతి ఇతి క.పాఠః॥ 5-110-88 మహార్థం మహాంతమర్థం। లఘుసంయుక్తమవిలంబసంపన్నం॥ 5-110-101 విభీతవదభీతః॥ 5-110-102 అనబస్థానమస్థైర్యం॥ 5-110-110 దశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-111-0 (49230) సంజయ ఉవాచ। 7-111-0x (4543) ప్రీతియుక్తం చ హృద్యం చ మాననీయం చ సర్వశః। కాలయుక్తం చ చిత్రం చ స్వధియా చాభిభాషితం॥ 7-111-1 (49231) ధర్మరాజస్య తద్వాక్యం నిశ్యంయ శినిపుంగవః। సాత్యకిర్భరతశ్రేష్ఠ ప్రత్యువాచ యుధిష్ఠిరం॥ 7-111-2 (49232) శ్రుతం తే గదతో వాక్యం సర్వమేతన్మయాఽచ్యుత। న్యాయయుక్తం చ సత్యం చ ఫల్గునార్థే యశస్కరం॥ 7-111-3 (49233) ఏవంవిధే తథా కాలే మాదృశం ప్రేక్ష్య సత్తమ। వక్తుమర్హసి రాజేంద్ర యథా పార్థం తథైవ మాం॥ 7-111-4 (49234) న మే ధనంజయస్యార్థే ప్రాణా రక్ష్యాః కథంచన। త్వత్ప్రయుక్తః పునరహం కిం నకుర్యాం మహాహవే॥ 7-111-5 (49235) లోకత్రయం యోధయేయం సదేవాసురమానుషం। త్వత్ప్రయుక్తో నరేంద్రేంద్ర కింపునస్తాన్సుదుర్బలాన్॥ 7-111-6 (49236) సుయోధనబలం త్వద్య యోధయిష్యే సమంతతః। విజేష్యే చ రణే రాజన్సత్యమేతద్బ్రవీమి తే॥ 7-111-7 (49237) కుశల్యహం కుంశలినం సమాసాద్య ధనంజయం। హతే జయద్రథే రాజన్పునరేష్యామి తేఽంతికం॥ 7-111-8 (49238) అవశ్యం తు మయా సర్వం విజ్ఞాప్యస్త్వం నరాధిప। వాసుదేవస్య యద్వాక్యం ఫల్గునస్య చ ధీమతః॥ 7-111-9 (49239) దృఢం త్వభిహితశ్చాహమర్జునేన పునఃపునః। మధ్యే సర్వస్య సైన్యస్య వాసుదేవస్య శృణ్వతః॥ 7-111-10 (49240) అద్య మాధవ రాజానమప్రమత్తోఽనుపాలయ। ఆర్యాం యుద్ధే మతిం కృత్వా యావద్ధన్మి జయద్రథం॥ 7-111-11 (49241) త్వయి చాహం మహాబాహో ప్రద్యుంనే వా మహారథే। నృపం నిక్షిప్య గచ్ఛేయం నిరపేక్షో జయద్రథం॥ 7-111-12 (49242) జానీషే హి రణే ద్రోణం కురుషు శ్రేష్ఠసంమతం। ప్రతిజ్ఞా చాపి తే నిత్యం శ్రుతా ద్రోణస్య మాధవ॥ 7-111-13 (49243) గ్రహమే ధర్మరాజస్య భారద్వాజోఽపి గృధ్యతి। శక్తశ్చాపి రణే ద్రోణో నిగ్రహీతుం యుధిష్ఠిరం॥ 7-111-14 (49244) ఏవం త్వయి సమాఘాయ ధర్మరాజం నరోత్తమం। అహమద్య గమిష్యామి సైంధవస్య వధాయ హి॥ 7-111-15 (49245) `స త్వమద్య రణే యత్తో రక్ష మాధవ పాండవం। రక్షేణే ధర్మరాజస్య ధ్రువో హి విజయో మమ'॥ 7-111-16 (49246) జయద్రథం చ హత్వాఽహం ద్రుతమేష్యామి మాధవ। ధర్మరాజం న చేద్ద్రోణో నిగృహ్ణీయాద్రణే బలాత్॥ 7-111-17 (49247) నిగృహీతే నరశ్రేష్ఠే భారద్వాజేన మాధవ। సైంధవస్య వధో న స్యాన్మమాప్రీతిస్తథా భవేత్॥ 7-111-18 (49248) ఏవంగతే నరశ్రేష్ఠే పాండవే సత్యవాదితి। అస్మాకం గమనం వ్యక్తం వనం ప్రతి భవేత్పునః॥ 7-111-19 (49249) సోఽయం మమ జయో వ్యక్తం వ్యర్థ ఏవ భవిష్యతి। యది ద్రోణో రణే క్రుద్ధో నిగృహ్ణీయాద్యుధిష్ఠిరం॥ 7-111-20 (49250) స త్వమద్య మహాబాహో ప్రియార్థం మమ మాధవ। జయార్థం చ యశోర్థం చ రక్ష రాజానమాహవే॥ 7-111-21 (49251) స భవాన్మయి నిక్షేపో నిక్షిప్తః సవ్యసాచినా। భారద్వాజాద్భయం నిత్యం మన్యమానేన వై ప్రభో॥ 7-111-22 (49252) తస్యాపి చ మహాబాహో నిత్యం పశ్యామి సంయుగే। నాన్యం హి ప్రతియోద్ధారం రౌక్మిణేయాదృతే ప్రభో॥ 7-111-23 (49253) మాం చాపి మన్యతే యుద్ధే భారద్వాజస్య ధీమతః। సోఽహం సంభావనానం చైతామాచార్యవచనం చ తత్। పృష్ఠతో నోత్సహే కర్తుం త్వాం వా త్యక్తుం మహీపతే॥ 7-111-24 (49254) ఆచార్యో లఘుహస్తత్వాదభేద్యకవచావృతః। ఉపలభ్య రణే క్రీడేద్యథా శకునినా శిశుః॥ 7-111-25 (49255) యది కార్ష్ణిర్ధనుష్పాణిరిహ స్యాన్మకరధ్వజః। తస్మై త్వాం విసృజేయం వై స త్వాం రక్షేద్యథాఽర్జునః॥ 7-111-26 (49256) కురు త్వమాత్మనో గుప్తిం కస్తే గోప్తా గతే మయి। యః ప్రతీయాద్రమే ద్రోణం యావద్గచ్ఛామి పాండవం॥ 7-111-27 (49257) మా చ తే భయమద్యాస్తు రాజన్నర్జునసంభవం। న స జాతు మహాబాహుర్భారముద్యంయ సీదతి॥ 7-111-28 (49258) యే చ సౌవీరకా యోధాస్తథా సైంధవపౌరవాః। ఉదీచ్యా దాక్షిణాత్యాశ్చ యే చాన్యేఽపి మహారథాః॥ 7-111-29 (49259) యే చ కర్ణముఖా రాజన్రథోదారాః ప్రకీర్తితః। ఏతేఽర్జునస్య క్రుద్ధస్య కలాం నార్హంతి షోడశీం॥ 7-111-30 (49260) ఉద్యుక్తాః పృథివీపాల ససురాసురమానుషాః। సరాక్షసగణా రాజన్సకిన్నరమహోరగాః॥ 7-111-31 (49261) జంగమస్థావరైః సార్ధం నాలం పార్థస్య సంయుగే। ఏవం జ్ఞాత్వా మహారాజ వ్యేతు తే భీర్ధనంజయే॥ 7-111-32 (49262) ఏవం వీరౌ మహేష్వాసౌ కృష్ణౌ సత్యపరాక్రమౌ। న తత్ర కర్మణో వ్యాపత్కథంచిదపి విద్యతే। 7-111-33 (49263) దైవం కృతాస్త్రతాం యోగమమర్షం శౌర్యమాహవే। కృతజ్ఞతాం దయాం చైవ భ్రాతుస్త్వమనుచింతయ॥ 7-111-34 (49264) మయి చాపి సహాయే తే గచ్ఛమానేఽర్జునం ప్రతి। ద్రోణే చిత్రాస్త్రతాం సహ్ఖ్యే రాజంస్త్వమనుచింతయ॥ 7-111-35 (49265) ఆచార్యో హి భృశం రాజన్నిగ్రహే తవ గృధ్యతి। ప్రతిజ్ఞామాత్మనో రక్షన్సత్యాం కర్తుం చ భారత॥ 7-111-36 (49266) కురుష్వాద్యాత్మనో గుప్తిం కస్తే గోప్తా గతే మయి। యస్యాహం ప్రత్యయాత్పార్థం గచ్ఛేయం ఫల్గునం ప్రతి॥ 7-111-37 (49267) న హ్యహం త్వాం మహారాజ అనిక్షిప్య మహాహవే। క్వచిద్యాస్యామి కౌరవ్య సత్యమేతద్బ్రవీమి తే॥ 7-111-38 (49268) `న పశ్యామి రథం కంచిద్యస్తే గోప్తా భవేదిహ। శక్తం యం మన్యసే రాజన్గోప్తారం ప్రతి పాండవ'॥ 7-111-39 (49269) ఏతద్విచార్య బహుశో బుద్ధ్యా బుద్ధిమతాం వర। దృష్ట్వా శ్రేయః పరం బుద్ధ్యా తతో రాజన్ప్రశాధి మాం॥ 7-111-40 (49270) యుధిష్ఠిర ఉవాచ। 7-111-41x (4544) ఏవమేతన్మహాబాహో యథా వదసి మాధవ। న తు మే శుద్ధ్యతే భావః శ్వేతాశ్వం ప్రతి మారిష॥ 7-111-41 (49271) కరిష్యే పరమం యత్నమాత్మనో రక్షణే హ్యహం। గచ్ఛ త్వం సమనుజ్ఞాతో యత్ర యాతో ధనంజయః॥ 7-111-42 (49272) ఆత్మసంరక్షణం సంఖ్యే గమనం చార్జునం ప్రతి। విచార్యైతత్స్వయం బుద్ధ్యా గమనం తత్ర రోచయే॥ 7-111-43 (49273) స త్వమాతిష్ఠ యానాయ యత్ర యాతో ధనంజయః। మమాపి రక్షణం భీమః కరిష్యతి మహాబలః॥ 7-111-44 (49274) పార్షతశ్చ ససోదర్యః పార్థివాశ్చ మబాహలాః। ద్రౌపదేయాశ్చ మాం తాత రక్షిష్యంతి న సంశయః॥ 7-111-45 (49275) కేకయా భ్రాతరః పంచ రాక్షసశ్చ ఘటోత్కచః। విరాటో ద్రుపదశ్చైవ శిఖండీ చ మహారథః॥ 7-111-46 (49276) ధృష్టకేతుశ్చ బలవాన్కుంతిభోజశ్చ మాతులః। నకులః సహదేవశ్చ పాంచాలాః సృంజయాస్తథా। ఏతే సమాహితాస్తాత రక్షిష్యంతి న సంశయః॥ 7-111-47 (49277) న ద్రోణః సహ సైన్యేన కృతవర్మా చ సంయుగే। సమాసాదయితుం శక్తో న చ మాం ధర్షయిష్యతి॥ 7-111-48 (49278) ధృష్టద్యుంనశ్చ సమరే ద్రోణం క్రుద్ధం పరంతపః। వారయిష్యతి విక్రంయ వేలేవ మకరాలయం॥ 7-111-49 (49279) యత్ర స్థాస్యతి సంగ్రామే పార్షతః పరవీరహా। న ద్రోణస్య బలం తాత క్రమేత్తత్ర కథంచన॥ 7-111-50 (49280) ఏష ద్రోణవినాశాయ సముత్పన్నో హుతాశనాత్। కవచీ స శరీ ఖంగీ ధన్వీ చ వరభూషణః॥ 7-111-51 (49281) `ఏష ద్రోణం రణే క్రుద్ధం వారయేత స వై ప్రభో। పాంచాలః సహితైః సర్వైః పాండవానాం చ ధన్విభిః'॥ 7-111-52 (49282) విక్రుధం గచ్ఛ శైనేయ మా కార్షీర్మయి సంభ్రమం। ధృష్టద్యుంనో రణే క్రుద్ధం ద్రోణమావారయిష్యతి॥ ॥ 7-111-53 (49283) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ఏకాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 111 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-111-15 ఏవమీదృశ్యామపి కార్యగతౌ। సమాధాయ నిక్షిప్య॥ 5-111-19 ఏవంగతే గ్రహణం ప్రాప్తే। అస్మాకం చింతితం వ్యక్తం వ్యర్థమేవ భవేద్యుధి ఇతి. క.ఖ.ఙ.పాఠః॥ 5-111-27 యావద్రచ్ఛామి గమిష్యామి॥ 5-111-28 అర్జునసంభవమర్జునవిషయం॥ 5-111-34 దైవమమానుషతాం। యోగమభిజ్ఞానం॥ 5-111-38 క్వచిత్కస్మింశ్చిత్ అనిక్షిప్యేత్యన్వయః॥ 5-111-40 దృష్ట్వా నిశ్చిత్య॥ 5-111-44 ఆతిష్ఠ ప్రక్రమస్వ॥ 5-111-47 మాతులః పురుజిత్॥ 5-111-53 మయి మామధికృత్య। సంభ్రమముద్వేగం॥ 5-111-111 ఏకాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-112-0 (49284) సంజయ ఉవాచ। 7-112-0x (4545) ధర్మరాజస్య తద్వాక్యం నిశంయ శినిపుంగవః। స పార్థాద్భయమాశంసన్పరిత్యాగాన్మహీపతేః॥ 7-112-1 (49285) అపవాదం హ్యాత్మనశ్చ లోకాద్రక్షన్విశేషతః। న మాం భీతమితి బ్రూయాత్ప్రయాంతం ఫల్గునం ప్రతి॥ 7-112-2 (49286) నిశ్చిత్య బహుధైవం స సాత్యకిర్యుద్ధదుర్మదః। నాతివ్యక్తమివాభాష్య ధర్మరాజం మహాయశాః॥ 7-112-3 (49287) శోకగద్గదయా వాచా శోకోపహతచేతనః। యథేదానీమితి ధ్యాత్వా ధర్మరాజమథాబ్రవీత్॥ 7-112-4 (49288) కృతాం చేన్మన్యసే రక్షాం స్వస్తి తేఽస్తు విశాంపతే। అనుయాస్యామి బీభత్సుం కరిష్యే వచనం తవ॥ 7-112-5 (49289) న హి మే పాండవాత్కశ్చిత్త్రిషు లోకేషు విద్యతే। యో మే ప్రియతరో రాజన్సత్యమేతద్బ్రవీమి తే॥ 7-112-6 (49290) తస్యాహం పదవీం యాస్యే సందేశాత్తవ మానద। త్వత్కృతే న చ మే కించిదకర్తవ్యం కథంచన॥ 7-112-7 (49291) యథా హి మే గురోర్వాక్యం విశిష్టం ద్విపదాం వర। తథా తవాపి వచనం విశిష్టతరమేవ మే॥ 7-112-8 (49292) ప్రియే హి తవ వర్తేతే భ్రాతరౌ కృష్ణపాండవౌ। తయోః ప్రియే స్థితం చైవ విద్ధి మాం రాజపుంగవ॥ 7-112-9 (49293) తవాజ్ఞాం శిరసా గృహ్య పాండవార్థమహం ప్రభో। భిత్త్వేదం దుర్భిదం సైన్యం ప్రయాస్యే నరపుంగవ॥ 7-112-10 (49294) ద్రణానీకం విశాంయేష క్రుద్ధో ఝష ఇవార్ణవం। తత్ర యాస్యామి యత్రాసౌ రాజన్రాజా జయద్రథః॥ 7-112-11 (49295) యత్ర సేనాంతమాశ్రిత్య భీతస్తిష్ఠతి పాండవాత్। గుప్తో రథవరశ్రేష్ఠైర్ద్రౌణికర్ణకృపాదిభిః॥ 7-112-12 (49296) ఇతిస్త్రియోజనం మన్యే తమధ్వానం విశాంపతే। యత్ర తిష్ఠతి పార్థోఽసౌ జయద్రథవధోద్యతః॥ 7-112-13 (49297) త్రియోజనగతస్యాపి తస్య యాస్యాభ్యహం పదం। ఆసైంధవవధాద్రాజన్సుదృఢేనాంతరాత్మనా॥ 7-112-14 (49298) అనాదిష్టస్తు గురుణా కో ను యుధ్యేత మానవః। ఆదిష్టస్తు యథా రాజన్కో న యుధ్యేత మాదృశః॥ 7-112-15 (49299) అభిజానామి తం దేశమితః పూర్ణం త్రియోజనం। యత్ర తిష్ఠతి రాజాఽసౌ సైంధవో బాలఘాతకః॥ 7-112-16 (49300) సాగరప్రతిమం సైన్యం గర్జంతమివ సాగరం। హలశక్తిగదాప్రాసచర్మఖంగర్ష్టితోమరం। ఇష్వస్త్రవరసంబాధం క్షోభయిత్వా వ్రజాంయహం॥ 7-112-17 (49301) యదేతత్కుంజరానీకం సహస్రమనుపశ్యసి। కులమాంజనకం నామ యత్రైతే వీర్యశాలినః॥ 7-112-18 (49302) ఆస్థితా బహుభిర్ంలేచ్ఛైర్యుద్ధశౌండైః ప్రహారిభిః। నాగా నగనిభా రాజన్క్షరంత ఇవ తోయదాః॥ 7-112-19 (49303) నైతే జాతు నివర్తేరన్ప్రేషితా హస్తిసాదిభిః। అన్యత్ర హి వధాదేషాం నాస్తి రాజన్పరాజయః॥ 7-112-20 (49304) అథ యాన్రథినో రాజన్సహస్రమనుపశ్యసి। ఏతే రుక్మరథా నామ రాజపుత్రా మహారథాః॥ 7-112-21 (49305) రథేష్వస్త్రేషు నిపుణా నాగేషు చ విశాంపతే। ధనుర్వేదే గతాః పారం ముష్టియుద్ధే చ కోవిదాః॥ 7-112-22 (49306) గదాయుద్ధవిశేషజ్ఞా నియుద్ధకుశలాస్తథా। ఖంగప్రహరణే యుక్తాః సంపాతే చాసిచర్మణోః॥ 7-112-23 (49307) శూరాశ్చ కృతవిద్యాశ్చ స్పర్ధంతే చ పరస్పరం। నిత్యం హి సమరే రాజన్విజిగీషంతి మానవాన్॥ 7-112-24 (49308) కర్ణేన విహితా రాజందుఃశాసనమనువ్రతాః। ఏతాంస్తు వాసుదేవోఽపి రథోదారాన్ప్రశంసతి॥ 7-112-25 (49309) సతతం ప్రియకామాశ్చ కర్ణస్యైతే వశే స్థితాః। తస్యైవ వచనాద్రాజన్నివృత్తాః శ్వేతవాహనాత్॥ 7-112-26 (49310) తే న క్లాంతా న చ శ్రాంతా దృఢావరణకార్ముకాః। మదర్థేఽధిష్ఠితా నూనం ధార్తరాష్ట్రస్య శాసనాత్॥ 7-112-27 (49311) ఏతాన్ప్రమథ్య సంగ్రామే ప్రియార్థం తవ కౌరవ। ప్రయాస్యామి తతః పశ్చాత్పదవీం సవ్యసాచినః॥ 7-112-28 (49312) యాంస్త్వేతానపరాన్రాజన్నాగాన్సప్తశతానిమాన్। ప్రేక్షసే వర్మసంఛన్నాన్కిరాతైః సమధిష్ఠితాన్॥ 7-112-29 (49313) కిరాతరాజో యాన్ప్రాదాద్గృహీతః సవ్యసాచినా। స్వలంకృతాంస్తదా ప్రేష్యానిచ్ఛంజీవితమాత్మనః॥ 7-112-30 (49314) ఆసన్నేతే పురా రాజంస్తవ కర్మకరా దృఢం। త్వామేవాద్య యుయుత్సంతే పశ్య కాలస్య పర్యయం॥ 7-112-31 (49315) ఏషామేతే మహామాత్రాః కిరాతా యుద్ధదుర్మదాః। హస్తిశిక్షావిదశ్చైవ సర్వే చైవాగ్నియోనయః॥ 7-112-32 (49316) ఏతే వినిర్జితాః సంఖ్యే సంగ్రామే సవ్యసాచినా। మదర్థమద్య సంయత్తా దుర్యోధనవశానుగాః॥ 7-112-33 (49317) ఏతాన్హత్వా శరై రాజన్కిరాతాన్యుద్ధదుర్మదాన్। సైంధవస్య వధే యత్తమనుయాస్యామి పాండవం॥ 7-112-34 (49318) యే త్వేతే సుమహానాగ అంజనస్య కులోద్భవాః। కర్కశాశ్చ వినీతాశ్చ ప్రభిన్నకరటాముఖాః॥ 7-112-35 (49319) జాంబూనదమయైః సర్వైర్వర్మభిః సువిభూషితాః। లబ్ధలక్షా రణే రాజన్నైరావణసమా యుధి॥ 7-112-36 (49320) ఆస్థితా దస్యుభిస్తీక్ష్ణైః శూరైరుత్తమపార్వతైః। కర్కశైః ప్రవరైర్యోధైః కాష్ణార్యసతనుచ్ఛదైః॥ 7-112-37 (49321) సంతి గోయోనయశ్చాత్ర సంతి వానరయోనయః। అనేకయోనయశ్చాన్యే తథా మానుషయోనయః॥ 7-112-38 (49322) అనీకమసతామేతద్భూంరవర్ణముదీర్యతే। ంలేచ్ఛానాం పాపకర్తౄణాం హిమదుర్గనివాసినాం॥ 7-112-39 (49323) ఏతద్దుర్యోధనో లబ్ధ్వా సమగ్రం రాజమండలం। కృపం చ సౌమదత్తిం చ ద్రోణం చ రథినాం వరం॥ 7-112-40 (49324) సింధురాజం తథా కర్ణమవమన్యత పాండవాన్। కృతార్థమథ చాత్మానం మన్యతే కాలచోదితః॥ 7-112-41 (49325) తే తు సర్వేఽద్య సంప్రాప్తా మమ నారాచగోచరం। నభవిష్యంతి కౌంతేయ యద్యపి స్యుర్మనోజవాః॥ 7-112-42 (49326) తేన సంభావితా నిత్యం పరవీర్యోపజీవినా। వినాశముపయాస్యంతి మచ్ఛరౌఘనిపీడితాః॥ 7-112-43 (49327) యే త్వేతే రథినో రాజందృశ్యంతే కాంచనధ్వజాః। ఏతే దుర్వారణా నామ కాంభోజా యది తే శ్రుతాః॥ 7-112-44 (49328) శూరాశ్చ కృతవిద్యాశ్చ ధనుర్వేదే చ నిష్ఠితాః। సంహతాశ్చ భృశం హ్యేతే అన్యోన్యస్య హితైషిణః॥ 7-112-45 (49329) అక్షౌహిణ్యశ్చ సంరబ్ధా ధార్తరాష్ట్రస్య భారత। యత్తా మదర్థే తిష్ఠంతి కురువీరాభిరక్షితాః॥ 7-112-46 (49330) అప్రమత్తా మహారాజ మామేవ ప్రత్యుపస్థితాః। తానహం ప్రమథిష్యామి తృణానీవ హుతాశనః॥ 7-112-47 (49331) తస్మాత్సర్వానుపాసంగాన్సర్వోపకరణాని చ। రథే కుర్వంతు మే రాజన్యథావద్రథకల్పకాః॥ 7-112-48 (49332) అస్మింస్తు కిల సంమర్దే గ్రాహ్యం వివిధమాయుధం। యథోపదిష్టమాచార్యైః కార్యః పంచగుణో రథః॥ 7-112-49 (49333) కాంభోజైర్హి సమేష్యామి తీక్ష్ణైరాశీవిషోపమైః। నానాశస్త్రసమావాయైర్వివిధాయుధయోధిభిః॥ 7-112-50 (49334) కిరాతైశ్చ సమేష్యామి విషకల్పైః ప్రహారిభిః। లాలితైః సతతం రాజ్ఞా దుర్యోధనహితైషిభిః॥ 7-112-51 (49335) శకైశ్చాపి సమేష్యామి శక్రతుల్యపరాక్రమైః। అగ్నికల్పైర్యురాధర్షైః ప్రదీప్తైరివ పావకైః॥ 7-112-52 (49336) తథాఽన్యైర్వివిధైర్యోధైః కాలకల్పైర్దురాసదైః। సమేష్యామి రణే రాజన్బహుభిర్యుద్ధదుర్మదైః॥ 7-112-53 (49337) `త్రియోజనగతస్యాపి పదవీం సవ్యసాచినః। యాస్యామి రథినాం శ్రేష్ఠం ప్రవరం చ ధనుష్మతాం॥ 7-112-54 (49338) సూర్యోదయగతస్యాహం పాండవస్య గతిం చరన్। అపరాహ్ణగతే సూర్యే గమిష్యామి న సంశయః'॥ 7-112-55 (49339) తస్మాద్వై వాజినో ముఖ్యాన్విశ్రుతాఞ్శుభలక్షణైః। ఉపావృత్తాంశ్చ పీతాంశ్చ పునర్యుంజంతు మే రథే॥ 7-112-56 (49340) సంజయ ఉవాచ। 7-112-57x (4546) తస్య సర్వానుపాసంగాన్సర్వోపకరణాని చ। రథే చాస్థాపయద్రాజా శస్త్రాణి వివిధాని చ॥ 7-112-57 (49341) తతస్తాన్సర్వతోముక్తాన్సదశ్వాంశ్చతురో జనాః। రసవత్పాయయామాసుః పానం మదసమీరణం॥ 7-112-58 (49342) పీతోపవృత్తాన్స్నాతాంశ్చ జగ్ధాన్నాన్సమలంకృతాన్। వినీతశల్యాంస్తురగాంశ్చతురో హేమమాలినః॥ 7-112-59 (49343) తాన్యుక్తాన్రుక్మవర్ణాభాన్వినీతాఞ్శీఘ్రగామినః। సంహృష్టమనసో వ్యగ్రాన్విధివత్కల్పితాన్రథే॥ 7-112-60 (49344) మహాధ్వజేన సింహేన హేమకేసరమాలినా। సంవృతే కేతకైర్హైర్మైర్మణివిద్రుమచిత్రితైః॥ 7-112-61 (49345) పాండురాభ్రప్రకాశాభిః పతాకాభిరలంకృతే। హేమదండోచ్ఛ్రితచ్ఛత్రే బహుశస్త్రపరిచ్ఛదే। యోజయామాస విధివద్ధేమభాండవిభూషితాన్॥ 7-112-62 (49346) దారుకస్యానుజో భ్రాతా సూతస్తస్య ప్రియః సఖా। న్యవేదయద్రథం యుక్తం వాసవస్యేవ మాతలిః॥ 7-112-63 (49347) తతః స్నాతః శుచిర్భూత్వా కృతకౌతుకమంగలః। స్నాతకానాం సహస్రస్య స్వర్ణనిష్కానథో దదౌ॥ 7-112-64 (49348) ఆశీర్వాదైః పరిష్వక్తః సాత్యకిః శ్రీమతాం వరః। తతః సమధుపర్కాంభః పీత్వా కైరాతకం మధు॥ 7-112-65 (49349) లోహితాక్షో బభౌ తత్ర మదవిహ్వలలోచనః। ఆలభ్య వీరకాంస్యం చ హర్షేణ మహతాఽన్వితః॥ 7-112-66 (49350) ద్విగుణీకృతతేజోభిః ప్రజ్వలన్నివ పావకః। ఉత్సంగే ధనురాదాయ సశరం రథినాం వరః॥ 7-112-67 (49351) `ఆశీర్వాదైః పరిష్వక్తః సాత్యకిః శ్రీమతాం వరః'। కృతస్వస్త్యయనో విప్రైః కవచీ సమలంకృతః॥ 7-112-68 (49352) లాజైర్గంధైస్తథా మాల్యైః కన్యాభిశ్చాభినందితః। యుధిష్ఠిరస్య చరణావభివాద్య కృతాంజలిః॥ 7-112-69 (49353) తేన మూర్ధన్యుపాఘ్రాతః కృతస్వస్యయనోఽపి చ। ఆశిషో వివిధాః శ్రుత్వా ధర్మరాజముఖేరితాః। హర్షేణ మహతా యుక్త ఆరురోహ మహారథం॥ 7-112-70 (49354) తతస్తే వాజినో హృష్టాః సుపుష్టా వాతరంహసః। అజయ్యా జైత్రమూహుస్తం వికుర్వాణాః స్మ సైంధవాః। యథా శక్రరథం రాజన్నూహుస్తే హరయః పురా॥ 7-112-71 (49355) తథైవ భీమసేనోఽపి ధర్మరాజేన పూజితః। ప్రాయాత్సాత్యకినా సార్ధమభివాద్య యుధిష్ఠిరం॥ 7-112-72 (49356) తౌ దృష్ట్వా ప్రవివిక్షంతౌ తవ సేనామరిందమౌ। సంయత్తాస్తావకాః సర్వే తస్థుర్ద్రోణపురోగమాః॥ 7-112-73 (49357) సన్నద్ధమనుగచ్ఛంతం దృష్ట్వా భీమం స సాత్యకిః। అభినంద్యాబ్రవీద్వీరస్తదా హర్షకరం వచః॥ 7-112-74 (49358) త్వం భీమ రక్ష రాజానమేతత్కార్యతమం హి తే। అహం భిత్త్వా ప్రవేక్ష్యామి కాలపక్వమిదం బలం॥ 7-112-75 (49359) ఆయత్యాం చ తదాత్వే చ శ్రేయో రాజ్ఞోఽభిరక్షణం। జానీషే మమ వీర్యం త్వం తవ చాహమరిందమ। తస్మాద్భీమ నివర్తస్వ మమ చేదిచ్ఛసి ప్రియం॥ 7-112-76 (49360) సంజయ ఉవాచ। 7-112-77x (4547) తథోక్తః సాత్యకిం ప్రాహ వ్రజ త్వం కార్యసిద్ధయే। అహం రాజ్ఞః కరిష్యామి రక్షాం పురుషసత్తమ॥ 7-112-77 (49361) ఏవముక్తః ప్రత్యువాచ భీమసేనం స మాధవః। గచ్ఛ గచ్ఛ ధ్రువం పార్థ ధ్రువో హి విజయో మమ॥ 7-112-78 (49362) యన్మే స్నిగ్ధోఽనురక్తశ్చ త్వమద్య వశమాస్థితః। నిమిత్తాని చ ధన్యాని యథా భీమ వదంతి మాం॥ 7-112-79 (49363) నిహతే సైంధవే పాపే పాండవేన మహాత్మనా। పరిష్వజిష్యే రాజానం ధర్మాత్మానం యుధిష్ఠిరం। `అప్రమాదశ్చ తే కార్యో ద్రోణం ప్రతి మహారథం'॥ 7-112-80 (49364) సంచయ ఉవాచ। 7-112-81x (4548) ఏతావదుక్త్వా భీమం తు విసృజ్య చ మహాయశాః। సంప్రైక్షత్తావకం సైన్యం వ్యాఘ్రో మృగగణానివ॥ 7-112-81 (49365) తం దృష్ట్వా ప్రవివిక్షంతం సైన్యం తవ జనాధిప। భూయ ఏవాభవన్మూఢం సుభృశం చాప్యకంపత॥ 7-112-82 (49366) తతః ప్రయాతః సహసా తవ సైన్యం స సాత్యకిః। దిదృక్షురర్జునం రాజంధర్మరాజస్య శాసనాత్ ॥ ॥ 7-112-83 (49367) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ద్వాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 112 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-112-2 తే మాం భీతమితి బ్రూయురయాంతం ఇతి ఝ. పాఠః॥ 5-112-14 ఆసైంధవవధాత్ సైంధవవధాత్ప్రాగేవ॥ 5-112-17 హలాదితోమరాంతమార్శ ఆద్యజంతం॥ 5-112-23 సంపాతే విహరణే॥ 5-112-30 తదా దిగ్విజయే॥ 5-112-35 అంజనస్య వరుణోపవాహ్యస్య॥ 5-112-35 తేన దుర్యోధనేన। 5-112-43 సంభావితః సంవర్ధితాః॥ 5-112-49 పంచగుణః పంచగుణస్నమగ్రీకః॥ 5-112-50 నానాశస్త్రాణాం సమావాయః సమూహో యేషు॥ 5-112-56 పీతాః పాయితపేయాః॥ 5-112-61 కేతకైః కుందఘటితశలాకాభిః॥ 5-112-64 స్వర్ణనిష్కాన్ దీనారాన్॥ 5-112-65 తతః సమధుపర్కార్హః పీత్వా కైలాతకం మధు ఇతి ఝ.ఞ.పాఠః। కైలావతం మధు ఇతి ఙ.పాఠః॥ 5-112-76 ఆయత్యాముత్తరకాలే। తదాత్వే తత్క్షణే॥ 5-112-112 ద్వాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-113-0 (49368) సంజయ ఉవాచ। 7-113-0x (4549) ప్రయాతే తవ సైన్యం తు యుయుధానే యుయుత్సయా। ధర్మరాజో మహారాజ స్వేనానీకేన సంవృతః। ప్రాయాద్ద్రోణరథం ప్రేప్సుర్యుయుధానస్య పృష్ఠతః॥ 7-113-1 (49369) తతః పాంచాలరాజస్య పుత్రః సమరదుర్మదః। `ప్రయాతే మాధవే రాజన్నిదం వచనమబ్రవీత్'॥ 7-113-2 (49370) ప్రాక్రోశత్పాండవానీకే వసుదానశ్చ పార్థివః। ఆగచ్ఛత ప్రహరత ద్రుతం విపరిధావత॥ 7-113-3 (49371) యథా సుఖేన గచ్ఛేత సాత్యకిర్యుద్ధదుర్మదః। మహారథా హి బహవో యతిష్యంతేఽస్య నిర్జయే॥ 7-113-4 (49372) సంజయ ఉవాచ। 7-113-5x (4550) `సేనాపతివచః శ్రుత్వా పాండవేయాః సమంతతః। అభ్యుద్యయుర్మహారాజ తవ సైన్యం సమంతతః॥ 7-113-5 (49373) జహి ప్రహర గృహ్ణీహి విధ్య విద్రవ చాద్రవ'। ఇతి బ్రువంతౌ వేగేన నిపేతుస్తే మహారథాః॥ 7-113-6 (49374) వయం ప్రతిజిగీషంతస్తత్ర తాన్సమభిద్రుతాః। `బాణశంఖరవాన్కృత్వా విమిశ్రాన్వాద్యనిస్వనైః॥ 7-113-7 (49375) యుయుధానరథం దృష్ట్వా తావకా అభిదుద్రువుః'। తతః శబ్దో మహానాసీద్యుయుధానరథం ప్రతి॥ 7-113-8 (49376) ఆకీర్యమాణా ధావంతీ తవ పుత్రస్య వాహినీ। సాత్వతేన మహారాజ శతధాఽభివ్యశీర్యత॥ 7-113-9 (49377) తస్యాం విదీర్యమాణాయాం శినేః పుత్రో మహారథః। సప్తవీరాన్మహేష్వాసానగ్రానీకేష్వపోథయత్॥ 7-113-10 (49378) అథాన్యానపి రాజేంద్ర నానాజనపదేశ్వరాన్। శరైరనలసంకాశైర్నిన్యే వీరాన్యమక్షయం॥ 7-113-11 (49379) శతమేకేన వివ్యాధ శతేనైకం చ పత్రిణాం। ద్విపారోహాంద్విపాంశ్చైవ హయారోహాన్హయాంస్తథా। రథినః సాశ్వసూతాంశ్చ జఘానేశః పశూనివ॥ 7-113-12 (49380) తం తథాఽద్భుతకర్మాణం శరసంపాతవర్షిణం। న కేచనాభ్యధావన్వై సాత్యకిం తవ సైనికాః॥ 7-113-13 (49381) తే భీతా మృద్యమానాశ్చ ప్రమృష్టా దీర్ఘబాహునా। ఆయోధనం జహుర్వీరా దృష్టా తమతిమానినం॥ 7-113-14 (49382) తమేకం బహుధా పశ్యన్మోహితాస్తస్య తేజసా॥ 7-113-15 (49383) రథైర్విమథితైశ్చైవ భగ్ననీడైశ్చ మారిష। చక్రైర్విమథితైశ్ఛత్రైర్ధ్వజైశ్చ వినిపాతితైః॥ 7-113-16 (49384) అనుకర్షైః పతాకాభిః శిరస్త్రాణైః సకాంచనైః। బాహుభిశ్చందనాదిగ్ధైః సాంగదైశ్చ విశాంపతే॥ 7-113-17 (49385) హస్తిహస్తోపమైశ్చాపి భుజంగాభోగసన్నిభైః। ఊరుభిః పృథివీ చ్ఛన్నా మనుజానాం నరాధిప॥ 7-113-18 (49386) శశాంకుసన్నిభైశ్చైవ వదనైశ్చారుకుండలైః। పతితైర్ఋషభాక్షాణాం బభౌ భారత మేదినీ॥ 7-113-19 (49387) గజైశ్చ బహుధా ఛిన్నైః శయానైః పర్వతోపమైః। రరాజాతిభృశం భూమిర్వికీర్ణైరివ పర్వతైః॥ 7-113-20 (49388) తపనీయమయైర్యోక్త్రైర్ముక్తాజాలవిభూషితైః। ఉరశ్ఛదైర్విచిత్రైశ్చ వ్యశోభంత తురంగమాః। గతసత్వా మహీం ప్రాప్య ప్రమృష్టా దీర్ఘబాహునా॥ 7-113-21 (49389) నానావిధాని సైన్యాని తవ హత్వా తు సాత్వతః। ప్రవిష్టస్తావకం సైన్యం ద్రావయిత్వా చమూం భృశం॥ 7-113-22 (49390) తతస్తేనైవ మార్గేణ యేన యాతో ధనంజయః। ఇయేష సాత్యకిర్గంతుం తతో ద్రోణేన వారితః॥ 7-113-23 (49391) భారద్వాజం సమాసాద్య యుయుధానశ్చ సాత్యకిః। న న్యవర్తత సంక్రుద్ధో వేలామివ జలాశయః॥ 7-113-24 (49392) నివార్య తు రణే ద్రోణో యుయుధానం మహారథం। వివ్యాధ నిశితైర్బాణైః పంచభిర్మర్మభేదిభిః॥ 7-113-25 (49393) సాత్యకిస్తు రణే ద్రోణం రాజన్వివ్యాధ సప్తభిః। హేమపుంఘైః శిలాధౌతైః కంకబర్హిణవాజితైః॥ 7-113-26 (49394) షం షడ్భిః సాయకైర్ద్రోణః సాశ్వయంతారమార్దయత్। స తం న మమృషే ద్రోణం యుయుధానో మహారథః॥ 7-113-27 (49395) సింహనాదం తతః కృత్వా ద్రోణం వివ్యాధ సాత్యకిః। దశభిః సాయకైశ్చాన్యైః షడ్భిరష్టాభిరేవ చ॥ 7-113-28 (49396) యుయుధానః పునర్ద్రోణం వివ్యాధ దశభిః శరైః। ఏకేన సారథిం చాస్య చతుర్భిశ్చతురో హయాన్। ధ్వజమేకేన బాణేన వివ్యాధ యుధి మారిష॥ 7-113-29 (49397) తం ద్రోణః సాశ్వయంతారం సరథధ్వజమాశుగైః। త్వరన్ప్రాచ్ఛాదయద్బాణైః శలభానామివ వ్రజైః॥ 7-113-30 (49398) తథైవ యుయుధానోఽపి ద్రోణం బహుభిరాశుగైః। `ప్రాచ్ఛాదయదసంభ్రాంతస్త్వరమాణో మహారథః॥ 7-113-31 (49399) ద్రోణస్తు పరమక్రుద్ధః సాత్యకిం పరవీరహా। అవాక్రిచ్ఛితైర్బాణైర్వాసుదేవపరాక్రమం॥ 7-113-32 (49400) తం తథా శరజాలేన ప్రచ్ఛాద్య మహతా పునః। ద్రోణః ప్రహస్య శైనేయమిదం వచనమబ్రవీత్'॥ 7-113-33 (49401) తవాచార్యో రణం హిత్వా గతః కాపురుషో యథా। యుధ్యమానం చ మాం హిత్వా ప్రదక్షిణమవర్తత॥ 7-113-34 (49402) త్వం హి మే యుధ్యతో నాద్య జీవన్యాస్యసి మాధవ। యది మాం త్వం రణే హిత్వా న యాస్యాచార్యవద్ద్రుతం॥ 7-113-35 (49403) సాత్యకిరువాచ। 7-113-36x (4551) ధనంజయస్య పదవీం ధర్మరాజస్య శాసనాత్। గచ్ఛామి స్వస్తి తే బ్రహ్మన్న మే కాలాత్యయో భవేత్॥ 7-113-36 (49404) ఆచార్యానుగతో మార్గః శిష్యైరన్వాస్యతే సదా। తస్మాదేవ వ్రజాంయాశు యథా మే స గురుర్గతః॥ 7-113-37 (49405) సంజయ ఉవాచ। 7-113-38x (4552) ఏతావదుక్త్వా శైనేయ ఆచార్యం పరివర్జయన్। ప్రయాతః సహసా రాజన్సారథిం చేదమబ్రవీత్॥ 7-113-38 (49406) ద్రోణః కరిష్యతే యత్నం సర్వథా మమ వారణే। యత్తో యాహి రణే సూత శృణు చేదం వచః పరం॥ 7-113-39 (49407) ఏతదాలోక్యతే సైన్యమావంత్యానాం మహాప్రభం। అస్యానంతరతస్త్వేతద్దాక్షిణాత్యం మహద్బలం॥ 7-113-40 (49408) తదనంతరమేతచ్చ బాహ్లికానాం మహద్బలం। బాహ్లికాభ్యాశతో యుక్తం కర్ణస్య చ మహద్బలం॥ 7-113-41 (49409) అన్యోన్యేన హి సైన్యాని భిన్నాన్యేతాని సారథే। అన్యోన్యం సముపాశ్రిత్య న త్యక్ష్యంతి రణాజిరం॥ 7-113-42 (49410) ఏతదంతరమాసాద్య చోదయాశ్వాన్ప్రహృష్టవత్। మధ్యమం జవమాస్థాయ వహ మామత్ర సారథే॥ 7-113-43 (49411) బాహ్లికా యత్ర దృశ్యంతే నానాప్రహరణోద్యతాః। దాక్షిణాత్యాశ్చ బహవః సూతపుత్రపురోగమాః॥ 7-113-44 (49412) హస్త్యశ్వరథసంబాధం యచ్చానీకం విలోక్యతే। నానాదేశసముత్థైశ్చ పదాతిభిరధిష్ఠితం॥ 7-113-45 (49413) `*తతః శక్యో మహావ్యూహో భేత్తుం స సహసా రణే। తం దేశం త్వరితా యామో మృద్గ్రంతో యుధి శాత్రవాన్॥ 7-113-46 (49414) తత్రైతే సంప్రహృష్టత్వాన్నాస్మాన్ప్రతి యుయుత్సవః॥ 7-113-47 (49415) అయుధ్యమానో బహుభిరేకం ప్రాప్య సుదుర్బలం। బలం ప్రమథ్య గచ్ఛామి మిషతాం సర్వధన్వినాం॥ 7-113-48 (49416) మధ్యతో యాహి యత్రోగ్రం కర్ణస్య సుమహద్బలం। యత్రైతే పరమక్రుద్ధా దాక్షిణాత్యా మహారథాః। ఏతాన్విజిత్య సంగ్రామే తతో యామో ధనంజయం॥ 7-113-49 (49417) సంజయ ఉవాచ। 7-113-50x (4553) యుయుధానవచః శ్రుత్వా యుయుధానస్య సారథిః। యథోక్తమగమద్రాజన్వర్జయంద్రోణమాహవే'॥ 7-113-50 (49418) తం ద్రోణోఽనుయయౌ క్రుద్ధో వికిరన్విశిఖాన్బహూన్। యుయుధానం మహాభాగం గచ్ఛంతమనివర్తినం॥ 7-113-51 (49419) స చ సైన్యం మహద్భిత్త్వా దాక్షిణాత్యబలం చ తత్। కర్ణస్య సైన్యం సుమహదభిహత్య శితైః శరైః॥ 7-113-52 (49420) ప్రావిశద్భారతీం సేనామపర్యంతాం స సాత్యకిః। సాత్యకో హి తతః సైన్యం ద్రావయన్స సమంతతః॥ 7-113-53 (49421) ప్రవిష్టే యుయుధానే తు సైనికేషు ద్రుతేషు చ। అమర్షీ కృతవర్మా తు సాత్యకిం పర్యవారయత్॥ 7-113-54 (49422) తమాపతంతం విశిఖైః షడ్భిరాహత్య సాత్యకిః। చతుర్భిశ్చతురోఽస్యాశ్వానాజఘానాశు వీర్యవాన్॥ 7-113-55 (49423) తతః పునః షోడశభిర్నతపర్వభిరాశుగైః। సాత్యకిః కృతవర్మాణం ప్రత్యవిధ్యత్స్తనాంతరే॥ 7-113-56 (49424) స తాడ్యమానో విశిఖైర్బహుభిస్తిగ్మతేజనైః। సాత్వతేన మహారాజ కృతవర్మా న చక్షమే॥ 7-113-57 (49425) స వత్సందతం సంధాయ తిగ్మాంశ్వనలసప్రభం। ఆకృష్య రాజన్నాకర్ణాద్వివ్యాధోరసి సాత్యకిం॥ 7-113-58 (49426) స తస్య దేహావరణం భిత్త్వా దేహం చ సాయకః। సపుంఖపత్రః పృథివీం వివేశ రుధిరోక్షితః॥ 7-113-59 (49427) అథాస్య బహుభిర్బాణైరచ్ఛినత్పరమాస్త్రవిత్। స మార్గణగణం రాజన్కృతవర్మా శరాసనం॥ 7-113-60 (49428) వివ్యాధ చ రణే రాజన్సాత్యకిం సత్యవిక్రమం। దశభిర్విశిఖైస్తీక్ష్ణైరభిక్రుద్ధః స్తనాంతరే॥ 7-113-61 (49429) తతః ప్రశీర్ణే ధనుషి శక్త్యా శక్తిమతాం వరః। జఘాన దక్షిణం బహుం సాత్యకిః కృతవర్మణః॥ 7-113-62 (49430) తతోఽన్యత్సుదృఢం చాపం పూర్ణమాయంయ సాత్యకిః। వ్యసృజద్విశిఖాంస్తూర్ణం శతశోఽథ సహస్రశః॥ 7-113-63 (49431) సరథం కృతవర్మాణం సమంతాత్పర్యవారయత్। ఛాదయిత్వా రణే రాజన్హార్దిక్యం స తు సాత్యకిః। అథాస్య భల్లేన శిరః సారథేః సమకృంతత॥ 7-113-64 (49432) స పపాత హతః సూతో హార్దిక్యస్య మహారథాత్। తతస్తే యంతృరహితాః ప్రాద్రవంస్తురగా భృశం॥ 7-113-65 (49433) అథ భోజస్తు సంభ్రాంతో నిగృహ్య తురగామన్స్వయం। తస్థౌ వీరో ధనుష్పాణిస్తత్సైన్యాన్యభ్యపూజయన్॥ 7-113-66 (49434) స ముహూర్తమివాశ్వాస్య సదశ్వాన్సమనోదయత్। వ్యపేత భీరమిత్రాణామావహత్సుమహద్భయం॥ 7-113-67 (49435) సాత్యకిశ్చాత్యగాత్తస్మాత్స తు భీమముపాద్రవత్॥ 7-113-68 (49436) యుయుధానోఽపి రాజేంద్ర భోజానీకాద్వినిఃసృతః। ప్రయయౌ త్వరితస్తూర్ణం కాంభోజానాం మహాచమూం॥ 7-113-69 (49437) స తత్ర బహుభిః శూరైః సన్నిరుద్ధో మహారథైః। న చచాల తదా రాజన్సాత్యకిః సత్యవిక్రమః॥ 7-113-70 (49438) సంధాయ చ చమూం ద్రోణో భోజే భారం నివేశ్య చ। అభ్యధావద్రణే యత్తో యుయుధానం యుయుత్సయా॥ 7-113-71 (49439) తథా తమనుధావంతం యుయుధానస్య పృష్ఠతః। న్యవారయంత సంహృష్టాః పాండుసైన్యే బ్రృహత్తమాః। సమాసాద్య తు హార్దిక్యం రథానాం ప్రవరం రథం॥ 7-113-72 (49440) పాంచాలా విగతోత్సాహా భీమసేనపురోగమాః। విక్రంయ వారితా రాజన్వీరేణ కృతవర్మణా॥ 7-113-73 (49441) యతమానాంశ్చ తాన్సర్వానీషద్విగతచేతసః। అభితస్తాఞ్శరౌఘేణ క్లాంతవాహానకారయత్॥ 7-113-74 (49442) నిగృహీతాస్తు భోజేన భోజానీకేప్సవో రణే। అతిష్ఠన్నార్యవద్వీరాః ప్రార్థయంతో మహద్యశః। `హార్దిక్యం సమరే యత్తా న శేకుః ప్రతివీక్షితుం'॥ ॥ 7-113-75 (49443) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే త్రయోధశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 2 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-113-12 ఈశో రుద్రః॥ 5-113-19 ఋషోభస్యేవాక్షీణి యేషాం॥ 5-113-35 త్వంహి త్వమపి॥ 5-113-42 భిన్నాని పృథగ్భూతాని॥ 5-113-* ఏతదాది పంచశ్లోకానాం స్థానే అధో లిఖిత ఏకఏవ శ్లోకః ఝ. పుస్తకేఽస్తి। ఏతావదుక్త్వా యంతారం బ్రాహ్మణం పరివర్జయన్। మధ్యతో యాహి యచ్చోగ్రం కర్ణస్య చ మహద్వలం॥ 5-113-58 జిహ్మాగానిలసన్నిభం ఇతి। ఝ. పాఠః॥ 5-113-71 సంధాయ యథాస్థానమానీయ॥ 5-113-75 ఆర్యవత్కులీనవత్। కులీనత్వాదితియావత్॥ 5-113-113 త్రయోదశాధికరశథతమోఽధ్యాయః॥

7-114-0 (49444) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-114-0x (4554) ఏవం బహుగుణం సైన్యమేవం ప్రవిచితం బలం। వ్యూఢమేవం యథాన్యాయమేవం బహు చ సంజయ॥ 7-114-1 (49445) నిత్యం పూజితమస్మాభిరభికామం చ నః సదా। ప్రౌఢమత్యద్భుతాకారం పురస్తాద్దృష్టవిక్రమం॥ 7-114-2 (49446) నాతివృద్వమబాలం చ నాకృశం నాతిపీవరం। లఘువృత్తాయతప్రాయం సారగాత్రమనామయం॥ 7-114-3 (49447) ఆత్తసన్నాహసంఛన్నం బహుశస్త్రపరిచ్ఛదం। శస్త్రగ్రహణవిద్యాసు బహ్వీషు పరినిష్ఠితం॥ 7-114-4 (49448) ఆరోహే పర్యవస్కందే సరణే సాంతరప్లుతే। సంయక్ప్రహరణే యానే వ్యపయానే చ కోవిదం॥ 7-114-5 (49449) నాగేష్వశ్వేషు బహుశో రథేషు చ పరీక్షితం। `చర్మనిస్త్రింశయుద్ధే చ నియుద్ధే చ విశారదం'। పరీక్ష్య చ యథాన్యాయం వేతనేనోపపాదితం॥ 7-114-6 (49450) న గోష్ఠ్యా నోపకారేణ న సంబంధనిమిత్తతః। నానాహూతం నాప్యభృతం మమ సైన్యం బభూవ హ॥ 7-114-7 (49451) కులీనార్యజనోపేతం తుష్టపుష్టమనుద్ధతం। కృతమానోపచారం చ యశస్వి చ మనస్వి చ॥ 7-114-8 (49452) సచివైశ్చాపరైర్ముఖ్యైర్బహుభిః పుణ్యకర్మభిః। లోకపాలోపమైస్తాత పాలితం నరసత్తమైః॥ 7-114-9 (49453) బహుభిః పార్థివైర్గుప్తమస్మత్ప్రియచికీర్షుభిః। అస్మానభిసృతైః కామాత్సబలైః సపదానుగైః॥ 7-114-10 (49454) మహోదధిమివాపూర్ణమాపగాభిః సమంతతః। అపక్షైః పక్షిసంకాశై రథైరశ్వైశ్చ సంవృతం॥ 7-114-11 (49455) ప్రభిన్నకరటైశ్చైవ ద్విరదైరావృతం మహత్। యదహన్యత మే సైన్యం కిమన్యద్భాగధేయతః॥ 7-114-12 (49456) యోధాక్షయ్యజలం భీమం వాహనోర్మితరంగిణం। క్షేపణ్యసిగదాశక్తిశరప్రాసఝషాకులం॥ 7-114-13 (49457) ధ్వజభూషణసంబాధరత్నోపలసుసంచితం। వాహనైరభిధావద్భిర్వాయువేగవికంపితం॥ 7-114-14 (49458) ద్రోణగంభీరపాతాలం కృతవర్మమహాహదం। జలసంధమహాగ్రాహం కర్మచంద్రోదయోద్ధతం॥ 7-114-15 (49459) గతే సైన్యార్ణవం భిత్త్వా తరసా పాండవర్షభే। సంజయైకరథేనైవ యుయుధానే చ మామకం॥ 7-114-16 (49460) తత్ర శేషం న పశ్యామి ప్రవిష్టే సవ్యసాచిని। సాత్వతే చ రథోదారే మమ సైన్యస్య సంజయ॥ 7-114-17 (49461) తౌ తత్ర సమతిక్రాంతౌ దృష్ట్వాఽతీవ తరస్వినౌ। సింధురాజం తు సంప్రేక్ష్య గాండీవస్య చ గోచరం॥ 7-114-18 (49462) కిం ను వా కురవః కృత్యం విదధుః కాలచోదితాః। దారుణైకాయనేఽకాలే కథం వా ప్రతిపేదిరే॥ 7-114-19 (49463) గ్రస్తాన్హి కౌరవాన్మన్యే మృత్యునా తాత సంగతాన్। విక్రమోఽపి రణే తేషాం న తథా దృశ్యతే హి వై॥ 7-114-20 (49464) అక్షతౌ సంయుగే తత్ర ప్రవిష్టౌ కృష్ణపాండవౌ। న చ వారయితా కశ్చిత్తయోరస్తీహ సంజయ॥ 7-114-21 (49465) భృతాశ్చ బహవో యోధాః పరీక్ష్యైవ మహారథాః। వేతనేన యథాయోగం ప్రియవాదేన చాపరే॥ 7-114-22 (49466) అసత్కారభృతస్తాత మమ సైన్యే న విద్యతే। కర్మణా హ్యనురూపేణ లభ్యతే భక్తవేతనం॥ 7-114-23 (49467) న చ యోధోఽభవత్కశ్చిన్మమ సైన్యే తు సంజయ। అల్పదానభృతస్తాత తథా చాభృతకో నరః॥ 7-114-24 (49468) పూజితో హి యథాశక్త్యా దానమానాసనైర్మయా। తథా పుత్రైశ్చ మే తాత జ్ఞాతిభిశ్చ సబాంధవైః॥ 7-114-25 (49469) తే చ ప్రాప్యైవ సంగ్రామే నిర్జితాః సవ్యసాచినా। శైనేయేన పరామృష్టాః కిమన్యద్భాగధేయతః॥ 7-114-26 (49470) రక్ష్యతే యశ్చ సంగ్రామే యే చ సంజయ రక్షిణః। ఏకః సాధారణః పంథార రక్ష్యస్య సహ రక్షిభిః॥ 7-114-27 (49471) అర్జునం సమరే దృష్ట్వా సైంధవస్యాగ్రతః స్థితం। పుత్రో మమ భృశం మూఢః కిం కార్యం ప్రత్యపద్యత॥ 7-114-28 (49472) సాత్యకిం చ రణే దృష్ట్వా ప్రవిశంతమభీతవత్। కిం ను దుర్యోధనః కృత్యం ప్రాప్తకాలమమన్యత॥ 7-114-29 (49473) సర్వశస్త్రాతిగౌ సేనాం ప్రవిష్టౌ రథిసత్తమౌ। దృష్ట్వా కాం వై ధృతిం యుద్ధే ప్రత్యపద్యంత మామకాః॥ 7-114-30 (49474) దృష్ట్వా కృష్ణం తు దాశార్హమర్జునార్థే వ్యవస్థితం। శినీనామృషభం చైవ మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-31 (49475) దృష్టా సేనాం వ్యతిక్రాంతాం సాత్వతేనార్జునేన చ। పలాయమానాంశ్చ కురూన్మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-32 (49476) విద్రుతాన్రథినో దృష్ట్వా నిరుత్సాహాంద్విషజ్జయే। పలాయనకృతోత్సాహాన్మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-33 (49477) శూన్యాన్కృతాన్రథోపస్థాన్సాత్వతేనార్జునేన చ। హతాంశ్చ యోధాన్సందృశ్య మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-34 (49478) వ్యశ్వనాగరథాందృష్ట్వా తత్ర వీరాన్సహృస్రశః। ధావమానాన్రణే వ్యగ్రామన్యన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-35 (49479) మహానాగాన్విద్రవతో దృష్ట్వాఽర్జునశరాహతాన్। పతితాన్పతతశ్చాన్యాన్మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-36 (49480) విహీనాంశ్చ కృతానశ్వాన్విరథాంశ్చ కృతాన్నరాన్। తత్ర సాత్యకిపార్థాభ్యాం మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-37 (49481) హయౌఘాన్నిహతాందృష్ట్వా ద్రవమాణాంస్తతస్తతః। రణే మాధవపార్థాభ్యాం మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-38 (49482) పత్తిసంఘాన్రణే దృష్ట్వా ధావమానాంశ్చ సర్వశః। నిరాశా విజయే సర్వే మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-39 (49483) ద్రోణస్య సమతిక్రాంతావనీకమపరాజితౌ। క్షణేన దృష్ట్వా తౌ వీరౌ మన్యే శోచంతి పుత్రకాః॥ 7-114-40 (49484) సంమూఢోఽస్మి భృశం తాత శ్రుత్వా కృష్ణధనంజయౌ। ప్రవిష్టౌ మామకం సైన్యం సాత్వతేన సహాచ్యుతౌ॥ 7-114-41 (49485) తస్మిన్ప్రవిష్టే పృతనాం శినీనాం ప్రవరే రథే। భోజానీకం వ్యతిక్రాంతే కిమకుర్వత కౌరవాః॥ 7-114-42 (49486) తథా ద్రోణేన సమరే నిగృహీతేషు పాండుషు। కథం యుద్ధమభూత్తత్ర తన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ 7-114-43 (49487) ద్రోణో హి బలవాన్శ్రేష్ఠః కృతాస్త్రో యుద్ధదుర్మదః। పాంచాలాస్తం మహేష్వాసం ప్రత్యయుధ్యన్కథం రణే॥ 7-114-44 (49488) బద్ధవైరాస్తతో ద్రోణే ధనంజయజయైషిణః। భారద్వాజసుతస్తేషు దృఢవైరో మహారథః॥ 7-114-45 (49489) అర్జునశ్చాపి యచ్చక్రే సింధురాజవధం ప్రతి। తన్మే సర్వం సమాచక్ష్వ కుశలో హ్యసి సంజయ॥ 7-114-46 (49490) సంజయ ఉవాచ। 7-114-47x (4555) ఆత్మాపరాధాత్సంభూతం వ్యసనం భరతర్షభ। ప్రాప్య ప్రాకృతవద్వీర న త్వం శోచితుమర్హసి॥ 7-114-47 (49491) పురా యదుచ్యసే ప్రాజ్ఞైః సుహృద్భిర్విదురాదిభిః। మా హార్షీః పాండవాన్రాజన్నితి తన్న త్వయా శ్రుతం॥ 7-114-48 (49492) సుహృదాం హితకామానాం వాక్యం యో న శృణోతి హ। స మహద్వ్యసనం ప్రాప్య శోచతే వై యథా భవాన్॥ 7-114-49 (49493) యాచితోఽసి పురా రాజందాశార్హేణ శమం ప్రతి। న చ తం లబ్ధవాన్కామం త్వత్తః కృష్ణో మహాయశాః॥ 7-114-50 (49494) తవ నిర్గుణతాం జ్ఞాత్వా పక్షపాతం సుతేషు చ। ద్వైధీభావం తథా ధర్మే పాండవేషు చ మత్సరం॥ 5-114-52 తవ జిహ్మమభిప్రాయం విదిత్వా పాండవాన్ప్రతి। ఆర్తప్రలాపాంశ్చ బహూన్మనుజాధిప సత్తమ॥ 7-114-51 (49495) సర్వలోకస్య తత్త్వజ్ఞః సర్వలోకేశ్వరః ప్రభుః। వాసుదేవస్తతో యుద్ధం కురూణామకరోన్మహత్॥ 7-114-53 (49496) ఆత్మాపరాధాత్సుమహాన్ప్రాప్తస్తే విపులః క్షయః। నైనం దుర్యోధనే దోషం కర్తుమర్హసి మానద॥ 7-114-54 (49497) న హి తై సుకృతం కించిదాదౌ మధ్యే చ భారత। దృశ్యతే పృష్ఠతశ్చైవ త్వన్మూలో హి పరాజయః॥ 7-114-55 (49498) తస్మాదద్య స్థిరో భూత్వా జ్ఞాత్వా లోకస్య నిర్ణయం। శృణు యుద్ధం యథావృత్తం ఘోరం దేవాసురోపమం॥ 7-114-56 (49499) ప్రవిష్టే తవ సైన్యం తు శైనేయే సత్యవిక్రమే। భీమసేనముఖాః పార్థాః ప్రతీయుర్వాహినీం తవ॥ 7-114-57 (49500) ఆగచ్ఛతస్తాన్సహసా క్రుద్ధరూపాన్సహానుగాన్। దధారైకో రణే పాండూన్కృతవర్మా మహారథః॥ 7-114-58 (49501) యథోద్వృత్తం వారయతే వేలా వై సలిలార్ణవం। పాండుసైన్యం తథా సంఖ్యే హార్దిక్యః సమవారయత్॥ 7-114-59 (49502) తత్రాద్భుతమపశ్యామ హార్దిక్యస్య పరాక్రమం। యదేనం సహితాః పార్థా నాతిచక్రమురాహవే॥ 7-114-60 (49503) తతో భీమస్త్రిభిర్విద్ధ్వా కృతవర్మాణమాశుగైః। శంఖం దధ్మౌ మహాబాహుర్హర్షుయన్సర్వపాండవాన్॥ 7-114-61 (49504) సహదేవస్తు వింశత్యా ధర్మరాజశ్చ పంచభిః। శతేన నకులశ్చాపి హార్దిక్యం సమవిధ్యత॥ 7-114-62 (49505) ద్రౌపదేయాస్త్రిసప్తత్యా సప్తభిశ్చ ఘటోత్కచః। ధృష్టద్యుంనస్త్రిభిశ్చాపి కృతవర్మాణమార్దయత్॥ 7-114-63 (49506) విరాటో ద్రుపదశ్చైవ యాజ్ఞసేనిశ్చ పంచభిః। శిఖండీ చైవ హార్దిక్యం విద్ధ్వా పంచభిరాశుగైః॥ 7-114-64 (49507) పునర్వివ్యాధ వింశత్యా సాయకానాం హసన్నివ। కృతవర్మా తతో రాజన్సర్వతస్తాన్మహారథాన్॥ 7-114-65 (49508) ఏకైకం పంచభిర్విద్ధ్వా భీమం వివ్యాధ సప్తభిః। ధనుర్ధ్వజం చాస్య తదా రథాద్భూమావపాతయత్॥ 7-114-66 (49509) అథైనం ఛిన్నధన్వానం త్వరమాణో మహారథః। ఆజఘానోరసి క్రుద్ధః సప్తత్యా నిశితైః శరైః॥ 7-114-67 (49510) స గాఢవిద్ధో బలవాన్హార్దిక్యస్య శరోత్తమైః। చచాల రథమధ్యస్థః క్షితికంపే యథాఽచలః॥ 7-114-68 (49511) భీమసేనం తథా దృష్ట్వా ధర్మరాజపురోగమాః। విసృజంతః శరాన్రాజన్కృతవర్మాణమార్దయన్॥ 7-114-69 (49512) తం తథా కోష్ఠకీకృత్య రథవంశేన మారిష। వివ్యధుః సాయకైర్హృష్టా రక్షార్థం మారుతేర్మృధే॥ 7-114-70 (49513) ప్రతిలభ్య తతః సంజ్ఞాం భీమసేనో మహాబలః। శక్తిం జగ్రాహ సమరే హేమదండామయస్మాయీం॥ 7-114-71 (49514) చిక్షేప చ రథాత్తూర్ణం కృతవర్మరథం ప్రతి। సా భీమభుజనిర్ముక్తా నిర్ముక్తోరగసన్నిభా॥ 7-114-72 (49515) కృతవర్మాణమభితః ప్రజజ్వాల సుదారుణా। తామాపతంతీం సహసా యుగాంతాగ్నిసమప్రభాం॥ 7-114-73 (49516) ద్వాభ్యాం శరాభ్యాం హార్దిక్యో నిజఘాన ద్విధా తదా। సా ఛిన్నా పతితా భూమౌ శక్తిః కనకభూషణా॥ 7-114-74 (49517) ద్యోతయంతీ దిశో రాజన్మహోల్కేవ నభశ్చ్యుతా। శక్తిం వినిహతాం దృష్ట్వా భీమశ్చుక్రోధ వై భృశం॥ 7-114-75 (49518) తతోఽన్యద్ధనురాదాయ వేగవత్సుమహాస్వనం। భీమసేనో రణే క్రుద్ధో హార్దిక్యం సమవారయత్॥ 7-114-76 (49519) అథైనం పంచభిర్బాణైరాజఘాన స్తనాంతరే। భీమో భీమబలో రాజంస్తవ దుర్మంత్రితేన చ॥ 7-114-77 (49520) భోజస్తు క్షతసర్వాంగో భీమసేనేన మారిష। రక్తాశోక ఇవోత్ఫుల్లో వ్యభ్రాజత రణాజిరే॥ 7-114-78 (49521) తతః క్రుద్ధస్త్రిభిర్బాణైర్భీమసేనం హసన్నివ। అభిహత్య దృఢం యుద్ధే తాన్సర్వాన్ప్రత్యవిధ్యత॥ 7-114-79 (49522) త్రిభిస్త్రిభిర్మహేష్వాసో యతమానాన్మహారథాన్। తేఽపి తం ప్రత్యవిధ్యంత సప్తభిః సప్తభిః శరైః॥ 7-114-80 (49523) శిఖండినస్తతః క్రుద్ధః క్షురప్రేణ మహారథః। ధనుశ్చిచ్ఛేద సామరే ప్రహసన్నివ సాత్వతః॥ 7-114-81 (49524) శిఖండీ తు తతః క్రుద్ధశ్ఛిన్నే ధనుషి సత్వరః। అసిం జగ్రాహ సమరే శతచంద్రం చ భాస్వరం॥ 7-114-82 (49525) భ్రామయిత్వా మహచ్చర్మ చామీకరవిభూషితం। తమసిం ప్రేషయామాత కృతవర్మరథం ప్రతి॥ 7-114-83 (49526) స తస్య సశరం చాపం ఛిత్త్వా రాజన్మహానసిః। అభ్యగాద్ధరణీం రాజంశ్చ్యుతం జ్యోతిరివాంబరాత్॥ 7-114-84 (49527) ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు త్వరమాణం మహారథాః। వివ్యధుః సాయకైర్గాఢం కృతవర్మాణమాహవే॥ 7-114-85 (49528) అథాన్యద్ధనురాదాయ త్యక్త్వా తచ్చ మహద్ధనుః। విశీర్ణం భరతశ్రేష్ఠ హార్దిక్యః పరవీరహా॥ 7-114-86 (49529) వివ్యాధ పాండవాన్యుద్ధే త్రిభిస్త్రిభిరజిహ్మగైః। శిఖండినం చ వివ్యాధ త్రిభిః పంచభిరేవ చ॥ 7-114-87 (49530) ధనురన్యత్సమాదాయ శిఖండీ తు మహాయశాః। అవారయత్కూర్మనఖైరాశుగైర్హృదికాత్మజం॥ 7-114-88 (49531) తతః క్రుద్ధో రణే రాజన్హృదికస్యాత్మసంభవః। అభిదుద్రావ వేగేన యాజ్ఞసేనిం మహారథం॥ 7-114-89 (49532) భీష్మస్య సమరే రాజన్మృత్యోర్హేతుం మహాత్మనః। విదర్శయన్బలం శూరః శార్దూల ఇవ కుంజరం॥ 7-114-90 (49533) తౌ దిశాగజసంకాశౌ జ్వలితావివ పావకౌ। సమాపేతతురన్యోన్యం శరసంఘైరరిందమౌ॥ 7-114-91 (49534) విధున్వానౌ ధనుఃశ్రేష్ఠే సందధానౌ చ సాయకాన్। విసృజంతౌ చ శతశో గభస్తీనివ భాస్కరౌ॥ 7-114-92 (49535) తాపయంతౌ శరైస్తీక్ష్ణైరన్యోన్యం తౌ మహారథౌ। యుగాంతప్రతిమౌ వీరౌ రేజతుర్భాస్కరావివ॥ 7-114-93 (49536) కృతవర్మా చ సమరే యాజ్ఞసేనిం మహారథం। విద్ధ్వేషుభిస్త్రిసప్తత్యా పునర్వివ్యాధ సప్తభిః॥ 7-114-94 (49537) స గాఢవిద్ధో వ్యథితో రథోపస్థ ఉపావిశత్। విసృజ్య సశరం చాపం మూర్చ్ఛయాఽభిపరిప్లుతః॥ 7-114-95 (49538) తం విషణ్ణం రణే దృష్ట్వా తావకాః పురుషర్షభ। హార్దిక్యం పూజయామాసుర్వాసాంస్యాదుధువుశ్చ హ॥ 7-114-96 (49539) శిఖండినం తథా జ్ఞాత్వా హార్దిక్యశరపీడితం। అపోవాహ రణాద్యంతా త్వరమాణో మహారథం॥ 7-114-97 (49540) సాదితం తు రథోపస్థే దృష్ట్వా పార్థాః శిఖండినం। పరివవ్రూ రథైస్తూర్ణం కృతవర్మాణమాహవే॥ 7-114-98 (49541) తత్రాద్భుతం పరం చక్రే కృతవర్మా మహారథః। యదేకః సమరే పార్థాన్వారయామాస సానుగాన్॥ 7-114-99 (49542) పార్థాంజిత్వాఽజయచ్చేదీన్పాంచాలాన్సృంజయానపి। కేకయాంశ్చ మహావీర్యాన్కృతవర్మా మహారథః॥ 7-114-100 (49543) తే వధ్యమానాః సమరే హార్దిక్యేన స్మ పాండవాః। ఇతశ్చేతశ్చ ధావంతో నైవ చక్రుర్ధృతిం రణే॥ 7-114-101 (49544) జిత్వా పాండుసుతాన్యుద్ధే భీమసేనపురోగమాన్। హార్దిక్యః సమరేఽతిష్ఠద్విధూమ ఇవ పావకః॥ 7-114-102 (49545) తే ద్రావ్యమాణాః సమరే హార్దిక్యేన మహారథాః। విముఖాః సమపద్యంత శరవృష్టిభిరార్దితాః॥ ॥ 7-114-103 (49546) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే చతుర్దశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 114 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-114-1 బహుగుణం బహవో గుణాః శౌర్యాదయః సంధ్యాదయో వా యస్మిన్। బలం ప్రబలం॥ 5-114-2 నః అభికామమనురక్తం॥ 5-114-3 లఘునో మనోజ్ఞస్య వృత్తస్యాయతనమాయాసః ప్రాయః ప్రచురం యత్ర। సారగాత్రం నిబిడావయవం॥ 5-114-5 పర్యవస్కందే అవరోహణే। సరణే ప్రసరణే। సాంతరప్లుతే ప్లువనాంతరీతాయాం గతౌ। వ్యపయానేఽపసరణే॥ 5-114-6 వేతనేన దినమాసవర్షదేయేన ధనేన॥ 5-114-7 గోష్ఠ్యా సంలాపమాత్రేణ॥ 5-114-13 వాహనాన్యేవోర్మితరంగపరంపరా విద్యతే యత్ర। క్షేపణ్యో యంత్రాణి॥ 5-114-14 రత్నైరుపలైశ్చ సుసంచితం సుష్ఠుసంఛాదితం। వాహనాభిధావనాన్యేవ వాయువేగతయా రూపితాని॥ 5-114-17 మమ సైన్యస్య సేషమిత్యన్వయః॥ 5-114-19 దారుణైకాయనే అతిభీషణేఽనన్యగతికే। అకాలే అతీతే సమయే॥ 5-114-23 లభ్యతే సైన్యేనార్థాత్॥ 5-114-30 ధృతిం ధారణాం॥ 5-114-35 వ్యగ్రాననేకాగ్రాన్। అవ్యగ్రాన్ పలాయనైకమనస ఇతి వా॥ 5-114-51 నిర్గుణతాం గుణవైషంయం। ద్వైధీభావమనిశ్చయం॥ 5-114-54 సుమహాన్ విపుల ఇతి పర్యాయాభ్యాం మహత్త్వోద్రేకః॥ 5-114-56 నిర్ణయం నియతస్వభావం॥ 5-114-65 సర్వతః సర్వాన్॥ 5-114-74 ద్విధా స్థానద్వయే॥ 5-114-88 కూర్మనఖైః కూర్మనఖాకృతిఫలకైః॥ 5-114-114 చతుర్దశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-115-0 (49547) సంజయ ఉవాచ। 7-115-0x (4556) శృణుష్వైకమనా రాజన్యన్మాం త్వం పరిపృచ్ఛసి। ద్రావ్యమాణే బలే తస్మిన్హార్దిక్యేన మహాత్మనా॥ 7-115-1 (49548) లజ్జయావనతే చాపి పరిహృష్టే చ తావకే। ద్వీపో య ఆసీత్పాండూనామగాధే గాధమిచ్ఛతాం॥ 7-115-2 (49549) శ్రుత్వా స నినదం భీమం తావకానాం మహాహవే। శైనేయస్త్వరితో రాజన్కృతవర్మాణమభ్యయాత్॥ 7-115-3 (49550) ఉవాచ సారథిం తత్ర క్రోధామర్షసమన్వితః। హార్దిక్యాభిముఖం సూత కురు మే రథముత్తమం॥ 7-115-4 (49551) కురుతే కదనం పశ్య పాండుసైన్యే హ్యమర్షితః। ఏనం జిత్వా పునః సూత యాస్యామి విజయం ప్రతి॥ 7-115-5 (49552) ఏవముక్తే తు వచనే సూతస్తస్య మహామతే। నిమేషాంతరమాత్రేణ కృతవర్మాణమభ్యయాత్॥ 7-115-6 (49553) కృతవర్మా తు హార్దిక్యః శైనేయం నిశితైః శరైః। అవాకిరత్సుసంక్రుద్ధస్తతోఽక్రుద్ధ్యత్స సాత్యకిః॥ 7-115-7 (49554) అథాశు నిశితం భల్లుం శైనేయః కృతవర్మణః। ప్రేషయామాస సమరే శరాంశ్చ చతురోఽపరాన్॥ 7-115-8 (49555) తే తస్య జఘ్నిరే వాహాన్భల్లేనాస్యాచ్ఛినద్ధనుః। పృష్ఠరక్షం తథా సూతమవిధ్యన్నిశితైః శరైః॥ 7-115-9 (49556) తతస్తం విరథం కృత్వా సాత్యకిః సత్యవిక్రమః। సేనామస్యార్దయామాస శరైః సన్నతపర్వభిః॥ 7-115-10 (49557) అభజ్యతాథ పృతనా శైనేయశరపీడితా। `పలాయనకృతోత్సాహా భ్రమంతీ తత్రతత్ర హ'। తతః ప్రాయాత్స త్వరితః సాత్యకిః సత్యవిక్రమః॥ 7-115-11 (49558) శృణు రాజన్యదకరోత్తవ సైన్యేషు వీర్యవాన్। అతీత్య స మహారాజ ద్రోణానీకమహార్ణవం॥ 7-115-12 (49559) పరాజిత్య తు సంహృష్టః కృతవర్మాణమాహవే। యంతారమబ్రవీచ్ఛూరః శనైర్యాహీత్యసంభ్రమం॥ 7-115-13 (49560) దృష్ట్వా తు తవ తత్సైన్యం రథాశ్వద్వి పసంకులం। పదాతిజనసంపూర్ణమబ్రవీత్సారథిం పునః॥ 7-115-14 (49561) యదేతన్మేఘసంకాశం ద్రోణానీకస్య సవ్యతః। సుమహత్కుంజరానీకం యస్య రుక్మరథో ముఖం॥ 7-115-15 (49562) ఏతే హి బహవః సూత దుర్నివార్యాశ్చ సంయుగే। దుర్యోధనసమాదిష్టా మదర్థే త్యక్తజీవితాః॥ 7-115-16 (49563) రాజపుత్రా మహేష్వాసాః సర్వే విక్రాంతయోధినః। `న చాజిత్వా రణే హ్యేతాఞ్శక్యః ప్రాప్తుం జయద్రథః॥ 7-115-17 (49564) నాపి సూత మయా పార్థః శక్యః ప్రాప్తుం కథంచన। ఏతే తిష్ఠంతి సహితాః సర్వవిద్యాసు నిష్ఠితాః'॥ 7-115-18 (49565) త్రిగర్తానాం రథోదారాః సువర్ణవికృతధ్వజాః। మామేవాభిముఖా వీరా యోత్స్యమానా వ్యవస్థితాః॥ 7-115-19 (49566) అత్ర మాం ప్రాపయ క్షిప్రమశ్వాంశ్చోదయ సారథే। త్రిగర్తైః సహ యోత్స్యామి భారద్వాజస్య పశ్యతః॥ 7-115-20 (49567) సంజయ ఉవాచ। 7-115-21x (4557) తతః ప్రాయాచ్ఛనైః సూతః సాత్వతస్య మతే స్థితః। రథేనాదిత్యవర్ణేన భాస్వరేణ పతాకినా॥ 7-115-21 (49568) తమూహుః సారథేర్వశ్యా వల్గమానా హయోత్తమాః। వాయువేగసమాః సంఖ్యే కుందేందురజతప్రభాః॥ 7-115-22 (49569) ఆపతంతం రణే తం తు శంఖవర్ణైర్హయోత్తమైః। పరివవుస్తతః శూరా గజానీకేన సర్వతః। కిరంతో వివిధాంస్తీక్ష్ణాన్సాయకాఁల్లఘువేధినః॥ 7-115-23 (49570) సాత్వతోఽపి శితైర్బాణైర్గజానీకమయోధయత్। పర్వతానివ వర్షేణ తపాంతే జలదో మహాన్॥ 7-115-24 (49571) వజ్రాశనిసమస్పర్శైర్వధ్యమానాః శరైర్గజాః। ప్రాద్రవన్రణముత్సృజ్య శినివీరసమీరితైః॥ 7-115-25 (49572) శీర్ణదంతా విరుధిరా భిన్నమస్తకపిండికాః। విశీర్ణకర్ణాస్యకరా వినియంతృపతాకినః॥ 7-115-26 (49573) సంభిన్నవర్మఘంటాశ్చ వినికృత్తమహాధ్వజాః। హతారోహా దిశో రాజన్భేజిరే భ్రష్టకంబలాః॥ 7-115-27 (49574) రువంతో వివిధాన్నాదాంజలదోపమనిఃస్వనాః। నారచైర్వత్సదంతైశ్చ భల్లైరంజలికైస్తథా॥ 7-115-28 (49575) క్షురప్రైరర్ధచంద్రైశ్చ సాత్వతేన విదారితాః। క్షరంతోఽసృక్తథా మూత్రం పురీషం చ ప్రదుద్రువుః। బభ్రుముశ్చస్ఖలుశ్చాన్యే పేతుర్మంలుస్తథాఽపరే॥ 7-115-29 (49576) ఏవం తత్కుంజరానీకం యుయుధానేన పీడితం। శరైరగ్న్యర్కసంకాశైః ప్రదుద్రావ సమంతతః॥ 7-115-30 (49577) తస్మిన్హతే గజానీకే జలసంధో మహాబలః। యత్తః సంప్రాపయన్నాగం రజతాశ్వరథం ప్రతి॥ 7-115-31 (49578) రుక్మవర్మధరః శూరస్తపనీయాంగదః శుచిః। కుండలీ మకుటీ ఖంగీ రక్తచందనరూషితః॥ 7-115-32 (49579) శిరసా ధారయందీప్తాం తపనీయమయీం స్రజం। ఉరసా ధారయన్నిష్కం కంఠసూత్రం చ భాస్వరం॥ 7-115-33 (49580) చాపం చ రుక్మవికృతం విధున్వన్గజమూర్ధని। అశోభత మహారాజ సవిద్యుదివ తోయదః॥ 7-115-34 (49581) తమాపతంతం సహసా మాగధస్య గజోత్తమం। సాత్యకిర్వారయామాస వేలేవ మకరాలయం॥ 7-115-35 (49582) నాగం నివారితం దృష్ట్వా శైనేయస్య శరోత్తమైః। అక్రుధ్యత రణే రాజంజలసంధో మహాబలః॥ 7-115-36 (49583) తతః క్రుద్ధో మహారాజ మార్గణైర్భారసాధనైః। అవిధ్యత శినేః పౌత్రం జలసంధో మహోరసి॥ 7-115-37 (49584) తతోఽపరేణ భల్లేన పీతేన నిశితేన చ। అస్యతో వృష్ణివీరస్య నిచకర్త శరాసనం॥ 7-115-38 (49585) సాత్యకిం ఛిన్నధన్వానాం ప్రహసన్నివ భారత। అవిధ్యన్మాగధో వీరః పంచభిర్నిశితైః శరైః॥ 7-115-39 (49586) స విద్ధో బహుభిర్బాణైర్జలసంధేన వీర్యవాన్। నాకంపత మహాబాహుస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-115-40 (49587) అచింతయన్వై స శరాన్నాత్యర్థం సంభ్రమాద్బలీ। ధనురన్యత్సమాదాయ తిష్ఠతిష్ఠేత్యువాచ హ॥ 7-115-41 (49588) ఏతావదుక్త్వా శైనేయో జలసంధం మహోరసి। వివ్యాధ షష్ట్యా సుభృశం శరాణాం ప్రహసన్నివ॥ 7-115-42 (49589) క్షురప్రేణ సుతీక్ష్ణేన ముష్టిదేశే మహద్ధనుః। జలసంధస్య చిచ్ఛేద వివ్యాధ చ త్రిభిః శరైః॥ 7-115-43 (49590) జలసంధస్తు తత్త్యక్త్వా సశరం వై శరాసనం। తోమరం వ్యసృజత్తూర్ణం సాత్యకిం ప్రతి మారిష॥ 7-115-44 (49591) స నిర్భిద్య భుజం సవ్యం మాధవస్య మహారణే। అభ్యగాద్ధరణీం ఘోరః శ్వసన్నివ మహోరగః॥ 7-115-45 (49592) నిర్భిన్నే తు భుజే సవ్యే సాత్యకిః సత్యవిక్రమః। త్రింశద్భిర్విశిఖైస్తీక్ష్ణైర్జలసంధమతాడయత్॥ 7-115-46 (49593) ప్రగృహ్య తు తతః ఖంగం జలసంధో మహాబలః। ఆర్షభం చర్మ చ మహచ్ఛతచంద్రకసంకులం। ఆవిధ్య చ తతః ఖంగం సాత్వతాయోత్ససర్జ హ॥ 7-115-47 (49594) శైనేయస్య ధనుశ్ఛిత్త్వా స ఖంగో న్యపతన్మహీం। అలాతచక్రవచ్చైవ వ్యరోచత మహీం గతః॥ 7-115-48 (49595) అథాన్యద్ధనురాదాయ సర్వకాయావదారణం। `జలసంధమభిప్రేక్ష్య ఉత్స్మయిత్వా చ మాధవః'॥ 7-115-49 (49596) శాలస్కంధప్రతీకాశమింద్రాశనిసమస్వనం। విష్ఫార్య వివ్యధే క్రుద్ధో జలసంధం శరేణ హ॥ 7-115-50 (49597) తతః సాభరణౌ బాహూ క్షురాభ్యాం మాధవోత్తమః। సాంగదౌ జలసంధస్య చిచ్ఛేద ప్రహసన్నివ॥ 7-115-51 (49598) తౌ బాహూ పరిఘప్రఖ్యౌ పేతతుర్గజసత్తమాత్। వసుంధరాధరాద్ధష్టౌ పంచశీర్షావివోరగౌ॥ 7-115-52 (49599) తతః సుదంష్ట్రం సుహను చారుకుండలమండితం। క్షురేణాస్య తృతీయేన శిరశ్చిచ్ఛేద సాత్యకిః॥ 7-115-53 (49600) తత్పాతితశిరోబాహుకబంధం భీమదర్శనం। ద్విరదం జలసంధస్య రుధిరేణాభ్యషించత॥ 7-115-54 (49601) జలసంధం నిహత్యాజౌ త్వరమాణస్తు సాత్వతః। విమానం పాతయామాస గజస్కంధాద్విశాంపతే॥ 7-115-55 (49602) రుధిరేణావసిక్తాంగౌ జలసంధస్య కుంజరః। విలంబమానమవహత్సంశ్లిష్టం పరమాసనం॥ 7-115-56 (49603) శరార్దితః సాత్వతేన మర్దమానః స్వవాహినీం। ఘోరమార్తస్వరం కృత్వా విదుద్రావ మహాగజః॥ 7-115-57 (49604) హాహాకారో మహానాసీత్తవ సైన్యస్య మారిష। జలసంధం హతం దృష్ట్వా వృష్ణీనామృపభేణ తు॥ 7-115-58 (49605) విముఖాశ్చాభ్యధావంత తవ యోధాః సమంతతః। పలాయనకృతోత్సాహా నిరుత్సాహా ద్విషంజయే॥ 7-115-59 (49606) ఏతస్మిన్నంతరే రాజంద్రోణః శస్త్రభృతాం వరః। `సన్న్యస్య భారం సుమహత్కృతవర్మణి భారత॥ 7-115-60 (49607) అభ్యయాజ్జవనైరశ్వైర్యుయుధానం మహారథం। స హి పార్థాన్రణే యత్తాందధారైకో మహాబలః'॥ 7-115-61 (49608) తముదీర్ణం తథా దృష్ట్వా శైనేయం కురుపుంగవాః। ద్రోణేనైవ సహ క్రుద్ధా సాత్యకిం సముపాద్రవన్॥ 7-115-62 (49609) తతః ప్రవవృతే యుద్ధం కురూణాం సాత్వతస్య చ। ద్రోణస్య చ రణే రాజన్ఘోరం దేవాసురోపమం॥ ॥ 7-115-63 (49610) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే పంచదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 115 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-115-23 ద్రోణo 5-115-26 పిండిక్రా గండః॥ 5-115-33 కంఠసూత్రం హారం॥ 5-115-47 తతో గ్రహణానంతరం। ఆవిధ్య భ్రామయిత్వా॥ 5-115-52 వసుంధరాధరాత్ పర్వతాం॥ 5-115-115 పంచదశాధికశతతమోఽధ్యాయ॥

7-116-0 (49611) సంజయ ఉవాచ। 7-116-0x (4558) `సాత్వతస్య రణే కర్మ దృష్ట్వా యోద్ధుం మహారథాః। అమృష్యమాణాః సంయత్తాః శైనేయం సముపాద్రవన్'॥ 7-116-1 (49612) తే కిరంతః శరవ్రాతాన్సర్వే యత్తాః ప్రహారిణః। త్వరమాణా మహారాజ యుయుధానమయోధయన్॥ 7-116-2 (49613) తం ద్రోణః సప్తసప్త్యా జఘాన నిశితైః శరైః। దుర్మర్షణో ద్వాదశభిర్దుఃసహో దశభిః శరైః॥ 7-116-3 (49614) వికర్ణశ్చాపి నిశితైస్త్రింశద్భిః కంకపత్రిభిః। వివ్యాధ మార్గణైస్తూర్ణం వామపార్శ్వే స్తనాంతరే॥ 7-116-4 (49615) దుర్ముఖో దశభిర్బాణైస్తథా దుఃశాసనోఽష్టభిః। చిత్రసేనశ్చ శైనేయం ద్వాభ్యాం వివ్యాధ మారిష॥ 7-116-5 (49616) దుర్యోధనశ్చ మహతా శరవర్షేణ మాధవం। అపీడయద్రమే రాజఞ్శూరాశ్చాన్యే మహారథాః॥ 7-116-6 (49617) సర్వతః ప్రతివిద్ధస్తు తవ పుత్రైర్మహారథైః। `స తుద్యమానశ్చ తదా సర్వతః కురుపుంగవైః'॥ 7-116-7 (49618) తాన్ప్రత్యవిధ్యద్వార్ష్ణేయః పృథక్పృథగజిహ్మగైః। `సాత్యకిః పుండరీకాక్షో హ్యస్త్రేషు పరినిష్ఠితః'॥ 7-116-8 (49619) భారద్వాజం త్రిభిర్బాణైర్దుఃసహం నవభిః శరైః। వికర్ణం పంచవింశత్యా చిత్రసేనం చ సప్తభిః॥ 7-116-9 (49620) దుర్మర్షణం ద్వాదశభిరష్టాభిశ్చ వివింశతిం। సత్యవ్రతం చ నవభిర్విజయం దశభిః శరైః॥ 7-116-10 (49621) `దుర్యోధనం త్రిభిర్విద్ధ్వా సుపుంఖైస్తిగ్మతేజనైః'। తతో రుక్మాంగదం చాపం విధున్వానో మహారథః। అభ్యయాత్సాత్యకిస్తూర్ణం పుత్రం తవ మహారథం॥ 7-116-11 (49622) రాజానం సర్వలోకస్య సర్వలోకమహారథం। శరైరభ్యహనద్గాఢం తతో యుద్ధమభూత్తయోః॥ 7-116-12 (49623) విముంచతౌ శరాంస్తీక్ష్ణాన్సందధానౌ చ సాయకాన్। అదృశ్యం సమరేఽన్యోన్యం చక్రతుస్తౌ మహారథౌ॥ 7-116-13 (49624) సాత్యకిః కురురాజేన నిర్విద్ధో బహ్వశోభత। అస్రవద్రుధిరం భూరి స్వరసం చందనో యథా॥ 7-116-14 (49625) సాత్వతేన చ బాణౌధైర్నిర్విద్ధస్తనయస్తవ। శాతకుంభమయాపీడో బభౌ యూప ఇవోచ్ఛ్రితః॥ 7-116-15 (49626) మాధవస్తు రమే రాజన్కురురాజస్య ధన్వినః। ధనుశ్చిచ్ఛేద సమరే క్షురప్రేణ హసన్నివ॥ 7-116-16 (49627) అథైనం ఛిన్నధన్వానం శరైర్బహుభిరాచినోత్। నిర్భిన్నశ్చ శరైస్తేన ద్విషతా క్షిప్రకారిణా। నామృష్యత రణే రాజా శత్రోర్విజయలక్షణం॥ 7-116-17 (49628) అథాన్యద్ధనురాదాయ హేమపృష్ఠం దురాసదం। వివ్యాధ సాత్యకిం తూర్ణం సాయకానాం శతేన హ॥ 7-116-18 (49629) సోఽతివిద్ధో బలవతా తవ పుత్రేణ ధన్వినా। అమర్షవశమాపన్నస్తవ పుత్రమపీడయత్॥ 7-116-19 (49630) పీడితం నృపతిం దృష్ట్వా తవ పుత్రం మహారథాః। సాత్యకిం శరవర్షేణ ఛాదయామాసురోజసా॥ 7-116-20 (49631) స చ్ఛాద్యమానో బహుభిస్తవ పుత్రైర్మహారథైః। ఏకైకం పంచభిర్విద్ధ్వా పునర్వివ్యాధ సప్తభిః। దుర్యోధనం వ త్వరితో వివ్యాధాష్టభిరాశుగైః॥ 7-116-21 (49632) ప్రహసంశ్చాస్య చిచ్ఛేద కార్ముకం రిపుభీషణం। నాగం మణిమయం చైవ శరైర్ధ్వజమపాతయత్॥ 7-116-22 (49633) హత్వా తు చతురో వాహాంశ్చతుర్భిర్నిశితైః శరైః। సారథిం పాతయామాస క్షురప్రేణ మహాయశాః॥ 7-116-23 (49634) ఏతస్మిన్నంతరే చైవ కురురాజం మహారథం। అవారికచ్ఛరైర్హృష్టో బహుభిర్మర్మభేదిభిః॥ 7-116-24 (49635) స విధ్యమానః సమరే శైనేయస్య శరోత్తమైః। ప్రాద్రవత్సహసా రాజన్పుత్రో దుర్యోధనస్తవ। ఆప్లుతశ్చ తతో యానం చిత్రసేనస్య ధన్వినః॥ 7-116-25 (49636) హాహాభూతం జగచ్చాసీద్దృష్ట్వా రాజానమాహవే। గ్రస్యమానం సాత్యకినా ఖే మోమమివ రాహుణా॥ 7-116-26 (49637) తం తు శబ్దమథ శ్రుత్వా కృతవార్మా మహారథః। అభ్యయాత్సహసా తత్ర యత్రాస్తే మాధవః ప్రభుః॥ 7-116-27 (49638) విధున్వానో ధనుః శ్రేష్ఠం చోదయంశ్చైవ వాజినః। భర్త్సయన్సారథిం చాగ్రే యాహియాహీతి సత్వరం॥ 7-116-28 (49639) తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య వ్యాదితాస్యమివాంతకం। యుయుధానో మహారాజ యంతారమిదమబ్రవీత్॥ 7-116-29 (49640) కృతవర్మా రథేనైష ద్రుతమాపతతే శరీ। ప్రత్యుద్యాహి రథేనైనం ప్రవరం సర్వధన్వినాం॥ 7-116-30 (49641) `ప్రయాహి సత్వరం సూత రథేన రథసత్తమం। నిహనిష్యామి తం సంఖ్యే వృష్ణివీరమరిందమం'॥ 7-116-31 (49642) తతః ప్రజవితాశ్వేన రథేన రథినాంవరః। ఆససాద రణే భోజం ప్రతిమానం ధనుష్మతాం॥ 7-116-32 (49643) తతో గభస్తిమత్ప్రఖ్యౌ జ్వలితావివ పావకౌ। సమేయాతాం నరవ్యాఘ్రౌ వ్యాఘ్రావివ తరస్వినౌ॥ 7-116-33 (49644) కృతవర్మా తు శైనేయం షడ్వింశత్యా సమార్పయత్। నిశితైః సాయకైస్తీక్ష్ణైర్యంతారం చాస్య పంచభిః॥ 7-116-34 (49645) చతురశ్చతురో వాహాంశ్చతుర్భిః పరమేషుభిః। అవిధ్యత్సాధుదాంతాన్వై సైంధవాన్సాత్వతస్య హి॥ 7-116-35 (49646) రుక్మధ్వజో రుక్మపృష్ఠం మహద్విష్ఫార్య కార్ముకం। రుక్మాంగదీ రుక్మవర్మా రుక్మపుంఖైరవారయత్॥ 7-116-36 (49647) తతోఽశీతిం శినేః పౌత్రః సాయకాన్కృతవర్మణే। ప్రాహిణోత్త్వరయా యుక్తో ద్రష్టుకామో ధనంజయం॥ 7-116-37 (49648) సోఽతివిద్ధో బలవతా శత్రుణా శత్రుతాపనః। సమకంపతః దుర్ధర్షః క్షితికంపే యథాఽచలః॥ 7-116-38 (49649) త్రిషష్ట్యా చతురోఽస్యాశ్వాన్సప్తభిః సారథిం తథా। వివ్యాధ నిశితైస్తూర్ణం సాత్యకిః సత్యవిక్రమః॥ 7-116-39 (49650) `హతాశ్వసూతే తు రథే స్థితాయ శినిపుంగవః'। సువర్ణపుంఖం విశిఖం సమాదాయ చ సాత్యకిః। వ్యసృజత్తం మహాజ్వాలం సంక్రుద్ధమివ పన్నగం॥ 7-116-40 (49651) సోఽవిధ్యత్కృతవర్మాణం యమదండోపమః శరః। జాంబూనదవిచిత్రం చ వర్మ నిర్భిద్య భానుమత్। అభ్యగాద్ధరణీముగ్రో రుధిరేణ సముక్షితః॥ 7-116-41 (49652) సంజాతరుధిరశ్చాజౌ సాత్వతేషుభిరర్దితః। సశరం ధనురుత్సృజ్య న్యపతత్స్యందనోత్తమాత్॥ 7-116-42 (49653) స సింహదంష్ట్రో జానుభ్యాం పతితోఽమితవిక్రమః। శరార్దితః సాత్యకినా రథోపస్థే నరర్షభః॥ 7-116-43 (49654) సహస్రబాహుసదృశమక్షోభ్యమివ సాగరం। నివార్య కృతవర్మాణం సాత్యకిః ప్రయయౌ తతః॥ 7-116-44 (49655) `న హి తస్య శరోఽపార్థః కథంచిదపి పార్థివ। దిదృక్షుః స హి వేగేన ప్రాయాద్యత్ర ధనంజయః॥ 7-116-45 (49656) స శక్త్యా క్షత్రియైస్తత్ర నిరుద్ధో బలవత్తరః। యుయుధే సాత్వతో రాజందిదృక్షుః పాండునందనం'॥ 7-116-46 (49657) ఖంగశక్తిధనుఃకీర్ణాం గజాశ్వరథసంకులాం। ప్రవర్తితోగ్రరుధిరాం శతశః క్షత్రియర్షభైః॥ 7-116-47 (49658) ప్రేక్షతాం సర్వసైన్యానాం మధ్యేన శినిపుంగవః। అభ్యగాద్వాహినీం హిత్వా వృత్రహేవాసురీం చమూం॥ 7-116-48 (49659) సమాశ్వస్య చ హార్దిక్యో గృహ్య చాన్యన్మహద్ధనుః। తస్థౌ స తత్ర బలవాన్వారయన్యుధి పాండవాన్॥ ॥ 7-116-49 (49660) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే పోడశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 116 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-116-11 రుక్మాంగదం చాపి ఇతి ఙ.పాఠః॥ 5-116-14 చందనో రక్తచందనః॥ 5-116-43 దంష్ట్రాశ్చతస్రో యస్య స్యుర్దశనేభ్యః సముచ్ఛ్రితాః। సింహదంష్ట్రః స గదితశ్చతుర్దంష్ట్రశ్చ సూరిభిః॥ 5-116-116 షోడశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-117-0 (49661) సంజయ ఉవాచ। 7-117-0x (4559) కాల్యమానేషు సైన్యేషు శైనేయేన తతస్తతః। భారద్వాజః శరవ్రాతైర్మర్మభిద్భిరవాకిరత్॥ 7-117-1 (49662) స సంప్రహారస్తుములో ద్రోణసాత్వతయోరభూత్। పశ్యతాం సర్వసైన్యానాం బలివాసవయోరివ॥ 7-117-2 (49663) తతో ద్రోణః శినేః పౌత్రం చిత్రైః సర్వాయసైః శరైః। త్రిభిరాశీవిపాకారైర్లలాటే సమవిధ్యత॥ 7-117-3 (49664) తైర్లలాటార్పితైర్బాణైర్యుయుధానస్త్వజిహ్మగైః। వ్యరోచత మహారాజ త్రిశృంగ ఇవ పర్వతః॥ 7-117-4 (49665) తతోఽస్య బాణానపరానింద్రాశనిసమస్వనాన్। భారద్వాజోఽంతరప్రేక్షీ ప్రేషయామాస సంయుగే॥ 7-117-5 (49666) తాంద్రోణచాపనిర్ముక్తాందాశార్హః పతతః శరాన్। ద్వాభ్యాంద్వాభ్యాం సుపుంఖాభ్యాం చిచ్ఛేద పరమాస్త్రవిత్॥ 7-117-6 (49667) తామస్య లఘుతాం ద్రోణః సమవేక్ష్య విశాంపతే। ప్రహస్య సహసాఽవిధ్యత్త్రింశతాం శినిపుంగవం॥ 7-117-7 (49668) పునః పంచశతేషూణాం శితేన చ సమార్పయత్। లఘుతాం యుయుధానస్య లాఘవేన విశేషయన్॥ 7-117-8 (49669) సముత్పతంతి వల్మీకాద్యథా క్రుద్ధా మహోరగాః। తథా ద్రోణరథాద్రాజన్నాపతంతి తనుచ్ఛిదః॥ 7-117-9 (49670) తథైవ యుయుధానేన సృష్టాః సతసహస్రశః। అవాకిరంద్రోణరథం శరా రుధిరభోజనాః॥ 7-117-10 (49671) లాఘవాద్దిజముఖ్యస్య సాత్వతస్య చ మారిష। విశేషం నాధ్యగచ్ఛామ సమావాస్తాం నరర్షభౌ॥ 7-117-11 (49672) సాత్యకిస్తు తతో ద్రోణం నవభిర్నతపర్వభిః। ఆజఘాన భృశం క్రుద్ధో ధ్వజం చ నిశితైః శరైః॥ 7-117-12 (49673) సారథిం చ శతేనైవ భారద్వాజస్య పశ్యతః। లాఘవం యుయుధానస్య దృష్ట్వా ద్రోణో మహారథః॥ 7-117-13 (49674) సప్తత్యా సారథిం విద్వ్వా తురంగాంశ్చ త్రిభిస్త్రిభిః। ధ్వజమేకేన చిచ్ఛేద మాధవస్య రథే స్థితం॥ 7-117-14 (49675) అథాపరేణ భల్లేన హేమపుంఖేన పత్రిణా। ధనుశ్చిచ్ఛేద సమరే మాధవస్య మహాత్మనః॥ 7-117-15 (49676) సాత్యకిస్తు తతః క్రుద్ధో ధనుస్త్యక్త్వా మహారథః। గదాం జగ్రాహ మహతీం భారద్వాజాయ చాక్షిపత్॥ 7-117-16 (49677) తామాపతంతీం సహసా పట్టబద్ధామయస్మయీం। న్యవారయచ్ఛరైర్ద్రోణో బహుభిర్బహురూపిభిః॥ 7-117-17 (49678) అథాన్యద్ధనురాదాయ సాత్యకిః సత్యవిక్రమః। వివ్యాధ బహుభిర్వీరం భారద్వాజం శిలాశితైః॥ 7-117-18 (49679) స విద్వా సమరే ద్రోణం సింహనాదమముంచత। తం వై న మృమషే ద్రోణః సింహనాదం మహాత్మనః॥ 7-117-19 (49680) తతః శక్తిం రణే ద్రోణో రుక్మదండామయస్మయీం। తరసా ప్రేషయామాస మాధవస్య రథం ప్రతి॥ 7-117-20 (49681) అనాసాద్య తు శైనేయం సా శక్తిః కాలసన్నిభా। భిత్త్వా రథం జగామోగ్నా ధరణీం దారుణస్వనా॥ 7-117-21 (49682) తతో ద్రోణం శినేః పౌత్రో రాజన్వివ్యాధ పత్రిణా। దక్షిణం భుజమాసాద్య పీడయన్భరతర్షభ॥ 7-117-22 (49683) ద్రోణోఽపి సమరే రాజన్మాధవస్య మహద్ధనుః। అర్ధచంద్రేణ చిచ్ఛేద రథశక్త్యా చ సారథిం॥ 7-117-23 (49684) ముమోహ సారథిస్తస్య రథశక్త్యా సమాహతః। స రథోపస్థమాసాద్య ముహూర్తం సన్న్యషీదత॥ 7-117-24 (49685) చకార సాత్యకీ రాజంస్తత్ర కర్మాతిమానుషం। అయోధయచ్చ యద్ద్రోణం రశ్మీంజగ్రాహ చ స్వయం॥ 7-117-25 (49686) తతః శరశతేనైవ యుయుధానో మహారథః। అవిధ్యద్బ్రాహ్మణం సంఖ్యే హృష్టరూపో విశాంపతే॥ 7-117-26 (49687) తస్య ద్రోణః శరాన్పంచ ప్రేషయామాస భారత। తే ఘోరాః కవచం భిత్త్వా పపుః శోణితమాహవే॥ 7-117-27 (49688) నిర్విద్ధస్తు శరైర్ఘోరైరక్రుద్ధ్యత్సాత్యకిర్భృశం। సాయకాన్వ్యసృజచ్చాపి వీరో రుక్మరథం ప్రతి॥ 7-117-28 (49689) తతో ద్రోణస్య యంతారం నిపాత్యైకేషుణా భువి। అశ్వాన్వ్యద్రావయద్బాణైర్హతసూతాంస్తతస్తతః॥ 7-117-29 (49690) స రథః ప్రద్రుతః సంఖ్యే మండలాని సహస్రశః। చకార రాజతో రాజన్భ్రాజమాన ఇవాంశుమాన్॥ 7-117-30 (49691) అభిద్రవత గృహ్ణీత హయాంద్రోణస్య ధావత। ఇతి స్మ చుక్రుశుః సర్వే రాజపుత్రాః సరాజకాః॥ 7-117-31 (49692) తే సాత్యకిమపాస్యాశు రాజన్యుధి మహారథాః। యతో ద్రోణస్తతః సర్వే సహసా సముపాద్రవన్॥ 7-117-32 (49693) తాందృష్ట్వా ప్రద్రుతాన్సంఖ్యే సాత్వతేన శరార్దితాన్। ప్రభగ్నం పునరేవాసీత్తవ సైన్యం సమాకులం॥ 7-117-33 (49694) వ్యూహస్యైవ పునర్ద్వారం గత్వా ద్రోణో వ్యవస్థితః। వాతాయమానైస్తైరశ్వైర్నీతో వృష్ణిశరార్దితైః॥ 7-117-34 (49695) పాండుపాంచాలసంభిన్నం వ్యూహమాలోక్య వీర్యవాన్। శైనేయే నాకరోద్యత్నం వ్యూహమేవాభ్యరక్షత॥ 7-117-35 (49696) నివార్య పాణ్·డుపాంచాలాంద్రోణాగ్నిః ప్రదహన్నివ। తస్థౌ క్రోధేధ్మసందీప్తః కాలసూర్య ఇవోద్యతః॥ ॥ 7-117-36 (49697) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే సప్తదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 117 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-117-23 రథశక్త్యా కేతకపత్రాకారముఖయా శక్త్యా॥ 5-117-117 సప్తదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-118-0 (49698) సంజయ ఉవాచ। 7-118-0x (4560) ద్రోణం స జిత్వా పురుషప్రవీర-- స్తథైవ హార్దిక్యముఖాంస్త్వదీయాన్। ప్రహస్య సూతం వచనం బభాషే శినిప్రవీరః కురుపుంగవాగ్ర్య॥ 7-118-1 (49699) నిమిత్తమాత్రం వయమద్య సూత దగ్ధా రథాః కేశవఫల్గునాభ్యాం। హతాన్నిహన్మేహ నరర్షభేణ వయం సురేశాత్మసముద్భవేత॥ 7-118-2 (49700) సంజయ ఉవాచ। 7-118-3x (4561) తమేవముక్త్వా శినిపుంగవస్తదా మహామృధే సోఽగ్ర్యధనుర్ధరోఽరిహా। కిరన్సమంతాత్సహసా శరాన్బలీ సమాపతచ్ఛయేన ఇవామిషాశయా॥ 7-118-3 (49701) తం యాంతమశ్వైః శశిశంఖవర్ణై-- ర్విగాహ్య సైన్యం పురుషప్రవీరం। నాశక్నువన్వారయితుం సమంతా-- దాదిత్యరశ్మిప్రతిమం రథాగ్ర్యం॥ 7-118-4 (49702) అసహ్యవిక్రాంతమదీనసత్వం సర్వే గణా భారత యే త్వదీయాః। సహస్రనేత్రప్రతిమప్రభావం దివీవ సూర్యం జలదవ్యపాయే॥ 7-118-5 (49703) అమర్షపూర్ణస్త్వతిచిత్రయోధీ శరాసనీ కాంచనవర్మధారీ। సుదర్శనః సాత్యకిమాపతంతం న్యవారయద్రాజవరః ప్రసహ్య॥ 7-118-6 (49704) తయోరభూద్భారతసంప్రహారః సుదారుణస్తం సమతిప్రశంసన్। యోధాస్త్వదీయాశ్చ హి సోమకాశ్చ వృత్రేంద్రయోర్యుద్ధమివామరౌఘాః॥ 7-118-7 (49705) శరైః సుతీక్ష్ణైః శతశోఽభ్యవిధ్య-- త్సుదర్శనః సాత్వతముఖ్యమాజౌ। అనాగతానేవ తు తాన్పృషత్కాం-- శ్చిచ్ఛేద రాజఞ్శినిపుంగవోఽపి॥ 7-118-8 (49706) తథైవ శక్రప్రతిమోఽపి సాత్యకిః సుదర్శనే యాన్క్షిపతి స్మ సాయకాన్। ద్విధా త్రిధా తానకరోత్సుదర్శనః శరోత్తమైః స్యందనవర్యమాస్థితః॥ 7-118-9 (49707) తాన్వీక్ష్య బాణాన్నిహతాంస్తదానీం సుదర్శనః సాత్యకిబాణవేగైః। క్రోధాద్దిధక్షన్నివ తిగ్మతేజాః శరానముంచత్తపనీయచిత్రాన్॥ 7-118-10 (49708) పునః స బాణైస్త్రిభిరగ్నికల్పై-- రాకర్ణపూర్ణైర్నిశితైః సుపుంఖైః। వివ్యాధ దేహావరణం విభిద్య తే సాత్యకేరావివిశుః శరీరం॥ 7-118-11 (49709) తథైవ తస్యావనిపాలపుత్రః సంధాయ బాణైరపరైర్జ్వలద్భిః। ఆజఘ్నివాంస్తాన్రజతప్రకాశాం-- శ్చతుర్భిరశ్వాంశ్చతురః ప్రసహ్య॥ 7-118-12 (49710) తథా తు తేమాభిహతస్తరస్వీ నప్తా శినేరింద్రసమానవీర్యః। సుదర్శనస్యేషుగణైః సుతీక్ష్ణై-- ర్హయాన్నిహత్యాశు ననాద నాదం॥ 7-118-13 (49711) అథాస్య సూతస్య శిరో నికృత్య భల్లేన శక్రాశనిసన్నిభేన। సుదర్శనస్యాపి శినిప్రవీరః క్షురేణ కాలానలసన్నిభేన॥ 7-118-14 (49712) సకుండలం పూర్ణశశిప్రకాశం భ్రాజిష్ణు వక్త్రం విచకర్త దేహాత్। యథా పురా వజ్రధరః ప్రసహ్య బలస్య సంఖ్యేఽతిబలస్య రాజన్॥ 7-118-15 (49713) నిహత్య తం పార్థివపుత్రపౌత్రం రణే యదూనామృషభస్తరస్వీ। ముదా సమేతః పరయా మహాత్మా రరాజ రాజన్సురరాజకల్పః॥ 7-118-16 (49714) తతో యయావర్జునమేవ వీరో నివార్య సైన్యం తవ మార్గణౌఘైః। సదశ్వయుక్తేన రథేన రాజఁ-- ల్లోకం విసిస్మాపయిషుర్నృవీరః॥ 7-118-17 (49715) తత్తస్య విస్మాపయనీయమగ్ర్య-- మపూజయన్యోధవరాః సమేతాః। ప్రవర్తమానానిషుగోచరేఽరీ-- ందదాహ బాణైర్హుతభుగ్యథైవ॥ ॥ 7-118-18 (49716) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే అష్టాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 118 ॥

7-119-0 (49717) `సంజయ ఉవాచ। 7-119-0x (4562) నిర్జిత్య కృతవర్మాణం భారద్వాజం చ సంయుగే। స సాత్యకిః సత్యధృతిర్మహాత్మా శినిపుంగవః॥ 7-119-1 (49718) *దుర్యోధనం చ నిర్జిత్య శూరం చైవ సుయోధనం। జలసంధం నిహత్యాజౌ శూరసేనం చ పార్థివం॥ 7-119-2 (49719) ంలేచ్ఛాంశ్చ బహుధా రాజన్కాశ్యపుత్రం చ సంయుగే। నిషాదాంస్తంకణాంశ్చైవ కలింగాన్మగధానపి॥ 7-119-3 (49720) కేకయాంఛూరసేనాంశ్చ తథా పర్వతవాసినః। కాంభోజాన్యవనాంశ్చైవ వసాతీంశ్చ శిబీనపి॥ 7-119-4 (49721) కోసలాన్మగధాంశ్చైవ యాతుధానాన్సతిత్తిరాన్। ఏతాంశ్చాన్యాన్రణే హత్వాఽగచ్ఛద్యుద్ధే స సాత్యకిః॥ 7-119-5 (49722) రుధిరౌఘనదీం ఘోరాం కేశశైవాలశాద్వలాం। శక్తిగ్రాహసమాకీర్ణాం ఛత్రహంసోపశోభితాం॥ 7-119-6 (49723) దుస్తరాం భీరుభిర్నిత్యం శూరలోకప్రవాహినీం। ప్రవర్త్య హృషితో రాజన్పునర్యంతారమబ్రవీత్॥ 7-119-7 (49724) ధ్వజనాగాశ్వకలిలం శరశక్త్యూర్మిమాలినం'। ఖంకమత్స్యం గదాగ్రాహం శూరాయుధమహాస్వనం॥ 7-119-8 (49725) ప్రాణాపహారిణం రౌద్రం వాదిత్రోద్ధుష్టనాదితం। శూరాణాం సుఖసంస్పర్శమస్పృశ్యమథ భీరుణాం। తీర్ణాః స్మ దుస్తరం తాత ద్రోణానీకమహార్ణవం॥ 7-119-9 (49726) జలసంధబలేనాజౌ పురుషాదైరివావృతం। అతోఽన్యత్పృతనాశేషం మన్యే కునదికామివ॥ 7-119-10 (49727) తర్తవ్యామల్పసలిలాం చోదయాశ్వానసంభ్రమం। హస్తప్రాప్తమహం మన్యే సాంప్రతం సవ్యసాచినం॥ 7-119-11 (49728) నిర్జిత్య దుర్ధరం ద్రోణం సపదానుగమాహవే। హార్దిక్యం యోధవర్యం చ మన్యే ప్రాప్తం ధనంజయం॥ 7-119-12 (49729) న హి మే జాయతే త్రాసో దృష్ట్వా సైన్యాన్యనేకశః। వహ్నేరివ ప్రదీప్తస్య వనే శుష్కతృణాలయం॥ 7-119-13 (49730) పశ్య పాండవముఖ్యేన యాతాం భూమిం కిరీటినా। పత్త్యశ్వరథనాగౌఘైః పతితైర్విషమీకృతాం॥ 7-119-14 (49731) ద్రవతే తద్యథా సైన్యం తేన భగ్నం మహాత్మనా। రథైర్విపరిధావద్భిర్గజైరశ్వైశ్చ సారథే। కౌశేయారుణసంకాశమేతదుద్వూయతే రజః॥ 7-119-15 (49732) అభ్యాశస్థమహం మన్యే శ్వేతాశ్వం కృష్ణసారథిం॥ 7-119-16 (49733) శ్రూయతే హ్యేష నిర్ఘోషో జలదస్యేవ గర్జతః। విష్ఫార్యమాణస్య రణే గాండీవస్యామితౌజసః॥ 7-119-17 (49734) అభ్యాశస్థమహం మన్యే సైంధవస్య కిరీటినం। తాదృశః శ్రూయతే శబ్దః సైన్యానాం సాగరోపమః॥ 7-119-18 (49735) యాదృశాని నిమిత్తాని మమ ప్రాదుర్భవంతి వై। అనస్తంగత ఆదిత్యే హంతా సైంధవమర్జునః॥ 7-119-19 (49736) శనైర్విస్రంభయన్నశ్వాన్యాహి యత్రారివాహినీ॥ 7-119-20 (49737) యత్రైతే సతలత్రామాః సుయోధనపురోగమాః। దంశితాః క్రూరకర్మాణః కాంభోజా యుద్ధదుర్మదాః॥ 7-119-21 (49738) శరబాణాసనధరా యవనాశ్చ ప్రహారిణః। శకాః కిరాతా దరదా బర్బరాస్తాంరలిప్తకాః॥ 7-119-22 (49739) అన్యే చ బహవో ంలేచ్ఛా వివిధాయుధపాణయః। మామేవాభిముఖాః సర్వే తిష్ఠంతి సమరార్థినః॥ 7-119-23 (49740) ఏతాన్సరథనాగాశ్వాన్నిహత్యాజౌ సపత్తినః। ఇదం దుర్గం మహాఘోరం తీర్ణమేవోపధారయ॥ 7-119-24 (49741) సూత ఉవాచ। 7-119-25x (4563) న సంభ్రమో మే వార్ష్ణేయ విద్యతే సత్యవిక్రమ। యద్యపి స్యాత్తవ క్రుద్ధో జామదగ్న్యోఽగ్రతః స్థితః॥ 7-119-25 (49742) ద్రోణో వా రథినాం శ్రేష్ఠః కృపో మద్రేశ్వరోఽపి వా। తథాపి సంభ్రామో న స్యాత్త్వామాశ్రిత్య మహాభుజ॥ 7-119-26 (49743) త్వయా సుబహవో యుద్ధే నిర్జితాః శత్రుసూదన। దంశితాఃక్రూరకర్మాణః కాంభోజా యుద్ధదుర్మదాః॥ 7-119-27 (49744) శరవాణాసనధరా యవనాశ్చ ప్రహారిణః। శకాః కిరాతా దరదా బర్బరాస్తాంరలిప్తకాః। అన్యే చ బహవో ంలేచ్ఛా వివిధాయుధపాణయః॥ 7-119-28 (49745) న చ మే సంభ్రమః కశ్చిద్భూతపూర్వః కథంచన। కిముతైతత్సమాసాద్య ధీరం సంయుగగోష్పదం॥ 7-119-29 (49746) ఆయుష్మన్కతరేణ త్వాం ప్రాపయామి ధనంజయం। కేభ్యః క్రుద్ధోఽసి వార్ష్ణేయ కాన్స్విన్మృత్యురుపస్థితః॥ 7-119-30 (49747) కేషాం సంఘమనీకస్య హంతుముత్సహతే మనః। కేత్వాం యుధి పరాక్రాంతం కాలాంతకయమోపమం॥ 7-119-31 (49748) దృష్ట్వా విక్రమసంపన్నం విద్రవిష్యంతి సంయుగే। కేషాం వైవస్వతో రాజా స్మరతేఽద్య మహాభుజ॥ 7-119-32 (49749) సాత్యకిరువాచ। 7-119-33x (4564) ముండానేతాన్హనిష్యామి దానవానివ వాసవః। ప్రతిజ్ఞాం పారయిష్యామి కాంభోజానేవ మాం వహ॥ 7-119-33 (49750) xxxxxకదనం కృత్వా క్షిప్రం యాస్యామి పాండవం॥ 7-119-34 (49751) xxxxxయంతి మే వీర్యం కౌరవాః ససుయోధనాః। xxxxxxనాకే హతే సూత సర్వసైన్యేషు చాసకృత్॥ 7-119-35 (49752) అద్య కౌరవసైన్యస్య దీర్ఘమాణస్య సంయుగే। శ్రుత్వా విరావం బహుధా సంతప్స్యతి సుయోధనః॥ 7-119-36 (49753) అద్య పాండవముఖ్యస్య శ్వేతాశ్వస్య మహాత్మనః। ఆచార్యకకృతం మార్గం దర్శయిష్యామి సంయుగే॥ 7-119-37 (49754) అద్య మద్బాణనిహతాన్యోధముఖ్యాన్సహస్రశః। దృష్ట్వా దుర్యోధనో రాజా పశ్చాత్తాపం గమిష్యతి॥ 7-119-38 (49755) అద్య మే క్షిప్రహస్తస్య క్షిపతః సాయకోత్తమాన్। అలాతచక్రప్రతిమం ధనుర్ద్రక్ష్యంతి కౌరవాః॥ 7-119-39 (49756) మత్సాయకచితాంగానాం రుధిరం స్రవతాం ముహుః। సైనికానాం వధం దృష్ట్వా సంతప్స్యతి సుయోధనః॥ 7-119-40 (49757) అద్య మే క్రుద్ధరూపస్య నిఘ్నతశ్చ వరాన్వరాన్। ద్విఫల్గునామిమం లోకం మంస్యతేఽద్య సుయోధనః॥ 7-119-41 (49758) అద్య రాజసహస్రాణి నిహతాని మయా రణే। దృష్ట్వా దుర్యోధనో రాజా సంతప్స్యతి మహామృధే॥ 7-119-42 (49759) అద్య స్నేహం చ భక్తిం చ పాండవేషు మహాత్మసు। హత్వా రాజసహస్రాణి దర్శయిష్యామి రాజసు॥ 7-119-43 (49760) బలం వీర్యం కృతజ్ఞత్వం మమ జ్ఞాస్యంతి కౌరవాః॥ 7-119-44 (49761) సంజయ ఉవాచ। 7-119-45x (4565) ఏవముక్తస్తదా సూతః శిక్షితాన్సాధువాహినః। శశాంకసన్నికాశాన్వై వాజినో వ్యనుదద్భృశం॥ 7-119-45 (49762) తే పిబంత ఇవాకాశం యుయుధానం హయోత్తమాః। ప్రాపయన్యవనాఞ్శనీఘ్రం మనః పవనరంహసః॥ 7-119-46 (49763) సాత్యకిం తే సమాసాద్య పృతనాస్వనివర్తినం। బహవో లఘుహస్తాశ్చ శరవర్షైరవాకిరన్॥ 7-119-47 (49764) తేషామిషూనథాస్త్రాణి వేగవాన్నతపర్వభిః। అచ్ఛినత్సాత్యకీ రాజన్నైనం తే ప్రాప్నువఞ్శరాః॥ 7-119-48 (49765) రుక్మపుంఖైః సునిశితైర్గార్ధ్రపత్రైరజిహ్మగైః। ఉచ్చకర్త శిరాంస్యుగ్రో యవనానాం భుజానపి॥ 7-119-49 (49766) శైక్యాయసాని వర్మాణి కాంస్యాని చ సమంతతః। భిత్త్వా దేహాంస్తథా తేషాం శరా జగ్ముర్మహీతలం॥ 7-119-50 (49767) తే హన్యమానా వీరేణ ంలేచ్ఛాః సాత్యకినా రణే। శతశోఽభ్యపతంస్తత్ర వ్యసవో వసుధాతలే॥ 7-119-51 (49768) సుపూర్ణాయతముక్తైస్తానవ్యవచ్ఛిన్నపిండితైః। పంచ షట్ సప్త చాష్టౌ చ భిభేద యవనాఞ్శరైః॥ 7-119-52 (49769) కాంభోజానాం సహస్రైశ్చ శకానాం చ విశాంపతే। శబరాణాం కిరాతానాం బర్బరాణాం తథైవ చ॥ 7-119-53 (49770) అగంయరూపాం పృథివీం మాంసశోణితకర్దమాం। కృతవాంస్తత్ర శైనేయః క్షపయంస్తావకం బలం॥ 7-119-54 (49771) దస్యూనాం సశిరస్త్రాణైః శిరోభిర్లూనమూర్ధదౌః। దీర్ఘకూర్చైర్మహీ కీర్ణా విబర్హైరండజైరివ॥ 7-119-55 (49772) రుధిరోక్షితసర్వాంగైస్తైస్తదాయోధనం బభౌ। కబంధైః సంవృతం సర్వం తాంరాభ్రైః ఖమివావృతం॥ 7-119-56 (49773) వజ్రాశనిసమస్పర్శైః సుపర్వభిరజిహ్మగైః। తే సాత్వతేన నిహతాః సమావవ్రుర్వసుంధరాం॥ 7-119-57 (49774) `తేషామస్త్రాణి బాణాంశ్చ శైనేయో నతపర్వభిః। నిచకర్త మహారాజ యవనానాం శిరోధరాః॥ 7-119-58 (49775) తే శరా నతపర్వాణో యుయుధానప్రచోదితాః। హిత్వా దేహాంస్తథా తేషాం పతంతి స్మ మహీతలే॥ 7-119-59 (49776) తే హన్యమానా వీరాస్తు వృష్ణివీరేణ సంయుగే। శస్త్రాహతాః పతంత్యుర్వ్యాం కాంభోజాః సపదానుగాః॥ 7-119-60 (49777) కాంభోజానాం భుజైశ్ఛిన్నైర్యవనానాం చ భారత। తత్రతత్ర మహీ భాతి పంచాస్యైరివ పన్నగైః'॥ 7-119-61 (49778) అల్పావశిష్టాః సంభగ్నాః కృచ్ఛ్రప్రాణా విచేతసః। జితాః సంఖ్యే మహారాజ యుయుధానేన దంశితాః॥ 7-119-62 (49779) పార్ష్ణిభిశ్చ కశాభిశ్చ తాడయంతస్తురంగమాన్। జవముత్తమమాస్థాయ సర్వతః ప్రాద్రవన్భయాత్॥ 7-119-63 (49780) కాంభోజసైన్యం విద్రావ్య దుర్జయం యుధి భారత। యవనానాం చ తత్సైన్యం శకానాం చ మహద్బలం॥ 7-119-64 (49781) తతః స పురుషవ్యాఘ్రః సాత్యకిః సత్యవిక్రమః। ప్రహృష్టస్తావకాంజిత్వా సూతం యాహీత్యచోదయత్॥ 7-119-65 (49782) తత్తస్య సమరే కర్మ దృష్ట్వాఽన్యైరకృతం పురా। చారణాః సహగంధర్వాః పూజయాంచక్రిరే భృశం॥ 7-119-66 (49783) తం యాంతం పృష్ఠగోప్తారమర్జునస్య విశాంపతే। చారణాః ప్రేక్ష్య సంహృష్టాస్త్వదీయాశ్చాభ్యపూజయన్॥ ॥ 7-119-67 (49784) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ఏకోనవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 119 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-119-* ఏతదాదిసార్ధసప్తశ్లోకస్థానే వక్ష్యమాణః సార్ధఏవ శ్లోకః ఝ.పుస్తకేఽస్తి। సంజయ ఉవాచ। తతః స సాత్యకిర్ధామీన్మహాత్మా వృష్ణిపుంగవః। సుదర్శనం నిహత్యాజౌ యంతారం పునరబ్రవీత్॥ రథాశ్వనాగకలిలం శరశత్తయూర్మిమాలినం। 5-119-20 విస్రంభయన్ ఆశ్వాసయన్॥ 5-119-33 పారయిష్యామి సమాపయిష్యామి॥ 5-119-50 వైక్యాయసాని శోణితాయోమయాని॥ 5-119-52 సుపూర్ణయతముక్తైరాకర్ణజ్యోత్సృష్టైః। అవ్యవచ్ఛిన్నపిండితైరనవచ్ఛిన్నసంహతైః॥ 5-119-119 ఏకోనవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-120-0 (49785) సంజయ ఉవాచ। 7-120-0x (4566) జిత్వా యవనకాంభోజాన్యుయుధానస్తతోఽర్జునం। జగామ తవ సైన్యస్య మధ్యేన రథినాం వరః॥ 7-120-1 (49786) శరదంష్ట్రో నరవ్యాఘ్రో విచిత్రకవచచ్ఛవిః। మృగం వ్యాఘ్ర ఇవాజిఘ్రంస్తవ సైన్యమభీషయత్॥ 7-120-2 (49787) స రథేన చరన్మార్గాంధనురుద్ధామయద్భృశం। రుక్మపృష్ఠం మహావేగం రుక్మచంద్రకసంకులం॥ 7-120-3 (49788) రుక్మాంగదశిరస్త్రాణో రుక్మవర్మసమావృతః। రుక్మధ్వజధనుః శూరో మేరుశృంగమివాబభౌ॥ 7-120-4 (49789) సధనుర్మండలః సంఖ్యే తేజోభాసురరశ్మివాన్। శరదీవోదితః సూర్యో నృసూర్యో విరరాజ హ॥ 7-120-5 (49790) వృషభస్కంధవిక్రాంతో వృషభాక్షో నరర్షభః। తావకానాం బభౌ మధ్యే గవాం మధ్యే యథా వృషః॥ 7-120-6 (49791) మత్తద్విరదసంకాశం మత్తద్విరదగామినం। ప్రభిన్నమివ మాతంగం యూథమధ్యే వ్యవస్థితం॥ 7-120-7 (49792) వ్యాధా ఇవ జిఘాంసంతస్త్వదీయాః సముపాద్రవన్। `సాత్యకిం సమరే రాజన్పరివవ్రుస్తవాత్మజాః'॥ 7-120-8 (49793) ద్రోణానీకమతిక్రాంతం భోజానీకం చ దుస్తరం। జలసంధార్ణవం తీర్త్వా కాంభోజానాం చ వాహినీం॥ 7-120-9 (49794) హార్దిక్యమకరాన్ముక్తం తీర్ణం వై సైన్యసాగరం। పరివవ్రుః సుసంక్రుద్వాస్త్వదీయాః సాత్యకిం రథాః॥ 7-120-10 (49795) దుర్యోధనశ్చిత్రసేనో దుఃశాసనవివింశతీ। శకునిర్దుఃసహశ్చైవ యువా దుర్ధర్షణః క్రథః॥ 7-120-11 (49796) అన్యే చ బహవః శూరాః శస్త్రవంతో దురాసదాః। పృష్ఠతః సాత్యకిం యాంతమన్వధావన్నమర్షిణః॥ 7-120-12 (49797) అథ శబ్దో మహానాసీత్తవ సైన్యస్య మారిష। మారుతోద్ధూతవేగస్య సాగరస్యేవ పర్వణి॥ 7-120-13 (49798) తానభిద్రవతః సర్వాన్సమీక్ష్య శినిపుంగవః। శనైర్యాహీతి యంతారమబ్రవీత్ప్రహసన్నివ॥ 7-120-14 (49799) ఇదమేతి సముద్ధూతం ధార్తరాష్ట్రబలం మహత్। మామేవాభిముఖం తూర్ణం గజాశ్వరథపత్తిమత్। నాదయద్వై దిశః సర్వా రథఘోషేణ సారథే॥ 7-120-15 (49800) పృథివీం చాంతరిక్షం చ కంపయన్సాగరానపి। ఏతద్బలార్ణవం సూత వారయిష్యే మహారణే। పౌర్ణమాస్యామివోద్ధూతం వేలేవ మకరాలయం॥ 7-120-16 (49801) పశ్య మే సూత విక్రాంతమింద్రస్యేవ మహామృధే। ఏష సైన్యాని శత్రూణాం విధమామి శితైః శరైః॥ 7-120-17 (49802) నిహతానాహవే పశ్య పదాత్యశ్వరథద్విపాన్। మచ్ఛరైరగ్నిసంకాశైర్విద్ధదేహాన్సహస్రశః॥ 7-120-18 (49803) ఇత్యేవం బ్రువతస్తస్య సాత్యకేరమితౌజసః। సమీపే సైనికాస్తే తు శీఘ్రమీయుర్యుయుత్సవః। జహ్యాద్రవస్వ తిష్ఠేతి పశ్యపశ్యేతి వాదినః॥ 7-120-19 (49804) తానేవం బ్రువతో వీరాన్సాత్యకిర్నిశితైః శరైః। జఘానం త్రిశతానశ్వాన్కుంజరాంశ్చ చతుఃశతాన్। `లధ్వస్త్రశ్చిత్రయోధీ చ ప్రహరఞ్శినిపుంగవః'॥ 7-120-20 (49805) స సంప్రహారస్తుములస్తస్య తేషాం చ ధన్వినాం। దేవాసురరణప్రఖ్యః ప్రావర్తత జనక్షయః॥ 7-120-21 (49806) మేఘజాలనిభం సైన్యం తవ పుత్రస్య మారిష। ప్రత్యగృహ్ణాచ్ఛినేః పౌత్రః శరైరాశీవిషోపమైః॥ 7-120-22 (49807) ప్రచ్ఛాద్యమానః సమరే శరజాలైః స వీర్యవాన్। అసంభ్రమన్మహారాజ తావకానవధీద్బహూన్॥ 7-120-23 (49808) ఆశ్చర్యం తత్ర రాజేంద్ర సుమహద్దృష్టవానహం। న మోఘః సాయకః కశ్చిత్సాత్యకేరభవత్ప్రభో॥ 7-120-24 (49809) రథనాగాశ్వకలిలః పదాత్యూర్మిసమాకులః। శైనేయవేలామాసాద్య స్థితః సైన్యమహార్ణవః॥ 7-120-25 (49810) సంభ్రాంతనరనాగాశ్వమావర్తత ముహుర్ముహుః। తత్సైన్యమిషుభిస్తేన వధ్యమానం సమంతతః। బభ్రామ తత్రతత్రైవ గావః శీతార్దితా ఇవ॥ 7-120-26 (49811) పదాతినం రథం నాగం సాదినం తురగం తథా। అవిద్వం తత్ర నాద్రాక్షం యుయుధానస్య సాయకైః॥ 7-120-27 (49812) న తాదృక్కదనం రాజన్కృతవాంస్తత్ర ఫల్గునః। యాదృక్క్షయమనీకానామకరోత్సాత్యకిర్నృప॥ 7-120-28 (49813) అత్యర్జునం శినేః పౌత్రో యుధ్యతే పురుషర్షభః। వీతభీర్లాఘవోపేతః కృతిత్వం సంప్రదర్శయన్॥ 7-120-29 (49814) తతో దుర్యోధనో రాజా సాత్వతస్య త్రిభిః శరైః। వివ్యాధ సూతం నిశితైశ్చతుర్భిశ్చతురో హయాన్॥ 7-120-30 (49815) సాత్యకిం చ త్రిభిర్విద్వ్వా పునరష్టాభిరేవ చ। దుఃశాసనః షోడశభిర్వివ్యాధ శినిపుంగవం॥ 7-120-31 (49816) శకునిః పంచవింశత్యా చిత్రసేనశ్చ పంచభిః। దుఃసహః పంచదశభిర్వివ్యాధోరసి సాత్యకిం॥ 7-120-32 (49817) ఉత్స్మయన్వృష్ణిశార్దూలస్తథా బాణైః సమాహతః। తానవిధ్యన్మహారాజ సర్వానేవ త్రిభిస్త్రిభిః॥ 7-120-33 (49818) గాఢవిద్ధానరీన్కృత్వా మార్గణైః సోఽతితేజనైః। శైనేయః శ్యేనవత్సంఖ్యే వ్యచరల్లఘువిక్రమః॥ 7-120-34 (49819) సౌబలస్య ధనుశ్ఛిత్త్వా హస్తావాపం నికృత్య చ। దుర్యోధనం త్రిభిర్బాణైరభ్యవిధ్యత్స్తనాంతరే॥ 7-120-35 (49820) చిత్రసేనం శతేనైవ దశభిర్దుఃసహం తథా। దుఃశాసనం తు వింశత్యా వివ్యాధ శినిపుంగవః॥ 7-120-36 (49821) అథాన్యద్ధనురాదాయ శ్యాలస్తవ విశాంపతే। అష్టాభిః సాత్యకిం విద్వ్వా పునర్వివ్యాధ పంచభిః॥ 7-120-37 (49822) దుఃశాసనశ్చ దశభిర్దుఃసహశ్చ త్రిభిః శరైః। దుర్ముఖశ్చ ద్వాదశభీ రాజన్వివ్యాధ సాత్యకిం॥ 7-120-38 (49823) దుర్యోధనస్త్రిసప్తత్యా కిద్వ్వా భారత మాధవం। తతోస్య నిశితైర్బాణైస్త్రిభిర్వివ్యాధ సారథిం॥ 7-120-39 (49824) తాన్సర్వాన్సహితాఞ్శూరాన్యతమానాన్మహారథాన్। పంచభిః పంచభిర్బాణైః పునర్వివ్యాధ సాత్యకిః॥ 7-120-40 (49825) తతః స రథినాం శ్రేష్ఠస్తవ పుత్రస్య సారథిం। ఆజఘానాశు భల్లేన స హతో న్యపతద్భువి॥ 7-120-41 (49826) పతితే సారథౌ తస్మింస్తవ పుత్రరథః ప్రభో। వాతాయమానైస్తైరశ్వైరపానీయత సంగరాత్॥ 7-120-42 (49827) తతస్తవ సుతో రాజన్సైనికాశ్చ విశాంపతే। రాజ్ఞో రథమభిప్రేక్ష్య విద్రుతాః శతశోఽభవన్॥ 7-120-43 (49828) విద్రుతం తత్ర తత్సైన్యం దృష్ట్వా భారత సాత్యకిః। అవాకిరచ్ఛరైస్తీక్ష్ణై రుక్మపుంఖైః శిలాశితైః॥ 7-120-44 (49829) విద్రావ్య సర్వసైన్యాని తావకాని సహస్రశః। ప్రయయౌ సాత్యకీ రాజఞ్శ్వేతాశ్వస్య రథం ప్రతి॥ 7-120-45 (49830) `తం ప్రయాంతం మహాబాహుం తావకాః ప్రేక్ష్య మారిష। దృష్టం చాదృష్టవత్కృత్వా క్రియామన్యామయోజయన్'॥ 7-120-46 (49831) తం శరానాదదానం చ రక్షమాణం చ సారథిం। ఆత్మానం పాలయానం చ తావకాః సమపూజయన్॥ ॥ 7-120-47 (49832) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే వింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 120 ॥

7-121-0 (49833) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-121-0x (4567) సంప్రద్య మహత్సైన్యం యాంతం శైనేయమర్జునం। నిర్హీకా మమ తే పుత్రాః కిమకుర్వత సంజయ॥ 7-121-1 (49834) కథం వైషాం తదా యుద్ధే ధృతిరాసీన్ముమూర్షతాం। శైనేయచరితం దృష్ట్వా యాదృశం సవ్యసాచినః॥ 7-121-2 (49835) కిం ను వక్ష్యంతి తే క్షాత్రం సైన్యమధ్యే పరాజితాః। కథం ను సాత్యకిర్యుద్ధే వ్యతిక్రాంతో మహాయశాః॥ 7-121-3 (49836) కథం చ మమ పుత్రాణాం జీవతాం తత్ర సంజయ। శైనేయోఽభియయౌ యుద్ధే తన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ 7-121-4 (49837) అత్యద్భుతమిదం తాత త్వత్సకాశాచ్ఛృణోంయహం। ఏకస్య బహుభిః సార్ధం శత్రుభిస్తైర్మహారథైః॥ 7-121-5 (49838) విపరీతమహం మన్యే మందభాగ్యం సుతం ప్రతి। యత్రావధ్యంత సమరే సాత్వతేన మహారథాః॥ 7-121-6 (49839) ఏకస్య హి న పర్యాప్తం యత్సైన్యం తస్య సంజయ। క్రుద్ధస్య యుయుధానస్య సర్వే తిష్ఠంతు పాణ్·డవాః॥ 7-121-7 (49840) నిర్జిత్య సమరే ద్రోణం కృతినం చిత్రయోధినం। యథా పశుగణాన్సింహస్తద్వద్ధంతా సుతాన్మమ॥ 7-121-8 (49841) కృతవర్మాదిభిః శూరైర్యత్తైర్బహుభిరాహవే। యుయుధానో న శకితో హంతుం యత్పురుషర్షభః॥ 7-121-9 (49842) నైతదీదృశకం యుద్ధం కృతవాంస్తత్ర ఫల్గునః। యాదృశం కృతవాన్యుద్ధం శినేర్నప్తా మహాయశాః॥ 7-121-10 (49843) స·ంజయ ఉవాచ। 7-121-11x (4568) తవ దుర్మంత్రితే రాజందుర్యోధనకృతేన చ। శృణుష్వావహితో భూత్వా యత్తే వక్ష్యామి భారత॥ 7-121-11 (49844) తే పునః సన్న్యవర్తంత కృత్వా సంశపథాన్మిథః। పరాం యుద్ధే మతిం క్రూరాం తవ పుత్రస్య శాసనాత్॥ 7-121-12 (49845) త్రీణి సాదిసహస్రాణి దుర్యోధనపురోగమాః। శకకాంభోజబాలహ్లీకా యవనాః పారదాస్తథా॥ 7-121-13 (49846) కులిందాస్తంకణాంబష్ఠాః పైశాచాశ్చ సబర్బరాః। పార్వతీయాశ్చ రాజేంద్ర క్రుద్ధాః పాషాణపాణయః। అభ్యద్రవంత శైనేయం శలభాః పావకం యథా॥ 7-121-14 (49847) యుక్తాశ్చ పార్వతీయానాం రథాః పాషాణయోధినాం। శూరాః పంచశతం రాజఞ్శైనేయం సముపాద్రవన్॥ 7-121-15 (49848) తతో రథసహస్రేణ మహారథశతేన చ। ద్విరదానాం సహస్రేణ ద్విసాహస్రైశ్చ వాజిభిః॥ 7-121-16 (49849) శరవర్షాణి ముంచంతో వివిధాని మహారథాః। అభ్యద్రవంత శైనేయమసంఖ్యేయాశ్చ పత్తయః॥ 7-121-17 (49850) తాంశ్చ సంచోదయన్సర్వాన్ఘ్నతైనమితి భారత। దుఃశాసనో మహారాజ సాత్యకిం పర్యవారయత్॥ 7-121-18 (49851) తత్రాద్భుతమపశ్యామ శైనేయచరితం మహత్। యదేకో బహుభిః సార్ధమసంభ్రాంతమయుధ్యత॥ 7-121-19 (49852) అవధీచ్చ రథానీకం ద్విరదానాం చ తద్బలం। సాదినశ్చైవ తాన్సర్వాందస్యూనపి చ సర్వశః॥ 7-121-20 (49853) తత్ర చక్రైర్విమథితైర్భగ్నైశ్చ పరమాయుధైః। అక్షైశ్చ బహుధా భగ్నైరీషాదండకబంధురైః॥ 7-121-21 (49854) కుంజరైర్మథితైశ్చాపి ధ్వజైశ్చ వినిపాతితైః। వర్మభిశ్చ తథాఽనీకైర్వ్యవకీర్ణా వసుంధరా॥ 7-121-22 (49855) స్రగ్భిరాభరణైర్వస్త్రైరనుకర్షైశ్చ మారిష। సంఛన్నా వసుధా తత్ర ద్యౌర్గ్రహైరివ భారత॥ 7-121-23 (49856) గిరిరూపధరైశ్చాపి పతితైశ్చ మహాగజైః। `ంలేచ్ఛస్థితైర్మహారాజ భిన్నాంజనచయోపమైః॥ 7-121-24 (49857) మృగైర్మంద్రైశ్చ భద్రైశ్చ మృగమంద్రైస్తథాఽపరైః। భద్రైర్మంద్రమృగైశ్చైవ మృగభద్రైస్తథైవ చ॥ 7-121-25 (49858) భద్రమంద్రైశ్చైవ తథా తథా భద్రమృగైరపి। తత్రతత్ర ధరా కీర్ణా శయానైః పర్వతోపమైః'॥ 7-121-26 (49859) అంజనస్య కులే జాతా వామనస్య చ భారత। సుప్రతీకకులే జాతా మహాపద్మకులే తథా॥ 7-121-27 (49860) ఐరావతకులే చైవ తథాఽన్యేషు కులేషు చ। జాతా దంతివరా రాజఞ్శేరతే బహవో హతాః॥ 7-121-28 (49861) వనాయుజాన్పార్వతీయాన్కాంభోజాన్బాహ్లికానపి। తథా హయవరాన్రాజన్నిజఘ్నే తత్ర సాత్యకిః॥ 7-121-29 (49862) నానాదేశసముత్థాంశ్చ నానాజాతీంశ్చ దంతినః। నిజఘ్నే తత్ర శైనేయః శతశోఽథ సహస్రశః॥ 7-121-30 (49863) తేషు ప్రకాల్యమానేషు దస్యూందుఃశాసనోఽబ్రవీత్। నివర్తధ్వమధర్మజ్ఞా యుధ్యధ్వం కిం సృతేన వః॥ 7-121-31 (49864) తాంశ్చాతిభగ్నాసన్సంప్రేక్ష్య పుత్రో దుఃశాసనస్తవ। పాషాణయోధినః శూరాన్పార్వతీయానచోదయత్॥ 7-121-32 (49865) అశ్మయుద్ధేషు కుశలా నైతంజానాపి సాత్యకిః। అశ్మయుద్ధమజానంతం హతైనం యుద్ధకాముకం॥ 7-121-33 (49866) తథైవ కురవః సర్వే నాశ్మయుద్ధవిశారదాః। అభిద్రవత మాభైష్ట న వః ప్రాప్స్యతి సాత్యకిః॥ 7-121-34 (49867) తే పార్వతీయా రాజానః సర్వే పాషాణయోధినః। అభ్యద్రవంత శైనేయం రాజానమివ మంత్రిణః॥ 7-121-35 (49868) తతో గజశిరఃప్రఖ్యైరుపలైః శైలవాసినః। ఉద్యతైర్యుయుధానస్య పురతస్తస్థురాహవే॥ 7-121-36 (49869) క్షేరణీయైస్తథాప్యన్యే సాత్వతస్య వధైషిణః। చోదితాస్తవ పుత్రేణ సర్వతో రురుధుర్దిశః॥ 7-121-37 (49870) తేషామాపతతామేవ శిలాయుద్ధం చికీర్షతాం। సాత్యకిః ప్రతిసంధాయ నిశితాన్ప్రాహిణోచ్ఛరాన్॥ 7-121-38 (49871) తామశ్మవృష్టిం తుములాం పార్వతీయైః సమీరితాం। చిచ్ఛేదోరగసంకాశైర్నారాచైః శినిపుంగవః॥ 7-121-39 (49872) తైరశ్మచూర్ణైర్దీప్యద్భిః ఖద్యోతానామివ వ్రజైః। ప్రాయః సైన్యాన్యహన్యంత హాహాభూతాని మారిష॥ 7-121-40 (49873) తతః పంచశతం శూరాః సముద్యతమహాశిలాః। నికృత్తబాహవో రాజన్నిపేతుర్ధరణీతలే॥ 7-121-41 (49874) సాత్వతస్య చ భల్లేన నిష్పిష్టైస్తైస్తథాఽద్రిభిః। న్యపతన్నిహతా ంలేచ్ఛాస్తత్రతత్ర గతాసవః॥ 7-121-42 (49875) తే హన్యమానాః సమరే సాత్వతేన మహాత్మనా। అశ్మవృష్టిం మహాఘోరాం పాతయంతి స్మ సాత్వతే॥ 7-121-43 (49876) పాషాణయోధినః శూరాన్యతమానానవస్థితాన్। న్యవధీద్బహుసాహస్రాంస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-121-44 (49877) తతః పునర్బస్తముఖైరశ్మవృష్టీః సమంతతః। అధోబస్తైః స్థూలబస్తైర్దరదైః ఖసతంకణైః॥ 7-121-45 (49878) లంబకైశ్చ కుణిందైశ్చ క్షిప్తాః క్షిప్తాశ్చ సాత్యకిః। నారాచైః ప్రతిచిచ్ఛేద ప్రతిపత్తివిశారదః॥ 7-121-46 (49879) అద్రీణాం భిద్యమానానామంతరిక్షే శితైః శరైః। శబ్దేన ప్రాద్రవన్సంఖ్యే రథాశ్వగజపత్తయః॥ 7-121-47 (49880) అశ్మచూర్ణైరవాకీర్ణా మనుష్యగజవాజినః। నాశక్నువన్నవస్థాతుం భ్రమరైరివ దంశితాః॥ 7-121-48 (49881) హతశిష్టాః సరుధిరా భిన్నమస్తకపిణ్·డికాః। `విభిన్నశిరసో రాజందంతైశ్ఛిన్నైశ్చ దంతినః। నిర్ధూతైశ్చ కరైర్నాగా వ్యంగాశ్చ శతశః కృతాః॥ 7-121-49 (49882) హత్వా పంచశతం యోధాంస్తత్క్షణేనైవ మారిష। వ్యచరత్పృతనామధ్యే శైనేయః కృతహస్తవత్॥ 7-121-50 (49883) కుంజరాః సన్న్యవర్తంత యుయుధానేన మోహితాః॥ 7-121-51 (49884) అశ్మనాం భిద్యమానానాం సాయకైః శ్రూయతే ధ్వనిః। పద్మపత్రేషుధారాణాం పతంతీనామివ ధ్వనిః'॥ 7-121-52 (49885) తతః శబ్దః సమభవత్తవ సైన్యస్య మారిష। మాధవేనార్ద్యమానస్య సాగరస్యేవ పర్వణి॥ 7-121-53 (49886) తం శబ్దం తుములం శ్రుత్వా ద్రోణో యంతారమబ్రవీత్। ఏష సూత రణే క్రుద్ధః సాత్వతానాం మహారథః॥ 7-121-54 (49887) దారయన్బహుధా సైన్యం రణే చరతి కాలవత్। యత్రైష శబ్దస్తుములస్తత్ర సూత రథం నయ॥ 7-121-55 (49888) పాషాణయోధిభిర్నూనం యుయుధానః సమాగతః। తథాహి రథినః సర్వే హియంతే విద్రుతైర్హయైః॥ 7-121-56 (49889) విశస్త్రకవచా రుగ్ణాస్తత్రతత్ర పతంతి చ। న శక్నువంతి యంతారః సంయంతుం తుములే హయాన్॥ 7-121-57 (49890) సంజయ ఉవాచ। 7-121-58x (4569) ఇత్యేతద్వచనం శ్రుత్వా భారద్వాజస్య సారథిః। ప్రత్యువాచ తతో ద్రోణం సర్వశస్త్రభృతాం వరం॥ 7-121-58 (49891) సైన్యం ద్రవతి చాయుష్మన్కౌరవేయం సమంతతః। పశ్య యోధాన్రణే భగ్నాంధావతో వై తతస్తతః॥ 7-121-59 (49892) ఇమే చ సంహతాః శూరాః పాంచాలాః పాండవైః సహ। త్వామేవ హి జిఘాంసంత ఆద్రవంతి సమంతతః॥ 7-121-60 (49893) అత్ర కార్యం సమాధత్స్వ ప్రాప్తకాలమరిందమ। స్వానే వా గమనే వాపి దూరం యాతశ్చ సాత్యకిః॥ 7-121-61 (49894) సంచయ ఉవాచ। 7-121-62x (4570) తథైవం వదతస్తస్య భారద్వాజస్య సారథేః। ప్రత్యదృశ్యత శైనేయో నిఘ్నన్బహువిధాన్రథాన్॥ 7-121-62 (49895) తే వధ్యమానాః సమరే యుయుధానేన తావకాః। యుయుధానరథం త్యక్త్వా ద్రోణానీకాయ దుద్రువుః॥ 7-121-63 (49896) యైస్తు దుఃశాసనః సార్ధం రథైః పూర్వం న్యవర్తత। తే భీతాస్త్వభ్యధావంత సర్వే ద్రోణరథం ప్రతి॥ ॥ 7-121-64 (49897) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ఏకవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 121 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-121-11 దుర్యోధనస్య కృతేన కర్మణా॥ 5-121-12 మతిం కృత్వేత్యన్వయః॥ 5-121-25 మృగమంద్రాదయో గజవిశేషాః॥ 5-121-27 వామనస్య యమోపవాహ్యస్య। సుప్రతీకస్య ఈశోపవాహ్యస్య। మహాపద్మస్య కుముదస్య కులే॥ 5-121-28 అన్యేషు కులేషు పుండరీకపుష్పదంతసార్వభౌమీయేషు॥ 5-121-37 క్షేపణీయైః శస్త్రైః॥ 5-121-45 తతః పునర్వ్యాత్తముఖాస్తేఽశ్మవృష్టీః సమంతతః। అయోహస్తాః శూలహస్తా దరదాస్తంకణాః ఖసాః। లంపకాశ్చ కులిందాశ్చ చిక్షిపుస్తాంశ్చ సాత్యకిః। ఇతి ఝ.ఞ.ఘ.పాఠః॥ 5-121-47 అద్రీణాం ప్రస్తరాణాం॥ 5-121-121 ఏకవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-122-0 (49898) సంజయ ఉవాచ। 7-122-0x (4571) దుఃశాసనరథం దృష్ట్వా సమీపే పర్యవస్థితం। భారద్వాజస్తతో వాక్యం దుఃశాసనమథాబ్రవీత్॥ 7-122-1 (49899) దుఃశాసన రథాః సర్వే కస్మాచ్చైతే ప్రవిద్రుతాః। కచ్చిత్క్షేమం తు నృపతేః కచ్చిజ్జీవతి సైంధవః॥ 7-122-2 (49900) రాజపుత్రో భవానత్ర రాజభ్రాతా మహారథః। కిమర్థం ద్రవతే యుద్ధే యౌవరాజ్యమవాప్య చ॥ 7-122-3 (49901) దాసీ జితాఽసి ద్యూతే త్వం యథా కామచరీ భవ। వాససాం వాహికా రాజ్ఞో భ్రాతుర్జ్యేష్ఠస్య మే భవ॥ 7-122-4 (49902) న సంతి పతయః సర్వే తేఽద్య షంఢతిలైః సమాః। దుఃశాసనైవం కస్మాత్త్వం పూర్వముక్త్వా పలాయసే॥ 7-122-5 (49903) స్వయం వైరం మహత్కృత్వా పాంచాలైః పాండవైః సహ। ఏకం సాత్యకిమాసాద్య కథం భీతోఽసి సంయుగే॥ 7-122-6 (49904) న జానీషే పురా త్వం తు గృహ్ణన్నక్షాందురోదరే। శరా హ్యేతే భవిష్యంతి దారుణాశీవిషోపమాః॥ 7-122-7 (49905) అప్రియాణాం హి వచనం పాండవస్య విశేషతః। ద్రౌపద్యాశ్చ పరిక్లేశస్త్వన్మూలో హ్యభవత్పురా॥ 7-122-8 (49906) క్వ తే మానశ్చ దర్పశ్చ క్వ తే వీర్యం క్వ గర్జితం। ఆశీవిషసమాన్పార్థాన్కోపయిత్వా క్వ యాస్యసి॥ 7-122-9 (49907) శోచ్యేయం భారతీ సేనా రాజ్యం చైవ సుయోధనః। యస్య త్వం కర్కశో భ్రాతా పలాయనపరాయణః॥ 7-122-10 (49908) నను నామ త్వయా వీర దార్యమాణా భయార్దితా। స్వబాహుబలమాస్థాయ రక్షితవ్యా హ్యనీకినీ॥ 7-122-11 (49909) స త్వమద్య రణం హిత్వా భీతో హర్షయసే పరాన్। విద్రుతే త్వయి సైన్యస్య నాయకే శత్రుమూదన। కోఽన్యః స్థాస్యతి సంగ్రామే భీతో భీతే వ్యపాశ్రయే॥ 7-122-12 (49910) ఏకేన సాత్వతేనాద్య యుధ్యమానస్య తేన వై। పలాయనే తవ మతిః సంగ్రామాద్ధి ప్రవర్తతే॥ 7-122-13 (49911) యదా గాండీవధన్వానం భీమసేనం చ కౌరవ। యమౌ చ ద్రక్ష్యసి రణే తదా వై కిం కరిష్యసి॥ 7-122-14 (49912) యుధి ఫల్గునబాణానాం మూర్యాగ్నిసమవర్చసాం। న తుల్యాః సాత్యకిశరా యేభ్యో భీతః పలాయసే॥ 7-122-15 (49913) త్వరితో వీర గచ్ఛ త్వం గాంధార్యుదరమావిశ। పృథివ్యాం ధావమానస్య నాన్యత్పశ్యామి జీవనం॥ 7-122-16 (49914) యది తావత్కృతా బుద్ధిః పలాయనపరాయణా। పృథివీ ధర్మరాజాయ శమేనైవ ప్రదీయతాం॥ 7-122-17 (49915) యావత్ఫల్గుననారాచా నిర్ముక్తోరగసన్నిభాః। నావిశంతి శరీరం తే తావత్సంశాంయ పాండవైః॥ 7-122-18 (49916) యావత్తే పృథివీం పార్థా హత్వా భ్రాతృశతం రణే। నాక్షిపంతి మహాత్మానస్తావత్సంశాంయ పాండవైః॥ 7-122-19 (49917) యావన్న క్రుధ్యతే రాజా ధర్మపుత్రో యుధిష్ఠిరః। కృష్ణశ్చ సమరశ్లాఘీ తావత్సంశాంయ పాండవైః॥ 7-122-20 (49918) యావద్భీమో మహాబాహుర్విగాహ్య మహతీం చమూం। సోదరాంస్తే న మృద్రాతి తావత్సంశాంయ పాండవైః॥ 7-122-21 (49919) పూర్వముక్తశ్చ తే భ్రాతా భీష్మేణాసౌ సుయోధనః। అజేయాః పాండవాః సంఖ్యే సౌంయ సంశాంయ తైః సహ॥ 7-122-22 (49920) `మయా శమవతా చోక్తో రక్ష శేషం సుయోధన। సంశాంయ పార్థైస్త్వం రక్ష వీర సర్వాన్మహీక్షితః'॥ 7-122-23 (49921) న చ తత్కృతవాన్మందస్తవ భ్రాతాం సుయోధనః। స యుద్ధే ధృతిమాస్థాయ యత్తో యుధ్యస్వ పాండవైః॥ 7-122-24 (49922) తవాపి శోణితం భీమః పాస్యతీతి మయా శ్రుతం। తచ్చాప్యవితథం తస్య తత్తథైవ భవిష్యతి॥ 7-122-25 (49923) కిం భీమస్య న జానాసి విక్రమం త్వం సుబాలిశ। యత్త్వయా వైరమారబ్ధం సంయుగే ప్రపలాయినా॥ 7-122-26 (49924) గచ్ఛ తూర్ణం రథేనైవ యత్ర తిష్ఠతి సాత్యకిః। త్వయా హీనం బలం హ్యేతద్విద్రవిష్యతి భారత॥ ఆత్మార్థం యోధయ రణే సాత్యకిం సత్యవిక్రమం॥ 7-122-27 (49925) సంజయ ఉవాచ। 7-122-28x (4572) ఏవముక్తస్తవ సుతో నాబ్రవీత్కించిదప్యసౌ। శ్రుతం చాశ్రుతవత్కృత్వా ప్రాయాద్యేన స సాత్యకిః॥ 7-122-28 (49926) సైన్యేన మహతా యుక్తో ంలేచ్ఛానామనివర్తినాం। ఆసాద్య చ రణే యత్తో యుయుధానమయోధయత్॥ 7-122-29 (49927) ద్రోణోఽపి రథినాం శ్రేష్ఠః పాంచాలాన్పాండవాంస్తథా। అభ్యద్రవత సంక్రుద్ధౌ జవమాస్థాయ మధ్యమం॥ 7-122-30 (49928) ప్రవిశ్య చ రణే ద్రోణః పాండవానాం వరూథినీం। ద్రావయామాస యోధాన్వై శతశోఽథ సహస్రశః॥ 7-122-31 (49929) తతో ద్రోణో మహారాజ నామ విశ్రావ్య సంయుగే। పాండుపాంచాలమత్స్యానాం ప్రచక్రే కదనం మహత్॥ 7-122-32 (49930) తం జయంతమనీకాని భారద్వాజం తతస్తతః। పాంచాలపుత్రో ద్యుతిమాన్వీరకేతుః సమభ్యయాత్॥ 7-122-33 (49931) స ద్రోణం పంచభిర్విద్వ్వా శరైః సన్నతపర్వభిః। ధ్వజమేకేన వివ్యాధ సారథిం చాస్య సప్తభిః॥ 7-122-34 (49932) తత్రాద్భుతం మహారాజ దృష్ట్వానస్మి సంయుగే। యద్ద్రోణో రభసం యుద్ధే పాంచాల్యం నాత్యవర్తత॥ 7-122-35 (49933) సన్నిరుద్ధం రమే ద్రోణం పాంచలా వీక్ష్య మారిష। ఆవవ్రుః సర్వతో రాజంధర్మపుత్రజయైషిణః॥ 7-122-36 (49934) తే శరైరగ్నిసంకాశైస్తోమరైశ్చ మహాధనైః। శస్త్రైశ్చ వివిధై రాజంద్రోణమేకమవాకిరన్॥ 7-122-37 (49935) నివార్య తాన్బాణగణాంద్రోణో రాజన్సమంతతః। మహాజలధరాన్వ్యోంని మాతరిశ్వేవ చాబభౌ॥ 7-122-38 (49936) తతః శరం మహాఘోరం మూర్యపావకసన్నిభం। సందధే పరవీరఘ్నో వీరకేతో రథం ప్రతి॥ 7-122-39 (49937) స భిత్త్వా తు శరో రాజన్పాంచాలకులనందనం। అభ్యగాద్ధరణీం తూర్ణం లోహితార్ద్రో జ్వలన్నివ॥ 7-122-40 (49938) తతోఽపతద్రథాత్తూర్ణం పాంచాలకులనందనః। పర్వతాగ్రాదివ మహాంశ్చంపకో వాయుపీడితః॥ 7-122-41 (49939) తస్మిన్హతే మహేష్వాసే రాజపుత్రే మహాబలే। పాంచాలాస్త్వరితా ద్రోణం సమంతాత్పర్యవారయన్॥ 7-122-42 (49940) చిత్రకేతుః సుధన్వా చ చిత్రవర్మా చ భారత। తథా చిత్రరథశ్చైవ భ్రాతృవ్యసనకర్శితాః॥ 7-122-43 (49941) అభ్యద్రవంత సహితా భారద్వాజం యుయుత్సవః। ముంచంతః శరవర్షాణి తపాంతే జలదా ఇవ॥ `అదృశ్యం సమరే చక్రుర్భారద్వాజం సుధన్వినః'॥ 7-122-44 (49942) స వధ్యమానో బహుధా రాజపుత్రైర్మహారథైః। క్రోధమాహారయత్తేషామభావాయ ద్విజర్షభః॥ 7-122-45 (49943) తతః శరమయం జాలం ద్రోణస్తేషామవాసృజత్। తే హన్యమానా ద్రోణస్య శరైరాకర్ణచోదితైః। కర్తవ్యం నాభ్యజానన్వై కుమారా రాజసత్తమ॥ 7-122-46 (49944) తాన్విమూఢాన్రణే ద్రోణః ప్రహసన్నివ భారత। వ్యశ్వసూతరథాంశ్చక్రే కుమారాన్కుపితో రణే॥ 7-122-47 (49945) అథాపరైః సునిశితైర్భల్లైస్తేషాం మహాయశాః। పుష్పాణీవ వివాన్వాయుః సోత్తమాంగాన్యపాతయత్॥ 7-122-48 (49946) తే రథేభ్యో హతాః పేతుః క్షితౌ రాజన్సువర్చసః। దేవాసురే పురా యుద్ధే యథా దైతేయదానవాః॥ 7-122-49 (49947) తాన్నిహత్య రణే రాజన్భారద్వాజః ప్రతాపవాన్। కార్ముకం భ్రామయామాస హేమపృష్ఠం దురాసదం॥ 7-122-50 (49948) `తదస్య భ్రాజతే రాజన్మేఘమధ్యే తడిద్యథా'॥ 7-122-51 (49949) పాంచాలాన్నిహతాందృష్ట్వా దేవకల్పాన్మహారథాన్। ధృష్టద్యుంనో భృశోద్విగ్నో నేత్రాభ్యాం పాతయంజలం। అభ్యవర్తత సంగారమే క్రుద్ధో ద్రోణరథం ప్రతి॥ 7-122-52 (49950) తతో హాహేతి సహసా నాదః సమభవన్నృప। పాంచాల్యేన రణే దృష్ట్వా ద్రోణమావారితం శరైః॥ 7-122-53 (49951) సే చ్ఛాద్యమానో బహుధా పార్షతేన మహాత్మనా। న వివ్యథే తతో ద్రోణః స్మయన్నేవాన్వయుధ్యత॥ 7-122-54 (49952) తతో ద్రోణం మహారాజ పాంచాల్యః క్రోధమూర్చ్ఛితః। ఆజఘానోరసి క్రుద్ధో నవత్యా నతపర్వణాం॥ 7-122-55 (49953) స గాఢవిద్ధో బలినా భారద్వాజో మహాయశాః। నిషసాద రథోపస్థే కశ్మలం చ జగామ హ॥ 7-122-56 (49954) తం వై తథాగతం దృష్ట్వా ధృష్టద్యుంనః పరాక్రమీ। చాపముత్సృజ్య శీఘ్రం తు అసిం జగ్రాహ వీర్యవాన్॥ 7-122-57 (49955) అవప్లుత్య రథాచ్చాపి త్వరితః స మహారథః। ఆరురోహ రథం తూర్ణం భారద్వాజస్య మారిష। హర్తుమిచ్ఛఞ్శిరః కాయాత్క్రోధసంరక్రలోచనః॥ 7-122-58 (49956) ప్రత్యాశ్వస్తస్తతో ద్రోణో ధనుర్గృహ్య మహారవం। ఆసన్నమాగతం దృష్ట్వా ధృష్టద్యుంనం జిఘాంసయా॥ 7-122-59 (49957) శరైర్వైతస్తికై రాజన్వివ్యాధాసన్నవేధిభిః। యోధయామాస సమరే ధృష్టద్యుంనం మహారథం॥ 7-122-60 (49958) తే హి వైతస్తికా నామ శరా ఆమన్నయోధినః। ద్రోణస్య విహితా రాజన్యైర్ధృష్టద్యుంనమాక్షిణోత్॥ 7-122-61 (49959) స వధ్యమానో బహుభిః సాయకైస్తైర్మహాబలః। అవప్లుత్య రథాత్తూర్ణం భగ్నవేగః పరాక్రమీ॥ 7-122-62 (49960) ఆరుహ్య స్వరథం వీరః ప్రగృహ్య చ మహద్ధనుః। వివ్యాధ సమరే ద్రోణం ధృష్టద్యుంనో మహారథః॥ 7-122-63 (49961) ద్రోణశ్చాపి మహారాజ శరైర్వివ్యాధ పార్షతం॥ 7-122-64 (49962) తదద్భుతమభూద్యుద్ధం ద్రోణపాంచాలయోస్తదా। త్రైలోక్యకాంక్షిణోరాసీచ్ఛక్రప్రహ్లాదయోరివ॥ 7-122-65 (49963) మండలాని విచిత్రాణి యమకానీతరాణి చ। చరంతౌ యుద్ధమార్గజ్ఞౌ తతక్షతురథేషుభిః॥ 7-122-66 (49964) మోహయంతౌ మనాంస్యాజౌ యోధానాం ద్రోణపార్షతౌ। సృజంతౌ శరవర్షాణి వర్షాస్వివ బలాహకౌ। ఛాదయంతౌ మహాత్మానౌ శరైర్వ్యోమ దిశో మహీం॥ 7-122-67 (49965) తదద్భుతం తయోర్యుద్ధం భూతసంఘా హ్యపూజయన్। క్షత్రియాశ్చ మహారాజ యే చాన్యే తవ సైనికాః॥ 7-122-68 (49966) అవశ్యం సమరే ద్రోణో దృష్టద్యుంనేన సంగతః। వశమేష్యతి నో రాజన్పాంచాలా ఇతి చుక్రుశుః॥ 7-122-69 (49967) ద్రోణస్తు త్వరితో యుద్ధే ధృష్టద్యుంనస్య సారథేః। శిరః ప్రచ్యావయామాస ఫలం పక్వం తరోరివ॥ 7-122-70 (49968) తతస్తు ప్రద్రుతా వాహా రాజంస్తస్య మహాత్మనః॥ 7-122-71 (49969) తేషు ప్రద్రవమాణేషు పాంచాలాన్సృంజయాంస్తథా। అయోధయద్రణే ద్రోణస్తత్రతత్ర పరాక్రమీ॥ 7-122-72 (49970) విజిత్య పాండుపాంచాలాన్భారద్వాజః ప్రతాపవాన్। స్వం వ్యూహం పునరాస్థాయ స్థితోఽభవదరిందమః। న చైనం పాణ్·డవా యుద్ధే జేతుముత్సేహిరే ప్రభో॥ ॥ 7-122-73 (49971) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ద్వావింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 122 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-122-48 విశేషేణ వాతీతి వివాన్। పుష్పాణీవ వనాద్వాయుః ఇతి ట.పాఠః। పుష్పాణీవ విచన్వన్హి ఇతి ఝ.ఞ. పాఠః॥ 5-122-61 ద్రోణస్య వివిధా రాజన్ ఇతి ట. పాఠః। ద్రోణస్య విదితా ఇతి క. పాఠః॥ 5-122-122 ద్వావింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 122 ॥

7-123-0 (49972) సంజయ ఉవాచ। 7-123-0x (4573) తతో దుఃశాసనో రాజఞ్శైనేయం సముపాద్రవత్। కిరఞ్శరసహస్రాణి పర్జన్య ఇవ వృష్టిమాన్॥ 7-123-1 (49973) స విద్వ్వా సాత్యకిం షష్ట్యా తథా షోడశభిః శరైః। నాకంపయత్స్థితం యుద్ధే మైనాకమివ పర్వతం॥ 7-123-2 (49974) తం తు దుఃశాసనః శూరః సాయకైరావృణోద్భృశం। రథవ్రాతేన మహతా నానాదేశోద్భవేన చ॥ 7-123-3 (49975) సర్వతో భరతశ్రేష్ఠ విసృజన్సాయకాన్బహూన్। పర్జన్య ఇవ ఘోషేణ నాదయన్వై దిశో దశ॥ 7-123-4 (49976) తమాపతంతమాలోక్య సాత్యకిః కౌరవం రణే। అభిద్రుత్య మహాబాహుశ్ఛాదయామాస సాయకైః॥ 7-123-5 (49977) తే ఛాద్యమానా బాణౌఘైర్దుఃశాసనపురోగమాః। ప్రాద్రవన్సమరే భీతాస్తవ సైన్యస్య పశ్యతః॥ 7-123-6 (49978) తేషు ద్రవత్సు రాజేంద్ర పుత్రో దుఃశానస్తవ। తస్థౌ వ్యపేతభీ రాజన్సాత్యకిం చార్దయచ్ఛరైః॥ 7-123-7 (49979) చతుర్భిర్వాజినస్తస్య సారథిం చ త్రిభిః శరైః। సాత్యకిం చ శతేనాజౌ విద్ధ్వా నాదం ముమోచ సః॥ 7-123-8 (49980) తతః క్రుద్ధో మహారాజ మాధవస్తస్య సంయుగే। రథం సూతం ధ్వజం తం చ చక్రేఽదృశ్యమజిహ్మగైః॥ 7-123-9 (49981) స తు దుఃశాసనం శూరం సాయకైరావృణోద్భృశం। మశకం సమనుప్రాప్తమూర్ణనాభిరివోర్ణయా॥ 7-123-10 (49982) త్వరన్సమావృణోద్బాణైర్దుఃశాసనమమిత్రజిత్॥ దృష్ట్వా దుఃశాసనం రాజా తథా శరశతాచితం। 7-123-11 (49983) త్రిగర్తాంశ్చోదయామాస యుయుధానరథం ప్రతి॥ 7-123-12 (49984) తేఽగచ్ఛన్యుయుధానస్య సమీపం క్రురకర్మణః। త్రిగర్తానాం త్రిసాహస్రా రథా యుద్ధవిశారదాః॥ 7-123-13 (49985) తే తు తం రథవంశేన మహతా పర్యవారయన్। స్థిరాం కృత్వా మతిం యుద్ధే భూత్వా సంశప్తకా మిథః॥ 7-123-14 (49986) తేషాం ప్రయతమానానాం శరవర్షాణి ముంచతాం। యోధాన్పంచశతాన్ముఖ్యానగ్ర్యానీకే వ్యపోథయత్॥ 7-123-15 (49987) తేఽపతన్నిహతాస్తూర్ణం శినిప్రవరసాయకైః। మహామారుతవేగేన భగ్నా ఇవ నగాద్ద్రుమాః॥ 7-123-16 (49988) నాగైశ్చ బహుధా చ్ఛిన్నైర్ధ్వజైశ్చైవ విశాంపతే। హయైశ్చ కనకాపీడైః పతితైస్తత్ర మేదినీ॥ 7-123-17 (49989) శైనేయశరసంకృత్తైః శోణితౌఘపరిప్లుతైః। అశోభత మహారాజ కింశుకైరివ పుష్పితైః॥ 7-123-18 (49990) తే వధ్యమానాః సమరే యుయుధానేన తావకాః। త్రాతారం నాధ్యగచ్ఛంత పంకమగ్నా ఇవ ద్విపాః॥ 7-123-19 (49991) తతస్తే పర్యవర్తంత సర్వే ద్రోణరథం ప్రతి। భయాత్పతగరాజస్య గర్తానీవ మహోరగాః॥ 7-123-20 (49992) హత్వా పంచశతాన్యోధాంఛరైరాశీవిషోపమైః। ప్రాయాత్స శనకైర్వీరో ధనంజయరథం ప్రతి॥ 7-123-21 (49993) తం ప్రయాంతం నరశ్రేష్ఠం పుత్రో దుఃశాసనస్తవ। వివ్యాధ నవభిస్తూర్ణం శరైః సన్నతపర్వభిః॥ 7-123-22 (49994) స తు తం ప్రతివివ్యాధ పంచభిర్నిశితైః శరైః। రుక్మపుంఖైర్మహేష్వాసో గార్ధ్రపత్రైరజిహ్మగైః॥ 7-123-23 (49995) సాత్యకిం తు మహారాజ ప్రహసన్నివ భారత। దుఃశాసనస్త్రిభిర్విద్ధ్వా పునర్వివ్యాధ పంచభిః॥ 7-123-24 (49996) శైనేయస్తవ పుత్రం తు హత్వా పంచభిరాశుగైః। ధనుశ్చాస్య రణే ఛిత్త్వా విస్మయన్నర్జునం యయౌ॥ 7-123-25 (49997) తతో దుఃశాసనః క్రుద్ధో వృష్ణివీరాయ గచ్ఛతే। సర్వపారశవీం శక్తిం విససర్జ జిఘాంసయా॥ 7-123-26 (49998) తాం తు శక్తిం తదా ఘోరాం తవ పుత్రస్య సాత్యకిః। చిచ్ఛేద శతధా రాజన్నిశితైః కంకపత్రిభిః॥ 7-123-27 (49999) అథాన్యద్ధనురాదాయ పుత్రస్తవ జనేశ్వర। సాత్యకిం చ శరైర్విద్ధ్వా సింహనాదం ననాద చ॥ 7-123-28 (50000) సాత్యకిస్తు రణే క్రుద్ధో మోహయిత్వా సుతం తవ। శరైరగ్నిశిఖాకారైరాజఘాన స్తనాంతరే॥ 7-123-29 (50001) త్రిభిరేవ మహాభాగః శరైః సన్నతపర్వభిః। సర్వాయసైస్తీక్ష్ణవక్త్రైః పునర్వివ్యాధ చాష్టభిః॥ 7-123-30 (50002) దుఃశాసనస్తు వింశత్యా సాత్యకిం ప్రత్యవిధ్యత। సాత్వతోఽపి మహారాజ తం వివ్యాధ స్తనాంతరే॥ 7-123-31 (50003) త్రిభిరేవ మహాభాగః శరైః సన్నతపర్వభిః। తతోఽస్య వాహాన్నిశితైః శరైర్జఘ్నే మహారథః॥ 7-123-32 (50004) సారథిం చ సురాంక్రుద్ధః శరైః సన్నతపర్వభిః। ధనురేకేన భల్లేన హస్తావాపం చ పంచభిః॥ 7-123-33 (50005) ధ్వజం చ రథశక్తిం చ భల్లాభ్యాం పరమస్త్రివిత్। చిచ్ఛేద విశిఖైస్తీక్ష్ణైస్తథోభౌ పార్ష్ణిసారథీ॥ 7-123-34 (50006) స చ్ఛిన్నధన్వా విరథో హతాశ్వో హతసారథిః। త్రిగర్తసేనాపతినా స్వరథేనాపవాహితః॥ 7-123-35 (50007) తమభిద్రుత్య శైనేయో ముహూర్తమివ భారత। న జఘాన మహాబాహుర్భీమసేనవచః స్మరన్॥ 7-123-36 (50008) భీమసేనేన తు వధః సుతానాం తవ భారత। ప్రతిజ్ఞాతః సభామధ్యే సర్వేషామేవ సంయుగే॥ 7-123-37 (50009) తతో దుఃశాసనం జిత్వా సాత్యకిః సంయుగే ప్రభో। జగామ త్వరితో రాజన్యేన యాతో ధనంజయః॥ ॥ 7-123-38 (50010) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే త్రయోవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 123 ॥

7-124-0 (50011) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-124-0x (4574) కిం తస్యాం మమ సేనాయాం నాసన్కేచిన్మహారథాః। యే తథా సాత్యకిం యాంతం నైవాఘ్నన్నాప్యవారయన్॥ 7-124-1 (50012) ఏకో హి సమరే కర్మ కృతవాన్సత్యవిక్రమః। శక్రతుల్యబలో యుద్ధే మహేంద్రో దానవేష్వివ॥ 7-124-2 (50013) అథవా శూన్యమాసీత్తద్యేన యాతః స సాత్యకిః। హతభూయిష్ఠమథవా యేన యాతః స సాత్యకిః॥ 7-124-3 (50014) యత్కృతం వృష్ణివీరేణ కర్మ శంససి మే రణే। నైతదుత్సహతే కర్తుం కర్మ శక్రోఽపి సంజయ॥ 7-124-4 (50015) అశ్రద్ధేయమచింత్యం చ కర్మ తస్య మహాత్మనః। వృష్ణ్యంధకప్రవీరస్య శ్రుత్వా మే వ్యథితం మనః॥ 7-124-5 (50016) న సంతి తస్మాత్పుత్రా మే యథా సంజయ భాషసే। ఏకో వై బహులాః సేనాః ప్రామృద్గాత్సత్యవిక్రమః॥ 7-124-6 (50017) కథం చ యుధ్యమానానామపక్రాంతీ మహాత్మనాం। ఏకో బహూనాం శైనేయస్తన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ 7-124-7 (50018) సంజయ ఉవాచ। 7-124-8x (4575) రాజన్సేనాసముద్యోగో రథనాగాశ్వపత్తిమాన్। అతుల్యస్తవ సేనాయాం యుగాంతసదృశోఽభవత్॥ 7-124-8 (50019) ఆహూతేషు సమూహేషు తవ సైన్యస్య మానద। నాస్తి లోకే సమః కశ్చిత్సమూహ ఇతి మే మతిః॥ 7-124-9 (50020) తత్రవ దేవాస్త్వభాషంత చారణాశ్చ సమాగతాః। ఏతదంతాః సమూహా వై భవిష్యంతి మహీతలే॥ 7-124-10 (50021) న చ వై తాదృశో వ్యూహ ఆసీత్కశ్చిద్విశాంపతే। యాదృగ్జయద్రథవధే ద్రోణేన విహితోఽభవత్॥ 7-124-11 (50022) `ఉద్ధృతా పృథివీ నూనం యుద్ధహేతోః సమాగతైః। ఇతి తత్ర జనాశ్చాహుర్దృష్టా తాం జనసంసదం'॥ 7-124-12 (50023) చండవాతవిభిన్నానాం సముద్రాణామివ స్వనః। రణేఽభవద్బలౌఘానామన్యోన్యమభిధావతాం॥ 7-124-13 (50024) పార్థివానాం సమేతానాం బహూన్యాసన్నరోత్తమ। త్వద్బలే ప్రాండవానాం చ సహస్రాణి శతాని చ॥ 7-124-14 (50025) సంరబ్ధానాం ప్రవీరాణాం సమరే దృఢకర్మణాం। తత్రాసీత్సుమహాశబ్దస్తుములో రోమహర్షణః॥ 7-124-15 (50026) `పాణ్·డవానాం కురూణాం చ గర్జతామితరేతరం। క్ష్వేలాః కిలకిలాశబ్దాస్తత్రాసన్వై సహస్రశః॥ 7-124-16 (50027) భేరీశబ్దాశ్చ తుములా బాణశబ్దాశ్చ భారత। అన్యోన్యం నిఘ్నతాం చైవ నరాణాం శుశ్రువే స్వనః'॥ 7-124-17 (50028) అథాక్రందన్భీసమేనో ధృష్టద్యుంనశ్చ మారిష। నకులః సహదేవశ్చ ధర్మరాజశ్చ పాండవః॥ 7-124-18 (50029) ఆగచ్ఛత ప్రహరత ద్రుతం విపరిధావత। ప్రవిష్టావరిసేనాం హి వీరౌ మాధవపాండవౌ॥ 7-124-19 (50030) యథా సుఖేన గచ్ఛేతాం జయద్రథవధం ప్రతి। తథా ప్రకురుత క్షిప్రమితి సైన్యాన్యచోదయన్॥ 7-124-20 (50031) తయోరభావే కురవః కృతార్థాః స్యుర్వయం జితాః॥ 7-124-21 (50032) `యత్ర యాతౌ మహాత్మానౌ తూర్ణం పరపురంజయౌ'। తే యూయం సహితా భూత్వా తూర్ణమేవ బలార్ణవం। క్షోభయధ్వం మహావేగాః పవనః సాగరం యథా॥ 7-124-22 (50033) భీమసేనేన తే రాజన్పాంచాల్యేన చ నోదితాః। ఆజఘ్నుః కౌరవాన్సంఖ్యే త్యక్త్వాఽసూనాత్మనః ప్రియాన్॥ 7-124-23 (50034) ఇచ్ఛంతో నిధనం యుద్ధే శస్త్రైరుత్తమతేజసః। స్వర్గేప్సవో మిత్రకార్యే నాభ్యనందంత జీవితం॥ 7-124-24 (50035) తథైవ తావకా రాజన్ప్రార్థయంతో మహద్యశః। ఆర్యాం యుద్ధే మతిం కృత్వా యుద్ధాయైవావతస్థిరే॥ 7-124-25 (50036) తస్మిన్సుతుములే యుద్ధే వర్తమానే భయావహే। జిత్వా సర్వాణి సైన్యాని ప్రాయాత్సాత్యకిరర్జునం ॥ 7-124-26 (50037) కవచానాం ప్రభాస్తత్ర సూర్యరశ్మివిరాజితాః। దృష్టీః సంఖ్యే సైనికానాం ప్రతిజఘ్నుః సమంతతః। `ధ్వజశస్త్రప్రతిహతా లోకాన్సమవదీపయన్॥ 7-124-27 (50038) చండవాతోద్ధతాన్మేఘాన్వికిరన్రశ్మిమానివ। తథా తవ మహత్సైన్యం తద్వ్యరోచత తాపయన్॥ 7-124-28 (50039) సంప్రహృష్టః స సహసా తవ సైన్యార్ణవం ప్రతి। లోలయన్సర్వతో గత్వా సముద్రం మకరో యథా॥ 7-124-29 (50040) తత్ర రాజన్మహానాసీత్సంగ్రామో భీతివర్ధనః। పాండవస్య మహాబాహో తావకానాం చ దారుణః॥ 7-124-30 (50041) రుద్రస్యాక్రీడసంకాశః సంహారః సర్వదేహినాం। తతః శబ్దో మహానాసీత్ప్రాయాద్యత్ర ధనంచయః॥ 7-124-31 (50042) తత్ర స్మ కదనం ఘోరం వర్తతే పాండుపూర్వజ। అర్జునస్య మహాబాహోస్తావకానాం చ ధన్వినాం॥ 7-124-32 (50043) మధ్యే భారతసైన్యస్య మాధవస్య మహారణే। ద్రోణస్యాపి పరైః సార్ధం వ్యూహద్వారే సుదారుణం॥ 7-124-33 (50044) ఏవమేష క్షయో వృత్తః పృథివ్యాం పృథివీపతే। క్రుద్ధేఽర్జునే తథా ద్రోణే సాత్వతే చ మహారథే'॥ 7-124-34 (50045) తథా ప్రయతమానానాం పాండవానాం మహాత్మనాం। దుర్యోధనో మహారాజన్వ్యగాహత మహద్బలం॥ 7-124-35 (50046) స సన్నిపాతస్తుములస్తేషాం తస్య చ భారత। అభవత్సర్వభూతానామభావకరణో మహాన్॥ 7-124-36 (50047) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-124-37x (4576) తథా యాతేషు సైన్యేషు తథా కృచ్ఛ్రగతః స్వయం। కచ్చిద్దుర్యోధనః సూత నాకార్షీత్పృష్ఠతో రణం॥ 7-124-37 (50048) ఏకస్య చ బహూనాం చ సన్నిపాతో మహాహవే। విశేషతో నరపతేర్విషమః ప్రతిభాతి మే॥ 7-124-38 (50049) సోఽత్యంతసుఖసంవృద్ధో లక్ష్ంయా లోకస్య చేశ్వరః। ఏకో బహూన్సమాసాద్య కచ్చిన్నాసీత్పరాఙ్ముఖః॥ 7-124-39 (50050) సంజయ ఉవాచ। 7-124-40x (4577) రాజన్సంగ్రామమాశ్చర్యం తవ పుత్రస్య భారత। ఏకస్య బహుభిః సార్ధం శృణుష్వ గదతో మమ॥ 7-124-40 (50051) దుర్యోధనేన సమరే పృతనా పాండవీ రణే। నలినీ ద్వరిదేనేవ సమంతాత్ప్రతిలోడితా॥ 7-124-41 (50052) తతస్తాం ప్రహతాం సేనాం దృష్ట్వా పుత్రేణ తే నృప। భీమసేనపురోగాస్తం పాంచాలాః సముపాద్రువన్॥ 7-124-42 (50053) స భీమసేనం దశభిః శరైర్వివ్యాధ పాండవం। త్రిభిస్త్రిభిర్యమౌ వీరౌ ధర్మరాజం చ సప్తభిః॥ 7-124-43 (50054) విరాటద్రుపదౌ షద్భిః శతేన చ శిఖండినం। ధృష్టద్యుంనం చ వింశత్యా ద్రౌపదేయాంస్త్రిభిస్త్రిభిః॥ 7-124-44 (50055) శతశశ్చాపరాన్యోధాన్సద్విపాంశ్చ రథాన్రణే। శరైరవచకర్తోగ్రైః క్రుద్ధోఽంతక ఇవ ప్రజాః॥ 7-124-45 (50056) న సందధద్విముంచన్వా మండలీకృతకార్ముకః। అదృశ్యత రిపూన్నిఘ్నంఛిక్షయాఽస్తబలేన చ॥ 7-124-46 (50057) తస్య తాన్నిఘ్నతః శత్రూన్హేమపృష్ఠం మహద్ధనుః। అజస్రం మండలీభూతం దదృశుః సమరే జనాః॥ 7-124-47 (50058) తతో యుధిష్ఠిరో రాజా భల్లాభ్యామచ్ఛినద్ధనుః। తవ పుత్రస్య కౌరవ్య యతమానస్య సంయుగే॥ 7-124-48 (50059) వివ్యాధ చైనం దశభిః సంయగస్తైః శరోత్తమైః। వర్మ చాశు సమాసాద్య తే భిత్త్వా క్షితిమావిశన్॥ 7-124-49 (50060) తతః ప్రముదితాః పార్థాః పరివవ్రుర్యుధిష్ఠిరం। యథా వృత్రవధే దేవాః పురా శక్రం మహర్షయః॥ 7-124-50 (50061) తతోఽన్యద్ధనురాదాయ తవ పుత్రః ప్రతాపవాన్। తిష్ఠేతిష్ఠేతి రాజానం బ్రువన్పాండవమభ్యయాత్॥ 7-124-51 (50062) తమాయాంతమభిప్రేక్ష్య తవ పుత్రం మహామృధే। ప్రత్యుద్యయుః సముదితాః పాంచాలా జయగృద్ధినః॥ 7-124-52 (50063) తాంద్రోణః ప్రతిజగ్రాహ పరీప్సన్యుధి పాండవం। చండవాతోద్ధుతాన్మేఘాన్గిరిరంబుముచో యథా॥ 7-124-53 (50064) తత్ర రాజన్మహానాసీత్సంగ్రామో రోమహర్షణః। పాండవానాం మహాబాహో తావకానాం చ సంయుగే॥ 7-124-54 (50065) రుద్రస్యాక్రీడసదృశః సంహారః సర్వదేహినాం॥ 7-124-55 (50066) తతః శబ్దో మహానాసీద్యాతో యేన ధనంజయః। అతీవ సర్వశబ్దేభ్యో రోమహర్షకరః ప్రభో॥ 7-124-56 (50067) అర్జునస్య మహాబాహో తావకానాం చ ధన్వినాం। మధ్యే భారతసైన్యస్య మాధవస్య మహారణే। ద్రోణస్యాపి పరైః సార్ధం వ్యూహద్వారే మహారణే॥ 7-124-57 (50068) ఏవమేష క్షయో వృత్తః పృథివ్యాం పృథివీపతే। క్రుద్ధేఽర్జునే తథా ద్రోణే సాత్వతే చ మహారథే॥ ॥ 7-124-58 (50069) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే చతుర్వింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 124 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-124-9 అనీకేషు సమూహేషు ఇతి క.ఖ.పాఠః॥ 5-124-39 లక్ష్ంయేతి విశేషణే తృతీయా॥ 5-124-125 చతుర్వింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-125-0 (50070) సంజయ ఉవాచ। 7-125-0x (4578) అపరాహ్ణే మహారాజ సంగ్రామః సుమహానభూత్। పర్జన్యసమనిర్ఘోషః పునర్ద్రోణస్య సోమకైః॥ 7-125-1 (50071) శోణాశ్వం రథమాస్థాయ నరవీరః సమాహితః। సమరేఽభ్యద్రవత్పాండూంజవమాస్థాయ మధ్యమం॥ 7-125-2 (50072) తవ ప్రియహితే యుక్తో మహేష్వాసో మహాబలః। చిత్రపుంఖైః శితైర్బాణైః కలశోత్తమసంభవః। `జఘాన సోమకాన్రాజన్సృంజయాన్కేకయానపి'॥ 7-125-3 (50073) వరాన్వరాన్హి యోధానాం విచిన్వన్నివ భారత। ఆక్రీడత రమే రాజన్భారద్వాజః ప్రతాపవాన్॥ 7-125-4 (50074) తమభ్యయాద్బృహత్క్షత్రః కేకయానాం మహారథః। భాతౄణాం నృప పంచానాం శ్రేష్ఠః సమరకర్కశః॥ 7-125-5 (50075) విముంచన్విశిఖాంస్తీక్ష్ణానాచార్యం భృశమార్దయత్। మహామేఘో యథా వర్షం విముంచన్గంధమాదనే॥ 7-125-6 (50076) తస్య ద్రోణో మహారాజ స్వర్ణపుంఖాఞ్శిలాశితాన్। ప్రేషయామాస సంక్రుద్ధ- సాయకాందశ పంచ చ॥ 7-125-7 (50077) తాంస్తు ద్రోణవినిర్ముక్తాన్క్రుంద్ధాశీవిషసన్నిభాన్। ఏకైకం పంచభిర్బాణైర్యుధి చిచ్ఛేద హృష్టవత్॥ 7-125-8 (50078) తదస్య లాఘవం దృష్ట్వా ప్రహస్య ద్విజపుంగవః। ప్రేషయామాస విశిఖానష్టౌ సన్నతపర్వణః॥ 7-125-9 (50079) తాందృష్ట్వా పతతస్తూర్ణం ద్రోణచాపచ్యుతాఞ్శరాన్। అవారయచ్ఛరైరేవ తావద్భిర్నిశితైర్మృధే॥ 7-125-10 (50080) తతోఽభవన్మహారాజ తవ సైన్యస్య విస్మయః। బృహత్క్షత్రేణ తత్కర్మ కృతం దృష్ట్వా సుదుష్కరం॥ 7-125-11 (50081) తతో ద్రోణో మహారాజ బృహత్క్షత్రం విశేషయన్। ప్రాదుశ్చక్రే రణే దివ్యం బ్రాహ్మమస్త్రం సుదుర్జయం॥ 7-125-12 (50082) కైకేయోఽస్త్రం సమాలోక్య ముక్తం ద్రోణేన సంయుగే। బ్రహ్మాస్త్రేణైవ రాజేంద్ర బ్రాహ్మమస్త్రమశాతయత్॥ 7-125-13 (50083) తతోఽస్త్రే నిహతే బ్రాహ్మే బృహత్క్షత్రస్తు భారత। వివ్యాధ బ్రాహ్మణం షష్ట్యా స్వర్ణపుంఖైః శిలాశితైః॥ 7-125-14 (50084) తం ద్రోణో ద్విపదాం శ్రేష్ఠో నారాచేన సమార్పయత్। స తస్య కవచం భిత్త్వా ప్రావిశద్ధరణీతలం॥ 7-125-15 (50085) కృష్ణసర్పో యథా ముక్తో వల్మీకం నృపసత్తమ। తథాఽత్యగాన్మహీం బాణో భిత్త్వా కైకేయమాహవే॥ 7-125-16 (50086) సోఽతివిద్ధో మహారాజ కైకేయో ద్రోణసాయకైః। క్రోధేన మహతాఽఽవిష్టో వ్యావృత్య నయనే శుభే॥ 7-125-17 (50087) ద్రోణం వివ్యాధ సప్తత్యా స్వర్ణపుంఖైః శిలాశితైః। సారథిం చాస్య బాణేన భృశం మర్మస్వతాడయత్॥ 7-125-18 (50088) ద్రోణస్తు బహుభిర్విద్ధో బృహత్క్షత్రేణ మారిష। అసృజద్విశిఖాంస్తీక్ష్ణాన్కైకేయస్య రథం ప్రతి॥ 7-125-19 (50089) వ్యాకులీకృత్య తం ద్రోణో బృహత్క్షత్రం మహారథం। అశ్వాంశ్చతుర్భిరన్యవధీచ్చతురోఽస్య పతత్త్రిభిః॥ 7-125-20 (50090) సూతం చైకేన బాణేన రథనీడాదపాతయత్। ద్వాభ్యాం ధ్వజం చ చ్ఛత్రం చ చ్ఛిత్త్వా భూమావపాతయత్॥ 7-125-21 (50091) తతః సాధువిసృష్టేన నారాచేన ద్విజర్షభః। హృద్యవిధ్యద్బృహత్క్షత్రం స చ్ఛిన్నహృదయోఽపతత్॥ 7-125-22 (50092) బృహత్క్షత్రే హతే రాజన్కేకయానాం మహారథే। శైశుపాలిరభిక్రుద్ధో యంతారమిదమబ్రవీత్॥ 7-125-23 (50093) సారథే యాహి యత్రైష ద్రోణస్తిష్ఠతి దంశితః। వినిఘ్నన్కేకయాన్సర్వాన్పాంచాలానాం చ వాహినీం॥ 7-125-24 (50094) తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా సారథీ రథినాం వరం। ద్రోణాయ ప్రాపయామాస కాంభోజైర్జవనైర్హయైః॥ 7-125-25 (50095) ధృష్టకేతుశ్చ చేదీనామృషభోఽతిబలోదితః। వధాయాభ్యద్రవద్ద్రోణం పతంగ ఇవ పావకం॥ 7-125-26 (50096) సోఽవిధ్యత తదా ద్రోణం షష్ట్యా సాశ్వరథధ్వజం। పునశ్చాన్యైః సఱైస్తీక్ష్ణైః సుప్తం వ్యాఘ్రం తుదన్నివ॥ 7-125-27 (50097) తస్య ద్రోణో ధనుర్మధ్యే క్షురప్రేణ శితేన చ॥ చకర్త గార్ధ్రపత్రేణ యతమానస్య శుష్మిణః॥ 7-125-28 (50098) అథాన్యద్ధనురాదాయ శైశుపాలిర్మహారథః। వివ్యాధ సాయకైర్ద్రోణం కంకబర్హిణవాజితైః॥ 7-125-29 (50099) తస్య ద్రోణో హయాన్హత్వా చతుర్భిశ్చతురః శరైః। సారథేశ్చ శిరః కాయాచ్చకర్త ప్రహసన్నివ॥ 7-125-30 (50100) అథైనం పంచవింశత్యా సాయకానాం సమార్పయత్॥ 7-125-31 (50101) అవప్లుత్య రథాచ్చైద్యో గదామాదాయ సత్వరః। భారద్వాజాయ చిక్షేప రుపితామివ పన్నగీం॥ 7-125-32 (50102) తామాపతంతీమాలోక్య కాలరాత్రిమివోద్యతాం। అశ్మసారమయీం గుర్వీం తపనీయవిభూషితాం। శరైరనేకసాహస్రైర్భాద్వాజోఽచ్ఛినచ్ఛితైః॥ 7-125-33 (50103) సా ఛిన్నా బహుభిర్బాణైభారద్వాజేన మారిష। గదా పపాత కౌరవ్య నాదయంతీ ధరాతలం॥ 7-125-34 (50104) గదాం వినిహతాం దృష్ట్వా ధృష్టకేతురమర్షణః। తోమరం వ్యసృజద్వీరః శక్తిం చ కన కోజ్జ్వలాం॥ 7-125-35 (50105) తోమరం పంచభిర్భిత్త్వా శక్తిం చిచ్ఛేద పంచభిః। తౌ జగ్మతుర్మహీం ఛిన్నౌ సర్పావివ గరుత్మతా॥ 7-125-36 (50106) తతోఽస్య విశిఖం తీక్ష్ణం వధాయ వధకాంక్షిణః। ప్రేషయామాస సమరే భారద్వాజః ప్రతాపవాన్॥ 7-125-37 (50107) స తస్య కవచం భిత్త్వా హృదయం చామితౌజసః। అభ్యగాద్ధరణీం బాణో హంసః పద్మవనం యథా॥ 7-125-38 (50108) పతంగం హి గ్రసేచ్చాషో యథా క్షుద్రం బుభుక్షితః। తథా ద్రోణోఽగ్రసచ్ఛూరో ధృష్టకేతుం మహాహవే॥ 7-125-39 (50109) నిహతే చేదిరాజే తు తత్ఖండం పిత్ర్యమావిశత్। అమర్షవశమాపన్నః పుత్రోఽస్య పరమాస్త్రవిత్॥ 7-125-40 (50110) తమపి ప్రహసంద్రోణః శరైర్నిత్యే యమక్షయం। మహావ్యాఘ్రో మహారణ్యే మృగశావం యథా బలీ॥ 7-125-41 (50111) తేషు ప్రక్షీయమాణేషు పాండవేయేషు భారత। జరాసంధసుతో వీరః స్వయం ద్రోణముపాద్రవత్॥ 7-125-42 (50112) స తు ద్రోణం మహాబాహుః శరధారాభిరాహవే। అదృశ్యమకరోత్తూర్ణం జలదో భాస్కరం యథా॥ 7-125-43 (50113) తస్య తల్లాఘవం దృష్ట్వా ద్రోణః క్షత్రియమర్దనః। వ్యసృజత్సాయకాంస్తూర్ణం శతశోఽథ సహస్రశః॥ 7-125-44 (50114) ఛాదయిత్వా రమే ద్రోణం రథస్థం రథినాం వరం। జారాసంధిం జఘానాశు మిషతాం సర్వధన్వినాం॥ 7-125-45 (50115) యోయో విధీయతే ఖండస్తంతం ద్రోణోఽంతకోపమః। ఆదత్త సర్వభూతాని ప్రాప్తే కాలే యథాంతకః॥ 7-125-46 (50116) తతో ద్రోణో మహారాజ నామ విశ్రావ్య సంయుగే। శరైరనేకసాహస్రైః పాండవేయాన్సమావృణోత్॥ 7-125-47 (50117) తే తు నామాంకితా బాణా ద్రోణేనాస్తాః శిలాశితాః। నరాన్నాగాన్హయాంశ్చైవ నిజఘ్నుః శతశో మృధే॥ 7-125-48 (50118) తే వధ్యమానా ద్రోణేన శక్రేణేవ మహాసురాః। సమకంపంత పాంచాలా గావః శీతార్దితా ఇవ॥ 7-125-49 (50119) తతో నిష్టానకో ఘోరః పాండవానామజాయత। ద్రోణేన వధ్యమానేషు సైన్యేషు భరతర్షభ॥ 7-125-50 (50120) ప్రతాప్యమానాః సూర్యేణ హన్యమానాశ్చ సాయకైః। అన్వపద్యంత పాంచాలాస్తదా సంత్రస్తచేతసః॥ 7-125-51 (50121) మోహితా బాణజాలేన భారద్వాజేన సంయుగే। ఊరుగ్రాహగృహీతానాం పాంచాలానాం మహారథాః॥ 7-125-52 (50122) చేదయశ్చ మహారాజ సృంజయాః కాశికోసలాః। అభ్యద్రవంత సంహృష్టా భారద్వాజం యుయుత్సయా॥ 7-125-53 (50123) బ్రువంతశ్చ రణేఽన్యోన్యం చేదిపాంచాలసృంజయాః। హత ద్రోణం హత ద్రోణమితి తే ద్రోణమభ్యయుః॥ 7-125-54 (50124) యతంతః పురుపవ్యాఘ్రాః సర్వశక్త్యా మహాద్యుతిం। నినీపవో రణే ద్రోణం యమస్య సదనం ప్రతి॥ 7-125-55 (50125) యతమానాంస్తు తాన్వీరాన్భారద్వాజః శిలీముఖైః। యమాయ ప్రేపయామాస చేదిముఖ్యాన్విశేపతః॥ 7-125-56 (50126) తేషు ప్రక్షీయమాణేషు చేదిముఖ్యేషు సర్వశః। పాంచలాః సమకంపంత ద్రోణసాయకపీడితాః॥ 7-125-57 (50127) ప్రాక్రోశన్భీమసేనం తే ధృష్టద్యుంనం చ భారత। దృష్ట్వా ద్రోణస్య కర్మాణి తథారూపాణి మారిష॥ 7-125-58 (50128) భీమ ఉవాచ। 7-125-59x (4579) బ్రాహ్మణేన తపో నూనం చరితం దుశ్చరం మహత్। తథా హి యుధి సంక్రుద్ధో దహతి క్షత్రియర్పభాన్॥ 7-125-59 (50129) ధర్మో యుద్ధం క్షత్రియస్య బ్రాహ్మణస్య పరం తపః। తపస్వీ కృతవిద్యశ్చ ప్రేక్షితేనాపి నిర్దహేత్॥ 7-125-60 (50130) ద్రోణాగ్నిమస్త్రసంస్పర్శం ప్రవిష్టాః క్షత్రియర్పభాః। బహవో దుస్తరం ఘోరం యత్రాదహ్యంత భారత॥ 7-125-61 (50131) యథాబలం యథోత్సాహం యథాసత్వం మహాద్యుతిః। మోహయన్సర్వభూతాని ద్రోణో హంతి బలాని నః॥ 7-125-62 (50132) సంజయ ఉవాచ। 7-125-63x (4580) తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా క్షత్రధర్మా వ్యవస్థితః। అర్ధచంద్రేణ చిచ్ఛేద ద్రోణస్య సశరం ధనుః॥ 7-125-63 (50133) స సంరబ్ధతరో భూత్వా ద్రోణః క్షత్రియమర్దనః॥ 7-125-64 (50134) అన్యత్కార్ముకమాదాయ భాస్వరం వేగవత్తరం। తత్రాధాయ శరం తీక్ష్ణం పరానీకవిశాతనం॥ 7-125-65 (50135) ఆకర్ణపూర్ణమాచార్యో బలవానభ్యవాసృజత్। స హత్వా క్షత్రధర్మాణం జగామ ధరణీతలం॥ 7-125-66 (50136) స భిన్నహృదయో వాహాన్న్యపతన్మేదినీతలే। తతః సైన్యాన్యకంపంత ధృష్టద్యుంనసుతే హతే॥ 7-125-67 (50137) అథ ద్రోణం సమారోహచ్చేకితానో మహాబలః। స ద్రోణం దశభిర్విద్ధ్వా ప్రత్యవిద్ధ్యత్స్తనాంతరే॥ 7-125-68 (50138) చతుర్భిః సారథిం చాస్య చతుర్భిశ్చతురో హయాన్। తమాచార్యస్త్రిభిర్బాణైర్బాహ్వోరురసి చార్దయత్॥ 7-125-69 (50139) ధ్వజం సప్తభిరున్మథ్య యంతారమవధీత్త్రిభిః। తస్య సూతే హతే తేఽశ్వా రథమాదాయ విద్రుతాః॥ 7-125-70 (50140) సమరే శరసంవీతా భారద్వాజేన మారిష। చేకితానరథం దృష్ట్వా హతాశ్వం హతసారథిం॥ 7-125-71 (50141) తాన్సమేతాన్రణే శూరాంశ్చేదిపాంచాలసృంజయాన్। సమంతాద్ద్రావయంద్రోణో బహ్వశోభత మారిష॥ 7-125-72 (50142) ఆకర్ణపలితః శ్యామో వయసాఽశీతిపంచకః। రణే పర్యచరద్ద్రోణో వృద్ధః షోడశవర్షవత్॥ 7-125-73 (50143) అథ ద్రోణం మహారాజ విచరంతమభీతవత్। వజ్రహస్తమమన్యంత శత్రవః శత్రుసూదనం॥ 7-125-74 (50144) తతోఽబ్రవీన్మహాబాహుర్ద్రుపదో బుద్ధిమాన్నృప। లుబ్ధోఽయం క్షత్రియాన్హంతి వ్యాఘ్రః క్షుద్రమృగానివ॥ 7-125-75 (50145) కృచ్ఛ్రాందుర్యోధనో లోకాన్పాపః ప్రాప్స్యతి దుర్మతిః। యస్య లోభాద్వినిహతాః సమరే క్షత్రియర్షభాః॥ 7-125-76 (50146) శతశః శేరతే భూమౌ నికృత్తా గోవృషా ఇవ। రుధిరేణ పరీతాంగాః శ్వశృగాలాదనీకృతాః॥ 7-125-77 (50147) సంజయ ఉవాచ। 7-125-78x (4581) ఏవముక్త్వా మహారాజ ద్రుపదోఽక్షౌహిణీపతిః। పురస్కృత్య రణే పార్థాంద్రోణమభ్యద్రవద్ద్రుతం॥ ॥ 7-125-78 (50148) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వమి చతుర్దశదివసయుద్ధే పంచవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 125 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-125-50 నిష్టానకః కష్టస్వనః॥ 5-125-52 ఊరుగ్రాహః ఊరుస్తంభః॥ 5-125-73 ఆకర్ణముపాగతం పలితం కేశాదేః శౌక్ల్యం యస్య। వయసా కాలపిండసంయోగేన। అశీతిపంచకః చతుఃశతాబ్దః॥ 5-125-125 పంచవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-126-0 (50149) సంజయ ఉవాచ। 7-126-0x (4582) వ్యూహేష్వాలోడ్యమానేషు పాండవానాం తతస్తతః। సుదూరమన్వయుః పార్థాః పాంచాలాః సహ సోమకైః॥ 7-126-1 (50150) వర్తమానే తథా రౌద్రే సంగ్రామే రోమహర్షణే। సంక్షయే జగతస్తీవ్రే యుగాంత ఇవ భారత॥ 7-126-2 (50151) ద్రోణే యుధి పరాక్రాంతే నర్దమానే ముహుర్ముహుః। పాంచాలేషు చ క్షీణేషు వధ్యమానేషు పాండుషు॥ 7-126-3 (50152) నాపశ్యచ్ఛరణం కంచిద్వర్మరాజో యుధిష్ఠిరః। చింతయామాస రాజేంద్ర కథమేతద్భవిష్యతి॥ 7-126-4 (50153) తతో విక్ష్య దిశః సర్వాః సవ్యసాచిదిదృక్షయా। యుధిష్ఠిరో దదర్శాథ నైవ పార్థం న మాధవం॥ 7-126-5 (50154) సోఽపశ్యన్నరశార్దూలం వానరర్షభలక్షణం। గాణ్·డీవస్య చ నిర్ఘోషమశృణ్వన్వ్యథితేంద్రియః॥ 7-126-6 (50155) అపశ్యన్సాత్యకిం చాపి వృష్ణీనాం ప్రవరం రథం। చింతయాభిపరీతాంగో ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః। నాధ్యగచ్ఛత్తదా శాంతి తావపశ్యన్నరోత్తమౌ॥ 7-126-7 (50156) లోకోపక్రోశభీరుత్వాద్వర్మరాజో మహామనాః। అచింతయన్మహాబాహుః శైనేయస్య రథం ప్రతి॥ 7-126-8 (50157) పదవీం ప్రేషితశ్చైవ ఫల్గునస్య మయా రణే। శైనేయః సాత్యకిః సత్యో మిత్రాణామభయంకరః॥ 7-126-9 (50158) తదిదం హ్యేకమేవాసీద్ద్ద్విధా జాతం మమాఽద్య వై। సాత్యకిశ్చ హి విజ్ఞేయః పాండవశ్చ ధనంజయః॥ 7-126-10 (50159) సాత్యకిం ప్రేషయిత్వా తు పాండవస్య పదానుగం। సాత్వతస్యాపి కం యుద్ధే ప్రేషయిష్యే పదానుగం॥ 7-126-11 (50160) పరిష్యామి ప్రయత్నేన భ్రాతురన్వేషణం యది। యుయుధానమనన్విష్య లోకో మాం గర్హయిష్యతి॥ 7-126-12 (50161) భ్రాతురన్వేషణం కృత్వా ధర్మపుత్రో యుధిష్ఠిరః। పరిత్యజతి వార్ష్ణేయం సాత్యకిం సత్యవిక్రమం॥ 7-126-13 (50162) లోకాపవాదభీరుత్వాత్సోఽహం పార్థం వృకోదరం। పదవీం ప్రేషయిష్యామి మాధవస్య మహాత్మనః॥ 7-126-14 (50163) యథైవ చ మమ ప్రీతిరర్జునే శత్రుమూదనే। తథైవ వృష్ణివీరేఽపి సాత్వతే యుద్ధదుర్మదే॥ 7-126-15 (50164) అతిభారే నియుక్తశ్చ మయా శైనేయనందనః। స తు మిత్రోపరోధేన గౌరవాత్తు మహాబలః। ప్రవిష్టో భారతీం సేనాం మకరః సాగరం యథా॥ 7-126-16 (50165) అసౌ హి శ్రూయతే శబ్దః శూరాణామనివర్తినాం। మిథః సంయుధ్యమానానం వృష్ణివీరేణ ధీమతా॥ 7-126-17 (50166) ప్రాప్తకాలం సుబలవన్నిశ్చితం బహుధా హి మే। తత్రైవ పాండవేయస్య భీమసేనస్య ధన్వినః। గమనం రోచతే మహ్యం యత్ర యాతౌ మహారథౌ॥ 7-126-18 (50167) న చాప్యసహ్యం భీమస్య విద్యతే భువి కించిన॥ 7-126-19 (50168) శక్తో హ్యేష రణే యత్తః పృథివ్యాం సర్వధన్వినాం। స్వబాహుబలమాస్థాయ ప్రతివ్యూహితుమంజసా॥ 7-126-20 (50169) యస్య బాహుబలం సర్వే సమాశ్రిత్య మహాత్మనః। వనవాసాన్నివృత్తాః స్మ న చ యుద్ధేషు నిర్జితాః॥ 7-126-21 (50170) ఇతో గతే భీమసేనే సాత్వతం ప్రతి పాణ్·డవే। సనాథౌ భవితారౌ హి యుధి సాత్వతఫల్గునౌ॥ 7-126-22 (50171) కామం త్వశోచనీయౌ తౌ రణే సాత్వతఫల్గునౌ। రక్షితౌ వాసుదేవేన స్వయం శస్త్రవిశారదౌ॥ 7-126-23 (50172) అవశ్యం తు మయా కార్యమాత్మనః శోకనాశనం। తస్మాద్భీమం నియోక్ష్యామి సాత్వతస్య పదానుగం॥ 7-126-24 (50173) తతః ప్రతికృతం మన్యే విధానం సాత్యకిం ప్రతి॥ ఏవం నిశ్చిత్య మనసా ధర్మపుత్రో యుధిష్ఠిరః। 7-126-25 (50174) యంతారమబ్రవీద్రాజా భీమం ప్రతి నయస్వ మాం॥ 7-126-26 (50175) ధర్మరాజవచః శ్రుత్వా సారథిర్హయకోవిదః। రథం హేమపరిష్కారం భీమాంతికముపానయత్॥ 7-126-27 (50176) భీమసేనమనుజ్ఞాప్య ప్రాప్తకాలమచింతయత్। కశ్మలం ప్రావిశద్రాజా బహు తత్ర సమాదిశత్॥ 7-126-28 (50177) స కశ్మలసమావిష్టో భీమమాహూయ పార్థివః। అబ్రవీద్వచనం రాజన్కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః। 7-126-29 (50178) అబ్రవీద్వచనం రాజన్కుంతీపుత్రో యుధిష్ఠిరః॥ యః సదేవాన్సగంధర్వాందైత్యాంశ్చైకరథోఽజయత్। 7-126-30 (50179) తస్య లక్ష్మ న పశ్యామి భీమసేనానుజస్య తే॥ 7-126-31 (50180) సంజయ ఉవాచ। తతోఽబ్రవీద్ధర్మరాజం భీమసేనస్తథాగతం। నైవాద్రాక్షం నచాశ్రౌషం తవ కశ్మలమీదృశం॥ 7-126-31x (4583) పురాతిదుఃఖదీర్ణానాం భవాన్గతిరభూద్ధి నః। ఉత్తిష్ఠోత్తిష్ఠ రాజేంద్ర శాధి కిం కరవాణి తే॥ 7-126-32 (50181) న హ్యసాధ్యమకార్యం వా విద్యతే మమ మానద। ఆజ్ఞాపయ కురుశ్రేష్ఠ మా చ శోకే మనః కృథాః॥ 7-126-33 (50182) సంజయ ఉవాచ। 7-126-34x (4584) తమబ్రవీదశ్రుపూర్ణః కృష్ణసర్ప ఇవ శ్వసన్। భీమసేనమిదం వాక్యం ప్రంలానవదనో నృపః॥ 7-126-34 (50183) శ్రూయతే పాంచజన్యస్య యథా శంఖస్య నిస్వనః। పూరితో వాసుదేవేన సంరబ్ధేన యశస్వినా॥ 7-126-35 (50184) నూనమద్య హతః శేతే తవ భ్రాతా ధనంజయః। తస్మిన్వినిహతే నూనం యుధ్యతేఽసౌ జనార్దనః॥ 7-126-36 (50185) యస్య సత్వవతో వీర్యం హ్యుపజీవంతి పాండవాః। యం భయేష్వభిగచ్ఛంతి సహస్రాక్షమివామరాః॥ 7-126-37 (50186) స శూరః సైంధవప్రేప్సురన్వయాద్భారతీం చమూం। తస్య వై గమనం విద్మో భీమ నావర్తనం పునః॥ 7-126-38 (50187) శ్యామో యువా గుడాకేశో దర్శనీయో మహారథః। వ్యూఢోరస్కో మహాబాహుర్మత్తద్విరదవిక్రమః॥ 7-126-39 (50188) చకోరనేత్రస్తాంరాస్యో ద్విషతాం భయవర్ధనః। `మమ ప్రియహితార్థం చ శక్రలోకాదిహాగతః॥ 7-126-40 (50189) వృద్ధోపసేవీ ధృతిమాన్కృతజ్ఞః సత్యసంగరః। ప్రవిష్టో మహతీం సేనామపర్యంతాం ధనంజయః॥ 7-126-41 (50190) ప్రవిష్టే చ చమూం ఘోరామర్జునే శత్రునాశనే। ప్రేషితః సాత్వతో వీరః ఫల్గునస్య పదానుగః॥ 7-126-42 (50191) తస్యాభిగమనం జానే భీమ నావర్తనం పునః'। తదిదం మమ భద్రం తే శోకస్థానమరిందమ॥ 7-126-43 (50192) అర్జునార్థే మహాబాహో సాత్వతస్య చ కారణాత్। వర్ధతే హవిషేవాగ్నిరిధ్యమానః పునః పునః॥ 7-126-44 (50193) తస్య లక్ష్మ న పశ్యామి తేన విందామి కశ్మలం। తం విద్ధి పురుషవ్యాఘ్రం సాత్వతం చ మహారథం॥ 7-126-45 (50194) స తం మహారథం పశ్చాదనుయాతస్తవానుజం। తమపశ్యన్మహాబాహుమదం విందామి కశ్మలం॥ 7-126-46 (50195) `అథైనం పునరాచక్ష్వ లోహితాక్షం సకేశవం। దృష్ట్వా కుశలినం పార్థం సైంధవాంతే ససాత్యకిం॥ 7-126-47 (50196) సంవిదం మమ కుర్యాస్త్వం సింహనాదేన పాండవ॥ 7-126-48 (50197) నూనం వినిహతః శూరః సవ్యాసాచీ పరంతప'। పార్థే తస్మిన్హతే చైవ యుధ్యతే గరుడధ్వజః॥ 7-126-49 (50198) సహయో నాస్య వై కశ్చిత్తేన విందామి కశ్మలం। తస్మాత్కృష్ణో రణే నూనం యుధ్యతే యుద్ధకోవిదః॥ 7-126-50 (50199) న హి మే శుధ్యతే భావస్తయోరేవ పరంతప। స తత్ర గచ్ఛ కౌంతేయ యత్ర యాతో ధనంజయః॥ 7-126-51 (50200) సాత్యకిశ్చ మహావీర్యః కర్తవ్యం యది మన్యసే। వచనం మమ ధర్మజ్ఞ భ్రాతా జ్యేష్ఠో భవామి తే॥ 7-126-52 (50201) న మేఽర్జునస్తథా జ్ఞేయో జ్ఞాతవ్యః సాత్యకిర్యథా॥ 7-126-53 (50202) చికీర్షుర్మత్ప్రియం పార్థ స యాతః సవ్యసాచినః। పదవీం దుర్గమాం ఘోరామగంయామకృతాత్మభిః॥ 7-126-54 (50203) దృష్ట్వా కుశలినౌ కృష్ణౌ సాత్వతం చైవ సాత్యకిం। సంవిదం చైవ కుర్యాస్త్వం సింహనాదేన పాణ్·డవ॥ ॥ 7-126-55 (50204) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే షడ్వింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 126 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-126-6 వానరర్షభలక్షణం వానరప్రధానధ్వజం। వరవానరకేతనమితి పాఠో వా॥ 5-126-9 సత్యో దృఢప్రతిజ్ఞః॥ 5-126-25 సాత్యకింప్రతి ప్రతివిధానం కృతమిత్యన్వయః॥ 5-126-40 చకోరనేత్రో రక్తాంతాయతనయనః। తాంరాస్యో రక్తగౌరముఖః॥ 5-126-126 షడ్వింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 126 ॥

7-127-0 (50205) భీమసేన ఉవాచ। 7-127-0x (4585) బ్రహ్మేశానేంద్రవరుణానవహద్యః పురా రథః। తమాస్థాయ గతౌ కృష్ణౌ న తయోర్విద్యతే భయం॥ 7-127-1 (50206) తవాజ్ఞాం శిరసా బిభ్రదేష గచ్ఛామి మా శుచః। సమేత్య తాన్నరవ్యాఘ్రాస్తవ దాస్యామి సంవిదం॥ 7-127-2 (50207) సంజయ ఉవాచ। 7-127-3x (4586) ఏతావదుక్త్వా ప్రయయౌ పరిదాయ యుధిష్ఠిరం। ధృష్టద్యుంనాయ బలవాన్సుహృద్భ్యశ్చ పునఃపునః। ధృష్టద్యుంనం చేదమాహ భీమసేనో మహాబలః॥ 7-127-3 (50208) విదితం తే మహాబాహో యథా ద్రోణో మహారథః। గ్రహణే ధర్మరాజస్య సర్వోపాయేన వర్తతే॥ 7-127-4 (50209) న చ మే గమనే కృత్యం తాదృక్పార్షత విద్యతే। యాదృశం రక్షణే రాజ్ఞః కార్యమాత్యయికం హి నః॥ 7-127-5 (50210) ఏవముక్తోఽస్మి పార్థేన ప్రతివక్తుం న చోత్సహే। ప్రయాస్యే తత్ర యత్రాసౌ ముమూర్షుః సైంధవః స్థితః॥ 7-127-6 (50211) ధర్మరాజస్య వచనే స్థాతవ్యమవిశంకయా। యాస్యామి పదవీం భ్రాతుః సాత్వతస్య చ ధీమతః॥ 7-127-7 (50212) సోఽద్య యత్తో రణే రార్థం పరిరక్ష యుధిష్ఠిరం। ఏతద్ధి సర్వకార్యాణాం పరమం కృత్సమాహవే॥ 7-127-8 (50213) తమబ్రవీన్మహారాజ ధృష్టద్యుంనో వృకోదరం। ఈప్సితం తే కరిష్యామి గచ్ఛ పార్థావిచారయన్॥ 7-127-9 (50214) నాహత్వా సమరే ద్రోణో ధృష్టద్యుంనం కథంచన। నిగ్రహం ధర్మరాజస్య ప్రకరిష్యతి సంయుగే॥ 7-127-10 (50215) సంజయ ఉవాచ। 7-127-11x (4587) తతో నిక్షిప్య రాజానం ధృష్టద్యుంనే చ పాండవం। అభివాద్య గురుం జ్యేష్ఠం ప్రయయౌ యేన ఫల్గునః॥ 7-127-11 (50216) పరిష్వక్తశ్చ కౌంతేయో ధర్మరాజేన మారుతిః। ఆఘ్రాతశ్చ తథా మూర్ధ్ని శ్రావితశ్చాశిషః శుభాః॥ 7-127-12 (50217) [కృత్వా ప్రదక్షిణాన్విప్రానర్చితాంస్తుష్టమానసాన్। ఆలభ్య మంగలాన్యష్టౌ పీత్వా కైరాతకం మధు॥ 7-127-13 (50218) ద్విగుణద్రవిణో వీరో మదరక్తాంతలోచనః। విప్రైః కృతస్వస్త్యయనో విజయోత్పాదసూచితః॥ 7-127-14 (50219) పశ్యన్నేవాత్మనో బుద్ధిం విజయానందకారిణీం। అనులోమానిలైశ్చాశు ప్రదర్శితజయోదయః॥ 7-127-15 (50220) భీమసేనో మహాబాహుః కవచీ శుభకుండలీ। సగదః సతలత్రాణః సశరీ రథినాం వరః। రథమారుహ్య నిర్యుక్తం సర్వోపకరణాన్వితం'॥ 7-127-16 (50221) తస్య కార్ష్ణాయసం వర్మ హేమచిత్రం మహర్ద్ధిమత్। విబభౌ సర్వతః శ్లిష్టం సవిద్యుదివ తోయదః॥ 7-127-17 (50222) పీతరక్తాసితసితైర్వాసౌభిశ్చ సువేష్టితః। కంఠసూత్రేణ విబభౌ సేంద్రాయుధ ఇవాంబుదః॥ 7-127-18 (50223) ప్రయాతే భీమసేనే తు తవ సైన్యం యుయుత్సయా। పాంచజన్యరవో ఘోరః పునరాసీద్విశాంపతే॥ 7-127-19 (50224) తం శ్రుత్వా నినదం ఘోరం త్రైలోక్యత్రాసనం మహత్। పునర్భీమం మహాబాహుం ధర్మపుత్రోఽభ్యభాషత॥ 7-127-20 (50225) ఏష వృష్ణిప్రవీరేణ ధ్మాతః సలిలజో భృశం। పృథివీం చాంతరిక్షం చ వినాదయతి శంఖరాట్॥ 7-127-21 (50226) నూనం వ్యసనమాపన్నే సుమహత్సవ్యసాచిని। కురుభిర్యుధ్యతే సార్ధం సర్వైశ్చక్రగదాధరః॥ 7-127-22 (50227) నూనమార్యా మహత్కుంతీ పాపం వ్యసనమీదృశం। ద్రౌపదీ చ సుభద్రా చ పశ్యంతి సహ బంధుభిః। తద్భీమ త్వరయా యుక్తో యాహి యత్ర ధనంజయః॥ 7-127-23 (50228) ముహ్యతీవ హి మే చిత్తం ధనంజయదిదృక్షయా। దిశశ్చ ప్రదిశః పార్థ సాత్వతస్య చ కారణాత్॥ 7-127-24 (50229) గచ్ఛగచ్ఛేతి గురుణా సోఽనుజ్ఞాతో వృకోదరః। తతః పాండుసుతో రాజన్భీమసేనః ప్రతాపవాన్॥ 7-127-25 (50230) బద్ధగోధాంగులిత్రాణః ప్రగృహీతశరాసనః। జ్యేష్ఠేన ప్రహితో భ్రాత్రా భ్రాతా భ్రాతుః ప్రియంకరః॥ 7-127-26 (50231) ఆహత్య దుందుభిం భీమః శంఖం ప్రధ్మాప్య చాసకృత్। వినద్య సింహనాదేన జ్యాం వికర్షన్పునఃపునః॥ 7-127-27 (50232) తేన శబ్దేన వీరాణాం పాతయిత్వా మనాంస్యుత। దర్శయన్ఘోరమాత్మానమమిత్రాన్సహసాఽభ్యయాత్॥ 7-127-28 (50233) తమూహుర్జవనా దాంతా విరువంతో హయోత్తమాః। విశోకేన సుసంయత్తా మనోమారుతరంహసః॥ 7-127-29 (50234) ఆరుజన్విరుజన్పార్థో జ్యాం వికర్షంశ్చ పాణినా। సంప్రకర్షన్వికర్షంశ్చ సేనాగ్రం సమలోడయత్॥ 7-127-30 (50235) తం ప్రయాంతం మహాబాహుం పాంచాలాః సహసోమకాః। పృష్ఠతోఽనుయయుః శూరా మఘవంతమివామరాః॥ 7-127-31 (50236) తం సమేత్య మహారాజ తావకాః పర్యవారయన్। దుఃశాసనశ్చిత్రసేనః కుండభేదీ వివింశతిః॥ 7-127-32 (50237) దుర్ముఖో దుఃసహశ్చైవ వికర్ణశ్చ శలస్తథా। విందానువిందౌ సుముఖో దీర్ఘబాహుః సుదర్శనః॥ 7-127-33 (50238) వృందారకః సుహస్తశ్చ సుషేణో దీర్ఘలోచనః। అభయో రౌద్రకర్ణా చ సువర్మా దుర్విమోచనః॥ 7-127-34 (50239) శోభంతో రథినాం శ్రేష్ఠాః సహసైన్యపదానుగాః। సంయత్తాః సమరే వీరా భీమసేనముపాద్రవన్॥ 7-127-35 (50240) తైః సమంతాద్వృతః శూరైః సమరేషు మహారథః। తాన్సమీక్ష్య తు కౌంతేయో భీమసేనః పరాక్రమీ। అభ్యవర్తత వేగేన సింహః క్షుద్రమృగానివ॥ 7-127-36 (50241) తే మహాస్త్రాణి దివ్యాని తత్ర వీరా అదర్శయన్। ఛాదయంతః శరైర్భీమం మేఘాః సూర్యమివోదితం॥ 7-127-37 (50242) తతః క్రుద్ధో మహారాజ భీమసేనః పరాక్రమీ। అగ్రతః స్యందనానీకం శరవర్షైరవాకిరత్॥ 7-127-38 (50243) తే వధ్యమానాః సమరే తవ పుత్రా మహారథాః। భీమం భీమబలా యుద్ధే యోధయంతి జయైషిణః॥ 7-127-39 (50244) తతో దుఃశాసనః క్రుద్ధో రథశక్తిం సమాక్షిపత్। సర్వపారసవీం తీక్ష్ణాం జిఘాంసుః పాండునందనం॥ 7-127-40 (50245) ఆపతంతీం మహాశక్తిం తవ పుత్రప్రణోదితాం। ద్విధా చిచ్ఛేద తాం భీమస్తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-127-41 (50246) అథాన్యైర్విశిఖైస్తీక్ష్ణైః సంక్రుద్ధః కుండభేదినం। సుషేణం దీర్ఘనేత్రం చ త్రిభిస్త్రీనవధీద్బలీ॥ 7-127-42 (50247) తతో వృందారకం వీరం కురూణాం కీర్తివర్ధనం। పుత్రాణాం తవ వీరాణాం యుధ్యతామవధీత్పునః॥ 7-127-43 (50248) అభయం రౌద్రకర్మాణం దుర్విమోచనమేవ చ। త్రిభిస్త్రీనవధీద్భీమః పునరేవ సుతాంస్తవ॥ 7-127-44 (50249) వధ్యమానా మహారాజ పుత్రాస్తవ బలీయసా। భీమం ప్రహరతాం శ్రేష్ఠం సమంతాత్పర్యవారయన్॥ 7-127-45 (50250) తే శరైర్భీమకర్మాణం వవర్షుః పాండవం యుధి। మేఘా ఇవాతపాపాయే ధారాభిర్ధరణీధరం॥ 7-127-46 (50251) స తద్బాణమయం వర్షమశ్మవర్షమివాచలః। ప్రతీచ్ఛన్పాండుదాయాదో న ప్రావ్యథత శత్రుహా॥ 7-127-47 (50252) విందానువిందౌ సహితౌ సువర్మాణం చ తే సుతం। ప్రహసన్నేవ కౌంతేయః శరైర్నిన్యం యమక్షయం॥ 7-127-48 (50253) తతః సుదర్శనం వీరం పుత్రం తే భరతర్షభ। వివ్యాధ సమరే తూర్ణం స పపాత మమార చ॥ 7-127-49 (50254) సోఽచిరేణైవ కాలేన తద్రథానీకమాశుగైః। దిశః సర్వాః సమాలోక్య వ్యధమత్పాండునందనః॥ 7-127-50 (50255) తతో వై రథఘోషేణ గర్జితేన మృగా ఇవ। భజ్యమానాశ్చ సమరే తవ పుత్రా విశాంపతే। ప్రాద్రవన్సహసా సర్వే భీమసేనభయర్దితాః॥ 7-127-51 (50256) అనుయాయాచ్చ కౌంతేయః పుత్రాణాం తే మహద్బలం। వివ్యాధ సమరే రాజన్కౌరవేయాన్సమంతతః॥ 7-127-52 (50257) వధ్యమానా మహారాజ భీమసేనేన తావకాః। త్యక్త్వా భీమం రణాజ్జగ్ముశ్చోదయంతో హయోత్తమాన్। 7-127-53 (50258) తాంస్తు నిర్జిత్య సమరే భీమసేనో మహాబలః। సింహనాదరవం చక్రే బాహుశబ్దం చ పాండవః॥ 7-127-54 (50259) *మహాంతం తలశబ్దం చ కృత్వా ద్రోణాంతికం యయౌ। తమావారయదాచార్యో వేలేవోద్వృత్తమర్ణవం॥ 7-127-55 (50260) తస్య ద్రోణో రథం రాజంఛాదయామాస సంయుగే। సాశ్వసూతధ్వజం తూర్ణం తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-127-56 (50261) లలాటేఽతాడయచ్చైనం నారాచేన స్మయన్నివ। ఊర్ధ్వరశ్మిరివాదిత్యో విబభౌ తత్ర పాండవః॥ 7-127-57 (50262) స మన్యమానస్త్వాచార్యో మమాయం ఫల్గునో యథా। భీమః కరిష్యతే పూజామిత్యువాచ వృకోదరం॥ 7-127-58 (50263) భీమసేన న తే శక్యం ప్రవేష్టుమరివాహినీం। మామనిర్జిత్య సమరే శత్రుమద్య మహాబల॥ 7-127-59 (50264) యది తే సానుజః కృష్ణః ప్రవిష్టోఽనుమతే మమ। అనీకం న తు శక్యం మే ప్రవేష్టుమిహ వై త్వయా॥ 7-127-60 (50265) సంజయ ఉవాచ। 7-127-61x (4588) అథ భీమస్తు తచ్ఛ్రుత్వా గురోర్వాక్యమశేషతః। క్రుద్ధః ప్రోవాచ వై ద్రోణం రక్తతాంరేక్షణః శ్వసన్॥ 7-127-61 (50266) తవార్జునో నానుమతే బ్రహ్బంధో రమాజిరం। ప్రవిష్టః స హి దుర్ధర్షః శక్రస్యాపి విశేద్బలం॥ 7-127-62 (50267) యేన త్వం పరమాం పూజాం కుర్వతా మానితో హ్యసి। నార్జునోఽహం ఘృణీ విప్ర భీమసేనోఽస్మి తే రిపుః॥ 7-127-63 (50268) పితా నస్త్వం గురుర్బంధుస్తదా పుత్రా హి ర్తే వయం। ఇతి మన్యామహే సర్వే భవంతం ప్రణతాః స్థితాః॥ 7-127-64 (50269) తదద్య విపరీతం తే వదతోఽస్మాసు దృశ్యతే। యది శత్రుం త్వమాత్మానం మన్యసే తత్తథాఽస్త్విహ। ఏష తే సదృశం కర్మ శత్రోర్భీమః కరిష్యతి॥ 7-127-65 (50270) సంజయ ఉవాచ। 7-127-66x (4589) అథోద్ధాంయ గదాం వీరః కాలదండమివాంతకః। ద్రోణాయావాసృజద్రాజన్స రథాదవపుప్లువే॥ 7-127-66 (50271) సాశ్వసూతధ్వజం యానం ద్రోణస్యాపోథయత్తదా। తదద్భుతమపశ్యామ పాండవేయస్య విక్రమం॥ 7-127-67 (50272) ద్రోణం తు విరథం కృత్వా భీమసేనో మహాబలః। అభ్యవర్తత సైన్యాని తావకాని సమంతతః॥ 7-127-68 (50273) స మృద్రంస్తరసా యోధాన్వాయుర్వృక్షానివౌజసా। విచచార రణే రాజన్వాయుతుల్యపరాక్రమః॥ 7-127-69 (50274) నిర్జితస్తు తదా తేన పాండవేన మహాత్మనా। అన్యం తు రథమాతిష్ఠద్ద్రోణః ప్రహరతాం వరః॥ ॥ 7-127-70 (50275) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే సప్తవింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 127 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-127-1 సంవిదం జ్ఞాపనం॥ 5-127- ఆత్యయికం అతిశయితం॥ 5-127- ఇదం శ్లోకత్రయం ఝ. పుస్తక ఏవ వర్తతే। అనలో గోహిరణ్యం చ దూర్వాగోరోచనామృతం। అక్షతం దధి చేత్యష్టౌ మంగలాని ప్రచక్షతే॥ 5-127- విజయోత్పాదసూచితః సూచితవిజయోత్పాదః॥ 5-127- రథమారుహ్య ప్రయయావితి పూర్వేణాన్వయః॥ 5-127- ఆహ కుంతీ నూనమార్యా పాపమద్య నిదర్శనం। ద్రోపద్రీ చ సుభద్రా చ పశ్యంత్యౌ సహ బంధుభిః। ఇతి ఝ. పాఠః॥ 5-127- ఆరుజన్ కృంతన్। విరుజన్విష్యన్। వికర్షన్ అత్యర్థం కర్షన్। సంప్రకర్షన్ సంయక్ప్రకర్షేణ విలిఖన్। వికర్షన్ విక్షిపన్॥ 5-127-* ఇయం కథా ఝ. పాఠే పూర్వాధ్యాయే 37 తమశ్లోకాదనంతరం కథితాస్తి।

7-128-0 (50276) సంజయ ఉవాచ। 7-128-0x (4590) సముత్తీర్ణం రథానీకం పాండవం విహసన్రణే। వివారయిషురాచార్యః శరవర్షైరవాకిరత్॥ 7-128-1 (50277) పిబన్నివ శరౌఘాంస్తాంద్రోణచాపపరిచ్యుతాన్। సోఽభ్యద్రవత సోదర్యాన్మోహయన్బలమాయయా॥ 7-128-2 (50278) తం మృధే వేగమాస్థాయ పరం పరమధన్వినః। చోదితాస్తవ పుత్రైశ్చ సర్వతః పర్యవారయన్॥ 7-128-3 (50279) స తైస్తు సంవృతో భీమః క్రోధేన ప్రదహన్నివ। ఉద్యచ్ఛన్స గదాం తేభ్యః సుఘోరాం సింహవన్నదన్। అవాసృజచ్చ వేగేన శత్రుపక్షవినాశినీం॥ 7-128-4 (50280) ఇంద్రాశనిరివేంద్రేణ ప్రవిద్ధా సంహతాత్మనా। ప్రామథ్నాత్సా మహారాజ సైనికాంస్తవ సంయుగే॥ 7-128-5 (50281) ఘోషేణ మహతా రాజన్పూరయంతీవ మేదినీం। జ్వలంతీ తేజసా భీమా త్రాసయామాస తే సుతాన్॥ 7-128-6 (50282) తాం పతంతీం మహావేగాం దృష్ట్వా తేజోభిసంవృతాం। ప్రాద్రవంస్తావకాః సర్వే నదంతో బైరవాన్రవాన్॥ 7-128-7 (50283) సింహనాదమసహ్యం హి శ్రుత్వా భీమస్య సంయుగే। ప్రాపతన్మునుజాస్త్రస్తా రథేభ్యో రథినస్తదా॥ 7-128-8 (50284) తే హన్యమానా భీమేన గదాహస్తేన తావకాః। ప్రాద్రవంత రణే భీతా వ్యాఘ్రఘ్రాతా మృగా ఇవ॥ 7-128-9 (50285) స తాన్విద్రావ్య కౌంతేయః సంఖ్యేఽమిత్రాందురాసదాన్। సుపర్ణ ఇవ వేగేన పక్షిరాడత్యగాచ్చమూం॥ 7-128-10 (50286) తథా తు విప్రకుర్వాణం రథయూథపయూథపం। భారద్వాజో మహారాజ భీమసేనం సమభ్యయాత్॥ 7-128-11 (50287) భీమం తు సమరే ద్రోణో వారయిత్వా శరోర్మిభిః। అకరోత్సహసా నాదం షాండూనాం భయమాదధత్॥ 7-128-12 (50288) తద్యుద్ధమాసీత్సుమహద్ధోరం దేవాసురోపమం। ద్రోణస్య చ మహారాజ భీమస్య చ మహాత్మనః॥ 7-128-13 (50289) యదా తు విశిఖైస్తీక్ష్ణైర్ద్రోణచాపవినిఃసృతైః। వధ్యంతే సమరే వీరాః శతశోఽథ సహస్రశః॥ 7-128-14 (50290) తతో రథాదవప్లుత్య వేగమాస్థాయ పాండవః। నిమీల్య నయనే రాజన్పదాతిర్ద్రోణమభ్యయాత్॥ 7-128-15 (50291) అంసే శిరో భీమసేనః కరౌ కృత్వోరసి స్థిరౌ। వేగమాస్థాయ బలవాన్మనోనిలగరుత్మతాం॥ 7-128-16 (50292) యథా హి గోవృషో వర్షం ప్రతిగృహ్ణాతి లీలయా। తథా భీమో నరవ్యాఘ్రః శరవర్షం సమగ్రహీత్॥ 7-128-17 (50293) స వధ్యమానః సమరే రథం ద్రోణస్య మారిష। ఈషాయాం పాణినా గృహ్య ప్రచిక్షేప మహాబలః॥ 7-128-18 (50294) ద్రోణస్తు సత్వరో రాజన్క్షిప్తో భీమేన సంయుగే। `దదృశే తావకైర్యోధైర్విస్మయోత్ఫుల్లలోచనైః। పరిహృత్య రథం ద్రోణశ్చూర్ణితం తం మహీతలే'॥ 7-128-19 (50295) రథమన్యం సమారుహ్య వ్యూహద్వారం యయౌ పునః। తమాయాంతం తథా దృష్ట్వా భగ్నోత్సాహం గురుం తదా॥ 7-128-20 (50296) గత్వా వేగాత్పునర్భీమో ధురం గృహ్య రథస్య తు। తమప్యతిరథం భీమశ్చిక్షేప భృశరోషితః॥ 7-128-21 (50297) ఏవమష్టౌ రథాః క్షిప్తా భీమసేనేన లీలయా॥ 7-128-22 (50298) వ్యదృశ్యత నిమేషేణ పునః స్వరథమాస్థితః। దృశ్యతే తావకైర్యోధైర్విస్మయోత్ఫుల్లలోచనైః॥ 7-128-23 (50299) తస్మిన్క్షణే తస్య యంతా తూర్ణమశ్వానచోదయత్। భీమసేనస్య కౌరవ్య తదద్భుతమివాభవత్॥ 7-128-24 (50300) తతః స్వరథమాస్థాయ భీమసేనో మహాబలః। అభ్యద్రవత వేగేన తవ పుత్రస్య వాహినీం॥ 7-128-25 (50301) స మృద్గన్క్షత్రియానాజౌ వాతో వృక్షానివోద్ధతః। అగచ్ఛద్దారయన్సేనాం సింధువేగో నగానివ॥ 7-128-26 (50302) భోజానీకం సమాసాద్య హార్దిక్యేనాభిరక్షితం। ప్రమథ్య తరసా వీరస్తదప్యతిబలోఽభ్యయాత్॥ 7-128-27 (50303) సంత్రాసయన్ననీకాని తలశబ్దేన పాండవః। అజయత్సర్వసైన్యాని శార్దూల ఇవ గోవృషాన్॥ 7-128-28 (50304) భోజానీకమతిక్రంయ దరదానాం చ వాహినీం। తథా ంలేచ్ఛగణానన్యాన్బహూన్యుద్ధవిశారదాన్॥ 7-128-29 (50305) సాత్యకిం చైవ సంప్రేక్ష్య యుధ్యమానం మహారథం। రథేన యత్తః కౌంతేయో వేగేన ప్రయయౌ తదా॥ 7-128-30 (50306) భీమసేనో మహారాజ ద్రష్టుకామో ధనంజయం। అతీత్య సమరే యోధాంస్తావకాన్పాండునందనః॥ 7-128-31 (50307) సోఽపశ్యదర్జునం తత్ర యుధ్యమానం మహారథం। సైంధవస్య వధార్థం హి పరాక్రాంతం పరాక్రమీ॥ 7-128-32 (50308) తం దృష్ట్వా పురుషవ్యాఘ్రశ్చుక్రోశ మహతో రవాన్। ప్రావృట్కాలే మహారాజ నర్దన్నివ బలాహకః॥ 7-128-33 (50309) తం తస్య నినదం ఘోరం పార్థః శుశ్రావ నర్దతః। వాసుదేవశ్చ కౌరవ్య భీమసేనస్య సంయుగే॥ 7-128-34 (50310) తౌ శ్రుత్వా యుగపద్వీరౌ నినదం తస్య శుష్మిణః। పునః పునః ప్రాణదతాం దిదృక్షంతౌ వృకోదరం॥ 7-128-35 (50311) తతః పార్థో మహానాదం ముంచన్వై మాధవశ్చ హ। అభ్యయాతాం మహారాజ నర్దంతౌ గోవృషావివ॥ 7-128-36 (50312) భీమసేనరవం శ్రుత్వా ఫల్గునస్య చ ధన్వినః। అప్రీయత మహారాజ ధర్మపుత్రో యుధిష్ఠిరః॥ 7-128-37 (50313) విశోకశ్చాభవద్రాజా శ్రుత్వా తం నినదం తయోః। ధనంజయస్య సమరే జయమాశాస్తవాన్విభిః॥ 7-128-38 (50314) తథా తు నర్దమానే వై భీమసేనే మదోత్కటే। స్మితం కృత్వా మహాబాహుర్ధర్మపుత్రో యుధిష్ఠిరః॥ 7-128-39 (50315) హృద్గతం మనసా ప్రాహ ధ్యాత్వా ధర్మభృతాం వరః। దత్తా భీమ త్వయా సంవిత్కృతం గురువచస్తథా॥ 7-128-40 (50316) న హి తేషాం జయో యుద్ధే యేషాం ద్వేష్టాఽసి పాండవ। దిష్ట్యా జీవతి సంగ్రమే సవ్యసాచీ ధనంజయః॥ 7-128-41 (50317) దిష్ట్యా చ కుశలీ వీరః సాత్యకిః సత్యవిక్రమః। దిష్ట్యా శృణోమి గర్జంతౌ వాసుదేవధనంజయౌ॥ 7-128-42 (50318) యేన శక్రం రణే జిత్వా తర్పితో హవ్యవాహనః। స హంతా ద్విషతాం సంఖ్యే దిష్ట్యా జీవతి ఫల్గునః॥ 7-128-43 (50319) యస్య బాహుబలం సర్వే వయమాశ్రిత్య జీవితాః। స హంతా రి పుసైన్యానాం దిష్ట్యా జీవతి ఫల్గునః॥ 7-128-44 (50320) నివాతకవచా యేన దేవైరపి సుదుర్జయాః। నిర్జితా ధనుషైకేన దిష్ట్యా పార్థః స జీవతి॥ 7-128-45 (50321) కౌరవాన్సహితాన్సర్వాన్గోగ్రహార్థే సమాగతాన్। యోఽజయన్మత్స్యనగరే దిష్ట్యా పార్థః స జీవతి॥ 7-128-46 (50322) కాలకేయసహస్రాణి చతుర్దశ మహారణే। యోఽవధీద్భుజవీర్యేణ దిష్ట్యా పార్థః స జీవతి॥ 7-128-47 (50323) గంధర్వరాజం బలినం దుర్యోధనకృతే చ వై। జితవాన్యోఽస్త్రవీర్యేణ దిష్ట్యా పార్థః స జీవతి॥ 7-128-48 (50324) కిరీటమాలీ బలవాంఛేతాశ్వః కృష్ణసారథిః। మమ ప్రియశ్చ సతతం దిష్ట్యా పార్థః స జీవతి॥ 7-128-49 (50325) పుత్రశోకాభిసంతప్తశ్చికీర్షన్కర్మ దుష్కరం। జయద్రథవధాన్వేషీ ప్రతిజ్ఞాం కృతవాన్హి యః। కచ్చిత్స సైంధవం సంఖ్యే హనిష్యతి ధనంజయః॥ 7-128-50 (50326) కచ్చిత్తీర్ణప్రతిజ్ఞం హి వాసుదేవేన రక్షితం। అనస్తమిత ఆదిత్యే సమేష్యాంయహమర్జునం॥ 7-128-51 (50327) కచ్చిత్సైంధవకో రాజా దుర్యోధనహితే రతః। నందయిష్యత్యమిత్రాన్హి ఫల్గునేన నిపాతితః॥ 7-128-52 (50328) కచ్చిద్దుర్యోధనో రాజా ఫల్గునేన నిపాతితం। దృష్ట్వా సైంధవకం సంఖ్యే శమమస్మాసు ధాస్యతి॥ 7-128-53 (50329) దృష్ట్వా వినిహతాన్భ్రాతౄన్భీమసేనేన సంయుగే। కచ్చిద్దుర్యోధనో మందః శమమస్మాసు యాస్యతి॥ 7-128-54 (50330) దృష్ట్వా చాన్యాన్మహాయోధాన్పాతితాంధరణీతలే। కచ్చిద్దుర్యోధనో మందః పశ్చాత్తాపం గమిష్యతి॥ 7-128-55 (50331) శేషస్య రక్షణార్థం చ సంధాస్యతి సుయోధనః॥ ఏవం బహువిధం తస్య రాజ్ఞశ్చింతయతస్తదా। 7-128-56 (50332) కృపయాఽభిపరీతస్య ఘోరం యుద్ధమవర్తత॥ ॥ 7-128-57 (50333) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే అష్టావింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 128 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-128-24 భీమసేనస్య కమేంతి శేషః॥ 5-128-128 అష్టావింశత్యధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-129-0 (50334) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-129-0x (4591) నినదంతం తథా తం తు భీమసేనం మహాబలం। మేఘస్తనితనిర్ఘోషం కే వీరాః పర్యవారయన్॥ 7-129-1 (50335) న హి పశ్యాంయహం తం వై త్రిషు లోకేషు కంచన। క్రుద్ధస్య భీమసేనస్య యస్తిష్ఠేదగ్రతో రణే॥ 7-129-2 (50336) గదాం యుయుత్సమానస్య కాలస్యేవేహ సంచయ। న హి పశ్యాంయహం యుద్ధే యస్తిష్ఠేదగ్రతః పుమాన్॥ 7-129-3 (50337) రథం రథేన యో హన్యాత్కుంజరం కుంచరేణ చ। కస్తస్య సమరే స్థాతా సాక్షాదపి పురందరః॥ 7-129-4 (50338) క్రుద్ధస్య భీమసేనస్య మమ పుత్రాంజిఘాంసతః। దుర్యోధనహితే యుక్తాః సమతిష్ఠంత కేఽగ్రతః॥ 7-129-5 (50339) భీమసేనదవాగ్నేస్తు మమ పుత్రాంస్తృణోలపం। ప్రధక్ష్యతో రణముఖే కేఽతిష్ఠన్నగ్రతో నరాః॥ 7-129-6 (50340) కాల్యమానాంస్తు పుత్రాన్మే దృష్ట్వా భీమస్య సంయుగే। కాలేనేవ ప్రజాః సర్వాః కే భీమం పర్యవారయన్॥ 7-129-7 (50341) న మేఽర్జునాద్భయం తాదృక్కృష్ణాన్నాపి చ సాత్వతాత్। హుతభుగ్జన్మనో నైవ యాదృగ్భీమాద్భయం మమ॥ 7-129-8 (50342) భీమవహ్నేః ప్రదీప్తస్య మమ పుత్రాందిధక్షతః। కే శూరాః పర్యవర్తంత తన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ 7-129-9 (50343) సంచయ ఉవాచ। 7-129-10x (4592) తథా తు నర్దమానం తం భీమసేనం మహాబలం। తుములేనైవ శబ్దేన కర్ణోఽప్యభ్యద్రవద్బలీ॥ 7-129-10 (50344) వ్యాక్షిపన్సుమహచ్చాపమతిమాత్రమమర్షణః। కర్ణః సుయుద్ధమాకాంక్షందర్శయిష్యన్బలం మృధే॥ 7-129-11 (50345) రురోధ మార్గం భీమస్య వాతస్యేవ మహీరుహః। భీమోఽపి దృష్ట్వా సావేగం పురో వైకర్తనం స్థితం॥ 7-129-12 (50346) చుకోప బలవద్వీరశ్చిక్షేపాస్య శిలాశితాన్। తాన్ప్రత్యగృహ్ణాత్కర్ణోఽపి ప్రతీపం ప్రాపయచ్ఛరాన్॥ 7-129-13 (50347) తతస్తు సర్వయోధానాం యతనాం ప్రేక్షతాం తదా। ప్రావేపన్నివ గాత్రాణి కర్ణభీమసమాగమే॥ 7-129-14 (50348) రథినాం సాదినాం చైవ తయోః శ్రుత్వా తలస్వనం। భీమసేనస్య నినదం శ్రుత్వా ఘోరం రణాజిరే॥ 7-129-15 (50349) ఖం చ భూమిం చ సంరుద్ధాం మేనిరే క్షత్రియర్షభాః। పునర్ఘోరేణ నాదేన పాండవస్య మహాత్మనః॥ 7-129-16 (50350) సమరే సర్వయోధానాం ధనూంష్యభ్యపతన్క్షితౌ। శస్త్రాణి న్యపతందోర్భ్యః కేషాంచిచ్చాసవోఽద్రవన్॥ 7-129-17 (50351) విత్రస్తాని చ సర్వాణి శకృన్మూత్రం ప్రసుస్రువుః। వాహనాని చ సర్వాణి బభూవుర్విమనాంసి చ॥ 7-129-18 (50352) ప్రాదురాసన్నిమిత్తాని ఘోరాణి సుబహూన్యుత। గృధ్రకంకబలైశ్చాసీదంతరిక్షం సమావృతం॥ 7-129-19 (50353) తస్మిన్సుతుములే రాజన్కర్ణభీమసమాగమే। తతః కర్ణస్తు వింశత్యా శరాణాం భీమమార్దయత్॥ 7-129-20 (50354) వివ్యాధ చాస్య త్వరితః సూతం పంచభిరాశుగైః। ప్రహస్య భీమసేనోఽపి కర్ణం ప్రత్యాద్రవద్రణే॥ 7-129-21 (50355) సాయకానాం చతుః షష్ట్యా క్షిప్రకారీ మహాయశాః। తస్య కర్ణో మహేష్వాసః సాయకాంశ్చతురోఽక్షిపత్॥ 7-129-22 (50356) అసంప్రాప్తాంశ్చ తాన్భీమః సాయకైర్నతపర్వభిః। చిచ్ఛేద బహుధా రాజందర్శయన్పాణిలాఘవం॥ 7-129-23 (50357) తం కర్ణశ్చాదయామాస శరవ్రాతైరనేకశః। సంఛాద్యమానః కర్ణేన బహుధా పాణ్·డునందనః॥ 7-129-24 (50358) చిచ్ఛేద చాపం కర్ణస్య ముష్టిదేశే మహారథః। వివ్యాధ చైనం బహుభిః సాయకైర్నతపర్వభిః॥ 7-129-25 (50359) అథాన్యద్ధనురాదాయ సఞ్యం కృత్వా చ సూతజః। వివ్యాధ సమరే భీమం భీమకర్మా మహారథః॥ 7-129-26 (50360) తస్య బీమో భృశం క్రుద్ధస్త్రీఞ్శరాన్నతపర్వణః। నిచఖానోరసి క్రుద్ధః సూతపుత్రస్య వేగతః॥ 7-129-27 (50361) తైః కర్ణోఽరాజత శరైరురోమధ్యగతైః సదా। మహీధర ఇవోదగ్రస్త్రిశృంగో భరతర్షభ॥ 7-129-28 (50362) సుస్రావ చాస్య రుధిరం విద్ధస్య పరమేషుభిః। ధాతుప్రస్యందినః శైలాద్యథా గైరికధాతవః॥ 7-129-29 (50363) కించిద్విచలితః కర్ణః సుప్రహారాభిపీడితః। ఆకర్ణపూర్ణమాకృష్య భీమం వివ్యాధ సాయకైః॥ 7-129-30 (50364) చిక్షేప చ పునర్బాణాఞ్శతశోఽథ సహస్రశః। స శరైరర్దితస్తేన కర్ణేన దృఢధన్వినా। ధనుర్జ్యామచ్ఛినత్తూర్ణం భీమస్తస్య క్షురేణ హ॥ 7-129-31 (50365) సారథిం చాస్య భల్లేన రథనీడాదపాతయత్। వాహాంశ్చ చతురస్తస్య వ్యసూంశ్చక్రే మహారథః॥ 7-129-32 (50366) హతాశ్వాత్తు రథాత్కర్ణః సమాప్లుత్య విశాంపతే। స్యందనం వృషసేనస్య తూర్ణమాపుప్లువే భయాత్॥ 7-129-33 (50367) నిర్జిత్య తు రణే కర్ణం భీమసేనః ప్రతాపవాన్। ననాద బలవాన్నాదం పర్జన్యనినదోపమం॥ 7-129-34 (50368) తస్య తం నినదం శ్రుత్వా ప్రహృష్టోఽభూద్యుధిష్ఠిరః। కర్ణం పరాజితం మత్వా భీమసేనేన సంయుగే॥ 7-129-35 (50369) సమంతాచ్ఛంఖనినదం పాండుసేనాఽకరోత్తదా। శత్రుసేనాధ్వనిం శ్రుత్వా తావకా హ్యనదన్భృశం॥ 7-129-36 (50370) స శంఖబాణనినదైర్హర్షాద్రాజా స్వవాహినీం। చక్రే యుధిష్ఠిరః సంఖ్యే హర్షనాదైశ్చ సంకులాం॥ గాండీవం వ్యాక్షిపత్పార్థః కృష్ణోఽప్యబ్జమవాదయత్ 7-129-37 (50371) తమంతర్ధాయ నినదం భీమస్య నదతో ధ్వనిః। అశ్రూయత తదా రాజన్సర్వసైన్యేషు దారుణః॥ 7-129-38 (50372) తతో వ్యాయచ్ఛతామస్త్రైః పృథక్పృథగజిహ్మగైః। మృదుపూర్వం తు రాధేయో దృఢపూర్వం తు పాండవః॥ 7-129-39 (50373) `భీమోఽపి చ మహారాజ వైకర్తనముపాద్రవత్। ఆసురే తు మహాసైన్యే తారకం పావకిర్యథా॥ 7-129-40 (50374) తయోరేవం మహద్యుద్ధమభవద్భీమకర్ణయోః। తం భీమసేనో మహతా శరవర్షేణ వారయన్॥ 7-129-41 (50375) వివ్యాధ సారథిం చాస్య హయాంశ్చ చతురః శరైః। ధ్వజం చాస్య పతాకాం చ భల్లైః సన్నతపర్వభిః। రథం చ చక్రరక్షౌ చ భీమశ్చిచ్ఛేద మారిష॥ 7-129-42 (50376) కర్ణోఽపి రథినాం శ్రేష్ఠో భీమసేనేన కంపితః। ఖంగచర్మధరో రాజన్భీమమభ్యద్రవద్బలీ॥ 7-129-43 (50377) భీమశ్చిచ్ఛేద ఖంగం చ చర్మణా సహ మారిష॥ 7-129-44 (50378) దృష్ట్వా కర్ణం చ పార్థేన బాధితం బహుభిః శరైః। దుర్యోధనో మహారాజ దుశ్శలం ప్రత్యభాషత। కర్ణం కృచ్ఛ్రగతం పశ్య శీఘ్రం యానం ప్రయచ్ఛహ॥ 7-129-45 (50379) సంజయ ఉవాచ। 7-129-46x (4593) ఏవముక్తస్తతో రాజ్ఞా దుశ్శలః సముపాద్రవత్। దుశ్శలస్య రథం కర్ణశ్చారురోహ మహారథః॥ 7-129-46 (50380) తౌ పార్థః సహసా గత్వా వివ్యాధ దశభిః శరైః। పునశ్చ కర్ణం విద్ధ్వాఽపి దుశ్శలస్య శిరోఽహరత్॥ 7-129-47 (50381) దుశ్శలం నిహతం దృష్ట్వా భీమసేనేన మారిష। తస్యైవ ధనురాదాయ కర్ణో వివ్యాధ పాండవం॥ 7-129-48 (50382) అన్యోన్యం సమరే వీరౌ యుయుధాతే మహాబలౌ। శత్రుఘ్నౌ శత్రుమధ్యే తు బలవజ్రభృతావివ॥ 7-129-49 (50383) భీమో విద్ధా హయాంశ్చైవ సారథిం చ పునః పునః। కర్ణమభ్యద్రవత్పార్థః ప్రహసంశ్చ మహాబలః॥ 7-129-50 (50384) తతో వ్యాయచ్ఛమానస్య భీమసేనస్య సంయుగే। తత్సైన్యం కలిలీభూతం న ప్రాజ్ఞాయత కించన॥ ॥ 7-129-51 (50385) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ఏకోనత్రింశదధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 129 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-129-1 యుయుత్సమానస్య వ్యాపారయతః॥ 5-129- సావేగం సత్వరం॥ 5-129- సంరుద్ధామేకతామాపన్నాం॥ 5-129- వ్యాయచ్ఛతాం ప్రహరతాం॥ 5-129- ఏకోనత్రింశదధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 129 ॥

7-130-0 (50386) సంజయ ఉవాచ। 7-130-0x (4594) తస్మిన్విలులితే సైన్యే సైంధవాయార్జునే గతే। సాత్వతే భీమసేనే చ పుత్రస్తే ద్రోణమభ్యయాత్। త్వరన్నేకరథేనైవ బహు కృత్యం విచింతయన్॥ 7-130-1 (50387) స రథస్తవ పుత్రస్య త్వరయా పరయా యుతః। తూర్ణమభ్యద్రవద్ద్రోణం మనోమారుతవేగవాన్॥ 7-130-2 (50388) `ఇహ దృష్ట ఇతో నష్టః సరథః ప్రాద్రవన్నృపః। ముహూర్తాదివ పుత్రస్తే ద్రోణమాసాద్య మారిష'। ససంభ్రమామిదం వాక్యమబ్రవీత్కురనందనః॥ 7-130-3 (50389) అర్జునో భీమసేనశ్చ సాత్యకిశ్చాపరాజితః। విజిత్య సర్వసైన్యాని సుమహాంతి మహారథాః॥ 7-130-4 (50390) సంప్రాప్తాః సింధురాజస్య సమీపమనివారితాః। వ్యాయచ్ఛంతి చ తత్రాపి సర్వ ఏవాపరాజితాః॥ 7-130-5 (50391) యది తావద్రణే పార్థో వ్యతిక్రాంతో మహారథః। కథం సాత్యకిభీమాభ్యాం వ్యతిక్రాంతోఽసి మానద॥ 7-130-6 (50392) ఆశ్చర్యభూతో లోకేఽస్మిన్సముద్రస్యేవ శోషణం। నిర్జయస్తవ విప్రాగ్ర్య సాత్వతేనార్జునేన చ। తథైవ భీమసేనేన లోకః సంవదతే భృశం॥ 7-130-7 (50393) కథం ద్రోణో జితః సంఖ్యే ధనుర్వేదస్య పారగః। ఇత్యేవం బ్రువతే యోధా అశ్రద్ధేయమిదం తవ॥ 7-130-8 (50394) నాశ ఏవ తు మే నూనం మందభాగ్యస్య సంయుగే। యత్ర త్వాం పురుషవ్యాఘ్రం వ్యతిక్రాంతాస్త్రయో రథాః॥ 7-130-9 (50395) ద్రోణ ఉవాచ। 7-130-10x (4595) ఏవం గతే తు కృత్యేఽస్మిన్బ్రూహి యత్తే వివక్షితం। యద్గతం గతమేవేదం శేషం చింతయ మానద॥ 7-130-10 (50396) దుర్యోధన ఉవాచ। 7-130-11x (4596) యత్కృత్యం సింధురాజస్య ప్రాప్తకాలమనంతరం। తత్సంవిధీయతాం క్షిప్రం సాధు సంచింత్య నో ద్విజ॥ 7-130-11 (50397) ద్రోణ ఉవాచ। 7-130-12x (4597) చింత్యం బహువిధం తాత యత్కృత్యం తచ్ఛృణుష్వ మే। త్రయో హి సమతిక్రాంతాః పాండవానాం మహారథాః॥ 7-130-12 (50398) యావత్తేషాం భయం పశ్చాత్తావదేషాం పురఃసరం। తద్గరీయస్తరం మన్యే యత్ర కృష్ణధనంజయౌ॥ 7-130-13 (50399) సా పురస్తాచ్చ పశ్చాచ్చ గృహీతా భారతీ చమూః। తత్ర కృత్యమహం మన్యే సైంధవస్యాభిరక్షణం॥ 7-130-14 (50400) స నో రక్ష్యతమస్తాత క్రుద్ధాద్భీతో ధనంజయాత్। గతౌ చ సైంధవం భీమౌ యుయుధానవృకోదరౌ॥ 7-130-15 (50401) సంప్రాప్తం తదిదం ద్యూతం యత్తచ్ఛకునిబుద్ధిజం। న సభాయాం జయో వృత్తో నాపి తత్ర పరాజయః। ఇహ నో గ్లహమానానామద్య తావజ్జయాజయౌ॥ 7-130-16 (50402) యాన్స్మ తాన్గ్లహతే ఘోరాంఛకునిః కురుసంసది। అక్షాన్స మన్యమానః ప్రాక్శరాస్తే హి దురాసదాః॥ 7-130-17 (50403) యత్ర తే బహవస్తాత కౌరవేయా వ్యవస్థితాః। సేన్నాం దురోదరం విద్ధి శరానక్షాన్విశాంపతే। గ్లహం చ సైంధవం రాజంస్తత్ర ద్యూతస్య నిశ్చయః॥ 7-130-18 (50404) సైంధవే తు మహద్ద్యూంత సమాసక్తం పరైః సహ। అత్ర తే ధ్రువమాయత్తో జయో వాఽజయ ఏవ వా॥ 7-130-19 (50405) అత్ర సర్వే మహారాజ త్యక్త్వా జీవితమాత్మనః। సైంధవస్య రణే రక్షాం విధివత్కర్తుమర్హథ। తత్ర నో గ్లహమానానాం ధ్రువౌ జయపరాజయౌ॥ 7-130-20 (50406) యత్ర తే పరమేష్వాసా యత్తా రక్షంతి సైంధవం। తత్ర గచ్ఛ స్వయం శీఘ్రం తాంశ్చ రక్షస్వ రక్షిణః॥ 7-130-21 (50407) ఇహైవ త్వహమాసిష్యే ప్రేషయిష్యామి చాపరాన్। నిరోత్స్యామి చ పాంచాలాన్సహితాన్పాండుసృంజయైః॥ 7-130-22 (50408) సంజయ ఉవాచ। 7-130-23x (4598) తతో దుర్యోధనోఽగచ్ఛత్తూర్ణమాచార్యశాసనాత్। ఉద్యంయాత్మానముగ్రాయ కర్మణే స పదానుగః॥ 7-130-23 (50409) చక్రరక్షౌ తు పాంచాల్యౌ యుధామన్యూత్తమౌజసౌ। బాహ్యేన సేనామభ్యేత్య జగ్మతుః సవ్యసాచినం॥ 7-130-24 (50410) యౌ తు పూర్వం మహారాజ వారితౌ కృతవర్మణా। ప్రవిష్టే త్వర్జునే రాజంస్తవ సైన్యం యుయుత్సయా॥ 7-130-25 (50411) పార్శ్వే భిత్త్వా చమూం వీరౌ ప్రవిష్టౌ తవ వాహినీం। పార్శ్వేన సైన్యమాయాంతౌ కురురాజో దదర్శ హ॥ 7-130-26 (50412) తాభ్యాం దుర్యోధనః సార్ధమకరోత్సంఖ్యముత్తమం। త్వరితస్త్వరమాణాభ్యాం భ్రాతృభ్యాం భారతో బలీ॥ 7-130-27 (50413) తావేనమభ్యద్రవతాముభావుద్యతకార్ముకౌ। మహారథసమాఖ్యాతౌ క్షత్రియప్రవరౌ యుధి॥ 7-130-28 (50414) తమవిధ్యద్యుధామన్యుస్త్రింశతా కంకపత్రిభిః। వింశత్యా సారథిం చాస్య చతుర్భిశ్చతురో హయాన్॥ 7-130-29 (50415) దుర్యోధనో యుధామన్యోర్ధ్వజమేకేషుణాఽచ్ఛినత్। ఏకేన కార్ముకం చాస్య చకర్త తనయస్తవ॥ 7-130-30 (50416) సారథిం చాస్య భల్లేన రథనీడాదపాహరత్। తతోఽవిధ్యచ్ఛరైస్తీక్ష్ణైశ్చతుర్భిశ్చతురో హయాన్॥ 7-130-31 (50417) యుధామన్యుశ్చ సంక్రుద్ధః సరాంస్త్రింశతమాహవే। వ్యసృజత్తవ పుత్రస్య త్వరమాణః స్తనాంతరే॥ 7-130-32 (50418) తథోత్తమౌజాః సంక్రుద్ధః శరైర్హేమవిభూషితైః। అవిధ్యత్సారథిం చాస్య ప్రాహిణోద్యమసాదనం॥ 7-130-33 (50419) దుర్యోధనోఽపి రాజేంద్ర పాంచాల్యస్యౌత్తమౌజసః। జఘాన చతురోఽస్యాశ్చానుభౌ తౌ పార్ష్ణిసారథీ॥ 7-130-34 (50420) ఉత్తమౌజా హతాశ్వస్తు హతసూతశ్చ సంయుగే। ఆరురోహ రథం భ్రాతుర్యుధామన్యోరభిత్వరన్॥ 7-130-35 (50421) స రథం ప్రాప్య తం భ్రాతుర్దుర్యోధనహయాఞ్శరైః। బహుభిస్తాడయామాస తే హతాః ప్రాపతన్భువి॥ 7-130-36 (50422) హయేషు పతితేష్వస్య చిచ్ఛేద పరమేషుణా। యుధామన్యుర్ధనుః శీఘ్రం శరావాపం చ సంయుగే। `అవిధ్యత్సారథిం చాస్య ప్రాహిణోద్యమసాదనం'॥ 7-130-37 (50423) హతాశ్వసూతాత్సరథాదవతీర్య నరాధిపః। గదామాదాయ తే పుత్రః పాంచల్యావభ్యధావత॥ 7-130-38 (50424) తమాపతంతం సంప్రేక్ష్య క్రుద్ధం కురుపతిం తదా। అవప్లుతౌ రథోపస్థాద్యుధామన్యూత్తమౌజసౌ॥ 7-130-39 (50425) తతః స హేమచిత్రం తం గదయా స్యందనం గతీ। సంక్రుద్ధః పోథయామాస సాశ్వసూతధ్వజం నృప॥ 7-130-40 (50426) `ఏతదీదృశకం పుత్రస్తవాకార్షీజ్జనాధిప। గదయా గదినాం శ్రేష్ఠః సర్వలోకమహారథః'॥ 7-130-41 (50427) భంక్త్వా రథం స పుత్రస్తే హతాశ్వో హతసారథిః। మద్రరాజరథం తూర్ణమారురోహ పరంతపః॥ 7-130-42 (50428) పాంచాలానాం తతో ముఖ్యౌ రాజపుత్రౌ మహారథౌ। రథావన్యౌ సమారుహ్య బీభత్సుమభిజగ్ముతః॥ ॥ 7-130-43 (50429) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే త్రింశదధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 130 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-130-17 తాన్ప్రసిద్ధాన్ యానక్షాన్। అక్షాన్ మన్యమానః ప్రాగ్ గ్లహతేస్మ ఇత్యన్వయః॥ 5-130-18 యత్ర సభాయామ। దూరోదరం ద్యూతకారిణం॥ 5-130-20 జయపరాజయౌ జయః పరాజయో వేత్యర్థః॥ 5-130-130 త్రింశదధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-131-0 (50430) సంజయ ఉవాచ। 7-131-0x (4599) వర్తమానే మహారాజ సంగ్రామే రోమహర్షణే। వ్యాకులేషు చ సర్వేషు పీడ్యమానేషు సర్వశః॥ 7-131-1 (50431) రాధేయో భీమమానర్చ్ఛ యుద్ధాయ భరతర్షభ। యథా నాగో వనే నాగం మత్తో మత్తమభిద్రవేత్॥ 7-131-2 (50432) `తతో వ్యాయచ్ఛతామస్త్రైః పృథక్పృథగరిందమౌ। మృదుపూర్వం చ రాధేయో దృఢపూర్వం చ పాండవః'॥ 7-131-3 (50433) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-131-4x (4600) యౌ తౌ కర్ణశ్చ భీమశ్చ సంప్రయుద్ధౌ మహాబలౌ। అర్జునస్య రథోపాంతే కీదృశః సోఽభవద్రణః॥ 7-131-4 (50434) పూర్వం హి నిర్జితః కర్ణో భీమసేనేన సంయుగే। కథం భూయః స రాధేయో భీమమాగాన్మహారథః॥ 7-131-5 (50435) భీమో వా సూతతనయం ప్రత్యుద్యాతః కథం రణే। మహారథసమాఖ్యాతం పృథివ్యాం ప్రవరం రథం॥ 7-131-6 (50436) భీష్మద్రోణావతిక్రంయ ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః। నాన్యతో భయమాదత్త వినా కర్ణాన్మహారథాత్॥ 7-131-7 (50437) భయాద్యస్య మహాబాహో న శేతే బహులాః సమాః। చింతయన్నిత్యశో వీర్యం రాధేయస్య మహాత్మనః। తం కథం సూతపుత్రం తు భీమోఽయోధయతాహవే॥ 7-131-8 (50438) బ్రహ్మణ్యం వీర్యసంపన్నం సమరేష్వనివర్తినం। కథం కర్ణం యుధాం శ్రేష్ఠం యోధయామాస పాండవః॥ 7-131-9 (50439) యౌ తౌ సమీయతుర్వీరౌ వైకర్తనవృకోదరౌ। కథం తావత్ర యుధ్యేతాం మహాబలపరాక్రమౌ॥ 7-131-10 (50440) భ్రాతృత్వం దర్శితం పూర్వం ఘృణీ చాపి స సూతజః। కథం భీమేన యుయుధే కుంత్యా వాక్యమనుస్మరన్॥ 7-131-11 (50441) భీమో వా సూతపుత్రేణ స్మరన్వైరం పురా కృతం। అయుధ్యత కథం శూరః కర్ణేన సహ సంయుగే॥ 7-131-12 (50442) ఆశాస్తే చ సదా సూతపుత్రే దుర్యోధనో మమ। కర్ణో జేష్యతి సంగ్రామే సమస్తాన్పాండవానితి॥ 7-131-13 (50443) జయాశా యత్ర పుత్రస్య మమ మందస్య సంయుగే। స కథం భీమకర్మాణం భీమసేనమయోధయత్॥ 7-131-14 (50444) యం సమాసాద్య పుత్రైర్మే కృతం వైరం మహారథైః। తం సూతతనయం తాత కథం భీమో హ్యయోధయత్॥ 7-131-15 (50445) అనేకాన్విప్రకారాంశ్చ సూతపుత్రసముద్భవాన్। స్మరమాణః కథం భీమో యుయుధే సూతసూనునా॥ 7-131-16 (50446) యోఽజయత్పృథివీం సర్వాం రథేనైకేన వీర్యవాన్। తం సూతతనయం యుద్ధే కథం భీమో హ్యయోధయత్॥ 7-131-17 (50447) యో జాతః కుండలాభ్యాం చ కవచేన సహైవ చ। తం సూతపుత్రం సమరే భీమః కథమయోధయత్॥ 7-131-18 (50448) `అస్త్రహేతోః పురా తాత భార్గవం సమపూజయత్। తస్య ప్రసాదాద్బ్రహ్మాస్త్రం లబ్ధవాంశ్చ భృగూత్తమాత్'॥ 7-131-19 (50449) యథా తయోర్యుద్ధమభూద్యశ్చాసీద్విజయీ తయోః। తన్మమాచక్ష్వ తత్త్వేన కుశలో హ్యసి సంజయ॥ 7-131-20 (50450) సంచయ ఉవాచ। 7-131-21x (4601) భీమసేనస్తు రాధేయముత్సృజ్య రథినాం వరం। ఇయేష గంతుం యత్రాస్తాం వీరౌ కృష్ణధనంచయౌ॥ 7-131-21 (50451) తం ప్రయాంతమభిద్రుత్య రాధేయః కంకపత్రిభిః। అభ్యవర్షన్మహారాజ మేఘో వృష్ట్యేవ పర్వతం॥ 7-131-22 (50452) ఫుల్లతా పంకజేనేవ వక్త్రేణ విహసన్బలీ। ఆజుహావ రణే యాంతం భీమమాధిరథిస్తదా॥ 7-131-23 (50453) కర్ణ ఉవాచ। భీమాహితైస్తవ రణః స్వప్నేఽపి న విభావితః। 7-131-24 (50454) తద్దర్శయసి కస్మాన్మే పృష్ఠం పార్థదిదృక్షయా॥ కుంత్యాః పుత్రస్య సదృశం నేదం పాండవనందన। 7-131-25 (50455) తేన మామభితః స్థిత్వా శరవర్షైరవాకిర॥ 7-131-26 (50456) సంజయ ఉవాచ। భీమసేనస్తదాహ్వానం కర్ణాన్నామర్షయద్యుధి। అర్ధమండలమావృత్య సూతపుత్రమయోధయత్॥ 7-131-26x (4602) అవక్రగామిభిర్బాణైరభ్యవర్షన్మహాయశాః। దంశితం ద్వైరథే యత్తం సర్వశస్త్రవిశారదం॥ 7-131-27 (50457) విధిత్సుః కలహస్యాంతం జిఘాంసుః కర్ణమక్షిణోత్॥ 7-131-28 (50458) హత్వా తస్యానుగాంస్తం చ హంతుకామో మహాబలః। తస్మై వ్యసృజదుగ్రాణి వివిధాని పరంతపః। అమర్షాత్పాండవః క్రుద్ధః శరవర్షాణి మారిష॥ 7-131-29 (50459) తస్య తానీషువర్షాణి మత్తద్విరదగామినః। సూతపుత్రోఽస్త్రమాయాభిరగ్రసత్పరమాస్త్రవిత్॥ 7-131-30 (50460) స యథావన్మహాబాహుర్విద్యయా వై సుపూజితః। ఆచార్యవన్మహేష్వాసః కర్ణః పర్యచరద్బలీ॥ 7-131-31 (50461) యుధ్యమానం తు సంరంభాద్భీమసేనం హసన్నివ। అభ్యపద్యత కౌంతేయం కర్ణో రాజన్వృకోదరం॥ 7-131-32 (50462) తన్నామృష్యత కౌంతేయః కర్ణస్య స్మితమాహవే। యుధ్యమానేషు వీరేషు పశ్యత్సు చ సమంతతః॥ 7-131-33 (50463) తం భీమసేనః సంగ్రాప్తం వత్సదంతైః స్తనాంతరే। వివ్యాధ బలవాన్క్రుద్ధస్తోత్రైరివ మహాద్విపం॥ 7-131-34 (50464) పునశ్చ సూతపుత్రం తు స్వర్ణపుంఖైః శిలాశితైః। సుముక్తైశ్చిత్రవర్మాణం నిర్బిభేద త్రిసప్తభిః॥ 7-131-35 (50465) కర్ణో జాంబూనదైర్జాలైః సంఛన్నాన్వాతరంహసః। హయాన్వివ్యాధ భీమస్య పంచభిః పంచభిః శరైః॥ 7-131-36 (50466) తతో బాణమయం జలం భీమసేనరథం ప్రతి। కర్ణేన విహితం రాజన్నిమేషార్ధాదదృశ్యత॥ 7-131-37 (50467) సరథః సధ్వజస్తత్ర ససూతః పాండవస్తదా। ప్రాచ్ఛాద్యత మహారాజ కర్ణచాపచ్యుతైః శరైః॥ 7-131-38 (50468) తస్య కర్ణశ్చతుఃషష్ట్యా వ్యధమత్కవచం దృఢం। క్రుద్ధశ్చాప్యహనత్పార్థం నారాచైర్మర్మభేదిభిః॥ 7-131-39 (50469) తతోఽచింత్య మహాబాహుః కర్ణకార్ముకనిఃసృతాన్। సమాశ్లిష్యదసంభ్రాంతః సూతపుత్రం వృకోదరః॥ 7-131-40 (50470) స కర్ణచాపప్రభవానిషూనాశీవిషోపమాన్। బిభ్రద్భీమో మహారాజ న జగామ వ్యథాం రణే॥ 7-131-41 (50471) తతో ద్వాత్రింశతా భల్లైర్నిశితైస్తిగ్మతేజనైః। వివ్యాధ సమరే కర్ణం భీమసేనః ప్రతాపవాన్॥ 7-131-42 (50472) అయత్నేనైవ తం కర్ణః శరైర్భృశమవాకిరత్। భీమసేనం మహాబాహుం సైంధవస్య వధైషిణం॥ 7-131-43 (50473) మృదుపూర్వం తు రాధేయో భీమమాజావయోధయత్। క్రోధపూర్వం తథా భీమః పూర్వవైరమనుస్మరన్॥ 7-131-44 (50474) తం భీమసేనో నామృష్యదవమానమమర్షణః। స తస్మై వ్యసృజత్తూర్ణం శరవర్షమమిత్రహా॥ 7-131-45 (50475) తే శరాః ప్రేషితాస్తేన భీమసేనేన సంయుగే। నిపేతుః సర్వతో వీరే కూజంత ఇవ పక్షిణః॥ 7-131-46 (50476) హేమపుంఖా మహావేగా భీమసేనధనుశ్చ్యుతాః। ప్రాచ్ఛాదయంస్తే రాధేయం శలభా ఇవ పావకం॥ 7-131-47 (50477) కర్ణస్తు రథినాం శ్రేష్ఠశ్ఛాద్యమానః సమంతతః। రాజన్వ్యసృజదుగ్రాణి శరవర్షాణి భారత॥ 7-131-48 (50478) తస్య తానశనిప్రఖ్యానిషూన్సమరశోభినః। చిచ్ఛేద బహుభిర్భల్లైరసంప్రాప్తాన్వృకోదరః॥ 7-131-49 (50479) పునశ్చ శరవర్షేణ చ్ఛాదయామాస భారత। కర్ణో వైకర్తనో యుద్ధే భీమసేనమరిందమః॥ 7-131-50 (50480) తత్ర భారత భీమం తు దృష్టవంతః స్మ సాయకైః। సమాచితతనుం సంఖ్యే శ్వావిధం శలలైరివ॥ 7-131-51 (50481) హేమపుంఖాంఛిలాధౌతాన్కర్ణచాపచ్యుతాంఛరాన్। దధార సమరే వీరః స్వరశ్మీనివ రశ్మిమాన్'॥ 7-131-52 (50482) రుధిరోక్షితసర్వాంగో భీమసేనో వ్యరాజత। సమృద్ధకుసుమాపీడో వసంతేఽశోకవృక్షవత్॥ 7-131-53 (50483) తత్తు భీమో మహాబాహోః కర్ణస్య చరితం రణే। నామృష్యత మహాబాహుః క్రోధాదుద్వృత్తలోచనః॥ 7-131-54 (50484) స కర్ణం పంచవింశత్యా నారాచానాం సమార్పయత్। మహీధరమివ శ్వేతం గూఢపాదైర్విషోల్బణైః॥ 7-131-55 (50485) పునరేవ చ వివ్యాధ షఙ్భిరష్టాభిరేవ చ। మర్మస్వమరవిక్రాంతః సూతపుత్రం తనుత్యజం॥ 7-131-56 (50486) పునరన్యేన బాణేన భీమసేనః ప్రతాపవాన్। చిచ్ఛేద కార్ముకం తూర్ణం కర్ణస్య ప్రహసన్నివ॥ 7-131-57 (50487) జఘాన చతురశ్చాశ్వాన్సూతం చ త్వరితః శరైః। నారాచైరర్కరశ్ంయాభైః కర్ణం వివ్యాధ చోరసి॥ 7-131-58 (50488) తే జగ్ముర్ధరణీమాశు కర్ణం నిర్భిద్య పత్రిణః। యథా జలధరం భిత్త్వా దివాకరమరీచయః॥ 7-131-59 (50489) స వైక్లవ్యం మహత్ప్రాప్య చ్ఛిన్నధన్వా శరాహతః। తథా పురుషమానీ స లజ్జాముత్సృజ్య భారత। భీమసేనభయాత్కర్ణః ప్రత్యపాయాద్రథాంతరం॥ ॥ 7-131-60 (50490) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ఏకత్రింశదధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 131 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-131-11 పూర్వముద్యోగే దర్శితముద్భావివం భ్రాతూత్వం కుంత్యా వాక్యం చ చతుర్ణమవధ్యత్వలక్షణం చానుస్మరన్నిత్యన్వయః॥ 5-131-25 అభితః సంముఖే॥ 5-131-131 ఏకత్రింశదధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-132-0 (50491) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-132-0x (4603) [స్వయం శిష్యో మహేశస్య భృగూత్తమధనుర్ధరః। శిష్యత్వం ప్రాప్తవాన్కర్ణస్తస్య తుల్యోఽస్త్రవిద్యయా॥ 7-132-1 (50492) తద్విశిష్టోఽపి వా కర్ణః శిష్యః శిష్యగుణైర్యుతః। కుంతీపుత్రేణ భీమేన నిర్జితః స తు లీలయా॥] 7-132-2 (50493) యస్మింజయాశా మహతీ పుత్రాణాం మమ సంజయ। తం భీమాద్విముఖం దృష్ట్వా కిన్ను దుర్యోధనోఽబ్రవీత్॥ 7-132-3 (50494) కథం చ యుయుధే భీమో వీర్యశ్లాఘీ మహాబలః॥ 7-132-4 (50495) కర్ణో వా సమరే తాత కిమకార్షీదతః పరం। భీమసేనం రణే దృష్ట్వా జ్వలంతమివ పావకం॥ 7-132-5 (50496) సంజయ ఉవాచ। 7-132-6x (4604) రథమన్యం సమాస్థాయ విధివత్కల్పితం పునః। అభ్యయాత్పాండవం కర్ణో వాతోద్ధూత ఇవార్ణవః॥ 7-132-6 (50497) క్రుద్ధమాధిరథిం దృష్ట్వా పుత్రాస్తవ విశాంపతే। భీమసేనమమన్యంత వైశ్వానరముఖే హుతం॥ 7-132-7 (50498) చాపశబ్దం తతః కృత్వా తలశబ్దం చ భైరవం। అభ్యద్రవత రాధేయో భీమసేనరథం ప్రతి॥ 7-132-8 (50499) పునరేవ తయో రాజన్ఘోర ఆసీత్సమాగమః। వైకర్తనస్య శూరస్య భీమస్య చ మహాత్మనః॥ 7-132-9 (50500) సంరబ్ధౌ హి మహాబాహూ పరస్పరవధైషిణౌ। అన్యోన్యభీక్షాంచక్రాతే దహంతావివ లోచనైః॥ 7-132-10 (50501) క్రోధరక్రేక్షణౌ తీవ్రౌ నిఃశ్వసంతావివోరగౌ। శూరావన్యోన్యమాసాద్య తతక్షతురరిందమౌ॥ 7-132-11 (50502) వ్యాఘ్రావివ సుసంరబ్ధౌ శ్యేనావివ చ శీఘ్రగౌ। శరభావివ సంక్రుద్ధౌ యుయుధాతే పరస్పరం॥ 7-132-12 (50503) తతో భీమః స్మరన్క్లేశానక్షద్యూతే వనేఽపి చ। విరాటనగరే చైవ దుఃఖం ప్రాప్తమరిందమః॥ 7-132-13 (50504) రాష్ట్రాణాం స్ఫీతరత్నానాం హరణం చ తవాత్మజైః। సతతం చ పరిక్లేశాన్సపుత్రేణ త్వయా కృతాన్॥ 7-132-14 (50505) దగ్ధుమైచ్ఛశ్చ యః కుంతీం సపుత్రాం త్వమనాగసం। కృష్ణాయాశ్చ పరిక్లేశం సభామధ్యే దురాత్మభిః॥ 7-132-15 (50506) కేశపక్షగ్రహం చైవ దుఃశాసనకృతం తథా। పరుషాణి చ వాక్యాని కర్ణోనోక్తాని భారత॥ 7-132-16 (50507) పతిమన్యం పరీప్సస్వ న సంతి పతయస్తవ। పతితా నరకే పార్థాః సర్వే షండతిలోపమాః॥ 7-132-17 (50508) సమక్షం తవ కౌరవ్య యదూచుః కౌరవాస్తదా। దాసీభావేన కృష్ణాం చ భోక్తుకామాః సుతాస్తవ॥ 7-132-18 (50509) యచ్చాపి తాన్ప్రవ్రజతః కృష్ణాజిననివాసినః। పరుషాణ్యుక్తవాన్కర్ణః సభాయాం సన్నిధౌ తవ॥ 7-132-19 (50510) తృణీకృత్య చ యత్పార్థాంస్తవ పుత్రో వవల్గ హ। విషమస్థాన్సమస్థో హి సంరబ్ధో గతచేతనః॥ 7-132-20 (50511) బాల్యాత్ప్రభృతి చారిఘ్నః స్వాని దుఃఖాని చింతయన్। నిరవిద్యత ధర్మాత్మా జీవితేన వృకోదరః॥ 7-132-21 (50512) తతో విష్ఫార్య సుమహద్ధేమపృష్ఠం దురాసదం। చాపం భరతశార్దూలస్త్యక్తాత్మా కర్ణమభ్యయాత్॥ 7-132-22 (50513) స సాయకయైర్జాలైర్భీమః కర్ణరథం ప్రతి। భానుమద్భిః శిలాధౌతైర్భానోః ప్రాచ్ఛాదయత్ప్రభాం 7-132-23 (50514) తతః ప్రహస్యాధిరథిస్తూర్ణమస్యఞ్శితాఞ్శరాన్। వ్యధమద్భీమసేనస్య శరజాలాని పత్రిభిః॥ 7-132-24 (50515) మహారథో మహాబాహుర్మహాబాణైర్మహాబలః। వివ్యాధాధిరథిర్భీమం నవభిర్నిశితైస్తదా॥ 7-132-25 (50516) స తోత్రైరివ మాతంగో వార్యమాణః పతత్త్రిభః। అభ్యధావదసంభ్రాంతః సూతపుత్రం వృకోదరః॥ 7-132-26 (50517) తమాపతంతం వేగేన రభసం పాండవర్షభం। కర్ణః ప్రత్యుద్యయౌ యుద్ధే మత్తో మత్తమివ ద్విపం॥ 7-132-27 (50518) తతః ప్రధ్యాప్య జలజం భేరీశతసమస్వనం। అక్షుభ్యత బలం హర్షాదుద్ధూత ఇవ సాగరః॥ 7-132-28 (50519) తదుద్ధూతం బలం దృష్ట్వా నాగాశ్వరథపత్తిమత్। భీమః కర్ణం సమాసాద్య చ్ఛాదయామాస సాయకైః॥ 7-132-29 (50520) అశ్వానృక్షసవర్ణాంశ్చ హంసవర్ణైర్హయోత్తమైః। వ్యామిశ్రయద్రణే కర్ణః పాండవం ఛాదయంఛరైః॥ 7-132-30 (50521) ఋక్షవర్ణాన్హయాన్కర్కైర్మిశ్రాన్మారుతరంహసః। నిరీక్ష్య తవ పుత్రాణాం హాహాకృతమభూద్బలం॥ 7-132-31 (50522) తే హయా బహ్వశోభంత మిశ్రితా వాతరంహసః। సితాసితా మహారాజ యథా వ్యోంని వలాహకాః॥ 7-132-32 (50523) సంరబ్ధౌ క్రోధతాంరాక్షౌ ప్రేక్ష్య కర్ణవృకోదరౌ। సంత్రస్తాః సమకంపంత త్వదీయానాం మహారథాః॥ 7-132-33 (50524) యమరాష్ట్రోపమం ఘోరమాసీదాయోధనం తయోః। దుర్దర్శం భరతశ్రేష్ఠ ప్రేతరాజపుత్రం యథా॥ 7-132-34 (50525) సమాజమివ తచ్చిత్రం ప్రేక్షమాణా మహారథాః। నాలక్షయంజయం వ్యక్తమేకస్యైవ మహారణే॥ 7-132-35 (50526) తయోః ప్రైక్షంత సంమర్దం సన్నికృష్టం మహాస్త్రయోః। తవ దుర్మంత్రితే రాజన్సపుత్రస్య విశాంపతే॥ 7-132-36 (50527) ఛాదయంతౌ హి శత్రుఘ్నావన్యోన్యం సాయకైః శితైః। శరజాలావృతం వ్యోమ చక్రాతేఽద్భుతవిక్రమౌ॥ 7-132-37 (50528) తావన్యోన్యం జిఘాంసంతౌ శరైస్తీక్ష్ణైర్మహారథౌ। ప్రేక్షణీయతరావాస్తాం వృష్టిమంతావివాంబుదౌ॥ 7-132-38 (50529) సువర్ణవికృతాన్వాణాన్విముంచంతావరిందమౌ। భాస్వరం వ్యోమ చక్రాతే మహోల్కాభిరివ ప్రభో॥ 7-132-39 (50530) తాభ్యాం ముక్తాః శరా రాజన్గార్ధ్రపత్రాశ్చకాశిరే। శ్రేణ్యః శరది మత్తానాం సారసనామివాంబరే॥ 7-132-40 (50531) సంసక్తం సూతపుత్రేణ దృష్ట్వా భీమమరిందమం। అతిభారమమన్యేతాం భీమే కృష్ణధనంజయౌ॥ 7-132-41 (50532) తత్రాధిరథిభీమాభ్యాం శరైర్ముక్తైర్దృఢం హతాః। ఇషుపాతమతిక్రంయ పేతురశ్వనరద్విపాః॥ 7-132-42 (50533) పతద్భిః పతితైశ్చాన్యైర్గతాసుభిరనేకశః। కృతో రాజన్మహారాజ పుత్రాణాం తే జనక్షయః॥ 7-132-43 (50534) మనుప్యాశ్వగజానాం చ శరీరైర్గతజీవితైః। క్షణేన భూమిః సంజజ్ఞే సంవృతా భరతర్షభ॥ ॥ 7-132-44 (50535) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే ద్వాత్రింశదధికరశతతమోఽధ్యాయః॥ 132 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-132-1 కుండలితౌ ద్వౌ శ్లోకౌ ఝ. పుస్తకే ఏవ వర్తేతే। భృగూత్తమధనుర్ధరో రామః॥ 5-132-31 కర్కైః శ్వేతైరశ్వైః॥ 5-132-35 సమాజం రంగం। ఏకస్యైవ కస్యచిత్ నాన్యస్య॥ 5-132-132 ద్వాత్రింశదధికశతతమోఽధ్యాయః॥

7-133-0 (50536) ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ। 7-133-0x (4605) అత్యద్భుతమహం మన్యే భీమసేనస్య విక్రమం। యత్కర్ణం యోధయామాస సమరే లఘువిక్రమః॥ 7-133-1 (50537) త్రిదశానపి వా యుక్తాన్సర్వశస్త్రధరాన్యుధి। వారయేద్యో రణే కర్ణః సయక్షాసురమానుషాన్॥ 7-133-2 (50538) స కథం పాండవం యుద్ధే భ్రాజమానమివ శ్రియా। నాతరత్సంయుగే తాత తన్మమాచక్ష్వ సంజయ॥ 7-133-3 (50539) కథం చ యుద్ధం సంభూతం తయోః ప్రాణదురోదరే। అత్ర మన్యే సమాయత్తో జయో వాఽజయ ఏవ చ॥ 7-133-4 (50540) కర్ణం ప్రాప్య రణే సూత మమ పుత్రః సుయోధనః। జేతుముత్సహతే పార్థాన్సగోవిందాన్ససాత్వతాన్॥ 7-133-5 (50541) శ్రుత్వా తు నిర్జితం కర్ణమసకృద్భీమకర్మణా। భీమసేనేన సమరే మోహ ఆవిశతీవ మాం॥ 7-133-6 (50542) వినష్టాన్కౌరవాన్మన్యే మమ పుత్రస్య దుర్నయైః। నహి కర్ణో మహేష్వాసాన్పార్థాంజేష్యతి సంజయ॥ 7-133-7 (50543) కృతవాన్యాని యుద్ధాని కర్ణః పాండుసుతైః సహ। సర్వత్ర పాండవాః కర్ణమజయంస్తే రణాజిరే॥ 7-133-8 (50544) అజేయాః పాండవాస్తాత దేవైరపి సవాసవైః। న చ తద్బుధ్యతే మందః పుత్రో దుర్యోధనో మమ॥ 7-133-9 (50545) ధనం ధనేశ్వరస్యేవ హృత్వా పార్థస్య మే సుతః। మధుప్రేప్సురివాబుద్ధిః ప్రపాతం నావబుధ్యతే॥ 7-133-10 (50546) నికృత్యా నికృతిప్రజ్ఞో రాజ్యం హృత్వా మహాత్మనాం। జితమిత్యేవ మన్వానః పాండవానవమన్యతే॥ 7-133-11 (50547) పుత్రస్నేహాభిభూతేన మయా చాప్యకృతాత్మనా। ధర్మే స్థితా మహాత్మానో నికృతాః పాండునందనాః॥ 7-133-12 (50548) శమకామః ససోదర్యో దీర్ఘప్రేక్షీ యుధిష్ఠిరః। అశక్త ఇతి మత్వా తు మమ పుత్రైర్నిరాకృతః॥ 7-133-13 (50549) తాని దుఃఖాన్యనేకాని విప్రకారాంశ్చ సర్వశః। హృది కృత్వా మహాబాహుర్భీమోఽయుధ్యత సూతజం॥ 7-133-14 (50550) తస్మాన్మే సంజయ బ్రూహి కర్ణభీమౌ యథా రణే। అయుధ్యేతాం యుధాంశ్రేష్ఠౌ పరస్పరవధైషిణౌ॥ 7-133-15 (50551) సంజయ ఉవాచ। 7-133-16x (4606) శృణు రాజన్యథావృత్తం సంగ్రామం కర్ణభీమయోః। పరస్పరవధప్రేప్స్వోర్వనకుంజరయోరివ॥ 7-133-16 (50552) రాజన్వైకర్తనో భీమం క్రుద్ధః క్రుద్ధమరిందమం। పరాక్రాంతం పరాక్రంయ వివ్యాధ త్రింశతా శరైః॥ 7-133-17 (50553) మహావేగైః ప్రసన్నాగ్రైః శాతకుంభపరిష్కృతైః। నాతరద్భరతశ్రేష్ఠ భీమం వైకర్తనః శరైః॥ 7-133-18 (50554) తస్యాస్యతో ధనుర్భీమశ్చకర్త విశిఖైస్త్రిభిః। రథనీడాచ్చ యంతారం భల్లేనాపాతయత్క్షితౌ॥ 7-133-19 (50555) స కాంక్షన్భీమసేనస్య వధం వైకర్తనో భృశం। శక్తిం కనకవైదూర్యచిత్రదండాం పరామృశత్॥ 7-133-20 (50556) ప్రగృహ్య చ మహాశక్తిం కాలరాత్రిమివాపరాం। సముత్క్షిప్య చ రాధేయః సంధాయ చ మహాబలః। చిక్షేప భీమసేనాయ జీవితాంతకరీమివ॥ 7-133-21 (50557) శక్తిం విసృజ్య రాధేయః పురందర ఇవాశనిం। ననాద సుమహానాదం బలవాన్సూతనందనః॥ 7-133-22 (50558) తం చ నాదం తతః శ్రుత్వా పుత్రాస్తే హర్షితాఽభవన్॥ 7-133-23 (50559) శక్తిం వియతి చిచ్ఛేద భీమః సప్తభిరాశుగైః॥ 7-133-24 (50560) ఛిత్త్వా శక్తిం తతో భీమో నిర్ముక్తోరగసన్నిభాం। మార్గమాణామివ ప్రాణాన్సూతపుత్రస్య మారిష॥ 7-133-25 (50561) ప్రాహిణోత్కృతసంరంభః శరాన్బర్హిణవాససః। స్వర్ణపుంఖాఞ్శిలాధౌతాన్యమదండోపమాన్మృధే॥ 7-133-26 (50562) కర్ణోఽప్యన్యద్ధనుర్గృహ్య హేమపృష్ఠం దురాసదం। వికృష్య తన్మహచ్చాపం వ్యసృజత్సాయకాంస్తదా॥ 7-133-27 (50563) తాన్పాండుపుత్రశ్చిచ్ఛేద నవభిర్నతపర్వభిః। వసుషేణేన నిర్ముక్తాన్నవ రాజన్మహాశరాన్। ఛిత్త్వా భీమో మహారాజ నాదం సింహ ఇవానదత్॥ 7-133-28 (50564) తౌ వృషావివ నర్దంతౌ బలినౌ వాసితాంతరే। శార్దూలావివ చాన్యోన్యమామిషార్థేఽభ్యగర్జతాం॥ 7-133-29 (50565) అన్యోన్యం ప్రజిహీర్షంతావన్యోన్యస్యాంతరైషిణౌ। అన్యోన్యమభివీక్షంతౌ గోష్ఠేష్వివ మహర్షభౌ॥ 7-133-30 (50566) మహాగజావివసాద్య విషాణాగ్రైః పరస్పరం। శరైః పూర్ణాయతోత్సృష్టైరన్యోన్యమభిజఘ్నతుః॥ 7-133-31 (50567) నిర్దహంతౌ మహారాజ శస్త్రవృష్ట్యా పరస్పరం। అన్యోన్యమభివీక్షంతౌ కోపాద్వివృతలోచనౌ॥ 7-133-32 (50568) ప్రహసంతౌ తథాఽన్యోన్యం భర్త్సయంతౌ ముహుర్ముహుః। శంఖశబ్దం చ కుర్వాణౌ యుయుధాతే పరస్పరం॥ 7-133-33 (50569) తస్య భీమః పునశ్చాపం ముష్టౌ చిచ్ఛేద మారిష। శంఖవర్ణాంశ్చ తానశ్వాన్బాణైర్నిన్యే యమక్షయం। సారథిం చ తథాప్యస్య రథనీడాదపాతయత్॥ 7-133-34 (50570) తతో వైకర్తనః కర్ణశ్చింతాం ప్రాప దురత్యయాం। స చ్ఛాద్యమానః సమరే హతాశ్వో హతసారథిః। మోహితః శరజాలేన కర్తవ్యం నాభ్యపద్యత॥ 7-133-35 (50571) తథా కృచ్ఛ్రగతం దృష్ట్వా కర్ణం దుర్యోధనో నృపః। వేపమాన ఇవ క్రోధాద్వ్యాదిదేశాథ దుర్జయం॥ 7-133-36 (50572) గచ్ఛ దుర్జయ రాధేయం పురా గ్రసతి పాండవః। జహి తూబరకం క్షిప్రం కర్ణస్య బలమాదధత్॥ 7-133-37 (50573) ఏవముక్తస్తథేత్యుక్త్వా తవ పుత్రం తవాత్మజః। అభ్యద్రవద్భీమసేనం వ్యాసక్తం వికిరంఛరైః॥ 7-133-38 (50574) స భీమం నవభిర్బాణైరశ్వానష్టభిరార్దయత్। షఙ్భిః సూతం త్రిభిః కేతం పునస్తం చాపి సప్తభిః॥ 7-133-39 (50575) భీమసేనోఽపి సంక్రుద్ధః సాశ్వయంతారమాశుగైః। దుర్జయం భిన్నమర్మాణమనయద్యమసాదనం॥ 7-133-40 (50576) బాఢం హతం క్షితౌ క్షుణ్ణం వేష్టమానం యథోరగం। రుదన్నార్తస్తవ సుతం కర్ణశ్చక్రే ప్రదక్షిణం॥ 7-133-41 (50577) స తు తం విరథం కృత్వా స్మయన్నత్యంతవైరిణం। సమాచినోద్బాణగణైః శతఘ్నీభిశ్చ శంకుభిః॥ 7-133-42 (50578) తథాప్యతిరథః కర్ణో భిద్యమానోఽస్య సాయకైః। న జహౌ సమరే భీమం క్రుద్ధరూపం పరంతపః॥ ॥ 7-133-43 (50579) ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ద్రోణపర్వణి జయద్రథవధపర్వణి చతుర్దశదివసయుద్ధే త్రయస్త్రింశదధికశతతమోఽధ్యాయః॥ 133 ॥

Mahabharata - Drona Parva - Chapter Footnotes

5-133-4 ప్రాణదురోదరే ప్రాణద్యుతే॥ 5-133-133 త్రయస్త్రింశదధికశతతమోఽధ్యాయః॥