%@@1 % File name : mbhK05.itx %-------------------------------------------- % Text title : 5 udyogaparva % Author : Veda Vyasa % Language : sanskrit % Subject : /hindu/philosohphy/religion % Description/comments : Mahabharata - Southern Recension - Kumbhaghonam Edition % Based on the `Southern Recension' of the MahAbhArata, edited by Krishnacharya % 1906-1914 % Transliterated by : Prof. Shrinivasa Varakhedi >worked on this with the % support of his research team members, Prof. K. V. Ramakrishnamacharyulu, Prof. % Amba Kulakarni, Prof. Prahladachar, members of MSP Bangalore and many others % Proofread by : % Latest update : October 13, 2013 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % Special Instructions : i1h.hdr,ijag.inc,itrans.sty,multicol.sty,iarticle.sty % Transliteration scheme: ITRANS 5.3 % Site access : http://sanskritdocuments.org/ %----------------------------------------------------- % The text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. %@@1 %-------------------------------------------------------- \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=50pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. 5. udyogaparva Kumbhaghonam Edition ..}## \itxtitle{.. 5\. udyogaparva ..}##\endtitles ## \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 001 .. shrIH .. 5\.1\. adhyAyaH 1 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## virATasabhAM praviShTeShu rAjasu shrIkR^iShNena pANDavavR^ittAntakathanapUrvakaM dhR^itarAShTraMprati dUtapreShaNanirdhAraNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-1\-0 (31688) shrIvedavyAsAya namaH. 5\-1\-0x (3327) nArAyaNaM namaskR^itya naraM chaiva narottamam . devIM sarasvatIM chaiva tato jayamudIrayet .. 5\-1\-1 (31689) vaishampAyana uvAcha. 5\-1\-1x (3328) kR^itvA vivAhaM tu kurupravIrA\- stadA.abhimanyormuditAH sapakShAH . vishramya rAtrAvuShasi pratItAH sabhAM virATasya tato.abhijagmuH .. 5\-1\-1 (31690) sabhA tu sA matsyapateH samR^iddhA maNipravekottamaratnachitrA . nyastAsanA mAlyavatI sugandhA tAmabhyayuste nararAjavaryAH .. 5\-1\-2 (31691) athAsanAnyAvishatAM purastA\- dubhau virATadrupadau narendrau . vR^iddhau cha mAnyau pR^ithivIpatInAM pitrA samaM tamajanArdanau cha .. 5\-1\-3 (31692) pA~nchAlarAjasya samIpatastu shinipravIraH saharauhiNeyaH matsyasya rAj~nastu susannikR^iShTau janArdanashchaiva yudhiShThirashcha .. 5\-1\-4 (31693) sutAshcha sarve drupadasya rAj~no bhImArjunau mAdravatIsutau cha . pradyumnasAmbau cha yudhi pravIrau virATaputraishcha sahAbhimanyuH .. 5\-1\-5 (31694) sarve cha shUrAH pitR^ibhiH samAnA vIryeNa rUpeNa balena chaiva . upAvishandraupadeyAH kumArAH suvarNachitreShu varAsaneShu .. 5\-1\-6 (31695) tathopaviShTeShu mahAratheShu virAjamAnAbharaNAmbareShu rarAja sA rAjavatI samR^iddhA grahairiva dyaurvimalairupetA .. 5\-1\-7 (31696) tataH kathAste samavAyayuktAH kR^itvA vichitrAH puruShapravIrAH . tasthurmuhUrtaM parichintayantaH kR^iShNaM nR^ipAste samudIkShamANAH .. 5\-1\-8 (31697) kathAntamAsAdya cha mAdhavena saMghaTTitAH pANDavakAryahetoH . te rAjasiMhAH sahitA hyashrR^iNva\- nvAkyaM mahArthaM sumahodayaM cha .. 5\-1\-9 (31698) shrIkR^iShNa uvAcha. 5\-1\-10x (3329) sarvairbhavadbhirviditaM yathA.ayaM yudhiShThiraH saubalenAkShavatyAm . jito nikR^ityA.apahR^itaM cha rAjyaM vanapravAse samayaH kR^itashcha .. 5\-1\-10 (31699) shaktairvijetuM tarasA mahIM cha satye sthitaiH satyarathairyathAvat . pANDoH sutaistradrutamugrarUpaM varShANi ShaT sapta cha chIrNamagryaiH .. 5\-1\-11 (31700) trayodashashchaiva sudustaro.aya\- maj~nAyamAnairbhavatAM samIpe . kleshAnasahyAnvividhAnsahadbhi\- rmahAtmabhishchApi vane niviShTam . etaiH parapreShyaniyogayuktai\- richChadbhirAptaM svakulena rAjyam .. 5\-1\-12 (31701) evaM gate dharmasutasya rAj~no duryodhanasyApi cha yaddhitaM syAt . tachchintayadhvaM kurupANDavAnAM dharmyaM cha yuktaM cha yashaskaraM cha .. 5\-1\-13 (31702) adharmayuktaM na cha kAmayeta rAjyaM surANAmapi dharmarAjaH . dharmArthayuktaM tu mahIpatitvaM grome.api kasmiMshchidayaM bubhUShet .. 5\-1\-14 (31703) pitryaM hi rAjyaM viditaM nR^ipANAM yathA.apakR^iShTaM dhR^itarAShTraputraiH . mithyopachAreNa yathA hyanena kR^ichChraM mahatprAptamasahyarUpam .. 5\-1\-15 (31704) na chApi pArtho vijito raNe taiH svatejasA dhR^itarAShTrasya putraiH . tathA.api rAjA sahitaH suhR^idbhi\- rabhIpsate.anAmayameva teShAm .. 5\-1\-16 (31705) yattu svayaM pANDusutairvijitya samAhR^itaM bhUmipatInprapIDya tatprArthayante puruShapravIrAH kuntIsutA mAdravatIsutau cha .. 5\-1\-17 (31706) balAbhiyuktairvividhairupAyaiH saMprArthitA hantumamitrasa~NghaiH . rAjyaM jihIrShadbhirasadbhirugraiH sarvaM cha tadvo viditaM yathAvat .. 5\-1\-18 (31707) teShAM cha lobhaM prasamIkShya vR^iddhaM dharmaj~natAM chApi yudhiShThirasya . saMbandhitAM chApi samIkShya teShAM matiM kurudhvaM sahitAH pR^ithakva . 5\-1\-19 (31708) ime cha satye.abhiratAH sadaiva taM pAlayitvA samayaM yathAvat . ato.anyathA tairupacharyamANA hanyuH sametAndhR^itarAShTraputrAn .. 5\-1\-20 (31709) tairviprakAraM cha nishamya kArye suhR^ijjanAstAnparivArayeyuH . yuddhena bAdheyurimAMstathaivaM tairbAdhyamAnA yudhi tAMshcha hanyuH .. 5\-1\-21 (31710) tathA.api neme.alpatayA.asamarthA\- steShAM jayAyeti bhavenmatirvaH . sametya sarve sahitAH suhR^idbhi\- steShAM vinAshAya yateyureva .. 5\-1\-22 (31711) duryodhanasyApi mataM yathAva\- nna j~nAyate kiM nu kariShyatIti aj~nAyamAne cha mate parasya mantrasya pAraM kathamabhyupemaH .. 5\-1\-23 (31712) tasmAdito gachChatu dharmashIlaH shuchiH kulInaH puruSho.apramattaH . dUtaH samarthaH prashamAya teShAM rAjyArdhadAnAya yudhiShThirasya .. 5\-1\-24 (31713) nishamya vAkyaM tu janArdanasya dharmArthayuktaM madhuraM samaM cha . samAdade vAkyamathAgrajo.asya saMpUjya vAkyaM tadatIva rAjan .. .. 5\-1\-25 (31714) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi prathamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-1\-1 pratItAH prabuddhAH .. 1 .. 5\-1\-3 AvishatAmupaviShTau . pitrA basudevena .. 3 .. 5\-1\-10 akShavatyAM dyUtakrIDAyAm .. 10 .. 5\-1\-11 satyaM rathavadAroddhaM yogyaM yoShAm .. 11 .. 5\-1\-14 babhUShet prAptumichChet . ta~NabhAva ArShaH .. 14 .. 5\-1\-16 anAmayaM kushalam .. 16 .. 5\-1\-20 ato rAjyArdhapradAnAt .. 20 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 002 .. shrIH .. 5\.2\. adhyAyaH 2 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## balarAmeNa kR^iShNamatAnumodanapUrvakaM svasya duryodhane pakShapatAviShkaraNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-2\-0 (31715) baladeva uvAcha. 5\-2\-0x (3330) shrutaM bhavadbhirgadapUrvajasya vAkyaM yathA dharmavadarthavachcha . ajAtashatroshcha hitaM cha yuktaM duryodhanasyApi tathaiva rAj~naH .. 5\-2\-1 (31716) ardhaM hi rAjyasya visR^ijya vIrAH kuntIsutAstasya kR^ite yatante . pradAya chArdhaM dhR^itarAShTraputraH sukhI sahAsmAbhiratIva modet .. 5\-2\-2 (31717) labdhvA hi rAjyaM pUruShapravIrAH samyakpravR^itteShu pareShu chaiva . dhruvaM prashAntAH sukhamAvisheyu\- steShAM prashAntishcha hitaM prajAnAm .. 5\-2\-3 (31718) duryodhanasyApi mataM cha vettuM vaktuM cha vAkyAni yudhiShThirasya . priyaM cha me syAdyadi tatra kashchi\- dvrajechChamArthaM kurupANDavAnAm .. 5\-2\-4 (31719) sa bhIShmamAmantrya kurupravIraM vaichitravIryaM cha mahAnubhAvam . droNaM saputraM viduraM kR^ipaM cha gAndhArarAjaM cha samUtaputram .. 5\-2\-5 (31720) save cha ye.anye dhR^itarAShTraputrA balapradhAnA nigamapradhAnAH . sthitAshcha dharmeShu yathA svakeShu lokapravIrAH shrutashIlavR^iddhAH .. 5\-2\-6 (31721) eteShu sarveShu samAgateShu paureShu vR^iddheShu cha saMgateShu . bravItu vAkyaM praNipAtayuktaM kuntIsutasyArthakaraM yathA syAt .. 5\-2\-7 (31722) sarvAsvavasthAsu cha te na kopyA grasto hi so.artho balamAshritaistaiH . priyAbhyupetasya yudhiShThirasya dyUte prasaktasya hR^itaM cha rAjyam .. 5\-2\-8 (31723) nivAryamANashcha kurupravIraH sarvaiH suhR^idbhirhyamapyata~njhaH . sa dIvyamAnaH pratidIvya chainaM gAndhArarAjasya sutaM matAkSham .. 5\-2\-9 (31724) hitvA hi karNaM cha suyodhanaM cha samAhvayaddevitumAjamIDhaH . durodarAstatra sahasrasho.anye yudhiShThiro yAnviShaheta jetum .. 5\-2\-10 (31725) utsR^ijya tAnsaubalameva chAyaM samAhvayattena jito.akShavatyAm . sa dIvyamAnaH pratidevanena akSheShu nityaM svaparA~NbhukheShu .. 5\-2\-11 (31726) saMrambhamANo vijitaH prasahya tatrAparAdhaH shakunerna kashchit . tasmAtpraNamyaiva vacho bravItu vaichitravIryaM bahusAmayuktam .. 5\-2\-12 (31727) tathA hi shakyo dhR^itarAShTraputraH svArtheM niyoktuM puruSheNa tena . ayuddhamAkA~NkShata kauravANAM sAmnaiva duryodhanamAshvasadhvam .. 5\-2\-13 (31728) sAmnA jito.artho.arthakaro bhaveta yuddhe.anayo bhavitA neha so.arthaH .. 5\-2\-14 (31729) evaM dhruvatyeva madhupravIre shinipravIraH sahasotpapAta tachchApi vAkyaM parinindya tasya samAdade vAkyamidaM samunyuH .. .. 5\-2\-15 (31730) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi dvitIyo.adhyAyaH .. 5\-2\-16 (31731) ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-2\-3 rAjyaM rAjyArdham .. 3 .. 5\-2\-6 balaM chatura~Ngam . nigamo nItishAstraM te ubhe pradhAnaM yoShAm .. 5\-2\-10 durodarAH dyUtakArAH .. 5\-2\-12 saMrambhamANaH haThaM kurvANaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 003 .. shrIH .. 5\.3\. adhyAyaH 3 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sAtyakinA balarAmavachanapratikShepapUrvakaM duryodhananigrahanirdhAraNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-3\-0 (31732) sAtyakiruvAcha. 5\-3\-0x (3331) yAdR^ishaH puruShasyAtmA tAdR^ishaM saMprabhAShate . yathArUpo.antarAtmA te tathArUpaM prabhAShate .. 5\-3\-1 (31733) santi vai puruShAH shUrAH santi kApuruShAstathA . ubhAvetau dR^iDhau pakShau dR^ishyete puruShAnprati .. 5\-3\-2 (31734) ekasminneva jAyete kule klIbamahAbalau . phalAphalavatI shAkhe yathaikasminvanaspatau .. 5\-3\-3 (31735) nAbhyasUyAmi te vAkyaM bruvato lA~Ngaladhvaja . ye tu shR^iNvanti te vAkyaM tAnasUyAmi mAdhava .. 5\-3\-4 (31736) kathaM hi dharmarAjasya doShamalpamapi bruvan . labhate pariShanmadhye vyAhartumakutobhayaH .. 5\-3\-5 (31737) samAhUya mahAtmAnaM jitavanto.akShakovidAH . anakShaj~naM yathA.ashraddhaM teShu dharmajayaH kutaH. 5\-3\-6 (31738) yadi kuntIsutaM gehe krIDantaM bhrAtR^ibhiH saha . abhigamya jayeyuste tatteShAM dharmato bhavet .. 5\-3\-7 (31739) samAhUya tu rAjAnaM kShatradharmarataM sadA . nikR^ityA jitavantaste kiM nu teShAM paraM shubham .. 5\-3\-8 (31740) kathaM praNipatechchAyamiha kR^itvA paNaM param . vanavAsAdvimuktaratu prAptaH paitAmahaM padam .. 5\-3\-9 (31741) yadyayaM paravittAni kAmayeta yudhiShThiraH . evamapyayamatyantaM parAnnArhati yAchitum .. 5\-3\-10 (31742) kathaM cha dharmayuktAste na cha rAjyaM jihIrShavaH . nivR^ittavanavAsAMstAnya AhurviditA iti .. 5\-3\-11 (31743) anunItA hi bhIShmeNa droNena vidureNa cha . na vyavasyanti pANDUnAM pradAtuM paitR^ikaM vasu .. 5\-3\-12 (31744) ahaM tu tA~nChitairbANairanunIya raNe balAt . pAdayoH pAtayiShyAmi kaunteyasya mahAtmanaH .. 5\-3\-13 (31745) atha te na vyavasyanti praNipAtAya dhImataH . gamiShyanti sahAmAtyA yamasya sadanaM prati .. 5\-3\-14 (31746) na hi te yuyudhAnasya saMrabdhasya yuyutsataH . vegaM samarthAH saMsoddhuM vajrasyeva mahIdharAH .. 5\-3\-15 (31747) ko hi gANDIvadhanvAnaM kashcha chakrAyudhaM yudhi . mAM chApi viShahetkruddhaM kashcha bhImaM durAsadam .. 5\-3\-16 (31748) yamau cha dR^iDhadhanvAnau yamakalpau mahAdyutI . virATadrupadau vIrau yamakAlopamadyutI .. 5\-3\-17 (31749) ko jijIviShurAsAdeddhR^iShTadyumnaM cha pArShatam . pa~nchaitAnpANDaveyAMstu draupadyAH kIrtivardhanAn .. 5\-3\-18 (31750) samapramANAnpANDUnAM samavIryAnmadotkaTAn . saubhadraM cha maheShvAsamamarairapi duHsaham .. 5\-3\-19 (31751) gadapradyumnasAmbAMshcha kAlasUryAnalopamAn . te vayaM dhR^itarAShTrasya putraM shakuninA saha .. 5\-3\-20 (31752) karNaM chaiva nihatyAjAvabhiShekShyAma pANDavam . nAdharmo vidyate kashchichChatrUnhatvA.a.atatAyinaH .. 5\-3\-21 (31753) adharmyamayashasyaM cha shAtravANAM prayAchanam . hR^idbhatastasya yaH kAmastaM kurudhvamatandritAH .. 5\-3\-22 (31754) dhArtarAShTro hyayuddhena na rAjyaM dAtumichChati . adya pANDusuto rAjyaM labhatAM vA yudhiShThiraH . nihatA vA raNe sarve svapsyanti vasudhAtale .. .. 5\-3\-23 (31755) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi tR^itIyo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-3\-3 phalAphalAvatI . supo luk ArShaH pUrvasavarNo vA .. 3 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 004 .. shrIH .. 5\.4\. adhyAyaH 4 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## drupadena sAtyakimatAnumodanena rAj~nAmAhvAnAya dUtaprasthanakathanapUrvakaM svapurohitasya dhR^itarAShTraMprati preShaNakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-4\-0 (31756) drupada uvAcha. 5\-4\-0x (3332) evametanmahAbAho bhaviShyati na saMshayaH . na hi duryodhano rAjyaM madhureNa pradAsyati .. 5\-4\-1 (31757) anuvartsyati taM chApi dhR^itarAShTraH sutapriyaH . bhIShmadroNau cha kArpaNyAnmaurkhyAdrAdheyasaubalau .. 5\-4\-2 (31758) baladevasya vAkyaM tu mama j~nAne na yujyate . etaddhi puruSheNAgre kAryaM sunayamichChatA .. 5\-4\-3 (31759) na tu vAchyo mR^iduvacho dhArtarAShTraH kathaMchana . nahi mArdavasAdhyo.asau pApabuddhirmato mama .. 5\-4\-4 (31760) gardabhe mArdavaM kuryAdgoShu tIkShNaM samAcharet . mR^idu duryodhane vAkyaM yo brUyAtpApachetasi .. 5\-4\-5 (31761) mR^iduM vai manyate pApo bhAShamANamashaktikam . hitamarthaM na jAnIyAdabuddhirmArdave sati .. 5\-4\-6 (31762) etachchaiva kariShyAmo yatnashcha kriyatAmiha . prasthApayAma mitrebhyo balAnyudyojayantu naH .. 5\-4\-7 (31763) shalyasya dhR^iShTaketoshcha jayatsenasya vA vibho . kekayAnAM cha sarveShAM dUtA gachChantu shIghragAH .. 5\-4\-8 (31764) sa cha duryodhano nUnaM preShayiShyati sarvashaH . pUrvAbhipannAH santashcha bhajante pUrvachodanam .. 5\-4\-9 (31765) tatvaradhvaM narendrANAM pUrvameva prachodane . mahaddhi kAryaM voDhavyamiti me vartate matiH .. 5\-4\-10 (31766) shalyasya preShyatAM shIghraM ye cha tasyAnugA nR^ipAH . bhagadattAya rAj~ne cha pUrvasAgaravAsine .. 5\-4\-11 (31767) amitaujase tathogrAya hArdikyAyAndhakAya cha . dIrghapraj~nAya shUrAya rochamAnAya vA vibho .. 5\-4\-12 (31768) AnIyatAM bR^ihantashcha senAbindushcha pArthivaH . senajitpratibindhyashcha chitravarmA suvAstukaH .. 5\-4\-13 (31769) bAhlIko mu~njakeshashcha chaidyAdhipatireva cha . supArshvashcha subAhushcha pauravashcha mahArathaH .. 5\-4\-14 (31770) shakAnAM pahlavAnAM karNaveShTashcha pArthivaH .. surArishcha nadIjashcha karNaveShTashcha pArthivaH .. 5\-4\-15 (31771) nIlashcha vIradharmA cha bhUmipAlashcha vIryavAn . durjayo dantavakrashcha rukmI cha janamejayaH .. 5\-4\-16 (31772) AShADho vAyuvegashcha pUrvapAlI cha pArthivaH . bhUritejA devakashcha ekalavyaH sahAtmajaiH .. 5\-4\-17 (31773) kArUShakAshcha rAjAnaH kShemadhUrtishcha vIryavAn . kAmbhojA R^iShikA ye cha pashchimAnUpakAshcha ye .. 5\-4\-18 (31774) jayatsenashcha kAshyashcha tathA pa~nchanadA nR^ipAH .. jAnakishcha durdharShaH pArvatIyAshcha ye nR^ipAH .. 5\-4\-19 (31775) jAnakishcha susharmA cha maNimAnyotimatsakaH . pAMshurAShTrAdhipashchaiva dhR^iShTaketushcha vIryavAn .. 5\-4\-20 (31776) tuNDashcha daNDadhArashcha bR^ihatsenashcha vIryavAn . aparAjito niShAdashcha shreNimAnvasumAnapi .. 5\-4\-21 (31777) bR^ihadbalo mahaujAshcha bAhuH parapuraMjayaH . samudraseno rAjA cha saha putreNa vIryavAn .. 5\-4\-22 (31778) udbhavaH kShemakashchaiva vATadhAnashcha pArthivaH . shrutAyushcha dR^iDhAyushcha sAlvaputrashcha vIryavAn .. 5\-4\-23 (31779) kumArashcha kali~NgAnAmIshvaro yuddhadurmadaH . eteShAM preShyatAM shIghrametaddhi mama rochate .. 5\-4\-24 (31780) ayaM cha brAhmaNo vidvAnmama rAjanpurohitaH . preShyatAM dhR^itarAShTrAya vAkyamasmai pradIyatAm .. 5\-4\-25 (31781) yathA duryodhano vAchyo yathA sAntanavo nR^ipaH . dhR^itarAShTro yathA vAchyo droNashcha rathinAM varaH .. .. 5\-4\-26 (31782) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi chaturtho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-4\-2 kArpaNyAt tadannabhakShaNena dainyAt .. 2 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 005 .. shrIH .. 5\.5\. adhyAyaH 5 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena drupadavAkyaprashaMsanapUrvakaM rAj~nAM dhR^itarAShTrasya cha dUtapurohitapreShaNaM saMdishya dvArakAMprati gamanam .. 1 .. virATadrupadadUtAhUdAnAM rAj~nAmAgamanam .. 2 .. duryodhanadUtAhUtAnAM cha rAj~nAmAgamanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-5\-0 (31783) vaishampAyana uvAcha. 5\-5\-0x (3333) drupadenaivamukte tu vAkye vAkyavidAM varaH . vasudevasutastatra pR^iShNisiMho.abravIdidam .. 5\-5\-1 (31784) upapannamidaM vAkyaM somakAnAM dhuraMdhare . arthasiddhikaraM rAj~naH pANDavasyAmitaujasaH .. 5\-5\-2 (31785) etachcha pUrvaM kAryaM naH sunItimabhikA~NkShatAm . anyathA hyAcharankarma puruShaH syAtsubAlishaH .. 5\-5\-3 (31786) kiM tu saMbandhakaM tulyamasmAkaM kurupANDuShu . yatheShTaM vartamAneShu pANDaveShu cha teShu cha .. 5\-5\-4 (31787) te vivAhArthamAnItA vayaM sarve tathA bhavAn . kR^ite vivAhe muditA gamiShyAmo gR^ihAnprati .. 5\-5\-5 (31788) bhavAnvR^iddhatamo rAj~nAM vayasA cha shrutena cha . shiShyavatte vayaM sarve bhavAmeha na saMshayaH .. 5\-5\-6 (31789) bhavantaM dhR^itarAShTrashcha satataM bahu manyate . AchAryayoH sakhA chAsi droNasya cha kR^ipasva cha .. 5\-5\-7 (31790) sa bhavAnpreShayatvadya pANDavArthakaraM vachaH . sarveShAM nishchitaM tannaH preShayiShyati yadbhavAn .. 5\-5\-8 (31791) yadi tAvachChamaM kuryannyAyena kurupu~NgavaH . na bhavetkurupANDUnAM saubhrAtreNa mahAnkShayaH .. 5\-5\-9 (31792) atha darpAnvito mohAnna kuryAddhR^itarAShTrajaH . anyeShAM preShayitvA cha pashchAdasmAnsabhAhvaye .. 5\-5\-10 (31793) tato duryodhano mandaH sahAmAtyaH sabAndhavaH . niShThAmApatsyate mUDhaH kruddhe gANDIvadhanvani .. 5\-5\-11 (31794) vaishampAyana uvAcha. 5\-5\-12x (3334) tataH satkR^itya vArShNeyaM virATaH pR^ithivIpatiH . gR^ihAnprasthApayAmAsa sagaNaM sahabAndhavam .. 5\-5\-12 (31795) dvArakaM tu gate kR^iShNe yudhiShThirapurogamAH . chakruH sA~NghrAmikaM sarvaM virATashcha mahIpatiH .. 5\-5\-13 (31796) tataH saMpreShayAmAsa virATaH saha bAndhavaiH . sarveShAM bhUmipAlAnAM drupadashcha mahIpatiH .. 5\-5\-14 (31797) vachanAtkurusiMhAnAM matsyapA~nchAlayoshcha te . samAjagmurmahIpAlAH saMprahR^iShTA mahAbalAH .. 5\-5\-15 (31798) tachChrutvA pANDuputrANAM samAgachChanmahadbalam . dhR^itarAShTrasutAshchApi samAninyurmahIpatIn .. 5\-5\-16 (31799) samAkulA mahI rAjankurupANDavakAraNAt . tadA samabhavatkR^itsnA saMprayANe mahIkShitAm .. 5\-5\-17 (31800) saMkulA cha tadA bhUmishchatura~NgavalAnvitA . balAni teShAM vIrANAmAgachChanti tatastataH .. 5\-5\-18 (31801) chAlayantIva gAM devIM saparvatavanAmimAm . tataH praj~nAvayovR^iddhaM pA~nchAlyaH svapurohitam . kurubhyaH preShayAmAsa yudhiShThiramate sthitaH .. .. 5\-5\-19 (31802) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyegaparvaNi pa~nchamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-5\-4 saMbandhakaM tutyamiti . pANDaveShu kuntIdvArA . kuruShu duryodhanakanyAyAH sAmbenAharaNAt .. 5\-5\-11 niShThAM nAsham .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 006 .. shrIH .. 5\.6\. adhyAyaH 6 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## drupadena dhR^itarAShTraMprati svapurohitapreShaNam .. 1 .. purohitasya hAstinapuragamanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-6\-0 (31803) drupada uvAcha. 5\-6\-0x (3335) bhUtAnAM prANinaH shreShThAH prANinAM buddhijIvinaH . buddhimatsu narAH shreShThA nareShvapi dvijAtayaH .. 5\-6\-1 (31804) dvijeShu vaidyAH shreyAMso vaidyeShu kR^itabuddhayaH . kR^itabuddhiShu kartAraH kartR^iShu brahmavAdinaH .. 5\-6\-2 (31805) sa bhavAnkR^ibuddhInAM pradhAna iti me matiH . kulena cha vishiShTo.asi vayasA cha shrutena cha . praj~nayA sadR^ishashchAsi shukreNA~Ngirasena cha .. 5\-6\-3 (31806) viditaM chApi te sarvaM yathAvR^ittaH sa kauravaH . pANDavashcha yathAvR^ittaH kuntIputro yudhiShThiraH .. 5\-6\-4 (31807) dhR^itarAShTrasya vidite va~nchitAH pANDavAH paraiH . vidureNAnunIto.api putramevAnuvartate .. 5\-6\-5 (31808) shakunirbuddhipUrvaM hi kuntIputraM samAhvayat . anakShaj~naM matAkShaH sankShatravR^itte sthitaM shuchim .. 5\-6\-6 (31809) te tathA va~nchayitvA tu dharmarAjaM yudhiShThiram . na kasyAMchidavasthAyAM rAjyaM dAsyanti vai svayam .. 5\-6\-7 (31810) bhavAMstu dharmasaMyuktaM dhR^itarAShTraM bruvanvachaH . manAMsi tasya yodhAnAM dhruvamAvartayiShyati .. 5\-6\-8 (31811) vidurashchApi tadvAkyaM sAdhayiShyati tAvakam . bhIShmadroNakR^ipAdInAM bhedaM saMjanayiShyati .. 5\-6\-9 (31812) amAtyeShu cha bhinneShu yodheShu vimukheShu cha . punarekatra karaNaM teShAM karma bhaviShyati .. 5\-6\-10 (31813) etasminnantare pArthAH sukhamekAgrabuddhayaH . senAkarma kariShyanti dravyANAM chaiva sa~nchayam .. 5\-6\-11 (31814) bhidyamAneShu cha sveShu lambamAne tathA tvayi . na tathA te kariShyanti senAkarma na saMshayaH .. 5\-6\-12 (31815) etatprayojanaM chAtra prAdhAnyenopalabhyate . saMgatyA dhR^itarAShTrashcha kuryAddharmyaM vachastava .. 5\-6\-13 (31816) sa bhavAndharmayuktashcha dharmyaM teShu samAcharan . kR^ipAluShu parikleshAnpANDavIyAnprakIrtayan .. 5\-6\-14 (31817) vR^iddheShu kuladharmaM cha bruvanpUrvairanuShThitam . vibhetsyati manAMsyeShamiti me nAtra saMshayaH .. 5\-6\-15 (31818) na cha tebhyo bhayaM te.asti brAhmaNo hyasi vedavit . dUtakarmaNi yuktashcha sthavirashcha visheShataH .. 5\-6\-16 (31819) sa bhavAnpuShyayogena muhUrtena jayena cha . kauraveyAnprayAtvAshu kaunteyasyArthasiddhaye .. 5\-6\-17 (31820) vaishampAyana uvAcha. 5\-6\-18x (3336) tathA.anushiShTaH prayayau drupadena mahAtmanA . purodhA vR^ittasaMpanno nagaraM nAgasAhvayam .. 5\-6\-18 (31821) shiShyaiH parivR^ito vidvAnnItishAstrArthakovidaH . pANDavAnAM hitArthAya kauravAnpratijagmivAn .. .. 5\-6\-19 (31822) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi ShaShTho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-6\-2 vaidyAH vidyAvantaH . kR^itabuddhayaH siddhAntaj~nAH .. 2 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 007 .. shrIH .. 5\.7\. adhyAyaH 7 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanArjunayoH kR^iShNadarshanAya yadR^ichChayA yugapat dvArakAgamanam .. 1 .. arjunena sArathyena varayitvA tena saha yudhiShThirasamIpagamanam .. 2 .. duryodhanena nArAyaNAhvayakR^iShNakumArAnAdAya kR^itavarmaNAsaha svapuragamanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-7\-0 (31823) vaishampAyana uvAcha. 5\-7\-0x (3337) purohitaM te prasthApya nagaraM nAgasAhvayam . dUtAnprasthApayAmAsuH pArthivebhyastatastataH .. 5\-7\-1 (31824) prasthApya dUtAnanyatra dvArakAM puruSharShabhaH . svayaM jagAma kauravyaH kuntIputro dhana~njayaH .. 5\-7\-2 (31825) gate dvAravatIM kR^iShNa baladeve cha mAdhave . saha vR^iShNyandhakaiH sarvairbhojaishcha shatashastadA .. 5\-7\-3 (31826) sarvamAgamayAmAsa pANDavAnAM vicheShTitam . dhR^itarAShTrAtmajo rAjA gUDhaiH praNihitaishcharaiH .. 5\-7\-4 (31827) sa shrutvA mAdhavaM yAntaM sadashvairanilopamaiH . balena nAtimahatA dvArakAmabhyayAtpurIm .. 5\-7\-5 (31828) tameva divasaM chApi kaunteyaH pANDunandanaH . AnanratanagarIM ramyAM jagAmAshu dhana~njayaH .. 5\-7\-6 (31829) tau yAtvA puruShavyAghrau dvArakAM kurunandanau . suptaM dadR^ishatuH kR^iShNaM shayAnaM chAbhijagmatuH .. 5\-7\-7 (31830) duryodhanastu prathamaM vAsudevamupAshrayat . uchChIrShatashcha kR^iShNasya niShasAda varAsane .. 5\-7\-8 (31831) tataH kirITI tasyAnu pravivesha mahAmanAH . pashchArdhe tu sa kR^iShNasya prahvo.atiShThatkR^itA~njaliH .. 5\-7\-9 (31832) pratibuddhaH sa vArShNeyo dadarshAgre kirITinAm . siMhAsanagataM pashchAtparivR^itya cha dR^iShTavAn .. 5\-7\-10 (31833) sa tayoH svAgataM kR^itvA yathAvatpratipUjya tau . tadAgamanajaM hetuM paprachCha madhusUdanaH .. 5\-7\-11 (31834) tato duryodhanaH kR^iShNAmuvAcha prahasanniva . vigrahe.asminbhavAnsAhyaM mama dAtumihArhati .. 5\-7\-12 (31835) samaM hi bhavataH sakhyaM mama chaivArjune.api cha . tathA saMbandhakaM tulyamasmAkaM tvayi mAdhava .. 5\-7\-13 (31836) ahaM chAbhigataM santo bhajante pUrvasAriNaH .. tvaM cha shreShThatamo loke satAmadya janArdana . 5\-7\-14 (31837) satataM saMmatashchaiva sadvR^ittamanupAlaya .. 5\-7\-15 (31838) kR^iShNa uvAcha. 5\-7\-16x (3338) bhavAnabhigataH pUrvamatra me nAsti saMshayaH . dR^iShTastu prathamaM rAjanmayA pArtho dhana~njayaH .. 5\-7\-16 (31839) tava pUrvAbhigamanAtpUrvaM chApyasya darshanAt . sAhAyyamubhayoreva kariShyAmi suyodhana .. 5\-7\-17 (31840) pravAraNaM tu bAlAnAM pUrvaM kAryamiti shrutiH . tasmAtpravAraNaM pUrvamarhaH pArtho dhana~njayaH .. 5\-7\-18 (31841) matsaMhananatulyAnAM gopAnAmarbudaM mahat . nArAyaNA iti khyAtAH sarve saMgrAmayodhinaH .. 5\-7\-19 (31842) te vA yudhi durAdharShA bhavantvekasya sainikAH . ayudhyamAnaH saMgrAme nyastashastro.ahamekataH .. 5\-7\-20 (31843) AbhyAmanyataraM pArtha yatte hR^idyataraM matam . tadvR^iNItAM bhavAnagre pravAryastvaM hi dharmataH .. 5\-7\-21 (31844) ` etadviditvA kaunteya vichArya cha punaH punaH . tAnvA varaya sAhAyye mAM sAchivye.athavA punaH ' 5\-7\-22 (31845) vaishampAyana uvAcha. 5\-7\-23x (3339) evamuktastu kR^iShNena kuntIputre dhana~njayaH . ayudhyamAnaM saMgrAme varayAmAsa keshavam .. 5\-7\-23 (31846) nArAyaNamamighnaM kAmAjjAtamajaM nR^iShu . sarvakShatrasya purato devadAnavayorapi .. 5\-7\-24 (31847) duryodhanastu tatsainyaM sarvamAvarayattadA . sahasrANAM mahasraM tu yodhAnAM prApya bhArata .. 5\-7\-25 (31848) kR^iShNaM chApahR^itaM j~nAtvA saMprApa paramAM mudam . duryodhanastu tatsainyaM sarvamAdAya pArthivaH .. 5\-7\-26 (31849) tato.abhyayAdbhImabalo rauhiNeyaM mahAbalam . sarvaM chAgamane hetuM sa tasmai saMnyavedayat . pratyuvAcha tataH shaurirdhArtarAShTramidaM vachaH .. 5\-7\-27 (31850) baladeva uvAcha. 5\-7\-28x (3340) viditaM te naravyAghra sarvaM bhavitumarhati . yanmayoktaM virATasya purA vaivAhike tadA .. 5\-7\-28 (31851) nigR^ihyokto hR^iShIkeshastvadarthaM kurunandana . mayA saMbandhakaM tulyamiti rAjanpunaHpunaH .. 5\-7\-29 (31852) na cha tadvAkyamuktaM vai keshavaM pratyapadyata . na chAhamutsahe kR^iShNaM vinA sthAtumapi kShaNam .. 5\-7\-30 (31853) nAhaM sahAyaH pArthasya nApi duryodhanasya vai . iti me nishchitA buddhirvAsudevamavekShya ha .. 5\-7\-31 (31854) jAto.asi bhArate vaMshe sarvapArthivapUjite . gachCha yudhyasva dharmeNa kShAtreNa puruSharShabha .. 5\-7\-32 (31855) vaishampAyana uvAcha. 5\-7\-33x (3341) ityevamuktastu tadA pariShvajya halAyudham . kR^iShNaM chApi mahAbAhumAmantrya bharatarShabha .. 5\-7\-33 (31856) so.abhyayAtkR^itavarmANaM dhR^itarAShTrasuto nR^ipaH . kR^itavarmA dadau tasya senAmakShauhiNIM tadA .. 5\-7\-34 (31857) sa tena sarvasainyena bhImena kurunandanaH . vR^itaH pariyayau hR^iShTaH suhR^idaH saMpraharShayan .. 5\-7\-35 (31858) tataH pItAmbaradharo jagatsraShTA janArdanaH . gate duryodhane kR^iShNaH kirITinamathAbravIt .. 5\-7\-36 (31859) ayudhyamAnaH kAM bR^iddhimAsthAyAhaM vR^itastvayA . 5\-7\-37 (31860) arjuna uvAcha . bhavAnsamarthastAnsarvAnnihantuM nAtra saMshayaH . nihantumahamaShyekaH samarthaH puruSharShabhaH .. 5\-7\-37x (3342) bhavAMstu kIrtimA.Nlloke tadyashastvAM gamiShyati . yashasAM chAhamapyarthI tasmAdasi mayA vR^itaH .. 5\-7\-38 (31861) sArathyaM tu tvayA kAryamiti me mAnasaM sadA . chirarAtrepsitaM kAmaM tadbhavAnkartumarhati .. 5\-7\-39 (31862) vAsudeva uvAcha. 5\-7\-40x (3343) upapannamidaM pArtha yatspardhasi mayA saha . sArathyaM te kariShyAmi kAmaH saMpadyatAM tava .. 5\-7\-40 (31863) vaishampAyana uvAcha. 5\-7\-41x (3344) evaM pramuditaH pArthaH kuShNena sahitastadA . vR^ito dAshArhapravaraiH punarAyAdyudhiShThiram .. .. 5\-7\-41 (31864) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi saptamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-7\-10 pravAraNaM IpsitasAdAnam . pUrvamarhaH tvattaH kaniShThatvAdityarthaH .. 10 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 008 .. shrIH .. 5\.8\. adhyAyaH 8 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## pANDavAnpratyAgachChataH shalyasya mArge bhramAhuryodhanasabhApraveshaH .. 1 .. tadbhutyakR^itopachAratuShTena tena pAritoShikadAne prati shrute gUDhenasatA duryodhanena prakaTIbhUya sAhAyyavaraNam .. 2 .. pANDavAnupagamya duryodhanava~nchanAM kathitavatA shalyena yudhiShThirAbhyarthanayA karNasya sArathyakaraNena tejovadhakaraNapratij~nAnam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-8\-0 (31865) vaishampAyana uvAcha. 5\-8\-0x (3345) shalyaH shrutvA tu dUtAnAM sainyena mahatA vR^itaH . abhyAtpANDavAnrAjansaha putrairmahArathaiH .. 5\-8\-1 (31866) tasya senAnivesho.abhUdadhvardhamiva yojanam . tathA hi vipulAM senAM bibharti sa nararShabhaH .. 5\-8\-2 (31867) akShauhiNIpatI rAjanmahAvIryaparAkramAH . vichitrakavachAH shUrA vichitradhvajakArmukAH .. 5\-8\-3 (31868) vichitrAbharaNAH sarve vichitrarathavAhanAH . vichitrasragdharAH sarve vivitrAmbarabhUShaNAH .. 5\-8\-4 (31869) svadeshaveShAbharaNA vIrAH shatasahasrashaH . tasya senApraNetAro babhUvuH kShatriyarShabhAH .. 5\-8\-5 (31870) vyathayanniva bhUtAni kampayanniva medinIm . shanairvishrAmayansenAM sa yayau yatra pANDavaH .. 5\-8\-6 (31871) tato duryodhanaH shrutvA mahAtmAnaM mahAratham . upAyAntamabhidrutya svayamAnarcha bharata .. 5\-8\-7 (31872) kArayAmAsa pUjArthaM tasya duryodhanaH sabhAH . ramaNIyeShu desheShu ratnachitrAH svala~NkR^itAH .. 5\-8\-8 (31873) shilpibhirvividhaishchaiva krIDAstatra prayojitAH . tatra mAlyAni mAMsAni bhakShyaM peyaM cha satkR^itam .. 5\-8\-9 (31874) kUpAshcha vividhAkArA audakAni gR^ihANi cha .. sa tAH sabhAH samAsAdya pUjyamAno yathA.amaraH . 5\-8\-10 (31875) duryodhanasya sachivairdeshe deshe samantataH .. AjagAma sabhAmanyAM devAvasathavarchasam . 5\-8\-11 (31876) sa tatra viShayairyuktaiH kalyANairatimAnuShaiH .. mene.abhyadhikamAtmAnamavamene purandaram. 5\-8\-12 (31877) paprachCha sa tataH preShyAnprahR^iShTaH kShatriyarShabhaH .. yudhiShThirasya puruShAH ke.atra chakruH sabhA imAH . 5\-8\-13 (31878) AnIyantAM sabhAkArAH pradeyArhA hi me matAH .. pradeyameShAM dAsyAmi kuntIputro.anumanyatAm. 5\-8\-15a` tataH prahR^iShTaM rAjAnaM j~nAtvA te sachivAstadA' duryodhanAya tatsarvaM kathayanti sma vismitAH .. 5\-8\-14 (31879) saMprahR^iShTo yadA shalyo diditsurapi jIvitam . gUDho duryodhanastatra darshayAmAsa mAtulam .. 5\-8\-16 (31880) taM dR^iShTvA madrarAjashcha j~nAtvA yatnaM cha tasya tam . pariShvajyAbravItprIta iShTo.artho dhriyatAmiti .. 5\-8\-17 (31881) duryodhana uvAcha. 5\-8\-18x (3346) satyavAgbhava kalyANa varo vai mama dIyatAm . sarvasenApraNetA vai bhavAnbhavitumarhati .. 5\-8\-18 (31882) yathaiva pANDavAstubhyaM tathaiva bhavato hyaham . anumAnyaM cha pAlyaM cha bhaktaM cha bhaja mAM vibho .. 5\-8\-19 (31883) vaishampAyana uvAcha. 5\-8\-20x (3347) kR^itamityabravIchChalyaH kimanyatkriyatAmiti . kR^itamityeva gAndhAriH pratyuvAcha punaHpunaH .. 5\-8\-20 (31884) shalya uvAcha. 5\-8\-21x (3348) gachCha duryodhana puraM svakameva nararShabha . ahaM gamiShye druShTuM vai yudhiShThiramariMdamam .. 5\-8\-21 (31885) dR^iShTvA yudhiShThiraM rAjankShiprameShye narAdhipa . avashyaM chApi draShTavyaH pANDavaH puruSharShabhaH .. 5\-8\-22 (31886) duryodhana uvAcha. 5\-8\-23x (3349) kShiprAmAgamyatAM rAjanpANDavaM vIkShya pArthiva . tvayyadhInAH sma rAjendra varadAnaM smarasva naH .. 5\-8\-23 (31887) shalya uvAcha. 5\-8\-24x (3350) kShiprameShyAmi bhadraM te gachChasva svapuraM nR^ipa . ` dR^iShTvA tu pANDavAnrAjanna mithyA kartumutsahe .. 5\-8\-24 (31888) vaishampAyana uvAcha. 5\-8\-25x (3351) paryaShvajetAmanyonyaM shalyaduryodhanAvubhau .. 5\-8\-25 (31889) sa tathA shalyamAmantrya purAyAtsvakaM puram . shalyo jagAma kaunteyAnAkhyAtuM karma tasya tat .. 5\-8\-26 (31890) upaplAvyaM sa gatvA tu skandhAvAraM pravishya cha . pANDavAnatha tAnsarvA~nshalyastatra dadarsha ha .. 5\-8\-27 (31891) chirAttu dR^iShTvA rAjAnaM mAtulaM samiti~njayam . AsanebhyaH samutpetuH sarve sahayudhiShThirAH .. 5\-8\-28 (31892) tathA bhImArjunau hR^iShTau svastrIyau cha yamAvubhau . draupadI cha subhadrA cha abhimanyushcha bhArata .. 5\-8\-29 (31893) sametya cha mahApAhuM shalyaM pANDusutastadA . pAdyamarghyaM cha gAM chaiva pratigrAhya purodhasA .. 5\-8\-30 (31894) katA~njaliradInAtmA dharmAtmA shalyamabravIt . svAgataM te.astu vai rAjannetadAsanamAsyatAm .. 5\-8\-31 (31895) tato nyaShIdachChalyashcha kA~nchane paramAsane . tatra pAdyathArghyaM cha nyavedayata pANDavaH .. 5\-8\-32 (31896) shalya uvAcha. 5\-8\-33x (3352) duHkhasyaitasya mahato dhArtarAShTrakR^itasya vai . avApsyasi phalaM rAjanhatvA shatrUnparantapa .. 5\-8\-33 (31897) viditaM te mahArAja lokatantraM narAdhipa . tasmAllokakR^itaM ki~nchittava tAta na vidyate .. 5\-8\-34 (31898) vaishampAyana uvAcha. 5\-8\-35x (3353) nivedya chArghyaM vidhivanmadrarAjAya bhArata . kushalaM pANDavo.apR^ichChachChalyaM sarvasukhAvaham .. 5\-8\-35 (31899) sa taiH parivR^itaH sarvaiH pANDavairdharmachAribhiH . Asane chopaviShTaH sa shalyaH pArthamathAbravIt .. 5\-8\-36 (31900) shalya uvAcha. 5\-8\-37x (3354) kushalaM rAjashArdUla sarvatra kurunandana . araNyavAsAddiShTyA.asi vimukto jayatAM vara .. 5\-8\-37 (31901) duShkaraM te kR^itaM rAjannirjane gahane vane . bhrAtR^ibhiH saha kaunteya kR^iShNAyA chAnayA.anagha .. 5\-8\-38 (31902) aj~nAtavAsaM ghoraM cha vasatA duShkaraM kR^itam . duHkhameva kutaH saukhyaM rAjyabhraShTasya bhArata .. 5\-8\-39 (31903) satye tapasi dAne cha tava buddhiryudhiShThira . kShamA damashchAhiMsA cha satyaM chaiva yudhiShThira .. 5\-8\-40 (31904) adbhutashcha punarlokastvayi rAjanpratiShThitaH . mR^idurvadAnyo brahmaNyo dAnto dharmaparAyaNaH .. 5\-8\-41 (31905) dharmAste viditA rAjanbahavo lokasAkShikAH . sarvaM jagadidaM tAta viditaM te parantapa .. 5\-8\-42 (31906) muditashcha punarlokastvayi rAjanpratiShThite . diShTyA kR^ichChramidaM rAjanpAritaM bharatarShabha .. 5\-8\-43 (31907) diShTyA pashyAmi rAjendra dharmAtmAnaM sahAnugam . nistIrNaduShkaraM rAjaMstvAM dharmanichayaM prabho .. 5\-8\-44 (31908) vaishampAyana uvAcha. 5\-8\-45x (3355) tato.asyAkathayadrAjA duryodhanasamAgamam . tachcha shushrUShitaM sarvaM varadAnaM cha bhArata .. 5\-8\-45 (31909) yudhiShThira uvAcha. 5\-8\-46x (3356) sukR^itaM te kR^itaM rAjanprahR^iShTenAntarAtmanA . duryodhanasya yadvIra tvayA vAchA pratishrutam .. 5\-8\-46 (31910) ekaM tvichChAmi bhadraM te kriyamANaM mahIpate . rAjannakartavyamapi kartumarhasi sattama .. 5\-8\-47 (31911) mama tvavekShayA vIra shR^iNu vij~nApayAmi te . bhavAniha mahArAja vAsudevasamo yudhi .. 5\-8\-48 (31912) karNArjunAbhyAM saMprApte dvairathe rAjasattama . karNasya bhavatA kAryaM sArathyaM nAtra saMshayaH .. 5\-8\-49 (31913) tatra pAlyo.arjuno rAjanyadi matpriyamichChasi . tejovadhashcha te kAryaH sauterasma~njayAvahnaH . akartavyamapi hyetatkarmumarhasi mAtula .. 5\-8\-50 (31914) shalya uvAcha. 5\-8\-51x (3357) shrR^iNu pANDava bhadraM te yadbravIShi mahAtmanaH . tejovadhanimittaM mAM sUtaputrasya sa~Ngame .. 5\-8\-51 (31915) ahaM tasya bhaviShyAmi sa~NghrAme sArathirdhruvam . vAsudevena hi samaM nityaM mAM so.abhimanyato .. 5\-8\-52 (31916) tasyAhaM kurushArdUla pratIpamahitaM vachaH . dhruvaM saMkathayiShyAmi yoddhukAmasya saMyuge .. 5\-8\-53 (31917) yathA sa hR^itadarpashcha hR^itatejAshcha pANDava . bhaviShyati sukhaM hantuM satyametadbravImi te .. 5\-8\-54 (31918) evametatkariShyAmi yathA tAta tvamAttha mAm . yachchAnyadapi shakShyAmi tatkariShyAmi te priyam .. 5\-8\-55 (31919) yachcha duHkhaM tvayA prAptaM dyUte vai kR^iShNayA saha . paruShANi cha vAkyAni sUtaputrakR^itAni vai .. 5\-8\-56 (31920) jaTAsurAtparikleshaH kIchakAchcha mahAdyute . draupadyA.adhigataM sarvaM damayantyA yathA.ashubham .. 5\-8\-57 (31921) sarvaM duHkhamidaM vIra sukhodarkaM bhaviShyati . nAtra manyustvayA kAryo vidhirhi balavattaraH .. 5\-8\-58 (31922) duHkhAni hi mahAtmAnaH prApnuvanti yudhiShThira . devairapi hi duHkhAni prAptAni jagatIpate .. 5\-8\-59 (31923) indreNa shrUyate rAjansabhAryeNa mahAtmanA . anubhUtaM mahadduHkhaM devarAjena bhArata .. .. 5\-8\-60 (31924) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi aShTamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-8\-27 upaplAvyaM virATanagarasya pradeshavisheSham . skandhAvAraM senAniveshasthAnam .. 5\-8\-53 pratIpaM prasa~NgapratikUlam . ahitaM pariNAmaviruddham .. 5\-8\-58 manyurdainyam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 009 .. shrIH .. 5\.9\. adhyAyaH 9 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shalyena indrasyApi duHkhAnubhave kathite yudhiShThirapR^ichChayA tena vistareNa tatkathanopakramaH .. 1 .. indrajighAMsayA tvaShTrA sR^iShTasya trishiraso vishvarUpasya tapobha~NgAya indreNa apsarasAM preShaNam .. 2 .. apsarobhistasyAdharShaNIyatve j~nAte indreNa vajrapAtanAttasya hananam .. 3 .. hatepi tasmin jIvatIva dR^ishyamAne bhayAdindraprArthanayA yadR^ichChayA Agatena takShNA tachChirashChedanam .. 4 .. vishvarUpahananakupitena tvaShTrA punarindravadhAya vR^itrasyotpAdanam .. 5 .. vR^itreNendre parAjite sendrANAM devAnAM viShNuM prati gamanam .. 6 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-9\-0 (31925) yudhiShThira uvAcha. 5\-9\-0x (3358) kathamindreNa rAjendra sabhAryeNa mahAtmanA . duHkhaM prAptaM paraM ghorametadichChAmi veditum .. 5\-9\-1 (31926) shalya uvAcha. 5\-9\-2x (3359) shR^iNu rAjanpurAvR^ittamitihAsaM purAtanam . sabhAryeNa yathA prAptaM duHkhamindreNa bhArata .. 5\-9\-2 (31927) tvaShTA prajApatirhyAsIddevashreShTho mahAtapAH . sa putraM vai trishirasamindradrohAtkilAsR^ijat .. 5\-9\-3 (31928) aindraM sa prArthayatsthAnaM vishvarUpo mahAdyutiH . taistribhirvadanairghoraiH sUryendujvalanopamaiH .. 5\-9\-4 (31929) vedAnekena so.adhIte surAmekena chApibat . ekena cha dishaH sarvAH pibanniva nirIkShate .. 5\-9\-5 (31930) sa tapasvI mudurdAnto dharme tapasi chodyataH . tapastasya mahattIvraM sudushcharamarindama .. 5\-9\-6 (31931) tasya dR^iShTvA tapovIryaM satyaM chAmitatejasaH . viShAdamagamachChakra indro.ayaM mA bhavediti .. 5\-9\-7 (31932) kathaM sajjechcha bhogeShu na cha tapyenmahattapaH . vivardhamAnastrishirAH sarvaM hi bhuvanaM graset .. 5\-9\-8 (31933) iti saMchintya bahudhA buddhimAnbharatarShabha . Aj~nApayatso.apsarasastvaShTR^iputrapralobhane .. 5\-9\-9 (31934) yathA sa sajjetrishirAH kAmabhogeShu vai bhR^isham . kShipraM kuruta gachChadhvaM pralobhayata mAchiram .. 5\-9\-10 (31935) shR^i~NgAraveShAH sushroNyo hArairyuktA manoharaiH . hAvabhAvasamAyuktAH sarvAH saundaryashobhitAH .. 5\-9\-11 (31936) pralobhayata bhadraM vaH shamayadhvaM bhayaM mama . asvasthaM hyAtmanAtmAnaM lakShayAmi varA~NganAH .. 5\-9\-12 (31937) bhayaM tanme mahAghoraM kShipraM nAshayatAbalAH . 5\-9\-13 (31938) apsarasa UchuH . tathA yatnaM kariShyAmaH shakra tasya pralobhane . yathA nAvApsyasi bhayaM tasmAdbalaniShUdana .. 5\-9\-13x (3360) nirdahanniva chakShurbhyAM yo.asAvAste taponidhiH . taM praloyituM deva gachChAmaH sahitA vayam .. 5\-9\-14 (31939) yatiShyAmo vashe kartuM vyapanetuM cha te bhayam . 5\-9\-15 (31940) shalya uvAcha . indreNa tAstvanuj~nAtA jagmustrishiraso.antikam . tatra tA vividhairbhAvairlobhayantyo varA~NganAH .. 5\-9\-15x (3361) nR^ittaM saMdarshayAmAsustathaivA~NgeShu sauShThavam . nAbhyagachChatpraharShaM tAH sa pashyansumahAtapAH .. 5\-9\-16 (31941) indriyANi vashe kR^itvA pUrNasAgarasannibhaH . tAstu yatnaM paraM kR^itvA punaH shakramupasthitAH .. 5\-9\-17 (31942) kR^itA~njalipuTAH sarvA devarAjamathAbruvan . na sa shakyaH sudurdharSho dhairyAchchAlayituM prabho .. 5\-9\-18 (31943) yatte kAryaM mahAbhAga kriyatAM tadanantaram . saMpUjyApsarasaH shakro visR^ijya cha mahAmatiH .. 5\-9\-19 (31944) chintayAmAsa tasyaiva vadhopAyaM yudhiShThira . sa tUShNIM chintayanvIro devarAjaH pratApavAn .. 5\-9\-20 (31945) vinishchitamatirdhImAnvadhe trishiraso.abhavat . vajramasya kShipAmyadya sa kShipraM nabhaviShyati .. 5\-9\-21 (31946) shatruH pravR^iddho nopekShyo durbalo.api balIyasA . shAstrabuddhyA vinishchitya kR^itvA buddhiM vadhe dR^iDhAm .. 5\-9\-22 (31947) atha vaishvAnaranibhaM ghorarUpaM bhayAvaham . mumocha vajraM saMkruddhaH shakrastrishirasaM prati .. 5\-9\-23 (31948) sa papAta hatastena vajreNa dR^iDhamAhataH . parvatasyeva shikharaM praNunnaM medinItale .. 5\-9\-24 (31949) taM tu vajrahataM dR^iShTvA shayAnamachalopamam . na sharma lebhe devendro dIpitatastasya tejasA .. 5\-9\-25 (31950) hato.api dIptatejAH sa jIvanniva hi dR^ishyate . ghAtitasya shirAMsyAjau jIvantIvAdbhutAni vai .. 5\-9\-26 (31951) ` shirAMsi tasyAjAyanta trINyeva shakunAstrayaH . tittiriH kalavi~Nkashcha tathaiva cha kapi~njalaH . vishvarUpashirAMsyeva jAyante tAni bhArata ' .. 5\-9\-27 (31952) tato.atibhItagAtrastu shakra Aste vichArayan . athAjagAma parashuM skandhenAdAya vardhakiH .. 5\-9\-28 (31953) tadaraNyaM mahArAja yatrAste.asau nipAtitaH . sa bhItastatra takShANaM ghaTamAnaM shachIpatiH .. 5\-9\-29 (31954) apashyadabravIchchainaM satvaraM pAkashAsanaH . kShipraM Chindhi shirAMsyasya kuruShva vachanaM mama .. 5\-9\-30 (31955) takShovAcha. 5\-9\-31x (3362) mahAskandho bhR^ishaM hyeSha parashurnabhaviShyati . kartuM chAhaM na shakShyAmi karma rAdbhirvigarhitam .. 5\-9\-31 (31956) indra uvAcha. 5\-9\-32x (3363) mA bhaistvaM shIghrametadvai kuruShva vachanaM mama . matprasAdAddhi te shastraM vajrakalpaM bhaviShyati .. 5\-9\-32 (31957) takShovAcha. 5\-9\-33x (3364) kaM bhavantamahaM vidyAM ghorakarmANamadya vai . etadichChAmyahaM shrotuM tattvena kathayasva me .. 5\-9\-33 (31958) indra uvAcha. 5\-9\-34x (3365) ahamindro devarAjastakShanviditamastu te . kuruShvaitadyathoktaM me takShanmA.atra vichAraya .. 5\-9\-34 (31959) ` mayA hi nihataH shete trishirAstvaM cha vidvi vai. 5\-9\-35 (31960) vaishampAyana uvAcha . sa prahvaH prA~njalirbhUtvA idaM vachanamabravIt' .. 5\-9\-35x (3366) krUreNa nApatrapase kathaM shakreha karmaNA . R^iShiputramimaM hatvA brahmahatyAbhayaM na te .. 5\-9\-36 (31961) shakra uvAcha. 5\-9\-37x (3367) pashchAddharmaM chariShyAmi pAvanArtha sudushcharam . shatrureSha mahAvIryo vajreNa nihato mayA .. 5\-9\-37 (31962) adyApi chAhamudvignastakShannasmAdbibhemi vai . kShipraM Chindhi shirAMsi tvaM kariShye.anugrahaM tava .. 5\-9\-38 (31963) shiraH pashoste dAsyanti bhAgaM yaj~neShu mAnavAH . eSha te.anugrahastakShankShipraM kuru mama priyam .. 5\-9\-39 (31964) shalya uvAcha. 5\-9\-40x (3368) etachChrutvA tu takShA sa mahendravachanAttadA . shirAMsyatha trishirasaH kuThAreNAchChinattadA .. 5\-9\-40 (31965) nikR^itteShu tatasteShu niShkrAmannaNDajAstvatha . kapi~njalAstittirAshcha kalavi~NkAshcha sarvashaH .. 5\-9\-41 (31966) yena vedAnadhIte sma pibate somameva cha . tasmAdvakrArdvinishcheruH kShipraM tasya kapi~njalAH .. 5\-9\-42 (31967) yena sarvA disho rAjanpibanniva nIrIkShate . tasmAdvakrAdvinishcherustittirAstasya pANDava .. 5\-9\-43 (31968) yatsurApaM tu tasyAsIdvakraM trishirasastadA . kalavi~NkAH samutpetuH shyenAshcha bharatarShabha .. 5\-9\-44 (31969) tatasteShu nikR^itteShu vijvaro maghavAnatha . `takShNe tathA varaM dattvA prahR^iShTastridasheshvaraH ..' 5\-9\-45 (31970) jagAma tridivaM devastakShA.api svagR^ihAnyayau . mene kR^itArthamAtmAnaM hatvA shatruM surArihA .. 5\-9\-46 (31971) ` takShApi svagR^ihaM gatvA naiva shaMsati kasyachit . athainaM nAbhijAnanti varShamekaM tathAgatam .. 5\-9\-47 (31972) atha saMvatsare pUrNe bhUtAH pashupateH prabho . tamAkroshanta maghavAnnaH prabhurbrahmahA iti. 5\-9\-48 (31973) tata indro vrataM ghoramAcharatpAkashAsanaH . tapasA cha susaMyuktaH saha devairmarudgaNaiH .. 5\-9\-49 (31974) samudreShu pR^ithivyAM cha vanaspatiShu strIShu cha . vibhajya brahmahatyAM cha tAnvarairapyayojayat .. 5\-9\-50 (31975) varadastu varaM dattvA pR^ithivyai sAgarAya cha . vanaspatibhyaH strIbhyashcha brahmahatyAM nunoda tAm .. 5\-9\-51 (31976) tatastu shuddho bhagavAndevairlokaishcha pUjitaH . indrasthAnamupAtiShThatpUjyamAno maharShibhiH' .. 5\-9\-52 (31977) tvaShTA prajApatiH shrutvA shakreNAtha hataM sutam . krodhasaMraktanayana idaM vachanamabravIt .. 5\-9\-53 (31978) tvaShTovAcha. 5\-9\-54x (3369) tapyamAnaM tapo nityaM kShAntaM dAntaM jitendriyam . vinA.aparAdhena yataH putraM hiMsitavAnmama .. 5\-9\-54 (31979) tasmAchChakravinAshAya vR^itramutpAdayAmyaham . lokAH pashyantu me vIryaM tapasashcha balaM maham . sa cha pashyatu devendro durAtmA pApachetanaH .. 5\-9\-55 (31980) upaspR^ishya tataH kruddhastapasvI sumahAyashAH . agnau hutvA samutpAdya ghoraM vR^itramuvAcha ha .. 5\-9\-56 (31981) indrashatro vivardhasva prabhAvAttapaso mama . so.avarghata divaM stabdhvA sUryavaishvAnaropamaH .. 5\-9\-57 (31982) kiM karomIti chovAcha kAlasUrya ivoditaH . shakraM jahIti chApyukto jagAma tridivaM tataH .. 5\-9\-58 (31983) tato yuddhaM samabhavadvR^itravAsavayormahat . saMkruddhayormahAghoraM prasaktaM kurusattama .. 5\-9\-59 (31984) tato jagrAha devendraM vR^itro vIraH shatakratum . apAvR^ityAkShipadvakre shakraM kopasamanvitaH .. 5\-9\-60 (31985) graste vR^itreNa shakre tu saMbhrAntAstridiveshvarAH . asR^ijaMste mahAsatvA jR^imbhikAM vR^itranAshinIm .. 5\-9\-61 (31986) vijR^imbhamANasya tato vR^itrasyAsyAdapAvR^itAt . svAnya~NgAnyabhisaMkShipya niShkrAnto balanAshanaH .. 5\-9\-62 (31987) tataH prabhR^iti lokasya jR^imbhikA prANisaMshritA . jahR^iShushcha surAH sarve shakraM dR^iShTvA viniHsR^itam .. 5\-9\-63 (31988) tataH pravavR^ite yuddhaM vR^itravAsavayoH punaH . saMrabdhayostadA ghoraM suchiraM bharatarShabha .. 5\-9\-64 (31989) yadA vyavardhata raNe vR^itro balasamanvitaH . tvaShTustejobalAviddhastadA shakro nyavartata. 5\-9\-65 (31990) nivR^itte cha tadA devA viShAdamagamanparam . sametya saha shakreNa tvaShTustejovimohitAH .. 5\-9\-66 (31991) amantrayanta te sarve munibhiH saha bhArata . kiM kAryamiti vai rAjanvichintya bhayamohitAH .. 5\-9\-67 (31992) jagmuH sarve mahAtmAnaM manobhirviShNumavyayam . upaviShTA mandarAgre sarve vR^itravadhepsavaH .. .. 5\-9\-68 (31993) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi navamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-9\-11 hAvAH shR^i~NgAracheShTAH . bhAvAH chittavikArA harShAdayastaryuktAH .. 5\-9\-16 sauShavaM saundaryam . praharSha labdhabhoyo.asmIti toSham .. 5\-9\-28 vardhakiH takShA .. 5\-9\-31 nabhaviShyati na~NkShyati .. 5\-9\-56 ThapaspR^ishya Achamya .. 5\-9\-60 apAvR^itya mukhaM saMprasArya .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 010 .. shrIH .. 5\.10\. adhyAyaH 10 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## viShNavAj~nayA R^iShibhirvR^itrasya AsudhAdyavadhyatvavaradAnapUrvakaM indravR^itrayoH sandhikaraNam .. 1 .. kadAchana samudratIre vR^itraM dR^iShTavatA indreNa vR^itropari savajre phene prakShipte tatpraviShTena viShNunA vR^itrahananam .. 2 .. vR^itravadhajanyabrahmahatyApIDitasyendrasya svargAtpravAsaH .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-10\-0 (31994) indra uvAcha. 5\-10\-0x (3370) sarvaM vyAptamidaM devA vR^itreNa jagadavyayam . na hyasya sadR^ishaM ki~nchitpratighAtAya yadbhavet .. 5\-10\-1 (31995) samartho hyabhavaM pUrvamasamartho.asmi sAMpratam . kathaM nu kAryaM bhadraM vo durdharShaH sa hi me mataH .. 5\-10\-2 (31996) tejasvI cha mahAtmA cha yuddhe chAmitavikramaH . grasetribhuvanaM sarvaM sadevAsuramAnuSham .. 5\-10\-3 (31997) tasmAdvinishchayamimaM shR^iNudhvaM tridivaukasaH . viShNoH kShayamupAgamya sametya cha mahAtmanA .. 5\-10\-4 (31998) tena saMmantrya vetsyAmo vadhopAyaM durAtmanaH . 5\-10\-5 (31999) shalya uvAcha . evamukte maghavatA devAH sharShigaNAstadA . sharaNyaM sharamaM devaM jagmurviShNuM mahAbalam .. 5\-10\-5x (3371) Uchushcha sarve deveshaM viShNuM vR^itrabhayArditAH . trayo lokAstvayA krAntAstribhirvikramaNaiH purA .. 5\-10\-6 (32000) amR^itaM chAhR^itaM viShNo daityAshcha nihatA raNe . baliM baddhvA mahAdaityaM shakro devAdhipaH kR^itaH .. 5\-10\-7 (32001) tvaM prabhuH sarvadevAnAM tvayA sarvamidaM tatam . tvaM hi devo mahAdeva sarvalokanamaskR^itaH .. 5\-10\-8 (32002) gatirbhava tvaM devAnAM sendrANAmamarottama . jagadvyAptamidaM sarvaM vR^itreNAsurasUdana .. 5\-10\-9 (32003) viShNuruvAcha. 5\-10\-10x (3372) avashyaM karaNIyaM me bhavatAM hitamuttamam . tasmAdupAyaM vakShyAmi yathA.asau nabhaviShyati .. 5\-10\-10 (32004) gachChadhvaM sarShigandharvA yatrAsau vishvarUpadhR^ik . sAma tasya prayu~njadhvaM tata enaM vijeShyatha .. 5\-10\-11 (32005) bhaviShyati jayo devAH shakrasya mama tejasA . adR^ishyashcha pravekShyAmi vajre hyasyAyudhottame .. 5\-10\-12 (32006) gachChadhvamR^iShibhiH sArdhaM gandharvaishcha surottamAH . vR^itrasya saha shakreNa sandhiM kuruta mAchiram .. 5\-10\-13 (32007) shalya uvAcha. 5\-10\-14x (3373) evamukte tu devena R^iShayastridashAstathA . yayuH sametya sahitAH shakraM kR^itvA puraHsaram .. 5\-10\-14 (32008) samIpametya cha yadA sarva eva mahaujasaH . taM tejasA prajvalitaM pratapantaM disho dasha .. 5\-10\-15 (32009) grasantamiva lokAMstrInsUryAchandramasau yathA . dadR^ishuste tato vR^itraM shakreNa saha devatAH .. 5\-10\-16 (32010) R^iShayo.atha tato.abhyetya vR^itramUchuH priyaM vachaH . vyAptaM jagadidaM sarvaM tejasA tava durjaya .. 5\-10\-17 (32011) na cha shaknoShi nirjeShuM vAsavaM balinAM vara . yudhyatoshchApi vAM kAlo vyatItaH sumahAniha .. 5\-10\-18 (32012) pIDyante cha prajAH sarvAH sadevAsuramAnuShAH . sakhyaM bhavatu te vR^itra shakreNa saha nityadA .. 5\-10\-19 (32013) avApsyasi sukhaM tvaM cha shakralokAMshcha shAshvatAn . R^iShivAkyaM nishamyAtha vR^itraHsa tu mahAbalaH .. 5\-10\-20 (32014) uvAcha tAnR^iShInsarvAnpraNamya shirasA.asuraH . sarve yUyaM mahAbhAgA gandharvAshchaiva sarvashaH .. 5\-10\-21 (32015) yadbrUtha tachChrutaM sarvaM mamApi shrR^iNutAnaghAH . sandhiH kathaM vai bhavitA mama shakrasya chobhayoH . tejasorhi dvayordevAH sakhyaM vai bhavitA katham .. 5\-10\-22 (32016) R^iShaya UchuH . 5\-10\-23x (3374) sakR^itsatAM sa~NgatamIpsitavyaM tataH paraM bhavitA bhavyameva . nAtikrAmetsatpuruSheNa sa~NgataM tasmAtsatAM saMgatamIpsitavyam .. 5\-10\-23 (32017) dR^iDhaM satAM sa~NgataM chApi nityaM brUyAchchArthaM hyarthakR^ichChreShu dhIrAH . mahArthavatsatpuruSheNa sa~NgataM tasmAtsantaM na jighAMseta dhIraH .. 5\-10\-24 (32018) indraH satAM saMmatashcha nivAsashcha mahAtmanAm . satyavAdI hyanindyashcha dharmavitsUkShmanishchayaH .. 5\-10\-25 (32019) tena te saha shakreNa sandhirbhavatu nityadA . evaM vishvAsamAgachCha mA te bhUdbuddhiranyathA .. 5\-10\-26 (32020) shalya uvAcha. 5\-10\-27x (3375) maharShivachanaM shrutvA tAnuvAcha mahAdyutiH . avashyaM bhagavanto me mAnanIyAstapasvinaH .. 5\-10\-27 (32021) bravImi yadahaM devAstatsarvaM kriyate yadi . tataH sarvaM kariShyAmi yadUchurmAM divaukasaH .. 5\-10\-28 (32022) na shuShkeNa na chAdreNa nAshmanA na cha dAruNA . na shastreNa na chAstreNa na divA na tathA nishi .. 5\-10\-29 (32023) vadhyo bhaveyaM viprendrAH shakrasya saha daivataiH . evaM me rochate sandhiH shakreNa saha nityadA .. 5\-10\-30 (32024) bADhamityeva R^iShayastamUchurbharatarShabha . evaM vR^itte tu sandhAne vR^itraH pramudito.abhavat .. 5\-10\-31 (32025) ` tataH sandhiM mithaH kR^itvA R^iShayo dIptatejasaH . shakrasya saha vR^itreNa punarjagmuryathAgatam '.. 5\-10\-32 (32026) yuktaH sadA.abhavachchApi shakro harShasamanvitaH . vR^itrasya vadhasaMyuktAnupAyAnanvachintayat .. 5\-10\-34a` abhisandhirmahendrasya sandhikarmaNi yaH kR^itaH . R^iShibhistvIritaM yachcha mahendrastadanusmaran ..' 5\-10\-33 (32027) ChidrAnveShI samudvignaH sadA vasati devarAT . sa kadAchinsamudrAnte samapashyanmahAsuram .. 5\-10\-35 (32028) sandhyAkAla upAvR^itte muhUrte chAtidAruNe . tataH saMchintya bhagavAnvaradAnaM mahAtmanaH .. 5\-10\-36 (32029) sandhyeyaM vartate raudrA na rAtrirdivasaM na cha . vR^itrashchAvashyavadhyo.ayaM mama sarvaharo ripuH .. 5\-10\-37 (32030) yadi vR^itraM na hanmyadya va~nchayitvA mahAsuram . mahAbalaM mahAkAyaM na me shreyo bhaviShyati .. 5\-10\-38 (32031) evaM saMchintayanneva shakro viShNumanusmaran . atha phenaM tadA.apashyat samudre parvatopamap .. 5\-10\-39 (32032) nAyaM yuShko na chAdro.ayaM na cha shastramidaM tathA . enaM kShepsyAmi vR^itrasya kShaNAdeva nashiShyati .. 5\-10\-40 (32033) savajramatha phenaM taM kShipraM vR^itre nisR^iShTavAn . pravishya phenaM taM viShNuratha vR^itraM vyanAshayat .. 5\-10\-41 (32034) nihate tu tato vR^itre disho vitimirA.abhavan . pravavau cha shivo vAyuH prajAshcha jahR^iShustathA .. 5\-10\-42 (32035) tato devAH sagandharvA yakSharakShomahoragAH . R^iShayashcha mahendraM tamastuvanvividhaiH stavaiH .. 5\-10\-43 (32036) namaskR^itaH sarvabhUtaiH sarvabhUtAnyasAntvayat . hatvA shatruM prahR^iShTAtmA vAsavaH saha daivataiH .. 5\-10\-44 (32037) viShNuM tribhuvanashreShThaM pUjayAmAsa dharmavit . tato hate mahAvIrye vR^itre devabhaya~Nkare .. 5\-10\-45 (32038) anR^itenAbhibhUto.abhUchChakraH paramadurmanAH . traishIrShayA.abhibhUtashcha sa pUrvaM brahmahatyayA .. 5\-10\-46 (32039) ` mahAdevasya bhUtaishcha sa punarbrahmahA iti . AkruShTo nirbhayairbhUyo vrIDito balavR^itrahA '.. 5\-10\-47 (32040) so.antamAshritya lokAnAM naShTasaMj~no vichetanaH . na prAj~nAyata devendrastvabhibhUtaH svakarmabhiH .. 5\-10\-48 (32041) pratichChanno.avasachchApsu cheShTamAna ivoragaH . tataH pranaShTe devendre brahmahatyA bhayArdite .. 5\-10\-49 (32042) bhUmiH pradhvastasaMkAshA nirvR^ikShA shuShkakAnanA . vichChinnasrotaso nadyaH sarAMsyanudakAni cha .. 5\-10\-50 (32043) saMkShobhashchApi satvAnAmanAvR^iShTikR^ito.abhavat . devAshchApi bhR^ishaM trastAstathA sarve maharShayaH .. 5\-10\-51 (32044) arAjakaM jagatsarvamabhibhUtamupadravaiH . tato bhItA.abhavandevAH ko no rAjA bhavediti .. 5\-10\-52 (32045) divi devarShayashchApi devarAjavinAkR^itAH . na sma kashchana devAnAM rAjye vai kurute matim .. .. 5\-10\-53 (32046) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi dashamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-10\-4 kShayaM gR^iham .. 4 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 011 .. shrIH .. 5\.11\. adhyAyaH 11 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## R^iShibhirdevaishcha nahupasya varadAnapUrvakamindrarAjye abhiShechanam .. 1 .. kadAchana svAvalIkanena kaluShitamanasA nahupeNa kAmyamAnAyai indrANyai bR^ihaspatinA abhayapradAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-11\-0 (32047) shalya uvAcha. 5\-11\-0x (3376) R^iShayo.athAbruvansarve devAshcha tridiveshvarAH . ayaM vai nahupaH shrImAndevarAjye.abhiShichyatAm .. 5\-11\-1 (32048) tejasvI cha yashasvI cha dhArmikashchaiva nityadA . te gatvA tvabruvansarve rAjA no bhava pArthiva .. 5\-11\-2 (32049) sa tAnuvAcha nahuSho devAnR^ipigaNAMstathA . pitR^ibhiH sahitAnrAjanparipsanhitamAtmanaH .. 5\-11\-3 (32050) durbalo.ahaM na me shaktirbhavatAM paripAlane . balavA~nj~nAyatAM kashchidbalaM shakre hi nityadA .. 5\-11\-4 (32051) tamabruvanpunaH sarve devA R^iShipurogamAH . asmAkaM tapasA yuktaH pAhi rAjyaM triviShTape .. 5\-11\-5 (32052) parasparabhayaM ghoramasmAkaM hi na saMshayaH . abhiShichyasva rAjendra bhava rAjA triviShTape .. 5\-11\-6 (32053) devadAnavayakShANAmR^iShINAM rakShasAM tathA . pitR^igandharvabhUtAnAM chakShurviShayavartinAm. 5\-11\-7 (32054) teja AdAsyase pashyanbalavAMshcha bhaviShyasi . dharmaM puraskR^itya sadA saravalokAdhipo bhava .. 5\-11\-8 (32055) brahmarShIshchApi devAMshcha gopAyasva triviShTape . 5\-11\-9 (32056) shalya uvAcha . abhiShiktaH sa rAjendra tato rAjA triviShTape .. 5\-11\-9x (3377) dharmaM puraskR^itya tadA sarvalokAdhipo.abhavat . sudurlabhaM varaM labdhvA prApya rAjyaM triviShTape .. 5\-11\-10 (32057) dharmAtmA satataM bhUtvA kAmAtmA samapadyata . devodyAneShu sarveShu nandanopavaneShu cha .. 5\-11\-11 (32058) kailAse himavatpR^iShThe mandare shvetaparvate . sahye mahendre malaye samudreShu saritsu cha .. 5\-11\-12 (32059) apsarobhiH parivR^ito devakanyAsamAvR^itaH . nahuSho devarAjo.atha krIDanbahuvidhaM tadA .. 5\-11\-13 (32060) shrR^iNvandivyA bahuvidhAH kathAH shrutimanoharAH . vAditrANi cha sarvANi gItaM cha madhurasvanam .. 5\-11\-14 (32061) vishvAvasurnAradashcha gandharvApsarasAM gaNAH . R^itavaH ShaTcha devendraM mUrtimanta upasthitAH .. 5\-11\-15 (32062) mArutaH surabhirvAti manoj~naH satvashItalaH . evaM vikrIDatastasya nahuShasya durAtmanaH .. 5\-11\-16 (32063) saMprAptA darshanaM devI shakrasya mahiShI priyA . sa tAM saMdR^ishya duShTAtmA prAha sarvAnsabhAsadaH .. 5\-11\-17 (32064) indrasya mahiShI devI kasmAnmAM nopatiShThati . ahamindro.asmi devAnAM lokAnAM cha tatheshvaraH .. 5\-11\-18 (32065) AgachChatu shachI mahyaM kShipramadya niveshanam . tachChrutvA durmanA devI bR^ihaspatimuvAcha ha .. 5\-11\-19 (32066) rakSha mAM nahuShAdbrahmaMstvAmasmi sharaNaM gatA . sarvalakShaNasaMpannAM brahmaMstvaM mAM prabhAShase .. 5\-11\-20 (32067) devarAjasya dayitAmatyantaM sukhabhAginIm . avaidhavyena yuktAM chApyekapatnIM pativradAm .. 5\-11\-21 (32068) uktavAnasi mAM pUrvamR^itAM tAM kuru vai giram . noktapUrvaM cha bhagavanmR^iShA te kiMchidIshvara .. 5\-11\-22 (32069) tasmAdetadbhavetsatyaM tvayoktaM dvijasattama . bR^ihaspatirathovAcha indrANIM bhayamohitAm .. 5\-11\-23 (32070) yaduktAsi mayA devi satyaM tadbhavitA dhruvam . drakShyase devarAjaM tamindraM shIghramihAgatam .. 5\-11\-24 (32071) na bhetavyaM cha nahuShAtsatyametadbravImi te . samAnayiShye shakreNa nachirAdbhavatImaham .. 5\-11\-25 (32072) atha shushrAva nahuSha indrANIM sharaNIM gatAm . bR^ihaspatera~Ngirasashrukrodha sa nR^ipastadA .. .. 5\-11\-26 (32073) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi ekAdasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-11\-2 no.asmAkaM rAjA bhava .. 2 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 012 .. shrIH .. 5\.12\. adhyAyaH 12 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## nahu ShaprasAdanAya devAdibhiH prArthitenApi bR^ihaspatinA shachyA atyAjanam .. 1 .. bR^ihaspatyanumatyA samayakaraNAya shachyAnahuShasamIpagamanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-12\-0 (32074) shalya uvAcha. 5\-12\-0x (3378) kruddhaM tu nahuShaM dR^iShTvA devA R^iShipurogamAH . abruvandevarAjAnaM nahuShaM ghoradarshanam .. 5\-12\-1 (32075) devarAja jahi krodhaM tvayi kruddhe jagadvibho . trastaM sAsuragandharvaM sakiMnaramahoragam .. 5\-12\-2 (32076) jahi krodhamimaM sAdho na kupyanti bhavadvidhAH . parasya patnI sA devI prasIdasva sureshvara .. 5\-12\-3 (32077) nivartaya manaH pApAtparadArAbhimarshanAt . devarAjo.asi bhadraM te prajA dharmeNa pAlaya .. 5\-12\-4 (32078) evamukto na jagrAha tadvachaH kAmamohitaH . atha devAnuvAchedamindraM prati surAdhipaH .. 5\-12\-5 (32079) ahalyA dharShitA pUrvamR^iShipatnI yashasvinI . jIvato bharturindreNa sa vaH kiM na nivAritaH .. 5\-12\-6 (32080) bahUni cha nR^ishaMsAni kR^itAnIndreNa vai purA . vaidharmyANyupadhAshchaiva sa vaH kiM na nivAritaH .. 5\-12\-7 (32081) upatiShThatu devI mAmetadasyA hitaM param . yuShmAkaM cha sadA devAH shivamevaM bhaviShyati .. 5\-12\-8 (32082) devA UchuH. 5\-12\-9x (3379) indrANImAnayiShyAmo yathechChasi divaspate . jahi krodhamimaM vIra prIto bhava sureshvara .. 5\-12\-9 (32083) shalya uvAcha. 5\-12\-10x (3380) ityuktvA taM tadA devA R^iShibhiH saha bhArata . tagmurbR^ihaspatiM vaktumindrANIM chAshubhaM vachaH .. 5\-12\-10 (32084) jAnImaH sharaNaM prAptAmindrANIM tava veshmani . dattAbhayAM cha viprendra tvayA devarShisattama .. 5\-12\-11 (32085) te tvAM devAH sagandharvA R^iShayashcha mahAdyute . prasAdayanti chendrANI nahuShAya pradIyatAm .. 5\-12\-12 (32086) indrAdvishiShTo nahuSho devarAjo mahAdyutiH . vR^iNotvimaM varArohA bhartR^itve varavarNinI .. 5\-12\-13 (32087) evamukte tu sA devI bAShpamutsR^ijya sasvanam . uvAcha rudatI dInA bR^ihaspatimidaM vachaH .. 5\-12\-14 (32088) nAhamichChAmi nahuShaM patiM devarShisattama . sharaNAgatAsmi te brahaMstrAyasva mahato bhayAt .. 5\-12\-15 (32089) bR^ihaspatiruvAcha. 5\-12\-16x (3381) sharaNAgataM na tyajeyamindrANi mama nishchayaH . dharmaj~nAM satyashIlAM cha na tyajeyamanindite .. 5\-12\-16 (32090) nAkAryaM kartumichChAmi brAhmaNaH sanvisheShataH . shrutadharmA satyashIlo jAnandharmAnushAsanam .. 5\-12\-17 (32091) nAhametatkariShyAmi gachChadhvaM vai surottamAH . asmiMshchArthe purA gItaM brahmaNA shrUyatAmidam .. 5\-12\-18 (32092) na tasya bIjaM rohati rohakAle na tasya varShaM varShati varShakAle . bhItaM prapannaM pradadAti shatrave na sa trAtAraM labhate trANamichChan .. 5\-12\-19 (32093) moghamannaM vindati chApyachetAH svargAllokAddhashyati naShTacheShTaH . bhItaM prapannaM pradadAti yo vai na tasya havyaM pratigR^ihNanti devAH .. 5\-12\-20 (32094) pramIyate chAsya prajA hyakAle sadA vivAsaM pitaro.asya kurvate . bhItaM prapannaM pradadAti shatrave sendrA devAH praharantyasya vajram .. 5\-12\-21 (32095) etadevaM vijAnanvai na dAsyAmi shachImimAm . indrANIM vishrutAM loke shakrasya mahiShIM priyAM .. 5\-12\-22 (32096) asyA hitaM bhavedyachcha mama chApi hitaM bhavet . kriyatAM tatsurashreShThA nahi dAsyAmyahaM shachIm .. 5\-12\-23 (32097) shalya uvAcha. 5\-12\-24x (3382) atha devAH sagandharvA gurumAhuridaM vachaH . kathaM sunItaM nu bhavenmantrayasva bR^ihaspate .. 5\-12\-24 (32098) bR^ihaspatiruvAcha. 5\-12\-25x (3383) nahuShaM yAchatAM devI kiMchitkAlAntaraM shubhA . indrANi hitametaddhi tathA.asmAkaM bhaviShyati .. 5\-12\-25 (32099) bahuvighnaH surAH kAlaH kAlaH kAlaM nayiShyati . garvito balavAMshchApi nahuSho varasaMshrayAt .. 5\-12\-26 (32100) shalya uvAcha. 5\-12\-27x (3384) tatastena tathokte tu prItA devAstathAbruvan . brahmansAdhvidamuktaM te hitaM sarvaM divaukasAm .. 5\-12\-27 (32101) evametaddvijashreShTha devI cheyaM prasAdyatAm . tataH samastA indrANIM devAshchAgnipurogamAH .. 5\-12\-28 (32102) UchurvachanamavyagrA lokAnAM hitakAmyayA. 5\-12\-29 (32103) devA UchuH . tvayA jagadidaM sarvaM dhR^itaM sthAvaraja~Ngamam . ekapatnyasi satyA cha gachChasva nahuShaM prati .. 5\-12\-29x (3385) kShipraM tvAmabhikAmashcha vinashiShyati pApakR^it . nahuSho devi shakrashcha suraishvaryamavApsyati .. 5\-12\-30 (32104) evaM vinishchayaM kR^itvA indrANI kAryasiddhaye . abhyagachChata savrIDA nahuShaM ghoradarshanam .. 5\-12\-31 (32105) dR^iShTvA tAM nahuShashchApi vayorUpasamanvitAm . samahR^iShyata duShTAtmA kAmopahatachetanaH .. .. 5\-12\-32 (32106) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi dvAdasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-12\-7 vaidharmyANi tvAShTravadhAdIni . upadhAH vR^itrasakhyAdIni ChalAni .. 5\-12\-20 achetAH durbalachittaH .. 5\-12\-25 kAlAntaraM kAlAvadhim .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 013 .. shrIH .. 5\.13\. adhyAyaH 13 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shachyA nahuShaMprati indrasyAnveShaNe.apyaparij~nAne tvAmupasthAsya iti samayakaraNam .. 1 .. devairviShNvAj~nayA indrasya brahmahatyApanodanAya ashvamedhayAjanam .. 2 .. dhvastapApmanopIndrasya punarnahuShabhayAdadarshane shochantyA shachyA upashrutidevIpUjanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-13\-0 (32107) shalya uvAcha. 5\-13\-0x (3386) atha tAmabravIddR^iShTvA nahuSho devarAT tadA . trayANAmapi lokAnAmahamindraH shuchismite .. 5\-13\-1 (32108) bhajasva mAM varArohe patitve varavarNini . evamuktA tu sA devI nahuSheNa pativratA .. 5\-13\-2 (32109) prAvepata bhayodvignA pravAte kadalI yathA . praNamya sA hi brahmANaM shirasA tu kR^itA~njaliH .. 5\-13\-3 (32110) devarAjamathovAcha nahuShaM ghoradarshanam . kAlamichChAmyahaM labdhuM tvattaH kaMchitsureshvara .. 5\-13\-4 (32111) na hi vij~nAyate shakraH kiM vA prAptaH kva vA gataH . tattvametattu vij~nAya yadi na j~nAyate prabho .. 5\-13\-5 (32112) tato.ahaM tvAmupasthAsye satyametadbravImi te . evamuktaH sa indrANyA nahuShaH prItimAnabhUt .. 5\-13\-6 (32113) nahuSha uvAcha. 5\-13\-7x (3387) evaM bhavatu sushroNi yathA mAmiha bhAShase . j~nAtvA chAgamanaM kAryaM satyametadanusmareH .. 5\-13\-7 (32114) nahuSheNa visR^iShTA cha nishchakrAma tataH shubhA . bR^ihaspatiniketaM cha sA jagAma yashasvinI .. 5\-13\-8 (32115) tasyAH saMshrutya cha vacho devAshchAgnipurogamAH . chintayAmAsurekAgrAH shakrArthaM rAjasattama .. 5\-13\-9 (32116) devadevena sha~Ngamya viShNunA prabhaviShNunA . UchushchainaM samudvignA vAkyaM vAkyavishAradAH .. 5\-13\-10 (32117) brahmavadhyAbhibhUto vai shakraH suragaNeshvaraH . gatishcha nastvaM devesha pUrvajo jagataH prabhuH .. 5\-13\-11 (32118) rakShArthaM sarvabhUtAnAM viShNutvamupajagmivAn . tvadvIryanihate vR^itre vAsavo brahmahatyayA .. 5\-13\-12 (32119) vR^itaH suragaNashreShTha mokShaM tasya vinirdisha . teShAM tadvachanaM shrutvA devAnAM viShNurabravIt .. 5\-13\-13 (32120) mAmeva yajatAM shakraH pAvayiShyAmi vajriNam . puNyena hayamedhena mAmiShTvA pAkashAsanaH .. 5\-13\-14 (32121) punareShyati devAnAmindratvamakutobhayaH . svakarmabhishcha nahuSho nAshaM yAsyati durmatiH .. 5\-13\-15 (32122) kiMchitkAlamidaM devA marShayadhvamatandritAH . shrutvA viShNoH shubhAM satyAM vANIM tAmamR^itopamAm. 5\-13\-16 (32123) tataH sarve suragaNAH sopAdhyAyAH saharShibhiH . yatra shakro bhayodvignastaM deshamupachakramuH .. 5\-13\-17 (32124) tatrAshvamedhaH sumahAnmahendrasya mahAtmanaH . vavR^ite pAvanArthaM vai brahmahatyApaho nR^ipa .. 5\-13\-18 (32125) vibhajya brahmahatyAM tu vR^ikSheShu cha nadIShu cha . parvateShu pR^ithivyAM cha strIShu chaiva yudhiShThira .. 5\-13\-19 (32126) saMvibhajya cha bhUteShu visR^ijya cha sureshvaraH . vijvaro dhUtapApmA cha vAsavo.abhavadAtmavAn .. 5\-13\-20 (32127) akampyaM nahuShaM sthAnAddR^iShTvA balaniShUdanaH . tejoghnaM sarvabhUtAnAM varadAnAchcha duHsaham .. 5\-13\-21 (32128) tataH shachIpatirdevaH punareva vyanashyata . adR^ishyaH sarvabhUtAnAM kAlAkA~NkShI chachAra ha .. 5\-13\-22 (32129) pranaShTe tu tataH shakre shachI shokasamanvitA . hA shakreti tadA devI vilalApa suduHkhitA .. 5\-13\-23 (32130) yadi dattaM yadi hutaM guravastoShitA yadi . ekabhartR^itvamevAstu satyaM yadyasti vA mayi .. 5\-13\-24 (32131) puNyAM chemAmahaM divyAM pravR^ittAmuttarAyaNe . devIM rAtriM namasyAmi sidhyatAM me manorathaH .. 5\-13\-25 (32132) prayatA cha nishAM devImupAtiShThata tatra sA . pativratAtvAtsatyena sopashrutimathAkarot .. 5\-13\-26 (32133) yatrAste devarAjo.asau taM deshaM darshayasva me . ityAhopashrutiM devIM satyaM satyena dR^ishyatAm .. .. 5\-13\-27 (32134) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi trayodasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-13\-12 viShNutvaM vyApakatvam .. 12 .. 5\-13\-26 Akarot AkAritavatI .. 26 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 014 .. shrIH .. 5\.14\. adhyAyaH 14 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## stutyA pratyakShIbhUtayA upashrutidevyAsaha padmanAlabhedanena tadvivaraM gatayA shachyA tatrasthendradarshanam .. 1 .. tathA indraM stutvA nahuShavR^ittAntakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-14\-0 (32135) shalya uvAcha. 5\-14\-0x (3388) athainAM rUpiNI sAdhvImupAtiShThadupashrutiH . tAM vayorUpasaMpannAM dR^iShTvA devImupasthitAm .. 5\-14\-1 (32136) indrANI saMprahR^iShTAtmA saMpUjyainAmathAbravIt . ichChAmi tvAmahaM j~nAtuM kA tvaM brUhi varAnane .. 5\-14\-2 (32137) upashrutiruvAcha. 5\-14\-3x (3389) upashrutirahaM devi tavAntikamupAgatA . darshanaM chaiva saMprAptA tava satyena bhAmini .. 5\-14\-3 (32138) pativratA cha yuktA cha yamena niyamena cha . darshayiShyAmi te shakraM devaM vR^itraniShUdanam .. 5\-14\-4 (32139) kShipramanvehi bhadraM te drakShyase surasattamam . tatastAM prasthitAM devImindrANI sA samanvagAt .. 5\-14\-5 (32140) devAraNyAnyatikramya parvatAMshcha bahUMstataH . himavantamatikramya uttaraM pArshvamAgamat .. 5\-14\-6 (32141) samudraM cha samAsAdya bahuyojanavistR^itam . AsasAda mahAdvIpaM nAnAdrumalatAvR^itam .. 5\-14\-7 (32142) tatrApashyatsaro divyaM nAnAshakunibhirvR^itam . shatayojanavistIrNaM tAvadevAyataM shubham .. 5\-14\-8 (32143) tatra divyAni padmAni pa~nchavarNAni bhArata . ShaTpadairupagItAni praphullAni sahasrashaH .. 5\-14\-9 (32144) sarasastasya madhye tu padminI mahatI shubhA . gaureNonnatanAlena padmena mahatA vR^itA .. 5\-14\-10 (32145) padmasya bhittvA nAlaM cha vivesha sahitA tayA . bisatantupraviShTaM cha tatrApashyachChatakratum .. 5\-14\-11 (32146) taM dR^iShTvA cha susUkShmeNa rUpeNAvasthitaM prabhum . sUkShmarUpadharA devI babhUvopashrutishcha sA .. 5\-14\-12 (32147) indraM tuShTAva chendrANI vishrutaiH pUrvakarmabhiH . stUyamAnastato devaH shachImAha purandaraH .. 5\-14\-13 (32148) kimarthamasi saMprAptA vij~nAtashcha kathaM tvaham . tataH sA kathayAmAsa nahuShasya vicheShTitam .. 5\-14\-14 (32149) indratvaM triShu lokeShu prApya vIryasamanvitaH . darpAviShTashcha duShTAtmA mAmuvAcha shatakrato .. 5\-14\-15 (32150) upatiShTheti sa krUraH kAlaM cha kR^itavAnmama . yadi na trAsyasi vibho kariShyati sa mAM vashe .. 5\-14\-16 (32151) etena chAhaM saMprAptA drutaM shakra tavAntikam . jahi raudraM mahAbAho nahuShaM pApanishchayam .. 5\-14\-17 (32152) prakAshayasva chAtmAnaM daityadAnavasUdana . tejaH samApnuhi vibho devarAjyaM prashAdhi cha .. .. 5\-14\-18 (32153) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi chaturdasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-14\-16 trAsyasi pAlayiShyasi .. 16 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 015 .. shrIH .. 5\.15\. adhyAyaH 15 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## indrabodhitashachIvachanAt nahuSheNa agastyAdisaptarShINAM svashibikAyAM vAhakatayA yojanam .. 1 .. shachIprArthanayA bR^ihaspatinA homena saMtoShyAgnorindrAnveShaNAya preShaNam .. 2 .. agninA bR^ihaspatiMprati jalavarjaM sarvatrAnveShaNepIndrAnadhigamakathanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-15\-0 (32154) shalya uvAcha. 5\-15\-0x (3390) evamuktaH sa bhagavA~nshachyA tAM punarabravIt . vikramasya na kAlo.ayaM nahuSho balavattaraH .. 5\-15\-1 (32155) vivarddhitashcha R^iShibhirhavyakavyaishcha bhAmini . nItimatra vidhAsyAmi devi tAM kartumarhasi .. 5\-15\-2 (32156) guhyaM chaitattvayA kAryaM nAkhyAtavyaM shubhe kvachit . gatvA nahuShamekAnte bravIhi cha sumadhyame .. 5\-15\-3 (32157) R^iShiyAnena divyena mAmupaihi jagatpate . evaM tava vashe prItA bhaviShyAmIti taM vada .. 5\-15\-4 (32158) ityuktA devarAjena patnI sA kamalekShaNA . evamastvityathoktvA tu jagAma nahuShaM prati .. 5\-15\-5 (32159) nahuShastAM tato dR^iShTvA sasmito vAkyamabravIt . svAgataM te varArohe kiM karomi shuchismite .. 5\-15\-6 (32160) bhaktaM mAM bhaja kalyANi kimichChasi manasvini . tava kalyANi yatkAryaM tatkariShye sumadhyame .. 5\-15\-7 (32161) na cha vrIDA tvayA kAryA sushroNi mayi vishvaseH . satyena vai pashe devi kariShye vachanaM tava .. 5\-15\-8 (32162) indrANyuvAcha. 5\-15\-9x (3391) yo me kR^itastvayA kAlastamAkA~NkShe jagatpate . tatastvameva bhartA me bhaviShyasi surAdhima .. 5\-15\-9 (32163) kAryaM cha hR^idi me yattaddevarAjAvadhAraya . vakShyAmi yadi me rAjanpriyametatkariShyasi .. 5\-15\-10 (32164) vAkyaM praNayasaMyuktaM tataH syAM vashagA tava . indrasya vAjino vAhA hastino.atha rathAstathA .. 5\-15\-11 (32165) ichChAmyahamathApUrvaM vAhanaM te surAdhipa . yanna viShNorna rudrasya na surANAM na rakShasAm .. 5\-15\-12 (32166) vahantu tvAM mahAbhAgA R^iShayaH sa~NgatA vibho . sarve shibikayA rAjannetaddhi mama rochate .. 5\-15\-13 (32167) nAsureShu na deveShu tulyo bhavitumarhasi . sarveShAM teja Adatse svena vIryeNa darshanAt .. 5\-15\-14 (32168) na te pramukhataH sthAtuM kashchichChaknoti vIryavAn . 5\-15\-15 (32169) shalya uvAcha . evamuktastu nahuShaH prAhR^iShyata tadA kila . uvAcha vachanaM chApi surendrastAmaninditAm .. 5\-15\-15x (3392) nahuSha uvAcha. 5\-15\-16x (3393) apUrvaM vAhanamidaM tvayoktaM varavarNini . dR^iDhaM me ruchiraM devi tvadvasho.asmi varAnane .. 5\-15\-16 (32170) na hyalpavIryo bhavati yo vAhAnkurute munIn . ahaM tapasvI balavAnbhUtabhavyabhavatprabhuH .. 5\-15\-17 (32171) mayi kruddhe jaganna syAnmayi sarvaM pratiShThitam . devadAnavagandharvAH kinnaroragarAkShasAH .. 5\-15\-18 (32172) na me kruddhasya paryAptAH sarve lokAH shuchismite . chakShuShA yaM prapashyAmi tasya tejo harAmyaham .. 5\-15\-19 (32173) ` ahamindro.asmi devAnAM lokAnAM cha maheshvaraH . mayi havyaM cha kavyaM cha lokAshchaiva sanAtanAH .' tasmAtte vachanaM devi kariShyAmi na saMshayaH .. 5\-15\-20 (32174) saptarShayo mAM vakShyanti sarve brahmarShayastathA . pashya mAhAtmyayogaM me R^iddhiM cha varavarNini .. 5\-15\-21 (32175) shalya uvAcha. 5\-15\-22x (3394) evamuktvA tu tAM devIM visR^ijya cha varAnanAm . 5\-15\-22b` atha saMchintya nahuSho balavIryeNa bhArata .. 5\-15\-22 (32176) visR^ijya supratIkaM cha nAgamairAvataM tathA . haMsayuktaM vimAnaM cha hariyuktaM tathA ratham .. 5\-15\-23 (32177) sa tu darpeNa mahatA paribhUya mahAmunIn.' vimAne yojayitvA cha R^iShInniyamAmAsthitAn .. 5\-15\-24 (32178) abrahmaNyo balopeto matto madabalena cha . kAmavR^ittaH sa duShTAtmA vAhayAmAsa tAnR^iShIn .. 5\-15\-25 (32179) nahuSheNa visR^iShTA cha bR^ihaspatimathAbravIt . samayo.alpAvasheSho me nahuSheNeha yaH kR^itaH .. 5\-15\-26 (32180) shakraM mR^igaya shIghraM tvaM bhaktAyAH kuru me dayAm . bADhamityeva bhagavAnbR^ihaspatiruvAcha tAm .. 5\-15\-27 (32181) na bhetavyaM tvayA devi nahuShAdduShTachetasaH . na hyeSha sthAsyati chiraM gata eSha narAdhamaH .. 5\-15\-28 (32182) adharmaj~no maharShINAM vAhanAchcha hataH shubhe . iShTiM chAhaM kariShyAmi vinAshAyAsya durmateH .. 5\-15\-29 (32183) shakraM chAdhigamiShyAmi mAbhaistvaM bhadramastu te . tataH prajvAlya vidhivajjuhAva paramaM haviH .. 5\-15\-30 (32184) bR^ihaspatirmahAtejA devarAjopalabdhaye . hutvA.agniM sobravIdrAja~nChakra anviShyatAmiti .. 5\-15\-31 (32185) tasmAchcha bhagavAndevaH svayameva hutAshanaH . strIveShamadbhutaM kR^itvA tatraivAntaradhIyata .. 5\-15\-32 (32186) sa dishaH pradishashchaiva parvatAMshcha vanAni cha . pR^ithivIM chAntarikShaM cha vichityAtha manogatiH . nimeShAntaramAtreNa bR^ihaspatimupAgamat .. 5\-15\-33 (32187) agniruvAcha. 5\-15\-34x (3395) bR^ihaspate na pashyAmi devarAjamiha kvachit . ApaH sheShAH sadA chApaH praveShTuM notsahAmyaham .. 5\-15\-34 (32188) na me tatra gatirbrahmankimanyatkaravANi te . tamabravIddevagururapo visha mahAdyute .. 5\-15\-35 (32189) agniruvAcha. 5\-15\-36x (3396) nApaH praveShTuM shakShyAmi kShayo me.atra bhaviShyati . sharaNaM tvAM prapanno.asmi svasti testu mahAdyute .. 5\-15\-36 (32190) adybho.agnirbrahmataH kShatramashmano lohamutthitam . teShAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniShu shAmyati .. .. 5\-15\-37 (32191) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi pa~nchadasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-15\-21 mAM vakShyanti mama vahanaM kariShyanti .. 21 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 016 .. shrIH .. 5\.16\. adhyAyaH 16 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bR^ihaspatinA brAhmamantrasaMvardhitenAgninA padmanAlasyendraM dR^iShTvA bR^ihaspataye tannivedanam .. 1 .. bR^ihaspatinA tatra gatvA indre stUyamAne kuberAdInAM tatrAgamanam .. 2 .. indreNa nahuShajaye sAhAyyAyAgnerbhAgadAnapUrvakaM kuberAdInAM tattAddigAdhipatye.abhiShechanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-16\-0 (32192) bR^ihaspatiruvAcha. 5\-16\-0x (3397) tvamagre sarvadevAnAM mukhaM tvamasi havyavAT . tvamantaH sarvabhUtAnAM gUDhashcharasi sAkShivat .. 5\-16\-1 (32193) tvAmAhurekaM kavayastvAmAhustrividhaM punaH . tvayA tyaktaM jagachchedaM sadyo nashyeddhutAshana .. 5\-16\-2 (32194) kR^itvA tubhyaM namo viprAH svakarmavijitAM gatim . gachChanti saha patnIbhiH sutairapi cha shAshvatIm .. 5\-16\-3 (32195) tvamevAgne havyavAhastvameva paramaM haviH . yajanti satraistvAmeva yaj~naishcha paramAdhvaraiH .. 5\-16\-4 (32196) sR^iShTvA lokAMstrImimAnhavyavAha prApte kAle pachasi punaH samiddhaH . tvaM sarvasya bhuvanasya prasUti\- stvamevAgre bhavasi punaH pratiShThA .. 5\-16\-5 (32197) tvAmagne jaladAnAhurvidyutashcha manIShiNaH . vahanti sarvabhUtAni tvatto niShkramya hetayaH .. 5\-16\-6 (32198) tvayyApo nihitAH sarvAstvayi sarvamidaM jagat . na te.astyaviditaM kichitriShu lokeShu pAvaka .. 5\-16\-7 (32199) svayorni bhajate sarvo vishasvApo.avisha~NkitaH . ahaM tvAM vardhayiShyAmi brAhmairmantraiH sanAtanaiH .. 5\-16\-8 (32200) evaM stuto havyavAT sa bhagavAnkaviruttamaH . bR^ihaspatimathovAcha prItimAnvAkyamuttamam . darshayiShyAmi te shakraM satyametadbravImi te .. 5\-16\-9 (32201) shalya uvAcha. 5\-16\-10x (3398) praviShyApastato vahniH sasamudrAH sapalvalAH . AsasAda sarastachcha gUDho yatra shatakratuH .. 5\-16\-10 (32202) atha tatrApi padmAni vichinvanbharatarShabha . apashyatsa tu devendraM bisamadhyagataM tadA .. 5\-16\-11 (32203) Agatya cha tatastUrNaM tamAchaShTa bR^ihaspateH . aNumAtreNa vapuShA padmatantvAshritaM prabhum .. 5\-16\-12 (32204) gatvA devarShigandharvaiH sahito.atha bR^ihaspatiH . purANaiH karmabhirdevaM tuShTAva balasUdanam .. 5\-16\-13 (32205) mahA.asuro hataH shakra namuchirdAruNastvayA . shambarashcha balashchaiva tathobhau ghoravikramau .. 5\-16\-14 (32206) shatakrato vivardhasva sarvA~nshatrUnniShUdaya . uttiShTha shakra saMpashya devarShIshcha samAgatAn .. 5\-16\-15 (32207) mahendra dAnavAnhatvA lokAstrAtAstvayA vibho . apAM phenaM samAsAdya viShNutejotibR^iMhitam . tvayA vR^itro hataH pUrvaM devarAja jagatpate .. 5\-16\-16 (32208) tvaM sarvabhUteShu sharaNya IDya\- stvayA samaM vidyate neha bhUtam . tvayA dhAryante sarvabhUtAni shakra tvaM devAnAM mahimAnaM chakartha .. 5\-16\-17 (32209) pAhi sarvAMshcha lokAMshcha mahendra balamApnuhi . evaM saMstUyamAnashcha so.avardhata shanaiH shanaiH .. 5\-16\-18 (32210) svaM chaiva vapurAsthAya babhUva sa balAnvitaH . abravIchcha guraM devo bR^ihaspatimavasthitam .. 5\-16\-19 (32211) kiM kAryamavashiShTaM vo hatastvAShTro mahAsuraH . vR^itrashcha sumahAkAyo yo vai lokAnanAshayat .. 5\-16\-20 (32212) bR^ihaspatiruvAcha. 5\-16\-21x (3399) mAnuSho nahuSho rAjA devarShigaNatejasA . devarAjyamanuprAptaH sarvAnno bAdhate bhR^isham .. 5\-16\-21 (32213) indra uvAcha. 5\-16\-22x (3400) kathaM cha nahuSho rAjyaM devAnAM prApa durlabham . tapasA kena vA yuktaH kiMvIryo vA bR^ihaspate . ` tatsarvaM kathaya tvaM me yathendratvamupeyivAn .. 5\-16\-22 (32214) bR^ihaspatiruvAcha. 5\-16\-23x (3401) tvayi pranaShTe devesha vishvaM pravyathitaM jagat . parasparabhayodvignaM babhUvArtamarAjakam .. 5\-16\-23 (32215) tato devaiH sagandharvaiH sarShisa~NghaiH sapAvakaiH . mAnuSho nahuSho rAjA devarAjye.abhiShechitaH .. 5\-16\-24 (32216) devA bhItAH shakramakAmayanta tvayA tyaktaM mahadaindraM padaM tat . tadA devAH pitaro.atharShayashcha gandharvamukhyAshcha sametya sarve .. 5\-16\-25 (32217) gatvA.abruvannahuShaM tatra shakra tvaM no rAjA bhava bhuvanasya goptA . tAnabravInnahuSho nAsmi shakta ApyAyadhvaM tapasA tejasA mAm .. 5\-16\-26 (32218) evamuktairvarddhitashchApi devai rAjA.abhavannahuSho ghoravIryaH . trailokye cha prApya rAjyaM maharShI\- nkR^itvA vAhAnyAti lokAndurAtmA .. 5\-16\-27 (32219) tejoharaM dR^iShTiviShaM sughoraM mA tvaM pashyernahuShaM vai kadAchit . devAshcha sarve nahuShaM bhR^ishArtA na pashyante gUDharUpAshcharantaH .. 5\-16\-28 (32220) shalya uvAcha. 5\-16\-29x (3402) evaM vadatya~NgirasAM variShThe bR^ihaspatau lokapAlaH kuberaH . vaivasvatashchaiva yamaH purANo daveshcha somo varuNashchAjagAma .. 5\-16\-29 (32221) te vai samAgamya mahendramUchu\- rdiShTyA tvAShTro nihatashchaiva vR^itraH . diShTyA cha tvAM kushalinamakShataM cha pashyAmo vai nihatAriM cha shakra .. 5\-16\-30 (32222) sa tAnyathAvachcha hi lokapAlA\- nsametsa vai prItamanA mahendraH . uvAcha chainAnpratibhAShya shakraH saMchodayiShyannahuShasyAntareNa .. 5\-16\-31 (32223) rAjA devAnAM nahuSho ghorarUpa\- statra sAhyaM dIyatAM me bhavadbhiH . te chAbruvannahuSho ghorarUpo dR^iShTIviShastasya bibhIma Isha .. 5\-16\-32 (32224) tvaM chedrAjAnaM nahuShaM parAjaye\- stato vayaM bhAgamarhAma shakra . indro.abravIdbhavatu bhavAnapAM pati\- ryamaH kuberashcha mayAbhiShekam .. 5\-16\-33 (32225) saMprApnuvantvadya sahaiva daivatai ripuM jayAma taM nahuShaM ghoradR^iShTim . tataH shakraM jvalano.apyAha bhAga prayachCha mahyaM tava sAhyaM kariShye . tamAha shakro bhavitA.agne tavApi chendrAgnyorvai bhAga eko mahAkratau .. 5\-16\-34 (32226) shalya uvAcha. 5\-16\-35x (3403) evaM saMchintya bhagavAnmahendraH pAkashAsanaH . kuberaM sarvayakShANAM dhanAnAM cha prabhuM tathA .. 5\-16\-35 (32227) vaivasvataM pitR^INAM cha varuNaM chApyapAM tathA . AdhipatyaM dadau shakraH satkR^itya varadastathA .. .. 5\-16\-36 (32228) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi ShoDasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-16\-6 hetayaH jvAlAH .. 5\-16\-31 nahuShasyAntareNa antaraM bhedaH . buddhibhedArthamityarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 017 .. shrIH .. 5\.17\. adhyAyaH 17 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## lokapAlaiH saha nahuShaniShUdanopAyaM mantrayantamindrametya bhagastyena nahuShasya devarAjyAtparibhraMshanivedanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-17\-0 (32229) shalya uvAcha. 5\-17\-0x (3404) atha saMchintayAnasya devarAjasya dhImataH . nahuShasya vadhopAyaM lokapAlaiH sadaivataiH .. 5\-17\-1 (32230) tapasvI tatra bhagavAnagastyaH pratyadR^ishyata . so.abravIdarchya devendraM diShTyA vai vardhate bhavAn .. 5\-17\-2 (32231) vishvarUpavinAshena vR^itrAsuravadhena cha . diShTyAdya nahuSho bhraShTo devarAjyAtpurandara .. 5\-17\-3 (32232) diShTyA hatAriM pashyAmi bhavantaM valasUdana. 5\-17\-4 (32233) indra uvAcha . svAgataM te maharShe.astu prIto.ahaM darshanAttata . pAdyamAchamanIyaM cha gAmarghyaM cha pratIchCha me .. 5\-17\-4x (3405) shalya uvAcha. 5\-17\-5x (3406) pUjitaM chopaviShTaM tamAsena munisattamam . paryapR^ichChata deveshaH prahR^iShTo brAhmaNarShabham .. 5\-17\-5 (32234) shrotumichChAmi bhagavankathyamAnaM dvijottama . paribhraShTaH kathaM svargAnnahuShaH pApanishchayaH .. 5\-17\-6 (32235) agastya uvAcha. 5\-17\-7x (3407) shrR^iNu shakra priyaM vAkyaM yathA rAjA durAtmavAn . svargAdbhraShTo durAchAro nahuSho baladarpitaH .. 5\-17\-7 (32236) shramArtAshcha vahantastaM nahuShaM pApakAriNam . devarShayo mahAbhAgAstathA brahmarShayo.amalAH .. 5\-17\-8 (32237) paprachChurnahuShaM devaM saMshayaM jayatAM vara . ya ime brahmaNA proktA mantrA vai prokShaNe gavAm .. 5\-17\-9 (32238) ete pramANaM bhavata utAho neti vAsava . nahuSho neti tAnAha tamasA mUDhachetanaH .. 5\-17\-10 (32239) R^iShaya UchuH. 5\-17\-11x (3408) adharme saMpravR^ittastvaM dharmaM na pratipadyase . pramANametadasmAkaM pUrvaM proktaM maharShibhiH .. 5\-17\-11 (32240) agastya uvAcha. 5\-17\-12x (3409) tato vivadamAnaH sa munibhiH saha vAsava . atha mAmaspR^ishanmUrdhni pAdenAdharmapIDitaH .. 5\-17\-12 (32241) tenAbhUddhatatejAshcha niHshrIkashcha mahIpatiH . tatastaM tamasA vignamavochaM bhR^ishapIDitam .. 5\-17\-13 (32242) yasmAtpUrvaiH kR^itaM rAjanbrahmarShibhiranuShThitam . adR^iShTaM dUShayasi me yachcha mUrdhyraspR^ishaH padA .. 5\-17\-14 (32243) yachchApi tvamR^iShInmUDha brahmakalpAndurAsadAn .. 5\-17\-15 (32244) vAhAnkR^itvrA vAhayasi tena svargAddhataprabhaH . dhvaMsa pApa paribhraShTaH kShINapuNyo mahItale .. 5\-17\-16 (32245) dashavarShasahasrANi sarparUpadharo mahAn . vichariShyasi pUrNeShu punaH svargamavApsyasi .. 5\-17\-17 (32246) ` dR^iShTvA yudhiShThiraM nAma tava vaMshasamudbhavam . nihato brahmashApena prapadyasva triviShTapam ..' 5\-17\-18 (32247) evaM bhraShTo durAtmA sa devarAjyAdarindama . diShTyA vardhAmahe shakra hato brahmarShikaNTakaH .. 5\-17\-19 (32248) triviShTapaM prapadyasva pAhi lokA~nshachIpate . jitendriyo jitAmitraH stUyamAno maharShibhiH .. 5\-17\-20 (32249) shalya uvAcha. 5\-17\-21x (3410) tato devA bhR^ishaM tuShTA maharShigaNasaMvR^itAH . pitarashchaiva yakShAshcha bhujagA rAkShasAstathA .. 5\-17\-21 (32250) gandharvA devakanyAshcha sarve chApsarasAM gaNAH . sarAMsi saritaH shailAH sAgarAshcha vishAMpate .. 5\-17\-22 (32251) upAgamyAbruvansarve diShTyA vardhasi shakruhan . hatashcha nahuShaH pApo diShTyAgastyena dhImatA . diShTyA pApasamAchAraH kR^itaH sarpo mahItale .. .. 5\-17\-23 (32252) iti shrImanmahAbhAte udyogaparvaNi senodyogaparvaNi saptadasho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 018 .. shrIH .. 5\.18\. adhyAyaH 18 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## indreNa punardevalokametya trailokyarAjyapAlanam .. 1 .. shalyena indravattAntakathanapUrvakaM yudhiShThirAdInAshvAsya punarduryodhanasamIpagamanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-18\-0 (32253) shalya uvAcha. 5\-18\-0x (3411) tataH shakraH stUyamAno gandharvApsarasAM gaNaiH . airAvataM samAruhya dvipendraM lakShaNairyutam .. 5\-18\-1 (32254) pAvakaH sumahAtejA maharShishcha bR^ihaspatiH . yamashcha varuNashchaiva kuberashcha dhaneshvaraH .. 5\-18\-2 (32255) sarvairdevaiH parivR^itaH shakro vR^itraniShUdanaH . gandharvairapsarobhishcha yAtastribhuvanaM prabhuH .. 5\-18\-3 (32256) sa sametya mahendrANyA devarAjaH shatakratuH . mudA paramayA yuktaH pAlayAmAsa devarAT .. 5\-18\-4 (32257) tataH sa bhagavAMstatra a~NgirAH samadR^ishyata . atharvavedamantraishcha devendraM samapUjayat .. 5\-18\-5 (32258) tatastu bhagavAnindraH saMhR^iShTaH samapadyata . varaM cha pradadau tasmai atharvA~Ngirase tadA .. 5\-18\-6 (32259) atharvA~NgirasaM nAma vede.asminvai bhaviShyati . udAharaNametaddhi yaj~nabhAgaM cha lapsyase. 5\-18\-7 (32260) evaM saMpUjya bhagavAnatharvA~NgirasaM tadA . vyasarjayanmahArAja devarAjaH shatakratuH .. 5\-18\-8 (32261) saMpUjya sarvAMstridashAnR^iShIMshchApi tapodhanAn . indraH pramudito rAjandharmeNApAlayatprajAH .. 5\-18\-9 (32262) evaM duHkhamanuprAptamindreNa saha bhAryayA . aj~nAtavAsashcha kR^itaH shatrUNAM vadhakA~NkShayA .. 5\-18\-10 (32263) nAtra manyustvayA kAryo yatkliShTo.asi mahAvane . draupadyA saha rAjendra bhrAtR^ibhishcha mahAtmabhiH .. 5\-18\-11 (32264) evaM tvamapi rAjendra rAjyaM prApsyasi bhArata . vR^itraM hatvA yathA prAptaH shakraH kauravanandana .. 5\-18\-12 (32265) durAchArashcha nahuSho brahvadviT pApachetanaH . agastyashApAbhihato vinaShTaH shAshvatIH samAH .. 5\-18\-13 (32266) evaM tava durAtmAnaH shatravaH shatrusUdana . kShipraM nAshaM gamiShyanti karNaduryodhanAdayaH .. 5\-18\-14 (32267) tataH sAgaraparyantAM bhokShyase medinImimAm . bhrAtR^ibhiH sahito vIra draupadyA cha sahAnayA .. 5\-18\-15 (32268) upAkhyAnamidaM shakravijayaM vedasaMmitam . rAj~nA vyUDheShvanIkeShu shrotavyaM jayamichChatA. 5\-18\-16 (32269) tasmAtsaMshrAvayAmi tvAM vijayaM jayatAM vara . saMstUyamAnA vardhante mahAtmAno yudhiShThira .. 5\-18\-17 (32270) kShatriyANAmabhAvoyaM yudhiShThira mahAtmanAm . duryodhanAparAdhena bhImArjunabalena cha .. sa~NgrAme saMkShayo ghoro bhaviShyatyachirAdiva .. 5\-18\-18 (32271) AkhyAnamindravijayaM ya idaM niyataH paThet . dhUtapApmA jitasvargaH paratreha cha modate .. 5\-18\-19 (32272) na chArijaM bhayaM tasya nAputro vA bhavennaraH . nApadaM prApnuyAtkAMchiddIrghamAyushcha vindati . sarvatra dayamApnoti na kadAchitparAjayam .. 5\-18\-20 (32273) vaishampAyana uvAcha. 5\-18\-21x (3412) evamAshvAsito rAjA shalyena bharatarShabha . pUjayAmAsa vidhivachChalyaM dharmabhR^itAM varaH .. 5\-18\-21 (32274) shrutvA tu shalyavachanaM kuntIputro yudhiShThiraH . pratyuvAcha mahAbAhurmadrarAjamidaM vachaH .. 5\-18\-22 (32275) bhavAnkarNasya sArathyaM kariShyati na saMshayaH . tatra tejovadhaH kAryaH karNasyArjunasaMstavaiH .. 5\-18\-23 (32276) shalya uvAcha. 5\-18\-24x (3413) evametatkariShyAmi yathA mAM saMprabhAShase . yachchAnyadapi shakShyAmi tatkariShyAmyahaM tava .. 5\-18\-24 (32277) vaishampAyana uvAcha. 5\-18\-25x (3414) tatastvAmantrya kaunteyA~nChalyo madrAdhipastadA . jagAma sabalaH shrImAnduryodhanamarindama .. .. 5\-18\-25 (32278) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi aShTAdasho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 019 .. shrIH .. 5\.19\. adhyAyaH 19 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sAtyakipramukhAnAM rAj~nAM svasvasenA.a.anayanapUrvakaM yudhiShThiraM pratyAgamanam .. 1 .. bhagadattAdInAM rAj~nAM duryodhanasAhAyyakaraNAya Agamanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-19\-0 (32279) vaishampAyana uvAcha. 5\-19\-0x (3415) yuyudhAnastato vIraH sAtvatAnAM mahArathaH . mahatA chatura~NgeNa balenAgAdyudhiShThiram .. 5\-19\-1 (32280) tasya yodhA mahAvIryA nAnAdeshasamAgatAH . nAnApraharaNA vIrAH shobhayAMchakrire balam .. 5\-19\-2 (32281) parashvathairbhiNDipAlaiH shUlatomaramudgaraiH . parighairyaShTibhiH pAshaiH karavAlaishcha nirmalaiH .. 5\-19\-3 (32282) kha~NgakArmukaniryUhaiH sharaishcha vividhairapi . tailadhautaiH prakAshadbhistadashobhata vai balam .. 5\-19\-4 (32283) tasya meghaprakAshasya sauvarNauH shobhitasya cha . babhUva rUpaM sainyasya meghasyeva savidyutaH .. 5\-19\-5 (32284) akShauhiNI tu sA senA tadA yaudhiShThiraM balam . pravishyAntardadhe rAjansAgaraM kunadI yathA .. 5\-19\-6 (32285) tathaivAkShauhiNIM gR^ihya chedInAmR^iShabho balI . dhR^iShTaketurupAgachchatpANDavAnamitaujasaH .. 5\-19\-7 (32286) mAgadhashcha jayatseno jArAsandhirmahAbalaH . akShauhiNyaiva sainyasya dharmarAjamupAgamat .. 5\-19\-8 (32287) tathaiva pANDyo rAjendra sAgarAnUpavAsibhiH . vR^ito bahuvidhairyodhairyudhiShThiramupAgamat .. 5\-19\-9 (32288) tasya sainyamatIvAsIttasminbalasamAgame . prekShaNIyataraM rAjansuveShaM balavattadA .. 5\-19\-10 (32289) ` kekayAshcha naravyAghrAH sodarAH pa~ncha pArthivAH . saMharShayantaH kaunteyonakShauhiNyA samAgatAH ..' 5\-19\-11 (32290) drupadasyApyabhUtsenA nAnAdeshasamAgataiH . shobhitA puruShaiH shUraiH putraishchAsya mahArathaiH .. 5\-19\-12 (32291) tathaiva rAjA matsyAnAM virATo vAhinIpatiH . pArvatIyairmahIpAlaiH sahitaH pANDavAnayAt .. 5\-19\-13 (32292) itashchetashcha pANDUnAM samAjagmurmahAtmanAm . akShauhiNyastu saptaiva vividhadhvajasa~NkulAH .. 5\-19\-14 (32293) yuyutsamAnAH kurubhiH pANDavAnsamaharShayan . tathaiva dhArtarAShTrasya harShaM samabhirdhayan .. 5\-19\-15 (32294) bhagadatto mahIpAlaH senAmakShauhiNIM dadau . tasya chInaiH kirAtaishcha kA~nchanairiva saMvR^itam .. 5\-19\-16 (32295) babhau balamanAdhR^iShyaM karNikAravanaM yathA . tathA bhUrishravAH shUraH shalyashcha kurunandana .. 5\-19\-17 (32296) duryodhanamupAyAtAvakShauhiNyA pR^ithakpR^ithak . kR^itavarmA cha hArdikyo bhojAndhakukuraiH saha .. 5\-19\-18 (32297) akShauhiNyaiva senAyA duryodhanamupAgamat . tasya taiH puruShavyAghrairvanamAlAdharairbalam .. 5\-19\-19 (32298) ashobhata yathA mattairvanaM prakrIDitairgajaiH . jayadrathamukhAshchAnye sindhusauvIravAsinaH .. 5\-19\-20 (32299) AjagmuH pR^ithivIpAlAH kampayanta ivAchalAn . teShAmakShauhiNI senA bahulA vibabhau tadA .. 5\-19\-21 (32300) vidhUyamAno vAtena bahurUpa ivAmbudaH . sudakShiNashcha kAmbhojo yavanaishcha shakaistathA .. 5\-19\-22 (32301) upAjagAma kauravyamakShauhiNyA vishAMpate . tasya senAsamAvAyaH shalabhAnAmivAbabhau .. 5\-19\-23 (32302) sa cha saMprApya kauravyaM tatraivAntardadhe tadA . tathA mahiShmatIvAsI nIlo nIlAyudhaiH saha .. 5\-19\-24 (32303) mahIpAlo mahAvIryairdakShiNApathavAsibhiH . Avantyau cha mahIpAlau mahAbalasusaMvR^itau .. 5\-19\-25 (32304) pR^ithagakShauhiNIbhyAM tAvabhiyAtau suyodhanam . tatastatastu sarveShAM bhUmipAnAM mahAtmanAm .. 5\-19\-26 (32305) tisro.anyAH samavartanta vAhinyo bharatarShabha . evamekAdashAvR^ittAH senA duryodhanasya tAH .. 5\-19\-27 (32306) yuyutsamAnAH kaunteyAnnAnAdhvajasamAkulAH . na hAstinapure rAjannavakAsho.abhavattadA .. 5\-19\-28 (32307) rAj~nAM svabalamukhyAnAM prAdhAnyenApi bhArata . tataH pa~nchanadaM chaiva kR^itsnaM cha kurujA~Ngalam .. 5\-19\-29 (32308) tathA rohitakAraNyaM marubhUmishcha kevalA . ahichChatraM kAlakUTaM ga~NgAkUlaM cha bhArata .. 5\-19\-30 (32309) vAraNaM vATadhAnaM cha yAmunashchaiva parvataH . eSha deshaH suvistIrNaH prabhUtadhanadhAnyavAn .. 5\-19\-31 (32310) babhUva kauraveyANAM balenAtIva saMvR^itaH . tatra sainyaM tathA yuktaM dadarsha sa purohitaH .. 5\-19\-32 (32311) yaH sa pA~nchAlarAjena preShitaH kauravAnprati .. .. 5\-19\-33 (32312) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi senodyogaparvaNi ekonaviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-19\-1 yuyudhAnaH sAtyakiH .. 5\-19\-19 vanamAlA ApAdalambinI mAlA 5\-19\-23 samAvAyaH samUhaH .. 5\-19\-30 ahichChatrAdayaH pradeshavisheShAH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 020 .. shrIH .. 5\.20\. adhyAyaH 20 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## hastinapuraMgatena drupadapurohitena rAj~nAM sabhAmadhye drupadavachanakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-20\-0 (32313) vaishampAyana uvAcha. 5\-20\-0x (3416) sa cha kauravyamAsAdya drupadasya purohitaH . satkR^ito dhR^itarAShTreNa bhIShmeNa vidureNa cha .. 5\-20\-1 (32314) sarvakaushalyamuktvA.a.adau pR^iShTvA chaivamanAmayam . sarvasenApraNetR^INAM madhye vAkyamuvAcha ha .. 5\-20\-2 (32315) sarvairbhavadbhirvidito rAjadharmaH sanAtanaH . vAkyopAdAnahetostu vakShyAmi vidite sati .. 5\-20\-3 (32316) dhR^itarAShTrashcha pANDushcha sutAvekasya vishrutau . tayoH samAnaM draviNaM paitR^ikaM nAtra saMshayaH .. 5\-20\-4 (32317) dhR^itarAShTrasya ye putrAH prAptaM taiH paitR^ikaM vasu . pANDuputrAH kathaM nAma na prAptAH paitR^ikaM vasu .. 5\-20\-5 (32318) vanaM gataiH pANDaveyairviditaM vaH purA yathA . na prAptaM paitR^ikaM dravyaM dhR^itarAShTreNa yaddhR^itam .. 5\-20\-6 (32319) prANAntikairapyupAyaiH prayatadbhiranekashaH . sheShavanto na shakitA netuM vai yamasAdanam .. 5\-20\-7 (32320) punashcha vardhitaM rAjyaM svabalena mahAtmabhiH . ChadmanA.apahR^itaM kShudrairdhArtarAShTraiH sasaubalaiH .. 5\-20\-8 (32321) tadapyanumataM karma yathA yuktamanena vai . vAsitAshcha mahAraNye varShANIha trayodasha .. 5\-20\-9 (32322) sabhAyAM kleshitairvIraiH sahabhAryaistathA bhR^isham . araNye vividhAH kleshAH saMprAptAstaiH sudAruNAH .. 5\-20\-10 (32323) tathA virATanagare yonyantaragatairiva . prAptaH paramasaMklesho yathA pApairmahAtmabhiH .. 5\-20\-11 (32324) te sarvaM pR^iShThataH kR^itvA tatpUrvaM karma kilviSham . sAmnaiva kurubhiH sandhimichChanti kurupu~NgavAH .. 5\-20\-12 (32325) teShAM cha vR^ittamAj~nAya vR^ittaM duryodhanasya cha . anunetumihArhanti dhArtarAShTraM suhR^ijjanAH .. 5\-20\-13 (32326) na hi te vigrahaM vIrAH kurvanti kurubhiH saha . avinAshena lokasya kA~NkShante pANDavAH svakam .. 5\-20\-14 (32327) yashchApi dhArtarAShTrasya hetuH syAdvigrahaM prati . sa cha heturna mantavyo balIyAMsastathA hi te .. 5\-20\-15 (32328) akShauhiNyashcha saptaiva dharmaputrasya sa~NgatAH . yuyutsamAnAH kurubhiH pratIkShante.asya shAsanam .. 5\-20\-16 (32329) apare puruShavyAghrAH sahasrAkShauhiNIsamAH . sAtyakirbhImasenashcha yamau cha sumahAbalau .. 5\-20\-17 (32330) ekAdashaitAH pR^itanA ekatashcha samAgatAH . ekatashcha mahAbAhurbahurUpI dhana~njayaH .. 5\-20\-18 (32331) yathA kirITI sarvAbhyaH senAbhyo vyatirichyate . evameva mahAbAhurvAsudevo mahAdyutiH .. 5\-20\-19 (32332) bahulatvaM cha senAnAM vikramaM cha kirITinaH . buddhimattvaM cha kR^iShNasya buddhvA yudhyeta ko naraH .. 5\-20\-20 (32333) te bhavanto yathAdharmaM yathAsamayameva cha . prayachChantu pradAtavyaM mA vaH kAlo.atyagAdayam .. .. 5\-20\-21 (32334) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi viMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-20\-3 vAkyeti . bhavadbhiH kiMchidvaktavyamato hetorityarthaH .. 5\-20\-7 sheShavantaH AyuHsheShayuktAH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 021 .. shrIH .. 5\.21\. adhyAyaH 21 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa purohitavAkye.anumodite karNena tadAkShepapUrvakaM sa~NketakAlasya sasheShatayA punarvanavAsAdinA tatsamApane rAjyadAnoktiH .. 1 .. bhIShmeNa karNAdhikShepaH .. 2 .. dhR^itarAShTreNa pANDavAnprati svena sa~njayapreShaNakathanapUrvakaM purohitasya pratiyApanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-21\-0 (32335) vaishampAyana uvAcha. 5\-21\-0x (3417) tasya tadvachanaM shrutvA praj~nAvR^iddho mahAdyutiH . saMpUjyainaM yathAkAlaM bhIShmo vachanamabravIt .. 5\-21\-1 (32336) diShTyA kushalinaH sarve saha dAmodareNa te . diShTyA sahAyavantashcha diShTyA dharme cha te ratAH .. 5\-21\-2 (32337) diShTyA cha sandhikAmAste bhrAtaraH kurunandanAH . diShTA na yuddhamanasaH pANDavAH saha bAndhavaiH .. 5\-21\-3 (32338) bhavatA satyamuktaM tu sarvametanna saMshayaH . atitIkShNaM tu te vAkyaM brAhmaNyAditi me matiH .. 5\-21\-4 (32339) asaMshayaM kseshitAste vane cheha cha pANDavAH . prAptAshcha dharmataH sarvaM piturdhanamasaMshayam .. 5\-21\-5 (32340) kirITi balavAnpArthaH kR^itAstrashcha mahArathaH . ko hi pANDusutaM yuddhe viShaheta dhana~njayam .. 5\-21\-6 (32341) api vajradharaH sAkShAtkimutAnye dhanurbhR^itaH . trayANAmapi lokAnAM samartha iti me matiH .. 5\-21\-7 (32342) vaishampAyana uvAcha. 5\-21\-8x (3418) bhIShme bruvati tadvAkyaM dhR^iShTamAkShipya manyunA . duryodhanaM samAlokya karNo vachanamabravIt .. 5\-21\-8 (32343) na tatrAviditaM brahma.Nlloke bhUtena kenachit . punaruktena kiM tena bhAShitena punaH punaH .. 5\-21\-9 (32344) duryodhanArthe shakunirdyUte nirjitavAnpurA . samayena gato.araNyaM pANDuputro yudhiShThiraH .. 5\-21\-10 (32345) sa taM samayamAshritya rAjyaM nechChati paitR^ikam . balamAshritya matsyAnAM pA~nchAlAnAM cha mUrkhavat .. 5\-21\-11 (32346) duryodhano bhayAdvidvanna dadyAtpAdamantataH . dharmatastu mahIM kR^itsnAM pradadyAchChatrave.api cha .. 5\-21\-12 (32347) yadi kA~NkShanti te rAjyaM pitR^ipaitAmahaM punaH . yathApratij~naM kAlaM taM charantu vanamAshritAH .. 5\-21\-13 (32348) tato duryodhanasyA~Nke vartantAmakutobhayAH . adhArmikIM tu mA buddhiM maurkhyAtkurvantu kevalAt .. 5\-21\-14 (32349) atha te dharmamutsR^itya yuddhamichChanti pANDavAH . AsAdyemAnkurushreShThAnsmariShyanti vacho mama .. 5\-21\-15 (32350) bhIShma uvAcha. 5\-21\-16x (3419) kiM nu rAdheya vAchA te karma tatsmartumarhasi . eka eva yadA pArthaH ShaDrathA~njitavAnyudhi .. 5\-21\-17a` virATanagare dhIraH kiM tvaM tatraiva nAgataH'. bahusho jIyamAnasya karma dR^iShTaM tadaiva te .. 5\-21\-16 (32351) na chedevaM kariShyAmo yadayaM brAhmaNo.abravIt . dhruvaM yudhi hatAstena bhakShayiShyAma pAMsukAn. 5\-21\-18 (32352) ` duryodhanaH sahAmAtyo vina~NkShyati na saMshayaH .. 5\-21\-19 (32353) vaishampAyana uvAcha . dhR^itarAShTrastato bhIShmamanumAnya prasAdya cha . avabhartsya cha rAdheyamidaM vachanamabravIt .. 5\-21\-19x (3420) asmaddhitaM vAkyamidaM bhIShmaH shAntanavo.abravIt . pANDavAnAM hitaM chaiva sarvasya jagatastathA .. 5\-21\-20 (32354) chintayitvA tu pArthebhyaH preShayiShyAmi sa~njayam . sa bhavAnpratiyAtvadya pANDavAneva mAchiram .. 5\-21\-21 (32355) sa taM satkR^itya kauravyaH preShayAmAsa pANDavAn . sabhAmadhye samAhUya sa~njayaM vAkyamabravIt .. .. 5\-21\-22 (32356) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi ekaviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-21\-8 dhR^iShTaM dharShaNAyuktaM yathA syAttathA .. 8 . \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 022 .. shrIH .. 5\.22\. adhyAyaH 22 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa yathAkramaM duryodhanapANDavanindAprashaMsanapUrvakaM pANDavAnprati sa~njayapreShaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-22\-0 (32357) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-22\-0x (3421) prAptAnAhuH sa~njaya pANDuputrA\- nupaplavye tAnvijAnIhi gatvA . ajAtashatruM cha sabhAjayethA diShTyA vanAdgrAmamupasthitastvam .. 5\-22\-1 (32358) sarvAnvadeH sa~njaya svastimantaH kR^ichChraM vAsamatadarhA niruShya . teShAM shAntirvidyate.asmAsu shIghraM mithyApetAnAmupakAriNAM satAm .. 5\-22\-2 (32359) nAhaM kvachitsa~njaya pANDavAnAM mithyAvR^ittiM kAMchana jAtvapashyam . sarvAM shriyaM hyAtmavIryeNa labdhAM paryAkArShuH pANDavA mahyameva .. 5\-22\-3 (32360) doShaM hyeShAM nAdhyagachChaM parIchCha\- nsUkShmaM kaMchidyena garheya pArthAn . dharmArthAbhyAM karma kurvanti nityaM sukhapriye nAnurudhyanti kAmAt .. 5\-22\-4 (32361) dharmaM shItaM kShutpipAse tathaiva nidrAM tandrIM krodhaharShau pramAdam . dhR^ityA chaiva praj~nayA chAbhibhUya dharmArthayogAnprayatanti pArthAH .. 5\-22\-5 (32362) tyajanti mitreShu dhanAni kAle na saMvAsA~njIryati teShu maitrI . yathArhamAnArthakarA hi pArthA\- steShAM dveShTA nAstyAjamIDhasya pakShe . anyatra pApAdvipamAnmandabuddhe\- rduryodhanAtkShudratarAchcha karNAt .. 5\-22\-6 (32363) ` putro mahyaM mR^ityuvashaM jagAma duryodhanaH sa~njaya rAgabuddhiH.' teShAM hImau hInasukhapriyANAM mahAtmanAM saMjanayato hi tejaH .. 5\-22\-7 (32364) utthAnavIryaH sukhamedhamAno duryodhaH sukR^itaM manyate tat . teShAM bhAgaM yachcha manyeta bAlaH shakyaM hartuM jIvatAM pANDavAnAm .. 5\-22\-8 (32365) yasyArjunaH padavIM keshavashcha vR^ikodaraH sAtyako.ajAtashatroH . mAdrIputrau sR^i~njayAshchApi yAnti purA yuddhAtsAdhu tasya pradAnam .. 5\-22\-9 (32366) sahyevaikaH pR^ithivIM savyasAchI gANDIvadhanvA praNudedrathasthaH . tathA jiShNuH keshavo.apyapradhR^iShyo lokatrayasyAdhipatirmahAtmA .. 5\-22\-10 (32367) tiShTheta kastasya martyaH purastA\- dyaH sarvalokeShu vareNya ekaH . parjanyaghoShAnpravapa~nsharaughA\- npata~Ngasa~NghAniva shIghravegAn .. 5\-22\-11 (32368) dishaM hyudIchImapi chottarAnkurUn gANDIvadhanvaikaratho jigAya . dhanaM chaipAmAharatsavyasAchI senAnugAndraviDAMshchaiva chakre .. 5\-22\-12 (32369) yashchaiva devAnkhANDave savyasAchI gANDIvadhanvA prajigAya sendrAn . upAharatpANDavo jAtavedase yasho mAnaM vardhayanpANDavAnAm .. 5\-22\-13 (32370) gadAbhR^itAM nAsti samo.atra bhImA\- ddhastyAroho nAsti samashcha tasya . rathe.arjunAdAhurahInamenaM bAhvorvalenAyutanAgavIryam .. 5\-22\-14 (32371) sushikShitaH kR^itavairastarasvI dahetkShudrAMstarasA dhArtarAShTrAn . sadA.atyamarShI na valAtsa shakyo yuddhe jetuM vAsavenApi sAkShAt .. 5\-22\-15 (32372) sutejasau valinau shIghrahastau sushikShitau bhrAtarau phAlgunena . shyenau yathA pakShipUgAnrujantau mAdrIputrau shepayetAM na shatrUn .. 5\-22\-16 (32373) etadbalaM pUrNamasmAkamevaM yatsatyaM tAnprApya nAstIti manye . teShAM madhye vartamAnastarasvI dhR^iShTadyumnaH pANDavAnAmihaikaH .. 5\-22\-17 (32374) sahAmAtyaH somakAnAM prabarhaH santyaktAtmA pANDavArthe shruto me . ajAtashatruM prasaheta ko.anyo yeShAM sa syAdagraNIrvR^iShNisiMha .. 5\-22\-18 (32375) sahoShitashcharitArtho vayastho mAtsyeyAnAmadhipo vai virATaH . sa vai saputraH pANDavArthe cha shashva\- dyudhiShThire bhakta iti shrutaM me .. 5\-22\-19 (32376) avaruddhA rathinaH kekayebhyo maheShvAsA bhrAtaraH pa~ncha santi . kekayebhyo rAjyamAkA~NkShamANA yuddhArthinashrAnuvasanti pArthAn .. 5\-22\-20 (32377) sarvAMshcha vIrAnpR^ithivIpatInAM samAgatAnpANDavArthe niviShTAn . shUrAnahaM bhaktimataH shR^iNomi prItyA yuktAnsaMshritAndharmarAjan .. 5\-22\-21 (32378) giryAshrayA durganivAsinashcha yodhAH pR^ithivyAM kulajAtishuddhAH . mlechChAshcha nAnAyudhavIryavantaH samAgatAH pANDavArthe niviShTAH .. 5\-22\-22 (32379) pANDyashcha rAjA samitIndrakalpo yodhapravIrairbahubhiH sametaH . samAgataH pANDavArthe mahAtmA lokapravIro.aprativIryatejAH .. 5\-22\-23 (32380) astraM droNAdarjunAdvAsudevA\- tkR^ipAdbhIShmAdyena kR^itaM shR^iNomi . yaM taM kArShNipratimamAhurekaM sa sAtyakiH pANDavArthe niviShTaH .. 5\-22\-24 (32381) upAshritAshchedikarUshakAshcha sarvodyogairbhUmipAlAH sametAH . teShAM madhye sUryamivAtapantaM shriyA vR^itaM chedipatiM jvalantam .. 5\-22\-25 (32382) astambhanIyaM yudhi manyamAnyo jyAM karShatAM shreShThatamaM pR^ithivyAm . sarvotsAhaM kShatriyANAM nihatya prasahya kR^iShNastarasA saMmamarda .. 5\-22\-26 (32383) yashomAnau vardhayanpANDavAnAM purA.abhinachChishupAlaM samIkShya . yasya sarve vardhayanti sma mAnaM karUsharAjapramukhA narendrAH .. 5\-22\-27 (32384) tamasahyaM keshavaM tatra matvA sugrIvayuktena rathena kR^iShNam . saMprAdravaMshchedipatiM vihAya siMhaM dR^iShTvA kShudramR^igA ivAnye .. 5\-22\-28 (32385) yastaM pratIpastarasA pratyudIyA\- dAshaMsamAno dvairathe vAsudevam . so.asheta kR^iShNena hataH parAsu\- rvAtenevonmathitaH karNikAraH .. 5\-22\-29 (32386) parAkramaM me yadavedayanta teShAmarthe sa~njaya keshavasya . anusmaraMstasya karmANi viShNo\- rgAvalgaNe nAdhigachChAmi shAntim .. 5\-22\-30 (32387) na jAtu tA~nChatruranyaH saheta yeShAM sa syAdagraNIrvR^iShNisiMhaH . pravepate me hR^idayaM bhayena shrutvA kR^iShNAvekarathe sametau .. 5\-22\-31 (32388) na chedgachChetsa~NgaraM mandabuddhi\- stAbhyAM labhechCharma tadA suto me . no chetkurUnsa~njaya nirdahetA\- mindrAviShNU daityasenAM yathaiva .. 5\-22\-32 (32389) mate hi me shakrasamo dhana~njayaH sanAtano vR^iShNivIrashcha viShNuH . dharmArAmo hrIniShevastarasvI kuntIputraH pANDavo.ajAtashatruH .. 5\-22\-33 (32390) duryodhanena nikR^ito manasvI no chetkruddhaH pradaheddhArtarAShTrAn . nAhaM tathA hyarjunAdvAsudevA\- dbhImAdvA.ahaM yamayorvA bibhemi .. 5\-22\-34 (32391) yathA rAj~naH krodhadIptasya sUta manyorahaM bhItataraH sadaiva . mahAtapA brahmacharyeNa yuktaH sa~Nkalpo.ayaM mAnasastasya siddhyet .. 5\-22\-35 (32392) tasya krodhaM sa~njayAhaM samIkShya sthAne jAnanbhR^ishamasmyadya bhItaH . sa gachCha shIghraM prahito rathena pA~nchAlarAjasya chamUniveshanam .. 5\-22\-36 (32393) ajAtashatruM kushalaM sma pR^ichCheH punaH punaH prItiyuktaM vadestvam . janArdanaM chApi sametya tAta mahAmAtraM vIryavatAmudAram .. 5\-22\-37 (32394) anAmayaM madvachanena pR^ichChe\- rdhR^itarAShTraH pANDavaiH shAntimIpsuH . na tasya kiMchidvachanaM na kuryAt kuntIputro vAsudevasya sUta .. 5\-22\-38 (32395) priyashchaiShAmAtmasamashcha kR^iShNo vidvAMshchaiShAM karmaNi nityayuktaH . samAnItAnpANDavAnsR^i~njayAMshcha janArdanaM yuyudhAnaM virATam .. 5\-22\-39 (32396) anAmayaM madvachanena pR^ichCheH sarvAMstathA draupadeyAMshcha pa~ncha . yadyattatra prAptakalaM parebhya\- stvaM manyethA bhAratAnAM hitaM cha tadbhAShethAH sa~njaya rAjamadhye 5\-22\-40 (32397) 5\-22\-40f" na mUrchChayedyanna cha yuddhahetuH .. .. iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi dvAviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-22\-2 svastimanto vayamiti sarvAnvadeH . kR^ichChraM niruShyApi teShAM shAntirakrodho.asmAsu vidyate. mithyApetAnAM niShkapaTAnAm .. 2 .. 5\-22\-3 mahyaM paryAkArShuH madarthaM parita AnItavantaH .. 5\-22\-4 dharmArthAbhyAM dharmArthaM arthArthaM 5\-22\-7 tejaH krodham .. 5\-22\-9 tasya tasmai . pradAnaM bhAgapradAnam .. 5\-22\-10 jiShNurjayashIlaH .. 5\-22\-13 jAtavedase upAhR^irat khANDavamiti vipariNAmenAnuSha~NgaH .. 5\-22\-20 avaruddhAH bahirniH sAritAH .. 5\-22\-24 kArShNiH pradyumnastattulyam .. 5\-22\-25 chedipatiM shishupAlam . kR^iShNo mamardetyuttareNAnvayaH .. 5\-22\-29 AshaM samAno jayamiti sheShaH .. 5\-22\-30 yat yataH . avedayanta j~nApitavantaH . chArA iti sheShaH .. 5\-22\-31 kR^iShNau vAsudevArjunau .. 5\-22\-34 nikR^ito va~nchitaH . manasvI jitamanAH .. 5\-22\-36 sthAne jAnan yuktaM pashyan .. 5\-22\-37 mahAmAtraM mahAbhAgam .. 5\-22\-38 shAntimIpsurastIti vadetyadhyAhAraH .. 5\-22\-40 mUrchChayet vardhayet . krodhamiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 023 .. shrIH .. 5\.23\. adhyAyaH 23 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayenopaplAvyaM gatvA pANDavAnprati dhR^itarAShTrakR^itakushalaprashnakathanam .. 1 .. yudhiShThireNa sa~njayaMprati dhR^itarAShTrAdInAM kushalAdiprashnaH .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-23\-0 (32398) vaishampAyana uvAcha. 5\-23\-0x (3422) rAj~nastu vachanaM shrutvA dhR^itarAShTrasya sa~njayaH . upaplAvyaM yayau draShTuM pANDavAnamitaujasaH .. 5\-23\-1 (32399) sa tu rAjAnamAsAdya kuntIputraM yudhiShThiram . abhivAdya tataH pUrvaM sUtaputro.abhyabhAShata .. 5\-23\-2 (32400) gavalgaNiH sa~njayaH sUtasUnu\- rajAtashatrumavadatpratItaH . diShTyA rAjaMstvAmarogaM prapashye sahAyavantaM cha mahendrakalpam .. 5\-23\-3 (32401) anAmayaM pR^ichChati tvAmbikeyo vR^iddho rAjA dhR^itarAShTro manIShI . kachchidbhImaH kushalI pANDavAgryo dhana~njayastau cha mAdrItanUjau .. 5\-23\-4 (32402) kachchitkR^iShNA draupadI rAjaputrI satyavratA vIrapatnI suputrA . manasvinI yatra cha vA~nChasi tva\- miShTAnkAmAnbhArata svastikAmaH .. 5\-23\-5 (32403) yudhiShThira uvAcha. 5\-23\-6x (3423) gAvalgaNe sa~njaya svAgataM te prItAtmA.ahaM tvA.abhinandAmi sUta . anAmayaM pratimAne tavAhaM sahAnujaiH kushalI chAsmi vidvan .. 5\-23\-6 (32404) chirAdidaM kushalaM bhAratasya shrutvA rAj~naH kuruvR^iddhasya sUta . manye sAkShAddR^iShTamahaM narendraM dR^iShTvaiva tvAM sa~njaya prItiyogAt .. 5\-23\-7 (32405) pitAmaho naH sthaviro manasvI mahAprAj~naH sarvadharmopapannaH . sakauravyaH kushalI tAta bhIShmo yathApUrvaM vR^ittirastyasya kachchit .. 5\-23\-8 (32406) kachchidrAjA dhR^itarAShTraH saputro vaichitravIryaH kushalI mahAtmA . mahArAjo bAhlikaH prAtipeyaH kachchidvidvAnkushalI sUtaputra .. 5\-23\-9 (32407) sa somadattaH kushalI tAta kachchi\- dbhUrishravAH satyasandhaH shalashcha . droNaH saputrashcha kR^ipashcha vipro maheShvAsAH kachchidete.apyarogAH .. 5\-23\-10 (32408) sarve kurubhyaH spR^ihayanti sa~njaya dhanurdharA ye pR^ithivyAM pradhAnAH . mahApraj~nAH sarvashAstrAvadAtA dhanurbhR^itAM mukhyatamAH pR^ithivyAm .. 5\-23\-11 (32409) kachchinmAnaM tAta labhanta ete dhanurbhR^itaH kachidete.apyarogAH . yeShAM rAShTre nivasati darshanIyo maheShvAsaH shIlavAndroNaputraH .. 5\-23\-12 (32410) vaishyAputraH kushalI tAta kachchit mahAprAj~no rAjaputro yuyutsuH . karNo mAnI kushalI tAta kachchit suyodhano yasya mando vidheyaH .. 5\-23\-13 (32411) striyo vR^iddhA bhAratAnAM jananyo mahAdAsyo dAsabhAryAshcha sUta . vadhvaH putrA bhAgineyA bhaginyo dauhitrA vA kachchidapyavyalIkAH .. 5\-23\-14 (32412) kachchidrAjA brAhmaNAnAM yathAvat pravartate pUrvavattAta vR^ittim . kachchiddAyAnmAmakAndhArtarAShTro dvijAtInAM sa~njaya nopahanti .. 5\-23\-15 (32413) kachchidrAjA dhR^itarAShTraH saputra upekShate brAhmaNAtikramAnvai . svargasya kachchinna tathA vartmabhUtA\- mupekShate teShu sadaiva vR^ittim .. 5\-23\-16 (32414) eta~njyotishchottamaM jIvaloke shuklaM prajAnAM vihitaM vidhAtrA . te cheddoShaM na niyachChanti mandAH kR^itsno nAsho bhavitA kauravANAm .. 5\-23\-17 (32415) kachchidrAjA dhR^itarAShTraH saputro bubhUShate vR^ittimamAtyavarge . kachchinna bhedena jijIviShanti muhR^idrUpA durhR^idashchaikamatyAt .. 5\-23\-18 (32416) kachchinna pApaM kathayanti tAta te pANDavAnAM kuravaH sarva eva . droNaH saputrashcha kR^ipashcha vIro nAsmAsu pApAni vadanti kachchit .. 5\-23\-19 (32417) kachchidrAjye dhR^itarAShTraM saputraM sametyAhuH kuravaH sarva eva . kachchiddR^iShTvA dasyusa~NghAnsametA\- nsmaranti pArthasya yudhAM praNetuH .. 5\-23\-20 (32418) maurvIbhujAgraprahitAnsma tAta dodhUyamAnena dhanurdhareNa . gANDIvanunnAMstanayitnughoShA\- najihmagAnkachchidanusmaranti .. 5\-23\-21 (32419) na chApashyaM kaMchidahaM pR^ithivyAM yodhaM samaM vA.adhikamarjunena . yasyaikaShaShTirnishitAstIkShNadhArAH suvAsasaH samaMto hastavApaH .. 5\-23\-22 (32420) gadApANirbhImasenastarasvI pravepaya~nChatrusa~NghAnanIke . nAgaH prabhinna iva na~NghaleShu chaMkramyate kachchidenaM smaranti .. 5\-23\-23 (32421) mAdrIputraH sahadevaH kali~NgAn samAgatAnajayaddantakUre . vAmenAsyandakShiNenaiva yo vai mahAbalaM kachchidenaM smaranti .. 5\-23\-24 (32422) purA jetuM nakulaH preShito.ayaM shibIMstrigartAnsa~njaya pashyataste . dishaM pratIchIM vashamAnayanme mAdrIsutaM kachchidenaM smaranti .. 5\-23\-25 (32423) parAbhavo dvaitavane ya AsI\- ddurmanvite ghopayAtrAgatAnAm . yatra mandA~nChatruvashaM prayAtA\- namochayadbhImaseno jayashcha .. 5\-23\-26 (32424) ahaM pashchAdarjunamabhyarakShaM mAdrIputrau bhImaseno.apyarakShat . gANDIvadhanvA shatrusa~NghAnudasya svastyAgamatkachchidenaM smaranti .. 5\-23\-27 (32425) na karmaNA sAdhunaikena nUnaM sukhaM shakyaM vai bhavatIha sa~njaya . sarvAtmanA parijetuM vayaM che\- nna shaknumo dhR^itarAShTrasya putram .. .. 5\-23\-28 (32426) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi trayoviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-23\-11 kurubhyaH spR^ihayanti kachchidityanuSha~NgaH .. 5\-23\-14 avyalIkAH niShkapaTAH .. 5\-23\-15 vR^ittiM jIvikAM dAtumiti sheShaH . dAyAnmaddattAn grAmAdIn .. 5\-23\-17 etadbrahmaNAnAM vR^ittaH pAlanaM jyotiH paralokaprakAshakaM jIvaloke iha shuklaM yashaskaram . doShaM lobhaM brAhmaNavR^ittyupaghAtena na niyachChanti .. 5\-23\-18 bubhUpate prApayitumichChati .. 5\-23\-21 maurvyAH bhujaH kauTilyaM tasya agramivAgraM sharasaMdhAnadeshaH tataH prahitAn preShitAn .. 5\-23\-22 suvAsasaH suShu~NghA . hastavApo hastakShepaH . ekaShaShTirvANA asya etena. ... .... ityarthaH .. 5\-23\-23 na~NvaleShu satR^iNeShu sthaleShu .. 23 .. 5\-23\-24 dantakUre saMprAge .. 24 .. 5\-23\-26 jayaH arjunaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 024 .. shrIH .. 5\.24\. adhyAyaH 24 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayena yudhiShThiraprashnAnAmuttaradAnapUrvakaM dhR^itarAShTrasandeshashravaNavidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-24\-0 (32427) sa~njaya uvAcha. 5\-24\-0x (3424) yathA.a.attha me pANDava tattathaiva kurUnkurushreShTha janaM cha pR^ichChasi . anAmayAstAta manasvinaste kurushreShThAnpR^ichChasi pArtha yAMstvam .. 5\-24\-1 (32428) santyeva vR^iddhAH sAdhavo dhArtarAShTre santyeva pApAH pANDava tasya viddhi . dadyAdripubhyo.api hi dhArtarAShTraH kuto dAyAMllopayedbrAhmaNAnAm .. 5\-24\-2 (32429) yadyuShmAsu vartate.asAvadharmya\- madrugdheShu drugdhavattanna sAdhu . mitradhruk syAddhR^itarAShTrasya putro yuShmAndvipansAdhuvR^ittAnasAdhuH .. 5\-24\-3 (32430) sa chApi jAnAti bhR^ishaM cha tapyate shochatyantaH sthaviro.ajAtashatro . shR^iNoti hi brAhmaNAnAM sametya mitradrohaH pAtakebhyo yarIyAn .. 5\-24\-4 (32431) smaranti tubhyaM naradeva sa~Ngame yuddhe cha jiShNoshcha yudhAM praNetuH . samuddhuShTe dundubhisha~Nkhashabde gadApANiM bhImasenaM smaranti .. 5\-24\-5 (32432) mAdrIsutau chApi tathA.a.ajimadhye sarvA dishaH saMpatantau smaranti . senAM varShantau shagvaiparajamaM mahArathau samare duShprakampau .. 5\-24\-6 (32433) na tveva manye puruShasya rAja\- nnanAgataM j~nAyate yadbhaviShyam . tvaM chettathA sarvadharmopapannaH prAptaH kleshaM pANDava kR^ichChrarUpam . tvamevaitatkR^ichChragatashcha bhUyaH samIkuryAH praj~nayA.ajAtashatro .. 5\-24\-7 (32434) na kAmArthaM santyajeyurhi dharmaM pANDoH sutAH sarva evendrakalpAH . tvamevaitatpraj~nayA.ajAtashatro samIkuryA yena sharmApnuyuste .. 5\-24\-8 (32435) dhArtarAShTrAH pANDavAH sR^i~njayAshcha ye chApyante sanniviShTA narendrAH . yanmAM bravIddhR^itarAShTro nishAyA\- majAtashatro vachanaM pitA te .. 5\-24\-9 (32436) sahAmAtyaH sahaputrashcha rAjan sametya tAM vAchamimAM nibodha .. .. 5\-24\-10 (32437) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi chatuviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-24\-4 garIyAniti ...... 5\-24\-5 ........ 5\-24\-7 anAgataM aj~nAtaM adR^iShTamityarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 025 .. shrIH .. 5\.25\. adhyAyaH 25 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayena yuddhanindApUrvakaM pANDavaiH shamasvIkArasya bhIShmadhR^itarAShTrAdyabhimatatvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-25\-0 (32438) yudhiShThira uvAcha. 5\-25\-0x (3425) samAgatAH pANDavAH sR^i~njayAshcha janArdano yuyudhAno virATaH . yatte vAkyaM dhR^itarAShTrAnushiShTaM gAvalgaNe brUhi tatsUtaputra .. 5\-25\-1 (32439) saMjaya uvAcha. 5\-22\-2x (3426) ajAtashatruM cha vR^ikodaraM cha dhana~njayaM mAdravatIsutau cha . Amantraye vAsudevaM cha shauriM yuyudhAnaM chekitAnaM virATam .. 5\-25\-2 (32440) pa~nchAlAnAmadhipaM chaiva vR^iddhaM dhR^iShTadyumnaM pArShataM yAj~nasenim . sarve vAchaM shR^iNutemAM madIyAM vakShyAmi yAM bhUtimichChankurUNAm .. 5\-25\-3 (32441) shamaM rAjA dhR^itarAShTro.abhinanda\- nnayojayattvaramANo rathaM me . sabhrAtR^iputrasvajanasya rAj~na\- stadrochatAM pANDavAnAM shamo.astu .. 5\-25\-4 (32442) sarvairdharmaiH samupetAstu pArthAH saMsthAnena mArdanevArjavena . jAtAH kule hyanR^ishaMsA vadAnyA hIniShevAH karmaNAM nishchayaj~nAH .. 5\-25\-5 (32443) na yujyate karma yuShmAsu hInaM satvaM hi vastAdR^ishaM bhImasenAH . udbhAsate hya~njanabinduvatta\- chChubhre vastre yadbhavetkilbiShaM vaH .. 5\-25\-6 (32444) sarvakShayo dR^ishyate yatra kR^itsnaH pApodayo bhAvasaMsthaH kurUNAm . kastatra kuryA~njAtu karma prajAnan parAjayo yatra samo jayashcha .. 5\-25\-7 (32445) te vai dhanyA yaiH kR^itaM j~nAtikAryaM te vai putrAH suhR^ido bAndhavAshcha . upakruShTaM jIvitaM santyajeyu\- ryataH kurUNAM niyato vai bhavaH syAt .. 5\-25\-8 (32446) te chetkurUnanushiShyAtha pArthA nirNIya sarvAndviShato nigR^ihya . samaM vastajjIvitaM mR^ityuna syA\- dyajjIvadhvaM j~nAtivadhena sAdhu .. 5\-25\-9 (32447) ko hyeva yuShmAnsaha keshavena sachekitAnAnpArShatabAhuguptAn . sasAtyakInviShaheta prajetuM labdhvA.api devAnsachivAnsahendrAn .. 5\-25\-10 (32448) ko vA kurUndroNabhIShmAbhiguptA\- nashvatthAmnA shalyakR^ipAdibhishcha . raNe vijetuM viShaheta rAjan rAdheyaguptAnsaha bhUmipAlaiH .. 5\-25\-11 (32449) mahadbalaM dhArtarAShTrasya rAj~naH ko vai shakto hantumakShIyamANaH . so.ahaM jaye chaiva parAjaye cha niHshreyasaM nAdhigachChAmi kiMchit .. 5\-25\-12 (32450) kathaM hi nIchA iva dauShkuleyA nirdharmArthaM karma kuryushcha pArthAH . so.ahaM prasAdya praNato vAsudevaM pa~nchAlAnAmadhipaM chaiva vR^iddham .. 5\-25\-13 (32451) kR^itA~njaliH sharaNaM vaH prapadye kathaM svasti syAtkurusR^i~njayAnAm . na hyevamevaM vachanaM vAsudevo dhana~njayo vA jAtu kiMchinna kuryAt .. 5\-25\-14 (32452) praNAndadyAdyAchamAnaH kuto.anya\- detadvidvansAdhanArthaM bravImi . etadrAj~no bhIShmapurogamasya mataM yadvaH shAntirihottamA syAt .. .. 5\-25\-15 (32453) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi pa~nchaviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-25\-4 rathamayojayat . iha Agantum. rAj~naH tat vachanaM pANDavAnAM rochatAM tatashcha shamo.astu .. 4 .. 5\-25\-5 saMsthAnenAkAreNa . mArdavena kR^ipayA. Arjavena akauTilyena. anR^ishaMsAH anugrAH . hrIniShevAH lajjAparAyaNAH .. 5 .. 5\-25\-6 hInaM hiMsraM sattvaM buddhisatvaM sAdhutvaM vA . bhImasenAH bhIShaNasainyAH .. 6 .. 5\-25\-7 yatra sa~NgrAme bhAvasaMsthaH sa iti sheShaH .. 7 .. 5\-25\-8 j~nAtInAM duryodhanAdInAM kAryaM ghoShayAtrAyAM gandharvebhyo mochanAdikaM upakruShTaM ninditam .. 8 .. 5\-25\-9 nirNIya nishchayaM kR^itvA . nigR^ihya hatvetyarthaH .. 9 .. 5\-25\-12 niHshreyasaM nishchayam .. 12 .. 5\-25\-13 nirdharmArthaM dharmArthayorviruddhaM kama kathaM kuryuH . praNataH asmIti sheShaH .. 13 .. 5\-25\-14 sAdhanArthaM saMdhikAryasya siddhyarthaM bravImi natu yuShmAn bhIShayAmItyarthaH .. 15 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 026 .. shrIH .. 5\.26\. adhyAyaH 26 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa svaparayoH shubhAshubhAbhisandhikathanapUrvakaM svasyAjayyatvamabhidhAya indraprasthe rAjyadAne shAntikathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-26\-0 (32454) yudhiShThira uvAcha. 5\-26\-0x (3427) kAM nu vAchaM sa~njaya me shR^iNoShi . yuddhaiShiNIM yena yuddhAdbibheShi . ayuddhaM vai tAta yuddhAdgarIyaH kastallabdhvA jAtu yuddhyeta sUta .. 5\-26\-1 (32455) akurvatashchetpuruShasya sa~njaya siddhyetsa~Nkalpo manasA yaM yamichChet . na karma kuryAdviditaM mamaita\- danyatra yuddhAdbahu yallaghIyaH .. 5\-26\-2 (32456) kuto yuddhaM jAtu naro.avagachChe\- tko devashapto hi vR^iNIta yuddham . sukhaiShiNaH karma kurvanti pArthA dharmAdahInaM yachcha lokasya pathyam .. 5\-26\-3 (32457) dharmodayaM sukhamAshaMsamAnAH kR^ichChropAyaM tattvataH karma duHkham . sukhaM prepsurvijighAMsushcha duHkhaM karmArabhedyachcha dharmAnapetam .. 5\-26\-4 (32458) ka indriyANAM prItivashAnurAnAM karmAbhij~naH svasharIraM dunoti . yayA pramukto na karoti duHkhaM tR^iShNAM tyajetsarvadharmAdapetAm .. 5\-26\-5 (32459) yathedhyamAnasya samiddhatejaso bhUyo balaM vardhate pAvakasya . kAmArthalAbhena tathaiva bhUyo na tR^ipyate sarpiShevAgniriddhaH . saMpashyemaM bhogachayaM mahAntaM sahAsmAbhirdhR^itarAShTrasya rAj~naH .. 5\-26\-6 (32460) nAshreyAnIshvaro vigrahANAM nAshreyAnvai gItashabdaM shrR^iNoti . nAshreyAnvai sevate mAlyagandhA\- nna chApyashreyAnanulepanAni .. nAshreyAnvai prAvArAnsaMvivaste kathaM tvasmAnsaMpraNudetkurubhyaH .. 5\-26\-7 (32461) atraiva syAdavudhasyaiva kAmaH . prAyaH sharIre hR^idayaM dunoti .. 5\-26\-8 (32462) svayaM rAjA viShamasthaH pareShu sAmarthyamanvichChati tanna sAdhu . yathA.a.atmanaH pashyati vR^ittameva tathA paretAmapi so.abhyupaiti .. 5\-26\-9 (32463) AsannamagniM tu nidAghakAle gambhIrakakShe gahane visR^ijya . yathA vivR^iddhaM vAyuvashena shoche\- tkShemaM mumukShuH shishiravyapAye .. 5\-26\-10 (32464) prAptaishvaryo dhR^itarAShTro.adya rAjA lAlapyate sa~njaya kasya hetoH . pragR^ihya durbuddhimanArjave rataM putraM mandaM mUDhamamantriNaM tu .. 5\-26\-11 (32465) anAptavachchAptatamasya vAchaH suyodhano vidurasyAvamatya . sutasya rAjA dhR^itarAShTraH priyaiShI saMbudhyamAno vishate.adharmameva .. 5\-26\-12 (32466) medhAvinaM hyarthakAmaM kurUNAM bahushrutaM vAgminaM shIlavantam . sa taM rAjA dhR^itarAShTraH kurubhyo na sasmAra viduraM putrakAmyAt .. 5\-26\-13 (32467) mAnaghnasyAsau mAnakAmasya cherShoH saMrambhiNashchArthadharmAtigasya . durbhAShiNo manyuvashAnugasya kAmAtmano daurhR^idairbhAvitasya .. 5\-26\-14 (32468) aneyasyAshreyaso dIrghamanyo\- rmitradruhaH sa~njaya pApabuddheH . sutasya rAjA dhR^itarAShTraH priyaiShI prapashyamAnaH prAjahAddharmakAmau .. 5\-26\-15 (32469) tadaiva me sa~njaya dIvyato.abhU\- nmatiH kurUNAmAgataH syAdabhAvaH . kAvyAM vAchaM viduro bhAShamANo na vindate yaddhArtarAShTrAtprashaMsAm .. 5\-26\-16 (32470) kShatturyadA nAnvavartanta buddhiM kR^ichChraM kurUnsUta tadA.abhyAjagAma . yAvatpraj~nAmanvavartanta tasya tAvatteShAM rAShTravR^iddhirbabhUva .. 5\-26\-17 (32471) tadarthalubdhasya nibodha me.adya ye mantriNo dhArtarAShTrasya sUta . duHshAsanaH shakuniH sUtaputro gAvalgaNe pashya saMmohamasya .. 5\-26\-18 (32472) so.ahaM na pashyAmi parIkShamANaH kathaM svasti syAtkurusR^i~njayAnAm . Attaishvaryo dhR^itarAShTraH parebhyaH pravrAjite vidure dIrghadR^iShTau .. 5\-26\-19 (32473) AshaMsate vai dhR^itarAShTraH saputro mahArAjyamasapatnaM pR^ithivyAm . tasmi~nshamaH kevalaM nopalabhyaH sarvaM svakaM madgate manyate.artham .. 5\-26\-20 (32474) yattatkarNo manyate pAraNIyaM yuddhe gR^ihItAyudhamarjunaM vai . AsaMshcha yuddhAni purA mahAnti kathaM karNo nAbhavaddvIpa eShAm .. 5\-26\-21 (32475) karNashcha jAnAti suyodhanashcha droNashcha jAnAti pitAmahashcha . anye cha ye kugvastatra santi yathA.arjunAnnAmtyaparo dhanurdharaH .. 5\-26\-22 (32476) jAnantyetankuravaH sarva eva ye chApyanye bhUmipAlAH sametAH . duryodhane rAjyamihAbhavadyathA arindame phAlgune.avidyamAne .. 5\-26\-23 (32477) tenAnubandhaM manyate dhArtarAShTraH shakyaM hartuM pANDavAnAM mamatvam . kirITinA tAlamAtrAyudhena tadvedinA saMyugaM tatra gatvA .. 5\-26\-24 (32478) gANDIvaviShphAritashabdamAtraM shrutvaiva te dhArtarAShTrA mriyante . kruddhaM na chedIkShate bhImasenaM suyodhano manyate siddhamartham .. 5\-26\-25 (32479) indro.apyetannotsahettAta hartu\- maishvaryaM no jIvati bhImasene . dhana~njaye nakule chaiva sUta tathA vIre sahadeve.asahiShNau .. 5\-26\-26 (32480) sachedetAM pratipadyeta buddhiM vR^iddho rAjA saha putreNa sUta . evaM raNe pANDavakopadagdhA na nashyeyuH sa~njaya dhArtarAShTrAH .. 5\-26\-27 (32481) jAnAmi tvaM kleshamasmAsu vR^ittaM tvAM pUjayanma~njayAhaM kShameyam . vachchAsmAkaM kauravairbhR^itapUrvaM yA no vR^ittidhArtarAShTre tadA.a.asIt .. 5\-26\-28 (32482) adyApi sA tatra tathaiva vartatAM yAnti gamiShyAmi yathA nvamAttha . dvandrApravye bhavatu mamaiva rAjyaM sUyodhano yachChatu bhAgnAgryaH .. .. 5\-26\-29 (32483) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi ShaDviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-26\-3 ahInaM anapagatam .. 3 .. 5\-26\-6 uktamarthaM prakR^ite yojayati saMpashyeti . asmAbhirityatra dhArtarAShTrAn antarbhAvyAha . pa~nchAdhikena putrashatena saha dhR^itarAShTrasya bhogaM mahAntaM pashya. athApi kR^itsnaM svasyaiva bhavatviti buddhyA.asmAn rAjyAddUrIkR^itya tato bhogAt tR^iptiM na labhata iti bhAvaH .. 6 .. 5\-26\-7 pitR^ivyanindAdoShAdbhItaH punarAha nAshreyAniti . yaH puNyavattaraH sa vigrahANAmIshvaro bhavati paraiH saha virodhaM kR^itvA svotkarShaM karoti. anyastu tenaiva nashyati. ataH sa puNyavattara eva. asmaddoShAttu vayaM vane duHkhamanubhavAmo natu parAparAdheneti bhAvaH . prAvArAn divyavAsAMsi saMvivaste paridhatte. anyadhA ashreyAMshchedrAjA tarhi asmAn kurubhyaH kathaM saMpraNudet dUrIkuryAt. shatrUNAM rAjyAdbhraMshanaM hi puNyavatAmeva karma nAshreyasAmiti bhAvaH .. 7 .. 5\-26\-8 atreti yadyapyevaM tathApi antardAhakaro.ayaM kAmaH abudhasya duryodhanAdereva uchito na budhasyAsmadAderityarthaH . sharIre sharIramadhye sthitaM hR^idayaM dunoti khedayati .. 8 .. 5\-26\-9 abudhatvamevAha svayamiti . viShamasthaH saMkaTasthaH san pareShu karNAdiShu Atmano vR^ittaM ashaktatvaM tathA pareShAM karNAdInAmapi sa duryodhano.abhyupaiti .. 9 .. 5\-26\-10 gambhIrakakShe bahutR^iNe gahane vane . kShemaM shochet mama sukhaM nAstIti shokaM kuryAt. mumukShuH tasmAddAhAdAtmAnaM mochayitumichChuH . shishiravyApAye vasante. tatrApi nidAghakAle dAhakAle madhyAhne .. 10 .. 5\-26\-11 lAlapyate dInavadbhAShate . mandaM abhAgyam .. 5\-26\-12 vidurasya vAcho.avamatya sutasya priyaiShI adharmameva saMvishate Ashrayate .. 5\-26\-13 kurubhyaH kurUNAM hitArtham . na sasmAra nAdR^itavAn. putrakAmyAt putralobhAt ..13 .. 5\-26\-14 asau rAjA sutasya priyaiShI dharmakAmau prAjahAt tyaktavAniti dvayoH saMbandhaH . IrShoH parotkarShAsahiShNoH . saMrambhiNaH krodhinaH manyuvashAnugasya dainyabhAjAM karNAdInAmanugasya. daurhR^idaiH pApaiH bhAvitasya pUjitasya .. 14 .. 5\-26\-15 aneyasya ashikShaNIyasya . ashreya saH abhAgyasya prapashyamAnaH pashyannapi .. 15 .. 5\-26\-20 tasmin lubdhe shamaH na upalabhyaH yaH madgate mama vanaMprati gamane sati sarvaM svakamevArthaM manyate iti yojyam .. 20 .. 5\-26\-21 pAraNIyaM jetuM shakyam . yuddhAni gograhR^idau Asan. dvIpo dvIpavat yuddhapravAheNa uhyamAnasyAshrayaH .. 21 .. 5\-26\-24 anubandhaM badhnAtIti bandho rAjyAdiH tamanumUlya vartamAnaM pANDavAnAM mamatvaM dhArtarAShTro hartuM shakyamanyate . kiMkR^itvA . tena kirITinA saha tatra rAjye nimitte sati saMyugaM saMgrAmaM gatvA prApya . tAlo hastachatuShTayaM tadvedinA dhanurvidyAvedinA .. 24 .. 5\-26\-27 etAM buddhiM rAjyasya apradAne nAsho.astItyevaMrUpAm .. 27 .. 5\-26\-28 bhUtapUrvaM bhImabandhanajatugR^ihadAhAdi .. 28 .. 5\-26\- 5\-26\- 5\-26\- 5\-26\- 5\-26\- \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 027 .. shrIH .. 5\.27\. adhyAyaH 27 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayena yudhiShThiraMprati yuddhe doShodbhAvanapUrvakaM paraibhogApradAnepi shamAshrayagamyaiva .....kathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-27\-0 (32484) sa~njaya uvAcha. 5\-27\-0x (3428) dharmanityA pANDava te vicheShTA loke shrutA dR^ishyate chApi pArtha . mahAshrAvaM jIvita chApyanityaM saMpashya tvaM pANDava mA vyanInashaH .. 5\-27\-1 (32485) nachedbhAgaM kuravo.anyatra yuddhA\- tprayachCheraMstubhyamajAtashatro . bhaikShacharyAmandhakavR^iShNirAjye shreyo manye na tu yuddhena rAjyam .. 5\-27\-2 (32486) alpakAlaM jIvitaM yanmanuShye mahAsrAvaM nityaduHkhaM chalaM cha . bhUyashcha tadyashaso nAnurUpaM tasmAtpApaM pANDava mA kR^ithAstvam .. 5\-27\-3 (32487) kAmA manuShyaM prasajanta ete dharmasya ye vighnamUlaM narendra . pUrvaM narastAnmatimAnpraNighnan loke prashaMsAM labhate.anavadyAm .. 5\-27\-4 (32488) nibandhanI hyarthatR^iShNeha pArtha tAmichChatAM bAdhyate dharma eva . dharmaM tu yaH praNR^iNIte sa buddhaH kAme gR^idhno hIyate.arthAnurodhAt .. 5\-27\-5 (32489) dharmaM kR^itvA karmaNAM tAta mukhyaM mahApratApaH saviteva bhAti . hIno hi dharmeNa mahImapImAM labdhvA naraH sIdati pApabuddhiH .. 5\-27\-6 (32490) vedo.adhItashcharitaM brahmacharyaM yaj~nairiShTaM brAhmaNebhyashcha dattam . paraM sthAnaM manyamAnena bhUya AtmA datto varShapUgaM sukhebhyaH .. 5\-27\-7 (32491) sukhapriye sevamAno.ativelaM yogAbhyAse yo na karoti karma . vittakShaye hInasukho.ativelaM duHkhaM shete kAmavegapraNunnaH .. 5\-27\-8 (32492) evaM punarbrahmacharyA.aprasakto hitvA dharmaM yaH prakarotyadharmam . ashraddadhatparalokAya mUDho hitvA dehaM tapyate pretya mandaH .. 5\-27\-9 (32493) na karmaNAM vipraNAsho.astyamutra puNyAnAM vA.apyathavA pApakAnAm . pUrvaM karturgachChati puNyapApaM pashchAttvenamanuyAtyeva kartA .. 5\-27\-10 (32494) nyAyopetaM brAhmaNebhyo.atha dattaM shraddhApUtaM gandharasopapannam . anvAhAryeShUttamadakShiNeShu tathArUpaM karma vikhyAyate te .. 5\-27\-11 (32495) iha kShetre kriyate pArtha kAryaM na vai kiMchitkriyate pretya kAryam . kR^itaM tvayA pAralokyaM cha karma puNyaM mahatsadbhiratiprashastam .. 5\-27\-12 (32496) jahAti mR^ityuM cha jarAM bhayaM cha na kShutpipAse manaso.apriyANi . na kartavyaM vidyate tatra kiMchi\- danyatra vai chendriyaprINanAddhi .. 5\-27\-13 (32497) evaMrUpaM karmaphalaM narendra mAtApitrorhR^idayasyApriyeNa . tyaja krodhaM pANDava harShajaM cha lokAvubhau mA prahAsIshchirAyA .. 5\-27\-14 (32498) antaM gatvA karmaNAM yA prashaMsA satyaM damaM chArjavamAnR^ishaMsyam . ashvamedhaM rAjasUyaM tatheShTvA pApasyAntaM karmaNo mA punargAH .. 5\-27\-15 (32499) tachchedevaM dveSharUpeNa pArthAH kariShyadhvaM karma pApaM chirAya . nivasadhvaM varShapUgAnvaneShu duHkhaM vAsaM pANDavA dharma eva .. 5\-27\-16 (32500) pravrajyayA yAtayitvA purastA\- dAtmAdhInaM yadbalaM te tadA.asIt . nityaM cha vashyAH sachivAstaveme janArdano yuyudhAshcha vIraH .. 5\-27\-17 (32501) matsyo rAjA rukmarathaH saputraH prahAribhiH sahaputrairvirATaH . rAjAnaste ye vijitAH purastA\- ttvAmeva te saMshrayeyuH samastAH .. 5\-27\-18 (32502) mahAsahAyaH pratapanbalasthaH puraskR^ito vAsudevArjunAbhyAm . varAnhaniShyandviShato ra~Ngamadhye vyaneShyathA dhArtarAShTrasya darpam .. 5\-27\-19 (32503) balaM kasmAdvardhayitvA parasya nijAnkasmAtkarshayitvA sahAyAn . niruShya kasmAdvarShapUgAnvaneShu yuyutsase pANDava hInakAle .. 5\-27\-20 (32504) aprAj~no vA pANDava yuddhyamAno\- .adharmaj~no vA bhUtimatho.abhyupaiti . praj~nAvAnvA buddhyamAno.api dharmaM saMstambhAdvA so.api bhUterapaiti .. 5\-27\-21 (32505) nAdharme te dhIyate pArtha buddhi\- rna saMrambhAtkarma chakartha pApam . Attha kiM tatkAraNaM yasya hetoH praj~nAviruddhaM karma chikIrShasIdam .. 5\-27\-22 (32506) avyAdhijaM kaTukaM shIrSharogi yashomuShaM pApaphalodayaM vA . satAM peyaM yanna pibantyasanto manyuM mahArAja piba prashAmya .. 5\-27\-23 (32507) pApAnubandhaM ko nu taM kAmayeta kShamaiva te jyAyasI nota bhogAH . yatra bhIShmaH shAntanavo hataH syA\- dyatra droNaH sahaputro hataH syAt .. 5\-27\-24 (32508) kR^ipaH shalyaH saumadattirvikarNo viviMshatiH karNaduryodhanau cha . etAnhatvA kIdR^ishaM tatsukhaM syA\- dyadvindethAstadanubrUhi pArtha .. 5\-27\-25 (32509) labdhvA.apImAM pR^ithivIM sAgarAntAM jarAmR^ityU naiva hi tvaM prajahyAH . priyApriye sukhaduHkhe cha rAja\- nnaivaM vidvAnnaiva yuddhaM kuru tvam .. 5\-27\-26 (32510) amAtyAnAM yadi kAmasya heto\- revaM yuktaM karma chikIrShasi tvam . apakrameH svaM pradAyaiva teShAM mAgAstvaM vai devayAnAtpatho.adya .. .. 5\-27\-27 (32511) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi saptaviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-27\-1 mahAn shrAvaH shravaNaM yaNa mahAkIrtItyarthaH . mA vyanInashaH krodhena dhArtarAShTran mA nAshaya .. 1 .. 5\-27\-4 prasajante spR^ishanti .. 4 .. 5\-27\-5 gR^ighnaH spR^ihAvAn .. 5 .. 5\-27\-6 karmaNAM arthakAmAdyarthAnAM madhye .. 6 .. 5\-27\-7 paraM sthAnaM paralokaM manyamAnena mAnayatA . parShapUgaM varShagaNam. tatratyasukhebhyastadarthaM tvayA AtmApi dattaH .. 7 .. 5\-27\-8 sukhapriye bhogAn putrAdIMshcha sevamAnaH . yogAbhyAse chittavR^ittinirodhamabhyasituM karma AsanaprANAyAmAdikaM na karoti .. 8 .. 5\-27\-9 dharmaM cha yaj~nAdirUpaM hitvA yaH adharmameva prakaroti saMchinoti .. 9 .. 5\-27\-10 kR^itaM karma bhogaM vinA Atmaj~nAnaM vinA vA na nashyatItyarthaH .. 10 .. 5\-27\-11 anvAhAryeShvityanena shrautamiShTyAdikaM lakShyate . tatrahi anvAhAryo dakShiNAtvena dIyate .. 11 .. 5\-27\-12 kAryaM dharmaH . pretya mR^itvA .. 12 .. 5\-27\-13 paraloke karma nAstItyAha jahAtIti .. 13 .. 5\-27\-14 atra karma kurvan kAmavashAdamutra phalaM na prArthayetetyarthaH . karmajaM phalaM tyaktvA pareNa vairAgyeNa saMpanno mokShArthaM yogAbhyAsameva kuruShva kiM rAjyena bandhunAshalabhyenetyarthaH .. 14 .. 5\-27\-16 tachchediti . bho pArthAH bho pANDavAH tatpApaM karma gotravadharUpaM dveSharUpeNa chirAya prAgeva chetkariShyadhvaM tarhi yadvane varShapUgAn duHkhaM vAsaM nivasadhvaM taddharma eveti yattatpadAdhyAhAreNa yojyam. rAjyArthaM sarvalokanAshamichChatAM bhavatAM duryodhanena yo vanavAsaH kAritaH sa dharma evetyarthaH .. 16 .. 5\-27\-17 purastAt pravrajanakAle eva yat yataH purastAdapi etadbalaM AtmAdhInamevAsIt . j~nAtivadhenApi rAjyasukhamAvashyakaM chettarhi pUrvameva sahAyasatvAtkuto na yuddhaM kR^itamiti etadAdishlokachatuShTayarthaH .. 17 .. 5\-27\-20 hInakAle gate kAle ityarthaH .. 20 .. 5\-27\-21 sarvathApi yuddhaM na kartavyaM jayaparAjayayoravyavasthitatvAdityAha aprAha iti . bhUterapaiti daivAditi sheShaH .. 21 .. 5\-27\-23 avyAdhijaM kaTukaM pittAdikaM vinApyarochakam . yashomuShaM yashoharam. peyaM gilanIyam. manyuM krodham. prashAmya shAnto bhava .. 23 .. 5\-27\-27 devayAnAtpatho.archirAdimArgAdapunarAvR^ittiphalAt gotradroheNa mAgA ityarthaH .. 27 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 028 .. shrIH .. 5\.28\. adhyAyaH 28 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa sa~njayaMprati dharmAdharmanirNayasya itarAsAdhAraNatayA svasya dharmarahasyaj~nashrIkR^iShNavachanAnuyayitvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-28\-0 (32512) yudhiShThira uvAcha. 5\-28\-0x (3429) asaMshayaM sa~njaya satyameta\- ddharmo varaH karmaNAM yattvamAttha . j~nAtvA tu mAM sa~njaya garhayestvaM yadi dharmaM yadyadharmaM charAmi .. 5\-28\-1 (32513) yatrAdharmo dharmarUpANi dhatte dharmaH kR^itsno dR^ishyato.adharmarUpaH . bibhraddharmo dharmarUpaM tathA cha vidvAMsastaM saMprapashyanti buddhyA .. 5\-28\-2 (32514) evaM tathaivApadi li~Ngameta\- ddharmAdharmau nityavR^ittI bhajetAm . AdyaM li~NgaM yasya tasya pramANa\- mApaddharmaM sa~njaya taM nibodha .. 5\-28\-3 (32515) luptAyAM tu prakR^itau yena karma niShpAdayettatparIpsedvihInaH . prakR^itisthashchApadi vartamAna ubhau garhyau bhavataH sa~njayaitau .. 5\-28\-4 (32516) avinAshamichChatAM brAhmaNAnAM prAyashchittaM vihitaM yadvidhAtrA . saMpashyethAH karmasu vartamAnAn vikarmasthAnsa~njaya garhayestvam .. 5\-28\-5 (32517) manIShiNAM sattvichChedanAya vidhiyate satsu vR^ittiH sadaiva . abrAhmaNAH santi tu ye na vaidyAH sarvotsa~NgaM sAdhu manyeta tebhyaH .. 5\-28\-6 (32518) tadadhvAnaH pitaro ye cha pUrve pitAmahA ye cha tebhyaH pare.anye . yaj~naiShiNo ye cha hi karma kuryu\- rnAnyaM tato nAstiko.asmIti manye .. 5\-28\-7 (32519) yatkiMchanedaM vittamasyAM pR^ithivyAM yaddevAnAM tridashAnAM paraM yat . prAjApatyaM tridivaM brahmalokaM nAdharmataH sa~njaya kAmayeyam .. 5\-28\-8 (32520) dharmeshvaraH kushalo nItimAMshchA\- pyupAsitA brAhmaNAnAM manIShI . nAnAvidhAMshchaiva mahAbalAMshcha rAjanyabhojAnanushAsti kR^iShNaH .. 5\-28\-9 (32521) yadi hyahaM visR^ijatsAma garhyo niyudhyamAno yadi jahyAM svadharmam . mahAyashAH keshavastadbravItu vAsudevastUbhayorarthakAmaH .. 5\-28\-10 (32522) shaineyo.ayaM chedayashchAndhakAshcha vArShNeyabhojAH kukurAH sR^i~njayAshcha . upAsInA vAsudevasya buddhiM nigR^ihya shatrUnsuhR^ido nandayanti .. 5\-28\-11 (32523) vR^iShNyandhakA hyugrasenAdayo vai kR^iShNapraNItAH sarva evendrakalpAH . manasvinaH satyaparAyaNAshcha mahAbalA yAdavA bhogavantaH .. 5\-28\-12 (32524) kAshyo babhruH shriyamuttamAM gato labdhvA kR^iShNaM bhrAtaramIshitAram . yasmai kAmAnvarShati vAsudevo grIShmAtyaye megha iva prajA.abhyaH .. 5\-28\-13 (32525) IdR^isho.ayaM keshavastAta vidvAn viddhi hyenaM karmaNAM nishchayaj~nam . priyashcha naH sAdhutamashcha kR^iShNo nAtikrAme vachanaM keshavasya .. 5\-28\-14 (32526) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi aShTAviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-28\-2 dharmAdharmaparIkShAyAM traividhyamAha yatreti . yatra puruShe dambhAdimati adharmaH abhichArArthaM mantrajapAdiH dharma ityevAnye jAnanti. tathA prachChannayogini dattAtreyAdau dharmo rAgadveShAdishUnyatArUpo yogadharmo.api unmattavadAcharaNAdadharmarUpa iva dR^ishyate. yatra vasiShThAdau dharmaH dharmarUpa eva. yadyapi chANDAlAdau adharmo.apyadharmarUpa evAsti tathApi tasyAnupAdeyatvAntrayameva vichAryam. etachcha tvathApi viduShA mayi vichAryamityAshayaH .. 2 .. 5\-28\-3 ApatkAlavashAddharmAdharmayorvyatyAso jAyata ityAha evamiti . etadevaMrUpaM lokapratyakShaM li~NgaM brAhmaNasya svAdhyAyapravachanAdi. kShatriyasya shauryAdi. vaishyasya kR^iShyAdi . tattathaiva yathoktameva. tathApi nityavR^ittI nityaM vartete tau nityavR^ittI dharmAdharmau talli~NgaM bhajetAm. ayaM bhAvaH. kShatrali~NgaM brAhmaNavaishyayorApadi dharmaH anApadyadharmaH . tathA chaikasyaiva li~Ngasya varNAntare avasthAbhedAddharmatvamadharmatvaM cha nityamiti. tatrApi visheShamAha Adyamiti. AdyaM brAhmaNali~NgaM yAjanAdi yasyAsti brAhmaNasya tasyaiva tat pramANaM avyabhichAri. Apadyapi kShatriyeNa yAjanAdhyApanAdikaM na kartavyamityarthaH. evaM vidhaM taM ApaddharmaM shAstrAnnibodha budhyasva .. 3 .. 5\-28\-4 prakR^itiH jIvikAhetubhUtaM dhanam . tachcha kShatriyasya bhUmishastrAdikam. vaishyasya dhapashvAdikam. tasminsarvAtmanA naShTe sati yena karma saMdhyopAsanAdikaM niShpAdayet tat bhikShATanAdikamapi paripsetkartumichChet. anyathA jIvikAyA abhAvAtkarmalopaH prANanAshashcha syAdato.atyantApadi tAvAn vipradhamA.apItarairanuShTheya eva. prakR^itisthashcheti. Apadi Apaddharme prakR^itistho.api yadyApadvarmamanusaretsa lobhAdgarhyAH. Apatstho.api yadi prAkR^itaM dharamamanusaretsa jIvanalopAt kuTumbahiMsayA cha garhya ityarthaH. yo na karmeti ko Do pAThaH .. 4 .. 5\-28\-5 yat yasmAddhetoH . vidhAtrA avinAshaM brAhmaNyavinAshAbhAvamichChatAM brAhmaNAnAM ApaduttIrNAnAM prAyashchittaM vihitam. tasmAddhaetorApadi anyasyAnyadharmAshrayaNaM prasaktameveti j~nAyate. ata eva evachakrAyAgasmAbhiH kR^itaM bhikShATanaM nAnumitamityarthaH. evamanApadi karmasu vartamAnAn Apadi cha vikarmasthAn saMpashyethAH samyagevedamiti pashyethAH. anyathA tu Apadi karmasthAn AtmaparahiMsrAn anApadi vikarmasthAMshchatilubdhAn vihargayestvam. ApadyetAnkarmasu iti ko Do pAThaH .. 5 .. 5\-28\-6 kiMcha manIShiNAM manasaH nigrahaM nAshaM kartumichChatAm . ISha gatihiMsAdarshaneShvityasya rUpam. sattvichChedanAya sattvasya buddhisattvasya chidAtmanA saha ekalolIbhUtasya vichChedanAya mu~njeShIkAnyAyena pR^ithakkaraNAya satsu satAM gR^iheShu vR^ittirjIvikA shAstre vidhIyate. vedAnimaM lokamamuM cha parityajyAtmanAtmAnamanvichCheditishrutyAtmAnveShaNAya sarvasaMnyAsapUrvakaM bhikShAcharyavidhAnAt. na brAhmI vR^ittiH kasyApi nindyA. yetu abrahmANA api vaidyAH vidyAniShThAH na bhavanti teShAM bhikShAcharyasyAvidhAnAt tebhyaH teShAmarthe sarvotsa~NgaM sarveShAmutsa~NgaM samIpaM svadharmasaMyogaM ApadanApadoruchitaM sAdhu manyeta. sarvochChedamiti ko Do pAThe tebhyasteShAmarthe bhikShAdyaTanaM sarvadharmochChedAya manyetetyarthaH .. 6 . 5\-28\-7 tadadhAna iti. pitrAdayaH yaj~naiShiNo ye te sarve tadadhvAnaH sa eva mayokto.adhvA mArgo yeShAM te tadadhvAno.abhUvan. hi prasiddham. ye cha karma na kuryuH saMnyAsina ityarthaH. te sarve tadadhvAnaH. ahamapi Astike.asmiti tato.anyaM adhvAnaM na manye .. 7 .. 5\-28\-9 dharmeshvaraH dharmaphalasya dAtA .. 9 .. 5\-28\-12 kR^iShNapraNItAH kR^iShNenaiva nItipathaM nItAH .. 12 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 029 .. shrIH .. 5\.29\. adhyAyaH 29 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena svasya kurupANDeShu tulyavR^ittitvakathanapUrvakaM karmaNAmavashyAnuShTheyatvasamarthanam .. 1 .. tathA sa~njayaMprati duryodhanAdikR^ityanayasmAraNapUrvakaM svasya sandhyarthaM tatrAgamanakathanam .. 2 .. tathA pANDavAnAM shamAshamAnyatarapakShAnusAritvakathanapUrvakaM dhR^itarAShTraMprati yathAbhilaShitakaraNakathanachodanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-29\-0 (32527) vAsudeva uvAcha. 5\-29\-0x (3430) avinAshaM sa~njaya pANDavAnA\- michChAmyahaM bhUtimeShAM priyaM cha . tathA rAj~no dhR^itarAShTrasya sUta samAshaMse bahuputrasya vR^iddhim .. 5\-29\-1 (32528) kAmo hi me sa~njaya nityameva nAnyadbrUyAM tAnprati shAmyateti . rAj~nashcha hi priyametachChR^iNomi manye chaitatpANDavAnAM samakSham .. 5\-29\-2 (32529) suduShkarastatra shamo hi nUnaM pradarshitaH sa~njaya pANDavena . yasmingR^iddho dhR^itarAShTraH saputraH kasmAdeShAM kalaho nAvamUrchChet .. 5\-29\-3 (32530) na tvaM dharmaM vicharaM sa~njayeha mattashcha jAnAmi yudhiShThirAchcha atho kasmAtsajjaya pANDavasya utsAhinaH pUrayataH svakarma .. 5\-29\-4 (32531) yathAkhyAtamAvamataH kuTumbe purA kasmAnsAdhuvilopamAttha . asminvidhau vartamAne yathAva\- duchchAvachA matayo brAhmaNAnAm .. 5\-29\-5 (32532) karmaNA.a.ahuH siddhimeke paratra hinvA karma vidyayA siddhimeke . nAbhu~njAno bhakShyabhojyasya tR^ipye\- dvidvAnapIha vihitaM brAhmaNAnAm .. 5\-29\-6 (32533) yA vai vidyAH sAdhayantIha karma tAsAM phalaM vidyate netarAsAm . tatreha vai dR^iShTaphalaM tu karma pItvodakaM shAmyati tR^iShNayA.a.artaH .. 5\-29\-7 (32534) so.ayaM vidhirvihitaH karmaNaiva saMvartate sa~njaya tatra karma . tatra yo.anyatkarmaNaH sAdhu manye\- nmoghaM tasyAlapitaM durbalasya .. 5\-29\-8 (32535) karmaNA.amI bhAnti devAH paratra karmaNaiveha plavate mAtarishvA . ahorAtre vidadhatkarmaNaiva atandrito nityamudeti sUryaH .. 5\-29\-9 (32536) mAsArdhamAsAnatha nakShatrayogA\- natandritashchandramAshchAbhyupaiti . atandrito dahate jAtavedAH samiddhyamAnaH karma kurvanprajAbhyaH .. 5\-29\-10 (32537) atandritA bhAramimaM mahAntaM bibharti devI pR^ithivI valena . atandritAH shIghrasapo vahanti santarpayantyaH sarvabhUtAni nadyaH .. 5\-29\-11 (32538) atandrito varShati bhUritejAH sannAdayannantarikShaM dishashcha . atandrito brahmacharyaM chachAra shreShThatvamichChanbalabhiddevatAnAm .. 5\-29\-12 (32539) hitvA sukhaM manasashcha priyANi tena shakraH karmaNA shraiShThyamApa . satyaM dharmaM pAlayannapramatto damaM titikShAM samatAM priyaM cha .. 5\-29\-13 (32540) etAni sarvANyupasevamAno yo devarAjyaM maghavAnprApa mukhyam . bR^ihaspatirbrahmacharyaM chachAra samIhitaH saMshimAtmA yathAvat .. 5\-29\-14 (32541) hitvA sukha pratirudhyendriyANi tena devAnAmagamadgauravaM saH . tathA nakShatrANi karmaNA.amutra bhAnti rudrAdityA vasavo.athApi vishve .. 5\-29\-15 (32542) yamo rAjA vaishravaNaH kubero gandharvayakShApsarasashcha sUta . brahmavidyAM brahmacharyaM kriyAM cha nipevamANA R^iShayo.amutra bhAnti .. 5\-29\-16 (32543) jAnannimaM sarvalokasya dharmaM viprendrANAM kShatriyANAM vishAM cha . sa kasmAttvaM jAnatAM j~nAnavAnsan vyAyachChaseka sa~njaya kauravArthe .. 5\-29\-17 (32544) AmnAyeShu nityasaMyogamasya tathA.ashvamedhe rAjasUye cha viddhi . saMyujyate dhanupA varmaNA cha hastyashvAdyai rathashastraishcha bhUyaH .. 5\-29\-18 (32545) te chedime kauravANAmrupAya\- mavagachCheyuvadhenaiva pArthAH . dharmatrANaM puNyameShAM kR^itaM syA\- dArye vR^itte bhImasenaM nigR^ihya .. 5\-29\-19 (32546) te chetpitrye karmaNi vartamAnA ApadyerandiShTavashena mR^ityum . yathAshaktyApUrayantaH svakarma tadapyeShAM nidhanaM syAtprashastam .. 5\-29\-20 (32547) utAho tvaM manyase shAmyameva rAj~nAM yuddhe vartate dharmatantram . ayuddhe vA vartate dharmatantraM tathaiva te vAchamimAM shrR^iNomi .. 5\-29\-21 (32548) chAturvarNyasya prathamaM saMvibhAga\- mavekShya tvaM sa~njaya svaM cha karma . nishamyAtho pANDavAnAM cha karma prashaMsa vA ninda vA yA matiste .. 5\-29\-22 (32549) adhIyIta brAhmaNo vai yajeta dadyAdIyAttIrthamukhyAni chaiva . adhyAprayedyAjayechchApi yAjyAn pratigrahAnvA vihitAnpratIchChet .. 5\-29\-23 (32550) ` adhIyIta kShatriyo.atho yajeta dadyAddhanaM na tu yAcheta kiMchit . na yAjayenna tu chAdhyApayIta evaM smR^itaH kShatradharmaH purANaH ..' 5\-29\-24 (32551) tathA rAjanyo rakShaNaM vai prajAnAM kR^itvA dharmeNApramatto.atha dattvA . yaj~naidiShTvA sarvavedAnadhItya dArAnkR^ivA puNyakR^idAvasedgR^ihAn .. 5\-29\-25 (32552) sa dharmAtmA dharmamadhItya puNyaM yadR^ichChayA vrajati brahmalokam . vaishyo.adhItya kR^iShigorakShapaNyai\- rvittaM chinvanpAlayannapramattaH .. 5\-29\-26 (32553) priyaM kurvanbrAhmaNakShatriyANAM dharmashIlaH puNyakR^idAvasedgR^ihAn . paricharyA vandanaM brAhmaNAnAM nAdhIyIta pratiShiddho.asya yaj~naH . nityotthito bhUtaye.atandritaH syA\- devaM smR^itaH shUdradharmaH purANaH .. 5\-29\-27 (32554) etAnrAjA pAlayannapramatto niyojayansarvavarNAnsvadharme . akAmAtmA samavR^ittiH prajAsu nAdhArmikAnanurudhyeta kAmAt .. 5\-29\-28 (32555) shreyAMstasmAdyadi vidyeta kashchi\- dabhij~nAtaH sarvadharmopapannaH . sa taM draShTumanushiShyanprajAnAM na chaitadbudhyediti tasminnasAdhuH .. 5\-29\-29 (32556) yadA gR^idhyetparabhUtau nR^ishaMso vidhiprakopAdbalamAdadAnaH . tato rAj~nAmabhavadyuddhameta\- ttatra jAtaM varma shastraM dhanushcha . indreNaitaddasyuvadhAya karma utpAditaM varma shastraM dhanushcha .. 5\-29\-30 (32557) tatra puNyaM dasyuvadhena labhyate so.ayaM doShaH kurubhistIvrarUpaH . adharmaj~nairdharmamabudhyamAnaiH prAdurbhUtaH sa~njaya sAdhu tanna .. 5\-29\-31 (32558) tatra rAjA dhR^itarAShTraH saputro dharmyaM haretpANDavAnAmakasmAt . nAvekShante rAjadharmaM purANaM tadanvayAH kuravaH sarva eva .. 5\-29\-32 (32559) steno haredyatra dhanaM hyadR^iShTaH prasahya vA yatra hareta dR^iShTaH . ubhau garhyau bhavataH sa~njayaitau kiM vai pR^ithatkaM dhR^itarAShTrasya putre .. 5\-29\-33 (32560) so.ayaM lobhAnmanyate dharmametaM yamichChati krodhavashAnugAmI . bhAgaH punaH pANDavAnAM niviShTa\- staM naH kasmAdAdadIranpare vai .. 5\-29\-34 (32561) asminpade yudhyatAM no vadho.api shlAghyaH pitryaM paparAjyAdvishiShTam . etAndharmAnkauravANAM purANA\- nAchakShIthAH sa~njaya rAjamadhye .. 5\-29\-35 (32562) ete madAnmR^ityuvashAbhipannAH samAnItA dhArtarAShTreNa mUDhAH . idaM punaH karma pApIya eva sabhAmadhye pashya vattaM kurUNAm .. 5\-29\-36 (32563) priyaM bhAryAM draupadIM pANDavAnAM yashasvinIM shIlavR^ittopapannAm . yadupaikShanta kuravo bhIShmamukhyAH kAmAnigenoparuddhAM vrajantIm .. 5\-29\-37 (32564) tAM chettadA te sakumAravR^iddhA avArayiShyankuravaH sametAH . mama priyaM dhR^itarAShTro.akariShyat putrANAM cha kR^itamasyAbhaviShyat .. 5\-29\-38 (32565) duHshAsanaH pratilomyAnninAya sabhAmadhye shvashurANAM cha kR^iShNAm . sA tatra nItA karuNaM vyapekShya nAnyaM kShatturnAthamavApa kiMchit .. 5\-29\-39 (32566) kArpaNyAdeva sahitAstatra bhUpA nAshaknuvanprativaktuM sabhAyAm . ekaH kShattA dharmyamarthaM bruvANo dharmabuddhyA pratyuvAchAlpabuddhim .. 5\-29\-40 (32567) abuddhvA tvaM dharmametaM sabhAyA\- athechChase pANDavasyopadeShTum . kR^iShNA tvetatkarma chakAra shuddhaM suduShkaraM tatra sabhAM sametya .. 5\-29\-41 (32568) yena kR^ichChrAtpANDavAnujjahAra tathA.a.atmAnaM nauriva sAgaraughAt . yatrAbravItsUtaputraH sabhAyAM kR^iShNAM sthitAM shvashurANAM samIpe .. 5\-29\-42 (32569) na te gatirvidyate yAj~naseni prapadyethA dhArtarAShTrasya veshma . parAjitAste patayo na santi patiM chAnyaM bhAmini tvaM vR^iNIShva .. 5\-29\-43 (32570) yo bIbhatsorhR^idaye prota AsI\- dasthi ChindanmarmaghAtI sughoraH . karNAchCharo vA~NbhayastigmatejAH pratiShThito hR^idaye phAlgunasya .. 5\-29\-44 (32571) kR^iShNAjinAni paridhitsamAnAn duHshAsanaH kaTukAnyabhyabhAShat . ete sarve ShaNDatilA vinaShTAH kShayaM gatA narakaM dIrghakAlam .. 5\-29\-45 (32572) gAndhArarAjaH shakunirnikR^ityA yadabravIddyUtakAle sa pArtham . parAjito nakulaH kiM tavAsti kR^iShNayA tvaM dIvya vai yAj~nasenyA . jAnAsi tvaM sa~njaya sarvametat dyUte vAkyaM garhyamevaM yathoktam .. 5\-29\-46 (32573) svayaM tvahaM prArthaye tatra gantuM samAdhAtuM kAryametadvipannam . ` jAnAsi tvaM dhArtarAShTrasya mohaM durAtmanaH pApavashAnugasya ' .. 5\-29\-47 (32574) ahApayitvA yadi pANDavArthaM shamaM kurUNAmapi chechChakeyam . puNyaM cha me syAchcharitaM mahodayaM muchyeraMshcha kuravo mR^ityupAshAt .. 5\-29\-48 (32575) api me vAchaM bhAShamANasya kAvyAM dharmArAmAmarthavatImahiMsrAm . avekSherandhArtarAShTrAH samakShaM mAM cha prAptaM kuravaH pUjayeyuH .. 5\-29\-49 (32576) ato.anyathA rathinA phAlgunena bhImena chaivAhavadaMshitena . balotsiktAndhArtarAShTrAMshcha viddhi pradahyamAnAnkarmaNA svena pApAn .. 5\-29\-50 (32577) parAjitAnpANDaveyAMstu vAcho raudrA rUkShA bhAShate dhArtarAShTraH . gadAhasto bhImaseno.apramatto duryodhanaM smArayitA hi kAle .. 5\-29\-51 (32578) suyodhano manyumayo mahAdrumaH skandhaH karNaH shakunistasya shAkhAH . duHshAsanaH puShkaphale samR^iddhe mUlaM rAjA dhR^itarAShTro.amanIShI .. 5\-29\-52 (32579) yudhiShThiro dharmamayo mahAdrumaH skandho.arjuno bhImaseno.asya shAkhAH . mAdrIputrau puShpaphale samR^iddhe mUlaM tvahaM brahma cha brAhmaNAshcha .. 5\-29\-53 (32580) ` vanaM rAjA dhR^itarAShTraH saputraH siMhA vane sa~njaya pANDaveyAH . siMhAbhiguptaM na vanaM vinashyet siMho na nashyeta vanAbhiguptaH .. 5\-29\-54 (32581) nirvano vadhyate siMho niHsiMhaM vadhyate vanam . tasmAtsiMho vanaM rakShedvanaM siMhaM cha pAlayet ..' 5\-29\-55 (32582) vanaM rAjA dhR^itarAShTraH vane vyAghrAshcha pANDavAH . mA vanaM Chindhi savyAghraM vyAghrA neshurvanaM vinA .. 5\-29\-56 (32583) nirvano vadhyate vyAghro nirvyAghraM Chidyate vanam . tasmAdvyAghro vanaM rakShedvayaM vyAghraM cha pAlayet .. 5\-29\-57 (32584) latAdharmA dhArtarAShTrAH sAlAH sa~njaya pANDavAH . na latA vardhate jAtu mahAdrumamanAshritA .. 5\-29\-58 (32585) sthitAH shushrUShituM pArthAH sthitA yoddhumarindamAH . yatkR^ityaM dhR^itarAShTrasya tatkarotu narAdhipaH .. 5\-29\-59 (32586) sthitAH shame mahAtmAnaH pANDavA dharmachAriNaH . yodhAH samarthAstadvidvannAchakShIthA yathAtatham .. .. 5\-29\-60 (32587) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi ekonatriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-29\-2 shAmyateti vachanAdanyattAnprati na brUyAm . pANDavAnAM samakShaM rAj~no yudhiShThirAchcha etadeva shR^iNomi. ahaM cha etanmanye mAnayAmi .. 2 .. 5\-29\-3 tatra rAjye nimitte . gR^iddhaH lipsAvAn . evaM sati eShAM kauravANAM kasmAddhetoH kalahaH nAvamUrchChet .. 3 .. 5\-29\-4 vicharaM vichalitam . pUrayataH pAlayataH .. 4 .. 5\-29\-5 yathAkhyAtaM prasiddhimanatikramya AvasataH adhitiShTataH sAdhuvilopaM dharmalopaM yudhiShThire kasmAddhetoH Attha uktavAn tvam . asminvidhau .. 5 .. 5\-29\-17 vyAyachChase nigrahaM karoShi .. 17 .. 5\-29\-18 vidyA dharmaH shauryaM cha yudhiShThire puShkalamastIti nAyamanyena shikShaNIyo jetuM vA shakya ityarthaH .. 18 .. 5\-29\-19 kauravANAM avadhena upAyam . rAjyaprAptAviti sheShaH. eShAM etaiH. bhImasenaM Arye vR^itte ahiMsAyAM nigR^ihya puNyameva kR^itaM syAt .. 19 .. 5\-29\-21 shAmyameva shamaH kAryaeveti manyase tarhi dharmamantraM dharmAnuShThAnaM yuddhapakShe.asti uta ayuddhapakShe . tayormadhye yadeva vakShyasi tathaiva te vAchaM shrR^iNomi kariShyAmItyarthaH .. 21 .. 5\-29\-26 saH kShatriyaH adhItya prApya .. 26 .. 5\-29\-29 tasmAt rAj~naH shreyAn prashastataraH abhij~nAtaH j~nAnataH dharmatashcha yadi kashchidasti sa taM yudhiShThiraM prajAnAM karmaNi ShaShThI . prajAH draShTuM rAjyaM prAptumityarthaH. anushiShyan anushAsitumichChat etanmaduktaM dharmajAtaM yudhiShThire.astIti budhyet. nacha tasminnasAdhuH yudhiShThire.asAdhuradharmo na chAstItyapi budhyet .. 29 .. 5\-29\-30 parabhUtau paraishvarye nUshaMsashchorakalpo rAjA vidhiprakoShAt daivaprAtakUlyAt gR^iddhyet . tato hetoH rAj~nAM parasparaM yuddhaM samabhavat . karma yuddham. varma kavacham. shastraM kha~NgAdi dhanushcheti .. 30 .. 5\-29\-31 kurubhirnimittabhUtairayaM doShaH va~njanArUpaH prAdurbhUtaH .. 31 .. 5\-29\-32 dharmyaM dharmAdAgataM pitryaM rAjyam . tadanvayAstadanusAriNaH .. 32 .. 5\-29\-33 pR^ithatkvaM stenAdanyatvam .. 33 .. 5\-29\-34 etaM Chalena rAjyApahAram . niviShTaH vanavAsAdUrdhvaM rAjyaM grAhyamiti kauraveShu nyAsarUpeNa sthitaH taM bhAgaM naH asmAkaM pare kasmAt AdadIran gR^ihItavantaH .. 34 .. 5\-29\-35 pade padanIye avashyagrAhye bhAge nimitte .. 35 .. 5\-29\-37 kAmAnugena rajasA . uparuddhAM gR^ihakarmato niruddhAm .. 37 .. 5\-29\-39 prAtilomyAt akrameNa .. 39 .. 5\-29\-40 kArpaNyAt dainyAt .. 40 .. 5\-29\-41 pANDavasya dharmaM upadeShTuM ichChase .. 41 .. 5\-29\-47 vipannaM naShTaM samAdhAtaM samIkartum .. 47 .. 5\-29\-48 shakeyaM shaktashchetsyAm .. 48 .. 5\-29\-49 kAvyAM shokrIm .. 49 .. 5\-29\-51 raudrAH marmachChidaH . rUkShAH niHsnehAH. bhAShate dyUtAvasAne.abhAShata .. 51 .. 5\-29\-53 brahma vedaH .. 53 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 030 .. shrIH .. 5\.30\. adhyAyaH 30 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayena gamanAya yudhiShThirAdyAmantraNam .. 1 .. yudhiShThireNa sa~njayaMprati AbhIShmaM Akha~njakubjaM sarveShu yathAyogyaM vandanAdipUrvakaM svasya kushalanivedanachodanam .. 2 .. tathA duryodhanaMprati sandhivigrahAnyatarapakShasvIkaraNAbhyanuj~nAnakathanachodanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-30\-0 (32588) sa~njaya uvAcha. 5\-30\-0x (3431) Amantraye tvAM naradevadeva gachChAmyahaM pANDava svasti te.astu . kachchinna vAchA vR^ijinaM hi kiMchi\- duchchAritaM me manaso.abhiSha~NgAt .. 5\-30\-1 (32589) janArdanaM bhImasenArjunau cha mAdrIsutau sAtyakiM chekitAnam . Amantrya gachChAmi shivaM sukhaM vaH saumyena mAM pashyata chakShuShA nR^ipAH .. 5\-30\-2 (32590) yudhiShThira uvAcha. 5\-30\-3x (3432) anuj~nAtaH sa~njaya svasti gachCha na naH smarasyapriyaM jAtu vidvan . vidmashcha tvAM te cha vayaM cha sarve shuddhAtmAnaM madhyagataM sabhAstham .. 5\-30\-3 (32591) Apto dUtaH sa~njaya supriyo.asi kalyANavAk shIlavAMstR^iptimAMshcha . na muhyestvaM sa~njaya jAtu matyA na cha kruddhyeruchyamAno.api tattvam .. 5\-30\-4 (32592) na marmagAM jAtu vaktA.asi rUkShAM nopashrutiM kaTukAM noti shuShkAm . dharmArAmAmarthavatImahiMsrA\- metAM vAchaM tava jAnIma sUta .. 5\-30\-5 (32593) tvameva naH priyatamo.asi dUta ihAgachChedviduro vA dvitIyaH . abhIkShNadR^iShTo.asi purAtanastvaM dhana~njayasyAtmasamaH sakhA.asi .. 5\-30\-6 (32594) ito gatvA sa~njaya kShiprameva upAtiShThethA brAhmaNAnye tadarhAH . vishuddhavIryAshcharaNopapannAH kule jAtAH sarvadharmApapannAH .. 5\-30\-7 (32595) svAdhyAyino brAhmaNA bhikShavashcha tapasvino ye cha nityA vaneShu . abhivAdya tAnmadvachanena vR^iddhAM\- stathaiva tAnkushalaM tAta pR^ichCheH .. 5\-30\-8 (32596) purohitaM dhR^itarAShTrasya rAj~na\- stathAchAryAnR^itvijo ye cha tasya . tAMshchaivatvaM sahitAnvai yathAvat sa~NgachChethAH kushalenaiva sUta .. 5\-30\-9 (32597) ashrotriyA ye cha vasanti vR^iddhA manasvinaH shIlabalopapannAH . AshaMsanto.asmAkamanusmaranto yathAshakti dharmamAtrAM charantaH .. 5\-30\-10 (32598) shlAghasva mAM kushalinaM sma tebhyo hyanAmayaM tAta pR^ichCherjaghanyam . ye jIvti vyavahAreNa rAShTre pashUMshcha ye pAlayanto vasanti . ` kR^iShIvalA bibhrati ye cha lokaM teShAM sarvaShAM kushalaM sma pR^ichCheH ..' 5\-30\-11 (32599) AchArya iShTo nayago vidheyo vedAnabhIpsanbrahmacharyaM chachAra . yo.astraM chatuShpAtpunareva chakre droNaH prasanno.abhivAdyastvayAsau .. 5\-30\-12 (32600) adhItavidyashcharaNopapanno yo.astraM chatuShpAtpunareva chakre . gandharvaputrapratimaM tarasvinaM tamashvatthAmAnaM kushalaM sma pR^ichCheH .. 5\-30\-13 (32601) shAradvatasyAvasathaM sma gatvA mahArathasyAtmavidAM varasya . tvaM mAmabhIkShNaM parikIrtayanvai kR^ipasya pAdau sa~njaya pANinA spR^isheH .. 5\-30\-14 (32602) yasminshauryamAnR^ishaMsyaM tapashcha praj~nA shIlaM shrutarUpe dhR^itishcha . pAdau gR^ihItvA kurusattamasya bhIShmasya mAM tatra nivedayethAH .. 5\-30\-15 (32603) praj~nAchakShuryaH praNetA kurUNAM bahushruto vR^iddhasevI manIShI . tasmai rAj~ne sthavirAyAbhivAdya AchakShIthAH sa~njaya mAmarogam .. 5\-30\-16 (32604) jyeShThaH putro dhR^itarAShTrasya mando mUrkhaH shaThaH sa~njaya pApashIlaH . yasyApavAdaH pR^ithivIM yAti sarvAM suyodhanaM kushalaM tAta pR^ichCheH .. 5\-30\-17 (32605) bhrAtA kanIyAnapi tasya manda\- stathAshIlaH sa~njaya sopi shashvat . maheShvAsaH shUratamaH kurUNAM duHshAsanaH kushalaM tAta vAchyaH .. 5\-30\-18 (32606) yasya kAmo vartate nityameva nAnyaH shamAdbhAratAnAmiti sma . sa bAhlikAnAmR^iShabho manIShI punaryathA mA.abhivadetprasannaH .. 5\-30\-19 (32607) ` bhUrishravAstAta nipAtayodhI maheShvAso rathinAmuttamo.agryaH . gatvA sma taM madvachanena brUyAH shalyaM tathA madvachanAtpratItaH .. 5\-30\-20 (32608) maheShvAso rathinAmuttamo.agryaH samaH shalo rakShitA pR^iShThamasya . hIniShevo devitA yo matAkShaH satyavrataH purumitro jayashcha . ye prasthAnaM tatra me nAbhyanandaM\- steShAM sarveShAM kushalaM tAta pR^ichCheH ..' 5\-30\-21 (32609) guNairanekaiH pravaraishcha yukto vij~nAnavAnnaiva cha niShThuro yaH . snehAdamarShaM sahate sadaiva sa somadattaH pUjanIyo mato me .. 5\-30\-22 (32610) arhattamaH kuruShu saumadattiH sa no bhrAtA saMjaya matsakhA cha . maheShvAso rathinAmuttamo.arhaH sahAmAtyaH kushalaM tasya pR^ichCheH .. 5\-30\-23 (32611) ye chaivAnye kurumukhyA yuvAnaH putrAH pautrA bhrAtarashchaiva ye naH . yaMyameShAM manyase yena yogyaM tattatprochyAnAmayaM sUta vAchyAH .. 5\-30\-24 (32612) ye rAjAnaH pANDavAyodhanAya samAnItA dhArtarAShTreNa kechit . vashAtayaH sAlvakAH kekayAshcha tathAmbaShThA ye trigartAshcha mukhyAH .. 5\-30\-25 (32613) prAchyodIchyA dAkShiNyAtyAshcha shUrA\- stathA pratIchyAH pArvatIyAshcha sarve . anR^ishaMsAH shIlavR^ittopunnA\- steShAM sarveShAM kushalaM sUta pR^ichCheH .. 5\-30\-26 (32614) hastyArohA rathinaH sAdinashcha padAtayashchAryasa~NghA mahAntaH . AkhyAya mAM kushalinaM sma nitya\- manAmayaM paripR^ichCheH samagrAn .. 5\-30\-27 (32615) tathA rAj~no hyarthayuktAnamAtyAn dauvArikAnye cha senAM nayanti . AyavyayaM ye gamayanti nitya\- marthAMshcha ye mahatashchintayanti .. 5\-30\-28 (32616) vR^indArakaM kurumadhyeShvamUDhaM mahApraj~naM sarvadharmopapannam . na tasya yuddhaM rochate vai kadAchi\- dvaishyAputraM kushalaM tAta pR^ichCheH .. 5\-30\-29 (32617) nikartane devane yo.advitIya\- shChannopadhaH sAdhudevI matAkShaH . yo durjayo devarathena sa~Nkhye sa chitrasenaH kushalaM tAta vAchyaH .. 5\-30\-30 (32618) gAndhArarAjaH shakuniH pArvatIyo nikartane yo.advitIyo.akShadevI . mAnaM kurvandhArtarAShTrasya sUta mithyAbuddheH kushalaM tAta pR^ichCheH .. 5\-30\-31 (32619) yaH pANDavAnekarathena vIraH samutsahatyapradhR^ipyAnvijetum . yo muhyatAM mohayitA.advitIyo vaikartanaH kushalaM tasya pR^ichCheH .. 5\-30\-32 (32620) sa eva bhaktaH sa guruH sa bhartA sa vai pitA sa cha mAtA suhR^ichcha . agAdhabuddhirviduro dIrghadarshI sa no mantrI kushalaM taM sma pR^ichCheH .. 5\-30\-33 (32621) vR^iddhAH striyo yAshcha guNopapannA j~nAyante naH sa~njaya mAtarastAH . tAbhiH sarvAbhiH sahitAbhiH sametya strIbhiH savR^iddhAbhirabhivAdaM vadethAH .. 5\-30\-34 (32622) kachchitputrA jIvaputrAH susamya\- gvartante vo vR^ittimanR^ishaMsarUpAH . iti smotkA sa~njaya brUhi pashchA\- dajAtashatruH kushalI saputraH .. 5\-30\-35 (32623) rAj~no bhAryAH sa~njaya vettha tatra tAsAM sarvAsAM kushalaM tAta pR^ichCheH . susaMguptAH surabhayo.anavadyAH kachchidgR^ihAnAvasathApramattAH .. 5\-30\-36 (32624) kachchidvR^ittiM shvashureShu bhadrAH kalyANIM vartadhvamanR^ishaMsarUpAm . yathA cha vaH syuH patayo.anukUlA\- stathA vR^ittimAtmanaH sthApayadhvam .. 5\-30\-37 (32625) yA naH snuShAH sa~njaya vettha tatra prAptAH kulebhyashcha guNopapannAH . prajAvatyo brUhi sametya tAshcha yudhiShThiro vo.abhyavadatprasannaH .. 5\-30\-38 (32626) kanyAH svajethAH sadaneShu sa~njaya anAmayaM madvachanena pR^iShTvA . kalyANA vaH santu patayo.anukUlA yUyaM patInAM bhavatAnukUlAH .. 5\-30\-39 (32627) ala~NkR^itA vastravatyaH sugandhA abIbhatsAH sukhitA bhogavatyaH . laghu yAsAM darshanaM vAkva laghvI veshastriyaH kushalaM tAta pR^ichCheH .. 5\-30\-40 (32628) dAsyaH syuryA ye cha dAsAH kurUNAM tadAshrayA bahavaH kubjakha~njAH . AkhyAya mAM kushalinaM sma tebhyo\- .apyanAmayaM paripR^ichCherjaghanyam . 5\-30\-41 (32629) kachchidvR^ittiM vartate vai purANIM kachchidbhogAndArtarAShTro dadAti . a~NgahInAnkR^ipaNAnvAmanAnvA yAnAnR^ishaMsyAddhArtarAShTro bibharti .. 5\-30\-42 (32630) andhAshcha sarve badhirAstathaiva hastAjIvA bahavo ye.atra santi . AkhyAya mAM kushalinaM sma tebhyo\- .apyanAmayaM paripR^ichCherjaghanyam .. 5\-30\-43 (32631) mA bhaiShTa duHkhena kujIvitena nUnaM kR^itaM paralokeShu pApam . nigR^ihya shatrUnsuhR^ido.anugR^ihya vAsobhirannena cha vo bhariShye .. 5\-30\-44 (32632) ` na chApyetachChakyamekena vaktuM nAnAdeshA bahavo jAtisa~NghAH . viproShito bAlavaddraShTumichCha\- nnamasye.ahaM sa~njaya bhaimasenAn . te me yathA vAchamimAM yathoktAM tvayochyamAnAM shrR^iNuyuktathA kuru .. 5\-30\-45 (32633) santyeva me brAhmaNebhyaH kR^itAni bhAvInyatho no bata vartayanti . tAnpashyAmi yuktarUpAMstathaiva tAmeva siddhiM shrAvayethA nR^ipaM tam .. 5\-30\-46 (32634) ye chAnAthA durbalAH sarvakAla\- mAtmanyeva prayatante.atha mUDhAH . tAMshchApi tvaM kR^ipaNAnsarvathaiva hyasmadvAkyAtkushalaM tAta pR^ichCheH .. 5\-30\-47 (32635) ye chApyanye saMshritA dhArtarAShTrA\- nnAnAdigbhyo.abhyAgatAH sUtaputra . dR^iShTvA tAMshchaivArhatashchApi sarvA\- nsaMpR^ichChethAH kushalaM chAvyayaM cha .. 5\-30\-48 (32636) evaM sarvAnAgatAbhyAgatAMshcha rAj~no dUtAnsarvadigbhyobhyupetAn . pR^iShTvA sarvAnkushalaM tAMshcha sUta pashchAdahaM kushalI teShu vAchyaH .. 5\-30\-49 (32637) na hIdR^ishAH santyapare pR^ithivyAM ye yodhakA dhArtarAShTreNa labdhAH . dharmastu nityo mama dharma eva mahAbalaH shatrunibarhaNAya .. 5\-30\-50 (32638) idaM punarvachanaM dhArtarAShTraM suyodhanaM sa~njaya shrAvayethAH . yaste sharIre hR^idayaM dunoti kAmaH kurUnasapatno.anushiShyAm .. 5\-30\-51 (32639) na vidyate yuktiretasya kAchi\- nnaivaM vidhAsyAmi yathA priyaM te . dadasva vA shakrapurIM mamaiva yudhvasva vA bhAratamukhyavIra .. .. 5\-30\-52 (32640) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayAnaparvaNi triMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-30\-1 abhiSha~NgAt AveshAt .. 5\-30\-5 upashrutiM vArtAm . rUkShAM marmagAm. kaTukAM nIrasAm .. 5 .. 5\-30\-7 charaNaM brahmacharyeNAdhyayanam .. 5\-30\-10 ashrotriyAH atraivarNikAH shUdrAdayaH . dharmamAtrAM dharmaleshaM jarantaH .. 5\-30\-11 shlAghyasva stuhi . jaghanyaM pashchAtebhyasteShAM anAmayaM pR^ichCheH. vyavahAreNa vANijyAdinA pAlayantaH sthAnAdhikAriNaH .. 5\-30\-12 chatuShpAt mantra upachAraH prayogaH saMhArashcheti chatvAraH pAdA astheti astram .. 5\-30\-13 gandharveti saundaryaM saMgItaM cha tasmin dyotitam .. 5\-30\-25 pANDavAyodhanAya pANDavaiH saha yuddhAya .. 5\-30\-29 vR^indArakaM shreShTham .. 5\-30\-30 nikartane.arthApahAre . Channopadho guptaChalaH .. 5\-30\-32 muhyatAM dhArtarAShTrANAm .. 5\-30\-40 shIghrahAri . veshastriyo veshyAH .. 5\-30\-44 shatrUn dhArtarAShTrAn nigR^ihya vaH yuShmAn bhariShye poShayiShye iti brUyA iti sheShaH .. 44 . 5\-30\-46 me mayA kR^itAni vatsaradeyAni no vartayanti na chAlayanti. tvadIyA adhikAriNaH tAnyahaM yathA yathAvatpashyami tathaiva tAM siddhiM tvaddattaM samyak paripAlayAmIti dUtadvArA mAM shrAvayethA iti taM nR^ipaM duryodhanaM brR^ihIti sheShaH .. 46 .. 5\-30\-47 Atmanyeva prayatante na tu kartuM shaknuvanti .. 5\-30\-50 nityaH avinAshiphalaH .. 50 .. 5\-30\-52 yuktiH saMbhAvanA etasyArthasya na vidyate . shakrapurIM indraprastham .. 52 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 031 .. shrIH .. 5\.31\. adhyAyaH 31 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa sa~njayaMprati dhR^itarAShTrabhIShmayorabhivAdanapUrvakaM sandhikaraNavij~nApananivedanachodanam .. 1 .. tathA duryodhanaMprati tatkR^itAnayopekShaNakathanapUrvakaM grAmapa~nchakadAnena sandhikaraNasandeshaH .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-31\-0 (32641) yudhiShThira uvAcha. 5\-31\-0x (3433) uta santamasantaM vA bAlaM vR^iddhaM cha sa~njaya . utAbalaM balIyAMsaM dhAtA prakurute vashe .. 5\-31\-1 (32642) uta bAlAya pANDityaM paNDitAyota bAlatAm . dadAti sarvamIshAnaH purastAchChukramuchcharan .. 5\-31\-2 (32643) balaM jij~nAsamAnasya AchakShIthA yathAtatham . atha mantra mantrayitvA yAthAtathyena hR^iShTavat .. 5\-31\-3 (32644) gAvalgaNe kurUngatvA dhR^itarAShTraM mahAbalam . abhivAdyopasaMgR^ihya tataH pR^ichCheranAmayam .. 5\-31\-4 (32645) brUyAshchainaM tvamAsInaM kurubhiH parivAritam . tavaiva rAjanvIryeNa sukhaM jIvanti pANDavAH .. 5\-31\-5 (32646) tava prasAdAdbAlAste prAptA rAjyamarindama . rAjye tAnsthApayitvA.agre nopekShasva vinashyataH .. 5\-31\-6 (32647) sarvamapyetadekasya nAlaM sa~njaya kasyachit . tAta saMhatya jIvAmo dviShatAM mA vashaM gamaH .. 5\-31\-7 (32648) tathA bhIShmaM shAntanavaM bhAratAnAM pitAmaham . shirasA.abhivadethAstvaM mama nAma prakIrtayan .. 5\-31\-8 (32649) abhivAdya cha vaktavyastato.asmAkaM pitAmahaH . bhavatA shantanorvaMsho nimagnaH punaruddhR^itaH .. 5\-31\-9 (32650) sa tvaM kuru tathA tAta svamatena pitAmaha . yathA jIvanti te pautrAH prItimantaH parasparam .. 5\-31\-10 (32651) tathaiva viduraM brUyAH kurUNAM mantradhAriNam . ayuddhaM saumya bhAShasva hitakAmo yudhiShThire .. 5\-31\-11 (32652) atha duryodhanaM brUyA rAjaputramamarShaNam . madhye kurUNAmAsInamanunIya punaH punaH .. 5\-31\-12 (32653) apApAM yadupaikShastvaM kR^iShNAmetAM sabhAgatAm . tadduHkhamatitikShAma mA vadhIShma kurUniti .. 5\-31\-13 (32654) evaM pUrvAparAnkleshAnatitikShanta pANDavAH . balIyAMso.api santo yattatsarvaM kuravo viduH .. 5\-31\-14 (32655) yannaH pravrAjayeH saumya ajinaiH prativAsitAn . tadduHkhamatitikShAma mA vadhIShaya kurUniti .. 5\-31\-15 (32656) yatkuntIM samatikramya kR^iShNAM kesheShvadharShayat . duHshAsanaste.anumate tachchAsmAbhirupekShitam .. 5\-31\-16 (32657) athochitaM svakaM bhAgaM labhemahi parantapa . nivartaya paradravyAdbuddhiM gR^iddhAM nararShabha .. 5\-31\-17 (32658) shAntirevaM bhavedrAjanprItishchaiva parasparam . rAjyaikadeshamapi naH prayachCha shamamichChatAm .. 5\-31\-18 (32659) avisthalaM vR^ikasthalaM mAkandIM vAraNAvatam . avasAnaM bhavatvatra kiMchidekaM cha pa~nchamam .. 5\-31\-19 (32660) bhrAtR^INAM dehi pa~nchAnAM pa~ncha grAmAnsuyodhana . shAntirnostu mahAprAj~na j~nAtibhiH saha sa~njaya .. 5\-31\-20 (32661) bhrAtA bhrAtaramanvetu pitA putreNa yujyatAm . smayamAnAH samAyAntu pA~nchAlAH kurubhiH saha .. 5\-31\-21 (32662) akShatAnkuru pA~nchAlAnpashyeyamiti kAmaye . sarve sumanasastAta shAmyAya bharatarShabha .. 5\-31\-22 (32663) alameva shamAyAsmi tathA yuddhAya sa~njaya . dharmArthayoralaM chAhaM mR^idave dAruNAya cha .. .. 5\-31\-23 (32664) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi ekatriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-31\-1 santaM sAdhum . asantaM duShTam . dhAtA IshvaraH .. 1 .. 5\-31\-2 shukraM bIjabhUtaM prAchInaM karma uchcharan uddIpayan .. 2 .. 5\-31\-7 sarvaM brahmANDam . saMhatya ekIbhUya .. 7 .. 5\-31\-13 atitikShAma kShAntavanto vayam tatra hetuH mAM vadhIShmeti .. 13 .. 5\-31\-17 gR^iddhAM lubdhAm .. 17 .. 5\-31\-18 avasAnaM vasatisthAnam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 032 .. shrIH .. 5\.32\. adhyAyaH 32 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## pANDavAnuj~nAtena sa~njayena rAtrau dhR^itarAShTramupagamya abhivAdanapUrvakaM yudhiShThirakR^itakushalaprashnAdikathanam .. 1 .. tathA dhR^itarAShTraM vigarhya yudhiShThiravattanasya shvaHkathanakathanapUrvakaM svabhavanagamanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## vaishampAyana uvAcha . ` dharmarAjasya vachanaM shrutvA pArtho dhana~njayaH . uvAcha sa~njayaM tatra vAsudevasya shR^iNvataH .. 5\-32\-1 (32665) pitAmahaM shAntanavaM dhR^itarAShTraM cha sa~njaya . droNaM saputraM shalyaM cha mahArAjaM cha bAhlikam .. 5\-32\-2 (32666) vikarNaM somadattaM cha shakuniM chaiva saubalam . viviMshatiM chitrasenaM jayatsenaM cha sa~njaya . bhagadattaM tathA chaiva shUraM raNakR^itAM varam .. 5\-32\-3 (32667) ye chApyanye kuravastatra santi rAjAnashchedbhUmipAlAH sametAH . yuyutsavaH saindhavAH pArthivAshcha samAnItA dhArtarAShTreNa sUta .. 5\-32\-4 (32668) yathAnyAyaM kushalaM vandanaM cha samAgame madvachanena vAchyAH . tato brUyAH sa~njaya rAjamadhye duryodhanaM pApakR^itAM pradhAnam .. 5\-32\-5 (32669) evaM pratiShThApya dhana~njayastaM tato.arthavaddharmavachchApi pArthaH . uvAcha vAkyaM skavajanapraharShaM vitrAsanaM dhR^itarAShTrAtmajAnAm .. 5\-32\-6 (32670) arjunena samAdiShTastathetsuktvA tu sa~njayaH . pArthAnAmantrayAmAsa keshavaM cha yashasvinam ..' 5\-32\-7 (32671) anuj~nAtaH pANDavena prayayau sa~njayastadA . shAsanaM dhR^itarAShTrasyaka sarvaM kR^itvA mahAtmanaH .. 5\-32\-8 (32672) ` tadA tu sa~njayaH kShipramekAhena parantapaH . yAti sma hAstinapuraM nishAkAle parantapa ..' 5\-32\-9 (32673) saMprApya hAstinapuraM shIghramashvairmahAjavaiH . antaHpuraM samAsthAya dvAHsthaM vachanamabravIt .. 5\-32\-10 (32674) AchakShva dhR^itarAShTrAsya dvA.astha mAM samupAgatam . sakAshAtpANDuputrANAM sa~njayaM mAchiraM kR^ithAH .. 5\-32\-11 (32675) .....rti chedabhivadestvaM hi dvAHstha .....visheyaM vidito bhUmipasya . .....dyamatrAtyayikaM hi me.asti ..... stho.atha shrutvA nR^ipatiM jagAda .. 5\-32\-12 (32676) dvAHstha uvAcha. 5\-32\-13x (3434) sa~njayo.ayaM bhUmipate namaste didR^ikShayA dvAramupAgataste . prApto dUtaH pANDavAnAM sakAshAt prashAdhi rAjankimayaM karotu .. 5\-32\-13 (32677) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-23\-14x (3435) AchakShva mAM kushalinaM kalpamasmai praveshyatAM svAgataM sa~njayAya na chAhametasya bhavAmyakalpaH sa me kasmAddvAri teShThechcha saktaH .. 5\-32\-14 (32678) vaishampAyana uvAcha. 5\-23\-15x (3436) tataH pravishyAnumate nR^ipasya mahadveshma prAj~nashUrAryaguptam . siMhAsanasthaM pArthivamAsasAda vaichitravIryaM prA~njaliH sUtaputraH .. 5\-32\-15 (32679) saMjaya uvAcha. 5\-32\-16x (3437) sa~njayo.ahaM bhUmipate namaste prApto.asmi gatvA naradeva pANDavAn . abhivAdya tvAM pANDuputro manasvI yudhiShThiraH kushalaM chAnvapR^ichChat .. 5\-32\-16 (32680) sa te putrAnpR^ichChati prIyamANaH kachchitputraiH prIyase naptR^ibhishcha . tathA suhR^idbhiH sachivaishcha rAjan ye chApi tvAmupajIvanti taishcha .. 5\-32\-17 (32681) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-32\-18x (3438) abhinandya tvAM tAta vadAmi sa~njaya ajAtashatruM cha sukhena pArtham . kachchitsa rAjA kushalI saputraH sahAmAtyaH sAnujaH kauravANAm .. 5\-32\-18 (32682) sa~njaya uvAcha. 5\-32\-19x (3439) sahAmAtya kushalI pANDuputro bubhUShate yachcha te.agre tmanA.abhUt nirNIktadharmArthakaro manasvI bahushruto dR^iShTimA~nshIlavAMshcha .. 5\-32\-19 (32683) paro dharmaH pANDavasyAnR^ishaMsyaM dharmaH paro vittachayAnmato.asya . sukhapriye.adharmahIne.anapArthe nu rudhyate bhArata tasya buddhiH .. 5\-32\-20 (32684) paraprayuktaH puraSho vicheShTate sUtraprotA dArumayIva yoShA . imaM dR^iShTvA niyamaM pANDavasya manye paraM karma daivaM manuShyAt .. 5\-32\-21 (32685) imaM cha dR^iShTvA tava karma doShaM pApodarkaM ghoramavarNarUpam . yAvatparaH kAmayate.ativelaM tAvannaro.ayaM labhate prashaMsAm .. 5\-32\-22 (32686) ajAtashatrustu vihAya pApaM jIrNAM tvachaM sarpa ivAsamarthAm . virochate hyAryavR^ittena vIro yudhiShThirastvayi pApaM visR^ijya .. 5\-32\-23 (32687) hantAtmanaH karma nibodha rAjan dharmArthayuktAdAryavR^ittAdapetam . upakroshaM cheha gato.asi rAjan bhUyashcha pApaM prasajedamutra .. 5\-32\-24 (32688) sa tvamarthaM saMshayitaM vinA tai\- rAshaMsase putravashAnugo.asya . adharmashabdashcha mahAnpR^ithivyAM nedaM karma tvatsamaM bhAratAgrya .. 5\-32\-25 (32689) hInapraj~no dauShkuleyo nR^ishaMso dIrghaM vairI kShatravidyAsvadhIraH . evaMdharmAnApadaH saMshrayeyu\- rhInavIryo yashcha bhavedashiShTaH .. 5\-32\-26 (32690) kule jAto balavAnyo yashasvI . bahushrutaH sukhajIvI yatAtmA . dharmAdharmau grathitau yo bibharti sa hyasya diShTasya vashAdupaiti .. 5\-32\-27 (32691) kathaM hi mantrAgryadharo manIShI dharmArthayorApadi saMpraNetA . evamuktaH sarvamantrairahIno naro nR^ishaMsaM karma kuryAdamUDhaH .. 5\-32\-28 (32692) tava hyamI mantravidaH sametya samAsate karmasu nityayuktAH . teShAMmayaM balavAnnishchayashcha kurukShaye niyamenodapAdi .. 5\-32\-29 (32693) akAlikaM kuravo nAbhaviShyan pApena chetpApamajAtashatruH ichChe~njAtu tvayi pApaM visR^ijya nindA cheyaM tava loke.abhaviShyat .. 5\-32\-30 (32694) kimanyatra viShayAdIshvarANAM yatra pArthaH paralokaM sma druShTum . atyakrAmatsa tathA saMmataH syA\- nna saMshayo nAsti manuShyakAraH .. 5\-32\-31 (32695) etAnguNAnkarmakR^itAnavekShya bhAvAbhAvau vartamAnAvanityau . balirhi rAjA pAramavindamAno nAnyatkAlAtkAraNaM tatra mene .. 5\-32\-32 (32696) chakShuHshrotre nAsikA tvak cha jihvA j~nAnasyaitAnyAyatanAni jantoH . tAni prItAnyeva tR^iShNAkShayAnte tAnyavyatho duHkhahInaH praNudyAt .. 5\-32\-33 (32697) natveva manye puruShasya karma savartate suprayuktaM yathAvat . mAtuH pituH karmaNAbhiprasUtaH saMvardhate vidhivadbhojanena .. 5\-32\-34 (32698) priyApriye sukhaduHkhe cha rAja\- nnindAprashaMse cha bhajanta eva . parastvenaM garhayate.aparAdhe prashaMsate sAdhuvR^ittaM tameva .. 5\-32\-35 (32699) sa tvAM garhe bhAratAnAM virodhA\- danto nUnaM bhavitA.ayaM prajAnAm . nochedidaM tava karmAparAdhAt kurUndahetkR^iShNavartseva kakSham .. 5\-32\-36 (32700) tvamevaiko jAtu putrasya rAjan vashaM gatvA sarvaloke nerandra . kAmAtmanaH shlAghano dyUtakAle nAgAH shamaM pashya vipAkamasya .. 5\-32\-37 (32701) anAptAnAM sa~NgrahAttvaM narendra tathA.a.aptAnAM nigrahAchchaiva rAjan . bhUmiM sphItAM durbalatvAdanantA\- mashaktastvaM rakShituM kauraveya .. 5\-32\-38 (32702) anuj~nAto rathavegAvadhUtaH shrAnto.abhipadye shayanaM nR^isiMha . prAtaH shrotAraH kuravaH sabhAyA\- majAtashatrorvachanaM sametAH .. 5\-32\-39 (32703) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-32\-40x (3440) anuj~nAto.asyAvasathaM parehi prapadyasva shayanaM sUtaputra . prAtaH shrotAraH kuravaH sabhAyA\- majAtashatrorvachanaM tvayoktam .. .. 5\-32\-40 (32704) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sa~njayayAnaparvaNi dvAtriMsho.adhyAyaH .. .. samAptaM chedaM sa~njayayAnaparva .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-32\-8 ...... gachChetyuktaH .. 8 .. 5\-32\-12 AtyayikaM Avashyakam .. 12 .. 5\-32\-14 kalpaM dR^iDham . akalpaH darshane asamarshraH . saktaH niruddhaH .. 5\-32\-15 prAj~nAH shUrAH AryAH sAdhavashcha tairguptam .. 5\-32\-17 naptubhiH putrasya putraiH .. 5\-32\-18 ajAtashatruM sukhena abhinandya tvAM prati vadAmi .. 5\-32\-19 te tava agre yat tmanaH AtmanaH rAjyadhanAdikaM abhUt tat bubhUShate prAptumichChati . nirNiktau doShamalahInau dharmArthau karotIti sa tathA. manasvI udAraH . dR^iShTimAn krAntadarshI .. 5\-32\-20 paro mukhyaH . AnR^ishaMsyaM dayA tataH roSha.amukhyaH vittachayAt jAta iti sheShaH. vittasAdhyaH saj~nadAnAdiH. kiMcha tasya buddhiH anapArthe na apArthe niShprayojane saprayojane sukhapriye. saMdhirArShaH. nu nishchitaM . rudhyate anurudhyate. annAdijaM dehapuShTisukhaM putrAdi priyaM cha sa paropakArArthamevAnurudhyate na kAmakAreNetyarthaH .. 5\-32\-21 pareNa IshvareNa prayuktaH . niyamaM nigrahaM manuShyAt manuShyAkArAt daivaM aishvaraM karma paraM shreShThaM manye .. 5\-32\-22 avarNarUpaM avarNanIyarUpaM avAchyamityarthaH . yAvatparaH utkR^iShTaH shatruH kAmayate tiShThatvayaM kaMchitkAlamitIchChati tAvadaparo naraH prashaMsA labhate .. 5\-32\-25 tairvinA ekAkinA saMshayitaM durlabhamapi AshaMsase prAptum . asya tava mahAn pR^ithivyAM adharmashabdo.akIrtirbhavet. tvatsamaM tava yuktam .. 5\-32\-26 evaMdharmAn IdR^ishadharmayuktAn puruShAn .. 5\-32\-27 sahi sa eva diShTasya vashAt bhAgyavashAt asya kulejAtatvAdiguNajAtasya . karmaNi ShaShTI. idaM guNaShaTkamupaiti prApnoti . tvaM tu kule jAtopi kevalaM anR^itopajIvitvAt guNAnatrahIno.asIti bhAvaH .. 5\-32\-28 mantra eva agryaH shreShTho yeShAM te mantrAgryaH bhIShmAdayaH teShAM dharo dhartA . tairevaM uktarItyA dyUtaM mA kurvityuktaH kathaM nR^ishaMsaM karma pANDavapravrAjanaM kuryAnna kathamapItyarthaH .. 5\-32\-29 amI karNAdayaH . teShAM kurukShaye kurukShayanimittaM ayaM rAjyaM na deyamiti nishchayaH niyamena udapAdi utpannaH .. 5\-32\-30 akAlikaM akasmAdeva kuravo nAbhaviShyan naShTAHsyuH . tava pApena karmaNA prerito.ajAtashatruH tvayi pApaM ichChechchet. nanvevaM tarhi tasya gotravadhadoShaH syAdityAsha~NkyAha tvayIti. svanAshahetuM adharmaM kurvati tvayi chore iva pApaM visR^ijya rAdA niShpApo.anindyashcha syAdityarthaH .. 5\-32\-31 IshvarANAM devAnAM viShayAdanyatra kim . sarvaM devAdhInamityarthaH. yatra yataH pArtho.arjunaH paralokaM draShTuM atyakrAmat. imaM lokaM sasharIra eva tyaktavAn. sa tAdR^ishaH nAradAdivadubhayalokasaMchArayogyatvena sAdhUnAM saMmato.api yadi tathA vanavasena kleshasahaH syAt tadA manuShyakAro nAstItyasminnarthe saMshayo na .. 5\-32\-32 etAniti . etAn shauryAMdIn guNAn karmakR^itAnkarmAnusAreNa vR^iddhihrAyayuktAn avekShya ata eva bhAvAbhAvau aishvaryAnaishvarye anityau AgamApAyinau cha avekShya balirAjA pUrvapUrvakarmakAraNapAraM antaM avindamAnaH san kAlAt IshvarAdanyatkAraNaM abhyudayAdiheturanyatkiMchinnAstIti mene .. 32 .. 5\-32\-33 ataH sarvasya devAyattatvAt tR^iShNAkShayeNaiva indriyaprItiH saMpAdanIyA natu nAnAyatnasAdhyatattadvIShayasamarpaNenetyAha chakShuriti . nanu svasvaviShayAlAbhe teShAM kathaM prItiH syAdityAsha~Nkya tAni nirodhAnyevetyAha tAnIti. avyathaH lAbhAlAbhAdau vaiShamyahInaH praNudyAt svasvagocharebhyo nivartayet .. 5\-32\-34 etaddUShayati natviti . eva prApte sati anye AhuH. tadevAha puruShasyeti. saMvartate samyak phalavat vartate. tadevAha mAturiti. karmAbhAve janmabR^iddhI na syAtAmityarthaH 5\-32\-36 kiMcha nochediti. iyaM mayA uchyamAnaM karma pANDavebhyo rAjyAMshapradAnAtmakaM tava nochet saMmatamiti sheShaH. tarhi tavAparAdhAta kR^iShNavartmAgniH kakShaM yathA dahati evaM kR^iShNavartmA kR^iShNa eva mArga iva sukhaprApako yasya sa kR^iShNavartmA.arjunaH kurUn dahedityAvR^ittyA yojyam .. 5\-32\-37 shlAghanaH AtmAnaM kR^itArthaM manvAnaH . nAgAH na gatavAnasi .. 5\-32\-38 anAptAnAM karNAdInAm . AptAnAM vidurAdInAm. nigrahAt dUrIkaraNAt .. 5\-32\-39 avadhUtastiraskR^itaH . ata eva shrAntaH. prapadye prApnuyAm .. 5\-32\-40 AvasathaM gR^iham . parehi gachCha. prapadyasva sevasva .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 033 .. shrIH .. 5\.33\. adhyAyaH 33 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa rAtrau vidurAnayanam .. 1 .. chintayA prajAgaraMgatena dhR^itarAShTreNa duryodhanAdisukhopAyaprashne vidureNa nItikathana pUrvakaM pANDavebhyo rAjyadAnasya tadupAyatvakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-33\-0 (32705) vaishaMpAnaya uvAcha. 5\-33\-0x (3441) dvAHsthaM prAha mahAprAj~no dhR^itarAShTro mahIpatiH . viduraM draShTumichChAmi tamihAnaya mA chiram .. 5\-33\-1 (32706) prahito dhR^itarAShTreNa dUtaH kShattAramabravIt . IshvarastvAM mahArAjo mahAprAj~na didR^ikShati .. 5\-33\-2 (32707) evamuktastu viduraH prApya rAjaniveshanam . abravIddhR^itarAShTrAya dvAHsthaM mAM prativedaya .. 5\-33\-3 (32708) dvAHstha uvAcha. 5\-33\-4x (3442) viduro.ayamanuprApto rAjendra tava shAsanAt . druShTumichChati te pAdau kiM karotu prashAdhi mAm .. 5\-33\-4 (32709) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-33\-5x (3443) praveshaya mahApraj~naM viduraM dIrghadarshinam . ahaM hi vidurasyAsya nAkalpo jAtu darshane .. 5\-33\-5 (32710) dvAHstha uvAcha. 5\-33\-6x (3444) pravishAntaHpuraM kShattarmahArAdajasya dhImataH . na hi te darshane.akalpo jAtu rAjA.abravIddhi mAm .. 5\-33\-6 (32711) vaishampAyana uvAcha. 5\-33\-7x (3445) tataH pravishya viduro dhR^itarAShTraniveshanam . abravItprA~njalirvAkyaM chintayAnaM narAdhipam .. 5\-33\-7 (32712) viduro.ahaM mahAprAj~na saMprAptastava shAsanAt . yadi kiMchana kartavyamayamasmi prashAdhi mAm .. 5\-33\-8 (32713) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-33\-9x (3446) sa~njayo vidura prApto garhayitvA cha mAM gataH . ajAtashatroH shvo vAkyaM sabhAmadhye sa vakShyati .. 5\-33\-9 (32714) tasyAdya kuruvIrasya na vij~nAtaM vacho mayA . tanme dahati gAtrANi tadakArShItprajAgaram .. 5\-33\-10 (32715) Agrato dahyamAnasya shreyo yadanupashyasi . tadbrUhi tvaM hi nastAta dharmArthakushalo hyasi .. 5\-33\-11 (32716) yataH prAptaH sa~njayaH pANDavebhyo na me yathAvanmanasaH prashAntiH . sarvendriyANyaprakR^itiM gatAni kiM vakShyatItyeva me.adya prachintA .. 5\-33\-12 (32717) ` tanme brUhi vidura tvaM yathAva\- nmanIShitaM sarvamajAtashatroH . yathA na nastAta hitaM bhavechcha prajAshcha sarvAH sukhitA bhaveyuH ..' 5\-33\-13 (32718) vidura uvAcha. 5\-33\-14x (3447) abhiyuktaM balavatA durbalaM hInasAdhanam . hR^itasvaM kAminaM choramAvishanti prajAgarAH .. 5\-33\-14 (32719) kachchidetairmahAdoShairna spR^iShTo.asi narAdhipa . kachchichcha paravitteShu gR^iddhyanna paritapyase .. 5\-33\-15 (32720) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-33\-16x (3448) shrotumichChAmi te dharmyaM paraM naishreyasaM vachaH . asminrAdarShivaMshe hi tvamekaH prAj~nasaMmataH .. 5\-33\-16 (32721) vidura uvAcha. 5\-33\-17x (3449) rAjA lakShaNasaMpannastrailokyasyAdhipo bhavet . preShyaste preShitashchaiva dhR^itarAShTra yudhiShThiraH .. 5\-33\-17 (32722) viparItatarashcha tvaM bhAgadheye na saMmataH . archiShAM prakShayAchchaiva dharmAtmA dharmakovidaH .. 5\-33\-18 (32723) AnR^ishaMsyAdanukroshAddharmAtsatyAtparAkramAt . gurutvAttvayi saMprekShya bahUnkleshAMstitikShate .. 5\-33\-19 (32724) duryodhane saubale cha karNe duHshAsane tathA . eteShvaishvaryamAdhAya kathaM tvaM bhUtimichChasi .. 5\-33\-20 (32725) Atmaj~nAnaM samArambhastitikShA dharmanityatA . yamarthAnnApakarShanti sa vai paNDita uchyate .. 5\-33\-21 (32726) ` ekasmAdvR^ikShAdyaj~napAtrANi rAja\- nsrukva droNI peThanIpIDane cha . etasmAdrAjanbruvato me nibodha ekasmAdvai jAyate.asachcha sachcha .. 5\-33\-22 (32727) niShevate prashastAni ninditAni na sevate . anAstikaH shraddadhAna etatpaNDitalakShaNam .. 5\-33\-23 (32728) krodho harShashcha darpashcha hrIH stambho mAnyamAnitA . yamarthAnnApakarShanti sa vai paNDita uchyate .. 5\-33\-24 (32729) yasya kR^ityaM na jAnanti mantraM vA mantritaM pare . kR^itamevAsya jAnanti sa vai paNDita uchyate .. 5\-33\-25 (32730) yasya kR^ityaM na vighnanti shItamuShNaM bhayaM ratiH . samR^iddhirasamR^iddhirvA sa vai paNDita uchyate .. 5\-33\-26 (32731) yasya saMsAriNI praj~nA dharmArthAvanuvartate . kAmAdarthaM vR^iNIte yaH sa vai paNDita uchyate .. 5\-33\-27 (32732) yathAshakti chikIrShanti yathAshakti cha kurvate . kiMchidavamanyante narAH paNDitabuddhayaH .. 5\-33\-28 (32733) kShipraM vijAnAti chiraM shrR^iNoti vij~nAya chAryaM bhajate na kAmAt . nAsaMpR^iShTo vyupayu~Nkte parArthe tatpraj~nAnaM prathamaM paNDitasya .. 5\-33\-29 (32734) nAprApyamabhivA~nChanti naShTaM nechChanti shochitum . Apatsu cha na muhyanti narAH paNDitabuddhayaH .. 5\-33\-30 (32735) nishchitya yaH prakramate nAntarvasati karmaNaH . avandhyakAlo vashyAtmA sa vai paNDita uchyate 5\-33\-31 (32736) AryakarmaNi rajyante bhUtikarmANi kurvate hitaM cha nAbhyasUyanti paNDitA bharatarShabha .. 5\-33\-32 (32737) na hR^iShyatyAtmasaMmAne nAvamAnena tapyate . gA~Ngo hrada ivAkShobhyo yaH sa paNDita uchyate .. 5\-33\-33 (32738) tattvaj~naH sarvabhUtAnAM yogaj~naH sarvakarmaNAm . upAyaj~no manuShyANAM naraH paNDita uchyate .. 5\-33\-34 (32739) pravR^ittavAk chitrakatha UhavAnpratibhAnavAn . Ashu granthasya vaktA cha yaH sa paNDita uchyate .. 5\-33\-35 (32740) shrutaM praj~nAnugaM yasya praj~nA chaiva shrutAnugA . asaMbhinnAryamaryAdaH paNDitAkhyAM labheta saH .. 5\-33\-36 (32741) ` arthaM mahAntamAsAdya vidyAmeshvaryameva cha . vicharatyasamunnaddho yaH sa paNDita uchyate '.. 5\-33\-37 (32742) ashrutashcha samunnaddho daridrashcha mahAmanAH . arthAMshchAkarmaNA prepsurmUDha ityuchyate budhaiH .. 5\-33\-38 (32743) svamarthaM yaH parityajya parArthamanutiShThati . mithyA charati mitrArthe yashcha mUDhaH sa uchyate .. 5\-33\-39 (32744) akAmAnkAmayati yaH kAmayAnAnparityajet . balavantaM cha yo dveShTi tamAhurmUDhachetasam .. 5\-33\-40 (32745) amitraM kurute mitraM mitraM dveShTi hinasti cha . karma chArabhate duShTaM tamAhurmUDhachetasam .. 5\-33\-41 (32746) saMsArayati kR^ityAni sarvatra vichikitsate . chiraM karoti kShiprArthe sa mUDho bharatarShabha .. 5\-33\-42 (32747) shrAddhaM pitR^ibhyo na dadAti daivatAni na chArchati . suhR^inmitraM na labhate tamAhurmUDhachetasam .. 5\-33\-43 (32748) anAhUtaH pravishati apR^iShTo bahu bhAShate . avishvaste vishvasiti mUDhachetA narAdhamaH .. 5\-33\-44 (32749) paraM kShipati doSheNa vartamAnaH svayaM tathA . yashcha krudhyatyanIshAnaH sa cha mUDhatamo naraH .. 5\-33\-45 (32750) Atmano balamAj~nAya dharmArthaparivarjitam . alabhyamichChannaiShkarmyAnmUDhabuddhirihochyate .. 5\-33\-46 (32751) ashiShyaM shAsti yo rAjanyashcha shiShyaM na shAsti cha . kadaryaM bhajate yashcha tamAhurmUDhachetasam .. 5\-33\-47 (32752) ekaH saMpannamAshnAti vaste vAsashcha shobhanam . yo.asaMvibhajya bhR^ityebhyaH ko nR^ishaMsatarastataH .. 5\-33\-48 (32753) ekaH pApAni kurute phalaM bhu~Nkte mahAjanaH . bhoktAro vipramuchyante kartA doSheNa lipyate .. 5\-33\-49 (32754) ekaM hanyAnna vA hanyAdiShurmukto dhanuShmatA . buddhirbuddhimatotsR^iShTA hanyAdrAShTraM sarAjakam .. 5\-33\-50 (32755) ekayA dve vinishchitya trIMshchaturbhirvashe kuru . pa~ncha jitvA viditvA ShaT sapta hitvA sukhI bhavA .. 5\-33\-51 (32756) ekaM viSharaso hanti shastreNaikashcha vadhyate . sarAShTraM saprajaM hanti rAjAnaM mantrapiplavaH .. 5\-33\-52 (32757) ekaH svAdu na bhu~njIta ekashchArthAnna chintayet . eko na gachChedadhvAnaM naikaH supteShu jAgR^iyAt .. 5\-33\-53 (32758) ekamevAdvitIyaM tadyadrAjannAvabudhyase . satyaM svagasya sopAnaM pArAvArasya nauriva .. 5\-33\-54 (32759) ekaH kShamAvatAM doSho dvitIyo nopapadyate . yadenaM kShamayA yuktamashaktaM manyate janaH .. 5\-33\-55 (32760) so.asya doSho na mantavyaH kShamA hi paramaM balam . kShamA guNo hyashaktAnAM shaktAnAM bhUShaNaM kShamA .. 5\-33\-56 (32761) kShamA vashIkR^itIrloke kShamayA kiM na sAdhyate . shAntikha~NgaH kare yasya kiM kariShyati durjanaH .. 5\-33\-57 (32762) atR^iNe patito vahniH svayamevopashAmyati . akShamAvAnparaM doShairAtmAnaM chaiva yojayet .. 5\-33\-58 (32763) eko dharmaH paraM shreyaH kShamaikA shAntiruttamA . vidyaikA paramA tR^iptirahiMsaikA sukhAvahA .. 5\-33\-59 (32764) dvAvimau grasate bhUmiH sarpo balishayAniva . rAjAnaM chAviroddhAraM brAhmaNaM chApravAsinam .. 5\-33\-60 (32765) dve karmaNI naraH kurvannasmi.Nlloke virochate . abruvanparuShaM kiMchidasato.anarchayaMstathA .. 5\-33\-61 (32766) dvAvimau puruShavyAghra parapratyayakAriNau . striyaH kAmitakAminyo mUrkhAH pUjitapUjakAH .. 5\-33\-62 (32767) dvAvimau kaNTakau tIkShNau sharIraparishoShiNau . yashchAdhanaH kAmayate yashcha kupyatyanIshvaraH .. 5\-33\-63 (32768) dvAveva na virAjete viparItena karmaNA . gR^ihasthashcha nirArambhaH kAryavAMshchaiva bhikShukaH .. 5\-33\-64 (32769) dvAvimau puruShau rAjansvargasyopari tiShThataH . prabhushcha kShamayA yukto daridrashcha pradAnavAn .. 5\-33\-65 (32770) nyAyAgatasya dravyasya boddhavyau dvAvatikramau . apAtre pratipattishcha pAtre chAtpratipAdanam .. 5\-33\-66 (32771) dvAvabhyasi niveShTavyau gale badhvA dR^iDhAM shilAm . dhanavantamadAtAraM daridraM chAtapasvinam .. 5\-33\-67 (32772) dvAvimau puruShavyAghra sUryamaNDalabhedinau . parivrADyogayuktashcha raNe chAbhimukho hataH .. 5\-33\-68 (32773) trayo nyAyA manuShyANAM shrUyante bharatarShabha . kanIyAnmadhyamaH shreShTha iti vedavido viduH .. 5\-33\-69 (32774) trividhAH puruShA rAjannuttamAdhamamadhyamAH . niyojayedyathAvattAMstrividheShveva karmasu .. 5\-33\-70 (32775) traya evAdhanA rAjanbhAryA dAsastathA sutaH . yatte samadhigachChanti yasyaite tasya taddhanam .. 5\-33\-71 (32776) haraNaM cha parasvAnAM paradArAbhimarshanam . suhR^idashcha parityAgastrayo doShAH kShayAvahAH .. 5\-33\-72 (32777) trividhaM narakasyedaM dvAraM nAshanamAtmanaH . kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetatrayaM tyajet .. 5\-33\-73 (32778) varapradAnaM rAjyaM cha putrajanma cha bhArata . shatroshcha mokShaNaM kR^ichChrAtrINi chaikaM cha tatsamam .. 5\-33\-74 (32779) bhaktaM cha bhajamAnaM cha tavAsmIti cha vAdinam . trInetA~nCharaNaM prAptAnviShame.api kana santyajet .. 5\-33\-75 (32780) chatvAri rAj~nA tu mahAbalena varjyAnyAhuH paNDitastAni vidyAt . alpapraj~naiH saha mantraM na kuryA\- nna dIrghasUtrairalasaishchAraNaishcha .. 5\-33\-76 (32781) chatavAri te tAta gR^ihe vasantu shriyA.abhijuShTasya gR^ihasthadharme . vR^iddho j~nAtiravasannaH kulInaH sakhA daridro bhaginI chAnapatyA .. 5\-33\-77 (32782) chatvAryAha mahArAja sAdyaskAni bR^ihaspatiH . pR^ichChate tridashendrAya tAnImAni nibodha me .. 5\-33\-78 (32783) devatAnAM cha sa~NkalpamanubhAvaM cha dhImatAm . vinayaM kR^itavidyAnAM vinAshaM pApakarmaNAm .. 5\-33\-79 (32784) chatvAri karmANyabhayaMkarANi bhayaM prayachChantyayathAkR^itAni . mAnAgnihotramuta mAnamaunaM mAnenAdhItamuta mAnayaj~naH .. 5\-33\-80 (32785) pa~nchAgnayo manuShyeNa paricharyAH prayatnataH . pitA mAtAgnirAtmA cha gurushcha bharatarShabha .. 5\-33\-81 (32786) pa~nchaiva pUjaya.Nlloke yashaH prApnoti kevalam . devAnpitR^InmanuShyAMshcha bhikShUnatithipa~nchamAn .. 5\-33\-82 (32787) pa~ncha tvA.anugamiShyanti yatra yatra gamiShyasi . mitrANyamitrA madhyasthA upajIvyopajIvinaH . 5\-33\-83 (32788) pa~nchendriyasya martyasya ChidraM chedekamindriyam . tato.asya sravati praj~nA dR^iteH pAtrAdivodakam .. 5\-33\-84 (32789) ShaDdoShAH puruSheNeha hAtavyA bhUtimichChatA . nidrA tandrI bhayaM krodha AlasyaM dIrghasUtratA . 5\-33\-85 (32790) ShaDimAnpuruSho jahyAdbhinnAM nAvamivArNave . apravaktAramAchAryamanadhIyAnamR^itvijam .. 5\-33\-86 (32791) arakShitAraM rAjAnaM bhAryAM chApriyavAdinIm . grAmakAmaM cha gopAlaM vanakAmaM cha nApitam .. 5\-33\-87 (32792) ShaDeva tu guNAH puMsA na hAtavyAH kadAchana . satyaM dAnamanAlasyamanasUyA kShamA dhR^itiH .. 5\-33\-88 (32793) arthAgamo nityamarogitA cha priyA cha bhAryA priyavAdinI cha . vashyashcha putro.arthakarI cha vidyA ShaDjIvalokasya sukhAni rAjan .. 5\-33\-89 (32794) ShaNNAmAtmani nityAnAmaishvaryaM yo.adhigachChati . na sa pApaiH kuto.anarthairyujyate vijitendriyaH .. 5\-33\-90 (32795) ShaDime ShaTsu jIvanti saptamo nopalabhyate . chorAH pramatte jIvanti vyAdhiteShu chikitsakAH .. 5\-33\-91 (32796) pramadAH kAmayAneShu yajamAneShu yAjakAH . rAjA vivadamAneShu nityaM mUrkheShu paNDitAH .. 5\-33\-92 (32797) ShaDimAni vinashyanti muhUrtamanavekShaNAt . gAvaH sevA kR^iShirbhAryA vidyA vR^iShalasa~NgatiH .. 5\-33\-93 (32798) ShaDete hyavamanyante nityaM pUrvopakAriNam . AchAryaM shikShitAH shiShyAH kR^itadArAshcha mAtaraM .. 5\-33\-94 (32799) nArIM vigatakAmAstu kR^itArthAshcha prayojakam . nAvaM nistIrNakAntArA nAturAshcha chikitsakaM .. 5\-33\-95 (32800) ArogyamAnR^iNyamavipravAsaH sadbhirmanuShyaiH saha saMprayogaH . svapratyayA vR^ittirabhItavAsaH ShaT jIvalokasya sukhAni rAjan .. 5\-33\-96 (32801) IrShurdhR^iNI nasantuShTaH krodhano nityasha~NkitaH . parabhAgyopajIvI cha ShaDete nityaduHkhitAH .. 5\-33\-97 (32802) sapta doShAH sadA rAj~nA hAtavyA vyasanodayAH . prAyasho yairvinashyanti kR^itamUlA apIshvarAH .. 5\-33\-98 (32803) striyo.akShA mR^igayA pAnaM vAkpAruShyaM cha pa~nchamam . mahachcha daNDapAruShyamarthadUShaNameva cha .. 5\-33\-99 (32804) aShTau pUrvanimittAni narasya vinashiShyataH . brAhmaNAnprathamaM dveShTi brAhmaNaishcha virudhyate .. 5\-33\-100 (32805) brAhmaNasvAni chAdatte brAhmaNAMshcha jighAMsati . ramate nindayA chaiShAM prashaMsAM nAbhinandati .. 5\-33\-101 (32806) nainAnsmarati kR^ityeShu yAchitashchAbhyasUyati . etAndoShAnnaraH prAj~no buddhyA budhvA visarjayet .. 5\-33\-102 (32807) aShTAvimAni harShasya navanItAni bhArata . vartamAnAni dR^ishyante tAnyeva svasukhAnyapi .. 5\-33\-103 (32808) samAgamashcha sakhibhirmahAMshchaiva dhanAgamaH . putreNa cha pariShva~NgaH sannipAtashcha maithune .. 5\-33\-104 (32809) samaye cha priyAlApaH svayUthyeShu samunnatiH . abhipretasya lAbhashcha pUjA cha janasaMsadi .. 5\-33\-105 (32810) aShTau gumAH puruShaM dIpayanti praj~nA cha kaulyaM cha damaH shrutaM cha . parAkramashchAbahubhAShitA cha dAnaM yathAshakti kR^itaj~natA cha .. 5\-33\-106 (32811) navadvAramidaM veshma tristhUNaM pa~nchasAkShikam . kShetraj~nAdhiShThitaM vidvAnyo veda sa paraH kaviH .. 5\-33\-107 (32812) dasha dharmaM na jAnanti dhR^itarAShTra nibodha tAn . mattaH pramatta unmattaH shrAntaH kruddho bubhukShitaH .. 5\-33\-108 (32813) tvaramANashcha lubdhashcha bhItaH kAmI cha te dasha . tasmAdeteShu bhAveShu na prasa~njeta paNDitaH .. 5\-33\-109 (32814) atraivodAharantImamitihAsaM purAtanam . putrArthamasurendreNa gItaM chaiva sudhanvanA .. 5\-33\-110 (32815) yaH kAmamanyU prajahAti rAjA pAtre pratiShThApayate dhanaM cha . visheShavichChrutavAnkShiprakArI taM sarvalokaH kurute pramANam .. 5\-33\-111 (32816) jAnAti vishvAsayituM manuShyAn vij~nAtadoSheShu dadhAti daNDam . jAnAti mAtrAM cha tathA kShamAM cha taM tAdR^ishaM shrIrjuShate samagrA .. 5\-33\-112 (32817) sudurbalaM nAvajAnAti kaMchi\- dyukto ripuM sevate buddhipUrvam . na vigrahaM rochayate balasthaiH kAle cha yo vikramate sa dhIraH .. 5\-33\-113 (32818) prApyApa .. na vyathate kadAchi\- dudyogamAnvachChati chApramattaH . duHkhaM cha kAle sahate mahAtmA dhurandharastasya jitAH sapatnAH .. 5\-33\-114 (32819) anarthakaM vipravAsaM gR^ihebhyaH pApaiH sandhiM paradArAbhimarsham . dambhaM stainyaM paishunaM madyamAnaM na sevate yaH sa sukhI sadaiva .. 5\-33\-115 (32820) na saMrambheNArabhate trivarga\- mAkAritaH shaMsati tattvameva . na mitrArthe rochayate vivAdaM nApUjitaH kupyati chApyamUDhaH .. 5\-33\-116 (32821) na yo.abhyasUyatsayanukampate cha na durbalaH prAtibhAvyaM karoti . nAtyAha kiMchitkShamate vivAdaM sarvatra tAdR^iglabhate prashaMsAm .. 5\-33\-117 (32822) yo noddhataM kurute jAtu veShaM na pauruSheNApi vikatthate.anyAn . na mUrchChitaH kaTukAnyAha kiMchi\- tpriyaM sadA taM kurute jano hi .. 5\-33\-118 (32823) na vairamuddipayati prashAntaM na darpamArohati shAntimeti . na durgato.asmIti karotyakAryaM tamAryashIlaM paramAhurAryAH .. 5\-33\-119 (32824) na sve sukhe vai kurute praharShaM nAnyasya duHkhe bhavati prahR^iShTaH . dattvA na pashchAtkurute.anutApaM sa kathyate satpuruShAryashIlaH .. 5\-33\-120 (32825) deshAchArAnsamayA~njAtidharmAn bubhUShate yaH sa parAvaraj~naH . sa yatra tatrAbhigataH sadaiva mahAjanasyAdhipatyaM karoti .. 5\-33\-121 (32826) dambhaM mohaM matsaraM pApakR^ityaM rAjadviShTaM paishunaM pUgavairam . mattonmattairdurjanaishchApi vAdaM yaH praj~nAvAnvarjayetsa pradhAnaH .. 5\-33\-122 (32827) damaM shauchaM daivikaM ma~NgalAni prAyashchittAnvividhA.NllokavAdAn . etAni yaH kurute naityakAni tasyotthAnaM devatA rAdhayanti .. 5\-33\-123 (32828) samairvivAhaM kurute na hInaiH samaiH sakhyaM vyavahAraM kathAM cha . guNairvishiShTAMshcha puro dadhAti vipashchitastasya nayAH sunItAH .. 5\-33\-124 (32829) mitaM bhu~Nkte saMvibhajyAshritebhyo mitaM svapityamitaM karma kR^itvA . dadAtyamitreShvapi yAchitaH saM\- stamAtmavantaM prajahatyanarthAH .. 5\-33\-125 (32830) chikIrShitaM viprakR^itaM cha yasya nAnye janAH karma jAnanti kiMchit . mantre gupte samyaganuShThite cha nAlpo.apyasya chyavate kashchidarthaH .. 5\-33\-126 (32831) yaH sarvabhUtaprashame niviShTaH satyo mR^idurmAnakR^ichChuddhabhAvaH atIva sa j~nAyate j~nAtimadhye mahAmaNirjAtya iva saprannaH .. 5\-33\-127 (32832) ya AtmanA.apatrapate bhR^ishaM naraH sa sarvalokasya gururbhavatyuta anantajejAH sumanAH samAhitaH sa tejasA sUrya ivAvabhAsate .. 5\-33\-128 (32833) vane jAtAH shApadagdhasya rAj~naH pANDoH putrAH pa~ncha pa~nchendrakalpAH . tvayaiva bAlA vardhitAH shikShitAshcha tavAdeshaM pAlayantyAmbikeya .. 5\-33\-129 (32834) pradAyaiShAmuchitaM tAtarAjyaM sukhI putraiH sahito modamAnaH . na devAnAM nApi cha mAnuShANAM bhaviShyasi tvaM garhaNIyo narendra .. .. 5\-33\-130 (32835) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi prajAgaraparvaNi trayastriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-33\-5 akalpo na kiMtu kalpaH samartha eva . sarvadA vidurasaMdarshanaM maya apratyAkhyeyamityarthaH .. 5\-33\-10 prajAgaraM nidrAyA abhAvam .. 5\-33\-12 yataH yadA prAptaH sa~njayastadArabhyetyarthaH . prachintA prakR^iShTA chintA .. 5\-33\-14 abhiyuktamityardhopAt ekaH trayo.anye cha pradAgarAveshabhAjanAni .. 5\-33\-15 gR^iddhyan lipsAvAn .. 5\-33\-17 preShyaH prakarSheNa eShaNIyaH prArthya itiyAvat . te tvayA preShito vanamiti sheShaH .. 5\-33\-18 viparItaH rAjalakShaNahInaH sarveShAM dveShyaH . bhAgadheye rAjyAMshe . archiShAM netrarashmInAM prakShayAt. na saMmatastvaM dharmAtmApi sanniti upahAsaH .. 5\-33\-19 AnR^ishaMsyAt krUratvAbhAvAt . anukroshAt dayAlutvAt. titikShate yudhiShThira iti sheShaH .. 5\-33\-20 eteShviti . eteShAmadhIno bhUtvetyarthaH .. 5\-33\-21 eteShu pANDityaM nAstIti vaktuM pANDitalakShaNAnyAha Atmaj~nAnamityAdinA . Atmaj~nAnaM shAstrIyApekSham. samArambhaH shaktyapekShaH . titikShA vairAgyApekShA. dharmanityatA shraddhApekShA. etAni ayathAbhUtAni mUDhAn puruShArthAt bhraMshayanti natu paNDitAnityarthaH .. 5\-33\-23 anAstikaH paralokAdyastIti jAnan . shraddadhAnaH shraddhA guruvedavAkyAdiShu phalAvashyaMbhAvanishchayastadvAn .. 5\-33\-24 darpaH parAvaj~nAnam . stambhaH asannatiH. mAnyamAnitA mAnyaM mAnArhaM AtmAnaM manyata iti mAnyamAnI tasya bhAvastattA .. 5\-33\-27 saMsAriNI svabhAvato.anavastitApi kAmAt aihika sukhAt ubhayalokasukhAvahaM dharmamarthaM vR^iNIte sa paNDitaH . kAmo dharmArthApekShayA nikR^iShTa ityarthaH. kAmAditi. yastu kAmaM tyaktvA arthaM vR^iNIte saH arthArthI mokShAdeva sarvaM arthaM vindati j~nAnaphale mokShe kR^itsnasyArthasyAntarbhAvAt sa janakAditulyaH ataH paNDita uchyate .. 5\-33\-29 chiraM shR^iNoti j~nAnadArDhyAya asaMpR^iShTaH yathAvadapR^iShTaH . vyupayu~Nkte vAgvyayaM karoti. parArthe viShaye praj~nAnaM chihnam .. 5\-33\-31 nishchitya svayatnamAdhyatvam . karmaNaH antarmadhye na vasati noparamate kiMtu samApayatyeva . avandhyakAlaH sarvadA saprayojanameva karmAcharan .. 5\-33\-32 AryAH shiShTAHka tadyogyakarmaNi . bhUritaishvaryaM tatprAptyarthaM karmANi .. 5\-33\-34 yogo rachanAprakAraH . upAyastadarthasAgrI. manuShyANAM madhye sa naraH paNDitaH .. 5\-33\-35 pravR^ittavAk akuNThitavachanaH . chitrakatho lokakathAbhij~naH . UhastarkaH. pratibhAnaM tatkAlasphUrtiH .. 5\-33\-36 praj~nAnugaM buddhivashyam . shrutAnugA shAstrAnusAriNI .. 5\-33\-38 mahAmanAH adhikechChAvAn . akarmaNA hInakarmaNA dyUtAdinetyarthaH .. 5\-33\-42 saMsArayati bhR^ityAdidvArA pravartayati .. 5\-33\-46 naiShkarmyAt ayatnataH .. 5\-33\-47 kadaryaM adAtAram .. 5\-33\-51 ekayA buddyA . dve kAryAkArye vinishchitya samyagavadhArya. trIn mitrodAsInashatrUn. chaturbhiH sAmadAnabhedadaNDaiH. mitraM sAmnaiva dAnabhedAbhyAmudAsInam sarvaiH shatruM vashIkuru . pa~ncha indriyANi jitvA. ShaDviditvA saMdhivigrahAdIn j~nAtvA. sapta hitvA\-striyo.akShA mR^igayA pAnaM vAkpAruShyaM cha pa~nchamam. mahachcha daNDapAruShyamarthadUShaNameva cheti sapta heyAni tyaktvA sukhI bhava .. 5\-33\-54 satyaM yathArthabhAShaNam . pArAvArasya samudrasya .. 5\-33\-69 yaddhaM kanIyAn . bhedadAne madhyamaH. sAma uttamaH 5\-33\-71 tvayisati tvatputro.adhano.atastvameva pANDavAnAM rAjyaM dAtuM prabhurasItyarthaH .. 5\-33\-75 sharaNaM gR^iham . viShamepi saMkaTepi .. 5\-33\-76 dIrghasUtraiH kShiprasAdhye kArye chiraM kurvaddhiH . alasaiH kariShyAmIti kAlagamakaiH. chAraNaiH stAvakaiH. araNairitichChedo kavA. raNavirodhibhirdyUtAdyAsaktairityarthaH .. 5\-33\-77 vR^iddhaH kuladharmAnupadishati . kulInaH shishUn AchAraM grAhayati. sakhA hitaM vadati. bhaginI dhanaM rakShati .. 5\-33\-78 sAdyaskAni sadyaHphalAni .. 5\-33\-79 devatAH svargabhAjaH . svargapadArthashcha\- yanna duHkhena saMbhinnaM na cha grastamanantaram. abhilAShopanItaM cha tatsukhaM svaHpadAspadam ityevaMrUpaH. ataste satyasaMkalpAH. dhImatAmagastyAdInAmanubhAvaM samudrapAnAdiprabhAvam. tepi devatulyA ityarthaH. vinayopi guruprasAdakaratvena sadyaHphalaH. vinAshahetuH karmApi chauryAdikaM tachcha tvayyevAsti. tava sarvaM karma mAnArthameveti bhAH. pApakarmaNAM vinAshanaM vinAshayituH sadyaHphalam .. 5\-33\-82 pitR^In agniShvAttAdIn gotrapravartakAnR^iShIMshcha . manuShyAn pitrAdIn .. 5\-33\-83 tvA tvAm . upajIvyAH guravaH . iha loke sAdhitA mitrAdayAH. iha paraloke janmAntare vA svaM svaM kAryaM kurvantItyartaH .. 5\-33\-84 dR^iteshcharmamayAjjalapAtrAt 5\-33\-88 gopAlasya grAme vAse vanavAsasAdhyasya gorakShaNasyAbhAvaH . nApitasya vane vAse grAme tatkAryAbhAva iti bhAvaH .. 5\-33\-90 ShaNNAmiti . Atmani chitte nityAnAM ShaNNAm\- kAmakrodhau shokamohau madamAnau cha ShaTpadItyuktAnAm. aishvaryaM vashitvam .. 5\-33\-95 nAturAH arogAH .. 5\-33\-96 svapratyayA svanishchayapUrvikA vR^ittivartanaM natu gatAnugatikayetyarthaH .. 5\-33\-100 dveShTi manasAniShTaM chintayati . virudhyate karmaNA .. 5\-33\-104 sannipAtaH samarataM (nnagarbhaH) .. 5\-33\-107 tristhUNaM vAtapittashleShmANaH sthUNAyarU .... pa~ncha sAkShivadudAsInAH shabdAdayo grAhyA yasmin . kShetraj~nAdhi ....... vIvAdhiShThitam .. 107 .. 5\-33\-108 matte madyAdinA . pramatto viShayAntarAsaktayA.anavahitaH. unmatte dhAtudoShAt .. 5\-33\-112 mAtrA uparAdhAnusAreNa daNDapramANam . brAhmaNAdau aparAdhasya kShagAM cha ja ...ti .. 5\-33\-113 yuktaH Chi ...pekShaNi hitaH .. 113 .. 5\-33\-114 saMbhya ...krodha na cha striyo.arthe yatate vivAdaM iti ko pAThaH . 5\-33\-116 na ........iti . kho pAThaH. mAtrArthe alpArthe iti ........ 5\-33\-11\. prAtibhAvyaM pratikUlo bhAvaH chittAbhiprAyA ......... prAtibhAvyaM virodham . atyAha atikamya bravIti .. 5\-33\-122 dambhaM paravachchanechChayA dharmAnuShThAnam .. 5\-33\-127 jAtya abhijAtaH uttame Akare jAtaH .. 5\-33\-128 AtmanA apatrapate parairaj~nAte.api svavyalIke svayameva lajjate .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 034 .. shrIH .. 5\.34\. adhyAyaH 34 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa duryodhanAdishreyassAdhanaprashne vidureNa nItikathanapUrvakaM yudhiShThirAya rAjyadAnasya tatsAdhanatvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-34\-0 (32836) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-34\-0x (3450) jAgrato dahyamAnasya yatkAryamanupashyasi . tadbrUhi tvaM hi nastAta dharmArthakushalaH shuchiH .. 5\-34\-1 (32837) tasmAdyathAvadvidura prashAdhi praj~nApUrvaM sarvamajAtashatroH . yanmanyase pathyamadInasatva shreyaskaraM brUhi tadvai kurUNAm .. 5\-34\-2 (32838) pApAsha~NkI pApamevAnupashyan pR^ichChAmi tvAM vyAkulenAtmanAham . kaje tanme brUhi tatpaM yathAva\- nmanIShitaM sarvamajAtashatroH .. 5\-34\-3 (32839) vidura uvAcha. 5\-34\-4x (3451) shubhaM vA yadi vA pApaM dveShyaM vA yadi vA priyam . nApR^iShTaH kasyachidbrUyAdyaH sa nechChetparAbhavam .. 5\-34\-4 (32840) tasmAdvakShyAmi te rAjanhitaM yatsyAnkurUnprati . vachaH shreyaskaraM dharmyaM bruvatastannibodha me .. 5\-34\-5 (32841) mithyopetAni karmANi siddhyetAdIni bhArata . anupAyaprayuktAni mA sma te ....manaH kR^ithAH .. 5\-34\-6 (32842) tathaiva yogavihitaM yattu karma na sidhyati . upAyayuktaM medhAvI na tatra glapayenmanaH .. 5\-34\-7 (32843) anubandhAnavekSheta sAnubandheShu karmasu . saMpradhArya cha kurvIta sahasA na samAcharet .. 5\-34\-8 (32844) anubandhaM cha saMprekShya vipAkaM chaiva karmaNAm . utthAnamAtmanashchaiva dhIraH kurvIta vA na vA .. 5\-34\-9 (32845) yaH pramANaM na jAnAti sthAne vR^iddhau tathA kShaye . koshe janapade daNDe na sa rAjye.avatiShThate .. 5\-34\-10 (32846) yastvetAni pramANAni yathoktAnyanupashyati . yukto dharmArthayorj~nAne sa rAjyamadhigachChati .. 5\-34\-11 (32847) na rAjyaM prAptamityeva vartitavyamasAMpratam . shriyaM hyavinayo hanti jarA rUpamivottamam .. 5\-34\-12 (32848) bhakShyottamapratichChannaM matsyo baDishamAyasam . annAbhilAShI grasate nAnubandhamavekShate .. 5\-34\-13 (32849) yachChakyaM grasituM grasyaM grastaM pariNamechcha yat . hitaM cha pariNAme yattadAdyaM bhUtimichChatA .. 5\-34\-14 (32850) vanaspaterapakvAni phalAni prachinoti yaH . sa nApnoti rasaM tebhyo bIjaM chAsya vinashyati .. 5\-34\-15 (32851) yastu pakvamupAdatte kAle pariNataM phalam . phalAdrasaM sa labhate bIjAchchaiva phalaM punaH .. 5\-34\-16 (32852) yathA madhu samAdatte rakShanpuShpANi ShaTpadaH . tadvadarthAnmanuShyebhya AdadyAdavihiMsayA .. 5\-34\-17 (32853) puShpaM puShpaM vichinvIta mUlachChedaM na kArayet . mAlAkAra ivArAme na yathA~NgArakArakaH .. 5\-34\-18 (32854) kiM nu me syAdidaM kR^itvA kiM nu me syAdakurvataH . iti karmANi sa~nchintya kuryAdvA puruSho na vA .. 5\-34\-19 (32855) anArabhyA bhavantyarthAH kechinnityaM yathA.agatAH . kR^itaH puruShakAro.ahi bhavedyeShu nirarthakaH .. 5\-34\-20 (32856) ` anarthe chaiva niratamarthe chaiva parA~Nbhukham . na taM bhartAramichChanti ShaNDhaM patimiva striyaH .. 5\-34\-21 (32857) prasAdo niShphalo yasya krodhashchApi nirarthakaH . na taM bhartAramichChanti ShaNDhaM patimiva striyaH .. 5\-34\-22 (32858) kAMshchidarthAnnaraH prAj~no laghumUlAnmahAphalAn . kShipramArabhate kartuM na dIrghayati tAdR^ishAn .. 5\-34\-23 (32859) R^iju pashyati yaH sarvaM chakShuShA nu pibanniva . AsInamapi tUShNIkamanurajyanti taM prajAH .. 5\-34\-24 (32860) supuShpitaH syAdaphalaH phalitaH syAddurAruhaH . apakvaH pakvasa~NkAsho na tu shIryeta karhichit .. 5\-34\-25 (32861) chakShuShA manasA vAchA karmaNA cha chaturvidham . prasAdayati yo lokaM taM loko.anuprasIdati .. 5\-34\-26 (32862) yasmAtrasyanti bhUtAni mR^igavyAdhAnmR^igA iva . sAgarAntAmapi mahIM labdhvA sa parihIyate .. 5\-34\-27 (32863) pitR^ipaitAmahaM rAjyaM prApyApi svena karmaNA . vAyurabhramivAsAdya bhraMshayatyanaye sthitaH .. 5\-34\-28 (32864) dharmamAcharato rAj~naH sadbhishcharitamAditaH . vasudhA vasusaMpUrNA vardhate bhUtivardhanI .. 5\-34\-29 (32865) atha saMtyajato dharmamadharmaM chAnutiShThataH . pratisaMveShTate bhUmiragnau charmAhitaM yathA. 5\-34\-30 (32866) ya eva yatnaH kriyate pararAShTravimardane . sa eva yatnaH kartavyaH svarAShTraparipAlane . 5\-34\-31 (32867) dharmeNa rAjyaM vindeta dharmeNa paripAlayet . dharmamUlAM shriyaM prApya na jahAti na hIyate .. 5\-34\-32 (32868) apyunmattAtpralapato bAlAchcha parijalpataH . sarvataH sAramAdadyAdashmabhya iva kA~nchanam .. 5\-34\-33 (32869) suvyAhR^itAni mahatAM sukR^itAni tatastataH . sa~nchinvandhIra AsIta shilAhArI shilaM yathA .. 5\-34\-34 (32870) gandhena gAvaH pashyanti vedaiH pashyanti brAhmaNAH . chAraiH pashyanti rAjAnashchakShurbhyAmitare janAH .. 5\-34\-35 (32871) bhUyAMsaM labhate kleshaM yA gaurbhavati durduhA . atha yA sudughA rAjannaiva tAM vitudantyapi .. 5\-34\-36 (32872) yadataptaM praNamati na tatsantApamarhati . yachcha svayaM nataM dAru na tatsaMnAmayedbudhaH .. 5\-34\-37 (32873) etayopamayA dhIraH sannameta balIyase . indrAya sa praNamate namate yo balIyase .. 5\-34\-38 (32874) parjanyanAthAH pashavo rAjAno mantribAndhavAH . patayo bAndhavAH strINAM brAhmaNA vedabAndhavAH .. 5\-34\-39 (32875) satyena rakShyate dharmo vidyA yogena rakShyate . mR^ijayA rakShyate rUpaM kulaM vR^ittena rakShyate .. 5\-34\-40 (32876) mAnena rakShyate dhAnyamashvAnrakShedanukramAt . abhIkShNadarshanAdgAvaH striyo rakShyAH kuchelataH .. 5\-34\-41 (32877) na kulaM vR^ittahInasya pramANamiti me matiH . anteShvapi hi jAtAnAM vR^ittameva vishiShyate .. 5\-34\-42 (32878) ya IrShuH paravitteShu rUpe vIrye kulAnvaye . sukhasaubhAgyasatkAre tasya vyAdhiranantakaH .. 5\-34\-43 (32879) akAryakaraNAdbhItaH kAryANAM cha vivarjanAt . akAle mantrabhedAchcha yena mAdyenna tatpibet .. 5\-34\-44 (32880) vidyAmado dhanamadastR^itIyo.abhijano madaH . madA ete.avaliptAnAmeta eva satAM damAH .. 5\-34\-45 (32881) asanto.abhyarthitAH sadbhiH kvachitkArye kadAchana . manyante santamAtmAnamasantamapi vishrutam .. 5\-34\-46 (32882) gatirAtmavatAM santaH santa eva satAM gatiH . asatAM cha gatiH santo na tvasantaH satAM gatiH .. 5\-34\-47 (32883) jitA sabhA vastravatA miShTAshA gomatA jitA . adhvA jito yAnavatA sarvaM shIlavatA jitam .. 5\-34\-48 (32884) shIlaM pradhAnaM puruShe tadyasyeha praNashyati . na tasya jIvitenArtho na dhanena na bandhubhiH .. 5\-34\-49 (32885) ADhyAnAM mAMsaparamaM madhyAnAM gorasottaram . tailottaraM daridrANAM bhojanaM bharatarShabha .. 5\-34\-50 (32886) saMpannataramevAnnaM daridrA bhu~njate sadA . shrutsvAdutAM janayati sA chADhyeShu sudurlabhA .. 5\-34\-51 (32887) prAyeNa shrImatAM loke bhoktuM shaktirna vidyate . jIryantyapi hi kAShThAni daridrANAM mahIpate .. 5\-34\-52 (32888) avR^ittirbhayamantyAnAM madhyAnAM maraNAdbhayam . uttamAnAM tu martyAnAmavamAnAtparaM bhayam .. 5\-34\-53 (32889) aishvaryamadapApiShThA madAH pAnamadAdayaH . aishvaryamadamatto hi no patitvA.avabudhyate .. 5\-34\-54 (32890) indriyaurindriyArtheShu vartamAnairanigrahaiH . tairayaM tApyate loko nakShatrANi grahairiva .. 5\-34\-55 (32891) yo jitaH pa~nchavargeNa sahajenAtmakarShiNA . Apadastasya vardhante shuklapakSha ivoDurAT .. 5\-34\-56 (32892) avijitya ya AtmAnamamAtyAnvijigIShate . amitrAnvA jitAmAtyaH so.avashaH parihIyate .. 5\-34\-57 (32893) AtmAnameva prathamaM dveShyarUpeNa yojayet . tato.amAtyAnamitrAMshcha na moghaM vijigIShate .. 5\-34\-58 (32894) vashyendriyaM jitAmAtyaM dhR^itadaNDaM vikAriShu . parIkShyakAriNaM dhIramatyantaM shrIrniShevate .. 5\-34\-59 (32895) rathaH sharIraM puruShasya rAja\- nnAtmA niyantendriyANyasya chAshvAH . tairapramattaH kushalI sadashvai\- rdAntaiH sukhaM yAti rathIva dhIraH .. 5\-34\-60 (32896) etAnyanigR^ihItAni vyApAdayitumapyalam . avidheyA ivAdAntAH sarathaM sArathiM hayam .. 5\-34\-61 (32897) anarthamarthataH pashyannarthaM chaivApyanarthataH . indriyairajitairbAlaH suduHkhaM manyate sukham .. 5\-34\-62 (32898) dharmArthau yaH parityajya syAdindriyavashAnugaH . shrIprANadhanadArebhyaH kShipraM sa parihIyate .. 5\-34\-63 (32899) arthAnAmIshvaro yaH syAdindriyANAmanIshvaraH . indriyANAmanaishvaryAdaishvAryAdbhUshyate hi saH .. 5\-34\-64 (32900) AtmanAtmAnamanvichChenmanobuddhIndriyairyataiH . AtmA hyevAtmano bandhurAtmaiva ripurAtmanaH .. 5\-34\-65 (32901) bandhurAtmAtmanastasya yenaivAtmAtmanA jitaH . sa eva niyato bandhuH sa eva niyato ripuH .. 5\-34\-66 (32902) kShudrAkSheNeva jAlena jhapAvapihitAvurU . kAmashcha rAjankrodhashcha tau praj~nAnaM vilumpataH .. 5\-34\-67 (32903) samavekShyeha dharmArthau saMbhArAnyo.adhigachChati . sa vai saMbhR^itasaMbhAraH satataM sukhamedhate .. 5\-34\-68 (32904) yaH pa~nchAbhyantarA~nshatrUnavijitya manomayAn . jigIShati ripUnanyAnripavo.abhibhavanti tam .. 5\-34\-69 (32905) dR^ishyante hi mahAtmAno badhyamAnAH svakarmabhiH . indriyANAmanIshatvAdrAjAno rAjyavibhramaiH .. 5\-34\-70 (32906) asaMtyAgAtpApakR^itAmapApAM\- stulyo daNDaH spR^ishate mishrabhAvAt . shuShkeNArdraM dahyate mishrabhAvA\- ttasmAtpApaiH saha sandhiM na kuryAt .. 5\-34\-71 (32907) nijAnutpatataH shatrUnpashcha pa~nchaprayojanAn . yo mohAnna nigR^ihNAti tamApadgrasate naram .. 5\-34\-72 (32908) anasUyArjavaM shauchaM santoShaH priyavAditA . damaH satyamanAyAso na bhavanti durAtmanAm .. 5\-34\-73 (32909) Atmaj~nAnamAnAyAsastitikShA dharmanityatA . vAkchaiva guptA dAnaM cha naitAnyantyeShu bhArata .. 5\-34\-74 (32910) AkroshaparivAdAbhyAM vihiMsantyabudhA budhAn . vaktA pApamupAdatte kShamamANo vimuchyate .. 5\-34\-75 (32911) hiMsA balamasAdhUnAM rAj~nAM daNDavidhirbalam . shushrUpA tu valaM strINAM kShamA guNavatAM balam .. 5\-34\-76 (32912) vAksaMyamo hi nR^ipate suduShkaratamo mataH . arthavachcha vichitraM cha na shakyaM bahu bhAShitum .. 5\-34\-77 (32913) abhyAvahati kalyANaM vividhaM vAk subhAShitA . saiva durbhAShitA rAjannanarthAyopapadyate .. 5\-34\-78 (32914) rohate sAyakairviddhaM vanaM parashunA hatam . vAchA duruktaM bIbhatsaM na saMrohati vAkkShatam .. 5\-34\-79 (32915) karNinAlIkanArAchAnnirharanti sharIrataH . vAkChashalyastu na nirhartuM shakyo hR^idishayo hi saH .. 5\-34\-80 (32916) vAksAyakA vadanAnniShpatanti yairAhataH shochati rAtryahAni . parasya nAmarmasu te patanti tAnpaNDito nAvasR^ijetparebhyaH .. 5\-34\-81 (32917) yasmai devAH prayachChanti puruShAya parAbhavam . buddhiM tasyApakarShanti so.avAchInAni pashyati .. 5\-34\-82 (32918) buddhau kaluShabhUtAyAM vinAshe pratyupasthite . anayo nayasa~NkAsho hR^idayAnnApasarpati .. 5\-34\-83 (32919) seyaM buddhiH parItA te putrANAM bharatarShabha . pANDavAnAM virodhena na chainAnavabudhyase .. 5\-34\-84 (32920) rAjA lakShaNasaMpannastrailokyasyApi yo bhavet . shiShyaste shAsitA so.astu dhR^itarAShTra yudhiShThiraH .. 5\-34\-85 (32921) atIva sarvAnputrAMste bhAgadheyapuraskR^itaH . tejasA praj~nayA chaiva yukto dharmarthatattvavit .. 5\-34\-86 (32922) anukroshAdAnR^ishaMsyAdyo.asau dharmabhR^itAM varaH . gauravAttava rAjendra bahUnkleshAMstitikShati .. .. 5\-34\-87 (32923) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi prajAgaraparvaNi chatustriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-34\-1 dahyamAnasya chintAgnineti ...... .. 5\-34\-2 ajAtashatroH padhye kurUNAM cha shreyaskaram .. 5\-34\-3 pApAsha~NkI bhAviduHkhAduhrijan . pApaM svakR^itaM parvAparAdhaM pashyan .. 5\-34\-6 mithyopetAni kapaTadyutAdIni . anupapyaiH asadapAyaiH prayuktAni duHkhaphalAnItyarthaH .. 5\-34\-8 anubandhAn prayojanAni .. 5\-34\-12 asAMprataM ayuktaM yathA syAttathA na vartitavyam .. 5\-34\-13 mukhe muShTimante mR^ityudaM karma na kartavyamityarthaH . anubandhe pashchAdbandham .. 5\-34\-14 AdyaM bhakShaNIyam .. 5\-34\-18 a~NgArakArako hi mUlata utkR^itya kAShThaM dahati . a~NgAra i~NgAlaH .. 5\-34\-20 anArabhyAH prabalaiH saha vairAdayaH . agatAH kadAchidapyaprAptAH .. 5\-34\- 23 laghumUlAn alpopAyanAn .. 5\-34\- 25 supuShpitaH vAchA chakShuShA chAnugrahaM darshayannapi aphalaH syAt . bhR^itye na dhanena vardhayet. saphalopi san durAruhaH bhR^ityavashyo na bhavet. apakva iti. antarbalahIno.api balavattAM bahiH prakAshayedevetyarthaH .. 5\-34\-26 karmaNA dAnena . lokaM bhR^ityavargam .. 5\-34\-29 AditaH AdikAlAt sadbhirAcharitaM dharmamAcharata ityanvayaH .. 5\-34\-30 pratisaMveShTate saMkuchati . bahuphalaM na prayachChatItyarthaH .. 5\-34\-32 na jahAti shriyam .. 5\-34\-34 suvyAhR^itAni pANDityavachanAni sukR^itAni tadupadiShTakarmANi . shilaM kaNishAdyarjanam .. 5\-34\-40 yogena abhyAsena . mR^ijayA udvartanena .. 5\-34\-41 anukramaH vyAyAmashikShAdiH . mAnaM droNAdi .. 5\-34\-42 pramANaM dharmasya kAraNam .. 5\-34\-44 akAle iShTasiddhae prAk bhItaH syAt . yena mAdyet lobhAdinA tanna pibet nAshrayet .. 5\-34\-45 abhijanaH sahAyaH .. 5\-34\-51 saMpannaM miShTam .. 5\-34\-53 shIlAbhAve satsu avamAno mahAn klesha ityAha avR^ittIti .. 5\-34\-54 aishvaryamadaH pApiShTho ninditatamo yebhyaste pAnamadAdayo madAH .. 5\-34\-55 indriyArtheShu shabdAdiShu grahaiH sUryAdibhiH .. 5\-34\-56 pa~nchavargaH shrotrAdigaNaH .. 5\-34\-58 AtmAnaM manaH .. 5\-34\-61 vyApAdayituM nAshayitum . avidheyAH avashAH .. 5\-34\-62 arthato.arthahetoH . anarthataH anyAyataH .. 5\-34\-67 kShudrAkSheNa sUkShmaChidreNa praj~nAnaM tau nAshayataH . jAlamiva mahAmInAvityarthaH .. 5\-34\-68 samavekShya anurudhya . saMbhArAn jayasAdhanAni .. 5\-34\-70 rAjAno rAvaNAdayaH . rAjyavibhramaiH aishvaryavilAsaiH . svakarmabhiH sItAharaNAdibhiH .. 5\-34\-72 pa~ncha indriyANi pa~nchaprayojanAni shabdashravaNAdIni yeShAM tAn . utpatataH utpathena gachChataH .. 5\-34\-73 anAyAsaH achA~nchalyam .. 5\-34\-74 titikShA dvandvasahanashIlatA . vAkguptA asaMbaddhapralApAdrakShitA. antyeShu nIcheShu .. 5\-34\-75 Akrosho rUkShabhAShaNam . parivAdo nindA .. 5\-34\-77 vAkyasaMyamo niyataM vachanam . vichitraM chamatkArayuktam .. 5\-34\-79 bIbhatsaM ninditaM yato na saMrohati .. 5\-34\-80 karNI karNAkR^itiphalako bANaH . nAlIkaH nalikayA prakShepyo bANaH. nirharanti niHsArayanti .. 5\-34\-81 nAmarmasu kiMtu marmasyeva .. 5\-34\-82 avAchInAni nIchakarmANi .. 5\-34\-85 shiShyaste tvadAj~nakArI . shAsitA pR^ithivyAH .. 5\-34\-86 bhAgadheye rAjyAMshe puraskR^itaH 5\-34\-87 anukroshAt dayAlutvAt . AnR^ishaMsyAt akrauryAt .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 035 .. shrIH .. 5\.35\. adhyAyaH 35 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidureNa dhR^itarAShTraMprati sudhanvavirochanasaMvAdAdikathanapUrvakaM pANDaveShu putrataulyena vR^ittividhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-35\-0 (32924) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-35\-0x (3452) brUhi bhUyo mahAbuddhe dharmArthasahitaM vachaH . shrR^iNvato nAsti me tR^iptirvichitrANIha bhAShase .. 5\-35\-1 (32925) vidura uvAcha. 5\-35\-2x (3453) sarvatIrtheShu vA snAnaM sarvabhUteShu chArjavam . ubhe tvete same syAtAmArjavaM vA vishiShyate. 5\-35\-2 (32926) ArjavaM pratipadyasva putreShu satataM vibho . iha kIrti parAM prApya pretya svargamavApsyasi .. 5\-35\-3 (32927) yAvatkIrtirmanuShyasya puNyA loke pragIyate . tAvatsa puruShavyAghra svargaloke mahIyate .. 5\-35\-4 (32928) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . virochanasya saMvAdaM keshinyarthe sudhanvanA .. 5\-35\-5 (32929) svayaMvare sthitA kanyA keshinI nAma nAmataH . rUpeNApratimA rAjanvishiShTapatikAmyayA .. 5\-35\-6 (32930) virochano.atha daiteyastadA tatrAjagAma ha . prAptumichChaMstatastatra daityendraM prAha keshinI .. 5\-35\-7 (32931) keshinyuvAcha. 5\-35\-8x (3454) kiM brAhmaNAH svichChreyAMso ditijAH svidvirochana atha kena sma parya~NkaM sudhanvA nAdhirohati .. 5\-35\-8 (32932) virochana uvAcha. 5\-35\-9x (3455) prAjApatyAstu vai shreShThA vayaM keshini sattamAH . asmAkaM khalvime lokAH ke devAH ke dvijAtayaH 5\-35\-9 (32933) keshinyuvAcha. 5\-35\-10x (3456) ihaivAvAM pratIkShAva upasthAne virochana . sudhanvA prAtarAgantA pashyeyaM vAM samAgatau .. 5\-35\-10 (32934) virochana uvAcha. 5\-35\-11x (3457) tathA bhadre kariShyAmi yathA tvaM bhIru bhAShase . sudhanvAnaM cha mAM chaiva prAtardraShTAsi sa~Ngatau .. 5\-35\-11 (32935) vidura uvAcha. 5\-35\-12x (3458) atItAyAM cha sharvaryAmudite sUryamaNDale . athAjagAma taM deshaM sudhanvA rAjasattama . virochano yatra vibho keshinyA sahitaH sthitaH .. 5\-35\-12 (32936) sudhanvA cha samAgachChatprAhlAdiM keshinIM tathA . samAgataM dvijaM dR^iShTvA keshinI bharatarShabha . pratyutthAyAsanaM tasmai pAdyamarghyaM dadau punaH .. 5\-35\-14a` iti hovAcha vachanaM virochanamanuttamam . Assva talpe hi sauvarNe prAhlAde brAhmaNastvaham ..' 5\-35\-13 (32937) anvAlabhe hiraNmayaM prAhlAde te varAsanam . ekatvamupasaMpanno natvAso.ahaM tvayA saha .. 5\-35\-15 (32938) virochana uvAcha. 5\-35\-16x (3459) tavArhate tu phalakaM kUrchaM vApyathavA bR^isI . sudhanvanna tvamarho.asi mayA saha samAsanam .. 5\-35\-16 (32939) sudhanvovAcha. 5\-35\-17x (3460) pitAputrau sahAsItAM dvau viprau kShatriyAvapi . vR^iddhau vaishyau cha shUdrau cha na tvanyAvitaretaram .. 5\-35\-17 (32940) pitA hi te samAsInamupAsItaiva mAmadhaH . bAlaH sukhaidhito gehe na tvaM ki~nchana budhyase .. 5\-35\-18 (32941) virochana uvAcha. 5\-35\-19x (3461) hiraNyaM cha gavAshvaM cha yadvittamasureShu naH . sudhanvanvipaNe tena prashnaM pR^ichChAva ye vuduH .. 5\-35\-19 (32942) sudhanvovAcha. 5\-35\-20x (3462) hiraNyaM cha gavAshvaM cha tavaivAstu virochana . prANayostu paNaM kR^itvA prashnaM pR^ichChAva ye viduH .. 5\-35\-20 (32943) virochana uvAcha. 5\-35\-21x (3463) AvAM kutra gamiShyAvaH prANayorvipaNe kR^ite . na tu deveShvahaM sthAtA na manuShyeShu karhichit .. 5\-35\-21 (32944) sudhanvovAcha. 5\-35\-22x (3464) pitaraM te gamiShyAvaH prANayorvipaNe kR^ipe . putrasyApi sa hetorhi prahlAdo nAnR^itaM vadet .. 5\-35\-22 (32945) vidura uvAcha. 5\-35\-23x (3465) evaM kR^itapaNau kruddhau tatrAbhijagmatustadA . virochanasudhanvAnau prahlAdau yatra tiShThati .. 5\-35\-23 (32946) prahlAda uvAcha. 5\-35\-24x (3466) imau tau saMpradR^ishyete yAbhyAM na charitaM saha . AshIviShAviva kruddhAvekamArgAvihAgatau .. 5\-35\-24 (32947) kiM vai sahaivaM charatho na purA charathaH saha . virochanaitatpR^ichChAmi kiM te sakhyaM sudhanvanA .. 5\-35\-25 (32948) virochana uvAcha. 5\-35\-26x (3467) na me sudhanvanA sakhyaM prANayorvipaNAvahe . prahlAda tattvaM pR^ichChAmi mA prashnamanR^itaM vadeH .. 5\-35\-26 (32949) prahlAda uvAcha. 5\-35\-27x (3468) udakaM madhuparkaM chApyAnayantu sudhanvane . brahmannabhyarchanIyo.asi shvetA gauH pIvarI kR^itA .. 5\-35\-27 (32950) sudhanvovAcha. 5\-35\-28x (3469) udakaM madhuparkaM cha prashnavAchArpitaM mama . prahlada tvaM tu me tathyaM prashnaM prabrUhi pR^ichChataH . kiM brAhmaNAH svichChreyAMsa utAho svidvirochanaH 5\-35\-28 (32951) prahlAda uvAcha. 5\-35\-29x (3470) ` na kalmASho na kapilo na kR^iShNo na cha lohitaH . aNIyAnkShuradhArAyAH ko dharmaM vaktumarhiti .. 5\-35\-29 (32952) abhivAdyo bhavAnbrahmansAkShye chaiva niyojitaH .' putra eko mama brahmaMstvaM cha sAkShAdihAsthitaH . tayorvivadatoH prashnaM kathamasmadvidho vadet .. 5\-35\-30 (32953) sudhanvovAcha. 5\-35\-31x (3471) ` yadetattvaM na vakShyasi yadi vApi vivakShyasi . prahlAda prashnamatulaM mUrdhA te viphaliShyati .. 5\-35\-31 (32954) vidura uvAcha. 5\-35\-32x (3472) Adityena sahAyAntaM prahlAdo haMsamabravIt . dhR^itarAShTra mahAprAj~na sarvaj~naM sarvadarshinam .. 5\-35\-32 (32955) prahlAda uvAcha. 5\-35\-33x (3473) putro vA.anyo bhavedbrahmansAkShye chApi bhavetsthitaH . tayorvivadatorhaMsa kathaM dharmaH pravartate .. 5\-35\-33 (32956) haMsa uvAcha.' 5\-35\-34x (3474) gAM pradadyAdaurasAya yadvAnyatsyAtpriyaM dhanam . dvayorvivadato rAjanprashnaM satyaM yathA vadet .. 5\-35\-34 (32957) prahlAda uvAcha. 5\-35\-35x (3475) atha yo naiva prabrUyAtsatyaM vA yadi vA.anR^itam . haMsa tatvaM cha pR^ichChAmi kiyadenaH karoti saH .. 5\-35\-35 (32958) `haMsa uvAcha 5\-35\-36x (3476) pR^iShTo dharmaM na vibrUyAdgokarNashithilaM charan . dharmAdbhrashyati rAjaMstu nAsya loko.asti na prajAH . 5\-35\-36 (32959) dharma etAnsaMrujati yathA nadyastu kUlajAn . ye dharmamanupashyantastUShNIM dhyAyanta Asate .. 5\-35\-37 (32960) shreShTho.ardhaM tu harettatra bhavetpAdashcha kartari . pAdasteShu sabhAsatsu yatra nindyo na nindyate .. 5\-35\-38 (32961) anenA bhavati shreShTho muchyante.api sabhAsadaH . kartArameno gachChedvA nindyo yatra hi nindyate .. 5\-35\-39 (32962) prahlAda uvAcha. 5\-35\-40x (3477) mohAdvA chaiva kAmAdvA mithyAvAdaM yadi bruvan . dhR^itarAShTra tatvaM pR^ichChAmi durvivaktA tu kiM vaset .. 5\-35\-40 (32963) haMsa uvAcha.' 5\-35\-41x (3478) yAM rAtrimadhivinnA strI yAM chaivAkShaparAjitaH . yAM cha bhArAbhitaptA~Ngo durvivaktA tu tAM vaset .. 5\-35\-41 (32964) nagare pratiruddhaH sanbahirdvAre bubhukShitaH . amitrAnbhUyasaH pashyandurvivaktA tu tAM vaset .. 5\-35\-42 (32965) yAM cha rAtrimabhidrugdho yAM cha mitre priye.anR^ite . sarvasvena cha hIno yo durvivaktA tu tAM vaset .. 5\-35\-43 (32966) pa~ncha pashvanR^ite hanti dasha hanti gavAnR^ite . shatamashvAnR^ite hanti sahasraM puruShAnR^ite .. 5\-35\-44 (32967) hanti jAtAnajAtAMshcha hiraNyArthe.anR^itaM vadan . sarvaM bhUmyanR^ite hanti mA sma bhUmyanR^itaM vadeH .. 5\-35\-45 (32968) prahlAda uvAcha. 5\-35\-46x (3479) mattaH shreyAna~NgirA vai sudhanvA tvidvarochana . mAtAsya shreyasI mAtustasmAttvaM tena vai jitaH .. 5\-35\-46 (32969) virochana sudhanvA.ayaM prANAnAmIshvarastava . sudhanvanpunarichChAmi tvayA dattaM virochanam .. 5\-35\-47 (32970) sudhanvovAcha. 5\-35\-48x (3480) yaddharmamavR^iNIthAstvaM na kAmAdanR^itaM vadIH . punardadAmi te putraM tasmAtprahlAda durlabham .. 5\-35\-48 (32971) eSha prahlAda putraste mayA datto virochanaH . pAdaprakShAlanaM kuryAtkumAryAH sannidhau mama .. 5\-35\-49 (32972) vidura uvAcha. 5\-35\-50x (3481) tasmAdrAjendra bhUmyarthe nAnR^itaM vaktumarhasi . mA gamaH sasutAmAtyo nAshaM putrArthamabruvan .. 5\-35\-50 (32973) na devA yaShTimAdAya rakShanti pashupAlavat . yaM tu rakShitumichChanti buddhyA saMyojayanti tam .. 5\-35\-51 (32974) yathAyathA hi puruShaH kalyANe kurute manaH . tathAtathA.asya sarvArthAH siddhyante nAtra saMshayaH .. 5\-35\-52 (32975) nainaM ChandAMsi vR^ijinAttArayanti mAyAvinaM mAyayA vartamAnam . nIDaM shakuntA iva jAtapakShA\- shChandAMsyenaM prajahatyantakAle .. 5\-35\-53 (32976) madyapAnaM kalahaM pUgavairaM bhAryApatyorantaraM j~nAtibhedam . rAjadviShTaM strIpuMsayorvivAdaM varjyAnyAhuryashcha panthAH praduShTaH .. 5\-35\-54 (32977) sAmudrikaM vaNijaM chorapUrvaM shalAkadhUrtaM cha chikitsakaM cha . ariM cha mitraM cha kushIlavaM cha naitAnsAkShye tvadhikR^irvIta sapta .. 5\-35\-55 (32978) mAnAgnihotramuta mAnamaunaM mAnenAdhItamuta mAnayaj~naH . etAni chatvAryabhaya~NkarANi bhayaM prayachChantyayathAkR^itAni .. 5\-35\-56 (32979) agAradAhI garadaH kuNDAshI somavikrayI . parvakArashcha sUchI cha mitradhrukpAradArikaH .. 5\-35\-57 (32980) bhrUNahA gurutalpI cha yashcha syAtpAnapo dvijaH . atitIkShNashcha kArushcha nAstiko vedanindakaH .. 5\-35\-58 (32981) sruvapragrahaNo vrAtyaH kInAshashchAtmavAnapi . rakShetyuktashcha yo hiMsyAtsarve brahmahabhiH samAH .. 5\-35\-59 (32982) tR^iNolkayA j~nAyate jAtarUpaM vR^ittena bhadro vyavahAreNa sAdhuH . shUro bhayeShvarthakR^ichChreShu dhIraH kR^ichChreShvApatsu suhR^idashchArayashcha .. 5\-35\-60 (32983) jarA rUpaM harati hi dhairyamAshA mR^ityuH prANAndharmacharyAmasUyA . krodhaH shriyaM shIlamanAryasevA hriyaM kAmaH sarvamevAbhimAnaH . 5\-35\-61 (32984) na krodhino.artho na nR^ishaMmasya mitraM krR^igasya na strI sukhino na vidyA . na kAmino hrIralasasya na shrIH sarvaM tu na syAdanavasthitasya .. 5\-35\-62 (32985) shrIrma~NgalAnprabhavati prAgalbhyAtsaMpravardhate . dAkShyAttu kurute mUlaM saMyamAnpratitiShThati .. 5\-35\-63 (32986) aShTau guNAH puruShaM dIpayanti praj~nA cha kaulyaM cha damaH shrutaM cha . parAkramashchAbahubhAShitA cha dAnaM yathAshakti kR^itaj~natA cha .. 5\-35\-64 (32987) etAnguNAMstata mahAnubhAvA\- neko guNaH saMshrayate prasahya rAjA yadA satkurute manuShyaM sarvAnguNAnepa guNotibhAti .. 5\-35\-65 (32988) aShTau nR^ipemAni manuShyaloke svargasya lokasya nidarshanAni . chatvAryepAmanvavetAni sadbhi\- shchatvAri chaipAmanuyAnti santaH .. 5\-35\-66 (32989) yaj~no dAnamadhyayanaM tapashcha chatvAryetAnyanvavetAni sadbhiH . damaH satyamArjavamAnR^ishaMsyaM chatvAryetAnyanuyAnti santaH .. 5\-35\-67 (32990) ijyAdhyayanadAnAni tapaH satyaM kShamA ghR^iNA . alobha iti mArgo.ayaM dharmasyAShTavidhaH smR^itaH .. 5\-35\-68 (32991) tatra pUrvachaturvargo dambhArthamapi sevyate . uttarashcha chaturvargo nAmahAtmasu tiShThati .. 5\-35\-69 (32992) na sA sabhA yatra na santi vR^iddhA na te vR^iddhA ye na vadanti dharmam . nAsau dharmo yatra na satyamasti na tatsatyaM yachChalenAnuviddham .. 5\-35\-70 (32993) satyaM rUpaM shrutaM vidyA kaulyaM shIlaM balaM dhanam . shauryaM cha chitrabhAShyaM cha dasheme svargayonayaH .. 5\-35\-71 (32994) pApaM kurvanpApakIrtiH pApamevAshrute phalam . puNyaM kurvanpApakIrtiH puNyamatyantamashrute .. 5\-35\-72 (32995) tasmAtpApaM na kurvIta puruShaH shaMsitavrataH . pApaM praj~nAM nAshayati kriyamANaM puHna puHnaH .. 5\-35\-73 (32996) vR^iddhapraj~naH pApameva nityamArabhate naraH . puNyaM praj~nAM vardhayati kriyamANaM punaH punaH .. 5\-35\-74 (32997) vR^iddhapraj~naH puNyameva nityamArabhate naraH . puNyaM kurvanpuNyakIrtiH puNyaM sthAnaM sma gachChati . tasmAtpuNyaM niSheveta puruShaH susamAhitaH .. 5\-35\-75 (32998) asUyako dandashUko niShThuro vairakR^ichChaThaH . sa kR^ichChraM mahadApnoti nachirAtpApamAcharan .. 5\-35\-76 (32999) anasUyuH kR^itapraj~naH shobhanAnyAcharansadA . nakR^ichChraM mahadApnoti sarvatra cha virochate .. 5\-35\-77 (33000) praj~nAmevAgamayati yaH prAj~nebhyaH sa paNDitaH . prAj~no hyavApya dharmArthau shaknoti sukhamedhitum .. 5\-35\-78 (33001) divasenaiva tatkuryAdyena rAtrau sukhaM vaset . aShTamAsena tatkuryAdyena varShAH sukhaM vaset .. 5\-35\-79 (33002) pUrve vayasi tatkuryAdyena vR^iddhaH sukhaM vaset . yAvajjIvaM tu tatkuryAdyena pretya sukhaM vaset .. 5\-35\-80 (33003) jIrNamannaM prashaMsanti bhAryAM cha gatayauvanAm . shUraM vijitasa~NgrAmaM gatapAraM tapasvinam .. 5\-35\-81 (33004) dhanenAdharmalabdhena yachChidramapidhIyate . asaMvR^itaM tadbhavati tato.anyadavadIryate .. 5\-35\-82 (33005) gururAtmavatAM shAstA shAstA rAjA durAtmanAm . antaH prachChannapApAnAM shAstA vaivasvato yamaH .. 5\-35\-83 (33006) R^iShINAM cha nadInAM cha kulAnAM cha mahAtmanAm . prabhavo nAdhigantavyaH strINAM dushcharitasya cha .. 5\-35\-84 (33007) dvijAtipUjAbhirato dAtA j~nAtiShu chArjavI . kShatriyaH shIlabhAgrAjaMshchiraM pAlayate mahIm .. 5\-35\-85 (33008) suvarNapuShpAM pR^ithivIM chinvanti puruShAstrayaH . shUrashcha kR^itavidyashcha yashcha jAnAti sevitum .. 5\-35\-86 (33009) buddhishreShThAni karmANi bAhumadhyAni bhArata . tAni ja~NghAjaghanyAni bhArapratyavarANi cha .. 5\-35\-87 (33010) duryodhane.atha shakunau mUDhe duHshAsane tathA . karme chaishvaryamAdhAya kathaM tvaM bhUtimichChasi .. 5\-35\-88 (33011) sarvairguNairupetAstu pANDavA bharatarShabha . pitR^ivattvayi vartante teShu vartasva putravat .. .. 5\-35\-89 (33012) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi prajAgaraparvaNi pa~nchatriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-35\-2 ArjavaM avaiShamyam .. 5\-35\-10 ihasthAne upasthAne mAmupasthAtum . vAM daityabrAhmaNau ahaM pashyeyam .. 5\-35\-13 samAgachChat ubhayoH saMmukhaM agachChat .. 5\-35\-14 virochanena sauvarNe pIThe mayA saha upaveshyatAmiti prArthitaH sudhanvA uvAcha .. 5\-35\-15 anvAlabhe spR^ishAmyeva .. 5\-35\-16 phalakaM kAShThapIThaM . kUrchaM. bR^isI vartitadarbhamayaM pIThaM vA. tava arhate yogyaM bhavati .. 5\-35\-18 upAsIta sevate . adhaH sthitveti sheShaH .. 5\-35\-19 prashnaM AvayoH kaH shreShTha iti prashnam . ye vidustAn pR^ichChAva .. 5\-35\-24 saha na charitaM vairAt .. 5\-35\-27 pIvarI puShTA . kutA madhuparkArthaM upakalpitA .. 5\-35\-30 niyojitaH ahamiti sheShaH .. 5\-35\-39 pagachChediti ~No pAThaH .. 5\-35\-40 kiM vaset kathaM vaset .. 5\-35\-41 adhivinnA kR^itasapatnIkA strI tAM rAtriM vasettadvadduHkhaM prApnuyAt 5\-35\-44 pa~ncha pUrvajAn pashvanR^ite ajAdipashuhiMsArthamanR^ite ukte sati hanti nAshayati paralokAt chyAvayati . evamuttaratra .. 5\-35\-46 a~NgirAH sudhanvanaH pitA . tvat tvattaH .. 5\-35\-49 pAdaprakShAlanaM haridrayA pAdadhAvanam . kumAryAH keshinyAH . vivAhe daMpatyoH parasparaM haridrayA pAdadhAvanaM kurvantIti prasiddham. asyaiva bhAryA keshinI bhavatvityarthaH .. 5\-35\-50 abruvansatyamiti sheShaH .. 5\-35\-53 ChandAMsi vedAH 5\-35\-54 antaraM viyogam . vivAdaM vairapravartanam .. 5\-35\- 55 sAmudrikaM hastarekhAdiparIkShakam . vaNijaM chorapUrvaM pUrvaM choraH pashchAdviNikrabhUtaH taM kUTatulAvantaM vA. shalAkadhUrtaM shalAkayA pAshAdinA vA shakunAdikamuktvA yo.anyAn va~nchayati tam. ariM viparItasAkShyabhayAt. mitraM parIkShakANamavishvAsAt. kushIvalaM kutsitaM shIlaM vAti anusaratIti tam. nartakIdAsaM viTonmattAdikaM vA . 5\-35\-53 satkarmadvArApi tasya sAdhutvaM na mantavyamityAha mAneti. mAnaH lokeShu utkarShaH tadarthAnyagnihotrAdIni bhayadAnItyarthaH. maunaM dhyAnam .. 5\-35\-57 kuNDAshI bhagabhakShaH . jIvati bhartari jArAjjAtaH kuNDastadannAshI. somavikrayI prasiddhaH. parvakAraH sharakR^it AyudhamAtrakartetyarthaH. sUchI sUchako nakShatrAdInAM paradoShANAM cha. jyautiShikaH pishuno vA . 5\-35\-58 kAruH ashuchiH. nAstikaH paralokAdidveShI .. 5\-35\-59 sruvapragrahaNo grAmapurohitaH . vrAtyaH atItopanayanakAlaH patitasAvitrIko vA. kInAshaH karShakaH. AtmavAnsamarthopi yo rakShetyukto hiMsyAt .. 5\-35\-60 tR^iNolkayA tR^iNajvAlayA jAtarUpaM rUpavadvasta j~nAyate.andhakAre sati . bhadre vR^iShaH dharma itiyAvat. vR^ittena shIlena sosti nAstIti j~nAyate. vyavahAreNa ahiMsAdipradhAnena . kR^ichChreShu durbhikShAdisaMkaTeShu .. 5\-35\-63 shrIriti . dAkShyaM shIghrakAritvam .. 5\-35\-65 eSha guNo rAjasatkAraH .. 5\-35\-66 imAni vakShyamANAni . anvavetAni nityasaMvaddhAni. anuyAnti yatrena bhajanti .. 5\-35\-71 rUpaM vinayamudrA . dhrutaM adhyayanam. vidyA devatAdyupAsanam. chitrabhAShyaM yuktiyuktaM vachanam .. 5\-35\-76 dandashUko marmachChettA . niShThuraH apriyavAk. nachirAt shIghram .. 5\-35\-77 nakR^ichChraM sukham .. 5\-35\-78 Agamayati Anayati .. 5\-35\-79 varShA ityatyantasaMyoge dvitIyA .. 5\-35\-81 gatapAraM prAptatattvam .. 5\-35\-82 paripAkasukhaM karma tvatputrA na kurvanti anyAyena cha sukhaM lipsanti tattu viparItamevetyAha dhaneneti .. 5\-35\-83 AtmavatAM jitachittAnAm . prachChannapApo duryodhanaH . \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 036 .. shrIH .. 5\.36\. adhyAyaH 36 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidureNa dhR^itarAShTraMprati AtreyeNa sAdhyAnpratyupadiShTanItikathanam .. 1 .. tathA mahAkulalakShaNAdyabhidhAnapUrvakaM pANDavaiH saha sandhikaraNavidhAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## vidura uvAcha . atraivodAharantImamitihAsaM purAtanam . Atreyasya cha saMvAdaM sAdhyAnAM cheti naH shrutam .. 5\-36\-1 (33013) charantaM haMsarUpeNa maharShiM saMshitavratam . sAdhyA devA mahAprAj~naM paryapR^ichChanta vai purA .. 5\-36\-2 (33014) sAdhyA UchuH . 5\-36\-3x (3482) sAdhyA devA vayamete maharShe dR^iShTvA bhavantaM na shaknumo.anumAtum . shrutena dhIro buddhimAMstvaM mato naH kAvyAM vAchaM vaktumarhasyudArAm .. 5\-36\-3 (33015) haMsa uvAcha. 5\-36\-4x (3483) etatkAryamamarAH saMshrutaM me dhR^itiH shamaH satyadharmAnuvR^ittiH . granthiM vinIya hR^idayasya sarvaM priyApriye chAtmasamaM nayIta .. 5\-36\-4 (33016) AkrushyamAno nAkroshenmanyureva titikShataH . AkroShTAraM nirdahati sukR^itaM chAsya vindati .. 5\-36\-5 (33017) nAkroshI syAnnAvamAnI parasya mitradrohI nota nIchopasevI . na chAbhimAnI na cha hInavR^itto rUkShAM vAchaM rushatIM varjayIta .. 5\-36\-6 (33018) marmANyasthIni hR^idayaM tathAsU\- nrUkShA vAcho nirdahantIha puMsAm . tasmAdvAchamushatIM rUkSharUpAM dharmArAmo nityasho varjayIta .. 5\-36\-7 (33019) aruntudaM paruShaM rUkShavAchaM vAkkaNTakairvitudantaM manuShyAn . vidyAdalakShmIkatamaM jananAM mukhe nibaddhAM nirR^itiM vai vahantam .. 5\-36\-8 (33020) parashchedenamabhividdhyeta bANai\- rbhR^ishaM sutIkShNairanalArkadIptaiH . virichyamAno.apyatirichyamAno vidyAtkaviH sukR^itaM me dadhAti .. 5\-36\-9 (33021) yadi santaM sevati yadyasantaM tapasvinaM yadi vA stenameva . vAso yathA ra~NgavashaM prayAti tathA sa teShAM vashamabhyupaiti .. 5\-36\-10 (33022) ativAdaM na pravadenna vAdaye\- dyo nAhataH pratihanyAnna ghAtayet . hantuM cha yo nechChati pApakaM vai tasmai devAH spR^ihayantyAgatAya .. 5\-36\-11 (33023) avyAhR^itaM vyAhR^itAchChreya AhuH satyaM vadedvyAhR^itaM taddvitIyam . priyaM vadedvyAhR^itaM tattR^itIyaM dharmyaM vadedvyAhR^itaM tachchaturtham .. 5\-36\-12 (33024) yAdR^ishaiH sannivishate yAdR^ishAMshchopasevate . yAdR^igichChechcha bhavituM tAdR^igbhavati pUruShaH .. 5\-36\-13 (33025) yato yato nivartate tatastato vimuchyate . nivartanAddhi sarvato na vetti duHkhamaNvapi .. na jIyate chAnujigIShate.anyA\- nna vairakR^ichchApratighAtakashcha. 5\-36\-14 (33026) nindAprashaMsAsu samasvabhAvo na shochate hR^iShyati naiva chAyam .. 5\-36\-15 (33027) bhAvamichChati sarvasya nAbhAve kurute manaH . satyavAdI mR^idurdAnto yaH sa uttamapUruShaH .. 5\-36\-16 (33028) nAnarthakaM sAntvayati pratij~nAya dadAti cha . randhraM parasya jAnAti yaH sa madhyamapUruShaH .. 5\-36\-17 (33029) duHshAsanastUpahato.abhishasto nAvartate manyuvashAtkR^itaghnaH . na syachinmitramatho durAtmA kalAshchaitA adhamasyeha puMsaH .. na shraddadhAti kalyANaM parebhyo.apyAtmasha~NkitaH . nirAkaroti mitrANi yo vai so.adhamapUruShaH .. 5\-36\-18 (33030) uttamAneva seveta prAptakAle tu madhyamAn . adhamAMstu na seveta ya ichChedbhUtimAtmanaH .. 5\-36\-20 (33031) prAgnoti vai vittamasadbalena nityotthAnAtpraj~nayA pauruSheNa . na tveva samyaglabhate prashaMsAM na vR^ittamApnoti mahAkulAnAm .. 5\-36\-21 (33032) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-36\-22x (3484) mahAkulebhyaH spR^ihayanti devA dharmArthanityAshcha bahushrutAshcha . pR^ichChAmi tvAM viduraM prashnametaM bhavanti vai kAni mahAkulAni .. 5\-36\-22 (33033) vidura uvAcha. 5\-36\-23x (3485) tapo damo brahmavittvaM titikShA . ijyA vivAhAH sAntvanaM chAnnadAnam . aShTAvete nityamevaM bhavanti satAM guNAstAni mahAkulAni .. 5\-36\-23 (33034) yeShAM na vR^ittaM vyathate na yoni\- shchittaprasAdena charanti dharmam . ye kIrtimichChanti kule vishiShTAM tyaktAnR^itAstAni mahAkulAni .. 5\-36\-24 (33035) anijyayA kuvivAhairvedasyotsAdanena cha . kulAnyakulatAM yAnti brAhmaNAtikrameNa cha .. 5\-36\-25 (33036) devadravyaninAshena brahmasvaharaNena cha . kulAnyakulatAM yAnti brAhmaNAtikrameNa cha .. 5\-36\-26 (33037) brAhmaNAnAM paribhavAtparivAdAchcha bhArata . kulAnyakulatAM yAnti nyAsApaharaNena cha .. 5\-36\-27 (33038) kulAni samupetAnani gobhiH puruShato.arthataH . kulasaMkhyAM na gachChanti yAni hInAni vR^ittataH .. 5\-36\-28 (33039) vR^ittatastvavihInAni kulAnyalpadhanAnyapi . kulasa~NkhyAM cha gachChanti karShanti cha mahadyashaH .. 5\-36\-29 (33040) vR^ittaM yatnena saMrakShedvittameti cha yAti cha . akShINo vittataH kShINo vR^ittatastu hato hataH .. 5\-36\-30 (33041) gobhiH pashubhirashvaishcha kR^iShyA cha susamR^iddhayA . kulAni na prarohanti yAni hInAni vR^ittataH .. 5\-36\-31 (33042) mA naH kule vairakR^itkashchidastu rAjA baddho mA parasvApahArI . mitradrohI naikR^itiko.anR^itI vA pUrvAshI vA pitR^idevAtithibhyaH .. 5\-36\-32 (33043) yashcha no brAhmaNAnhanyAdyashcha no brAhNaNAn dviShet . na naH sa samitiM gachChedyashcha no nirvapetkR^iShim .. 5\-36\-33 (33044) tR^iNAni bhUmirudakaM vAkvraturthI cha sUnR^itA . satAmetAni geheShu nochChidyante kadAchana .. 5\-36\-34 (33045) shraddhayA parayA rAjannupanItAni satkR^itim . pravR^ittAni mahAprAj~na dharmiNAM puNyakarmiNAm .. 5\-36\-35 (33046) sUkShmo.api bhAraM nR^ipate syandano vai shakto voDhuM na tathA.anye mahIjAH . evaM yuktA bhArasahA bhavanti mahAkulInA na tathAnye manuShyAH .. 5\-36\-36 (33047) na tanmitraM yasya kopAdbibheti yadvA mitraM sha~Nkitenopacharyam . yasminmitre pitarIvAshvasIta tadvai mitraM sa~NgatAnItarANi .. 5\-36\-37 (33048) yaH kashchidapyasaMbaddho mitrasAvena vartate . sa eva bandhustanmitraM sA gatistatparAyaNam .. 5\-36\-38 (33049) chalachittasya vai puMso vR^iddhAnanupasevataH . pAriplavamaternityamadhruvo mitrasa~NgrahaH .. 5\-36\-39 (33050) chalachittamanAtmAnamindriyANAM vashAnugam . arthAH samabhivartate haMsAH shuShkaM saro yathA .. 5\-36\-40 (33051) akasmAdeva kupyanti prasIdantyanimittataH . shIlametadasAdhUnAmabhraM pAriplavaM yathA .. 5\-36\-41 (33052) satkR^itAshcha kR^itArthAshcha mitrANAM na bhavanti ye . tAnmR^itAnapi kravyAdAH kR^itaghnAnnopabhu~njate .. 5\-36\-42 (33053) arthayedeva mitrANi sati vA.asati vA dhane . nAnarthayanprajAnAti mitrANAM sAraphalgutAm .. 5\-36\-43 (33054) santApAdbhrashyate rUpaM santApAdbhrashyate balam . santApAdbhrashyate j~nAnaM santApAdvyAdhimR^ichChati .. 5\-36\-44 (33055) anavApyaM cha shokena sharIraM chopatapyate . amitrAshcha prahR^iShyanti mA sma shoke manaH kR^ithAH .. 5\-36\-45 (33056) punarnaro mriyate jAyate cha punarnaro hIyate vardhate cha . punarnaro yAchati yAchyate cha punarnaraH shochati shochyate cha .. 5\-36\-46 (33057) sukhaM cha duHkhaM cha bhavAbhavau cha lAbhAlAbhau maraNaM jIvitaM cha . paryAyashaH sarvamete spR^ishanti tasmAddhIro na cha hR^iShyenna sochet .. 5\-36\-47 (33058) chalAni hImAni ShaDindriyANi teShAM yadyadvardhate yatrayatra . tatastataH sravate buddhirasya chChidrodakumbhAdiva nityamambhaH .. 5\-36\-48 (33059) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-36\-49x (3486) tanuruddhaH shikhI rAjA mithyopacharito mayA . mandAnAM mama putrANAM yuddhenAntaM kariShyati .. 5\-36\-49 (33060) nityodvignamidaM sarvaM nityodvigramidaM manaH . yattatpadamanudvignaM tanme vada mahAmate .. 5\-36\-50 (33061) vidura uvAcha. 5\-36\-51x (3487) nAnyatra vidyAtapaso nAnyatrendriyanigrahAt . nAnyatra lobhasantyAgAchChAntiM pashyAmi te.anagha .. 5\-36\-51 (33062) buddhyA bhayaM praNudati tapasA vindate mahat . gurushushrUShayA j~nAnaM shAntiM bhogena vindati .. 5\-36\-52 (33063) anAshritA dAnapuNyaM vedapuNyamanAshritAH . rAgadveShavinirmuktA vicharantIha mokShiNaH .. 5\-36\-53 (33064) svadhItasya suyuddhasya sukR^itasya cha karmaNaH . tapasashcha sutaptasya tasyAnte sukhamedhate .. 5\-36\-54 (33065) svAstIrNAni shayanAni prapannA na vai bhinnA jAtu nidrAM labhante . na strIShu rAjanratimApnuvanti na mAgadhaiH stUyamAnA na sUtaiH .. 5\-36\-55 (33066) na vai bhinnA jAtu charanti dharmaM na vai sukhaM prApnuvantIha bhinnAH . na vai bhinnA gauravaM prApnuvanti na vai bhinnAH prashamaM rochayanti .. 5\-36\-56 (33067) na vai teShAM svadate pathyamuktaM yogakShemaM kalpate naiva teShAm . bhinnAnAM vai manujendra parAyaNaM na vidyate ki~nchidanyadvinAshAt .. 5\-36\-57 (33068) saMpannaM goShu saMbhAvyaM saMbhAvyaM brAhmaNe tapaH . saMbhAvyaM chApalaM strIShu saMbhAvyaM j~nAtito bhayaM .. 5\-36\-58 (33069) tantavo.apyAyatA nityaM tanavo bahulAH samAH . bahUnbahutvAdAyAsAnsahantItsupamA satAm .. 5\-36\-69 (33070) dhUmAyante vyapetAni jvalanti sahitAni cha . dhR^itarAShTrolmukAnIva j~nAtayo bharatarShabha .. 5\-36\-60 (33071) brAhmaNeShu cha ye shUrAH strIShu j~nAtiShu goShu cha . vR^intAdiva phalaM pakvaM dhR^itarAShTra patanti te .. 5\-36\-61 (33072) mahAnapyekajo vR^ikSho balavAnsupratiShThitaH . prasahya eva vAtena saskandho mardituM kShaNAt .. 5\-36\-62 (33073) atha ye sahitA vR^ikShAH sa~NghashaH supratiShThitAH . te hi shIghratamAnvAtAnsahantenyonyasaMshrayAt .. 5\-36\-63 (33074) evaM manuShyamapyekaM guNairapi samanvitam . shakyaM dviShanto manyante vAyurdrumamivaikajam .. 5\-36\-64 (33075) anyonyasamupaShTambhAdanyonyApAshrayeNa cha . j~nAtayaH saMpravardhante sarasIvotpalAnyuta .. 5\-36\-65 (33076) avadhyA brAhmaNA gAvo j~nAtayaH shishivaH striyaH . yeShAM chAnnAni bhu~njIta ye cha syuHka sharaNAgatAH . mahatyapyaparAdhe.api teShAM daNDo visarjanam .. 5\-36\-66 (33077) na manuShye guNaH kashchidrAjansadhanatAmR^ite . anAturatvAdbhadraM te mR^itakalpA hi rogiNaH .. 5\-36\-67 (33078) avyAdhijaM kaTukaM shIrSharogi pApAnubandhaM paruShaM tIkShNamuShNam . satAM peyaM yanna pibantyasanto manyuM mahArAja piba prashAmya .. 5\-36\-68 (33079) rogArditA na phalAnyAdriyante na vai labhante viShayeShu tattvam . duHkhopetA rogiNo nityameva na budhyante dhanabhogAnnasaukhyam .. 5\-36\-69 (33080) purA hyuktaM nAkarostvaM vacho me dyUte jitAM draupadIM prekShya rAjan . duryodhanaM vArayetyakShavatyAM kitavatvaM paNDitA varjayanti .. 5\-36\-70 (33081) na tadbalaM yanmR^idunA virudhyate sUkShmo dharmastarasA sevitavyaH . pradhvaMsinI krUrasamAhitA shrI\- rmR^iduprauDhA gachChati putrapautrAn .. 5\-36\-71 (33082) dhArtarAShTrAH pANDavAnpAlayantu pANDoH sutAstava putrAMshcha pAntu . ekArimitrAH kuravo hyekakAryA jIvantu rAjansukhinaH samR^iddhAH .. 5\-36\-72 (33083) meDhIbhUtaH kauravANAM tvamadya tvayyAdhInaM kurukulamAjamIDha . pArthAnbAlAnvanavAsaprataptA\- ngopAyasva svaM yashastAta rakShan .. 5\-36\-73 (33084) sandhatsva tvaM kaurava pANDuputrai\- rmA ne.antaraM ripavaH prArthayantu . satye sthitAste naradeva sarve duryodhanaM sthApaya tvaM narendra .. .. 5\-36\-74 (33085) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi prajAgaraparvaNi ShaTtriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-36\-2 haMsarUpeNa parivrAjakarUpeNa .. 5\-36\-3 anumAtuM li~Ngena j~nAtam . kAvyAM vidvallakShaNAbhidhAyinIm .. 5\-36\-4 me mayA saMshrutam . gurubhya iti sheShaH. tadevAha dhR^itiriti .. 5\-36\-5 nAkroshet na shapet . yatastitikShato manyuH krodha eva AkroShTAraM dahati .. 5\-36\-8 nirR^itiM alakShmIM mR^ityuM vA .. 5\-36\-9 bANaiH vAgbANaiH virivyamAnaH tanUkriyamANaH . dadhAti puShNAti .. 5\-36\-10 ra~Ngasya nIlAdervashaM nIlatAdikam .. 5\-36\-11 atiproktopi na vadet vAdayedvA . anAhato naiva pratihanyAt. Ahatopi pApakaM hantAraM yadi hantuM nechChet sa devAnAmapi preShTho bhavatItyarthaH .. 5\-36\-12 avyAhR^itaM maunam . tatopi shreyaH satyavachanam. satyamapi priyaM chet tato.api shreyaH. tadapi dharmAdanapetaM chet shreShThatamamityarthaH .. 5\-36\-15 asyAmavarathAyAM puruShasya na kiMchidduHkhAdikamastItyAha na jIyate cheti .. 5\-36\-16 bhAvaM kalyANam . abhAve akalyANe .. 5\-36\-17 anarthakaM mithyA na sAMtvayati .. 5\-36\-18 duHshAsanaH duShTaM shAsanaM yasya . etAH kalAH chittasya adhamasyaiva .. 5\-36\-19 parebhyaH garubhyaH . Atmanyeva sha~NkitaH vishvAsahInaH .. 5\-36\-23 tapaH kR^ichChrachAndAyaNAdi . dama indriyajayaH. tAni mahAkulAni viddhi .. 5\-36\-24 na vyathate na chalati . yoniH pitrAdayopi .. 5\-36\-28 gobhirvAgbhirvidyayetyarthaH . puruShataH satpuruShaiH arthataH dhanaishcha kulAni kulasaMkhyAM kuleShu gaNanAM samupetAni bhavanti .. 5\-36\-29 vR^ittataH dharmeNa . karShanti Aharanti .. 5\-36\-31 gobhirvidyAbhiH .. 5\-36\-32 naikR^itikaH kapaTI . vairakR^idAdayaH kulaghnA ityarthaH .. 5\-36\-33 nirvapet kuryAt .. 5\-36\-35 satkR^itiM satkAraM kartuM pravR^ittAni tR^iNAdIni .. 5\-36\-36 syAndanaH rathayogyo vR^ikShaH . yuktAH syandanavadavikalAH .. 5\-36\-37 sa~NgatAni saMbandhamAtrANi .. 5\-36\-38 bandhuH saMbandhI . mitraM upakArakR^it .. 5\-36\-39 pAriplavamateH bhrAntasya .. 5\-36\-41 abhraM meghaH .. 5\-36\-42 mitrANAM hitAyeti sheShaH .. 5\-36\-43 anarthayanprArthanAshUnyaH .. 5\-36\-45 anavApyaM na prApyam . shokena shokamAtreNa. iShTamiti sheShaH .. 5\-36\-47 sarvaM puruSham .. 5\-36\-49 tanuH sharIramabhivyaktisthAnaM kAShThaM tatra ruddho.anabhivyaktaH shikhI agnistathAyaM rAjA dharmeNa ruddhaH . tanunA sUkShmeNa dharmeNa vA ruddhaH .. 5\-36\-52 vindate mahatsadgurushAstrAdikaM labhate . tato gurushushrUShayA j~nAnaM granthajam. yogena sarvachittavR^ittinirodhena shAntim .. 5\-36\-53 dAnapuNyaM dAnajaM puNyaM . vedapuNyaM vedoktayAgAdyanuShThAnajaM puNyaM tattatphalamityarthaH .. 5\-36\-54 tasyAnte svadhItAdInAM karmaNAmante .. 5\-36\-57 yogaH alabdhalAbhaH . kShemaM labdhaparipAlanam . tadubhayam .. 5\-36\-58 saMpannaM kShIrAdisaMpattiH .. 5\-36\-62 ekajaH ekAkI . prasahyaH shakyaH .. 5\-36\-67 sadhanatAM R^ite vinA . anAturatvAt R^ite cha .. 5\-36\-68 prashAmya shAntiM kShamAM prApnuhi .. 5\-36\-69 phalAni putrapashvAdIni . tattvamiShTAniShTavivekaM pittopahatarasanatvAt. evaM sarvatra. bhogaH stryAdisa~NgaH. dhanAdijaM sukhaM labdhamapi na budhyante. ataH saMtApaM jAgarAdidvArA rogotpAdakaM tyajetyarthaH .. 5\-36\-70 kitavatvaM dyUtapriyatvam .. 5\-36\-73 meDhIbhUtaH khalastambhIbhUtaH svayaM nirvyApAropi paritaH saMcharamANAnAM balIvardAnAmiva putrANAM yatheShTaprachAranirodhakaH .. 5\-36\-74 antaraM bhedam . sthApaya yuddhAnnivartayasva .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 037 .. shrIH .. 5\.37\. adhyAyaH 37 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa alpAyuShTvakAraNaprashne vidureNa tadabhidhAya nItikathanapUrvakaM kurupANDavasandhikaraNavidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-37\-0 (33086) vidura uvAcha. 5\-37\-0x (3488) saptadashemAnrAjendra manuH svAyaMbhuvo.abravIt . vaichitravIrya puruShAnAkAshaM muShTibhirghnataH .. 5\-37\-1 (33087) tAnevendrasya cha dhanuranAmyaM namato bravIt . atho marIchinaH pAdAnagrAhyAngR^ihNatastathA .. 5\-37\-2 (33088) yashchAshiShyaM shAsti vai yashcha tuShye\- dyashchAtivelaM bhajate dviShantam . striyashcha yo rakShati bhadramashrute yashchAyAchyaM yAchate katthate vA .. 5\-37\-3 (33089) yashchAbhijAtaH prakarotyakAryaM yashchAbalo balinA nityavairI . ashraddadhAnAya cha yo bravIti yashchAkAmyaM kAmayate narendra . 5\-37\-4 (33090) vadhvA.avahAsaM shvashuro manyate yo vadhvA.avasannabhayo mAnakAmaH . parakShetre nirvapati yashcha bIjaM striyaM cha yaH parivadate.ativelam .. 5\-37\-5 (33091) yashchApi labdhvA na smarAmIti vAdI dattvA cha yaH katthati yAchyamAnaH . yashchAsataH sAntvamupAnayIta etAnnayanti nirayaM pAshahastAH .. 5\-37\-6 (33092) yasminyathA vartate yo manuShya\- stasmiMstathA vartitavyaM sa dharmaH . mAyAchAro mAyayA vartitavyaH sAdhvAchAraH sAdhunA pratyupeyaH .. 5\-37\-7 (33093) jarA rUpaM harati hi dhairyamAshA mR^ityuH prANAndharmacharyAmasUyA kAmo hriyaM vR^ittamanAryasevA krodhaH shriyaM sarvamevAbhimAnaH .. 5\-37\-8 (33094) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-37\-9x (3489) shatAyuruktaH puruShaH sarvavedeShu vai yadA . nApnotyatha cha tatsarvamAyuH keneha hetunA .. 5\-37\-9 (33095) vidura uvAcha. 5\-37\-10x (3490) atimAno.ativAdashcha tathA.atyAgo narAdhipa . krodhashchAtmavidhitsA cha mitradrohashcha tAni ShaT .. 5\-37\-10 (33096) eta evAsayastIkShNAH kR^intantyAyUMShi dehinAm . etAni mAnavAndhnanti na mR^ityurbhadramastu te .. 5\-37\-11 (33097) vishvastasyaiti yo dArAnyashchApi gurutalpagaH . vR^iShalIpatirdvijo yashcha pAnapashchaiva bhArata .. 5\-37\-12 (33098) AdeshakR^idvR^ittihantA dvijAnAM preShakashcha yaH . sharaNAgatahA chaiva sarve brahmahaNaH samAH . etaiH sametya kartavyaM prAyashchittamiti shrutiH .. 5\-37\-13 (33099) gR^ihItavAkyo nayavidvadAnyaH sheShAnnabhoktA hyavihiMsakashcha . nAnarthakR^ityAkulitaH kR^itaj~naH satyo mR^iduH svargamupaiti vidvAn .. 5\-37\-14 (33100) sulabhAH puruShA rAjansatataM priyavAdinaH . apriyasya tu pathyasya vaktA shrotA cha durlabhaH .. 5\-37\-15 (33101) yo hi dharmaM samAshritya hitvA bhartuH priyApriye . apriyANyAha pathyAni tena rAjA sahAyavAn .. 5\-37\-16 (33102) tyajetkulArthe puruShaM grAmasyArthe kulaM tyajet . grAmaM janapadasyArthe AtmArthe pR^ithivIM tyajet .. 5\-37\-17 (33103) Apadarthe dhanaM rakSheddArAnrakSheddhanairapi . AtmAnaM satataM rakSheddArairapi dhanairapi .. 5\-37\-18 (33104) dyUtametatpurA kalpe dR^iShTaM vairakaraM nR^iNAm . tasmAddyUtaM na seveta hAsyArthamapi buddhimAn .. 5\-37\-19 (33105) uktaM mayA dyUtakAle.api rAja\- nnedaM yuktaM vachanaM prAtipeya . tadauShadhaM pathyamivAturasya na rochate tava vaichitravIrya .. 5\-37\-20 (33106) kAkairimAMshchitrabarhAnmayUrAn parAjayethAH pANDavAndhArtarAShTraiH . hitvA siMhAnkroShTukAngUhamAnaH prApte kAle shochitA tvaM narendraH .. 5\-37\-21 (33107) yastAta na krudhyati sarvakAlaM bhR^ityasya bhaktasya hite ratasya . tasminbhR^ityA bhartari vishvasanti na chainamApatsu parityajanti .. 5\-37\-22 (33108) na bhR^ityAnAM vR^ittisaMrodhanena rAjyaM dhanaM sa~njighR^ikShedapUrvam . tyajanti hyenaM va~nchitA vai viruddhAH snigdhA hyamAtyA parihInabhogAH .. 5\-37\-23 (33109) kR^ityAni pUrvaM parisa~NkhyAya sarvA\- NyAyavyaye chAnurUpAM cha vR^ittim . sa~NgR^ihNIyAdanurUpAnsahAyAn sahAyasAdhyAni hi duShkarANi .. 5\-37\-24 (33110) abhiprAyaM yo viditvA tu bhartuH sarvANi kAryANi karotyatandrI . vaktA hitAnAmanurakta AryaH shaktij~na Atmeva hi so.anukampyaH .. 5\-37\-25 (33111) vAkyaM tu yo nAdriyate.anushiShTaH pratyAha yashchApi niyujyamAnaH . praj~nAbhimAnI pratikUlavAdI tyAjyaH sa tAdR^ik tvarayaiva bhR^ityaH .. 5\-37\-26 (33112) astabdhamaklIbamadIrghasUtraM sAnukroshaM shlakShNamahAryamanyaiH . arogajAtIyamudAravAkyaM dUtaM vadantyaShTaguNopapannam .. 5\-37\-27 (33113) na vishvAsA~njAtu parasya gehe gachChennarashchetayAno vikAle . na chatvare nishi tiShThennigUDho na rAjakAmyAM yoShitaM prArthayIta .. 5\-37\-28 (33114) na nihnavaM mantragatasya gachChe\- tsaMsR^iShTamantrasya kusa~Ngatasya . na cha brUyAnnAshvasimi tvayIti sakAraNaM vyapadeshaM tu kuryAt .. 5\-37\-29 (33115) ghR^iNI rAjA puMshchalI rAjabhR^ityaH putro bhrAtA vidhavA bAlaputrA . senAjIvI choddhR^itabhUrireva vyavahAreShu varjanIyAH syurete .. 5\-37\-30 (33116) aShTau guNAH puruShaM dIpayanti praj~nA cha kaulyaM cha shrutaM damashcha . parAkramashchAbahubhAShitA cha dAnaM yathAshakti kR^itaj~natA cha .. 5\-37\-31 (33117) etAnguNAMstAta mahAnubhAvA\- neko guNaH saMshrayate prasahya . rAjA yadA satkurute manuShyaM sarvAnguNaneSha guNo bibharti .. 5\-37\-32 (33118) guNA dasha snAnashIlaM bhajante balaM rUpaM svaravarNaprashuddhiH . sparshashcha gandhashcha vishuddhatA cha shrIH saukumAryaM pravarAshcha nAryaH .. 5\-37\-33 (33119) guNAshcha ShaNmitabhuktaM bhajante ArogyamAyushcha balaM sukhaM cha . anAvilaM chAsya bhavatyapatyaM na chainamAdyUna iti kShipanti .. 5\-37\-34 (33120) akarmashIlaM cha mahAshanaM cha lokadviShTaM bahumAyaM nR^ishaMsam . adeshakAlaj~namamiShTaveSha\- metAngR^ihe na prativAsayeta .. 5\-37\-35 (33121) kadaryamAkroshakamashrutaM cha vanaukasaM dhUrtamamAnyamAninam . niShThUriNaM kR^itavairaM kR^itaghna\- metAnbhR^ishArtopi na jAtu yAchet .. 5\-37\-36 (33122) saMkliShTakarmANamatipramAdaM nityAnR^itaM chAdR^iDhabhaktikaM cha . visR^iShTarAgaM paTumAninaM chA\- pyetAnna seveta narAdhamAnShaT .. 5\-37\-37 (33123) sahAyabandhanA hyarthAH sahAyAshchArthabandhanAH. 5\-37\-38 anyonyabandhanAvetau vinAnyonyaM na siddhyataH .. 5\-37\-38 (33124) utpAdya putrAnanR^iNAMshcha kR^itvA vR^ittiM cha tebhyo.anuvidhAya kAMchit . sthAne kumArIH pratipAdya sarvA araNyasaMstho.atha munirbubhUShet .. 5\-37\-39 (33125) hitaM yatsarvabhUtAnAmAtmanashcha sukhAvaham . tatkuryAdIshvaro hyetanmUlaM sarvArthasiddhaye .. 5\-37\-40 (33126) vR^iddhiH prabhAvastejashcha satvamutthAnameva cha . vyavasAyashcha yasya syAttasyAvR^ittibhayaM kutaH .. 5\-37\-41 (33127) pashya doShAnpANDavairvigrahe tvaM yatra vyatheyurapi devAH sashakrA . putrairvairaM nityamudvignavAso yashaHpraNAsho dviShatashcha harShaH .. 5\-37\-42 (33128) bhIShmasya kopastava chaivendrakalpa droNasya rAj~nashcha yudhiShThirasya . utsAdayellokamimaM pravR^iddhaH shveto grahastiryagivApatankhe .. 5\-37\-43 (33129) tava putrashataM chaiva karNaH pa~ncha cha pANDavAH . pR^ithivImanushAseyurakhilAM sAgarAmbarAm .. 5\-37\-44 (33130) dhArtarAShTrA vanaM rAjanvyAghrAH pANDusutA matAH . mA vanaM Chindhi savyAghraM mA vyAghrA nInashanvanAt .. 5\-37\-45 (33131) na syAdvanamR^ite vyAghrAnvyAghrA na syurR^ite vanam . vanaM hi rakShyate vyAghrairvyAghrAnrakShati kAnanam .. 5\-37\-46 (33132) na tathechChanti kalyANAnpareShAM vedituM guNAn . yatheShAM j~nAtumichChanti nairguNyaM pApachetasaH .. 5\-37\-47 (33133) arthasiddhiM parAmichChandharmamevAditashcharet . nahi dharmAdapaityarthaH svargalokAdivAmR^itam .. 5\-37\-48 (33134) yasyAtmA virataH pApAtkalyANe cha niveshitaH . tena sarvamidaM buddhaM prakR^itirvikR^itishcha yA .. 5\-37\-49 (33135) yo dharmamarthaM kAmaM cha yathAkAlaM niShevate . dharmArthakAmasaMyogaM so.amutreha cha vindati .. 5\-37\-50 (33136) sanniyachChati yo vegamutthitaM krodhaharShayoH . sa shriyo bhAjanaM rAjanyashchApatsu na muhyati .. 5\-37\-51 (33137) balaM pa~nchavidhaM nityaM puruShANAM nibodha me . yattu bAhubalaM nAma prathamaM valamuchyate .. 5\-37\-52 (33138) amAtyalAbho bhadraM te dvitIyaM balamuchyate . tR^itIyaM dhanalAbhaM tu balamAhurmanIShiNaH .. 5\-37\-53 (33139) yattvasya sahajaM rAjanpitR^ipaitAmahaM balam . abhijAtabalaM nAma tachchaturthaM balaM smR^itam .. 5\-37\-54 (33140) yena tvetAni sarvANi sa~NgR^ihItAni bhArata . yadbalAnAM balaM shreShThaM tatpraj~nAbalamuchyate .. 5\-37\-55 (33141) mahate yo.apakArAya narasya prabhavennaraH . tena vairaM samAsajya dUrastho.asmIti nAshvaset .. 5\-37\-56 (33142) strIShu rAjasu sarpeShu svAdhyAyaprabhushatruShu . bhogeShvAyuShi vishvAsaM kaH prAj~naH kartumarhati .. 5\-37\-57 (33143) praj~nAshareNAbhihatasya janto\- shchikitsakAH santi na chauShadhAni . na homamantrA na cha ma~NgalAni nAtharvaNA nApyagadAH susiddhAH .. 5\-37\-58 (33144) sarpashchAgnishcha siMhashcha kulaputrashcha bhArata . nAvaj~neyA manuShyeNa sarve hyete.atitejasaH .. 5\-37\-59 (33145) agnistejo mahalloke gUDhastiShThati dAruShu . na chopayu~Nkte taddAru yAvannoddIpyate paraiH .. 5\-37\-60 (33146) sa eva khalu dArubhyo yadA nirmathya dIpyate . taddAru cha vanaM chAnyannirdahatyAshu tejasA .. 5\-37\-61 (33147) evameva kule jAtAH pAvakopamatejasaH . kShamAvanto nirAkArAH kAShThe.agniriva sherate .. 5\-37\-62 (33148) latAdharmA tvaM saputraH sAlaH pANDusutA matAH . na latA vardhate jAtu mahAdrumamanAshritA .. 5\-37\-63 (33149) vanaM rAjaMstava putro.ambikeya siMhAnvane pANDavAMstAta viddhi . siMhairvihInaM hi vanaM vinashyet siMhA vinashyeyurR^ite vanena .. .. 5\-37\-64 (33150) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi prajAgaraparvaNi saptatriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-37\-2 namataH nAmayataH . marIchinaH marIchimataH sUryachandrAdeH. vrIhyAditvAnmatvarthIya iniH. pAdAn rashmIn .. 5\-37\-3 ashiShyaM shAsanAnarham . tuShyet alpalAbheneti sheShaH. bhadramashnuta iti. shatrusevayA strIrakShayA cha yo bhadramashrute tau dvau mUrkhAvityarthaH. no rakShatIti ~Na pAThaH .. 3 .. 5\-37\-4 abhijAtaH kulInaH .. 5\-37\-5 shvashuraH san yo vadhvA putrabhAryayA saha avahAsaM parihAsaM tatpitrAdibhiriva manyate sa ekAdashaH . vadhvA snuShayA bhUtayA avasannabhayo naShTabhayaH vadhUpitrAdibhirApadi trAtopi tatraiva mAnaM kAmayate yaH sa dvAdasho mUrkhaH. vadhvAvAsamiti ~No pAThaH .. 5\-37\-10 atyAgaH atishayitamAgo.aparAdhaH . Atmavidhitsoti poShaNArthasya dhA~naH sani rUpam. AtmapoShaNechChA shishnodaraparAyaNatetyarthaH .. 5\-37\-11 asayaH kha~NgAH . bhadramastu te eteShAM ShaNNAMtyAgena tava putrAH shatAyuSho bhavantvityarthaH .. 5\-37\-12 vR^iShalI shUdrA . dvijashtraivarNikaH. pAnapaH madyapaH .. 5\-37\-13 AdeshakR^it grAmaNIH . preShakaH dvijAn dAsye niyojayan. sametya saMsR^ijya 5\-37\-24 parisa~NkhyAya sAdhyAsAdhyanishchayaM kR^itvA. tathA vR^ittiM bhR^ityajIvikAM AyavyayAnurUpAM kR^itvetyarthaH .. 5\-37\-27 adIrghasUtraM kShiprakAriNam .. 5\-37\-29 kiMtu mama kiMchitkAryamastIti . tathA vyapadeshaM vyAjaM kR^itvA tAdR^ishAnmantrAdapasaredevetyarthaH .. 5\-37\-30 ete vyavahare dhanadAnAdau varjanIyAH dravyanAshabhayAta . etebhyo na grAhyaM cha. adhamarNo ghR^iNI lajjAvAMshchedatinirbandhena yAchyamAnaH prANAneva jahyAt .. 5\-37\-34 mitabhuktaM mitabhojinam . AdyUno bahubhojI .. 5\-37\-36 kadaryaM adAtAram .. 5\-37\-37 saMkliShTakarmANaM AtatAyinam .. 5\-37\-41 avR^ittirjIvikAyA abhAvaH .. 5\-37\-43 shveto grahaH dhUmaketuH .. 5\-37\-54 abhijAtabalaM kulabalam .. 5\-37\-59 kulaputro j~nAtiH .. 5\-37\-62 kule jAtAH pANDavAH .. 5\-37\-63 sAlAH mahAvR^ikShaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 038 .. shrIH .. 5\.38\. adhyAyaH 38 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidureNa dhR^itarAShTraMprati nItikathanapUrvakaM pANDavebhyo rAjyApradAne duryodhanasya rAjyabhraMshakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-38\-0 (33151) vidura uvAcha. 5\-38\-0x (3491) UrdhvaM prANA hyutkrAmanti yUnaH sthavira Ayati . pratyutthAnAbhivAdAbhyAM punastAnpratipadyate .. 5\-38\-1 (33152) pIThaM dattvA sAdhave.abhyAgatAya AnIyApaH parinirNijya pAdau . sukhaM pR^iShTvA prativedyAtmasaMsthAM tato dadyAdannamavekShya dhIraH .. 5\-38\-2 (33153) yasyodakaM madhuparkaM cha gAM cha na mantravitpratigR^ihNAti gehe . lobhAdbhayAdatha kArpaNyato vA tasyAnarthaM jIvitamAhuraryAH .. 5\-38\-3 (33154) chikitsakaH shalyakartAvakIrNI stenaH krUro madyapo bhrUNahA cha . senAjIvI shrutivikrAyakashcha bhR^ishaM priyo.apyatithirnodakArhaH .. 5\-38\-4 (33155) avikreyaM lavaNaM pakvamannaM dadhi kShIraM madhu tailaM ghR^itaM cha . tilA mAMsaM phalamUlAni shAkaM raktaM vAsaH sarvagandhA guDAshcha .. 5\-38\-5 (33156) aroShaNo yaH samaloShThAshmakA~nchanaH prahINashoko gatasandhivigrahaH . nindAprashaMsoparataH priyApriye tyajannudAsInavadeSha bhikShukaH .. 5\-38\-6 (33157) nIvAramUle~NgudashAkavR^ittiH susaMyatAtmAgnikAryeShu chodyaH . vane vasannatithiShvapramatto dhurandharaH puNyakR^ideSha tApasaH .. 5\-38\-7 (33158) apakR^itya buddhimato dUrastho.asmIti nAshvaset . dIrghau buddhimato bAhU yAbhyAM hiMsati hiMsitaH .. 5\-38\-8 (33159) na vishvasedavishvaste vishvaste nAtivishvaset . vishvAsAdbhayamutpannaM mUlAnyapi nikR^intati .. 5\-38\-9 (33160) anIrShurguptadArashcha saMvibhAgI priyaMvadaH . shlakShNo madhuravAkstrINAM na chAsAM vashago bhavet .. 5\-38\-10 (33161) pUjanIyA mahAbhAgAH puNyAshcha gR^ihadIptayaH . striyaH shriyo gR^ihasyoktAstasmAdrakShyA visheShataH .. 5\-38\-11 (33162) piturantaHpuraM dadyAnmAturdadyAnmahAnasam . goShu chAtmasamaM dadyAtsvayameva kR^iShiM vrajet . bhR^ityairvANijyachAraM cha putraiH seveta cha dvijAn .. 5\-38\-12 (33163) adbhyo.agnirbrahmataH kShatramashmano lohamutthitam . teShAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniShu shAmyati .. 5\-38\-13 (33164) nityaM santaM kule jAtAH pAvakopamatejasaH . kShamAvanto nirAkArAH kAShThe.agniriva sherate .. 5\-38\-14 (33165) yasya mantraM na jAnanti bAhyAshchAbhyantarAshcha ye . sa rAjA sarvatashchakShushchiramaishvaryamashnute .. 5\-38\-15 (33166) kariShyanna prabhASheta kR^itAnyeva tu darshayet . dharmakAmArthakAryANi tathA mantro na bhidyate .. 5\-38\-16 (33167) giripR^iShThamupAruhya prAsAdaM vA rahogataH . araNye niHshalAke vA tatra mantro.abhidhIyate .. 5\-38\-17 (33168) nAsuhR^itparamaM mantraM bhAratArhati veditum . apaNDito vApi suhR^itpaNDito vApyanAtmavAn .. 5\-38\-18 (33169) nAparIkShya mahIpAlaH kuryAtsachivamAtmanaH . amAtye hyarthalipsA cha mantrarakShaNameva cha .. 5\-38\-19 (33170) kR^itAni sarvakAryANi yasya pAriShadA viduH . dharme chArthe cha kAme cha sa rAjA rAjasattamaH. 5\-38\-20 (33171) gUDhamantrasya nR^ipatestasya siddhirasaMshayam .. aprashastAni kAryANi yo mohAdanutiShThati. 5\-38\-21 (33172) sa teShAM viparibhraMshAdbhrashyate jIvitAdapi .. karmaNAM tu prashastAnAmanuShThAnaM sukhAvaham. 5\-38\-22 (33173) teShAmevAnanuShThAnaM pashchAttApakaraM matam .. anadhItya yathA vedAnna vipraH shrAddhamarhati . 5\-38\-23 (33174) evamashrutaShA~NguNyo na mantraM shrotumarhati .. sthAnavR^iddhikShayaj~nasya ShA~NguNyaviditAtmanaH. 5\-38\-24 (33175) anavaj~nAtashIlasya svAdhInA pR^ithivI nR^ipa .. amoghakrodhaharShasya svayaM kR^itvAnvavekShiNaH. 5\-38\-25 (33176) Atmapratyayakoshasya vasudaiva vasundharA .. nAmamAtreNA tuShyeta ChatreNa cha mahIpatiH. 5\-38\-26 (33177) bhR^ityebhyo visR^ijedarthAnnaikaH sarvaharo bhavet .. brAhmaNaM brAhmaNo veda bhartA veda striyaM tathA. 5\-38\-27 (33178) amAtyaM nR^ipatirveda rAjA rAjAnameva cha .. na shatrurvashamApanno moktavyo vadhyatAM gataH. 5\-38\-28 (33179) nyagbhUtvA paryupAsIta vadhvaM hanyAdbale sati .. ahatAddhi bhayaM tasmAjjAyate nachirAdiva .. 5\-38\-29 (33180) daivateShu prayatnena rAjasu brAhmaNeShu cha . niyantavyaH sadA krodho vR^iddhabAlAtureShu cha .. 5\-38\-30 (33181) nirarthaM kalahaM prAj~no varjayenmUDhasevitam . kIrti cha labhate loke na chAnarthena yujyate .. 5\-38\-31 (33182) prasAdo niShphalo yasya krodhashchApi nirarthakaH . na taM bhartAramichChanti ShaNDhaM patimiva striyaH .. 5\-38\-32 (33183) na buddhirdhanalAbhAya na jADyamasamR^iddhaye . lokaparyAyavR^ittAntaM prAj~no jAnAti netaraH .. 5\-38\-33 (33184) vidyAshIlavayovR^iddhAnbuddhivR^iddhAMshcha bhArata . dhanAbhijAtavR^iddhAMshcha nityaM mUDho.avamanyate .. 5\-38\-34 (33185) anAryavR^ittamaprAj~namasUyakamadhArmikam . anarthAH kShipramAyAnti vAgduShTaM krodhanaM tathA .. 5\-38\-35 (33186) avisaMvAdanaM dAnaM samayasyAvyatikramaH . Avartayanti bhUtAni samyakpraNihitA cha vAk .. 5\-38\-36 (33187) avisaMvAdako dakShaH kR^itaj~no matimAnR^ijuH . api saMkShINakosho.api labhate parivAraNam .. 5\-38\-37 (33188) dhR^itiH shamo damaH shauchaM kAruNyaM vAganiShThurA . mitrANAM chAnabhidrohaH saptaitAH samidhaH shriyaH .. 5\-38\-38 (33189) asaMvibhAgI duShTAtmA kR^itaghno nirapatrapaH . tAdR^i~NvarAdhipo loke varjanIyo narAdhipa .. 5\-38\-39 (33190) na cha rAtrau sukhaM shete sasarpa iva veshmani . yaH kopayati nirdoShaM sadoSho.abhyantaraM janam .. 5\-38\-40 (33191) yeShu duShTeShu doShaH syAdyogakShemasya bhArata . sadA prasAdanaM teShAM devatAnAmivAcharet .. 5\-38\-41 (33192) ye.arthAH strIShu samAyuktAH pramattapatiteShu cha . ye chAnArye samAsaktAH sarve te saMshayaM gatAH .. 5\-38\-42 (33193) yatra strI yatra kitavo bAlo yatrAnushAsitA . ma~njanti te.avashA rAjannadyAmashmaplavA iva .. 5\-38\-43 (33194) prayojaneShu ye saktA na visheSheShu bhArata . tAnahaM paNDitAnmanye visheShA hi prasa~NginaH .. 5\-38\-44 (33195) yaM prashaMsanti kitavA yaM prashaMsanti chAraNAH . yaM prashaMsanti bandhakyo na sa jIvati mAnavaH .. 5\-38\-45 (33196) hitvA tAnparameShvAsAnpANDavAnamitaujasaH . AhitaM bhArataishvaryaM tvayA duryodhane mahat .. 5\-38\-46 (33197) taM drakShyasi paribhraShTaM tasmAttvamachirAdiva . aishvaryamadasaMmUDhaM baliM lokatrayAdiva .. .. 5\-38\-47 (33198) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi prajAgaraparvaNi aShTatriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-38\-1 Ayati AgachChati .. 5\-38\-2 nirNijya prakShAlya . AtmasaMsthAM svasthitim .. 5\-38\-4 avakIrNI naShTabrahmacharyaH . nodakArha udakamAtrAnarho.api atithiH bhR^ishaM priyaH .. 5\-38\-15 sarvatashchakShushchAreH paramantraM jAnan .. 5\-38\-17 niHshalAke rahasi .. 5\-38\-20 pAriShAdaH sabhAsadaH .. 5\-38\-23 ShA~NguNyaM ShaNNAM saMdhivigrahayAnAsanadvaidhIbhAvasamAshrayANAM samUhaH na shruto yena saH .. 5\-38\-25 Atmanaiva pratyayo j~nAnaM yasya svayameva j~nAtakoshasya .. 5\-38\-26 nAmamAtreNaiva rAjA bhavet . bhogAMstu bhR^ityaiH samAnAneva bhu~njIta .. 5\-38\-36 Avartayanti shatrUnapi svIyAnkurvanti . praNihitA prayuktA .. 5\-38\-37 parivAraNaM parivArAn bhR^ityamitrAdIn .. 5\-38\-38 samidhaH uddIpikAH .. 5\-38\-39 asaMvibhAgI poShyebhyo.adattvA svayaM bhu~njAnaH .. 5\-38\-44 ye bhR^ityAH visheShA AdhikyAni . prasa~NginaH prasa~NgaH saMgharShastatkAriNaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 039 .. shrIH .. 5\.39\. adhyAyaH 39 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidureNa dhR^itarAShTraMprati j~nAtisaMgrahe guNavarNanapUrvakaM punaH kurupANDaveShu sAmyena vartanavidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-39\-0 (33199) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-39\-0x (3492) anIshvaro.ayaM puruSho bhavAbhave sUtraprotA dArumayIva yoShA . dhAtrA tu diShTasya vashe kR^ito.ayaM tasmAdvada tvaM shravaNe dhR^ito.aham .. 5\-39\-1 (33200) vidura uvAcha. 5\-39\-2x (3493) aprAptakAlaM vachanaM bR^ihaspatirapi bruvan . labhate budhdyavaj~nAnamavamAnaM cha bhArata .. 5\-39\-2 (33201) priyo bhavati dAnena priyavAdena chAparaH . mantramUlabalenAnyo yaH priyaH priya eva saH .. 5\-39\-3 (33202) dveShyo na sAdhurbhavati na medhAvI na paNDitaH . priye shubhAni kAryANi dveShye pApAni chaiva ha .. 5\-39\-4 (33203) uktaM mayA jAtamAtre.api rAjan duryodhanaM tyaja putraM tvamekam . tasya tyAgAtputrashatasya vR^iddhi\- rasyAtyAgAtputrashatasya nAshaH .. 5\-39\-5 (33204) na vR^iddhirbahumantavyA yA vR^iddhiH kShayamAvahet . kShayo.api bahumantavyo yaH kShayo vR^iddhimAvahet .. 5\-39\-6 (33205) na sa kShayo mahArAja yaH kShayo vR^iddhimAvahet . kShayaH sa tviha mantavyo yaM labdhvA bahu nAshayet .. 5\-39\-7 (33206) samR^iddhA guNataH kechidbhavanti dhanato.apare . dhanavR^iddhAnguNairhInAndhR^itarAShTra vivarjaya .. 5\-39\-8 (33207) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-39\-9x (3494) sarvaM tvamAyatIyuktaM bhAShase prAj~nasaMmatam . na chotsahe sutaM tyaktuM yato dharmastato jayaH .. 5\-39\-9 (33208) vidura uvAcha. 5\-39\-10x (3495) atIva guNasaMpanno na jAtuH vinayAnvitaH . susUkShmamapi bhUtAnAmupamardamupekShate .. 5\-39\-10 (33209) parApavAdaniratAH paraduHkhodayeShu cha . parasparavirodhe cha yatante satatotthitAH .. 5\-39\-11 (33210) sadoShaM darshanaM yeShAM saMvAse sumahadbhayam . arthAdAne mahAndoShaH pradAne cha mahadbhayam .. 5\-39\-12 (33211) ye vai bhedanashIlAstu sakAmA nistrapAH shaThAH . ye pApA iti vikhyAtAH saMvAse pirigarhitAH .. 5\-39\-13 (33212) yuktAshchAnyairmahAdoShairye narAstAnvivarjayet . nivartamAne sauhArde prItirnIche praNashyati .. 5\-39\-14 (33213) yA chaiva phalanirvR^itiH sauhR^ide chaiva yatsukham . yatate chApavAdAya yatnamArabhate kShaye .. 5\-39\-15 (33214) alpe.apyapakR^ite mohAnna shAntimadhigachChati . tAdR^ishaiH sa~NgataM nIchairnR^ishaMsairakR^itAtmabhiH . nishAmya nipuNaM buddhyA vidvAndUrAdvivarjayet .. 5\-39\-16 (33215) yo j~nAtimanugR^ihNAti daridraM dInamAturam . sa putrapashubhirvR^iddhiM shreyashchAnantyamashrute .. 5\-39\-17 (33216) j~nAtayo vardhanIyAstairya ichChantyAtmanaH shubham .. 5\-39\-18 (33217) kulavR^iddhiM cha rAjendra tasmAtsAdhu samAcharaM . shreyasA yokShyate rAjankurvANo j~nAtisatkriyAM .. 5\-39\-19 (33218) viguNA hyapi saMrakShyA j~nAtayo bharatarShabha . kiMpunarguNavantaste tvatprasAdAbhikA~NkShiNaH .. 5\-39\-20 (33219) prasAdaM kuru vIrANAM pANDavAnAM vishAMpate . dIyatAM grAmakAH kechitteShAM vR^ittyarthamIshvara .. 5\-39\-21 (33220) evaM loke yashaH prAptaM bhaviShyati narAdhipa . vR^iddhena hi tvayA kAryaM putrANAM tAta shAsanam .. 5\-39\-22 (33221) mayA chApi hitaM vAchyaM viddhi mAM tvaddhitaiShiNam . j~nAtibhirvigrahastAta na kartavyaH shubhArthinA . sukhAni saha bhojyAni j~nAtibhirbharatarShabha .. 5\-39\-23 (33222) saMbhojanaM saMkathanaM saMprItishcha parasparam . j~nAtibhiH saha kAryANi na virodhaH kadAchana .. 5\-39\-24 (33223) j~nAtayastArayantIha j~nAtayo ma~njayanti cha . suvR^ittAstArayantIha durvR^ittA ma~njayanti cha .. 5\-39\-25 (33224) suvR^itto bhava rAjendra pANjavAnprati mAnada . adharShaNIyaH shatrUNAM tairvR^itastvaM bhaviShyati .. 5\-39\-26 (33225) shrImantaM j~nAtimAsAdya yo j~nAtiravasIdati . digdhahastaM mR^iga iva sa enastasya vindati .. 5\-39\-27 (33226) pashchAdapi narashreShTha tava tApo bhaviShyati . tAnvA hatAnsutAnvApi shrutvA tadanuchintaya .. 5\-39\-28 (33227) yena khaTvAM samArUDhaH paritapyeta karmaNA . AdAvena na tatkuryAdadhruve jIvite sati .. 5\-39\-29 (33228) na kashchinnApanayate pumAnanyatra bhArgavAt . sheShasaMpratipattistu buddhimatsveva tiShThati .. 5\-39\-30 (33229) duryodhanena yadyetatpApaM teShu purA kR^itam . tvayA tatkulavR^iddhena pratyAneyaM nareshvara .. 5\-39\-31 (33230) tAMstvaM pade pratiShThApya loke vigatakalmaShaH . bhaviShyasi narashreShTha pUjanIyo manIShiNAm .. 5\-39\-32 (33231) suvyAhR^itAni dhIrANAM phalataH parichintya yaH . adhyavasyati kAryeShu chiraM yashasi tiShThati .. 5\-39\-33 (33232) asamyagupayuktaM hi j~nAnaM sukushalairapi . upalabhyaM chAviditaM viditaM chAnanuShThitam .. 5\-39\-34 (33233) pApodayaphalaM vidvAnyo nArabhati vardhate .. 5\-39\-35 (33234) yastu pUrvakR^itaM pApamavimR^ishyAnuvartate . agAdhapa~Nke durmedhA viShame vinipAtyate .. 5\-39\-36 (33235) mantrabhedasya ShaT prAj~no dvArANImAni lakShayet . arthasantatikAmashcha rakShedetAni nityashaH .. 5\-39\-37 (33236) madaM svapnapavij~nAnamAkAraM chAtmasaMbhavam . duShTAmAtyeShu vishrambhaM dUtAchchAkushalAdapi .. 5\-39\-38 (33237) dvArANyetAni yo j~nAtvA saMvR^iNoti sadA nR^ipa . trivargAcharaNe yuktaH sa shatrUnadhitiShThati .. 5\-39\-39 (33238) navai shrutamavij~nAya vR^iddhAnanupasevya vA . dharmArthau vedutuM shakyau bR^ihaspatisamairapi .. 5\-39\-40 (33239) naShTaM samudre patitaM naShTaM vAkyamashR^iNvati . anAtmani shrutaM naShTaM naShTaM hutamanagnikam .. 5\-39\-41 (33240) matyA parIkShya medhAvI buddhyA saMpAdya chAsakR^it . shrutvA dR^iShTvAtha vij~nAya prAj~nairmaitrIM samAcharet .. 5\-39\-42 (33241) akIrti vinayo hanti hantyanarthaM parAkramaH . hanti nityaM kShamA krodhamAchAro hantyalakShaNam .. 5\-39\-43 (33242) parichChadena kShetreNa veshmanA paricharyayA . parIkSheta kulaM rAjanbhojanAchChAdanena cha .. 5\-39\-44 (33243) upasthitasaya kAmasya prativAdo na vidyate . api nirmuktadehasya kAmaraktasya kiM punaH .. 5\-39\-45 (33244) prAj~nopasevinaM vaidyaM dhArmikaM priyadarshanam . mitravantaM suvAkyaM cha suhR^idaM paripAlayet .. 5\-39\-46 (33245) duShkulInaH kulIno vA maryAdAM yo na la~Nghayet . dharmApekShI mR^idurhrImAnsa kulInashatAdvaraH .. 5\-39\-47 (33246) yayoshchittena vA chittaM nibhR^itaM nibhR^itena vA . sameti praj~nayA praj~nA tayormaitrI na jIryati .. 5\-39\-48 (33247) durbuddhimakR^itapraj~naM ChannaM kUpaM tR^iNairiva . vivarjayIta medhAvI tasminmaitrI praNashyati .. 5\-39\-49 (33248) avalipteShu mUrkheShu raudrasAhasikeShu cha . tathaivApetadharmeShu na maitrImAcharedbudhaH .. 5\-39\-50 (33249) kR^itaj~naM dhArmikaM satyamakShudraM dR^iDhabhaktikam . jitendriyaM sthitaM sthityAM mitramityabhivA~nChati .. 5\-39\-51 (33250) indriyANAmanutsargo mR^ityunApi vishiShyate . atyarthaM punarutsargaH sAdayeddaivatAnapi .. 5\-39\-52 (33251) mArdavaM sarvabhUtAnAmanasUyA kShamA dhR^itiH . AyuShyANi budhAH prAhurmitrANAM chAvimAnanA .. 5\-39\-53 (33252) apanItaM sunItena yo.arthaM pratyAninIpate . matimAsthAya sudR^iDhAM tadakApuruShavratam .. 5\-39\-54 (33253) AyatyAM pratikAraj~nastadAtve dR^iDhanishchayaH . atIte kAryasheShaj~no naro.arthairna prahIyate .. 5\-39\-55 (33254) karmaNA manasA vAchA yadabhIkShNaM niShevate . tadevApaharatyenaM tasmAtkalyANamAcharet .. 5\-39\-56 (33255) ma~NgalAlambhanaM yogaH shrutamutthAnamArjavam . bhUtimetAni kurvanti satAM chAbhIkShNadarshanam .. 5\-39\-57 (33256) anirvedaH shriyo mUlaM lAbhasya cha shubhasya cha . mahAnbhavatyanirviShNaH sukhaM chAnantyamashnute .. 5\-39\-58 (33257) nAtaH shrImattaraM kiMchidanyatpathyatamaM matam . prabhaviShNoryathA tAta kShamA sarvatra sarvadA .. 5\-39\-59 (33258) kShamedashaktaH sarvasya shaktimAndharmakAraNAt . arthAnarthau samau yasya tasya nityaM kShamA hitA .. 5\-39\-60 (33259) yatsukhaM sevamAno.api dharmArthAbhyAM na hIyate . kAmaM tadupaseveta na mUDhavratamAcharet .. 5\-39\-61 (33260) duHkhArteShu pramatteShu nAstikeShvalaseShu cha . na shrIrvasatyadAnteShu ye chotsAhavivarjitAH .. 5\-39\-62 (33261) Arjavena naraM yuktamArjavAtsavyapatrapam . ashaktaM manyamAnAstu dharShayanti kubuddhayaH .. 5\-39\-63 (33262) atyAryamatidAtAramatishUramativratam . praj~nAbhimAninaM chaiva shrIrbhayAnnopasarpati .. 5\-39\-64 (33263) na chAtiguNavatsveShA nAtyantaM nirguNeShu cha . neShA guNAnkAmayate nairguNyAnnAnurajyate . unmattA gaurivAndhA shrIH kvachidevAvatiShThate .. 5\-39\-65 (33264) agnihotraphalA vedAH shIlavR^ittaphalaM shrutam . ratiputraphalA nArI dattabhuktaphalaM dhanam .. 5\-39\-66 (33265) adharmopArjitairarthairyaH karotyaurdhvadehikam . na sa tasya phalaM pretya bhu~Nkte.arthasya durAgamAt .. 5\-39\-67 (33266) kAntAre vanadurgeShu kR^ichChrAsvApatsu saMbhrame . udyateShu cha shastreShu nAsti satvavatAM bhayam .. 5\-39\-68 (33267) utthAnaM saMyamo dAkShyamapramAdo dhR^itiH smR^itiH . samIkShya cha samArambho viddhi mUlaM bhavasya tu .. 5\-39\-69 (33268) tapo balaM tApamAnAM brahma brahmavidAM balam . hiMsA balamasAdhUnAM kShamA guNavatAM balam .. 5\-39\-70 (33269) aShTau tAnyavrataghnAni Apo mUlaM phalaM payaH . havirbrAhmaNakAmyA cha gurorvachanamauShadham .. 5\-39\-71 (33270) na tatparasya sandadhyAtpratikUlaM yadAtmanaH . sa~NgraheNaiva dharmaH syAtkAmAdanyaH pravartate .. 5\-39\-72 (33271) akrodhena jayetkrodhamasAdhuM nAdhunA jayet . jayetkadaryaM dAnena jayenmatyena chAnR^itam .. 5\-39\-73 (33272) strIdhUrtake.alase bhIrau chaNDe puruShamAnini . chore kR^itaghne vishvAso na kAryo na cha nAstike .. 5\-39\-74 (33273) abhivAdanashIlapya nityaM vR^iddhopasevinaH . chatvAri saMpravardhante kIrtirApuryasho balam .. 5\-39\-75 (33274) atikleshena ye.athoH svadharmasyAnikrameNa vA . arervA praNipAtena mA .. teShu manaH kR^ithAH .. 5\-39\-76 (33275) avidyaH puruShaH shochyaH shochyaM maithunamaprajam . nirAhArAH prajAH shochyAH shochyaM rAShTramarAjakaM .. 5\-39\-77 (33276) adhvA jarA dehavatAM parvatAnAM jalaM jarA . asaMbhogo jarA strINAM vAkChalyaM manaso jarA .. 5\-39\-78 (33277) anAmnAyamalA vedA brAhmaNasyAvrataM malam . malaM pR^ithivyA vAhlIkAH puruShasyAnR^itaM malam .. 5\-39\-79 (33278) kautUhalamalA sAdhvI vipravAsamalAH striyaH .. 5\-39\-80 (33279) suvarNasya malaM rUpyaM rUpyasyApi malaM trapu . j~neyaM trapumalaM sImaM sIsasyApi malaM malam .. 5\-39\-81 (33280) na svapnena jayennidrAM na kAmena jayetstriyaH . nendhanena jayedagniM na pAnena surAM jayet .. 5\-39\-82 (33281) yasya dAnajitaM mitraM shatravo yudhi nirjitAH . annapAnajitA dArAH saphalaM tasya jIvitam .. 5\-39\-83 (33282) sahasriNo.api jIvanti jIvanti shatinastathA . dhR^itarAShTra vimu~nchechChAM na katha~nchinna jIvyate .. 5\-39\-84 (33283) yatpR^ithivyAM vrIhiyavaM hiraNyaM pashavaH striyaH . nAlamekasya tatsarvamiti pashyanna muhyati .. 5\-39\-85 (33284) rAjanbhUyo bravImi tvAM putreShu samamAchara . samatA yadi te rAjansveShu pANDusuteShu vA .. .. 5\-39\-86 (33285) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi prajAgaraparvaNi ekonachatvAriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-39\-1 bhavAbhave aishvaryAnaishvarye . diShTasya daivasya. vadaiva natu ma dUShayeti bhAvaH. dhR^itaH dhR^itimAn .. 5\-39\-2 buddhyavaj~nAnaM avaj~nAtabuddhitvam .. 5\-39\-9 AyatIyuktaM udarke hitam .. 5\-39\-15 phalanirvR^ittiH sukhaM cha praNashyati . Arabhate nIcha iti sheShaH .. 5\-39\-16 sa~NgataM saMbandham . nishAmya vichArya .. 5\-39\-27 digdhahastaM viShAktabANahastam . sa shrImAn enastasya j~nAteravasAdajaM pApaM vindati. mR^igavadhajaM pApaM vyAdha ivetyarthaH .. 5\-39\-29 khaTvAM samArUDhashchintAgAraM praviShTaH .. 5\-39\-30 bhArgavAt shukrAdanyatra nItishAstrakartAraM shukraM vihAya anyaH kashchidapi na apanayate iti na apitu sarvo.apyapanayate anItiM karoti . ataH yat atItaM tat atItameva. sheShasya tatkAlochitasya arthasya pratipattiH vichAraH kartavya ityarthaH .. 5\-39\-31 pratyAneyaM pratikartavyam .. 5\-39\-33 adhyavasyati nishchayaM karoti .. 5\-39\-34 sukushalairapyupayuktaM upadiShTaM tat j~nAnaM asamyageva . yataH upalabhyaM j~neyaM tena aviditaM na j~nAtaM . j~nAtaM vA tat nAnuShThitam. maduktaM tvayi niShphalameveti bhAvaH .. 5\-39\-35 pApodayaphalaM pApahetubhUtaprayojanakaM karma yo nArabhate sa vardhate .. 5\-39\-36 pApamevAnuvartate satataM karoti . pa~Nke nArake .. 5\-39\-38 avij~nAnaM parakIyaguptachArAderaj~nAnam . AtmasaMbhavaM AkAraM netravakravikArAdikam .. 5\-39\-39 mantrabhedasya dvArANi saMvR^iNoti pidadhAti .. 5\-39\-40 shrutaM shAstram .. 5\-39\-44 parichChadaH bhogyavastusAmagrI . kShetreNa janmasthAnena. kugrAmavAsiShu prAyeNa vivekAbhAvAt. paricharyayA AchAreNa .. 5\-39\-46 vaidyaM vidyAvantam .. 5\-39\-52 indriyANAM utsargo viShayeShu pravR^ittiH . anutsargo viShayebhyo nivR^ittiH. sA mR^ityutulyA duranuShTheyetyarthaH .. 5\-39\-53 AyuShyANi AyuShkarANi .. 5\-39\-54 apanItaM nAshitam .. 5\-39\-55 AyatyAM AgAmiti kAle duHkhasya pratIkAraj~naH tadAtve vartamAne dR^iDhanishchayaH .. 5\-39\-57 ma~NgalAnAM dadhidUrvAgavAdInAM AlambhanaM sparshaH . yogaH sahAyasaMpata. utthAnaM udyamaHka .. 5\-39\-58 anirvedaH udyogAt anuparamaH .. 5\-39\-61 mUDhavrataM AhArAdau atinirbandham .. 5\-39\-62 adAnteShu lipsAhIneShu .. 5\-39\-67 aurdhvadehikaM paralokasAdhanaM yaj~nadAnAdi .. 5\-39\-69 saMyamaH indriyANAM nigrahaH . bhavasya aishvaryasya .. 5\-39\-71 brAhmaNakAmyA brAhmaNasya ichChA ityetyarthaH .. 5\-39\-73 saMdadhyAt kuryAt .. 5\-39\-73 sAdhunA ... 5\-39\-78 strIdhUrtake striyAM dhute chetyekavadbhAvaH .. 5\-39\-79 vAhlIkAH pa~nchAnAM sindhuShaShTAnAM nadInAM yatra saMgamaH vAhlIkA nAma te deshAH .. 5\-39\-80 vipravAsaH pravAsaH .. 5\-39\-82 svapnena shayanena .. 5\-39\-86 yadi te sveShu putreShu pANDaveShu cha samatAsti tarhi sarveShu samamevAchara .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 040 .. shrIH .. 5\.40\. adhyAyaH 40 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidureNa dhR^itarAShTraM prati tattadvarNavarmaNAM taittaishvashyAnuShTheyatvakathanapUrvakaM yudhiShThirasya rAjyaM pradAya kShAtradharme niyojanachodanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-40\-0 (33286) vidura uvAcha. 5\-40\-0x (3496) yo.abhyarchitaH madbhirasa~njamAnaH karotyarthaM shaktimahApayitvA . kShipraM yashastaM samupaiti manta\- malaM prasannA hi sukhAya santaH .. 5\-40\-1 (33287) mahAntamapyarthamadharmayuktaM yaH mantyajatyanapAkR^iShTa eva . sukhaM suduHkhAnyavamuchya shete jIrNAM tvachaM sarpa ivAvamuchya .. 5\-40\-2 (33288) anR^ite cha samutkarpo rAjagAmi cha paishunam . guroshchAlIkanirbandhaH samAni brahmahatyayA .. 5\-40\-3 (33289) asUyaikapadaM mR^ityurativAdaH shriyo vadhaH . ashushrUShA tvarA shlAghA vidyAyAH shatravastraH .. 5\-40\-4 (33290) AlasyaM madamohau cha chApalaM goShThireva cha . stabdhatA chAbhimAnitvaM tathA tyAgitvameva cha .. 5\-40\-5 (33291) ete vai sapta doShAH syuH sadA vidyArthinAM matAH . sukhArthinaH kuto vidyA nAsti vidyArthinaH sukhaM . sukhArthI vA tyajedvidyAM vidyArthI vA tyajetsukham .. 5\-40\-6 (33292) nAgnistR^ipyati kAShThAnAM nApagAnAM mahodadhiH . nAntakaH sarvabhUtAnAM na puMsAM vAmalochanA .. 5\-40\-7 (33293) AshA dhR^itiM hanti samR^iddhimantakaH krodhaH shriyaM hanti yashaH kadaryatA . apAlanaM hanti pashUMshcha rAja\- nnekaH kruddho brAhmaNo hanti rAShTram .. 5\-40\-8 (33294) ajAshcha kAMsyaM rajataM cha nityaM madhvAkarShaH shakuniH shrotriyashcha . vR^iddho j~nAtiravasannaH kulIna etAni te santu gR^ihe sadaiva .. 5\-40\-9 (33295) ajokShA chandanaM vINA Adarsho madhusarpiShI . viShamaudumbaraM sha~NkhaH svarNanAbho.atha rochanA .. 5\-40\-10 (33296) gR^ihe sthApayitavyAni dhanyAni manurabravIt . devabrAhmaNapUjArthamatithInAM cha bhArata .. 5\-40\-11 (33297) idaM cha tvAM sarvaparaM bravImi puNyaM padaM tAta mahAvishiShTam . na jAtu kAmAnna bhayAnna lobhA\- ddharmaM jahyAjjIvisyApi hetoH .. 5\-40\-12 (33298) nityo dharmaH sukhaduHkhe tvanitye jIvo nityo dhAturasya tvanityaH . tyaktvA.anityaM pratitiShThasva nitye saMtuShya santoShaparA hi santaH .. 5\-40\-13 (33299) mahAbalAnpashya mahAnubhAvAn prashAsya bhUmiM dhanadhAnyapUrNAm . rAjyAni hitvA vipulAMshcha bhogAn . gatAnnarendrAnvashamantakasya .. 5\-40\-14 (33300) mR^itaM putraM duHkhapuShTaM manuShyA utkShipya rAjansvagR^ihAnnirharanti . taM muktakeshAH karuNaM rudanti chitAmadhye kAShThamiva kShipanti .. 5\-40\-15 (33301) anyo dhanaM pretagatasya bhu~Nkte vayAMsi chAgnishcha sharIradhAtUn . dvAbhyAmayaM saha gachChatyamutra puNyena pApena cha veShTyamAnaH .. 5\-40\-16 (33302) usR^ijya vinivartante j~nAtayaH suhR^idaH sutAH . apuShpAnaphalAnvR^ikShAnyathA tAta patatriNaH .. 5\-40\-17 (33303) agnau prAstaM tu puruShaM karmAnveti svayaM kR^itam . tasmAttu puruSho yatnAddharmaM sa~nchinuyAchChanaiH .. 5\-40\-18 (33304) asmAllokAdUrdhvamamuShya chAdho mahattamastiShThati hyandhakAram . tadvai mahAmohanamindriyANAM buddhyasva mA tvAM pralabheta rAjan .. 5\-40\-19 (33305) idaM vachaH shakShyasi chedyathAva\- nnishamya sarvaM pratipattumeva . yashaH paraM prApsyasi jIvaloke bhayaM nachAmutra nacheha te.asti .. 5\-40\-20 (33306) AtmA nadI bhArata puNyatIrthA satyodayA dhR^itikUlA dayormiH . tasyAM snAtaH pUyate puNyakarmA puNyo hyAtmA nityamalobha eva .. 5\-40\-21 (33307) kAmakrodhagrAhavatIM pa~nchendriyajalAM nadIm . nAvaM dhR^itimayIM kR^itvA janmadurgANi saMtara .. 5\-40\-22 (33308) praj~nAvR^iddhaM dharmavR^iddhaM svabandhuM vidyAvR^iddhaM vayasA chApi vR^iddham . kAryAkArye pUjayitvA prasAdya yaH saMpR^ichChenna sa muhyetkadAchit .. 5\-40\-23 (33309) dhR^ityA shishrodaraM rakShetpANipAdaM cha chakShuShA . chakShuHshrotre cha manasA mano vAchaM cha karmaNA .. 5\-40\-24 (33310) nityodakI nityayaj~nopavItI nityasvAdhyAyI patitAnnavarjI . satyaM bruvangurave karma kurva\- nna brAhmaNashryavate brahmalokAt .. 5\-40\-25 (33311) adhItya vedAnparisaMstIrya chAgnI\- niShTvA yaj~naiH pAlayitvA prajAshcha . gobrahmaNArthaM shastrapUtAntarAtmA hataH sa~NgrAme kShatriyaH svargameti .. 5\-40\-26 (33312) vaishyo.adhItya brAhmaNAnkShatriyAMshcha dhanaiH kAle saMvibhajyAshritAMshcha . tretApUtaM dhUmamAghrAya puNyaM pretya svarge divyasukhAni bhu~Nkte .. 5\-40\-27 (33313) brahma kShatraM vaishyavarNaM cha shUdraH krameNaitAnnyAyataH pUjayAnaH . tuShTeShveteShvavyatho dagdhapApa\- styaktvA dehaM svargasukhAni bhu~Nkte .. 5\-40\-28 (33314) chAturvarNyasyaiSha dharmastavokto hetuM chAnubruvato me nibodha . kShAtrAddharmAddhIyate pANDuputra\- staM tvaM rAjanrAjadharme niyu~NkSha .. 5\-40\-29 (33315) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-40\-30x (3497) evametadyathA tvaM mAmanushAsani nityadA . mamApi cha matiH saumya bhavatyevaM yathAttha mAm .. 5\-40\-30 (33316) sA tu buddhiH kR^itApyevaM pANDavAnprati me sadA . duryodhanaM samAsAdya punarviparivartate .. 5\-40\-31 (33317) na diShTamabhyatikrAntuM shakyaM bhUtena kenachit . diShTameva dhruvaM manye pauruShaM tu nirarthakam .. .. 5\-40\-32 (33318) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi prajAgaraparvaNi chatvAriMsho.adhyAyaH .. .. samAptamidaM prajAgaraparva .. \-\-\-\-\-\-\- ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-40\-1 pramannaH santaH sAdhavaH sukhAya alaM sukhaM dAtuM paryAptAH .. 5\-40\-4 ekapadaM sarvAtmanA .. 5\-40\-5 madamohau ekIkR^itya sapta .. 5\-40\-9 AkarShaH viShAdInAm .. 5\-40\-10 ajena sahitaH ukShA ajokShA . audumbaraM tAmramayaM pAtrajAtam. viShaM lohamiti sarvaj~naH. svarNanAbhaH shAlagrAmaH . dakShiNAvartaH sha~NkhaH . 5\-40\-11 dhanyAni ma~NgalAvahAni .. 5\-40\-12 mahAvishiShTaM mahena utsavena avishiShTaM samAnaM mA~NgalikamityarthaH .. 5\-40\-19 asmAllokAdUrdhvaM svarge . amuShya amuShmAt svargAt. pralabheta spR^ishet .. 5\-40\-20 pratipattuM j~nAtuM shakShyasi chediti saMbandhaH .. 5\-40\-21 puNyamapi kiM nitya malobha eva . vairAgyAtra paraM puNyamityarthaH .. 5\-40\-24 mano vAchaM cha vidyayeti ~Na pAThaH .. 5\-40\-25 nityodakI yathAkAlaM snAnAchamanaparaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 041 .. shrIH .. 5\.41\. adhyAyaH 41 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa punardharmarahasyakathanaM choditena vidureNa svasya shUdrayonijAtatvena tatkathanAnauchityakathanam .. 1 .. tathA smaraNa mAtrasaMnihitaM sanatsujAtaMprati dhR^itarAShTrAya tatvopadeshaprArthanA .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-41\-0 (33319) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-41\-0x (3498) anuktaM yadi te ki~nchidvAchA vidura vidyate . tanme shushrUShato brUhi vichitrANi hi bhAShase .. 5\-41\-1 (33320) vidura uvAcha. 5\-41\-2x (3499) dhR^itarAShTra kumAro vai yaH purANaH sanAtanaH . tanatsujAtaH provAcha mR^ityurnAstIti bhArata .. 5\-41\-2 (33321) sa te guhyAnprakAshAMshcha sarvAnhR^idayasaMshrayAn . pravakShyati mahArAja sarvabuddhimatAM varaH .. 5\-41\-3 (33322) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-41\-4x (3500) kiM tvaM na veda tadbhUyo yanme brUyAtsanAtanaH . tvameva vidura brUhi praj~nAsheSho.asti chettava .. 5\-41\-4 (33323) vidura uvAcha. 5\-41\-5x (3501) shUdrayonAvahaM jAto nAto.anyadvaktumutsahe . kumArasya tu yAbuddhirveda tAM shAshvatImaham .. 5\-41\-5 (33324) brAhmIM hi yonimApannaH saguhyamapi yo vadet . na tena garhyo devAnAM tasmAdetadbravImi te .. 5\-41\-6 (33325) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-41\-7x (3502) bravIhi vidura tvaM me purANaM taM sanAtanam . kathametena dehena syAdihaiva samAgamaH .. 5\-41\-7 (33326) vaishampAyana uvAcha. 5\-41\-8x (3503) chintayAmAsa vidurastabhR^iShiM shaMsitavratam . sa cha tachchintitaM j~nAtvA darshayAmAsa bhArata .. 5\-41\-8 (33327) sa chainaM pratijagrAha vidhidR^iShTena karmaNA . sukhopaviShTaM vishrAntamathainaM viduro.abravIt .. 5\-41\-9 (33328) bhagavansaMshayaH kashchiddhR^itarAShTrasya mAnasaH . yo na shakyo mayA vaktuM tvamasmai vaktumarhasi .. 5\-41\-10 (33329) yaM shratvA.ayaM manuShyendraH sarvaduHkhAtigo bhavet .. 5\-41\-11 (33330) lAbhAlAbhau priyadveShyau yathainaM na jarAntakau . viShaheranbhayAmarShau shrutpipAse madodbhavau . aratishchaiva tandrI cha kAmakrodhau kShayodayau .. .. 5\-41\-12 (33331) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanatsujAtaparvaNi ekachatvAriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-41\-2 sanutkummaraH provAcheti ko pAThaH .. 5\-41\-4 tamahaM nAbhijAnAmi tatvato vai sanAtanamiti ko pATho .. 5\-41\-12 viShaheran bAdheran . amarShaH asahiShNutA . udbhava utkR^iShTaishvaryaM .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 042 .. shrIH .. 5\.42\. adhyAyaH 42 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sanatsujAtena dhR^itarAShTraMprati tattvopadeshaH .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-42\-0 (33332) vaishampAyana uvAcha. 5\-42\-0x (3504) tato rAjA dhR^itarAShTro manIShI saMpUjya vAkyaM vidureritaM tat . sanatsujAtaM rahite mahAtmA paprachCha buddhiM paramAM bubhUShan .. 5\-42\-1 (33333) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-42\-2x (3505) sanatsujAta yadimaM shR^iNomi na mR^ityurastIti tavopadesham . devAsurA hyAcharanbrahmacharya\- mamR^ityave tatkatarannu satyam .. 5\-42\-2 (33334) sanatsujAta uvAcha. 5\-42\-3x (3506) amR^ityuM karmaNA kechinmR^ityurnAstIti chApare . shR^iNu me bruvato rAjanyathaitanmA visha~NkithAH .. 5\-42\-3 (33335) ubhe satye kShatriyAdya pravR^itte moho mR^ityuH saMmato.ayaM kavInAm . pramAdaM vai mR^ityumahaM bravImi tathA.apramAdamamR^itatvaM bravImi .. 5\-42\-4 (33336) pramAdAdvai asurAH parAbhava\- nnapramAdAdbrahmabhUtAH surAshcha . naiva mR^ityurvyAghra ivAtti jantU\- nna hyasya rUpamupalabhyate hi .. 5\-42\-5 (33337) yamaM tveke mR^ityumato.anyamAhu\- rAtmAvAsamamR^itaM brahmacharyam . pitR^iloke rAjyamanushAsti devaH shivaH shivAnAmashivo.ashivAnAm .. 5\-42\-6 (33338) asyAdeshAnniHsarate narANAM krodhaH pramAdo lobharUpashcha mR^ityuH . ahaM gatenaiva charanvimArgA\- nna chAtmano yogamupaiti kashchit .. 5\-42\-7 (33339) te mohitAstadvashe vartamAnA itaH pretAstatra punaH patanti . tatastAndevA anuviplavante ato mR^ityurmaraNAdabhyupaiti .. 5\-42\-8 (33340) karmodaye karmaphalAnurAgA\- statrAnu te yAnti na taranti mR^ityum . sadarthayogAnavagamAtsamantA\- tpravartate bhogabhogena dehI .. 5\-42\-9 (33341) tadvai mahAmohanamindriyANAM mithyArthayogasya gatirhi nityA . mithyArthayogAbhihatAntarAtmA smarannupAste viShayAnsamantAt .. 5\-42\-10 (33342) abhidhyA vai prathamaM hanti lokAn kAmakrodhAvanugR^ihyAshu pashchAt . ete bAlAnmR^ityave prApayanti dhIrAstu dhairyeNa taranti mR^ityum .. 5\-42\-11 (33343) so.abhidhyAyannutpatiShNannihanyA\- danAdareNApratibudhyamAnaH . nainaM mR^ityurmR^ityurivAtti bhUtvA evaM vidvAnyo vinihanti kAmAn .. 5\-42\-12 (33344) kAmAnusArI puruShaH kAmAnanu vinashyati . kAmAnvyudasya dhunute yatki~nchitpuruSho rajaH .. 5\-42\-13 (33345) tamoprakAsho bhUtAnAM narako.ayaM pradR^ishyate . muhyanta iva dhAvanti gachChantaH shvabhramunmukhAH .. 5\-42\-14 (33346) amUDhavR^itteH puruShasyeha kuryA\- tkiM vai mR^ityustArNa ivAsya vyAghraH . amanyamAnaH kShatriya ki~nchidanya\- nnAdhIyate tArNa ivAsya sarpaH .. 5\-42\-15 (33347) krodhAllobhAnmohabhayAntarAtmA sa vai mR^ityustvachCharire ya eShaH . evaM mR^ityuM jAyamAnaM viditvA j~nAne tiShThanna bibhetIha mR^ityoH . vinashyate viShaye tasya mR^ityu\- rmR^ityoryathA viShayaM prApya martyaH .. 5\-42\-16 (33348) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-42\-17x (3507) yAnevAhurijyayA sAdhulokAn dvijAtInAM puNyatamAnsanAtanAt . teShAM parArthaM kathayantIha vedA etadvidvAnnaiti kathaM nu karma .. 5\-42\-17 (33349) sanatsujAta uvAcha. 5\-42\-18x (3508) evaM hyavidvAnupayAti tatra tatrArthajAtaM cha vadanti vedAH . saveha AyAti paraM parAtmA prayAti mArgeNa nihatya mArgAn .. 5\-42\-18 (33350) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-42\-19x (3509) ko.asau niyu~Nkte tamajaM purANaM sa chedidaM sarvamanukrameNa . kiM vAsya kAryamathavA sukhaM cha tanme vidvanbrUhi sarvaM yathAvat .. 5\-42\-19 (33351) sanatsujAta uvAcha. 5\-42\-20x (3510) doSho mahAnatra vibhedayoge hyanAdiyogena bhavanti nityAH . tathAsya nAdhikyamapaiti ki~nchi\- danAdiyogena bhavanti puMsaH .. 5\-42\-20 (33352) ya etadvA bhagavAnsa nityo vikArayogena karoti vishvam . tathAcha tachChaktiriti sma manyate . tathArthayogena bhavanti vedAH .. 5\-42\-21 (33353) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-42\-22x (3511) yasmAddharmAnnAcharantIha kechi\- ttathA dharmAnkechidihAcharanti . dharmaH pApena pratihanyate svi\- dutAho dharmaH pratihanti pApam .. 5\-42\-22 (33354) sanatsujAta uvAcha. 5\-42\-23x (3512) tasminsthitau vApyubhayaM hi nityaM j~nAnena vidvAnpratihanti siddham . tathAnyathA puNyamupaiti dehI tathAgataM pApamupaiti siddham .. 5\-42\-23 (33355) gatvobhayaM karmaNA yujyate sthiraM shubhasya pApasya sa chApi karmaNA . dharmeNa pApaM praNudatIha vidvAn dharmo balIyAniti tatra viddhiH .. 5\-42\-24 (33356) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-42\-25x (3513) yAnihAhuH svasya dharmasya lokA\- ndvijAtInAM puNyakR^itAM sanAtanAn . teShAM kramAnkathaya tato.api chAnyA\- nnaitadvidvanvettumichChAmi karma .. 5\-42\-25 (33357) sanatsujAta uvAcha. 5\-42\-26x (3514) yeShAM vrate.atha vispardhA bale balavatAmiva . te brAhmaNA itaH pretya svarge yAnti prakAshatAm .. 5\-42\-26 (33358) yeShAM dharme cha vispardhA teShAM jajj~nAnasAdhanam . te brAhmaNA ito muktAH svargaM yAnti triviShTapam .. 5\-42\-27 (33359) tasya samyaksamAchAramAhurvedavido janAH . nainaM manyeta bhUyiShThaM bAhyamAbhyantaraM janam .. 5\-42\-28 (33360) yatra manyeta bhUyiShThaM prAvR^iShIva tR^iNodakam . annaM pAnaM brAhmaNasya ta~njIvonnAnusaMjvaret .. 5\-42\-29 (33361) yatrAkathayamAnasya prayachChatyashivaM bhayam . atiriktamivAkurvansa shreyAnnetaro janaH .. 5\-42\-30 (33362) yo vA kathayamAnasya hyAtmAnaM nAnusaMjvaret . brahmasvaM nopabhu~njIta tadannaM saMmataM satAm . kushavalkalachelAdyaM brahmasvaM yogino viduH .. 5\-42\-31 (33363) yathA khaM vAntamashnAti shvA vai nityamabhUtaye . evaM te vAntamashnanti svavIryasyopasevanAt .. 5\-42\-32 (33364) nityamaj~nAtacharyA me iti manyeta brAhmaNaH . j~nAtInAM tu vasanmadhye naivaM vindeta ki~nchana .. 5\-42\-33 (33365) kohyevamantarAtmAnaM brAhmaNo hantumarhati . nirli~NgamachalaM shuddhaM sarvadvandvavivarjitam .. 5\-42\-34 (33366) yo.anyathA santamAtmAnamanyathA pratipadyate . kiM tena na kR^itaM pApaM choreNAtmApahAriNA .. 5\-42\-35 (33367) ashrAntaH syAdanAdAtA saMmato nirupadravaH . shiShTo na shiShTavatsa syAdbrAhmaNo brahmavitkaviH .. 5\-42\-36 (33368) anADhyA mAnuShe vitte ADhyA daive tathA kratau . te durdharShA duShprakampyAstAnvidyAdbrahmaNastanum .. 5\-42\-37 (33369) sarvAnkhiShTakR^ito devAnvidyAdya iha kashchana . na sa mAno brAhmaNasya tasminprayatate svayam .. 5\-42\-38 (33370) yamaprayatamAnaM tu mAnayanti samAhitAH . na mAnyamAno manyeta nAvamAne.atisaMjvaret .. 5\-42\-39 (33371) lokaH svabhAvavR^ittirhi nimeShonmaShavatsadA . vidvAMso mAnayantIha iti manyeta mAnitaH .. 5\-42\-40 (33372) adharmanipuNA muDhA loke mAyAvishAradAH . na mAnyaM mAnayiShyanti evaM manyeta mAnitaH .. 5\-42\-41 (33373) na vai mAnaM cha maunaM cha sahitau vasataH sadA . ayaM hi loko mAnasya asau maunasya tadviduH .. 5\-42\-42 (33374) shrIrhi mAnArthasaMvAsA sA chApi paripanthinI . brAhmI sudurlabhA shrIrhi praj~nAhInena kShatriya .. 5\-42\-43 (33375) dvArANi tasyeha vadanti santo bahuprakArANi durAdharANi . satyArjave hrIrdamashauchavidyA ShaNmAnamohapratibandhanAni .. .. 5\-42\-44 (33376) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanatsujAtaparvaNi dvichatvAriMsho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 043 .. shrIH .. 5\.43\. adhyAyaH 43 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sanatsujAtena dhR^itarAShTraMprati tattvopadeshaH .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-43\-0 (33377) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-43\-0x (3515) kasyaiSha maunaH katarannu maunaM prabrUhi vidvanniha maunabhAvam . maunena vidvAnuta yAti maunaM kathaM mune maunamihAcharanti .. 5\-43\-1 (33378) sanatsujAta uvAcha. 5\-43\-2x (3516) yato na vedA manasA sahaina\- manupravishanti tato.atha maunam . yatrotthito vedashabdastathAyaM sa tanmayatvena vibhAti rAjan .. 5\-43\-2 (33379) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-43\-3x (3517) R^icho yajUMShi yo veda sAmavedaM cha veda yaH . pApAni kurvanpApena lipyate kiM na lipyate .. 5\-43\-3 (33380) sanatsujAta uvAcha. 5\-43\-4x (3518) nainaM sAmAnyR^icho vApi na yajUMShyavichakShaNam . trAyante karmaNaH pApAnna te mithyA bravImyaham .. 5\-43\-4 (33381) na chChandAMsi vR^ijinAttArayanti mAyAvinaM mAyayA sarvamAnam . nIDaM shakuntA iva jAtapakShA\- shChandAMsyenaM prajahatyantakAle .. 5\-43\-5 (33382) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-43\-6x (3519) na chedvedA vedavidaM trAtuM shaktA vichakShaNa . atha kasmAtpralApo.ayaM brAhmaNAnAM sanAtanaH .. 5\-43\-6 (33383) sanatsujAta uvAcha. 5\-43\-7x (3520) tasyaiva nAmAdivisheSharUpai\- ridaM jagadbhAti mahAnubhAva . nirdishya samyakpravadanti vedA\- stadvishvavairUpyamudAharanti .. 5\-43\-7 (33384) tadarthayuktaM tapa etadijyA tAbhyAmasau puNyamupaiti vidvAn . puNyena pApaM vinihatya pashchA\- tsaMjAyate j~nAnavidIpitAtmA .. 5\-43\-8 (33385) j~nAnena chAtmAnamupaiti vidvA\- nathAnyathA vargaphalAnukA~NkShI . asminkR^itaM tatparigR^ihya sarva\- mamutra bhu~Nkte punareti mArgam .. 5\-43\-9 (33386) asmi.Nlloke tapastaptaM phalamanyatra bhujyate . brAhmaNAnAmime lokA vR^iddhe tapasi saMyatAH .. 5\-43\-10 (33387) ` brAhmaNAnAM tapaH svR^iddhamanyeShAM tAvadeva tat . etatsamR^iddhamatyR^iddhaM tapo bhavati kevalam ..' 5\-43\-11 (33388) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-43\-12x (3521) kathaM samR^iddhamapyR^iddhaM tapo bhavati kevalam . sanatsujAta tadbrUhi yathA vidyAma tadvayam .. 5\-43\-12 (33389) sanatsujAta uvAcha. 5\-43\-13x (3522) niShkalmaShaM tapastvetatkevalaM parichakShate . etatsamR^iddhamapyR^iddhaM tapo bhavati kevalam .. 5\-43\-13 (33390) tapomUlamidaM sarvaM yanmAM pR^ichChasi kShatriya . tapasA vedavidvAMsaH paraM tvamR^itamApnuyuH .. 5\-43\-14 (33391) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-43\-15x (3523) kalmaShaM tapaso brUhi shrutaM niShkalmaShaM tapaH . sanatsujAta yenedaM vidyAM guhyaM sanAtanam .. 5\-43\-15 (33392) sanatsujAta uvAcha. 5\-43\-16x (3524) krodhAdayo dvAdasha yasya doShA\- stathA nR^ishaMsAni dasha tri rAjan . dharmAdayo dvAdashaite pitR^INAM shAstre guNA ye viditA dvijAnAm .. 5\-43\-16 (33393) krodhaH kAmo lobhamohau vidhitsA\- .akR^ipA.asUye mAnashokau spR^ihA cha . IrShyA jugupsA cha manuShyadoShA varjyAH sadA dvAdashaite narANAm .. 5\-43\-17 (33394) ekaikamete rAjendra manuShyAnparyupAsate . lipsamAnontaraM teShAM mR^igANAmiva lubdhakaH .. 5\-43\-18 (33395) vikatthanaH spR^ihayAlurmanasvI bibhratkoShaM chapalo roShaNashcha . etAnpApAH ShaNNarAH pApadharmAn prakurvate no trasantaH sudurge .. 5\-43\-19 (33396) saMbhogasaMvidviShamo.atimAnI dattAnutApI kR^ipaNo balIyAn . vargaprashaMsI vanitAsu dveShTA ete pare sapta nR^ishaMsavargAH .. 5\-43\-20 (33397) dharmashcha satyaM cha damastapashcha AmAtsaryaM hrIstitikShAnasUyA . yaj~nashcha dAnaM cha dhR^itiH shrutaM cha vratAni vai dvAdasha brAhmaNasya .. 5\-43\-21 (33398) yastvetebhyaH prabhaveddvAdashabhyaH sarvAmapImAM pR^ithivIM sa shiShyAt . tribhirdvAbhyAmekato vArthito ya\- stasya svamastIti sa veditavyaH .. 5\-43\-22 (33399) damastyAgo.apramAdashcha eteShvamR^itamAhitam . tAni satyamukhAnyAhurbrAhmaNA ye manIShiNaH .. 5\-43\-23 (33400) damo.aShTAdashadoShaH syAtprAtikUlyaM kR^ite bhavet . anR^itaM chAbhyasUyA cha kAmArthau cha tathA spR^ihA .. 5\-43\-24 (33401) krodhaH shokastathA tR^iShNA lobhaH paishUnyameva cha . matsarashcha vihiMsA cha paritApastathA.aratiH .. 5\-43\-25 (33402) apasmArashchAtivAdastathA saMbhAvanAtmani . etairvimukto doShairyaH sa dAntaH sadbhiruchyate .. 5\-43\-26 (33403) mado.aShTAdashadoShaH syAttyAgo bhavati ShaDvidhaH . viparyayAH smR^itA ete madadoShA udAhR^itAH . doShA damasya ye proktAstAndoShAnparivarjayet .. 5\-43\-27 (33404) shreyAMstu ShaDvidhastyAgastR^itIyo duShkaro bhavet . tena duHkhaM taratyeva bhinnaM tasmi~njitaM kR^ite .. 5\-43\-28 (33405) shreyAMstu ShaDvidhastyAgaH shriyaM prApya na hR^iShyati . iShTApUrte dvitIyaM syAnnityavairAgyayogataH .. 5\-43\-29 (33406) kAmatyAgashcha rAjendra sa tR^itIya iti smR^itaH .. apyavAchyaM vadantyetaM sa tR^itIyo guNaH smR^itaH .. 5\-43\-30 (33407) tyaktairdravyairyadbhavati nopayuktaishcha kAmataH . na cha dravyaistadbhavati nopayuktaishcha kAmataH .. 5\-43\-31 (33408) na cha karmasvasiddheShu duHkhaM te na cha na glapet . sarvaireva guNairyukto dravyavAnapi yo bhavet .. 5\-43\-32 (33409) apriye cha samutpanne vyathAM jAtu na gachChati . iShTAnputrAMshcha dArAMshcha na yAcheta kadAchana .. 5\-43\-33 (33410) arhate yAchamAnAya pradeyaM tachChubhaM bhavet . apramAdI bhavedetaiH sa chApyaShTaguNo bhavet .. 5\-43\-34 (33411) satyaM dhyAnaM samAdhAnaM chodyaM vairAgyameva cha . asteyaM brahmacharyaM cha tathA.asaMgrahameva cha .. 5\-43\-35 (33412) evaM doShA madasyoktAstAndoShAnparivarjayet . tathA tyAgo.apramAdashcha sa chApyaShTaguNo mataH .. 5\-43\-36 (33413) aShTau doShAH pramAdasya tAndoShAnparivarjayet . indriyebhyashcha pa~nchabhyo manasashchaiva bhArata . atItAnAgatebhyashcha muktyupetaH sukhI bhavet .. 5\-43\-37 (33414) satyAtmA bhava rAjendra satye lokAH pratiShThitAH . tAMstu satyamukhAnAhuH satye hyamR^itamAhitam .. 5\-43\-38 (33415) nivR^ittenaiva doSheNa tapo vratamihAcharet . etaddhAtR^ikR^itaM vR^ittaM satyameva satAM vratam .. 5\-43\-39 (33416) doShairetairviyuktastu guNairetaiH samanvitaH . etatsamR^iddhamatyarthaM tapo bhavati kevalam .. 5\-43\-40 (33417) yanmAM pR^ichChasi rAjendra saMkShepAtprabravImi te . etatpApaharaM puNyaM janmamR^ityujarApaham .. 5\-43\-41 (33418) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-43\-42x (3525) AkhyAnapa~nchamairvedairbhUyiShThaM kathyate janaH . tathA chAnye chaturvedAstridhedAshcha tathA pare .. 5\-43\-42 (33419) dvivedAshchaikavedAshchApyanR^ichashcha tathA pare . teShAM tu kataraH sa syAdyamahaM veda vai dvijam .. 5\-43\-43 (33420) sanatsujAta uvAcha. 5\-43\-44x (3526) ekasya vesyAj~nAnAdvedAste bahavaH kR^itAH . satyasyaikasya rAjendra satye kashchidavasthitaH .. 5\-43\-44 (33421) evaM vedamavij~nAya prAj~no.ahamiti manyate . dAnamadhyayanaM yaj~no lobhAdetatpravartate .. 5\-43\-45 (33422) satyAtprachyavamAnAnAM sa~Nkalpo vitatho bhavet . tato yaj~naH pratAyeta satyasyAnavadhAraNAt .. 5\-43\-46 (33423) manasAnyasya bhavati vAchAnyasyAtha karmaNA . sa~NkalpasiddhaH puruShaH sa~NkalpAnadhitiShThati .. 5\-43\-47 (33424) anaibhR^ityena chaitasya dIkShitavratamAcharet . nAmaitaddhAtunirvR^ittaM satyameva satAM param .. 5\-43\-48 (33425) j~nAnaM vai nAma pratyakShaM parokShaM jAyate tapaH . vidyAdbahu paThantaM tu dvijaM vai bahupAThinam .. 5\-43\-49 (33426) tasmAtkShatriya mA maMsthA jalpitenaiva vai dvijam . ya eva satyAnnApaiti sa j~neyo brAhmaNastvayA .. 5\-43\-50 (33427) ChandAMsi nAma kShatriya tAnyatharvA purA jagau maharShisa~Ngha eShaH Chandovidaste ya uta nAdhItavedA na vedavedyasya vidurhi tattvam .. 5\-43\-51 (33428) ChandAMsi nAma dvipadAM variShTha svachChandayogena bhavanti tatra . Chandovidaste na cha tAnadhItya gatA na vedasya na vedyamAryAH .. 5\-43\-52 (33429) na vedAnAM veditA kashchidasti kashchittvetAnbuddhyate vApi rAjan . yo veda vedAnna sa veda vedyaM satye sthito yastu sa veda vedyam .. 5\-43\-53 (33430) na vedAnAM veditA kashchidasti vedyena vedaM na vidurna vedyam . yo veda vedaM sa cha veda vedyaM yo veda vedyaM na sa veda satyam .. 5\-43\-54 (33431) yo veda vedAnsa cha veda vedyaM na taM vidurvedavido na vedAH . tathApi vedena vidanti vedaM ye brAhmaNA vedavido bhavanti .. 5\-43\-55 (33432) dhAmAMshabhAgasya tathA hi vedA yathA cha shAkhA hi mahIruhasya . saMvedane chaiva yathAmananti tasminhi satye paramAtmano.arthe .. 5\-43\-56 (33433) abhijAnAmi brAhmaNaM vyAkhyAtAraM vichakShaNam . yashChinnavichikitsaH sa vyAchaShTe sarvasaMshayAn .. 5\-43\-57 (33434) nAsya paryeShaNaM gachChetprachInaM nota dakShiNam . nArvAchInaM kutastirya~NgAdishantu katha~nchana .. 5\-43\-58 (33435) tasya paryeShaNaM gachChetpratyarthiShu katha~nchana . avichinvannimaM vede tapaH pashyati taM prabhum .. 5\-43\-59 (33436) tUShNIMbhUta upAsIta na cheShTenmanasApi cha . upAvartasva tadbrahma antarAtmani vishrutam .. 5\-43\-60 (33437) maunAnna sa munirbhavati nAraNyavasanAnmuniH . svalakShaNaM tu yo veda sa muniH shreShTha uchyate .. 5\-43\-61 (33438) sarvArthAnAM vyAkaraNAdvaiyAkaraNa uchyate . tanmUlato vyAkaraNaM vyAkarotIti tattathA .. 5\-43\-62 (33439) pratyakShadarshI lokAnAM sarvadarshI bhavennaraH . satye vai brAhmaNastiShThaMstadvidvAnsarvavidbhavet .. 5\-43\-63 (33440) dharmAdiShu sthito.apyevaM kShatriya brahma pashyati . vedAnAM chAnupUrvyeNa etadbuddhyA bravImi te .. 5\-43\-64 (33441) ..iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanatsujAtaparvaNi trichatvAriMsho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 044 .. shrIH .. 5\.44\. adhyAyaH 44 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sanatsujAtena dhR^itarAShTraMprati sattvopadeshaH .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-44\-0 (33442) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-44\-0x (3527) sanatsujAta yAmimAM parAM tvaM brAhmIM vAchaM vadase vishvarUpAm . parAM hi kAmena sudurlabhAM kathAM prabrUhi me vAkyamidaM kumAra . 5\-44\-1 (33443) sanatsujAta uvAcha. 5\-44\-2x (3528) naitadbrahma tvaramANena labhyaM yanmAM pR^ichChannatihR^iShyasyatIva . buddhau vilIne manasi prachintya vidyA hi sA brahmacharyeNa labhyA .. 5\-44\-2 (33444) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-44\-3x (3529) atyantavidyAmiti yatsanAtanIM bravIShi tvaM brahmacharyeNa siddhAm . anArabhyAM vasatIha kAryakAle kathaM brAhmaNyamamR^itatvaM labheta .. 5\-44\-3 (33445) sanatsujAta uvAcha. 5\-44\-4x (3530) avyaktavidyAmabhidhAsye parANIM buddhyA cha teShAM brahmacharyeNa siddhAm . yAM prApyainaM martyalokaM tyajanti yA vai vidyA guruvR^iddheShu nityA .. 5\-44\-4 (33446) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-44\-5x (3531) brahmacharyeNa yA vidyA shakyA vedituma~nchasA . tatkathaM brahmacharyaM syAdetadbrahmanbravIhi me .. 5\-44\-5 (33447) sanatsujAta uvAcha. 5\-44\-6x (3532) AchAryayonimiha ye pravishya bhUtvA garbhe brahmacharyaM charanti . ihaiva te shAstrakArA bhavanti prahAya dehaM paramaM yAnti yogam .. 5\-44\-6 (33448) asmi.Nlloke vai jayantIha kAmA\- nbrAhmIM sthitiM hyanutitikShamANAH . ta AtmAnaM nirharantIha dehA\- nmu~njAdiShIkAmiva satvasaMsthAH .. 5\-44\-7 (33449) sharIrametau kurutaH pitA mAtA cha bhArata . AchAryashAstA yA jAtiH sA puNyA sA.a.ajarA.amama 5\-44\-8 (33450) yaH prAvR^iNotyavitathena varNA\- nR^itaM kurvannamR^itaM saMprayachCham . taM manyeta pitaraM mAtaraM cha tasmai na druhyetkatamasya jAnan .. 5\-44\-9 (33451) guruM shiShyo nityamabhivAdayIta svAdhyAyamichChechChuchirapramattaH . mAnaM na kuryAnnAdadhIta ropa\- mepa prathamo brahmacharyasya pAdaH .. 5\-44\-10 (33452) shiShyavR^ittikrameNaiva vidyAmApnoti yaH shuchiH . brahmacharyavratasyAsya prathamaH pAda uchyate .. 5\-44\-11 (33453) AchAryasya priyaM kuryAtprANairapi dhanairapi . karmaNA manasA vAchA dvitIyaH pAda uchyate .. 5\-44\-12 (33454) samA gurau yathA vR^ittirgarupatnyAM tathA charet . tatputre cha tathA kurvandvitIyaH pAda uchyate .. 5\-44\-13 (33455) AchAryeNAtmakR^itaM vijAnan j~nAtvA chArthaM bhAvito.asmItyanena . yanmanyate taM prati hR^iShTabuddhiH sa vai tR^itIyo brahmacharyasya pAdaH .. 5\-44\-14 (33456) nAchAryasyAnapAkR^itya pravAsaM prAj~naH kurvIta naitadahaM karomi . itIva manyeta na bhAShayeta sa vai chaturtho brahmacharyasya pAdaH .. 5\-44\-15 (33457) kAlena pAdaM labhate tathArthaM tatashcha pAdaM guruyogatashcha . utsAhayogena cha pAdamR^ichChe\- chChAstreNa pAdaM cha tato.abhiyAti .. 5\-44\-16 (33458) dharmAdayo dvAdasha yasya rUpa\- manyAni chA~NgAni tathA balaM cha . AchAryayoge phalatIti chAhu\- rbrahmArthayogena cha brahmacharyam .. 5\-44\-17 (33459) evaM pravR^itto yadupAlabheta vai dhanamAchAryAya tadanuprayachChet . sa tAM vR^ittiM bahuguNAmevameti guroH putre bhavati cha vR^ittireShA .. 5\-44\-18 (33460) evaM vasansarvato vardhatIha bahUnputrAMllabhate cha pratiShThAm . varShanti chAsmai pradisho dishashcha vasatyasminbrahmacharye janAshcha .. 5\-44\-19 (33461) etena brahmaMcharyeNa devA devatvamApnuvan . R^iShayashcha mahAbhAgA brahmalokaM manIShiNaH .. 5\-44\-20 (33462) gandharvANAmanenaiva rUpamapsarasamabhUt . etena brahmacharyeNa sUryo.apyahnAya jAyate .. 5\-44\-21 (33463) AkA~NkShyArthasya saMyogAdrasabhedArthinAmiva . evaM hyete samAj~nAya tAdR^igbhAvaM gatA ime .. 5\-44\-22 (33464) ya AshrayetpAvayechchApi rAja\- nsarvaM sharIraM tapasA tapyamAnaH . etena vai bAlyamabhyeti vidvAn mR^ityuM tathA sa jayatyantakAle .. 5\-44\-23 (33465) antavataH kShatriya te jayanti lokA~njanAH karmaNA nirmalena . brahmaiva vidvAMstena chAbhyeti sarvaM nAnyaH panthA ayanAtha vidyate .. 5\-44\-24 (33466) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-44\-25x (3533) AbhAti shuklamiva lohitami\- vAtho kR^iShNamathA~njanaM kAdravaM vA . sadbrahmaNaH pashyati yo.atra vidvA\- nkathaM rUpaM tadamR^itamakSharaM padam .. 5\-44\-25 (33467) sanatsujAta uvAcha. 5\-44\-26x (3534) AbhAti shuklamiva lohitami\- vAtho kR^iShNamAyasamarkavarNam . na pR^ithivyAM tiShThati nAntarikShe naitatsamudre salilaM bibharti .. 5\-44\-26 (33468) na tArakAsu na cha vidyudAshritaM na chAbhreShu dR^ishyate rUpamasya . na chApi vAyau na cha devatAsu naitachchandre dR^ishyate nota sUrye .. 5\-44\-27 (33469) naivarkShu tanna yajuShShu nApyatharvasu na dR^ishyate vai vimaleShu sAmasu . rathantare bArhadrathe vApi rAja\- nmahAvrate naiva dR^ishyedbhruvaM tat .. 5\-44\-28 (33470) apAraNIyaM tamasaH parastA\- ttadantako.apyeti vinAshakAle . aNIyo rUpaM kShuradhArayA samaM mahachcha rUpaM tadvai parvatebhyaH .. 5\-44\-29 (33471) sA pratiShThA tadamR^itaM lokAstadbrahma tadyashaH . bhUtAni jajhire tasmAtpralayaM yAnti tatra hi .. 5\-44\-30 (33472) anAmayaM tanmahadudyataM yasho vAcho vikAraM kavayo vadanti . yasmi~njagatsarvamidaM pratiShThitaM ye tadviduramR^itAste bhavanti .. 5\-44\-31 (33473) ` tadetadahnA saMsthitaM bhAti sarvaM tadAtmavitpashyati j~nAnayogAt . tasmi~njagatsarvamidaM pratiShThitaM ye tadviduramR^itAste bhavanti ..' .. 5\-44\-32 (33474) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanutsujAtaparvaNi chatushchatvAriMsho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 045 .. shrIH .. 5\.45\. adhyAyaH 45 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sanatsujAtena dhR^itarAShTraMprati tatvopadeshaH .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-45\-0 (33475) sanatsujAta uvAcha. 5\-45\-0x (3535) shokaH krodhashcha lobhashcha kAmo mAnaH parAsutA . IrShyA moho vivitsA cha kR^ipA.asUyA jugupsutA .. 5\-45\-1 (33476) dvAdashaite mahAdoShA manuShyaprANanAshanAH . ekaikamete rAjendra manuShyAnparyupAsate . yaurAviShTo naraH pApaM mUDhasaMj~no vyavasyati .. 5\-45\-2 (33477) spR^ihayAlurugraH paruSho vA vadAnyaH krodhaM bibhranmanasA vai vikatthI . nR^ishaMsadharmAH ShaDime janA vai prApyApyarthaM nota sabhAjayante .. 5\-45\-3 (33478) saMbhogasaMvidviShamo.atimAnI dattvA vikatthI kR^ipaNo durbalashcha . bahuprashaMkasI vanitAdviT sadaiva saptaivoktAH pApashIlA nR^ishaMsAH .. 5\-45\-4 (33479) dharmashcha satyaM cha tapo damashcha amAtsaryaM hrIstitikShAnasUyA . dAnaM shrutaM chaiva dhR^itiH kShamA cha mahAvratA dvAdasha brAhmaNasya .. 5\-45\-5 (33480) yo naitebhyaH prachyaveddvAdashabhyaH sarvAmapImAM pR^ithivIM sa shiShyAt . tribhirdvAbhyAmekato vArthito yo nAsya svamastIti cha veditavyam .. 5\-45\-6 (33481) damastyAgo.athApramAda ityeteShvamR^itaM sthitam . etAni brahmamukhyAnAM brAhmaNAnAM manIShiNAm .. 5\-45\-7 (33482) sadvA.asadvA parIvAde brAhmaNasya na shasyate . narakapratiShThAste syurya evaM kurute janAH .. 5\-45\-8 (33483) mado.aShTAdashadoShaH sa syAtpurA yo.aprakIrtitaH . lokadveShyaM pratikUlyamabhyasUyA mR^iShAvachaH .. 5\-45\-9 (33484) kAmakrodhau pAratantryaM parivAdo.atha paishunam . arthahAnirvivAdashcha mAtsaryaM prANipIDanam .. 5\-45\-10 (33485) IrShyA modo.ativAdashcha saMj~nAnAsho.abhyasUyitA . tasmAtprAj~no na mAdyeta sadA hyetadvigarhitam .. 5\-45\-11 (33486) sauhR^ide vai Sha~NguNA veditavyaH priye hR^iShyantyapriye cha vyathante . syAdAtmanaH suchiraM yAchate yo dadAtyayAchyamapi deyaM khalu syAt . iShTAnputrAnvibhavAnsvAMshcha dArA\- nabhyarthitashchArhati shuddhabhAvaH .. 5\-45\-12 (33487) tyaktadravyaH saMvasenneha kAmA\- dbhi~Nkte karmasvAshiShaM bAdhate cha .. 5\-45\-13 (33488) dravyavAnguNavAnevaM tyAgI bhavati sAtvikaH . pa~nchabhUtAni pa~nchabhyo nivartayati tAdR^ishaH .. 5\-45\-14 (33489) etatsamR^iddhamapyR^iddhaM tapo bhavati kevalam . satvAtprachyavamAnAnAM sa~Nkalpena samAhitam .. 5\-45\-15 (33490) yato yaj~naH pravardhante matyasyaivAvarodhanAt . manasAnyasya bhavati vAchyanyasyAtha karmaNA .. 5\-45\-16 (33491) sa~NkalpasiddhaM puruShamasa~Nkalpo.adhitiShThati . brAhmaNasya visheSheNa ki~nchAnyadapi me shrR^iNu .. 5\-45\-17 (33492) adhyApayenmahadetadyashasyaM vAcho vikarAH kavayo vadanti . asminyoge sarvamidaM pratiShThitaM ye tadviduramR^itAste bhavanti .. 5\-45\-18 (33493) na karmaNA sukR^itenaiva rAjan satyaM jayejjuhuyAdvA yajedvA . naitena vAlo.amR^ityumabhyeti rAjan ratiM chAsau na labhatyantakAle .. 5\-45\-19 (33494) tR^iShNImeka upAsIta cheShTeta manasApi na . tathA saMstutinindAbhyAM prItiroShau vivarjayet .. 5\-45\-20 (33495) atraiva tiShThankShatriya brahmAvishati pashyati . vedeShu chAnupUrvyeNa etadvidvanbravImi te .. .. 5\-45\-21 (33496) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sanatsujAtaparvaNi pa~nchachatvAriMsho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 046 .. shrIH .. 5\.46\. adhyAyaH 46 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sanatsujAtena dhR^itarAShTraMprati tatvopadeshaH .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-46\-0 (33497) sanatsujAta uvAcha. 5\-46\-0x (3536) yattachChukraM maha~njyotirdIpyamAnaM mahadyashaH . tadvai devA upAsate tasmAtsUryo virAjate . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-1 (33498) shukrAdbrahma prabhavati brahma shukreNa vardhate . tachChukaM jyotiShAM madhye.ataptaM tapati tApanam . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-45\-2 (33499) Apo.athAdbhyaH salilasya madhye ubhau devau shishriyAte.antarikShe . atandritaH saviturvivasvA\- nubhau bibharti pR^ithivIM divaM cha .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-3 (33500) ubhau cha devau pR^ithivIM divaM cha dishaH shukro bhuvanaM bibharti . tasmAddishaH saritashcha sravanti tasmAtsamudrA vihitA mahAntAH .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-4 (33501) chakre rathasya tiShThanto.adhruvasyAvyayakarmaNaH . ketumantaM vahantyashvAstaM divyamajaraM divi . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-5 (33502) na sAdR^ishye tiShThati rUpamasya na chakShupA pashyati kashchidenam . manIShayAtho manasA hR^idA cha ya enaM viduramR^itAste bhavanti .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-6 (33503) dvAdashapUgAM saritaM pibanto devarakShitAm . madhvIkShantashcha te tasyAH saMcharantIha ghorAm . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-7 (33504) tadardhamAsaM pibati saMchitaM bhramaro madhu . IshAnaH sarvabhUteShu havirbhUtamakalpayat . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-8 (33505) hiraNyaparNamashvatthamabhipadya hyapakShakAH . te tatra pakShiNo bhUtvA prapatanti yathAdisham . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-9 (33506) pUrNAtpUrNAnyuddharanti pUrNAtpUrNAni chakrire . haranti pUrNAtpUrNAni pUrNamevAvashiShyate . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-10 (33507) tasmAdvai vAyurAyAtastasmiMshcha prayataH sadA . tasmAdagnishcha somashcha tasmiMshcha prANa AtataH .. 5\-46\-11 (33508) sarvameva tato vidyAttattadvaktuM na shaknumaH . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-12 (33509) apAnaM girapi prANaH prANaM girati chandramAH . Adityo girate chandramAdityaM girate paraH . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-13 (33510) ekaM pAdaM notkShipati salilAddhaMsa uchcharan . taM chetsantatamUrdhvAya na mR^ityurnAmR^itaM bhavet . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-14 (33511) a~NguShThamAtraH puruSho.antarAtmA li~Ngasya yogena sa yAti nityam . tamIshamIDyamanukalpamAdyaM pashyanti mUDhA na virAjamAnam .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-15 (33512) asAdhanA vApi sasAdhanA vA samAnametaddR^ishyate mAnuSheShu . samAnametadamR^itasyetarasya muktAstatra madhva utsaM samApuH .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-16 (33513) ubhau lokau vidyayA vyApya yAti tadA hutaM chAhutamagnihotram . mA te brAhmI laghutAmAdadhIta praj~nAnaM syAnnAma dhIrA labhante .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-17 (33514) evaMrUpo mahAtmA sa pAvakaM puruSho giran . yo vai taM puruShaM veda tasyehArtho na riShyate . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-18 (33515) yaH sahasraM sahasrANAM pakShAnsaMtatya saMpatet . madhyame madhya AgachChedapichetsyAnmanojavaH . yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-19 (33516) na darshane tiShThati rUpamasya pashyanti chainaM suvishuddhasatvAH . hito manIShI manasA na tapyate ye pravrajeyuramR^itAste bhavanti .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-20 (33517) gUhanti sarpA iva gahvarANi svashikShayA svena vR^ittena martyAH . teShu pramuhyanti janA vimUDhA yathAdhvAnaM mohayante bhayAya .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-21 (33518) nAhaM sadA.asatkR^itaH syAM na mR^ityu\- rna chAmR^ityuramR^itaM me kutaH syAt . satyAnR^ite satyasamAnabandhe satashcha yoniratasatashchaika eva .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-22 (33519) na sAdhunA nota asAdhunA vA\- .asamAnametaddR^ishyate mAnuSheShu . samAnametadamR^itasya vidyA\- devaM yukto madhu tadvai parIpset .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-23 (33520) nAsyAtivAdA hR^idayaM tApayanti nAnadhItaM nAhutamagnihotram . mano brAhmI laghutAmAdadhIta praj~nAM chAsmai nAma dhIrA labhante .. yoginastaM prapashyanti bhagavantaM sanAtanam .. 5\-46\-24 (33521) evaM yaH sarvabhUteShu AtmAnamanupashyati . anyatrAnyatra yukteShu kiM sa shochettataH param . 5\-46\-25 (33522) yathodapAne mahati sarvataH saMplutodake . evaM sarveShu vedeShu AtmAnamanujAnataH .. 5\-46\-26 (33523) a~NguShThamAtraH puruSho mahAtmA na dR^ishyate.asau hR^idi saMniviShTaH . ajashcharo divArAtramatandritashcha sa taM matvA kavirAste prasannaH .. 5\-46\-27 (33524) ahameva smR^ito mAtA pitA putro.asmyahaM punaH . AtmAhamapi sarvasya yachcha nAsti yadasti cha .. 5\-46\-28 (33525) pitAmaho.asmi sthaviraH pitA putrashcha bhArata . mamaiva yUyamAtmasthA na me yUyaM na vo hyaham .. 5\-46\-29 (33526) Atmaiva sthAnaM mama janma chAtmA otaproto.ahamajarapratiShThaH . ajashcharo divArAtramatandrito.ahaM mAM vij~nAya kavirAste prasannaH .. 5\-46\-30 (33527) aNoraNIyAnsumanAH sarvabhUteShu jAgrati . pitaraM sarvabhUteShu puShkare nihitaM viduH .. .. 5\-46\-31 (33528) iti shrImanmahAbhArate udyagaparvaNi sanatsudajAtaparvaNi ShaTchatvAriMsho.adhyAyaH .. .. samAptamidaM sanatsujAtaparva .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 047 .. shrIH .. 5\.47\. adhyAyaH 47 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## pANDavavachanashushrUShayA dhR^itarAShTrAdInAM sabhApraveshaH .. 1 .. sa~njayena dhR^itarAShTrAya pANDavAnprati tatsandeshakathanam .. 2 .. shrIkR^iShNavAkyakathanaM choditena sa~njayena svasya kR^iShNArjunAntaHpurapraveshakathanapUrvakaM tatkathanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-47\-0 (33529) vaishampAyana uvAcha. 5\-47\-0x (3537) evaM sanatsujAtena vidureNa cha dhImatA . sArdhaM kathayato rAj~naH sA vyatIyaya sarvarI .. 5\-47\-1 (33530) tasyAM rajanyAM vyuShTAyAM rAjAnaH sarva eva te . sabhAmAvivishurhR^iShTAHka sUtasyopadidR^ikShayA .. 5\-47\-2 (33531) shushrUShamANAH pArthAnAM vAcho dharmArthasaMhitAH . dhR^itarAShTramukhAH sarve yayU rAjansabhAM shubhAm .. 5\-47\-3 (33532) sudhAvadAtAM vistIrNAM kanakAjirabhUShitAm . chandraprabhAM suruchirAM siktAM chindanavAriNA .. 5\-47\-4 (33533) ruchirairAsanaiH stIrNAM kA~nchanairdAravairapi . ashmasAramayairdAntaiHka svAstIrNaiH sottarachChadaiH .. 5\-47\-5 (33534) bhIShmo droNaH kR^ipaH shalyaH kR^itavarmA jayadrathaH . ashvatthAmA vikarNashcha somadattashcha bAhlikaH . 5\-47\-6 (33535) vidurashcha mahAprAj~no yuyutsushcha mahArathaH . sarve cha sahitAH shUrAH pArthivA bharatarShabha . dhR^itarAShTraM puraskR^itya vivishustAM sabhAM shubhAm .. 5\-47\-7 (33536) duHshAsanashchitrasenaH shakunishchApi saubalaH . durmukho duHsahaH karNa ulUko.atha viviMshatiH .. 5\-47\-8 (33537) kururAjaM puraskR^itya duryodhanamamarShaNam . vivishustAM sabhAM rAjansurAH shakrasado yathA .. 5\-47\-9 (33538) AvishadbhistadA rAja~nshUraiH parighabAhubhiH . shushubhe sA sabhA rajansiMhairiva girerguhA .. 5\-47\-10 (33539) te pravishya maheShvAsAH sabhAM sarve mahaujasaH . AsanAni vichitrANi bhejire sUryavarchasaH .. 5\-47\-11 (33540) AsanastheShu sarveShu teShu rAjasu bhArata . dvAHstho nivedayAmAsa sUtaputramupasthitam .. 5\-47\-12 (33541) ayaM saratha AyAti yo.ayAsItpANDavAnprati . dUto nastUrNamAyAti saindhavaiH sAdhuvAhibhiH .. 5\-47\-13 (33542) ..peyAya sa tu kShipraM rathAtpraskandya kuNDalI . pravivesha sabhAM pUrNAM mahIpAlairmahAtmabhiH .. 5\-47\-14 (33543) sa~njaya uvAcha. 5\-47\-15x (3538) prApto.asmi pANDavAngatvA taM vijAnIta kauravAH . yathAvayaH kurUnsarvAnpratinandanti pANDavAH .. 5\-47\-15 (33544) abhivAdayanti vR^iddhAMshcha vayasyAMshcha vayasyavat . punashchAbhyavadanpArthAH pratipUjya yathAvayaH .. 5\-47\-16 (33545) yathAhaM dhR^itarAShTreNa shiShTaH pUrvamito gataH . abravaM pANDavAngatvA nAtra ki~nchana hApitam .. 5\-47\-17 (33546) ` dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-47\-18x (3539) pR^ichChAmi tvAM sa~njaya rAjamadhye yadabravIdvAkyamadInasatvaH . janArdanastAta yudhAM praNetA durAtmanAM jIvitachChinmahAtmA .. 5\-47\-18 (33547) sa~njaya uvAcha. 5\-47\-19x (3540) Agulphebhyo.abhisaMvItaH prayato.ahaM kR^itA~njaliH . shuddhAntaM prAvishaM rAjannAkhyAto narasiMhayoH .. 5\-47\-19 (33548) na chAbhimanyurna yamau taM deshamabhijagmatuH . yatra kR^iShNau cha kR^iShNA cha satyabhAmA cha bhAminI .. 5\-47\-20 (33549) ubhau madhvAsavakShIbau varachandanarUShitau . stragviNau varavastrA~Ngau varAbharaNabhUShitau .. 5\-47\-21 (33550) naikaratnavichitraM cha kA~nchanaM cha varAsanam . nAnAstaraNasaMstIrNaM yatrAsAte nararShabhau .. 5\-47\-22 (33551) satyA~NkamupadhAnaM tu kR^itvA shete janArdanaH . arjunA~Nkagatau pAdau keshavasyopalakShaye . arjunasya cha kR^iShNAyAH shubhAyAshchA~NkagAvubhau .. 5\-47\-23 (33552) kA~nchanaM pAdapIThaM tu pArtho vai prAdishanmudA . dAsIbhyAmAhR^itaM mahyaM spR^iShTvA bhUmAvupAvisham .. 5\-47\-24 (33553) UrdhvarekhA~Nkitau pAdau pArthasya shubhalakShaNau . pAdapIThAdapahR^itau dhArayetAM varastriyau .. 5\-47\-25 (33554) na nUnaM kalmaShaM ki~nchinmama karmasu vidyate . strIratnAbhyAM sametau yanmitho mAmabhyabhAShatAm .. 5\-47\-26 (33555) vismayo me mahAnAsIdAstraM me bahusa~Ngatam . hR^iShTAni chaiva romANi dR^iShTvA tau sahitAvubhau .. 5\-47\-27 (33556) shyAmau bR^ihantau taruNau nAgAviva samuchChritau . ekashayyAgatau dR^iShTvA bhayaM me mahadAvishat .. 5\-47\-28 (33557) tato.abhyachintayaM tatra dR^iShTvA tau puruSharShabhau . sa~Nkalpo dharmarAjasya nAnavApyo.asti kashchana . nideshagAvimau yasya naranArAyaNAvubhau .. 5\-47\-29 (33558) satkR^itashchAnnapAnAbhyAmAchChanno labdhasatkriyaH . a~njaliM mUrdhni sandhAya sandeshaM chAbhyachodayam .. 5\-47\-30 (33559) dhanurdharochitenAtha pANinaikaM salakShaNam . pAdamAnAyayatpArthaH keshavasya yashasvinaH .. 5\-47\-31 (33560) indraketurivotthAya divyAbharaNabhUShitaH . indravIryopamaH kR^iShNaH saMviShTo mA.abhyabhAShata .. 5\-47\-32 (33561) sa vAchaM vadatAM shreShTha Adade vachanakShamAm . dIpanIM dhArtarAShTrANAM mR^idupUrvAM sudAruNAm .. 5\-47\-33 (33562) bahishcharasya prANasya priyasya priyakAriNaH . matimAnmatimAsthAya keshavaH sandadhe vachaH .. 5\-47\-34 (33563) vachanaM vachanaj~nasya shikShAkSharasamanvitam . manaHprahlAdanaM shreShThaM pashchAddhR^idayatApanam .. 5\-47\-35 (33564) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-47\-36x (3541) sa~njayaitadvacho brUyAH prApya kShatriyasaMsadam . shrR^iNvataH kuruvR^iddhasya AchAryasya cha dhImataH .. 5\-47\-36 (33565) arthAMstyajata pArtheShu sukhamApnuta kAmajam . priyaM priyebhyashcharata rAjA hi tvarate jaye .. 5\-47\-37 (33566) yajadhvaM vividhairyaj~nairdakShiNAshcha prayachChata . putrerdAraishcha modadhvamAgataM vo mahadbhayam .. 5\-47\-38 (33567) R^iNaM pravR^iddhamiva me hR^idayAnnApasarpati . govindeti yadAkrandatkR^iShNA mAM dUravAsinam .. 5\-47\-39 (33568) tejomayaM durAdharpaM bibhratA gANDivaM dhanuH . maddvitIyena pArthena vairaM vaH pratyupasthitam .. 5\-47\-40 (33569) kR^iShNasyaitadvachaH shrutvA mahanme bhayamAvishat . tava putrasya lobhaM cha vardhamAnaM prapashyataH .. 5\-47\-41 (33570) somendrasadR^ishau vIrau tau mando nAvabudhyate . bhIShmadroNAshrayAchchaiva karNasya cha vikatthanAt '.. .. 5\-47\-42 (33571) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi saptachatvAriMsho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 048 .. shrIH .. 5\.48\. adhyAyaH 48 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayena dhR^itarAShTraMprati shrIkR^iShNamahimAdipratipAdakAnAmarjunavachasAM vistareNa kathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-48\-0 (33572) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-48\-0x (3542) pR^ichChAmi tvAM sa~njaya rAjamadhye kimabravIdvAkyamadInasatvaH . dhana~njayastAta yudhAM preNatA durAtmanAM jIvitachChinmahAtmA .. 5\-48\-1 (33573) sa~njaya uvAcha. 5\-48\-2x (3543) duryodhano vAchamimAM shrR^iNotu yadabravIdarjuno yotsyamAnaH . yudhiShThirasyAnumate mahAtmA dhana~njayaH shrR^iNvataH keshavasya .. 5\-48\-2 (33574) avitrasto bAhuvIryaM vijAna\- nnupahvare vAsudevasya dhIraH . avochanmAM yotsyamAnaH kirITI madhye brUyA dhArtarAShTraM kurUNAm .. 5\-48\-3 (33575) saMshrR^iNvatastasya durbhAShiNo vai durAtmanaH sUtaputrasya sUta . yo yoddhumAshaMsati mAM sadaiva mandapraj~naH kAlapakvo.atimUDhaH .. 5\-48\-4 (33576) ye vai rAjAnaH pANDavAyodhanAya samAnItAH shrR^iNvatAM chApi teShAm . yathA samagraM vachanaM mayoktaM sahAmAtyaM shrAvayethA nR^ipaM tata .. 5\-48\-5 (33577) yathA nUnaM devarAjasya devAH shushrUShante vajrahastasya sarve . tathA.ashrR^iNvanpANDavAH sR^i~njayAshcha kirITinA vAchamuktAM samarthAm .. 5\-48\-6 (33578) ityabravIdarjuno yotsyamAno gANDIvadhanvA lohitapadmanetraH . na chedrAjyaM mu~nchati dhArtarAShTro yadhiShThirasyAjamIDhasya rAj~naH .. 5\-48\-7 (33579) asti nUnaM karma kR^itaM purastA\- danirviShTaM pApakaM dhArtarAShTraiH . yeShAM yuddhaM bhImasenArjunAbhyAM tathAshvibhyAM vAsudevena chaiva .. 5\-48\-8 (33580) shainayena dhruvamAttAyudhena dhR^iShTadyumnenAtha shikhaNDinA cha . yudhiShThireNendrakalpena chaiva yo.apadhyAnAnnirdahedgAM divaM cha .. 5\-48\-9 (33581) taishchedyoddhuM manyate dhArtarAShTro nirvR^itto.arthaH sakalaH pANDavAnAm . mA tatkArShIH pANDavasyArthaheto\- rupaihi yuddhaM yadi manyase tvam .. 5\-48\-10 (33582) yAM tAM vane duHkhashayyAmavAtsI\- tpravrAjitaH pANDavo dharmachArI . Apnotu tAM duHkhatarAmanarthA\- mantyAM shayyAM dhArtarAShTraH parAshuH .. 5\-48\-11 (33583) hriyA j~nAnena tapasA damena shauryeNAtho dharmaguptyA dhanena . anyAyavR^ittiH kuru pANDave yA\- nadhyAtiShThaddhArtarAShTro durAtmA .. 5\-48\-12 (33584) mAyopadhaM pratidhAnArjavAbhyAM tapodamAbhyAM dharmaguptyA balena . satyaM bruvanpratipanno nR^ipo na\- stitikShamANaH klishyamAno.ativelam .. 5\-48\-13 (33585) yadA jyeShThaH pANDavaH saMshitAtmA krodhaM yattaM varShapUgAnsughoram . avastraShTA kurupUdvR^ittachetA\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-14 (33586) kR^iShNavartmeva jvalitaH samiddho yathA dahetkakShamagnirnidAghe . evaM dagdhA dhArtarAShTrasya senAM yudhiShThiraH krodhadIptonvavekShya .. 5\-48\-15 (33587) yadA draShTA bhImasenaM rathasyaM gadAhastaM krodhaviShaM vamantam . amarShaNaM pANDavaM bhImavegaM tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-16 (33588) senAgagaM daMshitaM bhImasenaM sulakShaNaM vIrahaNaM pareShAm . ghnantaM chamUmantakasannikAshaM tadA smartA vachanasyAtimAnI .. 5\-48\-17 (33589) yadA draShTA bhImasenena nAgA\- nnipAtitAngirikUTaprakAshAn . kimbhairivAsR^igvamato bhinnakumbhAM\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-18 (33590) mahAsiMho gA iva saMpravishya gadApANirdhArtarAShTrAnupetya . yadA bhImo bhImarUpo nihantA tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-19 (33591) mahAbhaye vItabhayaH kR^itAstraH samAgame shatrubalAvamardI . sakR^idrathenApratimAnrathaughA\- npadAtisa~NghAngadayAbhinighnan .. 5\-48\-20 (33592) sainyAnanekAMstarasA vigR^ihNa\- nyadA ChettA dhArtarAShTrasya sainyam . ChindanvanaM parashuneva shUra\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-21 (33593) tR^iNaprAyaM jvalaneneva dagdhaM grAmaM yathA dhArtarAShTrAnsamIkShya . pakvaM sasyaM vaidyuteneva dagdhaM parAsiktaM vipulaM svaM balaugham .. 5\-48\-22 (33594) hatapravIraM vimukhaM bhayArtaM parA~NmukhaM prAyasho.anaShTayodham . shastrArchiShA bhimasenena dagdhaM tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvataptsat .. 5\-48\-23 (33595) upAsa~NgAnAchareddakShiNena varA~NgAnAM nakulashchitrayodhI . yadA rathAgryo rathinaH prachetA tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-24 (33596) sukhochito duHkhashayyAM vaneShu dIrghaM kAlaM nakulo yAmasheta . AshIviShaH kruddha ivodvamanviShaM tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-25 (33597) tyaktAtmAnaH pArthivAyodhanAya samAdiShTA dharmarAjena sUta . rathaiH shubhraiH sainyamabhidravanto dR^iShTvA pashchAttapsyate dhArtarAShTraH .. 5\-48\-26 (33598) shishUnkR^itAstrAnashishuprakAshAn yadA draShTA kauravaH pa~ncha shUrAn . tyaktvA prANAnkauravAnAdravanta\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-27 (33599) yathA shakro dAnavanAshanArthaM suvarNatAraM rathamuttamAshvaiH . dAntairyuktaM sahadevo.adhirUDhaH shirAMsi rAj~nAM kShepsyate mArgaNaughaiH .. 5\-48\-28 (33600) mahAbhaye saMpravR^itte rathasthaM vivartamAnaM samare kR^itAstram . sarvA dishaH sapatantaM samIkShya tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-29 (33601) hrIniShevo nipuNaH satyavAdI mahAbalaH sarvadharmopapannaH . gAndhArimArChaMstumule kShiprakArI kSheptA janAnsahadevastarasvI .. 5\-48\-30 (33602) yadA draShTA draupadeyAnmaheShUn shUrAnkR^itAstrAnrathayuddhakovidAn . AshIviShAnghoraviShAnivAyata\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-31 (33603) yadAbhimanyuH paravIraghAtI sharaiH parAnmegha ivAbhivarShan . vigAhitA kR^iShNasamaH kR^itAstra\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-32 (33604) yadA draShTA bAlamabAlavIryaM dviShachchamUM mR^ityumivotpatantam . saubhadramindrapratimaM kR^itAstraM tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-33 (33605) prabhadrakAH shIghratarA yuvAno vishAradAH siMhasamAnavIryAH . yadA kSheptAro dhArtarAShTrAnsasainyAM\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-34 (33606) vR^iddhau virATadrupadau mahArathau pathakkamUbhyAmabhivartamAnau . yadA draShTArau dhArtarAShTrAnsasainyAM\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-35 (33607) yadA kR^itAstro drupadaH prachinvan shirAMsi yUnAM samare rathasthaH . krUddhaH sharaishChetsyati chApamuktai\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-36 (33608) yadA virATaH paravIraghAtI rathAntare shatruchamUM praveShTA . mAtsyaiH sArdhamanR^ishaMsarUpai\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-37 (33609) jyeShThaM mAtsyamanR^isaMsAryarUpaM virATaputraM rathinaM purastAt . yadA draShTA daMshatiM pANDavArthe tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-38 (33610) raNe hate kauravANAM pravIre shikhaNDinA shantanorvai tanUje . na jAtu naH shatravo dhArayeyu\- rashaMshayaM satyametadbravIti .. 5\-48\-39 (33611) yadA shikhaNDI rathinaH prachinvan bhIShmaM rathenAbhiyAtA varUthI . divyairhayairavamR^idgan rathaughAM\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-40 (33612) yadA draShTA sR^i~njayAnAmanIke dhR^iShTadnumnaM pramukhe rochamAnam . astraM yasmai guhyamuvAcha dhImA\- ndroNastadA tapsyati dhArtarAShTraH .. 5\-48\-41 (33613) yadA sa senApatiraprameyaH parAmR^idganniShubhirdhArtarAShTrAn . droNaM raNe shatrusahobhiyAtA tadA yuddhaM dhArtArAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-42 (33614) hrImAnmanIpI balavAnmanasvI sa lakShmIvAnsomakAnAM prabarhaH . na jAtu taM shatravo.anye sahera\- nyopAM sa syAdagraNIrvR^iShNisiMhaH .. 5\-48\-43 (33615) idaM cha brUyA mA vR^iNIShveti loke yuddhe.advitIyaM sachivaM rathastham . shinernaptAraM pravR^iNIma sAtyakiM mahAbalaM vItabhayaM kR^itAstram .. 5\-48\-44 (33616) mahorasko dIrghabAhuH pramAthI yuddhe.advitIyaH paramAstravedI . shinernaptA tAlamAtrAyadho.ayaM mahAratho vItabhayaH kR^itAstraH .. 5\-48\-45 (33617) yadA shinInAmadhipo mayoktaH sharaiH parAnmegha iva pravarShan . prachChAdayiShyatyarihA yodhamukhyAM\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-46 (33618) yadA dhR^itiM kurute yotsyamAnaH sa dIrghabAhurdR^iDhadhanvA mahAtmA . siMhasyeva gandhamAghrAya gAvaH saMcheShTante shatravo.asmAdraNAgre .. 5\-48\-47 (33619) sa dIrghabAhurdR^iDhadhanvA mahAtmA bhindyAdgirInsaMharetsarvalokAn . astre kR^itI nipuNaH kShiprahasto divi sthitaH sUrya ivAbhibhAti .. 5\-48\-48 (33620) chitraH sUkShmaH sukR^ito yAdavasya astre yogo vR^iShNisiMhasya bhUyAn . yathAvidhaM yogamAhuH prashastaM sarvairguNaiH sAtyakistairupetaH .. 5\-48\-49 (33621) hiraNmayaM shvetahayaishchaturbhi\- ryadA yuktaM syandanaM mAdhavasya . draShTA yuddhe sAtyakerdhArtarAShTra\- stadA tapsyatyakR^itAtmA sa mandaH .. 5\-48\-50 (33622) yadA rathaM hemamaNiprakAshaM shvetAshvayuktaM vAnaraketumugram . dR^iShTvA mamApyAsthitaM keshavena tadA tapsyatyakR^itAtmA sa mandaH .. 5\-48\-51 (33623) yadA maurvyAstalaniShpepamugraM mahAshabdaM vajraniShpepatulyam . vidyUyamAnasya mahAraNe mayA sa gANDivasya shroShyati mandabuddhiH .. 5\-48\-52 (33624) tadA mUDho dhR^itarAShTrasya putra\- staptA yuddhe durmatirduHsahAyaH . dR^iShTvA sainyaM bANavarShAndhakAre prabhajyantaM gokulavadraNAgre .. 5\-48\-53 (33625) balAhakAduchcharataH subhImA\- nvidyutsphuli~NgAniva ghorarUpAn . sahasraghnAndviShatAM sa~NgareShu asthichChido marmabhidaH supu~NkhAn .. 5\-48\-54 (33626) yadA draShTA jyAmukhAdbANasa~NghAn gANDIvamuktAnApatataH shitAgrAn . hayAngajAnvarmiNashchAdadAnAM\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-55 (33627) yadA mandaH parabANAnvimuktA\- nmameShubhirhiyamANAnpratIpam . tiryagvidhya chChidyamAnAnpR^iShatkai\- stadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-56 (33628) yadA vipAThA madbhujavipramuktA dvijAH phalAnIva mahIruhAgrAt . prachetAra uttamA~NgAni yUnAM tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-57 (33629) yadA draShTA patataH syandanebhyo mahAgajebhyo.ashvagatAnsuyodhanAn . sharairhatAnpAtitAMshchaiva ra~Nge tadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-58 (33630) asaMprAptAnastrapathaM parasya yadA draShTA nashyato dhArtarAShTrAn . akurvataH karma yuddhe samantA\- ttadA yuddhaM dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-59 (33631) padAtisa~NghAnrathasa~NghAnsamantA\- dvyAttAnanaH kAla ivAtateShuH . praNotsyAmi jvalitairbANavarShaiH shatrUMstadA tapsyati mandabuddhiH .. 5\-48\-60 (33632) sarvA dishaH saMpatatA rathena rajodhvastaM gANDivena prakR^ittam . yadA draShTA svabalaM saMpramUDhaM tadA pashchAttapsyati mandabuddhiH .. 5\-48\-61 (33633) kAndigbhUtaM ChinnagAtraM visaMj~naM duryodhano drakShyati sarvasainyam . hatAshvavIrAgryanarendranAgaM pipAsitaM shrAntapatraM bhayArtam .. 5\-48\-62 (33634) ArtasvaraM hanyamAnaM hataM cha vikIrNakeshAsthikapAlasa~Ngham . prajApateH karma yathArthaniShThitaM tadA dR^iShTvA tapsyati mandabuddhiH .. 5\-48\-63 (33635) yadA rathe gANDivaM vAsudevaM divyaM sha~NkhaM pA~nchajanyaM hayAMshcha . tUNAvakShayyau devadattaM cha mAM cha dR^iShTvA yuddhe dhArtarAShTro.anvatapsyat .. 5\-48\-64 (33636) udvartayandasyusa~NghAnsametAn pravartayanyugamanyadyugAnte . yadA dhakShyAmyagnivatkauraveyAM\- stadA taptA dhR^itarAShTraH saputraH .. 5\-48\-65 (33637) sabhrAtA vai sahasainyaH sabhR^ityo bhraShTaishvaryaH krodhavasho.alpachetAH . darpasyAnte nihato vepamAnaH pashchAnmandastapsyati dhArtarAShTraH .. 5\-48\-66 (33638) pUrvAhNe mAM kR^itajapyaM kadAchi\- dvipraH provAchodakAnte manoj~nam . kartavyaM te duShkaraM karma pArtha yoddhavyaM kate shatrubhiH savyasAchin .. 5\-48\-67 (33639) indro vA te harivAnvajrahastaH purastAdyAtu samare.arInvinighnan . sugrIvayuktena rathena vA te pashchAtkR^iShNo rakShatu vAsudevaH .. 5\-48\-68 (33640) vajre chAhaM vajrahastAnmahendrA\- dasminyuddhe vAsudevaM sahAyam . sa me labdho dasyuvadhAya kR^iShNo manye chetadvihitaM daivaterme .. 5\-48\-69 (33641) ayuddhyamAno manasApi yasya jayaM kR^iShNaH puruShasyAbhinandet . evaM sarvAnsa vyatIyAdamitrAn sendrAndevAnmAnuShe nAsti chintA .. 5\-48\-70 (33642) sa bAhubhyAM sAgaramuttitIrShe\- nmahodadhiM salilasyAprameyam . tejasvinaM kR^iShNamatyantashUraM yuddhena yo vAsudevaM jigIShet .. 5\-48\-71 (33643) giriM ya ichChettu talena bhettuM shilochchayaM shvetamatipramANam . tasyaiva pANiH sanakho vishIrye\- nna chApi ki~nchitsa girestu kuryAt .. 5\-48\-72 (33644) agniM samiddhaM shamayedbhujAbhyAM chandraM cha sUryaM cha nivArayeta . hareddevAnAmamR^itaM prasahya yuddhena yo vAsudevaM jigIShet .. 5\-48\-73 (33645) yo rukmiNImekarathena bhoja\- nutsAdya rAj~naH samare prasahya . uvAha bhAryAM yashasA jvalantIM yasyAM jaj~ne raukmiNeyo mahAtmA .. 5\-48\-74 (33646) ayaM gAndhArAMstarasA saMpramathya jitvA putrAnnagnajitaH samagrAn baddhaM mumocha vinadantaM prasahya sudarshanaM vai devatAnAM lalAmam .. 5\-48\-75 (33647) ayaM kavATe nijaghAna pANDyaM tathA kali~NgAndantavakraM mamarda . anena dagdhA varShapUgAnvinAthA vArANasI nagarI saMbabhUva .. 5\-48\-76 (33648) ayaM sma yuddhe manyate.anyairajeyaM tamekalavyaM nAma niShAdarAjam . vegenaiva shailamabhihatya jambhaH shete sa kR^iShNena hataH parAsuH .. 5\-48\-77 (33649) tathograsenasya sutaM suduShTaM vR^iShNyandhakAnAM madhyagataM sabhAstham . apAtayadbaladevadvitIyo hatvA dadau chograsenAya rAjyam .. 5\-48\-78 (33650) ayaM saubhaM yodhayAmAsa svasthaM vibhIShaNaM mAyayA sAlvarAjam . saubhadvAri pratyagR^ihNAchChataghnIM dorbhyAM ka enaM viShaheta martyaH .. 5\-48\-79 (33651) prAgjyotiShaM nAma babhUva durgaM puraM ghoramasurANAmasahyam . mahAbalo narakastatra bhaumo jahArAdityA maNikuNDale shubhe .. 5\-48\-80 (33652) na taM devAH saha shakreNa shekuH samAgatA yudhi mR^ityorabhItAH . dR^iShTvA cha taM vikramaM keshavasya balaM tathaivAstramavAraNIyam .. 5\-48\-81 (33653) jAnanto.asya prakR^itiM keshavasya nyayojayandasyuvadhAya kR^iShNam . sa tatkarma pratishushrAva duShkara\- maishvaryavAnsiddhiShu vAsudevaH .. 5\-48\-82 (33654) nirmochane ShaTsahasrANi hatvA saMchChidya pAshAnsahasA kShurAntAn . muraM hatvA vinihatyaugharakSho nirmochanaM chApi jagAma vIraH .. 5\-48\-83 (33655) tatraiva tenAsya babhUva yuddhaM mahAbalenAtibalasya viShNoH . shete sa kR^iShNena hataH parAsu\- rvAteneva mathitaH karNikAraH .. 5\-48\-84 (33656) AhR^itya kR^iShNo maNikuNDale te hatvA cha bhaumaM narakaM mura cha . shriyA vR^ito yashasA chaiva vidvA\- npratyAjagAmApratimaprabhAvaH .. 5\-48\-85 (33657) asmai varANyadadaMstatra devA dR^iShTvA bhImaM karma kR^itaM raNe tat . shramashcha te yudhyamAnasya na syA\- dAkAshe chApsu cha te kramaH syAt .. 5\-48\-86 (33658) shastrANi gAtre na cha te kramera\- nnityeva kR^iShNashcha tataH kR^itArthaH . evaM rUpe vAsudeve.aprameye mahAbale guNasaMpatsadaiva .. 5\-48\-87 (33659) tamasahyaM viShNumanantavIrya\- mAshaMsate dhArtarAShTro vijetum . sadA hyenaM tarkayate durAtmA tachchApyayaM sahate.asmAnsamIkShya .. 5\-48\-88 (33660) paryAgataM mama kR^iShNasya chaiva yo manyate kalahaM saMprasahya . shakyaM hartuM pANDavAnAM mamatvaM tadveditA saMyugaM tatra gatvA .. 5\-48\-89 (33661) namaskR^itvA shAntanavAya rAj~ne droNAyAtho sahaputrAya chaiva . shAradvatAyApratidvandvine cha yotsyAmyahaM rAjyamabhIpsamAnaH .. 5\-48\-90 (33662) dharmeNAptaM nidhanaM tasya manye yo yotsyate pANDavairdharmachArI . mithyA glahe nirjitA vai nR^ishaMsaiH saMvatsarAnvai dvAdasha rAjaputrAH .. 5\-48\-91 (33663) vAsaH kR^ichChro vihitashchApyaraNye dIrghaM kAlaM chaikamaj~nAtavarSham . te hi kasmAjjIvatAM pANDavAnAM nandiShyante dhArtarAShTrAH padasthAH .. 5\-48\-92 (33664) te chedasmAnyudhyamAnA~njayeyu\- rdevairmahendrapramukhaiH sahAyaiH . dharmAdadharmashcharito garIyAM\- stato dhruvaM nAsti kR^itaM cha sAdhu .. 5\-48\-93 (33665) na chedidaM pauruShaM karmabaddhaM na chedasmAnmanyate.asau vishiShTAn . AshaMse.ahaM vAsudevadvitIyo duryodhanaM sAnubandhaM nihantum .. 5\-48\-94 (33666) na chedidaM karma narendra vandhyaM na chedbhavetsukR^itaM niShphalaM vA . idaM cha tachchAbhisamIkShya nUnaM parAjayo dhArtarAShTrasya sAdhuH .. 5\-48\-95 (33667) pratyakShaM vaH kuravo yadbravImi yuddhyamAnA dhArtarAShTrA na santi . anyatra yuddhAtkuravo yadi syu\- rna yuddhe vai sheSha ihAsti kashchit .. 5\-48\-96 (33668) hatvA tvahaM dhArtarAShTrAnsakarNA\- nrAjyaM kurUNAmavajetA samagram . yadvaH kAryaM tatkurudhvaM yathAsva\- miShTAndarAnAtmabhogAnbhajadhvam .. 5\-48\-97 (33669) apyevaM no brAhmaNAH santi vR^iddhA bahushrutAH shIlavantaH kulInAH . sAMvatsarA jyotiShi chAbhiyuktA nakShatrayogeShu cha nishchayaj~nAH .. 5\-48\-98 (33670) uchchAvachaM daivayuktaM rahasyaM divyAH prashnA mR^igachakrA muhUrtAH . kShayaM mahAntaM kurusR^i~njayAnAM nivedayante pANDavAnAM jayaM cha .. 5\-48\-99 (33671) yathA hi no manyate.ajAtashatruH saMsiddhArtho dvipatAM nigrahAya . janArdanashchApyaparokShavidyo na saMshayaM pashyati vR^iShNisiMhaH .. 5\-48\-100 (33672) ahaM tathainaM khalu bhAvirUpaM pashyAmi buddhayA svayamapramattaH . dR^iShTishcha me na vyathate purANI saMyudhyamAnA dhArtarAShTrA na santi .. 5\-48\-101 (33673) anAlabdhaM jR^imbhati gANDivaM dhanu\- ranAhatA kampati me dhanurjyA . bANAshcha me tUNamukhAdvisR^itya muhurmuhurgantumushanti chaiva .. 5\-48\-102 (33674) kha~NgaH koshAnniHsarati prasanno hitveva jIrNAsuragastvachaM svAm . dhvaje vAcho raudrarUpA bhavanti kadA ratho yokShyate te kirITin .. 5\-48\-103 (33675) gomAyusa~NghAshcha nadanti rAtrau rakShAMsyatho niShpatantyantarikShAt . mR^igAH shrR^igAlAH shitikaNThAshcha kAkA gR^idhrA bakAshchaiva tarakShavashcha .. 5\-48\-104 (33676) suvarNapatrAshcha patanti pa~nchA\- dR^iShTvA rathaM shvetahayaprayuktam . ahaM hyekaH pArthivAnsarvayodhAn sharAnvarpanmR^ityulokaM nayeyam .. 5\-48\-105 (33677) samAdedAnaH pR^ithagastramArgA\- nyathApririddho gahanaM nidAghe . sthUNAkarNaM pAshupataM mahAstraM brAhmaM chAstraM yachcha shakro.apyadAnme .. 5\-48\-106 (33678) vadhe dhR^ito vegavataH pramu~ncha\- nnAhaM prajAH ki~nchidihAvashiShye . shAntiM lapsye paramo hyepa bhAvaH sthiro mama brUhi gAvalgaNe tAn .. 5\-48\-107 (33679) ye vaijayyAH samare sUta labdhvA devAnapIndragramukhAnsametAt . tairmanmate kalahaM saMprasahya sa dhArtarAShTraH pashyata mohamasya .. 5\-48\-108 (33680) vR^iddho bhIShmaH shAntanavaH kR^ipashcha droNaH saputro vidurashcha dhImAn . ete sarve yadvadante tadastu AyuShmantaH kuravaH santu sarve .. .. 5\-48\-109 (33681) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi aShTachatvAriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-48\-8 karma pApam . anirviShTaM anupabhuktam. ashvibhyAM ashviputrAbhyAm .. 5\-48\-9 apadhyAnAta apakArachintanamAtrAt . gAM pR^ithvIm .. 5\-48\-12 tvaM etAvatkurvityAha hriyeti . yAn lokAn anyAyavR^ittirdhArtarAShTro.adhyatiShThat tAn hrIprabhR^itinirguNairupalakShite pANDave anuraktAn kuru .. 5\-48\-13 mAyayA kapaTena upadhIyante upasthApyante iti mAyopadhashchalavAdaH tam . pratipannaH prAptaH praNidhAnAdibhirupetaH satyaM bruvaMshcha naH nR^ipaH ativelaM klishyamAnopi titikShamANa evAste iti sheShaH .. 5\-48\-14 krodha avastraShTA utsrakShyati . anvataptyat shochiShyati. ArSholakAravyatyayaH .. 5\-48\-15 kR^iShNavartmA dAhena kR^iShNIkR^itabhUbhAga iti prA~nchaH . dagdhA dhakShyati .. 5\-48\-22 tR^iNaprAyaM tR^iNagR^ihamayaM grAmam . parAsiktaM dUre nirastam .. 5\-48\-24 varA~NgAnAM shirasAm . upAsa~NgAn uchchayAn . dakShiNena kushalena anAyAseneti yAvat. Acharet kuryAt. rathinaH yodhAn. prachetA kUTIkariShyati .. 5\-48\-25 duHkhashayyAM ashetetyuttaraM tAM yadA smariShyatIti sheShaH .. 5\-48\-28 suvarNasya tAro dIrghatantuH tam . ativegAdalAtachakravatsuvarNarekhAtulyamityartha\- .. 5\-48\-31 AyataH AgachChataH .. 5\-48\-34 kSheptAraH kShepsyanti .. 5\-48\-39 dhArayeyuH jIveyuH .. 5\-48\-40 varUthI rathaguptimAn .. 5\-48\-43 sa vR^iShNisiMhaH kR^iShNAH yeShAmagraNIH syAt tebhyo.anye taM na saheran .. 5\-48\-44 rAjyaM cha mA vR^iNIShva mA prArthayasva iti brUyAH . duryodhanaM pratItyarthAt. yataH vayaM yuddhe.advitayaM sahAyaM satyakiM pravR^iNIma vR^itavanta\- .. 5\-48\-49 vR^iShNisiMhasya kR^iShNasya yathAvidhaM yAdR^ikprakAraM yogamAhuH taiH sarvairguNaiH sAtyakirupetaH .. 5\-48\-55 AdadAnAn grasamAnAn .. 5\-48\-57 prachetAraH rAshIkariShyanti .. 5\-48\-59 astrapathaM asaMprAptAn . astraM dR^iShTvaiva nashyata ityarthaH 5\-48\-60 praNotsyAmi dUrIkariShyAmi .. 5\-48\-62 kAndigbhUtaM bhayena palAyitam . shrAntapatraM shrAntavAhanam .. 5\-48\-63 yathA vAjapeye prajApatidaivatyAH saptadasha pashavo vishasyante tadvadbahUnAmihApi vishasanaM kR^itam .. 5\-48\-64 devadattaM arjunasya sha~Nkham .. 5\-48\-67 udUkAnte saMdhyAvandanAchamanAnte .. 5\-48\-71 sAgaraM sagarairvardhitam . salilasya mahodadhiM jalasamudram .. 5\-48\-75 sudarshanaM nAma rAjAnam . lalAmaM lalAmabhUtaH kR^iShNaH .. 5\-48\-76 kavATe nagarabhede .. 5\-48\-77 ayaM suyodhanaH . yathA jambho daityaH shailaM vegena abhihatya hataH shete tadvat .. 5\-48\-80 bhaumo bhUmiputraH .. 5\-48\-83 nirmichane nagare . kShurAntAn tIkShNadhArAn lohamayAnityarthaH .. 5\-48\-93 sAdhu kR^itaM satkarma nAsti . niShpalatvAt vR^ithaiva dharma ityarthaH .. 5\-48\-94 karmabaddhaM na manyate chedityokR^iShya yojyam .. 5\-48\-95 idaM rAjyasyApradAnaM idAnIMtanam . tachcha rAjyAt niHsAraNaM tadArnItanaM abhisamIkShya Alochya. pApavashAtparAjaya eva tasyetyarthaH .. 5\-48\-99 mR^igachakrA mR^igasamUhAH .. 5\-48\-108 vijayaH karma yeShAM te vaijayyAH . devAnapi labdhvA vijayavanta evetyarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 049 .. shrIH .. 5\.49\. adhyAyaH 49 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa duryodhanaMprati kR^iShNArjunayoH naranArAyaNatAdAtmyakathanapUrvakaM tadvirodhe kurUNAM vinAshakathanam .. 1 .. tathA marmoddhATanapUrvakaM karNagarhaNam .. 2 .. dhR^itarAShTreNa bhIShmadroNavachanAnAdaraNe sarvakurUNAM svajIvitanairAshyAdhigamaH .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-49\-0 (33682) vaishampAyana uvAcha. 5\-49\-0x (3544) samaveteShu sarveShu teShu rAjasu bhArata . duryodhanamidaM vAkyaM bhIShmaH shAntanavo.abravIt .. 5\-49\-1 (33683) bR^ihaspatishchoshanA cha brahmANaM paryupasthitau . marutashcha sahendreNa vasavashchAgrinA saha .. 5\-49\-2 (33684) AdityAshchaiva sAdhyAshcha ye cha saptarpayo divi . vishvAvasushcha gandharvaH shubhAshchApsarasAM gaNAH .. 5\-49\-3 (33685) namaskR^ityopajagmuste lokavR^iddhaM pitAmaham . parivArya cha vishveshaM paryAsata divaukasaH .. 5\-49\-4 (33686) teShAM manashcha tejashchApyAdadAnAvivaujasA . pUrvadevau vyatikrAntau naranArAyaNAvR^iShI .. 5\-49\-5 (33687) bR^ihaspatistu paprachCha brahmANaM kAvimAviti . bhavantaM nopatiShThete tau naH shaMsa pitAmaha .. 5\-49\-6 (33688) brahmovAcha. 5\-49\-7x (3545) yAvetau pR^ithivIM dyAM cha bhAsayantau tapasvinau . jvalantau rochamAnau cha vyApyAtItau mahAbalau .. 5\-49\-7 (33689) naranArAyaNAvetau lokAllokaM samAsthitau . Urjitau svena tapasA mahAsatvaparAkramau .. 5\-49\-8 (33690) etau hi karmaNA lokaM nandayAmAsaturdhruvam . dvidhAbhUtau mahAprAj~nau viddhi brahmanparantapau . asurANAM vinAshAya devagandharvapUjitau .. 5\-49\-9 (33691) vaishampAyana uvAcha. 5\-49\-10x (3546) jagAma shakrastachChratvA yatra tau tepatustapaH . sArdhaM devagaNaiH sarvairbR^ihaspatipurogamaiH .. 5\-49\-10 (33692) tadA devAsure yuddhe bhaye jAte divaukasAm . ayAchata mahAtmAnau naranArAyaNau varam .. 5\-49\-11 (33693) tAvabrUtAM vR^iNIShveti tadA bharatasattama . athaitAvabravIchChakaH sAhyaM naH kriyatAmiti .. 5\-49\-12 (33694) tatastau shakramabrUtAM kariShyAvo yadichChasi . tAbhyAM cha sahitaH shakro vijigye daityadAnavAn .. 5\-49\-13 (33695) nara indrasya saMgrAme hatvA shatrUnparantapaH . paulomAnkAlakha~njAMshcha sahasrANi shatAni cha .. 5\-49\-14 (33696) eSha bhrAnte rathe tiShThanbhallenApAharachChiraH . jambhasya grasamAnasya tadA hyarjuna Ahave .. 5\-49\-15 (33697) eSha pAre samudrasya hiraNyapuramArujat . hatvA ShaShTiM sahasrANi nivAtakavachAnraNe .. 5\-49\-16 (33698) eSha devAnsahendreNa jitvA parapura~njayaH . atarpayanmahAbAhurarjuno jAtavedasam .. 5\-49\-17 (33699) nArAyaNastathaivAtra bhUyaso.anyA~njaghAna ha . evametau mahAvIryau tau pashyata samAgatau .. 5\-49\-18 (33700) vAsudevArjunau vIrau samavetau mahArathau . naranArAyaNau devau pUrvadevAviti shrutiH .. 5\-49\-19 (33701) ajeyau mAnuShe loke sendrairapi surAsuraiH . eSha nArAyaNaH kR^iShNaH phAlgunashcha naraH smR^itaH . nArAyaNo narashchaiva sattvamekaM dvidhA kR^itam .. 5\-49\-20 (33702) etau hi karmaNA lokAnashruvAte.akShayAndhruvAn . tatratatraiva jAyete yuddhakAle punaHpunaH .. 5\-49\-21 (33703) tasmAtkarmaiva kartavyamiti hovAcha nAradaH . etaddhi sarvamAchaShTa vR^iShNichakrasya vedavit .. 5\-49\-22 (33704) sha~NkhachakragadAhastaM yadA drakShyasi keshavam . paryAdadAnaM chAstrANi bhImadhanvAnamarjunam .. 5\-49\-23 (33705) sanAtanau mahAtmAnau kR^iShNAvekarathe sthitau . duryodhana tadA tAta smartAsi vachanaM mama .. 5\-49\-24 (33706) nochedayamabhAvaH syAtkurUNAM pratyupasthitaH . arthAchcha tAta dharmAchcha tava buddhirupaplutA .. 5\-49\-25 (33707) na chedgrahIShyase vAkyaM shrotAmi subahUnhatAn . tavaiva hi mataM sarve kuravaH paryupAsate .. 5\-49\-26 (33708) trayANAmeva cha mataM tattvameko.anumanyase . rAmeNa chaiva shaptasya karNasya bharatarShabha .. 5\-49\-27 (33709) durjAteH sutaputrasya shakuneH saubalasya cha . tathA kShudrasya pApasya bhrAturduHshAsanasya cha .. 5\-49\-28 (33710) karNa uvAcha. 5\-49\-29x (3547) naivamAyuShmatA vAchyaM yanmAmAttha pitAmaha . kShatradharme sthito hyasmi svadharmAdanapeyivAn .. 5\-49\-29 (33711) ki~nchAnyanmayi durvR^ittaM yena mAM parigarhase . na hi me vR^ijinaM ki~nchiddhArtarAShTrA viduH kvachit .. 5\-49\-30 (33712) nAcharaM vR^ijinaM ki~nchiddhArtarAShTrasya nityashaH . ahaM hi pANDavAnsarvAnhaniShyAmi raNe sthitAn .. 5\-49\-31 (33713) prAgviruddhaiH shamaM sadbhiH kathaM vA kriyate punaH . rAj~no hi dhR^itarAShTrasya sarvaM kAryaM priyaM mayA . tathA duryodhanasyApi sa hi rAjye samAhitaH .. 5\-49\-32 (33714) vaishampAyana uvAcha. 5\-49\-33x (3548) karNasya tu vachaH shrutvA bhIShmaH shAntanavaH punaH . dhR^itarAShTraM mahArAjamAbhAShyedaM vacho.abravIt .. 5\-49\-33 (33715) yadayaM katthate nityaM hantAhaM pANDavAniti . nAyaM kalApi saMpUrNA pANDavAnAM mahAtmanAm .. 5\-49\-34 (33716) anayo yoyamAgantA putrANAM te durAtmanAm . tadasya karma jAnIhi sUtaputrasya durmateH .. 5\-49\-35 (33717) etamAshritya putraste mandabuddhiH suyodhanaH . avAmanyata tAnvIrAndevaputrAnarindamAn .. 5\-49\-36 (33718) ki~nchApyetena tatkarma kR^itapUrvaM suduShkaram . tairyathA pANDavaiH sarvairekaikena kR^itaM purA .. 5\-49\-37 (33719) dR^iShTvA virATanagare bhrAtaraM nihataM priyam . dhana~njayena vikramya kimanena tadA kR^itam .. 5\-49\-38 (33720) ` sarve hyastrividaH shUrAH sarve prAptA mahadyashaH . api sarvAmaraishvaryaM tyajeyurna punarjayam ..' 5\-49\-39 (33721) sahitAnhi kurUnsarvAnabhiyAto dhana~njayaH . pramathya chAchChinadvAsaH kimayaM proShitastadA .. 5\-49\-40 (33722) gandharvairghoShayAtrAyAM hriyate yatsutastava . kva tadA sUtaputro.abhUdya idAnIM vR^iShAyate .. 5\-49\-41 (33723) nanu tatrApi bhImena pArthena cha mahAtmanA . yamAbhyAmeva saMgamya gandharvAste parAjitAH .. 5\-49\-42 (33724) etAnyasya mR^iShoktAni bahUni bharatarShabha . vikatthanasya bhadraM te sadA dharmArthalopinaH .. 5\-49\-43 (33725) vaishampAyana uvAcha. 5\-49\-44x (3549) bhIShmasya tu vachaH shrutvA bhAradvAjo mahAmatAH . dhR^itarAShTramuvAchedaM rAjamadhye.abhipUjayan .. 5\-49\-44 (33726) yadAha bharatashreShTho bhIShmastatkriyatAM nR^ipa . na kAmamavaliptAnAM vachanaM kartumarhasi .. 5\-49\-45 (33727) purA yuddhAtsAdhu manye pANDavaiH saha sa~Ngatam . yadvAkyamarjunenoktaM sa~njayena niveditam .. 5\-49\-46 (33728) sarvaM tadabhijAnAmi kariShyati cha pANDavaH . na hyasya triShu lokeShu sadR^isho.asti dhanurdharaH .. 5\-49\-47 (33729) vaishampAyana uvAcha. 5\-49\-48x (3550) anAdR^itya tu tadvAkyamarthavaddroNabhIShmayoH . tataH sa sa~njayaM rAjA paryapR^ichChata pANDavAn .. 5\-49\-48 (33730) tadaiva kuravaH sarve nirAshA jIvite.abhavan . bhIShmadroNau yadA rAjA na samyaganubhAShate .. .. 5\-49\-49 (33731) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi ekonapa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-49\-16 Arujat pIDitavAn .. 5\-49\-41 vR^iShAyate karNo bhavati .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 050 .. shrIH .. 5\.50\. adhyAyaH 50 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa pANDavAnAM kimupajIvanena raNodyoga iti pR^iShTasya sa~njayasya pANDavaprabhAvAnusmaraNena mUrChA .. 1 .. labdhasaMj~nena sa~njayena pANDavAnAM kR^iShNAnugR^ihItasvasAmarthyena rAj~nAM sAhAyyena cha samarodyama iti kathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-50\-0 (33732) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-50\-0x (3551) kimasau pANDavo rAjA dharmaputro.abhyabhAShata . shrutveha bahulAH senAH prItyarthaM naH samAgatAH .. 5\-50\-1 (33733) kimasau cheShTate sUta yotsyamAno yudhiShThiraH . ke vAsya bhrAtR^iputrANAM pashyantyAj~nepsavo sukham .. 5\-50\-2 (33734) ke svidenaM vArayanti yuddhAchChAmyeti vA punaH . nikR^ityA kopitaM mandairdharmaj~naM dharmachAriNam .. 5\-50\-3 (33735) sa~njaya uvAcha. 5\-50\-4x (3552) rAj~no mukhamudIkShante pA~nchAlAH pANDavaiH saha . yudhiShThirasya bhadraM te sa sarvAnanushAsti cha .. 5\-50\-4 (33736) pR^ithagbhUtAH pANDavAnAM pA~nchAlAnAM rathavrajAH . AyAntamabhinandanti kuntIputraM yudhiShThiram .. 5\-50\-5 (33737) nabhaH sUryamivodyantaM kaunteyaM dIptatejasam . pA~nchAlAH pratinandanti tejorAshimivoditam .. 5\-50\-6 (33738) AgopAlAvipAlAshcha nandamAnA yudhiShThiram . pA~nchAlAH kekayA matsyAH pratinandati pANDavam .. 5\-50\-7 (33739) brAhmaNyo rAjaputryashcha vishAM duhitarashcha yAH . krIDantyobhisamAyAnti pArthaM sannaddhamIkShitum .. 5\-50\-8 (33740) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-50\-9x (3553) sa~njayAchakShva yenAsmAnpADavA abhyayu~njata . dhR^iShTadyumnasya sainyena somakAnAM balena cha .. 5\-50\-9 (33741) vaishampAyana uvAcha. 5\-50\-10x (3554) gavalgaNistu tatpuShTaH sabhAyAM kurusaMsadi . niHshvasya subhR^ishaM dIrghaM muhuH sa~nchintayanniva .. 5\-50\-10 (33742) tatrAnimittato vaivAtsutaM kashmalamAvishat . tadAchachakShe viduraH sabhAyAM rAjasaMsadi .. 5\-50\-11 (33743) sa~njayo.ayaM mahArAja mUrChitaH patito bhuvi . vAchaM na sR^ijate kAMchiddhInapraj~no.alpachetanaH .. 5\-50\-12 (33744) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-50\-13x (3555) apashyatsa~njayo nUnaM kuntIputrAnmahArathAn . tairasya puruShavyAghrairbhR^ishamudvejitaM manaH .. 5\-50\-13 (33745) vaishampAyana uvAcha. 5\-50\-14x (3556) sa~njayashchetanAM labdhvA pratyAshvasyedabhabravIt . dhR^itarAShTraM mahArAja sabhAyAM kurusaMsadi .. 5\-50\-14 (33746) sa~njaya uvAcha. 5\-50\-15x (3557) dR^iShTavAnasmi rAjendra kuntIputrAnmahArathAn . matsyarAjagR^ihAvAsanirodhenAvakarshitAn .. 5\-50\-15 (33747) shrR^iNu ryairhi mahArAja pANDavA abhyayu~njata . dhR^iShTadyumnena vIreNa yuddhe vaste.abhyayu~njata .. 5\-50\-16 (33748) yo naiva ropAnna bhayAnna lobhAnnArthakAraNAt . na hetuvAdAddharmAtmA satyaM jAhyAtkadAchana .. 5\-50\-17 (33749) yaH pramANaM mahArAja dharme dharmabhR^itAM varaH . ajAtashatruNA tena pANDavA abhyayu~njata .. 5\-50\-18 (33750) yasya bAhubale tulyaH pR^ithivyAM nAsti kashchana . yo vai sarvAnmahIpAlAnvashe chakre dhanurdharaH . yaH kAshIna~NgamagadhAnkali~NgAMshcha yudhAjayat .. 5\-50\-19 (33751) tena vo bhImasenena pANDavA abhyayu~njata . yasya vIryeNa sahasA chatvAro bhuvi pANDavAH .. 5\-50\-20 (33752) niHsR^itya jatugehAdvai hiDimbAtpuruShAdakAt . yashchaipAmabhavaddvIpaH kuntIputro vR^ikodaraH .. 5\-50\-21 (33753) yAj~nasenImatho yatra sindhurAjopakR^iShTavAn . tatraiShAmabhavaddvIpaH kuntIputro vR^ikodaraH .. 5\-50\-22 (33754) yashcha tAnsa~NgatAnsarvAnpANDavAnvAraNAvate . dahyato mochayAmAsa tena vaste.abhyayu~njata .. 5\-50\-23 (33755) kR^iShNAyAM charatA prItiM yena krodhavashA hatAH . pravishya viShayaM ghoraM parvataM gandhamAdanam .. 5\-50\-24 (33756) yasya nAgAyutairvIryaM bhujayoH sAramarpitam . tena vo bhImasenena pANDavA abhyayu~njata .. 5\-50\-25 (33757) kR^iShNadvitIyo vikramya tuShTyarthaM jAtavedasaH . ajayadyaH purA vIro yudhyamAnaM purandaram .. 5\-50\-26 (33758) yaH sa sAkShAnmahAdevaM girishaM shR^ilapANinam . topayAmAsa yuddhena devadevamupAmapim .. 5\-50\-27 (33759) yashcha sarvAnvashe chakre lokapAlAndhanurdharaH . tena vo vijayenAjau pANDavA abhyayu~njata .. 5\-50\-28 (33760) yaH pratIchIM dishaM chakre vashe mlechChagaNAyutAm . sa tatra nakulo yoddhA chitrayodhI vyavasthitaH .. 5\-50\-29 (33761) tena vo darshanIyena vIreNAtidhanurbhR^itA . mAdrIputreNa kauravya pANDavA abhyayu~njata .. 5\-50\-30 (33762) yaH kAshIna~NgamagadhAnkali~NgAMshcha yudhAjayat . tena vaH sahadevena pANDavA abhyayu~njata .. 5\-50\-31 (33763) yasya vIryeNa sadR^ishAshchatvAro bhuvi mAnavAH . ashvatthAmA dhR^iShTaketU rukmI pradyumna eva cha .. 5\-50\-32 (33764) tena vaH sahadevena yuddhaM rAjanmahAtyayamaa . yavIyasA nR^ivIreNa mAdrInandikareNa cha .. 5\-50\-33 (33765) tapashchachAra yA ghoraM kAshikanyA purA satI . bhIShmasya vadhamichChantI pretyApi bharatarShabha .. 5\-50\-34 (33766) pA~nchAlasya sutA jaj~ne daivAchcha sa punaH pumAn . strIpuMsIH puruShavyAghra yaH sa veda guNAguNAn .. 5\-50\-35 (33767) .. kali~NgAnsamApede pA~nchAlyo yuddhadurmadaH . shikhaNDinA vaH kuravaH kR^itAstreNAbhyayu~njata .. 5\-50\-36 (33768) yaM yakShaH puruShaM chakre bhIShmasya nidhanechChayA . maheShvAsena raudreNa pANDavA abhyayu~njata .. 5\-50\-37 (33769) maheShvAsA rAjaputrA bhrAtaraH pa~ncha kekayAH . AmuktavachAH shUrAstaishcha vaste.abhyayu~njata .. 5\-50\-38 (33770) yo dIrghabAhuH kShiprAstro dhR^itimAnsatyavikramaH . tena vo vR^iShNivIreNa yuyudhAnena sa~NgaraH .. 5\-50\-39 (33771) ya AsIchCharaNaM kAle pANDavAnAM mahAtmanAm . raNe tena virATena bhavitA vaH samAgamaH .. 5\-50\-40 (33772) yaH sa kAshipatI rAjA vArANasyAM mahArathaH . sa teShAmabhavadyoddhA tena vaste.abhyayu~njata .. 5\-50\-41 (33773) shishubhirdurjayaiH sa~Nkhye draupadeyairmahAtmabhiH . AshIviShasamasparshaiH pANDavA abhyaya~njata .. 5\-50\-42 (33774) yaH kR^iShNAsadR^isho vIrye yudhiShThirasamo dame . tenAbhimanyunA sa~Nkhye pANDavA abhyayu~njata .. 5\-50\-43 (33775) yashchaivApratimo vIrye dhR^iShTaketurmahAyashAH . duHsahaH samare kruddhaH shaishupAlirmahArathaH .. 5\-50\-44 (33776) tena vashchedirAjena pANDavA abhyayu~njata . akShauhiNyA parivR^itaH pANDavAnyobhisaMshritaH .. 5\-50\-45 (33777) yaH saMshrayaH pANDavAnAM devAnAmiva vAsavaH . tena vo vAsudevena pANDavA abhyayu~njata .. 5\-50\-46 (33778) yathA chedipaterbhrAtA sharabho bharatarShabha . karakarSheNa sahitastAbhyAM vaste.abhyayu~njata .. 5\-50\-47 (33779) tArAsandhiH sahadevo jayatsenashcha tAvubhau . yuddhe pratirathe vIrau pANDavArthe vyavasthitau .. 5\-50\-48 (33780) drupadashcha mahAtejA balena mahatA vR^itaH . tyaktAtmA pANDavArthAya sotsyamAno vyavasthitaH .. 5\-50\-49 (33781) ete chAnye cha bahavaH prAchyodIchyA mahIkShitaH . shatasho yAnupAshritA dharmarAjo vyavasthitaH .. .. 5\-50\-50 (33782) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi pa~nchasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-50\-47 karakarSheNa karakarShasaMj~nena bhrAtrA .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 051 .. shrIH .. 5\.51\. adhyAyaH 51 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTrasya sa~njayAgre bhImasenapratApAnusmaraNena parishochanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-51\-0 (33783) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-51\-0x (3558) sarva ete mahotsAhA ye tvayA parikIrtitAH . ekatastveva te sarve sametA bhIma ekataH .. 5\-51\-1 (33784) bhImasenAddhi me bhUyo bhayaM sa~njAyate mahat . kruddhAdamarShaNAttAta vyAghrAdiva mahAruroH .. 5\-51\-2 (33785) jAgarmi rAtrayaH sarvA dIrghamuShNaM cha niHshvasan . bhIto vR^ikodarAttAta siMhAtpashurivAparaH .. 5\-51\-3 (33786) na hi tasya mahAbAhoH shakrapratimatejasaH . sainye.asminpratipashyAmi ya enaM viShahedyudhi .. 5\-51\-4 (33787) amarShaNashcha kaunteyo dR^iDhavairashcha pANDavaH . anarmahAsI sonmAdastiryakprekShI mahAsvanaH .. 5\-51\-5 (33788) mahAvego mahotsAho mahAbAhurmahAbalaH . mandAnAM mama putrANAM yuddhenAntaM kariShyati .. 5\-51\-6 (33789) urugrAhagR^ihItAnAM gadAM bibhradvR^ikodaraH . kurUNAmR^iShabho yuddhe daNDapANirivAntakaH .. 5\-51\-7 (33790) aShTAshrimAyasIM ghorAM gadAM kA~nchanabhUShaNAm . manasAhaM prapashyAmi brahmadaNDamivodyatam .. 5\-51\-8 (33791) yathA mR^igANAM yUtheShu siMho jAtabalashcharet . mAmakeShu tathA bhImo baleShu vichariShyati .. 5\-51\-9 (33792) sarveShAM mama putrANAM sa ekaH krUravikramaH . bahvAshI vipratIpashcha bAlyepi rabhasaH sadA .. 5\-51\-10 (33793) udvepate me hR^idayaM ye me duryodhanAdayaH . bAlye.api tena yuddhyanto vAraNeneva marditAH .. 5\-51\-11 (33794) tasya vIryeNa saMkliShTA nityameva sutA mama . sa eva heturbhedasya bhImo bhImaparAkramaH .. 5\-51\-12 (33795) grasamAnamanIkAni naravAraNavAjinAm . pashyAmIvAgrato bhImaM krodhamUrChitamAhave .. 5\-51\-13 (33796) astre droNArjunasamaM vAyuvegasamaM jave . maheshvarasamaM krodhe ko hanyAdbhImamAhave .. 5\-51\-14 (33797) sa~njayAchakShva me shUraM bhImasenamamarShaNam . 5\-51\-15b .......... ye.ahaM yattena ripughAtinA . ..... sarve putrAH mama manasvinA .. 5\-51\-15 (33798) yena bhImabalA yakShA rAkShasAshcha purA hatAH . kathaM tasya raNe vegaM mAnuShaH prasahiShyati .. 5\-51\-16 (33799) na sa jAtu vashe tasthau mama bAlye.api sa~njaya . kiM punarmama duShputraiH kliShTaH saMprati pANDavaH .. 5\-51\-17 (33800) niShThuro roShaNo.atyarthaM bhajyetApi na saMnamet . tiryakprekShIM saMhatabhrUH kathaM shAmyedvR^ikodaraH .. 5\-51\-18 (33801) shUrastathA.apratibalo gaurastAla ivonnataH . pramANato bhImasenaH prAdeshenAdhiko.arjunAt .. 5\-51\-19 (33802) javena vAjino.atyeti balenAntyeti ku~njarAn . avyaktajalpI madhvakSho madhyamaH pANDavo balI .. 5\-51\-20 (33803) iti bAlye shrutaH pUrvaM mayA vyAsamukhAtpurA . rUpato vIryatashchaiva yAthAtathyena pANDavaH .. 5\-51\-21 (33804) Ayasena sa daNDena rathannAgAnnarAnhayAn . haniShyati raNe kruddho raudraH krUraparAkramaH .. 5\-51\-22 (33805) amarShI nityasaMrabdho bhImaH praharatAM varaH . mayA tAta pratIpAni kurvanpUrvaM vimAnitaH .. 5\-51\-23 (33806) niShkarNAmAyasIM sthUlAM supArshvAM kA~nchanIM gadAm . shataghnIM shatanirhAdAM kathaM shakShyanti me sutAH .. 5\-51\-24 (33807) apAramaplavAgAdhaM samudraM sharavedhanam . bhImasenamayaM durgaM tAta mandAstitIrShavaH .. 5\-51\-25 (33808) kroshato me na shrR^iNvanti bAlAH paNDitamAninaH . viShamaM na hi manyante prApataM madhudarshinaH .. 5\-51\-26 (33809) saMyuge ye gamiShyanti nararUpeNa mR^ityunA . niyataM choditA dhAtrA siMheneva mahAmR^igAH .. 5\-51\-27 (33810) shaikyAM tAta chatuShkiShkuM ShaDashrimamitaujasam . prahitAM duHkhasaMsparshAM kathaM shakShyanti me sutAH .. 5\-51\-28 (33811) gadAM bhrAmayatastasya bhindato hastimastakAn . sR^ikkiNI lelihAnasya bAShpamutsR^ijato muhuH .. 5\-51\-29 (33812) uddishya nAgAnpatataH kurvato bhairavAnravAn . pratIpaM patato mattAnku~njarAnprati garjataH .. 5\-51\-30 (33813) vigAhya rathamArgeShu varAnuddishya nighnataH . agneH prajvalitasyeva api muchyeta me prajA .. 5\-51\-31 (33814) vIthIM kurvanmahAbAhurdrAvayanmama vAhinIm . nR^ityanniva gadApANiryugAntaM darshayiShyati .. 5\-51\-32 (33815) prabhinna iva mAta~NgaH prabha~njanpuShpitAndrumAn . pravekShyati raNe senAM putrANAM me vR^ikodaraH .. 5\-51\-33 (33816) kurvanrathAnvipuruShAnvisArathihayadhvajAn . ArujanpuruShavyAghro rathinaH sAdinastathA .. 5\-51\-34 (33817) ga~NgAvega ivAnUpAMstIrajAnvividhAndrumAn . prabha~NkShyati raNe senAM putrANAM mama sa~njaya .. 5\-51\-35 (33818) vadhaM nUnaM gamiShyanti bhImasenabhayArditAH . mama putrAshcha bhR^ityAshcha rAjAnashchaiva sa~njaya .. 5\-51\-36 (33819) yena rAjA mahAvIryaH pravishyAntaHpuraM purA . vAsudevasahAyena jarAsandho nipAtitaH .. 5\-51\-37 (33820) kR^itsneyaM pR^ithivI devI jarAsandhena dhImatA . mAgadhendreNa balinA vashe kR^itvA pratApitA .. 5\-51\-38 (33821) bhIShmapratApAtkuravo nayenAndhakavR^iShNayaH . yanna tasya vashe jagmuH kevalaM daivameva tat .. 5\-51\-39 (33822) sa gatvA pANDuputreNa tarasA bAhushAlinA . anAyudhena vIreNa nihataH kiM tato.adhikam .. 5\-51\-40 (33823) dIrghakAlasamAsaktaM vishamAshIviSho yathA . sa mokShyati raNe tejaH putreShu mama sa~njaya .. 5\-51\-41 (33824) mahendra iva vajreNa dAnavAndevasattamaH . bhImaseno gadApANiH sUdayiShyati me sutAn .. 5\-51\-42 (33825) aviShahyamanAvAryaM tIvravegaparAkramam . pashyAmIvAtitAmrAkShamApatantaM vR^ikodaram .. 5\-51\-43 (33826) agadasyApyadhanuSho virathasya vivarmaNaH . bAhubhyAM yudhyamAnasya kastiShThedagrataH pumAn .. 5\-51\-44 (33827) bhIShmo droNashcha vipro.ayaM kR^ipaH shAradvatastathA . jAntyete yathaivahaM vIryaj~nastasya dhImataH .. 5\-51\-45 (33828) AryavrataM tu jAnantaH sa~NgarAntaM vidhitsavaH . senAmukheShu sthAsyanti mAmakAnAM nararShabhAH .. 5\-51\-46 (33829) balIyaH sarvato diShTaM puruShasya visheShataH . pashyannapi jayaM teShAM na niyachChAmi yatsutAn .. 5\-51\-47 (33830) te purANaM maheShvAsA mArgamaindraM samAsthitAH . tyakShyanti tumule prANAnrakShantaH pArthivaM yashaH .. 5\-51\-48 (33831) yathaiShAM mAmakAstAta tathaiShAM pANDavA api . pautrA bhIShmasya shiShyAshcha droNasya cha kR^ipasya cha .. 5\-51\-49 (33832) ye tvasmadAshrayaM ki~nchiddattamiShTaM cha sa~njaya . tasyApachitimAryatvAtkartAraH sthavirAstrayaH .. 5\-51\-50 (33833) AdadAnasya shastraM hi kShatradharmaM parIpsataH . nidhanaM kShatriyasyAjau varamevAdduruttamam .. 5\-51\-51 (33834) sa vai shochAmi sarvAnvai ye yuyutsanti pANDavaiH . vikruShTaM viduroNAdau tadetadbhayamAgatam .. 5\-51\-52 (33835) na tu manye vighAtAya j~nAnaM duHkhasya sa~njaya . bhavatyatibalaM hyetajj~nAnasyApyupaghAtakam .. 5\-51\-53 (33836) R^iShayo hyapi nirmuktAH pashyanto lokasa~NgrahAn . sukhairbhavanti sukhinastathA duHkhena duHkhitAH .. 5\-51\-54 (33837) kiM punarmohamAsaktastatra tatra sahasradhA . putreShu rAjyadAreShu pautreShvapi cha bandhuShu .. 5\-51\-55 (33838) saMshaye tu mahatyasminkiM nu me kShamamuttaram . vinAshaM hyeva pashyAmi kurUNAmanuchintatayan .. 5\-51\-56 (33839) dyUtapramukhamAbhAti kurUNAM vyasanaM mahat . mandenaishvaryakAmena lobhAtpApamidaM kR^itam .. 5\-51\-57 (33840) manye paryAyadharmo.ayaM kAlasyAtyantagAminaH . chakre pradhirivAsakto nAsya shakyaM palAyitum .. 5\-51\-58 (33841) kiM nu kuryAM kathaM kuryAM kva nu gachChAmi sa~njaya . ete nashyanti kuravo mandAH kAlavashaM gatAH .. 5\-51\-59 (33842) avasho.ahaM tadA tAta putrANAM nihate shate . shroShyAmi ninadaM strINAM kathaM mAM maraNaM spR^ishet .. 5\-51\-60 (33843) yathA nidAghe jvalanaH samaddho dahetkakShaM vAyunA chodyamAnaH . gadAhastaH pANDavo vai tathaiva hantA madIyAnsahito.arjunena .. .. 5\-51\-61 (33844) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi ekapa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-51\-7 urugrAhaH mahAnirbandhastena gR^ihItAnAM vashIkR^itAnAm .. 5\-51\-10 rabhasaH vegavAn .. 5\-51\-21 purA purANam .. 5\-51\-24 niShkarNAM avakrAm . shatanirhrAdAM mahAshabdavatIm .. 5\-51\-28 shaikyAM shikyasthAm .. 5\-51\-35 anUpAn sajaladeshe sthitAn .. 5\-51\-44 agadasya gadAhInasya .. 5\-51\-58 paryAyadharmaH viparItadharmaH . pradhirnemiH. asya kAlavashasya . tR^itIyArthe ShaShThI .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 052 .. shrIH .. 5\.52\. adhyAyaH 52 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa arjunapratApAnuvarNanapUrvakaM parishochanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-52\-0 (33845) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-52\-0x (3559) yasya vai nAnR^itA vAchaH kadAchidanushushruma . trailokyamapi tasya syAdyoddhA yasya dhana~njayaH .. 5\-52\-1 (33846) tasyaiva cha na pashyAmi yudhi gANDIvadhanvanaH . anishaM chintayAno.api yaH pratIyAdrathena tam .. 5\-52\-2 (33847) asyataH karNinAlIkAnmArgaNAnhR^idayachChidaH . pratyetA na samaH kashchidyudhi gANDIvadhanvanaH .. 5\-52\-3 (33848) droNAkarNau pratIyAtAM yadi vIrau nararShabhau . kR^itAstrau balinAM shreShThau samareShvaparAjitau .. 5\-52\-4 (33849) mahAnsyAtsaMshayo loke na tvasti vijayo mama . ghR^iNI karNaH pramAdI cha AchAryaH sthaviro guruH .. 5\-52\-5 (33850) samartho balavAnpArtho dR^iDhadhanvA jitaklamaH . bhavetsutumulaM yuddhaM sarvasho.apyaparAjayaH .. 5\-52\-6 (33851) sarve hyastravidaH shUrAH sarve prAptA mahadyashaH . api sarvAmaraishvaryaM tyajeyurna punarjayam .. 5\-52\-7 (33852) vadhe nUnaM bhavechChAntistayorvA phAlgunasya cha . na tu hantArjunasyAsti jetA chAsya na vidyate .. 5\-52\-8 (33853) manyustasya kathaM shAmyenmandAnprati ya utthitaH . anye.apyastrANi jAnanti jIyante cha jayanti cha . ekAntavijayastveva shrUyate phAlgunasya ha .. 5\-52\-9 (33854) trayastriMshatsamAhUya khANDave.agnimatarpayat . jigAya cha surAnsarvAnnAsya vidmaH parAjayam .. 5\-52\-10 (33855) yasya yantA hR^iShIkeshaH shIlavR^ittasamo yudhi . dhruvastasya jayastAta yathendrasya jayastathA .. 5\-52\-11 (33856) kR^iShNAvekarathe yattAvadhijyaM gANDivaM dhanuH . yugapatrINi tejAMsi sametAnyanushushruma .. 5\-52\-12 (33857) naivAsti no dhanustadR^i~Nva yoddhA na cha sArathiH . tachcha mandA na jAnanti duryodhanavashAnugAH . 5\-52\-13 (33858) sheShayedashanirdIpto vipatanmUrdhni sa~njaya . na tu sheShaM sharAstAta kuryurastAH kirITinA .. 5\-52\-14 (33859) api chAsyannivAbhAti nighnanniva dhana~njayaH . uddharanniva kAyebhyaH shirAMsi sharavR^iShTibhiH .. 5\-52\-15 (33860) api bANamayaM tejaH pradIptamiva sarvataH . gANDIvotthaM dahetAjau putrANAM mama vAhinI .. 5\-52\-16 (33861) api sA rathaghoSheNa bhayArtA savyasAchinaH . vitrastA bahudhA senA bhAratI pratibhAti me .. 5\-52\-17 (33862) yathA kakShaM mahAnagniH pradahetsarvatashcharan . mahArchiraniloddhUtastadvaddhakShyati mAmakAn .. 5\-52\-18 (33863) yadodvamannishitAnbANasa~NghAM\- stAnAtatAyI samare kirITI . sR^iShTo.antakaH sarvaharo vidhAtrA yathA bhavettadvadapAraNIyaH .. 5\-52\-19 (33864) yadA hayabhIkShNaM subuhUnprakArAn shrotAsmi tAnAvasathe kurUNAm . teShAM samantAchcha tathA raNAgre kShayaH kilAyaM bharatAnupaiti .. .. 5\-52\-20 (33865) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi dvipa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-52\-5 pramAdI ante vidyAM na smariShyatIti bhAvaH .. 5\-52\-14 astAH kShiptAH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 053 .. shrIH .. 5\.53\. adhyAyaH 53 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa kurUnprati pANDavAnAM balavatsahAyasaMpannatvAdiguNasamR^iddhikathanapUrvakaM shAntyarthaM svena prayatanAbhidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-53\-0 (33866) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-53\-0x (3560) yathaiva pANDavAH sarve parAkrAntA jigIShavaH . tathaubhisarAsteShAM tyaktAtmAno jaye dhR^itAH .. 5\-53\-1 (33867) ......hi parAkrAntAnAchakShIthAH parAnmama . pA~nchAlAnkekayAnmatsyAnmAgadhAnvatsabhUmipAn .. 5\-53\-2 (33868) yashcha sendrAnimA.NllokAnichChankuryAdvashe balI . sa sraShTA jagataH kR^iShNaH pANDavAnAM jaye dhR^itaH .. 5\-53\-3 (33869) samastAmarjunAdvidyAM sAtyakiH kShipramAptavAn . shaineyaH samare sthAtA bIjavatpravapa~nsharAn .. 5\-53\-4 (33870) dhR^iShTadyumnashcha pA~nchAlyaH krUrakarmA mahArathaH . mAmakeShu raNaM kartA baleShu paramAstravit .. 5\-53\-5 (33871) yudhiShThirasya cha krodhAdarjunasya cha vikramAt . mayAbhyAM bhImasenAchcha bhayaM me tAta jAyate .. 5\-53\-6 (33872) amAnuShaM manuShyendrairjAlaM vitatamantarA . na me sainyAstariShyanti tataH kroshAmi sa~njaya .. 5\-53\-7 (33873) darshanIyo manasvI cha lakShmIvAnbrahmavarchasI . medhAvI sukR^itapraj~no dharmAtmA pANDunandanaH .. 5\-53\-8 (33874) mitrAmAtyaiH susaMpannaH saMpanno yuddhayojakaiH . bhrAtR^ibhiH shvashurairvIrairupapanno mahArathaiH .. 5\-53\-9 (33875) dhR^ityA cha puruShavyAghro naibhR^ityena cha pANDavaH . anushaMso vadAnyashcha hImAnsatyaparAkramaH .. 5\-53\-10 (33876) bahushrutaH kR^itAtmA cha vR^iddhasevI jitendriyaH . taM sarvaguNasaMpannaM samiddhamiva pAvakam .. 5\-53\-11 (33877) tapantamabhi ko mandaH patiShyati pata~Ngavat . pANDavAgnimanAvAryaM mumUrShurnaShTachetanaH .. 5\-53\-12 (33878) tanuruchchaH shikhI rAjA mithyopacharito mayA . mandAnAM mama putrANAM yuddhenAntaM kariShyati .. 5\-53\-13 (33879) tairayuddhaM sAdhu manye kuravastannibodhata . yuddhe vinAshaH kR^itsnasya kulasya bhavitA dhruvam .. 5\-53\-14 (33880) eShA me paramA buddhiryayA shAmyati me manaH . yadi tvayuddhamiShTaM vo vayaM shAntyai yatAmahe .. 5\-53\-15 (33881) na tu naH klishyamAnAnAmupekSheta yudhiShThiraH . jugupsati hyadharmeNa mAmevoddishya kAraNam .. .. 5\-53\-16 (33882) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi tripa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-53\-1 abhisarAH purogAH .. 5\-53\-10 naibhR^ityena mantraguptyA .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 054 .. shrIH .. 5\.54\. adhyAyaH 54 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayena pANDaveShu jayasAdhanasAmagrImabhidhAya teShu dhArtarAShTrakR^itApakAranusmAraNapUrvakaM dhR^itarAShTragarhaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-54\-0 (33883) sa~njaya uvAcha. 5\-54\-0x (3561) evametanmahArAja yathAvadasi bhArata . yuddhe vinAshaH kShatrasya gANDIvena pradR^ishyate .. 5\-54\-1 (33884) idaM tu nAbhijAnAmi tava dhIrasya nityashaH . yatputravashamAgachChestattvaj~naH savyasAchinaH .. 5\-54\-2 (33885) naiSha kAlo mahArAja tava shashvatkR^itAgasaH . tvayA hyevAditaH pArthA nikR^itA bharatarShabha .. 5\-54\-3 (33886) pitA shreShThaH suhR^idyashcha samyakpraNihitAtmavAn . AstheyaM hi hitaM tena na drogdhA gururuchyate .. 5\-54\-4 (33887) idaM jitamidaM labdhamiti shrutvA parAjitAn . dyUtakAle mahArAja smarase sma kumAravat .. 5\-54\-5 (33888) paruShANyuchyamAnAMshcha purA pArthAnupekShase . kR^itsnaM rAjyaM jayantIti prapAtaM nAnupashyasi .. 5\-54\-6 (33889) pitryaM rAjyaM mahArAja kuravaste sajA~NgalAH . atha vIrairjitAmurvImakhilAM pratyapadyathAH .. 5\-54\-7 (33890) bAhuvIryArjitA bhUmistava pArthairniveditA . mayedaM kR^itamityeva manyase rAjasattama .. 5\-54\-8 (33891) grastAngandharvarAjena majjato hyaplave.ambhasi . AninAya punaH pArthaH putrAMste rAjasattama .. 5\-54\-9 (33892) kumAravachcha smayase dyUte vinikR^iteShu yat . pANDaveShu vane rAjanpravrajatsu punaHpunaH .. 5\-54\-10 (33893) pravarShataH sharavrAtAnarjunasya shitAnbahUn . apyarNavA vishuShyeyuH kiM punarmAsayonayaH .. 5\-54\-11 (33894) asyatAM phAlgunaH shreShTho gANDIvaM dhanuShAM varam . keshavaH sarvabhUtAnAmAyudhAnAM sudarshanam . vAnaro rochamAnashcha ketuH ketumatAM varaH .. 5\-54\-12 (33895) evametAni sa ratho vahate saha yo raNe . kShapayiShyati no rAjankAlachakramivodyatam .. 5\-54\-13 (33896) tasyAdya vasudhA rAjannikhilA bharatarShabha . yasya bhImArjinau yodhau sa rAjA rAjasattama .. 5\-54\-14 (33897) tathA bhImahataprAyAM ma~njantIM tava vAhinIm . duryodhanamukhA dR^iShTvA kShayaM yAsyanti kauravAH .. 5\-54\-15 (33898) na bhImArjunayorbhItA lapsyante vijayaM vibho . tava putrA mahArAja rAjAnashchAnusAriNaH .. 5\-54\-16 (33899) matsyAstvAmadya nArchanti pa~nchAlAshcha sakekayAH . sAlveyAH shUrasenAshcha sarve tvAmavajAnate .. 5\-54\-17 (33900) pArthaM hyete gatAH sarve vIryaj~nAstasya dhImataH . bhaktyA hyasya virudhyante tava putraiH sadaiva te .. 5\-54\-18 (33901) anarhAneva tu vadhe dharmayuktAnvikarmaNA . yo.akleshayatpANDuputrAnyo vidveShTyadhunApi vai .. 5\-54\-19 (33902) sarvopAyairniyantavyaH sAnugaH pApapuruShaH . tava putro mahArAja nAnushochitumarhasi .. 5\-54\-20 (33903) aparohaM mahArAja sAkShAchchainaM bravImyaham . dyUtakAle mayA choktaM vidureNa cha dhImatA .. 5\-54\-21 (33904) yadidaM te vilapitaM pANDavAnprati bhArata . anIshenaiva rAjendra sarvametannirarthakam .. .. 5\-54\-22 (33905) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi chatuHpa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-54\-3 eSha kAlaH kalanAvuddhistava naiva sthAsyati .. 3 . \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 055 .. shrIH .. 5\.55\. adhyAyaH 55 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena dhR^itarAShTraMprati kR^iShNAdibhiH kurusamuchChedapratij~nApUrvakapANDavasamAshvAsanashravaNachakitAya svasmai bhIShmAdibhirabhayapradAnakathanam .. 1 .. tathA svaparapakShayoH balAbalanirUpaNapUrvakaM dhR^itarAShTraMprati samAshvAsanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-55\-0 (33906) duryodhana uvAcha. 5\-55\-0x (3562) na bhetavyaM mahArAja na shochyA bhavatAM vayam . samarthAH sma parA~njetuM balinaH samare vibho .. 5\-55\-1 (33907) vane pravrAjitAnpArthAnyadAyAnmadhusUdanaH . mahatA balachakreNa pararAShTrAvamardinA .. 5\-55\-2 (33908) kekayA dhR^iShTaketushcha dhR^iShTadyumnashcha pArShata . rAjAnashchAnvayuH pArthAnbahavo.anye.anuyAyinaH .. 5\-55\-3 (33909) indraprasthasya chAdUrAtsamAjagmurmahArathAH . vyagarhayaMshcha saMgamya bhavantaM kurubhiH saha .. 5\-55\-4 (33910) te yudhiShThiramAsInamajinaiH prativAsitam . kR^iShNapradhAnAH saMhatya paryupAsanta bhArata .. 5\-55\-5 (33911) pratyAdanaM cha rAjyasya kAryamUchurnarAdhipAH . bhavataH sAnubandhasya samuchChedaM chikIrShavaH .. 5\-55\-6 (33912) shrutvA chaivaM mayostAstu bhIShmadroNakR^ipAstadA . j~nAtikShayabhayAdrAjanbhItena bharatarShabha .. 5\-55\-7 (33913) tataH sthAsyanti samaye pANDavA iti me matiH . samuchChedaM hi naH kR^itsnaM vAsudevashchikIrShati .. 5\-55\-8 (33914) R^ite cha vidurAtsarve yUyaM vadhyA matA mama . dhR^itarAShTrastu dharmaj~no na vadhyaH kurusattamaH .. 5\-55\-9 (33915) samuchChedaM cha kR^itsnaM naH kR^itvA tAta janArdanaH . ekarAjyaM kurUNAM sma chikIrShati yudhiShThire .. 5\-55\-10 (33916) tatra kiM prAptakAlaM naH praNipAtaH palAyanam . prANAnvA saMparityajya pratiyudhyAmAhe parAn .. 5\-55\-11 (33917) pratiyuddhe tu niyataH syAdasmAkaM parAjayaH . yudhiShThirasya sarve hi pArthivA vashavartinaH .. 5\-55\-12 (33918) viraktarAShTrAshcha vayaM mitrANi kupitAni naH . dhikkR^itAH pArthivaiH sarvaiH svajanena cha sarvashaH .. 5\-55\-13 (33919) praNipAte na doShosti sandhirnaH shAshvatIH samAH . pitaraM tveva shochAmi praj~nAnetraM janAdhipam .. 5\-55\-14 (33920) matkR^ite duHkhamApannaM kleshaM prAptamanantakam . kR^itaM hi tava putraishcha pareShAmavarodhanam . matprayArthaM puraivaitadviditaM te narottama .. 5\-55\-15 (33921) te rAj~no dhR^itarAShTrasya sAmAtyasya mahArathAH . vairaM pratikariShyanti kulochChedena pANDavAH .. 5\-55\-16 (33922) tato droNo.abravIdbhIShmaH kR^ipo drauNishcha bhArata . matvA mAM mahatIM chintAmAsthitaMvyathitendriyaM .. 5\-55\-17 (33923) abhidrugdhAH pare chenno na bhetavyaM parantapa . asamarthAH pare jetumasmAnyudhi samAsthitAn .. 5\-55\-18 (33924) ekaikashaH samarthAH smo vijetuM sarvapArthivAn . AgachChantu vineShyAmo darpameShAM shitaiH sharaiH .. 5\-55\-19 (33925) puraikena hi bhIShmeNa vijitAH sarvapArthivAH . mR^ite pitaryatikruddho rathenaikena bhArata .. 5\-55\-20 (33926) jaghAna subahUMsteShAM saMrabdhaH kurusattamaH . tataste sharaNaM jagmurdevavratamimaM bhayAt .. 5\-55\-21 (33927) sa bhIShmaH susamartho.ayamasmAbhiH sahito raNe . parAnvijetuM tasmAtte vyetu bhIrbharatarShabha .. 5\-55\-22 (33928) ityeShAM nishchayo hyAsIttatkAle.amitatejasAm . purA teShAM pR^ithivI kR^itsnAsIdvashavartinI .. 5\-55\-23 (33929) asmAnpunaramI nAdya samarthA jetumAhave . ChinnapakShAH pare hyadya vIryahInAshcha pANDavAH .. 5\-55\-24 (33930) asmatsaMsthA cha pR^ithivI vartate bharatarShabha . ekArthAH sukhaduHkheShu samAnItAshcha pArthivAH .. 5\-55\-25 (33931) apyagniM pravisheyuste samudraM vA parantapa . madarthaM pArthivAH sarve tadviddhi kurusattama .. 5\-55\-26 (33932) unmattamiva chApi tvAM prahasantIha duHkhitam . vilapantaM bahuvidhaM bhItaM paravikatthane .. 5\-55\-27 (33933) eShAM hyekaikasho rAj~nAM samarthaM pANDavAnprati . AtmAnaM manyate sarvo vyetu te bhayamAgatam .. 5\-55\-28 (33934) jetuM samagrAM senAM me vAsavo.api na shaknuyAt . hantumakShayyarUpeyaM brahmaNo.api svayaMbhuvaH .. 5\-55\-29 (33935) yudhiShThiraH puraM hitvA pa~nchagrAmAnsa yAchate . bhIto hi mAmakAtsainyAtprabhAvAchchaiva me vibho .. 5\-55\-30 (33936) samarthaM manyase yachcha kuntIputraM vR^ikodaram . tanmithyA na hi me kR^itsnaM prabhAvaM vetsi bhArata .. 5\-55\-31 (33937) matsamo hi gadAyuddhe pR^ithivyAM nAsti kashchana . nAsItkashchidatikrAnto bhavitA na cha kashchana .. 5\-55\-32 (33938) yukto duHkhoShitashchAhaM vidyApAragatastathA . tasmAnna bhImAnnAnyebhyo bhayaM me vidyate kvachit .. 5\-55\-33 (33939) duryodhanasamo nAsti gadAyAmiti nishchayaH . sa~NkarShaNasya bhavane yattadainamupAvasam. 5\-55\-34 (33940) yuddhe sa~NkarShaNasamo balenAbhyadhiko bhuvi . gadAprahAraM bhImo me na jAtu viShahedyudhi .. 5\-55\-35 (33941) ekaM prahAraM yaM dadyAM bhImAya ruShito nR^ipa . sa evainaM nayoddhoraH kShipraM vaivasvatakShayam .. 5\-55\-36 (33942) ichCheyaM cha gadAhastaM rAjandraShTuM vR^ikodaram . suchiraM prArthito hyeSha mama nityaM manorathaH .. 5\-55\-37 (33943) gadayA nihato hyAjau mayA pArtho vR^ikodaraH . vishIrNagAvaH pR^ithivIM parAsuH prapatiShyati .. 5\-55\-38 (33944) gadAprahArAbhihato himavAnapi parvataH . sakR^inmayA vidIryeta giriH shatasahasradhA .. 5\-55\-39 (33945) sa chApyetadvijAnAti vAsudevArjunau tathA . duryodhanasamo nAsti gadAyAmiti nishchayaH .. 5\-55\-40 (33946) tatte vR^ikodaramayaM bhayaM vyetu mahAhave . vyapaneShyAmyahaM hyenaM mA rAjanvimanA bhava .. 5\-55\-41 (33947) tasminmayA hate kShipramarjunaM bahavo rathAH . tulyarUpA vishiShTAshcha kShepsyanti bharatarShabha .. 5\-55\-42 (33948) bhIShmo droNaH kR^ipo drauNiH karNo bhUrishravAstathA . prAgjyotiShAdhipaH shalyaH sindhurAjo jayadrathaH .. 5\-55\-43 (33949) ekaika eShAM shaktastu hantuM bhArata pANDavAn . sametAstu kShaNenaitAnneShyanti yamasAdanam .. 5\-55\-44 (33950) samagrA pArthivI senA pArthamekaM dhana~njayam . kasmAdashaktA nirjetumiti heturna vidyate .. 5\-55\-45 (33951) sharavrAtaistu bhIShmeNa shatasho nichito.avashaH . droNadrauNikR^ipaishchaiva gantA pArtho yamakShayam .. 5\-55\-46 (33952) pitAmaho.api gA~NgeyaH shAntanoradhi bhArata . brahmarpisadR^isho jaj~ne devairapi suduHsahaH .. 5\-55\-47 (33953) na hantA vidyate chApi rAjanbhIShmasya kashchana . pitrA hyuktaH prasannena nAkAmastvaM mariShyasi .. 5\-55\-48 (33954) brahmarSheshcha bharadvAjAddroNo droNyAmajAyata . droNAjjaj~ne mahArAja drauNishcha paramAshtravit .. 5\-55\-49 (33955) kR^ipashchAchAryamukhyoyaM maharShergautamAdapi . sharastambodbhavaH shrImAnavadhya iti me matiH .. 5\-55\-50 (33956) ayonijAstrayo hyete pitA mAtA cha mAtulaH . ashvatthAmno mahArAta sa cha shUraH sthito mama .. 5\-55\-51 (33957) sarva ete mahArAja devakalpA mahArathAH . shakrasyApi vyathAM kuryuH saMyuge bharatarShabha .. 5\-55\-52 (33958) naiteShAmarjunaH shakta ekaikaM prativIkShitum . sahitAstu naravyAghrA haniShyanti dhana~njayam .. 5\-55\-53 (33959) bhIShmAdroNakR^ipANAM cha tulyaH karNo mato mama . anuj~nAtashcha rAmeNa matsamo.asIti bhArata .. 5\-55\-54 (33960) kuNDale ruchire chAstAM karNasya sahaje shubhe . te shachyarthaM mahendreNa yAchitaH sa parantapaH .. 5\-55\-55 (33961) amoghayA mahArAja shaktyA paramabhImayA . tasya shaktyopagUDhasya kasmAjjIveddhana~njayaH .. 5\-55\-56 (33962) vijayo me dhruvaM rAjanphalaM pANAvivAhitam . abhivyaktaH pareShAM cha kR^itsno bhuvi parAjayaH . 5\-55\-57 (33963) ahnA hyekena bhIShmoyaM prayutaM hanti bhArata . tatsamAshcha maheShvAsA droNadrauNikR^ipA api .. 5\-55\-58 (33964) saMshaptakAnAM vR^indAni kShatriyANAM parantapa . arjunaM vayamasmAnvA nihanyAtkapiketanaH .. 5\-55\-59 (33965) tAMshchAlamiti manyante savyasAchivadhe dhR^itAH . pArthivAH sa bhavAMstebhyo hyakasmAdvyathate katham .. 5\-55\-60 (33966) bhImasene cha nihate ko.anyo yudhyeta bhArata . pareShAM tanmamAchakShva yadi vettha parantapa .. 5\-55\-61 (33967) pa~ncha te bhrAtaraH sarve dhR^iShTadyumno.atha sAtyakiH . pareShAM sapta ye rAjanyodhAH sAraM balaM matam .. 5\-55\-62 (33968) asmAkaM tu vishiShTA ye bhIShmadroNakR^ipAdayaH . drauNirvikartanaH karNaH somadattotha bAhlikaH .. 5\-55\-63 (33969) prAgjyotiShAdhipaH shalya Avantyau cha jayadrathaH . duHshAsano durmakhashcha duHsahashcha vishAMpate .. 5\-55\-64 (33970) shrutAyushchitrasenashcha purumitro viviMshatiH . shalo bhUrishravAshchaiva vikarNashcha tavAtmajaH .. 5\-55\-65 (33971) akShauhiNyo hi me rAjandashaikA cha samAhR^itAH . nyUnA pareShAM saptaiva kasmAnme syAtparAjayaH .. 5\-55\-66 (33972) balaM triguNato hInaM yodhyaM prAha bR^ihaspatiH . parebhyastriguNA cheyaM mama rAjannanIkinI .. 5\-55\-67 (33973) guNahInaM pareShAM cha bahu pashyAmi bhArata . guNodayaM bahuguNamAtmanashcha vishAMpate .. 5\-55\-68 (33974) etatsarvaM samAj~nAya balAgryaM mama bhArata . nyUnatAM pANDavAnAM cha na mohaM gantumarhasi .. 5\-55\-69 (33975) ityuktvA sa~njayaM bhUyaH paryapR^ichChata bhArata . vivitsuH prAptakAlAni j~nAtvA parapura~njayaH .. .. 5\-55\-70 (33976) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi pa~nchapa~nchAshattasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-55\-18 naH asmAbhiH parechet yadyapi abhidrugdhAH drohaviShayaM nItAH tathApi na bhetavyam .. 5\-55\-33 yukto.abhiyogavAn . duHkhoShita gurukule .. 5\-55\-34 upAvasaM shidhyatvena paryacharam . 5\-55\-59 hanyAmeti vadantIti sheShaH .. 5\-55\-60 tAn saMshaptakAn alaM arjunavadhe paryAptA iti manyante .. 5\-55\-67 triguNatastryaMshena hInam . triguNA tryaMshenAdhikA .. 5\-55\-70 vivitsuH vij~nAtumichChuH . prAptakAlAni karmANi .. 5\-55\- 5\-55\- 5\-55\- 5\-55\- \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 056 .. shrIH .. 5\.56\. adhyAyaH 56 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayena pANDavabhAvaM bubhutsuM duryodhanaMprati teShAM yuddhotkaNThAkathanapUrvakaM tadrathAshvavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-56\-0 (33977) duryodhana uvAcha. 5\-56\-0x (3563) akShauhiNIH sapta labdhvA rAjabhiH saha sa~njaya . kiMsvidichChati kaunteyo yuddhaprepsuryudhiShThiraH .. 5\-56\-1 (33978) sa~njaya uvAcha. 5\-56\-2x (3564) atIva mudito rAjanyuddhaprepyuryudhiShThiraH . bhImasenArjunau chobhau yamAvapi na bibhyataH .. 5\-56\-2 (33979) rathaM tu divyaM kaunteyaH sarvA vibhrAjayandishaH . mantraM jij~nAsamAnaH sanbIbhatsuH samayojayat .. 5\-56\-3 (33980) tamapashyAma sannaddhaM meghaM vidyudyutaM yathA . samantAtsamabhidhyA hR^iShyamANo.abhyabhAShata . pUrvarUpamidaM pashya vayaM jeShyAma sa~njaya .. 5\-56\-4 (33981) bIbhatsurmAM yathovAcha tathA.avaimyahamapyuta .. 5\-56\-5 (33982) duryodhana uvAcha. 5\-56\-6x (3565) prashaMsasyabhinandaMstAnpArthAnakShaparAjitAn . arjunasya rathe brUhi kathamashvAH kathaM dhvajAH .. 5\-56\-6 (33983) sa~njaya uvAcha. 5\-56\-7x (3566) bhaumanaH saha shakreNa bahuchitraM vishAMpate . rUpANi kalpayAmAsa tvaShTA dhAtA sadA vibho .. 5\-56\-7 (33984) dhvaje hi tasminrUpANi chakruste devamAyayA . mahAdhanAni divyAni mahAnti cha laghUni cha .. 5\-56\-8 (33985) bhImasenAnurodhAyaka hanUmAnmArutAtmajaH . AtmapratikR^itiM tasmindhvaja AropayiShyati .. 5\-56\-9 (33986) sarvA disho yojanamAtramantaraM satiryagUrdhvaM cha rurodha vai dhvajaH . na saMsa~njettarubhiH saMvR^ito.api tathA hi mAyA vihitA bhaumanena .. 5\-56\-10 (33987) yathA.a.akAshe shakradhanuH prakAshate na chaikavarNaM na cha vedmi kiM nu tat . tathA dhvajo vihito bhaumanena bahvAkAraM dR^ishyate rUpamasya .. 5\-56\-11 (33988) yathA.agnidhUmo divameti ruddhvA . varNAnbibhrattaijasAMshchitrarUpAn . tathA dhvajo vihito bhaumanena na chedbhAro bhavitA nota rodhaH .. 5\-56\-12 (33989) shvetAstasminvAtavegAH sadashvA divyA yuktAshchitrarathena dattAH . bhuvyantarikShe divi vA narendra yeShAM gatirhIyate nAtra sarvA . shataM yattatpUryate nityakAlaM hataMhataM dattavaraM purastAt 5\-56\-13 (33990) tathA rAj~no dantavarNA bR^ihanto rathe yuktA bhAnti tadvIryatulyAH . R^ikShaprakhyA bhImasenasya vAhA rathe vAyostulyavega babhUvuH .. 5\-56\-14 (33991) kalmAShA~NgAstittirichitrapR^iShThA bhrAtrA dattAH prIyatA phAlgunena . bhrAturbIrasya svaistura~NgairvishiShTA mudA yuktAH sahadevaM vahanti .. 5\-56\-15 (33992) mAdrIputraM nakulaM tvAjamIDhaM mahendradattA harayo vAjimukhyAH . samA vAyorbalavantastarasvino vahanti vIraM vR^itrashatruM yathendram . 5\-56\-16 (33993) tulyAshchaibhirvayasA vikrameNa mahAjavAshritrarUpAH sadashvAH . saubhadrAdIndraupadeyAnkumArAn vahantyashvA devadattA bR^ihantaH .. .. 5\-56\-17 (33994) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi ShaTpa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-56\-3 mantraM astraprayojakaM jij~nAsamAnaH parIkShitumichChan .. 5\-56\-7 bhaumano vishvakarmA . dhAtA prajApatiH .. 5\-56\-8 te tvaShTR^ishakradhAtAraH rUpANi chakruH .. 5\-56\-10 rurodha svatejaseti sheShaH .. 5\-56\-12 bhAro rathe rodhuH dvArAdau dvayamapi na bhavet .. 5\-56\-13 yattat ashvAnAM shataM hataMhataM punaHpunaH katipayAshvahananepi bhAvAt shataM pUryate . yataH purastAddattavaram .. 5\-56\-17 devadattAH chitrarathena dattAH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 057 .. shrIH .. 5\.57\. adhyAyaH 57 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## pR^iShTena sa~njayena dhR^itarAShTraM prati pANDavasahAyAnAM rAj~nAM nAmanirdeshapUrvakaM taiH kurusenAgatAnAM svasvadadhyatayA vibhajanakathanam .. 1 .. duryodhanena sa~njayavachanashravaNena kroshantaM dhR^itarAShTramAkShipya svapakShIyANAM pratApaprashaMsanam .. 2 .. punassa~njayena dhR^iShTadyumnadantrovachanapUrvakaM yuddhaniShedhanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-57\-0 (33995) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-57\-0x (3567) kAMstatra sa~njayApashyaH prItyarthena samAgatAn . ye yotsyante pANDavArthe putrasya mama vAhinIm .. 5\-57\-1 (33996) sa~njaya uvAcha. 5\-57\-2x (3568) mukhyamandhakavR^iShNInAmapashyaM kR^iShNamAgatam . chekitAnaM cha tatraiva yuyudhAnaM cha sAtyakim .. 5\-57\-2 (33997) pR^ithagakShauhiNIbhyAM tu pANDavAnabhisaMshritau . mahArathau samAkhyAtAvubhau puruShamAninau .. 5\-57\-3 (33998) akShauhiNyA.atha pA~nchAlyo dashabhistanayairvR^itaH . satyajitpramukhairvIrairdhR^iShTadyumnapurogamaiH . 5\-57\-4 (33999) drupado vardhayanmAnaM shikhaNDiparipAlitaH . upAyAtsarvasainyAnAM pratichChAdya tadA vapuH .. 5\-57\-5 (34000) virATaH saha putrAbhyAM sha~NkhenaivottareNa cha . sUryadattAdibhirvIrairmadirAkShapurogamaiH .. 5\-57\-6 (34001) sahitaH pR^ithivIpAlo bhrAtR^ibhistanayaistathA . akShauhiNyaiva sainyAnAM vR^itaH pArthaM samAshritaH .. 5\-57\-7 (34002) jArAsandhirmAgadhashcha dhR^iShTaketushcha chedirAT . pR^ithakpR^ithaganuprAptau pR^ithagakShauhiNIvR^itau .. 5\-57\-8 (34003) kekayA bhrAtaraH pa~ncha sarve lohitakadhvajAH . akShauhiNIparivR^itAH pANDavAnabhisaMshritAH .. 5\-57\-9 (34004) etAnetAvatastatra tAnapashyaM samAgatAn . ye pANDavArthe yotsyanti dhArtarAShTrasya vAhinIm .. 5\-57\-10 (34005) yo veda `mAnuShaM vyUhaM daivaM gAndharvamAsuram . sa tatra senApramukhe dhR^iShaTadyumno mahArathaH .. 5\-57\-11 (34006) bhIShmaH shAntanavo rAjanbhAgaH klR^iptaH shikhaNDinaH taM virATo.anusaMyAtA sArdhaM matsyaiH prahAribhiH .. 5\-57\-12 (34007) jyeShThasya pANDuputrasya bhAgo madrAdhipo balI . tau tu tatrAbruvankechidviShamau no matAviti .. 5\-57\-13 (34008) duryodhanaH sahasutaH sArdhaM bhrAtR^ishatena cha . prAchyAshcha dAkShiNAtyAshcha bhImasenasya bhAgataH .. 5\-57\-14 (34009) arjunasya tu bhAgena karNe vaikartano mataH . ashvatthAmA vikarNashcha saindhavashcha jayadrathaH .. 5\-57\-15 (34010) ashakyAshchaiva ye kechitpR^ithivyAM shUramAninaH . sarvAMstAnarjunaH pArthaH kalpayAmAsa bhAgataH .. 5\-57\-16 (34011) maheShvAMsA rAjaputrA bhrAtaraH pa~ncha kekayAH . kekayAneva bhAgena kR^itvA yotsyanti saMyuge .. 5\-57\-17 (34012) teShAmeva kR^ito bhAgo mAlavAH sAlvakAstathA . trigartAnAM cha vai mukhyau yau tau saMshaptakAviti .. 5\-57\-18 (34013) duryodhanasutAH sarve tathA duHshAsanasya cha . saubhadreNa kR^ito bhAgo rAjA chaiva bR^ihadbalaH .. 5\-57\-19 (34014) draupadeyA maheShvAsAH suvarNavikR^itadhvajAH . dhR^iShTadyumnamukhA droNamabhiyAsyanti bhArata .. 5\-57\-20 (34015) chekitAnaH somadattaM dvairathe yoddhumichChati . bhojaM tu kR^itavarmANaM yuyudhAno yuyutsati .. 5\-57\-21 (34016) sahadevastu mAdreyaH shUraH saMkrandano yudhi . svamaMshaM kalpayAmAsa shyAlaM te subalAtmajam .. 5\-57\-22 (34017) ulUkaM chaiva kaitavyaM ye cha sArasvatA gaNAH . nakulaH kalpayAmAsa bhAgaM mAdravatIsutaH .. 5\-57\-23 (34018) ye chAnye pArthivA rAjanpratyudyAsyanti sa~Ngare . samAhvAnena tAMshchApi pANDuputrA akalpayan .. 5\-57\-24 (34019) evameShAmanIkAni pravibhaktAni bhAgashaH . yatte kAryaM saputrasya kriyatAM tadakAlikam .. 5\-57\-25 (34020) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-57\-26x (3569) na santi sarve putrA me mUDhA durdyUtadevinaH . yeShAM yuddhaM balavatA bhImena raNamUrdhani .. 5\-57\-26 (34021) rAjAnaH pArthivAH sarve prokShitAH kAladharmaNA . gANDIvAgniM pravekShyanti pata~NgA iva pAvakam .. 5\-57\-27 (34022) vidrutAM vAhinIM manye kR^itavairairmahAtmabhiH . tAM raNe ke.anuyAsyanti prabhagnAM pANDavairyudhi .. 5\-57\-28 (34023) sarve hyatirathAH shUrAH kIrtimantaH pratApinaH . sUryapAvakayostulyAstejasA samitiMjayAH .. 5\-57\-29 (34024) yeShAM yudhiShThiro netA goptA cha madhusUdanaH . yodhau cha pANDavau vIrau savyasAchivR^ikodarau .. 5\-57\-30 (34025) nakulaH sahadevashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . sAtyakirdrupadashchaiva dhR^iShTaketushcha sAnujaH .. 5\-57\-31 (34026) uttamaujAshcha pA~nchAlyo yudhAmanyushcha durjayaH . shikhaNDI kShatradevashcha tathA vairATiruttaraH .. 5\-57\-32 (34027) kAshayashchedayashchaiva matsyAH sarve cha sR^i~njayAH . virATaputro babhrushcha pA~nchAlAshcha prabhadrakAH .. 5\-57\-33 (34028) yeShAMmindro.apyakAmAnAM na haretpR^ithivImimAm . vIrANAM raNadhIrANAM ye bhindyuH parvatAnapi .. 5\-57\-34 (34029) tAnsarvaguNasaMpannAnamanuShyapratApinaH . kroshato mama duShputro yoddhumichChati sa~njaya .. 5\-57\-35 (34030) duryodhana uvAcha. 5\-57\-36x (3570) ubhau sva ekajAtIyau tathobhau bhUmigocharau . atha kasmAtpANDavAnAmekato manyase jayam .. 5\-57\-36 (34031) pitAmahaM cha droNaM cha kR^ipaM karNaM cha durjayam . jayadrathaM somadattamashvatthAmAnameva cha .. 5\-57\-37 (34032) sutejaso maheShvAsAnindro.api sahito.amaraiH . ashaktaH samare jetuM kiM punastAta pANDavAH .. 5\-57\-38 (34033) sarve cha pR^ithivIpAlA madarthe tAta pANDavAn . AryAH shastrabhR^itaH shUrAH samarthAH pratibAdhituM .. 5\-57\-39 (34034) na mAmakAnpANDavAste samarthAH prativIkShitum . parAkrAnto hyahaM pANDUnsaputrAnyoddhumAhave .. 5\-57\-40 (34035) matpriyaM pArthivAH sarve ye chikIrShanti bhArata . te tAnAvArayiShyanti aiNeyAniva tantunA .. 5\-57\-41 (34036) mahatA rathavaMshena sharajAlaishcha mAmakaiH . abhidrutA bhaviShyanti pA~nchAlAH pANDavaiH saha .. 5\-57\-42 (34037) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-57\-43x (3571) unmatta iva me putro vilapatyeSha sa~njaya . na hi shakto rame jetuM dharmarAjaM yudhiShThiram .. 5\-57\-43 (34038) jAnAti hi yathA bhIShmaH pANDavAnAM yashasvinAm . balavattAM saputrANAM dharmaj~nAnAM mahAtmanAm .. 5\-57\-44 (34039) yato nArochayadayaM vigrahaM tairmahAtmabhiH . kiM tu sa~njaya me brUhi punasteShAM vicheShTitam .. 5\-57\-45 (34040) kastAMstarasvino bhUyaH sandIpayati pANDavAn . archiShmato maheShvAsAnhaviShA pAvakAniva .. 5\-57\-46 (34041) sa~njaya uvAcha. 5\-57\-47x (3572) dhR^iShTadyumnaH sadaivaitAnsandIpayati bhArata . yuddhyadhvamiti mAbhaiShTa yuddhAdbharatasattamAH .. 5\-57\-47 (34042) ye kechitpArthivAstatra dhArtarAShTreNa saMvR^itAH . yuddhe samAgamiShyanti tumule shastrasa~Nkule .. 5\-57\-48 (34043) tAnsarvAnAhave kruddhAnsAnubandhAnsamAgatAn . ahamekaH samAdAsye timiryatsyAnivodakAt .. 5\-57\-49 (34044) bhIShmaM droNaM kR^ipaM karNaM drauNiM shalyaM suyodhanam . etAMshchApi nirotsyAmi veleva makarAlayam .. 5\-57\-50 (34045) tathA bruvantaM dharmAtmA prAha rAjA yudhiShThiraH . tava dhairyaM cha vIryaM cha pA~nchAlaH pANDavaiH saha .. 5\-57\-51 (34046) sarve samadhirUDhAH sma sa~NgrAmAnnaH samuddhara . jAnAmi tvAM mahAbAho kShatradharme vyavasthitam .. 5\-57\-52 (34047) samarthamekaM paryAptaM kauravANAM vinigrahe . purastAdupayAtAnAM kauravANAM yuyutsatAm .. 5\-57\-53 (34048) bhavattA yadvidhAtavyaM tannaH shreyaH paraMtapa . sa~NgrAmAdapayAtAnAM bhagnAnAM sharaNaiShiNAm .. 5\-57\-54 (34049) pauruShaM darshaya~nshUro yastiShThedagrataH pumAn . krINIyAttaM sahasreNa iti nItimatAM matam .. 5\-57\-55 (34050) sa tvaM shUrashcha vIrashcha vikrAntashcha nararShabha . bhayArtAnAM paritrAtA saMyugeShu na saMshayaH .. 5\-57\-56 (34051) evaM bruvati kaunteye dharmAtmani yudhiShThire . dhR^iShTadyumna uvAchedaM mAM vacho gatasAdhvasam . sarvA~njanapadAnsUta yodhA duryodhanasya ye .. 5\-57\-57 (34052) sabAhlikAnkurUnbrUyAH prAtipeyA~nsharadvataH . sUtaputraM tathA droNaM sahaputraM jayadratham .. 5\-57\-58 (34053) duHshAsanaM vikarNaM cha tathA duryodhanaM nR^ipam bhIShmaM cha brUhi gatvA tvamAshu gachCha cha mAchiram .. 5\-57\-59 (34054) yudhiShThiraH sAdhunaivAbhyupeyo mA vo.avadhIdarjuno devaguptaH . rAjyaM daddhvaM dharmarAjasya tUrNaM yAchadhvaM vai pANDavaM lokavIram .. 5\-57\-60 (34055) naitAdR^isho hi yodho.asti pR^ithivyAmiha kashchana . yathAvidhaH savyasAchI pANDavaH satyavikramaH .. 5\-57\-61 (34056) devairhi saMbhR^ito divyo ratho gANDIvadhanvanaH . na sajeyomanuShyeNa mA sma kR^iddhvaM mano yudhi .. .. 5\-57\-62 (34057) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi saptapa~nchAshattamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-57\-25 akAlikaM kAlabilambaM vinA .. 5\-57\-27 prokShitAH pashuvadvadhArthaM saMskR^itAH .. 5\-57\-41 aiNeyAn hariNashAvAn . tantunApAshena .. 5\-57\-58 sharadvataH AyuShmataH virudvalakShaNayA gatAyuSha ityarthaH .. 5\-57\-60 daddhaM dadata .. 5\-57\-62 kR^iddhvaM kurudhvam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 058 .. shrIH .. 5\.58\. adhyAyaH 58 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa yuddhasya bhIShmAdyanabhimatatvAbhidhAne duryodhanena bhIShmAdyanapekShaNena karNadushshAsanasahAyena svenaiva pANDavahananapratij~nA .. 1 .. punardhR^itarAShTreNa duryodhanagarhaNam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-58\-0 (34058) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-58\-0x (3573) kShatratejA brahmachArI kaumArAdapi pANDavaH . tena saMyugameShyanti mandA vilapato mama .. 5\-58\-1 (34059) duryodhana nivartasva yuddhAdbharatasattama . na hi yuddhaM prashaMsanti sarvAvasthamarindama .. 5\-58\-2 (34060) alamardhaM pR^ithivyAste sahAmAtyasya jIvitum . prayachCha pANDuputrANAM yathochitamarindama .. 5\-58\-3 (34061) etaddhi kuravaH sarve manyante dharmasaMhitam . yattvaM prashAntiM manyethAH pANDuputrairmahAtmabhiH .. 5\-58\-4 (34062) a~NgemAM samavekShasva putra svAmeva vAhinIm . jAta eSha tavAbhAvastvaM tu mohAnna buddhyase .. 5\-58\-5 (34063) na tvahaM yuddhamichChAmi naitadichChati bAhlikaH . na cha bhIShmo na cha droNo nAshvatthAmA na sa~njayaH .. 5\-58\-6 (34064) na somadatto na shalo na kR^ipo yuddhamichChati . satyavrataH purumitro jayo bhUrishravAstathA .. 5\-58\-7 (34065) yeShu saMpratitiShTheyuH kuravaH pIDitAH paraiH . te yuddhaM nAbhinandanti tattubhyaM tAta rochatAm .. 5\-58\-8 (34066) na tvaM karoShi kAmena karNaH kArayitA tava . duHshAsanashcha pApAtmA shakunishchApi saubalaH .. 5\-58\-9 (34067) duryodhana uvAcha. 5\-58\-10x (3574) nAhaM bhavati na droNe nAshvatthAmni na sa~njaye . na bhIShme na kAmbhoje na kR^ipe na cha bAhlike .. 5\-58\-10 (34068) satyavrate purumitre bhUrishravasi vA punaH . anyeShu vA tAvakeShu bhAraM kutvA samAhvayam .. 5\-58\-11 (34069) ahaM cha tAta karNashcha raNayaj~naM vitatya vai . yudhiShThiraM pashuM kR^itvA dIkShitau bharatarShabha .. 5\-58\-12 (34070) ratho vedI sruvaH kha~Ngo gadA sruk kavacho.ajinam . chAturhotraM cha dhuryA me sharA darbhA haviryashaH .. 5\-58\-13 (34071) Atmayaj~nena nR^ipate iShTvA vaivasvataM raNe . vijitya cha sameShyAvo hatAmitrau shriyA vR^itau .. 5\-58\-14 (34072) ahaM cha tAta karNashcha bhrAtA duHshAsanashcha me . ete vayaM haniShyAmaH pANDavAnsamare trayaH .. 5\-58\-15 (34073) ahaM hi pANDavAnhatvA prashAstA pR^ithivImimAm . mAM vA hatvA pANDuputrA bhoktAraH pR^ithivImimAM .. 5\-58\-16 (34074) tyaktaM me jIvitaM rAjyaM dhanaM sarvaM cha pArthiva . na jAtu pANDavaiH sArdhaM vaseyamahamachyuta .. 5\-58\-17 (34075) yAvaddhi sUchyAstIkShNAyA vidhyedagreNa mAriSha . tAvadapyaparityAjyaM bhUmernaH pANDavAnprati .. 5\-58\-18 (34076) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-58\-19x (3575) sarvAnvastAta shochAmi tyakto duryodhano mayA . ye mandamanuyAsyadhvaM yAntaM vaivasvatakShayam .. 5\-58\-19 (34077) rurUNAmiva yUtheShu vyAghrAH praharatAM varAH . varAnvarAnhaniShyanti sametA yudhi pANDavAH .. 5\-58\-20 (34078) pratIpamiva me bhAti yuyudhAnena bhAratI . vyastA sImantinI grastA pramR^iShTA dIrghabAhunA .. 5\-58\-21 (34079) saMpUrmaM pUrayanbhUyo dhanaM pArthasya mAdhavaH . shaineyaH samare sthAtA bIjavatpravapa~nsharAn .. 5\-58\-22 (34080) senAmukhe prayuddhAnAM bhImaseno bhaviShyati . taM sarve saMshrayiShyanti prAkAramakutobhayam .. 5\-58\-23 (34081) yadA drakShyasi bhImena ku~njarAnvinipAtitAn . vishIrNadantAngiryAbhAnbhinnakumbhAnsashoNitAn .. 5\-58\-24 (34082) tAnabhiprekShya sa~NgrAme vishIrNAniva parvatAn . bhIto bhImasya saMsparshAtsmartAsi vachanasya me .. 5\-58\-25 (34083) nirdagdhaM bhImasenena sainyaM rathahayadvipam . gatimagneriva prekShya smartAsi vachanasya me .. 5\-58\-26 (34084) mahadvo bhayamAgAmi na chechChAmyatha pANDavaiH . gadayA bhImasenena hatAH shamamupaiShyatha .. 5\-58\-27 (34085) mahAvanamiva chChinnaM yadA drakShyasi pAtitam . balaM kurUNAM bhImena tadA smartAsi me vachaH .. 5\-58\-28 (34086) vaishampAyana uvAcha. 5\-58\-29x (3576) etAvaduktvA rAjA tu sarvAMstAnpR^ithivIpatIn . anubhAShya mahArAja punaH paprachCha sa~njayam .. .. 5\-58\-29 (34087) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi aShTapa~nchAshattamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-58\-13 chAchurhotraM chaturNAM hotR^INAM R^itvijAM samAhAraH .. 5\-58\-21 bhAratI senA pratIpaM vyastA sImantinIva bhAti .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 059 .. shrIH .. 5\.59\. adhyAyaH 59 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## punaH pR^iShTena sa~njayena dhR^itarAShTraMprati arjunavAkyakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-59\-0 (34088) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-59\-0x (3577) brUhi sa~njaya yachCheShaM vAsudevAdanantaram . yajarjuna uvAcha tvAM paraM kautUhalaM hi me .. 5\-59\-1 (34089) sa~njaya uvAcha. 5\-59\-2x (3578) vAsudevavachaH shrutvA kuntIputro dhana~njayaH . uvAcha kAle durdharSho vAsudevasya shR^iNvataH .. 5\-59\-2 (34090) pitAmahaM shAntanavaM dhR^itarAShTraM cha sa~njaya . droNaM kR^ipaM cha shalyaM cha mahArAjaM cha bAhlikam .. 5\-59\-3 (34091) drauNiM cha saumadattiM cha shakuniM chApi saubalam . dushshAsanaM shalaM chaiva purumitraM viviMshatim .. 5\-59\-4 (34092) vikarNaM chitrasenaM cha jayatsenaM cha pArthivam . vindAnuvindAvAvantyau durmukhaM chApi pauravam .. 5\-59\-5 (34093) saindhavaM dussahaM chaiva bhUrishravasameva cha . bhagadattaM cha rAjAnaM jalasandhaM cha pauravam .. 5\-59\-6 (34094) ye chApyanye pArthivAstatra yoddhuM samAgatAH kauravANAM priyArtham . mumUrShavaH pANDavAgnau pradIpte samAnItA dhArtarAShTroNa sUta .. 5\-59\-7 (34095) yathAnyAyaM kushalaM vandanaM cha samAgatA madvachanena vAchyAH .. 5\-59\-8 (34096) idaM brUvAH sa~njaya rAjamadhye duryodhanaM pApakR^itAM pradhAnam . amarShaNaM durmatiM rAjaputraM pApAtmAnaM dhArtarAShTraM sulubdham . sarvaM mamaitadvachanaM samagraM sahAmAtyaM sa~njaya shrAvayethAH .. 5\-59\-9 (34097) evaM pariShvajya dhana~njayo mAM tato.arthavaddharmavachchApi vAkyam . provAchedaM vAsudevaM samIkShya pArtho dhImA.NllohitAntAyatAkShaH .. 5\-59\-10 (34098) yathAshrutaM te vadato mahAtmano yadupravIrasya vachaH samAhitam . tathaiva vAchyaM bhavatApi madvachaH samAgateShu kShitipeShu sarvashaH .. 5\-59\-11 (34099) sharAgnidhUme rathaneminAdite dhanusstruveNAstrabalApahAriNA . yathA na homaH kriyate mahAmR^idhe tathA sametya prayatadhvamAdR^itAH .. 5\-59\-12 (34100) na chetprayachChadhvamamitraghAtino yudhiShThirasyArdhamabhIpsitaM svakam . nayAmi vaH sAshvapadAtiku~njarA\- ndishaM pitR^INAmashivAM shitaiH sharaiH .. 5\-59\-13 (34101) tato.ahamAmantrya chaturbhujaM hariM dhana~njayaM chaiva namasya satvaram . javena saMprApta ihAmaradyute tavAntikaM prApayituM vacho mahat .. .. 5\-59\-14 (34102) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi ekonaShaShTitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 060 .. shrIH .. 5\.60\. adhyAyaH 60 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa duryodhanaM prati svaparapakShayoH balAbalavimarshanena pANDaveShu putrapremNA dharmAdidevAnAM sAhAyyakaramAbhidhAnapUrvakaM svasya shamAbhirochanavachanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-60\-0 (34103) vaishampAyana uvAcha. 5\-60\-0x (3579) sa~njayasya vachaH shrutvA praj~nAchakShurjaneshvaraH . tataH sa~NkhyAtumArebhe tadvacho guNadoShataH .. 5\-60\-1 (34104) prasa~NkhyAya cha saukShmyeNa guNadoShAnvichakShaNaH . yathAvanmatitattvena jayakAmaH sutAnprati .. 5\-60\-2 (34105) balAbalaM vinishchitya yAthAtathyena buddhimAn . `yadA tu mene bhUyiShThaM tadvacho guNadoShataH .. 5\-60\-3 (34106) punareva kurUNAM cha pANDavAnAM cha buddhimAn .' shaktiM sha~NkhyAtumArebhe tadA vai manujAdhipaH .. 5\-60\-4 (34107) devamAnuShayoH shaktyA tejasA chaiva pANDavAn . kurU~nshaktyA.alpatarayA duryodhanamathAbravIt .. 5\-60\-5 (34108) duryodhaneyaM chintA me shashvanna vyupashAmyati . satyaM hyetadahaM manye pratyakShaM nAnumAnataH .. 5\-60\-6 (34109) AtmajeShu paraM snehaM sarvabhAtini kurvate . priyAmi chaiShAM kurvanti yathAshakti hitAni cha .. 5\-60\-7 (34110) evamevopakartR^INAM prAyasho lakShayAmahe . ichChanti bahulaM santaH pratikartuM mahatpriyam .. 5\-60\-8 (34111) agniH sAchivyartA syAtkhANDave tatkR^itaM smaran . arjunasyApi bhIme.asminkurupANDusamAgame .. 5\-60\-9 (34112) jAtigR^iddhyA.abhipannAshcha pANDavAnAmanekashaH . dharmAdayaH sameShyanti samAhUtA divaukasaH .. 5\-60\-10 (34113) bhIShmadroNakR^ipAdInAM bhayAdashanisannibham . rirakShiShantaH saMrabhyaM gamiShyantIti me matiH .. 5\-60\-11 (34114) te devaiH sahitAH pArthA na shakyAH prativIkShitum . mAnuSheNa naravyAghrA vIryavanto.astrapAragAH .. 5\-60\-12 (34115) durAsadaM yasya divyaM gANDIvaM dhanuruttamam . vAruNau chAkShayau divyau sharapUrNau maheShudhI .. 5\-60\-13 (34116) vAnarashcha dhvaje divyo niHsa~Nge dhUmavadgatiH . rathashcha chaturantAyAM yasya nAsti samaH kShitau .. 5\-60\-14 (34117) mahAmeghanibhashchApi nirghoShaH shrUyate janaiH . mahAshanisamaH shabdaHta shAtravANAM bhayaMkaraH .. 5\-60\-15 (34118) yaM chAtimAnuShaM vIrye kR^itsno loko vyavasyati . devAnAmapi jetAraM yaM viduH pArthivA raNe .. 5\-60\-16 (34119) shatAni pa~ncha chaiveShUnyo gR^ihNannaiva dR^ishyate . nimeShAntaramAtreNa mu~nchandUraM cha pAtayan .. 5\-60\-17 (34120) yamAha bhIShmo droNashcha kR^ipo drauNistathaiva cha . madrarAjastathA shalyo madhyasthA ye cha mAnavAH .. 5\-60\-18 (34121) yuddhAyAvasthitaM pArthaM pArthivairatimAnuShaiH . ashakyaM rathashArdUlaM parAjetumariMdamam .. 5\-60\-19 (34122) kShipatyekena vegena pa~nchabANashatAni yaH . sadR^ishaM bAhuvIryeNa kArtavIryasya pANDavam .. 5\-60\-20 (34123) tamarjunaM maheShvAsaM mahendropendravikramam . nighnantamiva pashyAbhi vimarde.asminmahAhave .. 5\-60\-21 (34124) ityevaM chintayankR^itsnamahorAtrANi bhArata . anidro niHsukhashchAsmi kurUNAM shamachintayA .. 5\-60\-22 (34125) kShayodayo.ayaM sumahAnkurUNAM pratyupasthitaH . asya chetkalahanyAntaH shamAdanyo na vidyate .. 5\-60\-23 (34126) shamo me rochate nityaM pArthaistAta na vigrahaH . kurubhyo hi sadA manye pANDavA~nshaktimattarAn .. .. 5\-60\-24 (34127) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi ShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-60\-5 shaktyA parichChidyeti sheShThaH .. 5\-60\-9 bhIme bhayaMkare .. 5\-60\-10 jAtigR^iddhyA janmagrahaNAddhetoH yudhiShThirAdInAM pitaro dharmAdayopi teShAM sahAyAH santi .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 061 .. shrIH .. 5\.61\. adhyAyaH 61 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena sahetukaM pANDavAnAM devaiH sAhAyyakaraNapakShapratikShepaH .. 1 .. tathA jalastambhanAdisvasAmarthyabhidhAnapUrvakaM svena pANDavaparAjayakaraNAbhidhAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-61\-0 (34128) vaishampAyana uvAcha. 5\-61\-0x (3580) pituretadvachaH shrutvA dhArtarAShTro.atyamarShaNaH . AdhAya vipulaM krodhaM punarevedamabravIt .. 5\-61\-1 (34129) ashakyA devasachivAH pArthAH syuriti yadbhavAn . manyate tadbhayaM vyetu bhavato rAjasattama .. 5\-61\-2 (34130) akAmadveShasaMyogAllobhadrohAchcha bhArata . upekShayA cha bhAvAnAM devA devatvamApnuvan .. 5\-61\-3 (34131) iti dvaipAyeno vyAso nAradashcha mahAtapAH . jAmadagnyashcha rAmo naH kathAmakathayatpurA .. 5\-61\-4 (34132) naiva mAnuShavaddevAH pravartante kadAchana . kAmAtkrodhAttathA lobhAddveShAchcha bharatarShabha .. 5\-61\-5 (34133) yadA hyagnishcha vAyushcha dharma indro.ashvinAvapi . kAmayogAtpravarteranna pArthA duHkhamApnuyuH .. 5\-61\-6 (34134) tasmAnna bhavatA chintA kAryaiShA syAtkathaMchana . daiveShvapekShakA hyete shashvadbhAveShu bhArata .. 5\-61\-7 (34135) atha chetkAmasaMyogAddveSho lobhashcha lakShyate . deveShu daivaprAmANyAnnaiShAM tadvikramiShyati .. 5\-61\-8 (34136) mayA.abhimantrataH shashva~njAtavedAH prashAmyati . didhakShuH sakalA.NllokAnparikShipya samantataH .. 5\-61\-9 (34137) yadvA paramakaM tejo yena yuktA divaukasaH . mamApyanupamaM bhUyo devebhyo viddhi bhArata .. 5\-61\-10 (34138) vidIryamANAM vasudhAM girINAM shikharANi cha . lokasya pashyato rAjansthApayAmyabhimantraNAt .. 5\-61\-11 (34139) chetanAchetanasyAsya ja~NgamasthAvarasya cha . vinAshAya samutpannamahaM ghoraM mahAsvanam .. 5\-61\-12 (34140) ashmavarShaM cha vAyuM cha shamayAmIha nityashaH . jagataH pashyato.abhIkShNaM bhUtAnAmanukampayA .. 5\-61\-13 (34141) stambhitAsvapsu gachChanti mayA rathapadAtayaH . devAsurANAM bhAvAnAmahamekaH pravartitA .. 5\-61\-14 (34142) akShauhiNIbhiryAndeshAnyAmi kAryeNa kenachit . tatrApo me pravartante yatra yatrAbhikAmaye .. 5\-61\-15 (34143) bhayAnakAni viShaye vyAlAdIni na santi me . mantraguptAni bhUtAni na hiMsanti yaMkarAH .. 5\-61\-16 (34144) nikAmavarShI parjanyo rAjanviShayavAsinAm . dharmiShThAshcha prajAH sarvA Itayashcha na santi me .. 5\-61\-17 (34145) ashvinAvatha vAyvagnI marudbhiH saha vR^itrahA . dharmashchaiva mayA dviShTAnnotsahante.abhirakShitum .. 5\-61\-18 (34146) yadi hyete samarthAH syurmaddviShastrAtuma~njasA . na sma trayodasha samAH pArthA duHkhabhavApnuyuH .. 5\-61\-19 (34147) naiva devA na gandharvA nAsurA na cha rAkShasAH . shaktAstrAtuM mayA dviShTaM satyametadbravImi te .. 5\-61\-20 (34148) dayabhidhyAmyahaM shashvachChubhaM vA yadi vA.ashubham . naitadvipannapUrvaM me mitreShvariShu chobhayoH .. 5\-61\-21 (34149) bhaviShyatIdamiti vA yadbravImi parantapa . nAnyathA bhUtapUrvaM cha satyavAgiti mAM viduH .. 5\-61\-22 (34150) lokasAkShikametanme mAhAtmyaM dikShu vishrutam . AshvAsanArthaM bhavataH proktaM na shlAghayA nR^ipa .. 5\-61\-23 (34151) na hyahaM shlAghano rAjanbhUtapUrvaH kadAchana . asadAcharitaM hyetadyadAtmAnaM prashaMsati .. 5\-61\-24 (34152) pANDavAMshchaiva matsyAMshcha pA~nchAlAnkekayaiH saha . sAtyakiM vAsudevaM cha shrotAsi vijitAnmayA .. 5\-61\-25 (34153) saritaH sAgaraM prApya yathA nashyanti sarvashaH . tathaiva te vina~NkShyanti mAmAsAdya sahAnvayAH .. 5\-61\-26 (34154) parA buddhiH paraM tejo vIryaM cha paramaM mama . parA vidyA paro yogo mama tebhyo vishiShyate .. 5\-61\-27 (34155) pitAmahashcha droNashcha kR^ipaH shalyaH shalastathA . astreShu yatprajAnanti sarvaM tanmayi vidyate .. 5\-61\-28 (34156) ityukte sa~njayaM bhUyaH paryapR^ichChata bhArata . j~nAtvA yuyutsoH kAryANi prAptakAlamarindamaH .. .. 5\-61\-29 (34157) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi ekaShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-61\-3 akAmeti kAmadveShayorasaMyogAt . lobhadrohAt lobhe drohakaraNAt, lobhatyAgAdityarthaH .. 5\-61\-7 ete devAH daiveShu bhAveShu shamadamAdiShu shashvadapekShakA upakShemANaH natvAsureShu kAmakrodhAdiShu .. 5\-61\-8 kAmAdimatA kR^itamapi niShphalaM bhaviShyatItyarthaH .. 5\-61\-29 abhidhyAmi chintayAmi .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 062 .. shrIH .. 5\.62\. adhyAyaH 62 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## karNena dhR^itarAShTramanAdR^itya pANDavahananapratij~nAnam .. 1 .. tathA bhIShmAdhikShiptena tena yuddhe bhIShmashamanAvadhi shastranyAsaM pratij~nAya svabhavanagamanam .. 2 .. bhIShmeNa pratyahaM ayutayodhavadhapratij~nA .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-62\-0 (34158) vaishampAyana uvAcha. 5\-62\-0x (3581) tathA tu pR^ichChantamatIva pArthaM vaichitravIryaM tamachintayitvA . uvAcha karNo dhR^itarAShTraputraM praharShayansaMsadi kauravANAm .. 5\-62\-1 (34159) mithyA pratij~nAya mayA yadastraM rAmAtkR^itaM brahmamayaM purastAt . vij~nAya tenAsmi tadaivamukta\- ste nAntakAle pratibhAsyatIti .. 5\-62\-2 (34160) mahAparAdhe hyapi yanna tena maharShiNA.ahaM guruNA cha shaptaH . shaktaH pradagdhuM hyapi tigmatejAH sasAgarAmapyavaniM maharShiH .. 5\-62\-3 (34161) prasAditaM hyasya mayA mano.abhU\- chChushrUShayA svena cha pauruSheNa tadasti chAstraM mama sAvasheShaM tasmAtsamartho.asmi mamaiSha bhAraH .. 5\-62\-4 (34162) nimeShamAtrAttamR^iSheH prasAda\- mavApya pA~nchAlakarUshamatsyAn . nihatya pArthAnsaha putrapautrai\- rlokAnahaM shastrajitAnprapatsye .. 5\-62\-5 (34163) pitAmahastiShThatu te samIpe droNashcha sarve cha narendramukhyAH . R^iShiprasAdena balena gatvA pArthAnhaniShyAmi mamaiSha bhAraH .. 5\-62\-6 (34164) evaM bruvantaM tamuvAcha bhIShmaH kiM katthase kAlaparItabuddhe . na karNa jAnAsi yathA pradhAne hate hatAH syurdhR^itarAShTraputrAH .. 5\-62\-7 (34165) yatkhANDavaM dAhayatA kR^itaM hi kR^iShNadvitIyena dhana~njayena . shrutvaiva tatkarma niyantumAtmA yuktastvayA vai sahabAndhavena .. 5\-62\-8 (34166) yAM chApi shaktiM tridashAdhipaste dadau mahAtmA bhagavAnmahendraH . bhasmIkR^itAM tAM samare vishIrNAM chakrAhatAM drakShyasi keshavena .. 5\-62\-9 (34167) yaste sharaH sarpamukho vibhAti sadA.agryamAlyairmahitaH prayatnAt . sa pANDuputrAbhihataH sharaughaiH saha tvayA yAsyati karNa nAsham .. 5\-62\-10 (34168) bANasya bhaumasya cha karNa hantA kirITinaM rakShati vAsudevaH . yastvAdR^ishAnAM cha varIyasAM cha hantA ripUNAM tumule pragADhe .. 5\-62\-11 (34169) karNa uvAcha. 5\-62\-12x (3582) asaMshayaM vR^iShNipatiryathokta\- stathA cha bhUyAMshcha tato mahAtmA . ahaM yaduktaH paruShaM tu kiMchi\- tpitAmahastasya phalaM shR^iNotu .. 5\-62\-12 (34170) nyasyAmi shastrANi na jAtu sa~Nkhye pitAmaho drakShyati mAM sabhAyAm . tvayi prashAnte tu mama prabhAvaM drakShyanti sarve bhuvi bhUmipAlAH .. 5\-62\-13 (34171) vaishampAyana uvAcha. 5\-62\-14x (3583) ityevamuktvA sa mahAdhanuShmAn hitvA sabhAM svaM bhavanaM jagAma . bhIShmastu duryodhanameva rAjan madhye kurUNAM prahasannuvAcha .. 5\-62\-14 (34172) satyapratij~naH kila sUtaputra\- stathA kasa bhAraM viShaheta kasmAt . vyUhaM prativyUhya shirAMsi bhittvA lokakShayaM pashyata bhImasenAt .. 5\-62\-15 (34173) AvantyakAli~NgajayadratheShu chedidhvaje tiShThati bAhlike cha . ahaM haniShyAmi sadA pareShAM sahasrashashchAyutashashcha yodhAn .. 5\-62\-16 (34174) yadaiva rAme bhagavatyanindye brahmabruvANaH kR^itavAMstadastram . tadaiva dharmashcha taShashcha naShTaM vaikartanasyAdhamapUruShasya .. 5\-62\-17 (34175) vaishampAyana uvAcha. 5\-62\-18x (3584) tathoktavAkye nR^ipatIndra bhIShme nikShipya shastrANi gate cha karNe . vaichitravIryasya suto.alpabuddhi\- rduryodhanaH shAntanavaM babhAShe .. .. 5\-62\-18 (34176) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi dviShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-62\-1 tatheti pArthaM pR^ichChantaM vaichitravIryaM achintayitveti saMbandhaH .. 5\-62\-4 sAvasheShaM mama Ayurasti . ato.antakAlasyAnupasthitatvAttadastraM mamAstIti ahaM samartho.asmi arjunaM jetumityarthaH .. 5\-62\-5 prapatsye prApayiShye .. 5\-62\-7 pradhAne tvayi hate sati sarve hatAH syurata AtmAnaM gopAyetyupahAsaH .. 5\-62\-17 brahmabruvANaH brAhmaNo.ahamiti vadan .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 063 .. shrIH .. 5\.63\. adhyAyaH 63 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena bhIShmAbhimatapANDavajayapakShapratikShepaH .. 1 .. tathA bhIShmAdinairapekShyeNa karNAdushshAsanasa~Ngatena Atmanaiva pANDavanidhanapratij~nA .. 2 .. vidureNa damaprashaMsanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-63\-0 (34177) duryodhana uvAcha. 5\-63\-0x (3585) sadR^ishAnAM manuShyeShu sarveShAM tulyajanmanAm . kathamekAntatasteShAM pArthAnAM manyase jayam .. 5\-63\-1 (34178) vayaM cha te.api tulyA vai vIryeNa cha parAkramaiH . samena vayasA chaiva prAtibhena shrutena cha .. 5\-63\-2 (34179) astreNa yodhayugyA cha shIghratve kaushale tathA . sarve sma samajAtIyAH sarve mAnuShayonayaH .. 5\-63\-3 (34180) pitAmaha vijAnIShe pArtheShu vijayaM katham . nAhaM bhavati na droNe na kR^ipe na cha bAhlike .. 5\-63\-4 (34181) anyeShu cha narendreShu parAkramya samArabhe . ahaM vaikartanaH karNo bhrAtA duHshAsanashcha me .. 5\-63\-5 (34182) pANDavAnsamare pa~ncha haniShyAmaH shitaiH sharaiH . tato rAjanmahAyaj~nairvividhairbhUridakShiNaiH .. 5\-63\-6 (34183) brAhmaNAMstarpayiShyAmi gobhirashvairdhanena cha . yadA parikariShyanti aiNeyAniva tantunA . ataritrAniva jale bAhubhirmAmakA raNe .. 5\-63\-7 (34184) pashyantaste parAMstatra rathanAgasamAkulAn . tadA darpaM vimokShyanti pANDavAH sa cha keshavaH .. 5\-63\-8 (34185) `sukhAnyavApya sahitAH kR^itvA karma sudustaram . visrabdhAstu bhaviShyAmaH prApte kAle gatajvarAH .. 5\-63\-9 (34186) vaishampAyana uvAcha. 5\-63\-10x (3586) athAbravInmahArAjo dhR^itarAShTraH sudurmanAH . viduraM viduShAM shreShThaM sarvapArthivasaMnidhau .. 5\-63\-10 (34187) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-63\-11x (3587) mohito mR^ityupAshena kAlasya vashamAgataH . tAta karNena sahitaH putro duryodhano mama ..' 5\-63\-11 (34188) vidura uvAcha. 5\-63\-12x (3588) iha niHshreyasaM prAhurvR^iddhA nishchitadarshinaH . brAhmaNasya visheSheNa damo dharmaH sanAtanaH .. 5\-63\-12 (34189) tasya dAnaM kShamA siddhiryathAvadupapadyate . damo dAnaM tapo j~nAnamadhItaM chAnuvartate .. 5\-63\-13 (34190) damastejo vardhayati pavitraM dama uttamam . vipApmA vR^iddhatejAstu puruSho vindate mahat .. 5\-63\-14 (34191) kravyAdbhya iva bhUtAnAmadAntebhyaH sadA bhayam . yeShAM cha pratiShedhArthaM kShatraM sR^iShTaM svayaMbhuvA .. 5\-63\-15 (34192) AshrameShu chaturShvAhurdamamevottamaM vratam . tasya li~NgaM pravakShyAmi yeShAM samudayo damaH .. 5\-63\-16 (34193) kShamA dhR^itirahiMsA cha samatA satyamArjavam . indriyAbhijayo dhairyaM mArdavaM hrIrachApalam .. 5\-63\-17 (34194) akArpaNyamasaMrambhaH santoShaM shraddadhAnatA . etAni yasya rAjendra sa dAntaH puruShaH smR^itaH .. 5\-63\-18 (34195) kAmo lobhashcha darpashcha manyurnidrA vikatthanam . mAna IrShyAM cha shokashcha naitaddAnto niShevate . ajihmamashaThaM shuddhametaddAntasya lakShaNam .. 5\-63\-19 (34196) alolupastathA.alpepsuH kAmAnAmavichintitA . samudrakalpaH paruShaH sa dAntaH parikIrtitaH .. 5\-63\-20 (34197) suvR^ittaH shIlasaMpannaH prasannAtmA.atmavidbudhaH . prApyeha loke saMmAnaM sugatiM pretya gachChati .. 5\-63\-21 (34198) abhayaM yasya bhUtebhyaH sarveShAmabhayaM yataH . sa vai pariNatapraj~naH prakhyAto manujottamaH .. 5\-63\-22 (34199) sarvabhUtahito maitrastasmAnnodvijate janaH . samudra iva gambhIraH praj~nAtR^iptaH prashAmyati .. 5\-63\-23 (34200) karmaNA.acharitaM pUrvaM sadbhirAcharitaM cha yat . tadevAsthAya modante dAntAH shamaparAyaNAH .. 5\-63\-24 (34201) naiShkarmyaM vA samAsthAya j~nAnatR^ipto jitendriyaH . kAlAkA~NkShI chara.Nlloke brahmabhUyAya kalpate .. 5\-63\-25 (34202) shakunInAmivAkAshe padaM naivopalabhyate . evaM praj~nAnatR^iptasya munervartma na dR^ishyate .. 5\-63\-26 (34203) utsR^ijyaiva gR^ihAnyastu mokShamevAbhimanyate . lokAstejomayAstasya kalpante shAshvatA divi .. .. 5\-63\-27 (34204) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi triShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-63\-2 prAtibhena samayasphUrtyA .. 5\-63\-3 yodhayugyA shUrasamR^iddhyA .. 5\-63\-7 taritrA naurakShakAH karNadhArAdayaH tadrahitAn tadvat mAmakAstAn raNe bAhubhyAM parihariShyanti .. 5\-63\-16 samudayaH udayahetu .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 064 .. shrIH .. 5\.64\. adhyAyaH 64 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidureNa shakunidR^iShTAntena j~nAtibhirvirodhasyAnarthahetutvakathanam .. 1 .. tathA kirAtadR^iShTAntapradarshanena atyAshAyA anarthahetutAkathanam .. 2 .. tathA yuddhe jayaparAjayayoravyavasthitatvAbhidhAnam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-64\-0 (34205) vidura uvAcha. 5\-64\-0x (3589) shakunInAmihArthAya pAshaM bhUmAvayojayat . kashchichChAkunikastAta pUrveShAmiti shushrum .. 5\-64\-1 (34206) tasmiMstau shakunau baddhau yugapatsahachAriNau . tAvupAdAya taM pAshaM jagmatuH khacharAvubhau .. 5\-64\-2 (34207) tau vihAyasamAkrAntau dR^iShTvA shAkunikastadA . anvadhAvadanirviNNo yena yena sma gachChataH .. 5\-64\-3 (34208) tathA tamanudhAvantamR^igayuM shakunArthinam . Ashramastho muniH kashchiddadarshAtha kR^itAhnikaH .. 5\-64\-4 (34209) tAvantarikShagau shIghramanuyAntaM mahIcharam . shlokenAnena kauravya papchCha sa munistadA .. 5\-64\-5 (34210) vichitramidamAshcharyaM mR^igahanpratibhAti me . plavamAnau hi khacharau padAtiranudhAvasi .. 5\-64\-6 (34211) shAkunika uvAcha. 5\-64\-7x (3590) pAshamekamubhAvetau sahitau harato mama . yatra vai vivadiShyete tatra me vashameShyataH .. 5\-64\-7 (34212) vidura uvAcha. 5\-64\-8x (3591) tau vivAdamanuprAptau shakunau mR^ityusandhitau . vigR^ihya cha srudurbuddhI pR^ithivyAM saMnipetatuH .. 5\-64\-8 (34213) tau yudhyamAnau saMrabdhau mR^ityupAshavashAnugau . upasR^itya pramattau tau jagrAha mR^igahA tadA .. 5\-64\-9 (34214) evaM ye j~nAtayo.artheShu mitho gachChanti vigraham . te mR^ityuvashamAyAnti shakunAviva vigrahAt .. 5\-64\-10 (34215) saMbhojanaM saMkathanaM saMprashno.atha samAgamaH . etAni j~nAtikAryANi na virodhaH kadAchana .. 5\-64\-11 (34216) ye sma kAle sumanasaH sarve vR^iddhAnupAsate . siMhaguptamivAraNyamapradhR^iShyA bhavanti te .. 5\-64\-12 (34217) ye.arthaM santatamAsAdya dInA iva samAsate . shriyaM te saMprayachChanti dviShadbhyo bharatarShabha .. 5\-64\-13 (34218) dhUmAyante vyapetAni jvalanti sahitAni cha . dhR^itarAShTrolmukAnIva j~nAtayo bharatarShabha .. 5\-64\-14 (34219) idamanyatpravakShyAmi yathA dR^iShTaM girau mayA . shrutvA tadapi kauravya yathA shreyastathA kuru .. 5\-64\-15 (34220) vayaM kirAtaiH sahitA gachChAmo girimuttaram . brAhmaNairdevakalpaishcha vidyAjambhakavArtikaiH .. 5\-64\-16 (34221) ku~nchabhUtaM giriM sarvamabhito gandhamAdanam . dIpyamAnauShadhigaNaM siddhagandharvasevitam .. 5\-64\-17 (34222) tatrApashyAma vai sarve madhu pItakamAkShikam . maruprapAte viShame niviShTaM kumbhasaMmitam .. 5\-64\-18 (34223) AshIviShai rakShyamANaM kuberadayitaM bhR^isham . yatprApya puruSho martyo.apyamaratvaM niyachChati .. 5\-64\-19 (34224) achakShurlabhate chakShurvR^iddho bhavati vai yuvA . iti te kathayantisma brAhmaNA jambhasAdhakAH .. 5\-64\-20 (34225) tataH kirAtAstaddR^iShTvA prArthayanto mahIpate . vineshurviShame tasminsasarpe girigahvare .. 5\-64\-21 (34226) tathaiva tava putro.ayaM pR^ithivImeka ichChati . madhu pashyati saMmohAtprapAtaM nAnupashyati .. 5\-64\-22 (34227) duryodhano yoddhumanAH samare savyasAchinA . na cha pashyAmi tejosya vikramaM vA tathAvidham .. 5\-64\-23 (34228) ekena rathamAsthAya pR^ithivI yena nirjitA . bhIShmadroNaprabhR^itayaH santrastAH sAdhuyAyinaH .. 5\-64\-24 (34229) virATanagare bhagnAH kiM tatra tava dR^ishyatAm . pratIkShamANo yo vIraH kShamate vIkShitaM tava .. 5\-64\-25 (34230) drupado matsyarAjashcha sa~Nkuddhashcha dhana~njayaH . na sheShayeyuH samare vAyuyuktA ivAgnayaH .. 5\-64\-26 (34231) a~Nke kuruShva rAjAnaM dhR^itarAShTra yudhiShThiram . yudhyatorhi dvayoryuddhe naikAntena bhave~njayaH .. .. 5\-64\-27 (34232) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi chatuHShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-64\-16 vidyAjambhakavArtikAH . vidyA mantrayantrAdirUpA. jambhaka auShadhasAdhanAni tadvArtApriyAH .. 5\-64\-17 ku~njabhUtaM sarvato latAbhiH parivR^itam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 065 .. shrIH .. 5\.65\. adhyAyaH 65 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa duryodhanaMprati arjunasya shrIkR^iShNaparamapremAspadatayA durjayatvabhidhAnapUrvakaM pANDavaiH saha sandhividhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-65\-0 (34233) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-65\-0x (3592) duryodhana vijAnIhi yattvAM vakShyAmi putraka . utpathaM manyase mArgamanabhij~na ivAdhvagaH .. 5\-65\-1 (34234) pa~nchAnAM pANDuputrANAM yattejaH prajihIrShasi . pa~nchAnAmiva bhUtAnAM mahatAM lokadhAriNAm .. 5\-65\-2 (34235) yudhiShThiraM hi kaunteyaM paraM dharmamihAsthitam . parAM gatimasaMpretya na tvaM jetumihArhasi .. 5\-65\-3 (34236) bhImasenaM cha kaunteyaM yasya nAsti samo bale . raNAntakaM tarjayase mahAvAtamiva drumaH .. 5\-65\-4 (34237) sarvashastrabhR^itAM shreShThaM meruM sikhariNAmiva . yudhi gANDivadhanvAnaM ko nu yudhyeta buddhimAn .. 5\-65\-5 (34238) dhR^iShTadyumnashcha pA~nchAlyaH kamivAdya na shAtayet . shatrumadhye sharAnmu~nchandevarADashanImiva .. 5\-65\-6 (34239) sAtyakishchApi durdharShaH saMmato.andhakavR^iShNiShu . dhvaMsayiShyati te senAM pANDaveyahite rataH .. 5\-65\-7 (34240) yaH punaH pratimAnena trIllokAnatirichyate . taM kR^iShNaM puNDarIkAkShaM ko nu yuddhyeta buddhimAn .. 5\-65\-8 (34241) ekato hyasya dArAshcha j~nAtayashcha sabAndhavAH . AtmA cha pR^ithivI cheyamekatashcha dhana~njayaH .. 5\-65\-9 (34242) vAsudevo.api durdharSho yatAtmA yatra pANDavaH . aviShahyaM pR^ithivyApi tadbalaM yatra keshavaH .. 5\-65\-10 (34243) tiShTha tAta satAM vAkye suhR^idAmarthavAdinAm . vR^iddhaM shAntanavaM bhIShmaM titikShasva pitAmaham .. 5\-65\-11 (34244) mAM cha bruvANaM shushrUSha kurUNAmarthadarshinam . droNaM kR^ipaM vikarNaM cha mahArAjaM cha bAhlikam .. 5\-65\-12 (34245) ete hyapi yataivAhaM mantumarhasi tAMstathA . sarve dharmavido hyete tulyasnehAshcha bhArata .. 5\-65\-13 (34246) yattadvirATanagare saha bhrAtR^ibhiragrataH . utsR^ijya gAH susantrastaM balaM te samashIryata .. 5\-65\-14 (34247) yachchaiva nagare tasmi~nshrUyate mahadadbhutam . ekasya cha bahUnAM cha paryAptaM tannidarshanam .. 5\-65\-15 (34248) arjunastattathAkArShItkiM punaH sarva eva te . sa bhrAtR^InabhijAnIhi vR^ittyA taM pratipAdaya .. .. 5\-65\-16 (34249) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi pa~nchaShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-65\-1 utpathaM amArgameva mArgaM tvanyase .. 5\-65\-6 na shAtayet na ChindyAt .. 5\-65\-8 pratimAnena tulyatvena .. 5\-65\-11 bhIShmaM titikShasya tadvAkyaM gR^ihANetyarthaH .. 5\-65\-16 vR^ittyA rAjyArdhadAnena pratipAdaya saMbhAvaya .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 066 .. shrIH .. 5\.66\. adhyAyaH 66 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena dhR^itarAShTravattanAnabhinandane rAj~nAM nirgamanam .. 1 .. dhR^itarAShTreNa svaparasenayoH sArAsArakathanachoditena sa~njayena vyAsagAndhArIsannidhau kathanakathanam .. 2 . shrIvyAsena sa~njayaMprati dhR^itarAShTraprashnasyottaradAnAbhyanuj~nAnam .. 3 . ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-66\-0 (34250) vaishaMpAyAna uvAcha. 5\-66\-0x (3593) duryodhane dhArtarAShTre tadvacho nAbhinandati . tUShNIMbhUteShu sarveShu samuttasthurnararShabhAH .. 5\-66\-1 (34251) utthiteShu mahArAja pR^ithivyAM sarvarAjasu . rahite sa~njayaM rAjA paripraShTuM prachakrame .. 5\-66\-2 (34252) AshaMsamAno vijayaM teShAM putravashAnugaH . Atmanashcha pareShAM cha pANDavAnAM cha nishchayam .. 5\-66\-3 (34253) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-66\-4x (3594) gAvalgaNe brUhi naH sAraphalgu svesanAyaM yAvadihAsti kiMchit . tvaM pANDavAnAM nipuNaM vettha sarvaM kimeShAM jyAyaH kimu teShAM kanIyaH .. 5\-66\-4 (34254) tvametayoH sAravitsarvadarshI dharmArthayornipuNo nishchayaj~naH . sa me pR^iShTaH sa~njaya brUhi sarvaM yudhyamAnAH katare.asminna santi .. 5\-66\-5 (34255) sa~njaya uvAcha. 5\-66\-6x (3595) na tvAM brUyAM rahite jAtu kiMchi\- dasUyA hi tvAM pravisheta rAjan . Anayasva pitaraM mahAvrataM gAndhArIM cha mahiShImAjamIDha .. 5\-66\-6 (34256) to te.asUyAM vinayetAM narendra dharmaj~nau tau nipuNau nishchayaj~nau . tayostu tvAM sannidhau tadvadeyaM kR^itsnaM mataM keshavapArthayoryat .. 5\-66\-7 (34257) vaishampAyana uvAcha. 5\-66\-8x (3596) ityuktena cha gAndhArI vyAsashchAtrAjagAmaha . AnItau vidureNeha sabhAM shIghraM praveshitau .. 5\-66\-8 (34258) tatastanmatamAj~nAya sa~njayasyAtmajasya cha . abhyupetya mahAprAj~naH kR^iShNadvaipAyano.abravIt .. 5\-66\-9 (34259) vyAsa uvAcha. 5\-66\-10x (3597) saMpR^ichChate dhR^itarAShTraya sa~njaya AchakShva sarvaM yAvadeSho.anuyu~Nkte . sarvaM yAvadvettha tasminyathAva\- dyAthAtathyaM vAsudeve.arjune cha .. .. 5\-66\-10 (34260) iti shrImanmahAbhArato udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi ShaTShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-66\-3 pareShAM taTasthAnAm .. 5\-66\-5 yudhyamAnA na santi udAsInA ityarthaH .. 5\-66\-6 pitaraM vyAsam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 067 .. shrIH .. 5\.67\. adhyAyaH 67 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayena dhR^itarAShTraMprati sArabhUtAtsarvasmAdapi shrIkR^iShNasya sArataratvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-67\-0 (34261) sa~njaya uvAcha. 5\-67\-0x (3598) arjuno vAsudevashcha dhanvinau paramArthitau . kAmAdanyatra saMbhUtau sarvabhAvAya saMmitau .. 5\-67\-1 (34262) vyAmAntaraM samAsthaya yathAmuktaM manasvinaH . chakraM tadvAsudevasya mAyayA vartate vibho .. 5\-67\-2 (34263) sApahnavaM kauraveShu pANDavAnAM susaMmatam . sArAsArabalaM j~nAtuM tejaHpu~njAvabhAsitam .. 5\-67\-3 (34264) narakaM shambaraM chaiva kaMsaM chaidyaM cha mAdhavaH . jitavAnghorasa~NkAshAnkrIDanniva mahAbalaH .. 5\-67\-4 (34265) pR^ithivIM chAntarikShaM cha dyAM chaiva puruShottamaH . manasaiva vishiShTAtmA nayatyAtmavashaM vashI .. 5\-67\-5 (34266) bhUyo bhUyo hi yadrAjanpR^ichChase pANDavAnprati . sArAsArabalaM j~nAtuM tatsamAsena me shR^iNu .. 5\-67\-6 (34267) ekato vA jagatkR^itsnamekato vA janArdanaH . sArato jagataH kR^itsnAdatirikto janArdanaH .. 5\-67\-7 (34268) bhasma kuryA~njagadidaM manasaiva janArdanaH . na tu kR^itsnaM jagachChaktaM ki~nchitkartuM janArdane .. 5\-67\-8 (34269) yataH satyaM yato dharmo yato hrIrArjavaM yataH . tato bhavati govindo yataH kR^iShNastato jayaH .. 5\-67\-9 (34270) pR^ithivIM chAntarikShaM cha divaM cha puruShottamaH . vicheShTayati bhUtAtmA krIDanniva janArdanaH .. 5\-67\-10 (34271) sa kR^itvA pANDavAnsatraM lokaM saMmohayanniva . adharmaniratAnmUDhAndagdhumichChati te sutAn .. 5\-67\-11 (34272) kAlachakraM jagachchakraM yugachakraM cha keshavaH . Atmayogena bhagavAnparivartayate.anisham .. 5\-67\-12 (34273) kAlasya cha hi mR^ityoshcha ja~NgamasthAvarasya cha . IShTe hi bhagavAnekaH satyametadbravImi te .. 5\-67\-13 (34274) Ishannapi mahAyogI sarvasya jagato hariH . karmANyArabhate kartuM kInAsha iva durbalaH .. 5\-67\-14 (34275) tena va~nchayate lokAnmAyAyogena keshavaH . ye tameva prapadyante na te muhyanti mAnavAH .. .. 5\-67\-15 (34276) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi saptaShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-67\-2 vyAmAntaraM prasAritayorhastayoryAvAnvistAraH pa~nchahastamitaH tAvat antaraM madhyapramANaM yasya tadvyAmAntaram . yathAmuktaM yathA yathArUpaM yAvatpramANaM chintitaM tAvatpramANaM bhUtvA yat muktaM bhavati. mAyayA durlakShyarUpeNetyarthaH .. 5\-67\-3 sApahnavaM sasaMhAram . ata eva pANDavAnAM susaMmatam .. 5\-67\-11 satraM vyAjam . satramAchChAdane yaj~ne sadAdAne cha kaitave iti vishvaH .. 5\-67\-14 Isannapi IshAnopi . kInAsha karShakaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 068 .. shrIH .. 5\.68\. adhyAyaH 68 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhagavadvedanasAdhanaM pR^iShTena sa~njayena dhR^itarAShTraMprati tatkathanam .. 1 .. shrIvyAsena dhR^itarAShTraMprati sa~njayAdbhagadvedanAbhyanuj~nA .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-68\-0 (34277) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-68\-0x (3599) kathaM tvaM mAdhavaM vettha sarvalokamaheshvaram . kathamenaM na vedAhaM tanmamAchakShva sa~njaya .. 5\-68\-1 (34278) sa~njaya uvAcha. 5\-68\-2x (3600) shrR^iNu rAjanna te vidyA mama vidyA na hIyate . vidyAhInastamodhvasto nAbhijAnAti keshavam .. 5\-68\-2 (34279) vidyayA tAta jAnAmi triyugaM madhusUdanam . kartAramakR^itaM devaM bhUtAnAM prabhavApyayam .. 5\-68\-3 (34280) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-68\-4x (3601) gAvalgaNe.atra kA bhaktiryA te nityA janArdane . yayA tvamabhijAnAsi triyugaM madhusUdanam .. 5\-68\-4 (34281) sa~njaya uvAcha. 5\-68\-5x (3602) mAyAM na seve bhadraM te na vR^ithAdharmamAchare . shuddhabhAvaM gato bhaktyA shAstradvedmi janArdanam .. 5\-68\-5 (34282) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-68\-6x (3603) duryodhana hR^iShIkeshaM prapadyasva janArdanam . Apto naH sa~njayastAta sharaNaM gachCha keshavam .. 5\-68\-6 (34283) duryodhana uvAcha. 5\-68\-7x (3604) bhagavAndevakIputro lokAMshchennihaniShyati . pravadannarjune sakhyaM nAhaM gachChe.adya keshavam .. 5\-68\-7 (34284) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-68\-8x (3605) avAggAndhAri putraste gachChatyeSha sudurmatiH . IrShurdurAtmA mAnI cha shreyasAM vachanAtigaH .. 5\-68\-8 (34285) gAndhAryuvAcha. 5\-68\-9x (3606) aishvaryakAma duShTAtmanvR^iddhAnAM shAsanAtiga . aishvaryajItite hitvA pitaraM mAM cha bAlisha .. 5\-68\-9 (34286) vardhayandurhR^idAM prItiM mAM cha shokena vardhayan . nihato bhImasenena smartAti vachanaM pituH .. 5\-68\-10 (34287) vyAsa uvAcha. 5\-68\-11x (3607) priyo.asi rAjankR^iShNasya dhR^itarAShTra nibodha me . yasya te sa~njayo dUto yastvAM shreyasi yokShyate .. 5\-68\-11 (34288) jAnAtyeSha hR^iShIkeshaM purANaM yachcha vai param . shushrUShamANamaikAgryaM mokShyate mahato bhayAt .. 5\-68\-12 (34289) vaichitravIrya puruShAH krodhaharShasamAvR^itAH . sitA bahuvidhaiH pAshairye na tuShTAH svakairdhanaiH .. 5\-68\-13 (34290) yamasya vashamAyAnti kAmamUDhAH punaH punaH . andhanetrA yathaivAndhA nIyamAnAH svakarmabhiH .. 5\-68\-14 (34291) eSha ekAyanaH panthA yena yAnti manIShiNaH . taM dR^iShTvA mR^ityumatyeti mahAMstatra na sa~njati .. 5\-68\-15 (34292) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-68\-16x (3608) a~Nga sa~njaya me shaMsa panthAnamakutobhayam . yena gatvA hR^iShIkeshaM prApnuyAM siddhimuttamAm .. 5\-68\-16 (34293) sa~njaya uvAcha. 5\-68\-17x (3609) nAkR^itAtmA kR^itAtmAnaM jAtu vidyA~njanArdanam . Atmanastu kriyopAyo nAnyatrendriyanigrahAt .. 5\-68\-17 (34294) indriyANAmudIrNAnAM kAmatyAgo.apramAdataH . apramAdo.avihiMsA cha j~nAnayonirasaMshayam .. 5\-68\-18 (34295) indriyANAM yame yatto bhava rAjannatandritaH . buddhishcha te mA chyuvatu niyachChainAM yatastataH .. 5\-68\-19 (34296) etajj~nAnaM vidurviprA dhruvamindriyadhAraNam . etajj~nAnaM cha panthAshcha yena yAnti manIShiNaH .. 5\-68\-20 (34297) aprApyaH keshavo rAjannindriyairajitairnR^ibhiH . AgamAdhigamAdyogAdvashI tattve prasIdati .. .. 5\-68\-21 (34298) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi aShTaShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-68\-4 bhaktiH ArAdhyatvena j~nAnaM echcha kIdR^isham .. 5\-68\-5 vR^ithAdharmaM bhagavadarpaNaM vinA na charAmi . shuddhabhAvaM manasaH kAmakrodhAdirAhityena nairmalyam .. 5\-68\-12 aikAgryaM shushrUShamANaM sevamAnaM tvAM mokShyate mochayiShyati .. 5\-68\-13 sitAH baddhAH . pAshaiH kAmAdibhiH .. 5\-68\-14 andhanetrA andhashchAsau netA cha tena .. 5\-68\-17 AtmanaH svasya indriyanigrahAdanyatra indriyanigrahaMvinA kriyAyAgAdirUpA upAyaH prAptyupAyo nAsti .. 5\-68\-21 yogAt chittavR^ittinirodhAt . vashI IshvaraH. tattve svayAthAtmye viShaye. prasIdati j~nAnadAnena anugR^ihNAti .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 069 .. shrIH .. 5\.69\. adhyAyaH 69 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sa~njayena dhR^itarAShTraMprati vAsudevAdibhagavannAmanirvachanam .. 1 .. tathA sandhyarthaM shrIkR^iShNAgamanakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-69\-0 (34299) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-69\-0x (3610) bhUyo me puNDarIkAkShaM sa~njayAchakShva pR^ichChataH . nAmakarmArthavittAta prApnuyAM puruShottamam .. 5\-69\-1 (34300) sa~njaya uvAcha. 5\-69\-2x (3611) shrutaM me vAsudevasya nAmanirvachanaM shubham . yAvattatrAbhijAne.ahamaprameyo hi keshavaH .. 5\-69\-2 (34301) vasanAtsarvabhUtAnAM vasutvAddevayonitaH . vAsudevastato vedyo bR^ihattvAdviShNuruchyate .. 5\-69\-3 (34302) maunAddhyAnAchcha yogAchcha viddi bhArata mAdhavam . sarvatattvalayAchchaiva madhuhA madhusUdanaH .. 5\-69\-4 (34303) kR^iShirbhUvAchakaH shabdo gashcha nirvR^itivAchakaH . viShNustadbhAvayogAchcha kR^iShNo bhavati sAtvataH .. 5\-69\-5 (34304) puNDarIkaM paraM dhAma nityamakShayamavyayam . tadbhAvAtpuNDarIkAkSho dasyutrAsAjjAnArdanaH .. 5\-69\-6 (34305) yataH satvaM na chyavate yachcha yatvAnna hIyate . sAtvataH sAtvatastasmAdArShabhAdvR^iShabhekShaNaH .. 5\-69\-7 (34306) na jAyate janitrA.ayamajastasmAdanIkajit . devAnAM svaprakAshatvAddamAddAmodaro vibhuH .. 5\-69\-8 (34307) harShAtsukhAtsukhaishvaryAddhR^iShIkeshatvamashrute . bAhubhyAM rodasI bibhranmahAbAhuriti smR^itaH .. 5\-69\-9 (34308) agho na kShIyate jAtu yasmAttasmAdadhokShajaH . narANAmayanAchchApi tato nArAyaNaH smR^itaH .. 5\-69\-10 (34309) pUraNAtsadanAchchApi tato.asaupuruShottamaH . asatashcha satashchaiva sarvasya prabhavApyayAt . sarvasya cha sadA j~nAnAtsarvametaM prachakShate .. 5\-69\-11 (34310) satye pratiShThitaH kR^iShNaH satyamatra pratiShThitam . satyAtsatyaM tu govindastasmAtsatyopi nAmataH .. 5\-69\-12 (34311) viShNurvikramaNAddevo jayanA~njiShNuruchyate . shAshvatatvAdanantashcha govindo vedanAdbhavAm .. 5\-69\-13 (34312) atattvaM kurute tattvaM tena mohayate prajAH .. 5\-69\-14 (34313) evaMvidho dharmanityo bhagavAnmadhusUdanaH . AgantA hi mahAbAhurAnR^ishaMsyArthamachyutaH .. .. 5\-69\-15 (34314) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi tayAnasandhiparvaNi Unasastatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-69\-2 yAvadabhijAne tAvat . vadAmIti sheShaH. vastutastu saH aprameyaH .. 5\-69\-3 vasatyasmin bhuvanamiti vAsuH dIrghashChAndasaH . sa chAsau devashcha vAsudevaH . bR^ihattvAdvyApakatvAt veveShTi vyApnoti sarvamiti viShNuH. vR^iShatvAdiShNurapachyate iti kho pAThaH. vR^iShatvAt abhIShTasennakatvAt iti ratnagarbhaH .. 5\-69\-4 maunaM muneH karma mananaM . maunaM cha dhyAnaM cha tAbhyAM viShayatayA yukto mAdhavaH. sarvatattavAni pR^ithivyAdayo viShayAH. techa sukhasAdhanatayA madhushabdenoktAH. teShAM layAt saMhartR^itvAt madhuhA madhusUdanashcheti nAmadvayam .. 5\-69\-5 kR^iShiritishabdo bhUvAchakaH kR^iShyate sasyArthamiti vyutpattyA . bhUmilokasthAprANisukhasya yo bhAva utpAdanaM tatkartR^itvAtkR^iShNo bhavati .. 5\-69\-6 puNDarIkaM hR^idayakamalaM dhAma vAsasthAnaM tatra sannapi akSho na kShIyate hanyate veti puNDarIkAkShaH . tathAcha shrutirnAcha jarayaitajjIryaMti na vadhenAsya hanyata iti hR^itpadma. doShairjarAnAshAdibhiH paramAtmano.aspR^iShTatvamAha. dasyutrAsAt janaM dasyujanaM ardayati pIDayatIti janArdana ityarthaH .. 5\-69\-7 sattvaM balaM . ArShaM vedastena bhAtItyArShabha aupaniShadaH puruShaH. upaniShadvedyatvAdyogAt vR^iShabhekShaNaH. tathAchAyaM yogaH vR^iShaM dharmaM bhAsayatIti vR^iShabho vedastadeva IkShaNaM chakShuriva j~nApakaM yasya saH vR^iShabhekShaNa iti .. 5\-69\-8 janitrA pitrA na jAyata ityajaH . anIkajitsenAjit kR^iShNaH. devAnAM svaprakAshatvAt. R^igatAvityasmAdutpUrvAt ap. ut utkarSheNa R^ichChati prakAshata iti udaraH. damosyAstIti dAmaH dAmashchAsAvudarashcheti dAmodaraH .. 5\-69\-9 harShAt hR^iShiH sukhAtkaM sukhairshvaryAdIshaH . mahIti chChAndasaM rodasyornAma. mahyau bAhyoryasya sa tathA. IkArAkArashChAndasaH .. 5\-69\-10 jAtushabdArthe jakAraH .. 5\-69\-11 purayatIti puruH . sIdantyasminniti saH tasmAtpuruShaH sa chAsAvuttamashcha puruShottamaH . asataHka kAraNasma sataH kAryasya prabhavApyayAt utpattipralayasthAnachAt sarvashabdastatprabhavApyayahetAvupachArAtpravartate .. 5\-69\-12 satye dharme .. 5\-69\-13 visheSheNa kramaNAt vyApanAn . evaM jayatIti jiShNuH shAshvatatvAt shashvadbhavatvAt. gavAmindriyANAM vedanAt prakAshAt govindaH .. 5\-69\-15 dharme nityaM sannidhAnAt dharmanityaH AgantA AgamiShyati . AnR^ishaMsyamahiMsA kurupANDavayoH tadartham .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 070 .. shrIH .. 5\.70\. adhyAyaH 70 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNAgamanashravaNahR^iShTena dhR^itarAShTreNa chakShuShmatprashaMsanapUrvakaM shrIkR^iShNanuNAnuvarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-70\-0 (34315) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-70\-0x (3612) chakShuShmatAM vai spR^ihayAmi sa~njaya drakShyanti ye vAsudevaM samIpe . vibhrAjamAnaM vapuShA pareNa prakAshayantaM pradisho dishashcha .. 5\-70\-1 (34316) IrayantaM bhAratIM bhAratAnA\- mabhyarchanIyAM sha~NkarIM sR^i~njayAnAm . bubhUShadbhirgarhaNIyAmanindyAM parAsUnAmagrahaNIyarUpAm .. 5\-70\-2 (34317) samudyantaM sAtvatamekavIraM praNetAramR^iShabhaM yAdavAnAm . nihantAraM kShobhaNaM shAtravANAM mu~nchantaM cha dviShatAM vai yashAMsi .. 5\-70\-3 (34318) draShTAro hi kuravastaM sametA mahAtmAnaM shabruhaNaM vareNyam . bruvantaM vAchamanR^ishaMsarUpAM vR^iShNishreShThaM mohayantaM madIyAn .. 5\-70\-4 (34319) R^iShiM sanAtanatabhaM vipashchitaM vAchaHsamudraM kalashaM yatInAm . ariShTanemiM garuDaM suparNaM hariM prajAnAM bhuvanasya dhAma .. 5\-70\-5 (34320) sahasrashIrShaM puruShaM purANa\- manAdimadhyAntamanantakIrtim . shukrasya dhAtAramajaM cha nityaM paraM pareShAM sharaNaM prapadye .. 5\-70\-6 (34321) trailokyanirmANakaraM janitraM devAsurANAmatha nAgarakShasAm . narAdhipAnAM viduShAM pradhAna\- mindrAnujaM taM sharaNaM prapadye .. .. 5\-70\-7 (34322) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi yAnasandhiparvaNi saptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-70\-1 chakShuShmatAM bhAgyAya spR^ihayAmi .. 5\-70\-5 ariShTaH ahiMsitaH nemiH pAdo yasya saH ariShTanemiH .. 5\-70\-7 nirmANaM rachanA . janitraM janayitAram .. 5\-70\- \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 071 .. shrIH .. 5\.71\. adhyAyaH 71 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa shrIkR^iShNaMprati sandhyarthaM hAstinapuragAmanaprArthanAsUchakavachanopanyAsaH .. 1 .. shrIkR^iShNena tatra svasya gamanakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-71\-0 (34323) ` janamejaya uvacha. 5\-71\-0x (3613) prayAte sa~njaye sAdhau kauravAnprati vai tadA . kiM chakruH pANDavAstatra mama pUrvapitAmahAH .. 5\-71\-1 (34324) etatsarvaM dvijashreShTha vistaraM mama sattama . kathayasva prayatnena shrotumichChAmi paNDita .. 5\-71\-2 (34325) vaishampAyana uvAcha. 5\-71\-3x (3614) sa~njaye pratiyAte tu dharmarAjo yudhiShThiraH . arjunaM bhImasenaM cha mAdrIputrau cha bhArata .. 5\-71\-3 (34326) virATaM drupadaM chaiva kekayAnAM mahArathAn . abruvIdupasa~Ngamya sha~NkhachakragadAdharam . abhiyAchAmahe gatvA prayAtuM kurusaMsadam .. 5\-71\-4 (34327) yathA bhIShmeNa droNena bAhlIkena cha dhImatA . anyaishcha kurubhiH sArdhaM na yudhyemahi saMyuge .. 5\-71\-5 (34328) eSha naH prathamaH kalpa etannishreya uttamam . evamuktAH sumanasaste.abhijagmurjanArdanam .. 5\-71\-6 (34329) pANDavaiH saha rAjAno marutvanta ivAmarAH . tadA cha duHsahAH sarve sadasyAste nararShabhAH .. 5\-71\-7 (34330) janArdanaM samAsAdya kuntIputro yudhiShThiraH . abravItparavIradhnaM dAshArhaM pANDunandanaH ..' 5\-71\-8 (34331) ayaM sa kAlaH saMprApto mitrANAM mitravatsala . na cha tvadanyaM pashyAmi yo na Apatsu tArayet .. 5\-71\-9 (34332) tvAM hi mAdhavamAshritya nirbhayA moghadarpitam . dhArtarAShTraM sahAmAtyaM svayaM samanuyu~NkShmahe .. 5\-71\-10 (34333) yathA hi sarvAsvApatsu pAsi vR^iShNInarindam . tathA te pANDavA rakShyAH pAhyasmAnmahato bhayAt .. 5\-71\-11 (34334) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-71\-12x (3615) ayamasmi mahAbAho brUhi yatte vivakShitam . kariShyAmi hi tatsarvaM yattvaM vakShyasi bhArata .. 5\-71\-12 (34335) yudhiShThira uvAcha. 5\-71\-13x (3616) shrutaM te dhR^itarAShTrasya saputrasya chikIrShitam . etaddhi sakalaM kR^iShNa sa~njayo mAM yadabravIt .. 5\-71\-14a` mR^idupUrvaM sAmamishraM samamugraM cha mAdhava . na katR^iM nyAyamAsthAya garhitAshcha tato vayam ..' 5\-71\-13 (34336) tanmataM dhR^itarAShTrasya so.asyAtmA vivR^itAntaraH . yathoktaM dUta AchaShTe vadhyaH syAdanyathA bruvan .. 5\-71\-15 (34337) apradAnena rAjyasya shAntimasmAsu mArgati . lubdhaH pApena manasA charannasamamAtmanaH .. 5\-71\-16 (34338) yattaddvAdashavarShANi vaneShu hyuShitA vayam . ChadmanA sharadaM chaikAM dhR^itarAShTrasya shAsanAt .. 5\-71\-17 (34339) sthAtA naH samaye tasmindhR^itarAShTra iti prabho . nAhAsma samayaM kR^iShNa taddhi no brAhmaNA viduH .. 5\-71\-18 (34340) gR^iddho rAjA dhR^itarAShTraH svadharmaM nAnupashyati . vashyatvAtputragR^iddhitvAnmandasyAnveti shAsanaM .. 5\-71\-19 (34341) suyodhanamate tiShThanrAjA.asmAsu janArdana . mithyAcharati lubdhaH saMshcharanhi priyamAtmanaH .. 5\-71\-20 (34342) ito duHkhataraM kiM nu yadahaM mAtaraM tataH . saMvidhAtuM na shaknomi mitrANAM vA janArdana .. 5\-71\-21 (34343) kAshibhishchedipA~nchAlairmatsyaishcha madhusUdana . bhavatA chaiva nAthena pa~ncha grAmA vR^itA mayA .. 5\-71\-22 (34344) avisthalaM vR^ikasthalaM mAkandI vAraNAvatam . avasAnaM cha govinda kaMchidevAtra pa~ncham .. 5\-71\-23 (34345) pa~ncha nastAta dIyantAM grAmA vA nagarANi vA . vasema sahitA yeShu mA cha no bharatA nashan .. 5\-71\-24 (34346) na cha tAnapi duShTAtmA dhArtarAShTro.anumanyate . svAmyamAtmani matvA.asAvato duHkhataraM nu kiM .. 5\-71\-25 (34347) kule jAtasya vR^iddhasya paravitteShu gR^iddhyataH . lobhaH praj~nAnamAhanti praj~nA hanti hatA hriyaM .. 5\-71\-26 (34348) hrIrhatA bAdhate dharmaM dharmo hanti hataH shriyam . shrIrhatA puruShaM hanti puruShasyAdhaM vadhaH .. 5\-71\-27 (34349) adhanAddhi nivartante j~nAtayaH suhR^ido dvijAH . apuShpAdaphalAdvR^ikShAdyathA kR^iShNa patatriNaH .. 5\-71\-28 (34350) etachcha maraNaM tAta unmattapatitAdiva . j~nAtayo vinivartante pretasatvAdivAsavaH .. 5\-71\-29 (34351) nAtaH pApIyasIM kAMchidavasthAM shambaro.abravIt . yatra naivA.adya na prAtarbhojanaM pratidR^ishyate .. 5\-71\-30 (34352) dhanamAhuH paraM dharmaM dhane sarvaM pratiShThitam . jIvanti dhanino loke mR^itA ye tvadhanA narAH .. 5\-71\-31 (34353) ye dhanAdapakarShanti naraM svabalamAsthitAH . te dharmamarthaM kAmaM cha pramathnanti naraM cha tam .. 5\-71\-32 (34354) etAmavasthAM prApyaike maraNaM vavrire janAH . grAmAyaike vanAyaike nAshAyaike pravavrajuH .. 5\-71\-33 (34355) unmAdameke puShyanti yAntyanye dviShatAM vasham . dAsyameke cha gachChanti pareShAmarthahetunA .. 5\-71\-34 (34356) ApadevAsya maraNAtpuruShasya garIyasI . shriyo vinAshastaddhyasya nimittaM dharmakAmayoH .. 5\-71\-35 (34357) yadasya dharmyaM maraNaM shAshvataM lokavartmavat . samantAtsarvabhUtAnAM na tadatyeti kashchana .. 5\-71\-36 (34358) na tathA bAdhyate kR^iShNa prakR^ityA nirdhano janaH . yathA bhadrAM shriyaM prApya tayA hInaH sukhaidhitaH .. 5\-71\-37 (34359) sa tadA.a.atmAparAdhena saMprApto vyasanaM mahat . sendrAngarhayate devAnnAtmAnaM cha kathaMchana .. 5\-71\-38 (34360) na chAsya sarvashAsrANi prabhavanti nibarhaNe . so.abhikrudhyAti bhR^ityAnAM suhR^idashchAbhyasUyati .. 5\-71\-39 (34361) tattadA manyurevaiti sa bhUyaH saMpramuhyati . sa mohavashamApannaH krUraM karma niShevate .. 5\-71\-40 (34362) pApakarmatayA chaiva sa~NkaraM tena puShyati . sa~Nkaro narakAyaiva sA kAShThA pApakarmaNAm .. 5\-71\-41 (34363) na chetprabudhyate kR^iShNa narakAyaiva gachChati . tasya prabodhaH praj~naiva praj~nAchakShustariShyati .. 5\-71\-42 (34364) praj~nAlAbhe hi puruShaH shAstrANyevAnvavekShate . shAstraniShThaH punardharmaM tasya hrIra~Ngamuttamam .. 5\-71\-43 (34365) hrImAnhi pApaM pradveShTi tasya shrIrabhivardhate . shrImAnsa yAvadbhavati tAvadbhavati pUruShaH .. 5\-71\-44 (34366) dharmanityaH prashAntAtmA kAryayogavahaH sadA . nAdharme kurute buddhiM na cha pApe pravartate .. 5\-71\-45 (34367) ahrIko vA vimUDho vA naiva strI na punaH pumAn . nAsyAdhikAro dharme.asti yathA shUdrastathaiva saH .. 5\-71\-46 (34368) hrImAnavati devAMshcha pitR^InAtmAnameva cha . tenAmR^itatvaM vrajati sA kAShThA puNyakarmaNAm .. 5\-71\-47 (34369) tadidaM mayi te dR^iShTaM pratyakShaM madhusUdana . yathA rAjyAtparibhraShTo vasAmi vasatIrimAH .. 5\-71\-48 (34370) te vayaM na shriyaM hAtumalaM nyAyena kenachit . atra no yatamAnAnAM vadhashchedapi sAdhu tat .. 5\-71\-49 (34371) tatra naH prathamaH kalpo yadvayaM te cha mAdhava . prashAntAH samabhUtAshcha shriyaM tAmashruvImahi .. 5\-71\-50 (34372) tatraiShA paramA kAShThA raudrakarmakShayodayA . yadvayaM kauravAnhatvA tAni rAShTrANyavApnumaH .. 5\-71\-51 (34373) ye punaH syurasaMbaddhA anAryAH kR^iShNa shatravaH . teShAmapyavadhaH kAryaH kiMpunarye syurIdR^ishAH .. 5\-71\-52 (34374) j~nAtayashchaiva bhUyiShThAH sahAyA guravashcha naH . teShAM vadho.atipApIyAnkiM nu yuddhe.asti shobhanam .. 5\-71\-53 (34375) pApaH kShatriyadharmo.ayaM vayaM cha kShatrabandhavaH . sa naH svadharmo.adharmo vA vR^ittiranyA vigarhitA .. 5\-71\-54 (34376) shUdraH karoti shushrUShAM vaishmA vai paNyajIvikAH . vayaM vadhena jIvAmaH kapAlaM brAhmaNairvR^itam .. 5\-71\-55 (34377) kShatriyaH kShatriyaM hanti matsyo matsyena jIvati . shvA shvAnaM hanti dAshArha pashya dharmo yathAgataH .. 5\-71\-56 (34378) yuddhe kR^iShNa kalirnityaM prANAH sIdanti saMyuge . balaM tu nItimAdhAya yudhye jayaparAjayau .. 5\-71\-57 (34379) nAtmachChandena bhUtAnAM jIvitaM maraNaM tathA . nApyakAle sukhaM prApyaM duHkhaM vA.api yadUttama .. 5\-71\-58 (34380) eko hyapi bahUnhanti ghnantyekaM bahavo.apyuta . shUraM kApuruSho hanti ayashasvI yashasvinam .. 5\-71\-59 (34381) jayo naivobhayordR^iShTo nobhayoshcha parAjayaH . tathaivApachayo dR^iShTo vyapayAne kShayavyayau .. 5\-71\-60 (34382) sarvathA vR^ijinaM yuddhaM ko dhnanna pratihanyate . hatasya cha hR^iShIkesha samau jayaparAjayau .. 5\-71\-61 (34383) parAjayashcha maraNAnmanye naiva vishiShyate . yasya syAdvijayaH kR^iShNa tasyapyapachayo dhruvam .. 5\-71\-62 (34384) antato dayitaM dhnanti kechidapyapare janAH . tasyA~NgabalahInasya putrAnbhrAtR^InapashyataH .. 5\-71\-63 (34385) nirvedo jIvite kR^iShNa sarvatashchopajAyate . ye hyeva dhIrA hrImanta AryAH karuNavedinaH .. 5\-71\-64 (34386) ta eva yuddhe hanyante yavIyAnmuchyate janaH . hatvA.apyanushayo nityaM parAnapi janArdana .. 5\-71\-65 (34387) anubaddhashcha pApo.atra sheShashchApyavashiShyate . sheSho hi balamAsAdya na sheShamanusheShayet .. 5\-71\-66 (34388) sarvochChede cha yatate vairasyAntavidhitsayA . jayo vairaM prasR^ijati duHkhamAste parAjitaH .. 5\-71\-67 (34389) sukhaM prashAntaH svapiti hitvA jayaparAjayau . jAtavairashcha puruSho duHkhaM svapiti nityadA .. 5\-71\-68 (34390) anirvR^ittena manasA sasarpa iva veshmani . utsAdayati yaH sarvaM yashasA sa vimuchyate .. 5\-71\-69 (34391) akIrtiM sarvabhUteShu shAshvatIM sa niyachChati . na hi vairANi shAmyanti dIrghakAladhR^itAnyapi .. 5\-71\-70 (34392) AkhyAtArashcha vidyante pumAMshchedvidyate kule . na chApi vairaM vaireNa keshava vyupashAmyati .. 5\-71\-71 (34393) haviShA.agniryathA kR^iShNa bhUya evAbhivardhate . ato.anyathA nAsti shAntirnityamantaramantataH .. 5\-71\-72 (34394) antaraM lipsamAnAnAmayaM doSho nirantaraH . pauruShe yo hi balavAnAdhirhR^idayabAdhanaH . tasya tyAgena vA shAntirmaraNenApi vA bhavet .. 5\-71\-73 (34395) athavA mUlaghAtena dviShatAM madhusUdana . phalanirvR^ittiriddhA syAttannR^ishaMsataraM bhavet .. 5\-71\-74 (34396) yA tu tyAgena shAntiH syAttadR^ite vadha eva saH . saMshayAchcha samuchChedAddviShatAmAtmanastathA .. 5\-71\-75 (34397) na cha tyaktuM tadichChAmo na chechChAmaH kulakShayam . atra yA praNipAtena shAntiH saiva garIyasI .. 5\-71\-76 (34398) sarvathA yatamAnAnAmayuddhamabhikA~NkShatAm . sAntve pratihate yuddhaM prasiddhaM nAparAkramaH .. 5\-71\-77 (34399) pratighAtena sAntvasya dAruNaM saMpravartate . tachChunAmiva saMpAte paNDitairupalakShitam .. 5\-71\-78 (34400) lA~NgUlachAlanaM kShveDA prativAcho vivartanam . dantadarshanamArAvastato yuddhaM pravartate .. 5\-71\-79 (34401) tatra yo balavAnkR^iShNa jitvA sotti tadAmiSham . evameva manuShyeShu visheSho nAsti kashchana .. 5\-71\-80 (34402) sarvathA tvetaduchitaM durbaleShu balIyasAm . anAdaro virodhashcha praNipAtI hi durbalaH .. 5\-71\-81 (34403) pitA rAjA cha vR^iddhashcha sarvathA mAnamarhati . tasmAnmAnyashcha pUjyashcha dhR^itarAShTro janArdana .. 5\-71\-82 (34404) putrasnehashcha balavAndhR^itarAShTrasya mAdhava . sa putravashamApannaH praNipAtaM prahAsyati .. 5\-71\-83 (34405) tatra kiM manyase kR^iShNa prAptakAlamanantaram . kathamarthAchcha dharmAchcha na hIyemahi mAdhava .. 5\-71\-84 (34406) IdR^ishe.atyarthakR^ichChre.asminkamanyaM madhusUdana . upasaMpraShTumarhAmi tvAmR^ite puruShottama .. 5\-71\-85 (34407) priyashcha priyakAmashcha gatij~naH sarvakarmaNAm . ko hi kR^iShNAsti nastvAdR^iksarvanishchayavitsuhR^it .. 5\-71\-86 (34408) vaishampAyana uvAcha. 5\-71\-87x (3617) evamuktaH pratyuvAcha dharmarAjaM janArdanaH . ubhayoreva vAmarthe yAsyAmi kurusaMsadam .. 5\-71\-87 (34409) shamaM tatra labheyaM chedyuShmadarthamahApayan . puNyaM me sumahadrAjaMshcharitaM syAnmahAphalam .. 5\-71\-88 (34410) mochayeyaM mR^ityupAshAtsaMrabdhAnkurusR^i~njayAn . pANDavAndhArtarAShTrAMshcha sarvAM cha pR^ithivImimAm .. 5\-71\-89 (34411) yudhiShThira uvAcha. 5\-71\-90x (3618) na mamaitanmataM kR^iShNa yattvaM yAyAH kurUnprati . suyodhanaH sUktamapi na kariShyati te vachaH .. 5\-71\-90 (34412) sametaM pArthivaM kShatraM duryodhanavashAnugam . teShAM madhyAvataraNaM tava kR^iShNa na rochaye .. 5\-71\-91 (34413) na hi naH prINayeddravyaM na devatvaM kutaH sukham . na cha sarvAmaraishvaryaM tava droheNa mAdhava .. 5\-71\-92 (34414) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-71\-93x (3619) jAnAmyetAM mahArAja dhArtarAShTrasya pApatAm . avAchyAstu bhaviShyAmaH sarvaloke mahIkShitAM .. 5\-71\-93 (34415) na chApi mama paryAptAH sahitAH sarvapArthivAH . kruddhasya saMyuge sthAtuM siMhasyevetare mR^igAH . 5\-71\-94 (34416) atha chette pravarteranmayi kiMchidasAMpratam . nirdaheyaM kurUnsarvAniti me dhIyate matiH .. 5\-71\-95 (34417) na jAtu gamanaM pArtha bhavettatra nirarthakam . arthaprAptiH kadAchitsyAdantato vApyavAchyatA 5\-71\-96 (34418) ` evamuktaH pratyuvAcha dharmarAjo janArdanam . bhAtR^INAM samavetAnAM sakAshe puruShottamam ' .. 5\-71\-97 (34419) yudhiShThira uvAcha. 5\-71\-98x (3620) yattubhyaM rochate kR^iShNa svasti prApnuhi kauravAn . kR^itArthaM svastimantaM tvAM drakShyAmi punarAgatam .. 5\-71\-98 (34420) viShvaksena kurUngatvA bharatA~nshamayanprabho . yathA sarve sumanasaH saha syAma suchetasaH .. 5\-71\-99 (34421) bhrAtA chAsi sakhA chAsi bIbhatsormama cha priyaH . sauhR^idenAvisha~Nkhyo.asi svasti prApnuhi bhUtaye .. 5\-71\-100 (34422) asmAnvettha parAnvettha vetthArthAnvettha bhAShitum . yadyadasmaddhitaM kR^iShNa tattadvAchyaH suyodhanaH .. 5\-71\-101 (34423) yadyaddharmeNa saMyuktamupapadyeddhitaM vachaH . tattatkeshava bhAShethAH sAntvaM vA yadi vetarat .. .. 5\-71\-102 (34424) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekasaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-71\-10 anuyuhkShmahe prArthayAmahe .. 5\-71\-15 vivR^itAntaraH prakAshittabhAvaH .. 5\-71\-17 ChadmanaH aj~nAtacharyayA .. 5\-71\-18 sthAtAsthAsyati . naH asmAkam. tasmin chaturdashe darShe svaM rAjyaM gR^ihNItetyasmin. na ahAsma na tyaktavanto vayam .. 5\-71\-21 mAtaraM saMvidhAtuM samyak poShayitum . mitrANAM karmaNiShaShThI .. 5\-71\-23 avasIyate saMsthIyate.asminnityavasAnam yAvajjIvakaM vAsasthAnam .. 5\-71\-24 naH asmAkaM kR^ite bharatAH bharatavaMshyA bhIShmAdayaH mAnashan mAnashyantu .. 5\-71\-28 dvijAH arthinaH .. 5\-71\-29 pretasatvAt pragatabuddhermR^itAdityarthaH .. 5\-71\-31 dharmaM dharmakAraNam . sarvaM yaj~nadAnAdi .. 5\-71\-35 ApatpadArthamAha shriyo vinAsha iti . taddhi shrIrhi .. 5\-71\-40 tattadA sarvadetyarthaH .. 5\-71\-48 idaM hrImantaM . te tvayA .. 5\-71\-55 kapAlaM bhikShApAtram .. 5\-71\-57 nItimeva balaM kR^itvA yudhye yotsye . jayaparAjayau tu AtmachChandena svechChayA na bhavataH. tathA tadvat bhUtAnAM jIvitaM maraNaM cha svechChayA na staH .. 5\-71\-58 nItimeva balaM kR^itvA yudhye yotsye . jayaparAjayau tu AtmachChandena svechChayA na bhavataH. tathA tadvat bhUtAnAM jIvitaM maraNaM cha svechChayA na staH .. 5\-71\-65 anushayaH pashchAttApaH .. 5\-71\-66 sheShaH shatroH . sheShaM svasya .. 5\-71\-69 anirvR^ittena asvasthena .. 5\-71\-72 ata iti . yataH antaraM ChidraM nityaM aparihArthaM ato hetoH antato.anyathA svasya shatrorvA nAshaM vinA shAntirnAsti .. 5\-71\-73 ayaM doShaH nAshAkhyaH .. 5\-71\-74 iddhA pradIptA .. 5\-71\-75 tyAgena rAjyasyetiH sheShaH . tadR^ite rAjyaM vinA. dviShatAM saMshayAt kiM shatravashChidre bhraShTashChidre prahariShyanti uta upekShAM kariShyantItyevaMrUpAt . AtmanaH bhraShTashrIkasya sadyaH samuchChedAt nAshasaMbhavAt. ato rAjyatyAgo na yukta iti bhAvaH .. 5\-71\-78 dAruNaM yuddham tachChunAmiva nindyamityarthaH .. 5\-71\-79 kShveDA dhvikauTilyam . vivartanaM bhUmau luShThanam. dantadarshanaM mukhasya vyAdAnena .. 5\-71\-83 prahAsyati na svIkariShyati .. 5\-71\-99 tathA vadeti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 072 .. shrIH .. 5\.72\. adhyAyaH 72 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena yudhiShThiraMprati yuddhapakShasthirIkaraNapUrvakaM lokasaMshayanirAsAya shamArthaM prayatanakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-72\-0 (34425) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-72\-0x (3621) sa~njayasya shrutaM vAkyaM bhavatashcha shrutaM mayA . sarvaM jAnAmyabhiprAyaM teShAM cha bhavatashcha yaH .. 5\-72\-1 (34426) tava dharmAshritA buddhisteShAM vairAshrayA matiH . yadayuddhena labhyeta tatte bahumataM bhavet .. 5\-72\-2 (34427) na chaivaM naiShThikaM karma kShatriyasya vishAMpate . AhurAshramiNaH sarve na bhaikShaM kShatriyashcharet .. 5\-72\-3 (34428) jayo vadho vA sa~NgrAme dhAtrA.a.adiShTaH sanAtanaH . svadharmaH kShatriyasyaiSha kArpaNyaM na prashatyate .. 5\-72\-4 (34429) na hi kArpaNyamAsthAya shakyA vR^ittiryudhiShThira . vikramasva mahAbAho jahi shatrUnparantapa .. 5\-72\-5 (34430) atigR^iddhAH kR^itasnehA dIrghakAlaM sahoShitAH . kR^itamitrAH kR^itabalA dhArtarAShTrAH parantapa .. 5\-72\-6 (34431) na paryAyo.asti yatsAmyaM tvayi kuryurvishAMpate . balavattAM hi manyante bhIShmadroNakR^ipAdibhiH .. 5\-72\-7 (34432) yAvachcha mArdavenaitAnrAjannupachariShyasi . tAvadete hariShyanti tava rAjyamarindama .. 5\-72\-8 (34433) nAnukroshAnna kArpaNyAnna cha dharmArthakAraNAt . alaM kartuM dhArtarAShTrastava kAmamarindama .. 5\-72\-9 (34434) etadeva nimittaM te dhArtarAShTro yathA tvayi . nAnvatapyata kopena tava kR^itvA.api duShkaram .. 5\-72\-10 (34435) pitAmahasya droNasya vidurasya cha dhImataH . brAhmaNAnAM cha sAdhUnAM rAj~nashcha nagarasya cha .. 5\-72\-11 (34436) pashyatAM kurumukhyAnAM sarveShAmeva tattvataH . dAnashIlaM mR^iduM dAntaM dharmashIlamanuvratam .. 5\-72\-12 (34437) yattvAmupadhinA rAjandyUte va~nchitavAMstadA . na chApatrapate tena nR^ishaMsaH svena karmaNA .. 5\-72\-13 (34438) tathAshIlasamAchare rAjanmA praNayaM kR^ithAH . vadhyAste sarvalokasya kiM punastava bhArata .. 5\-72\-14 (34439) vAgbhistvapratirUpAbhiratudattvAM sahAnujam . shlAghamAnaH prahR^iShTaH sanbhrAtR^ibhiH saha bhAShate .. 5\-72\-15 (34440) etAvatpANDavAnAM hi nAsti kiMchidiha svakam . nAmadheyaM cha gotraM cha tadapyeShAM na shiShyate .. 5\-72\-16 (34441) kAlena mahatA chaiShAM bhaviShyati parAbhavaH . prakR^itiM te bhajiShyanti naShTaprakR^itayo mayi .. 5\-72\-17 (34442) duHshAsanena pApena tadA dyUte pravartite . anAthavattadA devI draupadI sudurAtmanA .. 5\-72\-18 (34443) AkR^iShya keshe rudatI sabhAyAM rAjasaMsadi . bhIShmadroNapramukhato gauriti vyAhR^itA muhuH .. 5\-72\-19 (34444) bhavatA vAritAH sarve bhrAtaro bhImavikramAH . dharmapAshanibaddhAshcha na kiMchitpratipedire .. 5\-72\-20 (34445) etAshchAnyAshcha paruShA vAchaH sa samudIrayan . shlAghate j~nAtimadhye sma tvayi pravrajite vanam .. 5\-72\-21 (34446) ye tatrAsansamAnItAste dR^iShTvA tvAmanAgasam . ashrukaNThA rudantashcha sabhAyAmAsate sadA .. 5\-72\-22 (34447) na chainamabhyanandaMste rAjAno brAhmaNaiH saha . sarve duryodhanaM tatra nindanti sma sabhAsadaH .. 5\-72\-23 (34448) kulInasya cha yA nindA vadho vA.amitrakarshana . mahAguNo vadho rAjannu tu nindA kujIvikA .. 5\-72\-24 (34449) tadaiva nihato rAjanyadaiva nirapatrapaH . ninditashcha mahArAja pR^ithivyAM sarvarAjabhiH .. 5\-72\-25 (34450) IShatkaro vadhastasya yasya chAritramIdR^isham . praskundena pratistabdhashChinnamUla iva drumaH .. 5\-72\-26 (34451) vadhyaH sarpa ivAnAryaH sarvalokasya durmatiH . jahyena tvamamitraghna mA rAjanvichikitsithAH .. 5\-72\-27 (34452) sarvathA tvatkShamaM chaitadrochate cha mamAnagha . yattvaM pitari bhIShme cha praNipAtaM samAchareH .. 5\-72\-28 (34453) ahaM tu sarvalokasya gatvA ChetsyAmi saMshayam . yeShAmasti dvidhAbhAvo rAjanduryodhanaM prati .. 5\-72\-29 (34454) madhye rAj~nAmahaM tatra prAtipauruShikAnguNAn . tava sa~NkIrtayiShyAmi ye cha tasya vyatikramAH .. 5\-72\-30 (34455) bruvatastatra me vAkyaM dharmArthasahitaM hitam . nishamya pArthivAH sarve nAnAjanapadeshvarAH .. 5\-72\-31 (34456) tvayi saMpratipatsyante dharmAtmA satyavAgiti . tasmiMshchAdhigamiShyanti yathA lobhAdavartata .. 5\-72\-32 (34457) garhayiShyAmi chaivainaM paurajAnapadeShvapi . vR^iddhabAlAnupAdAya chAturvarNye samAgate .. 5\-72\-33 (34458) shamaM vai yAchamAnastvaM nAdharmaM tatra lapsyase . kurUnvigarhayiShyanti dhR^itarAShTraM cha pArthivAH .. 5\-72\-34 (34459) tasmiMllokaparityakte kiM kAryamavashiShyate . hate duryodhane rAjanyadanyatkriyatAmiti .. 5\-72\-35 (34460) yAtvA chAhaM kurUnsarvAnyuShmadarthamahApayan . yatiShye prashamaM kartuM lakShayiShye cha cheShTitam .. 5\-72\-36 (34461) kauravANAM pravR^ittiM cha gatvA yuddhAdhikArikAm . nishamya vinivartiShye jayAya tava bhArata .. 5\-72\-37 (34462) sarvathA yuddhamevAhamAshaMsApi paraiH saha . nimittAni hi sarvANi tathA prAdurbhavanti me .. 5\-72\-38 (34463) mR^igAH shakuntAshcha vadanti ghoraM hastyashvamukhyeShu nishAmukheShu . ghorANi rUpANi tathaiva chAgni\- rvarNAnbahUnpuShyati ghorarUpAn .. 5\-72\-39 (34464) manuShyalokakShayakR^itsughoro no chedanuprApta ihAntakaH syAt . shastrANi yantraM kavachAnrathAMshcha nAgAnhayAMshcha pratipAdayitvA .. 5\-72\-40 (34465) yodhAshcha sarve kR^itanishchayAste bhavantu hastyashvaratheShu yattAH . sA~NgrAmikaM te yadupArjanIyaM sarvaM samagraM kuru tannarendra .. 5\-72\-41 (34466) duryodhano na hyalamadya dAtuM jIvaMstavaitannR^ipate kathaMchit . yatte purastAdabhavatsamR^iddhaM dyUte hR^itaM pANDavamukhya rAjyam .. .. 5\-72\-42 (34467) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi dvisaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-72\-3 naiShThikaM karma yAvajjIvaM brahmacharyaM pArivrAjyaM cha . vihitamiti sheShaH .. 5\-72\-4 kArpaNyaM grAmapa~nchakaM dehIti dInavachanam .. 5\-72\-5 vR^ittiH jIvikA kartumiti sheShaH .. 5\-72\-6 atigR^iddhAH atyantalubdhAH .. 5\-72\-7 paryAya upAyaH . yadyena balavattAM svasyeti sheShaH .. 5\-72\-9 anukroshAt bhavatsu kR^ipAtaH . kArpaNyAt svasya dainyAt. alaM kartuM pUrNaM kartuM na samarthAH .. 5\-72\-10 nimittaM ashame kAraNam .. 5\-72\-17 prakR^itiM pa~nchatAm . mayi matsamIpe naShTA prakR^itiH shauryAdirUpaH svabhAvo yeShAm .. 5\-72\-19 gauriva sarvabhojyetyupahAso gaurgauriti .. 5\-72\-26 praskR^indena chakrAkArayA vedikayA .. 5\-72\-29 dvidhAbhAvaH ayaM sAdhurasAdhurveti saMshayaH .. 5\-72\-30 prAtipauruShikAn sarvapuruShasAdhAraNAn .. 5\-72\-35 hate nindyatayA naShTaprAye .. 5\-72\-36 yAtvA gatvA .. 5\-72\-37 nishamya Alochya .. 5\-72\-40 tarhi etanna syAditi sheShaH . pratipAdayitvA sa~njIkR^itya .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 073 .. shrIH .. 5\.73\. adhyAyaH 73 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhImasenena shrIkR^iShNaMprati duryodhanasya durArAdhyatvakathanapUrvakaM yathAkathaMchit shamasvAvashyakartavyatkakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-73\-0 (34468) bhIma uvAcha. 5\-73\-0x (3622) yathAyathaiva shAntiH syAtkurUNAM madhusUdana . tathAtathaiva bhAShethA mA sma yuddhena bhIShayeH .. 5\-73\-1 (34469) amarShI jAtasaMrambhaH shreyodveShI mahAmanAH . nograM duryodhano vAchyaH sAmnaivenaM samAchareH .. 5\-73\-2 (34470) prakR^ityA pApasatvashcha tulyachetAstu dasyubhiH . aishvaryamadamattashcha kR^itavairashcha pANDavaiH .. 5\-73\-3 (34471) adIrghadarshI niShThUrI kSheptA krUraparAkramaH . dIrghamanyuraneyashcha pApAtmA nikR^itipriyaH .. 5\-73\-4 (34472) mriyetApi na bhajyeta naiva jahyAtsvakaM matam . tAdR^ishena shamaH kR^iShNa manye paramaduShkaraH .. 5\-73\-5 (34473) suhR^idAmapyavAchInastyaktadharmA priyAnR^itaH . pratihantye suhR^idAM vAchashchaiva manAMsi cha .. 5\-73\-6 (34474) sa manyuvashamApannaH svabhAvaM duShTamAsthitaH . svabhAvAtpApamabhyeti tR^iNaishChanna ivoragaH .. 5\-73\-7 (34475) duryodhano hi yatsenaH sarvathA viditastava . yachChIlo yatsvabhAvashcha yadbalo yatparAkramaH .. 5\-73\-8 (34476) purA prasannAH kuravaH sahaputrAstathA vayam . indrajyeShThA ivAbhUma modamAnAH sabAndhavAH .. 5\-73\-9 (34477) duryodhanasya krodhena bharatA madhusUdana . dhakShyante shishirApAye vanAnIva hutAshanaiH .. 5\-73\-10 (34478) aShTAdasheme rAjAnaH prakhyAta madhusUdana . ye samuchchichChidurj~nAtInsuhR^idashcha sabAndhavAn .. 5\-73\-11 (34479) asurANAM samR^iddhAnAM jvalatAmiva tejasA . paryAyakAle dharmasya prApte kalirajAyata .. 5\-73\-12 (34480) haihayAnAmudAvarto nIpAnAM janamejayaH . bahulastAlaja~NghAnAM kR^imINAmuddhato vasuH .. 5\-73\-13 (34481) ajabinduH suvIrANAM surAShTrANAM ruSharddhikaH . arkajashcha balIhAnAM chInAnAM dhautamUlakaH .. 5\-73\-14 (34482) hayagrIvo videhAnAM varayushcha mahaujasAm . bAhuH sundaravaMshAnAM dIptAkShANAM purUravAH .. 5\-73\-15 (34483) sahajashchedimatsyAnAM pravIrANAM vR^iShadhvajaH . dhAraNashchandravatsAnAM mukuTAnAM vigAhanaH .. 5\-73\-16 (34484) shamashcha nandivegAnAmityete kulapAMsanAH . yugAnte kR^iShNa saMbhUtAH kuleShu puruShAdhamAH .. 5\-73\-17 (34485) apyayaM naH kurUNAM syAdyugAnte kAlasaMbhR^itaH . duryodhanaH kulA~NgAro jaghanyaH pApapUruShaH .. 5\-73\-18 (34486) tasmAnmR^idu shanairbrUyA dharmArthasahitaM hitam . kAmAnubaddhaM bahulaM nogramugraparAkramam .. 5\-73\-19 (34487) api duryodhanaM kR^iShNa sarve vayamadhashcharAH . nIchairbhUtvA.anuyAsyAmo mA sma no bharatA nashan .. 5\-73\-20 (34488) apyudAsInavR^ittiH syAdyathA naH kurubhiH saha . vAsudeva tathA kAryaM na kurUnanayaH spR^ishet .. 5\-73\-21 (34489) vAchyaH pitAmaho vR^iddho ye cha kR^iShNa samAsadaH . bhrAtR^INAmastu saubhrAtraM dhArtarAShTraH prashAmyatAm .. 5\-73\-22 (34490) ahametadbravImyevaM rAjA chaiva prashaMsati . arjuno naiva yuddhArthI bhUyasI hi dayA.arjune .. .. 5\-73\-23 (34491) iti shrImanmahAbhArate ugyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi trisaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-73\-4 niShThUrI niShThuravAk . kSheptA nindakaH . aneyaH shikShayitumayogyaH .. 5\-73\-6 avAchIno viparItaH .. 5\-73\-12 paryAyakAle dharmAntakAle .. 5\-73\-19 kAmAnubaddhaM bahulaM bAhulyena tasya chittAnusArI .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 074 .. shrIH .. 5\.74\. adhyAyaH 74 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena bhImaMprati tatpratij~nAnusmAraNapUrvakaM yuddhaprotsAhanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-74\-0 (34492) vaishampAyana uvAcha. 5\-74\-0x (3623) etaChrutvA mahAbAhuH keshavaH prahasanniva . abhUtapUrvaM bhImasya mArdavopahitaM vachaH .. 5\-74\-1 (34493) gireriva laghutvaM tachChItatvamiva pAvake . matvA rAmAnujaH shauriH shAr~NgadhanvA vR^ikodaram .. 5\-74\-2 (34494) santejasaMstadA vAgbhirbhAtarishveva pAvakam . uvAcha bhImamAsInaM kR^ipayA.abhipariplutam .. 5\-74\-3 (34495) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-74\-4x (3624) tvamanyadA bhImasena yuddhameva prashaMsasi . vadhAminandinaH krUrAndhArtarAShTranmimardiShuH .. 5\-74\-4 (34496) na cha svapiShi jAgarShi nyubjaH sheShe parantapa . ghorAmashAntAM rushatIM sadA vAchaM prabhAShase .. 5\-74\-5 (34497) niHshvasannagnivattena santaptaH svena manyunA . aprashAntamanA bhIma sadhUma iva pAvakaH .. 5\-74\-6 (34498) ekAnte niHshvasa~nshepe bhArArta iva durbalaH . api tvAM kechidunmattaM manyante.atadvido janAH .. 5\-74\-7 (34499) Arujya vR^ikShAnnirmUlAngajaH parirujanniva . nighnanpadbhiH kShitiM bhIma niShTananparidhAvasi .. 5\-74\-8 (34500) nAsmi~njane na ramase rahaH kShipasi pANDava . nAnyaM nishi divA chApi kadAchidabhinandasi .. 5\-74\-9 (34501) akasmAtsmayamAnashcha rahasyAsse rudanniva . jAnvormUrdhAnamAdhAya chiramAste pramIlitaH .. 5\-74\-10 (34502) bhrukiTiM cha punaH kurvannoShThau cha vidashanniva . abhIkShNaM dR^ishyase bhIma sarvaM tanmanyukAritam .. 5\-74\-11 (34503) yathA tapurastAtsavitA dR^ishyate shukramuchcharan . yathA cha pashchAnnirmukto dhruvaM paryeti rashmivAn .. 5\-74\-12 (34504) tathA satyaM bravImyetannAsti tasya vyatikramaH . hantAhaM gadayAbhyetya duryodhanamamarpaNam .. 5\-74\-13 (34505) iti sma madhye bhrAtR^iNAM satyenAlabhase vadAm . tasya te prashame buddhirdhriyate.adya parantapa .. 5\-74\-14 (34506) aho yuddhAbhikA~NkShANAM yuddhakAla upasthite . chetAMsi vipratIpAni yattvAM bhIbhIma vindati .. 5\-74\-15 (34507) aho pArtha nimittAni viparItAni pashyasi . svapnAnte jAgarAnte cha tasmAtprashamamichChasi .. 5\-74\-16 (34508) aho nAshaMsase kiMchitpuMstvaM klIba ivAtmani . kashmalenAbhipanno.asi tena te vikR^itaM manaH .. 5\-74\-17 (34509) udvepate te hR^idayaM manaste pratisIdati . UrustambhagR^ihIto.asi tasmAtprashamamichChasi .. 5\-74\-18 (34510) anityaM kila martyasya pArtha chittaM chalAchalam . vAtavegaprachalitA aShThIlA shAlmaleriva .. 5\-74\-19 (34511) tavaiShA vikR^itA buddhirgavAM vAgiva mAnuShI . manAMsi pANDuputrANAM ma~njayatyaplavAniva .. 5\-74\-20 (34512) idaM me mahAdAshcharyaM parvatasyeva sarpaNam . yadIdR^ishaM prabhAShethA bhImasenAsamaM vachaH .. 5\-74\-21 (34513) sa dR^iShTvA svAni karmANi kule janma cha bhArata . uttiShThasva viShAdaM mA kR^ithA vIra sthiro bhava .. 5\-74\-22 (34514) na chaitadanurUpaM te yatte glAnirarindama . yadojasA na labhate kShatriyo na tadashrute .. .. 5\-74\-23 (34515) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi chatuHsaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-74\-6 agnivat agnineva .. 5\-74\-8 Arujya bha~NktvA .. 5\-74\-9 asminvane . janena brAhmaNarAmUhena. kShipasi napasi kAlamiti sheShaH .. 5\-74\-12 shukraM tejaH . nirmukto.astaM gataH. dhruvaM nishchayaM punaH paryeti meruM punaHpunaH pradakShiNIkaroti .. 5\-74\-19 aShThIlA phalAntargranthiH . sA cha shAlmaleH kevalaM tUlamayI bhavati .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 075 .. shrIH .. 5\.75\. adhyAyaH 75 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhImena kR^iShNaMprati svasAmarthyakathanapUrvakaM svasya shamakAmanAyAH kR^ipAmUlakatvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-75\-0 (34516) vaishampAyana uvAcha. 5\-75\-0x (3625) tathokto vAsudevena nityamanyuramarShaNaH . sadashvavatsamAdhAvadbabhAShe tadanantaram .. 5\-75\-1 (34517) bhImasena uvAcha. 5\-75\-2x (3626) anyathA mAM chikIrShantamanyathA manyase.achyuta . praNItabhAvamatyarthaM yudhi satyaparAkramam .. 5\-75\-2 (34518) vetsi dAshArha satyaM me dIrghakAlaM sahoShitaH . uta vA mAM na jAnAsi plavanhR^ida ivAplave .. 5\-75\-3 (34519) tasmAdanabhirupAbhirvAgbhirmAM tvaM samarchChasi . kathaM hi bhImasenaM mAM jAnankashchana mAdhava .. 5\-75\-4 (34520) brUyAdapratirUpANi yathA mAM vaktamarhasi . tasmAdidaM pravakShyAmi vachanaM vR^iShNinandana .. 5\-75\-5 (34521) AtmanaH pauruShaM chaiva balaM cha na samaM paraiH . sarvathA.anAryakarmaitatprashaMsA svayamAtmanaH .. 5\-75\-6 (34522) ativAdApaviddhastu vakShyAmi balamAtmanaH . pashyeme rodasI kR^iShNa yayorAsannimAH prajAH .. 5\-75\-7 (34523) achale chApratiShThe chApyanante sarvamAtarau . yadIme sahasA kruddhe sameyAtAM shile iva .. 5\-75\-8 (34524) ahamete nigR^ihNIyAM bAhubhyAM sachasAchare . pashyaitadantaraM bAhvormahAparighayoriva .. 5\-75\-9 (34525) ya etatprAya muchyeta na taM pashyAmi purUSham . himavAMshcha samudrashcha vajrI vA balamitsvayam .. 5\-75\-10 (34526) mayAbhipannaM trAyeranbalamAsthAya na trayaH . yuddhArhAnkShatriyAnsarvAnpANDaveShvAtatAyinaH .. 5\-75\-11 (34527) adhaH pAdatalenaitAnadhiShThAsyAmi bhUtale . na hi tvaM nAbhijAnAsi mama vikramamachyuta .. 5\-75\-12 (34528) yathA mayA vinirjitya rAjAno vashagAH kR^itAH . atha chenmAM na jAnAsi sUryasyevodyataH prabhAm .. 5\-75\-13 (34529) vigADhe yudhi saMbAdhe vetsyase mAM janArdana . paruShairAkShipasi kiM vraNaM sUchyeva chAnagha .. 5\-75\-14 (34530) yathAmati bravImyetadviddhi mAmadhikaM tataH . draShTAsi yudhi saMbAdhe pravR^itte vaishase.ahani .. 5\-75\-15 (34531) mayA praNunnAnmAta~NgAtnathinaH sAdanastathA . tathA narAnabhikruddhaM nighnantaM kShatriyarShabhAn .. 5\-75\-16 (34532) draShTA mAM tvaM cha lokashcha vikarShantaM varAnvarAn . na me sIdanti gAtrANi na mamodvepate manaH .. 5\-75\-17 (34533) sarvalokAdabhikruddhAnna bhayaM vidyate mama . kiM tu sauhR^idamevaitatkR^ipayA madhusUdana . sarvAMstitikShe saMkleshAnmA sma no bharatA nashan .. .. 5\-75\-18 (34534) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi pa~nchasaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-75\-1 samAdhAvat tIvravegaM yathA syAttathA .. 5\-75\-3 hrade plavan pAramiveti sheShaH .. 5\-75\-14 saMbAdhe saMkIrNe .. 5\-75\-15 vaishase vishasanavati .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 076 .. shrIH .. 5\.76\. adhyAyaH 76 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena bhImaMprati svasya tanmahimAbhij~natvamabhidhAya tatprashaMsanapUrvakaM svokteH tejassandIpanArthatvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-76\-0 (34535) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-76\-0x (3627) bhAvaM jij~nAsamAno.ahaM praNayAdidamabravam . na chAkShepAnna pANDityAnna krodhAnna vivakShayA .. 5\-76\-1 (34536) vedAhaM tava mAhAtmyasuta te veda yadbalam . uta te veda karmANi na tvAM paribhavAmyaham .. 5\-76\-2 (34537) yathA chAtmani kalyANaM saMbhAvayasi pANDava . sahasraguNamapyetattvayi saMbhAvayAmyaham .. 5\-76\-3 (34538) yAdR^ishe cha kule janma sarvarAjAbhipUjite . bandhubhishcha suhR^idbhishcha bhIma tvamasi tAdR^ishaH .. 5\-76\-4 (34539) jij~nAsanto hi dharmasya sandigdhasya vR^ikodara . paryAyaM nAdhyavasyanti devamAnuShayorjanAH .. 5\-76\-5 (34540) sa eva heturbhUtvA hi puruShasyArthasiddhiShu . vinAshe.api sa evAsya sandigdhaM karma pauruSham .. 5\-76\-6 (34541) anyathA paridR^iShTAni kavibhirdovadarshibhiH . anyathA parivartante vegA iva nabhasvataH .. 5\-76\-7 (34542) sumantritaM sunItaM cha nyAyatashchopapAditam . kR^itaM mAnuShyakaM karma dainenApi viruddhyate .. 5\-76\-8 (34543) daivamapyakR^itaM karma pauruSheNa vihanyate . shItamuShNaM tathA varShaM kShutpipAse cha bhArata .. 5\-76\-9 (34544) yadanyaddiShTabhAvasya puruShasya svayaM kR^itam . tasmAdanuparodhashcha vidyate tatra lakShaNam .. 5\-76\-10 (34545) lokasya nAnyato vR^ittiH pANDavAnyatra karmaNaH . evaMbuddhiH pravarteta phalaM syAdubhayAnvaye .. 5\-76\-11 (34546) ya evaM kR^itabuddhiH sa karmasveva pravartate . nAsiddho vyathate tasya na siddhau harShamashrute .. 5\-76\-12 (34547) tatreyamanumAtrA me bhImasena vivakShitA . naikAntasiddhirvaktavyA shatrubhiH saha saMyuge .. 5\-76\-13 (34548) nAtiprahINarashmiH syAttathA bhAvaviparyaye . viShAdamarchChed glAniM vApyetamarthaM bravImite .. 5\-76\-14 (34549) shvobhUte dhR^itarAShTrasya samIpaM prApya pANDava . yatiShye prashamaM kartuM yuShmadarthamahApayan .. 5\-76\-15 (34550) shamaM chette kariShyanti tato.anantaM yasho mama . bhavatAM kacha kR^itaH kAmasteShAM cha shreya uttamam .. 5\-76\-16 (34551) te chedabhinivekShyante nAbhyupaiShyanti me vachaH . kuravo yuddhamevAtra ghoraM karma bhaviShyati .. 5\-76\-17 (34552) asminyuddhe bhImasena tvayi bhAraH samAhitaH . dhUrarjunena dhAryA syAdveDhavya itaro janaH .. 5\-76\-18 (34553) ahaM hi yantA bIbhatsorbhavitA saMyuge sati . dhana~njayasyaiSha kAmo na hi yuddhaM na kAmaye .. 5\-76\-19 (34554) tasmAdAsha~NkamAno.ahaM vR^ikodara matiM tava . gadataH klIbayA vAchA tejaste samadIdipam .. .. 5\-76\-20 (34555) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ShaTsaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-76\-1 bhAvamiti . vivakShayA tvayA svarUpaM vaktavyamitIchChayA. prAgeva tasya j~nAtatvAt .. 1 .. 5\-76\-5 devamAnuShayordharmasya paryAyamiti saMbandhaH .. 5\-76\-7 paridR^iShTAni kartavyatvena nishchitAni kAryANi .. 5\-76\-10 diShTaH phalabhogAya Aj~naptaH bhAvaH sattA yasya tat diShTabhAvaM prArabdhakarma . pa~nchamyarthe ShaShThI . prArabdhAdanyadityarthaH . puruShasya puruSheNa saMchitaM yatsvayaMkR^itaM karma tasmAdanuparodho janmAntare nirodho nAsti. tatra j~nAnena prAyashchittena vA saMchitapApAnAM nAshe lakShaNaM j~nApakaM shrutismR^itijAtaM vidyate .. 5\-76\-11 karmaNo.anyatra pauruShaMvinA anyata ekasmAddaivAdeva vR^ittirjIvikA nAsti . evaM buddhiH IdR^ikj~nAnavAnsan pravarteta puruShakAraM kuryAt. tathA sati ubhayAnvaye daivapauruShayoH saMbandhe phalaM bhavati nAnyatarata ityarthaH .. 5\-76\-13 anumAtrA.avadhAraNaM nishchaya ityarthaH .. 5\-76\-14 prahINarashmiH niShprabhaH . bhAvaH prArabdhaM karma. archChet prApnuyAt .. 5\-76\-17 te kurava iti saMbandhaH .. 5\-76\- 5\-76\- 5\-76\- \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 077 .. shrIH .. 5\.77\. adhyAyaH 77 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## arjunena sandhivigrahapakShau prastutya shrIkR^iShNaMprati yathAruchi anyatarapakShanirdhAraNakaraNaprArthanA .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-77\-0 (34556) arjuna uvAcha. 5\-77\-0x (3628) uktaM yudhiShThireNaiva yAvadvAchyaM janArdana . tava vAkyaM tu me shrutvA pratibhAti parantapa .. 5\-77\-1 (34557) naiva prashamamatra tvaM manyase sukaraM prabho . lobhAdvA dhR^itarAShTrasya dainyAdvA samupasthitAt .. 5\-77\-2 (34558) aphalaM manyase vA.api puruShasya parAkramam . na chAntareNa karmANi pauruSheNa balodayaH .. 5\-77\-3 (34559) tadidaM bhAShitaM vAkyaM tathAchana tathaiva tat . na chaitadevaM draShTavyamasAdhyamapi kiMchana .. 5\-77\-4 (34560) kiM chaitanmanyase kR^ichChramasmAkamavasAdakam . kurvanti teShAM karmANi yeShAM nAsti phalodayaH .. 5\-77\-5 (34561) saMpAdyamAnaM samyakva syAtkarma saphalaM prabho . sa tathA kR^iShNa vartasva yathA sharma bhavetparaiH .. 5\-77\-6 (34562) pANDavAnAM kurUNAM cha bhavAnnaH prathamaH suhR^it . surANAmasurANAM cha yathA vIra prajApatiH .. 5\-77\-7 (34563) kurUNAM pANDavAnAM cha pratipatsva nirAmayam . asmaddhitamanuShThAnaM manye tava na duShkaram .. 5\-77\-8 (34564) evaM cha kAryatAmeti kAryaM tava janArdana . gamanAdevameva tvaM kariShyasi janArdana .. 5\-77\-9 (34565) chikIrShitamathAnyatte tasminvIra durAtmAni . bhaviShyati cha tatsarvaM yathA tava chikIrShitam .. 5\-77\-10 (34566) sharma taiH saha vA no.astu tava vA yachchikIrShitam . vichAryamANo yaH kAmastava kR^iShNa sa no guruH .. 5\-77\-11 (34567) na sa nArhati duShTAtmA vadhaM sasutabAndhavaH . yena dharmasute dR^iShTA na sA shrIrupamarShitA .. 5\-77\-12 (34568) yachchApyapashyatopAyaM dharmiShThaM madhusUdana . upAyena nR^ishaMsena hR^itA durdyUtadevinA .. 5\-77\-13 (34569) kathaM hi puruSho jAtaH kShatriyeShu dhanurdharaH . samAhUto nivarteta prANatyAge.apyupasthite .. 5\-77\-14 (34570) adharmeNa jitAndR^iShTvA vane pravR^ijitAMstathA . vadhyatAM mama vArShNeya nirgato.asau suyodhanaH .. 5\-77\-15 (34571) na chaitadadbhutaM kR^iShNa mitrArthe yachchikIrShasi . kriyA kathaMcha mukhyA syAnmR^idunA chetareNa vA .. 5\-77\-16 (34572) athavA manyase jyAyAnvadhasteShAmanantaram . tadeva kriyatAmAshu na vichAryamatastvayA .. 5\-77\-17 (34573) jAnAsi hi yathaitena draupadI pApabuddhinA . parikliShTA sabhAmadhye tachcha tasyopamarShitam .. 5\-77\-18 (34574) sa nAma samyagvarteta pANDaveShviti mAdhava . na me sa~njAyate buddhirbIjamuptamivoShare .. 5\-77\-19 (34575) tasmAdyanmanyase yuktaM pANDavAnAM hitaM cha yat . tathA.a.ashu kuru vArShNeya yannaH kAryamanantaram .. .. 5\-77\-20 (34576) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi saptasaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-77\-2 dainyAdvA asmadIyAt .. 5\-77\-4 nahi yuddhaM na kAmaye iti yattvayA bhAShita tathAchana tathApicha chanashabdo.apyarthe . yadyapi mamaitadaniShTaM tathApi tvayA yadbhAShitaM tattathaiva bhavidhyatItyarthaH . paraMtu shamopi tava nAsAdhyo.astItyAha nacheti .. 5\-77\-8 nirAmayaM kushalam .. 5\-77\-9 kAryatAM auchityam . kAryaM karma .. 5\-77\-14 samAhUto dyUtArtham .. 5\-77\-15 nirgataH nishchayena prAptaH .. 5\-77\-16 kathaMcha kathamapi . mukhyA phalavatI. mR^idunA sAmnA. itareNa yuddhena .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 078 .. shrIH .. 5\.78\. adhyAyaH 78 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena arjunaMprati daNDArhe suyodhane shamakaraNasya dushshakatvAbhidhAnapUrvakaM yudhiShThiragauraveNa svasya tadarthaM prayatanakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-78\-0 (34577) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-78\-0x (3629) evametanmahAbAho yathA vadasi pANDava . pANDavAnAM kurUNAM cha pratipatsye nirAmayam . sarvaM tvidaM mamAyattaM bIbhatso karmaNordvayoH .. 5\-78\-1 (34578) kShetraM hi rasavachChuddhaM karmaNaivopapAditam . R^ite varShAnna kaunteya jAtu nirvartayetphalam .. 5\-78\-2 (34579) tatra vai pauruShaM brUyurAsekaM yatra kAritam . tatra chApi dhruvaM pashyechChoShaNaM daivakAritam .. 5\-78\-3 (34580) tadidaM nishchittaM buddhyA pUrvairapi mahAtmabhiH . daive cha mAnuShe chaiva saMyuktaM lokakAraNam .. 5\-78\-4 (34581) ahaM hi tatkariShyAmi paraM puruShakArataH . devaM tu na mayA shakyaM karma kartuM kathaMchana .. 5\-78\-5 (34582) sa hi dharmaM cha lokaM cha tyaktvA charati durmatiH . na hi santapyate tena tathArUpeNa karmaNA .. 5\-78\-6 (34583) tathApi buddhiM pApiShThAM vardhayantyasya mantriNaH . shakuniH sUtaputrashcha bhrAtA duHshAsanastathA .. 5\-78\-7 (34584) sa hi tyAgena rAjyasya na shamaM samupaiShyati . antareNa vadhaM pArtha sAnubandhaH suyodhanaH .. 5\-78\-8 (34585) na chApi praNipAtena tyaktumichChati dharmarAT . yAchyamAnashcha rAjyaM sa na prajAsyati durmatiH .. 5\-78\-9 (34586) na tu manye sa tadvAchyo yadyudhiShThirashAtanam . uktaM prayojanaM yattu dharmarAjena bhArata .. 5\-78\-10 (34587) tathA pApastu tatsarvaM na kariShyati kauravaH . tasmiMshchAkriyamANe.asau loke vadhyo bhaviShyati .. 5\-78\-11 (34588) mama chApi sa vadhyo hi jagatashchApi bhArata . tena kaumArake yUyaM sarve viprakR^itAH sadA .. 5\-78\-12 (34589) vipraluptaM cha vo rAjyaM nR^ishaMsena durAtmanA . na chopashAmyate pApaH shriyaM dR^iShTvA yudhiShThire .. 5\-78\-13 (34590) asakR^ichchApyahaM tena tvatkR^ite pArtha bheditaH . na mayA tadgR^ihItaM cha pApaM tasya chikIrShetam .. 5\-78\-14 (34591) jAnAsi hi mahAbAho tvamapyasya paraM matam . priyaM chikIrShamANaM cha dharmarAjasya mAmapi .. 5\-78\-15 (34592) saMjAnaMstasya chAtmAnaM mama chaiva paraM matam . ajAnanniva mAM kasmAdarjunAdyAbhisha~Nkase .. 5\-78\-16 (34593) yachchApi paramaM divyaM tachchApyanugataM tvayA . vidhAnaM vihitaM pArtha kathaM sharma bhavetparaiH .. 5\-78\-17 (34594) yattu vAchA mayA shakyaM karmaNA vA.api pANDava . kariShye tadahaM pArtha na tvAshaMse shamaM paraiH .. 5\-78\-18 (34595) kathaM goharaNe hyukto naitachCharma tathA hitam . yAchyamAno hi bhIShmeNa saMvatsaragate.adhvani .. 5\-78\-19 (34596) tadaiva te parAbhUtA yadA sa~NkalpitAstvayA . lavashaH kShaNashashchApi na cha tuShTaH suyodhanaH .. 5\-78\-20 (34597) sarvathA tu mayA kAryaM dharmarAjasya shAsanam . vibhAvyaM tasya bhUyashcha karma pApaM durAtmanaH .. .. 5\-78\-21 (34598) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi aShTasaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-78\-1 dvayoH karmaNoH shamayuddhayormadhye idaM anAmayam .. 5\-78\-4 saMyuktaM Ahitam . lokakAraNaM lokahitasAdhanam .. 5\-78\-17 divyaM vidhAnaM bhUbhArApahArArthaM svargAddevAnAmavataraNam .. 5\-78\-18 AshaMse saMbhAvayAmi .. 5\-78\-19 bhIShmeNa etachCharma yAchyamAnopi saH hitaM kathaM noktaH apitu uktaH . saMvatsaragate gatasaMvatsare .. 5\-78\-20 saMkalpitAH vadhyatvena nishchitAH .. 5\-78\-21 vibhAvyaM vichAraNIyam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 079 .. shrIH .. 5\.79\. adhyAyaH 79 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## nakulena shrIkR^iShNaMprati svasya shame abhisandhipradarshanapUrvakaM sandhikaraNasya tena sushakatvAbhidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-79\-0 (34599) nakula uvAcha. 5\-79\-0x (3630) uktaM bahuvidhaM vAkyaM dharmarAjena mAdhava . dharmaj~nena vadAnyena shrutaM chaiva hi tattvayA .. 5\-79\-1 (34600) matamAj~nAya rAj~nashcha bhImasenena mAdhava . saMshamo bAhuvIrya cha khyApitaM mAdhavAtmanaH .. 5\-79\-2 (34601) tathaiva phAlgunenApi yaduktaM tattvayA shrutam . Atmanashcha mataM vIra kathitaM bhavatA.asakR^it .. 5\-79\-3 (34602) sarvametadatikramya shrutvA paramataM bhavAn . yatprAptakAlaM manyethAstatkuryAH puruShottama .. 5\-79\-4 (34603) tasmiMratasminnimitte hi mataM bhavati keshava . prAptakAlaM manuShyeNa kShamaM kAryamarindama .. 5\-79\-5 (34604) anyathA chintito hyarthaH punarbhavati so.anyathA . anityamatayo loke narAH puruShasattama .. 5\-79\-6 (34605) anyathAbuddhayo hyAsannasmAsu vanavAsiShu . adR^ishyeShvanyathA kR^iShNa dR^ishyeShu punaranyathA .. 5\-79\-7 (34606) asmAkamapi vArShNeya vane vicharatAM tadA . na tathA praNayo rAjye yathA saMprati vartate .. 5\-79\-8 (34607) nivR^ittavanavAsAnnaH shrutvA vIra samAgatAH . akShauhiNyo hi sapte mAstvatprasAdAjjanArdana .. 5\-79\-9 (34608) imAnhi puruShavyAghrAnachintyabalapauruShAt . AttashastrAnraNe dR^iShTvA na vyathediha kaH pumAn .. 5\-79\-10 (34609) sa bhavAnkurumadhye taM sAntvapUrvaM bhayottaram . brUyAdvAkyaM yathA mando na vyatheta suyodhanaH .. 5\-79\-11 (34610) yudhiShThiraM bhImasenaM bIbhatsuM chAparAchitam . sahadevaM cha mAM chaiva tvAM cha rAmaM cha keshava .. 5\-79\-12 (34611) sAtyakiM cha mahAvIryaM virATaM cha mahAtmajam . drupadaM cha mahAmAtyaM dhR^iShTadyumnaM cha mAdhava .. 5\-79\-13 (34612) kAshirAjaM cha vikrAntaM dhR^iShTaketuM cha chedipam . mAMsashoNitabhR^inmartyaH pratiyudhyeta ko yudhi .. 5\-79\-14 (34613) sa bhavAngamanAdeva sAdhayiShyatyasaMshayam . iShTamarthaM mahAbAho dharmarAjasya kevalam .. 5\-79\-15 (34614) vidurashchaiva bhIShmashcha droNashcha sahabAhlikaH . shreyaH samarthA vij~nAtumuchyamAnAstvayA.anagha .. 5\-79\-16 (34615) te chainamanuneShyanti dhR^itarAShTraM janAdhipam . taM cha pApasamAchAraM sahAmAtyaM suyodhanam .. 5\-79\-17 (34616) shrotA chArthasya vidurastvaM cha vaktA janArdana . kamivArthaM nivartantaM sthApayetAM na vartmani .. .. 5\-79\-18 (34617) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekonAshItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-79\-18 arthaM prayojanam . nivartantaM bhrashyantam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 080 .. shrIH .. 5\.80\. adhyAyaH 80 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sahadevena shrIkR^iShNaMprati kurUNAM shamAbhisandhAvapi yuddhapakShasyaiva sthApanakathanam .. 1 .. sAtyakinA sahadevapakShAnumodane yodhAnAM sarShAtsiMhanAdaH .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-80\-0 (34618) sahadeva uvAcha. 5\-80\-0x (3631) yadetatkathitaM rAj~nA dharma eSha sanAtanaH . yathA cha yuddhameva syAttathA kAryamarindama .. 5\-80\-1 (34619) yadi prasamamichCheyuH kuravaH pANDavaiH saha . tathApi yuddhaM dAshArha yojayethAH sahaiva taiH .. 5\-80\-2 (34620) kathaM nu dR^iShTvA pA~nchAlIM tathA kR^iShNa sabhAgatAm . avadhena prashAmyeta mama manyuH suyodhane .. 5\-80\-3 (34621) yadi bhImArjunau kR^iShNa dharmarAjashcha dhArmikaH . dharmamutsR^ijya tenAhaM yoddhumichChAmi saMyuge .. 5\-80\-4 (34622) brUhi madvachanaM kR^iShNa suyodhanamapaNDitam . kR^ichChre vane vA vastavyaM pure vA nAgasAhvaye .. 5\-80\-5 (34623) sAtyakiruvAcha. 5\-80\-6x (3632) satyamAha mahAbAho sahadevo mahAmatiH . duryodhanavadhe shAntistasya kopasya me bhavet .. 5\-80\-6 (34624) na jAnAsi yathA dR^iShTvA chIrAjinadharAnvane . tavApi manyuruddhUto duHkhitAnprekShya pANDavAn .. 5\-80\-7 (34625) tasmAnmAdrIsutaH shUro yadAha raNakarkashaH . vachanaM sarvayodhAnAM tanmataM puruShottama .. 5\-80\-8 (34626) vaishampAyana uvAcha. 5\-80\-9x (3633) evaM vadi vAkyaM tu yuyudhAne mahAmatau . subhImaH siMhanAdo.abhUdyodhAnAM tatra sarvashaH .. 5\-80\-9 (34627) sarve hi sarvasho vIrAstadvachaH pratyapUjayan . sAdhusAdhviti shaineyaM harShayanto yuyutsavaH .. .. 5\-80\-10 (34628) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ashItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-80\-4 yadi yadyapi bhImAdayo dhArmikAH syuH tathApi ahaM dharmamutsR^ijya tena saha yoddhR^imichChAmi .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 081 .. shrIH .. 5\.81\. adhyAyaH 81 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena dyUtasabhAyAM svAnubhUtaduHsahaduHkhamabhinivedya rudantIM draupadIMprati suyodhanAdinidhanapratij~nAnapUrvakaM samAshvAsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-81\-0 (34629) vaishampAyana uvAcha. 5\-81\-0x (3634) rAj~nastu vachanaM shrutvA dharmArthasahitaM hitam . kR^iShNA dAshArhamAsInamabravIchChokakarshitA .. 5\-81\-1 (34630) sutA drupadarAjasya svasitAyatamUrdhajA . saMpUjya sahadevaM cha sAtyakiM cha mahAratham .. 5\-81\-2 (34631) bhImasenaM cha saMshAntaM dR^iShTvA paramadurmanAH . ashrupUrNekShaNA vAkyamuvAchedaM manasvinI .. 5\-81\-3 (34632) viditaM te mahAbAho dharmaj~na madhusUdana . yathA nikR^itimAsthAya bhraMshitAH pANDavAH sukhAt .. 5\-81\-4 (34633) dhR^itarAShTrasya putreNa sAmAtyena janArdana . yathA cha sa~njayo rAj~nA mantraM rahasi shrAvitaH .. 5\-81\-5 (34634) yudhiShThirasya dAshArha tachchApi viditaM tava . yathoktaH sa~njayashchaiva tachcha sarvaM shrutaM tvayA .. 5\-81\-6 (34635) pa~ncha nastAta dIyantAM grAmA iti mahAdyute . avisthalaM vR^ikasthalaM mAkandIM vAraNAvatam .. 5\-81\-7 (34636) avasAnaM mahAbAho kaMchidekaM cha pa~nchamam . iti duryodhano vAchyaH suhR^idashchAsya keshava .. 5\-81\-8 (34637) na chApi hyakarodvAkyaM shrutvA kR^iShNa suyodhanaH . yudhiShThirasya dAshArha shrImataH sandhimichChataH .. 5\-81\-9 (34638) apradAnena rAjyasya yadi kR^iShNa suyodhanaH . sandhimichChenna kartavyaM tatra gatvA kathaMchana .. 5\-81\-10 (34639) shakShyanti hi mahAbAho pANDavAH sR^i~njayaiH saha . dhArtarAShTrabalaM ghoraM kruddhaM pratisamAsitum .. 5\-81\-11 (34640) na hi sAmnA na dAnena shakyo.arthasteShu kashchana . tasmAtteShu na kartavyA kR^ipA te madhusUdana .. 5\-81\-12 (34641) sAmnA dAnena vA kR^iShNa ye na shAmyanti shatravaH . yoktavyasteShu daNDaH syAjjIvitaM parirakShatA .. 5\-81\-13 (34642) tasmAtteShu mahAdaNDaH kSheptavyaH kShipramachyuta . tvayA chaiva mahAbAho pANDavaiH saha sR^i~njayaiH .. 5\-81\-14 (34643) etatsamarthaM pArthAnAM tava chaiva yashaskaram . kriyamANaM bhavetkR^iShNa kShatrasya cha sukhAvaham .. 5\-81\-15 (34644) kShatriyeNa hi hantavyaH kShatriyo lobhamAsthitaH . akShatriyo vA dAshArha svadharmamanutiShThatA .. 5\-81\-16 (34645) anyatra brAhmaNAttAta sarvapApeShvavasthitAt . gururhi sarvavarNAnAM brAhmaNaH prasR^itAgrabhuk .. 5\-81\-17 (34646) yathA.avadhye vadhyamAne bhaveddoSho janArdana . sa vadhyasyAvadhe dR^iShTa iti dharmavido viduH .. 5\-81\-18 (34647) yathA tvAM na spR^ishedeSha doShaH kR^iShNa tathA kuru . pANDavaiH saha dAsharhaiH sR^i~njayaishcha sasainikaiH .. 5\-81\-19 (34648) punaruktaM cha vakShyAmi vishrambheNa janArdana . kA tu sImantinI mAdR^ikaM pR^ithivyAmasti keshava .. 5\-81\-20 (34649) sutA drupadarAjasya vedimadhyAtsamutthitA . dhR^iShTadyumnasya bhaginI tava kR^iShNa priyA sakhI .. 5\-81\-21 (34650) AjamUDhakulaM prApta snuShA pANDormahAtmanaH . mahiShI pANDuputrANAM pa~nchendrasamavarchasAm .. 5\-81\-22 (34651) sutA me pa~nchabhirvIraiH pa~ncha jAtA mahArathAH . abhimanyuryathA kR^iShNa tathA te tava dharmataH .. 5\-81\-23 (34652) sA.ahaM keshagrahaM prAptA parikliShTA sabhAM gatA . pashyatAM pANDuputrANAM tvayi jIvati keshava .. 5\-81\-24 (34653) jIvastu pANDuputreShu pa~nchAleShvatha vR^iShNiShu . dAsIbhAtA.asmi pApAnAM sabhAmadhye vyavasthitA .. 5\-81\-25 (34654) niramarSheShvacheShTeShu prekShyamANeShu pANDuShu . pAhi mAmiti govinda manasA chintitosi me .. 5\-81\-26 (34655) yatra mAM bhagavAnrAjA shvashuro vAkyamabravIt . varaM vR^iNIShva pA~nchAli varArhA.asi matA mama .. 5\-81\-27 (34656) adAsAH pANDavAH santu sarathAH sAyudhA iti . mayokte yatra nirmuktA vanavAsAya keshava .. 5\-81\-28 (34657) evaMvidhAnAM duHkhAnAmabhij~no.asi janArdana . trAyasva puNDarIkAkSha sabhartR^ij~nAtibAndhavAn .. 5\-81\-29 (34658) nanvahaM kR^iShNa bhIShmasya dhR^itarAShTrasya chobhayoH . shnuShA bhavAmi dharmeNa sA.ahaM dAsIkR^itA balAt .. 5\-81\-30 (34659) dhikpArthasya dhanuShmattAM bhImasenasya dhigbalam . yatra duryodhanaH kR^iShNa muhUrtamapi jIvati .. 5\-81\-31 (34660) yadi te.ahamanugrAhyA yadi te.asti kR^ipA mayi . dhArtarAShTreShu vai kopaH sarvaH kR^iShNa vidhIyatAm .. 5\-81\-32 (34661) vaishampAyana uvAcha. 5\-81\-33x (3635) ityuktvA mR^idusaMhAraM vR^ijinAgraM sudarshanam . sunIlamasitApA~NgI sarvagandhAdivAsitam .. 5\-81\-33 (34662) sarvalakShaNasaMpannaM mahAbhujagavarchasam . keshapakShaM varArohA gR^ihva vAmena pANinA .. 5\-81\-34 (34663) padmAkShI puNDarIkAkShamupetya gajagAminI . ashrupUrNekShaNA kR^iShNA kR^iShNaM vachanamabravIt .. 5\-81\-35 (34664) ayaM te puNDarIkAkSha duHshAsanakaroddhR^itaH . smartavyaH sarvakAryeShu pareShAM sandhimichChatAm .. 5\-81\-36 (34665) yadi bhImArjunau kR^iShNa kR^ipaNau sandhikAmukau . pitA me yotsyate vR^iddhaH saha putrairmahArathaiH .. 5\-81\-37 (34666) pa~ncha chaiva mahAvIryAH putrA me madhusUdana . abhimanyuM puraskR^itya yotsyante kurubhiH saha .. 5\-81\-38 (34667) duHshAsanabhujaM shyAmaM saMChinnaM pAMsukuNThitam . yadyahaM tu na pashyAmi kA shAntirhR^idayasya me .. 5\-81\-39 (34668) trayodasha hi varShANi pratIkShantyA gatAni me . vidhAya hR^idaye manyuM pradIptamiva pAvakam .. 5\-81\-40 (34669) vidIryate me hR^idayaM bhImavAkshalyapIDitam . yo.ayamadya mahAbAhurdharmamevAnupashyati .. 5\-81\-41 (34670) ityuktvA bAShparuddhena kaNThenAyatalochanA . ruroda kR^iShNA sotkampaM sasvaraM bAShpagadgadam .. 5\-81\-42 (34671) stanau pInAyatashroNI sahitAvabhivarShatI . dravIbhUtamivAtyuShNaM mu~nchantI vAri netrajam .. 5\-81\-43 (34672) tAmuvAcha mahAbAhuH keshavaH parisAntvayan . achirAddrakShyase kR^iShNe rudatIrbharatastriyaH .. 5\-81\-44 (34673) evaM tA bhIru rostyanti nihataj~nAtibAndhavAH . hatamitrA hatabalA yeShAM kruddhA.asi bhAminI .. 5\-81\-45 (34674) ahaM cha tatkariShyAmi bhImArjunayamaiH saha . yudhiShThiraniyogena daivAchcha vidhinirmitAt .. 5\-81\-46 (34675) dhArtarAShTrAH kAlapakvA na chechChR^iNvanti me vachaH . sheShyante nihatA bhUmau shvasR^igAlAdanIkR^itAH .. 5\-81\-47 (34676) chaleddhi himavA~nshailo medinI shatadhA bhavet . dyauH patechcha sanakShatrA na me moghaM vacho bhavet .. 5\-81\-49a` shuShyettoyanidhiH kR^iShNe na me moghaM vacho bhavet.' satyaM te pratijAnAmi kR^iShNe bAShpo nigR^ihyatAm . hatAmitrA~nshriyA yuktAnachidAddrakShyase patIn .. .. 5\-81\-48 (34677) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekAshItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-81\-11 pratisamAsituM pratipakShatayA sthAtum .. 5\-81\-15 samarthaM yuktam .. 5\-81\-17 pramR^itaM pradattaM cha tadagraM cha tasya bhoktA prasR^itAgrabhuk .. 5\-81\-33 mR^idusaMhAraM veNIrUpeNa samAhR^itamapi mR^idum . vR^ijinAgraM kuTilAgraM keshavatsUkShmAgraM vA. vR^ijinaH kuTile.anyavaditi vishvaH. sudarshanaM ramaNIyam .. 5\-81\-45 rotsyanti rodiShyanti .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 082 .. shrIH .. 5\.82\. adhyAyaH 82 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThirAdibhiranugamyamAnena shrIkR^iShNena rathamadhiruhya sAtyakinA saha hAstinapuraMprati prasthAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-82\-0 (34678) arjuna uvAcha. 5\-82\-0x (3636) kurUNAmadya sarveShAM bhavAnsuhR^idanuttamaH . saMbandhI dayito nityamubhayoH pakShayorapi .. 5\-82\-1 (34679) pANDavairdhArtarAShTrANAM pratipAdyamanAmayam . samarthaH prashamaM chaiva kartumarhasi keshava .. 5\-82\-2 (34680) tvamittaH puNDarIkAkSha suyodhanamamarShaNam . shAntyarthaM bhrAtaraM brUyA yattadvAchyamamitrahan .. 5\-82\-3 (34681) tvayA dharmArthayuktaM cheduktaM shivamanAmayam . hitaM nAdAsyate bAlo diShTasya vashameShyati .. 5\-82\-4 (34682) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-82\-5x (3637) dharmyamasmaddhitaM chaiva kurUNAM yadanAmayam . eSha yAsyAmi rAjAnaM dhR^itarAShTramabhIpsayA .. 5\-82\-5 (34683) vaishampAyana uvAcha. 5\-82\-6x (3638) tato vyapete tamasi sUrye vimala udgate . maitre muhUrte saMprApte madvarchiShi divAkare .. 5\-82\-6 (34684) kaumude mAsi revatyAM sharadante himAgame . sphItasasyasukhe kAle kalyaH satvavatAM varaH .. 5\-82\-7 (34685) ma~NgalyAH puNyanirghoShA vAchaH shrR^iNvaMshcha sUnR^itAH . brAhmaNAnAM pratItAnAmR^iShINAmiva vAsavaH .. 5\-82\-8 (34686) kR^itvA paurvAhNikaM kR^ityaM snAtaH shuchirala~NkR^itaH . upatasthe vivasvantaM pAvakaM cha janArdanaH .. 5\-82\-9 (34687) R^iShabhaM pR^iShTha Alabhya brAhmaNAnabhivAdya cha . agniM pradakShiNaM kR^itvA pashyankalyANamagrataH .. 5\-82\-10 (34688) tatpratij~nAya vachanaM pANDavasya janArdanaH . shinernaptAramAsInamabhyabhAShata sAtyakim .. 5\-82\-11 (34689) ratha AropyatAM sha~NkhashchakraM cha gadayA saha . upAsa~NgAshcha shaktyashcha sarvapraharaNAni cha .. 5\-82\-12 (34690) duryodhanashcha duShTAtmA karNashcha sahasaubalaH . na cha shatruravaj~neyo durbalo.api balIyasA .. 5\-82\-13 (34691) tatastanmatamAj~nAya keshavasya punaHsarAH . prasastnuryojayiShyanto rathaM chakragadAbhR^itaH .. 5\-82\-14 (34692) taM dIptamiva kAlAgnimAkAshagamivAshugam . sUryachandraprakAshAbhyAM chakrAbhyAM samala~NkR^itam .. 5\-82\-15 (34693) ardhachandraishcha chandraishcha matsyaiH samR^igapakShibhiH . puShpaishcha vividhaishchitraM maNiratnaishcha sarvashaH .. 5\-82\-16 (34694) taruNAdityasa~NkAshaM bR^ihantaM chArudarshanam . maNihemavichitrA~NgaM sudhvajaM supatAkinam .. 5\-82\-17 (34695) sUpaskaramanAdhR^iShyaM vaiyAghraparivAraNam . yashoghnaM pratyamitrANAM yadUnAM nandivardhanam .. 5\-82\-18 (34696) vAjibhiH shaibyasugrIvamedhapuShpabalAhakaiH . snAtaiH saMpAdayAmAsuH saMpannaiH sarvasaMpadA .. 5\-82\-19 (34697) mahimAnaM tu kR^iShNasya bhUya evAbhivardhayan . sughoShaH patagendreNa dhvajena yuyuje rathaH .. 5\-82\-20 (34698) taM merushikharaprakhyaM meghadundubhinisvanam . Aruroha rathaM saurirvimAnamiva kAmagam .. 5\-82\-21 (34699) tataH sAtyakimAropya prayayau puruShottamaH . pR^ithivIM chAntarikShaM cha rathaghoSheNa nAdayan .. 5\-82\-22 (34700) vyapoDhAbhrastataH kAlaH kShaNena samapadyata . shivashchAnuvavau vAyuH prashAntamabhavadrajaH .. 5\-82\-23 (34701) pradakShiNAnulomAshcha ma~NgalyA mR^igapakShiNaH . prayANe vAsudevasya babhUvuranuyAyinaH .. 5\-82\-24 (34702) ma~NgalyArthapradaiH shabdairanvavartanta sarvashaH . sArasAH shatapatrAshcha haMsAshcha madhusUdanam .. 5\-82\-25 (34703) mantrAhutimahAhomairhUyamAnashcha pAvakaH . pradakShiNashikho bhUtvA vidhUmaH samapadyata .. 5\-82\-26 (34704) vasiShTho vAmadevashcha bhUridyumno gayaH krathaH . shukanAradavAlmIkA maruttaH kushiko bhR^iguH .. 5\-82\-27 (34705) devabrahmarShayashchaiva kR^iShNaM yadusukhAvaham . pradakShiNamavartanta sahitA vAsavAnujam .. 5\-82\-28 (34706) evametairmahAbhAgairmaharShigaNasAdhubhiH . pUjitaH prayayau kR^iShNaH kurUNAM sadanaM prati .. 5\-82\-29 (34707) ` devatAbhyo namaskR^itya brAhmaNAnsvasti vAchya cha . prayayau puNDarIkAkShaH sAtyakena sahAchyutaH .. 5\-82\-30 (34708) taM prayAntamanuprAyAtkuntIputro yudhiShThiraH . bhImasenArjunau chobhau mAdrIputrau cha pANDavau .. 5\-82\-31 (34709) chekitAnashcha vikrAnto dhR^iShTaketushcha chedipaH . drupadaH kAshirAjashcha shikhaNDI cha mahArathaH .. 5\-82\-32 (34710) dhR^iShTadyumnaH saputrashcha virATaH kekayaiH saha . saMsAdhanArthaM prayayuH kShatriyAH kShatriyarShabham .. 5\-82\-33 (34711) tato.anuvrajya govindaM dharmarAjo yudhiShThiraH . rAj~nAM sakAshe dyutimAnuvAchedaM vachastadA .. 5\-82\-34 (34712) yo vai na kAmAnna bhayAnna lobhAnnArthakAraNAt . anyAyamanuvarteta sthirabuddhiralolupaH .. 5\-82\-35 (34713) dharmaj~no dhR^itimAnprAj~naH sarvabhUteShu keshavaH . IshvaraH sarvabhUtAnAM devadevaH sanAtanaH .. 5\-82\-36 (34714) taM sarvaguNasaMpannaM shrIvatsakR^italakShaNam . saMriShvajya kaunteyaH sandeShTumupachakrame .. .. 5\-82\-37 (34715) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi dvyashItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-82\-2 pratipAdyaM saMpAdyAt . anAmayaM kushalam .. 5\-82\-5 abhIpsayA prAptumichChayA .. 5\-82\-7 kaumude kartike .. 5\-82\-11 pratij~nAya anusmR^itya .. 5\-82\-15 AkAshagaH sUryaH .. 5\-82\-18 sUpaskaraM shobhanairupakaraNairupetAm . nandivardhanaM Anandavardhanam .. 5\-82\-19 saMpAdayAmAsuH sajjIkR^itavantaH .. 5\-82\-33 saMsAdhanArthaM kAryaniShpattyartham .. 5\-82\- 5\-82\- 5\-82\- \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 083 .. shrIH .. 5\.83\. adhyAyaH 83 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa shrIkR^iShNe pR^ithAMprati kushalaprashnapUrvakasvabhiddhAdananivedanasamAshvAsanaprArthanA .. 1 .. shrIkR^iShNasya madhyemArgaM tAmadagnyAdimaharShisamAgamaH .. 2 .. maharShibhiH shrIkR^iShNe dhR^itarAShTrAdibhiH saha tatsaMvAdashushrUShayA tatra svAgamananivedanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-83\-0 (34716) yudhiShThira uvAcha. 5\-83\-0x (3639) yA sA bAlyAtprabhR^ityasmAnparyavardhayatAbalA . upavAsatapaHshIlA sadA svastyayane ratA .. 5\-83\-1 (34717) devatAtithipUjAsu gurushushrUShaNe ratA . vatsalA priyaputrA cha mAtA.asmAkaM janArdana .. 5\-83\-2 (34718) suyodhanabhayAdyA no trAyatAmitrakarshana . mahato mR^ityusaMbAdhuddustarAnnaurivArNavAt .. 5\-83\-3 (34719) asmatkR^ite cha satataM yayA duHkhAni mAdhava . anubhUtAnyaduHkhArhAM tAM sma pR^ichCheranAmayam .. 5\-83\-4 (34720) bhR^ishamAshvAsayeshchainAM putrashokapariplutAm . abhivAdya svajethAstvaM pANDavAnparikIrtayan .. 5\-83\-5 (34721) UDhAtprabhR^iti duHkhAni shvashurANAmarindama . nirAkArA.atadarhA cha pashyantI duHkhamashrute .. 5\-83\-6 (34722) api jAtu sa kAlaH syAtkR^iShNa duHkhaviparyayaH . yadahaM mAtaraM kliShTAM sukhaM dadyAmarindama .. 5\-83\-7 (34723) pravrajanto.anudhAvantIM kR^ipaNAM putragR^iddhinIm . rudatImapahAyainAmagachChAma vayaM vanam .. 5\-83\-8 (34724) sA nUnaM mriyate duHkhaiH sA chejjIvati keshava . tathA putrAdhibhirgADhamArtAmarchaya satkR^ita .. 5\-83\-9 (34725) abhivAdyA.atha sA kR^iShNa tvayA madvachavAdvibho . dhR^itarAShTrashcha kauravyo rAjAnashcha vayodhikAH .. 5\-83\-10 (34726) bhIShmaM droNaM kR^ipaM chaiva mahArAjaM cha vAhlikam . drauNiM cha somadattaM cha sarvAMshcha bharatAnpR^ithak .. 5\-83\-11 (34727) ` yathAvayo yathAsthAnaM prapadyasva janArdana.' viduraM cha mahAprAj~naM kurUNAM mantradhAriNam . agAdhabuddhiM marmaj~naM svajethA madhusUdana .. 5\-83\-12 (34728) vaishampAyana uvAcha. 5\-83\-13x (3640) ityuktvA keshavaM tatra rAjamadhye yudhiShThiraH . anuj~nAto nivavR^ite kR^iShNaM kR^itvA pradakShiNam .. 5\-83\-13 (34729) vrajanneva tu bIbhatsuH sakhAyaM puruSharShabham . abravItparavIraghraM dAshArhamaparAjitam .. 5\-83\-14 (34730) yadasmAkaM vibho vR^ittaM purA vai mantranishchaye . ardharAjyasya govida viditaM sarvarAjasu .. 5\-83\-15 (34731) tachcheddadyAdakha~Ngena satkR^ityAnavamatya cha . priyaM me syAnmahAbAho muchyeranmahato bhayAt .. 5\-83\-16 (34732) atashchedanyathAkartA dhArtarAShTro.anupAyavit . antaM nUnaM kariShyAmi kShatriyANAM janArdana .. 5\-83\-17 (34733) vaishampAyana uvAcha. 5\-83\-18x (3641) evamukte pANDavena samahR^iShyadvR^ikodaraH . muhurmuhuH krodhavashAtprAvepata cha pANDavaH .. 5\-83\-18 (34734) vepamAnashcha kaunteyaH prAkroshanmahato rajan . dhana~njayavachaH shrutvA harShotsiktamanA bhR^isham .. 5\-83\-19 (34735) tasya taM ninadaM shrutvA saMprAvepanta dhanvinaH . vAhanAni cha sarvAmi shakR^inmUtre pramusruvuH .. 5\-83\-20 (34736) ityuktvA keshavaM tatra tathA chohvA vinishchayam . anuj~nAto nivavR^ite pariShvajya janArdanam .. 5\-83\-21 (34737) teShu rAjasu sarveShu nivR^itteShu janArdanaH . tUrNamabhyagamaddhR^iShTaH shaibyasugrIvavAhanaH .. 5\-83\-22 (34738) te hayA vAsudevasya dArukeNa prachoditAH . panthAnamAchemuriva grasamAnA ivAmbaram .. 5\-83\-23 (34739) athApashyanmahAbAhurR^iShInadhvani keshavaH . brAhyA shriyA dIpyamAnAnsthitAnubhayataH pathi .. 5\-83\-24 (34740) so.avatIrya rathAttUrNamabhivAdya janArdanaH . yathAvR^ittAnR^iShInsarvAnabhyabhAShata pUjayan .. 5\-83\-25 (34741) kachchillokeShu kushalaM kachchiddharmaH svanuShThitaH . brAhmaNAnAM trayo varNAH kachchittiShThanti shAsane . ` pitR^idevAtithibhyashcha kachchitpUtA svanuShThitAH ..' 5\-83\-26 (34742) tebhyaH prayujya tAM pUjAM provAcha madhusUdanaH . bhagavantaH kva saMsiddhAH ko.avadhirbhavatAmiha .. 5\-83\-27 (34743) kiM vA kAryaM bhagavatAmahaM kiM karavANi yaH . kenArthenopaptaMprAptA bhagavanto mahItalam .. 5\-83\-28 (34744) ` evamuktAH keshavena munayaH shaMsitavratAH . nAradapramukhAH sarve pratyanandanta keshavam .. 5\-83\-29 (34745) adhashshirAH sarpamAlI maharShiH sa hi devalaH . arvAvasuH sujAnushcha maitreyaH shunako balI 5\-83\-30 (34746) bako dAlbhyaH sthUlashirAH kR^iShNadvaipAyanastathA . Apodadhaumyo dhaumyashcha ANimANDavyakaushikau .. 5\-83\-31 (34747) dAmoShNIShastriShavaNaH parNAdo ghaTajAnukaH . mau~njAyano vAyubhakShaH pArAsharyo.atha shAlikaH .. 5\-83\-32 (34748) shIlavAnashanirdhAtA shUnyapAlo.akR^itavraNaH . shvetaketuH kaholashcha rAmashchaiva mahAtapAH ..' 5\-83\-33 (34749) tamabravIjjAmadagnya upetya madhusUdanam . pariShvajya cha govindaM surAsurapateH sakhA .. 5\-83\-34 (34750) devarShayaH puNyakR^ito brAhmaNAshcha bahushrutAH . rAjarShayashcha dAshArha mAnayanti tapasvinaH .. 5\-83\-35 (34751) daivAsurasya druShTAraH purANasya mahAmate . sameta pArthivaM kShatraM didR^ikShantashcha sarvataH . sabhAsadashcha rAjAnastvAM cha satyaM janArdanam .. 5\-83\-36 (34752) etanmahatprekShaNIyaM druShTumichChAma keshava .. 5\-83\-37 (34753) dharmArthasahitA vAchaH shrotumichChAma mAdhava . tvayochyamAnAH kuruShu rAjamadhye parantapa .. 5\-83\-38 (34754) ` sabhAyAM madhurA vAchaH shushrUShantastvayeritAH . kurUNAM prativAchashcha shrotumichChAma mAdhava ..' 5\-83\-39 (34755) bhIShmadroNAdayashchaiva vidurashcha mahAmatiH . tvaM cha yAdavashArdUla sabhAyAM vai sameShyatha .. 5\-83\-40 (34756) tava vAkyAni divyAni tathA teShAM cha mAdhava . shrotumichChAma govinda satyAni cha hitAni cha . ApR^iShTo.asi mahAbAho punardrakShyAmahe vayam .. 5\-83\-41 (34757) yAhyavighnena vai vIra drakShyAmastvAM sabhAgatam . AsInamAsane divye balatejaHsamAhitam .. 5\-83\-42 (34758) vaishampAyana uvAcha. 5\-83\-43x (3642) prayAntaM devakIputraM paravIrarujo dasha . mahArathA mahAbAhumanvayuH shastrapANayaH .. 5\-83\-43 (34759) padAtInAM sahasraM cha sAdinAM cha parantapa . bhojyaM cha vipulaM rAjanpreShyAshcha shatashopare .. .. 5\-83\-44 (34760) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi tryashItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-83\-6 UDhAt vivAhAt . shvashurANAM gR^ihe iti sheShaH .. 5\-83\-36 purANasya daivAsurasya devAsurasamudAyasya .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 084 .. shrIH .. 5\.84\. adhyAyaH 84 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNaprayANe kuruparAjayasUchakadurnimittasamutpattiH .. 1 .. shrIkR^iShNasya shubhashakunasamudayaH .. 2 .. mArge tatratatra viparagaNAdyashvarchitasya kR^iShNasya sAyAhne vR^ikasthalAbhigamanam .. 3 .. tatratyadvijavrajapUjitasya kR^iShNasya tadgR^ihagamanAgamanapUrvakaM tAnbhojayitvA tadrajanyAM vR^ikasthale sukhasaMvAsaH .. 4 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-84\-0 (34761) janamejaya uvAcha. 5\-84\-0x (3643) kathaM prayAto dAshArho mahAtmA madhusUdanaH . kAni vA vrajatastasya nimittAni mahaujasaH .. 5\-84\-1 (34762) vaishampAyana uvAcha. 5\-84\-2x (3644) tasya prayANe yAnyasannimittAni mahAtmanaH . tAni me shrR^iNu sarvANi daivAnyautpAtikAni cha .. 5\-84\-2 (34763) anabhre.ashaninirghoShaH savidyutsamajAyata . anvageva cha parjanyaH prAvarShadvighane bhR^isham .. 5\-84\-3 (34764) pratyagUhurmahAnadyaH prA~NmukhAH sindhusaptamAH . viparitA dishaH sarvA na prAj~nAyata kiMchana .. 5\-84\-4 (34765) prAjvalannagnayo rAjanpR^ithivI samakampata . udapAnAshcha kumbhAshcha prAsi~ncha~nshatasho jalam .. 5\-84\-5 (34766) tamaHsaMvR^itamapyAsItsarvaM jagadidaM tathA . na disho nAdisho rAjanpraj~nAyantesma reNunA .. 5\-84\-6 (34767) prAdurAsInmahA~nChabdaH khesharIramadR^ishyata . sarveShu rAjandesheShu tadadbhutamivAbhavat .. 5\-84\-7 (34768) prAmathnAddhAstinapuraM vAto dakShiNapashchimaH . ArujangaNasho vR^ikShAnparuSho.ashaniniHsvanaH .. 5\-84\-8 (34769) yatrayatra cha vArShNeyo vartate pathi bhArata . tatratatra sukho vAyuH sarvaM chAsItpradakShiNam .. 5\-84\-9 (34770) vavarSha puShpavarShaM cha kamalAni cha bhUrishaH . samashcha panthA nirduHkho vyapetakushakaNTakaH .. 5\-84\-10 (34771) saMstuto brAhmaNairgIrbhistatratatra sahasrashaH . archyate madhuparkaishcha vasubhishcha vasupradaH .. 5\-84\-11 (34772) taM kiranti mahAtmAnaM vanyaiH puShpaiH sugandhibhiH . striyaH pathi samAgamya sarvabhUtahite ratam .. 5\-84\-12 (34773) sa shAlibhavanaM ramyaM sarvasasyasamAchitam . sukha paramadharmiShThamabhyagAdbharatarShabha .. 5\-84\-13 (34774) pashyanbahupashUngrAmAnramyAnhR^idayatopaNAn . purANi cha vyatikAmanrAShTrANi vividhAni cha .. 5\-84\-14 (34775) nityaM hR^iShTAH sumanaso bhAratairabhirakShitAH . nodvignAH parachakrANAM vyasanAnAmakovidAH .. 5\-84\-15 (34776) upaplAvyAdathAgamya janAH puranivAsinaH . yathyatiShThanta sahitA viShvaksenadidR^ikShayA .. 5\-84\-16 (34777) te tu sarve samAyAntamagnimiddhamiva prabhum . archayAmAsurarchArhaM deshAtithimupasthitam .. 5\-84\-17 (34778) vR^ikasthalaM samAsAdya keshavaH paravIrahA . prakIrNarashmAvAditye vyomni vai lohitAyati .. 5\-84\-18 (34779) ` tato hyanucharAnsarvAnuvAcha madhusUdanaH . yudhiShThirasya kAryArthamiha vatsyAmahe vayam .. 5\-84\-19 (34780) tasya tanmatamAj~nAya chakrurAvasathaM narAH . kShaNena chAnnapAnAni rarAvanti samArjayan ..' 5\-84\-20 (34781) avatIrya rathAttUrNaM kR^itvA shauchaM yathAvidhi . rathamochanamAdishya sandhyAmupavivesha ha .. 5\-84\-21 (34782) dAruko.api hayAnmuktvA paricharya cha shAstrataH . mumocha sarvaM yoktAdi muktvA chaitAnavAsR^ijat .. 5\-84\-22 (34783) tasmingrAme pradhAnAstu ya AsanbrAhmaNA nR^ipa . AryAH kulInA hrImanto brAhmIM vR^ittimanuShThitAH .. 5\-84\-23 (34784) te.abhigamya mahAtmAnaM hR^iShIkeshamarindamam . pUjAM chakruryathAnyAyamAshIrma~NgalasaMyutAm .. 5\-84\-24 (34785) te pUjayitvA dAshArhaM sarvalokeShu pUjitam . nyavedayanta veshmAni guNavanti mahAtmane .. 5\-84\-25 (34786) tAnprabhuH kR^itamityuktA satkR^itya cha yathArhataH . abhyetya chaiShAM veshmAni punarAyAtsahaiva taiH .. 5\-84\-26 (34787) sumR^iShTaM bhojayitvA cha brAhmaNAMstatra keshavaH . bhuktA cha saha taiH sarvairavasattAM kShapAM sukham .. .. 5\-84\-27 (34788) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvami bhagavadyAnaparvaNi chaturashItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-84\-2 daivAni kashunAni . autpAtikAni ashakunAni .. 5\-84\-7 khesharIraM ChAyApuruShasharIram .. 5\-84\-13 bhavanti asminniti bhavane kShetram .. 5\-84\-16 upaplAvyAt grAmAt .. 5\-84\- \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 085 .. shrIH .. 5\.85\. adhyAyaH 85 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dUtaiH shrIkR^iShNAgamanaM j~nAtavato dhR^itarAShTrasyAj~nayA duryodhanena pathi tadArAdhanAya tatratatra sabhAnirmApaNam .. 1 .. shrIkR^iShNena tadanavalokanenaiva gamanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-85\-0 (34789) vaishampAyana uvAcha. 5\-85\-0x (3645) tadA dUtaiH samAj~nAya AyAntaM madhusUdanam . dhR^itarAShTro.abravIdbhIShmamarchayitvA mahAbhujam .. 5\-85\-1 (34790) droNaM cha sa~njayaM chaiva viduraM cha mahAmatim . duryodanaM sahAmAtyaM hR^iShTaromA.abravIdidam .. 5\-85\-2 (34791) adbhutaM mahAdAshcharyaM shrUyate kurunandana . striyo bAlAshcha vR^iddhAshcha kathayanti gR^ihegR^ihe .. 5\-85\-3 (34792) satkR^ityAchakShate chAnye tathaivAnye samAgatAH . pR^ithagvAdAshcha vartante chatvareShu sabhAsu cha .. 5\-85\-4 (34793) upAyAsyati dAshArhaH pANDavArthe parAkramI . sa no mAnyashcha pUjyashcha sarvathA madhusUdanaH .. 5\-85\-5 (34794) tasminhi yAtrA lokasya bhUtAnAmIshvaro.ahi saH . tasmindhR^itishcha vIryaM cha praj~nA chaujashcha mAdhave .. 5\-85\-6 (34795) sa mAnyatAM narashreShThaH sa hi dharmaH sanAtanaH . pUjito hi sukhAya syAdasukhaH syAdapUjitaH .. 5\-85\-7 (34796) sa chettupyati dAshArha upacharairarindamaH . kR^iShNAtsarvAnabhiprAyAnprApsyAmaH sarvarAjasu .. 5\-85\-8 (34797) tasya pUjArthamadyaiva saMvidhastva parantapa . sabhAH pathi vidhIyantAM sarvakAmasamanvitAH .. 5\-85\-9 (34798) yathA prItirmahAbAho tvayi jAyeta tasya vai . tathA kuruShva gAndhAre kathaM vA bhIShma manyase .. 5\-85\-10 (34799) vaishampAyana uvAcha. 5\-85\-11x (3646) tato bhIShmAdayaH sarve dhR^itarAShTraM janAdhipam . UchuHka paramamityevaM pUjayanto.asya tadvachaH .. 5\-85\-11 (34800) teShAmanumataM j~nAtvA rAjA duryodhanastadA . sabhAvAstUni ramyANi pradeShTumupachakrame .. 5\-85\-12 (34801) tato desheShu desheShu ramaNIyeShu bhAgashaH . sarvaratnasamAkIrNAH sabhAshchakruranekashaH .. 5\-85\-13 (34802) AsanAni vichitrANi yutAni vividhairguNaiH . striyo gandhAnala~NkAnArAnsUkShmANi vasanAni cha .. 5\-85\-14 (34803) guNavantyannapAnAni bhojyAni vividhAni cha . mAlyAni cha sugandhIni tAni rAjA dadau tataH .. 5\-85\-15 (34804) vishevatashcha vAsArthaM sabhAM grAme vR^ikasthale . vidadhe kauravo rAjA bahuratnAM manoramAm .. 5\-85\-16 (34805) etadvidhAya vai sarvaM devArhamatimAnuSham . Achakhyau dhR^itarAShTrAya rAjA duryodhanastadA .. 5\-85\-17 (34806) tAH sabhAH keshavaH sarvA ratnAni vividhAni cha . asamIkShyaiva dAshArha upAyAtkurusadma tat .. .. 5\-85\-18 (34807) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi pa~nchashItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-85\-8 abhiprAyAn manorathAn .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 086 .. shrIH .. 5\.86\. adhyAyaH 86 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNAgamanashravaNahR^iShTena dhR^itarAShTreNa vidurapurataH sameShyate tasmai rathagajAdivitaraNapratij~nA .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-86\-0 (34808) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-86\-0x (3647) upaplAvyAdiha kShattarupAyAto janArdanaH . vR^ikasthale nivasati sa cha prAtarihaiShyati .. 5\-86\-1 (34809) AhukAnAmadhipatiH purogaH sarvasAtvatAm . mahAmanA mahAvIryo mahAsatvo janArdanaH .. 5\-86\-2 (34810) sphItasya vR^iShNirAShTrasya bhartA goptA cha mAdhavaH . trayANAmapi lokAnAM bhagavAnprapitAmahaH .. 5\-86\-3 (34811) vR^iShNyandhakAH sumanaso yasya praj~nAmupAsate . AdityA vasavo rudrA yathA buddhiM bR^ihaspateH .. 5\-86\-4 (34812) tasmai pUjAM prayokShyAmi dAshArhAya mahAtmane . pratyakShaM tava dharmaj~na tAM me kathayataH shruNu .. 5\-86\-5 (34813) ekavarNaiH suklR^iptA~NgairbAhlijAtairhayottamaiH . chaturyaktAnrathAMstasmai raukmAndAsyAmi ShoDasha .. 5\-86\-6 (34814) nityaprabhinnAnmAta~NgAnIShAdantAnprahAriNaH . aShTAnucharamekaikamaShTau dAsyAmi kaurava .. 5\-86\-7 (34815) dAsInAmaprajAtAnAM shubhAnAM rukmavarchasAm . shatamasmai pradAsyAmi dAsAnAmapi tAvatAm .. 5\-86\-8 (34816) AvikaM cha sukhasparshaM pArvatIyairupAhR^itam . tadapyasmai pradAsyAmi sahastrANi dAshAShTa cha .. 5\-86\-9 (34817) ajinAnAM sahasrANi chInadeshodbhavAni cha . tAnyapyasmai pradAsyAmi yAvadarhati keshavaH .. 5\-86\-10 (34818) divA rAtrau cha bhAtyeSha sutejA vimalo maNiH . tamapyasmai pradAsyAmi tamarhati hi keshavaH .. 5\-86\-11 (34819) ekenAbhipatatyahnA yojanAni chaturdasha . yAnamashvatarIyuktaM dAsye tasmai tadapyaham .. 5\-86\-12 (34820) yAvanti vAhanAnyasya yAvantaH puruShAshcha te . tatoShTaguNamapyasmai bhojyaM dAsyAmyahaM sadA .. 5\-86\-13 (34821) mama putrAshcha pautrashcha sarve duryodhanAdR^ite . pratyudyAsyanti dAshArhaM rathairmR^iShTaiH svala~NkR^itAH .. 5\-86\-14 (34822) svala~NkR^itAshcha kalyANyaH pAdaireva sahasrashaH . vAramukhyA mahAbhAgaM pratyudyAsyanti keshavam .. 5\-86\-15 (34823) nagarAdapi yAH kAshchidgamiShyanti janArdanam . draShTuM kanyAshcha kalyANyastAshcha yAsyantyanAvR^itAH .. 5\-86\-16 (34824) sastrIpuruShabAlaM cha nagaraM madhusUdanam . udIkShatAM mahAtmAnaM bhAnumantamiva prajAH .. 5\-86\-17 (34825) mahAdhvajapatAkAshcha kriyantAM sarvato dishaH . jalAvasikto virajAH panthAstasyeti chAnvashAt .. 5\-86\-18 (34826) duHshAsanasya cha gR^ihaM duryodhanagR^ihAdvaram . tadadya kriyatAM kShipraM susaMmR^iShTamala~NkR^itam .. 5\-86\-19 (34827) etaddhi ruchirAkAraiH prAsAdairupashobhitam . shivaM cha ramaNIyaM cha sarvartu sumahAdhanam .. 5\-86\-20 (34828) sarvamasmingR^ihe ratnaM mama duryodhanasya cha . yadyadarhati vArShNeyastattaddeyamasaMshayam .. .. 5\-86\-21 (34829) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvami ShaDashItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-86\-3 prapitAmahaH pitAmahasya brahmaNopi pitA .. 5\-86\-7 IShA lA~NgaladaNDastatsadR^ishadantAn . aShTau anucharAH yasya gajasya .. 5\-86\-20 sarvartu sarve R^itavo yugapadasminsantIti tathA .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 087 .. shrIH .. 5\.87\. adhyAyaH 87 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidureNa dhR^itarAShTraMprati kR^iShNAya dAnapratij~nAyAH mR^iShAtvakathanam .. 1 .. tathA sAmAdyupAyaiH kR^iShNasya durvashatvakathanapUrvakaM taduktisatkAravidhAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-87\-0 (34830) vidura uvAcha. 5\-87\-0x (3648) rAjanbahumatashchAsi trailokyasyApi sattamaH . saMbhAvitashcha lokasya saMmatashchAsi bhArata .. 5\-87\-1 (34831) yattvamevaMgate brUyAH pashchime vayasi sthitaH . shAstrAdvA supratarkAdvA susthiraH sthaviro hyasi .. 5\-87\-2 (34832) lekhA shashinibhAH sUrye mahormiriva sAgare . dharmastvayi tathA rAjanniti vyavasitAH prajAH .. 5\-87\-3 (34833) sadaiva bhAvito loko guNaughaistava pArthiva . guNAnAM rakShaNe nityaM prayatasva sabAndhavaH .. 5\-87\-4 (34834) ArjavaM pratipadyasva mA bAlyAdbrahu nInashaH . rAjanputrAMshcha pautrAMshcha suhR^idashchaiva supriyAn .. 5\-87\-5 (34835) yattvaM ditsasi kR^iShNAya rAjannatithaye bahu . etadanyachcha dAshArhaH pR^ithivImapi chArhati .. 5\-87\-6 (34836) na tu tvaM dharmamuddishya tasya vA priyakAraNAt . etadditsasi kR^iShNAya satyenAtmAnamAlabhe .. 5\-87\-7 (34837) mAyaiShA satyamevaitachChadmaitadbhUridakShiNA . jAnAmi tvanmataM rAjangUDhaM bAhyena karmaNA .. 5\-87\-8 (34838) pa~ncha pa~nchaiva lipsyanti grAmakAnpANDavA nR^ipa . na cha ditsasi tebhyastAMstachChamaM na kariShyasi .. 5\-87\-9 (34839) arthena tu mahAbAhuM vArShNeyaM tvaM jihIrShasi . anena chApyupAyena pANDavebhyo vibhetsyasi .. 5\-87\-10 (34840) na cha vittena shakyo.asau nodyamena na garhayA . anyo dhana~njayAtkartumetattattvaM bravImi te .. 5\-87\-11 (34841) veda kR^iShNasya mAhAtmyaM vedAsya dR^iDhabhaktitAm . atyAjyamasya jAnAmi prANaistulyaM dhana~njayam .. 5\-87\-12 (34842) anyatkumbhAdapAMpUrNAdanyatpAdAvasechanAt . anyatkushalasaMprashnAnnaivekShyati janArdanaH .. 5\-87\-13 (34843) yattvasya priyamAtithyaM mAnArhasya mahAtmanaH . tadasmai kriyatAM rAjanmAnArho.asau janArdanaH .. 5\-87\-14 (34844) AshaMsamAnaH kalyANaM kurUnabhyeti keshavaH . yenaiva rAjannarthena tadevAsmA upAkuru .. 5\-87\-15 (34845) shamamichChati dAshArhastava duryodhanasya cha . pANDavAnAM cha rAjendra tadasya vachanaM kuru .. 5\-87\-16 (34846) pitA.asi rAjanputrAste vR^iddhastvaM shishavaH pare . vartasva pitR^ivatteShu vartante te hi putravat .. .. 5\-87\-17 (34847) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi saptAshItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-87\-4 bhAvitaH hR^iShTaH .. 5\-87\-5 mA nInashaH mA nAshaM prApnuhi .. 5\-87\-8 mAyA indrajAlam . Chadma va~nchanam .. 5\-87\-10 vibhetsyasi shalyavatpR^ithakkariShyasi .. 5\-87\-12 veda vidmi .. 5\-87\-13 naivekShyati naivA~NgIkariShyati .. 5\-87\-15 upAkuru arpaya .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 088 .. shrIH .. 5\.88\. adhyAyaH 88 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena shrIkR^iShNasya vidurodIritabhedAgocharatA~NgIkaraNam .. 1 .. tathA hetUpanyAsapUrvakaM kR^iShNasyopAyanadAnaniShedhanam .. 2 .. bhIShmeNa kR^iShNasya duravaj~neyatvakathanapUrvakaM taduktasya kartavyatvakathanam .. 3 .. duryodhanena svasya kR^iShNabandhanAdhyavasAyakathane dhR^itarAShTreNa tadgarhaNam .. 4 .. bhIShmeNa duryodhanopAlambhapUrvakaM sabhAto nirgamanam .. 5 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-88\-0 (34848) duryodhana uvAcha. 5\-88\-0x (3649) yadAha viduraH kR^iShNe sarvaM tatsatyamachyute . anurakto hyasaMhAryaH pArthAnprati janArdanaH .. 5\-88\-1 (34849) yattatsatkArasaMyuktaM deyaM vasu janArdane . anekarUpaM rAjendra na taddeyaM kadAchana .. 5\-88\-2 (34850) deshaH kAlastathA.ayukto na hi nArhati keshavaH . maMsyatyadhokShajo rAjanbhayAdarchati mAmiti .. 5\-88\-3 (34851) avamAnashcha yatra syAtkShatriyasya vishAMpate . na tatkuryAdbudhaH kAryamiti me nishchitA matiH .. 5\-88\-4 (34852) sa hi pUjyatamo loke kR^iShNaH pR^ithulalochanaH . trayANAmapi lokAnAM viditaM mama sarvathA .. 5\-88\-5 (34853) na tu tasmai pradeyaM syAttathA kAryagatiH prabho . vigrahaH samupArabdho na hi shAmyatyavigrahAt .. 5\-88\-6 (34854) vaishampAyana uvAcha. 5\-88\-7x (3650) tasya tadvachanaM shrutvA bhIShmaH kurupitAmahaH . vaichitravIryaM rAjAnamidaM vachanamabravIt .. 5\-88\-7 (34855) satkR^ito.asatkR^ito vA.api na krudhyeta janArdanaH . `nAvamaMsyatyavaj~nAtR^Inavaj~nAto.api keshavaH.' nAlamenamavaj~nAtuM nAvaj~neyo hi keshavaH .. 5\-88\-8 (34856) yattu kAryaM mahAbAho manasA kAryatAM gatam . sarvopAyairna tachChakyaM kenachitkartumanyathA .. 5\-88\-9 (34857) sa yadbrUyAnmahAbAhustatkAryamavisha~NkayA . vAsudevena tIrthena kShipraM saMshAbhya pANDavaiH .. 5\-88\-10 (34858) dharmyamarthyaM cha dharmAtmA dhruvaM vaktA janArdanaH . tasminvAchyAH priyA vAcho bhavatA bAndhavaiH saha .. 5\-88\-11 (34859) duryodhana uvAcha. 5\-88\-12x (3651) na paryAptosmi yadrAja~nshriyaM niShkevalAmaham . taiH sahemAmupAshrIyAM yAvajjIvaM pitAmaha .. 5\-88\-12 (34860) idaM tu sumahatkAryaM shruNu me yatsamarthitam . parAyaNaM pANDavAnAM niyachChAmi janArdanam .. 5\-88\-13 (34861) tasminbaddhe bhaviShyanti vR^iShNayaH pR^ithivI tathA . pANDavAshcha vidheyA me sa cha prAtarihaipyati .. 5\-88\-14 (34862) atropAyAnyathA samya~Nna buddhyeta janArdanaH . na chApAyo bhavetkashchittadbhavAnprabravItu me .. 5\-88\-15 (34863) vaishampAyana uvAcha. 5\-88\-16x (3652) tasya tadvachanaM shrutvA ghoraM kR^iShNe.abhisaMhitam . dhR^itarAShTraH sahAmAtyo vyathito vimanAbhavat .. 5\-88\-16 (34864) tato duryodhanamidaM dhR^itarAShTro.abravIdvachaH . maivaM vochaH prajApAla naiSha dharmaH sanAtanaH .. 5\-88\-17 (34865) dUtashcha hi hR^iShIkeshaH saMbandhI cha priyashcha naH . apApaH kauraveyeShu sa kathaM bandhamarhati .. 5\-88\-18 (34866) bhIShma uvAcha. 5\-88\-19x (3653) parItastava putro.ayaM dhR^itarAShTra sumandadhIH . vR^iNotyanarthaM naivArthaM yAchyamAnaH suhR^ijjanaiH .. 5\-88\-19 (34867) imamutpathi vartantaM pApaM pApAnubandhinam . vAkyAni suhR^idAM hitvA tvamapyasyAnuvartase .. 5\-88\-20 (34868) kR^iShNamakliShTakarmANamAsAdyAyaM sudurmatiH . tava putraH sahAmAtyaH kShaNena na bhaviShyati .. 5\-88\-21 (34869) pApasyAsya nR^ishaMsasya tyaktadharmasya durmateH . notsahe.anarthasaMyuktAH shrotuM vAchaH kathaMchana .. 5\-88\-22 (34870) ityuktvA bharatashreShTho vR^iddhaH paramamanyumAn . utthAya tasmAtprAtiShThadbhIShmaH satyaparAkramaH .. .. 5\-88\-23 (34871) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi aShTAshItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-88\-1 asaMhAryaH hartumashakyaH .. 5\-88\-3 desha iti . yadyapi keshavo.archAmarhatyeva tathApi archAyAM deshaH kAlashchAyukta ityarthaH . tadebAha maMsyatIti .. 5\-88\-6 kAryagatiH kartavyarItiH . avigrahAt AtithyamAtreNa .. 5\-88\-8 nAlaM na paryApto.asi .. 5\-88\-10 tIrthena avataraNavartmanA . saMshAmya shAnto bhavaH .. 5\-88\-12 nopAshrIyamityanvayaH . niShkevalAM kR^itsnAm .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 089 .. shrIH .. 5\.89\. adhyAyaH 89 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## prAtaH kR^itAhnikasya shrIkR^iShNasya vR^ikasthalAtkurupuramupetya dhR^itarAShTrabhavanaparaveshaH .. 1 .. tathA dhR^itarAShTrapUjAM svIkR^itya vidurasadanagamanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-89\-0 (34872) vaishampAyana uvAcha. 5\-89\-0x (3654) prAtarutthAya kR^iShNastu kR^itavAnsarvamAhnikam . brAhmaNairabhyanuj~nAtaH prayayau nagaraM prati .. 5\-89\-1 (34873) taM prayAntaM mahAbAhumanuj~nApya mahAbalam . paryavartanta te sarve vR^ikasthalanivAsinaH .. 5\-89\-2 (34874) ` pradadau puNDarIkAkSho ratnAni cha dhanAni cha . tAnprasthApya mahAbAhurupAyAtkurusaMsadam ..' 5\-89\-3 (34875) dhArtarAShTrAstamAyAntaM pratyu~njagmuH svala~NkR^itAH . duryodhanAdR^ite sarve bhIShmadroNakR^ipAdayaH .. 5\-89\-4 (34876) paurAshcha bahulA rAjanhR^iShIkeshaM didR^ikShavaH . yAnairbahuvidhairanye padbhireva tathA.apare .. 5\-89\-5 (34877) sa vai pathi samAgamya bhIShmeNAkliShTakarmaNA . droNena dhArtarAShTraishcha tairvR^ito nagaraM yayau .. 5\-89\-6 (34878) kR^iShNasaMmAnanArthaM cha nagaraM samala~NkR^itam . babhUva rAjamArgashcha bahuratnasamAchitaH .. 5\-89\-7 (34879) na cha kashchidgR^ihe rAjaMstadA.a.asIdbharatarShabha . na strI na vR^iddho na shishurvAsudevadidR^ikShayA .. 5\-89\-8 (34880) rAjamArge narAstasminsaMstuvantyavaniM gatAH . tasminkAle mahArAja hR^iShIkeshapraveshane .. 5\-89\-9 (34881) AvR^itAni varastrIbhirgR^ihANi sumahAntyapi . prachalantIva bhAreNa dR^ishyantesma mahItale .. 5\-89\-10 (34882) tathA cha gatimantaste vAsudevasya vAjinaH . pranaShTagatayo.abhUvanrAjamArge narairvR^ite .. 5\-89\-11 (34883) sa gR^ihaM dhR^itarAShTrasya prAvishachChatrukarshanaH . pANDuraiH puNDarIkAkShaH prAsAdairupashobhitam .. 5\-89\-12 (34884) tisraH kakShyA vyatikramya keshavo rAjaveshmanaH . vaichitravIryaM rAjAnamabhyagachChadarindamaH .. 5\-89\-13 (34885) abhyAgachChati dAshArhe praj~nAchakShurnarAdhipaH . tahaiva droNabhIShmAbhyAmudatiShThanmahAyashAH .. 5\-89\-14 (34886) kR^ipashcha somadattashcha mahArAjashcha bAhlikaH . Asanebhyo.achalansarve pUjayanto janArdanam .. 5\-89\-15 (34887) tato rAjAnamAsAdya dhR^itarAShTraM yashasvinam . sabhIShmaM pUjayAmAsa vArShNeyo vAgbhira~njasA .. 5\-89\-16 (34888) teShu dharmAnupUrvI tAM prayujya madhusUdanaH . yathAvayaH samIyAya rAjabhiH saha mAdhavaH .. 5\-89\-17 (34889) atha droNaM sabAhlIkaM saputraM cha yashasvinam . kR^ipaM cha somadattaM cha samIyAya janArdanaH .. 5\-89\-18 (34890) tatrAsIdUrjitaM mR^iShTaM kA~nchanaM mahadAsanam . shAsanAddhR^itarAShTrasya tatropAvishadachyutaH .. 5\-89\-19 (34891) atha gAM madhuparkaM chApyudakaM cha janArdane . upajahnuryathAnyAyaM dhR^itarAShTrapurohitAH .. 5\-89\-20 (34892) kR^itAtithyastu govindaH sarvAnparihasankurUn . Aste sAMbandhikaM kurvankurubhiH parivAritaH .. 5\-89\-21 (34893) so.archito dhR^itarAShTreNa pUjitashcha mahAyashAH . rAjAnaM samanuj~nApya nirakrAmadarindamaH .. 5\-89\-22 (34894) taiH sametya yathAnyAyaM kurubhiH kurusaMsadi . vidurAvasathaM ramyamupAtiShThata mAdhavaH .. 5\-89\-23 (34895) viduraH sarvakalyANairabhigamya janArdanam . archayAmAsa dAshArhaM sarvakAmairupasthitam .. 5\-89\-24 (34896) kR^itAtithyaM tu govindaM viduraH sarvadharmavit . kushalaM pANDuputrANAmapR^ichChanmadhusUdanam .. 5\-89\-25 (34897) prIyamANasya suhR^ido viduro buddhisattamaH . dharmArthanityasya sato gatarovasya dhImataH .. 5\-89\-26 (34898) tasya sarvaM savistAraM pANDavAnAM vicheShTitam . kShatturAchaShTa dAshArhaH sarvaM pratyakShadarshivAn .. .. 5\-89\-27 (34899) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekonanavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-89\-22 pUjitaH stutaH .. 5\-89\-26 viduraH pANDavAnAM vicheShTitaM tasya taM kR^iShNaM prati apR^ichChadityanukR^iShyAnvayaH . ShaShThyo dvitIyArthe .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 090 .. shrIH .. 5\.90\. adhyAyaH 90 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNasya kuntIsamIpagamanam .. 1 .. kR^iShNena pratyekaM nAmanirdeshapUrvakaM yudhiShThirAdikushalamApR^ichChya svAnubhUtaduHkhAnusmarena shochantyAH kuntyAH samAshvAsanam .. 2 .. tathA kuntIsAmantrya duryodhanagR^ihagamanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-90\-0 (34900) vaishampAyana uvAcha. 5\-90\-0x (3655) athopagamya viduramaparAhNe janArdanaH . pitR^iShvasAraM sa pR^ithAmabhyagachChadarindamaH .. 5\-90\-1 (34901) sA dR^iShTvA kR^iShNamAyAntaM prasannAdityavarchasam . kaNThe gR^ihItvA prAkroshatsmarantI tanayAnpR^ithA .. 5\-90\-2 (34902) teShAM satvavatAM madhye govindaM sahachAriNam . chirasya dR^iShTvA vArShNeyaM bAShpamAhArayatmR^ithA .. 5\-90\-3 (34903) sA.abravItkR^iShNamAsInaM kR^itAtithyaM yudhAM patim . bAShpagadgadapUrNena mukhena parishuShyatA .. 5\-90\-4 (34904) ete bAlyAnprabhR^ityeva gurushushrUShaNe ratAH . parasparasya suhR^idaH saMmatAH samachetasaH . nikR^ityA bhraMshitA rAjyA~njanArhA nirjanaM gatAH .. 5\-90\-5 (34905) vinItakrodhaharShAshcha brahmaNyAH satyavAdinaH . tyaktvA priyamukhe pArthA rudatImapahAya mAm .. 5\-90\-6 (34906) ahArShushcha vanaM yAntaH samUlaM hR^idayaM mama . atadarhA mahAtmAnaH kathaM keshava pANDavAH .. 5\-90\-7 (34907) UShurmahAvane tAta siMhavyAghragajAkule . bAlA vihInAH pitrA te mayA satatalAlitAH .. 5\-90\-8 (34908) apashyantashcha pitarau kathamuShUrmahAvane . sha~NkhadundubhinirghoShairbhR^ida~NgairveNunisvanaiH .. 5\-90\-9 (34909) pANDavAH samabodhyanta bAlyAtprabhR^iti keshava . ye sma vAraNashabdena hayAnAM heShitena cha .. 5\-90\-10 (34910) rathenemininAdaishcha vyabodhyanta tadA gR^ihe . sha~NkhabherIninAdena veNuvINAnunAdinA .. 5\-90\-11 (34911) puNyAhaghoShamishreNa pUjyamAnA dvijAtibhiH . vastrai ratnairala~NkAraiH pUjayanto dvijanmanaH .. 5\-90\-12 (34912) gIrbhirma~NgalayuktAbhirbrAhmaNAnAM mahAtmanAm . architairarchanArhaishcha stuvadbhirabhinanditAH .. 5\-90\-13 (34913) prAsAdAgneShvabodhyanta rA~NkhavAjinashAyinaH . krUraM cha ninadaM shrutvA shvApadAnAM mahAvane .. 5\-90\-14 (34914) na smopayAnti nidrAM te natadarhA janArdana . bherImR^ida~NganinadaiH sha~NkhavaiNavanisvanaiH .. 5\-90\-15 (34915) strINAM gItaninAdaishcha madhurairmadhusUdana .. vandimAgadhasUtaishcha stuvadbhirbodhitAH katham .. 5\-90\-16 (34916) mahAvaneShvabodhyanta shvApadAnAM rutena cha . hrImAtsatyadhR^itirdAnto bhUtAnAmanukampitA .. 5\-90\-17 (34917) kAmadveShau vashe kR^itvA satAM vartmAnuvartate . ambarIShasya mAndhAturyayAternahuShasya cha .. 5\-90\-18 (34918) bharatasya dilIpasya shiberaushInarasya cha . rAjarShINAM purANAnAM dhuraM dhatte durudvahAm .. 5\-90\-19 (34919) shIlavR^ittopasaMpannoH dharmaj~naH satyasa~NgaraH . rAjA sarvaguNopetastraulokyasyApi yo bhavet .. 5\-90\-20 (34920) ajAtashatrurdharmAtmA shuddhajAmbUnadaprabhaH . shreShThaH kuruShu sarveShu dharmataH shrutavR^ittataH . priyadarsho dIrghabhujaH kathaM kR^iShNa yudhiShThiraH .. 5\-90\-21 (34921) yaH sa nAgAyutaprANo vAtaraMhA mahAbalaH . sAmarShaH pANDavo nityaM priyo bhrAtuH priyaMkaraH .. 5\-90\-22 (34922) kIchakasya tu saj~nAteryo hantA madhusUdana . shUraH krodhavashAnAM cha hiDimbasya bakasya cha .. 5\-90\-23 (34923) parAkrame shakrasamo mAtarishvasamo bale . maheshvarasamaH krodhe bhImaH praharatAM varaH .. 5\-90\-24 (34924) krodhaM balamamarShaM cha yo nidhAya paraMtapaH . jitAtmA pANDavo.amarShI bhrAtustiShThati shAsane .. 5\-90\-25 (34925) tejorAshiM mahAtmAnaM variShThamabhitaujasam . bhImaM pradarshanenApi bhImasenaM janArdana .. 5\-90\-26 (34926) taM mamAchakShva vArShNeya kathamadya vR^ikodaraH . Aste parighabAhuH sa madhyamaH pANDavo balI .. 5\-90\-27 (34927) arjunenArjuno yaH sa kR^iShNa bAhusahasriNA . dvibAhuH spardhate nityamatItenApi keshava .. 5\-90\-28 (34928) kShipatyekena vegena pa~nchabANashatAni yaH . iShvastre sadR^isho rAj~naH kArtavIryasya pANDavaH .. 5\-90\-29 (34929) tejasA.a.adityasadR^isho maharShisadR^isho dame . kShamayA pR^ithivItulyo mahendrasamavikramaH .. 5\-90\-30 (34930) AdhirAjyaM mahaddIptaM prathitaM madhusUdana . AhR^itaM yena vIryeNa kurUNAM sarvarAjasu .. 5\-90\-31 (34931) yasya bAhubalaM sarve pANDavAH paryupAsate . sa sarvarathinAM shreShThaH pANDavaH satyavikramaH .. 5\-90\-32 (34932) yaM gatvA.abhimukhaH sa~Nkhye na jIvantashchidAvrajet . yo jetA sarvabhUtAnAmajeyo jiShNurachyuta .. 5\-90\-33 (34933) yo.apAshrayaH pANDavAnAM devAnAmiva vAsavaH . sa te bhrAtA sakhA chaiva kathamadya dhana~njayaH .. 5\-90\-34 (34934) dayAvAnsarvabhUteShu hrIniShevo mahAsravit . mR^idushcha sukumArashcha dhArmikashcha priyashcha me .. 5\-90\-35 (34935) sahadevo maheShvAsaH shUraH samitishobhanaH . bhrAtR^iNAM kR^iShNa shushrUShurdharmArthakushalo yuvA .. 5\-90\-36 (34936) sadaiva sahadevasya bhrAtaro madhusUdana . vR^ittaM kalyANavR^ittasya pUjayanti mahAtmanaH .. 5\-90\-37 (34937) jyeShThopachAyinaM vIraM sahadevaM yudhAM patim . shushrUShuM mama vArShNeya mAdrIputraM prachakShva me .. 5\-90\-38 (34938) sukumAro yuvA shUro darshanIyashcha pANDavaH . bhrAtR^INAM chaiva sarveShAM priyaH prANo bahishcharaH .. 5\-90\-39 (34939) chitrayodhI cha nakulo maheShvAso mahAbalaH . kachchitsa kushalI kR^iShNa vatso mama sukhaidhitaH .. 5\-90\-40 (34940) sukhochitamaduHkhArhaM sukumAraM mahAratham . api jAtu mahAbAho pashyeyaM nakulaM punaH .. 5\-90\-41 (34941) pakShmasaMpAtaje kAle nakulena vinAkR^itA . na labhAmi dhR^itiM vIra sA.adya jIvAmi pashya mAm .. 5\-90\-42 (34942) sarvaiH putraiH priyatarA draupadI me janArdana . kulInA rUpasaMpannA sarvaiH samuditA guNaiH .. 5\-90\-43 (34943) putralokAtpatilokaM vR^iNvAnA satyavAdinI . priyAnputrAnparityajya pANDavAnanurudhyate .. 5\-90\-44 (34944) mahAbhijanasaMpannA sarvakAmaiH supUjitA . IshvarI sarvakalyANI draupadI kathamachyuta .. 5\-90\-45 (34945) patibhiH pa~nchabhiH shUrairagnikalpaiH prahAribhiH . upapannA maheShvAsairdraupadI duHkhabhAginI .. 5\-90\-46 (34946) chaturdashamidaM varShaM yannApashyamarindama . putrAdibhiH paridyUnAM draupadIM satyavAdinIm .. 5\-90\-47 (34947) na nUnaM karmabhiH puNyairashrute puruShaH sukham . draupadI chettathAvR^ittA nAshrute sukhamavyayam .. 5\-90\-48 (34948) na priyo mama kR^iShNAyA bIbhatsurna yudhiShThiraH . bhImaseno yamau vApi yadapashyaM sabhAgatAm .. 5\-90\-49 (34949) na me duHkhataraM kiMchidbhUtapUrvaM tato.adhikam . strIdharmiNIM draupadIM yachChvashurANAM samIpagAm .. 5\-90\-50 (34950) AnAyitAmanAryeNa krodhalobhAnuvartinA . sarve praikShanta kurava ekavastrAM sabhAgatAm .. 5\-90\-51 (34951) tatraiva dhR^itarAShTrashcha mahArAjashcha bAhlikaH . kR^ipashcha kasomadattashcha nirviShNAH kuravastathA .. 5\-90\-52 (34952) tasyAM saMsadi sarveShAM kShattAraM pUjayAmyaham . vR^ittena hi bhavatyAryo na dhanena na vidyayA .. 5\-90\-53 (34953) tasya kR^iShNa mahAbuddhergambhIrasya mahAtmanaH . kShattuHka shIlamala~NkAro lokAnviShTabhya tiShThati .. 5\-90\-54 (34954) vaishampAyana uvAcha. 5\-90\-55x (3656) sA shokArtA cha hR^iShTA cha dR^iShTvA govindamAgatam . nAnAvidhAni duHkhAni sarvANyevAnvakIrtayam .. 5\-90\-55 (34955) pUrvairAcharitaM yattatkurAjabhirarindama . akShadyUtaM mR^igavadhaH kachchideShAM sukhAvaham .. 5\-90\-56 (34956) tanmAM dahati yatkR^iShNA sabhAyAM kurusannidhau . dhArtarAShTraiH parikliShTA yathA na kushalaM tathA .. 5\-90\-57 (34957) nirvAsanaM cha nagarAtpravrajyA cha parantapa . nAnAvidhAnAM duHkhAnAmAvAso.asmi janArdana .. 5\-90\-58 (34958) aj~nAtacharyA bAlAnAmavarodhashcha mAdhava . na me kleshatamaM tatsyAtputraiH saha parantapa .. 5\-90\-59 (34959) duryodhanena nikR^itA varShamadya chaturdasham . duHkhAdapi sukhaM naH syAdyadi puNyaphalakShayaH .. 5\-90\-60 (34960) na me vishepo jAtvAsIddhArtarAShTreShu pANDavaiH . tena satyena kR^iShNa tvAM hatAmitraM shriyA vR^itam . asmAdvimuktaM sa~NgrAmAtpashyeyaM pANDavaiH saha .. 5\-90\-61 (34961) naiva shakyAH parAjetuM sarvaM hyeShAM tathAvidham . pitaraM tveva garheyaM nAtmAnaM na suyodhanam .. 5\-90\-62 (34962) yenAhaM kuntibhojAya dhanaM vR^ittairivArpitA . bAlAM mAmAryakastubhyaM krIDantIM kanduhastikAM .. 5\-90\-63 (34963) adAttu kuntibhojAya sakhA sakhye mahAtmane . sA.ahaM pitrA cha nikR^itA shvashuraishcha parantapa . atyantaduHkhitA kR^iShNa kiM jIvitaphalaM mama .. 5\-90\-64 (34964) yanmAM vAgabravInnaktaM sUtake savyasAchinaH . putraste pR^ithivIM jetA yashashchAsya divaM spR^ishet . 5\-90\-65 (34965) hatvA kurUnmahAjanye rAjyaM prApya dhana~njayaH . bhrAtR^ibhiH saha kaunteyastrInmedhAnAhariShyati .. 5\-90\-66 (34966) nAhaM tAmabhyasUyAmi namo dharmAya vedhase . kR^iShNAya mahate nityaM dharmo dhArayati prajAH .. 5\-90\-67 (34967) dharmashchedasti vArShNeya yathA vAgabhyabhAShata . tvaM chApi tattathA kR^iShNa sarvaM saMpAdayiShyasi .. 5\-90\-68 (34968) na mAM mAdhava vaidhavyaM nArthanAsho na vairitA . tathA shokAya dahati yathA putrairvinA bhavaH .. 5\-90\-69 (34969) yA.ahaM gANDIvadhanvAnaM sarvashastrabhR^itAM varam . dhana~njayaM na pashyAmi kA shAntirhR^idayasya me . itashchaturdashaM varShaM yannApashyaM yudhiShThiram .. 5\-90\-70 (34970) dhana~njayaM cha govinda yamau taM cha vR^ikodaram . jIvanAshaM pranaShTAnAM shrAddhaM kurvanti mAnavAH .. 5\-90\-71 (34971) arthataste mama mR^itAsteShAM chAhaM janArdanA . brUyA mAdhava rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiShThiram .. 5\-90\-72 (34972) bhUyAMste hIyate dharmo mA putraka vR^ithA kR^ithAH . parAshrayA vAsudeva yA jIvati ghigastu tAm .. 5\-90\-73 (34973) vR^itteH kArpaNyalabdhAyA apratiShThaiva jyAyasI . atho dhana~njayaM brUyA nityodyuktaM vR^ikodaram .. 5\-90\-74 (34974) yadarthaM kShatriyA sUte tasya kAlo.ayamAgataH . asmiMshchedAgate kAle mithyA chAtikramiShyati .. 5\-90\-75 (34975) lokasaMbhAvitAH saMtaH sunR^ishaMsaM kariShyatha . nR^ishaMsena cha vo yuktAMstyajeyaM shAshvatIH samAH .. 5\-90\-76 (34976) kAle hi samanuprApte tyaktavyamapi jIvanam . mAdrIputrau cha vyaktavyau kShatradharmaratau sadA .. 5\-90\-77 (34977) vikrameNArjitAnbhogAnvR^iNItaM jIvitAdapi . vikramAdhigatA hyarthAH kShatradharmeNa jIvataH .. 5\-90\-78 (34978) mano manuShyasya sadA prINanti puruShottama . gatvA brUhi mahAbAho sarvashastrabhR^itAM varam .. 5\-90\-79 (34979) arjunaM pANDavaM vIraM draupadyAH padavIM chara . viditau hi tavAtyantaM kruddhau tau tu yathAntakau .. 5\-90\-80 (34980) bhImArjunau nayetAM hi devAnapi parAM gatim . tayoshchaitadavaj~nAnaM yatsA kR^iShNA sabhAM gatA .. 5\-90\-81 (34981) duHshAsatashcha karNashcha paruShANyabhyabhAShatAm . duryodhano bhImasenamabhyagachChanmanasvinam .. 5\-90\-82 (34982) pashyatAM kurumukhyAnAM tasya drakShyati yatphalam . na hi vairaM samAsAdya prashAmyati vR^ikodaraH .. 5\-90\-83 (34983) suchirAdapi bhImasya na hi vairaM prashAmyati . yAvadantaM na nayati shAtravA~nchatrukarshanaH .. 5\-90\-84 (34984) na duHkhaM rAjyaharaNaM na cha dyUte parAjayaH . pravrAjanaM tu putrANAM na me tadduHkhakAraNam .. 5\-90\-85 (34985) yattu sA bR^ihatI shyAmA ekavastrA sabhAM gatA . ashR^iNotparuShA vAchaH kiM nu duHkhataraM tataH .. 5\-90\-86 (34986) strIdharmiNI varArohA kShatradharmaratA sadA . nAbhyagachChattadA nAthaM kR^iShNA nAthavatI satI .. 5\-90\-87 (34987) yasyA mama saputrAyAstvaM nAtho madhusUdana . rAmashcha balinAM shreShThaH pradyumnashcha mahArathaH .. 5\-90\-88 (34988) sA.ahamevaMvidhaM duHkhaM saheyaM puruShottama . bhIme jIvati durdharShe vijaye chApalAyini .. 5\-90\-89 (34989) vaishampAyana uvAcha. 5\-90\-90x (3657) tata AshvAsayAmAsa putrAdhibhirabhiplutAm . pitR^iShvasAraM shochantIM shauriH pArthasakhaH pR^ithAm .. 5\-90\-90 (34990) vAsudeva uvAcha. 5\-90\-91x (3658) kA nu sImantinI tvAdR^iglokeShvasti pitR^iShvasaH . shUrasya rAj~no duhitA AjamIDhakulaM gatA .. 5\-90\-91 (34991) mahAkulInA bhavatI hradAddhradamivAgatA . IshvarI sarvakalyANI bhartrA paramapUjitA .. 5\-90\-92 (34992) vIrasUrvIrapatnI tvaM sarvaiH samuditA guNaiH . mukhaduHkhe mahAprAj~ne tvAdR^ishI soDhumarhati .. 5\-90\-93 (34993) nidrAtandre krodhaharShau kShutpipAse himAtapau . etAni pArthA nirjitya nityaM vIrasukhe ratAH .. 5\-90\-94 (34994) tyaktagrAmyasukhAH pArthA nityaM vIrasukhapriyAH . na tu svalpena tuShyeyurmahotsAhA mahAbalAH .. 5\-90\-95 (34995) antaM dhIrA niShevante madhyaM grAmyasukhapriyAH . uttamAMshcha parikleshAnbhogAMshchAtIva mAnuShAn .. 5\-90\-96 (34996) anteShu remire dhIrA na te madhyeShu remire . antaprAptiM sukhaM prAhurduHkhamantaramantayoH .. 5\-90\-97 (34997) abhivAdayanti bhavatIM pANDavAH saha kR^iShNayA . AtmAnaM te kushalinaM nivedyAhuranAmayam .. 5\-90\-98 (34998) arogAnsarvasiddhArthAnkShipraM drakShyasi pANDavAn . IshvarAnsarvalokasya hatAmitrA~nshriyA vR^itAn .. 5\-90\-99 (34999) evamAshvAsitA kuntI pratyuvAcha janArdanam . putrAdhibhirabhidhvastA nigR^ihyAbuddhijaM tamaH .. 5\-90\-100 (35000) kuntyuvAcha. 5\-90\-101x (3659) yadyatteShAM mahAbAho pathyaM syAnmadhusUdana . yathAyathA tvaM manyethAH kuryAH kR^iShNa tathAtathA .. 5\-90\-101 (35001) avilopena dharmasya anikR^ityA parantapa . prabhAvaj~nA.asmi te kR^iShNa satyasyAbhijanasya cha .. 5\-90\-102 (35002) vyavasthAyAM cha mitreShu buddhivikramayostathA . tvameva naH kule dharmastvaM satyaM tvaM tapo mahat .. 5\-90\-103 (35003) tvaM trAtA tvaM mahadbrahma tvayi sarvaM pratiShThitam . yathaivAttha tathaivaitattvayi satyaM bhaviShyati .. 5\-90\-104 (35004) ` kurUNAM pANDavAnAM cha lokAnAM chAparAjita . sarvasyaitasya vArShNeya gatistvamasi mAdhava . prabhAvo buddhivIryaM cha tAdR^ishaM tava keshava ..' 5\-90\-105 (35005) vaishampAyana uvAcha. 5\-90\-106x (3660) tAmAmantrya cha govindaH kR^itvA chAbhipradakShiNam . prAtiShThata mahAbAhurduryodhanagR^ihAnprati .. .. 5\-90\-106 (35006) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi navatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-90\-6 priyaM rAjyAdi . sukhaM bhogottha AhlAdaH .. 5\-90\-21 priyo darsho darshanaM yasya .. 5\-90\-48 tathAvR^ittA puNyashIlA .. 5\-90\-59 avarodhaH rAjyapradAnarUpo vR^ittinirodhaH .. 5\-90\-60 yadi sukhaM puNyakShayarUpaM arthAdduHkhaM pApakShayarUpaM tarhi duHkhAtpApakShayahetostatsukhaM naH asmAkaM syAt . tathA cha na vayaM duHkhAdbhayaM prApnuma ityarthaH .. 5\-90\-61 asmAt bhAvinaH kurupANDavasaMgrAmAt .. 5\-90\-62 sarvaM vR^ittam . eShAM pANDavAnAM tathAvidhaM aviShamam .. 5\-90\-63 vR^ittairvadAnyatvena khyAtairdhanaM yathA akleshenArpyate tadvat yenAhamarpitA . vR^itto.atIte dR^iDhe khyAte iti vishvaH. AryakaH pitAmahaH . tubhyaM tava .. 5\-90\-66 mahAjanye mahAyuddhe . medhAn ashvamedhAn .. 5\-90\-75 atikramiShyati ayuddhenetyarthaH .. 5\-90\-102 anikR^ityA achChalena .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 091 .. shrIH .. 5\.91\. adhyAyaH 91 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena svagR^ihamAgatasya shrIkR^iShNasya pUjApUrvakaM bhojanAyAmantraNam .. 1 .. duryodhanena shrIkR^iShNaMprati svIyAnnapAnAdya nAdaraNakAraNaprashne kR^iShNena tatkathanapUrvakaM viduragR^ihagamanam .. 2 .. vidureNa sAdaramannapAnAdinA shrIkR^iShNArAdhanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-91\-0 (35007) vaishampAyana uvAcha. 5\-91\-0x (3661) pR^ithAmAmantrya govindaH kR^itvA chAbhipradakShiNam . duryodhanagR^ihaM shaurirabhyagachChadarindamaH .. 5\-91\-1 (35008) lakShmyA paramayA yuktaM purandaragR^ihopamam . vichitrairAsanairyuktaM pravivesha janArdanaH .. 5\-91\-2 (35009) tasya kakShyA vyatikramya tisro dvAHsthairavAritaH . tato.abhraghanasa~NkAshaM girikUTamivochChritam .. 5\-91\-3 (35010) shriyA jvalantaM prAsAdamAruroha mahAyashAH . tatra rAjasahasraishcha kurubhishchAbhisaMvR^itam .. 5\-91\-4 (35011) dhArtarAShTraM mahAbAhuM dadarshAsInamAsane . duHshAsanaM cha karNaM cha shakuniM chApi saubalam .. 5\-91\-5 (35012) duryodhanasamIpe tAnAsanasthAndadarsha saH . abhyAgachChati dAshArhe dhArtarAShTro mahAyashAH .. 5\-91\-6 (35013) udatiShThatsahAmAtyaH pUjayanmadhusUdanam . sametya dhArtarAShTreNa mahAmAtyena keshavaH .. 5\-91\-7 (35014) rAjabhistatra vArShNeyaH samAgachChadyathAvayaH . tatra jAmbUnadamayaM parya~NkaM supariShkR^itam .. 5\-91\-8 (35015) vividhAstaraNAstIrNamabhyupAvishadachyutaH . tasmingAM madhuparkaM chApyudakaM cha janArdane .. 5\-91\-9 (35016) nivedayAmAsa tadA gR^ihAnrAjyaM cha kauravaH . 5\-91\-10b` AsanaM sarvatobhadraM sarvaratnavibhUShitam .. 5\-91\-10 (35017) kR^iShNArthamevaM saMsiddhaM dhArtarAShTrasya shAsanAt.' tatra govindamAsInaM prasannAdityavarchasam .. 5\-91\-11 (35018) upAsA~nchakrire sarve kuravo rAjabhiH saha . tato duryodhano rAjA vArShNeyaM jayatAM varam .. 5\-91\-12 (35019) nyamantrayadbhojanena nAbhyanandachcha keshavaH . tato duryodhanaH kR^iShNamabravItkurusaMsadi .. 5\-91\-13 (35020) mR^idupUrvaM shaThodarkaM karNamAbhAShya kauravaH . kasmAdannAni pApAni vAsAMsi shayanAni cha .. 5\-91\-14 (35021) tvadarthamupanItAni nAgrahIstvaM janArdana . ubhayoshcha dadatsAhyamubhayoshcha hite rataH .. 5\-91\-15 (35022) saMbandhI dayitashchAsi dhR^itarAShTrasya mAdhava . tvaM hi govinda dharmArthau vettha tattvena sarvashaH . tatra kAraNamichChAmi shrotuM chakragadAdhara .. 5\-91\-16 (35023) vaishampAyana uvAcha. 5\-91\-17x (3662) sa evamukto govindaH pratyuvAcha mahAmanAH . udyanmeghasvanaHka kAle pragR^ihya vipulaM bhujam .. 5\-91\-17 (35024) alaghUkR^itamagrastamanirastamasaMkulam . rAjIvanetro rAjAnaM hetumadvAkyamuttamam .. 5\-91\-18 (35025) kR^itArthA bhu~njate dUtAH pUjAM gR^ihNanti chaiva ha . kR^itarthaM mAM sahAmAtyaM samarchiShyasi bhArata .. 5\-91\-19 (35026) evamuktaH pratyuvAcha dhArtarAShTro janArdanam . na yuktaM bhavatA.asmAsu pratipattumasAMptam .. 5\-91\-20 (35027) kR^itArthaM vA.akR^itArthaM vA tvAM vayaM madhusUdana . yatAmahe pUjayituM dAshArha na cha shaknumaH .. 5\-91\-21 (35028) na cha tatkAraNaM vidmo yasmAnno madhusUdana . pUjAM kR^itAM prIyamANo nAmaMsthAH puruShottama .. 5\-91\-22 (35029) vairaM no nAsti bhavatA govinda na cha vigrahaH . sa bhavAnprasamIkShyaitannedR^ishaM vaktumarhati .. 5\-91\-23 (35030) vaishampAyana uvAcha. 5\-91\-24x (3663) evamuktaH pratyuvAcha dhArtarAShTraM janArdanaH . abhivIkShya sahAmAtyaM dAshArhaH prahasanniva .. 5\-91\-24 (35031) nAhaM kAmAnna saMrambhAnna dveShAnnArthakAraNAt . na hetuvAdAllobhAdvA dharmaM jahyAM kathaMchana .. 5\-91\-25 (35032) saMprItibhojyAnyannAni ApadbhojyAni vA punaH . na cha saMprIyate rAjanna chaivApadgatA vayam .. 5\-91\-26 (35033) `dviShadannaM na bhoktavyaM dviShantaM naiva bhojayet . pANDavAndviShase rAjanmama prANA hi pANDavAH ..' 5\-91\-27 (35034) akasmAddviShase rAja~njanmaprabhR^iti pANDavAn . priyAnuvartino bhrAtR^InsarvaiH samuditAnguNaiH .. 5\-91\-28 (35035) akasmAchchaiva pArthAnAM dveShaNaM nopapadyate . dharme sthitAH pANDaveyAH kastAnkiM vaktumarhati .. 5\-91\-29 (35036) yastAndveShTi sa mAM dveShTi yastAnanu samAmanu . aikAtmyaM mAM gataM viddhi pANDavairdharmachAribhiH .. 5\-91\-30 (35037) kAmakrodhAnuvartI hi yo mohAdvirurutsati . guNavantaM cha yo dveShTi tamAhuH puruShAdhamam .. 5\-91\-31 (35038) yaH kalyANaguNA~nj~nAtInmohAllobhAddidR^ikShate . sojitAtmA.ajitakrodho na chiraM tiShThati shriyA .. 5\-91\-32 (35039) atha yo guNasaMpannAnhR^idayasyApriyAnapi . priyeNa kurute vashyAMshchiraM yashasi tiShThati .. 5\-91\-33 (35040) sarvametanna bhoktavyamannaM duShTAbhisaMhitam . kShutturekasya bhoktavyamiti me dhIyate matiH .. 5\-91\-34 (35041) evamuktvA mahAbAhurduryodhanamamarShaNam . nishchakrAma tataH shubhrAddhArtarAShTraniveshanAt .. 5\-91\-35 (35042) niryAya cha mahAbAhurvAsudevo mahAmanAH . niveshAya yayau veshya vidurasya mahAtmanaH .. 5\-91\-36 (35043) tamabhyagachChaddroNashcha kR^ipo bhIShmo.atha bAhlikaH . kuravashcha mahAbAhuM vidurasya gR^ihe sthitam .. 5\-91\-37 (35044) ta UchurmAdhavaM vIraM kuravo madhusUdanam . nivedayAmo vArShNeya saratnAMste gR^ihAnvayam .. 5\-91\-38 (35045) tAnuvAcha mahAtejAH kauravAnmadhusUdanaH . sarve bhavante gachChantu sarvA me.apachitiH kR^itA .. 5\-91\-39 (35046) vaishampAyana uvAcha. 5\-91\-40x (3664) yAteShu kuruShu kShattA dAshArhamaparAjitam . abhyarchayAmAsa tadA sarvakAmaiH prayatnavAn .. 5\-91\-40 (35047) tataH kShatrA.annapAnAni shuchIni guNavanti cha . upAharadanekAni keshavAya mahAtmane .. 5\-91\-41 (35048) taitarpayitvA prathamaM brAhmaNAnmadhusUdanaH . vedavidbhyo dadau kR^iShNaH paramadraviNAnyapi .. 5\-91\-42 (35049) `bhuktavatsu dvijAgryeShu niShaNNeShu varAsane . shuchiH suprayato bhUnvA viduro.annamupArat .. 5\-91\-43 (35050) shraddhayA parayA yukta idaM vachanamabravIt . saMvR^itaistuShya govinda etannaH dhanam . anyathA hi visheSheNa kastvAmarchitumarhati .. 5\-91\-44 (35051) vaishampAyana uvAcha. 5\-91\-45x (3665) tato.anuyAyibhiH sArdhaM marudbhiriva vAsavaH . vidurAnnAni bubhuje shuchIni guNavanti cha .. 5\-91\-45 (35052) taM bhuktavantaM vividhAH sushabdAH sUtamAgadhAH . abhituShTuvurAsInaM dAshArhamaparAjitam .. .. 5\-91\-46 (35053) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekanavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-91\-14 shaThodarkaM shAThyaparyavasAnam . AbhAShya saMbodhanononmukhIkR^itya . 5\-91\-17 pragR^ihya udyamya .. 5\-91\-25 saMrambhAt krodhAt . hetuvAdAt kapaTAt .. 5\-91\-31 virurutsati virodhaM kartumichChati .. 5\-91\-44 saMvR^itaiH rAjAnarhatayA gopitaiH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 092 .. shrIH .. 5\.92\. adhyAyaH 92 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## rAtrau vidureNa shrIkR^iShNaMprati bhIShmAdisamAshrayaNena garvitasya duryodhanasya daushshIlyAbhilapanapUrvakaM tasmin sAmavachanasya naiShphalyakathanam .. 1 .. tathA duShTabhUyiShThasabhApraveshasya svAnabhimatatvakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-92\-0 (35054) vaishampAyana uvAcha. 5\-92\-0x (3666) taM bhuktavantamAshvastaM nishAyAM viduro.abravIt . nedaM samyagvyavasitaM keshavAgamanaM tava .. 5\-92\-1 (35055) arthadharmAtigo mandaH saMrambhI cha janArdana . mAnaghno mAnakAmashcha vR^iddhAnAM shAsanAtigaH .. 5\-92\-2 (35056) dharmashAstrAtigo mUDho durAtmA pragrahaM gataH . aneyaH shreyasAM mando dhArtarAShTro janArdana .. 5\-92\-3 (35057) kAmAtmA prAj~namAnI cha mitradhruksarvasha~NkitA . akartA chAkR^itaj~nashcha tyaktadharmA priyAnR^itaH .. 5\-92\-4 (35058) mUDhashvAkR^itabuddhishcha indriyANAmanIshvaraH . kAmAnusArI kR^ityeShu sarveShvakR^itanishchayaH .. 5\-92\-5 (35059) etaishchAnyaishcha bahubhirdoShaireva samanvitaH . tvayochyamAnaH shreyo.api saMrambhAnna grahIShyati .. 5\-92\-6 (35060) bhIShme droNe kR^ipe karNe droNaputre jayadrathe . bhUyasIM vartate vR^ittiM na shame kurute manaH .. 5\-92\-7 (35061) nishchitaM dhArtarAShTrANAM sakarNAnAM janArdana . bhIShmadroNamukhAnpArthA na shaktAH prativIkShitum .. 5\-92\-8 (35062) senAsamudayaM kR^itvA pArthivaM madhusUdana . kR^itArthaM manyate bAla AtmAnamavichakShaNAH .. 5\-92\-9 (35063) ekaH karNaH parA~njetuM samartha iti nishchitam . dhArtarAShTrasya durbuddheH sa shamaM nopayAsyati .. 5\-92\-10 (35064) saMvichcha dhArtarAShTrANAM sarveShAmeva keshava . shame prayatamAnasya tava saubhrAtrakA~NkShiNaH .. 5\-92\-11 (35065) na pANDavAnAmasmAbhiH pratideyaM yathochitam . iti vyavasitAsteShu vachanaM syAnnirarthakam .. 5\-92\-12 (35066) yatra sUktaM duruktaM cha samaM syAnmadhusUdana . na tatra pralapetprAj~no badhireShviva gAyanaH .. 5\-92\-13 (35067) avijAnatsu mUDheShu nirmaryAdeShu mAdhava . tattvaM vAkyaM bruvannindyashchaNDAleShu dvijo yathA .. 5\-92\-14 (35068) so.ayaM balastho mUDhashchana kariShyati te vachaH . tasminnirarthakaM vAkyamuktaM saMpatsyate tava .. 5\-92\-15 (35069) teShAM samupaviShTAnAM sarveShAM pApachetasAm . tava madhyAvataraNaM mama kR^iShNa na rochate .. 5\-92\-16 (35070) durbuddhInAmashiShTAnAM bahUnAM duShTachetasAm . pratIpaM vachanaM madhye tava kR^iShNa na rochate .. 5\-92\-17 (35071) anupAsitavR^iddhatvAchChriyo darpAchcha mohitaH . vayodarpAdamarShAchcha na te shreyo grahIShyati .. 5\-92\-18 (35072) balaM balavadapyasya yadi vakShyasi mAdhava . tvayyasya mahatI sha~NkA na kariShyati te vachaH .. 5\-92\-19 (35073) nedamadya yudhA shakyamindreNApi sahAmaraiH . iti vyavasitAH sarve dhArtarAShTrA janArdana .. 5\-92\-20 (35074) teShvevamupapanneShu kAmakrodhAnuvartiShu . samarthamapi te vAkyamasamarthaM bhaviShyati .. 5\-92\-21 (35075) madhye tiShThanhastyanIkasya mando rathAshvayuktasya balasya mUDhaH . duryodhano manyate bItabhItiH kR^itsnA mayeyaM pR^ithivI jiteti .. 5\-92\-22 (35076) AshaMsate vai dhR^itarAShTrasya putro mahArAjyamasapatnaM pR^ithivyAm . tasmi~nshamaH kevalo nopalabhyo baddhaM santaM manyate labdhamartham .. 5\-92\-23 (35077) paryasteyaM pR^ithivI kAlapakvA duryodhanArthe pANDavAnyoddhukAmAH . samAgatAH sarvayodhAH pR^ithivyAM rAjAnashcha kShitipAlaiH sametAH .. 5\-92\-24 (35078) sarve chaite kR^itavairAH purastA\- ttvayA rAjAno hR^itasArAshcha kR^iShNa . tavodvegAtsaMshritA dhArtarAShTrA\- nsusaMhatAH saha karNena vIrAH .. 5\-92\-25 (35079) tyaktAtmAnaH saha duryodhanena hR^iShTA yoddhuM pANDavAnsarvayodhAH . ` mR^ityurjayo veti kR^itaikabhAvAH kAmAtmAno manyuvashAvinItAH ..' teShAM madhye pravishethA yadi tvaM na tanmataM mama dAshArhavIra .. 5\-92\-26 (35080) teShAM samupaviShTAnAM bahUnAM duShTachetasAm . kathaM madhyaM prapadyethAH shatrUNAM shatrukarshana .. 5\-92\-27 (35081) sarvathA tvaM mahAbAho devairapi durutsahaH . prabhAvaM pauruShaM buddhiM jAnAmi tava shatruhan .. 5\-92\-28 (35082) yA me prItiH pANDaveShu bhUyaHka sA tvayi mAdhava . premNA cha bahumAnAchcha sauhR^idAchcha bravImyaham .. 5\-92\-29 (35083) yA me prItiH puShkarAkSha tvaddarshanasamudbhavA . sA kimAkhyAyate tubhyamantarAtmA.asi dehinAM .. .. 5\-92\-30 (35084) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi dvinavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-92\-3 pragrahaM nirbandhaM atyantAbhiniveshamityarthaH . aneyaH aprApaNIyaH. shreyasAM shreyAMsi .. 5\-92\-4 sarvasha~NkitA sarvatra vishvAsahInaH .. 5\-92\-7 vR^ittiM jIvikAm . ete yuddhena mahyaM rAjyaM dAsyantItyAshayetyarthaH .. 5\-92\-9 pArthivaM pR^ithvIsaMbandhinam .. 5\-92\-12 pratideyaM parAvR^ityadeyaM . vyavasitAH nishchitAH .. 5\-92\-18 te tvattaH .. 5\-92\-23 vaddhaM sthirAM .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 093 .. shrIH .. 5\.93\. adhyAyaH 93 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena viduravachanAnumodanapUrvakaM svAgamanasya lokaparivAdaparihArArthatvakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-93\-0 (35085) ` vaishampAyana uvAcha. 5\-93\-0x (3667) vidurasya vachaH shrutvA prashritaM puruShottamaH . idaM hovAcha vachanaM madhuraM madhusUdanaH ..' 5\-93\-1 (35086) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-93\-2x (3668) yathA vrUyAnmahAprAj~no yathA brUyAdvichakShaNaH . sathA vAchyastvadvidhena bhavatA madvidhaH suhR^it .. 5\-93\-2 (35087) dharmArthayuktaM tathyaM cha yathA tvayyupapadyate . tathA vachanamukto.asti tvayaitatpitR^imAtR^ivat .. 5\-93\-3 (35088) satyaM prAptaM cha yuktaM vA.apyevameva yathA.a.attha mAm . shrR^iNuShvAgamane hetuM vidurAvahito mama .. 5\-93\-4 (35089) daurAtmyaM dhArtarAShTrasya kShatriyANAM cha vairitAm . sarvametadahaM jAnankShattaH prApto.adya kauravAn .. 5\-93\-5 (35090) paryastAM pR^ithivIM sarvAM sAshvAM sarathaku~njarAm . yo mochayenmR^ityupAshAtprApnuyAddharmamuttamam .. 5\-93\-6 (35091) dharmakAryaM yata~nshaktyA no chetprApnoti mAnavaH . prApto bhavati tatpuNyamatra me nAsti saMshayaH .. 5\-93\-7 (35092) manasA chintayanpApaM karmaNA nAtirochayan . na prApnoti phalaM tasyetyevaM dharmavido viduH .. 5\-93\-8 (35093) so.ahaM yatiShye prashamaM kShattaH kartumamAyayA . kurUNAM sR^i~njayAnAM cha sa~NgrAne vinashiShyatAm .. 5\-93\-9 (35094) seyamApanmahAghorA kuruShveva samutthitA . karNaduryodhanakR^itA sarve hyete tadanvayAH .. 5\-93\-10 (35095) vyasane klishyamAnaM hi yo mitraM nAbhipadyate . anunIya yathAshakti taM nR^ishaMsaM vidurbudhAH .. 5\-93\-11 (35096) AkeshagrahaNAnmitramakAryAtsaMnivartayan . avAchyaH kasyachidbhavati kR^itayatno yathAbalam .. 5\-93\-12 (35097) tatsamarthaM shubhaM vAkyaM dharmArthasahitaM hitam . dhArtarAShTraH sahAmAtyo grahItuM vidurArhati .. 5\-93\-13 (35098) hitaM hi dhArtarAShTrANAM pANDavAnAM tathaiva cha . pR^ithivyAM kShatriyANAM cha yatiShye.ahamamAyayA .. 5\-93\-14 (35099) hite prayatamAnaM mAM sha~Nkedduryodhano yadi . hR^idayasya cha me prItirAnR^iNyaM cha bhaviShyati .. 5\-93\-15 (35100) j~nAtInAM hi mitho bhede yanmitraM nAbhipadyate . sarvayatnena mAdhyasthyaM na tanmitraM vidurbudhAH .. 5\-93\-16 (35101) na mAM brUyuradharmiShThA mUDhA hyasuhR^idastathA . shakto nAvArayatkR^iShNaH saMrabdhAnkurupANDavAn .. 5\-93\-17 (35102) ubhayoH sAdhayannarthamahAmAgata ityuta . tatra yatnamahaM kR^itvA gachCheyaM nR^iShvavAchyatAm .. 5\-93\-18 (35103) mama dharmArthayuktaM hi shrutvA vAkyamanAmayam . na chedAdAsyate bAlo diShTasya vashameShyati .. 5\-93\-19 (35104) ahApayanpANDavArthaM yathAva\- chChamaM kurUNAM yadi chAchareyam . puNyaM cha me syAchcharitaM mahAtma\- nmuchyeraMshcha kuravo mR^ityupAshAt .. 5\-93\-20 (35105) api vAchaM bhAShamANasya kAvyAM dharmarAmAmarthavatImahiMsrAm . avekSherandhArtarAShTrAH shamArthaM mAM cha prAptaM kuravaH pUjayeyuH .. 5\-93\-21 (35106) na chApi mama paryAptAH sahitAH sarvapArthivAH . kruddhasya pramukhe sthAtuM siMhasyevetare mR^igAH .. 5\-93\-22 (35107) vaishampAyana uvAcha. 5\-93\-23x (3669) ityevamuktvA vachanaM vR^iShNInAmR^iShabhastadA . shayane sukhasaMsparshe shishye yadusukhAvahaH .. .. 5\-93\-23 (35108) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi trinavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-93\-6 paryastAM anyathAbhUtAm .. 5\-93\-7 yatan yatamAnaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 094 .. shrIH .. 5\.94\. adhyAyaH 94 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## prabhAte saMdhyAmupatiShThamAnaM shrIkR^iShNamabhyetya shakuniduryodhanAbhyAM sabhAgamanAya prArthanam .. 1 .. shrIkR^iShNasya vidureNa saha sabhApraveshaH .. 2 .. antarikShagateShu nAradAdiShu shrIkR^iShNAj~nayA bhIShmeNa AsanAdinA satkR^iteShu kR^iShNAdInAM yathochitamAsaneShUpaveshanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-94\-0 (35109) vaishampAyana uvAcha. 5\-94\-0x (3670) tathA kathayatoreva tayorbuddhimatostadA . shivA nakShatrasaMpannA sA vyatIyAya sharvarI .. 5\-94\-1 (35110) dharmArthakAmayuktAshcha vichitrArthapadAkSharAH . shR^iNvato vividhA vAcho vidurasya mahAtmanaH .. 5\-94\-2 (35111) kathAbhiranurUpAbhI raktasyAmitatejasaH . akAmasyaiva kR^iShNasya sA vyatIyAya sharvarI .. 5\-94\-3 (35112) tatastu svarasaMpannA bahavaH sUtamAgadhAH .. sha~NkhadunduminirghoShaiH keshavaM pratyabodhayan .. 5\-94\-4 (35113) tata utthAya dAshArhaR^iShabhaH sarvasAtvatAm . sarvamAvashyakaM chakre prAtaH kAryaM janArdanaH .. 5\-94\-5 (35114) kR^itodakAnujapyaH sa hutAgniH samala~NkR^itaH . tatashchAdityamudyantamupAtiShThata mAdhavaH .. 5\-94\-6 (35115) atha duryodhanaH kR^iShmaM shakunishchApi saubalaH . sandhyAM tiShThantamabhyetya dAshArhamaparAjitam .. 5\-94\-7 (35116) AchakShetAM tu kR^iShNasya dhR^itarAShTraM sabhAgatam . kurUshcha bhIShmapramukhAnrAj~naH sarvAMshcha pArthivAn .. 5\-94\-8 (35117) tvAmarthayante govinda divi shakramivAmarAH . tAvabhyanandadgovindaH sAmnA paramavalgunA .. 5\-94\-9 (35118) tato vimala Aditye brAhmaNebhyo janArdanaH . dadau hiraNyaM vAsAMsi gAshchAshchAMshcha parantapaH .. 5\-94\-10 (35119) visR^iShTavantaM ratnAni dAshArhamaparAjitam . tiShThantamupasa~Ngamya vavande sArathistadA .. 5\-94\-11 (35120) ` tasmai rathavaro yuktaH shushubhe lokavishrutaH . vAjibhiH shaibyasugrIvameghapuShpabalAhakaiH .. 5\-94\-12 (35121) shaibyastu shukapatrAbhaH sugrIvaH kiMshukaprabhaH . meghapuShpo meghavarNaH pANDarastu balAhakaH .. 5\-94\-13 (35122) dakShiNaM chAvahachChaibyaH sugrIvaH savyato.avahat . pR^iShThavAhau rathasyAstAM meghapuShpabalAhakau .. 5\-94\-14 (35123) vishvakarmakR^itA.a.apIDA ratnajAlavibhUShitA . AshritA vai rathe tasmindhvajayaShTirashobhata .. 5\-94\-15 (35124) vainateyaH sthitastasyAM prabhAkaramiva spR^ishan . tasya satvavataH ketau bhujagArirashobhata .. 5\-94\-16 (35125) tasya kIrtimatastena bhAsvareNa virAjatA . shushubhe syandanashreShThaH patagendreNa ketunA .. 5\-94\-17 (35126) rashmijAlaiH patAkAbhiH sauvarNena cha ketunA . babhUva sa rathashreShThaH kAlasUrya ivoditaH .. 5\-94\-18 (35127) pakShidhvajavitAnaishcha rukmajAlakR^itA~NgaNaiH . daNDamArgavibhAgaishcha sukR^itairvishvakarmaNA .. 5\-94\-19 (35128) pravAlamaNishobhaishcha muktAvaiDUryashobhanaiH . ki~NkiNIshatasa~Nghaishcha vAlajAlakR^itAntaraiH .. 5\-94\-20 (35129) kArtasvaramayIbhishcha padminIbhirala~NkR^itaH . shushubhe syandanashreShThastApanIyaishcha pAdapaiH .. 5\-94\-21 (35130) vyAghrasiMhavarAhaishcha gobhishcha mR^igapakShibhiH . tArAbhirbhAskaraishchApi vAraNaishcha hiraNmayaiH .. 5\-94\-22 (35131) vajrA~NkushavimAnaishcha kUbarAvR^ittasandhiShu . samuchChritamahAnAbhiH stanayitnumahAsvanaH ..' 5\-94\-23 (35132) tato rathena shubhreNa mahatA ki~NkiNIkinA . hayottamayujA shIghramupAtiShThata dArukaH .. 5\-94\-24 (35133) tamupasthitamAj~nAya rathaM divyaM mahAmanAH . mahAbhraghananirghoShaM sarvaratnavibhUShitam .. 5\-94\-25 (35134) agniM pradakShiNaM kR^itvA brAhmaNAMshcha janArdanaH . kaustubhaM maNimAbadhya shriyA paramayA jvalan .. 5\-94\-26 (35135) kurubhiH saMvR^itaH kR^iShNo vR^iShNibhishchAbhirakShitaH . AtiShThata rathaM shauriH sarvayAdavanandanaH .. 5\-94\-27 (35136) anvAruroha dAshArhaM viduraH sarvadharmavit . sarvaprANabhR^itAM shreShThaM sarvabuddhimatAM varam .. 5\-94\-28 (35137) tato duryodhanaH kR^iShNaM shakunishchApi saubalaH . dvitIyena rathenainamanvayAtAM parantapam .. 5\-94\-29 (35138) sAtyakiH kR^itavarmA cha vR^iShNInAM chApare rathAH . pR^iShThato.anuyayuH kR^iShNaM gajairashvai rathairapi .. 5\-94\-30 (35139) teShAM hemapariShkArairyuktAH paramavAjibhiH . gachChatAM ghoShiNashchitrarathA rAjanvirejire .. 5\-94\-31 (35140) saMmR^iShTasaMsiktarajaH pratipede mahApatham . rAjarShicharitaM kAle kR^iShNo dhImA~nshriyA jvalan .. 5\-94\-32 (35141) tataH prayAte dAshArhe prAvAdyantaikapuShkarAH . sha~NkhAshcha dadhmire tatra vAdyAnyanyAni yAni cha .. 5\-94\-33 (35142) pravIrAH sarvalokasya yuvAnaH siMhavikramAH . parivArya rathaM shaureragachChanta parantapAH .. 5\-94\-34 (35143) tato.anye bahusAhasrA vichitrAdbhutavAsasaH . asiprAsAyudhadharAH kR^iShNasyAsanpuraHsarAH .. 5\-94\-35 (35144) gajAH pa~nchashatAstatra rathAshchAsansahasrashaH . prayAntamanvayurvIraM dAshArhamaparAjitam .. 5\-94\-36 (35145) puraM kurUNAM saMvR^ittaM draShTukAmaM janArdanam . sabAlavR^iddhaM sastrIkaM rathyAgatamarindama .. 5\-94\-37 (35146) vedikAmAshritAbhishcha samAkrAntAnyanekashaH . prachalantIva bhAreNa yoShidbhirbhavanAnyuta .. 5\-94\-38 (35147) sa pUjyamAnaH kurubhiH saMshrR^iNvanmadhurAH kathAH . yathArhaM pratisatkurvanprekShamANaH shanairyayau .. 5\-94\-39 (35148) tataH sabhAM samAsAdya keshavasyAnuyAyinaH . sasha~NkhairveNunirghoShairdishaH sarvA vyanAdayan .. 5\-94\-40 (35149) tataH sA samitiH sarvA rAj~nAmamitatejasAm . saMprAkampata harSheNa kR^iShNAgamanakA~NkShayA .. 5\-94\-41 (35150) tato.abhyAshaMgate kR^iShNe samahR^iShyannarAdhipAH . shrutvAM taM rathanirghoShaM parjanyaninadopamam .. 5\-94\-42 (35151) AsAdya tu sabhAdvAramR^iShabhaH sarvasAtvatAm . avatIrya rathAchChauriH kailAsashikharopamAt .. 5\-94\-43 (35152) navameghapratIkAshAM jvalantImiva tejasA . mahendrasadanaprakhyAM pravivesha sabhAM tataH .. 5\-94\-44 (35153) pANau gR^ihItvA viduraM sAtyakiM cha mahAyashAH . jyetIMShyAdityavadrAjankurUnprAchChAdayachChriyA .. 5\-94\-45 (35154) agrato vAsudevasya karNaduryodhanAvubhau . kR^iShNayaH kR^itavarmA chApyAsankR^iShNasya pR^iShThataH .. 5\-94\-46 (35155) dhR^itarAShTraM puraskR^itya bhIShmadroNAdayastataH . Asanebhyo.achalansarve pUjayanto janArdanam .. 5\-94\-47 (35156) abhyAgachChati dAshArhe praj~nAchakShurnareshvara . sahaiva droNabhIShmAbhyAmudatiShThanmahAyashAH .. 5\-94\-48 (35157) uttiShThati mahArAje dhR^itarAShTre janeshvare . tAni rAjasahasrANi samuttasthuH samantataH .. 5\-94\-49 (35158) AsanaM sarvatobhadraM jAmbUnadapariShkR^itam . kR^iShNArthe kalpitaM tatra dhR^itarAShTrasya shAsanAt .. 5\-94\-50 (35159) smayamAnastu rAjAnaM bhIShmadroNau cha mAdhavaH . abhyabhAShata dharmAtmA rAj~nashchAnyAnyathAvayaH .. 5\-94\-51 (35160) tatra keshavamAnarchuH samyagabhyAgataM sabhAm . rAjAnaH pArthivAH sarve kuravashcha janArdanam .. 5\-94\-52 (35161) tatra tiShThansa dAshArho rAjamadhye parantapaH . apashyadantarikShasthAnR^iShInparapura~njayaH. 5\-94\-53 (35162) tatastAnabhisaMprekShya nAradapramukhAnR^iShIn .. abhyabhAShata dAshArho bhIShmaM shAntanavaM shanaiH . 5\-94\-54 (35163) pArthivIM samitiM draShTumR^iShayo.abhyAgatA nR^ipa .. nimantryantAmAsanaishcha satkAreNa cha bhUyasA . 5\-94\-55 (35164) naiteShvanupaviShTeShu shakyaM kenachidAsitum .. pUjA prayujyatAmAshu munInAM bhAvitAtmanAm . 5\-94\-56 (35165) vaishampAyana uvAcha. 5\-94\-57x (3671) R^iShI~nshAntanavo dR^iShTvA sabhAdvAramupasthitAn . tvaramANastato bhR^ityAnAsanAnItyachodayat . 5\-94\-57 (35166) AsanAnyatha mR^iShTAni mahAnti vipulAni cha .. maNikA~nchanachitrANi samAjahrustatastataH . 5\-94\-58 (35167) teShu tatropaviShTeShu gR^ihItArghyeShu bhArata .. niShasAdAsane kR^iShNo rAjAnashcha yathAsanam . 5\-94\-59 (35168) duHshAsanaH sAtyakaye dadAvAsanamuttamam .. viviMshatirdadau pIThaM kA~nchanaM kR^itavarmaNe . 5\-94\-60 (35169) avidUre tu kR^iShNasya karNaduryodhanAvubhau .. ekAsane mahAtmAnau niShIdaturamarShaNau . 5\-94\-61 (35170) gAndhArarAjaH shakunirgAndhArairabhirakShitaH .. niShasAdAsane rAjA sahaputro vishAMpate . 5\-94\-62 (35171) viduro maNipIThe tu shuklaspardhyAjinottare .. saMspR^ishannAsanaM shaurermahAmatirupAvishat. 5\-94\-63 (35172) chirasya dR^iShTvA dAshArhaM rAjAnaH sarva eva te .. amR^itasyeva nAtR^ipyanprekShamANA janArdanam. 5\-94\-64 (35173) atasIpuShpasa~NkAshaH pItavAsA janArdanaH .. vyabhrAjata sabhAmadhye hemnIvopahito maNiH .. 5\-94\-65 (35174) tatastUShNIM sarvamAsIdgovindagatamAnasam . na tatra kashchitkiMchidvA vyAjahAra pumAnkvachit .. .. 5\-94\-66 (35175) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi chaturnavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-94\-31 chitrAshcha te rathAshcha .. 5\-94\-33 ekapuShkarAH kAhalAH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 095 .. shrIH .. 5\.95\. adhyAyaH 95 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena dhR^itarAShTraMprati sandhyarthaM svasyAgamanakathanam .. 1 .. sandhivigrahapakShayoH guNadoShaparvanapUrvakaM pANDavavij~nApananivedanam .. 2 .. tathA hitamupadishya ante yathAruchi karaNAbhidhAnam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-95\-0 (35176) vaishampAyana uvAcha. 5\-95\-0x (3672) teShvAsIneShu sarveShu tUShNIMbhUteShu rAjasu . vAkyamabhyAdade kR^iShNaH sudaMShTro dundubhisvanaH .. 5\-95\-1 (35177) jImUta iva dharmAnte sarvAM saMshrAvayansabhAm . dhR^itarAShTramabhiprekShya samabhAShata mAdhavaH .. 5\-95\-2 (35178) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-95\-3x (3673) kurUNAM pANDavAnAM cha shamaH syAditi bhArata . apraNashena vIrANAmetadyAchitumAgataH .. 5\-95\-3 (35179) rAjannAnyatpravaktavyaM tava naiHshreyasaM vachaH . viditaM hyeva te sarvaM veditavyamarindama .. 5\-95\-4 (35180) idaM hyadya kulaM shreShThaM sarvarAjasu pArthiva . shrutavR^ittopasaMpannaM sarvaiH samuditaM guNaiH .. 5\-95\-5 (35181) kR^ipAnukampA kAruNyamAnR^ishaMsyaM cha bhArata . tathArjavaM kShamA satyaM kuruShvetadvishiShyate .. 5\-95\-6 (35182) tasminnevaMvidhe rAjankule mahati tiShThati . tvannimittaM visheSheNa neha yuktamasAMpratam .. 5\-95\-7 (35183) tvaM hi dhArayitA shreShThaH kurUNAM kurusattama . mithyApracharatAM tAta bAhyeShvAbhyantareShu cha .. 5\-95\-8 (35184) te putrAstava kauravya duryodhanapurogamAH . dharmArthau pR^iShThataH kR^itvA pracharanti nR^ishaMsavat .. 5\-95\-9 (35185) ashiShTA gatamaryAdA lobhena hR^itachetasaH . sveShu bandhuShu mukhyeShu tadvettha puruSharShabha .. 5\-95\-10 (35186) seyamApanmahAghorA kuruShveva samutthitA . upekShyamANA kauravya pR^ithivIM ghAtayiShyati .. 5\-95\-11 (35187) shakyA cheyaM shamayituM tvaM chedichChasi bhArata . na duShkaro hyatra shamo mato me bharatarShabha .. 5\-95\-12 (35188) tvayyadhInaH shamo rAjanmayi chaiva vishAMpate . putrAnsthApaya kauravya sthApayiShyAmyahaM parAn .. 5\-95\-13 (35189) Aj~nA tava hi rAjendra kAryA putraiH sahAnvayaiH . hitaM balavadapyeShAM tiShThatAM tava shAsane .. 5\-95\-14 (35190) tava chaiva hitaM rAjanpANDavAnAmatho hitam . shame prayatamAnasya tava shAsanakA~NkShiNaH .. 5\-95\-15 (35191) svayaM niShphalamAlakShya saMvidhatsva vishAMpate . sahAyabhUtA bharatAstavaiva syurjaneshvara .. 5\-95\-16 (35192) dharmArthayostiShTha rAjanpANDavairabhirakShitaH . na hi shakyAstathAbhUtA yatnAdapi narAdhipa .. 5\-95\-17 (35193) na hi tvAM pANDavairjetuM rakShyamANaM mahAtmabhiH . indropi devaiH sahitaH prasaheta kuto nR^ipAH .. 5\-95\-18 (35194) yatra bhIShmashcha droNashcha kR^ipaH karNo viviMshatiH . ashvatthAmA vikarNashcha somadatto.atha bAhlikaH .. 5\-95\-19 (35195) saindhavashcha kali~Ngashcha kAmbhojashcha sudakShiNaH . yudhiShThiro bhImasenaH savyasAchI yamau tathA .. 5\-95\-20 (35196) sAtyakishcha mahAtejA yuyutsushcha mahArathaH . ko nu tAnviparItAtmA yuddhyeta bharatarShabha .. 5\-95\-21 (35197) lokasyeshvaratAM bhUyaH shatrubhishchApyadhR^iShyatAm . prApsyasi tvamamitraghna sahitaH kurupANDavaiH .. 5\-95\-22 (35198) tasya te pR^ithivIpAlAstvatsamAH pR^ithivIpate . shreyAMsashchaiva rAjAnaH sandhAsyante parantapa .. 5\-95\-23 (35199) sa tvaM putraishcha pautraishcha pitR^ibhirbhrAtR^ibhistathA . suhR^idbhiH sarvato guptaH sukhaM shakShyasi jIvituM .. 5\-95\-24 (35200) etAneva purodhAya yatkR^itya cha yathA purA . akhilAM bhokShyase sarvAM pR^ithivIM pR^ithivIpate .. 5\-95\-25 (35201) etairhi sahitaH sarvaiH pANDavaiH svaishcha bhArata . anyAnvijeShyase shatrUneSha svArthastavAkhilaH .. 5\-95\-26 (35202) tairevopArjitAM bhUmiM bhokShyase cha parantapa . yadi saMpatsyase putraiH sahAmAtyairnarAdhipa .. 5\-95\-27 (35203) saMyuge vai mahArAja dR^ishyate sumahAnkShayaH . kShaye chobhayato rAjankaM dharmamanupashyasi .. 5\-95\-28 (35204) pANDavairnihataiH sa~Nkhye putrairvApi mahAbalaiH . yadvindethAH sukhaM rAjaMstadbrUhi bharatarShabha .. 5\-95\-29 (35205) shUrAshcha hi kR^itAstrAshcha sarve yuddhAbhikA~NkShiNaH . pANDavAstAvakAshchaiva tAnrakSha mahato bhayAt .. 5\-95\-30 (35206) na pashyema kurUnsarvAnpANDavAMshchaiva saMyuge . kShINAnubhayataH shUrAnrAthino rathibhirhatAn .. 5\-95\-31 (35207) samavetAH pR^ithivyAM hi rAjAno rAjasattama . amarShavashamApannA nAshayeyurimAH prajAH .. 5\-95\-32 (35208) trAhi rAjannimaM lokaM na nashyeyurimAH prajAH . tvayi prakR^itimApanne sheShaH syAtkurunandana .. 5\-95\-33 (35209) shuklA vAdanyA hrImanta AryAH puNyAbhijAtayaH .. anyonyasachivA rAjaMstAnpAhi mahato bhayAt .. 5\-95\-34 (35210) shiveneme bhUmipAlAH samAgamya parasparam . saha bhuktvA cha pItvA cha pratiyAntu yathAgR^iham .. 5\-95\-35 (35211) suvAsasaH sragviNashcha satkR^itA bharatarShabha . amarShaM cha nirAkR^itya vairANi cha parantapa .. 5\-95\-36 (35212) hArdaM yatpANDaveShvAsItprApto.asminnAyuShaH kShaye . tadeva te bhavatvadya sandhatsva bharatarShabha .. 5\-95\-37 (35213) bAlA vihInAH pitrA te tvayaiva parivardhitAH . tAnpAlaya yathAnyAyaM putrAMshcha bharatarShabha .. 5\-95\-38 (35214) bhavataiva hi rakShyAste vyasaneShu visheShataH . mA te dharmastathaivArtho nashyeta bharatarShabha .. 5\-95\-39 (35215) AhustvAM pANDavA rAjannabhivAdya prasAdya cha . bhavataH shAsanAdduHkhasamubhUtaM sahAnugaiH .. 5\-95\-40 (35216) dvAdashemAni varShANi vane nirvyuShitAni naH . trayodashaM tathA.aj~nAtaiH sajane parivatsaram .. 5\-95\-41 (35217) sthAtA naH samaye tasminpiteti kR^itanishchayAH . nAhAsma samayaM tAta tachcha no brAhmaNA viduH .. 5\-95\-42 (35218) tasminnaH samaye tiShTha sthitAnAM bharatarShabha . nityaM saMkleshitA rAjansvarAjyAMshaM labhemahi . 5\-95\-43 (35219) tvaM dharmamarthaM saMjAnansamya~NvastrAtumarhasi .. gurutvaM bhavati prekShya bahUnkleshAMstitikShmahe . 5\-95\-44 (35220) sa bhavAnmAtR^ipitR^ivradasmAsu pratipadyatAm .. gurorgarIyasI vR^ittiryA cha shiShyasya bhArata . 5\-95\-45 (35221) vartAmahe tvayi cha tAM tvaM cha vartasva nastathA .. pitrA sthApayitavyA hi vayamutpathamAsthitAH . 5\-95\-46 (35222) saMsthApaya pathipvasmAMstiShTha dharme suvartmani .. AhushchemAM pariShadaM putrAste bharatarShabha . 5\-95\-47 (35223) dharmaj~neShu sabhAsatsu neha yuktamasAMpratam .. yatra dharmo hyadharmeNa satyaM yatrAnR^itena cha. 5\-95\-48 (35224) hanyate prekShamANAnAM hatAstatra sabhAsadaH .. viddho dharmo hyadharmeNa sabhAM yatra prapadyate. 5\-95\-49 (35225) nachAsya shalyaM kR^intanti viddhAstatra sabhAsadaH .. dharma etAnArujati yathA nadyanukUlajAn .. 5\-95\-50 (35226) ye dharmamanupashyantastUShNIM dhyAyanta Asate . te satyamAhurdharmyaM cha nyAyyaM cha bharatarShabha .. 5\-95\-51 (35227) shakyaM kimanyadvaktuM te dAnAdanya~njaneshvara . bruvantu te mahIpAlAH sabhAyAM ye samAsate .. 5\-95\-52 (35228) dharmArthau saMpradhAryaiva yadi satyaM bravImyaham . pramu~nchomAnmR^ityupAshAtkShatriyAnpuruSharShabha .. 5\-95\-53 (35229) prashAmya bharatashreShTha mA manyuvashamanvagAH . pitryaM tebhyaH pradAyAMshaM pANDavebhyo yathochitam . tataH saputraH siddhArtho bhu~NkSha bhogAnparantapa .. 5\-95\-54 (35230) ajAtashatruM jAnIShe sthitaM dharme satAM sadA . saputre tvayi vR^ittiM cha vartate yAM narAdhipa .. 5\-95\-55 (35231) dAhitashcha nirastashcha tvAmevopAshritaH punaH . indraprasthaM tvayaivAsau saputreNa vivAsitaH .. 5\-95\-56 (35232) sa tatra vivasansarvAnvashamAnIya pArthivAn . tvanmukhAnakarodrAjanna cha tvAmatyavartata .. 5\-95\-57 (35233) tasyaivaM vartamAnasya saubalena jihIrShatA . rAShTrANi dhanadhAnyaM cha prayuktaH paramopadhiH .. 5\-95\-58 (35234) sa tAmavasthAM saMprApya kR^iShNAM prekShya sabhAM gatAm . kShatradharmAdameyAtmA nAkampata yudhiShThiraH .. 5\-95\-59 (35235) ahaM tu tava teShAM cha shreya ichChAmi bhArata . dharmAdarthAtsukhAchchaiva mA rAjannInashaH prajAH .. 5\-95\-60 (35236) anarthamarthaM manvAno.apyarthaM chAnarthamAtmanaH . lobhe.atiprasR^itAnputrAnnigR^ihNIShva vishAMpate .. 5\-95\-61 (35237) sthitAH shushrUShituM pArthAH sthitA yoddhumarindamAH . yatte pathyatamaM rAjaMstasmiMtiShTha parantapa .. 5\-95\-62 (35238) vaishampAyana uvAcha. 5\-95\-63x (3674) tadvAkyaM pArthivAH sarve hR^idayaiH samapUjayan . na tatra kashchidvaktuM hi vAchaM prAkrAmadagrataH .. .. 5\-95\-63 (35239) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi pa~nchanavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-95\-3 AgataH ahamiti sheShaH .. 5\-95\-6 kR^ipA parasya sukhArthe yatnaH . anukampA paraduHkhadarshane trAsaH. kAruNyaM paraduHkhaprahANArtho yatnaH. AnR^ishaMsyaM paraduHkhApradAnam .. 5\-95\-8 bAhyeShu dyUtAdiShu . AbhyantareShu jatugR^ihAdiShu .. 5\-95\-11 kuruShveva bhavatsveva natu pANDaveShu .. 5\-95\-14 eShAmapi eShAmeva .. 5\-95\-15 shAsanakA~NkShiNaH putrAn shAsitumichChatastava .. 5\-95\-16 niShphalaM vairam . saMvidhatsva shamaM kuru .. 5\-95\-23 pANDavaiH saha saMdhAsyante sandhi kariShyanti .. 5\-95\-25 akhilAM niShkaNTakAm .. 5\-95\-33 prakR^itiM sattvaguNam .. 5\-95\-42 sthAtA sthAsyati .. 5\-95\-50 Arujati hinasti . anukUlajAn kUlaM kUlamanumR^itya jAtAn vR^ikShAdIn .. 5\-95\-58 paramopadhiH mahachChadma .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 096 .. shrIH .. 5\.96\. adhyAyaH 96 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## jAmadagnyena dambhodbhavopAkhyAnamAkhyAya kR^iShNArjunayoH naranArAyaNasvarUpatAbhidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-96\-0 (35240) vaishampAyana uvAcha. 5\-96\-0x (3675) tasminnabhihite vAkye keshavena mahAtmanA . stimitA hR^iShTaromANa Asansarve sabhAsadaH .. 5\-96\-1 (35241) kassviduttarameteShAM vaktumutsahate pumAn . iti sarve manobhiste chintayanti sma pArthivAH .. 5\-96\-2 (35242) tathA teShu cha sarveShu tUShNIMbhUteShu rAjasu . jAmadagnya idaM vAkyamabravItkurusaMsadi .. 5\-96\-3 (35243) imAM me sopamAM vAchaM shrR^iNu satyAmasha~NkitaH . tAM shrutvA shreya Adatsva yadi sAdhviti manyase .. 5\-96\-4 (35244) rAjA dambhodbhavo nAma sArvabhaumaH purA.abhavat . akhilAM bubhuje sarvAM pR^ithivImiti naH shrutam .. 5\-96\-5 (35245) sa sma nityaM nishApAye prAtarutthAya vIryavAn . brAhmaNAnkShatriyAnvaishyAnpR^ichChannAste mahArathaH .. 5\-96\-6 (35246) asti kashchidvishiShTo vA madvidho vA bhavedyudhi . shUdro vaishyaH kShatriyo vA brAhmaNo vA.api shastrabhR^it .. 5\-96\-7 (35247) iti bruvannanvacharatsa rAjA pR^ithivImimAm . darpeNa mahatA mattaH ka~nchidanyamachintayan .. 5\-96\-8 (35248) taM cha vaidyA akR^ipaNA brAhmaNAH sarvato.abhayAH . pratyaShedhanta rAjAnaM shlAghamAnaM punaH punaH .. 5\-96\-9 (35249) niShidhyamAno.apyasakR^itpR^ichChatyeva sa vai dvijAn . atimAnaM shriyA mattaM tamUchurbrAhmaNAstadA .. 5\-96\-10 (35250) tapasvino mahAtmAno vedapratyayadarshinaH . udIryamANaM rAjAnaM krodhadIptA dvijAtayaH .. 5\-96\-11 (35251) anekajayinau sha~Nkhye yau vai puruShasattamau . tayostvaM na samo rAjanbhavitAsi kadAchana .. 5\-96\-12 (35252) evamuktaH sa rAjA tu punaH paprachCha tAndvijAn . kva tau vIrau kvajanmAnau kiMkarmANau cha kau cha tau .. 5\-96\-13 (35253) brAhmaNA UchuH. 5\-96\-14x (3676) naro nArAyaNashchaiva tApasAviti naH shrutam . AyAtau mAnuShe loke tAbhyAM yuddhyasva pArthiva .. 5\-96\-14 (35254) shrUyete tau mahAtmAnau naranArAyaNAvubhau . tapo ghoramanirdeshyaM tapyete gandhamAdane .. 5\-96\-15 (35255) sa rAjA mahatIM senAM yojayitvA ShaDa~NginIm . amR^iShyamANaH saMprAyAdyatra tAvaparAjitau .. 5\-96\-16 (35256) sa gatvA viShamaM ghoraM parvataM gandhamAdanam . mArgamANo.anvagachChattau tApasau vanamAshritau .. 5\-96\-17 (35257) tau dR^iShTvA kShutpipAsAbhyAM kR^ishau dhamanisantatau . shItavAtAtapaishchaiva karshitau puruShottamau .. 5\-96\-18 (35258) abhigamyopasa~NgR^ihya paryapR^ichChadanAmayam . tamarchitvA mUlaphalairAsanenodakena cha .. 5\-96\-19 (35259) nyamantrayetAM rAjAnaM kiM kAryaM kriyatAmiti . tatastAmAnupUrvI sa punarevAnvakIrtayat .. 5\-96\-20 (35260) bAhubhyAM me jitA bhUmirnihatAH sarvashatravaH . bhavadbhyAM yuddhamAkA~NkShannupayAto.asmi parvatam .. 5\-96\-21 (35261) AtithyaM dIyatAmetatkA~NkShitaM me chiraM prati. 5\-96\-22 (35262) naranArAyaNAvUchatuH . apetakrodhalobho.ayamAshramo rAjasattama .. 5\-96\-22x (3677) na hyasminnAshrame yuddhaM kutaH shastraM kuto.anR^ijuH . anyatra yuddhamAkA~NkSha bahavaH kShatriyAH kShitau .. 5\-96\-23 (35263) rAma uvAcha. 5\-96\-24x (3678) uchyamAnastathA.api sma bhUya evAbhyabhAShata . punaH punaH kShAmyamANaH sAntvyamAnashcha bhArata .. 5\-96\-24 (35264) dambhodbhavo yuddhamichChannAhvayatyeva tApasau . tato narastviShIkANAM muShTimAdAya bhArata .. 5\-96\-25 (35265) abravIdehi yuddhyasva yuddhakAmuka kShatriya . sarvashastrANi chAdatsva yojayasva cha vAhinIm .. 5\-96\-26 (35266) ahaM hi te vineShyAmi yuddhashraddhAmitaH param . `yadAhvayasi darpeNa brAhmaNapramukhA~njanAn ..' 5\-96\-27 (35267) dambhodbhava uvAcha. 5\-29\-18x (3679) yadyetadastramasmAsu yuktaM tApasa manyase . etenApi tvayA yotsye yuddhArthI hyahamAgataH .. 5\-96\-28 (35268) rAma uvAcha. 5\-96\-29x (3680) ityuktvA sharavarSheNa sarvataH samavAkirat . dambhodbhavastApasaM taM jivAMsuH sahasainikaH .. 5\-96\-29 (35269) tasya tAnasyato ghorAniShUnparatanuchChidaH . kadarthIkR^itya sa muniriShIkAbhiH samArpayat .. 5\-96\-30 (35270) tato.asmau prAsR^ijaddhoramaiShIkamaparAjitaH . astramapratisandheyaM tadudbhutamivAbhavat .. 5\-96\-31 (35271) teShAmakShINi karNAMshcha nAsikAshchaiva mAyayA . nimittavedhI sa munirIShIkAbhiH samArpayat .. 5\-96\-32 (35272) sa dR^iShTvA shvetamAkAshamiShIkAbhiH samAchitam . pAdayornyapatadrAjA svasti mestviti chAbravIt .. 5\-96\-33 (35273) tamabravInnaro rAja~nsharaNyaH sharaNaiShiNAm . brahmaNyo bhava dharmAtmA mA cha smaivaM punaH kR^ithAH .. 5\-96\-34 (35274) naitAdR^ikpuruSho rAjankShatradharmamanusmaran . manasA nR^ipashArdUla bhavetparapura~njayaH .. 5\-96\-35 (35275) mA cha darpasamAviShTaH vA tatte rAjansamAhitam .. kR^itapraj~no vItalobho niraha~NkAra AtmavAn . 5\-96\-36 (35276) dAntaH kShAnto mR^iduH saumya prajAH pAlaya pArthiva .. mAsma bhUyaH kShipeH kaMchidaviditvA balAbalam. 5\-96\-37 (35277) anuj~nAtaH svasti gachcha maivaM bhUyaH samAchareH . kushalaM brAhmaNAnpR^ichCherAvayorvachanAdbhR^isham .. 5\-96\-38 (35278) tato rAjA tayoH pAdAvabhivAdya mahAtmanoH . pratyAjagAma svapuraM dharmaM chaivAcharadbhR^isham .. 5\-96\-39 (35279) sumahachchApi tatkarma yannareNa kR^itaM purA . tato guNaiH subahubhiH shreShTho nArAyaNo.abhavat .. 5\-96\-40 (35280) tasmAdyAvaddhanuHshreShThe gANDIve.astraM na yujyate . tAvattvaM mAnamutsR^ijya gachCha rAjandhana~njayam .. 5\-96\-41 (35281) kAkudIkaM shukaM nAkamakShisantarjanaM tathA . santAnaM nartakaM ghoramAsyamodakamaShTamam .. 5\-96\-42 (35282) etairviddhAH sarva eva maraNaM yAnti mAnavAH . unmattAshcha vicheShTante naShTasaMj~nA vichetasaH .. 5\-96\-43 (35283) ` svapanti cha plavante cha chChardayanti cha mAnavAH . mUtrayante cha satataM rudanti cha hasanti cha ..' 5\-96\-44 (35284) kAmakrodhau lobhamohau madamAnau tathaiva cha . mAtsaryAha~NkutI chaiva kramAdeta udAhR^itAH .. 5\-96\-45 (35285) nirmAtA sarvalokAnAmIshvaraH sarvakarmavit . yasya nArAyaNo bandhurarjuno duHsaho yudhi .. 5\-96\-46 (35286) kastamutsahate jetuM triShu lokeShu bhArata . vIraM kapidhvajaM jiShNuM yasya nAsti samo yudhi .. 5\-96\-47 (35287) asa~NkhyeyA guNAH pArthe tadvishiShTo janArdanaH . tvameva bhUyo jAnAsi kuntIputraM dhana~njayam .. 5\-96\-48 (35288) naranArAyaNau yau tau tAvevArjunakeshavau . vijAnIhi mahArAja pravIrau puruShottamau .. 5\-96\-49 (35289) yadyetadevaM jAnAsi na cha mAmabhisha~Nkase . AryAM matiM samAsthAya shAmya bhArata pANDavaiH .. 5\-96\-50 (35290) atha chenmanyase shreyo na me bhedo bhavediti . prashAmya bharatashreShTha mA cha yuddhe manaH kR^ithAH .. 5\-96\-51 (35291) bhavatAM cha kurushreShTha kulaM bahumataM bhuvi . tattathaivAstu bhadraM te svArthamevopachintaya .. .. 5\-96\-52 (35292) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ShaNNavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-96\-42 kAkudIkamityAdayo.aShTAvastrajAtayaH .. 5\-96\-45 ayaM shloko bahuShu kosheShu na dR^ishyate jho pustake eva dR^ishyate .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 097 .. shrIH .. 5\.97\. adhyAyaH 97 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kaNvena suyodhanasya balAvalepavilopanAya mAtalivarAnveShaNakathAkathanArambhaH .. 1 .. mAtalinA guNakeshInAmakasvakanyAyA anuguNavarAnveShaNAya nAgalokaMprati prasthAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-97\-0 (35293) vaishampAyana uvAcha. 5\-97\-0x (3681) jAmadagnyavachaH shrutvA kaNve.api bhagavAnR^iShiH . duryodhanamidaM vAkyamabravItkurusaMsadi .. 5\-97\-1 (35294) kaNva uvAcha. 5\-97\-2x (3682) akShayashchAvyayashchaiva brahmA lokapitAmahaH . tathaiva bhagavantau tau naranArAyaNAvR^iShI .. 5\-97\-2 (35295) AdityAnAM hi sarveShAM viShNurekaH sanAtanaH . ajathyashchAvyayashchaiva shAshvataH prabhurIshvaraH .. 5\-97\-3 (35296) nimittamaraNAshchAnye chandrasUryau mahI jalam . vAyuragnistathA.a.akAshaM grahAstArAgaNAstathA .. 5\-97\-4 (35297) te cha kShayAnte jagato hitvA lokatrayaM sadA . kShayaM gachChanti vai sarve sR^ijyante cha punaH punaH .. 5\-97\-5 (35298) muhUrtamaraNAstvanye mAnuShA mUgapakShiNaH . tairyagyonyAshcha ye chAnye jIvalokacharAstathA .. 5\-97\-6 (35299) bhUyiShThena tu rAjAnaH shriyaM bhuktvA.a.ayuShaH kShaye . taruNAH pratipadyante bhoktuM sukR^itaduShkR^ite .. 5\-97\-7 (35300) sa bhavAndharmaputreNa shamaM kartumihArhasi . pANDavAH kuravashchaiva pAlayantu vasundharAn .. 5\-97\-8 (35301) balavAnahamityeva na mantavyaM suyodhana . balavanto balibhyo hi dR^ishyante pUruSharShabha .. 5\-97\-9 (35302) na balaM balinAM madhye balaM bhavati kaurava . balavanto hi te sarve pANDavA devavikramAH . 5\-97\-10 (35303) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . mAtalerdAtukAmasya kanyAM mR^igayato varam .. 5\-97\-11 (35304) matastrilokarAjasya mAtalirnAma sArathiH . tasyaikaiva kule manyA rUpato lokavishrutA .. 5\-97\-12 (35305) guNakeshIti vikhyAtA nAmnA sA devarUpiNI . shriyA cha vapuShA chaiva striyo.anyAHsA.atirichyate .. 5\-97\-13 (35306) tasyAH pradAnasamayaM mAtaliH saha bhAryayA . j~nAtvA vimamR^ishe rAjaMstatparaH parichintayan .. 5\-97\-14 (35307) dhikkhalvalaghushIlAnAmuchChritAnAM yashasvinAm . narANAM mR^idusatvAnAM kule kanyAprarohaNam .. 5\-97\-15 (35308) mAtuH kulaM pitR^ikulaM yatra chaiva pradIyate . kulatrayaM saMshayitaM kurute kanyakA satAm .. 5\-97\-16 (35309) devamAnuShalokau dvau mAnuSheNaiva chakShuShA . apagAhyaiva vichitau na cha me rochate varaH .. 5\-97\-17 (35310) kaNva uvAcha. 5\-97\-18x (3683) na devAnnaiva ditijAnna gandharvAnna mAnuShAn . arochayadvarakR^ite tathaiva bahulAnR^iShIn .. 5\-97\-18 (35311) bhAryayA tu sa saMmantrya saha rAtrau sudharmayA . mAtalirnAgalokAya chakAra gamane matim .. 5\-97\-19 (35312) na me devamanuShyeShu guNakeshyAH samo varaH . rUpato dR^ishyate kashchinnAgeShu bhavitA dhruvam .. 5\-97\-20 (35313) ityAmantrya sudharmAM sa kR^itvA chAbhipradakShiNam . kanyAM shirasyupAghrAya pravivesha mahItalam .. .. 5\-97\-21 (35314) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi saptanavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-97\-7 taruNAH apIti sheShaH . yuddhena maraNaM prApnuvantItyarthaH .. 5\-97\-10 balaM sainyam . balinAM svAbhAvikabalavatAM balaM sAmarthyaM na bhavati .. 5\-97\-11 mAtaleritihAsamiti saMbandhaH .. 5\-97\-15 uchChritAnAM mahattayA khyAtAnAm .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 098 .. shrIH .. 5\.98\. adhyAyaH 98 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## pAtAlaM gachChato mAtaleH varuNaM gachChatA nAradena yadR^ichChayA pathi samAgamaH .. 1 .. varuNena satkR^itayostayostamApR^ichChya pAtAlaM prati nivartanam .. 2 .. nAradena mAtaliMprati varuNaloke tattadvastuvisheShAnpradarshya tadguNavarNanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-98\-0 (35315) kaNva uvAcha. 5\-98\-0x (3684) mAtalistu vrajanmArge nAradena maharShiNA . varuNaM gachChatA draShTuM samAgachChadyadR^ichChayA .. 5\-98\-1 (35316) nArado.athAbravIdenaM kva bhavAngantumudyataH . syena vA sUta kAryeNa shAsanAdvA shatakratoH .. 5\-98\-2 (35317) mAtalirnAradenaivaM saMpR^iShTaH pathi gachChatA . yathAvatsarvamAchaShTa svakAryaM nAradaM prati .. 5\-98\-3 (35318) tamuvAchAtha sa munirgachChAvaH sahitAviti . salileshadidR^ikShArthamahamapyudyato divaH .. 5\-98\-4 (35319) ahaM te sarvamAkhyAsye darshayanvasudhAtalam . dR^iShTvA tatra varaM kaMchidrochayiShyAva mAtale .. 5\-98\-5 (35320) avagAhya tu tau bhUmimubhau mAtalinAradau . dadR^ishAte mahAtmAnau lokapAlamapAM patim .. 5\-98\-6 (35321) tatra devarShisadR^ishIM pUjAM sa prApa nAradaH . mahendrasadR^ishIM chaiva mAtaliH pratyapadyata .. 5\-98\-7 (35322) tAvubhau grItamanasau kAryavantau nivedya ha . varuNenAbhyanuj~nAtau nAgalokaM vicheratuH .. 5\-98\-8 (35323) nAradaH sarvabhUtAnAmantarbhUminivAsinAm . jAnaMshchakAra vyAkhyAnaM yantuH sarvamasheShataH .. 5\-98\-9 (35324) nArada uvAcha. 5\-98\-10x (3685) dR^iShTaste varuNaH sUta putrapautrasamAvR^itaH . pashyodakapateH sthAnaM sarvatobhadramR^iddhimat .. 5\-98\-10 (35325) eSha putro mahApraj~no varuNasyeha gopateH . eSha vai shIlavR^ittena shauchena cha vishiShyate .. 5\-98\-11 (35326) eSho.asya putro.abhimataH puShkaraH puShkarekShaNaH . rUpavAndarshanIyashcha somaputryA vR^itaH patiH .. 5\-98\-12 (35327) jyotsnAkAlIti yAmAhurdvitIyAM rUpataH shriyam . adityAshchaiva yaH putro jyeShThaH shreShThaH kR^itaH smR^itaH .. 5\-98\-13 (35328) bhavanaM pashya vAruNyaM yadetatsarvakA~nchanam . yatprApya suratAM prAptAH surAH surapateH sakhe .. 5\-98\-14 (35329) etAni hR^itarAjyAnAM daiteyAnAM sma mAtale . dIpyamAnAni dR^ishyante sarvapraharaNAnyuta .. 5\-98\-15 (35330) akShayANi kilaitAni vivartante sma mAtale . anubhAvaprayuktAni surairavajitAni ha .. 5\-98\-16 (35331) atra rAkShasajAtyashcha daityajAtyashcha mAtale . divyapraharaNAshchAsanpUrvadaivatanirmitAH .. 5\-98\-17 (35332) agnireSha mahArchiShmA~njAgarti vAruNe hrade . vaiShNavaM chakramAviddhaM vidhUmena haviShmatA .. 5\-98\-18 (35333) eSha gANDImayashchApo lokasaMhArasaMbhR^itaH . rakShyate daivatairnityaM yatastadgANDivaM dhanuH .. 5\-98\-19 (35334) eSha kR^itye samutpanne tattaddhArayate balam . sahasrashatasa~Nkhyena prANena satataM dhruvaH .. 5\-98\-20 (35335) ashAsyAnapi shAstyeSha rakShobandhuShu rAjasu . sR^iShTaH prathamatashchaNDo brahmaNA brahmavAdinA .. 5\-98\-21 (35336) etachChastraM narendrANAM mahachchakre bhAsitam . putrAH salilarAjasya dhArayanti mahodayam .. 5\-98\-22 (35337) etatsalilarAjasya ChatraM ChatragR^ihe sthitam . sarvataH salilaM shItaM jImUta iva varShati .. 5\-98\-23 (35338) etachChatrAtparibhraShTaM salilaM somanirmalam . tamasA mUrChitaM bhAti yena nArChati darshanam .. 5\-98\-24 (35339) bahUnyadbhutarUpANi draShTavyAnIha mAtale . tava kAryoparodhastu tasmAdgachChAva mA chiram .. .. 5\-98\-25 (35340) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvami aShTanavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-98\-9 yantuH yantAraM mAtaliMprati .. 5\-98\-11 gopateH vAripateH .. 5\-98\-13 kR^itaH tannAmakaH .. 5\-98\-14 vAruNyaM vAruNyAH surAyAH idaM vAruNyaM surA vidyate yeShAM te surAH .. 5\-98\-16 vivartate prakShiptAnyapi punaHpunaH praharturhastamAyAnti .. 5\-98\-17 jAtyaH jAtIyAH .. 5\-98\-18 haviShmatA.agninA AviddhaM ruddhaM viShNuchakrajamapyatra bhayaM nAstItyarthaH .. 5\-98\-19 gANDI kha~NgAkhyaH pashuvisheShaH tasya vikAro gANDImayaH gANDImayatvAdeva tat gANaaDIvaM nAma dhanurabhUt . gANDI vajragranthistanmaya ityanye .. 5\-98\-21 rakShobandhuShu rakShastulyeShu .. 5\-98\-22 etachChastraM dhanuH . chakreNa chakrAdapi .. 5\-98\-24 yena yasmAtkaraNAt mUrchChitaM abhibhUtaM AvR^itamitiyAvat . nArChati na prApnoti jana iti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 099 .. shrIH .. 5\.99\. adhyAyaH 99 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## nAradena mAtaliM pAtAlaM nItvA tatratyavastuvisheShAnpradarshya tadguNanirUpaNam .. 1 .. mAtalinA tatra varAnabhirochanavachanapUrvakamanyatra yAtrAkIrtanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-99\-0 (35341) nArada uvAcha. 5\-99\-0x (3686) etattu nAgalokasya nAbhisthAne sthitaM puram . pAtAlamiti vikhyAtaM daityadAnavasevitam .. 5\-99\-1 (35342) idamadbhiH samaM prAptA ye kechidbhuvi ja~NgamAH . pravishanto mahAnAdaM nadanti bhayapIDitAH .. 5\-99\-2 (35343) atrAsuro.agniH satataM dIpyate vAribhojanaH . vyApAreNa dhR^itAtmAnaM nibaddhaM samabudhyata .. 5\-99\-3 (35344) atrAmR^itaM suraiH pItvA nihitaM nihatAribhiH .. ataH somasya hAnishcha vR^iddhishchaiva pradR^ishyate .. 5\-99\-4 (35345) atrAdityo hayashirAH kAle parvaNi parvaNi . uttiShThati suvarNAkhyo vAgbhirApUraya~njagat .. 5\-99\-5 (35346) yasmAdalaM samastAstAH patanti jalamUrtayaH . tasmAtpAtAlamityeva khyAyate puramuttamam .. 5\-99\-6 (35347) airAvaNo.asmAtsalilaM gR^ihItvA jagato hitaH . megheShvAmu~nchate shItaM yanmahendraH pravarShati .. 5\-99\-7 (35348) airAvato nAgarAjo vAmanaH kumudo.a~njanaH . prasUtAH supratIkasya vaMshe vAraNasattamAH .. 5\-99\-8 (35349) atra nAnAvidhAkArAstimayo naikarUpiNaH . apsu somaprabhAM pItvA vasanti jalachAriNaH .. 5\-99\-9 (35350) atra sUryAMshubhirbhinnAH pAtAlatalamAshritAH . mR^itA hi divase sUta punarjIvanti vai nishi .. 5\-99\-10 (35351) udayannityashashchAtra chandramA rashmibAhubhiH . amR^itaM spR^ishya saMsparshAtsaMjIvayatidehinaH .. 5\-99\-11 (35352) atra te.adharmaniratA baddhAH kAlena pIDitAH . daiteyA nivasanti sma vAsavena hR^itashriyaH .. 5\-99\-12 (35353) atra bhUtapatirnAma sarvabhUtamaheshvaraH . bhUtaye sarvabhUtAnAmacharattapa uttamam .. 5\-99\-13 (35354) atra govratino viprAH svAdhyAyAmnAyakarshitAH . tyaktaprANA jitasvargA nivasanti maharShayaH .. 5\-99\-14 (35355) yatratatrashayo nityaM yenakenachidAshitaH . yenakenachidAchChannaH sa govrata ihochyate .. 5\-99\-15 (35356) pashya yadyatra te kashchidrochate guNato varaH . varayiShyAmi taM gatvA yatnamAsthAya mAtale .. 5\-99\-16 (35357) aNDameta~njale nyastaM dIpyamAnamiva shriyA . AprajAnAM nisargAdvai nodbhidyati na sarpati .. 5\-99\-17 (35358) nAsya jAtiM nisargaM vA kathyamAnaM shrR^iNomi vai . pitaraM mAtaraM chApi nAsya jAnAti kashchana .. 5\-99\-18 (35359) ataH kila mahAnagnirantakAle samutthitaH . dhakShyate mAtale sarvaM trailokyaM sacharAcharam .. 5\-99\-19 (35360) mAtalistvabravIchChrutvA nAradasyAtha bhAShitam . na me.atra rochate kashchidanyato vraja mAchiram .. .. 5\-99\-20 (35361) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi Unashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-99\-2 adbhiH samaM prAptAH jalavegenAnItAH .. 5\-99\-3 vyApAreNa jagadanugraharUpeNa tadarthamitiyAvat . nibaddhaM maryAdAyAM sthApitaM .. 5\-99\-5 Adityo.aditeH putro viShNurhayagrIvarUpI .. 5\-99\-14 svAdhyAyAmrAyo vedapAThaH .. 5\-99\-17 AprajAnAM nisargAt prayotpattimArabhya .. 5\-99\-18 jAtiM janma . nisargaM svabhAvam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 100 .. shrIH .. 5\.100\. adhyAyaH 100 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## nAradena daityadAnavAyatanaM hiraNyapuramupetya mAtaliMprati tatra varAnveShaNachodanam .. 1 .. mAtalinA daityadAnavAnAM devakulanityavirodhitayA parapakShAnubandhAnabhiruchivachanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-100\-0 (35362) nArada uvAcha. 5\-100\-0x (3687) hiraNyapuramityetatkhyAtaM puravaraM mahat . daityAnAM dAnavAnAM cha mAyAshatavichAriNAm .. 5\-100\-1 (35363) analpena prayatnena nirmitaM vishvakarmaNA . mayena manasA sR^iShTaM pAtAlatalamAshritam .. 5\-100\-2 (35364) atra mAyAsahasrANi vavikurvANA mahaujasaH . dAnavA nivasanti sma shUrA dattavarAH purA .. 5\-100\-3 (35365) naite shakreNa nAnyena yamena varuNena vA . shakyante vashamAnetuM tathaiva dhanadena cha .. 5\-100\-4 (35366) asurAH kAlakha~njAshcha tathA vuShNupadodbhavAH . nairR^itA yAtudhAnAshcha brahmapAdodbhavAshcha ye .. 5\-100\-5 (35367) daMShTriNo bhImavegAshcha vAtavegaparAkramAH . mAyAvIryopasaMpannA nivasantyatra mAtale .. 5\-100\-6 (35368) nivAtakavachA nAma dAnavA yuddhadurmadAH . jAnAsi cha yathA shakro naitA~nshakroti bAdhituM .. 5\-100\-7 (35369) bahusho mAtale tvaM cha tava putrashcha gomukhaH . nirbhagno devarAjashcha sahaputraH shachIpatiH .. 5\-100\-8 (35370) pashya veshmAni raukmANi mAtale rAjatAni cha . karmaNA vidhiyuktena yuktAnyupagatAni cha .. 5\-100\-9 (35371) vaidUryamaNichitrANi pravAlaruchirANi cha . arkasphaTikashubhrANi vajrasAro~njvalAni cha .. 5\-100\-10 (35372) pArthivAnIva chAbhAsti padmarAgamayAni cha . shailAnIva cha dR^ishyante dAravANIva chApyuta .. 5\-100\-11 (35373) sUryarUpANi chAbhAnti dIptAgnisadR^ishAni cha . maNijAlavichitrANi prAMshUni nibiDAni cha .. 5\-100\-12 (35374) naitAni shakyaM nirdeShTu rUpato dravyatastathA . guNatashchaiva siddhAni pramANaguNavanti cha .. 5\-100\-13 (35375) AkrIDAnpashya daityAnAM tathaiva shayanAnyuta . ratnavanti mahArhANi bhAjanAnyAsanAni cha .. 5\-100\-14 (35376) jaladAbhAMstathA shailAMstoyaprasravaNAni cha . kAmapuShpaphalAMshchApi pAdapAnkApachAriNaH .. 5\-100\-15 (35377) mAtale kashchidatrApi ruchiraste varo bhavet . athavA.anyAM dishaM bhUmergachChAva yadi manyase .. 5\-100\-16 (35378) mAtalistvabravIdenaM bhAShamANaM tathAvidham . devarShe naiva me kAryaM vipriyaM tridivaukasAm .. 5\-100\-17 (35379) nityAnuShaktavairA hi bhrAtaro devadAnavAH . parapakSheNa saMbandhaM rochayiShyAmyahaM katham .. 5\-100\-18 (35380) anyatra sAdhu gachChAva draShTuM nArhAmi dAnavAn . jAnAmi tava chAtmAnaM hiMsAtmakamanaM tathA .. .. 5\-100\-19 (35381) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi shatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-100\-11 shailAni shilAmayAni .. 5\-100\-14 AkrIDAn krIDAsthAnAni .. 5\-100\-19 hiMsAtmakamanaM hiMsApradhAnAnAM daityAnAM kamanaM apekShaNIyam . jAnAmi tu tavAtmAnamichChase kalahAniti iti ko pAThaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 101 .. shrIH .. 5\.101\. adhyAyaH 101 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## nAradena mAtaliM suparNalokamupanIya suparNavaMshyAnAM pakShiNAM nAmanirdeshapUrvakaM guNAnukIrtanam .. 1 .. tatra varAnabhirochane deshAntaranayanavachanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-101\-0 (35382) nArada uvAcha. 5\-101\-0x (3688) ayaM lokaH suparNAnAM pakShiNAM pannagAshinAm . vikrame gamane bhAre naiShAmasti parishramaH .. 5\-101\-1 (35383) vainateyasutaiH sUta pa~NbhistatamidaM kulam . sumukhena sunAmnA cha sunetreNa suvarchasA .. 5\-101\-2 (35384) suruchA pakShirAjena subalena cha mAtale . vardhitAni prasR^ityA vai vinAtAkulakartR^ibhiH .. 5\-101\-3 (35385) pakShirAjAbhijAtyAnAM sahasrANi shatAni cha . kashyapasya tato vaMshe jAtairbhUtivivardhanaiH .. 5\-101\-4 (35386) sarve hyete shriyA yuktAH sarve shrIvatsalakShaNAH . sarve shriyamabhIpsanto dhArayanti balAnyuta .. 5\-101\-5 (35387) karmaNA kShatriyAshchaite nirghR^iNA bhogibhojinaH . j~nAtisa~NkShayakartR^itvAdbrAhmaNyaM na labhanti vaiH .. 5\-101\-6 (35388) nAmAni chaiShAM vakShyAmi yathAprAdhAnyataH shrR^iNu . mAtale shlAghyametaddhi kulaM viShNuparigraham .. 5\-101\-7 (35389) daivataM viShNureteShAM viShNureva parAyaNam . hR^idi chaiShAM sadA viShNurviShNureva sadA gatiH .. 5\-101\-8 (35390) suvarNachUDo nAgAshI dAruNashchaNDatuNDakaH . anilashchAnalashchaiva vishAlAkSho.atha kuNDalI .. 5\-101\-9 (35391) pa~NkajidvajraviShkambho vainateyo.atha vAmanaH . vAtavego dishAchakShurnimeSho.animiShastathA .. 5\-101\-10 (35392) trirAvaH saptarAvashcha vAlmIkirdIpakastathA . daityadvIpaH sariddvIpaH sArasaH padmaketanaH .. 5\-101\-11 (35393) sumukhashchitraketushcha chitrabarhastathA.anaghaH . meShahR^itkumudo dakShaH sarpAntaH somabhojanaH .. 5\-101\-12 (35394) gurubhAraH kapotashcha sUryanetrashchirAntakaH . viShNudharmA kumArashcha paribarho haristathA .. 5\-101\-13 (35395) susvaro madhuparkashcha hemavarNastathaiva cha . mAlayo mAtarishvA cha nishAkaradivAkarau .. 5\-101\-14 (35396) ete pradeshamAtreNa mayoktA garuDAtmajAH . prAdhAnyataste yashasA kIrtitAH prANinashchaye .. 5\-101\-15 (35397) yadyatra na ruchiH kAchidehi gachChAva mAtale . taM nayiShyAmi deshaM tvAM varaM yatropalapsyase .. .. 5\-101\-16 (35398) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-101\-3 prasR^ityA prakR^iShTagatyA javena vR^iddhimantItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 102 .. shrIH .. 5\.102\. adhyAyaH 102 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## nAradena mAtaliM rasAtalamupanIya tatra vAstavyasurabhisantatiguNastavanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-102\-0 (35399) nArada uvAcha. 5\-102\-0x (3689) idaM rasAtalaM nAma saptamaM pR^ithivItalam . yatrAste surabhirmAtA gavAmamR^itasaMbhavA .. 5\-102\-1 (35400) kSharantI satataM kShIraM pR^ithivIsArasaMbhavam . ShaNNaM rasAnAM sAreNa rasamekamanuttamam .. 5\-102\-2 (35401) amR^itenAbhitR^iptasya sAramudgirataH purA . pitAmahasya vadanAdudatiShThadaninditA .. 5\-102\-3 (35402) yasyAH kShIrasya dhArAyA nipatantyA mahItale . hradaH kR^itaH kShIranidhiH pavitraM paramuchyate .. 5\-102\-4 (35403) puShpitasyeva phenena paryantamanuveShTitam . pibanto nivasantyatra phenapA munisattamAH .. 5\-102\-5 (35404) phenapA nAma te khyAtAH phenAhArAshcha mAtale . ugre tapasi vartante yeShAM bibhyati devatAH .. 5\-102\-6 (35405) asyAshchatasro dhenvo.anyA dikShu sarvAsu mAtale . nivasanti dishAM pAlyo dhArayantyodishaHsma tAH .. 5\-102\-7 (35406) pUrvAM dishaM dhArayate surUpA nAma saurabhI . dakShiNAM haMsikA kanAma dhArayatyaparAM disham .. 5\-102\-8 (35407) pashchimA vAruNI dikcha dhAryate vai subhadrayA . mahAnubhAvayA nityaM mAtale vishvarUpayA .. 5\-102\-9 (35408) sarvakAmadughA nAma dhenurdhArayate disham . uttarAM mAtale dharmyAM tathailavilasaMshritAm .. 5\-102\-10 (35409) AsAM ta payasA mishraM payo nirmathya sAgare . manthAnaM mandaraM kR^itvA devairasurasaMhitaiH .. 5\-102\-11 (35410) addhR^itA vAruNI lakShmIramR^itaM chApi mAtale . uchchaiHshravAshchAshvarAjo maNiratnaM cha kaustubham .. 5\-102\-12 (35411) sudhAhAreShu cha sudhAM svadhAbhojiShu cha svadhAm . amR^itaM chAmR^itAsheShu surabhI kSharate payaH .. 5\-102\-13 (35412) atra gAthA purA gItA rasAtalanivAsibhiH . paurANI shrUyate loke gIyate yA manIShibhiH .. 5\-102\-14 (35413) na nAgaloke na svarge na vimAne triviShTape . parivAsaH sukhastAdR^ik rasAtalatale yathA .. .. 5\-102\-15 (35414) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavAdyAnaparvaNi dvyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-102\-11 asurasaMhitaiH asurasahitaiH .. 5\-102\-15 parivAsaH nivAsaH . sukhaH sukhakaraH .. 15 .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 103 .. shrIH .. 5\.103\. adhyAyaH 103 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## nAradena mAtaliM bhogavatIM nItvA varAnveShaNachodanam .. 1 .. tatra sumukhaM nAma kaMchana bhujagarAjamabhirochamAnena mAtalinA nAradaMprati tasya janmakarmAdiprashnaH .. 2 .. nAradena tasya AryakanAmno bhoginaH pautratve kIrtite mAtalinA nAradaMprati taddhaTanAbhyarthanA .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-103\-0 (35415) nArada uvAcha. 5\-103\-0x (3690) iyaM bhogavatI nAma purI vAsukipAlitA . yAdR^ishI devarAjasya purI varyA.amarAvatI .. 5\-103\-1 (35416) eSha sheShaH sthito nAgo yeneyaM dhAryate sadA . tapasA lokamukhyena prabhAvasahitA mahI .. 5\-103\-2 (35417) shvetAchalanibhAkAro divyAbharaNabhUShitaH . sahasraM dhArayanmUrdhnAM jvAlAjihvo mahAbalaH .. 5\-103\-3 (35418) iha nAnAvidhAkArA nAnAvidhavibhUShaNAH . surasAyAH sutA nAgA nivasanti gatavyathAH .. 5\-103\-4 (35419) maNisvastikachakrA~NkAH kamaNDalukalakShaNAH . sahasrasaMkhyA balina sarve raudrAH svabhAvataH .. 5\-103\-5 (35420) sahasrashirasaH kechitkechitpa~nchashatAnanAH . shatashIrShAstathA kechitkechitrishiraso.api cha .. 5\-103\-6 (35421) dvipa~nchashirasaH kechitkechitsaptasukhAstathA . mahAbhogA mahAkAyAH parvatAbhogabhoginaH .. 5\-103\-7 (35422) bahUnIha sahasrANi prayutAnyarbudAni cha . nAgAnAmekavaMshAnAM yathAshreShThaM tu me shruNu .. 5\-103\-8 (35423) vAsukistakShakashchaiva karkoTakadhana~njayau . kAlIyo nahuShashchaiva kambalAshvatarAvubhau .. 5\-103\-9 (35424) bAhyakuNDo maNirnAgastathaivApUraNaH khagaH . vAmanashchailapatrashcha kukuraH kukuNastathA .. 5\-103\-10 (35425) Aryako nandakashchaiva tathA kalashapotakau . kailAsakaH pi~njarako nAgashchairAvatastathA .. 5\-103\-11 (35426) sumanomukho dadhimukhaH sha~Nkho nandopanandakau . AptaH koTarakashchaiva shikhI niShThUrikastathA .. 5\-103\-12 (35427) tittirirhastibhadrashcha kumudo mAlyapiNDakaH . dvau padmau puNDarIkashcha puShpo mudgaraparNakaH .. 5\-103\-13 (35428) karavIraH pITharakaH saMvR^itto vR^itta eva cha . piNDAro bilvapatrashcha mUShikAdaH shirIShakaH .. 5\-103\-14 (35429) dilIpaH sha~NkhashIrShashcha jyotiShko.athAparAjitaH . kauravyo dhR^itarAShTrashcha kuhuraH kR^ishakastathA .. 5\-103\-15 (35430) virajA dhAraNashchaiva subAhurmukharo jayaH . badhirAndhau vishuNDishcha virasaH surasastathA .. 5\-103\-16 (35431) ete chAnye cha bahavaH kashyapasyAtmajAH smR^itAH . mAtale pashya yadyatra kashchitte rochate varaH .. 5\-103\-17 (35432) kaNva uvAcha. 5\-103\-18x (3691) mAtalistvekamavyagraH satataM saMnirIkShya vai . paprachCha nAradaM tatra prItimAniva chAbhavat .. 5\-103\-18 (35433) mAtaliruvAcha. 5\-103\-19x (3692) sthito ya eSha purataH kauravyasyAryakasya tu . dyutimAndarshanIyashcha kasyaiSha kulanandanaH .. 5\-103\-19 (35434) kaH pitA jananI chAsya katamasyaiSha bhoginaH . vaMshasya kasyaiSha mahAnketubhUta iva sthitaH .. 5\-103\-20 (35435) praNidhAnena dhairyeNa rUpeNa vayasA cha me . manaH praviShTo devarShe guNakeshyAH patirvaraH .. 5\-103\-21 (35436) kaNva uvAcha. 5\-103\-22x (3693) mAtaliM prItamanasaM dR^iShTvA sumukhadarshanAt . nivedayAmAsa tadA mAhAtmyaM janma karma cha .. 5\-103\-22 (35437) nArada uvAcha. 5\-103\-23x (3694) airAvatakule jAtaH sumukho nAma nAgarAT . Aryakasya mataH pautro dauhitro vAmanasya cha .. 5\-103\-23 (35438) etasya hi pitA nAgashchikuro nAma mAtale . nachirAdvaitaneyena pa~nchatvamupapAditaH .. 5\-103\-24 (35439) tato.abravItprItamanA mAtalirnAradaM vachaH . eSha me ruchitastAta jAmAtA bhujagottamaH .. 5\-103\-25 (35440) kriyatAmatra yatno vai prItimAnasmyanena vai . asmai nAgAya vai dAtuM priyAM duhitaraM mune .. .. 5\-103\-26 (35441) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi tryadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 104 .. shrIH .. 5\.104\. adhyAyaH 104 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## nAradena AryakaMprati pautrArthaM mAtalikanyAparigrahachodanam .. 1 .. AryakeNa nAradaMprati sumukhajanakaM bhakShitavatA vainateyena mAsAntare sumukhabhakShaNapratij~nAnivedanam .. 2 .. mAtalinA tArkShyAtsumukharirakShayA sumukhanAradAbhyAM saha shakrasamIpagamanam .. 3 .. nAradena mAtAlekAryaM vij~nApitena viShNunA sumukhAya amR^itavitaraNAj~nApanepi indreNa amR^itApradAnenaiva dIrghAyurdAnam .. 4 .. mAtalinA sumukhAya svakanyAM pradAya vivAhanirvartanam .. 5 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-104\-0 (35442) kaNva uvAcha. 5\-104\-0x (3695) mAtalervachanaM shrutvA nArado munisattamaH . abravIddevarAjaM tamAryakaM kurunandana .. 5\-104\-1 (35443) sUto.ayaM mAtalirnAma shakrasya dayitaH suhR^it . shuchiH shIlaguNopetastejasvI vIryavAnbalI .. 5\-104\-2 (35444) shakrasyAyaM sakhA chaiva mantrI sArathireva cha . alpAntaraprabhAvashcha vAsavena raNe raNe .. 5\-104\-3 (35445) ayaM harisahasreNa yuktaM jaitraM rathottamam . devAsureShu yuddheShu manasaiva niyachChati .. 5\-104\-4 (35446) anena vijitAnashvairdorbhyAM jayati vAsavaH . anena balabhitpUrvaM prahR^ite praharatyuta .. 5\-104\-5 (35447) asya kanyA varArohA rUpeNAsadR^ishI bhuvi . satyashIlaguNopetA guNakeshIti vishrutA .. 5\-104\-6 (35448) tasyAsya yatnAchcharatastrailokyamamaradyute . sumukho bhavataH pautro rochate duhituH patiH .. 5\-104\-7 (35449) yadi te rochate samyagbhujagottama mA chiram . kriyatAmAryaka kShipraM buddhiH kanyAparigrahe .. 5\-104\-8 (35450) yathA viShNukule lakShmIryathA svAhA vibhAvasoH . kule tava tathaivAstu guNakeshI sumadhyamA .. 5\-104\-9 (35451) pautrasyArthe bhavAMstasmAdguNakeshIM pratIchChatu . sadR^ishIM pratirUpasya vAsavasya shachImiva .. 5\-104\-10 (35452) pitR^ihInamapi hyenaM guNato varayAmahe . bahumAnAchcha bhavatastathaivairAvatasya cha .. 5\-104\-11 (35453) sumukhasya guNaishchaiva shIlashauchadamAdibhiH . abhigamya svayaM kanyAmayaM dAtuM samudyataH . mAtalistasya saMmAnaM kartumarho bhavAnapi .. 5\-104\-12 (35454) kaNva uvAcha. 5\-104\-13x (3696) sa tu dInaH prahR^iShTashcha prAha nAradamAryakaH . vriyamANe tathA pautre putre cha nidhanaM gate .. 5\-104\-13 (35455) Aryaka uvAcha. 5\-104\-14x (3697) manye naitadbahumataM maharShe vachanaM tava . sakhA shakrasya saMyuktaH kasyAyaM nepsito bhavet . kAraNasya tu daurbalyAchchintayAmi mahAmune .. 5\-104\-14 (35456) asya dehakarastAta mama putro mahAdyute . bhakShito vainateyena duHkhArtAstena vai vayam .. 5\-104\-15 (35457) punareva cha tenoktaM vainateyena gachChatA . mAsenAnyena sumukhaM bhakShayiShya iti prabho .. 5\-104\-16 (35458) dhruvaM tathA tadbhavitA jAnImastasya nishchayam . tena harShaH pranaShTo me suparNavachanena vai .. 5\-104\-17 (35459) kaNva uvAcha. 5\-104\-18x (3698) mAtalistvabravIdenaM buddhiratra kR^itA mayA . jAmAtR^ibhAvena vR^itaH sumukhastava putrajaH .. 5\-104\-18 (35460) so.ayaM mayA cha sahito nAradena cha pannagaH . trilokeshaM surapatiM gatvA pashyatu vAsavam .. 5\-104\-19 (35461) sheSheNaivAsya kAryeNa praj~nAsvAmyahamAyuShaH . suparNasya vighAte cha prayatiShyAmi sattama .. 5\-104\-20 (35462) sumukhashcha mayA sArdhaM deveshamigachChatu . kAryasaMsAdhanArthAya svasti te.astu bhuja~Ngama .. 5\-104\-21 (35463) `kaNva uvAcha. 5\-104\-22x (3699) AryakeNAbhyanuj~nAtA gamyatAmiti bhArata.' tataste sumukhaM gR^ihya sarva eva mahaujasaH . dadR^ishuH shakramAsInaM devarAjaM mahAdyutim .. 5\-104\-22 (35464) sa~NgatyA tatra bhagavAnviShNurAsIchchaturbhujaH . tatastatsarvamAchakhyau nArado mAtaliM prati .. 5\-104\-23 (35465) vaishampAyana uvAcha. 5\-104\-24x (3700) tataH purandaraM viShNuruvAcha bhuvaneshvaram . amR^itaM dIyatAmasmai kriyatAmamaraiH samaH .. 5\-104\-24 (35466) mAtalirnAradashchaiva sumukhashchaiva vAsava . labhantAM bhavataH kAmAtkAmametaM yathepsitam .. 5\-104\-25 (35467) purandaro.atha saMchintya vainateyaparAkramam . viShNumevAbravIdenaM bhavAneva dadAtviti .. 5\-104\-26 (35468) viShNuruvAcha. 5\-104\-27x (3701) IshastvaM sarvalokAnAM charANAmacharAshcha ye . tvayA dattamadattaM kaH kartumutsahate vibho .. 5\-104\-27 (35469) prAdAchChakrastatastasmai pannagAyAyuruttamam . na tvenamamR^itaprAshaM chakAra balavR^itrahA .. 5\-104\-28 (35470) labdhvA varaM tu sumukhaH sumukhaH saMbabhUva ha . kR^itadAro yathAkAmaM jagAma cha gR^ihAnprati .. 5\-104\-29 (35471) nAradastvAryakashchaiva kR^itakAryau mudA yutau . abhijagmaturabhyarchya devarAjaM mahAdyutim .. .. 5\-104\-30 (35472) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi chaturadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-104\-20 asyAyuShaH sheSheNa kAryeNa praj~nAsyAmi vij~nApayiShyAmi .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 105 .. shrIH .. 5\.105\. adhyAyaH 105 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sumukhAya AyurdAnashravaNakupitena garuDena indropendrAvabhyetya darpektiH .. 1 .. upendreNa tArkShyadarpavimokShaNAya tadaMse svadakShabAhuvikShepe tadvahanAkShameNa tena tatkShamApanam .. 2 .. kaNvena suyodhanaMprati garuDanidarshanapradarshanapUrvakaM garvaparihAreNa pANDavaiH saha shamavidhAnam .. 3 .. duryodhanena UrutAjanapUrvakaM kaNvopahAse tena taM prati tava UrAveva mR^ityurbhaviShyatIti shApadAnam .. 4 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-105\-0 (35473) kaNva uvAcha. 5\-105\-0x (3702) garuDastatra shushrAva yathAvR^ittaM mahAbalaH . AyuHpradAnaM shakreNa kR^itaM nAgasya bhArata .. 5\-105\-1 (35474) pakShavAtena mahatA ruddhvA tribhuvanaM khagaH . suparNaH paramakruddho vAsavaM samupAdravat .. 5\-105\-2 (35475) garuDa uvAcha. 5\-105\-3x (3703) bhagavankimavaj~nAnAdvR^ittiH pratihatA mama . kAmakAravaraM dattvA punashchalitavAnasi .. 5\-105\-3 (35476) nisargAtsarvabhUtAnAM sarvabhUteshvareNa me . AhAro vihito dhAtrA kimarthaM vAryate tvayA .. 5\-105\-4 (35477) vR^itashchaiSha mahAnAgaH sthApitaH samayashcha me . anena cha mayA deva bhartavyaH prasavo mahAn .. 5\-105\-5 (35478) etasmiMstu tathAbhUte nAnyaM hiMsitumutsahe . krIDase kAmakAreNa devarAja yathechChakam .. 5\-105\-6 (35479) so.ahaM prANAnvimokShyAmi tathA parijano mama . ye cha bhR^ityA mama gR^ihe prItimAnbhava vAsava .. 5\-105\-7 (35480) `kaNva uvAcha. 5\-105\-8x (3704) shrutvA suparNavachanaM sumukho durmukhastadA . tyaktvA rUpaM vivarNastu sarparUpadharo.abhavat . gatvA viShNusamIpaM tu pAdapIThaM samAshliShat .. 5\-105\-8 (35481) indra uvAcha. 5\-105\-9x (3705) na matkR^itaM vainateya na mAM kroddhuM tvamarhasi . dattAbhayaH sa sumukho viShNunA prabhaviShNunA . shratvA purandareNoktamuvAcha vinatAsutaH ..' 5\-105\-9 (35482) etachchaivAhamarhAmi bhUyashcha balavR^itrahan . trailokyasyeshvaro yo.ahaM parabhR^ityatvamAgataH .. 5\-105\-10 (35483) tvayi tiShThati devesha na viShNuH kAraNaM mama . trailokyarAjarAjyaM hi tvayi vAsava shAshvatam .. 5\-105\-11 (35484) mamApi dakShasya sutA jananI kashyapaH pitA . ahamatyutsahe lokAnsamantAdvoDhumojasA .. 5\-105\-12 (35485) asahyaM sarvabhUtAnAM mamApi vipulaM balam . mayA.api sumahatkarma kR^itaM daiteyavigrahe .. 5\-105\-13 (35486) shrutashrIH shrutasenashcha vivasvAnrochanAmukhaH . prasrutaH kAlakAkShashcha mayA.api ditijA hatAH .. 5\-105\-14 (35487) yattu dhvajasthAnagato yatnAtparicharAmyaham . vahAmi chaivAnujaM te tena mAmavamanyase .. 5\-105\-15 (35488) ko.anyo bhArasaho hyasti ko.anyosti balavattaraH . mayA yo.ahaM vishiShTaH sanvahAmImaM sabAndhavaM .. 5\-105\-16 (35489) avaj~nAya tu yatte.ahaM bhojanAdvyaparopitaH . tena me gauravaM naShTaM tvattashchAsmAchcha vAsava .. 5\-105\-17 (35490) adityAM ya ime jAtA balavikramashAlinaH . tvameShAM kila sarveShAM balena balavattaraH .. 5\-105\-18 (35491) so.ahaM pakShaikadeshena vahAmi tvAM gataklamaH . vimR^isha tvaM shanaistAta ko.anvatra balavAniti .. 5\-105\-19 (35492) kaNva uvAcha. 5\-105\-20x (3706) sa tasya vachanaM shrutvA khagasyodarkadAruNam . akShobhyaM kShobhayaMstArkShyamuvAcha rathachakrabhR^it .. 5\-105\-20 (35493) garutmanmanyasetmAnaM balavantaM sudurbalam . alamasmatsamakShaM te stotumAtmAnamaNDaja .. 5\-105\-21 (35494) trailokyamapi me kR^itsnamashaktaM dehadhAraNe . ahamevAtmanAtmAnaM vahAmi tvAM cha dhAraye .. 5\-105\-22 (35495) `na tvaM vahasi mAM dorbhyAM moghaM tava vikatthanam .' imaM tAvanmamaikaM tvaM bAhuM savyetaraM vaha . yadyenaM dhArayasyekaM saphalaM te vikatthitam .. 5\-105\-23 (35496) ityuktvA bhagavAMstasya skandhe bAhuM samAsajat . `AropitaM samudvoDhuM bhAraM taM nAshakadbalAt .' nipapAta sa bhArArto vihalo naShTachetanaH .. 5\-105\-24 (35497) yAvAnhi bhAraH kR^itsnAyAH pR^ithivyAH parvataiH saha . ekasyA dehashAkhAyAstAvadbhAramamanyata .. 5\-105\-25 (35498) na tvenaM pIDayAmAsa balena balavattaraH . tato hi jIvitaM tasya na vyanInashadachyutaH .. 5\-105\-26 (35499) vyAttAsyaH srastakAyashcha vichetA vihvalaH khagaH . mumocha patrANi tadA gurubhAraprapIDitaH .. 5\-105\-27 (35500) sa viShNuM shirasA pakShI praNamya vinatAsutaH . vichetA vihvalo dInaH kiMchidvachanamabravIt .. 5\-105\-28 (35501) bhagava.NllokasArasya sadR^ishena vapuShmatA . bhujena svairamuktena niShpiShTo.asmi mahItale .. 5\-105\-29 (35502) kShantumarhasi me deva vihvalasyAlpachetasaH . baladAhavidagdhasya pakShiNo dhvajavAsinaH .. 5\-105\-30 (35503) na hi j~nAtaM balaM deva mayA te parama vibho . tena manyAmyahaM vIryamAtmano na samaM paraiH .. 5\-105\-31 (35504) kaNva uvAcha. 5\-105\-32x (3707) tatashchakre sa bhagavAnprasAdaM vai garutmataH . maivaM bhUya iti snehAttadA chainamuvAcha ha .. 5\-105\-32 (35505) pAdA~NguShThena chikShepa sumukhaM garuDorasi . tataH prabhR^iti rAjendra sahasarpeNa vartate .. 5\-105\-33 (35506) evaM viShNubalAkrAnto garvanAshamupAgataH . garuDo balavAnrAjanvainateyo mahAyashAH .. 5\-105\-34 (35507) kaNva uvAcha. 5\-105\-35x (3708) tathA tvamapi gAndhAre yAvatpANDusutAnraNe . nAsAdayasi tAnvIrAMstAvajjIvasi putraka .. 5\-105\-35 (35508) bhImaH praharatAM shreShTho vAyuputro mahAbalaH . dhana~njayashchendrasuto na hanyAtAM tu kaM raNe .. 5\-105\-36 (35509) viShNurvAyushcha shakrashcha dharmastau chAshvinAvubhau . ete devAstvayA kena hetunA vIkShituM kShamAH .. 5\-105\-37 (35510) tadalaM te virodhena shamaM gachCha nR^ipAtmaja . vAsudevena tIrthena kulaM rakShitumarhasi .. 5\-105\-38 (35511) pratyakShadarshI sarvasya nArado.ayaM mahAtapAH . mAhAtmyasya tadA viShNoH so.ayaM chakragadAdharaH .. 5\-105\-39 (35512) vaishampAyana uvAcha. 5\-105\-40x (3709) duryodhanastu tachChrutvA nishvasanbhR^ikuTImukhaH . rAdheyamabhisaMprekShya jahAsa svanavattadA .. 5\-105\-40 (35513) kadarthIkR^itya tadvAkyamR^iSheH kaNvasya durmatiH . UruM gajakarAkAraM tADayannidamabravIt .. 5\-105\-41 (35514) yathaiveshvarasR^iShTo.asmi yadbhAvi yA cha me gatiH . tathA maharShe vartAmi kiM pralApaH kariShyati .. 5\-105\-42 (35515) ` tataH kaNvo.abravItkruddho duryodhanamapaNDitam . yasmAdUkaM tADayasi Urau mR^ityurbhaviShyati ..' .. 5\-105\-43 (35516) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi pa~nchAdhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 106 .. shrIH .. 5\.106\. adhyAyaH 106 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## nirbandhasyAnarthahetutAyAM nidarshanapradarshanAya duryodhanaMprati nAradena gAlavopAkhyAnakathanArambhaH .. 1 .. vishvAmitreNa gurudakShiNAniShedhane.api nirbandhakAriNaM gAlavaMprati ekatashshyAmakarNashvetAshvashatAShTakAnayananiyogaH .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-106\-0 (35517) janamejaya uvAcha. 5\-106\-0x (3710) anarthe jAtinirbandhaM parArthe lobhamohitam . anAryakeShvabhirataM maraNe kR^itanishchayam .. 5\-106\-1 (35518) j~nAtInAM duHkhakartAraM bandhUnAM shokavardhanam . suhR^idAM kleshadAtAraM dviShatAM harShavardhanam .. 5\-106\-2 (35519) kathaM nainaM vimArgasthaM vArayantIha bAndhavAH . sauhR^idAdvA suhR^itsnigdho bhagavAnvA pitAmahaH .. 5\-106\-3 (35520) vaishampAyana uvAcha. 5\-106\-4x (3711) uktaM bhagavatA vAkyamuktaM bhIShmeNa yatkShamam . uktaM bahuvidhaM chaiva nAradenApi tachChR^iNu .. 5\-106\-4 (35521) nArada uvAcha. 5\-106\-5x (3712) durlabho vai suhR^ichChrotA durlabhashcha hitaH suhR^it . tiShThate hi suhyadyatra na bandhustatra tiShThate .. 5\-106\-5 (35522) shrotavyamapi pashyApi suhR^idAM kurunandana . na kartavyashcha nirbandho nirbandho hi sudAruNaH .. 5\-106\-6 (35523) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . yathA nirbandhataH prApto gAlavena parAjayaH .. 5\-106\-7 (35524) vishvAmitraM tapasyantaM dharmo jij~nAsayA purA . abhyagachChatsvayaM bhUtvA vasiShTho bhagavAnR^iShiH .. 5\-106\-8 (35525) saptarShINAmanyatamaM veShamAsthAya bhArata . babhukShuH kShudhito rAjannAshramaM kaushikasya tu .. 5\-106\-9 (35526) vishvAmitro.atha saMbhrAntaH shrapayAmAsa vai charum . paramAnnasya yatnena na cha taM pratyapAlayat .. 5\-106\-10 (35527) annaM tena yadA bhuktamanyairdattaM tapasvibhiH . atha gR^ihNAnnamatyuShNaM vishvAmitro.apyupAgamat .. 5\-106\-11 (35528) bhuktaM me tiShTha tAvattvamityuktvA bhagavAnyayau . vishvAmitrastato rAjansthita eva mahAdyutiH .. 5\-106\-12 (35529) bhaktaM pragR^ihya mUrdhnA vai bAhubhyAM saMshitavrataH . sthitaH sthANurivAbhyAshe nishcheShTo mArutAshanaH .. 5\-106\-13 (35530) tasya shushrUShaNe yatnamakarodgAlavo muniH . gauravAdbahumAnAchcha hArdena priyakAmyayA .. 5\-106\-14 (35531) atha varShashate pUrNe dharmaH punarupAgamat . vAsiShThaM veShamAsthAya kaushikaM bhojanepsayA .. 5\-106\-15 (35532) sa dR^iShTvA shirasA bhaktaM dhriyamANaM maharShiNA . tiShThatA vAyubhakSheNa vishvAmitreNa dhImatA .. 5\-106\-16 (35533) pratigR^ihya tato dharmastathaivoShNaM tathA navam . bhuktvA prItosmi viprarShe tamuktvA sa munirgataH .. 5\-106\-17 (35534) kShatrabhAvAdapagato brAhmaNatvamupAgataH . dharmasya vachanAtprIto vishvAmitrastathA.abhavat .. 5\-106\-18 (35535) vishvAmitrastu shiShyasya gAlavasya tapasvinaH . shushrUShayA cha bhaktyA cha prItimAnityuvAcha ha .. 5\-106\-19 (35536) anuj~nAto mayA vatsa yatheShTaM gachCha gavAlava . ityuktaH pratyuvAchedaM gAlavo munisattamam .. 5\-106\-20 (35537) prIto madhurayA vAchA vishvAmitraM mahAdyutim . dakShiNAH kAH prayachChAmi bhavate gurukarmaNi .. 5\-106\-21 (35538) dakShiNAbhirupetaM hi karma siddhyati mAnada . dakShiNAnAM hi dAtA vai apavargeNa yujyate .. 5\-106\-22 (35539) svarge kratuphalaM taddhi dakShiNA shAntiruchyate . kimAharAmi gurvarthaM bravItu bhagavAniti .. 5\-106\-23 (35540) sa jAnAnastu bhagavAnkhinnaM shushrUShaNena vai . vishvAmitrastamasakR^idgachCha gachChetyachodayat .. 5\-106\-24 (35541) asakR^idgachChagachCheti vishvAmitreNa bhAShitaH . kiM dadAnIti bahusho gAlavaH pratyabhAShata .. 5\-106\-25 (35542) nirbandhatastu bahusho gAlavasya tapasvinaH . kiMchidAgatasaMrambho vishvAmitro.abravIdidam .. 5\-106\-26 (35543) ekataHshyAmakarNAnAM hayAnAM chandravarchasAm . aShTau shatAni me dehi gachCha gAlava mA chiram .. .. 5\-106\-27 (35544) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ShaDadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-106\-1 parArthe parasvanimittam .. 5\-106\-5 suhR^it pratyupakAramanapekShya upakartA .. 5\-106\-6 shrotavyaM shrotuM yuktam . nirbandhaH satyapi balavadbAdhake tatraivAgrahaH .. 5\-106\-10 na pratyapAlayat annasiddhiparyantaM na pratIkShitavAn .. 5\-106\-11 tena vasiShThena . upAgamat vasiShThasamIpam .. 5\-106\-13 mUdhnI bAhubhyAM cha parigR^ihya . abhyAshe samIpe Ashramasya .. 5\-106\-14 gauravAt gurutvAt . bahumAnAt lokapUjyatvAt. hArdena prItyA .. 5\-106\-19 shushrUShayA sevayA . bhaktyA ArAdhyatvaj~nAnena .. 5\-106\-21 gurukarmaNi brahmacharyavratasamAptau satyAm .. 5\-106\-22 apavargeNa phalaprAptyA .. 5\-106\-23 kratuphalaM dakShiNAprada eva prApnoti . shAntiH sarvopadravahAriNI .. 5\-106\-27 shyAmo haritaH . ekataH bahiHpradeshe eva shyAmAH karNA yeShAM ekataHshyAmakarNAnAm .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 107 .. shrIH .. 5\.107\. adhyAyaH 107 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vishvAmitroktalakShaNAshvAdhigamopAyAparij~nAnena shochatA gAlavena svArthalAbhAya shrIviShNUpAsanam .. 1 .. suhR^idA garuDena gAlavamupagamya svena tasyAbhimatadeshaprANakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-107\-0 (35545) nArada uvacha. 5\-107\-0x (3713) evamuktastadA tena vishvAmitreNa dhImatA . nAste na shete nAhAraM kurute gAlavastadA .. 5\-107\-1 (35546) tvagasthibhUto hariNAshchintAshokaparAyaNaH . shochamAno.atimAtraM sa dahyamAnashcha manyunA . gAlavo duHkhito duHkhAdvilalApa suyodhana .. 5\-107\-2 (35547) kutaH puShTAni mitrANi kuto.arthAH sa~nchayaH kR^itaH . hayAnAM chandrashubhrANAM shatAnyaShTau kuto mama .. 5\-107\-3 (35548) kuto me bhojane shraddhA sukhashraddhA kutashcha me . shraddhA me jIvitasyApi ChinnA kiM jIvitena me .. 5\-107\-4 (35549) ahaM pAre samudrasya pR^ithivyA vA paraM parAt . gatvA.a.atmAnaM vimu~nchAmi kiM phalaM jIvitena me .. 5\-107\-5 (35550) adanasyAkR^itArthasya tyaktasya vividhaiH phalaiH . R^iNaM dhArayamANasya kutaH sukhamanIhayA .. 5\-107\-6 (35551) suhR^idAM hi dhanaM bhuktvA kR^itvA praNayamIpsitam . pratikartumashaktasya jIvitAnmaraNaM varam .. 5\-107\-7 (35552) pratishrutya kariShyeti kartavyaM tadakurvataH . mithyAvachanadagdhasya iShTApUrtaM praNashyati .. 5\-107\-8 (35553) na rUpamanR^itasyAsti nAnR^itasyAsti santatiH . nAnR^itasyAdhipatyaM cha kuta eva gatiH shubhA .. 5\-107\-9 (35554) kutaH kR^itaghnasya yashaH kutaH sthAnaM kutaH sukham . ashraddheyaH kR^itaghno hi kR^itaghne nAsti niShkR^itiH .. 5\-107\-10 (35555) na jIvatyadhanaH pApaH kutaH pApasya tantraNam . pApo dhruvamavApnoti vinAshaM nAshayankR^itam .. 5\-107\-11 (35556) so.ahaM pApaH kR^itaghnasya kR^ipaNashchAnR^ito.api cha . guroryaH kR^itakAryaH saMstatkaromi na bhAShitam .. 5\-107\-12 (35557) so.ahaM prANAnvimokShyAmi kR^itvA yatnamanuttamam . arthitA na mayA kAchitkR^itapUrvA divaukasAm .. 5\-107\-13 (35558) mAnayanti cha mAM sarve tridashA yaj~nasaMstare . ahaM tu vibudhashreShThaM devaM tribhuvaneshvaram . viShNuM gachChAmyahaM kR^iShNaM gatiM gatimatAM varam .. 5\-107\-14 (35559) bhogA yasmAtpratiShThante vyApya sarvAnsurAsurAn . praNato draShTumichChAmi kR^iShNaM yoginamavyayam .. 5\-107\-15 (35560) evamukte sakhA tasya garuDo vinatAtmajaH . darshayAmAsa taM prAha saMhR^iShTaH priyakAmyayA .. 5\-107\-16 (35561) sahR^idbhavAnmama mataH suhR^idAM cha mataH suhR^it . IpsitenAbhilASheNa yoktavyo vibhave sati .. 5\-107\-17 (35562) vibhavashchAsti me vipra vAsavAvarajo dvija . pUrvamuktastvadarthaM cha kR^itaH kAmashcha tena me .. 5\-107\-18 (35563) 5\-107\-19 (35564) sa bhavAnetu gachChAva nayiShye tvAM yathAsukham . deshaM pAraM pR^ithivyA vA gachCha gAlava mA chiram .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-107\-5 paraM parAt dUrAdapi dUram . AtmAnaM deham . 5\-107\-6 anIhayA anudyamena .. 5\-107\-7 IpsitaM dAsyAmIti vishvAsamutpAdya .. 5\-107\-8 kariShyetIti saMdhirArShaH .. 5\-107\-9 anR^itasya satyahInasya .. 5\-107\-11 tantraNaM kuTumbadhAraNam .. 5\-107\-14 atrAhamitipadasya dvirAvR^ittirvakturvaiklavyAdadoShaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 108 .. shrIH .. 5\.108\. adhyAyaH 108 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## gAlavaMprati garuDena svena tasya pUrvAdidikprApaNakathanapUrvakaM pUrvadigguNavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-108\-0 (35565) suparNa uvAcha. 5\-108\-0x (3714) anushiShTo.asmi devena gAlava j~nAnayoninA . brUhi kAmaM tu kAM yAmi draShTuM prathamamo disham .. 5\-108\-1 (35566) pUrvAM vA dakShiNAM vAhamathavA pashchimAM disham . uttarAM vA dvijashreShTha kuto gachChAmi gAlava .. 5\-108\-2 (35567) yasyAmudayate pUrvaM sarvalokaprabhAvanaH . savitA yatra sandhyAyAM sAdhyAnAM vartate tapaH .. 5\-108\-3 (35568) yasyAM pUrvaM matirjAtA yayA vyAptamidaM jagat . chakShuShI yatra dharmasya yatra chaiSha pratiShThitaH .. 5\-108\-4 (35569) kR^itaM yato hutaM havyaM sarpate sarvatodisham .. etaddvAraM dvijashreShTha divasasya tathA.adhvanaH .. 5\-108\-5 (35570) atra pUrvaM prasUtA vai dAkShAyaNyaH prajAH striyaH . yasyAM dishi pravR^iddhAshcha kashyapasyAtmasaMbhavAH .. 5\-108\-6 (35571) adomUlA surANAM shrIryatra shakro.abhyaShichyata . surarAjyena viprarShe devaishchAtra tapashchitam .. 5\-108\-7 (35572) etasmAtkAraNAdbrahmanpUrvetyeShA diguchyate . yasmAtpUrvatare kAle pUrvamevAvR^itAsuraiH .. 5\-108\-8 (35573) ata eva cha sarveShAM pUrvAmAshAM prachakShate . pUrvaM sarvANi kAryANi daivAni sukhamIpsatA .. 5\-108\-9 (35574) atra vedA~njagau pUrvaM bhagavA.NllokabhAvanaH . atraivoktA savitrAsItsAvitrI brahmavAdiShu .. 5\-108\-10 (35575) atra dattAni sUryeNa yajUMShi dvijasattama . atra labdhavaraH somaH suraiH kratuShu pIyate .. 5\-108\-11 (35576) atra tR^iptA hutavahAH svAM yonimupabhu~njate . atra pAtAlamAshritya varuNaH shriyamApa cha .. 5\-108\-12 (35577) atra pUrvaM vasiShThasya paurANasya dvijarShabha . sUtishchaiva pratiShThA cha nidhanaM cha prakAshate .. 5\-108\-13 (35578) o~NkArasyAtra jAyante sR^itayo dashatIrdasha . pibanti munayo yatra havirdhUmaM sma dhUmapAH .. 5\-108\-14 (35579) prokShitA yatra bahavo varAhAdyA mR^igA vane . shakreNa yaj~nabhAgArthe daivateShu prakalpitAH .. 5\-108\-15 (35580) atrAhitAH kR^itaghnAshcha mAnuShAshchAsurAshcha ye . udayaMstAnhi sarvAnvai krodhAddhanti vibhAvasuH .. 5\-108\-16 (35581) etaddvAraM trilokasya svargasya cha sukhasya cha . eSha pUrvo dishAM bhAgo vishAvo.atra yadIchChasi .. 5\-108\-17 (35582) priyaM kAryaM hi me tasya yasyAsmi vachane sthitaH . brUhi gAlava yAsyAmi shR^iNu chApyaparAM disham .. .. 5\-108\-18 (35583) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi aShTAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-108\-4 gatirbuddhiH jAtA prAptA . chakShuShI AjyabhAgAkhye agnIShomadaivatye. dharmasya yaj~nasya .. 5\-108\-6 dAkShAyaNyaH adityAdayaH . prajAH lokAn .. 5\-108\-9 pUrvaM pUrvasaMsthAni . sukhamIpsatA sukhAdyarthinA .. 5\-108\-11 yajUMShi dattAni yAj~navalkyAyeti sheShaH .. 5\-108\-12 svAM yoniM somAjyapayaAdirUpaM jalam .. 5\-108\-13 pUrvaM mitrAvaruNayoryaj~nakAle . paurANasya purANasya svArthe taddhitaH . nidhanaM nimishApAt .. 5\-108\-14 dashashatIshabdasya pR^iShodarAdishakAralopena dashatIshabdaH sahasravAchI . dashatIrityatra vAChandasIti pUrvasavarNaH. sR^itayo mArgAH .. 5\-108\-16 tAn hanti teShAmAyuralpIkarotItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 109 .. shrIH .. 5\.109\. adhyAyaH 109 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## garuDena gAlavaMprati dakShiNadigguNavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-109\-0 (35584) suparNa uvAcha. 5\-109\-0x (3715) iyaM vivasvadA pUrvaM shrautena vidhinA kila . gurave dakShiNA dattA dakShiNetyuchyate cha dik .. 5\-109\-1 (35585) atra lokatrayasyAsya pitR^ipakShaH pratiShThitaH . atroShmapANAM devAnAM nivAsaH shrUyate dvija .. 5\-109\-2 (35586) atra vishve sadA devAH pitR^ibhiH sArdhamAsate . ijyamAnAH sma lokeShu saMprAptAstulyabhAgatAm .. 5\-109\-3 (35587) etaddvitIyaM devasya dvAramAchakShate dvija . truTisho lavashashchApi gaNyate kAlanishchayaH .. 5\-109\-4 (35588) atra devarShayo nityaM pitR^ilokarShayastathA . tathA rAjarShayaH sarve nivasanti gatavyathAH .. 5\-109\-5 (35589) atra dharmashcha satyaM cha karma chAtra nigadyate . gatireShA dvijashreShTha karmaNAmavasAyinAm .. 5\-109\-6 (35590) eShA diksA dvijashreShTha yAM sarvaH pratipadyate . vR^itA tvanavabodhena sukhaM tena na gamyate .. 5\-109\-7 (35591) nairR^itAnAM sahasrAmi bahUnyatra dvijarShabha . sR^iShTAni pratikUlAni draShTavyAnyakR^itAtmabhiH .. 5\-109\-8 (35592) atra mandaraku~njeShu viprarShisadaneShu cha . gAyanti gAthA gandharvAshchittabuddhiharA dvija .. 5\-109\-9 (35593) atra sAmAni gAthAbhiH shrutvA gItAni raivataH . gatadAro gatAmAtyo gatarAjyo vanaM gataH .. 5\-109\-10 (35594) atra sAvarminA chaiva yavakrItAtmajena cha . maryAdA sthApitA brahmanyAM sUryo nAtivartate .. 5\-109\-11 (35595) atra rAkShasarAjena paulastyena mahAtmanA . rAvaNena tapaH kR^itvA surebhyo.amaratA vR^itA .. 5\-109\-12 (35596) atra vR^ittena vR^itro.api shakrashatrutvameyivAn . atra sarvAsavaH prAptAH punargachChanti pa~nchadhA .. 5\-109\-13 (35597) atra duShkR^itakarmANo narAH pachyanti gAlava . atra vaitaraNI nAma nadI vaitaraNairvR^itA .. 5\-109\-14 (35598) atra gatvA sukhasyAntaM duHkhasyAntaM prapadyate . atrAvR^itto dinakaraH surasaM kSharate payaH .. 5\-109\-15 (35599) kAShThAM chAsAdya vAsiShThIM himamutsR^ijate punaH . atrAhaM gAlava purA kShudhA.a.artaH parichintayan .. 5\-109\-16 (35600) labdhavAnyudhyamAnau dvau bR^ihantau gajakachChapau . atra chakradhanurnAma sUryA~njAto mahAnR^iShiH .. 5\-109\-17 (35601) viduryaM kapilaM devaM yenArtAH sagarAtmajAH . atra siddhAH shivA nAma brAhmaNA vedapAragAH .. 5\-109\-18 (35602) adhItya sakalAnvedA.Nllebhire mokShamakShayam . atra bhogavatI nAma purI vAsukipAlitA .. 5\-109\-19 (35603) takShakeNa cha nAgena tathaivairAvatena cha . atra niryANakAle.api tamaH saMprApyate mahat .. 5\-109\-20 (35604) abhedyaM bhAskareNApi svayaM vA kR^iShNavartmanA . eSha tasyApi te mArgaH parichArasya gAlava . brUhi me yadi gantavyaM pratIchIM shR^iNu chAparAm .. .. 5\-109\-21 (35605) iti shrImanmahAbharate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi navAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-109\-2 UShmapANAM uShNAnnabhojinAm .. 5\-109\-3 vishve trayodashamito gaNaH .. 5\-109\-4 dvitIyaM devasya dharmasya dvAram .. 5\-109\-11 sAvarNinA anunA . maryAdA sUryarathasya .. 5\-109\-13 sarvAsavaH sarveShAM prANA atra prAptAH santaH punaH pa~nchadhA gachChanti dehaM prApnuvanti . prANApAnAdibhedenetyarthaH .. 5\-109\-14 vaitaraNaiH vaitaraNInadIsaMj~nakanarakAhaiH .. 5\-109\-15 sukhasyAntaM narakam . duHkhasyAntaM svargasukham. AvR^ittaH karkAyanagataH. tadAhi vR^iShTirbhavati .. 5\-109\-16 vAsiShThIM kAShThAM udIchIM vasiShThopalakShitasaptarShibhiradhiShThitAm .. 5\-109\-20 niryANakAle maraNakAle . tamaH Andhyam .. 5\-109\-21 tasya te tava parichArasya anveShaNasya .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 110 .. shrIH .. 5\.110\. adhyAyaH 110 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## garuDena gAlavaMprati pashchimadigguNavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-110\-0 (35606) suparNa uvAcha. 5\-110\-0x (3716) iyaM digdiyitA rAj~no varuNasya tu gopateH . sadA salilarAjasya pratiShThA chAdireva cha .. 5\-110\-1 (35607) atra pashchAdahaH sUryo visarjayati gAH svayam . pashchimetyabhivikhyAtA digiyaM dvijasattama .. 5\-110\-2 (35608) yAdasAmatra rAjyena salilasya cha guptaye . kashyapo bhagavAndevo varuNaM smAbhyaShechayat .. 5\-110\-3 (35609) atra pItvA samastAnvai varuNasya rasAMstu ShaT . jAyate taruNaH somaH shuklasyAdau tamisrahA .. 5\-110\-4 (35610) atra pa~nchAtkR^itA daityA vAyunA saMyatAstadA . nishchasanto mahAvAtairarditAH suShupurdvija .. 5\-110\-5 (35611) atra sUryaM praNayinaM pratigR^ihNAti parvataH . asto nAma yataH sandhyA pashchimA pratisaryati .. 5\-110\-6 (35612) ato rAtrishcha nidrA cha nirgatA divasakShaye . jAyate jIvalokasya hartumardhamivAyuShaH .. 5\-110\-7 (35613) atra devIM ditiM suptAmAtmaprasavadhAriNIm . vigarbhAmakarochChakro yatra jAto marudgaNaH .. 5\-110\-8 (35614) atra mUlaM himavato mandaraM yAti shAshvatam . api varShasahasreNa na chAsyAnto.adhigamyate .. 5\-110\-9 (35615) atra kA~nchanashailasya kA~nchanAmburuhasya cha . udadhestIramAsAdya surabhiH kSharate payaH .. 5\-110\-10 (35616) atra madhye samudrasya kabandhaH pratidR^ishyate . svarbhAnoH sUryakalpasya somasUryau jighAMsataH .. 5\-110\-11 (35617) suvarNashiraso.apyatra hariromNaH pragAyataH . adR^ishyasyAprameyasya shrUyate vipulo dhvaniH .. 5\-110\-12 (35618) atra dhvajavatI nAma kumArI harimedhasaH . AkAshe tiShThatiShTheti tasthau sUryasya shAsanAt .. 5\-110\-13 (35619) atra vAyustathA vahnirApaH khaM chApi gAlava . AhnikaM chaiva naishaM cha duHkhaM sparshaM vimu~nchati .. 5\-110\-14 (35620) ataHprabhR^iti sUryasya tiryagAvartate gatiH . atra jyotIMShi sarvANi vishantyAdityamaNDalam .. 5\-110\-15 (35621) aShTAviMshatirAtraM cha kramya saha bhAnunA . niShpatanti punaH sUryAtsomasaMyogayogataH .. 5\-110\-16 (35622) atra nityaM sravantInAM prabhavaH sAgarodayaH . atra lokatrayasyApastiShThanti varuNAlaye .. 5\-110\-17 (35623) atra pannagarAjasyApyanantasya niveshanam . anAdinidhanasyAtra viShNoH sthAnamanuttamam .. 5\-110\-18 (35624) atrAnalasakhasyApi pavanasya niveshanam . maharSheH kashyapasyAtra mArIchasya niveshanam .. 5\-110\-19 (35625) eSha te pashchimo mArgo digdvAreNa prakIrtitaH . brUhi gAlava gachChAvo buddhiH kA dvijasattama .. .. 5\-110\-20 (35626) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi dashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-110\-1 gopateH dikpAlasya .. 5\-110\-2 ahraH pashchAdbhAge gAH rashmIn visarjayati . ataeva pashchimA . 5\-110\-5 pashchAtkR^itAH vegena pR^iShThataH kR^itAH .. 5\-110\-9 mandaraM samudre magnam . etena himavanmUlasya samudrajalasya chAprameyatvamuktam .. 5\-110\-10 kA~nchanamayAni amburuhANi yatra tasya udadheH samudratulyasya sarasaH .. 5\-110\-12 suvarNashiraso muneH . hariromNaH apalitasya nityataruNasyetyarthaH .. 5\-110\-13 harimedhaso muneH kumarI . tiShThatiShThati sUryasya shAsanAt .. 5\-110\-14 vAyvAdayo.atra duHkhadaM shItoShNasparshaM vimu~nchanti . sadA sukhasaMsparshA evetyarthaH .. 5\-110\-16 somasaMyogayogataH somasaMyogasadR^ishAdyogAt .. 5\-110\-17 sravantInAM nadInAm . sAgarasya udayaH pUrtiryena tAdR^ishaH prabhavaH .. 5\-110\-20 digadvAreNa saMkShepaprakAreNa .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 111 .. shrIH .. 5\.111\. adhyAyaH 111 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## garuDena gAlavaMprati uttaradiganuvarNanapUrvakaM abhimatadigabhigamanAya svapR^iShThAdhirohaNavidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-111\-0 (35627) saparNa uvAcha. 5\-111\-0x (3717) yasmAduttAryate pApAdyasmAnnishreyaso.ashrute . asmAduttAraNabalAduttaretyuchyate dvija .. 1 .. 5\-111\-1 (35628) uttarasya hiraNyasya parivApasya gAlava . mArgaH pashchimapUrvAbhyAM digbhyAM vai madhyamaH smR^itaH .. 5\-111\-2 (35629) asyAM dishi variShThAyAmuttarAyAM dvijarShabha . nAsaumyo nAvidheyAtmA nAdharmo vasate janaH .. 5\-111\-3 (35630) atra nArAyaNaH kR^iShNo jiShNushchaiva narottamaH . badaryAmAshramapade tathA brahmA cha shAshvataH .. 5\-111\-4 (35631) atra vai himavatpR^iShThe nityamAste maheshvaraH . `prakR^ityA puruShaH sArdhaM yugAntAgnisamaprabhaH .. 5\-111\-5 (35632) na sa dR^ishyo munigaNaistathA devaiH savAsavaiH . gandharvayakShasiddhairvA naranArAyaNAdR^ite .. 5\-111\-6 (35633) atra viShNuH sahasrAkShaH sahasracharaNo.avyayaH . sahasrashirasaH shrImAnekaH pashyati mAyayA ..' 5\-111\-7 (35634) atra rAjyena viprANAM chandramAshchAbhyaShichyata . atra ga~NgAM mahAdevaH patantIM gaganAchchyutAm .. 5\-111\-8 (35635) pratigR^ihya dadau loke mAnuShe brahmavittama . atra devyA tapastaptaM maheshvaraparIpsayA .. 5\-111\-9 (35636) atra kAmashcha roShashcha shailashchomA cha saMbabhuH . atra rAkShasayakShANAM gandharvANAM cha gAlava .. 5\-111\-10 (35637) Adhipatyena kailAse dhanado.apyabhiShechitaH . atra chaitrarathaM ramyamatra vaikhAnasAshramaH .. 5\-111\-11 (35638) atra mandAkinI chaiva mandarashcha dvijarShabha . atra saugandhikavanaM nairR^itairabhirakShyate .. 5\-111\-12 (35639) shAdvalaM kadalIskandhamatra santAnakA nagAH . atra saMyamanityAnAM siddhAnAM svairachAriNAm .. 5\-111\-13 (35640) vimAnAnyunurUpANi kAmabhogyAni gAlava . atra te R^iShayaH sapta devI chArundhatI tathA .. 5\-111\-14 (35641) atra tiShThati vai rAtrindivApyatrAvatiShThate . atra yaj~naM samAsAdya dhruvaM sthAtA pitAmahaH .. 5\-111\-15 (35642) jyotIMShi chandrasUryau cha parivartanti nityashaH . atra ga~NgAmahAdvAraM rakShanti dvijasattama .. 5\-111\-16 (35643) dhAmA nAma mahAtmAno munayaH satyavAdinaH . na teShAM j~nAyate mUrtirnAkR^itirna tapashchitam .. 5\-111\-17 (35644) parivartasahasrAmi kAmabhojyAnani gAlava . yathAyathA pravishati tasmAtparataraM naraH . 5\-111\-18 (35645) tathAtathA dvijashreShTha pravilIyati gAlava . naitatkenachidanyena gatapUrvaM dvijarShabha .. 5\-111\-19 (35646) R^ite nArAyaNaM devaM naraM vA jiShNumavyayam . atra kailAsamityuktaM sthAnamailavilasya tat .. 5\-111\-20 (35647) atra vidyutprabhA nAma jajhire.apsaraso dasha . atra viShNupadaM nAma kramatA viShNunA kR^itam .. 5\-111\-21 (35648) trilokavikrame brahmannuttarAM dishamAshritam . atra rAj~nA marutena yaj~neneShTaM dvijottama .. 5\-111\-22 (35649) ushIrabIje viprarShe yatra jAmbUnadaM saraH . jImUtasyAtra viprarSherupatasthe mahAtmanaH .. 5\-111\-23 (35650) sAkShAddhaimavataH puNyo vimalaH kanakAkaraH . brAhmaNeShu cha yatkR^itsnaM svantaM kR^itvA dhanaM mahat .. 5\-111\-24 (35651) vavre dhanaM maharShiH sa jaimUtaM taddhanaM tataH . atra nityaM dishAMpAlAH sAyaMprAtardvijarShabha .. 5\-111\-25 (35652) kasya kAryaM kimiti vai parikroshAnti gAlava . evameShA dvijashreShTha guNairanyairdiguttarA .. 5\-111\-26 (35653) uttareti parikhyAtA sarvakarmastu chottarA . etA vistarashastAta tava sha~NgIrtitA dishaH .. 5\-111\-27 (35654) chatasraH kramayogena kAmAshAM gantumichChasi . udyato.ahaM dvijashreShTha tava darshayituM dishaH . pR^ithivIM chAkhilAM brahmaMstasmAdAroha mAM dvija .. .. 5\-111\-28 (35655) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-111\-1 yasmAditi . uttareNa pathA gatAnAM hi pApanAshaH svargaprApteshcha bhavatIti yogAdduttarA utkR^iShTatarA iyaM digityarthaH .. 5\-111\-2 parivApasya sthAnasya . dignbhyAmupalakShitaH .. 5\-111\-3 avidheyAtmA ajitachittaH .. 5\-111\-5 prakR^ityA puruShassArdhaM ityArabhya ekaH pashyati mAyayA iti paryantiM sArdhashlokadvayaM dAkShiNAtyeShu bahuShu kosheShu na dR^ishyate . jho pustaka eva vartate . prakR^ityA ubhayA .. 5\-111\-7 sahasrashirasa ityakArantaH shabdaH .. 5\-111\-17 mUrtiH piNDaH . AkR^itiH saMsthAnavisheShaH .. 5\-111\-18 parivartasrahasrANi chaturyugasahasrANi . tasmAt himasthAnAt .. 5\-111\-19 pravilIyati himena nashyati .. 5\-111\-20 ailavilasya kuberasya .. 5\-111\-23 ushIrabIje sthAne .. 5\-111\-24 kanakAkaraH jImUtasya upa samIpe tasthe prakAshaM gataH . prakAshanastheyAkhyayoshcheti ta~N .. 5\-111\-25 vavre brAhmaNebhyaH . mannAmakametadastviti .. 5\-111\-26 uttarA utkR^iShTatarA .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 112 .. shrIH .. 5\.112\. adhyAyaH 112 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## garuDavegamasahamAnena gAlavena gurudakShiNAnarpaNenaiva svaprANavimokShaNasha~NkayA parishochanam .. 1 .. garuDena gAlavaMprati prAgevAbhimatAnivedanena akaushalAbhilapanapUrvakaM R^iShabhAchale vishramya punarnivartanakIrtanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-112\-0 (35656) gAlava uvAcha. 5\-112\-0x (3718) garutmanbhujagendrAre suparNa vinatAtmaja . naya mAM tArkShya pUrveNa yatra dharmasya chakShuShI .. 5\-112\-1 (35657) pUrvametAM dishaM gachCha yA pUrvaM parikIrtitA . devatAnAM hi sAnnidhyamatra kIrtitavAnasi .. 5\-112\-2 (35658) atra satyaM cha dharmashcha tvayA samyakprakIrtitaH . ichCheyaM tu samAgantuM samastairdaivatairaham . bhUyashcha tAnsurAndraShTumichCheyamaruNAnuja .. 5\-112\-3 (35659) nArada uvAcha. 5\-112\-4x (3719) tamAha vinatAsUnurArohasveti vai dvijam . ArurohAtha sa munirgaruDaM gAlavastadA .. 5\-112\-4 (35660) gAlava uvAcha. 5\-112\-5x (3720) kramamANasya te rUpaM dR^ishyate pannagAshana . bhAskarasyeva pUrvAhNe sahasrAMshorvivasvataH .. 5\-112\-5 (35661) pakShavAtapraNunnAnAM vR^ikShANAmanugAminAm . prasthitAnAmiva samaM pashyAmIha gatiM khaga .. 5\-112\-6 (35662) sasAgaravanAmurvI sashailavanakAnanAm . AkarShanniva chAbhAsi pakShavAtena khechara .. 5\-112\-7 (35663) samInanAganakraM cha khamivAropyate jalam . vAyunA chaiva mahatA pakShavAtena chAnisham .. 5\-112\-8 (35664) tulyarUpAnanAnmatsyAMstathA timitimi~NgilAn . nAgAshvanaravakrAMshcha pashyAmyunmathitAniva .. 5\-112\-9 (35665) mahArNavasya cha ravaiH shrotre me badhire kR^ite . na shrR^iNomi na pashyAmi nAtmano vedmi kAraNam .. 5\-112\-10 (35666) shanaiH sa tu bhavAtyAtu brahmavadhyAmanusmaran . na dR^ishyate ravistAta na disho na cha khaM khaga .. 5\-112\-11 (35667) tama eva tu pashyAmi sharIraM te na lakShaye . maNI va jAtyau pashyAmi chakShuShI te.ahamaNDaja .. 5\-112\-12 (35668) sharIraM tu na pashyAmi tava chaivAtmanashcha ha . padepade tu pashyAmi sharIrAdagnimutthitam .. 5\-112\-13 (35669) sa me nirvApya sahasA chakShuShI shAmyate punaH . tanniyachCha mahAvegaM gamane vinatAtmaja .. 5\-112\-14 (35670) na me prayojanaM kiMchidgamane pannagAshana . saMnivarta mahAbhAga na vegaM viShahAmi te .. 5\-112\-15 (35671) gurave saMshrutAnIha shatAnyaShTau hi vAjinAm . ekataHshyAmakarNAnAM shubhrANAM chandravarchasAm .. 5\-112\-16 (35672) teShAM chaivApavargAya mArgaM pashyAmi nANDaja . tato.ayaM jIvitatyAge dR^iShTo mArgomayA.a.atmanaH .. 5\-112\-17 (35673) naiva me.asti dhanaM kiMchinna dhanenAnvitaH suhR^it . na chArthenApi mahatA shakyametadvyapohitum .. 5\-112\-18 (35674) nArada uvAcha. 5\-112\-19x (3721) evaM bahu cha dInaM cha bruvANaM gAlavaM tadA . pratyuvAcha vrajanneva prahasanvinatAtmajaH .. 5\-112\-19 (35675) nAtipraj~no.asi viprarShe yotmAnaM tyuktumichChasi . na chApi kR^itrimaH kAlaH kAlo hi parameshvaraH .. 5\-112\-20 (35676) kimahaM pUrvameveha bhavatA nAbhichoditaH . upAyo.atra mahAnasti yenaitadupapadyate .. 5\-112\-21 (35677) tadeSha R^iShabho nAma parvataH sAgarAntike . atra vishramya bhuktvA cha nivartiShyAva gAlava .. .. 5\-112\-22 (35678) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi dvAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-112\-12 maNI veti ivArthe vashabdaH .. 5\-112\-14 nirvApya mandIkR^itya .. 5\-112\-15 saMnivarta nivartasva .. 5\-112\-20 yotmAnaM saMdhirArShaH . kR^itrimaH svechChAsaMpAdyaH . kAlo mR^ityuH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 113 .. shrIH .. 5\.113\. adhyAyaH 113 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## R^iShabhagirishrR^i~NgamupagatayoH garuDagAlavayoH tatra shANDilInAmakabrAhmaNIdarshanam .. 1 .. taddattAnnamupabhujya vishramAya tatra shayanam .. 2 .. suptotthitaM shithilapakShabandhaM tArkShyamabhivIkShya gAlavena taMprati tatkAraNaprashnaH .. 3 .. suparNena brAhmaNyAH viShNAvAdyanyatamasamIpaprApaNAnuchintanasya svAnarthaprAptikAraNatvakathanapUrvakaM tAMprati kShamApanam .. 4 .. tatprasAdAdhigatapakShabalena suparNena saha gachChato gAlavasya madhyemArgaM yadR^ichChopAgatena vishvAmitreNa punarashvAnayanachodanam .. 5 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-113\-0 (35679) nArada uvAcha. 5\-113\-0x (3722) R^iShabhasya tataH shR^i~NgaM nipatya dvijapakShiNau . shANDilIM brAhmaNIM tatra dadR^isho taponvitAm .. 5\-113\-1 (35680) abhivAdya suparNastu gAlavashchAbhipUjya tAm . tayA cha svAgatenoktau viShTare sanniShIdatuH .. 5\-113\-2 (35681) siddhamannaM tayA dattaM balimantropabR^iMhitam . bhuktvA tR^iptAvubhau bhUmau suptau tAvanumohitau .. 5\-113\-3 (35682) muhUrtAtpratibuddhastu suparNo gamanepsayA . ` tAM dR^iShTvA chArusarvA~NgI tApasIM brahmachAriNIm .. 5\-113\-4 (35683) grahItuM hi manashchakre rUpAtsAkShAdiva shriyam .' atha bhraShTatanUjA~NgamAtmAnaM dadR^ishe khagaH .. 5\-113\-5 (35684) mAMsapiNDopamo.abhUtsa mukhapAdAnvitaH khagaH . gAlavastaM tathA dR^iShTvA vimanAH paryapR^ichChata .. 5\-113\-6 (35685) kimidaM bhavatA prAptamihAgamanajaM phalam . vAso.ayamiha kAlaM tu kiyantaM nau bhaviShyati .. 5\-113\-7 (35686) kiM nu te manasA dhyAtamashubhaM dharmadUShaNam . na hyayaM bhavataH svalpo vyabhichAro bhaviShyati .. 5\-113\-8 (35687) suparNo.athAbravIdvipraM pradhyAtaM vai mayA dvija . imAM siddhAmito netuM tatra yatra prajApatiH .. 5\-113\-9 (35688) yatra devo mahAdevo yatra viShNuH sanAtanaH . yatra dharmashcha yaj~nashcha tatreyaM nivasediti .. 5\-113\-10 (35689) so.ahaM bhagavatIM yAche praNataH priyakAmyayA . mayaitannAma pradhyAtaM manasA shochasA kila .. 5\-113\-11 (35690) tadevaM bahumAnAtte mayehAnIpsitaM kR^itam . sukR^itaM duShkR^itaM vA tvaM mAhAtmyAtkShantumarhasi .. 5\-113\-12 (35691) sA tau tadA.abravIttuShTA patagendradvijarShabhau . na bhetavyaM suparNo.asi suparNa tyaja saMbhramam .. 5\-113\-13 (35692) ninditAsmi tvayA vatsa na cha nindAM kShamAmyaham . lokebhyaH sapadi bhrashyedyo mAM nindeta pApakR^it .. 5\-113\-14 (35693) hInayA.alakShaNaiH sarvaistathA.aninditayA mayA . AchAraM pratigR^ihNantyA siddhiH prApteyamuttamA .. 5\-113\-15 (35694) AchAraH phalate dharmamAchAraH phalate dhanam . AchArAchChriyamApnoti AchAro hantyalakShaNam .. 5\-113\-16 (35695) tadAyuShmankhagapate yatheShTaM gamyatAmitaH . na cha te garhaNIyA.ahaM garhitavyAH striyaH kvachit .. 5\-113\-17 (35696) ` yadi tvamAtmano hyarthe mAM chaivAdAtumichChasi . tadeva naShTadehastu syA vai tvaM pannagAshana .. 5\-113\-18 (35697) tasyaiva hi prasAdena devadevasya chintanAt . tvaM tu sA~Ngastu sa~njAtaH punareva bhaviShyasi ..' 5\-113\-19 (35698) bhavitAsi yathApUrvaM balavIryasamanvitaH . 5\-113\-20 (35699) nArada uvAcha . babhUvatustatastasya pakShau draviNavattarau .. 5\-113\-20x (3723) anuj~nAtastu shANDilyA yathAgatamupAgamat . naiva chAsAdayAmAsa tathArUpAMstura~NgamAn .. 5\-113\-21 (35700) vishvAmitro.atha taM dR^iShTvA gAlavaM chAdhvani sthitaH . uvAcha vadatAM shreShTho vainateyasya sannidhau .. 5\-113\-22 (35701) yastvayA svayamevArthaH pratij~nAto mama dvija . tasya kAlo.apavargasya yathA vA manyate bhavAn .. 5\-113\-23 (35702) pratIkShiShyAmyahaM kAlametAvantaM tathA param . yathAsaMsidhyate vipra sa mArgastu nishAmyatAm .. 5\-113\-24 (35703) suparNo.athAbravIddInaM gAlavaM bhR^ishaduHkhitam . pratyakShaM khalvidAnIM me vishvAmitro yaduktavAn .. 5\-113\-25 (35704) tadAgachCha dvijashreShTha mantrayiShyAva gAlava . nAdattvA gurave shakyaM kR^itsnamarthaM tvayA.a.asitum .. .. 5\-113\-26 (35705) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi trayodashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-113\-5 bhraShTatanUjaM ChinnapakShama~NgaM yasya taM bhraShTatanUjA~Ngam .. 5\-113\-8 vyabhichAro dharmAtikramaH .. 5\-113\-11 shochatA kathamiyamatra vasatIti .. 5\-113\-20 draviNavattarau balavattarau .. 5\-113\-23 apavargasya phalaprApteH .. 5\-113\-24 nishAmyatAM vichAryatAm .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 114 .. shrIH .. 5\.114\. adhyAyaH 114 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## gAlavAnugatena garuDena yayAtiMgatvA gAlavavR^ittAntakathanapUrvakaM dhanayAchanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-114\-0 (35706) nArada uvAcha. 5\-114\-0x (3724) athAha gAlavaM dInaM suparNaH patatAM varaH . nirmitaM vahninA bhUmau vAyunA shodhitaM tathA . yasmAddhiraNmayaM sarvaM hiraNyaM tena chochyate .. 5\-114\-1 (35707) dhatte dhArayate chedamatasmAtkAraNAddhanam . tadetatriShu lokeShu dhanaM tiShThati shAshvatam .. 5\-114\-2 (35708) nityaM proShThapadAbhyAM cha shukre dhanapatau tathA . manuShyebhyaH samAdatte shukrashchittArjitaM dhanam .. 5\-114\-3 (35709) ajaikapAdahirbudhnyau rakShyete dhanadena cha . evaM na shakyate labdhumalabdhavyaM dvijarShabha . R^ite cha dhanamashvAnAM nAvAptirvidyate tava .. 5\-114\-4 (35710) sa tvaM yAchAtra rAjAnaM kaMchidrAjarShivaMshajam . apIDya rAjA paurAnhi yo nau kuryAtkR^itArthinau .. 5\-114\-5 (35711) asti somAnvavAye me jAtaH kashchinnR^ipaH sakhA . abhigachChAvahe taM vai tasyAsti vibhavo bhuvi .. 5\-114\-6 (35712) yayAtirnAma rAjarShirnohuShaH satyavikramaH . sa dAsyati mayA chokto bhavatA chArthitaH svayam .. 5\-114\-7 (35713) vibhavashchAsya sumahAnAsIddhanapateriva . evaM gurudhanaM vidvandAnenaiva vishodhaya .. 5\-114\-8 (35714) tathA tau kathayantau cha chintayantau cha yatkShamam . pratiShThAne narapatiM yayAtiM pratyupasthitau .. 5\-114\-9 (35715) pratigR^ihya cha satkArairarghyapAdyAdikaM varam . pR^iShTashchAgamane hetumuvAcha vinatAsutaH .. 5\-114\-10 (35716) ayaM me nAhuSha sakhA gAlavastapaso nidhiH . vishvAmitrasya shiShyo.abhUdvarShANyayutasho nR^ipa .. 5\-114\-11 (35717) so.ayaM tenAbhyanuj~nAta upakArepsayA dvijaH . tamAha bhagavAnkiM te dadAni gurudakShiNAm .. 5\-114\-12 (35718) asakR^ittena choktena kiMchidAgatamanyunA . ayamuktaH prayachCheti jAnatA vibhavaM laghu .. 5\-114\-13 (35719) ekataHshyAmakarNAnAM shubhrANAM shuddhajanmanAm . aShTau shatAni me dehi hayAnAM chandravarchasAm .. 5\-114\-14 (35720) gurvartho dIyatAmeva yadi gAlava manyase . ityevamAha sakrodho vishvAmitrastapodhanaH .. 5\-114\-15 (35721) so.ayaM shokena mahatA tapyamAno dvijarShabhaH . ashaktaH pratikartuM tadbhavantaM sharaNaM gataH .. 5\-114\-16 (35722) pratigR^ihya naravyAghra tvatto bhikShAM gatavyathaH . kR^itvA.a.apavargaM gurave chariShyati mahattapaH .. 5\-114\-17 (35723) tapasaH saMvibhAgena bhavantamapi yokShyate . svena rAjarShitapasA pUrNaM tvAM pUrayiShyati .. 5\-114\-18 (35724) yAvanti romANi haye bhavantIha nareshvara . tAvanto vAjino lokAnprApnuvanti mahIpate .. 5\-114\-19 (35725) pAtraM pratigrahasyAyaM dAtuM pAtraM tathA bhavAn . sha~Nkhe kShIramivAsaktaM bhavatvetattathopamam .. .. 5\-114\-20 (35726) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi chaturdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-114\-1 hirvahniH vahnishabdaghaTakavarNalopAdinA hishabdasya niShpannatvAt . evaM ramaNIyashabdaniShpannaraNashabdavAchyo vAyuH krameNa tAbhyAM jAtatvAchChodhitatvAchcha hiraNyamityuchyate. yasmAchcha sarvaM jagat hiraNmayaM hiraNyapradhAnakaM tena cha hiraNyamityuchyata ityarthaH . hiraNyasya hitatvAdramaNIyatvAchcha jagatpatiprAdhAnyam .. 5\-114\-2 dhatte puShNAti . dhArayate jIvayati .. 5\-114\-3 proShTapadAbhyAm . tasminnakShatradvaye shukre shukravAsare tadyoge sati dhanapatau kuberasya vR^iddhyartham .. 5\-114\-5 yAcha yAchasva .. 5\-114\-8 vishodhaya parihara .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 115 .. shrIH .. 5\.115\. adhyAyaH 115 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vyayitavittena yayAtinA dhanapratinidhitayA mAdhavInAmakasvakanyakAsamarpaNam .. 1 .. garuDena samadhigataturagAdhigamopAyaM gAlavamApR^ichChya svagR^ihagamanam .. 2 .. gAlavena saha kanyayA hR^iryashvanAmakanR^ipasamIpamupetya shulkArpaNena kanyA kalatrIkaraNakathanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-115\-0 (35727) nArada uvAcha. 5\-115\-0x (3725) evamuktaH suparNena tathyaM vachanamuttamam . vimR^ishyAvahito rAjA nishchitya cha punaH punaH .. 5\-115\-1 (35728) yaShTA kratusahasrANAM dAtA dAnapatiH prabhuH . yayAtiH sarvakAshIsha idaM vachanamabravIt .. 5\-115\-2 (35729) dR^iShTvA priyasakhaM tArkShyaM gAlavaM cha dvijarShabham . nidarshanaM cha tapaso bhikShAM shlAghyAM cha kIrtitAm .. 5\-115\-3 (35730) atItya cha nR^ipAnanyAnAdityakulasaMbhavAn . matsakAshamanuprAptAvetAM buddhimavekShya cha .. 5\-115\-4 (35731) adya me saphalaM janma tAritaM chAdya me kalam . adyAyaM tArito desho mama tArkShya tvayA.anagha .. 5\-115\-5 (35732) vaktumichChAmi tu sakhe yathA jAnAsi mAM purA . na tathA vittavAnasmi kShINaM vittaM cha me sakhe .. 5\-115\-6 (35733) na cha shakto.asmi te kartuM moghamAgamanaM khaga . na chAshAmasya viparShervitathIkartumutsahe .. 5\-115\-7 (35734) putrIM dAsyAmi yatkAryamiyaM saMpAdayiShyati . abhigamya hatAsho hi nivR^itto dahate kulam .. 5\-115\-8 (35735) nAtaH paraM vainateya kiMchitpApiShThamuchyate . prathAshAnAshanaM loke dehi nAstIti vA vachaH .. 5\-115\-9 (35736) hatAsho hyakR^itArthaH sanhataH saMbhAvito naraH . hinasti tasya putrAMshcha pautrAMshchAkurvato hitam .. 5\-115\-10 (35737) tasmAchchaturNAM vaMshAnAM sthApayitrI sutA mama . `mAdhavI nAma tArkShyeyaM sarvadharmapradAyinI ..' 5\-115\-11 (35738) iyaM surasutaprakhyA sarvadharmopachAyinI . sadA devamanuShyaNAmasurANAM cha gAlava . kA~NkShitA rUpato bAlA sutA me pratigR^ihyatAm .. 5\-115\-12 (35739) asyAH shulkaM pradAsyanti nR^ipA rAjyamapi dhravam . kiM punaH shyAmakarNAnAM hayAnAM dve chatuHshate .. 5\-115\-13 (35740) sa bhavApratigR^ihNAtu mamaitAM mAdhavIM sutAm . ahaM dauhitravAntsyAM vai vara eSha mama prabho .. 5\-115\-15a` sa tasya vachanaM shrutvA brAhmaNaH shaMsitavrataH .' pratigR^ihya cha tAM kanyAM gAlavaH saha pakShiNA . punardrakShyAva ityuktvA pratasthe saha kanyayA .. 5\-115\-14 (35741) upalabdhamidaM dvAramashvAnAmiti chANDajaH . uktvA gAlavamApR^ichChya jagAma bhavanaM svakam .. 5\-115\-16 (35742) gate patagarAje tu gAlavaH saha kanyayA . chintayAnaH kShamaMdAne rAjAnaM shulkato.agamat .. 5\-115\-17 (35743) so.agachChanmanasekShvAkuM haryashvaM rAjasattamam . ayodhyAyAM mahAvIryaM chatura~NgabalAnvitam .. 5\-115\-18 (35744) koshadhAnyabalopetaM priyapauraM dvijapriyam . prajAbhikAmaM shAmyantaM kurvANaM tapa uttamam .. 5\-115\-19 (35745) tamupAgamya vipraH sa haryashvaM gAlavo.abravIt . kanyeyaM mama rAjendra prasavaiH kulavardhinI .. 5\-115\-20 (35746) iyaM shulkena bhAryArthaM haryashva pratigR^ihyatAm . shulkaM te kIrtiyiShyAmi tachChrutvA saMpradhAryatAm .. .. 5\-115\-21 (35747) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavAdyanaparvaNi pa~nchadashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 116 .. shrIH .. 5\.116\. adhyAyaH 116 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## haryashvapR^iShTena gAlavena taM prati shulkanivedanam .. 1 .. haryashvena gAlavaMprati svasyAshvashatadvayavattayA varadAne sati ekApatyotpAdanena punaH kanyAvisarjanoktiH .. 2 .. mAdhavyA gAlavaMprati svasya prasUtyante prasUtyante punaH punaH kanyAtvasaMpAdakavipravaraprAptikathanam .. 3 .. haryashvena shukladAnena tasyAM vasumanonAmakaputrotpAdanam .. 4 .. haryashvena kAlAntare samAgatAya gAlavAya punarmAdhavIpratyarpaNam .. 5 .. gAlavena kAmataH punaH kanyAtvamupagatayA tayA saha divodAsasamIpagamanam .. 6 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-116\-0 (35748) nArada uvAcha. 5\-116\-0x (3726) haryashvastvabravIdrAjA vichintya bahudhA tataH . dIrghamuShNaM cha nishvasya prajAhetornR^ipottamaH .. 5\-116\-1 (35749) unnateShUnnatA ShaTsu sUkShmA sUkShmeShu pa~nchasu . gambhIrA triShu chA~NgeShu iyaM raktA cha pa~nchasu .. 5\-116\-2 (35750) `shroNyau lalATamUrU cha ghrANaM cheti ShaDunnatam . sUkShmANya~NguliparvANi kesharomanasvatvachaH . 5\-116\-3 (35751) svaraH satvaM cha nAbhishcha trigambhIraM prachakShate . pANipAdatale rakte netrAntau cha nakhAni cha .. 5\-116\-4 (35752) pa~nchadIrghaM chaturhrasvaM pa~nchasUkShmaM ShaDunnatam . saptaraktaM trivistIrNaM trigambhIraM prashakasyate .. 5\-116\-5 (35753) pa~nchaiva dIrghA hanulochanAni bAhUrunAsAshcha sukhapradAni . hrasvAni chatvAri cha li~NgapR^iShThe grIvA cha ja~Nghe cha hitapradAni .. 5\-116\-6 (35754) sUkShmANi chatvAri cha li~NgapR^iShThe grIvA cha ja~Nghe cha hitapradAni .. sUkShmANi pa~ncha dashanA~NguliparvakeshA stvakvaiva vai kararuhAshcha na duHkhitAnAm . vakSho.atha kakSho nakhanAsikAsyu\- raMsatrikaM cheti ShaDunnatAni .. 5\-116\-7 (35755) netrAntapAdakaratAlvadharoShThajihvA raktA nakhAshcha khalu sarvasukhAvahAni ..' 5\-116\-8 (35756) bahudevAsurAlokA bahugandharvadarshanA . bahulakShaNasaMpannA bahukalyANadhAriNI .. 5\-116\-9 (35757) samartheyaM janayituM chakravartinamAtmajam . brUhi shulkaM dvijashreShTha samIkShya vibhavaM mama .. 5\-116\-10 (35758) gAlava uvAcha. 5\-116\-11x (3727) ekataHshyAmakarNAnAM shatAnyaShTau prayachCha me . hayAnAM chandrashubhrANAM deshajAnAM vapuShmatAm .. 5\-116\-11 (35759) tatastava bhavitrIyaM putrANAM jananI shubhA . araNIva hutAshAnAM yonirAyatalochanA .. 5\-116\-12 (35760) nArada uvAcha. 5\-116\-13x (3728) etachChrutvA vacho rAjA haryashvaH kAmamohitaH . uvAcha gAlavaM dIno rAjarShirR^iShisattamam .. 5\-116\-13 (35761) dve me shate saMnihite hayAnAM yadvidhAstava . eShTavyAH shatashastvanye charanti mama vAjinaH .. 5\-116\-14 (35762) so.ahamekamapatyaM vai janayiShyAmi gAlava . asyAmetaM bhavAnkAmaM saMpAdayatu me varam .. 5\-116\-15 (35763) etachChrutvA tu sA kanyA gAlavaM vAkyamabravIt . mama datto varaH kashchitkenachidbrahmavAdinA .. 5\-116\-16 (35764) prasUtyante prasUtyante kanyaiva tvaM bhaviShyasi . sa tvaM dadasva mAM rAj~ne pratigR^ihya hayottamAn .. 5\-116\-17 (35765) nR^ipebhyo hi chaturbhyaste pUrNAnyaShTau shatAni vai . bhaviShyanti tathA putrA mama chatvAra eva cha .. 5\-116\-18 (35766) kriyatAmupasaMhAro gurvarthaM dvijasattama . eShA tAvanmama praj~nA yathA vA manyase dvija .. 5\-116\-19 (35767) evamuktastu sa muniH kanyayA gAlavastadA . haryashvaM pR^ithivIpAlamidaM vachanamabravIt .. 5\-116\-20 (35768) iyaM kanyA narashreShTha haryashva pratigR^ihyatAm . chaturbhAgena shulkasya janayasvaikamAtmajam .. 5\-116\-21 (35769) nArada uvAcha. 5\-116\-22x (3729) pratigR^ihya sa tAM kanyAM gAlavaM pratinandya cha . samaye deshakAle cha labdhavAnsutamIpsitam .. 5\-116\-22 (35770) tato vasumanA nAma vasubhyo vasumattaraH . vasuprakhyo narapatiH sa babhUva vasupradaH .. 5\-116\-23 (35771) atha kAle punardhImAngAlavaH pratyupasthitaH . upasa~Ngamya chovAcha haryashvaM prItamAnasam .. 5\-116\-24 (35772) jAto nR^ipa sutaste.ayaM bAlo bhAskarasaMnibhaH . kAlo gantuM narashreShTha shulkArthamaparaM nR^ipam .. 5\-116\-25 (35773) nArada uvAcha. 5\-116\-26x (3730) haryashvaH satyavachane sthitaH sthitvA cha pauruShe . durlabhatvAddhayAnAM cha pradadau mAdhavIM punaH .. 5\-116\-26 (35774) mAdhavI cha punardIptAM parityajyanR^ipashriyam . kumArI kAmato bhUtvA gAlavaM pR^iShThato.anvagAt .. 5\-116\-27 (35775) tvayyeva tAvattiShThantu hayA ityuktavAndvijaH . prayayau kanyayA sArdhaM divodAsaM prajeshvaram .. .. 5\-116\-28 (35776) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ShoDashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-116\-9 bahubhirdevairasuraishcha AlokayituM yogyA bahudevAsurAlokA . gandharvANAM darshanaM shAstraM gItAdividyA yasyAM sA tathA .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 117 .. shrIH .. 5\.117\. adhyAyaH 117 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## gAlavena divodAsaMprati svAgamanakAraNakathanam .. 1 .. tena svasyApyashvashatadvayavattvena ekaputrotpAdanakathanam .. 2 .. tathA shulkadAnena tasyAM pratardanAkhyasutamutpAdya kAlAntarAgatAya gAlavAya mAdhavIpratyarpaNam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-117\-0 (35777) gAlava uvAcha. 5\-117\-0x (3731) mahAvIryo mahIpAlaH kAshInAmIshvaraH prabhuH . divodAsa iti khyAto bhaimasenirnarAdhipaH .. 5\-117\-1 (35778) tatra gachChAvahe bhadre shanairAgachCha mA shuchaH . dhArmikaH saMyame yuktaH satye chaiva janeshvaraH .. 5\-117\-2 (35779) nArada uvAcha. 5\-117\-3x (3732) tamupAgamya sa munirnyAyatastena satkR^itaH . gAlavaH prasavasyArthe taM nR^ipaM pratyachodayat .. 5\-117\-3 (35780) divodAma uvAcha. 5\-117\-4x (3733) shrutametanmayA pUrvaM kimuktvA vistaraM dvija . kA~NkShito hi mayaiSho.arthaH shrutvaiva dvijasattama .. 5\-117\-4 (35781) etachcha me bahumataM yadutsR^ijya narAdhipAn . mAmevamupayAto.asi bhAvi chaitadasaMshayam .. 5\-117\-5 (35782) sa eva vibhavo.asamAkamashvAnAmapi gAlava . ahamapyekamevAsyAM janayiShyAmi pArthivam .. 5\-117\-6 (35783) nArada uvAcha. 5\-117\-7x (3734) tathetyuktvA dvijashreShThaH prAdAtkanyAM mahIpateH . vidhipUrvAM cha tAM rAjA kanyAM pratigR^ihItavAn .. 5\-117\-7 (35784) reme sa tasyAM rAjarShiH prabhAvatyAM yathA raviH . svAhAyAM cha yathA vahniryathA shAchyAM cha vAsavaH .. 5\-117\-8 (35785) yathA chandrashcha rohiNyAM yathA dhUmorNayA yamaH . varuNashcha yathA gauryAM yathA chardhyAM dhaneshvaraH .. 5\-117\-9 (35786) yathA nArAyaNo lakShmyAM jAhnavyAM cha yathodadhiH . yathA rudrashcha rudrANyAM yathA vedyAM pitAmahaH .. 5\-117\-10 (35787) adR^ishyantyAM cha vAsiShTho vasiShThashchAkShamAlayA . chyavanashcha sukanyAyAM pulastyaH sandhyayA yathA .. 5\-117\-11 (35788) agastyashchApi vaidarbhyAM sAvitryAM satyavAnyathA . yathA bhR^iguH pulomAyAmadityAM kashyapo yathA .. 5\-117\-12 (35789) reNukAyAM yathArchIko haimavatyAM cha kaushikaH . bR^ihaspatishcha tArAyAM shukrashcha shataparvaNA .. 5\-117\-13 (35790) yathA bhUmyAM bhUmipatirurvashyAM cha purUravAH . R^ichIkaH satyavatyAM cha sarasvasyAM yathA manuH .. 5\-117\-14 (35791) shakuntalAyAM duShyanto dhR^ityAM dharmashcha shAshvataH . damayantyAM nalashchaiva satyavatyAM cha nAradaH .. 5\-117\-15 (35792) jaratkArurjaratkArvAM pulastyashcha pratIchyayA . menakAyAM yathorNAyustumburushchaiva rambhayA .. 5\-117\-16 (35793) vAsukiH shatashIrShAyAM kumAryAM cha dhana~njayaH . vaidehyAM cha yathA rAmo rukmiNyAM cha janArdanaH .. 5\-117\-17 (35794) tathA tu ramamANasya divodAsasya bhUpateH . mAdhavI janayAmAsa putramekaM pratardanam .. 5\-117\-18 (35795) athAjagAma bhagavAndivodAsaM sa gAlavaH . samaye samanuprApte vachanaM chedamabravIt .. 5\-117\-19 (35796) niryAtayatu me kanyAM bhavAMstiShThantu vAjinaH . yAvadanyatra gachChAmi shulkArthaM pR^ithivIpate .. 5\-117\-20 (35797) nArada uvAcha. 5\-117\-21x (3735) divodAso.atha dharmAtmA samaye gAlavasya tAm . kAnyAM niryAtayAmAsa sthitaH satye mahIpatiH .. .. 5\-117\-21 (35798) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi saptadashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 118 .. shrIH .. 5\.118\. adhyAyaH 118 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## gAlavena punaH kanyAtvamupagatayA mAdhavyA saha ushInaranR^ipaM gatvA svAgamanakAraNakathanam .. 1 .. tenApyashvashatadvayadAnena mAdhavyAM shibinAmakatanayotpAdanam .. 2 .. kAlAntare ushInarAnmAdhavImAdAya gachChato gAlavasya madhyemArgaM garuDena samAgamaH .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-118\-0 (35799) nArada uvAcha. 5\-118\-0x (3736) tathaiva tAM shriyaM tyaktvA kanyA bhUtvA yashasvinI . mAdhavI gAlavaM vipramabhyayAtsatyasa~NgarA .. 5\-118\-1 (35800) gAlavo vimR^ishanneva svakAryagatamAnasaH . jagAma bhojanagaraM draShTumaushInaraM nR^ipam .. 5\-118\-2 (35801) tamuvAchAtha gatvA sa nR^ipatiM satyavikramam . iya kanyA sutau dvau te janayiShyati pArthivau .. 5\-118\-3 (35802) asyAM bhavAnavAptArtho bhavitA pretya cheha cha . somArkapratisa~NkAshau janayitvA sutau nR^ipa .. 5\-118\-4 (35803) shulkaM tu sarvadharmaj~na hayAnAM chandravarchasAm . ekataHshyAmakarNAnAM deyaM mahyaM chatuHshatam .. 5\-118\-5 (35804) gurvartho.ayaM samArambho na hayaiH kR^ityamasti me . yadi shakyaM mahArAja kriyatAmavichAritam .. 5\-118\-6 (35805) anapatyo.asi rAjarShe putrau janaya pArthiva . pitR^Inputraplavena tvamAtmAnaM chaiva tAraya .. 5\-118\-7 (35806) na putraphalabhoktA hi rAjarShe pAtyate divaH . na yAti narakaM ghoraM yatra gachChantyanAtmajAH .. 5\-118\-8 (35807) etachchAnyachcha vividhaM shrutvA gAlavabhAShitam . ushInaraH prativacho dadau tasya narAdhipaH .. 5\-118\-9 (35808) shrutavAnasmi te vAkyaM yathA vadasi gAlava . vidhistu balavAnbrahmanpravaNaM hi mano mama .. 5\-118\-10 (35809) shate dve tu mamAshvAnAmIdR^ishAnAM dvijottama . itareShAM sahasrANi subahUni charanti me .. 5\-118\-11 (35810) ahamapyekamevAsyAM janayiShyAmi gAlava . putravadbhirgataM mArgaM gamiShyAmi parairaham .. 5\-118\-12 (35811) mUlyenApi samaM kuryAM tavAhaM dvijasattama . paurajAnapadArthaM tu mamArtho nAtmabhogataH .. 5\-118\-13 (35812) kAmato hi dhanaM rAjA pArakyaM yaH prayachChati . na sa dharmeNa dharmAtmanyujyate yashasA na cha .. 5\-118\-14 (35813) so.ahaM pratigrahIShyAmi dadAtvetAM bhavAnmama . kumArIM devagarbhAbhAmekaputrabhavAya me .. 5\-118\-15 (35814) tathA tu bahudhA kanyAmuktavantaM narAdhipam . ushInaraM dvijashreShTho gAlavaH pratyapUjayat .. 5\-118\-16 (35815) ushInaraM pratigrAhya gAlavaH prayayau vanam . reme sa tAM samAsAdya kR^itapuNya iva shriyam .. 5\-118\-17 (35816) kandareShu cha shailAnAM nadInAM nirjhareShu cha . udyAneShu vichitreShu vaneShUpavaneShu cha .. 5\-118\-18 (35817) harmyeShu ramaNIyeShu prAsAdashikhareShu cha . vAtAyanavimAneShu tathA garbhagR^iheShu cha .. 5\-118\-19 (35818) tato.asya samaye yaj~ne putro bAlaraviprabhaH . shibirnAmnAbhivikhyAto yaH sa pArthivasattamaH .. 5\-118\-20 (35819) upasthAya sa taM vipro gAlavaH pratigR^ihya cha . kanyAM prayAtastAM rAjandR^iShTavAnvinatAtmajam .. .. 5\-118\-21 (35820) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi aShTAdashAdhikashatatamo.adhyAyAH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 119 .. shrIH .. 5\.119\. adhyAyaH 119 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## gAlavena garuDaMpratyashvAnAM shatadvayanyUnatAkathanam .. 1 .. garuDena tasya durlabhatvakathanapUrvakaM tatpratinidhitayA mAdhavyA eva dAnakathanam .. 2 .. vishvAmitreNa gAlavadattAyAM mAdhavyAM aShTakAkhyaputramutpAdya tasyAH punargAlave punargAlave pratyarpaNam .. 3 .. gAlavena punaryayAtaye mAdhavIpratyarpaNam .. 4 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-119\-0 (35821) nArada uvAcha. 5\-119\-0x (3737) gAlavaM vainateyo.atha prahasannidamabravIt . diShTyA kR^itArthaM pashyAmi bhavantamiha vai dvija .. 5\-119\-1 (35822) gAlavastu vachaH shrutvA vainateyena bhAShitam . chaturbhAgAvashiShTaM tadAchakhyau kAryamasya hi .. 5\-119\-2 (35823) suparNastvabravIdenaM gAlavaM vadatAM varaH . prayatnaste na kartavyo naiSha saMpatsyate tava .. 5\-119\-3 (35824) purA hi kAnyakubje vai gAdheH satyavatIM sutAm . bhAryArthe varayatkanyAmR^ichIkastena bhAShitaH .. 5\-119\-4 (35825) ekataHshyAmakarNAnAM hayAnAM chandravarchasAm . bhagavandIyatAkaM mahyaM mahasramiti gAlava .. 5\-119\-5 (35826) R^ichIkastu tathetyuktvA varuNasyAlayaM gataH . ashvatIrthe hayA.NllabdhvA dattavAnpArthivAya vai .. 5\-119\-6 (35827) iShTvA te puNDarIkeNa dattA rAj~nA dvijAtiShu . tebhyo dve dve shate krItvA prApte taiH pArthivaistadA .. 5\-119\-7 (35828) aparANyapi chatvAri shatAni dvijasattama . nIyamAnAni saMtAre hR^itAnyAsannitastataH .. 5\-119\-8 (35829) evaM na shakyamaprApyaM prAptuM gAlava karhichit . imAmashvashatAbhyAM vai dvAbhyAM tasmai nivedaya .. 5\-119\-9 (35830) vishvAmitrAya dharmAtmanSha~NbhirashvashataiH saha . tato.asi gatasaMmohaH kR^itakR^ityo dvijottama .. 5\-119\-10 (35831) gAlavastaM tathetyuktvA suparNasahitastataH . AdAyAshvAMshcha kanyAM cha vishvAmitrapupAgamat .. 5\-119\-11 (35832) ashvAnAM kA~NkShitArthAnAM ShaDimAni shatAni vai . shatadvayena kanyeyaM bhavatA pratigR^ihyatAm .. 5\-119\-12 (35833) asyAM rAjarShibhiH putrA jAtA vai dhArmikAstrayaH . chaturthaM janayatvekaM bhavAnapi narottamam .. 5\-119\-13 (35834) pUrNAnyevaM shatAnyaShTau turagANAM bhavantu te . bhavato hyanR^iNo bhUtvA tapaH kuryAM yathAsukham .. 5\-119\-14 (35835) vishvAmitrastu taM dR^iShTvA gAlavaM saha pakShiNA . kanyAM cha tAM varArohAmidamityabravIdvachaH .. 5\-119\-15 (35836) kimiyaM pUrvameveha na dattA mama gAlava . putrA mamaiva chatvAro bhaveyuH kulabhAvanAH .. 5\-119\-16 (35837) pratigR^ihNAmi te kanyAmekaputraphalAya vai . ashvAshchAshramamAsAdya charantu mama sarvashaH .. 5\-119\-17 (35838) nArada uvAcha. 5\-119\-18x (3738) sa tayA ramamANo.atha vishvAmitro mahAdyutiH . AtmajaM janayAmAsa mAdhavIputramaShTakam .. 5\-119\-18 (35839) jAtamAtraM sutaM taM cha vishvAmitro mahAmuniH . saMyojyArthaistathA dharmairashvaistaiH samayojayat .. 5\-119\-19 (35840) athAShTakaH puraM prAyAttadA somapuraprabham . niryAtya kanyAM shiShyAya kaushikopi vanaM yayau .. 5\-119\-20 (35841) gAlavopi suparNena saha niryAtya dakShiNAm . manasA.atipratItena kanyAmidamuvAcha ha .. 5\-119\-21 (35842) jAto dAnapatiH putrastvayA shUrastathA.aparaH . satyadharmaratashchAnyo yajvA chApi tathA.aparaH .. 5\-119\-22 (35843) tadAgachCha varArohe tAritaste pitA sutaiH . chatvArashchaiva rAjAnastathA chAhaM sumadhyame .. 5\-119\-23 (35844) nArada uvAcha. 5\-119\-24x (3739) gAlavastvabhyanuj~nAya suparNaM pannagAshanam . piturniryAtya tAM kanyAM prayayau vanameva ha .. .. 5\-119\-24 (35845) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavAdyanaparvaNi ekonaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-119\-8 saMtAre mArge .. 5\-119\-18 aShTakaM tannAmakam .. 5\-119\-20 niryAtya pratyarpya . shiShyAya gAlavAya .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 120 .. shrIH .. 5\.120\. adhyAyaH 120 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yayAtinA mAdhavyAH ga~NgAyamunAsa~Ngamadeshe svayaMvaroddhoShaNena yakShagandharvAdInAM tatrAgamanam .. 1 .. mAdhavyA tu sarvavarAnatikramya vanamadhye tapashcharaNam .. 2 .. kAlAntare svargaM yayAteH bahuvarShasahasrAvasAne sadasi devarShyAdyavamAnanena sadyastejohAniH .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-120\-0 (35846) nArada uvAcha. 5\-120\-0x (3740) sa tu rAjA punastasyAH kartukAmaH svayaMvaram . upagamyAshramapadaM ga~NgAyAmunasa~Ngame .. 5\-120\-1 (35847) gR^ihItamAlyadAmAM tAM rathamAropya mAdhavIm . pUruryadushcha bhaginImAshrame paryadhAvatAm .. 5\-120\-2 (35848) nAgayakShamanuShyANAM gandharvamR^igapakShiNAm . shailadrumavanaukAnAmAsIttatra samAgamaH .. 5\-120\-3 (35849) nAnApuruShadeshyAnAmIshvaraishcha samAkulam . R^iShibhirbrahmakalpaishcha samantAdAvR^itaM vanam .. 5\-120\-4 (35850) nirdishyamAneShu tu sA vareShu varavarNinI . varAnutkramya sarvAstAnvaraM vR^itavatI vanam .. 5\-120\-5 (35851) avatIrya rathAtkanyA namaskR^itya cha bandhuShu . upagamya vanaM puNyaM tapastepe yayAtijA .. 5\-120\-6 (35852) upavasaishcha vividhairdIkShAbhirniyamaistathA . Atmano laghutAM kR^itvA babhUva mR^igachAriNI .. 5\-120\-7 (35853) vaidUryA~NkurakalpAni mR^idUni haritAni cha . charantI shlakShNashaShpANi tiktAni madhurANi cha .. 5\-120\-8 (35854) sravantInAM cha puNyAnAM surasAni suchIni cha . pibantI vArimukhyAni shItAni vimalAni cha .. 5\-120\-9 (35855) vaneShu mR^igarAjeShu vyAghraviproShiteShu cha . dAvAgniviprayukteShu shUnyeShu gahaneShu cha .. 5\-120\-10 (35856) charantI hariNaiH sArdhaM mR^igIva vanachAriNI . chachAra vipulaM dharmaM brahmacharyeNa saMvR^itam .. 5\-120\-11 (35857) yayAtirapi pUrveShAM rAj~nAM vR^ittamanuShThitaH . bahuvarShasahasrAyuryuyuje kAladharmaNA .. 5\-120\-12 (35858) pururyadushcha dvau vaMshe vardhamAnau narottamau . tAbhbhAM pratiShThito loke paraloke cha nAhuShaH .. 5\-120\-13 (35859) mahIpate narapatiryayAtiH svargamAsthitaH . maharShikalpo nR^ipatiH svargAgryaphalabhugvibhuH .. 5\-120\-14 (35860) bahuvarShasahasrAkhye kAle bahuguNe gate . rAjarShiShu niShaNNeShu mahIyaHsu mahardhiShu .. 5\-120\-15 (35861) avamene narAnsarvAndevAnR^iShigaNAMstathA . yayAtirmUDhavij~nAno vismayAviShTachetanaH .. 5\-120\-16 (35862) tatastaM bubudhe devaH shakro balaniShUdanaH . te cha rAjarShayaH sarve dhigdhigityevamabruvan .. 5\-120\-17 (35863) vichArashcha samutpanno nirIkShya nahuShAtmajam . ko.anvayaM kasya vA rAj~naH kathaM vA svargamAgataH .. 5\-120\-18 (35864) karmaNA kenasiddho.ayaM kva vA.anena tapashchitam . kathaM vA j~nAyate svarge kena vA j~nAyate.apyuta .. 5\-120\-19 (35865) evaM vichAsyantaste rAjAnaM svargavAsinaH . dR^iShTvA paprachChuranyonyaM yayAtiM nR^ipatiM prati .. 5\-120\-20 (35866) vimAnapAlAH shatashaH svargadvArAbhirakShiNaH . pR^iShTA AsanapAlAshcha na jAnImetyathA.abruvan .. 5\-120\-21 (35867) sarve te hyAvR^itaj~nAnA nAbhyajAnanta taM nR^ipam . sa muhUrtAdatha nR^ipo hataujAshchAbhavattadA .. .. 5\-120\-22 (35868) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi viMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-120\-1 satu rAjA Ashramapadamupagamya kartukAbhaH abhUditi sheShaH .. 5\-120\-2 paryadhAvatAM varAnveShaNAyetyarthaH .. 5\-120\-5 vanaM vanavAsam .. 5\-120\-10 vyAghrANAM viproShitaM paryaTanaM yeShu .. 5\-120\-12 kAladharmaNA mR^ityunA .. 5\-120\-13 nAhuShaH yayAtiH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 121 .. shrIH .. 5\.121\. adhyAyaH 121 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yayAtiMprati indradUtena patetyuktiH .. 1 .. yayAteH satsu pateyamiti svaprArthitendravareNa naimiShe yajatAM svadauhitrANAM madhye bhuvaMprati patanam .. 2 .. yayAtinA taiH praditsitasukR^itaphalapratigrahAnabhirochanam .. 3 .. tatrAgatayA mAdhavyA teShAM taddauhitramAmabhidhAya yayAtaye tebhyaH sukR^itaphalapradApanapUrvakaM svasukR^itaphalArdhadAnam .. 4 .. gAlavena svatapoShTamAMshaphaladAnam .. 5 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-121\-0 (35869) nArada uvAcha. 5\-121\-0x (3741) atha prachalitaH sthAnAdAsanAchcha parichyutaH . kampiteneva manasA dharShitaH shekavAhninA .. 5\-121\-1 (35870) mlAnasragbhraShTavij~nAnaH prabhraShTamukuTA~NgadaH . vighUrNansrastasarvA~NgaH prabhraShTAbharaNAmbaraH .. 5\-121\-2 (35871) adR^ishyamAnastAnpashyannapashyaMshcha punaH punaH . shUnyaH shUnyena manasA prapatiShyanmahItalam .. 5\-121\-3 (35872) kiM mayA manasA dhyAtamashubhaM dharmadUShaNam . yenAhaM chalitaH sthAnAditi rAjA vyachintayat .. 5\-121\-4 (35873) te tu tatraiva rAjAnaH siddhAshchApsarasastathA . apashyanta nirAlambaM taM yayAtiM parichyutam .. 5\-121\-5 (35874) athaitya puruShaH kashchitkShINapuNyanipAtakaH . yayAtimabravIdrAjandrevarAjasya shAsanAt .. 5\-121\-6 (35875) atIva madamattastvaM na kaMchinnAvamanyase . mAnena bhraShTaH svargaste nArhastvaM pArthivAtmaja .. 5\-121\-7 (35876) na cha praj~nAyase gachCha patasveti tamabravIt . pateyaM satsviti vachastriruttkA nahuShAtmajaH .. 5\-121\-8 (35877) patiShyaMntayAmAsa gatiM gatimatAM varaH . etasminneva kAle tu naimiShe pArthivarShabhAn .. 5\-121\-9 (35878) chaturo.apashyata nR^ipasteShAM madhye papAta ha . pratardano vasumanAH shibiraushInaro.aShTakaH .. 5\-121\-10 (35879) vAjapeyena yaj~nena tarpayanti sureshvaram . teShAmadhvarajaM dhUmaM svargadvAramupasthitam .. 5\-121\-11 (35880) yayAtirupajighranvai nipapAta mahIM prati . bhUmau svarge cha saMbaddhAM nadIM dhUmamayImiva . ga~NgAM gAmiva gachChantImAlambya jagatIpatiH .. 5\-121\-12 (35881) shrImatsvavabhR^ithAgryeShu chaturShu pratibandhuShu . madhye nipatito rAjA lokapAlopameShu saH .. 5\-121\-13 (35882) chaturShu hutakalpeShu rAjasiMhamahAgniShu . papAta madhye rAjarShiryayAtiH puNyasa~NkShaye .. 5\-121\-14 (35883) tamAhuH pArthivAH sarve dIpyamAnamiva shriyA . ko bhavAnkasya vA bandhurdeshasya nagarasya vA .. 5\-121\-15 (35884) yakSho vA.apyathavA devo gandharvo rAkShaso.api vA . na hi mAnuSharUposi kovArthaH kA~NkShyate tvayA .. 5\-121\-16 (35885) yayAtiruvAcha. 5\-121\-17x (3742) yayAtirasmi rAjarShiH kShINapuNyashchyuto divaH . pateyaM satsviti dhyAyanbhavatsu patitastataH .. 5\-121\-17 (35886) rAjAna UchuH . 5\-121\-18x (3743) satyametadbhavatu te kA~NkShitaM puruSharShabha . sarveShAM naH kratuphalaM dharmashcha pratigR^ihyatAm .. 5\-121\-18 (35887) yayAtiruvAcha. 5\-121\-19x (3744) nAhaM pratigrahadhano brAhmaNaH kShatriyo.ahyaham . na cha me pravaNA buddhiH parapuNyavinAshane .. 5\-121\-19 (35888) nArada uvAcha. 5\-121\-20x (3745) etasminneva kAle tu mR^igacharyAkramAgatAm . mAdhavIM prekShya rAjAnaste.abhivAdyedamabruvan .. 5\-121\-20 (35889) kimAgamanakR^ityaM te kiM kurmaH shAsanaM tava . Aj~nApyA hi vayaM sarve tava putrAstapodhane .. 5\-121\-21 (35890) nArada uvAcha. 5\-121\-22x (3746) teShAM tadbhAShitaM shrutvA mAdhavI parayA mudA . pitaraM samupAgachChadyayAtiM sA vavanda cha .. 5\-121\-22 (35891) spR^iShTvA mUrdhani tAnputrAMstApasI vAkyamabravIt . dauhitrAstava rAjendra mama putrA na te parAH .. 5\-121\-23 (35892) ime tvAM tArayiShyanti diShTametatpurAtanam . ahaM te duhitA rAjanmAdhavI mR^igachAriNI .. 5\-121\-24 (35893) mayA.apyupachito dharmastato.ardhaM pratigR^ihyatAm . yasmAdrAjannarAH sarve apatyaphalabhAginaH .. 5\-121\-25 (35894) tasmAdichChanti dauhitrAnyathA tvaM vasudhAdhipa . 5\-121\-26 (35895) nArada uvAcha . tataste pArthivAH sarve shirasA jananIM tadA .. 5\-121\-26x (3747) abhivAdya namaskR^itya mAtAmahamathAbruvan . uchchairanupamaiH snigdhaiH svarairApUrya medinIm . mAtAmahaM nR^ipatayastArayanto divashchyutam . 5\-121\-27 (35896) ` rAjAna UchuH . 5\-121\-28x (3748) rAjadharmaguNopetAH satyadharmaguNAnvitAH . dauhitrAste vayaM rAjandivamAroha pArthiva .. 5\-121\-28 (35897) nArada uvAcha.' 5\-121\-29x (3749) athAkasmAdupagato gAlavo.apyAha pArthivam . tapaso me.aShTabhAgena svargamArohatAM bhavAn .. .. 5\-121\-29 (35898) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-121\-10 shibiraushInara ityekaH .. 5\-121\-13 pratibandhuShu dauhitrarUpeShu .. 5\-121\-15 bandhuH pAlayitA .. 5\-121\-29 aShTabhAgena aShTamAMshena .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 122 .. shrIH .. 5\.122\. adhyAyaH 122 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## svadauhitrAdidattapuNyaphalaprabhAveNa punaryayAteH svargagamanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-122\-0 (35899) nArada uvAcha. 5\-122\-0x (3750) pratyabhij~nAtamAtro.atha sadbhistairnarapu~NgavaH . samAruroha nR^ipatiraspR^ishanvasudhAtalam . yayAtirdivyasaMsthAno babhUva vigatajvaraH .. 5\-122\-1 (35900) divyamAlyAmbaradharo divyAbharaNabhUShitaH . divyagandhaguNopeto na pR^ithvImaspR^ishatpadA .. 5\-122\-2 (35901) tato vasumanAH pUrvamuchchairuchchArayanvachaH .. khyAto dAnapatirloke vyAjahAra nR^ipaM tadA .. 5\-122\-3 (35902) prAptavAnasmi yalloke sarvavarNeShvagarhayA . tadapyatha cha dAsyAmi tena saMyujyatAM bhavAn .. 5\-122\-4 (35903) yatphalaM dAnashIlasya kShamAshIlasya yatphalam . yachcha me phalamAdhAne tena saMyujyatAM bhavAn .. 5\-122\-5 (35904) tataH pratardano.apyAha vAkyaM kShatriyapu~NgavaH . yathA dharmaratirnityaM nityaM yuddhaparAyaNaH .. 5\-122\-6 (35905) prAptavAnasmi yalloke kShatravaMshodbhavaM yashaH . vIrashabdaphalaM chaiva tena saMyujyatAM bhavAn . yathA dharme ratirnityaM tena satyena khaM vraja .. 5\-122\-7 (35906) shibiraushInaro dhImAnuvAcha madhurAM giram . yathA bAleShu nArIShu vaivAhyeShu tathaiva cha .. 5\-122\-8 (35907) sa~NgareShu nipAteShu tathA tadvyasaneShu cha . anR^itaM noktapUrvaM me tena satyena khaM vraja .. 5\-122\-9 (35908) yathA prANAMshcha rAjyaM cha rAjankAmasukhAni cha . tyajeyaM na punaH satyaM tena satyena khaM vraja .. 5\-122\-10 (35909) yathA satyena me dharmo yathA satyena pAvakaH . prItaH shatakratushchaiva tena satyena khaM vraja .. 5\-122\-11 (35910) aShTakastvatha rAjarShiH kaushiko mAdhavIsutaH . anekashatayajvAnaM nAhuShaM prAha dharmavit .. 5\-122\-12 (35911) shatashaH puNDarIkA me gosavAshcharitAH prabho . kratavo vAjapeyAshcha teShAM phalamavApnuhi .. 5\-122\-13 (35912) na me ratnAni na dhanaM na tathA.anye parichChadA . kratuShvanupayuktAni tena satyena khaM vraja .. 5\-122\-14 (35913) nArada uvAcha. 5\-122\-15x (3751) yathAyathA hi jalpanti dauhitrAstaM narAdhipam . tathatathA vasumatIM tyaktvA rAjA divaM yayau .. 5\-122\-15 (35914) evaM sarve samastaiste rAjAnaH sukR^itaistadA . yayAtiM svargato bhraShTaM tArayAmAsura~njasA .. 5\-122\-16 (35915) dauhitrAH svena dharmeNa yaj~nadAnakR^itena vai . chaturShu rAjavaMsheShu saMbhUtAH kulavardhanAH . mAtAmahaM mahAprAj~naM divamAropayanta te .. 5\-122\-17 (35916) rAjAna UchuH . 5\-122\-18x (3752) rAjadharmaguNopetAH sarvadharmaguNAnvitAH . dauhitrAste vayaM rAjandivamAroha pArthiva .. .. 5\-122\-18 (35917) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi dvAviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-122\-1 pratyabhij~nAteti .. 5\-122\-5 AdhAne agryAdhAnopalakShite shrautadharme .. 5\-122\-9 Apatsu saMkaTeShu . vyasaneShu dyUtAdiShu . khaM svargam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 123 .. shrIH .. 5\.123\. adhyAyaH 123 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## svarge yayAtiprashnAnurodhena pitAmahena tatpatanakAraNakathanam .. 1 .. nAradena yayAtyupAkhyAnopasaMhArapUrvakaM duryodhanaMprati gAlavayayAtidR^iShTAntapradarshanena nirbandhAbhimAnatyAgapUrvakaM pANDavaiH sandhikaraNavidhAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-123\-0 (35918) nArada uvAcha. 5\-123\-0x (3753) sadbhirAropitaH svargaM pArthivairbhUridakShiNaiH . abhyanuj~nAya dauhitrAnyayAtirdivamAsthitaH .. 5\-123\-1 (35919) abhivR^iShTashcha varSheNa nAnApuShpasugandhinA . pariShvaktashcha puNyena vAyunA puNyagandhinA .. 5\-123\-2 (35920) achalaM sthAnamAsAdya dauhitraphalanirjitam . karmabhiH svairupachito jajvAla parayA shriyA .. 5\-123\-3 (35921) upagItopanR^ittashcha gandharvApsarasAM gaNaiH . prItyA pratigR^ihItashcha svarge dundubhiniHsvanaiH .. 5\-123\-4 (35922) abhiShTutashcha vividhairdevarAjarShichAraNaiH . architashchottamArgheNa daivatairabhinanditaH .. 5\-123\-5 (35923) prAptaH svargaphalaM chaiva tamuvAcha pitAmahaH . nirvR^itaM shAntamanasaM vachobhistarpayanniva .. 5\-123\-6 (35924) chatuShpAdastvayA dharmashrito lokyena karmaNA . akShayastava loko.ayaM kIrtishchaivAkShayA divi .. 5\-123\-7 (35925) punastvayaiva rAjarShe svakR^itena vighAtitam . AvR^itaM tamasA chetaH sarveShAM svargavAsinAm .. 5\-123\-8 (35926) yena tvAM nAbhijAnanti tato.aj~nAtosi pAtitaH . prItyaiva chAsi dauhitraistAritastvamihAgataH .. 5\-123\-9 (35927) sthAnaM cha pratipanno.asi karmaNA svena nirjitam . achalaM shAshvataM puNyamuttamaM dhruvamavyayam .. 5\-123\-10 (35928) yayAtiruvAcha. 5\-123\-11x (3754) bhagavansaMshayo me.asti kashchitaM Chettumarhasi . na hyanyamahamarhAmi praShTuM lokapitAmaha .. 5\-123\-11 (35929) bahuvarShasahasrAntaM prajApAlanavardhitam . anekakratudAnaughairArjitaM me mahatphalam .. 5\-123\-12 (35930) kathaM tadalpakAlena kShINaM yenAsmi pAtitaH . bhagavanvettha lokAMshcha shAshvatAnmama nirmitAn . kathaM nu mama tatsarvaM vipranaShTaM mahAdyute .. 5\-123\-13 (35931) pitAmaha uvAcha. 5\-123\-14x (3755) bahuvarShasahasrAntaM prajApAlanavardhitam . anekakratudAnaughairyattvayopArjitaM phalam .. 5\-123\-14 (35932) tadanenaiva doSheNa kShINaM yenAsi pAtitaH . abhimAnena rAjendra dhikkR^itaH svargavAsibhiH .. 5\-123\-15 (35933) nAyaM mAnena rAjarShe na balena na hiMsayA . na shAThyena na mAyAbhirloko bhavati shAshvataH .. 5\-123\-16 (35934) nAvamAnyAstvayA rAjannadhamotkR^iShTamadhyamAH . na hi mAnapradagdhAnAM kashchidasti shamaH kvachit .. 5\-123\-17 (35935) patanArohaNamidaM kathayiShyanti ye narAH . viShamANyapi te prAptAstariShyanti na saMshayaH .. 5\-123\-18 (35936) nArada uvAcha. 5\-123\-19x (3756) eSha doSho.abhimAnena purA prApto yayAtinA . nirbadhnatA.atimAtraM cha gAlavena mahIpate .. 5\-123\-19 (35937) shrotavyaM hitakAmAnAM suhR^idAM hitamichChatAm . na kartavyo hi nirbandho nirbandho hi kShayodayaH .. 5\-123\-20 (35938) tasmAttvamapi gAndhAre mAnaM krodhaM cha varjaya . sandhatsva pANDavairvIra saMrambhaM tyaja pArthiva .. 5\-123\-21 (35939) sa bhavAnsuhR^idAM pathyaM vacho gR^ihNAtu mA.anR^itam . samarthairvigrahaM kR^itvA viShamastho bhaviShyasi .. 5\-123\-22 (35940) dadAti yatpArthiva yatkarati yadvA tapastapyati ya~njuhoti . na tasya nAsho.asti na chApakarSho nAnyastadashnAti sa eva kartA .. 5\-123\-23 (35941) idaM mahAkhyAnamanuttamaM hitaM bahushrutAnAM gataroSharAgiNAm . samIkShya loke bahudhA pradhAritaM trivargadR^iShTiH pR^ithivImupAshnute .. 5\-123\-24 (35942) ` etatpuNyatamaM rAjanyayAteshcharitaM mahat . yachChrutvA shrAvayitvA cha svargaM yAntIha mAnavAH ..' .. 5\-123\-25 (35943) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi trayoviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-123\-8 svakR^itena samyaksaMpAditena karmaNA . mayA samo.anyo nAstIti vAkprayogeNa. tamasA krodhena .. 5\-123\-24 pradhAritaM nishchitam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 124 .. shrIH .. 5\.124\. adhyAyaH 124 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa shrIkR^iShNaMprati duryodhanAnunayaprArthana .. 1 .. shrIkR^iShNena duryodhanAnunayaH .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-124\-0 (35944) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-124\-0x (3757) bhagavannevamevaitadyathA vadasi nArada . ichChAmi chAhamapyevaM na tvIsho bhagavannaham .. 5\-124\-1 (35945) vaishampAyana uvAcha. 5\-124\-2x (3758) evamuktvA tataH kR^iShNamabhyabhAShata kauravaH . svargyaM lokyaM cha mAmAttha dharmyaM nyAyyaM cha keshava .. 5\-124\-2 (35946) na tvahaM svavashastAta kriyamANaM na me priyam . `na maMsyante durAtmAnaH putrA mama janArdana ..' 5\-124\-3 (35947) a~Nga duryodhanaM kR^iShNa mandaM shAstrAtigaM mama . anunetuM mahAbAho yatasva puruShottama .. 5\-124\-4 (35948) na shrR^iNoti mahAbAho vachanaM sAdhu bhAShitam . gAndhAryAshcha hR^iShIkesha vidurasya cha dhImataH . anyeShAM chaiva suhR^idAM bhIShmAdInAM hitaiShiNAm .. 5\-124\-5 (35949) sa tvaM pApamatiM krUraM pApachittamachetanam . anushAdhi durAtmAnaM svayaM duryodhanaM nR^ipam .. 5\-124\-6 (35950) suhR^itkAryaM tu sumahatkR^itaM te syA~njanArdana .. 5\-124\-7 (35951) vaishampAyana uvAcha. 5\-124\-8x (3759) tato.abhyAvR^itya vArShNeyo duryodhanamamarShaNam . abravInmadhurAM vAchaM sarvadharmArthatattvavit .. 5\-124\-8 (35952) duryodhana nibodhedaM madvAkyaM kurusattama . sharmArthaM te visheSheNa sAnubandhasya bhArata .. 5\-124\-9 (35953) mahApraj~nakule jAtaH sAdhvetatkartumarhasi . shrutavR^ittopasaMpannaH sarvaiH samudito guNaiH .. 5\-124\-10 (35954) dauShkuleyA durAtmAno nR^ishaMsA nirapatrapAH . ta etadIdR^ishaM kuryuryathA tvaM tAta manyase .. 5\-124\-11 (35955) dharmArthayuktA loke.asminpravR^ittirlakShyate satAm . asatAM viparItA tu lakShyate bharatarShabha . viparItA tviyaM vR^ittirasakR^illakShyate tvayi .. 5\-124\-12 (35956) adharmashchAnubandho.atra ghoraH prANaharo mahAn . aniShTashchAnimittashcha na cha shakyashcha bhArata .. 5\-124\-13 (35957) tamanarthaM pariharannAtmashreyaH kariShyasi . bhrAtR^INAmatha bhR^ityAnAM mitrANAM cha parantapa .. 5\-124\-14 (35958) adharmyAdayashasyAchcha karmaNastvaM pramokShyase .. 5\-124\-15 (35959) prAj~naiH shUrairmahotsAhairAtmavadbhirbahushrutaiH . sandhatsva puruShavyAghra pANDavairbharatarShabha . taddhitaM cha priyaM chaiva dhR^itarAShTrasya dhImataH .. 5\-124\-16 (35960) pitAmahasya droNasya vidurasya mahAmateH . kR^ipasya somadattasya bAhlIkasya cha dhImataH .. 5\-124\-17 (35961) ashvatthAmno vikarNasya sa~njayasya viviMshateH . j~nAtInAM chaiva bhUyiShThaM mitrANAM cha parantapa .. 5\-124\-18 (35962) shame sharma bhavettAta sarvasya jagatastathA . hrImAnasi kule jAtaH shrutavAnAnR^ishaMsyavAn . tiShTha tAta pituH shAstre mAtushcha bharatarShabha .. 5\-124\-19 (35963) etachChreyo hi manyante pitA yachChAsti bhArata . uktamApadgataH pUrvaM pituH smarasi shAsanam .. 5\-124\-20 (35964) rochate te pitustAta pANDavaiH saha sa~NgamaH . sAmAtyasya kurushreShTha tattubhyAM tAta rochatAm .. 5\-124\-21 (35965) shrutvA yaH suhR^idAM shAstraM martyo na pratipadyate . vipAkAnte dahatyenaM kiMpAkamiva bhakShitam .. 5\-124\-22 (35966) yastu niHshreyasaM vAkyaM mohAnna pratipadyate . sa dIrghasUtro hInArthaH pashchAttApena yujyate .. 5\-124\-23 (35967) yastu nniHshreyasaM shrutvA prAktadevAbhipadyate . Atmano matamutsR^ijya sa loke sukhamedhate .. 5\-124\-24 (35968) yo.arthakAmasya vachanaM prAtikUlyAnna mR^iShyate . shR^iNoti pratikUlAni dviShatAM vashameti saH .. 5\-124\-25 (35969) satAM matamatikramya yo.asatAM vartate mate . shochante vyasane tasya suhR^ido nachirAdiva .. 5\-124\-26 (35970) mukhyAnamAtyAnutsR^ijya yo nihInAnniShevate . sa ghorAmApadaM prApya nottAramadhigachChati .. 5\-124\-27 (35971) yo.asatsevI vR^ithAchAro na shrotA suhR^idAM satAm . parAnvR^iNIti svAndveShTi taM gaustyajati bhArata .. 5\-124\-28 (35972) tatvaM viruddhA tairvIraisyetatrANamichChasi . ashiShTebhyo.asamarthebhyo mUDhebhyo bharatarShabha .. 5\-124\-29 (35973) ko hi shakrasamA~nj~nAtInatikramya mahArathAn . anyebhyastrANamAshaMsettvadanyo bhuvi mAnavaH .. 5\-124\-30 (35974) janmaprabhR^iti kaunteyA nityaM vinikR^itAstvayA . na cha te jAtu kupyanti dharmAtmAno hi pANDavAH .. 5\-124\-31 (35975) mithyopacharitAstAta janmaprabhR^iti bAndhavAH . tvayi samya~NbhahAbAho pratipannA yashasvinaH .. 5\-124\-32 (35976) tvayA.api pratipattavyaM tathaiva bharatarShabha . sveShu bandhuShu mukhyeShu mA manyuvashamanvagAH .. 5\-124\-33 (35977) trivargayuktaH prAj~nAnAmArambho bharatarShabha . dharmArthAvanuruddhyante trivargAsaMbhave narAH .. 5\-124\-34 (35978) pR^ithakva viniviShTAnAM dharmaM dhIro.anurudhyate . madhyamo.arthaM kaliM bAlaH kAmamevAnuruddhyate .. 5\-124\-35 (35979) indriyaiH prAkR^ito lobhAddharmaM viprajahAti yaH . kAmArthAvanupAyena lipsamAno vinashyati .. 5\-124\-36 (35980) kAmArthau lipsamAnastu dharmamevAditashcharet . na hi dharmAdapaityarthaH kAmo vA.api kadAchana .. 5\-124\-37 (35981) upAyaM dharmamevAhustrivargasya vishAMpate . lipsamAno hi tenAshu kakShe.agniriva vardhate .. 5\-124\-38 (35982) sa tvaM tAtAnupAyena lipsase bharatarShabha . AdhirAjyaM mahaddIptaM prathitaM sarvarAjasu .. 5\-124\-39 (35983) AtmAnaM takShati hyeSha vanaM parashunA yathA . yaH samyagvartamAneShu mithyA rAjanpravartate . na tasya hi matiM ChindyAdyasya nechChetparAbhavam .. 5\-124\-40 (35984) avichChinnamaterasya kalyANe dhIyate matiH . AtmavAnnAvamanyeta triShu lokeShu bhArata .. 5\-124\-41 (35985) apyanyaM prAkR^itaM ka~nchitkimu tAnpANDavarShabhAn . amarShavashamApanno na kiMchidbudvyate janaH .. 5\-124\-42 (35986) Chidyate hyAtataM sarvaM pramANaM pashya bhArata . shreyaste durjanAttAta pANDavaiH saha sa~Ngatam .. 5\-124\-43 (35987) tairhi saMprIpamANastvaM sarvAnkAmAnavApsyasi . pANDavairnirmitAM bhUmiM bhu~njAno rAjasattama .. 5\-124\-44 (35988) pANDavAnpR^iShThataH kR^itvA trANamAshasasa.anvataH . duHshAsane durviShahe karNe chApi sasaubale .. 5\-124\-45 (35989) eteShvaishvaryamAdhAya bhUtimichChasi bhArata . na chaite tava paryAptA j~nAne dharmArthayostathA .. 5\-124\-46 (35990) vikrame chApyaparyAptaH pANDavAnprati bhArata . na hIme sarvarAjAnaH paryAptAH sahitAstvayA .. 5\-124\-47 (35991) kruddhasya bhImasenasya prekShituM mukhamAhave . idaM sanihitaM tAta samagraM pArthivaM balam .. 5\-124\-48 (35992) ayaM bhIShmastathA droNaH karNashchAyaM tathA kR^ipaH . bhUrishravAH saumadattirashvatthAmA jayadrathaH .. 5\-124\-49 (35993) ashaktAH sarva evaite pratiyoddhuM dhana~njayam . ajeyo hyarjunaH sa~Nkhye sarvairapi surAsuraiH . mAnuShairapi gandharvairmA yuddhe cheta AdhithAH .. 5\-124\-50 (35994) dR^ishyatAM vA pumAnkashchitsamagre pArthive bale . yo.arjunaM samare prApya svastimAnAvrajedgR^ihAn .. 5\-124\-51 (35995) kiM te janakShayeNeha kR^itena bharatarShabha . yasmi~nchite jitaM te syAtpumAnekaH sa dR^ishyatAM .. 5\-124\-52 (35996) yaH sadevAnsagandharvAnsayakShAsurapannagAn . ajayatkhANDavaprasthe kastaM yuddheya mAnavaH .. 5\-124\-53 (35997) tathA virATanagare shrUyate mahadadbhutam . ekasya cha bahUnAM cha paryAptaM tannidarshanam .. 5\-124\-54 (35998) yuddhe yena mahAdevaH sAkShAtsantoShitaH shivaH . tamajeyamanAdhR^iShyaM vijetuM jiShNumachyutam . AshaMsasIha samare vIramarjunamUrjitam .. 5\-124\-55 (35999) maddvitIyaM punaH pArthaM kaH prArthayitumarhati . yuddhe pratIpamAyAntamapi sAkShAtpurandaraH .. 5\-124\-56 (36000) bAhubhyAmudvahedbhUmiM dahetkruddha imAH prajAH . pAtayetridivAddevAnyo.arjunaM samare jayet .. 5\-124\-57 (36001) pashya putrAMstathA bhrAtR^I~nj~nAtInsaMbandhinastathA . tvatkR^ite na vinashyeyurime bharatasattamAH .. 5\-124\-58 (36002) astu sheShaM kauravANAM mA parAbhUdidaM kulam . kulaghna iti nochyethA naShTakIrtirnarAdhipa .. 5\-124\-59 (36003) tvAmeva sthApayiShyanti yauvarAjye mahArathAH . mahArAjye.api pitaraM dhR^itarAShTraM janeshvaram .. 5\-124\-60 (36004) mA tAta shriyamAyAntImavamaMsthAH samudyatAm . ardhaM pradAya pArthebhyo mahatIM shriyamApnuhi .. 5\-124\-61 (36005) pANDavaiH saMshamaM kR^itvA kR^itvA cha suhR^idAM vachaH . saMprIyamANo mitraishcha chiraM bhadrANyavApsyasi .. .. 5\-124\-62 (36006) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi chaturviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-124\-19 shAstre shAsane .. 5\-124\-22 kiMpAkaM mahAkAlaphalam .. 5\-124\-24 niHshreyasaM kalyANam .. 5\-124\-28 gauH bhUmiH .. 5\-124\-32 upacharitAH prachAritAH .. 5\-124\-35 arthaM kali kalahahetama .. 5\-124\-36 anupAyana hInopAyena .. 5\-124\-44 nirmitAM vashIkaraNenotpAditAm .. 5\-124\-52 yasminnarjune jite sati te tava jitaM jayaH syAt .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 125 .. shrIH .. 5\.125\. adhyAyaH 125 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmadroNAbhyAM duryodhanaMprati shrIkR^iShNavachanAdaraNavidhAnam .. 1 .. tathA dhR^itarAShTreNApi duryodhanaMprati shrIkR^iShNavAkyapratyAkhyAne anarthaprAptikathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-125\-0 (36007) vaishampAyana uvAcha. 5\-125\-0x (3760) tataH shAntanavo bhIShmo duryodhanamamarShaNam . keshavasya vachaH shrutvA provAcha bharatarShabha .. 5\-125\-1 (36008) kR^iShNena vAkyamukto.asi sR^ihR^idAM shamamichChatA . anvapadyasva tattAta mA manyuvashamanvagAH . 5\-125\-2 (36009) akR^itvA vachanaM tAta keshavasya mahAtmanaH . shreyo na jAtu na sukhaM na kalyANamavApsyasi .. 5\-125\-3 (36010) dharmyamarthyaM mahAbAhurAha tvAM tAta keshavaH . tadarthamabhipadyasva mA rAjannInashaH prajAH .. 5\-125\-4 (36011) jvalitAM tvamimAM lakShmIM bhAratIM sarvarAjasu . jIvato dhR^itarAShTrasya daurAtmyAdbhaMshayiShyasi .. 5\-125\-5 (36012) AtmAnaM cha sahAmAtyaM saputrabhrAtR^ibAndhavam . ahamityanayA buddhyA jIvitAddhaMshayiShyatasi .. 5\-125\-6 (36013) atikrAmankeshavasya tathyaM vachanamarthavat . pitushcha bhAratashreShTha vidurasya cha dhImataH .. 5\-125\-7 (36014) mA kulaghnaH kupuruSho durmatiH kApathaM gamaH . mAtaraM pitaraM chaiva mA ma~njIH shokasAgare .. 5\-125\-8 (36015) atha droNo.abravIttatra duryodhanamidaM vachaH . amarShavashamApannaM niHshvasantaM punaHpunaH .. 5\-125\-9 (36016) dharmArthayuktaM vachanamAha tvAM tAta keshavaH . tathA bhIShmaH shAntanavasta~njuShasva narAdhipa .. 5\-125\-10 (36017) prAj~nau medhAvinau dAntAvarthakAmau bahushrutau . AhatustvAM hitaM vAkyaM ta~njuShasva narAdhipa .. 5\-125\-11 (36018) anutiShTha mahAprAj~na kR^iShNabhIShmau yadUchatuH . mAdhavaM buddhimohena mA.avamaMsthAH parantapa .. 5\-125\-12 (36019) ye tvAM protsAhayantyete naite kR^ityAya karhichit . vairaM pareShAM grIvAyAM pratimokShyanti saMyuge .. 5\-125\-13 (36020) mA jIghanaH prajAH sarvAH putrAnbhrAtR^IMstathaiva cha . vAsudevArjunau yatra viddhyajeyAnalaM hi tAn .. 5\-125\-14 (36021) etachchaiva mataM satyaM suhR^idoH kR^iShNabhIShmayoH . yadi nAdAsyase tAta pashchAttapsyasi bhArata .. 5\-125\-15 (36022) yathoktaM jAmadagnyena bhUyAneSha tato.arjunaH . kR^iShNo hi devakIputro devairapi suduHsahaH . kiM te sukhapriyeNeha proktena bharatarShabha .. 5\-125\-16 (36023) etatte sarvamAkhyAtaM yathechChasi tathA kuru . na hi tvAmutsahe vaktuM bhUyo bharatasattama .. 5\-125\-17 (36024) vaishampAyana uvAcha. 5\-125\-18x (3761) tasminvAkyAntare vAkyaM kShattA.api viduro.abravIt . duryodhanamabhiprekShya dhArtarAShTramamarShaNam .. 5\-125\-18 (36025) duryodhana na shochAmi tvAmahaM bharatarShabha . imo tu vR^iddhau shochAmi gAndhArIM pitaraM cha te .. 5\-125\-19 (36026) yAvanAthau chariShyete tvayA nAthena durhR^idA . hatamitrau hatAmAtyau lUnapakShAvivANDajau .. 5\-125\-20 (36027) bhikShukau vichariShyete shochantau pR^ithivImimAm . kulaghnamIdR^ishaM pApaM janayitvA kupUruSham .. 5\-125\-21 (36028) atha duryodhaM rAjA dhR^itarAShTro.abhyabhAShata . AsInaM bhrAtR^ibhiH sArdhaM rAjabhiH parivAritam .. 5\-125\-22 (36029) duryodhana nibodhedaM shauriNoktaM mahAtmanA . Adatsva shivamatyantaM yogakShemavadavyayam .. 5\-125\-23 (36030) anena hi sahAyena kR^iShNenAkliShTakarmaNA . iShTAnsarvAnabhiprAyAnprApsyAmaH sarvarAjasu .. 5\-125\-24 (36031) susaMhataH keshavena tAta gachCha yudhiShThiram . chara svastyayanaM kR^itsnaM bharatAnAmanAmayam .. 5\-125\-25 (36032) vAsudevena tIrthena tAta gachChasva saMshamam . kAlaprAptamidaM manye mA tvaM duryodhanAtigAH .. 5\-125\-26 (36033) shamaM chedyAchamAnaM tvaM pratyAkhyAsyasi keshavam . tvadarthamabhijalpantaM na tavAstyaparAbhavaH .. .. 5\-125\-27 (36034) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavAdyanaparvaNi pa~nchaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-125\-25 susaMhataH suShThru ekIbhUtaH .. 5\-125\-26 tIrthena upAyena .. 5\-125\-27 aparAbhavo jayaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 126 .. shrIH .. 5\.126\. adhyAyaH 126 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## punarbhIShmadroNAbhyAM duryodhanaMprati pareShAM yuddhasaMnAhAtpUrvameva taiHsaha shamavidhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-126\-0 (36035) vaishampAyana uvAcha. 5\-126\-0x (3762) dhR^itarAShTravachaH shrutvA bhIShmadroNau samavyathau . duryodhanamidaM vAkyamUchatuH shAsanAtigam .. 5\-126\-1 (36036) yAvatkR^iShNAvasannaddhau yAvattiShThati gANDivam . yAvaddhaumyo na medhAgnau juhotIha dviShadbalam .. 5\-126\-2 (36037) yAvanna prekShate krUddhaH senAM tava yudhiShThiraH . hrIniShevo maheShvAsastAvachChAmyatu vaishasam .. 5\-126\-3 (36038) yAvanna dR^ishyate pArthaH sve.apyanIke vyavasthitaH . bhImaseno maheShvAsastAvachChAmyatu vaishasam .. 5\-126\-4 (36039) yAvanna charate mArgAnpR^itanAmabhidharShayan . bhImaseno gadApANistAvatsaMshAmya pANDavaiH .. 5\-126\-5 (36040) yAvanna shAtayatyAjau shirAMsi gajayodhinAm . gadayA vIraghAtinyA phalAnIva vanaspateH . kAlena paripakvAni tAvachChAmyatu vaishasam .. 5\-126\-6 (36041) nakulaH sahadevashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. virATashcha shikhaNDI cha shaishupAlishcha daMshitAH .. 5\-126\-7 (36042) yAvanna pravishantyete nakrA iva mahArNavam . kR^itAstrAH kShipramasyantastAvachChAmyatu vaishasam .. 5\-126\-8 (36043) yAvanna sukumAreShu sharIreShu mahIkShitAm . gArdhrapatrAH patantyugrAstAvachChAmyatu vaishasam .. 5\-126\-9 (36044) chandanAgurudigdheShu hAraniShkadhareShu cha . norassu yAvadyodhAnAM maheShvAsairmaheShavaH .. 5\-126\-10 (36045) kR^itastraiH kShipramasyadbhirdUrapAtibhirAyasAH . abhilakShyairnipAtyante tAvachChAmyatu vaishasam .. 5\-126\-11 (36046) abhivAdayamAnaM tvAM shirasA rAjaku~njaraH . pANibhyAM pratigR^ihNAtu dharmarAjo yudhiShThiraH .. 5\-126\-12 (36047) dhvajA~NkushapatAkA~NkaM dakShiNaM te sudakShiNaH . skandhe nikShipatAM bahuM shAntaye bharatarShabha .. 5\-126\-13 (36048) ratnauShadhisametena ratnA~Ngulitalena cha . upaviShTasya pR^iShThaM te pANinA parimArjatu .. 5\-126\-14 (36049) shAlaskandho mahAbahustvAM svajAno vR^ikodaraH . 5\-126\-15bsAmnA.abhivadatAM chApi shAntaye bharatarShabha .. 5\-126\-15 (36050) arjunena yamAbhyAM cha tribhistairabhivAditaH . mUrdhni tAnsamupAghrAya premNA.abhivada pArthiva .. 5\-126\-16 (36051) dR^iShTvA tvAM pANDavairvIrairbhrAtR^ibhiH saha saMgatam . yAvadAnandajAshrUNi pranmu~nchantu narAdhipAH .. 5\-126\-17 (36052) ghuShyatAM rAjadhAnIShu sarvasaMpanmahIkShitAm . pR^ithivI bhrAtR^ibhAvena bhujyatAM vijvaro bhava .. .. 5\-126\-18 (36053) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ShaDviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-126\-2 medhAgnau saMgrAmAgnau . megho yaj~naH .. 5\-126\-3 vaishasaM vairam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 127 .. shrIH .. 5\.127\. adhyAyaH 127 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena shrIkR^iShNaMprati svasminnaparAdhalesho.api nAstIti kathanam .. 1 .. bhIShmAdirakShitasya svasyAjayyatvakathanapUrvakaM yuddhe nidhanasaMbhave.api pANDavebhyaH sUchyagraparimitabhUmerapyapradAnavachanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-127\-0 (36054) vaishampAyana uvAcha. 5\-127\-0x (3763) shrutvA duryodhano vAkyamapriyaM kurusaMsadi . pratyuvAcha mahAbAhuM vAsudevaM yashasvinam .. 5\-127\-1 (36055) prasamIkShya bhavAnetadvaktumarhati keshava . mAmeva hi visheSheNa vibhAShya parigarhase .. 5\-127\-2 (36056) bhaktivAdena pArthAnAmakasmAnmadhusUdana . bhavAngarhayati nityaM kiM samIkShya balAbalam .. 5\-127\-3 (36057) bhavAnkShattA cha rAjA vA.apyAchAryo vA pitAmahaH . mAmeva parigarhante nAnyaM kaMchana pANDavam .. 5\-127\-4 (36058) na chAhaM lakShaye kaMchidvyabhichAramihAtmanaH . atha sarve bhavanto mAM vidviShanti sarAjakAH .. 5\-127\-5 (36059) na chAhaM kaMchidatyarthamaparAdhamarindama . vichintayanprapashyAmi susUkShmamapi keshava .. 5\-127\-6 (36060) priyAbhyupagate dyUte pANDavA madhUsUdana . jitAH shakuninA rAjyaM tatra kiM mama duShkR^itam .. 5\-127\-7 (36061) yatpunardraviNaM kiMchittatrAjIyanta pANDavAH . tebhya evAbhyanuj~nAtaM tattada madhusUdana .. 5\-127\-8 (36062) aparAdho na chAsmAkaM yatte hyakShaiH parAjitAH . ajeyA jayatAM shreShTha pArthAH pravrAjitA vanam .. 5\-127\-9 (36063) kena vA.apyapavAdena viruddhyantyaribhiH saha . ashaktAH pANDavAH kR^iShNa prahR^iShTAH pratyamitravat .. 5\-127\-10 (36064) kimasmAbhiH kR^itaM teShAM kasminvA punarAgasi . dhArtarAShTrA~njighAMsanti pANDavAH sR^i~njayaiH saha .. 5\-127\-11 (36065) na chApi vayamugreNa karmaNA vachanena vA . prabhraShTAH praNamAmeha bhayAdapi shatakratum .. 5\-127\-12 (36066) na cha taM kR^iShNa pashyAmi kShatradharmamanuShThitam . utsaheta yudhA jetuM yo naH shatrunibarhaNa .. 5\-127\-13 (36067) na hi bhIShmakR^ipadroNAH sakarNA madhusUdana . devairapi yudhA jetuM shakyAH kimuta pANDavaiH .. 5\-127\-14 (36068) svadharmamanupashyanto yadi mAdhava saMyuge . astreNa nidhanaM kAle prApsyAmaH svargyameva tat .. 5\-127\-15 (36069) mukhyashchaivaiSha no dharmaH kShatriyANAM janArdana . yachChayImahi sa~NgrAme sharatalpagatA vayam .. 5\-127\-16 (36070) te vayaM vIrashayanaM prApsyAmo yadi saMyuge . apraNamyaiva shatrUNAM na nastapsyanti mAdhava .. 5\-127\-17 (36071) kashcha jAtu kule jAtaH kShatradharmeNa vartayan . bhayAdvR^ittiM samIkShyaivaM praNamediha karhichit .. 5\-127\-18 (36072) udyachChedeva na namedudyamo hyeva pauruSham . apyaparvaNi bhajyeta na namediha karhichit .. 5\-127\-19 (36073) iti mAta~NgavachanaM paripsanti hitepsavaH . dharmAya chaiva praNamedbrAhmaNebhyashcha madvidhaH .. 5\-127\-20 (36074) achintayankaMchidanyaM yAvajjIvaM tathA charet . eSha dharmaH kShatriyANAM matametachcha me sadA .. 5\-127\-21 (36075) rAjyAMshashchAbhyanuj~nAto yo me pitrA purA.abhavat . na sa labhyaH punarjAtu mayi jIvati keshava .. 5\-127\-22 (36076) yAvachcha rAjA dhriyate dhR^itarAShTro janArdana . nyastashastrA vayaM te vA.apyupajIvAma mAdhava . apradeyaM purA dattaM rAjyaM paravato mama .. 5\-127\-23 (36077) aj~nAnAdvA bhayAdvA.api mayi bAle janArdana . na tadadya punarlabhyaM pANDavairvR^iShNinandana .. 5\-127\-24 (36078) dhriyamANe mahAbAhau mayi saMprati keshava . yAvaddhi tIkShNayA sUchyA viddhyedagreNa keshava . tAvadapyaparityAjyaM bhUmernaH pANDavAnprati .. .. 5\-127\-25 (36079) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi saptaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-127\-19 aparvaNi aprastAve .. 5\-127\-20 mAtaMgaH muniH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 128 .. shrIH .. 5\.128\. adhyAyaH 128 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena duryodhanaMprati sagarhaNaM pANDaveShu tatkR^itApanayAnusmAraNam .. 1 .. duryodhanasya pANDavairasandhAne kauravairvandhanapUrvakaM pANDavebhyaH svasamarpaNapratipAdakadushshAsanavachanashravaNajakopAt sabhAto nirgamanam .. 2 .. kR^iShNena dhR^itarAShTraMprati kulasyArdhe duryodhanaparityAgAvidhAnam .. 3 .. tathA sadR^iShTAntapradarshanaM duryodhanasya bandhanapUrvakaM pANDavebhyaH samarpaNavidhAnam .. 4 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-128\-0 (36080) vaishampAyana uvAcha .. 5\-128\-0x (3764) tataH prahasya dAshArhaH krodhaparyAkulekShaNaH . duryodhanamidaM vAkyamabravItkurusaMsadi .. 5\-128\-1 (36081) lapsyase vIrashayanaM kAmametadavApsyasi . sthiro bhava sahAmAtyo vimardo bhavitA mahAn .. 5\-128\-2 (36082) yachchaitanmanyase mUDha na me kashchidvyatikramaH . pANDaveShviti tatsarvaM nibodha tvaM narAdhipa .. 5\-128\-3 (36083) shriyAM saMtapyamAnena pANDavAnAM mahAtmanAm . tvayA durmantritaM dyUtaM saubalena cha bhArata .. 5\-128\-4 (36084) kathaM cha j~nAtayastAta shreyAMsaH sAdhusaMmatAH . tathA.anyAyyamupasthAtuM jihmenAjihmachAriNaH .. 5\-128\-5 (36085) akShadyUtaM mahApraj~na satAM mativinAshanam . asatAM tatra jAyante bhedAshcha vyasanAni cha .. 5\-128\-6 (36086) tadidaM vyasanaM ghoraM tvayA dyUtamukhaM kR^itam . asamIkShya sadAchArAnsArdhaM pApAnubandhanaiH .. 5\-128\-7 (36087) kashchAnyo bhrAtR^ibhAryAM vai viprakartR^iM tathArhati . AnIya cha sabhAM vyaktaM yathoktA draupadI tvayA .. 5\-128\-8 (36088) kulInA shIlasaMpannA prANebhyo.api garIyasI . mahiShI pANDuputrANAM tathA vinikR^itA tvayA .. 5\-128\-9 (36089) jAnanti kuravaH sarve yathoktAH kurusaMsadi . duHshAsanena kaunteyAH pravrajantaH parantapAH .. 5\-128\-10 (36090) samyagvR^itteShvalubdheShu satataM dharmachAriShu . sveShu bandhuShu kaH sAdhushcharedevamasAMpratam .. 5\-128\-11 (36091) nR^ishaMsAnAmanAryANAM tathA paruShabhAShaNam . karNaduHshAsanAbhyAM cha tvayA cha bahushaH kR^itam .. 5\-128\-12 (36092) saha mAtrA pradagdhuM tAnbAlakAnvAraNAvate . AsthitaH paramo yatno na samR^iddhashcha tattava .. 5\-128\-13 (36093) UShushcha suchiraM kAlaM prachChannAH pANDavAstadA . mAtrA sahaikachakrAyAM brAhmaNasya niveshane .. 5\-128\-14 (36094) viSheNa sarpabandhaishcha yatitAH pANDavAstvayA . sarvopAyairvinAshAya na samR^iddhaM cha tattava .. 5\-128\-15 (36095) evaMbuddhiH pANDaveShu mithyAvR^ittiH sadA bhavAn . kathaM te nAparAdho.asti pANDaveShu mahAtmasu .. 5\-128\-16 (36096) `evaMvR^ittaH kathaM rAjye sthAtumarhasi pApakR^it . sa rAjyAchcha sukhAchchaiva hAsyase kulapAMsana .. 5\-128\-17 (36097) yachchaibhyo yAchamAnebhyaH pitryamaMshaM na ditsati . tachcha pApa pradAtA.asi bhraShTaishvaryo nipAtitaH .. 5\-128\-18 (36098) kR^itvA bahUnyakAryANi pANDaveShu nR^ishaMsavat . mithyAvR^ittiranAryaH sannadya vipratipadyase .. 5\-128\-19 (36099) mAtApitR^ibhyAM bhIShmeNa droNena vidureNa cha . shAmyeti muhuruktosi na cha shAmyasi pArthiva .. 5\-128\-20 (36100) shame hi sumahA.NllAbhastava pArthasya chobhayoH . na cha rochayase rAjankimanyadbuddhilAghavAt .. 5\-128\-21 (36101) na sharma prApsyase rAjannutkramya suhR^idAM vachaH . adharmyamayashasyaM cha kriyate pArthiva tvayA .. 5\-128\-22 (36102) vaishampAyana uvAcha. 5\-128\-23x (3765) evaM bruvati dAshArhe duryodhanamamarShaNam . duHshAsana idaM vAkyamabravItkarusaMsadi .. 5\-128\-23 (36103) na chetsandhAsyase rAjansvena kAmena pANDavaiH . baddhvA kila tvAM dAsyanti kuntIputrAya kauravAH .. 5\-128\-24 (36104) vaikartanaM tvAM cha mAM cha trInetAnmanujarShabha . pANDavebhyaH pradAsyanti bhIShmo droNaH pitA cha te .. 5\-128\-25 (36105) bhrAturetadvachaH shrutvA dhArtarAShTraH suyodhanaH . kruddhaH prAtiShThatotthAya mahAnAga iva shvasan .. 5\-128\-26 (36106) viduraM cha somadattaM cha mahArAjaM cha bAhlikam . kR^ipaM cha somadattaM cha bhIShmaM droNaM janArdanam .. 5\-128\-27 (36107) sarvAnetAnanAdR^itya durmatirnirapatrapaH . ashiShTavadamaryAdo mAnI mAnyAvamAnitA .. 5\-128\-28 (36108) taM prasthitamabhiprekShya bhrAtaro manujarShabham . anujagmuH sahAmAtyA rAjAnashchApi sarvashaH .. 5\-128\-29 (36109) sabhAyAmutthitaM kruddhaM prasthitaM bhrAtR^ibhiH saha . duryodhanamabhiprekShya bhIShmaH shAntanavo.abravIt .. 5\-128\-30 (36110) dharmArthAvabhisantyajya saMrambhaM yo.anumanyate . hasanti vyasane tasya durhR^ido nachirAdiva .. 5\-128\-31 (36111) durAtmA rAjaputro.ayaM dhArtarAShTro.anupAyavit . mithyAbhimAnI rAjyasya krodhalobhavashAnugaH .. 5\-128\-32 (36112) kAlapakvamidaM manye sarvaM kShatraM janArdana . sarve hyanusR^itA mohAtpArthivAH saha mantribhiH .. 5\-128\-33 (36113) bhIShmasyAtha vachaH shrutvA dAshArhaH puShkarekShaNaH . bhIShmadroNamukhAnsarvAnabhyabhAShata vIryavAn .. 5\-128\-34 (36114) sarveShAM kuruvR^iddhAnAM mahAnayamatikramaH . prasahya mandamaishvarye na niyachChanti yannR^ipam .. 5\-128\-35 (36115) tatra kAryamahaM manye kAlaprAptamarindamAH . kriyamANe bhavechChreyastatsarvaM shrR^iNutAnaghAH .. 5\-128\-36 (36116) pratyakShametadbhavatAM yadvakShyAmi hitaM vachaH . bhavatAmAnukUlyena yadi rocheta bhAratAH .. 5\-128\-37 (36117) putro vai bhojarAjasya durAchAro hyanAtmavAn . jIvataH pituraishvaryaM hR^itvA mR^ityuvashaM gataH .. 5\-128\-38 (36118) ugrasenasutaH kaMsaH parityaktaH sa bAndhavaiH . j~nAtInAM hitakAmena mayA shasto mahAmR^idhe .. 5\-128\-39 (36119) AhukaH punarasmAbhirj~nAtibhishchApi satkR^itaH . ugrasenaH kR^ito rAjA bhojarAjanyavardhanaH .. 5\-128\-40 (36120) saMsamekaM parityajya kulArthe sarvayAdavAH . saMbhUya sukhamedhante bhAratAndhakavR^iShNayaH .. 5\-128\-41 (36121) api chApyavadadrAjanparameShThI prajApatiH . vyUDhe devAsure yuddhe.abhyudyateShvAyudheShu cha .. 5\-128\-42 (36122) dvaidhIbhUteShu lokeShu vinashyatsu cha bhArata . abravIttu tadA devo bhagavA.NllokabhAvanaH .. 5\-128\-43 (36123) parAbhaviShyantyasurA daiteyA dAnavaiH saha . AdityA vasavo rudrA bhaviShyanti divausakaH .. 5\-128\-44 (36124) devAsuramanuShyAshcha gandharvoragarAkShasAH . asminyuddhe susaMkruddhA haniShyanti parasparam .. 5\-128\-45 (36125) ` vartamAnaM jagatsarvaM muhUrtAnna bhaviShyati.' iti matvA.abravIddharmaM parameShThI prajApatiH . varuNAya prayachChaitAnbaddhvA daiteyadAnavAn .. 5\-128\-46 (36126) evamuktastato dharmo niyogAtparameShThinaH . varuNAya dadau sarvAnbaddhvA daiteyadAnavAn .. 5\-128\-47 (36127) tAnbaddhvA dharmapAshaishcha svaishcha pAshairjaleshvaraH . varuNaH sAgare yatto nityaM rakShati dAnavAn .. 5\-128\-48 (36128) tathA duryodhanaM karNaM shakuniM chApi saubalam . baddhvA duHshAsanaM chApi pANDavebhyaH prayachChata .. 5\-128\-49 (36129) tyajetkulArthe puruShaM grAmasyArthe kulaM tyajet . grAmaM janapadasyArthe AtmArthe pR^ithivIM tyajet .. 5\-128\-50 (36130) rAjanduryodhanaM baddhvA tataH saMshAmya pANDavaiH . tvatkR^ite na vinashyeyuH kShatriyAH kShatriyarShabha .. .. 5\-128\-51 (36131) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi aShTAviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 129 .. shrIH .. 5\.129\. adhyAyaH 129 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidureNa dhR^itarAShTrAj~nayA gAndhAryAH sabhAM pratyAnayanam .. 1 .. gAndhAryA duryodhanaM punaH sabhAmAnAyya taMprati nItikatha napUrvakaM pANDavaiH saha shamavidhAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-129\-0 (36132) vaishampAyana uvAcha. 5\-129\-0x (3766) kR^iShNasya tu vachaH shrutvA dhR^itarAShTro janeshvaraH . viduraM sarvadharmaj~naM tvaramANo.abhyabhAShata .. 5\-129\-1 (36133) gachCha tAta mahAprAj~na gAndhArIM dIrghadarshinIm . Anayeha tayA sArdhamanuneShyAmi durmatim .. 5\-129\-2 (36134) yadi sA na durAtmAnaM shamayedduShTachetasam . api kR^iShNasya suhR^idastiShThema vachane vayam .. 5\-129\-3 (36135) durbuddherduHsahAyasya shamArthaM bruvatI vachaH .. api no vyasanaM ghoraM duryodhanakR^itaM mahat . 5\-129\-4 (36136) shamayechchirarAtrAya yogakShemavadavyayam . rAj~nastu vachanaM shrutvA viduro dIrghadarshinIm . 5\-129\-5 (36137) AnayAmAsa gAndhArIM dhR^itarAShTrasya shAsanAt .. 5\-129\-6 (36138) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-129\-7x (3767) eSha gAndhAri putraste durAtmA shAsanAtigaH . aishvaryalobhAdaishvaryaM jIvitaM cha prahAsyati .. 5\-129\-7 (36139) ashiShTavadamaryAdaH pApaiH saha durAtmavAn . sabhAyA nirgato mUDho vyatikramya suhR^idvachaH .. 5\-129\-8 (36140) vaishampAyana uvAcha. 5\-129\-9x (3768) sA bhartR^ivachanaM shrutvA rAjaputrI yashasvinI . anvichChantI mahachChreyo gAndhArI vAkyamabravIt .. 5\-129\-9 (36141) AnAyaya sutaM kShipraM rAjyakAmukamAturam . nahi rAjyamashiShTena shakyaM dharmArthalopinA . AptumAptaM tathA.apIdamavinItena sarvathA .. 5\-129\-10 (36142) tvaM hyevAtra bhR^ishaM garhyo dhR^itarAShTra sutapriyaH . yo jAnanpApatAmasya tatpraj~nAmanuvartase .. 5\-129\-11 (36143) sa eSha kAmamanyubhyAM pralabdho lobhamAsthitaH . ashakyo.adya tvayA rAjanvinivartayituM balAt .. 5\-129\-12 (36144) rAShTrapradAne mUDhasya bAlishasya durAtmanaH . duHsahAyasya lubdhasya dhR^itarAShTro.ashrute phalam .. 5\-129\-13 (36145) kathaM hi svajane bhedamupekSheta mahIpatiH . bhinnaM hi svajanena tvAM prahariShyanti shatravaH .. 5\-129\-14 (36146) yA hi shakyA mahArAja sAmnA bhedena vA punaH . nistartumApadaH sveShu daNDaM kastatra pAtayet .. 5\-129\-15 (36147) vaishampAyana uvAcha. 5\-129\-16x (3769) shAsanAddhR^itarAShTrasya duryodhanamamarShaNam . mAtushcha vachanAtkShattA sabhAM prAveshayatpunaH .. 5\-129\-16 (36148) sa mAturvachanAkA~NkShI pravivesha punaH sabhAm . abhitAmrekShaNaH krodhAnnishvasanniva pannagaH .. 5\-129\-17 (36149) taM praviShTamabhiprekShya putramutpathamAsthitam . vigarhamANA gAndhArI shamArthaM vAkyamabravIt .. 5\-129\-18 (36150) duryodhana nibodhedaM vachanaM mama putraka . hitaM te sAnubandhasya tathA.a.ayatyAMsukhodayam .. 5\-129\-19 (36151) duryodhana yadAha tvAM pitA bharatasattama . bhIShmo droNaH kR^ipaH kShattA suhR^idAM kuru tadvachaH .. 5\-129\-20 (36152) bhIShmasya tu pitushchaiva mama chApachitiH kR^itA . bhaveddroNamukhAnAM cha suhR^idAM shAmyatA tvayA .. 5\-129\-21 (36153) na hi rAjyaM mahAprAj~na svena kAmena shakyate . avAptuM rakShituM vA.api bhoktuM bharatasattama .. 5\-129\-22 (36154) na hyavashyendriyo rAjyamashrIyAddIrghamantaram . vijitAtmA tu medhAvI sa rAjyamabhipAlayet .. 5\-129\-23 (36155) kAmakrodhau hi puruShamarthebhyo vyapakarShataH . tau tu shatrU vinirjitya rAjA vijayate mahIm .. 5\-129\-24 (36156) lokeshvara prabhutvaMhi mahadetaddurAtmabhiH . rAjyaM nAmepsitaM sthAnaM na shakyamabhirakShitum .. 5\-129\-25 (36157) indriyANi mahatprepsurniyachChedarthadharmayoH . indriyairniyatairbuddhirvardhate.agnirivendhanaiH .. 5\-129\-26 (36158) avidheyAni hImAni vyApAdayitumapyalam . avidheyA ivAdAntA hayAH pathi kusArathim .. 5\-129\-27 (36159) avijitya ya AtmAnamamAtyAnvijigIShate . amitrAnvA.ajitAmAtyaH so.avashaH parihIyate .. 5\-129\-28 (36160) AtmAnameva prathamaM dveShyarUpeNa yojayet . tato.amAtyAnamitrAMshcha na moghaM vijigIShate .. 5\-129\-29 (36161) vashyendriyaM jitAmAtyaM dhR^itadaNDaM vikAriShu . parIkShyakAriNaM dhIramatyarthaM shrIrniShevate .. 5\-129\-30 (36162) kShudrAkSheNeva jAlena jhaShAvapihitAvubhau . kAmakrodhau sharIrasthau praj~nAnaM tau vilumpataH .. 5\-129\-31 (36163) yAbhyAM hi devAH svaryAtuH svargasya pidadhurmukham . bibhyato.anuparAgasya kAmakrodhau sma vardhitau .. 5\-129\-32 (36164) kAmaM krodhaM cha lobhaM cha dambhaM darpaM cha bhUmipaH . samyagvijetuM yo veda sa mahImabhijAyate .. 5\-129\-33 (36165) satataM nigrahe yukta indriyANAM bhavennR^ipaH . IpsannarthaM cha dharmaM cha dviShatAM cha parAbhavam .. 5\-129\-34 (36166) kAmAbhibhUtaH krodhAdvA yo mithyA pratipadyate . sveShu chAnyeShu vA tasya na sahAyA bhavantyuta .. 5\-129\-35 (36167) ekIbhUtairmahAprAj~naiH shUrairarinibarhaNaiH . pANDavaiH pR^ithivIM tAta bhokShyase sahitaH sukhI .. 5\-129\-36 (36168) yathA bhIShmaH shAntanavo droNashchApi mahArathaH . AhatustAta tatsatyamajeyau kR^iShNapANDavau .. 5\-129\-37 (36169) prapadyaShva mahAbAhuM kR^iShNamakliShTakAriNam . prasanno hi sukhAya syAdubhayoreva keshavaH .. 5\-129\-38 (36170) suhR^idAmarthakAmAnAM yo na tiShThati shAsane . prAj~nAnAM kR^itavidyAnAM sa naraH shatrunandanaH .. 5\-129\-39 (36171) na yuddhe tAta kalyANaM na dharmArthau kutaH sukham . na chApi vijayo nityaM mA yuddhe cheta AdhithAH .. 5\-129\-40 (36172) bhIShmeNa hi mahAprAj~na pitra te bAhlikena cha . dattoM.ashaH pANDuputrANAM bhedAdbhatairarindama .. 5\-129\-41 (36173) tastha chaitatpradAnasya phalamadyAnupashyasi . yadbhu~NkShe pR^ithivIM kR^itsnAM shUrairnihatakaNTakAm .. 5\-129\-42 (36174) prayachCha pANDuputrANAM yathochitamarindama . yadIchChasi sahAmAtyo bhoktumardhaM pradIyatAm .. 5\-129\-43 (36175) alamardhaM pR^ithivyAste mahAmAtyasya jIvitum . suhR^idAM vachane tiShThanyashaH prApsyati bhArata .. 5\-129\-44 (36176) shrImadbhirAtmavadbhistairbuddhimadbhirjitendriyaiH . pANDavairvigrahastAta bhraMshayenmahataH sukhAt .. 5\-129\-45 (36177) nigR^ihya suhR^idAM manyuM shAdhi rAjyaM yathochitam . svamaMshaM pANDuputrebhyaH pradAya bharatarShabha .. 5\-129\-46 (36178) alama~Nga nikAro.ayaM trayodashasamAH kR^itaH . shamayainaM mahAprAj~na kAmakrodhasamedhitam .. 5\-129\-47 (36179) na chaiSha shaktaH pArthAnAM yastvadarthamabhIpsati . sUtaputro dR^iDhakrodho bhrAtA duHshAsanashcha te .. 5\-129\-48 (36180) bhIShme droNe kR^ipe karNe bhImasene dhana~njaye . dhR^iShTadyumne cha saMkruddhe na syuH sarvAH prajA dhruvam .. 5\-129\-49 (36181) amarShavashamApanno mA kurUMstAta jIghanaH . eShA hi pR^ithivI kR^itsnA mA gamattvatkR^ite vadham .. 5\-129\-50 (36182) yachcha tvaM manyase mUDha bhIShmadroNakR^ipAdayaH . yotsyante sarvashaktyeti naitadadyopapadyate .. 5\-129\-51 (36183) samaM hi rAjyaM prItishcha sthAnaM hi viditAtmanAm . pANDaveShvatha yuShmAsu dharmastvabhyadhikastataH .. 5\-129\-52 (36184) rAjapiNDabhayAdete yadi hAsyanti jIvitam . na hi shakShyanti rAjAnaM yudhiShThiramudIkShitum .. 5\-129\-53 (36185) na lobhAdarthasaMpattirnarANAmiha dR^ishyate . tadalaM tAta lobhena prashAmya bharatarShabha .. .. 5\-129\-54 (36186) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekonatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-129\-19 AyatyAM pariNAme .. 5\-129\-21 apachitiH pUjA .. 5\-129\-23 dIrghamantaraM cherakAlam .. 5\-129\-29 mahadrAjyaM . mahadrAjyavishAlayoriti vishvaH .. 5\-129\-31 kShudrAkSheNa sUkShmachChidreNa .. 5\-129\-32 yAbhyAM pidadhuH tau kAmakrodhAvityadhyAhAreNa yojanA .. 5\-129\-33 abhijAyate shAsti .. 5\-129\-47 nikAraH apakAraH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 130 .. shrIH .. 5\.130\. adhyAyaH 130 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## mAtR^ivAkyamanAdR^itya nirgatena duryodhanena karNAdibhiH sahAlochya kR^iShNabandhananirdhAraNam .. 1 .. i~Ngitaj~nena sAtyakinA kR^iShNAdiShu tannavedanam .. 2 .. dhR^itarAShTreNa punarduryodhanamAnAyya kR^iShNasya durgrahatvanirUpaNam .. 3 .. vidureNa saMgR^ihya kR^iShNa charitranirUpaNapUrvakaM duryodhanagarhaNam .. 4 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-130\-0 (36187) vaishampAyana uvAcha. 5\-130\-0x (3770) tattu vAkyamanAdR^itya so.arthavanmAtR^ibhAShitam . punaH pratasthe saMrambhAtsakAshamakR^itAtmanAm .. 5\-130\-1 (36188) tataH sabhAyA nirgamya mantrayAmAsa kauravaH . saubalena matAkSheNa rAj~nA shakuninA saha .. 5\-130\-2 (36189) ` duryodhanaM dhArtarAShTraM karNaM duHshAsano.abravIti . nochetsandhAsyase rAjansvena kAmena pANDavaiH . baddhvaiva tvAM pradAsyanti pANDuputrAya bhArata .. 5\-130\-3 (36190) vaikartanaM tvAM cha mAM cha trInetAnbharatarShabha . pANDavebhyaH pradAsyanti bhIShmadroNau pitA cha te .. 5\-130\-4 (36191) duHshAsanasya tadvAkyaM nishamya bharatarShabha . duryodhano dhArtarAShTro nishvasya prahasanniva .. 5\-130\-5 (36192) ekAntamupasR^ityeha mantraM punaramantrayat . saubalena matAkSheNa rAj~nA shakuninA saha ..' 5\-130\-6 (36193) duryodhanasya karNasya shakuneH saubalasya cha . duHshAsanachaturthAnAmidamAsIdvicheShTitam .. 5\-130\-7 (36194) purA.ayamasmAngR^ihNAti kShiprakArI janArdanaH . sahito dhR^itarAShTreNa rAj~nA shAntanavena cha .. 5\-130\-8 (36195) vayameva hR^iShIkeshaM nigR^ihNIma balAdiva . prasahya puruShavyAghramindro vairochaniM yathA .. 5\-130\-9 (36196) shrutvA gR^ihItaM vArShNeyaM pANDavA hatachetasaH . nirutsAhA bhaviShyanti bhagnadaMShTrA ivoragAH .. 5\-130\-10 (36197) ayaM hyeShAM mahAbAhuH sarveShAM sharma varma cha . asmingR^ihIte varade R^iShabhe sarvasAtvatAm . nirudyamA bhaviShyanti pANDavAH somakaiH saha .. 5\-130\-11 (36198) tasmAdvayamihaivaikaM keshavaM kShiprakAriNam . kroshato dhR^itarAShTrasya baddhvA yotsyAmahe ripUn .. 5\-130\-12 (36199) vaishampAyana uvAcha. 5\-130\-13x (3771) teShAM pApamabhiprAyaM pApAnAM duShTachetasAm . i~Ngitaj~naH kaviH kShipramanvabuddhyata sAtyakiH .. 5\-130\-13 (36200) tadarthamabhiniShkramya hArdikyena sahAsthitaH . abravItkR^itavarmANaM kShipraM yojaya vAhinIm .. 5\-130\-14 (36201) vyUDhAnIkaH sabhAdvAramupatiShThasva daMshitaH . yAvadAkhyAmyahaM chaitatkR^iShNAyAkliShTakAriNe .. 5\-130\-15 (36202) sa pravishya sabhAM vIraH siMho giriguhAmiva . AchaShTa tamabhiprAyaM keshavAya mahAtmane .. 5\-130\-16 (36203) dhR^itarAShTraM tatashchaiva viduraM chAnvabhAShata . teShAmetamabhiprAyamAchachakShe smayanniva .. 5\-130\-17 (36204) dharmAdarthAchcha kAmAchcha karma sAdhuvigarhitam . mandAH kartumihechChanti na chAvApyaM kathaMchana .. 5\-130\-18 (36205) purA vikurvate mUDhAH pApAtmAnaH samAgatAH . dharShitAH kAmamanyubhyAM krodhalobhavashAnugAH .. 5\-130\-19 (36206) imaM hi puNDarIkAkShaM jighR^ikShantyalpachetasaH . paTenAgniM prajvalitaM yathA bAlA yathA jaDAH .. 5\-130\-20 (36207) sAtyakestadvachaH shrutvA viduro dIrghadarshivAn . dhR^itarAShTraM mahAbAhumabravItkurusaMsadi .. 5\-130\-21 (36208) rAjanparItakAlAste putrAH sarve parantapa . asakyamayashasyaM cha kartuM karma samudyatAH .. 5\-130\-22 (36209) imaM hi puNDarIkAkShamabhibhUya prasahya cha . nigrahItuM kilechChanti sahitA vAsavAnujam .. 5\-130\-23 (36210) imaM puruShashArdUlamapradhR^iShyaM durasadam . AsAdya nabhaviShyanti pata~NgA iva pAvakam .. 5\-130\-24 (36211) ayamichChanhi tAnsarvAnyudhyamAnA~njanArdanaH . siMho nAgAniva kruddho gamayedyamasAdanam .. 5\-130\-25 (36212) na tvayaM ninditaM karma kuryAtpApaM kathaMchana . na cha dharmAdapakrAmadechyutaH puruShottamaH .. 5\-130\-26 (36213) ` yathA vArANasI dagdhA sAshvA sarathaku~njarA . sAnubandhastu kR^iShNena kAshInAmR^iShabho hataH .. 5\-130\-27 (36214) tathA nAgapuraM dagdhvA sha~NkhachakragadAdharaH . svayaM kAleshvaro bhUtvA nAshayiShyati kauravAn .. 5\-130\-28 (36215) pArijAtaharaM hyenamekaM yadusukhAvaham . nAbhyavartata saMrabdho vR^itrahA vasubhiH saha .. 5\-130\-29 (36216) prApya nirmochane pAshAnShaTsahasrAMstarasvinaH . hR^itAste vAsudevena hyupasa~Nkramya kauravAn .. 5\-130\-30 (36217) dvAramAsAdya saubhasya vidhUya gadayA girim . dyumatsenaH sahAmAtyaH kR^iShNena vinipAtitaH .. 5\-130\-31 (36218) sheShavattvAtkurUNAM tu dharmApekShI tathA.achyutaH . kShamate puNDarIkAkShaH shaktaH sanpApakarmaNAm .. 5\-130\-32 (36219) ete hi yadi govindamichChanti saha rAjabhiH . adyaivAtithayaH sarve bhaviShyanti yamasya te .. 5\-130\-33 (36220) yathA vAyostR^iNAgraNi vashaM yAnti balIyasaH . tathA chakrabhR^itaH sarve vashameShyanti kauravAH .. 5\-130\-34 (36221) vaishampAyana uvAcha.' 5\-130\-35x (3772) vidureNaivamukte tu keshavo vAkyamabravIt . dhR^itarAShTramabhiprekShya suhR^idAM shrR^iNvatAM mithaH .. 5\-130\-35 (36222) rAjannete yadi kruddhA mAM nigR^ihNIyurojasA . ete vA mAmahaM vainAnanujAnIhi pArthiva .. 5\-130\-36 (36223) etAnhi sarvAnsaMrabdhAnniyantumahamutsahe . na tvahaM ninditaM karma kuryAM pApaM kathaMchana .. 5\-130\-37 (36224) pANDavArthe hi lubhyantaH svArthAnhAsyanti te sutAH . ete chedevamichChanti kR^itakAryo yudhiShThiraH .. 5\-130\-38 (36225) adyaiva hyahamenAMshcha ye chainAnanu bhArata . nigR^ihya rAjanpArthebhyo dadyAM kiM duShkR^itaM bhavet .. 5\-130\-39 (36226) ` eSha me nishchayo rAjanyadyeSho.asya vinishchayaH . nardantu sahitAH sha~NkhAH paNavAnakanisvanaiH .. 5\-130\-40 (36227) anAyAsena pArthAnAM parvatAM cha shivaM mahat . nigR^ihya rAjanpArthebhyo dadyAM chetsukR^itaM bhavet ..' 5\-130\-41 (36228) idaM tu na pravarteyaM ninditaM karma bhArata . sannidhau te mahArAja krodhajaM pApabuddhijam .. 5\-130\-42 (36229) eSha duryodhano rAjanyathechChati tathA.astu tat . ahaM tu sarvAMstanayAnanujAnAmi te nR^ipa .. 5\-130\-43 (36230) etachChrutvA tu viduraM dhR^itarAShTro.abhyabhAShata . kShipramAnaya taM pApaM rAjyalubdhaM suyodhanam .. 5\-130\-44 (36231) sahamitraM sahAmAtyaM sasodaryaM sahAnugam . shaknuyAM yadi panthAnamavatArayituM punaH .. 5\-130\-45 (36232) tato duryodhanaM kShattA punaH prAveshayatmabhAm . akAmaM bhrAtR^ibhiH sArdhaM rAjabhiH parivAritam .. 5\-130\-46 (36233) atha duroyadhanaM rAjA dhR^itarAShTro.abhyabhAShata . karNaduHshAsanAbhyAM cha rAjabhishchApi saMvR^itam .. 5\-130\-47 (36234) nR^ishaMsa pApabhUyiShTha kShudrakarmasahAyavAn . pApaiH sahAyaiH saMhatya pApaM karma chikIrShasi .. 5\-130\-48 (36235) ashakyamayashasyaM cha sadbhishchApi vigarhitam . yathA tvAdR^ishako mUDho vyavasyetkulapAMsanaH .. 5\-130\-49 (36236) tvamimaM puNDarIkAkShamapradhR^iShyaM durAsadam . pApaiH sahAyaiH saMhatya nigrahItuM kilechChasi .. 5\-130\-50 (36237) yo na shakyo balAtkartuM devairapi savAsavaiH . taM tvaM prArthayase manda bAlashchandramasaM yathA .. 5\-130\-51 (36238) devairmanuShyairgandharvairasurairuragaishcha yaH . na soDhuM samare shakyastaM na budhyasi keshavam .. 5\-130\-52 (36239) durgrAhyaH pANinA vAyurdusparshaH pANinA shashI . durdharA pR^ithivI mUrdhnA durgrAhyaH keshavo balAt .. 5\-130\-53 (36240) ityukte dhR^itarAShTreNa kShattA.api viduro.abravIt . duryodhanamabhiprekShya dhArtarAShTramamarShaNam .. 5\-130\-54 (36241) duryodhana nibodhedaM vachanaM mama sAMpratam . saubhadvAre vAnarendro dvivido nAma nAmataH . shilAvarSheNa mahatA ChAdayAmAsa keshavam .. 5\-130\-55 (36242) grahItukAmo vikramya sarvayatnena mAdhavam . grahItuM nAshakachchainaM taM tvaM prArthayase balAt .. 5\-130\-56 (36243) prAgjyotiShagataM shauriM narakaH saha dAnavaiH . grahItuM nAshakattatra taM tvaM prArthayase balAt .. 5\-130\-57 (36244) anekayugavarShAyurnihatya narakaM mR^idhe . nItvA kanyAsahasrANi upayeme yathAvidhi .. 5\-130\-58 (36245) nirmochane ShaTsahasrAH pAshairbaddhvA mahAsurAH . grahItuM nAshakaMshchainaM taM tvaM prArthayase balAt .. 5\-130\-59 (36246) anena hi hatA bAlye pUtanA shishunA tadA . govardhano dhAritashcha gavArthe bharatarShabha .. 5\-130\-60 (36247) ariShTo dhenukashchaiva chANUrashcha mahAbalaH . ashvarAjashcha nihataH kaMsashchAriShTamAcharan .. 5\-130\-61 (36248) jarAsandhashcha vakrashcha shishupAlashcha vIryavAn . bANAshcha nihataH sa~Nkhye rAjAnashcha niShUditAH .. 5\-130\-62 (36249) varuNo nirjito rAjA pAvakashchAmitaujasA . pArijAtaM cha haratA jitaH sAkShAchChachIpatiH .. 5\-130\-63 (36250) ekArNave cha svapatA nihatau madhukaiTabhau . janmAntaramupAgamya hayagrIvastathA hataH .. 5\-130\-64 (36251) ayaM kartA na kriyate kAraNaM chApi pauruShe . yadyadichChedayaM shauristattatkuryAdayatnataH .. 5\-130\-65 (36252) taM na budhyasi govinda ghoravikramamachyutam . AshIviShamiva krUddhaM tejorAshimaninditam .. 5\-130\-66 (36253) pradharShayanmahAbAhuM kR^iShNamakliShTakAriNam . pata~Ngo.agnimivAsAdya sAmAtyo nabhaviShyasi .. .. 5\-130\-67 (36254) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi triMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-130\-9 vairochaniM balim .. 5\-130\-18 karma dUtanigrahAkhyam .. 5\-130\-38 pANDavArthe pANDavadhane .. 5\-130\-42 idaM tu karma kartumiti sheShaH .. 5\-130\-49 nirmochane nagaravisheShe .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 131 .. shrIH .. 5\.131\. adhyAyaH 131 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShNena sabhAyAM vishvarUpapradarshanam .. 1 .. kR^iShNaprasAdAllabdhachakShuShA dhR^itarAShTreNa kR^iShNaM dR^iShTavatA vakShuShA itareShAmadi dR^ikShayA kR^iShNavarAtpunaH svachakShuShorantardhAnAdhigamaH .. 2 .. kR^iShNena tadrUpopasaMhArapUrvakaM pUrvarUpaM svIkR^itya rathAdhirohaNena kuntIsamIpagamanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-131\-0 (36255) vaishampAyana uvAcha . 5\-131\-0x (3773) vidureNaivamuktastu keshavaH shatrupUgahA . duryodhanaM dhArtarAShTramabhyabhAShata vIryavAn .. 5\-131\-1 (36256) eko.ahamiti yanmohAnmanyase mAM suyodhana . paribhUya sudurbuddhe grahItuM mAM chikIrShasi .. 5\-131\-2 (36257) ihaiva pANDavAH sarve tathaivAndhakavR^iShNayaH . ihAdityAshcha rudrAshcha vasavashcha maharShibhiH .. 5\-131\-3 (36258) evamuktvA jAhAsochchaiH keshavaH paravIrahA . tasya saMsmayataH shaurervidyudrUpA mahAtmanaH . `yugapachcha viniShpetuH sAkShAtsarvAstu devatAH ..' 5\-131\-4 (36259) a~NguShThamAtrAstridashA babhUvuH pAvakArchiShaH . tasya brahmA lalATastho rudro vakShasi chAbhavat .. 5\-131\-5 (36260) lokapAlA bhujeShvAsannagnirAsyAdajAyata . AdityAshchaiva sAdhyAshcha vasavo.athAshvinAvapi .. 5\-131\-6 (36261) marutashcha sahendreNa vishvedevAstathaiva cha . babhUvushchaiva yakShAshcha gandharvoragarAkShasAH .. 5\-131\-7 (36262) prAdurAstAM tathA dorbhyAM sa~NkarShaNadhana~njayau . dakShiNe.athArjuno dhanvI halI rAmashcha savyataH .. 5\-131\-8 (36263) bhImo yudhiShThirashchaiva mAdrIputrau cha pR^iShThataH . andhakA vR^iShNayashchaiva pradyumnaparamukhAstataH .. 5\-131\-9 (36264) agre babhUvuH kR^iShNasya samudyatamahAyudhAH . sha~NkhachakragadAshaktishAr~NgalA~NgalanandakAH .. 5\-131\-10 (36265) adR^ishyantodyatAnyeva sarvapraharaNAni cha . nAnAbAhuShu kR^iShNasya dIpyamAnAni sarvashaH .. 5\-131\-11 (36266) netrAbhyAM nAsikAbhyAM cha shrotrAbhyAM cha samantataH . prAdurAsanmahAraudrAH sadhUmAH pAvakArchiShaH .. 5\-131\-12 (36267) romakUpeShu cha tathA sUryasyeva marIchayaH . `sahasracharaNaH shrImA~nshatabAhuH sahasradR^ik ..' 5\-131\-13 (36268) tasya vai nAgalokashcha gulphAdho dadR^ishe tadA . chandrasUryau tathA netre grahaH vai sarvataH sthitAH .. 5\-131\-14 (36269) UrdhvalokAshcha sarve.api kukShau tasya vyavasthitAH . saritaH sAgarAshchaiva svedastasya mahAtmanaH .. 5\-131\-15 (36270) asthIni parvatAH sarve vR^ikShA romANi tasya hi . nimeShaNaM rAtryahanI jihvAyAM shAradA tathA .. ' 5\-131\-16 (36271) taM dR^iShTvA ghoramAtmAnaM keshavasya mahAtmanaH . nyamIlayanta netrANi rAjAnastrastachetasaH .. 5\-131\-17 (36272) R^ita droNaM cha bhIShmaM cha viduraM cha mahAmatim . saMjayaM dhR^itarAShTraM cha R^iShIMshchaiva tapodhanAn .. 5\-131\-18 (36273) prAdAtteShAM sa bhagavAndivyaM chakShurjanArdanaH .. 5\-131\-19 (36274) `dhR^itarAShTrAya pradadau bhagavAndivyachakShuShI . dadarsha paramaM rUpaM dhR^itarAShTro.ambikAsutaH .. 5\-131\-20 (36275) tato devAH sagandharvAH kinnarAshcha mahoragAH . R^iShayashcha mahAbhAgA lokapAlaiH samanvitAH . praNamya shirasA devaM tuShTuvuH prA~njalisthitAH .. 5\-131\-21 (36276) krodhaM prabho saMhara saMhara svaM rUpaM cha yaddarshitamAtmasaMstham . yAvattvime devagaNaiH sametA lokAH samastA bhuvi nAshamIyuH .. 5\-131\-22 (36277) tvaM cha kartA vikartA cha tvameva parirakShase . tvayA vyAptamidaM sarvaM jagatsthAvaraja~Ngamam .. 5\-131\-23 (36278) kiyanmAtrA mahIpAlAH kiMvIryAH kiMparAkramAH . teShAmarthe mahAbAho divyaM rUpaM pradarshivAn . evamuchchAritA vAchaH saha devArvibhuM tadA ..' 5\-131\-24 (36279) taddR^iShTvA mahadAshcharyaM mAdhavasya sabhAtale . devadundubhayo neduH puShpavarShaM papAta cha .. 5\-131\-25 (36280) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-131\-26x (3774) tvameva puNDarIkAkSha sarvasya jagato hitaH . tasmAnme yAdavashreShTha prasAdaM kartumarhasi .. 5\-131\-26 (36281) bhagavanmama netrAbhyAmantardhAnaM vR^iNe punaH . bhavantaM dR^iShTavAnasmi nAnyaM draShTumihotsahe .. 5\-131\-27 (36282) tato.abravInmahAbAhurdhR^itarAShTraM janArdanaH . adR^ishyamAne netre dve bhavetAM kurunandana .. 5\-131\-28 (36283) tatrAdbhutaM mahArAja dhR^itarAShTrashcha chakShuShI . labdhavAnvAsudevAchcha vishvarUpadidR^ikShayA .. 5\-131\-29 (36284) labdhachakShuShamAsInaM dhR^itarAShTraM narAdhipAH . vismitA R^iShibhiH sArdhaM tuShTuvurmadhusUdanam .. 5\-131\-30 (36285) chachAla cha mahI kR^itsnA sAgarashchApi chukShubhe . vismayaM paramaM jagmuH pArthivA bharatarShabha .. 5\-131\-31 (36286) tataH sa puruShavyAghraH sa~njahAra vapuH svakam . tAM divyAmadbhutAM chitrAmR^iddhimattAmarindamaH .. 5\-131\-32 (36287) tataH sAtyakimAdAya pANau vidurameva cha . R^iShibhistairanuj~nAto niryayau madhusUdanaH .. 5\-131\-33 (36288) R^iShayo.antarhitA jagmustataste nAradAdayaH . tasminkolAhale vR^itte tadadbhutamivAbhavat .. 5\-131\-34 (36289) taM prasthitamabhiprekShya kauravAH saha rAjabhiH . anujagmurnaravyAghraM devA iva shatakratam .. 5\-131\-35 (36290) achintayannameyAtmA sarvaM tadrAjamaNDalam . nishchakrAma tataH shauriH sadhUma iva pAvakaH .. 5\-131\-36 (36291) tato rathena shubhreNa mahatA ki~NkiNIkinA . hemajAlavichitreNa laghunA meghanAdinA .. 5\-131\-37 (36292) sUpaskareNa shubhreNa vaiyAghreNa varUthinA . shaibyasugrIvayuktena pratyadR^ishyata dArukaH .. 5\-131\-39atathaiva rathamAsthAya kR^itavarmA mahArathaH . vR^iShNInAM saMmato vIro hArdikyaH samadR^ishyata .. 5\-131\-38 (36293) upasthitarathaM shauriM prayAsyantamarindamam . dhR^itarAShTro mahArAjaH punarevAbhyabhAShata .. 5\-131\-40 (36294) yAvadbalaM me putreShu pashyataste janArdana . pratyakShaM te na te kiMchitparokShaM shatrukarshana .. 5\-131\-41 (36295) kurUNAM shamamichChantaM yatamAnaM cha keshava . viditvaitAmavasthAM me nAtisha~Nkitumarhasi .. 5\-131\-42 (36296) na me pApo.astyabhiprAyaH pANDavAnprati keshava . j~nAtameva hitaM vAkyaM yanmayoktaH suyodhanaH .. 5\-131\-43 (36297) jAnanti kuravaH sarve rAjAnashchaiva pArthivAH . shame prayatamAnaM mAM sarvayatnena mAdhava .. 5\-131\-44 (36298) vaishampAyana uvAcha. 5\-131\-45x (3775) tato.abravInmahAbAhurdhR^itarAShTraM janArdanaH . droNaM pitAmahaM bhIShmaM kShattAraM bAhlikaM kR^ipam .. 5\-131\-45 (36299) pratyakShametadbhavatAM yadvR^ittaM kurusaMsadi . yathA chAshiShTavanmando roShAdadya samutthitaH .. 5\-131\-46 (36300) vadatyanIshamAtmAnaM dhR^itarAShTro mahIpatiH . ApR^ichChe bhavataH sarvAngamiShyAmi yudhiShThiram .. 5\-131\-47 (36301) Amantrya prasthitaM shauriM rathasthaM puruSharShabha . anujagmurmaheShvAsAH pravIrA bharatarShabhAH .. 5\-131\-48 (36302) bhIShmo droNaH kR^ipaH kShattA dhR^itarAShTro.atha bAhlikaH . ashvatthAmA vikarNashcha yuyutsushcha mahArathaH .. 5\-131\-49 (36303) tato rathena shubhreNa mahatA ki~NkiNIkinA . kurUNAM pashyatAM draShTuM svasAraM sa pituryayau .. .. 5\-131\-50 (36304) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnarvaNi ekatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-131\-28 adR^ishyamAne darshanashaktirahite .. 5\-131\-38 varUthinA rathaguptimatA .. 5\-131\-46 mando duryodhanaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 132 .. shrIH .. 5\.132\. adhyAyaH 132 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kR^iShNena kuntIMprati sapraNAmaM sabhAvR^ittantakathanam .. 1 .. kuntyA kR^iShNachodanayA tasmin yudhiShThirAya saMdeshapreShaNam .. 2 . ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-132\-0 (36305) vaishampAyana uvAcha. 5\-132\-0x (3776) pravishyAtha gR^ihaM tasyAshcharaNAvabhivAdya cha . Achakhyau tatsamAsena yadvR^ittaM kurusaMsadi .. 5\-132\-1 (36306) vAsudeva uvAcha. 5\-132\-2x (3777) uktaM bahuvidhaM vAkyaM grahaNIyaM sahetukam . R^iShibhishchaiva cha mayA na chAsau tadgR^ihItavAn .. 5\-132\-2 (36307) kAlapakvamidaM sarvaM suyodhanavashAnugam . ` sarvakShatraM kShaNenaiva dahyate pArthavahninA .' ApR^ichChe bhavatIM shIghraM prayAsye pANDavAnprati .. 5\-132\-3 (36308) kiM vAchyAH pANDaveyAste bhavatyA vachanAnmayA . tadbrUhi tvaM mahApraj~ne shushrUShe vachanaM tava .. 5\-132\-4 (36309) kuntyuvAcha. 5\-132\-5x (3778) brUyAH keshava rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiShThiram . bhUyAMste hIyate dharmo mA putraka vR^ithA kR^ithAH .. 5\-132\-5 (36310) shrotriyasyeva te rAjanmandakasyAvipashchitaH . anuvAkahatA buddhirdharmamevaikamIkShate .. 5\-132\-6 (36311) a~NgAvekShasva dharmaM tvaM yathA sR^iShTaH svayaMbhuvA . bAhubhyAM kShatriyAH sR^iShTA bAhuvIryopajIvinaH .. 5\-132\-7 (36312) krUrAya karmaNe nityaM prajAnAM paripAlane . shrR^iNu chAtropamAmekAM yA vR^iddhebhyaH shrutA mayA .. 5\-132\-8 (36313) muchukundasya rAjarSheradadatpR^ithivImimAm . purA vaishravaNaH prIto na chAsau tadgR^ihItavAn .. 5\-132\-9 (36314) bAhuvIryArjitaM rAjyamashrIyAmiti kAmaye . tato vaishravaNaH prIto vismitaH samapadyata .. 5\-132\-10 (36315) muchukundastato rAjA so.anvashAsadvasundharAm . bAhuvIryArjitAM samyak kShatradharmamanuvrataH .. 5\-132\-11 (36316) yaM hi dharmaM charantIha prajA rAj~nA surakShitAH . chaturthaM tasya dharmasya rAjA vindena bhArata .. 5\-132\-12 (36317) rAjA charati cheddharmaM devatvAyaiva kalpate . sa chedadharmaM charati narakAyaiva gachChati .. 5\-132\-13 (36318) daNDanItiH svadharmeNa chAturvarNyaM niyachChati . prayuktAsvAminA samyagadharmebhyo niyachChati .. 5\-132\-14 (36319) daNDanItyAM yadA rAjA samyakkArtsnyena vartate . tadA kR^itayuM nAma kAlaH shreShThaH pravartate .. 5\-132\-15 (36320) kAlo vA kAraNaM rAj~no rAjA vA kAlakAraNam . iti te saMshayo mA bhUdrAjA kAlasya kAraNam .. 5\-132\-16 (36321) rAjA kR^itayugasraShTA tretAyA dvAparasya cha . yugasya cha chaturthasya rAjA bhavati kAraNam .. 5\-132\-17 (36322) kR^itasya karaNAdrAjA svargamatyantamashrute . tretAyAH karaNAdrAjA svargaM nAtyantamashrute .. 5\-132\-18 (36323) pravartanAddvAparasya yathAbhAgamupAshrute . kaleH pravartanAdrAjA pApamatyantamashrute .. 5\-132\-19 (36324) tato vasati duShkarmA narake shAshvatIH samAH . rAjadoSheNa hi jagatspR^ishyate jagataH sa cha .. 5\-132\-20 (36325) rAjadharmAnavekShasva pitR^ipaitAmahochitAn . naitadrAjarShivR^ittaM hi yatra tvaM sthAtumichChasi .. 5\-132\-21 (36326) na hi vaiklabyasaMsR^iShTa AnR^ishaMsye vyavasthitaH . prajApAlanasaMbhUtaM phalaM kiMchana labdhavAn .. 5\-132\-22 (36327) na hyetAmAshiShaM pANDurna chAhaM na pitAmahaH . prayuktavantaH pUrvaM te yayA charasi medhayA .. 5\-132\-23 (36328) yaj~no dAnaM tapaH shauryaM praj~nA santAnameva cha . mAhAtmyaM balamojashcha nityamAshaMsitaM mayA .. 5\-132\-24 (36329) nityaM svAhA svadhA nityaM dadyurmAnuShadevatAH . dIrghamAyurdhanaM putrAnsamyagArAdhitAH shubhAH .. 5\-132\-25 (36330) putreShvAshAsate nityaM pitaro daivatAni cha . dAnamadhyayanaM yaj~naH prajAnAM paripAlanam .. 5\-132\-26 (36331) etaddharmamadharmaM vA janmanaivAbhyajAyathAH . te tu vaidyAH kule jAtA avR^ittyA tAta pIDitAH .. 5\-132\-27 (36332) yatra dAnapatiM shUraM kShudhitAH pR^ithivIcharAH . prApya tuShTAH pratiShThante dharmaH ko.abhyadhikastataH .. 5\-132\-28 (36333) dAnenAnyaM balenAnyaM tathA sUnR^itayA.aparam . sarvataH pratigR^ihNIyAdrAjyaM prApyeha dhArmikaH .. 5\-132\-29 (36334) brAhmaNaH pracharedbhaikShaM kShatriyaH paripAlayet . vaishyo dhanArjanaM kuryAchChUdraH paricharechcha tAn .. 5\-132\-30 (36335) bhaikShaM vipratiShiddhaM te kR^iShirnaivopapadyate . kShatriyo.asi kShatAtrAtA bAhuvIryopajIvitA .. 5\-132\-31 (36336) pitryamaMshaM mahAbAho nimagnaM punaruddhara . sAmnA bhedena dAnena daNDenAtha nayena vA .. 5\-132\-32 (36337) ito duHkhataraM kiM nu yadahaM dInabAndhavA . parapiNDamudIkShe vai tvAM sUtvA mitranandana .. 5\-132\-33 (36338) yudhyasva rAjadharmeNa mA nima~njIH pitAmahAn . mA gamaH kShINapuNyastvaM sAnujaH pApikAM gatiM .. .. 5\-132\-34 (36339) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi dvAtriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-132\-5 bhUyAn pR^ithvIpAlanajo dharmaH .. 5\-132\-6 shrotriyasya vedAdhyAyinaH . mandakasya arthaj~nAnashUnyasya . anuvAkena atyantaM vedAkShasaMvR^ittyA hatA naShTAH .. 5\-132\-20 jagataH doSheNa sacha rAjA spR^ishyate .. 5\-132\-22 phalaM na labdhavAn asIti sheShaH .. 5\-132\-25 nityamiti . mAnuShAshcha devatAshcha samyagArAdhitAH satyaH iha loke AyurAdIni paralokasAdhanAni svadhAdIni satkarmANi cha dadyuH .. 5\-132\-27 etat madvAkyaM dharmaM dharmayuktaM adharmaM cha janmanaiva svabhAvata eva abhyajAyathAH abhijAnIShe . he kR^iShNa te tu pANDavAstu vaidyAH vidyAvantaH .. 5\-132\-29 rAjya rAjatvaM kShatriyatvamityarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 133 .. shrIH .. 5\.133\. adhyAyaH 133 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kuntyA yudhiShThirabodhanAya kR^iShNaMprati vidulopAkhyAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-133\-0 (36340) kuntyuvAcha. 5\-133\-0x (3779) atrApyudAharantImamitihAsaM purAtanam . vidulAyAshcha saMvAdaM putrasya cha parantapa .. 5\-133\-1 (36341) tataH shreyashcha bhUyashcha yathAvadvaktumarhasi . yashasvinI manyumatI kule jAtA vibhAvarI .. 5\-133\-2 (36342) kShatradharmaratA dAntA vidulA dIrghadarshinI . vishrutA rAjasaMsatsu shrutavAkyA bahushrutA .. 5\-133\-3 (36343) vidulA nAma rAjanyA jagarhe putramaurasam . nirjitaM sindhurAjena shayAnaM dInachetasam .. 5\-133\-4 (36344) vidulovAcha. 5\-133\-5x (3780) anandana mayA jAta dviShatAM harShavardhana . na mayA tvaM na pitrA cha jAtaH kvAbhyAgatohyasi .. 5\-133\-5 (36345) nirmanyushchApyasa~NkhyeyaH puruShaH klIbasAdhanaH . yAvajjIvaM nirAsho.asi kalyANAya dhuraM vaha .. 5\-133\-6 (36346) mA.a.atmAnamavamanyasva mainamalpena bIbharaH . manaH kR^itvA sukalyANaM mA bhaistvaM pratisaMhara .. 5\-133\-7 (36347) uttiShTha he kApuruSha mA sheShvaivaM parAjitaH . amitrAnnandayansarvAnnirmAno bandhushokadaH .. 5\-133\-8 (36348) supUrA vai kunadikA supUro muShikA~njaliH . susaMtoShaH kApuruShaH svalpakenaiva tuShyati .. 5\-133\-9 (36349) apyaherArujandaMShTrAmAshveva nidhanaM vraja . api vA saMshayaM prApya jIvite.api parAkrameH .. 5\-133\-10 (36350) apyareH shyenavachChidraM pashyestvaM viparikraman . vivadanvA.athavA tUShNIM vyomnIvAparisha~NkitaH .. 5\-133\-11 (36351) tvamevaM pretavachCheShe kasmAdvajrahato yathA . uttiShTha he kApuruSha mA svApsIH shatrunirjitaH .. 5\-133\-12 (36352) mA.astaM gamastvaM kR^ipaNo vi shrUyasva svakarmaNA . mA madhye mA jaghanye tvaM mA.adho bhUstiShTha garjitaH .. 5\-133\-13 (36353) alAtaM tindukasyeva muhUrtamapi hi jvala . mA tuShAgnirivAnarchirdhUmAyasva jijIviShuH .. 5\-133\-14 (36354) muhUrtaM jvalitaM shreyo na cha dhUmAyitaM chiram . mA ha sma kasyachidgehe janI rAj~naH svarImR^iduH .. 5\-133\-15 (36355) kR^itvA mAnuShyakaM karma sR^itvA.a.ajiM yAvaduttamam . dharmasyAnR^iNyamApnoti na chAtmAnaM vigarhate .. 5\-133\-16 (36356) alabdhvA yadi vA labdhvA nAnushochati paNDitaH . AnantaryaM chArabhate na prANAnAM dhanAyate .. 5\-133\-17 (36357) udbhAvayasvaM vIryaM vA tAM vA gachCha dhruvAM gatim . dharmaM putrAgrataH kR^itvA kiMnimittaM hi jIvasi .. 5\-133\-18 (36358) iShTApUrtaM hi te klIba kIrtishcha sakalA hatA . vichChinnaM bhogamUlaM te kiMnimittaM hi jIvasi .. 5\-133\-19 (36359) shatrurnima~njatA grAhyo ja~NghAyAM prapatiShyatA . viparichChinnamUlo.api na viShIdetkathaMchana .. 5\-133\-20 (36360) udyamya dhuramutkarShedAjAneyakataM smaran . kuru satvaM cha mAnaM cha viddhi pauruShamAtmanaH . 5\-133\-21 (36361) udbhAvaya kulaM magnaM tvatkR^ite svayameva hi . yasya vR^ittaM na jalpanti mAnavA mahadadbhutam .. 5\-133\-22 (36362) rAshivardhanamAtraM sa naiva strI na punaH pumAn . dAne tapasi satye cha yasya nochcharitaM yashaH .. 5\-133\-23 (36363) vidyAyAmarthalAbhe vA mAturuchchAra eva saH . shrutena tapasA vA.api shriyA vA vikrameNa vA .. 5\-133\-24 (36364) janAnyo.abhibhavatyanyAnkarmaNA hi sa vai pumAn . na tveva jAlmIM kApAlIM vR^ittimeShitumarhasi .. 5\-133\-25 (36365) nR^ishaMsyAmayashasyAM cha duHkhAM kApuruShochitAm . yamenamabhinandeyuramitrAH puruShaM kR^isham .. 5\-133\-26 (36366) lokasya samavaj~nAtaM nihInAsanavAsasam . aholAbhakaraM hInamalpajIvanamalpakam .. 5\-133\-27 (36367) nedR^ishaM bandhumAsAdya bAndhavaH sukhamedhate . avR^ittyaiva vipatsyAmo vayaM rAShTrAtpravAsitAH .. 5\-133\-28 (36368) sarvakAmarasairhInAH sthAnabhraShTA akiMchanAH . avalgukAriNa satsu kulavaMshasya nAshanam .. 5\-133\-29 (36369) kaliM putrapravAdena sa~njaya tvAmajIjanam . niramarShaM nirutsAhaM nirvIryamarinandanam .. 5\-133\-30 (36370) mA sma sImantinI kAchi~njanayetputramIdR^isham . mA dhUmAya jvalAtyantamAkramya jahi shAtravAn .. 5\-133\-31 (36371) jvala mUrdhanyamitrANAM muhUrtamapi vA kShaNam . etAvAneva puruSho yadamarShI yadakShamI .. 5\-133\-32 (36372) kShamAvAnniramarShashcha naiva strI na punaH pumAn . saMtoSho vai shriyaM hanti tathA.anukrosha eva cha .. 5\-133\-33 (36373) anutthAnabhaye chobhe nirIho nAshrute mahat . ebhyo nikR^itipApebhyaH pramu~nchAtmAnamAtmanA .. 5\-133\-34 (36374) AyasaM hR^idayaM kR^itvA mR^igayasva punaH svakam . paraM viShahate yasmAttasmAtpuruSha uchyate .. 5\-133\-35 (36375) tamAhurvyarthanAmAnaM strIvadya iha jIvati . shUrasyorjitasatvasya siMhavikrAntachAriNaH .. 5\-133\-36 (36376) diShTabhAvaM gatasyApi viShaye modate prajA . ya AtmanaH priyamukhe hitvA mR^igayate shriyam .. 5\-133\-37 (36377) amAtyAnAmatho harShamAdadhAtyachireNa saH .. 5\-133\-38 (36378) putra uvAcha. 5\-133\-39x (3781) kiM nu me mAmapashyantyAH pR^ithivyA api sarvayA . kimAbharaNakR^ityaM te kiM bhogairjIvitena vA . 5\-133\-39 (36379) mAtovAcha. 5\-133\-40x (3782) `pairarvihanyamAnasya jIvitenApi kiM phalam.' nirmanyukAnAM ye lokA dviShantastAnavApnuyuH . ye tvAdR^itAtmanAM lokAH suhR^idastAnvrajantu naH .. 5\-133\-40 (36380) bhR^ityairvihIyamAnAnAM parapiNDopajIvinAm . kR^ipaNAnAmasatvAnAM mA vR^ittimanuvartithAH .. 5\-133\-41 (36381) anu tvAM tAta jIvantu brAhmaNAH suhR^idastathA . paryanyamiva bhUtAni devA iva shatakratum .. 5\-133\-42 (36382) yamAjIvanti puruShaM sarvabhUtAni saMjaya . pakvaM drumamivAsAdya tasya jIvitamarthavat .. 5\-133\-43 (36383) yasya shUrasya vikrAntairedhante bAndhavAH sukham . tridashA iva shakrasya sAdhu tasyeha jIvitam .. 5\-133\-44 (36384) svabAhubalamAshritya yohi jIvati mAnavaH . sa loke labhate kIrtiM paratra cha shubhAM gatim .. .. 5\-133\-45 (36385) iti shrImanmAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi trayastriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-133\-2 manyumatI dainyavatI . vibhAvarI kupitA. vibhAvarI rajanyAM cha vakrayoShitIti vishvaH .. 5\-133\-5 anandana kuputra . kutsArthe.atra na~n . 5\-133\-6 klIbe nirvIryai sAdhanaM bAhvAdikaM yasya sa tathA .. 5\-133\-7 mA vIbharaH mA pAlaya . pratisaMhara bhayamiti sheShaH .. 5\-133\-10 parAkrameH parAkramaM kuru .. 5\-133\-11 vivadan shatrujayArthaM anekAn pakShAnudbhAvayanvA tUShNIMbhUto.areshChidraM pashyeH . yathA vyomni aparisha~NkitaH shatrorAdhikyAdbhayamapashyan shyenastadvat .. 5\-133\-13 vishrUyasva khyAto bhava . sAmabhedau jaghanyamadhyamau . dAnamadhamo nIcha upAyaH. daNDastUtamaH. tatrAdyatrayakartA mAbhUH kiMtu garjito daNDayitaiva bhavetyarthaH . Urjita iti vA pAThaH .. 5\-133\-15 kasyachidrAj~no gehe svarI gardabhIva mR^iduH aki~nchinkaraH jAyata iti janiH putro mAbhUt .. 5\-133\-16 AjiM saMgrAmam .. 5\-133\-17 prANAnAM prANAH balaM tatsAdhyAnAM kAryANAm . AnantaryaM avichChedena kAryadhArAmArabhate . na dhanAyate dhanaM Atmano nechChati. tR^iShNaM tyajatItyarthaH .. 5\-133\-18 dhruvAM gatiM maraNam, agrata ityupahAsaH . pR^iShThataH kR^itvetyarthaH .. 5\-133\-20 nimajjatA prapatiShyatA cha shatrurja~NghAyAM grAhyaH . tenaiva saha nimajjetpatedvetyarthaH . na viShIdet nirudyamo na bhavet .. 5\-133\-21 AjAneyAH jAtyashvAH teShAM kR^itaM karma yuddhe.anavasAdarUpaM .. 5\-133\-22 tvatkR^ite magnamiti saMbandhaH . 5\-133\-23 rAshivardhanaH saMkhyApUrako natu prayojanAntarArhaH .. 5\-133\-24 mAtuH uchchAro viShThA .. 5\-133\-26 yaM ena amitrA abhinandeShu taM bandhuM bAndhavaH AsAdya na sukhamedhata iti tR^itIyashlokena saMbandhaH .. 5\-133\-27 aholAbhakaraM alpe.api lAbhe aho lAbho jAta iti vismayaM kurvANam .. 5\-133\-37 diShTabhAvaM maraNam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 134 .. shrIH .. 5\.134\. adhyAyaH 134 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kuntyA vidulopAkhyAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-134\-0 (36386) vidulovAcha. 5\-134\-0x (3783) athaitasyAmavasthAyAM pauruShaM hAtumichChasi . nihInasevitaM mArgaM gamiShyasyachirAdiva .. 5\-134\-1 (36387) yo hi tejo yathAshakti na karshayati vikramAt . kShatriyo jIvitAkA~NkShI stena ityeva taM viduH .. 5\-134\-2 (36388) arthavantyupapannAni vAkyAni guNavanti cha . naiva saMprApnuvanti tvAM mumUrShumiva bheShajam .. 5\-134\-3 (36389) santi vai sindhurAjasya santuShTA na tathA janAH . daurbalyAdAsate mUDhA vyasataughapatIkShiNaH .. 5\-134\-4 (36390) sahAyopachitiM kR^itvA vyavasAyya tatastataH . anuduShyeyurapare pashyantastava pauruSham .. 5\-134\-5 (36391) taiH kR^itvA saha saMghAtaM giridurgAlayaM chara . kAle vyasanamAkA~NkShannaivAyamajarAmaraH .. 5\-134\-6 (36392) sa~njayo nAmatashcha tvaM na cha pashyAmi tattvayi . anvarthanAmA bhava me putra mA vyarthanAmakaH .. 5\-134\-7 (36393) samyagdR^iShTirmahAprAj~no bAlaM tvAM brAhmaNo.abravIt . ayaM prApya mahatkR^ichChraM punarvR^iddhiM gamiShyati .. 5\-134\-8 (36394) tasya smarantI vachanamAshaMse vijayaM tava . tasmAttAta bravImi tvAM vakShyAmi cha punaHpunaH .. 5\-134\-9 (36395) yasya hyarthAbhinirvR^ittau bhavantyApyAyitAH pare . tasyArthasiddhirniyatA nayeShvarthAnusAriNaH .. 5\-134\-10 (36396) samR^iddhirasamR^iddhirvA pUrveShAM mama sa~njaya . evaM vidvAnyuddhamanA bhava mA pratyupAharaH .. 5\-134\-11 (36397) nAtaH pApIyasIM kAMchidavasthAM shambaro.abravIt . yatra naivAdya na prAtarbhojanaM pratidR^ishyate .. 5\-134\-12 (36398) patiputravadhAdetatparamaM duHkhamabravIt . dAridryamiti yatproktaM paryAyamaraNaM hi tat .. 5\-134\-13 (36399) ahaM mahAkule jAtA hradAddhradamivAgatA . IshvarI sarvakalyANI bhartrA paramapUjitA .. 5\-134\-14 (36400) mahArhamAlyAbharaNAM sumR^iShTAmbaravAsasam . purA hR^iShTaH suhR^idvargo mAmapashyatsuhR^idgatAm .. 5\-134\-15 (36401) yadA mAM chaiva bhAryAM cha draShTAsi bhR^ishadurbalAm . na tadA jIvitenArtho bhavitA tava sa~njaya .. 5\-134\-16 (36402) dAsakarmakarAnbhR^ityAnAchAryartvikpurohitAn . avR^ittyA.asmAnprajahato dR^iShTvA kiM jIvitena te .. 5\-134\-17 (36403) yadi kR^ityaM na pashyAmi tavAdyAhaM yathA purA . shlAghanIyaM yashasyaM cha kA shAntirhR^idayasya me .. 5\-134\-18 (36404) neti chedbrAhmaNaM brUyAM dIryeta hR^idayaM mama . na hyada na cha me bhartA neti brAhmaNamuktavAn .. 5\-134\-19 (36405) vayamAshrayaNIyAH sma na shrotAraH parasya cha . anyamAsAdya jIvantI parityakShyAmi jIvitam .. 5\-134\-20 (36406) apAre bhava naH pAramaplave bhava naH plavaH . kuruShva sthAnamasthAne mR^itAnsa~njIvayasva naH .. 5\-134\-21 (36407) sarve te shatravaH shakyA na che~njIvitumarhasi . atha chedIdR^ishIM vR^ittiM klIbAmabhyupapadyase .. 5\-134\-22 (36408) nirviNNAtmA hatamanA mu~nchaitAM pApajIvikAm . ekashatruvadhenaiva shUro gachChati vishrutim .. 5\-134\-23 (36409) indro vR^itravadhenaiva mahendraH samapadyata . mAhendraM cha grahaM lebhe lokAnAM cheshvaro.abhavat .. 5\-134\-24 (36410) nAma vishrAvya vai sha~Nkhye shatrUnAhUya daMshitAn . senAgraM chApi vidrAvya hatvA vA puruShaM varam .. 5\-134\-25 (36411) yadaiva labhate vIraH suyuddhena mahadyashaH . tadaiva pravyathante.asya shatravo vinamanti cha .. 5\-134\-26 (36412) tyaktvAtmAnaM raNe dakShaM shUraM kApuruShA janAH . avashAstarpayanti sma sarvakAmasamR^iddhibhiH .. 5\-134\-27 (36413) rAjyaM chApyugravi bhraMshaM saMshayo jIvitasya vA . na labdhasya hi shatrorvai sheShaM kurvanti sAdhavaH .. 5\-134\-28 (36414) svargadvAropamaM rAjyamathavApyamR^itopamam . ruddhamekAyanaM matvA patolmuka ivAriShu .. 5\-134\-29 (36415) jahi shatrUnraNe rAjansvadharmanupAlaya . mA tvA dR^ishaM sukR^ipaNaM shatrUNAM bhayavardhanam .. 5\-134\-30 (36416) asmadIyaishcha shochidbhirnadadbhishcha parairvR^itam . api tvAM nAnupashyeyaM dInAddInamivAsthitam .. 5\-134\-31 (36417) hR^ipya sauvIrakanyAbhiH shlAghasvArthairyathA purA . mA cha saindhavakanyAnAmavasanno vashaM gamaH .. 5\-134\-32 (36418) yuvA rUpeNa saMpanno vidyayAbhijanena cha . yattvAdR^isho vikurvIta yashasvI lokavishrutaH .. 5\-134\-33 (36419) adhuryavachcha voDhavye manye maraNameva tat . yadi tvAmanupashyAmi parasya priyavAdinam .. 5\-134\-34 (36420) pR^iShThato.anuvrajantaM vA kA shAntirhR^idayasya me . nAsmi~njAtu kule jAto gachChedyonyasya pR^iShThataH . 5\-134\-35 (36421) na tvaM parasyAnucharastAta jIvitumarhasi . ahaM hi kShatrahR^idayaM veda yatparishAshvatam .. 5\-134\-36 (36422) pUrvaiH pUrvataraiH proktaM paraiH paratarairapi . shAshvataM chAvyayaM chaiva prajApativinirmitam .. 5\-134\-37 (36423) yo vai kashchidihAjAtaH kShatriyaH kShatradharmavit . bhayAdvR^ittisamIkSho vA na namediha kasyachit .. 5\-134\-38 (36424) udyachChedeva na namedudyamo hyeva pauruSham . apyaparvaNi bhajyeta na nameteha kasyachit .. 5\-134\-39 (36425) mAta~Ngo matta iva cha parIyAtsa mahAmanAH . brAhmaNebhyo namennityaM dharmAyaiva cha sa~njaya .. 5\-134\-40 (36426) niyachChannitarAnvarNAnvinighnansarvaduShkR^itaH . sasahAyo.asahAyo vA yAvajjIvaM tathA bhavet .. .. 5\-134\-41 (36427) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi chatustriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH . ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-134\-11 pUrveShAM mama cha yuddhe samR^iddhirasamR^iddhirvA.avashyaMbhAvinItyeva vidvAn yuddhamanA bhava lAbhAlAbhau samau kR^itvA yudhyastveti bhAvaH . mApratyupAharaH pratyupahAraM yuddhopasaMhAraM mAkArShIrityarthaH .. 5\-134\-18 kR^ityaM kartavyaM parAkramam .. 5\-134\-20 shrotAraH parAj~nAyAH .. 5\-134\-22 shakyAH jetumiti sheShaH .. 5\-134\-23 nirviNNAtmA viraktachittaH . yato hatamanA naShTasaMkalpaH . vishrutiM khyAtim .. 5\-134\-24 grahaM somapAtram . pragrahamiti pAThe niyamanaM niyantR^itvamityarthaH .. 5\-134\-27 kApuruShAH janAH raNe AtmAnaM dehaM tyaktvA raNe rakShaM shUraM samR^iddhibhistarpayantismeti saMbandhaH .. 5\-134\-28 ugravibhraMshaM mahAprapAtam . jIvitasya saMshayo maraNam. labdhasya jitasya. sheShaM punaH svalpena vibhavenAvasthApanam .. 5\-134\-29 ruddhaM grastaM matvA ekAyanaM svargarAjyayormadhye ekaM mArgaM pata gachCha .. 5\-134\-30 shatrUNAM bhayavardhanaM bhayachChedanam . anugratvAt sukR^iShaNaM dInaM tvA tvAM mA dR^ishaM mAdrAkSham .. 5\-134\-32 hR^iShya harShaM prApnuhi . sauvIrakanyAbhiH svadAraiH . mAcheti . saindhavakanyAnAM shatrudeshajakanyAnAm .. 5\-134\-33 vikurvIta apasaraNaM kurvIta .. 5\-134\-34 adhuryavat adAntavR^iShabhavat . tat vikArakaraNam .. 5\-134\-36 veda vedmi . parishAshvataM sarvathaivaikarUpam. akShINamityarthaH .. 5\-134\-37 avyayaM apakShayahInaM kShatrahR^idayaM proktamiti pUrveNa saMbandhaH .. 5\-134\-38 AjAtaH samyagjAtaH kule jAta ityarthaH . ya AjAtaH sa bhayAtkasyachinna namet. vR^ittisamIkSho vR^ittiM samIkShamANo vA na namet .. 5\-134\-40 parIyAt paryaTanaM kuryAt .. 5\-134\-41 duShkR^itaH pApiShTAn .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 135 .. shrIH .. 5\.135\. adhyAyaH 135 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kuntyA vidulopAkhyAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-135\-0 (36428) putra uvAcha. 5\-135\-0x (3784) kR^iShNAyasasyeva cha te saMhatya hR^idayaM kR^itam . mama mAtastvakaruNe vIrapraj~ne hyamarShaNe .. 5\-135\-1 (36429) aho kShatrasamAchAro yatra mAmitaraM yathA . niyojayasi yuddhAya paramAteva mAM tathA .. 5\-135\-2 (36430) IdR^ishaM vachanaM brUyAdbhavatI putramekajam . kiM nu te mAmapashyantyAH pR^ithivyA api sarvayA .. 5\-135\-3 (36431) kimAbharaNakR^ityena kiM bhogairjIvitena vA . mayi vA sa~Ngarahate priyaputre visheShataH .. 5\-135\-4 (36432) mAtovAcha. 5\-135\-5x (3785) sarvAvasthA hi viduShAM tAta dharmArthakAraNAt . tAvevAbhisamIkShyAhaM sa~njaya tvAmachUjudam .. 5\-135\-5 (36433) sa samIkShya kramopeto mukhyaH kAlo.ayamAgataH . asmiMshchedAgate kAle kAryaM na pratipadyase .. 5\-135\-6 (36434) asaMbhAvitarUpastvamAnR^ishaMsyaM kariShyasi . taM tvAmayashasA spR^iShTaM na brUyAM yadi sa~njaya .. 5\-135\-7 (36435) kharIvAtsalyamAhustanniHsAmarthyamahetukam . sadbhirvigarhitaM mArgaM tyaja mUrkhaniShevitam .. 5\-135\-8 (36436) avidyA vai mahatyasti yAmimAM saMshritAH prajAH . tava syAdyadi sadvR^ittaM tena me tvaM priyo bhaveH .. 5\-135\-9 (36437) dharmArthaguNayuktena netareNa katha~nchana . daivamAnuShayuktena sadbhirAcharitena cha .. 5\-135\-10 (36438) yo hyevamavinItena ramate putranaptR^iNA . anutthAnavatA chApi durvinItena durdhiyA .. 5\-135\-11 (36439) ramate yastu putreNa moghaM tasya prajAphalam . akurvanto hi karmANi kurvanto ninditAni cha .. 5\-135\-12 (36440) sukhaM naiveha nAmutra labhante puruShAdhamAH . yuddhAya kShatriyaH sR^iShTaH sa~njayeha jayAya cha . `krUrAya karmaNe nityaM prajAnAM paripAlane ..' 5\-135\-13 (36441) jayanvA vadhyamAno vA prApnotIndrasalokatAm . na shakrabhavane puNye divi tadvidyate sukham . yadamitrAnvashe kR^itvA kShatriyaH sukhamedhate .. 5\-135\-14 (36442) manyunA dahyamAneha puruSheNa manasvinA . nikR^iteneha bahushaH shatrUnprati jigIShayA .. 5\-135\-15 (36443) AtmAnaM vA parityajya shatruM vA vinipAtya cha . prApyate neha shAntirhi nityameva tu sa~njaya . atonyena prakAreNa shAntirasya kuto bhavet .. 5\-135\-16 (36444) iha prAj~no hi puruShaH svalpamapriyamichChati . yasya svalpaM priyaM loke dhruvaM tasyAlpamapriyam .. 5\-135\-17 (36445) priyAbhAvAchcha puruSho naiva prApnoti shobhanam . dhruvaM chAbhAvamabhyeti gatvA ga~Ngeva sAgaram .. 5\-135\-18 (36446) putra uvAcha. 5\-135\-19x (3786) neyaM matistvayA vAchyA mAtaH putre visheShataH . kAruNyameva pashya tvaM bhUtveha jaDamUkavat .. 5\-135\-19 (36447) mAtovAcha. 5\-135\-20x (3787) ato me bhUyasI nandiryadevamanupashyasi . chodyaM mAM chodayasyetadbhR^ishaM vai chodayAmi te .. 5\-135\-20 (36448) atha tvAM pUjayiShyAmi hatvA vai sarvasaindhavAn . ahaM pashyAmi vijayaM kR^ichChrabhAvinameva te .. 5\-135\-21 (36449) putra uvAcha. 5\-135\-22x (3788) akoshasyAsahAyasya kutaH siddhirjayo mama . ityavasthAM viditvaitAmAtmanAtmani dAruNAm .. 5\-135\-22 (36450) rAjyAdbhAvo nivR^itto me tridivAdiva dR^iShkR^itaH . IdR^ishaM bhavatI kaMchidupAyamanupashyati .. 5\-135\-23 (36451) tanme pariNatapraj~ne samyakprabrUhi pR^ichChate . kariShyAmi hi tatsarvaM yathAvadanushAsanam .. 5\-135\-24 (36452) mAtovAcha. 5\-135\-25x (3789) putra nAtmAvamantavyaH pUrvAbhirasamR^iddhibhiH . abhUtvA hi bhavantyarthA bhUtvA nashyanti chApare . amarSheNaiva chApyarthA nArabdhavyAH subAlishaiH .. 5\-135\-25 (36453) sarveShAM karmaNAM tAta phale nityamanityatA . anityamiti jAnanto na bhavanti bhavanti cha .. 5\-135\-26 (36454) atha ye naiva kurvanti naiva jAtu bhavanti te . aikaguNyamanIhAyAmabhAvaH karmaNAM phalam .. 5\-135\-27 (36455) atha dvaiguNyamIhAyAM phalaM bhavati vA navA . yasya prAgeva viditA sarvArthAnAmanityatA .. 5\-135\-28 (36456) nudedvR^iddhisamR^iddhI sa pratikUle nR^ipAtmaja . utthAtavyaM jAgR^itavyaM yoktavyaM bhUtikarmasu .. 5\-135\-29 (36457) bhaviShyatItyeva manaH kR^itvA satatamavyathaiH . ma~NgalAni puraskR^itya brAhmaNAMshcheshvaraiH saha .. 5\-135\-30 (36458) prAj~nasya nR^ipaterAshu vR^iddhirbhavati putraka . abhivartati lakShmIstaM prAchImiva divAkaraH .. 5\-135\-31 (36459) nidarshanAnyupAyAMshcha bahUnyuddharShaNAni cha . anudarshitarUpo.asi pashyAmi kuru pauruSham .. 5\-135\-32 (36460) puruShArthamabhipretaM samAhartumihArhasi . kruddhAnlubdhAnparikShINAnavaliptAnvimAnitAn .. 5\-135\-33 (36461) spardhinashchaiva ye kechittAnyukta upadhAraya . etena tvaM prakAreNa mahato bhetsyase gaNAn . mahAvega ivoddhUto mAtarishvA balAhakAn .. 5\-135\-34 (36462) teShAmagrapradAyI syAH kalpotthAyI priyaMvadaH . te tvAM priyaM kariShyanti purodhAsyanti cha dhruvam .. 5\-135\-35 (36463) yadaiva shatrurjAnIyAtsapatnaM tyaktajIvitam . tadaivAsmAdudvijeta sarpAdveshmagatAdiva .. 5\-135\-36 (36464) taM viditvA parAkrAntaM vashe na kurute yadi . nirvAdairnirvadedenamantatastadbhaviShyati .. 5\-135\-37 (36465) nirvAdAdAspadaM labdhA dhanavR^iddhirbhaviShyati . dhanavantaM hi mitrANi bhajante chAshrayanti cha .. 5\-135\-38 (36466) skhalitArthaM punastAni santyajanti cha bAndhavAH . nahyasminnAshrayante cha jugupsante cha tAdR^isham .. 5\-135\-39 (36467) shatruM kR^itvA yaH sahAyaM vishvAsamupagachChati . sa na saMbhAvyamevaitadyadrAjyaM prApnuyAditi .. .. 5\-135\-40 (36468) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi pa~nchatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-135\-1 kR^iShNAyasasya lohasya . saMhatya NiNDIkR^itya .. 5\-135\-3 ekajaM abhrAtR^ikam .. 5\-135\-5 sarvAvasthA gArhasthyAdirUpA . tAveva dharmArthAveva. achUchudaM preritavatyasmi .. 5\-135\-6 samIkShya kramopetaH draShTuM yogyena parAkrameNa yuktaH . asminkAle chet kAryaM kartavyaM yuddhaM na pratipadyase .. 5\-135\-7 AnR^ishaMsyaM shatruShu svadehe vA dayAMkariShyasi tarhi tvaM asaMbhAvitarUpastiraskR^itarUpo bhaviShyasIti saMbandhaH .. 5\-135\-8 svarIti . ubhayalokAnupayuktepi putre vR^ithA vAtsalyaM kharI karoti tadvadahamapi syAmityarthaH .. 5\-135\-10 dharmArtheti . tvayA bhAvyamiti sheShaH .. 5\-135\-15 prasthAtavyameveti sheShaH .. 5\-135\-17 svalpamaishvaryaM apriyamaniShTaM ichChati manyate prAj~naH . yasya tu alpamevaishvaryaM priyaM tasya dhruvaM nishchitaM tadevAlpaM priyatvena gR^ihItaM apriyamanarthakaraM syAt. tena rAj~nA.alpasaMtuShTena na bhavitavyamityarthaH .. 5\-135\-18 abhAvaM nAsham .. 5\-135\-19 pashya hitatveneti sheShaHka .. 5\-135\-20 ato vachanAt me mama bhUyasI nandiH samR^iddhiH bhaviteti sheShaH . yat evaM kAruNyaM dehe kR^ipAM anupashyasi hitatvena . evaMsatyapi tvameva chodyaM pUrvapakShaM chodayasi prerayasi kAruNyaM kurviti. athApi vajrahR^idayAhaM te tubhyaM chodayAmi .. 5\-135\-21 saindhavAn hatvA kR^ichChreNa bhAvinaM te tava vijayaM yadA pashyAmi drakShyAmi atha tvAM pUjayiShyAmIti yojanA .. 5\-135\-22 etAM avasthAM dAruNAmAtmani AtmanA svayaM viditvA . me mama bhAvashchittaM rAjyAnnivR^itta ityuttareNa saMbandhaH .. 5\-135\-29 vR^iddhiH pIDA . vR^idhu hiMsAyAmityasya rUpam. samR^iddhiraishvaryam. AtmanaH pIDAM parasyairshvaM cha nudedityarthaH .. 5\-135\-35 teShAM kruddhAdInAM agrapradAyI . bhaktaM vetanaM cha sarvebhyaH prathamaM deyam. na chetsadyaH kupitAste tyajeyurityarthaH .. 5\-135\-36 enaM nirvAdaiH pariniShThitairdUtairnirvadet pariniShThAM prApayet . sAmnA dAnena vA taM paryavasthApayedityarthaH . antataH phalataH tat shartrArvashIkaraNaM bhaviShyati .. 5\-135\-37 tatropAyamAha nirvAdAditi . evaM pariniShThitatayA AspadaM sthAnaM prAptaM chet shatruNA.anupadrutasya dhanavR^iddhyAdikaM sarvaM setsyatItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 136 .. shrIH .. 5\.136\. adhyAyaH 136 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidulopAkhyAnopasaMhAraH .. 1 .. vidulopAkhyAnashravaNaphalakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-136\-0 (36469) mAtovAcha. 5\-136\-0x (3790) naiva rAj~nA daraH kAryo jAtu kasyAMchidApadi . atha chedapi dIrNaH syAnnaiva varteta dIrNavat .. 5\-136\-1 (36470) dIrNaM hi dR^iShTvA rAjAnaM sarvamevAnudIryate . rAShTraM balamamAtyAshcha pR^ithakkurvanti te matIH .. 5\-136\-2 (36471) shatruneke prapadyante prajahatyapare punaH . anye tu prajihIrShanti ye purastAdvimAnitAH .. 5\-136\-3 (36472) ya evAtyantasuhR^idasta enaM paryupAsate . ashaktayaH svastikAmA baddhavatsA ilA iva .. 5\-136\-4 (36473) shochantamanushochanti patitAniva bAndhavAn . api te pUjitAH pUrvamapi te suhR^ido matAH .. 5\-136\-5 (36474) ye rAShTramabhimanyante rAj~no vyasanamIyuShaH . mA dIdarastvaM suhR^ido mA tvAM dIrNaM prahAsiShuH .. 5\-136\-6 (36475) prabhAvaM pauruShaM buddhiM jij~nAsantyA mayA tava . vidadhatyA samAshvAsamuktaM tejovivR^iddhaye .. 5\-136\-7 (36476) yadetatsaMvijAnAsi yadi samyagbravImyaham . kR^itvA saumyamivAtmAnaM jAyAyottiShTha sa~njaya .. 5\-136\-8 (36477) asti naH koshanichayo mahAnaviditastava . tamahaM veda nAnyastamupasaMpAdayAmi te .. 5\-136\-9 (36478) santi naikashatA bhUyaH suhR^idastava sa~njaya . sukhaduHkhasahA vIra saMgrAmAdanivartinaH .. 5\-136\-10 (36479) tAdR^ishA hi sahAyA vai puruShasya bubhUShataH . iShTaM jihIrShataH kiMchitsachivAH shatrukarshana .. 5\-136\-11 (36480) tasyAstvIdR^ishakaM vAkyaM shrutvApi svalpachetasaH . tamastvapAgamattasya suchitrArthapadAkSharam .. 5\-136\-12 (36481) putra uvAcha. 5\-136\-13x (3791) udake nauriyaM dhAryA vaktavyaM pravaNe mayA . yasya me bhavatI netrI bhaviShyadbhUtidarshinI .. 5\-136\-13 (36482) ahaM hi vachanaM tvattaH shushrUShuraparAparam . ki~nchitki~nchitprativadaMstUShNImAsaM muhurmuhuH .. 5\-136\-14 (36483) atR^ipyannamR^itasyeva kR^ichChrAllabdhasya bAndhavAt . udyachChAmyeSha shatrUNAM niyamArthaM jAyaya cha .. 5\-136\-15 (36484) kuntyuvAcha. 5\-136\-16x (3792) sadashcha iva sa kShiptaH praNunno vAkyasAyakaiH . tachchakAra tathA sarvaM yathAvadanushAsanam .. 5\-136\-16 (36485) idamuddharShaNaM bhImaM tejovardhanamuttamam . rAjAnaM shrAvayenmantrI sIdantaM shatrupIDitam .. 5\-136\-17 (36486) jayo nAmetihAso.ayaM shrotavyo vijigIShuNA . mahIM vijayate kShipraM shrutvA shatrUMshcha mardati .. 5\-136\-18 (36487) idaM puMsavanaM chaiva vIrAjananameva cha . abhIkShNaM garbhiNI shrutvA dhruvaM vIraM prajAyate .. 5\-136\-19 (36488) vidyAshUraM tapaHshUraM dAnashUraM tapasvinam . brAhmayA shriyA dIpyamAnaM sAdhuvAde cha saMmatam .. 5\-136\-20 (36489) archiShmantaM balopetaM mahAbhAgaM mahAratham . dhR^itimantamanAdhR^iShyaM jetAramaparAjitam .. 5\-136\-21 (36490) niyantAramasAdhUnAM goptAraM dharmachAriNAm . IdR^ishaM kShatriyA sUte vIraM satyaparAkramam .. .. 5\-136\-22 (36491) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ShaTtriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-136\-1 daro bhayam .. 5\-136\-4 ilA dhenavaH .. 5\-136\-10 shatArhA anivartina iti ko kho pAThaH . shatArhAH shatavetanayogyA iti ratnagarbhaH .. 5\-136\-12 svalpachetasopi tasya tamopAgamaditi saMbandhaH .. 5\-136\-13 udake bhUriyaM dhAryA martavyaM pravaNe mayA iti jho pAThaH . tatrAyamarthaH. udake majjantIva bhUH pitryaM rAjyaM .(dhUriti pAThepi sa evArthaH) iyaM mayA dhAryA magnaM rAjyaM vA uddhartavyam. pravaNe prapAte vA yuddhAkhye vA martavyaM natu evameva nirvyApAreNa stheyam. netrI shikShayitrI. udake sUryavadyasminsaktavyaM pravaNe mayA iti Do pAThaH .. 5\-136\-14 aparAparaM uttarottaram . prativadan pratikUlaM vadan .. 5\-136\-15 bAndhavAt bandhutaH . udyachChAmi udyamaM karomi. niyamArthaM nigrahArtham .. 5\-136\-19 puMsavanaM putraprasavakaram .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 137 .. shrIH .. 5\.137\. adhyAyaH 137 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kuntyA shrIkR^iShNe arjunAdInprati vaktavyasaMdeshakathanam .. 1 .. shrIkR^iShNasya svarathamAropitena karNena saha saMbhAShaNapUrvakamupaplAvyaM pratyAgamanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-137\-0 (36492) kuntyuvAcha. 5\-137\-0x (3793) arjunaM keshava brUyAstvayi jAte sma sUtake . upopaviShTA nArIbhirAshrame parivAritA .. 5\-137\-1 (36493) athAntarikShe vAgAsIddivyarUpA manoramA . sahasrAkShasamaH kunti bhaviShyatyeSha te sutaH . 5\-137\-2 (36494) eSha jeShyati sa~NgrAme kurUnsarvAnsamAgatAn . bhImasenadvitIyashcha lokamudvartayiShyati .. 5\-137\-3 (36495) putraste pR^ithivIM jetA yashashchAsya divaM spR^ishet . hatvA kurUMshcha sa~NgrAme vAsudevasahAyavAn .. 5\-137\-4 (36496) pitryamaMshaM pranaShTaM cha punarapyuddhariShyati . bhrAtR^ibhiH sahitaH shrImAMstrInmedhAnAhariShyati .. 5\-137\-5 (36497) sa satyasandho bIbhatsuH savyasAchI yathAchyuta . tathA tvameva jAnAsi balavantaM durAsadam .. 5\-137\-6 (36498) tathA tadastu dAshArha yathA vAgabhyabhAShata . dharmashchedasti vArShNeya tathA satyaM bhaviShyati .. 5\-137\-7 (36499) tvaM chApi tattathA kR^iShNa sarvaM saMpAdayiShyasi . nAhaM tadabhyasUyAmi yathA vAgabhyabhAShata .. 5\-137\-8 (36500) namo dharmAya mahate dharmo dhArayati prajAH . etaddhana~njayo vAchyo nityodyukto vR^ikodaraH .. 5\-137\-9 (36501) yadarthaM kShatriyA sUte tasya kAlo.ayamAgataH . na hi vairaM samAsAdya sIdanti puruSharShabhAH .. 5\-137\-10 (36502) viditA te sadA buddhirbhImasya na sa shAmyati . yAvadantaM na kurute shatrUNAM shatrukarshanaH .. 5\-137\-11 (36503) tAvadeva mahApabAhurnishAsu na sukhaM labhet . sarvadharmavisheShaj~nAM snuShAM pANDormahAtmanaH . vrUyA mAdhava kalyANIM kR^iShNa kR^iShNAM yashasvinIm .. 5\-137\-12 (36504) yuktametanmahAbhAge kule jAte yashasvini . yanme putreShu sarveShu yathAvattvamavartithAH .. 5\-137\-13 (36505) mAdrIputrau cha vaktavyau kShatradharmaratAvubhau . vikrameNArjitAnbhogAnvR^iNItaM jIvitAdapi .. 5\-137\-14 (36506) vikramAdhigatA hyarthAH kShatradharmeNa jIvataH . mano manuShyasya sadA prINanti puruShottama .. 5\-137\-15 (36507) yachcha vaH prekShamANAnAM sarvadharmopachAyinAm . pA~nchAlI paruShANyuktakA ko nu tatkShantumarhati .. 5\-137\-16 (36508) na rAjyaharaNaM duHkhaM dyUte chApi parAjayaH . pravrAjanaM sutAnAM vA na me tadduHkhakAraNam .. 5\-137\-17 (36509) yatra sA bR^ihatI shyAmA sabhAyAM rudatI tadA . ashrauShItparuShA vAchastanme duHkhataraM mahat .. 5\-137\-18 (36510) strIdharmiNI varArohA kShatradharmaratA sadA . nAdhyagachChattadA nAthaM kR^iShNA nAthavatI satI .. 5\-137\-19 (36511) taM vai brUhi mahAbAho sarvashastrabhR^itAM varam . arjunaM puruShavyAghraM draupadyAH padavIM chara .. 5\-137\-20 (36512) viditaM hi tavAtyantaM krUddhAviva yamAntakau . bhImArjunau nayetAM hi devAnapi parAM gatim .. 5\-137\-21 (36513) tayoshchaitadavaj~nAnaM yatsA kR^iShNA sabhAgatA . duHshAsanashcha yadbhImaM kaTukAnyabhyabhAShata .. 5\-137\-22 (36514) pashyatAM kuruvIrANAM tachcha saMsmArayeH punaH . pANDavAnkushalaM pR^ichCheH saputrAnkR^iShNayA saha .. 5\-137\-23 (36515) mAM vai kushalinIM brUyAsteShu bhUyo janArdana . ariShTaM gachCha panthAnaM putrAnme pratipAlaya .. 5\-137\-24 (36516) vaishampAyana uvAcha. 5\-137\-25x (3794) abhivAdyAtha tAM kR^iShNaH kR^itvA chApi pradakShiNam . nishchakrAma mahAbAhuH siMhakhelagatistataH .. 5\-137\-25 (36517) tato visarjayAmAsa bhIShmAdInkurupu~NgavAn . AropyAtha rathe karNaM prAyAtsAtyakinA saha .. 5\-137\-26 (36518) tataH prayAte dAshArhe kuravaH sa~NgatA mithaH . jajalpurmahadAshcharyaM keshave paramAdbhutam .. 5\-137\-27 (36519) pramUDhA pR^ithivI sarvA mR^ityupAshavashIkR^itA . duryodhanasya bAlishyAnnaitadastIti chAbruvan .. 5\-137\-28 (36520) tato niryAya nagarAtprayayau puruShottamaH . mantrayAmAsa cha tadA karNena suchiraM saha .. 5\-137\-29 (36521) visarjayitvA rAdheyaM sarvayAdavanandanaH . tato javena mahatA tUrNamashvAnachodayat .. 5\-137\-30 (36522) te pibanta ivAkAshaM dArukeNa prachoditAH . hayA jagmurmahAvegA manomArutaraMhasaH .. 5\-137\-31 (36523) te vyatItya mahAdhvAnaM kShipraM shyenA ivAshugAH . uchchairjagmurupaplAvyaM shAr~NgadhanvAnamAvahan .. .. 5\-137\-32 (36524) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi saptatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-137\-3 udvartayiShyati AkulIkariShyati . lokaM shatrujanam .. 5\-137\-5 medhAn ashvamedhAn .. 5\-137\-16 dharmopachAyinAM dharmavardhanashIlAnAm .. 5\-137\-20 padavIM chara mArgamanusara .. 5\-137\-28 naitadasti . rAShTramiti sheShaH .. 5\-137\-29 niryAya nirgatya .. 5\-137\-32 upaplAvyaM virATanagaram .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 138 .. shrIH .. 5\.138\. adhyAyaH 138 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmadroNAbhyAM kuntIvAkyaM shrutvA samIpasthaM duryodhanaM prati pANDavAnAM kuntInideshAnatila~NghitvakathanapUrvakaM pANDavaiH saha sandhividhAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-138\-0 (36525) vaishampAyana uvAcha. 5\-138\-0x (3795) kuntyAstu vachanaM shrutvA bhIShmadroNau mahArathau . duryodhanamidaM vAkyamUchatuH shAsanAtigam .. 5\-138\-1 (36526) shrutaM te puruShavyAghra kuntyAH kR^iShNasya saMnidhau . vAkyamarthavadatyugramuktaM dharmyamanuttamam .. 5\-138\-2 (36527) tatkariShyanti kaunteyA vAsudevasya saMmatam . na hi te jAtu shAmyerannR^ite rAjyena kaurava .. 5\-138\-3 (36528) kleshitA hi tvayA pArthA dharmapAshasitAstadA . sabhAyAM draupadI chaiva taishcha tanmarShitaM tava .. 5\-138\-4 (36529) kR^itAstraM hyarjunaM prApya bhImaM cha kR^itanishchayam . gANDIvaM cheShudhI chaiva rathaM cha dhvajameva cha .. 5\-138\-5 (36530) nakulaM sahadevaM cha balavIryasamanvitau . sahAyaM vAsudevaM cha na kShaMsyati yudhiShThiraH .. 5\-138\-6 (36531) pratyakShaM te mahAbAho yathA pArthena dhImatA . virATanagare pUrvaM sarve sma yudhi nirjitAH .. 5\-138\-7 (36532) dAnavA ghorakarmANo nivAtakavachA yudhi . raudramastraM samAdAya dagdhA vAnaraketunA .. 5\-138\-8 (36533) karNaprabhR^itayashcheme tvaM chApi kavachI rathI . mokShito ghoShayAtrAyAM paryAptaM tannidarshanam .. 5\-138\-9 (36534) prashAmya bharatashreShTha bhrAtR^ibhiH saha pANDavaiH . rakShemAM pR^ithivIM sarvAM mR^ityordaMShTrAntaraM gatAm .. 5\-138\-10 (36535) jyeShTho bhrAtA dharmashIlo vatsalaH shlakShNavAkkaviH . taM gachCha puruShavyAghraM vyapanIyeha kilbiSham .. 5\-138\-11 (36536) dR^iShTashchettvaM pANDavena vyapanItasharAsanaH . prashAntabhrukuTiH shrImAnkR^itA shAntiHkulasya naH .. 5\-138\-12 (36537) tamabhyetya sahAmAtyaH pariShvajya nR^ipAtmajam . abhivAdaya rAjAnaM yathApUrvamarindama .. 5\-138\-13 (36538) abhivAdayamAnaM tvAM pANibhyAM bhImapUrvajaH . pratigR^ihNAtu sauhArdAtkuntIputro yudhiShThiraH .. 5\-138\-14 (36539) siMhaskandhorubAhustvAM vR^ittAyatamahAbhujaH . pariShvajatu bAhubhyAM bhImaH praharatAM varaH .. 5\-138\-15 (36540) kambugrIvo guDAkeshastatastvAM puShkarekShaNaH . abhivAdayatAM pArthaH kuntIputro dhana~njayaH .. 5\-138\-16 (36541) Ashvineyau naravyAghrau rUpeNApratimau bhuvi . tau cha tvAM guruvatpromNA pUjayA pratyudIyatAm .. 5\-138\-17 (36542) mu~nchantvAnandajAshrUNi dAshArhapramukhA nR^ipAH . saMgachCha bhrAtR^ibhiH sArdhaM mAnaM saMtyajya pArthiva .. 5\-138\-18 (36543) prashAdhi pR^ithivIM kR^itsnAM tatastvaM bhrAtR^ibhiH saha . samAli~Ngya cha harSheNa nR^ipA yAntu parasparam .. 5\-138\-19 (36544) alaM yuddhena rAjendra suhR^idAM shR^iNu vAraNam . dhruvaM vinAsho yuddhe hi kShatriyANAM pradR^ishyate .. 5\-138\-20 (36545) jyotIMShi pratikUlAni dAruNA mR^igapakShiNaH . utpAtA vividhA vIra dR^ishyante kShatranAshanAH .. 5\-138\-21 (36546) visheShata ihAsmAkaM nimittAni vinAshane . ulkAbhirhi pradIptAbhirbAdhyate pR^itanA tava .. 5\-138\-22 (36547) vAhanAnyaprahR^iShTAni rudantIva vishAMpate . gR^idhrAste paryupAsante sainyAni cha samantataH .. 5\-138\-23 (36548) nagaraM na yathApUrvaM tathA rAjaniveshanam . shivAshchAshivanirghoShA dIptAM sevanti vai dishaM .. 5\-138\-24 (36549) kuru vAkyaM piturmAturasmAkaM cha hitaiShiNAm . tvayyAyatto mahAbAho shamo vyAyAma eva cha .. 5\-138\-25 (36550) na chetkariShyasi vachaH suhR^idAmarikarshana . tapsyase vAhinIM dR^iShTvA pArthabANaprapIDitAm .. 5\-138\-26 (36551) bhImasya cha mahAnAdaM nadataH shuShmiNo raNe . shrutvA smartAsi me vAkyaM gANDIvasya cha niHshvanam . yadyetadapasavyaM te vacho mama bhaviShyati .. .. 5\-138\-27 (36552) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi aShTatriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-138\-10 prashAmya prashamaM kuru .. 5\-138\-20 vAraNaM pratiShedham .. 5\-138\-24 dIptAM dishamiti digdAhAkhya utpAta uktaH .. 5\-138\-27 shuShmiNaH balinaH . apasavyaM viparItam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 139 .. shrIH .. 5\.139\. adhyAyaH 139 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-139\-0 (36553) vaishampAyana uvAcha. 5\-139\-0x (3796) evamuktastu vimanAstiryagdR^iShTiradhomukhaH . saMhatya cha bhruvormadhyaM na ki~nchidvyAjahAra ha .. 5\-139\-1 (36554) taM vai vimanasaM dR^iShTvA saMprekShyAnyonyamantikAt . punarevottaraM vAkyamuktavantau nararShabhau .. 5\-139\-2 (36555) bhIShma uvAcha. 5\-139\-3x (3797) shushrUShamanasUyaM cha brahmaNyaM satyavAdinam . pratiyotsyAmahe pArthamato duHkhataraM nu kim .. 5\-139\-3 (36556) droNa uvAcha. 5\-139\-4x (3798) ashvatthAmni yathA putre bhUyo mama dhana~njaye . bahumAnaH paro rAjansannatishcha kapidhvaje .. 5\-139\-4 (36557) taM chetputrAtpriyatamaM pratiyotsye dhana~njayam . kShAtraM dharmamanuShThAya dhigastu kShatrijIvikAm .. 5\-139\-5 (36558) yasya loke samo nAsti kashchidanyo dhanurdharaH . matprasAdAtsa bIbhatsuH shreyAnanyairdhanurdharaiH .. 5\-139\-6 (36559) mitradhrugduShTabhAvashcha nAstiko.athAnR^ijuH shaThaH . na satsu labhate pUjAM yaj~ne mUrkha ivAgataH .. 5\-139\-7 (36560) vAryamANo.api pApebhyaH pApAtmA pApamichChati . chodyamAno.api pApena shubhAtmA shubhamichChati .. 5\-139\-8 (36561) mithyopacharitA hyete vartamAna hyanupriye . ahitatvAya kalpante doShA bharatasattama .. 5\-139\-9 (36562) tvamuktaH kuruvR^iddhena mayA cha vidureNa cha . vAsudevena cha tathA shreyo naivAbhimanyase .. 5\-139\-10 (36563) asti me balamityeva sahasA tvaM titIrShasi . sagrAhanakramakaraM ga~NgAvegamivoShNage .. 5\-139\-11 (36564) vAsasaiva yathA hi tvaM prAvR^iNvAno.abhimanyase . srajaM tyaktAmiva prApya lobhAdyaudhiShThirIM shriyam .. 5\-139\-12 (36565) draupadIsahitaM pArthaM sAyudhairbhrAtR^ibhirvR^itam . vanasthamapi rAjyasthaH pANDavaM ko vijeShyati .. 5\-139\-13 (36566) nideshe yasya rAjAnaH sarve tiShThanti ki~NkarAH . tamailavilamAsAdya dharmarAjo vyarAjata .. 5\-139\-14 (36567) kuberasadanaM prApya tato ratnAnyavApya cha . sphItamAkramya te rAShTraM rAjyamichChanti pANDavAH .. 5\-139\-15 (36568) dattaM hutamadhItaM cha brAhmaNAstarpitA dhanaiH . AvayorgatamAyushcha kR^itakR^ityau cha viddhi nau .. 5\-139\-16 (36569) tvaM tu hitvA sukhaM rAjyaM mitrANi cha dhanAni cha . vigrahaM pANDavaiH kR^itvA mahadvyasanamApsyasi .. 5\-139\-17 (36570) draupadI yasya chAshAste vijayaM satyavAdinI . tapoghoravratA devI kathaM jeShyasi pANDavam .. 5\-139\-18 (36571) mantrI janArdano yasya bhrAtA yasya dhana~njayaH . sarvashastrabhR^itAM shreShThaH kathaM jeShyasi pANDavam .. 5\-139\-19 (36572) sahAyA brAhmaNA yasya dhR^itimanto jitendriyAH . tamugratapasaM vIraM kathaM jeShyasi pANDavam .. 5\-139\-20 (36573) punaruktaM cha vakShyAmi yatkAryaM bhUtimichChatA . suhR^idA ma~njamAneShu suhR^itsu vyasanArNave .. 5\-139\-21 (36574) alaM yuddhena tairvIraiH shAmya tvaM kuruvR^iddhaye . mA gamaH satutAmAtyaHsamitrashcha yamakShayam .. .. 5\-139\-22 (36575) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekonachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-139\-9 ete pANDavAstvayA mithyopachAritA api anu pashchAtpriye vartamAnA hi prasiddham . tava tu doShAH dveShAdayaH. ahitatvAya vairabhAvAya kalpante .. 5\-139\-11 uShNage uShNAtigame varShakAle .. 5\-139\-12 vAsudevo yathA hi tvAM pravR^iNvAno na manyate iti kho Do pAThaH . vAsameva yathAhi tvaM iti ghoTo pAThaH . vAsaveya yathA iti ko pAThaH .. 5\-139\-14 ailavilaM kuberam . AsAdya raNe prApya .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 140 .. shrIH .. 5\.140\. adhyAyaH 140 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kR^iShNena karNaH kimukta iti janamejayaprashnaH .. 1 .. kR^iShNena karNaMprati tasya kuntIsutatvarUparahasyakathanapUrvakaM pANDavapakShapraveshachodanA .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-140\-0 (36576) janamejaya uvAcha. 5\-140\-0x (3799) rAjaputraiH parivR^itastathA bhR^ityaishcha sattama . upAropya rathe karNaM niryAto madhusUdanaH .. 5\-140\-1 (36577) kimabravIdrathopasthe rAdheyaM paravIrahA . kAni sAntvAni govindaH sUtaputre prayuktavAn .. 5\-140\-2 (36578) udyanmeghasvanaH kAle yatkR^iShNaH karNamabravIt . mR^idu vA yadi vA tIkShNaM tanmamAchakShva sarvashaH .. 5\-140\-3 (36579) vaishampAyana uvAcha. 5\-140\-4x (3800) AnupUrvyeNa vAkyAni tIkShNAni cha mR^idUni cha . priyANi dharmayuktAni satyAni cha hitAni cha .. 5\-140\-4 (36580) hR^idayagrahaNIyAni rAdheyaM madhusUdanaH . yAnyabravIdameyAtmA tAni me shrR^iNu bhArata .. 5\-140\-5 (36581) vAsudeva uvAcha. 5\-140\-6x (3801) upAsitAste rAdheya brAhmaNA vedapAragAH . tattvArthaM paripR^iShTAshcha niyatenAnasUyayA .. 5\-140\-6 (36582) tvameva karNa jAnAsi vedavAdAnsanAtanAn . tvameva dharmashAstreShu sUkShmeShu pariniShThitaH .. 5\-140\-7 (36583) kAnInashcha sahoDhashcha kanyAyAM yashcha jAyate . voDhAraM pitaraM tasya prAhuH shAstravido janAH .. 5\-140\-8 (36584) so.asi karNa tathAjAtaH pANDoH putrosi dharmataH . nishchayAddharmashAstrANAmehi rAjA bhaviShyasi .. 5\-140\-9 (36585) pitR^ipakShe cha te pArthA mAtR^ipakShe cha vR^iShNayaH . dvau pakShAvabhijAnIhi tvametau puruSharShabha .. 5\-140\-10 (36586) mayA sArdhamito yAtamadya tvAM tAta pANDavAH . abhijAnantu kaunteyaM pUrvajAtaM yudhiShThirAt .. 5\-140\-11 (36587) pAdau tava grahIShyanti bhrAtaraH pa~ncha pANDavAH . draupadeyAstathA pa~ncha saubhadrashchAparAjitaH .. 5\-140\-12 (36588) rAjAno rAjaputrAshcha pANDavArthe samAgatAH . pAdau tava grahIShyanti sarve chAndhakavR^iShNayaH .. 5\-140\-13 (36589) hiraNmayAMshcha te kumbhAnrAjatAnpArthivAMstathA . oShadhyaH sarvabIjAni sarvaratnAni vIrudhaH .. 5\-140\-14 (36590) rAjanyA rAjakanyAshchApyAnayantvAbhiShechanam . ShaShThe tvAM cha tathA kAle draupadyupagamiShyati .. 5\-140\-15 (36591) agniM juhotu vai dhaumyaH saMshitAtmA dvijottamaH . adya tvAmabhiShi~nchantu chAturvaidyA dvijAtayaH .. 5\-140\-16 (36592) purohitaH pANDavAnAM brahmakarmaNyavasthitaH . tathaiva bhrAtaraH pa~ncha pANDavAH puruSharShabhAH .. 5\-140\-17 (36593) draupadeyAstathA pa~ncha pA~nchAlAshchedayastathA . ahaM cha tvA.abhiShekShyAmi rAjAnaM pR^ithivIpatim .. 5\-140\-18 (36594) yuvarAjo.astu te rAjA dharmaputro yudhiShThiraH . gR^ihItvA vyajanaM shvetaM dharmAtmA saMshitavrataH . 5\-140\-19 (36595) upAnvArohatu rathaM kuntIputro yudhiShThiraH . ChatraM cha te mahAshvetaM bhImaseno mahAbalaH .. 5\-140\-20 (36596) abhiShiktasya kaunteyo dhArayiShyati mUrdhani . ki~NkiNIshatanirghoShaM vaiyAghraparivAraNam .. 5\-140\-21 (36597) rathaM shvetahayairyuktamarjuno vAhayiShyati . abhimanyushcha te nityaM pratyAsanno bhaviShyati .. 5\-140\-22 (36598) nakulaH sahadevashcha draupadeyAshcha pa~ncha ye . pa~nchAlAshchAnuyAsyanti shikhaNDI cha mahArathaH . 5\-140\-23 (36599) ahaM cha tvA.anuyAsyAmi sarve chAndhakavR^iShNayaH . dAshArhAH parivArAste dAshArNAshcha vishAMpate .. 5\-140\-24 (36600) bhu~NkShva rAjyaM mahAbAho bhrAtR^ibhiH saha pANDavaiH . japairhomaishcha saMyukto ma~Ngalaishcha pR^ithagvidhaiH .. 5\-140\-25 (36601) purogamAshcha te santu draviDAH sahakuntalaiH . AndhrAstAlacharAshchaiva chUchupA veNupAstathA .. 5\-140\-26 (36602) stuvantu tvAM cha bahubhiH stutibhiH sUtamAgadhAH . vijayaM vasuSheNasya ghoShayantu cha pANDavAH .. 5\-140\-27 (36603) sa tvaM parivR^itaH pArthairnakShatrairiva chandramAH . prashAdhi rAjyaM kaunteya kuntIM cha pratinandaya .. 5\-140\-28 (36604) mitrANi te prahR^iShyantu vyathantu ripavastathA . saubhrAtraM chaiva te.adyAstu bhrAtR^ibhiH saha pANDavaiH .. .. 5\-140\-29 (36605) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi chatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-140\-8 yashcha yastu kanyAyAM jAyate sa dvividhaH kAnInaH sahoDhashcha . sahoDhaH vivAhAdUrdhvaM jAtaH. anyo vivAhAtprAgjAtaH . tanmAturvoDhAraM tasya pitaraM prAhuH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 141 .. shrIH .. 5\.141\. adhyAyaH 141 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## karNena kR^iShNaMprati svasya pANDavapakShapraveshe sayuktikaM pratibandhakanirUpaNapUrvakaM svarahasyagopanaprArthanAdi .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-141\-0 (36606) karNa uvAcha. 5\-141\-0x (3802) asaMshayaM sauhR^idAnme praNayAchchAtha keshava . sakhyena chaiva vArShNeya shreyaskAmatayaiva cha .. 5\-141\-1 (36607) sarvaM chaivAbhijAnAmi pANDoH putro.asmi dharmataH . nishchayAddharmashAstrANAM yathA tvaM kR^iShNa manyase .. 5\-141\-2 (36608) kanyA garbhaM samAdhatta bhAskarAnmAM janArdana . AdityavachanAchchaiva jAtaM mAM sA vyasarjayat .. 5\-141\-3 (36609) sosmi kR^iShNa tathAjAtaH pANDoH putrosmi dharmataH . kuntyA tvahamapAkIrNo yathA na kushalaM tathA .. 5\-141\-4 (36610) sUto hi mAmadhiratho dR^iShTvaivAbhyAnayadgR^ihAn . rAdhAyAshchaiva mAM prAdAtsauhArdAnmadhusUdana .. 5\-141\-5 (36611) matsnehAchchaiva rAdhAyAM sadyaH kShIramavAtarat . sA me mUtraM purIShaM cha pratijagrAha mAdhava .. 5\-141\-6 (36612) tasyAH piNDavyapanayaM kuryAdasmadvidhaH katham . dharmaviddharmashAstrANAM shravaNe satataM rataH .. 5\-141\-7 (36613) tathA mAmabhijAnAti sUtashchAdhirathaH sutam . pitaraM chAbhijAnAmi tamahaM sauhR^idAtsadA .. 5\-141\-8 (36614) sa hi me jAtakarmAdi kArayAmAsa mAdhava . shAstradR^iShTena vidhinA putraprItyA janArdana .. 5\-141\-9 (36615) nAma vai vasuSheNeti kArayAmAsa vai dvijaiH . bhAryAshchoDhA mama prApte yauvane tatparigrahAt .. 5\-141\-10 (36616) tAsu putrAshcha pautrAshcha mama jAtA janArdana . tAsu me hR^idayaM kR^iShNa saMjAtaM kAmabandhanam .. 5\-141\-11 (36617) na pR^ithivyA sakalayA na suvarNasya rAshibhiH . harShAdbhayAdvA govinda mithyA kartuM tadutsahe .. 5\-141\-12 (36618) dhR^itarAShTrakule kR^iShNa duryodhanasamAshrayAt . mayA trayodashasamA bhuktaM rAjyamakaNTakam .. 5\-141\-13 (36619) iShTaM cha bahubhiryaj~naiH sahasUtairmayA.asakR^it . AvAhAshcha vivAhAshcha sahasUtairmayA kR^itAH .. 5\-141\-14 (36620) mAM cha kR^iShNa samAsAdya kR^itaH shastrasamudyamaH . duryodhanena vArShNeya vigrahashchApi pANDavaiH .. 5\-141\-15 (36621) tasmAdraNe dvairathe mAM pratyudyAtAramachyuta . vR^itavAnparamaM kR^iShNa pratIpaM savyasAchinaH .. 5\-141\-16 (36622) vadhAdbandhAdbhayAdvApi lobhAdvApi janArdana . anR^itaM notsahe kartuM dhArtarAShTrasya dhImataH .. 5\-141\-17 (36623) yadi hyadya na gachCheyaM dvairathaM savyasAchinA . akIrtiH syAddhR^ipIkesha mama pArthasya chobhayoH .. 5\-141\-18 (36624) asaMshayaM hitArthAya brUyAstvaM madhusUdana . sarvaM cha pANDavAH kuryustvadvashitvAnna saMshayaH .. 5\-141\-19 (36625) mantrasya niyamaM kuryAstvamatra madhusUdana . etadatra hitaM manye sarvaM yAdavanandana .. 5\-141\-20 (36626) yadi jAnAti mAM rAjA dharmAtmA saMyatendriyaH . kuntyAH prathamajaM putraM na sa rAjyaM grahIShyati .. 5\-141\-21 (36627) prApya chApi mahadrAjyaM tadahaM madhusUdana . sphItaM duryodhanAyaiva saMpradadyAmarindama .. 5\-141\-22 (36628) sa eva rAjA dharmAtmA shAshvato.astu yudhiShThiraH . netA yasya hR^iShIkeso yoddhA yasya dhana~njayaH .. 5\-141\-23 (36629) pR^ithivI tasya rAShTraM cha yasya bhImo mahArathaH . nakulaH sahadevashcha draupadeyAshcha mAdhava .. 5\-141\-24 (36630) dhR^iShTadyunmashcha pA~nchalyaH sAtyakishcha mahArathaH . uttamaujA yudhAmanyuH satyadharmA cha saumakiH .. 5\-141\-25 (36631) chaidyashcha chekitAnashcha shikhaNDI chAparAjitaH . indragopakavarNAshcha kekayA bhrAtarastathA . indrAyudhasavarNashcha kuntibhojo mahAmanAH .. 5\-141\-26 (36632) mAtulo bhImasenasya shyenajichcha mahArathaH . sha~NkhaH putro virATasya nidhistvaM cha janArdana .. 5\-141\-27 (36633) mahAnayaM kR^iShNa kR^itaH kShatrasya samudAnayaH . rAjyaM prAptamidaM dIptaM prathitaM sarvarAjasu .. 5\-141\-28 (36634) dhArtarAShTrasya vArShNeya shastrayaj~no bhaviShyati . asya yaj~nasya vettA tvaM bhaviShyasi janArdana .. 5\-141\-29 (36635) AdhvaryavaM cha te kR^iShNa R^itAvasminbhaviShyati . hotA chaivAtra bIbhatsuH sannaddhaH sa kapidhvajaH .. 5\-141\-30 (36636) gANDIvaM sruk tathA chAjyaM vIryaM puMsAM bhaviShyati . aindraM pAshupataM brAhmaM sthUNAkarNaM cha mAdhava . mantrAstatra bhaviShyanti prayuktAH savyasAchinA .. 5\-141\-31 (36637) anuyAtashcha pitaramadhiko vA parAkrame . gItaM stotraM sa saubhadraH samyak tatra bhaviShyati .. 5\-141\-32 (36638) udgAtAtra punarbhImaH prastotA sumahAbalaH . vinadansa naravyAghro nAgAnIkAntakR^idraNe .. 5\-141\-33 (36639) sa chaiva tatra dharmAtmA shashvadrAjA yudhiShThiraH . japairhomaishcha saMyukto brahmatvaM kArayiShyati .. 5\-141\-34 (36640) sha~NkhashabdAH samurajA bheryashcha madhusUdana . utkR^iShTaH siMhanAdashcha subrahmaNyo bhaviShyati .. 5\-141\-35 (36641) nakulaH sahadevashcha mAdrIputrau yashasvinau . shAmitraM tau mahAvIryau samyak tatra bhaviShyataH . `tau maitrAvaruNAgnIdhrau mahAvIryau bhaviShyataH ..' 5\-141\-36 (36642) kalmAShadaNDA govinda vimalA rathapa~NktayaH . yUpAH samupakalpantAmasminyaj~ne janArdana .. 5\-141\-37 (36643) karNinAlIkanArAchA vatsadantopabR^iMhaNAH . tomarAH somakalashAH pavitrANi dhanUMShi cha .. 5\-141\-38 (36644) asayo.atra kapAlAni puroDAshAH shirAMsi cha . havistu rudhiraM kR^iShNa tasminyaj~ne bhaviShyati .. 5\-141\-39 (36645) idhmAH paridhayashchaiva shaktayo vimalA gadAH . sadasyA droNashiShyAshcha kR^ipasya cha sharadvataH .. 5\-141\-40 (36646) iShavo.atra paristomA muktA gANDIvadhanvanA . mahArathaprayuktAshcha droNadrauNiprachoditAH .. 5\-141\-41 (36647) pratiprAsthAnikaM karma sAtyakistu kariShyati . dIkShito dhArtarAShTro.atra patnI chAsya mahAchamUH .. 5\-141\-42 (36648) ghaTotkacho.atra shAmitraM kariShyati mahAbalaH . atirAtre mahAbAho vitate yaj~nakarmaNi .. 5\-141\-43 (36649) dakShiNA tvasya yaj~nasya dhR^iShTadyumnaH pratApavAn . vaitAnike karmamukhe jAto yatkR^iShNa pAvakAt .. 5\-141\-44 (36650) yadabruvamahaM kR^iShNa kaTukAni sma pANDavAn . priyArthaM dhArtarAShTrasya tena tapye hyakarmaNA .. 5\-141\-45 (36651) yadA drakShyasi mAM kR^iShNa nihataM savyasAchinA . punashchitistadA chAsya yaj~nasyAtha bhaviShyati .. 5\-141\-46 (36652) duHshAsanasya rudhiraM yadA pAsyati pANDavaH . AnardaM nardataH samyak tadA sUyaM bhaviShyati .. 5\-141\-47 (36653) yadA droNaM cha bhIShmaM cha pA~nchAlyau pAtayiShyataH . tadA yaj~nAvasAnaM tadbhaviShyati janArdana .. 5\-141\-48 (36654) duryodhanaM yadA hantA bhImaseno mahAbalaH . tadA samApsyate yaj~no dhArtarAShTrasya mAdhava .. 5\-141\-49 (36655) snuShAshcha prasnuShAshchaiva dhR^itarAShTrasya sa~NgatAH . hateshvarA naShTaputrA hatanAthAshcha keshava .. 5\-141\-50 (36656) rudantyaH sahagAndhAryA shvagR^idhrakurarAkule . sa yaj~ne.asminnavabhR^itho bhaviShyati janArdana .. 5\-141\-51 (36657) vidyAvR^iddhA vayovR^iddhAH kShatriyAH kShatriyarShabha . vR^ithA mR^ityuM na kurvIraMstvatkR^ite madhusUdana .. 5\-141\-52 (36658) shastreNa nidhanaM gachChetsamR^iddhaM kShatramaNDalam . karukShetre puNyatame trailokyasyApi keshava .. 5\-141\-53 (36659) tadatra puNDarIkAkSha vidhatsva yadabhIpsitam . yathA kArtsnyena vArShNeya kShatraM svargamavApnuyAt .. 5\-141\-54 (36660) yAvatsthAsyanti girayaH saritashcha janArdana . tAvatkIrtibhavaH shabdaH shAshvatoyaM bhaviShyati .. 5\-141\-55 (36661) brAhmaNAH kathayiShyanti mahAbhAratamAhavam . samAgameShu vArShNeya kShatriyANAM yashodhanam .. 5\-141\-56 (36662) samupAnaya kaunteyaM yuddhAya mama keshava . mantrasaMvaraNaM kurvannityameva parantapa .. .. 5\-141\-57 (36663) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnarvaNi ekachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-141\-4 yathA na kulajastatheti ko pAThaH .. 5\-141\-14 AvAhAH kuladharmAH .. 5\-141\-15 mAM cha . mitramiti sheShaH .. 5\-141\-19 brayAstvaM pANDavAnpratIti sheShaH .. 5\-141\-20 niyamaM gopanam .. 5\-141\-28 samudAnayaH samudAyIkaraNam .. 5\-141\-41 paristomAH somachamasAdayaH .. 5\-141\-42 pratiprasthAtA.adhvaryostava dvitIyaH tasya karma pratiprAsthAnikam .. 5\-141\-43 atirAtre R^itau . shleSheNa nishIthecha. ghaTotkachaH rAtricharatvAt shAmitraM kariShyati .. 5\-141\-46 punashchitiryaj~nAnantaraM chayanArambho yaj~navisheSheShUktaH .. 5\-141\-47 AnardaM mahAnAdaM nardataH . NamulantaM pUrvapadam. sUyaM somAbhiShavaH. sutyA bhaviShyatIti ko pAThaH .. 5\-141\-48 yaj~nAvasAnaM yaj~nasya madhyemadhye viramyAvasthAnam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 142 .. shrIH .. 5\.142\. adhyAyaH 142 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kR^iShNena karNaMprati pANDavajayanirdhAraNakathanapUrvakaM bhIShNAdiShu yuddhasannAhasaMdeshakathanachodanA .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-142\-0 (36664) vaishampAyana uvAcha. 5\-142\-0x (3803) karNasya vachanaM shrutvA keshavaH paravIrahA . uvAcha prahasanvAkyaM smitapUrvamidaM yathA .. 5\-142\-1 (36665) shrIbhagavAnuvAcha. 5\-142\-2x (3804) api tvAM na labhetkarNa rAjyalambhopapAdanam . mayA dattAM hi pR^ithivIM na prashAsitumichChasi .. 5\-142\-2 (36666) dhruvo jayaH pANDavAnAmitIdaM na saMshayaH kashchana vidyate.atra . jayadhvajo dR^ishyate pANDavasya samuchChrito vAnararAja ugraH . 5\-142\-3 (36667) divyA mAyA vihitA bhaumanena samuchChritA indraketuprakAshAH . divyAni bhUtAni jayAvahAni dR^ishyanti chaivAtra bhayAnakAni .. 5\-142\-4 (36668) na sa~njate shailavanaspatibhya UrdhvaM tiryagyojanamAtrarUpaH . shrImAndhvajaH karNa dhana~njayasya samuchChritaH pAvakatulyarUpaH .. 5\-142\-5 (36669) yadA drakShyasi sa~NgrAme shvetAshvaM kR^iShNasArathim . aindramastraM vikurvANamubhe chApyagnimArute .. 5\-142\-6 (36670) gANDIvasya cha nirghoShaM visphUrjitamivAshaneH . na tadA bhavitA tretA na kR^itaM dvAparaM na cha .. 5\-142\-7 (36671) yadA drakShyasi sa~NgrAme kuntIputraM yudhiShThiram . japahomasamAyuktaM svAM rakShantaM mahAchamUm .. 5\-142\-8 (36672) Adityamiva durdharShaM tapantaM shatruvAhinIm . na tadA bhavitA tretA na kR^itaM dvAparaM na cha .. 5\-142\-9 (36673) yadA drakShyasi sa~NgrAme bhImasenaM mahAbalam . duHshAsanasya rudhiraM pItvA nR^ityantamAhave .. 5\-142\-10 (36674) prabhinnamiva mAta~NgaM pratidviradaghAtinam . na tadA bhavitA tretA na kR^itaM dvAparaM na cha .. 5\-142\-11 (36675) yadA drakShyasi sa~NgrAme droNaM shAntanavaM kR^ipam . suyodhanaMcha rAjAnaM saindhavaM cha jayadratham .. 5\-142\-12 (36676) yuddhAyApatatastUrNaM vAritAnsavyasAchinA . na tadA bhavitA tretA na kR^itaM dvAparaM na cha .. 5\-142\-13 (36677) yadA drakShyasi sa~NgrAme mAdrIputrau mahAbalau . vAhinIM dhArtarAShTrANAM kShobhayantau gajAviva .. 5\-142\-14 (36678) vigADhe shastrasaMpAte paravIrarathArujau . na tadA bhavitA tretA na kR^itaM dvAparaM na cha .. 5\-142\-15 (36679) brUyAH karNa ito gatvA droNaM shAntanavaM kR^ipam . saumyo.ayaM vartate mAsaH suprApayavasendhanaH .. 5\-142\-16 (36680) sarvauShadhivanasphItaH phalavAnalpamakShikaH . niShpa~Nko rasavattoyo nAtyuShNashishiraH sukhaH .. 5\-142\-17 (36681) saptamAchchApi divasAdamAvAsyA bhaviShyati . sa~NgrAmo yujyatAM tasyAM tAmAhuH shakradevatAm .. 5\-142\-18 (36682) tathA rAj~no vadeH sarvAnye yuddhAyAbhyupAgatAH . yadvo manIShitaM tadvai sarvaM saMpAdayAmyaham .. 5\-142\-19 (36683) 5\-142\-20 (36684) rAjAno rAjaputrAshcha duryodhanavashAnugAH . prApya shastreNa nidhanaM prApsyanti gatimuttamAm .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-142\-4 bhaumanena vishvakarmaNA .. 5\-142\-18 saMgrAmaH saMgrAmasAdhanakalApaH . bujyatAM ekIbhUyAvatiShThatAm .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 143 .. shrIH .. 5\.143\. adhyAyaH 143 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## karNena kR^iShNaMprati pR^ithivIvInAshe kashunidushshAsanayoH svasyacha mUlatvakathanam . 1 .. tathA pArthadhArtarAShTrANAM jayaparAjayasUchakanimittopavarNanapUrvakaM kR^iShNamAli~Ngya pratinivartanam .. 2 .. sAtyakinAsaha kR^iShNasya upaplAvyAgamanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-143\-0 (36685) vaishampAyana uvAcha. 5\-143\-0x (3805) keshavasya tu tadvAkyaM karNaH shrutvA hitaM shubham . abravIdabhisaMpUjya kR^iShNaM taM madhusUdanam .. 5\-143\-1 (36686) jAnanmAM kiM mahAbAho saMmohayitumichChasi . yoyaM pR^ithivyAH kArtsnyena vinAshaH samupasthitaH .. 5\-143\-2 (36687) nimittaM tatra shakunirahaM duHshAsanastathA . duryodhanashcha nR^ipatirdhR^itarAShTrasuto.abhavat .. 5\-143\-3 (36688) asaMshayamidaM kR^iShNa mahadyuddhamupasthitam . pANDavAnAM kurUNAM cha ghoraM rudhirakardamam .. 5\-143\-4 (36689) rAjAno rAjaputrAshcha duryodhanavashAnugAH . raNe shastrAgninA dagdhAH prApsyanti yamasAdanam .. 5\-143\-5 (36690) svapnA hi bahavo ghorA dR^ishyante madhusUdana . nimittAni cha ghorANi tathotpAtAH sudAruNAH .. 5\-143\-6 (36691) parAjayaM dhArtarAShTre vijayaM cha yudhiShThire . saMsanta iva vArShNeya vividhA romaharShaNAH .. 5\-143\-7 (36692) prAjApatyaM hi nakShatraM grahastIkShNo mahAdyutiH . shanaishcharaH pIDayati pIDayanprANino.adhikam .. 5\-143\-8 (36693) kR^itvA chA~NgArako vakraM jyoShThAyAM madhusUdana . anurAdhAM prArthayate maitraM saMgamayanniva . 5\-143\-9 (36694) nUnaM mahadbhayaM kR^iShNa kurUNAM samupasthitam . visheSheNa hi vArShNeya chitrAM pIDayate grahaH .. 5\-143\-10 (36695) somasya lakShma vyAvR^ittaM rAhurarkamupaiti cha . divashcholkAH patantyetAH sanirghAtAH sakaMpanAH .. 5\-143\-11 (36696) niShTananti cha mAta~NgA mu~nchantyashrUNi vAjinaH . pAnIyaM yavasaM chApi nAbhinandanti mAdhava .. 5\-143\-12 (36697) prAdurbhUteShu chaiteShu bhayamAhurupAsthitam . nimitteShu mahAbAho dAruNaM prANinAshanam .. 5\-143\-13 (36698) alpe bhukte purIShaM cha prabhUtamiha dR^ishyate . vAjinAM vAraNAnAM cha manuShyANAM cha keshava .. 5\-143\-14 (36699) dhArtarAShTrasya sainyeShu sarveShu madhusUdana . parAbhavasya talli~Ngamiti prAhurmanIShiNaH .. 5\-143\-15 (36700) prahR^iShTaM vAhanaM kR^iShNa pANDavAnAM prachakShate . pradakShiNA mR^igAshchaiva tatteShAM jayalakShaNam .. 5\-143\-16 (36701) apasavyA mR^igAH sarve dhArtarAShTrasya keshava . vAchashchApyasharIriNyastakatparAbhavalakShaNam .. 5\-143\-17 (36702) mayUrAH puNyashakunA haMsasArasachAtakAH . jIva~njIvakasa~NghAshchApyanugachChanti pANDavAn .. 5\-143\-18 (36703) gR^idhrAH ka~NkA bakAH shyenA yAtudhAnAstathA vR^ikAH . makShikANAM cha sa~NghAtA anudhAvanti kauravAn .. 5\-143\-19 (36704) dhArtarAShTrasya sainyeShu bherINAM nAsti niHsvanaH . anAhatAH pANDavAnAM nadanti paTahAH kila .. 5\-143\-20 (36705) udapAnAshcha nardanti yathA govR^iShabhAstathA . dhArtarAShTrasya sainyeShu tatparAbhavalakShaNam .. 5\-143\-21 (36706) mAMsashoNitavarShaM cha vR^iShTaM devena mAdhava . tathA gandharvanagaraM bhAnumatsamupasthitam .. 5\-143\-22 (36707) saprAkAraM saparikhaM savapraM chArutoraNam . kR^iShNashcha parighastatra bhAnumAvR^itya tiShThati .. 5\-143\-23 (36708) udayAstamane saMdhye vedayantI mahadbhayam . shivA cha vAshate ghoraM tatparAbhavalakShaNam .. 5\-143\-24 (36709) ekapakShAkShicharaNAH pakShiNo madhusUdana . utsR^ijanti mahaddhoraM tatparAbhavalakShaNam .. 5\-143\-25 (36710) kR^iShNagrIvAshcha shakunA raktapAdA bhayAnakAH . sandhyAmimukhA yAnti tatparAbhavalakShaNam .. 5\-143\-26 (36711) brAhmaNAnprathamaM dveShTi gurUMshcha madhusUdana . bhR^ityAnbhaktimatashchApi tatparAbhavalakShaNam .. 5\-143\-27 (36712) pUrvA diglohitAkArA shastravarNA cha dakShiNA . AmapAtrapratIkAshA pashchimA madhusUdana. 5\-143\-28 (36713) uttarA sha~NkhavarNAbhA dishAM varNA udAhR^itAH .. pradIptAshcha dishaH sarvA dhArtarAShTrasya mAdhava. 5\-143\-29 (36714) mahadbhayaM vedayanti tasminnutpAtadarshane .. sahasrapAdaM prAsAdaM svapnAnte sma yudhiShThiraH. 5\-143\-30 (36715) adhirohanmayA dR^iShTaH saha bhrAtR^ibhirachyuta .. shvetoShNIShAshcha dR^ishyante sarve vai shuklavAsasaH . 5\-143\-31 (36716) AsanAni cha shubhrANi sarveShAmupalakShaye .. tava chApi mayA kR^iShNa svapnAnte rudhirAvilA . 5\-143\-32 (36717) AntreNa pR^ithivI dR^iShTA parikShiptA janArdana .. asthisa~nchayamArUDhashchAmitaujA yadhiShThiraH . 5\-143\-33 (36718) suvarNapAtryAM saMhR^iShTo bhuktavAnghR^itapAyasam .. yudhiShThiro mayA dR^iShTo grasamAno vasundharAm. 5\-143\-34 (36719) uchchaM parvatamArUDho bhImakarmA vR^ikodaraH . gadApANirnaravyAghro grasanniva mahImimAm .. 5\-143\-35 (36720) kShapayiShyati naH sarvAnsa suvyaktaM mahAraNe . viditaM me hR^iShIkesha shriyA paramayA jvalan .. 5\-143\-36 (36721) pANDuraM gajamArUDho gANDIvI sa dhana~njayaH . tvayA sArdhaM hR^iShIkesha shriyA paramayA jvalan .. 5\-143\-37 (36722) yUyaM sarve vadhiShyadhvaM tatra me nAsti saMshayaH . pArthivAnsamare kR^iShNa duryodhanapurogamAn .. 5\-143\-38 (36723) nakulaH sahadevashcha sAtyakishcha mahArathaH . shuklakeyUrakaNThatrAH shuklamAlyAmbarAvR^itAH .. 5\-143\-39 (36724) adhirUDhA naravyAghrA naravAhanamuttamam . traya ete mayA dR^iShTAH pANDurachChatravAsasaH .. 5\-143\-40 (36725) shvetoShNIShAshcha dR^ishyante traya ete janArdana . dhArtarAShTreShu sainyeShu tAnvijAnIhi keshava .. 5\-143\-41 (36726) ashvatthAmA kR^ipashchaiva kR^itavarmA cha sAtvataH . raktoShNIShAshcha dR^ishyante sarve mAdhava pArthivAH .. 5\-143\-42 (36727) uShTraprayuktamArUDhau bhIShmadroNau mahArathau . mayA sArdhaM mahAbAho dhArtarAShTreNa vA vibho .. 5\-143\-43 (36728) agastyashAstAM cha dishaM prayAtAH sma janArdana . achireNaiva kAlena prApsyAmo yamasAdanam .. 5\-143\-44 (36729) ahaM chAnye cha rAjAno yachcha tatkShatramaNDalam . gANDivAgniM pravekShyAma iti me nAsti saMshayaH .. 5\-143\-45 (36730) kR^iShNa uvAcha. 5\-143\-46x (3806) apasthitavinAsheyaM nUnamadya vasuMdharA . yathA hi me vachaH karNa nopaiti hR^idayaM tava .. 5\-143\-46 (36731) sarveShAM tAta bhUtAnAM vinAshe pratyupasthite . anayo nayasa~NkAsho hR^idayAnnApasarpati .. 5\-143\-47 (36732) karNa uvAcha. 5\-143\-48x (3807) api tvAM kR^iShNa pashyAmo jIvanto.asmAnmahAraNAt . samuttIrNA mahAbAho vIrakShatravinAshanAt .. 5\-143\-48 (36733) athavA sa~NgamaH kR^iShNa svarge no bhavitA dhruvam . tatredAnIM sameShyAmaH punaH sArdhaM tvayAnagha .. 5\-143\-49 (36734) vaishampAyana uvAcha. 5\-143\-50x (3808) ityuktvA mAdhavaM karNaH pariShvajya cha pIDitam . visarjitaH keshavena rathopasthAdavAtarat .. 5\-143\-50 (36735) tataH svarathAmasthAya jAmbUnadavibhUShitam . mahAtmA vai nivavR^ite rAdheyo dInamAnasaH .. 5\-143\-51 (36736) tataH shIghrataraM prAyAtkeshavaH sahasAtyakiH . punaruchchArayanvANIM yAhi yAhIti sArathim .. .. 5\-143\-52 (36737) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi trichatvAriMshadadhikashatatamodhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-143\-21 udapAnAH kUpAdayo jalAshayAH .. 5\-143\-23 gandharvanagaraM saprAkAram . parighaH pariveShaH . tatrAkAshe gandharvanagaroparyeva .. 5\-143\-24 shivA shrR^igAlaH vAshate shabdaM karoti .. 5\-143\-30 sahasrapAdaM sahasrastambham .. 5\-143\-32 tava pR^ithivIti saMbandhaH . tvachCharIramityarthaH . parikShiptA pariveShTitA .. 5\-143\-46 tava hR^idayaM kartR^i mama vacho nopaiti nA~NgIkaroti .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 144 .. shrIH .. 5\.144\. adhyAyaH 144 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## vidureNa kuntIsamIpe yuddhe bahuvIravinAshAnuchintanena shochanam .. 1 .. karNaparAkramabhItayA kuntyA pANDavAnprati tanmanaHprasAdanechChayA ga~NgAtIre karNasamIpagamanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-144\-0 (36738) vaishampAyana uvAcha. 5\-144\-0x (3809) asiddhAnunaye kR^iShNe kurubhyaH pANDavAngate . abhigamya pR^ithAM kShattA shanaiH shochannivAbravIt .. 5\-144\-1 (36739) jAnAsi me jIvaputrI bhAvaM nityamavigrahe . kroshato nacha gR^ihNIte vachanaM me suyodhanaH .. 5\-144\-2 (36740) upapanno hyasau rAjA chedipA~nchAlakekayaiH . bhImArjunAbhyAM kR^iShNena yuyudhAnayamairapi .. 5\-144\-3 (36741) upaplAvye niviShTo.api dharmameva yudhiShThiraH . kA~NkShate j~nAtisauhArdAdbalavAndurbalo yathA .. 5\-144\-4 (36742) rAjA tu dhR^itarAShTro.ayaM vayovR^iddho na shAmyati . mattaH putramadenaiva vidharme pathi vartate .. 5\-144\-5 (36743) jayadrathasya karNasya tathA duHshAsanasya cha . saubalasya cha durbuddhyA mitho bhedaH prapatsyate . 5\-144\-6 (36744) adharmema hi dharmiShThaM hriyate rAjyamIdR^isham . yeShAM teShAmayaM dharmaH sAnubandho bhaviShyati .. 5\-144\-7 (36745) kriyamANe balAddharme kurubhiH ko na saMjvaret . asAmnA keshave yAte samudyokShyanti pANDavAH .. 5\-144\-8 (36746) tataH kurUNAmanayo bhavitA vIranAshanaH . chintayanna labhe nidrAmahaHsu cha nishAsu cha .. 5\-144\-9 (36747) shrutvA tu kuntI tadvAkyamarthakAmena bhAShitam . sA niHshvasantI duHkhArtA manasA vimamarsha ha .. 5\-144\-10 (36748) dhigastvarthaM yatkR^iteyaM sumahA~nj~nAtisaMkShayaH . vartsyate suhR^idAM chaiva yuddhe.asminvai parAbhavaH .. 5\-144\-11 (36749) pANDavAshchedipa~nchAlA yAdavAshcha samAgatAH . bhArataiH saha yotsyanti kiM nu duHkhamataHparam .. 5\-144\-12 (36750) pashye doShaM dhruvaM yuddhe tathA.ayuddhe parAbhavam . adhanasya mR^itaM shreyo na hi j~nAtikShayo jayaH . iti me chintayantyA vai hR^idi duHkhaM pravartate .. 5\-144\-13 (36751) pitAmahaH shAntanava AchAryashcha yudhAM patiH . karNashcha dhArtarAShTrArthaM vardhayanti bhayaM mama .. 5\-144\-14 (36752) nAchAryaH kAmavA~nshiShyaidrauNoyuddhyeta jAtuchit . pANDaveShu kathaM hArdaM kuryAnna cha pitAmahaH . 5\-144\-15 (36753) ayaM tveko vR^ithAdR^iShTirdhArtarAShTrasya durmateH . mohAnuvartI satataM pApo dveShTi cha pANDavAn .. 5\-144\-16 (36754) mahatyanarthe nirbandhI balavAMshcha visheShataH . karNaH sadA pANDavAnAM tanme dahati saMprati .. 5\-144\-17 (36755) AshaMse tvadya karNasya mano.ahaM pANDavAnprati . grasAdayitumAsAdya darshayantI yathAtatham .. 5\-144\-18 (36756) toShito bhagavAnyatra durvAsA me varaM dadau . AhvAnaM mantrasaMyuktaM vasantyAH pitR^iveshmani .. 5\-144\-19 (36757) sAhamantaHpure rAj~naH kuntibhojapuraskR^itA . chintayantI bahuvidhaM hR^idayena vidUyatA .. 5\-144\-20 (36758) balAbalaM cha mantrANAM brAhmaNasya cha vAgbalam . strIbhAvAdbAlabhAvAchcha chintayantI punaH punaH .. 5\-144\-21 (36759) dhAtryA visrabdhayA guptA sakhIjanavR^itA tadA . doShaM pariharantI cha pitushchAritryarakShiNI .. 5\-144\-22 (36760) kathaM nu sukR^itaM me syAnnAparAdhavatI katham . bhaveyamiti saMchintya brAhmaNaM taM namasya cha .. 5\-144\-23 (36761) kautUhalAttu taM labdhA bAlishyAdAcharaM tadA . kanyA satI devamarkamAsAdayamahaM tataH .. 5\-144\-24 (36762) yo.asau kAnInagarbho me putravatparirakShitaH . kasmAnna kuryAdvachanaM pathyaM bhrAtR^ihitaM tathA .. 5\-144\-25 (36763) iti kuntI vinishchitya kAryanishchayamuttamam . kAryArthamabhinishchitya yayau bhAgIrathIM prati .. 5\-144\-26 (36764) Atmajasya tatastasya ghR^iNinaH satyasa~NginaH . ga~NgAtIre pR^ithApashya~njapasthAnamanuttamam .. 5\-144\-27 (36765) prA~NmukhasyordhvabAhoH sA paryatiShThata pR^iShThataH . japyAvasAnaM kAryArthaM pratIkShantI tapasvinI .. 5\-144\-28 (36766) atiShThatsUryatApArtA karNasyottaravAsasi . kauravyapatnI vArShNeyI madmamAleva shuShyatI .. 5\-144\-29 (36767) ApR^iShThatApA~njaptvA sa parivR^ittya yatavrataH . dR^iShTvA kuntImupAtiShThadabhivAdya kR^itA~njaliH .. 5\-144\-30 (36768) yathAnyAyaM mahAtejA mAnI dharmabhR^itAM varaH . utsmayanpraNataH prAha kuntIM vaikartano vR^iShaH .. .. 5\-144\-31 (36769) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi chatushchatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-144\-8 balAddharme pAsvaNDinAM pAradAryaM ubhayasaMtoShakaramiti dvayorapi dharmaheturiti balAtkalpanA shAstrabahirbhUtA tadvadayamapItyarthaH .. 5\-144\-10 arthakAmena hitakAmena .. 5\-144\-13 pashye pashyAmi . ArShamAtmanepadam .. 5\-144\-24 AcharaM tena mantreNa devatAvAhanAkhyaM kAryaM kR^itavatI .. 5\-144\-29 uttaravAsasi uttarIyavastrachChAyAyAm .. 5\-144\-30 ApR^iShThatApAdaparAhNaparyantamityarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 145 .. shrIH .. 5\.145\. adhyAyaH 145 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kuntyA karNaMprati tasya sUryAtsvasmin jananakathanapUrvakaM pANDavaiH saha saMgamachodanA .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-145\-0 (36770) karNa uvAcha. 5\-145\-0x (3810) rAdheyo.ahamAdhirathiH karNastvAmabhivAdaye . prAptA kimarthaM bhavatI brUhi kiM karavAmi te .. 5\-145\-1 (36771) kuntyuvAcha. 5\-145\-2x (3811) kaunteyastvaM na rAdheyo na tavAdhirathaH pitA . nAsi sUtakule jAtaH karNa tadviddhi me vachaH .. 5\-145\-2 (36772) kAnInastvaM mayA jAtaH pUrvajaH kukShiNA dhR^itaH . kuntirAjasya bhavane pArthastvamasi putraka .. 5\-145\-3 (36773) prakAshakarmA tapano yo.ayaM devo virochanaH . ajIjanattvAM mayyeSha karNa shastrabhR^itAM varam .. 5\-145\-4 (36774) kuNDalI baddhakavacho devagarbhaH shriyA vR^itaH . jAtastvamasi durdharSha mayA putra piturgR^ihe .. 5\-145\-5 (36775) sa tvaM bhrAtR^InasaMbuddhya mohadyadupasevase . dhArtarAShTrAnna tadyuktaM tvayi putra visheShataH .. 5\-145\-6 (36776) etaddharmaphalaM putra narANAM dharmanishchaye . yattuShyantyasya pitaro mAtA chApyekadarshinI .. 5\-145\-7 (36777) arjunenArjitAM pUrvaM hR^itAM lobhAdasAdhubhiH . AchChidya dhArtarAShTrebhyo bhu~NkSha yaudhiShThirIM shriyam .. 5\-145\-8 (36778) adya pashyantu kuravaH karNArjunasamAgamam . saubhrAtreNa samAlakShya saMnamantAmasAdhavaH . 5\-145\-9 (36779) karNArjunau vai bhavatAM yathA rAmajanArdanau . asAdhyaM kiM nu loke syAdyuvayoH saMhitAtmanoH .. 5\-145\-10 (36780) karNa shobhiShyase nUnaM pa~nchamirbhrAtR^ibhirvR^itaH . devaiH parivR^ito brahmA vedyAmiva mahAdhvare .. 5\-145\-11 (36781) upapadyo guNaiH sarvairjyeShThaH shreShTheShu bandhuShu . sUtaputreti mA shabdaH pArthastvamasi vIryavAn .. .. 5\-145\-12 (36782) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi pa~nchachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-145\-7 ekaM putrameva snehena pashyantI ekadarshinI .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 146 .. shrIH .. 5\.146\. adhyAyaH 146 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sUryeNa karNaMprati kuntIvachanasvIkaraNavidhAnam .. 1 .. karNena kuntIMprati sopAlambhaM duryodhanaparityAgasya sayuktikamanauchetyakathanapUrvakaM arjunavarjaM pANDavAsaMharaNapratij~nAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-146\-0 (36783) vaishampAyana uvAcha. 5\-146\-0x (3812) tataH sUryAnnishcharitAM karNaH shushrAva bhAratIm . duratyayAM praNayinIM pitR^ivadbhAskareritAm .. 5\-146\-1 (36784) sUrya uvAcha. 5\-146\-2x (3813) satyamAha pR^ithA vAkyaM karNa mAtR^ivachaH kuru . shreyaste syAnnaravyAghra sarvamAcharatastathA .. 5\-146\-2 (36785) vaishampAyana uvAcha. 5\-146\-3x (3814) evamuktasya mAtrA cha svayaM pitrA cha bhAnunA . chachAla naiva karNasya matiH satyadhR^itestadA .. 5\-146\-3 (36786) karNa uvAcha. 5\-146\-4x (3815) na chaitachChraddadhe vAkyaM kShatriye bhAShitaM tvayA . dharmadvAraM mamaitatsyAnniyogakaraNaM tava .. 5\-146\-4 (36787) akaronmayi yatpApaM bhavatI sumahAtyayam . apAkIrNo.asmi yanmAtastadyashaHkIrtinAshanam .. 5\-146\-5 (36788) ahaM chetkShatriyo jAto na prAptaH kShatrasatkriyAm . tvatkR^ite kiM nu pApIyaH shatruH kuryAnmamAhitam .. 5\-146\-6 (36789) kriyAkAle tvanukroshamakR^itvA tvamimaM mama . hInasaMskrAsamayamadya mAM samachUchudaH .. 5\-146\-7 (36790) na vai mama hitaM pUrvaM mAtR^ivachcheShTitaM tvayA . sA mAM saMbodhayasyadya kevalAtmahitaiShiNI .. 5\-146\-8 (36791) kR^iShNena sahitAtko vai na vyatheta dhanaMjayAt . kodya bhItaM na mAM vidyAtparthAnAM samitiM gatam .. 5\-146\-9 (36792) abhrAtA viditaH pUrvaM yuddhakAle prakAshitaH . pANDavAnyadi gachChAmi kiM mAM kShatraM vadiShyati .. 5\-146\-10 (36793) sarvakAmaiH saMvibhaktaH pUjitashcha yathAsukham . ahaM vai dhArtarAShTrANAM kuryAM tadaphalaM katham .. 5\-146\-11 (36794) upanahya parairvairaM ye mAM nityamupAsate . namaskurvanti cha sadA vasavo vAsavaM yathA .. 5\-146\-12 (36795) mama prANena ye shatrU~nshaktAH pratisamAsitum . manyante te kathaM teShAmahaM ChindyAM manoratham .. 5\-146\-13 (36796) mayA plavena saMgrAmaM titIrShanti duratyayam . apAre pArakAmA ye tyajeyaM tAnahaM katham .. 5\-146\-14 (36797) ayaM hi kAlaH saMprApto dhArtarAShTropajIvinAm . nirveShTavyaM mayA tatra prANAnaparirakShatA .. 5\-146\-15 (36798) kR^itArthAH subhR^itA ye hi kR^ityakAle hyupasthite . anavekShya kR^itaM pApA vikurvantyanavasthitAH .. 5\-146\-16 (36799) rAjakilbiShiNAM teShAM bhartR^ipiNDApahAriNAm . naivAyaM na paro loko vidyate pApakarmaNAm. 5\-146\-17 (36800) dhR^itarAShTrasya putrANAmarthe yotsyAmi te sutaiH . balaM cha shaktiM chAsthAya na vai tvayyanR^itaM vade .. 5\-146\-18 (36801) AnR^ishaMsyamatho vR^ittaM rakShansatpuruShochitam . ato.arthakaramapyetanna karomyadya te vachaH .. 5\-146\-19 (36802) na cha te.ayaM samArambho mayi mogho bhaviShyati . vadhyAnviShahyAnsaMgrAme na haniShyAmi te sutAn .. 5\-146\-20 (36803) yudhiShThiraM cha bhImaM cha yamau chaivArjunAdR^ite . arjunena samaM yuddhamapi yaudhiShThire bale .. 5\-146\-21 (36804) arjunaM hi nihatyAjau saMprAptaM syAtphalaM mayA . yashasA chApi yujyeyaM nihataH savyasAchinA .. 5\-146\-22 (36805) na te jAtu nashiShyanti putrAH pa~ncha yashasvini . nirarjunAH sakarNA vA sArjunA vA hate mayi .. 5\-146\-23 (36806) iti karNavachaH shrutvA kuntI duHkhAtpraveShatI . uvAcha putramAshliShya karNaM dhairyAdakampanam .. 5\-146\-24 (36807) evaM vai bhAvyametena kShayaM yAsyanti kauravAH . yathA tvaM bhAShase karNa daivaM tu balavattaram .. 5\-146\-25 (36808) tvayA chaturNAM bhrAtR^INAmabhayaM shatrukarshana . dattaM tatpratijAnIhi sa~Ngarapratimochanam .. 5\-146\-26 (36809) anAmayaM svasti cheti pR^ithAtho karNamabravIt . tAM karNo.abhyavadatprItastatastau jagmatuH pR^ithak .. .. 5\-146\-27 (36810) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ShaTchatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-146\-4 na shraddadhe kartavyatvena na manye . dharmadvAraM viparItalakShaNayA dharmApagamadvAram. tava niyogakaraNaM tvadAj~naptArthAnuShThAnam .. 5\-146\-5 sumahAtyayaM sumahAn atyayo jAtibhraMshAkhyo vinAsho yasmAt . apAkIrNastyaktaH .. 5\-146\-6 tvatkR^ite tvatsukhArthaM kAnIno garbhaH prakaTo mAbhUditi hetorahaM kShatrasatkriyAM chenna prAptastarhi tvadanyaH kaH shatruH kiM mamAhitaM pApIya iti itopi pApataraM kuryAnna ko.apItyarthaH .. 5\-146\-7 kriyAkAle kShatriyochitasaMskArakAle . anukroshaM dayAm. samachUchudaH svakAryArthaM preritavatyani .. 5\-146\-12 upanahya badhvA .. 5\-146\-13 pratisamAsituM jetum .. 5\-146\-15 nirveShTavyaM AnR^iNyaM kartavyam .. 5\-146\-20 viShahyAn hantuM shakyAnapItyarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 147 .. shrIH .. 5\.147\. adhyAyaH 147 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kR^iShNena pANDavAnprati saMkShepeNa hAstinanagaravR^ittAntakathanam .. 1 .. pANDavaiH kR^iShNaMprati vistareNa bhIShmAdivachanakathanaprArthanA .. 2 .. kR^iShNena shamavidhAyakabhIShmavachanAnuvAdaH .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-147\-0 (36811) vaishampAyana uvAcha. 5\-147\-0x (3816) Agamya hAstinapurAdupaplAvyamarindamaH . pANDavAnAM yathAvR^ittaM keshavaH sarvamuktavAn .. 5\-147\-1 (36812) saMbhAShya suchiraM kAlaM mantrayitvA punaH punaH . svameva bhavanaM shaurirvishramArthaM jagAma ha .. 5\-147\-2 (36813) visR^ijya sarvAnnR^ipatInvirATapramukhAMstadA . pANDavA bhrAtaraH pa~ncha bhAnAvastaMgate sati .. 5\-147\-3 (36814) sandhyAmupAsya dhyAyantastameva gatamAnasAH . AnAyya kR^iShNaM dAshArhaM punarmantramamantrayan .. 5\-147\-4 (36815) yudhiShThira uvAcha. 5\-147\-5x (3817) tvayA nAgapuraM gatvA sabhAyAM dhR^itarAShTrajaH . kimuktaH puNDarIkAkSha tannaH shaMsitumarhasi .. 5\-147\-5 (36816) vAsudeva uvAcha. 5\-147\-6x (3818) mayA nAgapuraM gatvA sabhAyAM dhR^itarAShTrajaH . tathyaM pathyaM hitaM chokto na cha gR^ihNAti durmatiH . 5\-147\-6 (36817) yudhiShThira uvAcha. 5\-147\-7atasminnutpathamApanne kuruvR^iddhaH pitAmahaH . kimuktavAnhR^iShIkesha duryodhanamamarShaNam .. 5\-147\-7x (3819) AchAryo vA mahAbhAga bhAradvAjaH kimabravIt . pitarau dhR^itarAShTrastaM gAndhArI vA kimabravIt .. 5\-147\-8 (36818) pitA yavIyAnasmAkaM kShattA dharmavidAM varaH . putrashokAbhisantaptaH kimAha dhR^itarAShTrajam .. 5\-147\-9 (36819) kiMcha sarve nR^ipatayaH sabhAyAM ye samAsate . uktavanto yathAtattvaM tadbrUhi tvaM janArdana .. 5\-147\-10 (36820) uktavAnhi bhavAnsarvaM vachanaM kurumukhyayoH . dhArtarAShTrasya teShAM hi vachanaM kurusaMsadi .. 5\-147\-11 (36821) kAmalobhAbhibhUtasya mandasya prAj~namAninaH . apriyaM hR^idaye mahyaM tanna tiShThati keshava .. 5\-147\-12 (36822) teShAM vAkyAni govinda shrotumichChAmyahaM vibho . yathA cha nAbhipadyeta kAlastAta tathA kuru . bhavAnhi no gatiH kR^iShNa bhavAnnAtho bhavAnguruH .. 5\-147\-13 (36823) vAsudeva uvAcha. 5\-147\-14x (3820) shrR^iNu rAjanyathA vAkyamukto rAjA suyodhanaH . madhye kurUNAM rAjendra sabhAyAM tannibodha me .. 5\-147\-14 (36824) mayA vishrAvite vAkye jahAsa dhR^itarAShTrajaH . atha bhIShmaH susaMkruddha idaM vachanamabravIt .. 5\-147\-15 (36825) duryodhana nibodhedaM kulArthe yadbravImi te . tachChrutvA rAjashArdUla svakulasya hitaM kuru .. 5\-147\-16 (36826) mama tAta pitA rAja~nshantanurlokavishrutaH . tasyAhameka evAsaM putraH putravatAM varaH .. 5\-147\-17 (36827) tasya buddhiH samutpannA dvitIyaH syAtkathaM sutaH . ekaputramaputraM vai pravadanti manIShiNaH .. 5\-147\-18 (36828) na chochChedaM kulaM yAyAdvistIryechcha kathaM yashaH . tasyAhamIpsitaM buddhvA kAlIM mAtaramAvaham .. 5\-147\-19 (36829) pratij~nAM duShkarAM kR^itvA piturarthe kulasya cha . arAjA chordhvaretAshcha yathA suviditaM tava . pratIto nivasAmyeSha pratij~nAmanupAlayan .. 5\-147\-20 (36830) tasyAM jaj~ne mahAbAhuH shrImAnkurukulodvahaH . vichitravIryo dharmAtmA kanIyAnmama pArthiva .. 5\-147\-21 (36831) svaryAte.ahaM pitari taM svarAjye sannyaveshayam . vichitravIryaM rAjAnaM bhR^ityo bhUtvA hyadhashcharaH .. 5\-147\-22 (36832) tasyAhaM sadR^ishAndArAnrAjendra samupAharam . jitvA pArthivasa~NghAtamapi te bahushaH shrutam .. 5\-147\-23 (36833) tato rAmeNa samare dvandvayuddhamupAgamam . sa hi rAmabhayAdebhirnAgarairvipravAsitaH .. 5\-147\-24 (36834) dAreShvapyatisaktashcha yakShmANaM samapadyata . yadA tvarAjake rAShTre na vavarSha sureshvaraH . tadAbhyadhAvanmAmeva prajAH kShudbhayapIDitAH .. 5\-147\-25 (36835) prajA UchuH . 5\-147\-26x (3821) upakShINAH prajAH sarvA rAjA bhava bhavAya naH . ItIH praNuda bhadraM shantanoH kulavardhana .. 5\-147\-26 (36836) pIDyante te prajAH sarvA vyAdhibhirbhR^ishadAruNaiH . alpAvashiShTA gA~Ngeya tAH paritrAtumarhasi .. 5\-147\-27 (36837) vyAdhInpraNudya vIra tvaM prajA dharmeNa pAlaya . tvayi jivatI mA rAShTraM vinAshamupagachChatu .. 5\-147\-28 (36838) bhIShma uvAcha. 5\-147\-29x (3822) prajAnAM kroshatInAM vai naivAkShubhyata me manaH . pratij~nAM rakShamANasya tadvR^ittaM smaratastathA . tataH paurA mahArAja mAtA kAlI cha me shubhA .. 5\-147\-29 (36839) bhR^ityAH purohitAchAryA brAhmaNAshcha bahushrutAH . mAmUchurbhR^ishasaMtaptA bhava rAjeti santatam .. 5\-147\-30 (36840) pratIparakShitaM rAShTraM tvAM prApya vinashiShyati . sa tvamasmaddhitArthaM vai rAjA bhava mahAmate .. 5\-147\-31 (36841) ityuktaH prA~njalirbhUtvA duHkhito bhR^ishamAturaH . tebhyo nyavedayaM tatra pratij~nAM pitR^igoravAt .. 5\-147\-32 (36842) UrdhvaretA hyarAjA cha kulasyArthe punaH punaH . visheShatastvadarthaM cha dhuri mA mAM niyojaya .. 5\-147\-33 (36843) tato.ahaM prA~njalirbhUtvA mAtaraM saMprasAdayam . nAmba shantanunA jAtaH kauravaM vaMshamudvahan .. 5\-147\-34 (36844) pratij~nAM vitathAM kuryAmiti rAjanpunaH punaH . visheShatastvadarthaM cha pratij~nAM kR^itavAnaham .. 5\-147\-35 (36845) ahaM preShyashcha dAsashcha tavAdya sutavatsale . evaM tAmanunIyAhaM mAtaraM janasannidhau .. 5\-147\-36 (36846) ayAchaM bhratR^idAreShu tadA vyAsaM mahAmunim . saha mAtrA mahArAja prasAdya tamR^iShiM mahAmunim . 5\-147\-37 (36847) apatyArthaM mahArAja prasAdaM kR^itavAMshcha saH . trInsa putrAnajanayattadA bharatasattama .. 5\-147\-38 (36848) andhaH karaNahInatvAnna vai rAjA pitA tava . rAjA tu pANDurabhavanmahAtmA lokavishrutaH .. 5\-147\-39 (36849) sa rAjA tasya te putrAH piturdAyAdyahAriNaH . mA tAta kalahaM kArShI rAjyasyArdhaM pradIyatAm .. 5\-147\-40 (36850) mayi jIvati rAjyaM kaH saMprashAsetpumAniha . mAvamaMsyA vacho mahyaM shamamichChAmi vaH sadA .. 5\-147\-41 (36851) na visheSho.asti me putra tvayi teShu cha ShArthiva . matametatpitustubhyaM gAndhAryA vidurasya cha .. 5\-147\-42 (36852) shrotavyaM khalu vR^iddhAnAM nAbhisha~NkIrvacho mama . nAshayiShyasi mA sarvamAtmAnaM pR^ithivIM tathA .. .. 5\-147\-43 (36853) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi saptachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-147\-13 nAbhipadyeta nAtikrAmeta .. 5\-147\-19 kAlIM satyavatIm .. 5\-147\-20 pratItaH tuShTaH .. 5\-147\-24 vipravAsitaH dUresthApitaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 148 .. shrIH .. 5\.148\. adhyAyaH 148 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kR^iShNena pANDavAnprati droNavAkyAnuvAdaH .. 1 .. tathA bhIShmaMpratyuktaviduravachanAnuvAdaH .. 2 .. tathA gAndhArIvachanAnuvAdaH .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-148\-0 (36854) vAsudeva uvAcha. 5\-148\-0x (3823) bhIShmeNokte tato droNo duryodhanamabhAShata . madhye nR^ipANAM bhadraM te vachanaM vachanakShamaH .. 5\-148\-1 (36855) prAtIpaH shantanustAta kulasyArthe yathA sthitaH . yathA devavrato bhIShmaH kulasyArthe sthito.abhavat .. 5\-148\-2 (36856) tathA pANDurnarapatiH satyasandho jitendriyaH . rAjA kurUNAM dharmAtmA suvrataH susamAhitAH .. 5\-148\-3 (36857) jyeShThAya rAjyamadadaddhR^itarAShTrAya dhImate . yavIyase tathA kShatre kurUNAM vaMshavardhanaH . 5\-148\-4 (36858) tataH siMhAsane rAjansthApayitvainamachyutam .. vanaM jagAma kauravyo bhAryAbhyAM sahito nR^ipaH .. 5\-148\-5 (36859) nIchaiH sthitvA tu vidura upAste sma vinItavat . preShyavatpuruShavyAghro vAlavyajanamutkShipan .. 5\-148\-6 (36860) tataH sarvAH prajAstAta dhR^itarAShTraM janeshvaram . anvapadyanta vidhivadyathA pANDuM janAdhipam .. 5\-148\-7 (36861) visR^ijya dhR^itarAShTrAya rAjyaM sa vidurAya cha . chachAra pR^ithivIM pANDuH sarvAM parapura~njayaH .. 5\-148\-8 (36862) koshasaMvanane dAne bhR^ityAnAM chAnvavekShaNe . bharaNe chaiva sarvasya viduraH satyasa~NgaraH .. 5\-148\-9 (36863) sandhivigrahasaMyukto rAj~nAM saMvAhanakriyAH . avaikShata mahAtejA bhIShmaH parapura~njayaH .. 5\-148\-10 (36864) siMhAsanastho nR^ipatirdhR^itarAShTro mahAbalaH . anvAsyamAnaH satataM vidureNa mahAtmanA .. 5\-148\-11 (36865) kathaM tasya kule jAtaH kulabhedaM vyavasyasi . saMbhUya bhrAtR^ibhiH sArdhaM bhu~NkSha bhogA~njanAdhipa .. 5\-148\-12 (36866) bravImyahaM na kArpaNyAnnArthahetoH katha~nchana . bhIShmeNa dattamichChAmi na tvayA rAjasattama .. 5\-148\-13 (36867) nAhaM tvatto.abhikA~NkShiShye vR^ittyupAyaM janAdhipa . yato bhIShmastato droNo yadbhIShmastvAha tatkuru .. 5\-148\-14 (36868) dIyatAM pANDuputrebhyo rAjyArdhamarikarshana . samamAchAryakaM tAta tava teShAM cha me sadA .. 5\-148\-15 (36869) ashvatthAmA yathA mahyaM tathA shvetahayo mama . bahunA kiM pralApena yato dharmastato jayaH .. 5\-148\-16 (36870) vAsudeva uvAcha. 5\-148\-17x (3824) evamukte mahArAja droNenAmitatejasA . vyAjahAra tato vAkyaM viduraH satyasa~NgaraH . piturvadanamanvIkShya parivR^ittya cha dharmavit .. 5\-148\-17 (36871) vidura uvAcha. 5\-148\-18x (3825) devavrata nibodhedaM vachanaM mama bhAShataH . pranaShTaH kauravo vaMshastvayAyaM punaruddhR^itaH .. 5\-148\-18 (36872) tanme vilapamAnasya vachanaM samupekShase . koyaM duryodhano nAma kule.asminkulapAMsanaH .. 5\-148\-19 (36873) yasya lobhAbhibhUtasya matiM samanuvartase . anAryasyAkR^itaj~nasya lobhena hR^itachetasaH . atikrAmati yaH shAstraM piturdharmArthadarshinaH .. 5\-148\-20 (36874) ete nashyanti kuravo duryodhanakR^itena vai . yathA te na praNashyeyurmahArAja tathA kuru .. 5\-148\-21 (36875) mAM chaiva dhR^itarAShTraM cha pUrvameva mahAmate . chitrakAra ivAlekhyaM kR^itvA sthApitavAnasi .. 5\-148\-22 (36876) prajApatiH prajAH sR^iShTvA yathA saMharate tathA . nopekShashva mahAbAho pashyamAnaH kulakShayam .. 5\-148\-23 (36877) atha te.adya matirnaShTA vinAshe pratyupasthite . vanaM gachCha mayA sArdhaM dhR^itarAShTreNa chaiva ha .. 5\-148\-24 (36878) baddhvA vA nikR^itipraj~naM dhArtarAShTraM sudurmatim . shAdhIdaM rAjyamadyAshu pANDavairabhirakShitam .. 5\-148\-25 (36879) prasIda rAjashArdUla vinAsho dR^ishyate mahAn . pANDavAnAM kurUNAM cha rAj~nAmamitatejasAm .. 5\-148\-26 (36880) vAsudeva uvAcha. 5\-148\-27x (3826) virarAmaivamuktvA tu viduro dInamAnasaH . pradhyAyamAnaH sa tadA niHshvasaMshcha punaH punaH .. 5\-148\-27 (36881) tato.asya rAj~naH subalasya putrI dharmArthayuktaM kulanAshamItA . duryodhanaM pApamatiM nR^ishaMsaM rAj~nAM samakShaM sutamAha kopAt .. 5\-148\-28 (36882) ye pArthivA rAjasabhAM praviShTA brahmarShayo ye cha sabhAsado.anye . shrR^iNvantu vakShyAmi tavAparAdhaM pApasya sAmAtyaparichChadasya .. 5\-148\-29 (36883) rAjyaM kurUNAmanurUpabhojyaM kramAgato naH kuladharma eShaH . tvaM pApabuddhe.atinR^ishaMsakarman rAjyaM kurUNAmanayAdvihaMsi .. 5\-148\-30 (36884) rAjye sthito dhR^itarAShTro manIShI tasyAnujo viduro dIrghadarshI . etAvatikramya kathaM nR^ipatvaM duryodhana prArthayase.adya mohAt .. 5\-148\-31 (36885) rAjA cha kShattA cha mahAnubhAvau bhIShme sthite paravantau bhavetAm . ayaM tu dharmaj~natayA mahAtmA na rAjyakAmo nR^ivaro nadIjaH .. 5\-148\-32 (36886) rAjya tu pANDoridamapradhR^iShyaM tasyAdya putrAH prabhavanti nAnye . rAjyaM tadetannikhilaM pANDavAnAM paitAmahaM putrapautrAnugAmi .. 5\-148\-33 (36887) yadvai brUte kurumukhyo mahAtmA devavrataH satyasandho manIShI . sarvaM tadasmAbhirahatya kAryaM rAjyaM svadharmAnparipAlayadbhiH .. 5\-148\-34 (36888) anuj~nayA chAtha mahAvratasya brUyAnnR^ipo.ayaM vidurastathaiva . kAryaM bhavettatsuhR^idbhirniyojyaM dharmaM puraskR^itya sudIrghakAlam .. 5\-148\-35 (36889) nyAyAgataM rAjyamidaM kurUNAM yudhiShThiraH shAstu vai dharmaputraH . prachodito dhR^itarAShTreNa rAj~nA puraskR^itaH shAntanavena chaiva .. .. 5\-148\-36 (36890) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi aShTachatvAriMshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-148\-4 yathA jyeShThAyAdadat tathA kShatre vidurAyApi nyAsabhUtamadadAditi bhAvaH .. 5\-148\-9 saMvananamAtmIyatAkaraNam .. 5\-148\-17 piturbhIShmasya .. 5\-148\-20 shAstraM Aj~nAm .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 149 .. shrIH .. 5\.149\. adhyAyaH 149 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kR^iShNena pANDavAnprati dhR^itarAShTreNa duryodhanaMpratyuktavachanAnuvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-149\-0 (36891) vAsudeva uvAcha. 5\-149\-0x (3827) evamukte tu gAndhAryA dhR^itarAShTro janeshvaraH . duryodhanamuvAchedaM rAjamadhye janAdhipa .. 5\-149\-1 (36892) duryodhana nibodhedaM yattvAM vakShyAmi putraka . tathA tatkuru bhadraM te yadyasti pitR^igauravam .. 5\-149\-2 (36893) somaH prajApatiH pUrvaM kurUNAM vaMshavardhanaH . somAdbabhUva ShaShTho.ayaM yayAtirnahuShAtmajaH .. 5\-149\-3 (36894) tasya putrA babhUvurhi pa~ncha rAjarShisattamAH . teShAM yadurmahAtejA jyeShThaH samabhavatprabhuH .. 5\-149\-4 (36895) pUruryavIyAMshcha tato yo.asmAkaM vaMshavardhanaH . sharmiShThayA saMprasUto duhitrA vR^iShaparvaNaH .. 5\-149\-5 (36896) yadushcha bharatashreShTha devayAnyAH suto.abhavat . dauhitrastAta shukrasya kAvyasyAmitatejasaH .. 5\-149\-6 (36897) yAdavAnAM kulakaro balavAnvIryasaMmataH . avamene sa tu kShatraM darpapUrNaH sumandadhIH .. 5\-149\-7 (36898) na chAtiShThatpituH shastri baladarpavimohitaH . avamene cha pitaraM bhrAtR^IMshchApyaparAjitaH .. 5\-149\-8 (36899) pR^ithivyAM chaturantAyAM yadudevAbhavadbalI . vashe kR^itvA sa nR^ipatInnyavasannAgasAhvaye .. 5\-149\-9 (36900) taM pitA paramakruddho yayAtirnahuShAtmajaH . shashApa putraM gAndhAre rAjyAchchApi vyaropayat .. 5\-149\-10 (36901) ye chainamanvavartanta bhrAtaro baladarpitAH . shashApa tAnapi kruddho yayAtistanayAnatha .. 5\-149\-11 (36902) yavIyAMsaM tataH puruM putraM svavashavartinam . rAjye niveshayAmAsa vidheyaM nR^ipasattamaH .. 5\-149\-12 (36903) evaM jyeShTho.apyathotsikto na rAjyamabhijAyate . yavIyAMsopi jAyante rAjyaM vR^iddhopasevayA .. 5\-149\-13 (36904) tathaiva sarvadharmaj~naH piturmama pitAmahaH . pratIpaH pR^ithivIpAlastriShu lokeShu vishrutaH .. 5\-149\-14 (36905) tasya pArthivasiMhasya rAjyaM dharmeNa shAsataH . trayaH prajaj~nire putrA devakalpA yashasvinaH .. 5\-149\-15 (36906) devApirabhavachChreShTho bAhlIkastadanantaram . tR^itIyaH shantanustAta dhR^itimAnme pitAmahaH .. 5\-149\-16 (36907) devApistu mahAtejAstvagdoShI rAjasattamaH . dhArmikaH satyavAdI cha pituH shushrUShaNe rataH .. 5\-149\-17 (36908) paurajAnapadAnAM cha saMmataH sAdhusatkR^itaH . sarveShAM bAlavR^iddhAnAM devApirhR^idaya~NgamaH .. 5\-149\-18 (36909) vadAnyaH satyasandhashcha sarvabhUtahite rataH . vartamAnaH pituH shAstre brAhmaNAnAM tathaiva cha .. 5\-149\-19 (36910) bAhlIkasya priyo bhrAtA shantanoshcha mahAtmanaH . saubhrAtraM cha paraM teShAM sahitAnAM mahAtmanAm .. 5\-149\-20 (36911) atha kAlasya paryAye vR^iddho nR^ipatisattamaH . saMbhArAnabhiShekArthaM kArayAmAsa shAstrataH .. 5\-149\-21 (36912) kArayAmAsa sarvANi ma~NgalArthAni vai vibhuH . taM brAhmaNAshcha vR^iddhAshcha paurajAnapadaiH saha .. 5\-149\-22 (36913) sarve nivArayAmAsurdevAperabhiShechanam . sa tachChrutvA tu nR^ipatirabhiShekanivAraNam . ashrukaNTho.abhavadrAjA paryashochata chAtmajam .. 5\-149\-23 (36914) evaM vadAnyo dharmaj~naH satyasandhashcha so.abhavat . priyaH prajAnAmapi saMstvagdoSheNa pradUShitaH .. 5\-149\-24 (36915) hInA~NgaM pR^ithivIpAlaM nAbhinandanti devatAH . iti kR^itvA nR^ipashreShThaM pratyaShedhandvijarShabhAH .. 5\-149\-25 (36916) tataH pravyathitA~Ngo.asau putrashokasamanvitaH . mamAra taM mR^itaM dR^iShTvA devApiH saMshrito vanam .. 5\-149\-26 (36917) bAhlIko mAtulakulaM tyaktvA rAjyaM samAshritaH . pitR^ibhrAtR^Inparityajya prAptavAnparamardhimat .. 5\-149\-27 (36918) bAhlIkena tvanuj~nAtaH shantanurlokavishrutaH . pitaryuparate rAjanrAjA rAjyamakArayat .. 5\-149\-28 (36919) tathaivAhaM matimatA parichintyeha pANDunA . jyeShThaH prabhraMshito rAjyAddhInA~Nga iti bhArata .. 5\-149\-29 (36920) pANDustu rAjyaM saMprAptaH kanIyAnapi sannR^ipaH . vinAshe tasya putrANAmidaM rAjyamarindama .. 5\-149\-30 (36921) mayyabhAgini rAjyAya kathaM tvaM rAjyamichChasi . arAjaputro hyasvAmI parasvaM hartumichChasi .. 5\-149\-31 (36922) yudhiShThiro rAjaputro mahAtmA nyAyAgataM rAjyamidaM cha tasya . sa kauravasyAsya kulasya bhartA prashAsitA chaiva mahAnubhAvaH .. 5\-149\-32 (36923) sa satyasandhaH sa tathA.apramattaH shAstre sthito bandhujanasya sAdhuH . priyaH prajAnAM suhR^idAnukampI jitendriyaH sAdhujanasya bhartA .. 5\-149\-33 (36924) kShamA titikShA dama ArjavaM cha satyavratatvaM shrutamapramAdaH . bhUtAnukampA hyanushAsanaM cha yudhiShThire rAjaguNAH samastAH .. 5\-149\-34 (36925) arAjaputrastvamanAryavR^itto lubdhaH sadA bandhuShu pApabuddhiH . kramAgataM rAjyamidaM pareShAM hartuM kathaM shakShyasi durvinIta .. 5\-149\-35 (36926) prayachCha rAjyArdhamapetamohaH savAhanaM tva saparichChadaM cha . tato.avasheShaM tava jIvitasya sahAnujasyaiva bhavennarendra .. .. 5\-149\-36 (36927) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi ekonapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 150 .. shrIH .. 5\.150\. adhyAyaH 150 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## kR^iShNena pANDavAnprati bhIShmAdivachanamavadhUya samutthitena duryodhanena choditAnAM rAj~nIM bhIShmaM puraskR^itya senAbhiH saha kurukShatreprasthAnakathanam .. 1 .. tathA svena sAmAditrayaprayoge.apyavashIbhUte duryodhane daNDasyaiva prayoktavyatvakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-150\-0 (36928) bhagavAnuvAcha. 5\-150\-0x (3828) evamukte tu bhIShmeNa droNena vidureNa cha . gAndhAryA dhR^itarAShTreNa na vai mando.anvabuddhyata .. 5\-150\-1 (36929) avadhUyotthito mandaH krodhasaMraktalochanaH . anvadravanta taM pashchAdrAjAnastyaktajIvitAH .. 5\-150\-2 (36930) Aj~nApayachcha rAj~nastAnpArthivAnnaShTachetasaH . prayAta vai kurukShetraM puShyo.adyeti punaH punaH .. 5\-150\-3 (36931) tataste pR^ithivIpAlAH prayayuH sahasainikAH . bhIShmaM senApatiM kR^itvA saMhR^iShTAH kAlachoditAH .. 5\-150\-4 (36932) akShauhiNyo dashaikA cha kauravANAM samAgatAH . tAsAM pramukhato bhIShmastAlaketurvyarochata .. 5\-150\-5 (36933) yadatra yuktaM prAptaM cha tadvidhatsva vishAMpate . uktaM bhIShmeNa yadvAkyaM droNena vidureNa cha .. 5\-150\-6 (36934) gAndhAryA dhR^itarAShTreNa samakShaM mama bhArata . etatte kathitaM rAjanyadvR^ittaM kurusaMsadi .. 5\-150\-7 (36935) sAma chAdau prayuktaM me rAjansaubhrAtramichChatA . abhedAyAsya vaMshasya prajAnAM cha vivR^iddhaye .. 5\-150\-8 (36936) punarbhedashcha me yukto yadA sAma na gR^ihyate . karmAnukIrtanaM chaiva devamAnupasaMhitam .. 5\-150\-9 (36937) yadA nAdriyate vAkyaM sAmapUrvaM suyodhanaH . tadA mayA samAnIya bheditAH sarvapArthivAH .. 5\-150\-10 (36938) adbhutAni cha ghorANi dAruNAni cha bhArata . amAnuShANi karmANi darshitAni mayA vibho .. 5\-150\-11 (36939) nirbhartsayitvA rAj~nastAMstR^iNIkR^itya suyodhanam . rAdheyaM bhIShayitvA cha saubalaM cha punaH punaH .. 5\-150\-12 (36940) dyUtato dhArtarAShTrANAM nindAM kR^itvA tathA punaH . bhedayitvA nR^ipAsnarvAnvAgbhirmantrema chAsakR^it .. 5\-150\-13 (36941) punaH sAmAbhisaMyuktaM saMpradAnamathAbruvam . abhedAtkuruvaMshasya kAryayogAttathaiva cha .. 5\-150\-14 (36942) te shUrA dhR^itarAShTrasya bhIShmasya vidurasya cha . tiShTheyuH pANDavAH sarve hitvA mAnamadhashcharAH .. 5\-150\-15 (36943) prayachChantu cha te rAjyamanIshAste bhavantu cha . yathAha rAjA gA~Ngeyo vidurashcha hitaM tava .. 5\-150\-16 (36944) sarvaM bhavatu te rAjyaM pa~ncha grAmAnvisarjaya . avashyaM bharaNIyA hi pituste rAjasattama .. 5\-150\-17 (36945) evamukto.api duShTAtmA naiva bhAgaM vyamu~nchata . daNDaM chaturthaM pashyAmi teShu pApeShu nAnyathA .. 5\-150\-18 (36946) niryAtAshcha vinAshAya kurukShetraM narAdhipAH . etatte kathitaM rAjanyadvR^ittaM kurusaMsadi .. 5\-150\-19 (36947) na te rAjyaM prayachChanti vinA yuddhena pANDava . vinAshahetavaH sarve pratyupasthitamR^ityavaH .. .. 5\-150\-20 (36948) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi bhagavadyAnaparvaNi pa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 151 .. shrIH .. 5\.151\. adhyAyaH 151 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa bhrAtR^Inprati kasyachitsenApatitvakalpane svasvAbhiprAyanivedanachodanA .. 1 .. taiH svasvAbhiprAyanivedanAnantaraM yudhiShThireNa shrIkR^iShNaMprati tadabhiprAyanivedanaprArthanA .. 2 .. shrIkR^iShNena dhR^iShTadyumnasya senApatitvena varaNasya svAbhimatatvakathane rAj~nAM harShAtsamuddhopaH .. 3 .. yudhiShThirAdInAM sarveShAM kurukShetrapraveshaH .. 4 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-151\-0 (36949) vaishampAyana uvAcha. 5\-151\-0x (3829) janArdanavachaH shrutvA dharmarAjo yudhiShThiraH . bhrAtR^InuvAcha dharmAtmA samakShaM keshavasya ha .. 5\-151\-1 (36950) shrutaM bhavadbhiryadvR^ittaM sabhAyAM kurusaMsadi . keshavasyApi yadvAkyaM tatsarvamavadhAritam .. 5\-151\-2 (36951) tasmAtsenAvibhAgaM me kurudhvaM narasattamAH . akShauhiNyashcha saptaitAH sametA vijayAya vai .. 5\-151\-3 (36952) tAsAM ye patayaH sapta vikhyAtAstAnnibodhata . drupadashcha virATashcha dhR^iShTadyumnashikhaNDinau .. 5\-151\-4 (36953) sAtyakishchekitAnashcha bhImasenashcha vIryavAn . ete senApraNetAro vIrAH sarve tanutyajaH .. 5\-151\-5 (36954) sarve vedavidaH shUrAH sarve suchiritavratAH . hrImanto nItimantashcha sarve yuddhavishAradAH .. 5\-151\-6 (36955) iShvastrakushalAH sarve tathA sarvAstrayodhinaH . saptAnAmapi yo netA senAnAM pravibhAgavit .. 5\-151\-7 (36956) yaH saheta raNe bhIShNaM sharArchiHpAvakopamam . taM tAvatsahadevAtra prabrUhi kurunandana . svagataM puruShavyAghra ko naH senApatiH kShamaH .. 5\-151\-8 (36957) sahadeva uvAcha. 5\-151\-9x (3830) saMyukta ekaduHkhashcha vIryavAMshcha mahIpatiH . yaM samAshritya dharmaj~naM svamaMshamanuyu~njmahe .. 5\-151\-9 (36958) matsyo virATo balavAnkR^itAstro yuddhadurmadaH . prasahiShyati sa~NgrAme bhIShmaM tAMshcha mahArathAn .. 5\-151\-10 (36959) vaishampAyana uvAcha. 5\-151\-11x (3831) tathokte sahadevena vAkye vAkyavishAradaH . nakulo.anantaraM tasmAdidaM vachanamAdade .. 5\-151\-11 (36960) vayasA shAstrato dhairyAtkulenAbhijanena cha . hrImAnbalAnvitaH shrImAnsarvashAstravishAradaH .. 5\-151\-12 (36961) veda chAstraM bhAradvAjAhurdharShaH satyasa~NgaraH . yo nityaM spardhate droNaM bhIShmaM chaiva mahAbalam .. 5\-151\-13 (36962) shlAghyaH pArthivavaMshasya pramukhe vAhinIpatiH . putrapautreH parivR^itaH shatashAkha iva drumaH .. 5\-151\-14 (36963) yastatApa tapo ghoraM sadAraH pR^ithivIpatiH . roShAddroNavinAshAya vIraH samitishobhanaH .. 5\-151\-15 (36964) pitevAsmAnsamAdhatte yaH sadA pArthivarShabhaH . shvashuro drupado.asmAkaM senAgraM sa prakarShatu .. 5\-151\-16 (36965) sa droNabhIShmAvAyAtau sahediti matirmama . sa hi divyAstravidrAjA sakhA chA~Ngiraso nR^ipaH .. 5\-151\-17 (36966) mAdrIsutAbhyAmukte tu svamate kurunandanaH . vAsavirvAsavasamaH savyasAchyabravIdvachaH .. 5\-151\-18 (36967) yoyaM tapaHprabhAvena R^iShisantoShaNena cha . divyaH puruSha utpanno jvAlAvarNo mahAbhujaH .. 5\-151\-19 (36968) dhanuShmAnkavachI kha~NgI rathamAruhya daMshitaH . divyairhayavarairyuktamagnikuNDAtsamutthitaH .. 5\-151\-20 (36969) garjanniva mahAmegho rathaghoSheNa vIryavAn . siMhasaMhanano vIraH siMhatulyaparAkramaH .. 5\-151\-21 (36970) siMhoraskaH siMhabhujaH siMhavakShA mahAbalaH . siMhapragarjano vIraH saMhaskandho mahAdyutiH .. 5\-151\-22 (36971) shubhrUH sudaMShTraH suhanuH subAhuH sumukho.akR^ishaH . sujatruH suvishAlAkShaH supAdaH supratiShThitaH .. 5\-151\-23 (36972) abhedyaH sarvashastrANAM prabhinna iva vAraNaH . jaj~ne droNavinAshAya satyavAdI jitendriyaH .. 5\-151\-24 (36973) dhR^iShTadyumnamahaM manye sahedbhIShmasya sAyakAn . vajrAshanisamasparshAndIptAsyAnuragAniva .. 5\-151\-25 (36974) yamadUtasamAnvege nipAte pAvakopamAn . rAmeNAjau viShihitAnvajraniShpeShadAruNAn .. 5\-151\-26 (36975) puruSha taM na pashyAmi yaH saheta mahAvratam . dhR^iShTadyumnamR^ite rAjanniti me dhIyate matiH .. 5\-151\-27 (36976) kShiprahastashchitrayodhI mataH senApatirmama . abhedyakavachaH shrImAnmAta~Nga iva yUthapaH .. 5\-151\-29a`arjunenaivamukte tu bhImo vAkyaM samAdade.' vadhArthaM yaH samutpannaH shikhaNDI drupadAtmajaH . vadanti siddhA rAjendra R^iShayashcha samAgatAH .. 5\-151\-28 (36977) yasya sa~NgrAmamadhye tu divyamastraM prakurvataH . rUpaM drakShyanti puruShA rAmasyeva mahAtmanaH .. 5\-151\-30 (36978) na taM yuddhe prapashyAmi yo bhindyAttu shikhaNDinAm . shastreNa samare rAjansannadvaM syandane sthitam .. 5\-151\-31 (36979) dvairathe samare nAnyo bhIShmaM hanyAnmahAvratam . shikhaNDinamR^ite vIraM sa me senApatirmataH .. 5\-151\-32 (36980) yudhiShThira uvAcha. 5\-151\-33x (3832) sarvasya jagatastAta sArAsAraM bAlAbalam . sarvaM jAnAti dharmAtmA matameShAM cha keshavaH .. 5\-151\-33 (36981) yamAha kR^iShNo dAshArhaH so.astu senApatirmama . kR^itAstropyakR^itAstro vA vR^iddho vA yadi vA yuvA .. 5\-151\-34 (36982) eSha no vijaye mUlameSha tAta viparyaye . atra prANAshcha rAjyaM cha bhAvAbhAvau sukhAsukhe .. 5\-151\-35 (36983) eSha dhAtA vidhAtA cha siddhiratra pratiShThitA . yamAha kR^iShNo dAshArhaH sostu no vAhinIpatiH .. 5\-151\-36 (36984) bravItu vadatAM shreShTho nishA samabhivartate . tataH senApatiM kR^itvA kR^iShNasya vashavartinaH .. 5\-151\-37 (36985) rAtreH sheShe vyatikrAnte prayAsyAmo raNAjiram . adhivAsitashastrAshcha kR^itakautukama~NgalAH .. 5\-151\-38 (36986) vaishampAyana uvAcha. 5\-151\-39x (3833) tasya tadvachanaM shrutvA dharmarAjasya dhImataH . abravItpuNDarIkAkSho dhana~njayamavekShya ha .. 5\-151\-39 (36987) mamApyete mahArAja bhavadbhirya udAhR^itAH . netArastava senAyA matA vikrAntayodhinaH .. 5\-151\-40 (36988) sarva eva samarthA hi tava shatruM prabAdhitum . indrasyApi bhayaM hyete janayeyurmahAhave .. 5\-151\-41 (36989) kiM punardhArtarAShTrANAM lubdhAnAM pApachetasAm . mayApi hi mahAbAho tvatpriyArthaM mahAhave .. 5\-151\-42 (36990) kR^ito yatno mahAMstatra shamaH syAditi bhArata . dharmasya gatamAnR^iNyaM na sma vAchyA vivakShatAm .. 5\-151\-43 (36991) kR^itArthaM manyate bAla AtmanamavichakShaNaH . dhArtarAShTro balasthaM cha pashyatyAtmAnamAturaH .. 5\-151\-44 (36992) yujyatAM vAhinI sAdhu vadhasAdhyA hi me matAH . na dhArtarAShTrAH shakShyanti sthAtuM dR^iShTvA dhana~njayam .. 5\-151\-45 (36993) bhImasenaM cha sa~NkruddhaM yamau chApi yamopamau . yuyudhAnaM dvitIyaM cha dhR^iShTadyumnamamarShaNam .. 5\-151\-46 (36994) abhimanyuM draupadeyAnvirATadrupadAvapi . akShauhiNIpatIMshchAnyAnnarendrAnbhImavikramAn .. 5\-151\-47 (36995) sAravadbalamasmAkaM duShpradharShaM durAsadam . dhArtarAShTrabalaM sa~Nkhye haniShyati na saMshayaH .. 5\-151\-48 (36996) dhR^iShTadyumnamahaM manye senApatimarindama. 5\-151\-49 (36997) vaishampAyana uvAcha . evamukte tu kR^iShNena saMprAhR^iShyannarottamAH .. 5\-151\-49x (3834) teShAM prahR^iShTamanasAM nAdaH samabhavanmahAn . yoga ityatha sainyAnAM tvaratAM saMpradhAvatAm .. 5\-151\-50 (36998) hayavAraNashabdAshcha nemighoShAshcha sarvataH . sha~NkhadundubhighoShAshcha tumulAH sarvato.abhavan .. 5\-151\-51 (36999) tadrugraM sAgaranibhaM kShubdhaM balasamAgamam . rathapattigajodayaM mahormibhirivAkulam .. 5\-151\-52 (37000) dhAvatAmAhuyAnAnAM tanutrANi cha badhnatAm . prayAsyatAM pANDavAnAM sasainyAnAM samantataH .. 5\-151\-53 (37001) ga~Ngeva pUrNA durdharShA samadR^ishyata vAhinI . agrAnIke bhImaseno mAdrIputrau cha daMshitau .. 5\-151\-54 (37002) saubhadro draupadeyAshcha dhR^iShTadyumnasya pArShataH . prabhadrakAshcha pa~nchAlA bhImasenamukhA yayuH .. 5\-151\-55 (37003) tataH shabdaH samabhavatsumudrasyeva parvaNi . hR^iShTAnAM saMprayAtAnAM ghoSho divamivAspR^isham .. 5\-151\-56 (37004) prahR^iShTA daMshitA yodhAH parAnIkavidAraNAH . teShAM madhye yayau rAjA kuntIputro yudhiShThiraH .. 5\-151\-57 (37005) shakaTApaNaveshAshcha yAnayugyaM cha sarvashaH . koshaM yantrAyudhaM chaiva ye cha vaidyAshchikitsakAH .. 5\-151\-58 (37006) phalgu yachchaM balaM kiMchidyachchApi kR^ishadurbalam . tatsa~NgR^ihya yayau rAjA ye chApi parichArakAH .. 5\-151\-59 (37007) upaplAvye tu pA~nchAlI draupadI satyavAdinI . saha strIbhirninavR^ite dAsIdAsasamAvR^itA .. 5\-151\-60 (37008) kR^itvA mUlapratIkAraM gulmaiH sthAvaraja~NgamaiH . skandhAvAreNa mahatA prayayuH pANDunandanAH .. 5\-151\-61 (37009) dadato gAM hiraNyaM cha brAhmaNairabhisaMvR^itAH . stUyamAnA yayU rAjanrathairmaNivibhUShitaiH .. 5\-151\-62 (37010) kekayA dhR^iShTaketushcha putraH kAshyasya chAbhibhUH . shreNimAnvasudAnashcha shikhaNDI chAparAjitaH .. 5\-151\-63 (37011) hR^iShTAstuShTAH kavachinaH sashastrAH samala~NkR^itAH . rAjAnamanvayuH sarve parivArya yudhiShThiram .. 5\-151\-64 (37012) jaghanArdhe virATashcha yAj~nasenishcha saumakiH . sudharmA kuntibhojashcha dhR^iShTadyumnasya chAtmajAH .. 5\-151\-65 (37013) rathAyutAni chatvAri hayAH pa~nchaguNAstathA . pattisainyaM dashaguNaM gajAnAmayutAni ShaT .. 5\-151\-66 (37014) anAdhR^iShTishchekitAno dhR^iShTaketushcha sAtyakiH . parivArya yayuH sarve vAsudevadhana~njayau .. 5\-151\-67 (37015) AsAdya tu kurukShetraM vyUDhAnIkAH prahAriNaH . pANDavAH samadR^ishyanta nardanto vR^iShabhA iva .. 5\-151\-68 (37016) te.avagAhya kurukShetraM sha~NkhAndadhmurarindamAH . tathaiva dadhmatuH sha~NkhaM vAsudevadhana~njayau .. 5\-151\-69 (37017) pA~nchajanyasya nirghoShaM visphUrjitamivAshaneH . nishamya sarvasainyAni samahaShyanta sarvashaH .. 5\-151\-70 (37018) sha~NkhadundubhisaMhR^iShTaH siMhanAdastarasvinAm . pR^ithivIM chAntarikShaM cha sAgarAMshchAnvanAdayat .. .. 5\-151\-71 (37019) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sainyaniryANaparvaNi ekapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-151\-9 saMyuktaH saMbandhI .. 5\-151\-12 kulena vaMshena . abhijanena svajanasamUhena .. 5\-151\-17 a~Ngiraso droNasya .. 5\-151\-38 shastrANAmadhivAsanaM gandhAdyaiH pUjanam .. 5\-151\-48 asmAkaM balaM kartR^i .. 5\-151\-50 yogo yuddhAya sajjIbhavanam .. 5\-151\-58 shakaTA anAMsi . ApaNo vaNigvIthyupalakShitaM vikreyadravyam .. 5\-151\-61 mUlapratIkAraM dhanadArarakShAm . gulmaiH sthAvaraiH prakArarUpaiH. jaMgamaiH paritaH sthAnesthAne shUrasaMghaiH. skandhAvAreNa sainyena .. 5\-151\-65 jaghanArdhe pashchimArdhe .. 5\-151\-70 samahR^iShyanta romA~nchitAni .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 152 .. shrIH .. 5\.152\. adhyAyaH 152 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa kurukShetre samuchitadeshe senAnAM niveshanam .. 1 .. dhR^iShTadyumnAdibhiH sarveShAM pR^ithakpR^ithakshibiranirmApaNam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-152\-0 (37020) vaishampAyana uvAcha. 5\-152\-0x (3835) tato deshe same snigdhe prabhUtayavasendhane . niveshayAmAsa tadA senAM rAjA yudhiShThiraH .. 5\-152\-1 (37021) parihR^itya shmashAnAni devatAyatanAni cha . AshramAMshcha maharShINAM tIrthAnyAyatanAni cha .. 5\-152\-2 (37022) madhurAnUShare deshe shuchau puNye mahAmatiH . niveshaM kArayAmAsa kuntIputro yudhiShThiraH .. 5\-152\-3 (37023) tatashcha punarutthAya sukhI vishrAntavAhanaH . prayayau pR^ithivIpAlairvR^itaH shatasahasrashaH .. 5\-152\-4 (37024) vidrAvya shatasho gulmAndhArtarAShTrasya sainikAn . paryakrAmatsamantAchcha pArthena saha keshavaH .. 5\-152\-5 (37025) shibiraM mApayAmAsa dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . sAtyakishcha rathodAro yuyudhAnashcha vIryavAn .. 5\-152\-6 (37026) AsAdya saritaM puNyAM kurukShetre hiraNvatIm . sUpatIrthAM shuchijalAM sharkarApa~NkavarjitAm .. 5\-152\-7 (37027) khAnayAmAsa parikhAM keshavastratra bhArata . guptyarthamapi chAdishya balaM tatra nyaveshayat .. 5\-152\-8 (37028) vidhiryaH shibirasyAsItpANDavAnAM mahAtmanAm . tadvidhAni narendrANAM kArayAmAsa keshavaH .. 5\-152\-9 (37029) prabhUtatarakAShThAni durAdharShatarANi cha . bhakShyabhojyAnnapAnAni shatasho.atha sahasrashaH .. 5\-152\-10 (37030) shibirANi mahArhANi rAj~nAM tatra pR^ithakpR^ithak . vimAnAnIva rAjendra niviShTAni mahItale .. 5\-152\-11 (37031) tatrAsa~nshilpinaH prAj~nAH shatasho dattavetanAH . sarvApakaraNairyuktA vaidyAH shAstravishAradAH .. 5\-152\-12 (37032) jyAdhanurvarmashastrANAM tathaiva madhusarpiShoH . sasarjarakasapAMsUnAM rAshayaH parvatopamAH .. 5\-152\-13 (37033) bahUdakaM suyavasaM tuShA~NgArasamanvitam . shibire shibire rAjA sa~nchakAra yudhiShThiraH .. 5\-152\-14 (37034) mahAyantrANi nArAchAstomarANi parashvadhAH . dhanUMShi kavachAdIni R^iShTayastUNasaMyutAH .. 5\-152\-15 (37035) gajAH kaNTakasannAhA lohavarmottarachChadAH . dR^ishyante tatra giryAbhAH sahasrashatayodhinaH .. 5\-152\-16 (37036) niviShTAnpANDavAMstatra j~nAtvA mitrANi bhArata . abhisasruryathAdeshaM sabalAH sahavAhanAH .. 5\-152\-17 (37037) charitabrahmacharyAste somapA bhUridakShiNAH . jayAya pANDuputrANAM samAjagmurmahIkShitaH .. .. 5\-152\-18 (37038) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sainyaniryANaparvaNi dvipa~nchashadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-152\-5 gulmAn sainikasa~NghAn .. 5\-152\-7 sUpatIrthAM shobhanopakaNThAm .. 5\-152\-9 tadvidhAni shibirANi .. 5\-152\-16 kaNTakasannAhAH yeShAM sparshamAtrAdapi gajAntarANAM kaNTakavedho bhavati tAdR^ishAH sannAhAH kavachAni . kaNTakaiH kavachaiH sannahanaM yeShAmiti prA~nchaH .. 5\-152\-19 abhisasrurabhyAjagmuH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 153 .. shrIH .. 5\.153\. adhyAyaH 153 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## karNAdInprati duryodhanena sAMgrAmikasAmagrIsaMpAdanachodanam .. 1 .. tachchodanayA rAj~nAM senAbhiH saha kurukShetraprasthAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## janamejaya uvAcha . yudhiShThiraM sahAnIkamupAyAntaM yuyutsayA . sanniviShTaM kurukShetre vAsudevena pAlitam .. 5\-153\-1 (37039) virATadrupadAbhyAM cha saputrAbhyAM samanvitam . kekayairvR^iShNibhishchaiva pArthivaiH shatasho vR^itam .. 5\-153\-2 (37040) mahendramiva chAdityairabhiguptaM mahArathaiH . shrutvA duryodhano rAjA kiM kAryaM pratyapadyata .. 5\-153\-3 (37041) etadichChAmyahaM shrotuM vistareNa mahAmate . saMbhrame tumule tasminyadAsItkurujA~Ngale .. 5\-153\-4 (37042) vyathayeyurime devAnsendrAnapi samAgame . pANDavA vAsudevashcha virATadrupadau tathA .. 5\-153\-5 (37043) dhR^iShTadyumnashcha pA~nchAlyaH shikhaNDI cha mahArathaH . yudhAmanyushcha vikrAnto devairapi durAsadaH .. 5\-153\-6 (37044) etadichChAmyahaM shrotuM vistareNa tapodhana . kurUNAM pANDavAnAM cha yadyadAsIdvicheShTitam .. 5\-153\-7 (37045) vaishampAyana uvAcha. 5\-153\-8x (3836) pratiyAte tu dAshArhe rAjA duryodhanastadA . karNaM duHshAsanaM chaiva shakuniM chAbravIdidam .. 5\-153\-8 (37046) akR^itenaiva kAryeNa gataH pArthAnadhokShajaH . sa enAnmanyunAviShTo dhruvaM dhakShyatyasaMshayam .. 5\-153\-9 (37047) iShTo hi vAsudevasya pANDavairmama vigrahaH . bhImasenArjunau chaiva dAshArhasya mate sthitau .. 5\-153\-10 (37048) ajAtashatruratyarthaM bhImasenavashAnugaH . nikR^itashcha mayA pUrvaM saha sarvaiH sahodaraiH .. 5\-153\-11 (37049) virATadrupadau chaiva kR^itavairau mayA saha . tau cha senApraNetArau vAsudevavashAnugau .. 5\-153\-12 (37050) bhavitA vigrahaH soyaM tumulo lomaharShaNaH . tasmAtsA~NgrAmikaM sarvaM kArayadhvamatandritAH .. 5\-153\-13 (37051) shibirANi kurukShetre kriyantAM vasudhAdhipAH . svaparyAptAvakAshAni durAdeyAni shatrubhiH .. 5\-153\-14 (37052) AsannajalakoShThAni shatashotha sahasrashaH . achChedyAhAramArgANi bandhochChrayachitAni cha . 5\-153\-15 (37053) vividhAyudhapUrNAni patAkAdhvajavanti cha . samAshcha teShAM panthAnaH kriyantAM nagarAdbahiH .. 5\-153\-16 (37054) prayANaM ghuShyatAmadya shvobhUta iti mAchiram . 5\-153\-17 (37055) vaishampAyana uvAcha . te tatheti pratij~nAya shvobhUte chakrire tathA .. 5\-153\-17x (3837) hR^iShTarUpA mahAtmAno nivAsAya mahIkShitAm . tataste pArthivAH sarve tachChrutvA rAjashAsanam .. 5\-153\-18 (37056) Asanebhyo mahArhebhya udatiShThannamarShitAH . bAhUnparighasa~NkAshAnsaMspR^ishantaH shanaiH shanaiH .. 5\-153\-19 (37057) kA~nchanA~NgadadIptAMshcha chandanAgarubhUShitAn . uShNIShANi niyachChantaH puNDarIkanibhai karaiH . antarIyottarIyANi bhUShaNAni cha sarvashaH .. 5\-153\-20 (37058) te rathAnrathinaH shreShThA hayAMshcha hayakovidAH . sajjayanti sma nAgAMshcha nAgashikShAsvanuShThitAH .. 5\-153\-21 (37059) atha varmANi chitrANi kA~nchanAni bahUni cha . vividhAni cha shastrANi chakruH sarvANi sarvashaH .. 5\-153\-22 (37060) padAtayashcha puruShAH shastrANi vividhAni cha . upAjahruH sharIreShu hemachitrANyanekashaH .. 5\-153\-23 (37061) tadutsava ivodagraM saMprahR^iShTanarAvR^itam . nagaraM dhArtarAShTrasya bhAratAsItsamAkulam .. 5\-153\-24 (37062) janaughasalilAvarto rathanAgAshvamInavAn . sha~NkhadundubhinirghoShaH koshasa~nchayaratnavAn .. 5\-153\-25 (37063) chitrAbharaNavarmormiH shastranirmalaphenavAn . prAsAdamAlAdrivR^ito rathyApaNamahAhradaH .. 5\-153\-26 (37064) yodhachandrodayodbhUtaH kururAjamahArNavaH . vyadR^ishyata tadA rAjaMshchandrodaya ivodadhiH .. .. 5\-153\-27 (37065) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sainyaniryANaparvaNi tripa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-153\-15 AsannajalA koShThAH kakShyA yeShu tAni tathA . achChedyaH shatrubhiranirvArya AhAra AharaNaM vastUnAM mArgAshcha yeShu tAni achChedyAhAramArgANi .. 5\-153\-20 antarIyaM paridhAnIyam . uttarIyaM prAvaraNavastram .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 154 .. shrIH .. 5\.154\. adhyAyaH 154 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## guruvadhabhayAt kartavyamauDhyamupagatena yudhiShThireNa kartavyanirdhAraNaprArthanA .. 1 .. kR^iShNena yuddhakaraNanirdhAraNam .. 2 .. punaryudhiShThirasya sha~NkAyAM arjunena kuntIviduravachanAnusmAraNena tatpariharaNam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-154\-0 (37066) vaishampAyana uvAcha. 5\-154\-0x (3838) vAsudevasya tadvAkyamanusmR^itya yudhiShThiraH . punaH paprachCha vArShNeyaM kathaM mando.a.abravIdidam .. 5\-154\-1 (37067) asminnabhyAgate kAle kiMcha naH kShamamachyuta . kathaM cha vartamAnA vai svadharmAnna chyavemahi .. 5\-154\-2 (37068) duryodhanasya karNasya shakuneH saubalasya cha . vAsudeva mataj~no.asi mama sabhrAtR^ikasya cha .. 5\-154\-3 (37069) vidurasyApi tadvAkyaM shrutaM bhIShmasya chobhayoH . kuntyAshcha vipulapraj~na praj~nA kArtsnyena te shrutA .. 5\-154\-4 (37070) sarvametadatikramya vichArya cha punaH punaH . kShamaM yanno mahAbAho tadbravIhyavichArayan .. 5\-154\-5 (37071) shrutvaitaddharmarAjasya dharmArthasahitaM vachaH . meghadundubhinirghoShaH kR^iShNo vAkyamathAbravIt .. 5\-154\-6 (37072) uktavAnasmi yadvAkyaM dharmArthasahitaM hitam . na tu tannikR^itipraj~ne kauravye pratitiShThati .. 5\-154\-7 (37073) na cha bhIShmasya durmedhAH shR^iNoti vidurasya vA . mama vA bhAShitaM kiMchitsarvamevAtivartate .. 5\-154\-8 (37074) naiSha kAmayate dharmaM naiSha kAmayate yashaH . jitaM sa manyate sarvaM durAtmA karNamAshritaH .. 5\-154\-9 (37075) bandhamAj~nApayAmAsa mama chApi suyodhanaH . na cha taM labdhavAnkAmaM durAtmA pApanishchayaH .. 5\-154\-10 (37076) na cha bhIShmo na cha droNo yuktaM tatrAhaturvachaH . sarve tamanuvartante R^ite viduramuchyuta .. 5\-154\-11 (37077) shakuniH saubalashchaiva karNaduHshAsanAvapi . tvayyayuktAnyabhAShanta mUDhA mUDhamamarShaNam .. 5\-154\-12 (37078) kiMcha tena mayoktena yAnyabhAShata kauravaH . saMkShepeNa durAtmAsau na yuktaM tvayi vartate .. 5\-154\-13 (37079) pArthiveShu na sarveShu ya ime tava sainikAH . yatpApaM yanna kalyANaM sarvaM tasminpratiShThitam .. 5\-154\-14 (37080) na chApi vayamatyarthaM parityAgena karhichit . kauravaiH shamamichChAmastatra yuddhamanantaram .. 5\-154\-15 (37081) vaishampAyana uvAcha. 5\-154\-16x (3839) tachChrutvA pArthivAH sarve vAsudevasya bhAShitam . abruvanto mukhaM rAj~naH samudaikShanta bhArata .. 5\-154\-16 (37082) yudhiShThirastvabhiprAyamabhilakShya mahIkShitAm . yogamAj~nApayAmAsa bhImArjunayamaiH saha .. 5\-154\-17 (37083) tataH kilakilAbhUtamanIkaM pANDavasya ha . Aj~nApite tadA yoge samahR^iShyanta sainikAH .. 5\-154\-18 (37084) avadhyAnAM vadhaM pashyandharmarAjo yudhiShThiraH . nishvasanbhImasenaM cha vijayaM chedamabravIt .. 5\-154\-19 (37085) yadarthaM vanavAsashcha prAptaM duHkhaM cha yanmayA . soyamasmAnupaityeva paro.anarthaH prayatnataH .. 5\-154\-20 (37086) yasminyatnaH kR^ito.asmAbhiH sa no hInaH prayatnataH . akR^ite tu prayatne.asmAnupAvR^ittaH kalirmahAn .. 5\-154\-21 (37087) kathaM hyavadhyaiH sa~NgrAmaH kAryaH saha bhaviShyati . kathaM hatvA gurUnvR^iddhAnvijayo no bhaviShyati .. 5\-154\-22 (37088) vaishampAyana uvAcha. 5\-154\-23x (3840) tachChrutvA dharmarAjasya savyasAchI parantapaH . yaduktaM vAsudevena shrAvayAmAsa tadvachaH .. 5\-154\-23 (37089) uktavAndevakIputraH kuntyAshcha vidurasya cha . vachanaM tattvayA rAjannikhilenAvadhAritam .. 5\-154\-24 (37090) na cha tau vakShyato.adharmamiti me naiShThikI matiH . nApi yuktaM cha kaunteya nivartitumayudhyataH .. 5\-154\-25 (37091) tachChrutvA vAsudevo.api savyasAchivachastadA . smayamAno.abravIdvAkyaM pArthamevamiti bruvan .. 5\-154\-26 (37092) tataste dhR^itasaMkalpA yuddhAya saha sainikAH . pANDaveyA mahArAja tAM rAtriM sukhamAvasan .. .. 5\-154\-27 (37093) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sainyaniryANaparvaNi chatuHpa~nchashadadhikashatatamo.adhyAyAH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-154\-13 yuktaM samyak .. 5\-154\-14 na kalyANaM akalyANaM pApaM akalyANaM cha tvadIyeShvavidyamAnaM sarvaM tasmin duryodhane pratiShThitam .. 5\-154\-15 parityAgena rAjyasyopekShayA shamaM nechChAmaH .. 5\-154\-17 yogaM yuddhodyogam .. 5\-154\-20 yadarthaM yannivR^ittyartham . anarthaH kulakShayaH. prayatnato balAt .. 5\-154\-25 ayudhyatastava nivartitumapi na yuktam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 155 .. shrIH .. 5\.155\. adhyAyaH 155 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena svasenAnAM agryamadhyamapAshchAtyabhedena tredhA vibhajanam .. 1 .. tAsAM sAMgrAmikopakaraNasamR^iddhivarNanam .. 2 .. duryodhanena kR^ipAdInAmekAdashAnAM pR^ithakpR^ithagakShauhiNyadhipatitve.abhiShechanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-155\-0 (37094) vaishampAyana uvAcha. 5\-155\-0x (3841) vyuShTAyAM vai rajanyAM hi rAjA duryodhanastataH . vyabhajattAnyanikAni dasha chaikaM cha bhArata .. 5\-155\-1 (37095) narahastirathAshvAnAM sAraM madhyaM cha phalgu cha . sarveShveteShvanIkeShu sandidesha narAdhipaH .. 5\-155\-2 (37096) sAnukarShAH satUNIrAH savarUthAH satomarAH . sopAsa~NgAH sashaktIkAH saniSha~NgAH saharShTayaH . 5\-155\-3 (37097) sadhvajAH sapatAkAshcha sasharAsanatomarAH . rajjubhishcha vichitrAbhiH sapAshAH saparichChadAH .. 5\-155\-4 (37098) sakachagrahavikShepAH satailaguDavAlukAH . sAshIviShaghaTAH sarve sasarjarasapAMsavaH .. 5\-155\-5 (37099) saghaNTaphalakAH sarve sAyoguDajalopalAH .. sashAlabhindipAlAshcha samadhUchChiShTamudgarAH .. 5\-155\-6 (37100) sakANDadaNDakAH sarve sasIraviShatomarAH . sashUrpapiTakAH sarve sadAtrA~NkushatomarAH .. 5\-155\-7 (37101) sakIlakavachAH sarve vAshIvR^ikShAdanAnvitAH . vyAghracharmaparIvArA dvIpicharmAvR^itAshcha te .. 5\-155\-8 (37102) saharShTayaH sashrR^i~NgAshcha saprAsavividhAyudhAH . sakuThArAH sakuddAlAH satailakShaumasarpiShaH .. 5\-155\-9 (37103) rukmajAlapratichChannA nAnAmaNivibhUShitAH . chitrAnIkAH suvapuSho jvalitA iva pAvakAH .. 5\-155\-10 (37104) tathA kavachinaH shUrAH shastreShu kR^itanishchayAH . kulInA hayayonij~nAH sArathye viniveshitAH .. 5\-155\-11 (37105) baddhAriShTA baddhakakShA baddhadhvajapatAkinaH . baddhAbharaNaniryUhA baddhacharmAsipaTTishAH .. 5\-155\-12 (37106) chaturyujo rathAH sarve sarve chottamavAjinaH . saprAsaR^iShTikAH sarve sarve shatasharAsanAH .. 5\-155\-13 (37107) dhuryayorhakayayorekastathAnyau parShNisArathI . tau chApi rathinAM shreShThau rathI cha hayavittathA .. 5\-155\-14 (37108) nagarANIva guptAni durAdharShANi shatrubhiH . AsanrathasahasrANi hemamAlIni sarvashaH .. 5\-155\-15 (37109) yathA rathAstathA nAgA baddhakakShAH svala~NkR^itAH . babhUvuH saptapuruShA ratnavanta ivAdrayaH .. 5\-155\-16 (37110) dvAva~Nkushadharau tatra dvAvuttamadhanurdharau . dvau varAsidharau rAjannekaH shaktipinAkadhR^it .. 5\-155\-17 (37111) gajairmattaiH samAkIrNaM sarvamAyudhakoshakaiH . tadbabhUva balaM rAjankauravyasya mahAtmanaH .. 5\-155\-18 (37112) AmuktakavachairyuktaiH sapatAkaiH svala~NkR^itaiH . sAdibhishchopapannAstu tathA chAyutasho hayAH .. 5\-155\-19 (37113) asa~NgrAhAH susaMpannA hemabhANDaparichChadAH . anekashatasAhasrAH sarve sAdivashe sthitAH .. 5\-155\-20 (37114) nAnArUpavikArAshcha nAnAkavachashastriNaH . padAtino narAstatra babhUvurhemamAlinaH .. 5\-155\-21 (37115) rathasyAsandasha gajA gajasya dasha vAjinaH . narA dasha hayasyAsanpAdarakShAH samantataH .. 5\-155\-22 (37116) rathasya nAgAH pa~nchAshannAgasyAsa~nshataM hayAH . hayasya puruShAH sapta bhinnasandhAnakAriNaH .. 5\-155\-23 (37117) senA pa~nchashataM nAgA rathAstAvanta eva cha . dashasenA cha pR^itanA pR^itanA dasha vAhinI .. 5\-155\-24 (37118) senA cha vAhinI chaiva pR^itanA dhvajinI chamUH . akShauhiNIti paryAyairniruktA cha varUthinI .. 5\-155\-25 (37119) evaM vyUDhAnyanIkAni kauraveyeNa dhImatA . akShauhiNyo dashaikA cha sa~NkhyAtAH sapta chaiva ha .. 5\-155\-26 (37120) akShauhiNyastu saptaiva pANDavAnAmabhUdbalam . akShauhiNyo dashaikA cha kauravANAmabhUdbalam .. 5\-155\-27 (37121) narANAM pa~nchapa~nchAshadeShA pattirvidhIyate . senAmukhaM cha tisrastA gulma ityabhishabditam .. 5\-155\-28 (37122) trayo gulmA gaNastvAsIdgaNAstvayutasho.abhavan . duryodhanasya senAsu yotsyamAnAH prahAriNaH .. 5\-155\-29 (37123) tatra duryodhano rAjA shUrAnbuddhimato narAn . prasamIkShya mahAbAhushchakre senApatIMstadA . 5\-155\-30 (37124) pR^ithagakShauhiNInAM cha praNetR^InnarasattamAn . vidhivatpUrvamAnIya pArthivAnabhyaShechayat .. 5\-155\-31 (37125) kR^ipaM droNaM cha shalyaM cha saindhavaM cha jayadratham . sudakShiNaM cha kAmbhojaM kR^itavarmANameva cha .. 5\-155\-32 (37126) droNaputraM cha karNaM cha bhUrishravasameva cha . shakuniM saubalaM chaiva bAhlIkaM cha mahAbalam .. 5\-155\-33 (37127) divase divase teShAM prativelaM cha bhArata . chakre sa vividhAH pUjAH pratyakShaM cha punaH punaH .. 5\-155\-34 (37128) tathA viniyatAH sarve ye cha teShAM padAnugAH . babhUvuH sainikA rAj~nAM priyaM rAj~nashchikIrShavaH .. .. 5\-155\-35 (37129) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sainyaniryANaparvaNi pa~nchapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-155\-1 vyuShTAyAM vyatItAyAm .. 5\-155\-2 sAraM purogAmi . madhyaM madhyamam. phalgu pAshchAttyam .. 5\-155\-3 anukarShaH yuddhavimardeyasyakasyachidrathAvayavasya naShTasya pratisamAdhAnArthaM yadrathasyAdhodArubadhyate tat . anukarSho rathAdhaHsthadAruNIti bhedinI . tUNIro rathavAhyo bANakoshaH . mahAn niSha~Nga iti yAvat. upAsa~NgAH hayagajavAhyAstUNAH . niSha~NgaH pattivAhyaH sa eva .. 5\-155\-5 kachagrahavikShepaH kacheShu gR^ihItvA yena shatrurvikShipyate tAdR^ishaH . tailAdayaH prapaptAH shatrUNAmupari kShipyante . sAshIviShaghaTAH sasarpAH kumbhAH . sarjaraso rAladravyamagrnyuddIpakam .. 5\-155\-6 saghaNTAni phalakAni shastrAgrANi yeShAM te saghaNTaphalakAH . ayaMsi kha~NgapaTTishachchurikAdIni. guDajalaM taptam. upalA yantrakShepyA golAH. shAlate katthate shabdaM karotIti shAlaH sa chAsau bhindipAlo gophalakaH. madhUchChiShTaM mayanaM tadapi dravIkR^itya guDajalavatprakShepyam. mudgaraH mushalatutyo daNDaH .. 5\-155\-7 kANDaM bANaphalakaM tadyukto daNDaH kANDadaNDaH itiyAvat . sIraM lA~Ngalam . viShaM prasiddhaM tena yuktAstomarA viShatomarAH. shUrpANi taptaguDAdiprakShepArthAni. piTakAstadAshrayA ma~njUShAH astrarodhanArthA vA. dAtrAM parashuprabhR^iti . a~NkushatomarAH badarIkaNTakatulyalohakaNTakopetAstomarAH .. 5\-155\-8 kIlakavachavAn hi pareNa muShTiyuddhe jetumashakyaH . vAshI kAShThaprachChannaM shastram. vR^ikShAdanAH lohakaNTakakIlAdInyupakaraNAni. vyAghracharmaNA dvIpI chitravyAghrastachcharmaNA cha parivR^itA rathA eva .. 5\-155\-9 tailakShaumAni tailAktavastravisheShA yeShAM bhasma prahArasthale dIyate . sarpishcha purAtanaM tadarthameva .. 5\-155\-10 chitrAnIkAH chitrANi sainyAni .. 5\-155\-11 viniveshetA yeShu ratheShviti sheShaH .. 5\-155\-12 baddhAni ariShTAni ashubhaharANi yantrauShadhAdIni yeShu te baddhAriShTAH . baddhakakShAH baddhAH kakShAH spardhApadAni turagAdishirasi ghaNTAmAlAmauktikaguchChAdIni. baddhAni birudAni yeShu. baddhAni AbharaNAni kShudraghaNTikAdIni niryUhAH shikharANi cha yeShu .. 5\-155\-14 chaturyuja ityetadvyAchaShTe dhuryayoriti . dhuryayoH dhUHsannihitayoH. pArShNispArathI chakrarakShau .. 5\-155\-17 pinAkaH trishUlam .. 5\-155\-20 saMgrAhaH heShaNapUrvakamagrAdAbhyAmutplavanaM tadrahitAH . yataH susaMpannAH samyakashikShitAH .. 5\-155\-22 ekasya rathasya yathoktavibhAgena dasha gajAH shataM ashvAH sahasraM padAtayashcha parivAra ityarthaH .. 5\-155\-23 pakShAntaramAha rathasyeti . ekasya rathasya pa~nchAshadradA pa~nchasahasraM ashvAH pa~nchatriMshatsahasraM padAtayaH parivAra ityarthaH .. 5\-155\-24 pR^itanAyAM tu pa~nchasahasraM nAgAstAvanto rathAH pa~nchaviMshatisahasraM narAH pa~nchadashasahasraM ashvAH . vAhinyAM pa~nchAshatsahasraM nAgAstAvanto rathAH sArdhalakShadvayaM narAH. sArdhalakShaM ashvA iti j~neyam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 156 .. shrIH .. 5\.156\. adhyAyaH 156 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena bhIShmaMprati sainApatyasvIkAraprArthanA .. 1 .. bhIShmeNa samayapratij~nAkaraNapUrvakaM sainApatyA~NgIkAraH .. 2 .. duryodhanena bhIShmasya sainApatye.abhiShechanapUrvakaM senAbhiH saha kurukShetragamanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-156\-0 (37130) vaishampAyana uvAcha. 5\-156\-0x (3842) tataH shAntanavaM bhIShmaM prA~njalirdhR^itarAShTrajaH . saha sarvairmahIpAlairidaM vachanamabravIt .. 5\-156\-1 (37131) R^ite senApraNetAraM pR^itanA sumahatyapi . dIryate yuddhamAsAdya pipIlikapuTaM yathA .. 5\-156\-2 (37132) nahi jAtu dvayorbuddhiH samA bhavati karhichit . shauryaM cha valanetR^INAM spardhate cha parasparam .. 5\-156\-3 (37133) shrUyate cha mahAprAj~na haihayAnamitaujasaH . abhyayurbrAhmaNAH sarve samuchChritakushadhvajAH .. 5\-156\-4 (37134) tAnabhyayustadA vaishyAH shUdrAshchaiva pitAmaha . ekatastu trayo varNA ekataH kShatriyarShabhAH .. 5\-156\-5 (37135) te sma yuddhe prabhajyante trayo varNAH punaH punaH . kShatriyAshcha jayantyeva bahulaM chaikato balam .. 5\-156\-6 (37136) tataste kShatriyAneva paprachChurdvichasattamAH . tebhyaH shashaMsurdharmaj~nA yAthAtathyaM pitAmaha .. 5\-156\-7 (37137) vayamekasya shrR^iNumo mahAbuddhimato raNe . bhavantastu pR^ithaksarve svabuddhivashavartinaH .. 5\-156\-8 (37138) tataste brAhmaNAshchakrurekaM senApatiM dvijam . naye sukushalaM shUramajayankShatriyAMstataH .. 5\-156\-9 (37139) evaM ye kushalaM shUraM hitepsitamakalpaSham . senApatiM prakurvanti te jayanti raNe ripUn .. 5\-156\-10 (37140) bhavAnushanasA tulyo hitaiShI cha sadA mama . asaMhArthaH sthito dharme sa naH senApatirbhava .. 5\-156\-11 (37141) rashmIvatAmivAdityo vIrudhAmiva chandramAH . kubera iva yakShANAM devAnAmiva vAsavaH .. 5\-156\-12 (37142) parvatAnAM yathA meruH suparNaH pakShiNAM yathA . kumAra iva devAnAM vasUnAmiva havyavAT .. 5\-156\-13 (37143) bhavatA hi vayaM guptAH shatreNeva divaukasaH . anAdhR^iShyA bhaviShyAmastridashAnAmapi dhruvam .. 5\-156\-14 (37144) prayAtu no bhavAnagre devAnAmiva pAvakiH . vayaM tvAmanuyAsyAmaH saurabheyA ivarShabham .. 5\-156\-15 (37145) bhIShma uvAcha . a6\-156\-16x (3843) evametanmahAbAho yathA vadasi bhArata . yathaiva hi bhavanto me tathaiva mama pANDavAH .. 5\-156\-16 (37146) api chaiva mayA shroyo vAchyaM teShAM narAdhipa . saMyoddhavyaM tavArthAya yathA me samayaH kR^itaH .. 5\-156\-17 (37147) na tu pashyAmi yoddhAramAtmanaH sadR^ishaM bhuvi . R^ite tasmAnnaravyAghrAtkuntIputrAddhana~njayAt .. 5\-156\-18 (37148) sa hi veda mahAbuddhirdivyAnyastrANyanekashaH . na tu mAM vivR^ito yuddhe jAtu yudhyeta pANDavaH .. 5\-156\-19 (37149) ahaM sa cha kShaNenaiva nirmanuShyamidaM jagat . kuryAvAstrabalenaiva sasurAsurarAkShasam .. 5\-156\-20 (37150) na tvevotsAdanIyA me pANDoH putrA janAdhipa . tasmAdyodhAnhaniShyAmi prayogeNAyutaM sadA .. 5\-156\-21 (37151) evameShAM phariShyAmi nidhanaM kurunandana . na chette mAM haniShyanti pUrvameva samAgame .. 5\-156\-22 (37152) senApatistvahaM rAjansamayenApareNa te . bhaviShyAmi yathAkAmaM tanme shrotumihArhasi .. 5\-156\-23 (37153) karNo vA yudhyatAM pUrvamahaM vA pR^ithivIpate . spardhate hi sadAtyarthaM sUtaputro mayA raNe .. 5\-156\-24 (37154) karNa uvAcha. 5\-156\-25x (3844) nAhaM jIvati gA~Ngeye rAjanyotsye kathaMchana . hate bhIShme tu yotsyAmi saha gANDIvadhanvanA .. 5\-156\-25 (37155) vaishampAyana uvAcha. 5\-156\-26x (3845) tataH senApatiM chakre vidhivadbhUridakShiNam . dhR^itarAShTrAtmajo bhIShmaM so.abhiShikto vyarochata .. 5\-156\-26 (37156) tato bherIshcha sha~NkhAMshcha shatasho.atha sahasrashaH . vAdayAmAsuvyagrA vAdakA rAjashAsanAt .. 5\-156\-27 (37157) siMhanAdAshcha vividhA vAhanAnAM cha niHsvanAH .. 5\-156\-28 (37158) nirghArtAH pR^ithivIkampA gajabR^iMhitaniHsvanAH . AsaMshcha sarvayodhAnAM pAtayanto manAMsyuta .. 5\-156\-29 (37159) vAchashchApyasharIriNyo divashcholkAH prapedire . shivAshcha bhayavedinyo nedurdIptatarA bhR^isham .. 5\-156\-30 (37160) sainApatye yadA rAjA gA~NgeyamabhiShiktavAn . tadaitAnyugrarUpANi babhUvuH shatasho nR^ipa .. 5\-156\-31 (37161) tataH senApatiM kR^itvA bhIShmaM parabalArdanam . vAchayitvA dvijashreShThAngobhirniShkaishcha bhUrishaH .. 5\-156\-32 (37162) vardhamAno jayAshIrbhirniryayau sainikairvR^itaH . ApageyaM puraskR^itya bhrAtR^ibhiH sahitastadA .. 5\-156\-33 (37163) skandhAvAreNa mahatA kurukShetraM jagAma ha .. 5\-156\-34 (37164) parikramya kurukShetraM karNena saha kauravaH . shibiraM mApayAmAsa same deshe janAdhipa .. 5\-156\-35 (37165) madhurAnUShare deshe prabhUtayavasendhane . yathaiva hAstinapuraM tadvachChibiramAbabhau .. .. 5\-156\-36 (37166) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sainyaniryANaparvaNi ShaTpa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-156\-15 pAvakiH kArtikeyaH .. 5\-156\-19 vivR^ito vispaShTo bhUtvetyarthaH .. 5\-156\-20 nirmanuShyaM nirjanam .. 5\-156\-21 sadA pratyaham .. 5\-156\-29 pAtayantaH mUrchChitAni kurvantaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 157 .. shrIH .. 5\.157\. adhyAyaH 157 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa shrIkR^iShNAnumatyA drupadAdInAM saptAnAM pR^itagakShauhiNyAdhipatye.abhiShechanapUrvakaM dhR^iShTadyumnasya sarvasainyAdhipatye.abhiShechanam .. 1 .. balarAmasya akrUrAdibhiH saha pANDavadidR^ikShayA kurukShetrAgamanam .. 2 .. yudhiShThirAdipUjitasya tasya bandhunidhanAvalokanAsahiShNutayA tIrthaniShevaNArthaM gamanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-157\-0 (37167) janamejaya uvAcha. 5\-157\-0x (3846) ApageyaM mahAtmAnaM bhIShmaM shastrabhR^itAM varam . pitAmahaM bhAratAnAM dhvajaM sarvamahIkShitAm .. 5\-157\-1 (37168) bR^ihaspatisaM buddhyA kShamayA pR^ithivIsamam . samudramiva gAmbhIrye himavantamiva sthiram .. 5\-157\-2 (37169) prajApatimivaudArye tejasA bhAskaropamam . mahendramiva shatrUNAM dhvaMsanaM sharavR^iShTibhiH .. 5\-157\-3 (37170) raNayaj~ne pravitate subhIme lomaharShaNe . dIkShitaM chirarAtrAya shrutvA tatra yudhiShThiraH .. 5\-157\-4 (37171) kimabravInmahAbAhuH sarvashastrabhR^itAM varaH . bhImasenArjunau vApi kR^iShNo vA pratyabhAShata .. 5\-157\-5 (37172) vaishampAyana uvAcha. 5\-157\-6x (3847) ApaddharmArthakushalo mahAbuddhiryudhiShThiraH . sarvAnbhrAtR^InsamAnIya vAsudevaM cha shAshvatam .. 5\-157\-6 (37173) uvAcha vadatAM shreShThaH sAntvapUrvamidaM vachaH . paryAkrAmata sainyAni yattAstiShThata daMshitAH .. 5\-157\-7 (37174) pitAmahena vo yuddhaM pUrvameva bhaviShyati . tasmAtsaptasu senAsu praNetR^Inmama pashyata .. 5\-157\-8 (37175) kR^iShNa uvAcha. 5\-157\-9x (3848) yathArhati bhavAnvaktumasminkAle hyupasthite . tathedamarthavadvAkyamuktaM te bharatarShabha .. 5\-157\-9 (37176) rochate me mahAbAho kriyatAM yadanantaram . nAyakAstava senAyAM kriyantAmiha sapta vai .. 5\-157\-10 (37177) vaishampAyana uvAcha. 5\-157\-11x (3849) tato drupadamAnAyya virATaM shinipu~Ngavam . dhR^iShTadyumnaM cha pA~nchAlyaM dhR^iShTaketuM cha pArthiva . shikhaNDinaM cha pA~nchAlyaM sahadevaM cha mAgadham .. 5\-157\-11 (37178) etAnsapta mahAbhAgAnvIrAnyuddhAbhikA~NkShiNaH . senApraNetR^InvidhivadabhyaShi~nchadyudhiShThiraH .. 5\-157\-12 (37179) sarvasenApatiM chAtra dhR^iShTadyumnaM chakAra ha . droNAntahetorutpanno ya iddhA~njAtavedasaH .. 5\-157\-13 (37180) sarveShAmeva teShAM tu samastAnAM mahAtmanAm . senApatipatiM chakre gaDAkeshaM dhana~njayam .. 5\-157\-14 (37181) arjunasyApi netA cha saMyantA chaiva vAjinAm . sa~NkarNaNAnujaH shrImAnmahAbuddhirjanArdanaH .. 5\-157\-15 (37182) taddR^iShTvopasthitaM yuddhaM samAsannaM mahAtyayam . prAvishadbhavanaM rAj~naH pANDavAnAM halAyudhaH .. 5\-157\-16 (37183) sahAkrUraprabhR^itibhirdadasAmboddhavAdibhiH . raukmiNeyAhukasutaishchArudeShNapurogamaiH .. 5\-157\-17 (37184) vR^iShNimukhyairadhigatairvyAghrairiva balotkaTaiH . abhigupto mahAbAhurmarudbhiriva vAsavaH .. 5\-157\-18 (37185) nIlakausheyavasanaH kailAsashikharopamaH . siMhakhelagatiH shrImAnmadaraktAntalochanaH .. 5\-157\-19 (37186) taM dR^iShTvA dharmarAjashcha keshavashcha mahAdyutiH . udatiShThattataH pArtho bhImakarmA vR^ikodaraH .. 5\-157\-20 (37187) gANDIvadhanvA ye chAnye rAjAnastatra kechana . pUjayA~nchakrire te vai samAyAntaM halAyudham .. 5\-157\-21 (37188) tatastaM pANDavo rAjA kare pasparsha pANinA . vAsudevapurogAstaM sarva evAbhyavAdayan .. 5\-157\-22 (37189) virATadrupadau vR^iddhAvabhivAdya halAyudhaH . yudhiShThireNa sahita upAvishadarindamaH .. 5\-157\-23 (37190) tatasteShUpaviShTeShu pArthiveShu samantataH . vAsudevamabhiprekShya rauhiNeyo.abhyabhAShata .. 5\-157\-24 (37191) bhavitAyaM mahAraudro dAruNaH puruShakShayaH . diShTametaddhruvaM manye na shakyamativartitum .. 5\-157\-25 (37192) tasmAdyuddhAtsamuttIrNAnapi vaH samuhR^i~njAnAn . arogAnakShatairdehairdraShTAsmIti matirmama .. 5\-157\-26 (37193) sametaM pArthivaM kShatraM kAlapakvamasaMshayam . vimardashcha mahAnbhAvI mAMsashoNitakadardamaH .. 5\-157\-27 (37194) ukto mayA vAsudevaH punaH punarupahvare . saMbandhiShu samAM vR^ittiM vartasva madhusUdana .. 5\-157\-28 (37195) pANDavA hi yathAsmAkaM tathA duryodhano nR^ipaH . tasyApi kriyatAM sAhyaM sa paryeti punaHpunaH .. 5\-157\-29 (37196) tachcha me nAkarodvAkyaM tvadarthe madhusUdanaH . nirviShTaH sarvabhAvena dhana~njayamavekShya ha .. 5\-157\-30 (37197) dhruvo jayaH pANDavAnAmiti me nishchitA matiH . tathA hyabhinivesho.ayaM vAsudevasya bhArata .. 5\-157\-31 (37198) na chAhamR^itsahe kR^iShNamR^ite lokamudIkShitum . tato.ahamanuvartAmi keshavasya chikIrShitam .. 5\-157\-32 (37199) ubhau shiShyau hi me vIrau gadAyaddhavishAradau . tulyasneho.asmyato bhIte tathA duryodhane nR^ipe .. 5\-157\-33 (37200) tasmAdyAsyAmi tIrthAni sarasvatyA niShevitum . na hi shakShyAmi kauravyAnnashyamAnAnavekShitum .. 5\-157\-34 (37201) vaishampAyana uvAcha. 5\-157\-35x (3850) evamuktvA mahAbAhuranuj~nAtashcha pANDavaiH . tIrthayAtrAM yayau rAmo nivartya madhusUdanam .. .. 5\-157\-35 (37202) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvami sainyaniryANaparvaNi saptapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-157\-13 iddhAtpradIptAt .. 5\-157\-16 mahAtyayaM atyantaM kShayakaram .. 5\-157\-24 rauhiNeyo balarAmaH .. 5\-157\-28 upahvare ekAnte .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 158 .. shrIH .. 5\.158\. adhyAyaH 158 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIkR^iShaaNashyAlasya rukmiNaH pANDavAnupetya arjunaMprati tasya bhayavikalpapUrvakaM darpAstvena sAhAyyakaraNoktiH .. 1 .. arjunena tasya pratyAkhyAnam .. 2 .. duryodhanametya tathAbhAShiNastasya tenApi pratyAkhyAnam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-158\-0 (37203) vaishampAyana uvAcha. 5\-158\-0x (3851) etasminnaiva kAle tu bhIShmakasya mahAtmanaH . hiraNyaromNo nR^ipateH sAkShAdindrasakhasya vai .. 5\-158\-1 (37204) AkUtInAmadhipatirbhojasyAtiyashasvinaH . dAkShiNAtyapateH putro dikShu rukmIti vishrutaH .. 5\-158\-2 (37205) yaH kiMpuruShasiMhasya gandhamAdanavAsinaH . kR^itsnaM shiShyo dhanurvedaM chatuShpAdamavAptavAn .. 5\-158\-3 (37206) yo mAhendraM dhanurlebhe tulyaM gANDIvatejasA . shAr~NgeNa cha mahAbAhuH saMmitaM divyalakShaNam .. 5\-158\-4 (37207) trINyevaitAni divyAni dhanUMShi divichAriNAm . vAruNaM gANDivaM tatra mAhendraM vijayaM dhanuH . shAr~Nga tu vaiShNavaM prAhurdivyaM tejomayaM dhanuH .. 5\-158\-5 (37208) dhArayAmAsa tatkR^iShNaH parasenAbhayAvaham . gANDIvaM pAvakAllebhe khANDave pAkashAsaniH .. 5\-158\-6 (37209) drumAdrukmI mahAtejA vijayaM pratyapadyata . saMChidya mauravAnpAshAnnihatya muramojasA .. 5\-158\-7 (37210) nirjitya narakaM bhaumamAhR^itya maNikuNDale . ShoDasha strIsahasrANi ratnAni vividhAni cha .. 5\-158\-8 (37211) pratipede hR^iShIkeshaH shAr~NgaM cha dhanuruttamam . rukmI tu vijayaM labdhvA dhanurmeghanibhasvanam .. 5\-158\-9 (37212) vibhIShayanniva jagatpANDavAnabhyavartata . nAmR^iShyata purA yo.asau svabAhulagarvitaH .. 5\-158\-10 (37213) rukmiNyA haraNaM vIro vAsudevena dhImatA . kR^itvA pratij~nAM nAhatvA nivartiShye janArdanam .. 5\-158\-11 (37214) tato.anvadhAvadvArShNeyaM sarvashastrabhR^itAM varaH . senayA chatura~NgiNyA mahatyA dUrapAtayA .. 5\-158\-12 (37215) vichitrAyudhavarmiNyA ga~Ngyeva pravR^iddhayA . sa samAsAdya vArShNeyaM yogAnAmIshvaraM prabhum .. 5\-158\-13 (37216) vyaMsito vrIDito rAjannAjagAma sa kuNDinam . yatraiva kR^iShNena raNe nirjitaH paravIrahA .. 5\-158\-14 (37217) tatra bhojakaTaM nAma kR^itaM nagaramuttamam . sainyena mahatA tena prabhUtagajavAjinA .. 5\-158\-15 (37218) puraM tadbhuvi vikhyAtaM nAmnA bhojakaTaM nR^ipa . sa bhojarAjaH sainyena mahatA parivAritaH .. 5\-158\-16 (37219) akShauhiNyA mahAvIryaH pANDavAnkShipramAgamat . tataH sa kavachI dhanvI talI kha~NgI sharAsanI .. 5\-158\-17 (37220) rathenAdityavarNena pravivesha mahAchamUm . viditaH pANDaveyAnAM vAsudevapriyepsayA .. 5\-158\-18 (37221) yudhiShThirastu taM rAjA pratyudgamyAbhyapUjayat . sa pUjitaH pANDuputrairyathAnyAyaM susaMstutaH .. 5\-158\-19 (37222) pratigR^ihya tu tAnsarvAnvishrAntaH sahasainikaH . uvAcha madhye vIrANAM kuntIputraM dhana~njayam .. 5\-158\-20 (37223) sahAyosmi sthito yuddhe yadi bhItosi pANDava . kariShyAmi raNe sAhyamasahyaM tava shatrubhiH .. 5\-158\-21 (37224) na hi me vikrame tulyaH pumAnastIha kashchana . haniShyAmiraNe bhAgaM yanme dAsyasi pANDava .. 5\-158\-22 (37225) api droNakR^ipau vIrau bhIShmakarNAvatho punaH . athavA sarva evaite tiShThantu vasudhAdhipAH .. 5\-158\-23 (37226) nihatya samare shatrUMstava dAsyAmi medinIm . ityukto dharmarAjasya keshavasya cha saMnidhau .. 5\-158\-24 (37227) shrR^iNvatAM pArthivendrANAmanyeShAM chaiva sarvashaH . vAsudevamabhiprekShya dharmarAjaM cha pANDavam . uvAcha dhImAnkaunteyaH prahasya sakhipUrvakam .. 5\-158\-25 (37228) yudhyamAnasya me vIra gandharvaiH sumahAbalaiH . sahAyo ghoShayAtrAyAM kastadAsItsakhA mama .. 5\-158\-26 (37229) tathA pratibhaye tasmindevadAnavasaMkule . khANDave yudhyamAnasya kaH sahAyastadAvabhavat .. 5\-158\-27 (37230) nivAtakavachairyuddhe kAlakeyaishcha dAnavaiH . tatra me yudhyamAnasya kaH sahAyastadAbhavat .. 5\-158\-28 (37231) tathA virATanagare kurubhiH saha sa~Ngare . yudhyato bahubhistatra kaH sahAyo.abhavanmama .. 5\-158\-29 (37232) upajIvya raNe rudraM shakraM vaishravaNaM yamam . varuNaM pAvakaM chaiva kR^ipaM droNaM cha mAdhavam .. 5\-158\-30 (37233) dhArayangANDivaM divyaM dhanustejomayaM dR^iDham . akShayyasharasaMyukto divyAstraparibR^iMhitaH .. 5\-158\-31 (37234) kauravAmAM kule jAtaH pANDoH putro visheShataH . droNaM vyapadisha~nChiShyo vAsudevasahAyavAn .. 5\-158\-32 (37235) kathamasmadvidho brUyAdbhIto.asmIti yashoharam . vachanaM narashArdUla vajrAyudhasamasvanam .. 5\-158\-33 (37236) nAsmi bhIto mahAbAho sahAyArthashcha nAsti me . yathAkAmaM yathAyogaM gachCha vAtraiva tiShTha vA .. 5\-158\-34 (37237) `vaishampAyana uvAcha 5\-158\-35x (3852) tachChrutvA vachanaM tasya vijayasya cha dhImataH .' vinivartya tato rukmI senAM sAgarasaMnibhAm . duryodhanamupAgachChattathaiva bharatarShabha .. 5\-158\-35 (37238) tathaiva chAbhigamyainamuvAcha vasudhAdhipaH . pratyAkhyAtashcha tenApi sa tadA shUramAninA .. 5\-158\-36 (37239) dvAveva tu mahArAja tasmAdyuddhAdapeyatuH . rauhiNeyashcha vArShNeyo rukmI cha vasudhAdhipa .. 5\-158\-37 (37240) gate rAme tIrthayAtrAM bhIShmakasya sute tathA . upAvishanpANDaveyA mantrAya punareva cha .. 5\-158\-38 (37241) samitirdharmarAjasya sA pArthivasamAkulA . shushubhe tArakaishchitrA dyaushchandreNeva bhArata .. .. 5\-158\-39 (37242) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvami sainyaniryANaparvaNi aShTapa~nchAshadadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-158\-1 sAkShAtputra iti saMbandhaH .. 5\-158\-2 AkUtInAM saMkalpAnAm . satyasaMkalpa ityarthaH .. 5\-158\-7 mauravAn AntratantimayAn . yairidAnI shAr~Nge dhanuShi jyA kriyate .. 5\-158\-30 upajIvya ArAdhya . raNe yuddhanimittam .. 5\-158\-32 droNaM ayaM mama gururiti vyapadishan kathayan .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 159 .. shrIH .. 5\.159\. adhyAyaH 159 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa sa~njayaMprati kurupANDavasenayorvR^ittavR^ittAntakathanachodanA .. 1 .. saMjayena dhR^itarAShTraMprati puruShasyAkartR^itvakathanapUrvakaM svena vakShyamANabandhunidhanashravaNena shokAnadhigamopadeshaH .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-159\-0 (37243) janamejaya uvAcha. 5\-159\-0x (3853) tathA vyUDheShvanIkeShu kurukShetre dvijarShabha . kimarkurvaMshcha kuravaH kAlenAbhiprachoditAH .. 5\-159\-1 (37244) vaishampAyana uvAcha. 5\-159\-2x (3854) tathA vyUDheShvanIkeShu yatteShu bharatarShabha . dhR^itarAShTro mahArAja sa~njayaM vAkyamabravIt .. 5\-159\-2 (37245) ehi sa~njaya sarva me AchakShvAnavasheShataH . senAniveshe yadvR^ittaM kurupANDavasenayoH .. 5\-159\-3 (37246) diShTameva paraM manye pauruShaM chApyanarthakam . yadahaM buddhyamAno.api yuddhadoShAnkShayodayAn .. 5\-159\-4 (37247) tathApi nikR^itipraj~naM putraM durdyUtadevinam . na shaknomi niyantuM vA kartuM vA hitamAtmanaH .. 5\-159\-5 (37248) bhavatyeva hi me sUta buddhirdoShAnudarshinI . duryodhanaM samAsAdya punaH sA parivartate .. 5\-159\-6 (37249) evaM gate vai yadbhAvi tadbhaviShyati sa~njaya . kShatradharmaH kila raNe tanutyAge hi pUjitaH .. 5\-159\-7 (37250) sa~njaya uvAcha. 5\-159\-8x (3855) tvadyukto.ayamanuprashno mahArAja yathechChasi . na tu duryodhane doShamimamAdhAtumarhasi .. 5\-159\-8 (37251) shR^iNuShvAnavasheSheNa vadato mama pArthiva . ya Atmano dushcharitAdashubhaM prApnuyAnnaraH . na sa kAlaM na vA devAnenasA gantumarhati .. 5\-159\-9 (37252) mahArAja manuShyeShu nindyaM yaH sarvamAcharet . sa vadhyaH sarvalokasya ninditAni samAcharan .. 5\-159\-10 (37253) nikArA manujashreShTha pANDavaistvatpratIkShayA . anubhUtAH sahAmAtyairnikR^itairadhidevane .. 5\-159\-11 (37254) hayAnAM cha gajAnAM cha rAj~nAM chAmitatejasAm . vaishasaM samare vR^ittaM yattanme shR^iNu sarvashaH .. 5\-159\-12 (37255) sthiro bhUtvA mahAprAj~na sarvalokakShayodayam . yathAbhUtaM mahAyuddhe shrutvA mA vimanA bhava .. 5\-159\-13 (37256) na hyeva kartA puruShaH karmaNoH shubhapApayoH . asvatantro hi puruShaH kAryate dAruyantravat .. 5\-159\-14 (37257) kechidIshvaranirdiShTAH kechideva yadR^ichChayA . pUrvakarmabhirapyanye traidhametatpradR^ishyate . tasmAdanarthamApannaH sthiro bhUtvA nishAmaya .. .. 5\-159\-15 (37258) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi sainyaniryANaparvaNi ekonaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. .. samAptaM cha sainyaniryANaparva .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-159\-4 kShayasyaiva udayo yebhyastAn kShayodayAn .. 5\-159\-5 nikR^itipraj~naM kapaTaviShayaiva praj~nA na dharmaviShayA yasya tam .. 5\-159\-9 enasA doSheNa devAnkAlaM vA guntuM upalabdhuM nArhati . na sa kAlaM na vA devaM vaktumetadihArhatIti pAThepyayamevArthaH .. 5\-159\-11 nikArAH tiraskArAH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 160 .. shrIH .. 5\.160\. adhyAyaH 160 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena pR^ithakpR^ithagyudhiShThirAdInprati vaktavyasandeshakathanapUrvakamulUkasya pANDavAnprati dUtyena preShaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-160\-0 (37259) sa~njaya uvAcha. 5\-160\-0x (3856) hiraNvatyAM niviShTeShu pANDaveShu mahAtmasu . nyavishanta mahArAja kauraveyA yathAvidhi .. 5\-160\-1 (37260) tatra duryodhano rAjA nivesya balamojasA . saMmAnayitvA nR^ipatInnyasya gulmAMstathaiva cha .. 5\-160\-2 (37261) ArakShasya vidhiM kR^itvA yodhAnAM tatra bhArata . karNaM duHshAsanaM chaiva shakuniM chApi saubalam .. 5\-160\-3 (37262) AnAyya nR^ipatistatra mantrayAmAsa bhArata . tatra duryodhano rAjA karNena saha bhArata .. 5\-160\-4 (37263) saubalena cha rAjendra mantrayitvA nararShabha . AhUyopahvare rAjannulUkamidamabravIt .. 5\-160\-5 (37264) ulUka gachCha kaitavya pANDavAnsahasomakAn . gatvA mama vacho brUhi vAsudevasya shrR^iNvataH .. 5\-160\-6 (37265) idaM tatsamanuprAptaM varShapUgAbhichintitam . pANDavAnAM kurUNAM cha yuddhaM lokabhaya~Nkaram .. 5\-160\-7 (37266) yadetatkatthanAvAkyaM sa~njayo mahadabravIt . vAsudevasahAyasya garjataH sAnujasya te .. 5\-160\-8 (37267) madhye karUNAM kaunteya tasya kAloyamAgataH . yathAvatsaMpratij~nAtaM tatsarvaM kriyatAmiti .. 5\-160\-9 (37268) jyeShThaM tathaiva kaunteyaM brUyAstyaM vachanAnmama .. 5\-160\-10 (37269) bhrAtR^ibhiH sahitaH sarvaiH somakaishcha sakekayaiH . kathaM vA dhArmiko bhUtvA tvamadharme manaH kR^ithAH . ya ichChasi jagatsarvaM nashyamAnaM nR^ishaMsavat .. 5\-160\-11 (37270) abhayaM sarvabhUtebhyo pAtA tvamiti me matiH .. 5\-160\-12 (37271) shrUyate hi purA gItaH shloko.ayaM bharatarShabha . prahlAdenAtha bhadraM te hR^ite rAjye tu daivataiH .. 5\-160\-13 (37272) yasya dharmadhvajo nityaM surA dhvaja ivochChritaH . prachChannAni cha pApAni baiDAlaM nAma tadbratam .. 5\-160\-14 (37273) atra te vartayiShyAmi AkhyAnamidamuttamam . kathitaM nAradeneha piturmama narAdhipa .. 5\-160\-15 (37274) mArjAraH kila duShTAtmA nishcheShTaH sarvakarmasu . UrdhvabAhuH sthito rAjan ga~NgAtIra kadAchana .. 5\-160\-16 (37275) sa vai kR^itvA manaHshuddhiM pratyayArthaM sharIriNAm . karomi dharmamityAha sarvAneva sharIriNaH .. 5\-160\-17 (37276) tasya kAlena mahatA vistramyaM jagmuraNDajAH . sametya cha prashaMsanti mArjAraM taM vishAMpate .. 5\-160\-18 (37277) pUjyamAnastu taiH sarvaiH pakShibhiH pakShibhojanaH . AtmakAryaM kR^itaM mene chAryAyAshcha kR^itaM phalam .. 5\-160\-19 (37278) atha dIrghasya kAlasya taM deshaM mUShikA yayuH . dadR^ishustaM cha te tatra dhArmikaM vratachAriNam .. 5\-160\-20 (37279) kAryeNa mahatA yuktaM dambhayuktena bhArata . teShAM matiriyaM rAjannAsIttatra vinishchaye .. 5\-160\-21 (37280) bahumitrA vayaM sarve teShAM no mAtulo hyayam . rakShAM karotu satataM vR^iddhabAlasya sarvashaH .. 5\-160\-22 (37281) upagamya tu te sarve biDAlamidamabruvan . bhavatprasAdAdichChAmashchartuM chaiva yathAsukham .. 5\-160\-23 (37282) bhavAnno gatiravyagrA bhavAnnaH paramaH suhR^it . te vayaM sahitAH sarve bhavantaM sharaNaM gatAH .. 5\-160\-24 (37283) bhavAndharmaparo nityaM bhavAndharme vyavasthitaH . sa no rakSha mahApraj~na tridashAniva vajrabhR^it .. 5\-160\-25 (37284) evamuktastu taiH sarvairmUShikaiH sa vishAMpate . pratyuvAcha tataH sarvAnmUShikAnmUShikAntakR^it .. 5\-160\-26 (37285) dvayoryogaM na pashyAmi tapaso rakShaNasya cha . avashyaM tu mayA kAryaM vachanaM bhavatAM hitam .. 5\-160\-27 (37286) yuShmAbhirapi kartavyaM vachanaM mama nityashaH . tapasAsmi parishrAnto dR^iDhaM niyamAmAsthitaH .. 5\-160\-28 (37287) na chApi gamane shaktiM kAMchitpashyAmi chintayan . sosmi neyaH sadA tAtA nadIkUlamitaHparam .. 5\-160\-29 (37288) tatheti taM pratij~nAya mUShikA bharatarShabha . vR^iddhabAlamatho sarvaM mArjArAya nyavedayan .. 5\-160\-30 (37289) tataH sa pApo duShTAtmA mUShikAnatha bhakShayan . pIvarashcha suvarNashcha dR^iDhabandhashcha jAyate .. 5\-160\-31 (37290) mUShikANAM gaNashchAtra bhR^ishaM saMkShIyate.atha saH . mArjAro vardhate chApi tejobalasamanvitaH .. 5\-160\-32 (37291) tataste mUShikAH sarve sametyAnyonyamabruvan . mAtulo vardhate nityaM vayaM kShIyAmahe bhR^isham .. 5\-160\-33 (37292) tataH prAj~natamaH kashchiDDiNDiko nAma mUShikaH . abravIdvachanaM rAjanmUShikANAM mahAgaNam .. 5\-160\-34 (37293) gachChatAM vo nadItIraM sahitAnAM visheShataH . pR^iShThato.ahaM gamiShyAmi sahaiva mAtulena tu .. 5\-160\-35 (37294) sAdhu sAdhviti te sarve pUjayA~nchakrire tadA . chakrushchaiva yathAnyAyaM DiNDikasya vacho.arthavat .. 5\-160\-36 (37295) avij~nAnAttataH so.atha DiNDikaM hyupabhuktavAn . tataste sahitAH sarve mantrayAmAsura~njasA .. 5\-160\-37 (37296) tatra vR^iddhatamaH kashchitkoliko nAma mUShikaH . abravIdvachanaM rAja~nj~nAtimadhye yathAtatham .. 5\-160\-38 (37297) na mAtulo dharmakAmashChadmamAtraM kR^itA shikhA . na mUlaphalabhakShasya viShThA bhavati lomashA .. 5\-160\-39 (37298) asya gAtrANi vardhante gaNashcha parihIyate . adya saptAShTadivasAnDiNDikopi na dR^ishyate .. 5\-160\-40 (37299) etachChrutvA vachaH sarve mUShikA vipradudruvuH . biDAlopi sa duShTAtmA jagAmaiva yathAgatam .. 5\-160\-41 (37300) tathA tvamapi duShTAtmanbaiDAlaM vratamAsthitaH . charasi j~nAtiShu sadA biDAlomUShikeShviva .. 5\-160\-42 (37301) anyathA kila te vAkyamanyathA karma dR^ishyate . dambhanArthAya lokasya vedAshchopashamashcha te .. 5\-160\-43 (37302) tyaktvA Chadma tvidaM rAjankShatradharmaM samAshritaH . kuru kAryANi sarvANi dharmiShTho.asi nararShabha .. 5\-160\-44 (37303) bAhuvIryeNa pR^ithivIM labdhvA bharatasattama . dehi dAnaM dvijAtibhyaH pitR^ibhyashchayathochitam .. 5\-160\-45 (37304) kliShTAyA varShapUgAMshcha mAturmAtR^ihite sthitaH . pramArjAshru raNe jitvA saMmAnaM paramAvaha .. 5\-160\-46 (37305) pa~nchagrAmA vR^itA yatnAtrAsmAbhirapavarjitAH . yudhyAmahe kathaM sa~Nkhye kopayema cha pANDavAn .. 5\-160\-47 (37306) tvatkR^ite duShTabhAvasya saMtyAgo vidurasya cha . jAtuShe cha gR^ihe dAhaM smara taM puruSho bhava .. 5\-160\-48 (37307) yachcha kR^iShNamavochastvamAyAntaM kurusaMsadi . ayamasmi sthito rAja~nshamAyasamarAya cha .. 5\-160\-49 (37308) tasyAyamAgataH kAlaH samarasya narAdhipa . etadarthaM mayA sarvaM kR^itametadyudhiShThira .. 5\-160\-50 (37309) kiM nu yuddhAtparaM lAbhaM kShatriyo bahu manyate . kiMcha tvaM kShatriyakule jAtaH saMprathito bhuvi .. 5\-160\-51 (37310) droNAdastrANi saMprApya kR^ipAchcha bharatarShabha . tulyayonau samabale vAsudevaM samAshritaH .. 5\-160\-52 (37311) brUyAstvaM vAsudevaM cha pANDavAnAM samIpataH . AtmArthaM pANDavArthaM cha yatto mAM pratiyodhaya .. 5\-160\-53 (37312) sabhAmadhye cha yadrUpaM mAyayA kR^itavAnasi . tattathaiva punaH kR^itvA sArjuno mAmabhidrava .. 5\-160\-54 (37313) indrajAlaM cha mAyAM vai kuhakA vApi bhIShaNA . Attashastrasya sa~Ngrame vahanti pratigarjanAH .. 5\-160\-55 (37314) vayamapyutsahema dyAM khaM cha gachChema mAyayA . rasAtalaM vishAmopi aindraM vA purameva tu .. 5\-160\-56 (37315) darshayema cha rUpANi svasharIre bahUnyapi . na tu paryAyataH siddhirbuddhimApnoti mAnuShIm .. 5\-160\-57 (37316) manasaiva hi bhUtAni dhAtaiva kurute vashe . yadbravIShi cha vArShNeya dhArtarAShTrAnahaM raNe .. 5\-160\-58 (37317) ghAtayitvA pradAsyAmi pArthebhyo rAjyamuttamam . AchachakShe cha me sarvaM sa~njayastava bhAShitam . maddvitIyena pArthena vairaM vaH savyasAchinA .. 5\-160\-59 (37318) sa satyasa~Ngaro bhUtvA pANDavArthe parAkramI . yuddhyasvAdya raNe yattaH pashyAmaH puruSho bhava .. 5\-160\-60 (37319) yastu shatrumabhij~nAya shuddhaM pauruShamAsthitaH . karoti dviShatAM shokaM sa jIvati sujIvitam .. 5\-160\-61 (37320) akasmAchchaiva te kR^iShNa khyAtaM loke mahadyashaH . adyedAnIM vijAnImaH santi ShaNDAH shashrR^i~NgakAH .. 5\-160\-62 (37321) madvidho nApi nR^ipatistvayi yuktaH kathaMchana . sannAhaM saMyuge kartuM kaMsabhR^itye visheShataH .. 5\-160\-63 (37322) taM cha tUbarakaM bAlaM bahvAshinamavidyakam . ulUka madvacho brUhi asakR^idbhImasenakam .. 5\-160\-64 (37323) virATanagare pArtha yastvaM sUdo hyabhUH purA . ballavo nAma vikhyAtastanmamaiva hi pauruSham .. 5\-160\-65 (37324) pratij~nAtaM sabhAmadhye na tanmithyA tvayA purA . duHshAsanasya rudhiraM pIyatAM yadi shakyate .. 5\-160\-66 (37325) yadbravIShi cha kaunteya dhArtarAShTrAnahaM raNe . nihaniShyAmi tarasA tasya kAlo.ayamAgataH .. 5\-160\-67 (37326) tvaM hi bhojye puraskAryo bhakShye peye cha bhArata . kva yuddhaM kva cha bhoktavyaM yudhyasva puruSho bhava .. 5\-160\-68 (37327) shayiShyase hato bhUmau gadAmAli~Ngya bhArata . tadvR^ithA cha sabhAmadhye valgitaM te vR^ikodara .. 5\-160\-69 (37328) ulUka nakulaM brUhi vachanAnmama bhArata . yudhdyasvAdya sthiro bhUtvA pashyAmastava pauruSham .. 5\-160\-70 (37329) yudhiShThirAnurAgaM cha dveShaM cha mayi bhArata . kR^iShNAyAshcha parikleshaM smaredAnIM yathAtatham .. 5\-160\-71 (37330) brUyAstvaM sahadevaM cha rAjamadhye vacho mama . yuddhyedAnIM raNe yattaH kleshAnsmara cha pANDava .. 5\-160\-72 (37331) virATadrupadau chobhau brUyAstvaM vachanAnmama . na dR^iShTapUrvA bhartAro bhR^ityairapi mahAguNaiH . tathArthapatibhirbhR^ityA yataH sR^iShTAH prajAstataH .. 5\-160\-73 (37332) ashlAghyo.ayaM narapatiryuvayoriti chAgatam .. 5\-160\-74 (37333) te yUyaM saMhatA bhUtvA tadvadhArthaM mamApi cha . AtmArthaM pANDavArthaM cha prayuddhyadhvaM mayA saha .. 5\-160\-75 (37334) dhR^iShTadyumnaM cha pA~nchAlyaM brUyAstvaM vachanAnmama . eSha te samayaH prApto labdhavyashcha tvayApi saH .. 5\-160\-76 (37335) droNamAsAdya samare j~nAsyase hitamuttamam . yuddhyasva samuhR^itpApaM kuru karma suduShkaram .. 5\-160\-77 (37336) shikhaNDinamatho brUhi ulUka vachanAnmama . strIti matvA mahAbAhurna haniShyati kauravaH .. 5\-160\-78 (37337) gA~Ngeyo dhanvinAM shreShTho yuddhyedAnIM sunirbhayaH . kuru karma raNe yattaH pashyAmaH pauruShaM tava .. 5\-160\-79 (37338) evamuktvA tato rAjA prahasyolUkamabravIt . dhana~njayaM punarbrUhi vAsudevasya shrR^iNvataH .. 5\-160\-80 (37339) asmAnvA tvaM parAjitya prasAdhi pR^itivImimAm . athavA nirjitosmAbhI raNe vIra shayiShyasi .. 5\-160\-81 (37340) rAShTrAnnirvAsanakleshaM vanavAsaM cha pANDava . kR^iShNAyAshcha parikleshaM saMsmaranpuruSho bhava .. 5\-160\-82 (37341) yadarthaM kShatriyA sUte sarvaM tadidamAgatam . balaM vIryaM cha shauryaM cha paraM chApyastralAghavam .. 5\-160\-83 (37342) pauruShaM darshayanyuddhe kopasya kuru niShkR^itim . parikliShTasya dInasya dIrghakAloShitasya cha . hR^idayaM kasya na sphoTedaishvaryAddhaMshitasya cha .. 5\-160\-84 (37343) kule jAtasya shUrasya parivitteShvagR^idhyataH . AsthitaM rAjyamAkramya kopaM kasya na dIpayet .. 5\-160\-85 (37344) yattaduktaM mahadvAkyaM karmaNA tadvibhAvyatAm . akarmaNA katthitena santaH kupuruShaM viduH .. 5\-160\-86 (37345) amitrANAM vashe sthAnaM rAjyaM cha punaruddhara . dvAvarthau yuddhakAmasya tasmAttatkuru pauruSham .. 5\-160\-87 (37346) parAjito.asi dyUtena kR^iShNA chAnAyitA sabhAm . shakyo.amarSho manuShyeNa kartu puruShamAninA .. 5\-160\-88 (37347) dvAdashaiva tu varShANi vane dhiShNyAdvivAsitaH . saMvatsaraM virATasya dAsyamAsthAya choShitaH .. 5\-160\-89 (37348) rAShTrAnnirvAsanakleshaM vanavAsaM cha pANDava . kR^iShNAyAshcha parikleshaM saMsmaranpuruSho bhava .. 5\-160\-90 (37349) apriyANAM cha vachanaM prabruvatsu punaH punaH . amarShaM darshayasva tvamamarSho hyeva pauruSham .. 5\-160\-91 (37350) krodho balaM tathA vIryaM j~nAnayogo.astralAghavam . iha te dR^ishyatAM pArtha yuddhyasva puruSho bhava .. 5\-160\-92 (37351) lohAbhisAro nirvR^ittaH kurukShetramakardamam . puShTAste.ashvA bhR^itA yodhAH shvo yuddhyasva sakeshavaH .. 5\-160\-93 (37352) asamAgamya bhIShmeNa saMyuge kiM vikatthase . ArurukShuryathA mandaH parvataM gandhamAdanam .. 5\-160\-94 (37353) evaM katthasi kaunteya akatthanpuruSho bhava . sUtaputraM sudurdharShaM shalyaM cha balinAM varam .. 5\-160\-95 (37354) droNaM cha balinAM shreShThaM shachIpatisamaM yudhi . ajitvA saMyuge pArtha rAjyaM kathamihechChasi .. 5\-160\-96 (37355) brAhme dhanuShi chAchAryaM vedayorantagaM dvayoH . yudhi dhuryamavikShobhyamanIkacharamachyutam .. 5\-160\-97 (37356) droNaM mahAdyutiM pArtha jetumichChasi tanmR^iShA . na hi shushruma vAtena merumunmathitaM girim .. 5\-160\-98 (37357) anilo vA vahenmeruM dyaurvApi nipatenmahIm . yugaM vA rivarteta yadyevaM syAdyathAttha mAm .. 5\-160\-99 (37358) ko hyasti jIvitAkA~NkShI parApyemamarimardanam . pArtho vA itaro vApi konyaH svasti gR^ihAnvrajet .. 5\-160\-100 (37359) kathamAbhyAmabhidhyAtaH saMspR^iShTo dAruNena vA . raNe jIvanpramuchyeta padA bhUmipumaspR^ishan .. 5\-160\-101 (37360) kiM darduraH kUpashayo yathemAM na budhyase rAjachamUM sametAm . durAdharShAM devachamUprakAshAM guptAM narendraistridashairiva dyAm .. 5\-160\-102 (37361) prAchyaiH pratIchyairatha dAkShiNAtyai\- rudIchyakAmbhojashakaiH khashaishcha . sAlvaiH samatsyaiH kurumadhyadeshyai\- rmlechChaiH pulindairdraviDAndhrakA~nchyaiH .. 5\-160\-103 (37362) nAnAjanaughaM yudhi saMpravR^iddhaM gA~NgaM yathA vegamapAraNIyam . mAM cha sthitaM nAnAbalasya madhye yuyutsase manda kimalpabuddhe .. 5\-160\-104 (37363) akShayyAviShudhI chaiva agnidattaM cha te ratham . jAnImo hi raNe pArtha ketuM divyaM cha bhArata .. 5\-160\-105 (37364) akatthamAno yuddhyasva katthase.arjuna kiM bahu . paryAyAtsiddhiretasya naitatsidhyAti katthanAt .. 5\-160\-106 (37365) yadIdaM katthanAlloke sidhyetkarma dhana~njaya . sarve bhaveyuH siddhArthAH katthane ko hi durgataH .. 5\-160\-107 (37366) janAmi te vAsudevaM sahAyaM jAnAmi te gANDivaM tAlamAtram . jAnAmyahaM tvAdR^isho nAsti yoddhA jAnAnaste rAjyametaddharAmi .. 5\-160\-108 (37367) na tu paryAyadharmema siddhiM prApnoti mAnavaH . manasaivAnukUlAni dhAtaiva kurute vashe .. 5\-160\-109 (37368) trayodashasamA bhuktaM rAjyaM vilapatastava . bhUyashchaiva prashAsiShye tvAM nihatya sabAndhavam .. 5\-160\-110 (37369) kva tadA gANDivaM te.abhUdyattvaM dAsapaNairjitaH . kva tadA bhImasenasya balamAsIchcha phAlguna .. 5\-160\-111 (37370) sagadAdbhImasenAdvA phAlgunAdvA sagANDivAt . na vai mokShastadA yo bhUdvinA kR^iShNamaninditAM .. 5\-160\-112 (37371) sA vo dAsye samApannAnmochayAmAsa pArShatI . amAnuShyaM samApannAndAsakarmaNyavasthitAn .. 5\-160\-113 (37372) avochaM yatShaNDatilAnahaM vastathayameva tat . dhR^itA hi vemI pArthena virATanagare tadA .. 5\-160\-114 (37373) sUdakarmaNi cha shrAntaM virATasya mahAnase . bhImasenena kaunteya yattu tanmama pauruSham .. 5\-160\-115 (37374) evameva sadA daNDaM kShatriyAH kShatriye dadhuH . veNIM kR^itvA ShaNDaveShaH kanyAM nartitavAnasi .. 5\-160\-116 (37375) na bhayAdvAsudevasya na chApi tava phalguna . rAjyaM pratipradAsyAmi yudhyasva sahakeshavaH .. 5\-160\-117 (37376) na mAyA hIndrajAlaM vA kuhakA vApi bhIShaNA . Attashastrasya sa~NgrAme vahanti pratigarjanAH .. 5\-160\-118 (37377) vAsudevasahasraM vA phAlgunAnAM shatAni vA . AsAdya mAmamogheShuM draviShyanti disho dasha .. 5\-160\-119 (37378) saMyugaM gachCha bhIShmeNa bhindhi vA shirasA girim . tarasva vA mahAgAdhaM bAhubhyAM puruShodadhim .. 5\-160\-120 (37379) shAradvatamahAmInaM viviMshatimahoragam . bR^ihadbalamahodvelaM saumadattitimi~Ngilam .. 5\-160\-121 (37380) bhIShmavegamaparyantaM droNagrAhadurasadam . karNashalyajhaShAvartaM kAmbhojabaDabAmukham .. 5\-160\-122 (37381) duHshAsanaughaM shalashalyamatsyaM suSheNachitrAyudhanAganakram . jayadrathAdriM purumitragAdhaM durmarShaNodaM shakuniprapAtam .. 5\-160\-123 (37382) shashtraughamakShayyamabhipravR^iddhaM yadAvagAhya shramanaShTachetAH . bhaviShyasi tvaM hatasarvabAndhava\- stadA manaste paritApameShyati .. 5\-160\-124 (37383) tadA manaste tridivAdivAshuche\- rnivartitA pArtha mahIprashAsanAt . prashAmya rAjyaM hi sudurlabhaM tvayA bubhUShitaH svarga ivAtapasvinA .. .. 5\-160\-125 (37384) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ulUkadUtAgamanaparvaNi ShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-160\-3 ArakShasya rakShaNIyasya dravyAdeH vidhiM rakShAvidhAnam .. 5\-160\-11 bhrAtR^ibhiH sahitaH kathamadharme manaH kR^ithA iti saMbandhaH .. 5\-160\-14 bho surA iti devAn prahlAdaH sabodhayati . yasya vratasya dharmadhvajo dharmachihnaM darbhapavitrapANitvAdi. uchChritaH sarvalokaviditaH .. 5\-160\-17 manaHshuddhiM hiMsAto nivR^ittim .. 5\-160\-18 visrambhaM vishvAsam .. 5\-160\-39 shikhA jaTAdhAraNamitiyat tachChadmamAtram .. 5\-160\-44 dharmiShTho.asItyupAhasaH .. 5\-160\-55 kuhakA kR^ityA pratigarjanAH viparItAnkopAn vahanti prApayanti natu bhayaM janayantItyartha garjanaM ninade kope iti medinI .. 5\-160\-57 paryAyataH paryAyo bhayapradarshanAdirUpaH prakArastena siddhiH svasya natu bhavati . tathA paropi tena buddhiM mAnuShI bhayAtmikAM na prApnoti .. 5\-160\-62 sashrR^i~NgakA shR^i~NgaM puMstvachihnaM shmashrulatvali~NgavattvAdikaM tatsahitAH ShaNDAH nirvIryAH santi . yeShu tava shauryaM prakhyAtamiti bhAvaH .. 5\-160\-64 tUbarakaM ashmashrupuruSham . avidyakaM mUDham .. 5\-160\-73 arthapatibhI rAjabhiH yataH kAlAt tata ArambhetyarthaH .. 5\-160\-74 mUDhAM yUyaM mayi guNavati svAmini na saMtuShTAH stheti bhAvaH .. 5\-160\-75 tattasmAddhetormama vadhArthaM cha prayudhdyadhvamiti saMbandhaH .. 5\-160\-77 pApaM karma kuruguruvAdhAkhyAm . 5\-160\-85 rAjyamAkramya mAdR^isha iti sheShaH . 5\-160\-87 sthAnaM sthitim . tat sthAnarAjyayoruddharaNam. pauruShaM puruShakarma kuru .. 5\-160\-89 dhiShNyAt gR^ihAt .. 5\-160\-93 lohAbhisAraH shastrANAM nIrAjanAdikaM teShu mantreNa devatAvAhanAdikaM cha .. 5\-160\-97 vedayoH shrutidhanurvedayoH . antagaM pAragam .. 5\-160\-99 yugaM kAlachakram .. 5\-160\-101 AbhyAM droNabhIShmAbhyAM abhidhyAto hantavyatvena nishchitaH .. 5\-160\-102 durduro maNDUkaH .. 5\-160\-106 paryAyAt yuddhaprakArAt .. 5\-160\-109 paryAyadharmema upadharmeNa mAyAdinA . athavA rAjaputro.ayaM rAjyArha iti kramadharmastena na kiMtu shauryeNaiva siddhimApnotItyarthaH . manasA saMkalpena dhAtaiva kurute natu manuShyaH .. 5\-160\-113 amAnuShyaM nIchamanuShyatvam . alpArtho.atra na~n .. 5\-160\-121 udvelo vR^iddhiH .. 5\-160\-125 nivartitA nivartiShyati . bubhUShitaH prAptumiShTaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 161 .. shrIH .. 5\.161\. adhyAyaH 161 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## ulUkena pANDavAnupetya yudhiShThirArjunauprati duryodhanasandeshakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-161\-0 (37385) sa~njaya uvAcha. 5\-161\-0x (3857) senAniveshaM saMprAptaH kaitavyaH pANDavasya ha . samAgataH pANDaveyairyudhiShThiramabhAShata .. 5\-161\-1 (37386) abhij~no dUtavAkyAnAM yathoktaM bruvato mama . duryodhanasamAdeshaM shrutvA na kroddhumarhasi .. 5\-161\-2 (37387) yudhiShThira uvAcha. 5\-161\-3x (3858) ulUka na bhayaM te.asti brUhi tvaM vigatajvaraH . yanmattaM dhArtarAShTrasya lubdhasyAdIrghadarshinaH .. 5\-161\-3 (37388) sa~njaya uvAcha. 5\-161\-4x (3859) tato dyutimatAM madhye pANDavAnAM mahAtmanAm . sR^i~njayAnAM cha matsyAnAM kR^iShNasya cha yashasvinaH .. 5\-161\-4 (37389) drupadasya saputrasya virATasya cha saMnidhau . bhUmipAnAM cha sarveShAM madhye vAkyaM jagAda ha .. 5\-161\-5 (37390) ulUka uvAcha. 5\-161\-6x (3860) idaM tvAmabravIdrAjA dhArtarAShTro mahAmanAH . shrR^iNvatAM kuruvIrANAM tannibodha yudhiShThira .. 5\-161\-6 (37391) parAjito.asi dyUtena kR^iShNA chAnAyitA sabhAm . shakyo.amarSho manuShyeNa kartuM puruShamAninA .. 5\-161\-7 (37392) dvAdashaiva tu varShANi vane dhiShNyAdvivAsitaH . saMvatsaraM virATasya dAsyamAsthAya choShitaH .. 5\-161\-8 (37393) amarShaM rAjyaharaNaM vanavAsaM cha pANDava . draupadyAshcha parikleshaM saMsmaranpuruSho bhava .. 5\-161\-9 (37394) ashaktena cha yachChaptaM bhImasenena pANDava . duHshAsanasya rudhiraM pIyatAM yadi shakyate .. 5\-161\-10 (37395) lohAbhisAro nirvR^ittaH kurukShetramakardamam . samaH panthA bhR^itAsteshvAH shvo yudhyasva sakeshavaH .. 5\-161\-11 (37396) asamAgamya bhIShmeNa saMyuge kiM vikatthase . ArurukShuryathA pa~NguH parvataM gandhamAdanam .. 5\-161\-12 (37397) evaM katthasi kaunteya akatthanpuruSho bhava . sUtaputraM sudurgharShaM shalyaM cha balinAM varam .. 5\-161\-13 (37398) droNaM cha balinAM shreShThaM shachIpatisamaM yudhi . ajitvA saMyuge pArtha rAjyaM kathamihechChasi .. 5\-161\-14 (37399) brAhme dhanuShi chAchAryaM vedayorantagaM dvayoH . yudhi dhuryamavikShobhyamanIkacharamachyutam .. 5\-161\-15 (37400) droNaM mahAdyutiM pArtha jetumichChasi tanmR^iShA . na hi shushruma vAtena merumunmathitaM girim .. 5\-161\-16 (37401) anilo vA vahenmeruM dyaurvApi nipatenmahIm . yugaM vA parivarteta yadyevaM syAdyathAttha mAm .. 5\-161\-17 (37402) ko hyasti jIvitAkA~NkShI prApyemamarimardanam . gajo vAjI ratho vApi punaH svasti gR^ihAnvrajet .. 5\-161\-18 (37403) kathamAbhyAmabhidhyAtaH saMsR^iShTo dAruNena vA . raNe jIvanvimuchyeta padA bhUmimupaspR^ishan .. 5\-161\-19 (37404) kiM durduraH kUpashayo yathemAM na budhyame rAjachamUM sametAm . durAdharaShAM devachamUprakAshAM guptAM narendraistridashairiva dyAm .. 5\-161\-20 (37405) prAchyaiH pratIchyairatha dAkShiNAtyai\- rudIchyakAmbhojashakaiH khashaishcha . sAlvaiH samatsyaiH kurumukhyadeshyai\- rmlechChaiH pulindairdraviDAndhrakA~nchyaiH .. 5\-161\-21 (37406) nAnAjanaughaM yudhi saMpravR^iddhaM nA~NgaM yathA vegamapArakaNIyam . mAM cha sthitaM nAgabalasya madhye yuyutsame manda kimalpabuddhe .. 5\-161\-22 (37407) ityevamuktvA rAjAnaM dharmaputraM yudhiShThiram . abhyavR^itya punarjiShNumulUkaH pratyabhAShata .. 5\-161\-23 (37408) akatthamAno yudhyasva katthese.arjuna kiM bahu . paryAyAtsiddhiresya naitatsidhyati katthanAt .. 5\-161\-24 (37409) yadIdaM katthanAlloke sidhyetkarma dhana~njaya . sarve bhaveyuH siddhArthAH katthane ko hi durgataH .. 5\-161\-25 (37410) jAnAmi te vAsudevaM sahAyaM jAnAmi te gANDivaM tAlamAtram . jAnAmyetattvAdR^isho nAsti yoddhA jAnAnaste rAjyametaddharAmi .. 5\-161\-26 (37411) na tu paryAyadharmeNa rAjyaM prApnoti mAnuShaH . manasaivAnukUlAni vidhAtA kurute vashe .. 5\-161\-27 (37412) trayodasha samA bhuktaM rAjyaM vilapatastava . bhUyashchaiva prashAsiShye nihatya tvAM sabAndhavam .. 5\-161\-28 (37413) kva tadA gANDivaM te.abhUdyattvaM dAsapaNairjitaH . kva tadA bhImasenasya balamAsIchcha phAlgunA .. 5\-161\-29 (37414) sagadAdbhImasenAdvA pArthAdvApi sagANDivAt . na vai mokShastadA vobhUdvinA kR^iShNAmaninditAm .. 5\-161\-30 (37415) sA vo dAsye samApannAnmochayAmAsa pArShatI . amAnuShyaM samApannAndAsakarmaNyavasthitAn .. 5\-161\-31 (37416) avochaM yatShaNDatilAnahaM vastathyameva tat . dhR^itA hi veNI pArthena virATanagare tadA .. 5\-161\-32 (37417) sUdakarmaNi cha shrAntaM virATasya mahAnase . bhImasenena kaunteya yachcha tanmama pauruSham .. 5\-161\-33 (37418) evametatsadAM daNDaM kShatriyAH kShatriye dadhuH . veNIM kR^itvA ShaNDaveShaH kanyAM nartitavAnasi .. 5\-161\-34 (37419) na bhayAdvAsudevasya na chApi tava phAlguna . rAjyaM pratipradAkasyAmi yuddhyasva sahakeshavaH .. 5\-161\-35 (37420) na mAyA hIndrajAlaM vA kuhakA vApi bhIShaNA . Attashastrasya me yuddhe vahanti pratigarjanAH .. 5\-161\-36 (37421) vAsudevasahasraM vA phAlgunAnAM shatAni vA . AsAdya mAmamogheShuM draviShyanti disho dashaH .. 5\-161\-37 (37422) saMyugaM gachCha bhUShmeNa bhindhi vA shirasA girim . taremaM vA mahAgAdhaM saumadattitimi~Ngilam .. 5\-161\-38 (37423) shAradvatamahAmInaM viviMshatimahoragam . bR^ihadbalamahodvelaM saumadattikatimi~Ngitam .. 5\-161\-39 (37424) bhIShmavegamaparyantaM droNagrAhadurAsadam . karNashalyajhaShAvartaM kAmbhojabaDabAsukham .. 5\-161\-40 (37425) duHshAsanaughaM shalashalyamatsyaM suSheNachitrAyudhanAganakram . jayadrathAdriM purumitragAdhaM durmarShaNodaM shakuniprapAtam .. 5\-161\-41 (37426) shastraughamakShayyamatipravR^iddhaM yadAvagAhya shramanaShTachetAH . bhaviShyasi tvaM hatasarvabAndhava\- stadA manaste paritApameShyati .. 5\-161\-42 (37427) tadA manaste tridivAdivAshuche\- rnivartitA pArtha mahIprashAsanAt . prashAmya rAjyaM hi sudurlabhaM tvayA bubhUShitaH svarga ivAtapasvinA .. .. 5\-161\-43 (37428) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ulUkadUtAgamanaparvaNi ekaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 162 .. shrIH .. 5\.162\. adhyAyaH 162 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhImAdibhirduryodhanaMprati ulUkadvArA pratisandeshapreShaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-162\-0 (37429) sa~njaya uvAcha. 5\-162\-0x (3861) ulUkastvarjunaM bhUyo yathoktaM vAkyamabravIt . AshIviShamiva kruddhaM tudanvAkyashalAkayA .. 5\-162\-1 (37430) tasya tadvachanaM shrutvA ruShitAH pANDavA bhR^isham . prAgeva bhR^ishasaMkruddhAH kaitavyenApi dharShitAH .. 5\-162\-2 (37431) AsaneShUdatiShThanta bAhUMshchaiva prachikShipuH . AshIviShA iva kruddhA vIkShA~nchakruH parasparam .. 5\-162\-3 (37432) avAkChirA bhImasenaH samudaikShata kaitavam . netrAbhyAM lohitAntAbhyAmAshIviSha iva shvasan .. 5\-162\-4 (37433) ArtaM vAtAtmajaM dR^iShTvA krodhenAbhihataM bhR^isham . utsmayanniva dAshArhaH kaitavyaM pratyabhAShata .. 5\-162\-5 (37434) prayAhi shIghraM kaitavya brUyAshchaiva suyodhanam . shrutaM vAkyaM gR^ihItortho mataM yatte tathAstu tat .. 5\-162\-6 (37435) evamuktvA mahAbAhuH keshavo rAjasattama . punareva mahAprAj~naM yudhiShThiramudaikShata .. 5\-162\-7 (37436) sR^i~njayAnAM cha sarveShAM kR^iShNasya cha yashasvinaH . drupadasya saputrasya virATasya cha saMnidhau .. 5\-162\-8 (37437) bhUmipAnAM cha sarveShAM madhye vAkyaM jagAda ha . ulUko.apyarjunaM bhUyo yathoktaM vAkyamabravIt .. 5\-162\-9 (37438) AshIviShamiva kruddhaM tudanvAkyashalAkayA . kR^iShNAdIMshchaiva tAnsarvAnyathoktaM vAkyamabravIt .. 5\-162\-10 (37439) ulUkasya tu tadvAkyaM pApaM dAruNamIritam . shrutvA vichukShubhe pArtho lalATaM chApyamArjayat .. 5\-162\-11 (37440) tadavasthaM tadA dR^iShTvA pArthaM sA samitirnR^ipa . nAmR^iShyata mahArAja pANDavAnAM mahArathAH .. 5\-162\-12 (37441) adhikShepeNa kR^iShNasya pArthasya cha mahAtmanaH . shrutvA te puruShavyAghrAH krodhA~njajvalurachyuta .. 5\-162\-13 (37442) dhR^iShTadyumnaH shikhaNDI cha sAtyakishcha mahArathaH . kekayA bhrAtaraH pa~ncha rAkShasashcha ghaTotkachaH .. 5\-162\-14 (37443) draupadeyAbhimanyushcha dhR^iShTaketushcha pArthivaH . bhImasenashcha vikrAnto yamajau cha mahArathau .. 5\-162\-15 (37444) utpeturAsanAtsarve krodhasaMraktalochanAH . bAhunpragR^ihya ruchirAnraktachandanarUShitAn . a~NgadaiH pArihAryaishcha keyUraishcha vibhUShitAn .. 5\-162\-16 (37445) dantAndanteShu niShpiShya sR^ikkiNI parilelihan . teShAmAkArabhAvaj~naH kuntIputro vR^ikodaraH .. 5\-162\-17 (37446) udatiShThatsa vegena krodhena prajvalanniva . udvR^itya sahasA netre dantAnkaTakaTAyya cha .. 5\-162\-18 (37447) hastaM hastena niShpiShya ulUkaM vAkyamabravIt . ashaktAnAmivAsmAkaM protsAhananimittakam .. 5\-162\-19 (37448) shrutaM te chavanaM mUrkha yattvAM duryodhano.abravIt . tanme kathayato manda shrR^iNu vAkyaM durAsadam .. 5\-162\-20 (37449) sarvakShatrasya madhye taM yadvakShyasi suyodhanam . shrR^iNvataH sUtaputrasya pitushcha tvaM durAtmanaH .. 5\-162\-21 (37450) asmAbhiH prItikAmaistu bhrAturjyeShThasya nityashaH . marShitaM te durAchAra tattvaM na bahu manyase .. 5\-162\-22 (37451) preShitashcha hR^iShIkeshaH shamAkA~NkShI kurUnprati . kulasya hitakAmena dharmarAjena dhImatA .. 5\-162\-23 (37452) tvaM kAlachodito nUnaM gantukAmo yamakShayam . gachChasvAhavamasmAbhistachcha shvo bhavitA dhruvam .. 5\-162\-24 (37453) mayApi cha pratij~nAto vadhaH sabhrAtR^ikasya te . sa tathA bhavitA pApa nAtra kAryA vichAraNA .. 5\-162\-25 (37454) velAmatikrametsadyaH sAgaro varuNAlayaH . parvatAshcha vishIryeyurmayoktaM na mR^iShA bhavet .. 5\-162\-26 (37455) sahAyaste yadi yamaH kubero rudra eva vA . yathApratij~naM durbuddhe prakariShyanti pANDavAH . duHshAsanasya rudhiraM pAtA chAsmi yathepsitam .. 5\-162\-27 (37456) yashcheha pratisaMrabdhaH kShatriyo mAbhiyAsyati . api bhIShmaM puruskR^itya taM neShyAmi yamakShayam .. 5\-162\-28 (37457) yachchaitaduktaM vachanaM mayA kShatrasya saMsadi . yathaitadbhavitA satyaM tathaivAtmAnamAlabhe .. 5\-162\-29 (37458) bhImasenavachaH shrutvA sahadevo.apyamarShaNaH . krodhasaMraktanayanastato vAkyamuvAcha ha .. 5\-162\-30 (37459) shauTIrashUrasadR^ishamanIkajanasaMsadi . shrR^iNu pApa vacho mahyaM yadvAchyo hi pitAtvayA .. 5\-162\-31 (37460) nAsmAkaM bhavitA bhedaH kadAchitkurubhiH saha . dhR^itarAShTrasya saMbandho yadi na syAttvayA saha .. 5\-162\-32 (37461) tvaM tu lokavinAshAya dhR^itarAShTrakulasya cha . utpanno vairapuruShaH svakulaghnashcha pApakR^it .. 5\-162\-33 (37462) janmaprabhR^iti chAsmAkaM pitA te pApapUruShaH . ahitAni nR^ishaMsAni nityashaH kartumichChati .. 5\-162\-34 (37463) tasya vairAnuSha~Ngasya gantAsmyantaM sudurgamam . ahamAdau nihatya tvAM shakuneH saMprapashyataH .. 5\-162\-35 (37464) tato.asmi shakuniM hantA miShatAM sarvadhanvinAm . bhImasya vachanaM shrutvA sahadevasya chobhayoH .. 5\-162\-36 (37465) uvAcha phAlguno vAkyaM bhImasenaM smayanniva . bhImasena na te santi yeShAM vairaM tvayA saha .. 5\-162\-37 (37466) mandA gR^iheShu sukhino mR^ityupAshavashaM gatAH . ulUkashcha na te vAchyaH paruShaM puruShottama .. 5\-162\-38 (37467) dUtAH kimaparAdhyante yathoktasyAnubhAShiNaH . evamuktvA mahAbAhurbhImaM bhImaparAkramam .. 5\-162\-39 (37468) dhR^iShTadyumnasukhAnvIrAnsuhR^idaH samabhAShata . shrutaM vastasya pApasya dhArtarAShTrasya bhAShitam .. 5\-162\-40 (37469) kutsanaM vAsudevasya mama chaiva visheShataH . shrutvA bhavantaH saMrabdhA asmAkaM hitakAmyayA .. 5\-162\-41 (37470) prabhAvAdvAsudevasya bhavatAM cha prayatnataH . samagraM pArthivaM kShatraM sarvaM na gaNayAmyaham .. 5\-162\-42 (37471) bhavadbhiH samanuj~nAto vAkyamasya yaduttaram . ulUke prApayiShyAmi yadvakShyati suyodhanam .. 5\-162\-43 (37472) shvo bhUte katthitasyAsya prativAkyaM chamUmukhe . gANDIvenAbhidhAsyAkami klIbA hi vachanottarAH . 5\-162\-44 (37473) tataste pArthivAH sarve prashashaMsurdhana~njayam . tena vAkyopachAreNa vismitA rAjasattamAH .. 5\-162\-45 (37474) anunIya cha tAnsarvAnyathAmAnyaM yathAvayaH . dharmarAjaM tadA vAkyaM tatprApyaM pratyabhAShata .. 5\-162\-46 (37475) AtmAnamavamanvAno na hi syAtpArthivottamaH . tatrottaraM pravakShyAmi tava shushrUShaNe rataH .. 5\-162\-47 (37476) ulUkaM bharatashreShTha sAmapUrvamathorjitam . duryodhanasya tadvAkyaM nishamya bharatarShabhaH .. 5\-162\-48 (37477) atilohitanetrAbhyAmAshIviSha iva shvasan . smayamAna iva krodhAtsR^ikkiNI parisaMlihan .. 5\-162\-49 (37478) janArdanamabhiprekShya bhrAtR^IMshchaivedamabravIt . abhyabhAShata kaitavyaM pragR^ihya vipulaM bhujam .. 5\-162\-50 (37479) ulUka gachCha kaitavya brUhi tAta suyodhanam . kR^itaghnaM vairapuruShaM durmatiM kulapAMsanam .. 5\-162\-51 (37480) pANDaveShu sadA pApa nityaM jihmaM pravartate . svavIryAdyaH parAkramya pApa Ahvayate parAn . abhItaH pUrayanvAkyameSha vaiH kShatriyaH pumAn .. 5\-162\-52 (37481) sa pApaH kShatriyo bhUtvA asmAnAhUya saMyuge . mAnyAmAnyAnpuraskR^itya yuddhaM mA gAH kulAdhama .. 5\-162\-53 (37482) AtmavIryaM samAshrikatya bhR^ityavIryaM cha kaurava . Ahvayasva raNe pArthAnsarvathA kShatriyo bhava .. 5\-162\-54 (37483) paravIryaM samAshritya yaH samAhvayate parAn . ashaktaH svayamAdAtumetadeva napuMsakam .. 5\-162\-55 (37484) sa tvaM pareShAM vIryeNa AtmAnaM bahumanyase . kathamevamashaktastvamasmAnsamabhigarjasi .. 5\-162\-56 (37485) kR^iShNa uvAcha. 5\-162\-57x (3862) madvachashchApi bhUyaste vaktavyaH sa suyodhanaH . shva idAnIM prapadyethAH puruSho bhava durmate .. 5\-162\-57 (37486) manyase yachcha mUDha tvaM na yotsyati janArdanaH . sArathyena vR^itaH pArthairiti tvaM na bibheShi cha .. 5\-162\-58 (37487) jaghanyakAlamapyetanna bhavetsarvapArthivAn . nirdaheyamahaM krodhAttR^iNAnIva hutAshanaH .. 5\-162\-59 (37488) yudhiShThiraniyogAttu phAlgunasya mahAtmanaH . kariShye yudhyamAnasya sArathyaM vijitAtmanaH .. 5\-162\-60 (37489) yadyutpatasi lokAMstrInyadyAvishasi bhUtalam . tatratatrArjunarathaM prabhAte drakShyase punaH .. 5\-162\-61 (37490) yachchApi bhImasenasya manyase moghabhAShitam . duHshAsanasya rudhiraM pItamadyAvadhAraya .. 5\-162\-62 (37491) na tvAM samIkShate pArtho nApi rAjA yudhiShThiraH . na bhImaseno na yamau pratikUlaprabhAShiNam .. .. 5\-162\-63 (37492) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ulUkadUtAgamanaparvaNi dviShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-162\-12 samitiH sabhA .. 5\-162\-31 shauTIraH sagarvaH . shUro vikrAntaH. mahyaM mama .. 5\-162\-55 napuMsakaM napuMsakatvaM tava .. 5\-162\-63 samIkShate gaNayati .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 163 .. shrIH .. 5\.163\. adhyAyaH 163 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## arjunAdibhiH sarvairulUkadvArA pR^ithakpR^ithagduryodhanaMprati pratisandeshapreShaNam .. 1 .. ulUkena duryodhanaMprati yudhiShThirAdipratisandeshakathanam .. 2 .. duryodhanAj~nayA karNena senAsu yuddhasannAhoddhoShaNam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-163\-0 (37493) sa~njaya uvAcha. 5\-163\-0x (3863) duryodhanasya tadvAkyaM nishamya bharatarShabha . netrAbhyAmatitAmrAbhyAM kaitavyaM samudaikShata .. 5\-163\-1 (37494) sa keshavamabhiprekShya guDAkesho mahAyashAH . abhyabhAShata kaitavyaM pragR^ihya vipulaM bhujam .. 5\-163\-2 (37495) svavIryaM yaH samAshritya samAhvayati vai parAn . abhIto yudhyate shatrUnsa vai puruSha uchyate .. 5\-163\-3 (37496) paravIryaM samAshritya yaH samAhvayate parAn . kShatrabandhurashaktatvAlloke sa puruShAdhamaH .. 5\-163\-4 (37497) sa tvaM pareShAM vIryeNa manyase vIryamAtmanaH . svayaM kApuruSho mUDha parAMshcha kSheptumichChasi .. 5\-163\-5 (37498) yastvaM vR^iddhaM sarvarAj~nAM hitabuddhiM jitendriyam . maraNAya mahApraj~naM dIkShayitvA vikatthase .. 5\-163\-6 (37499) bhAvaste vidito.asmAbhirdurbuddhe kulapAMsana . na haniShyanti gA~NgeyaM pANDavA ghR^iNayeti hi .. 5\-163\-7 (37500) yasya vIryaM samAshritya dhArtarAShTra vikatthase . hantAsmi prathamaM bhIShmaM miShatAM sarvadhanvinAm . 5\-163\-8 (37501) kaitavya gatvA bharatAnsametya suyodhanaM dhArtarAShTraM vadasva . tathetyuvAchArjunaH savyasAchI nishAvyapAye bhavitA vimardaH .. 5\-163\-9 (37502) yadvA bravIdvAkyamadInasatvo madhye kurUnharShayansatyasandhaH . ahaM hantA sR^i~njayAnAmanIkaM sAlveyakAMshcheti mamaiSha bhAraH . kaitavya gatvA bharatAnsametya suyodhanaM dhArtarAShTraM vadasva .. 5\-163\-10 (37503) hanyAmahaM droNamR^ite.api lokaM na te bhayaM vidyate pANDavebhyaH . tato hi te labdhamataM cha rAjya\- mApadgatAH pANDavAshcheti bhAvaH .. 5\-163\-11 (37504) sa darpapUrNo na samIkShase tva\- manarthamAtmanyapi vartamAnam . tasmAdahaM te prathamaM samUhe hantA samakSha kuruvR^iddhameva .. 5\-163\-12 (37505) sUryodaye yuktasenaH pratIkShya dhvajI rathI rakShata satyasandham . ahaM hi vaH pashyatAM dvipamenaM bhIShmaM rathAtpAtayiShyAmi bANaiH .. 5\-163\-13 (37506) shvobhUte katthanAvAkyaM vij~nAsyati suyodhanaH . AchitaM sharajAlena mayA dR^iShTvA pitAmaham .. 5\-163\-14 (37507) yaduktashcha sabhAmadhye puruSho hrasvadarshanaH . kruddhena bhImasenena bhrAtA duHshAsanastava .. 5\-163\-15 (37508) adharmaj~no nityavairI pApabuddhirnR^ishaMsakR^it . satyAM pratij~nAmachirAddrakShyase tAM suyodhana .. 5\-163\-16 (37509) abhimAnasya darpasya krodhapAruShyayostathA . naiShThuryasyAvalepasya AtmasaMbhAvanasya cha .. 5\-163\-17 (37510) nR^ishaMsatAyAstaikShNyasya dharmavidveShaNasya cha . adharmasyAtivAdasya vR^iddhAtikramaNasya cha .. 5\-163\-18 (37511) darshanasya cha chakrasya kR^itsnasyApanayasya cha . drakShyasi tvaM phalaM tIvramachireNa suyodhana .. 5\-163\-19 (37512) vAsudevadvitIye hi mayi kruddhe narAdhama . AshA te jIvite mUDha rAjye vA kena hetunA .. 5\-163\-20 (37513) shAnte bhIShme tathA droNe sUtaputre cha pAtite . nirAsho jIvite rAjye putreShu cha bhaviShyasi .. 5\-163\-21 (37514) bhrAtR^INAM nidhanaM shrutvA putrANAM cha suyodhana . bhImasenena nihato duShkR^itAni smariShyasi .. 5\-163\-22 (37515) na dvitIyAM pratij~nAM hi pratijAnAmi kaitava . satyaM bravImyahaM hyetatsarvaM satyaM bhaviShyati .. 5\-163\-23 (37516) yudhiShThiro.api kaitavyamulUkamidamabravIt . ulUka madvacho brUhi gatvA tAta suyodhanam .. 5\-163\-24 (37517) svena vR^ittena me vR^ittaM nAdhigantuM tvamarhasi . ubhayorantaraM veda sUnR^itAnR^itayorapi .. 5\-163\-25 (37518) na chAhaM kAmaye pApamapi kITapipIlakayoH . kiM punarj~nAtiShu vadhaM kAmayeyaM kathaM cha na .. 5\-163\-26 (37519) etadarthaM mayA tAta pa~ncha grAmA vR^itAH purA . kathaM tava sudurbuddhe na prekShye vyasanaM mahat .. 5\-163\-27 (37520) sa tvaM kAmaparItAtmA mUDhabhAvAchcha katthase . tathaiva vAsudevasya na gR^ihNAsi hitaM vachaH . 5\-163\-28 (37521) kiMchedAnIM bahUktena yudhyasva saha bAndhavaiH . mama vipriyakartAraM kaitavya saha bAndhavaiH . 5\-163\-29 (37522) mama vipriyakartAraM kaitavya brUhi kauravam .. shrutaM vAkyaM gR^ihIto.artho mataM yatte tathAstu tat. 5\-163\-30 (37523) bhImasenastato vAkyaM bhUya Aha nR^ipAtmajam .. ulUka madvacho brUhi durmatiM pApapUruSham. 5\-163\-31 (37524) shaThaM naikR^itikaM pApaM durAchAraM suyodhanam .. gR^idhrodare vA vastavyaM pure vA nAgasAhvaye . 5\-163\-32 (37525) pratij~nAtaM mayA yachcha sabhAmadhye narAdhama .. kartAhaM tadvachaH satyaM satyenaiva shapAmi te. 5\-163\-33 (37526) duHshAsanasya rudhiraM hatvA pAsyAmyahaM mR^idhe .. sakthinI tava bhaMktvaiva hatvA hi tava sodanAn. 5\-163\-34 (37527) sarveShAM rAjaputrANAmabhimanyurasaMshayam . karmaNA toShayiShyAmi bhUyashchaiva vachaH shrR^iNu .. 5\-163\-35 (37528) hatvA suyodhana tvAM vai sahitaM sarvasodaraiH . AkramiShye padA mUrdhni dharmarAjasya pashyataH .. 5\-163\-36 (37529) nakulastu tato vAkyamidamAha mahIpate . ulUka brUhi kauravyaM dhArtarAShTraM suyodhanam .. 5\-163\-37 (37530) shrutaM te gadato vAkyaM sarvameva yathAtatham . tathA kartAsmi kauravya yathA tvamanushAsi mAM .. 5\-163\-39asahadevo.api nR^ipate idamAha vacho.arthavat . suyodhana matiryA te vR^ithaiShA te bhaviShyati .. 5\-163\-38 (37531) shochiShyase mahArAja saputraj~nAtibAndhavaH . imaM cha kleshamasmAkaM hR^iShTo yattvaM vikatthase .. 5\-163\-40 (37532) virATadrupadau vR^iddhAvulUkamidamUchatuH . dAsabhAvaM niyachCheva sAdhoriti matiH sadA . tau cha dAsAvadAsau vA pauruShaM yasya yAdR^isham .. 5\-163\-41 (37533) shikhaNDI tu tato vAkyamulUkamidamabravIt . vaktavyo bhavatA rAjA pApeShvabhirataH sadA .. 5\-163\-42 (37534) pashya tvaM mAM raNe rAjankurvANaM karma dAruNam . yasya vIryaM samAsAdya manyase vijayaM yudhi .. 5\-163\-43 (37535) tamahaM pAtayiShyAmi rathAttava pitAmaham . ahaM bhIShmavadhAtsR^iShTo nUnaM dhAtrA mahAtmanA .. 5\-163\-44 (37536) so.ahaM bhIShmaM haniShyAmi miShatAM sarvadhanvinAm . dhR^iShTadyumno.api kaitavyamulUkamidamabravIt .. 5\-163\-45 (37537) suyodhano mama vacho vaktavyo nR^ipateH sutaH . ahaM droNaM haniShyAmi sagaNaM sahabAndhavam .. 5\-163\-46 (37538) avashyaM cha mayA kAryaM pUrveShAM charitaM mahat . kartA chAhaM tathA karma yathA nAnyaH kariShyati 5\-163\-47 (37539) tamabravIddharmarAjaH kAruNyArthaM vacho mahat . nAhaM j~nAtivadhaM rAjankAmayeyaM kathaMchana .. 5\-163\-48 (37540) tavaiva doShAddurbuddhe sarvametattvanAvR^itam . sa gachCha mAchiraM tAta ulUka yadi manyase .. 5\-163\-49 (37541) iha vA tiShTha bhadraM te vayaM hi tava bAndhavAH . ulUkastu tato rAjandharmaputraM yudhiShThiram .. 5\-163\-50 (37542) Amantrya prayayau tatra yatra rAjA suyodhanaH . ulUkastata Agamakya duryodhanamamarShaNam .. 5\-163\-51 (37543) arjunasya samAdeshaM yathoktaM sarvamabravIt . vAsudevasya bhImasya dharmarAjasya pauruSham .. 5\-163\-52 (37544) nakulasya virATasya drupadasya cha bhArata . sahadevasya cha vacho dhR^iShTadyumnashikhaNDinoH . keshavArjunayorvAkyaM yathoktaM sarvamabravIt .. 5\-163\-53 (37545) kaitavyasya tu tadvAkyaM nishamya bharatarShabhaH . duHshAsanaM cha karNaM cha shakuniM chApi bhArata .. 5\-163\-54 (37546) Aj~napayata rAj~nashcha balaM mitrabalaM tathA . yathA prAgudayAtsarve yuktAstiShThantyanIkinaH .. 5\-163\-55 (37547) tataH karNasamAdiShTA dUtAH santvaritA rathaiH . uShTravAmIbhirapyanye sadashvaishcha mahAjavaiH .. 5\-163\-56 (37548) tUrNaM pariyayuH senAM kR^itsnAM karNasya shAsanAt . Aj~nApayanto rAj~nashcha yogaH prAgudayAditi .. .. 5\-163\-57 (37549) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ulUkadUtAgamanaparvaNi triShTaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-163\-6 vR^iddhaM bAhlikaM bhIShmaM cha .. 5\-163\-10 satyasaMdho bhIShmaH . bhIShmavAkyamevAha ahaM hanteti. he kaitavya ahaM hantetyAdi madIyaM vAkyaM bharatAn pANDavAnprati gatvA vadasva . kiM kR^itvA suyodhanaM sametya madIyaM saMdeshaM duryodhanAya shrAvayitvA pANDavAnprati kathayetyarthaH. tena duryodhanasukhaM pANDavAnAM bhayaM chodeShyatIti bhAvaH .. 5\-163\-11 droNamR^itepi droNaMvinApyasahAya evAhaM lokaM hanyAm . tato bhIShmavAkyAt. te tava bhAva evaMbhUto jAta ityarthaH .. 5\-163\-12 hantA haniShyAmi . kuruvR^iddhaM bhIShmam .. 5\-163\-13 yo yuktaseno dhvajI rathI taM rakShateti yojanA .. 5\-163\-19 darshanaM karNAdiShu jayanishchayaH . chakraM senAyA Adhikyam . apanayaH asmAkaM dUrIkaraNam . eteShAM phalaM drakShyasi .. 5\-163\-25 veda vidmi .. 5\-163\-27 he sudurbuddhe tava vyasanaM maraNAgamaM kathamapi na prekShye iti hetoH pa~nchagrAmA vR^itA iti saMbandhaH .. 5\-163\-41 sAdhoH dAsabhAvaM niyachCheva nitarAM yachCheva prArthayAvahe . tau cha AvAM dAsAvadAsauveti yasya tava yAdR^ishaM pauruShaM tattathaiva shvo drakShyAva iti sheShaH .. 5\-163\-44 vadhAt vadhahetoH .. 5\-163\-47 pUrveShAM charitaM droNavadhena pitR^ivairapratiyAtanam .. 5\-163\-49 anAvR^itaM vispaShTam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 164 .. shrIH .. 5\.164\. adhyAyaH 164 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa yuddhAya senAniryAtanam .. 1 .. dhR^iShTadyumnena bhImAdInAM duryodhanAdibhiH saha dvandvayuddhAya samAdeshaH .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-164\-0 (37550) saMjaya uvAcha. 5\-164\-0x (3864) ulUkasya vR^ittaH shrutvA kuntIputro yudhiShThiraH . senAM niyApayAmAsa dhR^iShTadyumnapurogamAm .. 5\-164\-1 (37551) padAtinIM nAgavatIM rathinImashvabR^indinIm . chaturvidhabalAM bhImAmakampAM pR^ithivImiva .. 5\-164\-2 (37552) bhImasenAdibhirguptAM sArjunaishcha mahArathaiH . dhR^iShTadyumnavashAM durgAM sAgarastimitopamAm .. 5\-164\-3 (37553) tasyAstvagre maheShvAsaH pA~nchAlyo yuddhadurmadaH . droNaprepsuranIkAni dhR^iShTadyumno vyakarShata .. 5\-164\-4 (37554) yathAbalaM yathotsAhaM rathinaH samupAdishat . arjunaM sUtaputrAya bhImaM duryodhanAya cha .. 5\-164\-5 (37555) dhR^iShTaketuM cha shalyAya gautamAyottamaujasam . ashvAtthAmne cha nakulaM shaibyaM cha kR^itavarmaNe .. 5\-164\-6 (37556) saindhavAya cha vArShNeyaM yuyudhAnaM samAdishat . shikhaNDinaM cha bhIShmAya pramukhe samakalpayat .. 5\-164\-7 (37557) sahadevaM shakunaye chekitAnaM shalAya vai . draupadeyAMstathA pa~ncha trigartebhyaH samAdishat .. 5\-164\-8 (37558) vR^iShasenAya saubhadraM sheShANAM cha mahIkShitAm . sa samarthaM hi taM mene pArthAdabhyadhikaM raNe .. 5\-164\-9 (37559) evaM vibhajya yodhAMstAnpR^ithakva saha chaiva ha . jvAlAvarNo maheShvAso droNamaMshamakalpayat .. 5\-164\-10 (37560) dhR^iShTadyumno maheShvAsaH senApatipatistataH . vidhivadvyUhya medhAvI yuddhAya dhR^itamAnasaH .. 5\-164\-11 (37561) yathoddiShTAni sainyAni pANDavAnAmayojayat . jayAya pANDuputrANAM yattastasthau raNAjire .. .. 5\-164\-12 (37562) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ulUkadUtAgamanaparvaNi chatuHShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-164\-10 aMshaM svakIyamiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 165 .. shrIH .. 5\.165\. adhyAyaH 165 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa duryodhanAya svasAmarthyakathanapUrvakamabhayapradAnam .. 1 .. tathA duryodhanaprashnena svasenAyAM rathAtirathasaMkhyAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-165\-0 (37563) dhR^itarAShTra uvAcha. 5\-165\-0x (3865) pratij~nAte phAlgunena vadhe bhIShmasya saMyuge . kimakurvata me mandAH putrA duryodhanAdayaH .. 5\-165\-1 (37564) hatameva hi pashyAmi gA~NgeyaM pitaraM raNe . vAsudevasahAyena pArthena dR^iDhadhanvanA .. 5\-165\-2 (37565) sa chAparimitapraj~nastachChrutvA pArthabhAShitam . kimuktavAnmaheShvAso bhIShmaH praharatAM varaH .. 5\-165\-3 (37566) sainApatyaM cha saMprApya kauravANAM dhuraMdharaH . kimacheShTata gA~Ngeyo mahAbuddhiparAkramaH .. 5\-165\-4 (37567) vaishampAyana uvAcha. 5\-165\-5x (3866) tatastatsa~njayastasmai sarvameva nyavedayat . yathoktaM kuruvR^iddhena bhIShmeNAmitatejasA .. 5\-165\-5 (37568) sa~njaya uvAcha. 5\-165\-6x (3867) sainApatyamanuprApya bhIShmaH shAntanavo nR^ipa . duryodhanamuvAchedaM vachanaM harShayanniva .. 5\-165\-6 (37569) namaskR^itya kumArAya senAnye shaktipANaye . ahaM senApatiste.adya bhaviShyAmi na saMshayaH . 5\-165\-7 (37570) senAkarmaNyij~no.asmi vyUheShu vividheShu cha . karma kArayituM chaiva bhR^itAnapyabhR^itAMstathA .. 5\-165\-8 (37571) yAtrAyAne cha yuddhe cha tathA prashamaneShu cha . bhR^ishaM veda mahArAja yathA veda bR^ihaspatiH .. 5\-165\-9 (37572) vyUhAnAM cha samArambhAndaivagAndharvamAnuShAn . tairahaM mohayiShyAmi pANDavAnvyetu te jvaraH .. 5\-165\-10 (37573) so.ahaM yotsyAmi tattvena pAlayaMstava vAhinIm . yathAvachChAstrato rAjanvyetu te mAnaso jvaraH .. 5\-165\-11 (37574) duryodhana uvAcha. 5\-165\-12x (3868) vidyate me na gA~Ngeya bhayaM devAsureShvapi . samasteShu mahAbAho satyametadbravImi te .. 5\-165\-12 (37575) kiM punastvayi durdharpe sainApatye vyavasthite . droNe cha puruShavyAghre sthite yuddhAbhinandini .. 5\-165\-13 (37576) bhavadryAM puruShAgryAbhyAM sthitAbhyAM vijayo mama . na durlabhaM kurushreShTha devarAjyamapi dhruvam .. 5\-165\-14 (37577) rathasa~NkhyAM tu kArtsnyena pareShAmAtmanastathA . tathaivAtirathAnAM cha vettumichChAmi kaurava .. 5\-165\-15 (37578) pitAmaho hi kushalaH pareShAmAtmanastathA . shrotumichChAmyahaM sarvaiH sahaibhirvasudhAdhipaiH .. 5\-165\-16 (37579) bhIShma uvAcha. 5\-165\-17x (3869) gAndhAre shrR^iNu rAjendra rathasaMkhyAM svake bale . ye rathAH pR^ithivIpAla tathaivAtirathAshcha ye .. 5\-165\-17 (37580) bahUnIha sahasrANi prayutAnyarbudAni cha . rathAnAM tava senAyAM yathAmukhyaM tu me shruNu .. 5\-165\-18 (37581) bhavAnagre rathodAraH saha sarvaiH sahodaraiH . duHshAsanaprabhR^itibhirbhrAtR^ibhiH shatasaMmitaiH .. 5\-165\-19 (37582) sarve kR^itapraharaNAshChedabhedavishAradAH . rathopasthe gajaskandhe gadAprAsAsicharmaNi .. 5\-165\-20 (37583) saMyantAraH prahartAraH kR^itAstrA bhArasAdhanAH . iShvastre droNashiShyAshcha kR^ipasya cha sharadvataH .. 5\-165\-21 (37584) ete haniShyanti raNe pA~nchAlAnyuddhadurmadAn . kR^itakilbiShAH pANDaveyairdhArtarAShTrA manasvinaH .. 5\-165\-22 (37585) tathA.ahaM bharatashreShTha sarvasenApatistava . shatrUnvidhvaMsayiShyAmi kadarthIkR^itya pANDavAn .. 5\-165\-23 (37586) na tvAtmano guNAnvaktumarhAmi vidito.asmi te . kR^itavarmA tvayiratho bhojaH shastrabhR^itAM varaH .. 5\-165\-24 (37587) arthasiddhiM tava raNe kariShyati na saMshayaH . shastravidbhiranAdhR^iShyo dUrapAtI dR^iDhAyudhaH .. 5\-165\-25 (37588) haniShyati chamUM teShAM mahendro dAnavAniva . madrarAjo maheShvAsaH shalyo me.atiratho mataH .. 5\-165\-26 (37589) spardhate vAsudevena nityaM yo vai raNeraNe . bhAgineyAnnijAMstyaktvA shalyaste.atiratho mataH . eSha yotsyati saMgrAme pANDavAMshcha mahArathAn .. 5\-165\-27 (37590) sAgarormisamairbANaiH plAvayanniva shAtavAn . bhUrishravAH kR^itAsrashcha tava chApi hitaH suhR^it .. 5\-165\-28 (37591) saumadattirmaheShvAso rathayUthapayUthapaH . valakShayamamitrANAM sumahAntaM kariShyati .. 5\-165\-29 (37592) sindhurAjo mahArAja mato me dviguNo rathAH . yotsyate samare rAjanvikrAnto rathasattamaH .. 5\-165\-30 (37593) draupadIharaNe rAjanparikliShTashcha pANDavaiH . saMsmaraMstaM parikleshaM yotsyate paravIrahA .. 5\-165\-31 (37594) etena hi tadA rAjaMstapa AsthAya dAruNam . sudurlabho varo labdhaH pANDavAnyoddhrumAhave .. 5\-165\-32 (37595) sa eSha rathashArdUlastadvairaM saMsmaranraNe . yotsyate pANDavaistAta prANAMstyaktvA sudustyajAn .. .. 5\-165\-33 (37596) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi rathAtirathasaMkhyAnaparvaNi pa~nchaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-165\-8 bhR^itAn vetanabhakShakAn . abhR^itAnmaitryA samAgatAn .. 5\-165\-9 yAtrArthaM yAne prayANe prashamaneShTha parAstrAShNaM pratIkAreShu viShayeShu veda ve~nchi .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 166 .. shrIH .. 5\.166\. adhyAyaH 166 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa duryodhanasenAyAM rathAtirathasaMkhyAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-166\-0 (37597) bhIShma uvAcha. 5\-166\-0x (3870) sudakShiNastu kAmbhojo ratha ekaguNo mataH . tavArthasiddhimAkA~NkShanyotsyate samare paraiH .. 5\-166\-1 (37598) etasya rathasiMhasya tavArthe rAjasattama . parAkramaM yathendrasya drakShyanti kuravo yudhi .. 5\-166\-2 (37599) etasya rathavaMshe hi tigmavegaprahAriNaH . kAmbhojAnAM mahArAja shalabhAnAmivAyatiH .. 5\-166\-3 (37600) nIlo mAhiShyatIvAsI nIlavarmA rathastava . rathavaMshena kadanaM shatrUNAM vai kariShyati .. 5\-166\-4 (37601) kR^itavairaH purA chaiva sahadevena mAriSha . yotsyate satataM rAjaMstavArthe kurunandana .. 5\-166\-5 (37602) vindAnuvindAvAvantyau saMmatau rathasattamau . kR^itinau samare tAta dR^iDhavIryaparAkramau .. 5\-166\-6 (37603) etau tau puruShavyAghrau ripusainyaM pradhakShyataH . gadAprAsAsinArAchaistomaraishcha karachyataiH .. 5\-166\-7 (37604) yuddhAbhikAmau samare krIDantAviva yUthapau . yUthamadhye mahArAja vicharantau kR^itAntavat .. 5\-166\-8 (37605) trigartA bhrAtaraH pa~ncha rathodArA matA mama . kR^itavairAshcha pArthaiste virATanagare tadA .. 5\-166\-9 (37606) makarA iva rAjendra samuddhatatara~NgiNIm . ga~NgAM vikShobhayiShyanti pArthAnAM yudhi vAhinI .. 5\-166\-10 (37607) te rathAH pa~ncha rAjendra yeShAM satyaratho mukham . ete yotsyanti sa~NgrAme saMsmarantaH purAkR^itamak .. 5\-166\-11 (37608) vyalIkaM pANDaveyena bhImasenAnujena ha . disho vijayatA rAja~nshvetavAhena bhArata .. 5\-166\-12 (37609) te haniShyanti pArthAnAM tAnAsAdya mahArathAn . varAnvarAnmaheShvAsAnkShatriyANAM dhuraMdharAn .. 5\-166\-13 (37610) lakShNaNastava putrashcha tathA duHshAsanasya cha . ubhau tau puruShavyAghrau saMgrAmeShvapalAyinau .. 5\-166\-14 (37611) taruNau sukumArau cha rAjaputrau ratasvinau . yuddhAnAM cha visheShaj~nau praNetArau cha sarvashaH .. 5\-166\-15 (37612) rathau tau kurushArdUla matau me rathasattamau . kShatradharmaratau vIrau mahatkarma kariShyataH .. 5\-166\-16 (37613) daNDadhAro mahArAja ratha eko nararShabha . yotsyate tava sa~NgrAme svena sainyena pAlitaH .. 5\-166\-17 (37614) bR^ihadbalastathA rAjA kausalyo rathasattamaH . ratho mama matastAta mahAvegaparAkramaH .. 5\-166\-18 (37615) eSha yotsyati sa~NgrAme svAnbandhUnsaMpraharShayan . ugrAyudho maheShvAso dhArtarAShTrahite rataH .. 5\-166\-19 (37616) kR^ipaH shAradvato rajanrathayUthapayUthapaH . priyAnprANAnparityajya pradhakShyati ripUMstava .. 5\-166\-20 (37617) gautamasya maharSherya AchAryasya sharadvataH . kArtikeya ivAjayaH sharastambAtsuto.abhavat .. 5\-166\-21 (37618) eSha senAH subahulA vividhAyudhakArmukAH . agnivatsamare tAta chariShyati vinirdahan .. .. 5\-166\-22 (37619) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi rathAtirathasaMkhyAnaparvaNi ShaTShaTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-166\-10 samuddhatatara~NgiNIM uchChritapatAkAM senAM uchChritatara~NgavatIM ga~NgAM .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 167 .. shrIH .. 5\.167\. adhyAyaH 167 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa duryodhanasainyasya rathAtirathasaMkhyAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-167\-0 (37620) bhIShma uvAcha. 5\-167\-0x (3871) shakunirmAtulaste.asau ratha eko narAdhipa . prayujya pANDavairvairaM yotsyate nAtra saMshayaH .. 5\-167\-1 (37621) etasya senA durdharShA samare pratiyAyinaH . vikR^itAyudhabhUyiShThA vAyuvegasamA jave .. 5\-167\-2 (37622) droNaputro maheShvAsaH sarvAnevAtidhanvinaH . samare chitrayodhI cha dR^iDhAstrashcha mahArathaH .. 5\-167\-3 (37623) etasya hi mahArAja yathA gANDIvadhanvanaH . sharAsanavinirmuktAH saMsaktA yAnti sAyakAH .. 5\-167\-4 (37624) naiSha shakyo mayA vIraH saMkhyAtuM rathasattamaH . nirdahedapi lokAMstrInichChanneSha mahArathaH .. 5\-167\-5 (37625) krodhastejashcha tapasA saMbhR^itoshramavAsinAm . droNenAnugR^ihItashcha divyairastrairudAradhIH .. 5\-167\-6 (37626) doShastvasya mahAneko yenaiva bharatarShabha . na me ratho nAtiratho mataH pArthivasattama .. 5\-167\-7 (37627) jIvitaM priyamatyarthamAyuShkAmaH sadA dvijaH . na hyasya sadR^ishaH kashchidubhayoH senayorapi .. 5\-167\-8 (37628) hanyAdekarathenaiva devAnAmapi vAhinIm . vapuShmAMstalaghoSheNa sphoTayedapi parvatAn .. 5\-167\-9 (37629) asaMkhyeyaguNo vIraH prahantA dAruNadyutiH . daNDapANirivAsahyaH kAlavatprachariShyati .. 5\-167\-10 (37630) yugAntAgnisamaH krodhAtsiMhagrIvo mahAdyutiH . eSha bhArata yuddhasya pR^iShThaM saMshayamiShyati .. 5\-167\-11 (37631) pitA tvasya mahAtejA vR^iddho.api yuvabhirvaraH . raNe karma mahatkartA atra me nAsti saMshayaH .. 5\-167\-12 (37632) astravegAnilodbhUtaH senAkakShendhanotthitaH . pANDuputrasya sainyAni pradhakShyati raNe dhR^itaH .. 5\-167\-13 (37633) rathayUthapayUthAnAM yUthapo.aya nararShabhaH . bharadvAjAtmajaH kartA karma tIvraM hitaM tava .. 5\-167\-14 (37634) sarvamUrdhAbhiShiktAnAmAchAryaH sthaviro guruH . gachChedantaM sR^i~njayAnAM priyastvasya dhana~njayaH .. 5\-167\-15 (37635) naiSha jAtu maheShvAsaH pArthamakliShTakAriNam . hanyAdAchAryakaM dIptaM saMsmR^itya guNanirjitam .. 5\-167\-16 (37636) shlAghate yaM sadA vIra pArthasya guNavistaraiH . putrAdabhyadhikaM chainaM bhAradvAjo.anupashyati .. 5\-167\-17 (37637) hanyAdekarathenaiva devagandharvamAnuShAn . ekIbhUtAnapi raNe divyairastraiH pratApavAn .. 5\-167\-18 (37638) pauravo rAjashArdUlastava rAjanmahArathaH . mato mama rathodAraH paravIrarathArujaH .. 5\-167\-19 (37639) svena sainyena mahatA pratapa~nshatruvAhinIm . pradhakShyati sa pA~nchAlAnkakShamagnigatiryathA .. 5\-167\-20 (37640) satyashravA rathastveko rAjaputro bR^ihadbalaH . tava rAjanripubale kAlavatprachariShyati .. 5\-167\-21 (37641) etasya yodhA rAjendra vichitrakavachAyudhAH . vichariShyanti sa~NgrAme ninghantaH shAstravAMstava .. 5\-167\-22 (37642) vR^iShaseno rathaste.agryaH karNaputro mahArathaH . pradhakShyati ripUNAM te balaM tu balinAM varaH .. 5\-167\-23 (37643) jaghasandho mahAtejA rAjanrathavarastava . tyakShyate samare prANAnmAdhavaH paravIrahA .. 5\-167\-24 (37644) eSha yotsyati sa~NgrAme gajaskandhavishAradaH . rathena vA mAhabAhuH kShapaya~nshatruvAhinIm .. 5\-167\-25 (37645) ratha eSha mahArAja mato me rAjasattama . tvadarthe tyakShyate prANAnsahasainyo mahAraNe .. 5\-167\-26 (37646) eSha vikrAntayodhI cha chitrayodhI cha saMgare . vItabhIshchApi te rAja~nshatrubhiH saha yotsyate .. 5\-167\-27 (37647) bAhlIko.atirathashchaiva samare chAnivartanaH . mama rAjanmato yuddhe shUro vaivasvatopamaH .. 5\-167\-28 (37648) na hyeSha samaraM prApya nivarteta katha~nchana . yathA satatago rAjansa hi hanyAtparAnraNe .. 5\-167\-29 (37649) senApatirmahArAja satyavAMste mahArathaH . raNeShvadbhutakarmA cha rathI pararathArujaH .. 5\-167\-30 (37650) etasya samaraM dR^iShTvA na vyathAsti katha~nchana . utsmayannutpatatyeSha parAnrathapathe sthitAn .. 5\-167\-31 (37651) eSha chAriShu vikrAntaH karma satpuruShochitam . kartA vimarde sumahattvadarthe puruShottamaH .. 5\-167\-32 (37652) alambuso rAkShasendraH krUrakarmA mahArathaH . haniShyati parAnrAjanpUrvavairamanusmaran .. 5\-167\-33 (37653) eSha rAkShasasainyAnaM sarveShAM rathasattamaH . mAyAvI dR^iDhavairashcha samare vichariShyati .. 5\-167\-34 (37654) prAgjyotiShAdhipo vIro bhagadattaH pratApavAn . gajA~NkushadharashreShTho rathe chaiva vishAradaH .. 5\-167\-35 (37655) etena yuddhamabhavatpurA gANDIvadhanvanaH . divasAnsubahUnrAjannubhayorjayagR^iddhinoH .. 5\-167\-36 (37656) tataH sakhAyaM gAndhAre mAnayanpAkashAsanam . akarotsaMvidaM tena pANDavena mahAtmanA .. 5\-167\-37 (37657) eSha yotsyati sa~NgrAme gajaskandhavishAradaH . airAvatagato rAjA devAnAmiva vAsavaH .. .. 5\-167\-38 (37658) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi rathAtirathasaMkhyAnaparvaNi saptaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-167\-6 AshramavAsinAmR^iShINAM krodhastejashva tayoH samudAyarUpa ityarthaH .. 5\-167\-11 pR^iShThaM sheSham .. 5\-167\-31 utsmayan hR^iShyan .. 5\-167\-37 saMvidaM maitrIm .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 168 .. shrIH .. 5\.168\. adhyAyaH 168 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa karNasyArdharathatve kathite tena bhUShmopAlambhanapUrvakaM tajjIvitAvadhi svena yuddhAkaraNapratij~nA .. 1 .. bhIShmeNa karNagarhaNe duryodhanena bhIShmaMprati sAntvanapUrvakaM parasenAyAM rathAtirathasaMkhyAnaprArthanA .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-168\-0 (37659) bhIShma uvAcha. 5\-168\-0x (3872) achalo vR^iShakashchaiva sahitau bhrAtarAvubhau . rathau tava durAdharShau shatrUnvidhvaMsayiShyataH .. 5\-168\-1 (37660) balavantau naravyAghrau dR^iDhakrodhau prahAriNau . gAndhAramukhyau taruNau darshanIyau mahAbalau .. 5\-168\-2 (37661) sakhA te dayito nityaM ya eSha raNakarkashaH . utsAhayati rAjaMstvAM vigrahe pANDavaiH saha .. 5\-168\-3 (37662) paruShaH katthano nIchaH karNo vaikartanastrava . mantrI netA cha bandhushcha mAnI chAtyantamuchChritaH .. 5\-168\-4 (37663) eSha naiva rathaH pUrNo na chApyatiratho raNe . viyuktaH kavachenaiSha sahajena vichetanaH .. 5\-168\-5 (37664) kuNDalAbhyAM cha divyAbhyAM viyuktaH satataM ghR^iNI . abhishApAchcha rAmasya brAhmaNasya cha bhAShaNAt .. 5\-168\-6 (37665) karaNAnAM viyogAchcha tena me.artharatho mataH . naiSha phAlgunamAsAdya punarjIvanvimokShyate .. 5\-168\-7 (37666) tato.abravItpunardroNaH sarvashastrabhR^itAM varaH . evametadyathA.a.attha tvaM na mithyAsti kadAchana .. 5\-168\-8 (37667) raNeraNe.abhimAnI cha vimukhashchApi dR^ishyate . ghR^iNI karNaH pramAdI cha tena me.ardharatho mataH .. 5\-168\-9 (37668) saMjaya uvAcha. 5\-168\-10x (3873) etachChrutvA tu rAdheyaH krodhAdulphAlya lochane . uvAcha bhIShmaM rAdheyastudanvAgbhiH pratodavat .. 5\-168\-10 (37669) pitAmaha yatheShTaM mAM vAksharairupakR^intasi . anAgasaM sadA dveShAdevameva padepade .. 5\-168\-11 (37670) marShayAmi cha tatsarvaM duryodhanakR^itena vai . tvaM tuM mAM mAnyase mandaM yathA kApuruShaM tathA .. 5\-168\-12 (37671) bhavAnardharatho mahyaM mato vai nAtra saMshayaH . sarvasya jagatashchaiva gA~Ngeyo na mR^iShA vadet .. 5\-168\-13 (37672) kurUNAmahito nityaM na cha rAjA.avabudhyate . ko hi nAma samAneShu rAjasUdArakarmasu .. 5\-168\-14 (37673) tejovadhamimaM kuryAdvibhedayiShurAhave . yathA tvaM guNavidveShAdaparAgaM chikIrShasi .. 5\-168\-15 (37674) na hAyanairna palitairna vittairna cha bandhubhiH . mahArayatvaM saMkhyAtuM shakyaM kShatrasya kaurava .. 5\-168\-16 (37675) balajyeShThaM smR^itaM kShatraM mantrajyeShThA dvijAtayaH . dhanajyeShThAH smR^itA vaishyAH shUdrAstu vayasA.adhikAH .. 5\-168\-17 (37676) yathechChakaM svayaM brUyA rathAnatirathAMstathA . kAmadveShasamAyukto mohAtprakurute bhavAn .. 5\-168\-18 (37677) duryodhana mahAbAho sAdhu samyagavekShyatAm . tyajyatAM duShTabhAvo.ayaM bhIShmaH kilbiShakR^ittava .. 5\-168\-19 (37678) bhinnA hi senA nR^ipate duHsandheyA bhavatyuta . maulA hi puruShavyAghra kimu nAnAsamutthitAH .. 5\-168\-20 (37679) eShAM dvaidhaM samutpannaM yodhAnAM yudhi bhArata . tejovadho naH kriyate pratyakSheNa visheShataH .. 5\-168\-21 (37680) rathAnAM kvacha vij~nAnaM kvacha bhIShmo.alpachetanaH . ahamAvArayiShyAmi pANDavAnAmanIkinIm .. 5\-168\-22 (37681) AsAdya mAmamogheShuM gamiShyanti disho dasha . pANDavAH sahapa~nchAlAH shArdUlaM vR^iShabhA iva .. 5\-168\-23 (37682) kvacha yuddhaM vimardo vA mantre suvyAhR^itAni cha . kvachabhIShmo gatavayAmandAtmA kAlachoditaH .. 5\-168\-24 (37683) ekAkI spardhati nityaM sarveNa ramatA saha . na chAnyaM puruShaM kaMchinmanyate moghadarshanaH .. 5\-168\-25 (37684) shrotavyaM khalu vR^iddhAnamiti shAstranidarshanam . na tveva hyativR^iddhAnAM punarbAlAhi te matAH .. 5\-168\-26 (37685) ahameko haniShyAmi pANDavAnAnIkinIm . suyuddhe rAjyashArdUla yasho bhIShmaM gamiShyati .. 5\-168\-27 (37686) kR^itaH senApatistveSha tvayA bhIShmo narAdhipa . senApatau yasho gantA na tu yodhAnkatha~nchana .. 5\-168\-28 (37687) nAhaM jIvati gA~Ngeye yotsye rAjankatha~nchana . hate bhIShme tu yoddhA.asmi sarvaireva mahArathaiH .. 5\-168\-29 (37688) bhIShma uvAcha. 5\-168\-30x (3874) samudyatoyaM bhAro me sumahAnsAgaropamaH . dhArtarAShTrasya saMgrAme varShapUgAbhichintitaH .. 5\-168\-30 (37689) tasminnabhyAgate kAle pratapte romaharShaNe . mitho bhedo na me kAryastena jIvasi sUtaja .. 5\-168\-31 (37690) na hyahaM tvadya vikramya sthaviro.api shishostava . yuddhashraddhAmahaM ChindyAM jIvitasya cha sUtaja .. 5\-168\-32 (37691) jAmadagryena rAmeNa mahAstrANi vimu~nchatA . na me vyathA kR^itA kAchittvaM tu me ki kariShyasi .. 5\-168\-33 (37692) kAmaM naitatprashaMsanti santaH svabalasaMstavam . vakShyAmi tu tvAM santapto nihIna kulapAMsana .. 5\-168\-34 (37693) sametaM pArthivaM kShatraM kAshirAjasvayaMvare . nirjityaikarathenaiva yAH kanyAstarasAhR^itAH .. 5\-168\-35 (37694) IdR^ishAnAM sahasrANi vishiShTAnAmatho punaH . mayaikena nirastAni sasainyAni raNAjire .. 5\-168\-36 (37695) tvAM prApya vairapuruShaM kurUNAmanayo mahAn . upasthito vinAshAya yatasva puruSho bhava .. 5\-168\-37 (37696) yudhyasva samare pArthaM yena vispardhase saha . drakShyAmi tvAM vinirmuktamasmAdyuddhAtsudurmate .. 5\-168\-38 (37697) tamuvAcha tato rAjA dhArtarAShTraH pratApavAn . mAM samIkShasva gA~Ngeya kAryaM hi mahadudyatam .. 5\-168\-39 (37698) chintyatAmidamekAgraM mama niHshreyasaM param . ubhAvapi bhavantau me mahatkarma kariShyataH .. 5\-168\-40 (37699) bhUyashcha shrotumichChAmi pareShAM rathasattamAn . ye chaivAtithAstatra ye chaiva rathayUthapAH .. 5\-168\-41 (37700) balAbalamamitrANAM shrotumichChAmi kaurava . prabhAtAyAM rajanyAM vai idaM yuddhaM bhaviShyati .. .. 5\-168\-42 (37701) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi rathAtirathasaMkhyAnaparvaNi aShTaShaShTyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-168\-5 vichetanaH mUrkhaH .. 5\-168\-6 ghR^iNI nindakaH .. 5\-168\-7 karaNAnA sahajakavachAdInAm .. 5\-168\-13 bhavAn karNo.adharatho mahyaM mama mata iti gA~Ngeyo vadettanna mR^iSheti sarvasya jagato mata iti saMbandhaH . tvadvAkyAtsarvepi mAmavamaMsyanta iti bhAvaH . gA~Ngeya na mR^iShAvade iti kho gho pAThaH .. 5\-168\-15 aparAyAM dveSham .. 5\-168\-18 prakurute prakAraM bhedaM kurute . prakArastulyabhedayoriti vishvaH .. 5\-168\- pAraMparyAgatAH tepi bhinnAH santo duHsadheyA bhavanti nAnA pR^ithakbhUtAH ekakakAryArthaM ........... \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 169 .. shrIH .. 5\.169\. adhyAyaH 169 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa pANDavasenAyAM rathAtirathasaMkhyAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-169\-0 (37702) bhIShma uvAcha. 5\-169\-0x (3875) ete rathAstavAkhyAtAstathaivAtirathA nR^ipa . ye chApyardharathA rAjanpANDavAnAmataH shrR^iNu .. 5\-169\-1 (37703) yadi kautUhalaM te.adya pANDavAnAM bale nR^ipa . rathasaMkhyAM shR^iNuShva tvaM sahaibhirvasudhAdhipaiH .. 5\-169\-2 (37704) svayaM rAjA rathodAraH pANDavaH kuntanandanaH . agnivatsamare tAta chariShyati na saMshayaH .. 5\-169\-3 (37705) bhImasenastu rAjendra ratho.aShTaguNasaMmitaH . na tasyAsti samo yuddhe gadayA sAyakairapi .. 5\-169\-4 (37706) nAgAyutabalo mAnI tejasA na sa mAnuShaH . mAdrIputro cha rathinau dvAveva puruSharShabhau .. 5\-169\-5 (37707) ashvinAviva rUpeNa tejasA cha samanvitau . ete chamUmukhagatAH smarantaH kleshamuttamam .. 5\-169\-6 (37708) rudravatprachariShyanti tatra me nAsti saMshayaH . sarva eva mahAtmAnaH sAlastambhA ivodgatAH .. 5\-169\-7 (37709) prAdeshenAdhikAH puMbhiranyaiste cha pramANataH . siMhasaMhananAH sarve pANDuputrA mahAbalAH .. 5\-169\-8 (37710) charitabrahmacharyAshcha sarve tAta tapasvinaH . hrImantaH puruShavyAghrA vyAghrA iva balotkaTAH .. 5\-169\-9 (37711) jave prahAre saMmarde sarva evAtimAnuShAH . sarvairjitA mahIpAlA digjaye bharatarShabha .. 5\-169\-10 (37712) na chaiShAM puruShAH kechidAyudhAni gadAH sharAn . viShahanti sadA kartumadhijyAnyapi kaurava .. 5\-169\-11 (37713) udyantuM vA gadA gurvIH sharAnvA kSheptumAhave . jave lakShyasya haraNe bhojye pAMsuvikarShaNe .. 5\-169\-12 (37714) bAlairapi bhavantastaiH sarva eva visheShitAH . etatsainyaM samAsAdya sarva eva balotkaTAH .. 5\-169\-13 (37715) vidhvaMsayiShyanti raNe mA sma taiH saha saMgamaH . ekaikashasta saMmarde hanyuH sarvAnmahIkShitaH .. 5\-169\-14 (37716) pratyakShaM tava rAjendra rAjasUye yathAbhavat . draupadyAshcha parikleshaM dyUte cha paruShA giraH .. 5\-169\-15 (37717) te smarantashcha sa~NgrAme chariShyanti cha rudravat . lohitAkSho guDAkesho nArAyaNasahAyavAn .. 5\-169\-16 (37718) ubhoyoH senayorvIro ratho nAstIti tAdR^ishaH . na hi deveShu vA pUrvaM manuShyeShUrageShu cha .. 5\-169\-17 (37719) rAkShaseShvatha yakSheShu nareShu kuta eva tu . bhUtotha vA bhaviShyo vA rathaH kashchinmayA shrutaH .. 5\-169\-18 (37720) samAyukto mahArAja rathaH pArthasya dhImataH . vAsudevashcha saMyantA yoddhA chaiva dhana~njayaH .. 5\-169\-19 (37721) gANDIvaM cha dhanurdivyaM te chAshvA vAtaraMhasaH . abhedyaM kavachaM divyamakShayyau cha maheShudhI .. 5\-169\-20 (37722) astragrAmashcha mAhendro raudraH kaubera evacha . yAmyashcha vAruNashchaiva gadAshchograpradarshanAH .. 5\-169\-21 (37723) vajrAdIni cha mukhyAni nAnApraharaNAni cha . dAnavAnAM sahasrANi hiraNyapuravAsinAm .. 5\-169\-22 (37724) hatAnyekarathenAjau kastasya sadR^isho rathaH . eSha hanyAddhi saMrambhI balavAnsatyavikramaH .. 5\-169\-23 (37725) tava senAM mahAbAhuH svAM chaiva paripAlayan . ahaM chainaM pratyudiyAmAchAryo vA dhana~njayam .. 5\-169\-24 (37726) na tR^itIyo.asti rAjendra senayorubhayorapi . ya enaM sharavarShANi varShantamudiyAdrathI .. 5\-169\-25 (37727) jImUta iva gharmAnte mahAvAtasamIritaH . samAyuktastu kaunteyo vAsudevasahAyavAn . taruNashcha kR^itI chaiva jIrNAvAvAmubhAvapi .. 5\-169\-26 (37728) vaishampAyana uvAcha. 5\-169\-27x (3876) etachChrutvA tu bhIShmasya rAj~nAM dadhvaMsire tadA . kA~nchanA~NgadinaH pInA bhujAshchandanarUShitAH .. 5\-169\-27 (37729) manobhiH saha saMvegaiH saMsmR^itya cha purAtanam . sAmarthyaM pANDaveyAnAM yathA pratyakShadarshanAt .. .. 5\-169\-28 (37730) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi rathAtirathasaMkhyAnaparvaNi ekonasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-169\-12 bhojye kauTilye marmapIDane itiyAvat . bhuja kauTilye.asya rUpam. pAMsuvikarShaNe pAMsuShu vikarShaNe bhUmau muShTiyuddhe ityarthaH .. 5\-169\-24 pratyudiyAM yuddhe saMmukhaH syAm .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 170 .. shrIH .. 5\.170\. adhyAyaH 170 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa pANDavasenAyAM rathAtirathasaMkhyAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-170\-0 (37731) bhIShNa uvAcha. 5\-170\-0x (3877) draupadeyA mahArAja sarve pa~ncha mahArathAH . vairATiruttarashchaiva rathodAro mato mama .. 5\-170\-1 (37732) abhimanyurmahAbAhU rathayUthamayUthapaH . samaH pArthena samare vAsudevena chArihA .. 5\-170\-2 (37733) laghvastrashchitrayodhI cha manasvI cha dR^iDhavrataH . saMsmaranvai parikleshaM svapiturvikramiShyati .. 5\-170\-3 (37734) sAtyakirmAdhavaH shUro rathayUthapayUthapaH . eSha vR^iShNipravIrANAmamarShI jitasAdhvasaH .. 5\-170\-4 (37735) uttamaujAstathA rAjanrathodAro mato mama . yudhAmanyushcha vikrAnto rathodAro mato mama .. 5\-170\-5 (37736) eteShAM bahusAhasrA rathA nAgA hayAstathA . yotsyante te tanUstyaktvA kuntIputrapriyepsayA .. 5\-170\-6 (37737) pANDavaiH saha rAjendra tava senAsu bhArata . agnimArutavadrAjannAhvayantaH parasparam .. 5\-170\-7 (37738) ajeyau samare vR^iddhau virATadrupadau tathA . mahArathau mahAvIryau matau me puruSharShabhau .. 5\-170\-8 (37739) vayovR^iddhAvapi hi tau kShatradharmaparAyaNau . yatiShyete paraM shaktyA sthitau vIragate pathi .. 5\-170\-9 (37740) saMbandhikena rAjendra tau tu vIryabalAnvayAt . AryavR^ittau maheShvAsau snehavIryasitAvubhau .. 5\-170\-10 (37741) kAraNaM prApya tu narAH sarva eva mahAbhujAH . shUrA vA kAtarA vApi bhavanti kurupu~Ngava .. 5\-170\-11 (37742) ekAyanagatAvetau pArthivau dR^iDhadhanvinau . prANAMstyaktvA paraM shaktyA ghaTTitArau parantapa .. 5\-170\-12 (37743) pR^ithagakShauhiNIbhyAM tAvubhau saMyati dAruNau . saMbandhibhAvaM rakShantau mahatkarma kariShyataH .. 5\-170\-13 (37744) lokavIrau maheShvAsau tyaktAtmAnau cha bhArata . pratyayaM parirakShantau mahatkarma kariShyataH .. .. 5\-170\-14 (37745) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi rathAtirathasaMkhyAnaparvaNi saptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-170\-9 vIragate vIrairanusR^ite .. 5\-170\-10 sitau baddhau .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 171 .. shrIH .. 5\.171\. adhyAyaH 171 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa pANDavasenAyAM rathAtirathasaMkhyAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-171\-0 (37746) bhIShma uvAcha. 5\-171\-0x (3878) pA~nchAlarAjasya suto rAjanparapuraMjayaH . shikhaNDI rathamukhyo me mataH pArthasya bhArata .. 5\-171\-1 (37747) eSha yotsyati saMgrAme nAshayanpUrvasaMsthitam . paraM yasho viprathayaMstava senAsu bhArata .. 5\-171\-2 (37748) etasya bahulAH senAH pA~nchAlAshcha prabhadrakAH . tenAsau rathavaMshena mahatkarma kariShyati .. 5\-171\-3 (37749) dhR^iShTadyumnashcha senAnIH sarvasenAsu bhArata . mato me.atiratho rAjandroNashiShyo mahArathaH .. 5\-171\-4 (37750) eSha yotsyati saMgrAme sUdayanvai parAnraNe . bhagavAniva saMkruddhaH pinAkI yugasaMkShaye .. 5\-171\-5 (37751) etasya tadrathAnIkaM kathayanti raNapriyAH . bahutvAtsAgaraprakhyaM devAnAmiva saMyuge .. 5\-171\-6 (37752) kShatradharmA tu rAjendra mato me.ardharatho nR^ipa . dhR^iShTadyumnasya tanayo bAlyAnnAtikR^itashramaH .. 5\-171\-7 (37753) shishupAlasuto vIrashchedirAjo mahArathaH . dhR^iShTaketurmaheShvAsaH saMbandhI pANDavasya ha .. 5\-171\-8 (37754) eSha chedipatiH shUraH saha putreNa bhArata . mahArathAnAM sukaraM mahatkarma kariShyati .. 5\-171\-9 (37755) kShatradharmarato mahyaM mataH parapuraMjayaH . kShatradevastu rAjendra pANDaveShu rathottamaH .. 5\-171\-10 (37756) jayantashchAmitaujAshcha satyajichcha mahArathaH . mahArathA mahAtmAnaH sarve pA~nchAlasattamAH .. 5\-171\-11 (37757) yotsyante samare tAta saMrabdhA iva ku~njarAH . ajo bhojashcha vikrAntau pANDavArthe mahArathau .. 5\-171\-12 (37758) yotsyete balinau shUrau paraM shaktyA yatiShyataH . shIghrAstrAshchitrayoddhAraH kR^itino dR^iDhavikramAH .. 5\-171\-13 (37759) kekayAH pa~ncha rAjendra bhrAtaro dR^iDhavikramAH . sarve chaiva rathodArAH sarve lohitakadhvajAH .. 5\-171\-14 (37760) kAshikaH sukumArashcha nIlo yashchAparo nR^ipa . sUryadattashcha sha~Nkhashcha madirAshvashcha nAmataH .. 5\-171\-15 (37761) sarva eva rathodArAH sarve chAhavalakShaNAH . sarvAstraviduShaH sarve mahAtmAno matA mama .. 5\-171\-16 (37762) vArdhakShemirmahArAja mato mama mahArathaH . chitrAyughashcha nR^ipatirmato me rathasattamaH .. 5\-171\-17 (37763) sa hi sa~NgrAmashobhI cha bhaktashchApi kirITinaH . chekitAnaH satyadhR^itiH pANDavAnAM mahArathau . dvAvimau puruShavyAghrau rathodArau matau mama .. 5\-171\-18 (37764) vyAghradattashcha rAjendra chandrasenashcha bhArata . matau mama rathodArau pANDavAnAM na saMshayaH .. 5\-171\-19 (37765) senAbindushcha rAjendra krodhahantA cha nAmataH . yaH samo vAsudevena bhImasenena vA vibho .. 5\-171\-20 (37766) sa yotsyati hi vikramya samare tava sainikaiH . mAM cha droNaM kR^ipaM chaiva yathA saMmanyate bhavAn .. 5\-171\-21 (37767) tathA sa samarashlAghI mantavyo rathasattamaH . kAshyaH paramashIghrAstraH shlAghanIyo narottamaH .. 5\-171\-22 (37768) ratha ekaguNo mahyaM j~neyaH parapuraMjayaH . ayaM cha yudhi vikrAnto mantavyoShTaguNo rathaH .. 5\-171\-23 (37769) satyajitsamarashlAghI drupadasyAtmajo yuvA . gataH so.atirathatvaM hi dhR^iShTadyumnena saMmitaH .. 5\-171\-24 (37770) pANDavAnAM yashaskAmaH paraM karma kariShyati . anuraktAshcha shUrashcha ratho.ayamaparo mahAn .. 5\-171\-25 (37771) pANDyarAjo mahAvIryaH pANDavAnAM dhuraMdharaH . dR^iDhadhanvA maheShvAsaH pANDavAnAM mahArathaH .. 5\-171\-26 (37772) shreNimAnkauravashreShTha vasudAnashcha pArthivaH . ubhAvetAvatirathau matau parapuraMjayau .. .. 5\-171\-27 (37773) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi rathAtirathasaMkhyAnaparvaNi ekasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-171\-2 nAshayan pUrvasaMsthitaM prAchInaM strItvenAvasthAnaM adarshayan . pauruShaM darshayannityarthaH .. 5\-171\-13 shaktyA kShayiShyata iti Do jho pAThaH . kShayiShyataH sAmarthya darshayiShyataH. aishvaryArthoyaM kShayatiH .. 5\-171\-16 viduShaH vidvAMsaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 172 .. shrIH .. 5\.172\. adhyAyaH 172 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa duryodhanaMprati shikhaNDinaH strIpUrvatvamabhidhAya tena saha yuddhAkaraNapratij~nA .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-172\-0 (37774) bhIShma uvAcha. 5\-172\-0x (3879) rochamAno mahArAja pANDavAnAM mahArathaH . yotsyate.amaravatsaMkhye parasainyeShu bhArata .. 5\-172\-1 (37775) purujitkR^intibhojashcha maheShvAso mahAbalaH . mAtulo bhImasenasya sa cha me.atiratho mataH .. 5\-172\-2 (37776) eSha vIro maheShvAsaH kR^itI cha nipuNashcha ha . chitrayodhI cha shaktashcha mato me rathapu~NgavaH .. 5\-172\-3 (37777) sa yotsyati hi vikramya maghavAniva dAnavaiH . yodhA ye chAsya vikhyAtAH sarve yuddhavishAradAH .. 5\-172\-4 (37778) bhAgineyakR^ite vIraH sa kariShyati saMgare . sumahatkarma pANDUnAM sthitaH priyahite rataH .. 5\-172\-5 (37779) bhaimasenirmahArAja haiDimbo rAkShaseshvaraH . mato me bahumAyAvI rathayUthapayUthapaH .. 5\-172\-6 (37780) yotsyate samare tAta mAyAvI samarapriyaH . ye chAsya rAkShasA vIrAH sachivA vashavartinaH .. 5\-172\-7 (37781) ete chAnye cha bahavo nAnAjanapadeshvarAH . sametAH pANDavasyArthe vAsudevapurogamAH .. 5\-172\-8 (37782) ete prAdhAnyato rAjanpANDavasya mahAtmanaH . rathAshchAtirathAshchaiva ye chAnye.ardhaMrathA nR^ipa .. 5\-172\-9 (37783) neShyanti samare senAM bhImAM yaudhiShThirIM nR^ipa . mahendreNeva vIreNa pAlyamAnAM kirITinA .. 5\-172\-10 (37784) tairahaM samare vIra mAyAvidbhirjayaiShibhiH . yotsyAmi jayamAkA~NkShannatha vA nidhanaM raNe .. 5\-172\-11 (37785) vAsudevaM cha pArthaM cha chakragANDIvadhAriNau . sandhyAgatAvivArkendU sabheShyete rathottamau .. 5\-172\-12 (37786) yaM chaiva te rathodArAH pANDuputrasya sainikAH . saha sainyAnahaM tAMshcha pratIyAM raNamUrdhani .. 5\-172\-13 (37787) ete rathAshchAtirathAshcha tubhyaM yathApradhAnaM nR^ipa kIrtitA mayA . tathA pare ye.ardharathAshcha kechi\- ttathaiMva teShAmapi kauravendra .. 5\-172\-14 (37788) arjunaM vAsudevaM cha ye chAnye tatra pArthivAH . sarvAMstAnvArayiShyAmi yAvaddrakShyAmi bhArata .. 5\-172\-15 (37789) pA~nchAlyaM tu mahAbAho nAhaM hanyAM shikhaNDinam . udyateShamatho dR^iShTvA pratiyudhyantamAhave .. 5\-172\-16 (37790) lokastaM veda yadahaM pituH priyachikIrShayA . prAptaM rAjyaM parityajya brahmacharyavrate sthitaH .. 5\-172\-17 (37791) chitrA~NgadaM kauravANAmAdhipatye.abhyaShechayam . vichitravIryaM cha shishuM yauvarAjye.abhyaShechayam .. 5\-172\-18 (37792) devavratatvaM vij~nApya pR^ithivIM sarvarAjasu . naiva hanyAM striyaM jAtu na strIpUrvaM kadAchana .. 5\-172\-19 (37793) sa hi strIpUrvako rAja~nshikhaNDI yadi te shrutaH . kanyA bhUtvA pumA~nchAto na yotsye tena bhArata .. 5\-172\-20 (37794) sarvAMstvanyAnhaniShyAmi pArthivAnbharatarShabha . yAnsameShyAmi samare na tu kuntIsutAnnR^ipa .. .. 5\-172\-21 (37795) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi rathAtirathasaMkhyAnaparvaNi dvisaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. .. samAptaM cha rathAtirathasaMkhyAnaparva .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-172\-19 devavratatvaM brahmachArivratavattvam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 173 .. shrIH .. 5\.173\. adhyAyaH 173 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shikhaNDino.asaMharaNakAraNaprashne tatkathanAya bhIShmeNa duryodhanaMprati ambopAkhyAnakathanArambhaH .. 1 .. tathA svayaMvare svena ambAdikanyAtrayaharaNakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-173\-0 (37796) duryodhanaM uvAcha. 5\-173\-0x (3880) kimarthaM bharatashreShTha naiva hanyAH shikhaNDinam . udyateShumatho dR^iShTvA samareShvAtatAyinam .. 5\-173\-1 (37797) pUrvamuktvA mahAbAho pA~nchAlAnsaha somakaiH . haniShyAmIti gA~Ngeya tanme brUhi pitAmaha .. 5\-173\-2 (37798) bhIShma uvAcha. 5\-173\-3x (3881) shrR^iNu duryodhana kathAM sahaibhirvasudhAdhipaiH . yadarthaM yudhi saMprekShya nAhaM hanyAM shikhaNDinam .. 5\-173\-3 (37799) mahArAjo mama pitA shAntanurlokavishrutaH . diShTAntamApa dharmAtmA samaye bharatarShabha .. 5\-173\-4 (37800) tato.ahaM bharatashreShTha pratij~nAM paripAlayan . chitrA~NgadaM bhrAtaraM vai mahArAjye.abhyapechayam .. 5\-173\-5 (37801) tasmiMshcha nidhanaM prApte satyavatyA mate sthitaH . vichitravIryaM rAjAnamabhyaShi~nchaM yathAvidhi .. 5\-173\-6 (37802) mayA.abhiShikto rAjendra yavIyAnapi dharmataH . vichitravIryo dharmAtmA mAmeva samudaikShata .. 5\-173\-7 (37803) tasya dArakriyAM tAta chikIrShurahamapyuta . anurUpAdiva kulAdityeva cha mano dadhe .. 5\-173\-8 (37804) tathA.ashrauShaM mahAbAho tisraH kanyAH svayaMvare . rUpeNApratimAH sarvAH kAshirAjasutAstadA . ambAM chaivAmbikAM chaiva tathaivAmbAlikAmapi .. 5\-173\-9 (37805) rAjAnashcha samAhUtAH pR^ithivyAM bharatarShabha . ambA jyeShThAbhavattAsAmambikA tvatha madhyamA .. 5\-173\-10 (37806) ambAlikA cha rAjendra rAjakanyA yavIyasI . so.ahamekarathenaiva gataH kAshipateH purIm .. 5\-173\-11 (37807) apashyaM tA mahAbAho tisraH kanyAH svala~NkR^itAH . rAj~nashchaiva samAhUtAnpArthivAnpR^ithivIpate .. 5\-173\-12 (37808) tato.ahaM tAnnR^ipAnsarvAnAhUya samare sthitAn . rathamAropayA~nchakre kanyAstA bharatarShabha .. 5\-173\-13 (37809) vIryashulkAshcha tA j~nAtvA samAropya rathaM tadA . avochaM pArthivAnsarvAnahaM tatra samAgatAn . bhIShmaH shAntanavaH kanyA haratIti punaHpunaH .. 5\-173\-14 (37810) te yatadhvaM paraM shaktyA sarve mokShAya pArthivAH . prasahya hi harAmyeSha miShatAM vo nararShabhAH .. 5\-173\-15 (37811) tataste pR^ithivIpAlAH samutpaturudAyudhAH . yogo yoga iti kruddhAH sArathInabhyachodayan .. 5\-173\-16 (37812) te rathairgasa~NkAshairgajaishcha gajayodhinaH . puShTaishvAshvairmahIpAlAH samutpeturudAyudhAH .. 5\-173\-17 (37813) tataste mAM mahIpAlAH sarva eva vishAM pate . rathavrAtena mahatA sarvataH paryavArayan .. 5\-173\-18 (37814) tAnahaM sharavarSheNa samantAtparyavArayam . sarvAnnR^ipAMshchApyajayaM devarADiva dAnavAn .. 5\-173\-19 (37815) apAtayaM sharairdIptaiH prahasanbharatarShabha . teShAmApatatAM chitrAndhvajAnhemapariShkR^itAn .. 5\-173\-20 (37816) ekaikena hi bANena bhUmau pAtitavAnaham . hayAMsteShAM gajAMshchaiva sArathIMshchApyahaM raNe .. 5\-173\-21 (37817) te nivR^ittAshcha bhagnAshcha dR^iShTvA tallAghavaM mama. 5\-173\-22b`praNipetushcha sarve vai prashashaMsushcha pArthivAH .. 5\-173\-22 (37818) tata AdAya tAH kanyA nR^ipatIMshcha visR^ijya tAn.' athA.ahaM hAstinapuramAyAM jitvA mahIkShitaH .. 5\-173\-23 (37819) tato.ahaM tAshcha kanyA vai bhrAturarthAya bhArata . tachcha karma mahAbAho satyavatyai nyavedayam .. .. 5\-173\-24 (37820) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi trisaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-173\-4 diShTAntaM maraNam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 174 .. shrIH .. 5\.174\. adhyAyaH 174 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa vichitravIryasya kanyAtrayeNa vivAhaprayatane ambayA svasya sAlvakAmatvakathanapUrvakaM tatsamIpagamane bhIShmaMpratyanuj~nAyAchanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-174\-0 (37821) bhIShma uvAcha. 5\-174\-0x (3882) tato.ahaM bharatashreShTha mAtaraM vIramAtaram . abhigamyopasaMgR^ihya dAsheyImidamabruvam .. 5\-174\-1 (37822) imAH kAshipateH kanyA mayA nirjitya pArthivAn . vichitravIryasya kR^ite vIryashulkA hR^itA iti .. 5\-174\-2 (37823) tato mUrdhanyupAghrAya paryashrunayanA nR^ipa . Aha satyavatI hR^iShTA diShTyA putra jitaM tvayA .. 5\-174\-3 (37824) satyavatyAstvanumate vivAhe samupasthite . uvAcha vAkyaM savrIDA jyeShThA kAshipateH sutA .. 5\-174\-4 (37825) bhIShma tvamasi dharmaj~naH sarvashAstravishAradaH . shrutvA cha vachanaM dharmyaM mahyaM kartumihArhasi .. 5\-174\-5 (37826) mayA sAlvapattiH pUrvaM manasA.abhivR^ito varaH . tena chAsmi vR^itA pUrvaM rahasyavidite pituH .. 5\-174\-6 (37827) kathaM mAmanyakAmAM tvaM rAjadharmamatItya vai . vAsayethA gR^ihe bhIShma kauravaH sanvisheShataH .. 5\-174\-7 (37828) etadbuddhyA vinishchitya manasA bharatarShabha . yatkShamaM te mahAbAho tadihArabdhumarhasi .. 5\-174\-8 (37829) sa mAM pratIkShate vyaktaM sAlvarAjo vishAMpate . tasmAnmAM tvaM kurushreShTha samanuj~nAtumarhasi .. 5\-174\-9 (37830) kR^ipAM kuru mahAbAho mayi dharmabhR^itAM vara . tvaM hi satyavrato vIra pR^ithivyAmiti naH shrutam .. .. 5\-174\-10 (37831) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyanaparvaNi chatuHsaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-174\-1 upasaMgR^ihya pAdayoH patitvA .. 5\-175\-5 mahyaM mama .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 175 .. shrIH .. 5\.175\. adhyAyaH 175 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmAnuj~nayA sAlvaM gatAyA ambAyAstena parityAgaH .. 1 .. ambayA bhIShmasya pratichikIrShayA tApasAshramametya teShu svavR^ittAntanivedanam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-175\-0 (37832) bhIShma uvAcha. 5\-175\-0x (3883) tato.ahaM samanuj~nApya kAlIM gandhavatIM tadA . mantriNashchartvijashchaiva tathaiva cha purohitAn . samanuj~nAmiShaM kanyAmambAM jyeShThAM narAdhipa .. 5\-175\-1 (37833) anuj~nAtA yayau sA tu kanyA sAlvapateH puram . vR^iddhairdvijAtibhirguptA dhAtryA chAnugatA tadA .. 5\-175\-2 (37834) atItya cha tamadhvAnamAsamAda narAdhipama . sA tamAsAdya rAjAnaM sAlvaM vachanamabravIt .. 5\-175\-3 (37835) AgatAhaM mahAbAho tvAmuddishya mahAmate . `abhinandasva mAM rAjansadA priyahite ratAm .. 5\-175\-4 (37836) pratipAdaya mAM rAjandharmAdIMshchara dharmataH . tvaM hi me manasA dhyAtastvayA chApyupamantritA .. 5\-175\-5 (37837) bhIShma uvAcha.' 5\-175\-6x (3884) tAmabravItsAlvapatiH smayanniva vishAMpate . tvayA.anyapUrvayA nAhaM bhAryArthI varavarNini .. 5\-175\-6 (37838) gachCha bhadre punastatra sakAshaM bhIShmakasya vai . nAhamichChAmi bhIShmeNa gR^ihItAM tvAM prasahya vai .. 5\-175\-7 (37839) tvaM hi bhIShmeNa nirjitya nItA prItimatI tadA . parAmR^ishya mahAyuddhe nirjitya pR^ithivIpatIn .. 5\-175\-8 (37840) nAhaM tvayyanyapUrvAyAM bhAryArthI varavarNini . kathamasmadvidho rAjA parapUrvAM praveshayet .. 5\-175\-9 (37841) nArIM viditavij~nAnaH pareShAM dharmamAdishan . yatheShTaM gamyatAM bhadre mA tvAM kAlo.atyagAdayam .. 5\-175\-10 (37842) ambA tamabravIdrAjannana~NgasharapIDitA . naivaM vada mahIpAla naitadevaM kathaMchana .. 5\-175\-11 (37843) nAsmi prItimatI nItA bhIShmeNAmitrakarshana . balAnnItAsmi rudatI vidrAvya pR^ithivIpatIn .. 5\-175\-12 (37844) bhajasva mAM sAlvapate bhaktAM bAlAmanAgasam . bhaktAnAM hi parityAgo na dharmeShu prashasyate .. 5\-175\-13 (37845) sAhamAmantrya gA~NgeyaM samareShvanivartinam . anuj~nAtA cha tenaiva tato.ahaM bhR^ishamAgatA .. 5\-175\-14 (37846) na sa bhIShmo mahAbAhurmAmichChati vishAMpate . bhrAtR^ihetoH samArambho bhIShmasyeti shrutaM mayA .. 5\-175\-15 (37847) bhaginyau mama ye nIte ambikAmbAlike nR^ipa . prAdAdvichitravIryAya gA~Ngeyo hi yavIyase .. 5\-175\-16 (37848) yathA sAlvapate nAnyaM varaM yAmi kathaMchana . tvAmR^ite puruShavyAghra tathA mUrdhAnamAlabhe .. 5\-175\-17 (37849) na chAnyapUrvA rAjendra tvAmahaM samupasthitA . satyaM bravImi sAlvaitatsatyenAtmAnamAlabhe .. 5\-175\-18 (37850) bhajasva mAM vishAlAkSha svayaM kanyAmupasthitAm . ananyapUrvAM rAjendra tvatprasAdAbhikA~NkShiNIm .. 5\-175\-19 (37851) tAmevaM bhAShamANAM tu sAlvaH kAshipateH sutAm . atyajadbharatashreShTha jIrNAM tvachamivoragaH .. 5\-175\-20 (37852) evaM bahuvidhairvAkyairyAchyamAnastayA nR^ipaH . nAshraddadhatsAlvapatiH kanyAyAM bharatarShabha .. 5\-175\-21 (37853) tataH sA manyunA.a.aviShTA jyeShThA kAshipateH sutA . abravItsAshrunayanA bAShpaviplutayA girA .. 5\-175\-22 (37854) tvayA tyaktA gamiShyAmi yatra tatra vishAMpate . tatra me gatayaH santu santaH satyaM yathA dhruvam .. 5\-175\-23 (37855) evaM tAM bhAShamANAM tu kanyAM sAlvapatistadA . paritatyAja kauravya karuNaM paridevatIm .. 5\-175\-24 (37856) gachCha gachCheti tAM sAlvaH punaH punarabhAShata . bibhemi bhIShmAtsushroNi tvaM cha bhIShmaparigrahaH .. 5\-175\-25 (37857) evamuktA tu sA tena sAlvenAdIrghadarshinA . nishchakrAma purAddInA rudatI kurarI yathA .. 5\-175\-26 (37858) bhIShma uvAcha. 5\-175\-27x (3885) niShkrAmantI tu nagarAchchintayAmAsa duHkhitA . pR^ithivyAM nAsti yuvatirviShamasthatarA mayA .. 5\-175\-27 (37859) bandhurbhirviprahINAsmi sAlvena cha nirAkR^itA . na cha shakyaM punargantuM mayA vAraNasAhvayam .. 5\-175\-28 (37860) anuj~nAtA tu bhIShmeNa sAlvamuddishya kAraNam . kiM nu garhAmyathAtmAnamatha bhIShmaM durAsadam .. 5\-175\-29 (37861) athavA pitaraM mUDhaM yo me.akArShItsvayaMvaram . mayA.ayaM svakR^ito doSho yA.ahaM bhIShmarathAttadA .. 5\-175\-30 (37862) pravR^itte dAruNe yuddhe sAlvArthaM nApataM purA . tasyeyaM phalanirvR^ittiryadApannA.asmi mUDhavat .. 5\-175\-31 (37863) dhigbhIShmaM dhikka me mandaM pitaraM mUDhachetasam . yenAhaM vIryashulkena paNyastrIva prachoditA .. 5\-175\-32 (37864) dhi~NmAM dhiksAlvarAjAnaM dhigdhAtAramathApi vA . yeShAM durnItabhAvena prAptAsmyApadamuttamAm .. 5\-175\-33 (37865) sarvathA bhAgadheyAni svAni prApnoti mAnavaH . anayasyAsya tu mukhaM bhIShmaH shAntanavo mama .. 5\-175\-34 (37866) sA bhIShme pratikartavyamahaM pashyAmi sAMpratam . tapasA vA yudhA vApi duHkhahetuH sa me mataH .. 5\-175\-35 (37867) ko nu bhIShmaM yudhA jetumutsaheta mahIpatiH . evaM sA parinishchitya jagAma nagarAdbahiH .. 5\-175\-36 (37868) AshramaM puNyashIlAnAM tApasAnAM mahAtmanAm . tatastAmavasadrAtriM tApasaiH parivAritA .. 5\-175\-37 (37869) Achakhyau cha yathAvR^ittaM sarvamAtmani bhArata . vistareNa mahAbAho nikhilena shuchismitA . haraNaM cha visargaM cha sAlvena cha visarjanam .. 5\-175\-38 (37870) tatastatra mahAnAsIdbrAhmaNaH saMshitavrataH . shaikhAvatyastapobR^iddhaH shAstre chAraNyake guruH .. 5\-175\-39 (37871) ArtA tAmAha sa muniH shaikhAvatyo mahAtapAH . niHshvasantIM satIM bAlAM duHkhashokaparAyaNAm .. 5\-175\-40 (37872) evaM gate tu kiM bhadre shakyaM kartuM tapasvibhiH . AshramasthairmahAbhAge tapoyuktairmahAtmabhiH .. 5\-175\-41 (37873) sA tvenamabravIdrAjankriyatAM madanugrahaH . prAvrAjyamahamichChAmi tapastapsyAmi dushcharam .. 5\-175\-42 (37874) mayaiva yAni karmANi pUrvadehe tu mUDhayA . kR^itAni nUnaM pApAni teShAmetatphalaM dhruvam .. 5\-175\-43 (37875) notsahe tu punargantuM svajanaM prati tApasAH . pratyAkhyAtA nirAnandA sAlvena cha nirAkR^itA .. 5\-175\-44 (37876) upadiShTamihechChAmi tApasyaM vItakalmaShAH . yuShmAbhirdevasaMkAshaiH kR^ipA bhavatu vo mayi .. 5\-175\-45 (37877) sa tAmAshvAsayatkanyAM dR^iShTAntAgamahetubhiH . sAntvayAmAsa kAryaM cha pratijaj~ne dvijaiH saha .. .. 5\-175\-46 (37878) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi pa~nchasaptatyadhikashattamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-175\-39 shaikhAvatyaH shikhAvAn vahnistatsAdhyAni shrautasmArtakarmANi shaikhAvatAni teShu sAdhuH shaikhAvatyaH . AraNyake upaniShadi gurubrahmavidityarthaH .. 5\-175\-46 dR^iShTAnto laukikodAharaNam . Agamo vedaH. heturyuktiH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 176 .. shrIH .. 5\.176\. adhyAyaH 176 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## ambAMprati tApaseShu chintayatsu hotravAhanAmno.ambAmAtAmahasya tatrAgamanam .. 1 .. tenAmbAyAH parashurAmaMprati sharaNAgatichodanA .. 2 .. tatra yadR^ichChAsamAgate akR^itavraNanAmni maharShau ambayA svavR^ittantanivedanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-176\-0 (37879) bhIShma uvAcha. 5\-176\-0x (3886) tataste tApasAH sarve kAryavanto.abhavaMstadA . tAM kanyAM chintayantaste kiMkAryamiti dharmiNaH .. 5\-176\-1 (37880) kechidAhuH piturveshma nIyatAmiti tApasAH . kechidasyadumAlambhe matiM chakrurhi tApasAH .. 5\-176\-2 (37881) kechitsAlvapatiM gatvA niyojyamiti menire . neti kechidvyavasyanti pratyAkhyAtA hi tena sA .. 5\-176\-3 (37882) evaM gate tu kiM shakyaM bhadre kartuM manIShibhiH . punarUchushcha tAM sarve tApasAH saMshitavratAH .. 5\-176\-4 (37883) alaM pravrajiteneha bhadre shrR^iNu hitaM vachaH . ito gachChasva bhadraM te pitureva niveshanam .. 5\-176\-5 (37884) pratipastyati rAjA sa pitA te yadanantaram . tatra vatsyasi kalyANi sukhaM sarvaguNAnvitA .. 5\-176\-6 (37885) na cha te.anyA gatirnyAyyA bhavedbhadre yathA pitA . patirvApi gatirnAryAH pitA vA varavarNini . gatiH patiH samasthAyA viShame cha pitA gatiH .. 5\-176\-7 (37886) pravrajyA hi suduHkheyaM sukumAryA visheShataH . rAjaputryAH prakR^ityA chaka kumAryAstava bhAmini .. 5\-176\-8 (37887) bhadre doShA hi vidyante bahavo varavarNini . Ashrame vai vasantyAste na bhaveyuH piturgR^ihe .. 5\-176\-9 (37888) tatastvanye.abruvanvAkyaM tApasAstAM tapasvinIm .. 5\-176\-10 (37889) tvAmihaikAkinIM dR^iShTvA nirjane gahane vane . prArthayiShyantirAjAnastasmAnmaivaM manaH kR^ithAH .. 5\-176\-11 (37890) ambovAcha. 5\-176\-12x (3887) na shakyaM kAshinagaraM punargantuM piturgR^ihAn . avaj~nAtA bhaviShyAmi bAndhavAnAM na saMshayaH .. 5\-176\-12 (37891) uShitAsmi tathA bAlye piturveshmani tApasAH . nAhaM gamiShye bhadraM vastatra yatra pitA mama . tapastaptumabhIpsAmi tApasaiH parirakShitA .. 5\-176\-13 (37892) yathA pare.api me loke na syAdevaM mahAtyayaH . daurbhAgyaM tApasashreShThAstasmAttapsyAmyahaM tapaH .. 5\-176\-14 (37893) bhIShma uvAcha. 5\-176\-15x (3888) ityevaM teShu vipreShu chintayansu yathAtatham . rAjarShistadvanaM prAptastapasvI hotravAhanaH . `tAM tathA bhAvinIM dR^iShTvA shrutvA chodvigramAnasaH' 5\-176\-15 (37894) tataste tApasAH sarve pUjayanti sma taM nR^ipam . pUjAbhiH svAgatAdyAbhirAsanenodakena cha .. 5\-176\-16 (37895) tasyopaviShTasya sato vishrAntasyopashrR^iNvataH . punareva kathAM chakruH kanyAM prati vanaukasaH .. 5\-176\-17 (37896) ambAyAstAM kathAM shrutvA kAshirAj~nashcha bhArata . rAjarShiH sa mahAtejA babhUvodvigramAnasaH .. 5\-176\-18 (37897) tAM tathAvAdinIM shrutvA dR^iShTvA cha sa mahAtapAH . rAjarShiH kR^ipayAviShTo mahAtmA hotravAhanaH .. 5\-176\-19 (37898) sa vepamAna utthAya mAtustasyAH pitA tadA . tAM kanyAma~NkamAropya paryashvAsayata prabho .. 5\-176\-20 (37899) sa tAmapR^ichChatkArtsnyena vyasanotpattimAditaH . sA cha tasmai yathAvR^ittaM vistareNa nyavedayat .. 5\-176\-21 (37900) tataH sa rAjarShirabhUdduHkhashokasamanvitaH . kAryaM cha pratipede tanmanasAM sumahAtapAH .. 5\-176\-22 (37901) abravIdvepamAnashcha kanyAmArtAM suduHkhitaH . mA gAH piturgR^ihaM bhadre mAtuste janako hyaham .. 5\-176\-23 (37902) duHkhaM ChindyAmahaM te vai mayi vartasva putrike . paryAptaM te mano vatse yadevaM parishuShyasi .. 5\-176\-24 (37903) gachCha madvachanAdrAmaM jAmadagnyaM tapasvinam . rAmaste sumahadduHkhaM shokaM chaivApaneShyati .. 5\-176\-25 (37904) haniShyati raNe bhIShmaM na kariShyati chedvachaH . taM gachCha bhArgavashreShThaM kAlAgnisamatejasam .. 5\-176\-26 (37905) pratiShThApayitA sa tvAM same pathi mahAtapAH . tatastu susvaraM bAShpasutsR^ijantI punaH punaH .. 5\-176\-27 (37906) abravItpitaraM mAtuH mA tadA hotravAhanam . abhivAdayitvA shirasA gamiShye tava shAsanAt .. 5\-176\-28 (37907) api nAmAdya pashyeyamAryaM taM lokavishrutam . kathaM cha tIvraM duHkaM me nAshakayiShyati bhArgavaH . etadichChAmyahaM j~nAtuM yathA yAsyami tatra vaiH .. 5\-176\-29 (37908) hotravAhana uvAcha. 5\-176\-30x (3889) rAmaM drakShyasi bhadre tvaM jAmadagnyaM mahAvane . ugre tapasi vartantaM satyasandhaM mahAbalam .. 5\-176\-30 (37909) mahendraM vai girishreShThaM rAmo nityamupAsti ha . R^iShayo vedavidvAMso gandharvApsarasastathA .. 5\-176\-31 (37910) tatra gachChasva bhadraM te brUyAshchainaM vacho mama . abhivAdya cha taM mUMrdhnA tapovR^iddhaM dR^iDhavratam .. 5\-176\-32 (37911) brUyAshchainaM punarbhadre yatte kAryaM manIShitam . mayi saMkIrtite rAmaH sarvaM tatte kariShyati .. 5\-176\-33 (37912) mama rAmaH sakhA vatse prItiyuktaH suhR^ichcha me . jamadagnisuto vIraH sarvashastrabhR^itAM varaH .. 5\-176\-34 (37913) evaM bruvati kanyAM tu pArthive hotravAhane . akR^itavraNaH prAdurAsIdrAmasyAnucharaH priyaH .. 5\-176\-35 (37914) tataste manuyaH sarve samuttasthuH mahasrashaH . sa cha rAjA vayovR^iddhaH sR^i~nyayo hotravAhanaH .. 5\-176\-36 (37915) tato dR^iShTvA kR^itAtithyamanyonyaM te vanaukasaH . sahitA bharatashreShTha niSheduH parivArya tam .. 5\-176\-37 (37916) tataste kathayAmAsuH kathAstAstA manoramAH . dhanyA divyAshcha rAjendra prItiharShamudA yutAH .. 5\-176\-38 (37917) tataH kathAnte rAjarShirmahAtmA hotravAhanaH . rAmaM shreShThaM maharShINAmapR^ichChadakR^itavraNam .. 5\-176\-39 (37918) kva saMprati mahAbAho jAmadagnyaH pratApavAn . akR^itavraNa shakyo vai druShTuM vedavidAM vara .. 5\-176\-40 (37919) akR^itavraNa uvAcha. 5\-176\-41x (3890) bhavantameva satataM rAmaH kIrtayati prabho . sR^i~njayo me priyasakho rAjarShiriti pArthiva .. 5\-176\-41 (37920) iha rAmaH prabhAte shvo bhaviteti matirmama . draShTasyenamihAyAntaM tava darshanakA~NkShayA .. 5\-176\-42 (37921) iyaM cha kanyA rAjarShe kimarthaM vanamAgatA . kasya cheyaM tava cha kA bhavatIchChAmi veditum .. 5\-176\-43 (37922) hotravAhana uvAcha. 5\-176\-44x (3891) dauhitrIyaM mama vibho kAshirAjasutA priyA . jyeShThA svayaMvare tasthau bhaginIbhyAM sahAnadha .. 5\-176\-44 (37923) iyamambeti vikhyAtA jyeShThA kAshipateH sutA . ambikAmbAlike kanye kanIyasyau tapodhana .. 5\-176\-45 (37924) sametaM pArthivaM kShatraM kAshipuryAM tato.abhavat . kanyAnimittaM viprarShe tatrAsIdutsavo mahAn .. 5\-176\-46 (37925) tatA kila mahAvIryo bhIShmaH shAntanavo nR^ipAn . adhikShipya mahAtejAstistraH kanyA jahAra tAH .. 5\-176\-47 (37926) nirjitya pR^ithivIpAlAnatha bhIShmo jagAhvayam . AjagAma vishuddhAtmA kanyAbhiH saha bhArataH .. 5\-176\-48 (37927) satyavatyai nivedyAtha vivAhaM samanantaram . bhrAturvichitravIryasya samAj~nApayata prabhuH .. 5\-176\-49 (37928) taM tu vaivAhikaM dR^iShTvA kanyeyaM samupArjitam . abravIttatra gA~NgeyaM mantrimadhye dvijarShabha .. 5\-176\-50 (37929) mayA sAlvapatirvIro manasA.abhivR^itaH patiH . na mamArhasi dharmaj~na dAtuM bhrAtre.anyamAnasAm .. 5\-176\-51 (37930) tachChrutvA vachanaM bhIShmaH saMmantrya saha mantribhiH . nishchitya visasarjemAM satyavatyA mate sthitaH .. 5\-176\-52 (37931) anuj~nAtA tu bhIShmeNa sAlvaM saubhapatiM tataH . kanyeyaM muditA tatra kAle vAchanamabravIt .. 5\-176\-53 (37932) visarjitAsmi bhIShmeNa dharmaM mAM pratipAdaya . manasAbhivR^ittaH pUrvaM mayA tvaM pArthivarShama .. 5\-176\-54 (37933) pratyAchakhyau cha sAlvo.asyAshchAritrasyAbhisha~NkitaH . seyaM tapovanaM prAptA tApasye.abhiratA bhR^isham .. 5\-176\-55 (37934) mayA cha pratyabhij~nAtA vaMshasya parikIrtanAt . asya duHkhasya chotpattiM bhIShmameveha manyate . 5\-176\-56 (37935) ambovAcha. 5\-176\-57x (3892) bhagavannevameveha yathAha pR^ithivIpatiH . sharIrakartA mAturme sR^i~njayo hotravAhanaH .. 5\-176\-57 (37936) na hyutsahe svanagaraM pratiyAtuM tapodhana . apamAnabhayAchchaiva vrIDayA cha mahAmune .. 5\-176\-58 (37937) yattu mAM bhagavAnrAmo vakShyati dvijasattama . tanme kAryatamaM kAryamiti me bhagavanmatiH .. .. 5\-176\-59 (37938) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi ShaTsaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-176\-14 mahAtyayaH sukhanAshaH . mama uddhava utsava iti koshaH .. 5\-176\-56 utpattiM kAraNam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 177 .. shrIH .. 5\.177\. adhyAyaH 177 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## akR^itavraNena savimarshaM bhIShmasya pratIkAranirdhAraNam .. 1 .. ambayA paredyurAgataM jAmadagnyaMprati bhIShmavadhaprArthanA .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-177\-0 (37939) akR^itavraNa uvAcha. 5\-177\-0x (3893) duHkha dvayoridaM bhadre katarasya chikIrShasi . pratikartavyamabale tattvaM vatse vadasva me .. 5\-177\-1 (37940) yadi saubhapatirbhadre niyoktavyo matastava . niyokShyati mahAtmA sa rAmastvaddhitakAmyayA .. 5\-177\-2 (37941) athApageyaM bhIShmaM tvaM rAmeNechChasi dhImatA . raNe vinirjitaM draShTuM kuryAttadapi bhArgavaH .. 5\-177\-3 (37942) sR^i~njayasya vachaH shrutvA tava chaiva shuchismite . yadatra te bhR^ishaM kAryaM tadadyaiva vichintyatAm .. 5\-177\-4 (37943) ambovAcha. 5\-177\-5x (3894) apanItAsmi bhIShmeNa bhagavannavijAnatA . nAbhijAnAti me bhIShmo brahmansAlvagataM manaH .. 5\-177\-5 (37944) etadvichArya manasA bhavAnetadvinishchayam . vichinotu yathAnyAyaM vidhAnaM kriyatAM tathA .. 5\-177\-6 (37945) bhIShme vA kurushArdUle shAlvarAje.athavA punaH . ubhayoreva vA brahmanyuktaM yattatsamAchara .. 5\-177\-7 (37946) niveditaM mayA hyetadduHkhamUlaM yathAtatham . vidhAnaM tatra bhagavankartumarhasi yuktitaH .. 5\-177\-8 (37947) akR^itavraNa uvAcha. 5\-177\-9x (3895) upapadamidaM bhadre yadevaM varavarNini . dharmaM prativacho brUyAH shrR^iNu chadaM vacho mama .. 5\-177\-9 (37948) yadi tvAmApageyo vai na nayedgajasAhvayam . sAlvastvA shirasA bhIru gR^ihNIyAdrAmachoditaH .. 5\-177\-10 (37949) tena tvaM nirjitA bhadre yasmAnnItAsi bhAmini . saMshayaH sAlvarAjasya tena tvayi sumadhyame .. 5\-177\-11 (37950) bhIShmaH puruShamAnI cha jitakAshI tathaiva cha . tasmAtpratikriyA yuktA bhIShme kArayituM tava .. 5\-177\-12 (37951) ambovAcha. 5\-177\-13x (3896) mamApyeSha sadA brahmanhR^idi kAmo.abhivartate . ghAtayeyaM yadi raNe bhIShmamityeva nityadA .. 5\-177\-13 (37952) bhIShmaM vA sAlvarAjaM vA yaM vA doSheNa gachChasi . prashAdhi taM mahAbAhoyatkR^ite.ahaM suduHkhitA .. 5\-177\-14 (37953) bhIShma uvAcha. 5\-177\-15x (3897) evaM kathayatAmeva teShAM sa divaso gataH . rAtrishcha bharatashreShTha sukhashItoShNamArutA .. 5\-177\-15 (37954) tato rAmaH prAdurAsItprajvalanniva tejasA . shiShyaiH parivR^ito rAja~njaTAchIradharo muniH .. 5\-177\-16 (37955) dhanuShpANiradInAtmA kha~NgaM bibhratparashvadhI . virajA rAjashArdUla sR^i~njayaM so.abhyayAnnR^ipam .. 5\-177\-17 (37956) tatastaM tApasA dR^iShTvA sa cha rAjA mahAtapAH . tasthuH prA~njalayo rAjansA cha kanyA tapasvinI .. 5\-177\-18 (37957) pUjayAmAsuravyagrA madhuparkeNa bhArgavam . architashcha yathAnyAyaM niShasAda sahaiva taiH .. 5\-177\-19 (37958) tataH pUrvavyatItAni kathayantau sma tAvubhau . AsAtAM jAmadagnyashcha sR^i~njayashchaiva bhArata .. 5\-177\-20 (37959) tathA kathAnte rAjarShirbhR^igushreShThaM mahAbalam . uvAcha madhuraM kAle rAmaM vachanamarthavat .. 5\-177\-21 (37960) rAmeyaM mama dauhitrI kAshirAjasutA prabho . asyAH shrR^iNu yathAtattvaM kAryaM kAryavishArada .. 5\-177\-22 (37961) paramaM kathyatAM cheti tAM rAmaH pratyabhAShata . tataH sAbhyavadadrAmaM jvalantamiva pAvakam .. 5\-177\-23 (37962) tato.abhivAdya charaNau rAmasya shirasA shubhau . spR^iShTvA padmadalAbhAbhyAM pANibhyAmagrataH sthitA .. 5\-177\-24 (37963) ruroda sA shokavatI bAShpavyAkulalochanA . prapede sharaNaM chaiva sharaNyaM bhR^igunandanam .. 5\-177\-25 (37964) rAma uvAcha. 5\-177\-26x (3898) yathA tvaM sR^iMjayasyAsya tathA me tvaM nR^ipAtmaje . brUhi yatte manoduHkhaM kariShye vachanaM tava .. 5\-177\-26 (37965) ambovAcha. 5\-177\-27x (3899) bhagava~nsharaNaM tvAdya prapannA.asmi mahAvratam . shokapa~NkArNavAnmagnaM ghorAduddhara mAM vibho .. 5\-177\-27 (37966) bhIShma uvAcha. 5\-177\-28x (3900) tasyAshcha dR^iShTvA rUpaM cha vapushchAbhinavaM punaH . saukumAryaM paraM chaiva rAmashchintAparo.abhavat .. 5\-177\-28 (37967) kimiyaM vakShyatItyevaM vimamarsha bhR^igUdvahaH . iti dadhyau chiraM rAmaH kR^ipayAbhipariplutaH .. 5\-177\-29 (37968) kathyatAmiti sA bhUyo rAmeNoktA shuchismitA . sarvameva yathAtattvaM kathayAmAsa bhArgave .. 5\-177\-30 (37969) tachChutvA jAmadagryastu rAjaputryA vachastadA . uvAcha tAM varArohAM nishchityArthavinishchayam .. 5\-177\-31 (37970) rAma uvAcha. 5\-177\-32x (3901) preShayiShyAmi bhIShmAya kurushreShThAya bhAmini . kariShyati vacho mahyaM shrutvA cha sa narAdhipaH .. 5\-177\-32 (37971) na chetkariShyati vacho mayoktaM jAhnavIsutaH . dhakShyAmyahaM raNe bhadre sAmAtyaM shastratejasA .. 5\-177\-33 (37972) athavA te matistatra rAjaputri na vartate . yAvatsAlvapatiM vIraM yojayAmyatra karmaNi .. 5\-177\-34 (37973) ambovAcha. 5\-177\-35x (3902) visarjitA.ahaM bhIShmeNa shrutvaiva bhR^igunandana . sAlvarAjagataM bhAvaM mama pUrvaM manIShitam .. 5\-177\-35 (37974) saubharAjamupetyAhamavochaM durvachaM vachaH . na cha mAM pratyagR^ihNAtsa chAritryaparisha~NkitaH .. 5\-177\-36 (37975) etatsarvaM vinishchitya svabuddhyA bhR^igunandana . yadatraupayikaM kAryaM tachchintayitumarhasi .. 5\-177\-37 (37976) mama tu vyasanasyAsya bhIShmo mUlaM mahAvrataH . yenAhaM vashamAnItA samatkShipya balAttadA .. 5\-177\-38 (37977) bhIShmaM jahi mahAbAho yatkR^ite duHkhamIdR^isham . prAptAhaM bhR^igushArdUla charAmyapriyamuttamam .. 5\-177\-39 (37978) sa hi lubdhashcha nIchashcha jitakAshI cha bhArgava . tasmAtpratikriyA kartuM yuktA tasmai tvayA.anagha .. 5\-177\-40 (37979) eSha me hriyamANAyA bhAratena tadA vibho . abhavaddhR^idi saMkalpo ghAtayedaM mahAvratam .. 5\-177\-41 (37980) tasmAtkAmaM mamAdyemaM rAma saMpAdayAnagha . jahi bhIShmaM mahAbAho yathA vR^itraM purandaraH .. .. 5\-177\-42 (37981) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi saptasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-177\-1 dvayoH sakAshAditi sheShaH .. 5\-177\-2 niyoktavyastava pANiNArthamiti sheShaH 5\-177\-6 vidhAnaM pratIkAram .. 5\-177\-23 paramaM tava vivakShitaM yattanme.avashyaM vaktavyamityarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 178 .. shrIH .. 5\.178\. adhyAyaH 178 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shrIparashurAmeNa ambAdibhiH saha kurukShetraM gatvA bhIShmAnayanam .. 1 .. rAmeNa svena chodanepi bhIShmeNa ambAparigrahAna~NgIkAre yuddhAya tasyAhvAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-178\-0 (37982) bhIShma uvAcha. 5\-178\-0x (3903) evamuktastadA rAmo jahi bhIShmamiti prabho . uvAcha rudatIM kanyAM chodayantIM punaH punaH .. 5\-178\-1 (37983) kAshye na kAmaM gR^ihNAmi shastraM vai varavarNini . R^ite brahmavidAM hetoH kimanyatkaravANi te .. 5\-178\-2 (37984) vAchA bhIShmashcha sAlvashcha mama rAj~ni vashAnugau . bhaviShyato.anavadyA~Ngi tatkariShyAmi mA shuchaH .. 5\-178\-3 (37985) na tu shastraM grahIShyAmi kathaMchidapi bhAmini . R^ite niyogAdviprANAmeSha me samayaH kR^itaH .. 5\-178\-4 (37986) ambovAcha. 5\-178\-5x (3904) mama duHkhaM bhagavatA vyapaneyaM yatastataH . tachcha bhIShmaprasUtaM me taM jahIshvara mA chiram .. 5\-178\-5 (37987) rAma uvAcha. 5\-178\-6x (3905) kAshikanye punarbrUhi bhIShmaste charaNAvubhau . shirasA vandanArho.api grahIShyati girA mama .. 5\-178\-6 (37988) ambovAcha. 5\-178\-7x (3906) jahi bhIShmaM raNe rAma mama chedichChasi priyam . pratishrutaM cha yadapi tatsatyaM kartumarhasi .. 5\-178\-7 (37989) bhIShma uvAcha. 5\-178\-8x (3907) tayoH saMvadatorevaM rAjanrAmAmbayostadA . akR^itavraNo jAmadagnyamidaM vachanamabravIt .. 5\-178\-8 (37990) sharaNAgatAM mahAbAho kanyAM na tyaktumarhasi . yadi bhIShmo raNe rAma samAhUtastvayA mR^idhe .. 5\-178\-9 (37991) nirjito.asmIti vA brUyAtkuryAdvA vachanaM tava . kR^itamasyA bhavetkAryaM kanyAyA bhR^igunandana .. vAkyaM satyaM cha te vIra bhaviShyati kR^itaM vibho . iyaM chApi pratij~nA te tadA rAma mahAmune .. 5\-178\-10 (37992) jitvA vai kShatriyAnsarvAnbrahmaNeShu pratishrutA . brAhmaNaH kShatriyo vaishyaH shUdrashchaiva raNe yadi .. 5\-178\-12 (37993) brahmadvi~NbhavitA taM vai haniShyAmIti bhArgava . sharaNArthe prapannAnAM bhItAnAM sharaNArthinAm .. 5\-178\-13 (37994) na shakShyAmi parityAgaM kartuM jIvankathaMchana . yashcha kR^itsnaM raNe kShatraM vijeShyati samAgatam .. 5\-178\-14 (37995) dIptAtmAnamahaM taM cha haniShyAmIti bhArgava . sa evaM vijayI rAma bhIShmaH kurukulodvahaH . tena yudhyasva sa~Ngrame sametya bhR^igunandana .. 5\-178\-15 (37996) rAma uvAcha. 5\-178\-16x (3908) smarAmyahaM pUrvakR^itAM pratij~nAmR^iShisattama . tathaiva tta kariShyAmi yathA sAmnaiva lapsyate .. 5\-178\-16 (37997) kAryametanmahadbrahmankAshikAnyAmanogatam . gamiShyAmi svayaM kanyAmAdAya yatra saH .. 5\-178\-17 (37998) yadi bhIShmo raNashlAghI na kariShyati me vachaH . haniShyAmyenamudriktamiti me nishchitA matiH .. 5\-178\-18 (37999) na hi bANA mayotsR^iShTAH sajjantIha sharIriNAm . kAyeShu viditaM tubhyaM purA kShatriyasaMgare .. 5\-178\-19 (38000) bhIShma uvAcha. 5\-178\-20x (3909) evamuktvA tato rAmaH saha tairbrahmavAdibhiH . prayANAya matiM kR^itvA samuttasthau mahAtapAH .. 5\-178\-20 (38001) tataste tAmuShitvA tu rajanIM tatra tApasAH . hutAgnayo japtajapyAH pratasthurma~njighAMsayA .. 5\-178\-21 (38002) abhyagachChattato rAmaH saha tairbrahmavAdibhiH . kurukShetraM mahArAja kanyayA saha bhArata .. 5\-178\-22 (38003) nyavishanta tataH sarve parigR^ihya sarasvatIm . tApasAste mahAtmAno bhR^igushreShThapuraskR^itAH .. 5\-178\-23 (38004) tatastR^itIye divase same deshe vyavasthitaH . preShayAmAsa me rAjanprApto.asmIti mahAvrataH .. 5\-178\-24 (38005) tamAgatamahaM shrutvA viShayAntaM mahAbalam . abhyagachChaM javenAshu prItyA tejonidhiM prabhum .. 5\-178\-25 (38006) gAM puraskR^itya rAjendra brAhmaNaiH parivAritaH . R^itvigbhirdevakalpaishcha tathaiva cha purohitaiH .. 5\-178\-26 (38007) sa mAmabhigataM dR^iShTvA jAmadagnyaH pratApavAn . pratijagrAha tAM pUjAM vachanaM chedamabravIt .. 5\-178\-27 (38008) rAma uvAcha. 5\-178\-28x (3910) bhIShma kAM buddhimAsthAya kAshirAjasutA tadA . akAmena tvayA nItA punashchaiva visarjitA .. 5\-178\-28 (38009) vibhraMshitA tvayA hIyaM dharmAdAste yashasvinI . parAmR^iShTAM tvayA hImAM ko hi gantumihArhati .. 5\-178\-29 (38010) pratyAkhyAtA hi sAlvena tvayA nIteti bhArata . tasmAdimAM manniyogAtpratigR^ihNIShva bhArata .. 5\-178\-30 (38011) svadharmaM puruShavyAghra rAjaputrI labhatviyam . na yuktastvavamAno.ayaM rAj~nAM kartuM tvayA.anagha .. 5\-178\-31 (38012) bhIShma uvAcha. 5\-178\-32x (3911) tatastaM vai vimanasamudIkShyAhamathAbruvam . nAhamenAM punardadyAM brahmanbhrAtre katha~nchana .. 5\-178\-32 (38013) sAlvasyAhamiti prAha purA mAmeva bhArgava . mayA chaivAbhyanuj~nAtA gateyaM nagaraM prati .. 5\-178\-33 (38014) na bhayAnnApyanukroshAnnArthalobhAnna kAmyayA . kShAtraM dharmamahaM jahyamiti me vratamAhitam .. 5\-178\-34 (38015) atha mAmabravIdrAmaH krodhaparyAkulekShaNaH . na kariShyasi chedetadvAkyaM me narapu~Ngava .. 5\-178\-35 (38016) haniShyAmi sahAmAtyaM tvAmadyeti punaH punaH . saMrambhAdabravIdrAmaH krodhaparyAkulekShaNaH .. 5\-178\-36 (38017) tamahaM gIrbhiriShTAbhi punaH punararindama . ayAchaM bhR^igushArdUlaM na chaiva prashashAma saH .. 5\-178\-37 (38018) praNamya tamahaM mUrdhnA bhUyo brAhmaNasattamam . abruvaM kAraNaM kiM tadyattvaM yuddhaM mayechChasi .. 5\-178\-38 (38019) iShvastraM mama bAlasya bhavataiva chaturvidham . upadiShTaM mahAbAho shiShyo.asmi tava bhArgava .. 5\-178\-39 (38020) tato mAmabravIdrAmaH krodhasaMraktalochanaH . jAnIShe mAM guruM bhIShma gR^ihNAsImAM na chaiva ha .. 5\-178\-40 (38021) sutAM kAshyasya kauravya matpriyArthaM mahAmate . na hi me vidyate shAntiranyathA kurunandana .. 5\-178\-41 (38022) gR^ihANemAM mahAbAho rakShasva kulamAtmanaH . tvayA vibhraMshitA hIyaM bhartAraM nAdhigachChati .. 5\-178\-42 (38023) tathA bruvantaM tamahaM rAmaM parapuraMyam . naitadevaM punarbhAvi brahmarShe kiM shrameNa te .. 5\-178\-43 (38024) gurutvaM tvayi saMprekShya jAmadagnya purAtanam . prasAdaye tvAM bhagavaMstyaktaiShA tu purA mayA .. 5\-178\-44 (38025) ko jAtu parabhAvAM hi nArIM vyAlImiva sthitAm . vAsayeta gR^ihe jAnanstrINAM doSho mahAtyayaH .. 5\-178\-45 (38026) na bhayAdvAsavasyApi dharmaM jahyAM mahAvrata . prasIda mA vA yadvA te kAryaM tatkuru mA chiram .. 5\-178\-46 (38027) ayaM chApi vishuddhAtmanpurANe shrUyate vibho . maruttena mahAbuddhe gItaH shloko mahAtmanA .. 5\-178\-47 (38028) gurorapyavaliptasya kAryAkAryamajAnataH . utpathaM pratipannasya parityAgo vidhIyate .. 5\-178\-48 (38029) sa tvaM gururiti premNA mayA saMmAnito bhR^isham . guruvR^ittiM na jAnIShe tasmAdyotsyAmi vai tvayA .. 5\-178\-49 (38030) guruM na hanyAM samare brAhmaNaM cha visheShataH . visheShatastapovR^iddhamevaM kShAntaM mayA tava .. 5\-178\-50 (38031) udyateShumatho dR^iShTvA brAhmaNaM kShatrabandhuvat . yo hanyAtsamare kruddhaM yudhyantamapalAyinam .. 5\-178\-51 (38032) brahmahatyA na tasya syAditi dharmeShu nishchayaH . kShatriyANAM sthito dharma kShatriyo.asmi tapodhana .. 5\-178\-52 (38033) yo yathA vartate yasmiMstasminneva pravartayan . nAdharmaM samavApnoti na chAshreyashcha vindati .. 5\-178\-53 (38034) arthe vA yadi vA dharme samartho deshakAlavit . arthasaMshayamApannaH shroyAnniHsaMshayo naraH .. 5\-178\-54 (38035) yasmAtsaMshayite.apyarthe.ayathAnyAyaM pravartase . tasmAdyotsyAmi sahitastvayA rAma mahAhave .. 5\-178\-55 (38036) pashya me bAhuvIryaM cha vikramaM chAtimAnuSham . evaM gate.api tu mayA yachChakyaM bhR^igunandana .. 5\-178\-56 (38037) tatkariShye kurukShetre yotsye vipra tvayA saha . dvandve rAma yatheShTaM me sa~njIbhava mahAdyute .. 5\-178\-57 (38038) tatra tvaM nihato rAma mayA sharashatArditaH . prApsyase nirjitA.NllokA~nshastrapUto mahAraNe .. 5\-178\-58 (38039) sa gachCha vinivartasva kurukShotraM raNapriya . tatraiShyAmi mahAbAho yuddhAya tvAMtapodhana .. 5\-178\-59 (38040) api yatra tvayA rAma kR^itaM shauchaM purA pituH . tatrAhamapi hatvA tvAM shauchaM kartAsmi bhArgava .. 5\-178\-60 (38041) tatra rAma samAgachCha tvaritaM yuddhadurmada . vyapaneShyAmi te darpaM paurANaM brAhmaNabruva .. 5\-178\-61 (38042) yachchApi katthase rAma bahushaH parivatsare . nirjitAH kShatriyA loke mayaikeneti tachChruNu .. 5\-178\-62 (38043) na tadA jAtavAnbhIShmaH kShatriyo vApi madvidhaH . pa~nchA~nchAtAni tejAMsi tR^iNeShu jvalitaM tvayA .. 5\-178\-63 (38044) yaste yuddhamayaM darpaM kAmaM cha vyapanAshayet . so.ahaM jAto mahAbAho bhIShmaH parapuraMjayaH . vyapaneShyAmi te darpaM yuddhe rAma na saMshayaH .. 5\-178\-64 (38045) tato mAmabravIdrAmaH prahasanniva bhArata . diShTyA bhIShma mayA sArdhaM yoddhumichChasi saMgare .. 5\-178\-65 (38046) ayaM gachChAmi kauravya kurukShetraM tvayA saha . bhAShitaM te kariShyAmi tatrAgachCha paraMtapa .. 5\-178\-66 (38047) tatra tvAM nihataM mAtA mayA sharashatAchitam . jAhnavI pashyatAM bhIShma gR^idhraka~NkabalAshanam .. 5\-178\-67 (38048) kR^ipaNaM tvAmabhiprekShya siddhachAraNasevitA . mayA vinihataM devI rodatAmadya pArthiva .. 5\-178\-68 (38049) atadarhA mahAbhAgA bhagIrathasutA.anaghA . yA tvAmajIjananmandaM yuddhakAmukamAturam .. 5\-178\-69 (38050) ehi gachCha mayA bhIShma yuddhakAmuka durmada . gR^ihANa sarvaM kauravya rathAdi bharatarShabha .. 5\-178\-70 (38051) iti bruvANaM tamahaM rAmaM parapuraMjayamak . praNamyaka shirasA rAmamevamastvityathAbravam .. 5\-178\-71 (38052) evamuktvA yayau rAmaH kurukShetraM yuyutsayA . pravishya nagaraM chAhaM satyavatyai nyavedayam .. 5\-178\-72 (38053) tataH kR^itasvastyayano mAtrA cha pratinanditaH . dvijAtInvAchya puNyAhaM svasti chaiva mahAdyute .. 5\-178\-73 (38054) rathamAsthAya ruchiraM rAjataM pANDurairhayaiH . sUpaskaraM svadhiShThAnaM vaiyAghraparivAraNam .. 5\-178\-74 (38055) upapannaM mahAshastraiH sarvopakaraNAnvitam . tatkulInena vIreNa hayashAstravidA raNe .. 5\-178\-75 (38056) yattaM sUtena shiShTena bahusho dR^iShTakarmaNA . daMshitaH pANDureNAhaM kavachena vapuShmatA .. 5\-178\-76 (38057) pANDuraM kArmukaM gR^ihya prAyAM bharatasattama . pANDureNAtapatreNa dhriyamANena mUrdhani .. 5\-178\-77 (38058) pANDuraishchApi vyajanairvIjyamAno narAdhipa . shuklavAsAH sitoShNIShaH sarvashuklavibhUShaNaH .. 5\-178\-78 (38059) stUyamAno jayAshIrbhirniShkramya gajasAhvayAt . kurukShetraM raNakShetramupAyAM bharatarShabha .. 5\-178\-79 (38060) te hayAshchoditAstena sUtena paramAhave . avahanmAM bhR^ishaM rAjanmanomArutaraMhasaH .. 5\-178\-80 (38061) gatvA.ahaM tatkurukShetraM sa cha rAmaH pratApavAn . yuddhAya sahasA rAjanparAkrAntau parasparam .. 5\-178\-81 (38062) tataH sadarshane.atiShThaM rAmasyAtitapasvinaH . pragR^ihya sha~NkhapravaraMka tataH prAdhamamuttamam .. 5\-178\-82 (38063) tatastatra dvijA rAjaMstApasAshcha vanaukasaH . apashyanta raNaM divyaM devAH sendragaNAstadA .. 5\-178\-83 (38064) tato divyAni mAlyAni prAdurAsaMstatastataH . vAditrANi cha divyAni meghavR^indAni chaiva ha .. 5\-178\-84 (38065) tataste tApasAH sarve bhArgavasyAnuyAyinaH . prekShakAH samapadyanta parivArya raNAjiram .. 5\-178\-85 (38066) tato mAmabravIddevI sarvabhUtahitaiShiNI . mAtA svarUpiNI rAjankimidaM te chikIrShitam .. 5\-178\-86 (38067) gatvA.ahaM jAmadagnyaM tu prayAchiShye kurUdvaha . bhUShmeNa saha mA yotsIH shiShyeNeti punaH punaH .. 5\-178\-87 (38068) mA maivaM putra nirbandhaM kuru vipreNa pArthiva . jAmadagnyena samare yoddhumityeva bhartsayat .. 5\-178\-88 (38069) kiM na vai kShatriyahaNo haratulyaparAkramaH . viditaH putra rAmaste yatastaM yoddhumichChasi .. 5\-178\-89 (38070) tato.ahamabravaM devImabhivAdya kR^itA~njaliH . sarvaM tadbharatashreShTha yathAvR^ittaM svayaMvare .. 5\-178\-90 (38071) yathA cha rAmo rAjendra mayA pUrvaM prachoditaH . kAshirAjasutAyAshcha yathA karma purAtanam .. 5\-178\-91 (38072) tataH sA rAmamabhyetya jananI me mahAnadI . madarthaM tamR^iShiM vIkShya kShamayAmAsa bhArgavam .. 5\-178\-92 (38073) bhIShmeNa saha mA yotsIH shiShyeNeti vacho.abravIt . sa cha tAmAha yAchantIM bhIShmameva nivartaya . na cha me kurute kAmamityahaM tamupAgamam .. 5\-178\-93 (38074) tato ga~NgA sutasnohAnmAM sA punarupAgamat . nAsyA akaravaM vAkyaM krodhaparyAkulekShaNaH .. 5\-178\-94 (38075) athAdR^ishyata dharmAtmA bhR^igushreShTho mahAtapAH . AhvayAmAsa cha tadA yuddhAya dvijasattamaH .. .. 5\-178\-95 (38076) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvami ambopAkhyAnaparvaNi aShTasaptatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-178\-2 kAshye kAshirAjakanye .. 5\-178\-48 avaliptasya dR^iptasya . pratipannasya kAryaM bhavati shAsanamiti ko dho pAThaH .. 5\-178\-53 yaH pumAn yasminnare yathA prItyA dveSheNa vA vartate sa narastasmin tathaiva prIti dveShaM vA pravartayan .. 5\-178\-54 nanu tvAmarthe pravartayannahaM tvayi prItimeva karomItyAsha~NkyAha artheveti . arthe dyusvAkyAddArakaraNe dharme pitR^iprItyarthaM svIkR^ite brahmacharye viShaye deshakAlAnusAreNa samartho vivekakushalaH. tatra dharmalopena guruvAkyAt prApyamANo.arthaH shreyAnuta netyarthe saMshayavAnuta guruvAkyavirodhenApi pAlyamAno dharmaH shreyAnuta neti dharme saMshayavAn. etayormadhye arthe saMshayamApanno.arthamananutiShThan shreyAn. parisheShAt dharme tu niHshaMsayo dharmamevAnutiShThan shroyAnityartha .. 5\-178\-61 paurANaM purAkR^itam .. 5\-178\-67 balAH kAkAH teShAmashanaM annabhUtam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 179 .. shrIH .. 5\.179\. adhyAyaH 179 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShmajAmadagnyayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-179\-0 (38077) bhIShma uvAcha. 5\-179\-0x (3912) tamahaM smayanniva raNe pratyabhAShaM vyavasthitam . bhUmiShThaM notsahe yoddhuM bhavantaM rathamAsthitaH .. 5\-179\-1 (38078) Aroha syandanaM vIra kavachaM cha mahAbhuja . badhAna samare rAma yadi yoddhuM mayechChasi .. 5\-179\-2 (38079) tato mAmabravIdrAmaH smayamAno raNAjire . ratho me medinI bhIShma vAhA vedAH sadashvavat .. 5\-179\-3 (38080) sUtashcha mAtarishvA vai kavachaM vedamAtaraH . susaMvIto raNe tAbhiryotsye.ahaM kurunandana .. 5\-179\-4 (38081) evaM bruvANo gAndhAre rAmo mAM satyavikramaH . sharavrAtena mahatA sarvataH pratyavArayat .. 5\-179\-5 (38082) tato.apashyaM jAmadagnyaM rathamadhye vyavasthitam . sarvAyudhavare shrImatyadbhutopamadarshane .. 5\-179\-6 (38083) manasA vihite puNye vistIrNe nagaropabhe . divyAshvayuji sannadve kA~nchanena vibhUShite .. 5\-179\-7 (38084) kavachena mahAbAho somArkakR^italakShmaNA . dhanurdharo baddhatUNo baddhagodhA~NgulitravAn .. 5\-179\-8 (38085) sArathyaM kR^itavAMstatra yuyutsorakutavraNaH . sakhA vedavidatyantaM dayito bhArgavasya ha .. 5\-179\-9 (38086) AhvayAnaH sa mAM yuddhe mano harShayatIva me . punaH punarabhikroshannabhiyAhIti bhArgavaH .. 5\-179\-10 (38087) tamAdityamivodyantamanAdhR^iShyaM mahAbalam . kShatriyAntakaraM rAmamekamekaH samAsadUm .. 5\-179\-11 (38088) tato.ahaM bANapAteShu triShu vAhAnnigR^ihya vai . avatIrya dhanurnyasya padAtirR^iShisattamam .. 5\-179\-12 (38089) abhyAgachChaM tadA rAmamarchiShyandvijasattamam . abhivAdya chainaM vidhivadabruvaM vAkyamuttamam .. 5\-179\-13 (38090) yotsye tvayA raNe rAma sadR^ishenAdhikena vA . guruNA dharmashIlena jayamAshAsva me vibho .. 5\-179\-14 (38091) rAma uvAcha. 5\-179\-15x (3913) evametatkurushreShTha kartavyaM bhUtimichChatA . dharmo hyeSha mahAbAho vishiShTaiH saha yudhyatAm .. 5\-179\-15 (38092) shapeyaM tvAM nachedevamAgachChethA vishAMpate . yudhyasva tvaM raNe yatto dhairyamAlambya kaurava .. 5\-179\-16 (38093) na tu te jayamAshAse tvAM vijetumahaM sthitaH . gachCha yudhyasva dharmeNa prIto.asmi charitena te .. 5\-179\-17 (38094) tato.ahaM taM namaskR^itya rathamAruhya satvaraH . prAdhmApayaM raNe sha~NkhaM punarhemapariShkR^itam .. 5\-179\-18 (38095) tato yuddhaM samabhavanmama tasya cha bhArata . divasAnsubahUnrAjanparasparajigIShayA .. 5\-179\-19 (38096) sa me tasminraNe pUrvaM prAharatka~NkhapatribhiH . vaShTyA shataishcha navabhiH sharANAM nataSharvaNAm .. 5\-179\-20 (38097) chatvArastena me vAhAH sUtashchaiva vishAMpate . pratiruddhAstathaivAhaM samare daMshitaH sthitaH .. 5\-179\-21 (38098) namaskR^itya cha devebhyo brAhmaNebhyo visheShataH . tamahaM smayanniva raNe pratyabhAShaM vyavasthitam .. 5\-179\-22 (38099) AchAryatA mAnitA me nirmaryAde hyapi tvayi . bhUyashcha shR^iNu me brahmansaMpadaM dharmasaMgrahe .. 5\-179\-23 (38100) ye te vedAH sharIrasthA .... yachcha te mahat . tapashcha te mahattaptaM na tebhyaH praharAmyaham .. 5\-179\-24 (38101) prahare kShatradharmasya yaM tvaM rAma samAshritaH . brAhmaNaH kShatriyatvaM hi yAti shastrasamudyamAt .. 5\-179\-25 (38102) pashya me dhanuSho vIryaM pashya bAhvorbalaM mama . eSha te kArmuka vIra Chinadmi nishiteShuNA .. 5\-179\-26 (38103) tasyAhaM nishitaM bhallaM chikShepa bharatarShabha . tenAsya dhanuShaH koTiM ChitvA bhUmAvapAtayam .. 5\-179\-27 (38104) tathaiva cha pR^iShatkAnAM shatAni nataparvaNAm . chikShepa ka~NkapatrANAM jAmadagnyarathaM prati . 5\-179\-28 (38105) kAye viShaktAstu tadA vAyunA samudIritAH . cheluH kSharanto rudhiraM nAgA iva cha te sharAH .. 5\-179\-29 (38106) kShatajokShitasarvA~NgaH kSharansa rudhiraM raNe . babhau rAmastathA rAjanpraphulla iva kiMshukaH .. 5\-179\-30 (38107) hemantAnte.ashoka iva raktastabakamaNDitaH . babhau rAmastathA rAjanpraphulla iva kiMshukaH .. 5\-179\-31 (38108) tato.anyaddhanurAdAya rAmaH krodhasamanvitaH . hemapu~NkhAnsunishitA~nsharAMstAnhi vavarSha saH .. 5\-179\-32 (38109) te samAsAdya mAM raudrA bahudhA marmabhedinaH . akampayanmahAvegAH sarpAnalaviShopamAH .. 5\-179\-33 (38110) tamahaM samavaShTabhya punarAtmAnamAhave . shatasaMkhyaiH sharaiH kruddhastadA rAmamavAkiram .. 5\-179\-34 (38111) sa tairagnyarkasa~NkAshaiH sharairAshIviShopamaiH . shitairabhyardito rAmo mandachetA ivAbhavat .. 5\-179\-35 (38112) tato.ahaM kR^ipayA.a.aviShTo vinindyAtmAnamAtmanA . dhigdhigityabruvaM yuddhaM kShatradharmaM cha bhArata .. 5\-179\-36 (38113) asakR^ichchAbruvaM rAja~nshokavegapariplutaH . aho bata kR^itaM pApaM mayedaM kShatradharmaM cha bhArata .. 5\-179\-37 (38114) gururdvijAtirdharmAtmA yadevaM pIDitaH sharaiH . tato na prAharaM bhUyo jAmadagnyAya bhArata .. 5\-179\-38 (38115) athAvatApya pR^ithivIM pUShA divasamaMkShaye . jagAmAstaM sahasrAMshustato yuddhamupAramat .. .. 5\-179\-39 (38116) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi ekonAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 180 .. shrIH .. 5\.180\. adhyAyaH 180 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## rAmabhIShmasamaravarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-180\-0 (38117) bhIShma uvAcha. 5\-180\-0x (3914) Atmanastu tataH sUto hayAnAM cha vishAMpate . mama chApanayAmAsa shalyAnkushalasaMmataH .. 5\-180\-1 (38118) snAtApavR^ittaisturagairlabdhatoyairavihvalaiH . prabhAte chodite sUrye tato yuddhamavartata .. 5\-180\-2 (38119) dR^iShTvA bhAM tUrNamAyAntaM daMshitaM syandane sthitam . akarodrathamatyarthaM rAmaH sajjaM pratApavAn .. 5\-180\-3 (38120) tato.ahaM rAmamAyAntaM dR^iShTvA samarakA~NkShiNam . dhanuHshreShThaM samitsR^ijya sahasAvataraM rathAt .. 5\-180\-4 (38121) abhivAdya tathaivAhaM rathamAruhya bhArata . yuyutsurjAmadagnyasya pramukhe vItabhIH sthitaH .. 5\-180\-5 (38122) tato.ahaM sharavarSheNa mahatA samavAkiram . sa cha mAM sharavarSheNa varShantaM samavAkiram .. 5\-180\-6 (38123) saMkruddho jAmadagnyastu punareva sutejitAn . saMpraiShInme sharAnghorAndIptAsyAnuragAniva .. 5\-180\-7 (38124) tato.ahaM nishitairbhallaiH shatasho.atha sahasrashaH . achChidaM sahasA rAjannantarikShe punaH punaH .. 5\-180\-8 (38125) tatastvastrANi divyAni jAmadagnyaH pratApavAn . mayi prayojayAmAsa tAnyahaM pratyaShedhayam . 5\-180\-9 (38126) astraireva mahAbAho chikIrShannadhikAM kriyAm . tato vidi mahAnnAdaH prAdurAsItsamantataH .. 5\-180\-10 (38127) tato.ahamastraM vAyavyaM jAmadagnye prayuktavAn . pratyAjaghne cha tadrAmo guhyakAstreNa bhArata .. 5\-180\-11 (38128) tato.ahamastramAgneyamanumantrya prayuktavAn . vAruNenaiva tadrAmo vArayAmAsa me vibhuH .. 5\-180\-12 (38129) evamastrANi divyAni rAmasyAhamavArayam . rAmashcha mama tejasvI divyAstravidarindamaH .. 5\-180\-13 (38130) tato mAM savyato rAjanrAmaH kurvandvijottamaH . urasyavidhyatsaMkruddho jAmadagnyaH pratApavAn .. 5\-180\-14 (38131) tato.ahaM bhAratashreShTha saMnyaShIdaM rathottame . tato mAM kashmalAviShTaM sUtastUrNamudAvahat .. 5\-180\-15 (38132) glAyantaM bharashreShTha rAmabANaprapIDitam . tato mAmapayAtaM vai bhR^ishaM viddhamachetasam .. 5\-180\-16 (38133) rAmasyAnucharA hR^iShTAH sarve dR^iShTvA vichukrushuH . akR^itavraNaprabhR^itayaH kAshikanyA cha bhArata .. 5\-180\-17 (38134) tatastu labdhasaMj~no.ahaM j~nAtvA sUtamathAbruvam . yAhi sUta yato rAmaH sajjo.ahaM gatavedanaH .. 5\-180\-18 (38135) tato mAmavahatsUto hayaiH paramashobhitaiH . nR^ityadbhiriva kauravya mArutapratimairgatau .. 5\-180\-19 (38136) tato.ahaM rAmamAsAdya bANavarShaishcha kaurava . avAkiraM susaMrabdhaH saMrabdhaM cha jigIShayA .. 5\-180\-20 (38137) tAnApatata evAsau rAmo bANAnajihmagAn . bANairevAchChinattUrNamekaikaM tribhirAhave .. 5\-180\-21 (38138) tataste sUditAH sarve mama bANAH susaMshitAH . rAmabANairdvidhA chChinnAH shatasho.atha sahasrashaH .. 5\-180\-22 (38139) tataH punaH sharaM dIptaM suprabhaM kAlasaMmitam . asR^ijaM jAmadagnyAya rAmAyAhaM jighAMsayA .. 5\-180\-23 (38140) tena tvabhihato gADhaM bANavegavashaM gataH . mumoha samare rAmo bhUmau cha nipapAta ha .. 5\-180\-24 (38141) tato hAhAkR^itaM kasarvaM rAme bhUtalamAshrite . jagadbhArata saMvignaM yathArkapatane bhavet .. 5\-180\-25 (38142) tata enaM samudvignAH sarva evAbhidudruvuH . tapodhanAste sahasA kAshyA cha kurunandana .. 5\-180\-26 (38143) tata enaM pariShvajya shanairAshvAsayaMstadA . pANibhirjalashItaishcha jayAshIrbhishcha kaurava .. 5\-180\-27 (38144) tataH sa vihvalaM vAkyaM rAma utthAya chAbravIt . tiShTha bhIShma hato.asIti bANaM saMdhAya kArmuke .. 5\-180\-28 (38145) sa mukto nyapatattUrNaM savye pArshve mahAhave . yenAhaM bhR^ishamudvigro vyAghUrNita iva drumaH .. 5\-180\-29 (38146) hatvA hayAMstato rAmaH shIghrAstreNa mahAhave . avAkiranmAM visrabdho bANaistairlomavAhibhiH .. 5\-180\-30 (38147) tato.ahamapi shIghrAstraM samaraprativAraNam . avAsR^ijaM mahAbAho tentarAdhiShThitAH sharAH .. 5\-180\-31 (38148) rAmasya mama chaivAshu vyomAvR^itya samantataH . na sma sUryaH pratapati sharajAlasamAvR^itaH .. 5\-180\-32 (38149) mAtarishvA tatastasminmegharuddha ivAbhavat . tato vAyoH prakampAchcha sUryasya cha gabhastibhiH .. 5\-180\-33 (38150) abhighAtaprabhAvAchcha pAvakaH samajAyata . te sharAH svasamutthena pradIptAshchitrabhAnunA .. 5\-180\-34 (38151) bhUmau sarve tadA rAjanbhasmabhUtAH prapedire . tadA shatasahasrANi prayutAnyarbudAni cha .. 5\-180\-35 (38152) ayutAnyatha kharvANi nikharvANi cha kaurava . rAmaH sharANAM saMkruddho mayi tUrNaM nyapAtayat .. 5\-180\-36 (38153) tato.ahaM tAnapi raNe sharairAshIviShopamaiH . saMChidya bhUmau nR^ipate pAtayeyaM nagAniva .. 5\-180\-37 (38154) evaM tadabhavadyudvaM tadA bharatasattama . sandhyAkAle vyatIte tu vyapAyAtsa cha me guruH .. .. 5\-180\-38 (38155) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi ashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 181 .. shrIH .. 5\.181\. adhyAyaH 181 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## ramabhIShmasamaravarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-181\-0 (38156) bhIShma uvAcha. 5\-181\-0x (3915) samAgatasya rAmeNa punarevAtidAruNam . anyedyustumulaM yuddhaM tadA bharatasattama .. 5\-181\-1 (38157) tato divyAstravichChUro divyAnyastrANyanekashaHka . ayojayatsa dharmAtmA divase divase vibhuH .. 5\-181\-2 (38158) tAnyahaM tatpratIghAtairastrairastrANi bhArata . vyadhamaM tumuleyuddheprANAMstyaktvAsudustyajAn .. 5\-181\-3 (38159) astrairastreShu bahudhA hateShveva cha bhArata . akrudhyata mahAtejAstyaktaprANaH sa saMyuge .. 5\-181\-4 (38160) tataH shaktiM prAhiNoddhorarUpA\- mastre ruddhe jAmadagnyo mahAtmA . kAlotsR^iShTAM prajvalitAmivolkAM saMdIptAgrAM tejasA vyApya lokam .. 5\-181\-5 (38161) tato.ahaM tAmiShubhirdIpyamAnAM samAyAntImantakAlArkadIptAm . ChittvA tridhA pAtayAmAsa bhUmau tato vavau pavanaH puNyagandhiH .. 5\-181\-6 (38162) tasyAM ChinnAyAM krodhadIpto.atha rAmaH shaktIrghorAH prAhiNoddvAdashAnyAH . tAsAM rUpaM bhArata nota shakyaM tejasvitvAllAghavAchchaiva vaktum .. 5\-181\-7 (38163) kintvevAhaM vihvalaH saMpradR^ishya digbhyaH sarvAstA mahotkA ivAgneH . nAnArUpAstejasogreNa dIptA yathA.a.adityA dvAdasha lokasaMkShaye .. 5\-181\-8 (38164) tato jAlaM bANamayaM vivR^ittaM saMdR^ishya bhittvA sharajAlena rAjan . dvAdasheShUnprAhiNavaM raNe.ahaM tataH shaktIrapyadhamaM ghorarUpAH .. 5\-181\-9 (38165) tato rAja~njAmadagnyo mahAtmA shaktIrghorA vyAkShipaddhemadaNDAH . vichitritAH kA~nchanapaTTanaMddhA yathA maholkA jvalitAstathA tAH .. 5\-181\-10 (38166) tAshchApyugrAshcharmaNA vArayitvA kha~NgenAjau pAtayitvA narendra . bANairdivyairjAmadagnyasya sa~Nkhye divyAnashvAnabhyavarShaM sasUtAn .. 5\-181\-11 (38167) nirmiktAnAM pannagAnAM sarUpA dR^iShTvA shaktIrhemachitrA nikR^ittAH . prAdushchakre divyamastraM mahAtmA krodhAviShTo haihayeshamamAthI .. 5\-181\-12 (38168) tataH shreNyaH shalabhAnAmivogrAH samApeturvishikhAnAM pradIptAH . samAchinochchApi bhR^ishaM sharIraM hayAnsUtaM sarathaM chaiva mahyam .. 5\-181\-13 (38169) rathaH sharairme nichitaH sarvato.abhU\- ttathA vAhAH sArathishchaiva rAjan . yugaM ratheShAM cha tathaiva chakre tathaivAkShaH sharakR^itto.atha bhagnaH .. 5\-181\-14 (38170) tatastasminbANavarShe vyatIte sharaugheNa pratyavarShaM guruM tam . sa vikShato mArgaNairbrahmarAshi\- rdehAdasaktaM mumuche bhUri raktam .. 5\-181\-15 (38171) yathA rAmo bANajAlAbhitapta\- stathaivAhaM subhR^ishaM gADhaviddhaH . tato yuddhaM vyaramachchAparAhNe bhAnAvastaM pratiyAte mahIdhram .. .. 5\-181\-16 (38172) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi ekAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 182 .. shrIH .. 5\.182\. adhyAyaH 182 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## rAmeNa rathAdadhaH pAtitasya bhIShmasya divyapuruShaiH samAshvAsanam .. 1 .. bhIShmeNa rAmasya rathAdadhaH pAtanam .. 2 .. samudbudhya punaryuyutso rAmasya maharShibhiryuddhAtpratinivartanam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-182\-0 (38173) bhIShma uvAcha. 5\-182\-0x (3916) tataH prabhAte rAjendra sUrye vimalatAM gate . bhArgavasya mayA sArdhaM punaryuddhamavartata .. 5\-182\-1 (38174) tato.abhrAnte rathe tiShThanrAmaH praharatAM varaH . vavarSha sharajAlAni mayi medha ivAchale .. 5\-182\-2 (38175) tataH sUto mama suhR^ichCharavarSheNa tADitaH . apayAto rathopasthAnmano mama viShAdayan .. 5\-182\-3 (38176) tataH sUto mamAtyarthaM kashmalaM prAvishanmahat . pR^ithivyAM cha sharAghAtAnnipapAta mumoha cha .. 5\-182\-4 (38177) tataH sUto jahAtprANAnrAmabANaprapIDitaH . muhUrtAdiva rAjendra mAM cha bhIrAvishattadA .. 5\-182\-5 (38178) tataH sUte hate tasminkShipatastasya me sharAn . pramattamanaso rAmaH prAhiNonmR^ityusaMmitam .. 5\-182\-6 (38179) tataH sUtavyasaninaM viplutaM mAM sa bhArgavaH . shareNAbhyahanadgADhaM vikR^iShya balavaddhanuH .. 5\-182\-7 (38180) sa me bhujAntare rAjannipatya rudhirAshanaH . mayaiva saha rAjendra jagAma vasudhAtalam .. 5\-182\-8 (38181) matvA tu nihataM rAmastato mAM bharatarShabha . meghavadvinanAdochchairjahR^iShe cha punaH punaH .. 5\-182\-9 (38182) tathA tu patite rAjanmayi rAmo mudA yutaH . udakroshanmahAnAdaM saha tairanuyAyibhiH .. 5\-182\-10 (38183) mama tatrAbhavanye tu kuravaH pArshvataH sthitAH . AgatA api yuddhaM ta~njanAstatra didR^ikShavaH . ArtiM paramikAM jagmuste tadA patite mayi .. 5\-182\-11 (38184) tato.apashyaM patito rAjasiMha dvijAnaShTau sUryahutAshanAbhAn . te mAM samantAtparirvAya tasthuH svabAhubhiH paridhAryAjimadhye .. 5\-182\-12 (38185) rakShyamANashcha tairviprairnAhaM bhUmimupAspR^isham . antarikShe dhR^ito hyasmi tairviprairbAndhavairiva .. 5\-182\-13 (38186) shvasannivAntarikShe cha jalabindubhirukShitaH . tataste brAhmaNA rAjannabruvanparigR^ihya mAm .. 5\-182\-14 (38187) mA bhairiti samaM sarve svasti te.astviti chAsakR^it . tatasteShAmahaM vAgbhistarpitaH sahasotthitaH . mAtaraM saritAM shreShThAmapashyaM rathamAsthitAm .. 5\-182\-15 (38188) hayAshcha me saMgR^ihItAstayA.a.asa\- nmahAnadyA saMyati kauravendra . pAdau jananyAH pratigR^ihya chAhaM tathA pitR^INAM rathamabhyaroham .. 5\-182\-16 (38189) rarakSha sA mAM sarathaM hayAMshchopaskArANi cha . tAmahaM prA~njalirbhUtvA punareva vyasarjayam .. 5\-182\-17 (38190) tato.ahaM svayamudyamya hayAMstAnvAtaraMhasaH . ayudhyaM jAmadagnyena nivR^itte.ahani bhArata .. 5\-182\-18 (38191) tato.ahaM bharatashreShTha vegavantaM mahAbalam . amu~nchaM samare bANaM rAmAya hR^idayachChidam .. 5\-182\-19 (38192) tato jagAma vasudhAM mama bANaprapIDitaH . jAnubhyAM dhanurutsR^ijya rAmo mohavashaM gataH .. 5\-182\-20 (38193) tatastasminnipatite rAme bhUrisahasrade . AvavrurjaladA vyoma kSharanto rudhiraM bahu .. 5\-182\-21 (38194) ulkAshcha shatashaH petuH sanirghAtAH sakampanAH. 5\-182\-22barkaM cha sahasA dIptaM svarbhAnurabhisaMvR^iNot .. 5\-182\-22 (38195) vavushcha vAtAH paruShAshchalitA cha vasuMdharA . gR^idhrA balAshcha ka~NkAshcha paripeturgudA yutAH .. 5\-182\-23 (38196) dIptAyAM dishi gomAyurdAruNaM muhurunnadat . anAhatA dundubhayo vinedurbhR^ishaniHsvanAH .. 5\-182\-24 (38197) etadautpAtikaM sarvaM ghoramAsIdbhayaMkaram . visaMj~nakalpe dharaNIM gate rAme mahAtmani .. 5\-182\-25 (38198) tato vai sahasotthAya rAmo mAmabhyavartata . punaryuddhAya kauravya vihvalaH krodhamUrChitaH .. 5\-182\-26 (38199) AdadAno mahAbAhuH kArmukaM tAlasannibham . tato mayyAdadAnaM taM rAmameva nyavArayan .. 5\-182\-27 (38200) maharShayaH kR^ipAyuktAH krodhAviShTo.api bhArgavaH . samAharadameyAtmA sharaM kAlAnalopamam .. 5\-182\-28 (38201) sato ravirmandamarIchimaNDalo jagAmAstaM pAMsupu~njAvagUDhaH nishA vyagAhatsukhashItamArutA tato yuddhaM pratyavahArayAva\- .. 5\-182\-29 (38202) evaM rAjannavahAro babhUva tataH punarvimale.abhUtsughoram . kalyaMkalyaM viMshatiM vai dinAni tathaiva chAnyAni dinAni trINi .. .. 5\-182\-30 (38203) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi dvyashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-182\-2 abhrAnte meghamaNDalasamIpe .. 5\-182\-12 dvijAn brAhmaNarUpadharAn vasUn .. 5\-182\-21 bhUyiptahasnade svarNasahasrANAM dAtari .. 5\-182\-22 sakampanAH savidyutaH .. 5\-182\-23 balAH balAkAH .. 5\-182\-30 kalyaMkalyaM prAtaHprAtaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 183 .. shrIH .. 5\.183\. adhyAyaH 183 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sapramANaM devatAdiprArthanApUrvakaM shAyitasya bhIShmasya divyapuruShaiH svapne samAshvAsanapUrvakaM j~nAtapUrvaprasvApanAstrAnusmAraNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-183\-0 (38204) bhIShma uvAcha. 5\-183\-0x (3917) tato.ahaM nishi rAjendra praNamya shirasA tadA . brAhmaNAnAM pitR^INAM cha devatAnAM cha sarvashaH .. 5\-183\-1 (38205) naktaMcharANAM bhUtAnAM rAjanyAnAM vishAMpate . shayanaM prApya rahite manasA samachintayam .. 5\-183\-2 (38206) jAmadagnyena me yuddhamidaM paramadAruNam . ahAni cha bahUnyadya vartate sumahAtyayam .. 5\-183\-3 (38207) na cha rAmaM mahAvIryaM shaknomi raNamUrdhani . vijetuM samare vipraM jAmadagnyaM mahAbalam .. 5\-183\-4 (38208) yadi shakyo mayA jetuM jAmadagnyaH pratApavAn . daivatAni prasannAni darshayantu nishAM mama .. 5\-183\-5 (38209) tato nishi cha rAjendra prasuptaH sharavikShataH . dakShiNeneha pArshvena prabhAtasamaye tadA .. 5\-183\-6 (38210) tato.ahaM vipramukhyaistairyairasmi patito rathAt . utthApito dhR^itashchaiva mA bhairiti cha sAntvitaH .. 5\-183\-7 (38211) ta eva mAM mahArAja svapne darshanametya vai . parivAryAbruvanvAkyaM tannibodha kurUdvaha .. 5\-183\-8 (38212) uttiShTha mA bhairgA~Ngeya na bhayaM te.asti kiMchana . rakShAmahe tvAM kauravya svasharIraM hi no bhavAn .. 5\-183\-9 (38213) na tvAM rAmo raNe jetA jAmadagnyaH kathaMchana . tvameva samare rAmaM vijetA bharatarShabha .. 5\-183\-10 (38214) idamastraM sudayitaM pratyabhij~nAsyate bhavAn . viditaM hi tavApyetatpUrvasmindehadhAraNe .. 5\-183\-11 (38215) prAjApatyaM vishvakR^itaM prasvApaM nAma bhArata . na hIdaM veda rAmo.api pR^ithivyAM vA pumAnkvachit .. 5\-183\-12 (38216) tatsmarasva mahAbAho bhR^ishaM saMyojayasva cha . upasthAsyati rAjendra svayameva tavAnagha .. 5\-183\-13 (38217) yena sarvAnmahAvIryAnprashAsiShyasi kaurava . na cha rAmaH kShayaM gantA tenAstreNa narAdhipa .. 5\-183\-14 (38218) enasA na tu saMyogaM prApsyase jAtu mAnada . svapsyate jAmadagnyo.asau tvadbANabalapIDitaH .. 5\-183\-15 (38219) tato jitvA tvamevainaM punarutthApayiShyasi . astreNa dayitenAjau bhIShma saMbodhanena vai .. 5\-183\-16 (38220) evaM kuruShva kauravya prabhAte rathamAsthitaH . prasuptaM vA mR^itaM veti tulyaM manyAmahe vayam .. 5\-183\-17 (38221) na cha rAmeNa martavyaM kadAchidapi pArthiva . tataH samutpannamidaM prasvApaM yujyatAmiti .. 5\-183\-18 (38222) ityuktvAntarhitA rAjansarva eva dvijottamAH . aShTau sadR^isharUpAste sarve bhAsuramUrtayaH .. .. 5\-183\-19 (38223) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi tryashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-183\-5 nishAM nishi . darshayantu AtmAnaM prakAshayantu .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 184 .. shrIH .. 5\.184\. adhyAyaH 184 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## rAmabhIShmayorAyodhanam .. 1 .. bhIShmasya prasvApanAstrapratibhAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-184\-0 (38224) bhIShma uvAcha. 5\-184\-0x (3918) tato rAtrau vyatItAyAM pratibuddho.asmi bhArata . tataH saMchintya vai svapnamavApaM harShamuttamam .. 5\-184\-1 (38225) tataH samabhavadyuddhaM mama tasya cha bhArata . tumulaM sarvabhUtAnAM romaharShaNamadbhutam .. 5\-184\-2 (38226) tato bANamayaM varShaM vavarSha mayi bhArgavaH . nyavArayamahaM tachcha sharajAlena bhArata .. 5\-184\-3 (38227) tataH paramasaMkruddhaH punareva mahAtapAH . hyastanena cha kopena shaktiM vai prAhiNonmayi .. 5\-184\-4 (38228) indrAshanisamasparshAM yamadaNDasamaprabhAm . jvalantImagnivatsa~Nkhye lelihAnAM samantataH .. 5\-184\-5 (38229) tato bharatashArdUla dhiShNyamAkAshagaM yathA . sA mamAbhyavadhIttUrNaM jatrudeshe kurUdvaha .. 5\-184\-6 (38230) athAsramasravaddhoraM girergairikadhAtuvAt . rAmeNa sumahAbAho kShatasya kShatajekShaNa .. 5\-184\-7 (38231) tato.ahaM jAmadagnyAya bhR^ishaM krodhasamanvitaH . chikShepa mR^ityusaMkAshaM bANaM sarpaviShopamam .. 5\-184\-8 (38232) sa tenAbhihato vIro lalATe dvijasattamaH . ashobhata mahArAja shashrR^i~Nga iva parvataH .. 5\-184\-9 (38233) sa saMrabdhaH samAvR^itya sharaM kAlAntakopamam . saMdadhe balavatkR^iShya ghoraM shatranibarhaNam .. 5\-184\-10 (38234) sa vakShasi pApatograH sharo vyAla iva shvasan . mahIM rAjaMstatashchAhamagamaM rudhirAvilaH .. 5\-184\-11 (38235) saMprApya tu punaH saMj~nAM jAmadaghnyAya dhImate . prAhiNvaM vimalAM shaktiM jvalantImashanImiva .. 5\-184\-12 (38236) sA tasya dvijamukhyasya nipapAta bhujAntare . vihvalashchAbhavadrAjanvepathushchainamAvishat .. 5\-184\-13 (38237) tata enaM pariShvajya sakhA vipro mahAtapAH . akR^itavraNaH shubhairvAkyairAshvAsayadanekadhA .. 5\-184\-14 (38238) samAshvastastato rAmaH krodhAmarShasamanvitaH . prAdushchakre tadA brAhmaM paramAstraM mahAvrataH .. 5\-184\-15 (38239) tatastatpratighAtArthaM brAhmamevAstramuttamam . mayA prayuktaM jajvAla yugAntamiva darshayat .. 5\-184\-16 (38240) tayorbrahmAstrayorAsIdantarA vai samAgamaH . asaMprApyaiva rAmaM cha mAM cha bhAratasattama .. 5\-184\-17 (38241) tato vyomni prAdurabhUtteja eva hi kevalam . bhUtAni chaiva sarvANi jagmurArtiM vishAMpate .. 5\-184\-18 (38242) R^iShayashcha sagandharvA devatAshchaiva bhArata . saMtApaM paramaM jagmurastratejobhipIDitAH .. 5\-184\-19 (38243) tatashchachAla pR^ithivI saparvatavanadrumA . saMtaptAni cha bhUtAni viShAdaMka jagmuruttamam .. 5\-184\-20 (38244) prajajvAla nabho rAjandhUmAyante disho dasha . na sthAtumantarikShe cha shekurAkAshagAstadA .. 5\-184\-21 (38245) tato hAhAkR^ite loke sadevAsurarAkShase . idamantaramityevaM moktukAmo.asmi bhArata .. 5\-184\-22 (38246) prasvApamastraM tvarito vachanAdbrahmavAdinAm . chintitaM cha tadastraM me manasi pratyabhAttadA .. .. 5\-184\-23 (38247) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi chaturashItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 185 .. shrIH .. 5\.185\. adhyAyaH 185 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## bhIShme rAmaMprati prasvApanAstraM prayoktukAme nAradena tanniShedhanam .. 1 .. bhIShmeNa divyapuruShavachanAchcha prasvApanAstrapratisaMsaMhAre rAmeNa svasya parAjitatvoktiH .. 2 .. nAradAdivachanAdyuddhoparamaH .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-185\-0 (38248) bhIShma uvAcha. 5\-185\-0x (3919) tato halahalAshabdo divi rAjanmahAnabhUt . prasvApaM bhIShma mA srAkShIriti kauravanandana .. 5\-185\-1 (38249) ayu~njameva chaivAhaM tadastraM bhR^igunandane . prasvApaM mAM prayujjAnaM nArado vAkayamabravIt .. 5\-185\-2 (38250) ete viyati karavya divi devagaNAH sthitAH . te tvAM nivArayantyadya prasvApaM mA prayojaya .. 5\-185\-3 (38251) rAmastapasvI brahmaNyo brAhmaNashcha gurushcha te . tasyavamAnaM kauravya mAsma kArShIH katha~nchana .. 5\-185\-4 (38252) tato.apashyaM diviShThAnvai tAnaShTau brahmavAdinaH . te mAM smayanto rAjendra shanakairidamabruvan .. 5\-185\-5 (38253) yathA.a.aha bharatashreShTha nAradastattathA kuru . etaddhi paramaM shreyo lokAnAM bharatarShabha .. 5\-185\-6 (38254) tatashcha pratisaMhR^itya tadastraM svApanaM mahat . brahmAstraM dIpayA~nchakre tasminyudhi yathAvidhi .. 5\-185\-7 (38255) tato rAmo hR^iShito rAjasiMha dR^iShTvA tadastraM vinivartitaM vai . jito.asmi bhIShmeNa sumandabuddhi\- rityeva vAkyaM sahasA vyamu~nchat .. 5\-185\-8 (38256) tato.apashyatpitaraM jAmadagnyaH pitustathA pitaraM chAsya mAnyam . te tatra chainaM parivArya tasthu\- rUchushchainaM sAntvapUrvaM tadanIm .. 5\-185\-9 (38257) pitara UchuH. 5\-185\-10x (3920) mA smaivaM sAhasaM tAta punaH kArShIH katha~nchana . bhIShmeNa saMyugaM gantuM kShatriyeNa visheShataH .. 5\-185\-10 (38258) kShatriyasya tu dharmo.ayaM yadyuddhaM bhR^igunandana . svAdhyAyo vratacharyA.atha brAhmaNAnAM paraM dhanam .. 5\-185\-11 (38259) idaM nimitte kasmiMshchidasmAbhiH prAgudAhR^itam . shastradhAraNamatyugraM tachchAkAryaM kR^itaM tvayA .. 5\-185\-12 (38260) vatsa paryAptametAvadbhIShmeNa saha saMyuge . vimardaste mahAbAho vyapayAhi raNAditaH .. 5\-185\-13 (38261) paryAptametadbhadraM te tava kArmukadhAraNam . visarjayaitaddurdharSha tapastapyasva bhArgava .. 5\-185\-14 (38262) eSha bhIShmaH shAntanavo devaiH sarvairnivAritaH . nivartasva raNAdasmAditi chaiva prasAditaH .. 5\-185\-15 (38263) rAmeNa saha mAyotsIrguruNeti punaH punaH . na hi rAmo raNe jetuM tvayA nyAyyaH kurUdvaha .. 5\-185\-16 (38264) mAnaM kuruShva gA~Ngeya brAhmaNasya raNAjire . vayaM tu guravastubhyaM tasmAttvAM vArayAmahe .. 5\-185\-17 (38265) bhIShmo vasUnAmanyatamo diShTyA jIvasi putraka . gA~NgeyaH shantanoH putro vasureSha mahAyashAH .. 5\-185\-18 (38266) kathaM shakyastvayA jetuM nivartasveha bhArgava . arjunaH pANDavashreShThaH purandarasuto balI .. 5\-185\-19 (38267) naraH prajApatirvIraH pUrvadevaH sanAtanaH . savyasAchIti vikhyAtastriShu lokeShu vIryavAn . bhIShmamR^ityuryathAkAlaM vihito vai svayaMbhuvA .. 5\-185\-20 (38268) bhIShma uvAcha. 5\-185\-21x (3921) evamuktaH sa pitR^ibhiH pitR^InrAmo.abravIdidam . nAhaM yudhi nivarteyamiti me vratamAhitam . na nivartitapUrvashcha kadAchidraNamUrdhani .. 5\-185\-21 (38269) nivartyatAmApageyaH kAmaM yuddhAtpitAmahAH . na tvahaM vinivartiShye yuddhAdasmAtkathaMchana .. 5\-185\-22 (38270) tataste munayo rAjannR^ichIkapramukhAstadA . nAradenaiva sahitAH samAgamyedamabruvan .. 5\-185\-23 (38271) nivartasva raNAttAta mAnayasva dvijottamam . ityavochamahaM tAMshcha kShatradharmavyapekShayA .. 5\-185\-24 (38272) mama vratamidaM loke nAhaM yuddhAtkadAchana . vimukho vinivarteyaM pR^iShThato.abhyAhataH sharaiH .. 5\-185\-25 (38273) nAhaM lobhAnna kArpaNyAnna bhayAnnArthakAraNAt . tyajeyaM shAshvataM dharmamiti me nishchitA matiH .. 5\-185\-26 (38274) tataste munayaH sarve nAradapramukhA nR^ipa . bhAgIrathI cha me mAtA raNamadhyaM prapedire .. 5\-185\-27 (38275) tathaivAttasharo dhanvI tathaiva dR^iDhanishchayaH . sthito.ahamAhave yoddhuM tataste rAmamabruvan .. 5\-185\-28 (38276) sametya sahitA bhUyaH samare bhR^igunandanam . nAvanItaM hi hR^idayaM viprANAM shAmya bhArgava .. 5\-185\-29 (38277) rAma rAma nivartasva yuddhAdasmAddvijottama . avadhyo vai tvayA bhIShmastvaM cha bhIShmasya bhArgava .. 5\-185\-30 (38278) evaM bruvantaste sarve pratiruddhya raNAjiram . nyAsayA~nchakrire shastraM pitaro bhR^igunandanam .. 5\-185\-31 (38279) tato.ahaM punarevAtha tAnaShTau brahmavAdinaH . adrAkShaM dIpyamAnAnvai grahAnaShTAvivoditAn .. 5\-185\-32 (38280) te mAM sapraNayaM vAkyamabruvansamare sthitam . praihi rAmaM mahAbAho guruM lokahitaM kuru .. 5\-185\-33 (38281) dR^iShTvA nivartitaM rAmaM suhR^idvAkyena tena vai . lokAnAM cha hitaM kurvannahamapyAdade vachaH .. 5\-185\-34 (38282) tato.ahaM rAmamAsAdya vavande bhR^ishavikShataH . rAmashchAbhyutsmayanpremNA mAmuvAcha mahAtapAH .. 5\-185\-35 (38283) tvatsamo nAsti loke.asminkShatriyaH pR^ithivIcharaH . gamyatAM bhIShma yuddhe.asmiMstoShito.ahaM bhR^ishaM tvayA .. 5\-185\-36 (38284) mama chaiva samakShaM tAM kanyAmAhUya bhArgavaH . uktavAndInayA vAchA madhye teShAM mahAtmanAm .. .. 5\-185\-37 (38285) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi pa~nchAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 186 .. shrIH .. 5\.186\. adhyAyaH 186 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## rAmamAmantrya gatayA ambayA puNyAshramAdiShu duShkaratapashcharaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-186\-0 (38286) rAma uvAcha. 5\-186\-0x (3922) pratyakShametallokAnAM sarveShAmeva bhAmini . yathAshaktyA mayA yuddhaM kR^itaM vai pauruShaM param .. 5\-186\-1 (38287) na chaivamapi shaknomi bhIShmaM shastrabhR^itAM varam . visheShayitumatyarthamuttamAstrANi darshayan .. 5\-186\-2 (38288) eShA me paramA shaktiretanme paramaM balam . yatheShTaM gamyatAM bhadre kimanyadvA karomi te .. 5\-186\-3 (38289) bhIShmameva prapadyasva na te.anyA vidyate gatiH . nirjito hyasmi bhIShmeNa mahAstrANi pramu~nchatA .. 5\-186\-4 (38290) evamuktvA tato rAmo viniHshvasya mahAmanAH . tUShmImAsIttataH kanakyA provAcha bhR^igunandanam .. 5\-186\-5 (38291) bhagavannevamevaitadyathA.a.aha bhagavAMstathA . ajeyo yudhi bhIShmo.ayamapi devairudAradhIH .. 5\-186\-6 (38292) yathAshakti yathotsAhaM mama kAryaM kR^itaM tvayA . anivAryaM raNe vIryamastrANi vividhAni cha .. 5\-186\-7 (38293) ne chaiva shakyate yuddhe visheShayitumantataH . na chAhamenaM yAsyAmi punarbhIShmaM kathaMchana .. 5\-186\-8 (38294) gamiShyAmi tu tatrAhaM yatra bhIShmaM tapodhana . samare pAtayiShyAmi svayameva bhR^igUdvaha .. 5\-186\-9 (38295) evamuktvA yayau kanyA roShavyAkulalochanA . tApasye dhR^itasaMkalpA sA me chintayatI vadham .. 5\-186\-10 (38296) tato mahendraM sahitairamunibhirbhR^igusattamaH . yathA.a.agataM tathA so.aganmAmupAmantrya bhArata .. 5\-186\-11 (38297) tato rathaM samAruhya stUyamAno dvijAtibhiH . pravishya nagaraM mAtre satyavatyai nyavedayam .. 5\-186\-12 (38298) yathAvR^ittaM mahArAja sA cha mAM pratyanandata . puruShAMshchAdishaM prAj~nAnkanyAvR^ittAntakarmaNi .. 5\-186\-13 (38299) divase divase hyasyA gatijalpitacheShTitam . pratyAharaMshcha me yuktAH sthitAH priyahite sadA .. 5\-186\-14 (38300) yadaiva hi vanaM prAyAtsA kanyA tapase dhR^itA . tadaiva vyathito dIno gatachetA ivAbhavam .. 5\-186\-15 (38301) na hi mAM kShatriyaH kashchidvIryeNa vyajayadyudhi . R^ite brahmavidastAta tapasA saMshitavratAt .. 5\-186\-16 (38302) api chaitanmayA rAjannArade.api niveditam . vyAse chaiva tathA kAryaM tau chobhau mAmavochatAm .. 5\-186\-17 (38303) na viShAdastvayA kAryo bhIShma kAshisutAM prati . daivaM puruShakAreNa ko nivartitumutsahet .. 5\-186\-18 (38304) sA kanyA tu mahArAja pravishyAshramamaNDalam . yamunAtIramAshritya tapastepe.atimAnuSham .. 5\-186\-19 (38305) nirAhArA kR^ishA rUkShA jaTilA malapa~NkinI . ShaNmAsAnvAyubhakShA cha sthANubhUtA tapodhanA .. 5\-186\-20 (38306) yamunAjalamAshritya saMvatsaramathA.aparam . udavAsaM nirAhArA pArayAmAsa bhAminI .. 5\-186\-21 (38307) shIrNaparNena chaikena pArayAmAsa sA param . saMvatsaraM tIvrakopA pAdA~NguShThAgradhiShThitA .. 5\-186\-22 (38308) evaM dvAdasha varShANi tApayAmAsa rodasI . nivartyamAnApi cha sA j~nAtibhirnaiva shakyate .. 5\-186\-23 (38309) tato.agamadvatsabhUmiM siddhachAraNasevitAm . AshramaM puNyashIlAnAM tApasAnAM mahAtmanAm .. 5\-186\-24 (38310) tatra puNyeShu tIrtheShu sA.a.aplutA~NgI divAnisham . vyacharatkAshikanyA sA yathAkAmavichAriNI .. 5\-186\-25 (38311) nandAshrame mahArAja tatholUkAshrame shubhe . chyavanasyAshrame chaiva brahmaNaH sthAna eva cha .. 5\-186\-26 (38312) trayAge devayajane devAraNyeShu chaiva ha . bhogavatyAM mahArAja kaushikasyAshrame tathA .. 5\-186\-27 (38313) mANDavyasyAshrame rAjandilIpasyAshrame tathA . rAmahrade cha kauravya pailagargasya chAshrame .. 5\-186\-28 (38314) eteShu tIrtheShu tadA kAshikanyA vishAMpate . AplAvayata gAtrANi vratamAsthAya duShkaram .. 5\-186\-29 (38315) tAmabravIchcha kauravya mama mAtA jale sthitA . kimarthaM klishyase bhadre tathyameva vadasva me .. 5\-186\-30 (38316) sainAmathAbravIdrAjankR^itA~njaliraninditA bhIShmeNa samare rAmo nirjitashchArulochani .. 5\-186\-31 (38317) ko.anyastamutsahe~njetumudyateShuM mahIpatiH . sAhaM bhIShmavinAshAya tapastapsye sudAruNam .. 5\-186\-32 (38318) vicharAmi mahIM devi yathA hanyAmahaM nR^ipam . etadvrataphalaM devi paramasminyathA hi me .. 5\-186\-33 (38319) tato.abravItsAgaragA jihmaM charasi bhAmini . naiSha kAmo.anavadyA~Ngi shakyaH prAptuM tvayA.abale .. 5\-186\-34 (38320) yadi bhIShmavinAshAya kAshye charasi vai vratam . vratasthA cha sharIraM tvaM yadi nAma vimokShyasi .. 5\-186\-35 (38321) nadI bhaviShyasi shubhe kuTilA vArShikodakA . dustIrthA na tu vij~neyA vArShikI nAShTamAsikI .. 5\-186\-36 (38322) bhImagrAhavatI ghorA sarvabhUtabhayaMkarI . evamuktvA tato rAjankAshikanyAM nyavartata .. 5\-186\-37 (38323) mAtA mama mahAbhAgA smayamAneva bhAminI . kadAchidaShTame mAsi kadAchiddashame tathA . na prAshnItodakamapi punaH sA varavarNinI .. 5\-186\-38 (38324) sA vatsabhUmiM kauravya tIrthalobhAttatastataH . patitA paridhAvantI punaH kAshipateH sutA .. 5\-186\-39 (38325) sA nadI vatsabhUmyAM tu prathitAmbeti bhArata . vArShikI grAhabahulA dustIrthA kuTilA tathA .. 5\-186\-40 (38326) sA kanyA tapasA tena dehArdhena vyajAyata . nadI cha rAjanvatseShu kanyA chaivAbhavattadA .. .. 5\-186\-41 (38327) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi ShaDashItyadhikashatatamo.adhyAya\- .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-186\-36 vArShikI varShAsveva vahatIti vArShikI .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 187 .. shrIH .. 5\.187\. adhyAyaH 187 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## ambayA tapastoShitAnmahAdevAt janmAntare puMstvaprAptyA bhIShmahananarUpavamupalabhyAgnau praveshaH .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-187\-0 (38328) bhIShma uvAcha. 5\-187\-0x (3923) tataste tApasAH sarve tapase dhR^itanishchayAm . dR^iShTvA nyavartayaMstAta kiM kAryamiti chAbruvan .. 5\-187\-1 (38329) tAnuvAcha tataH kanyA tapovR^iddhAnR^iShIMstadA . nirAkR^itAsmi bhIShmeNa bhraMshitA patidharmataH .. 5\-187\-2 (38330) vadhArthaM tasya dIkShA me na lokArthaM tapodhanAH . nihatya bhIShmaM gachCheyaM shAntimityeva nishchayaH .. 5\-187\-3 (38331) yatkR^ite duHkhavasatimimAM prApta.asmi shAshvatIm . patilokAdvihInA cha naiva strI na pumAniha .. 5\-187\-4 (38332) nAhatvA yudhi gA~NgeyaM nivartiShye tapodhanAH . eSha me hR^idi saMkalpo yadidaM kathitaM mayA .. 5\-187\-5 (38333) strIbhAve parinirviNNA puMstvArthe kR^itanishchayA . bhIShme pratichikIrShAmi nAsmi vAryeti vai punaH .. 5\-187\-6 (38334) tAM devo darshayAmAsa shUlapANirumApatiH . madhye teShAM mahArShINAM svena rUpeNa tApasIm .. 5\-187\-7 (38335) ChandyamAnA vareNAtha sA vavre matparAjayam . haniShyasIti tAM devaH pratyuvAcha manasvinIm .. 5\-187\-8 (38336) tataH sA punarevAtha kanyA rudramuvAcha ha . upapadyetkathaM deva striyA yudhi jayo mama .. 5\-187\-9 (38337) strIbhAvena cha me gADhaM manaH shAntamumApate . pratishrutashcha bhUtesha tvayA bhIShmaparAjayaH .. 5\-187\-10 (38338) yathA sa satyo bhavati tathA kuru vR^iShadhvaja . yathA hanyAM samAgamya bhIShmaM shAntanavaM yudhi .. 5\-187\-11 (38339) tAmuvAcha mahAdevaH kanyAM kila vR^iShadhvajaH . na me vAgamR^itaM prAha satyaM bhadre bhaviShyasi .. 5\-187\-12 (38340) haniShyasi raNe bhIShmaM puruShatvaM cha lapsyati .. smariShyasi cha tatsarvaM dehamanyaM gatA satI .. 5\-187\-13 (38341) drupadasya kule jAtA bhaviShyasi mahArathaH . shIghrAstrashchitrayodhI cha bhaviShyasi susaMmataH .. 5\-187\-14 (38342) yathoktameva kalyANi sarvametadbhaviShyati . bhaviShyasi pumAnpashchAtkasmAchchitkAlaparyayAt .. 5\-187\-15 (38343) evamuktvA mahAdevaH kapardI vR^iShabhadhvajaH . pashyatAmeva viprANAM tatraivAntaradhIyata .. 5\-187\-16 (38344) tataH sA pashyatAM teShAM maharShINAmaninditA . samAhR^itya vanAttasmAtkAShThAni varavarNinI .. 5\-187\-17 (38345) chitAM kR^itvA sumahatIM pradAya cha hutAshanam . pradIpte.agnau mahArAja roShadIptena chetasA .. 5\-187\-18 (38346) uktvA bhIShmavadhAyeti pravivesha hutAshanam . jyeShThA kAshisutA rAjanyamunAmabhito nadIm .. .. 5\-187\-19 (38347) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi saptAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-187\-10 shAntaM shauryadharmarahitam .. 5\-187\-19 yamunAmabhitaH yamunAdvIpe ityarthaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 188 .. shrIH .. 5\.188\. adhyAyaH 188 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## putrArthaM tapasyate drupadAya mahAdevena strI bhUtvA pumAnbhaviShyatIti varadAnam .. 1 .. drupadabhAryayA stryapatyajanane.api tasya puMstvakhyApanam .. 2 .. drupadena tasya strItvaM prachChAdya puMvajjAtakarmAdikaraNapUrvakaM shikhaNDIti nAmakaraNam .. 3 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-188\-0 (38348) duryodhana uvAcha. 5\-188\-0x (3924) kathaM shikhaNDI gA~Ngeya kanyAM bhUtvA purA tadA . puruSho.abhUdyudhishreShTha tanme brUhi pitAmaha .. 5\-188\-1 (38349) bhIShma uvAcha. 5\-188\-2x (3925) bhAryA tu tasya rAjendra drupadasya mahIpateH . mahiShI dayitA hyAsIdaputrA cha vishAMpate .. 5\-188\-2 (38350) etasminneva kAle tu drupado vai mahIpatiH . apatyArthe mahArAja toShayAmAsa sha~Nkaram .. 5\-188\-3 (38351) asmAdvadhArthaM nishchitya tapo ghoraM samAsthitaH . R^ite kanyAM mahAdeva putro mesyAditi bruvan .. 5\-188\-4 (38352) bhagavanputramichChAmi bhIShmaM pratichikIrShayA . ityukto devadevena strIpumAMste bhaviShyati .. 5\-188\-5 (38353) nivartasva mahIpAla naita~njAtvanyathA bhavet . sa tu gatvA cha nagaraM bhAryAmidamuvAcha ha .. 5\-188\-6 (38354) kR^ito yatno mahAdevastapasA.a.arAdhito mayA . kanyA bhUtvA pumAnbhAvI iti choktosmi shaMbhunA .. 5\-188\-7 (38355) punaH punaryAchyamAno diShTamityabravIchChivaH . natadanyachcha bhavitA bhavitavyaM hi tattathA .. 5\-188\-8 (38356) tataH sA niyatA bhUtvA R^itukAle manasvinI . patnI drupadarAjasya drupadaM pravivesha ha .. 5\-188\-9 (38357) lebhe garbhaM yathAkAlaM vidhidR^iShTena karmaNA . pArShatasya mahIpAla yathA mAM nArado.abravIt .. 5\-188\-10 (38358) tato dadhAra sA devI garbhaM rAjIvalochanA . tAM sa rAjA priyAM bhAryAM drupadaH kurunandana .. 5\-188\-11 (38359) putrasnehAnmahAbAhuH mukhaM paryacharattadA . sarvAnabhiprAyakR^itAnbhAryA.alabhata kaurava .. 5\-188\-12 (38360) aputrasya sato rAj~no drupadasya mahIpateH . yathAkAlaM tu sA devI mahiShI drupadasya ha .. 5\-188\-13 (38361) kanyAM pravararUpAM tu prAjAyata narAdhipa . aputrasya tu rAj~naH sA drupadasya manasvinI .. 5\-188\-14 (38362) khyApayAmAsa rAjendra putro hyeSha mameti vai . tataH sa rAjA drupada prachChannAyA narAdhipa .. 5\-188\-15 (38363) putravatputrakAryANi sarvANi samakArayat . rakShaNaM chaiva mantrasya mahiShI drupadasya sA .. 5\-188\-16 (38364) chakAra sarvayatnena bruvaNA putra ityuta . na cha tAM vedaka nagare kashchidanyatra pArShatAt .. 5\-188\-17 (38365) shraddadhAno hi tadvAkyaM devasyAchyutatejasaH . ChAdayAmAsa tAM kanyAM pumAniti cha sobravIt .. 5\-188\-18 (38366) jAtakarmANi sarvANi kArayAmAsa pArthivaH . puMvadvidhAnayuktAni shikhaNDIti cha tAM viduH .. 5\-188\-19 (38367) ahamekastu chAreNa vachanAnnAradasya cha . j~nAtavAndevavAkyena ambAyAstapasA tathA .. .. 5\-188\-20 (38368) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi aShTAshItyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 189 .. shrIH .. 5\.189\. adhyAyaH 189 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## puMveShagUhitayA shikhaNDinyA droNAddhanurvidyAbhyasanam .. 1 .. drupadena shikhaNDinyAH dashArNAdhipatikanyayA vivAhakaraNam .. 2 .. dAshArNakasutayA dhAtrIdvArA svapitre shikhaNDinyAH strItvaj~nApanam .. 3 .. dAshArNakena dUtamukhena drupadaMprati svavipralambhaphalatayA sabandhostasya samuchChedanivedanam .. 4 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-189\-0 (38369) bhIShma uvAcha. 5\-189\-0x (3926) chakAra yatnaM drupadaH sutAyAH sarvakarmasu . tato lekhyAdiShu tathA shilpeShu cha paraMtapa .. 5\-189\-1 (38370) iShvastre chaiva rAjendra droNashiShyo babhUva ha . tasya mAtA mahArAja rAjAnaM varavarNinI .. 5\-189\-2 (38371) chodayAmAsa bhAryArthaM kanyAyAH putravattadA . tatastAM pArShato dR^iShTvA kanyAM saMprAptayauvanAm . striyaM matvA tatashchintAM prapede saha bhAryayA .. 5\-189\-3 (38372) drupada uvAcha. 5\-189\-4x (3927) kanyA mameyaM saMprAptA yauvanaM shokavardhinI . mayA prachChAditA cheyaM vachanAchChUlapANinaH .. 5\-189\-4 (38373) bhAryovAcha. 5\-189\-5x (3928) na tanmithyA mahArAja bhaviShyati kathaMchana . trailokyakartA kasmAddhi vR^ithA vaktumihArhati .. 5\-189\-5 (38374) yadi te rochate rAjanvakShyAmi shrR^iNu me vachaH . shrutvedAnIM prapadyethAH svAM matiM pR^iShatAtmaja .. 5\-189\-6 (38375) kriyatAmasya yatnena vidhivaddArasaMgrahaH . bhavitA tadvachaH satyamiti me nishchitA matiH .. 5\-189\-7 (38376) tatastau nishchayaM kR^itvA tasminkArye.atha daMpatI . varayA~nchakratuH kanyAM dashArNAdhipateH sutAm .. 5\-189\-8 (38377) tato rAjA drupado rAjasiMhaH sarvAnrAj~naH kulataH sannishAmya . dAshArNakasya nR^ipatestanUjAM shikhaNDine varayAmAsa dArAn .. 5\-189\-9 (38378) hiraNyavarmeti nR^ipo yo.asau dAshArNakaH smR^itaH . sa cha prAdAnmahIpAlaH kanyAM tasmai shikhaNDine .. 5\-189\-10 (38379) sa cha rAjA dashArNeShu mahAnAsItsudurjayaH . hiraNyavarmA durdharSho mahAseno mahAmanAH .. 5\-189\-11 (38380) kR^ite vivAhe tu tadA sA kanyA rAjasattama . yauvanaM samanuprAptA sA cha kanyA shikhaNDinI .. 5\-189\-12 (38381) kR^itadAraH shikhaNDI cha kAmpilyaM punarAgamat . na cha sA veda tAM kanyAM kaMchitkAlaM striyaM kila . yadA tvenAmajAnAtsA striyameva nR^ipAtmajA .. 5\-189\-13 (38382) dhAtrINAM cha sakhInAM cha vrIDayAnA nyavedayat . kanyAM pA~nchAlarAjasya sutAM tAM vai shikhaNDinIm .. 5\-189\-14 (38383) tatastA rAjashArdUla dhAtryo dAshArNikAstadA . jagmurArti parAM preShyAH preShayAmAsureva cha .. 5\-189\-15 (38384) tato dashArNAdhipateH preShyAH sarvA nyavedayan . vipralambhaM yathAvR^ittaM sa cha chukrodha pArthivaH .. 5\-189\-16 (38385) shikhaNDyapi mahArAja puMvadrAjakule tadA . vijahAra mrudA yuktaH strItvaM naivAtirochayan .. 5\-189\-17 (38386) tataH katipayAhasya tachChrutvA bharatarShabha . hiraNyavarmA rAjendra roShAdartiM jagAma ha .. 5\-189\-18 (38387) tato dAshArNako rAjA tIvrakopasamanvitaH . dUtaM prasthApayAmAsa drupadasya niveshanam .. 5\-189\-19 (38388) tato drupadamAsAdya dUtaH kA~nchanavarmaNaH . eka ekAntasutsArya raho vachanamabravIt .. 5\-189\-20 (38389) dAshArNarAjo rAjaMstvAmidaM vachanamabravIt . abhiShgAtprakupito vipralabdhastvayA.anagha .. 5\-189\-21 (38390) avamanyase mAM nR^ipate nUnaM durmantritaM tava . yanme kanyAM svakanyArthe mohAdyAchitavAnasi .. 5\-189\-22 (38391) tasyAdya vipralambhasya phalaM prApnuhi durmate . eSha tvaM sajanAmAtyamuddharAmi sthiro bhava .. 5\-189\-23 (38392) avamatya cha vIryaM me kulaM chAritrameva cha . vipralambhastvayApUrvo manuShyeShu pravartitaH .. 5\-189\-24 (38393) kuru sarvANi kAryANi bhu~NkShva kabhogAnanuttamAn . abhiyAsyAmi shIghraM tvAM samuddhartuM sabAndhavam .. .. 5\-189\-25 (38394) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi ekonanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-189\-4 shUlayuktaH pANiH shUlapANiH so.asyAstIti shUlapANI tasya .. 5\-189\-20 utsArya nItvA .. 5\-189\-21 abhiSha~NgAtparAbhavAt .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 190 .. shrIH .. 5\.190\. adhyAyaH 190 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## dAshArNakena punardUtapreShaNe drupadena patnyAsaha kartavyAlochanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-190\-0 (38395) bhIShma uvAcha. 5\-190\-0x (3929) evamuktasya dUtena drupadasya tadA nR^ipa . chorasyeva gR^ihItasya na prAvartata bhAratI .. 5\-190\-1 (38396) sa yatnamakarottIvraM saMbandhinyunumAnane . dUtairmadhurasaMbhAShairna tadastIti saMdishan .. 5\-190\-2 (38397) sa rAjA bhUya evAtha j~nAtvA tattvamathAgamat . kanyeti pA~nchAlasutAM tvaramANo viniryayau .. 5\-190\-3 (38398) tataH saMpreShakayAmAsa mitrAMNAmamitaujasAm . duhiturvipralambhaM taM dhAtrINAM vachanAttadA .. 5\-190\-4 (38399) tataH samudayaM kR^itvA balAnAM rAjasattamaH . abhiyAne matiM chakre drupadaM prati bhArata .. 5\-190\-5 (38400) tataH saMmantrayAmAsa mantribhiH sa mahIpatiH . hiraNyavarmA rAjendra pA~nchAlyaM pArthivaM prati .. 5\-190\-6 (38401) tatra vai nishchitaM teShAmabhUdrAj~nAM mahAtmanAm . tathyaM bhavati chedetatkanyA rAja~nshikhaNDinI .. 5\-190\-7 (38402) baddhvA pA~nchAlarAjAnamAnayiShyAmahe gR^iham . anyaM rAjAnamAdhAya pA~nchAleShu nareshvaram .. 5\-190\-8 (38403) ghAtayiShyAma nR^ipatiM pA~nchAlaM sashikhaNDinam .. 5\-190\-9 (38404) sa tadA drutamAj~nAya punardUtAnnarAdhipaH . prAsthApayatpArShatayA nihanmIti sthiro bhava .. 5\-190\-10 (38405) bhIShma uvAcha. 5\-190\-11x (3930) sa hi prakR^ityA vai bhItaH kilbiShI cha narAdhipaH . bhayaM tIvramanuprApto drupadaH pR^ithivIpatiH .. 5\-190\-11 (38406) visR^ijya dUtAndAshArNe drupadaH shokamUrchChitaH . sametya bhAryAM rahite vAkyamAha narAdhipaH .. 5\-190\-12 (38407) bhayena mahatA.a.aviShTo hR^idi shokena chAhataH . pA~nchAlarAjo dayitAM mAtaraM vai shikhaNDinaH .. 5\-190\-13 (38408) abhiyAsyati mAM kopAtsaMbandhI sumahAbalaH . hiraNyavarmA nR^ipatiH karShamANo varUthinIm .. 5\-190\-14 (38409) kimidAnIM kariShyAvo mUDhau kanyAmimAM prati . shikhaNDI kila putraste kanyeti parisha~NkitaH .. 5\-190\-15 (38410) iti saMchintya yatnena samitraH sabalAnugaH . va~nchito.asmIti manvAno mAM kiloddhartumichChati .. 5\-190\-16 (38411) kimatra tathyaM sushroNi mithyA kiM brUhi shobhane . shrutvA tvattaH shubhaM vAkyaM saMvidhAsyAmyahaM tathA .. 5\-190\-17 (38412) ahaM hi saMshayaprApto bAlA cheyaM shikhaNDinI . tvaM cha rAj~ni mahatkR^ichChraM saMprAptA varavarNini .. 5\-190\-18 (38413) sA tvaM sarvavimokShAya tattvamAkhyAhi pR^ichChataH . tathA vidadhyAM sushroNi kR^ityamAshu shuchismite .. 5\-190\-19 (38414) shikhaNDini cha mA bhaistvaM vidhAsye tatra tattvataH . kR^ipayAhaM varArohe va~nchitaH putradharmataH .. 5\-190\-20 (38415) mayA dAshArNako rAjA va~nchitaH sa mahIpatiH . tadAchakShva mahAbhAge vidhAsye tatra yaddhitam .. 5\-190\-21 (38416) janAtA ha narendreNa khyApanArthaM parasya vai . prakAshaM choditA devI pratyuvAcha mahIpatim .. .. 5\-190\-22 (38417) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi navatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-190\-3 agamat j~nAtavAn .. 5\-190\-5 samudayaM samudAyam .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 191 .. shrIH .. 5\.191\. adhyAyaH 191 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## shikhaNDinyA pitroH shokasya svamUlakatvachintanena durgamAraNyametya sthUNanAmnaH kuberAnucharasya gR^ihasamIpe prAyopaveshaH .. 1 .. sthUNachoditayA shikhaNDinyA taMprati puMstvavaraNam .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-191\-0 (38418) bhIShma uvAcha. 5\-191\-0x (3931) tataH shikhaNDino mAtA yathAtattvaM narAdhipa . AchachakShe mahAbAho bhartra kanyAM shikhaNDinIm .. 5\-191\-1 (38419) aputrayA mayA rAjansapatnInAM bhayAdidam . kanyA shikhaNDinI jAtA puruSho vai niveditA .. 5\-191\-2 (38420) tvayA chaiva narashreShTha tanme prItyA.anumoditam . putrakarma kR^itaM chaiva kanyAyAH pArthivarShabha .. 5\-191\-3 (38421) bhAryA choDhA tvayA rAjandashArNAdhipateH sutA . mayA cha pratyabhihitaM devavAkyArthadarshanAt . kanyA bhUtvA pumAnbhAvItyevaM chaitadupekShitam .. 5\-191\-4 (38422) etachChrutvA drupado yaj~nasenaH sarvaM tattvaM mantravidbhyo nivedya . mantraM rAjA mantrayAmAsa rAjan yathAyuktaM rakShaNe vai prajAnAm .. 5\-191\-5 (38423) saMbandhakaM chaiva samarthya tasmin dAshArNake vai nR^ipatau narendra . svayaM kR^itvA vipralambhaM yathAva\- nmantryaikAgro nishchayaM vai jagAma .. 5\-191\-6 (38424) svabhAvaguptaM nagaramApatkAle tu bhArata . gopayAmAsa rAjendra sarvataH samala~NkR^itam .. 5\-191\-7 (38425) ArtiM cha paramAM rAjA jagAma saha bhAryayA . dashArNapatinA sArdhaM virodhe bharatarShabha .. 5\-191\-8 (38426) kathaM saMbandhinA sArdhaM na me syAdvigraho mahAn . iti saMchintya manasA devatAmarchayattadA .. 5\-191\-9 (38427) taM tu dR^iShTvA tadA rAjandevI devaparaM tadA . archAM prayu~njAnamatho bhAryA vachanamabravIt .. 5\-191\-10 (38428) devAnAM pratipattishcha satyaM sAdhumatA satAm . kimu duHsvArNavaM prApya tasmAdarchayatAM gurUn .. 5\-191\-11 (38429) daivatAni cha sarvANi pUjyanAM bhUridakShiNam . agnayashchApi hR^iyantAM dAshArNapratiShedhane .. 5\-191\-12 (38430) ayuddhena nivR^ittiM cha manasA chintaya prabho . devatAnAM prasAdena sarvametadbhaviShyati .. 5\-191\-13 (38431) mantribhirmantritaM sArdhaM tvayA pR^ithulalochana . purasyAsyAvinAshAya yachcha rAjaMstathA kuru .. 5\-191\-14 (38432) daivaM hi mAnuShopetaM bhR^ishaM siddhyati pArthiva . paramparavirodhAddhi siddhirasti na chaitayoH .. 5\-191\-15 (38433) tasmAdvidhAya nagare vidhAnaM sachivaiH saha . archayasva yathAkAmaM daivatAni vishAMpate .. 5\-191\-16 (38434) evaM saMbhAShamANau tu dR^iShTvA shokaparAyaNau . shikhaNDinI tadA kanyA vrIDiteva tapasvinI .. 5\-191\-17 (38435) tataH sA chintayAmAsa mankR^ite duHkhitAvubhau . imAviti tatashchakre matiM prANavinAshane .. 5\-191\-18 (38436) evaM sA nishchayaM kR^itvA bhR^ishaM shokaparAyaNA . nirjagAma gR^ihaM tyaktvA gahanaM nirjanaM vanam .. 5\-191\-19 (38437) yakSheNarddhimatA rAjansthUNAkarNena pAlitam . tadbhayAdeva cha jano visarjayati tadvanam .. 5\-191\-20 (38438) tatra cha sthUNabhavanaM sudhAmR^ittikalepanam . lAjollApikadhUmADhyamuchchaprAkAratoraNam .. 5\-191\-21 (38439) tanpravishya shikhaNDI sA drupadasyAtmajA nR^ipa . anashnAnA bahutithaM sharIramudashopayat .. 5\-191\-22 (38440) darshayAmAsa tAM yakShaH sthUNo mArdavasaMyutaH . kimartho.ayaM tavArambhaH kariShye brUhi mAchiram .. 5\-191\-23 (38441) ashakyayiti sA yakShaM punaH punaruvAcha ha . kariShyAmIti vai kShipraM pratyuvAchAtha guhyakaH .. 5\-191\-24 (38442) dhaneshvarasyAnucharo varado.asmi nR^ipAtmaje . adeyamapi dAsyAdi brUhi yatte vivakShitam .. 5\-191\-25 (38443) tataH shikhaNDI tatsarvamakhilena nyavedayat . tasmai yakShapradhAnAya sthUNAkarNAya bhArata .. 5\-191\-26 (38444) shikhaNDyuvAcha. 5\-191\-27x (3932) Apanno me pitA yakSha na chirAnnAshameShyati . abhiyAsyati sakrodho dashArNAdhipatirhi tam .. 5\-191\-27 (38445) mannimittaM mahotsAhaH sahemakavacho nR^ipaH . tasmAdrakShasva mAM yakSha mAtaraM pitaraM cha me .. 5\-191\-28 (38446) pratij~nAto hi bhavatA duHkhapratishamo mama . bhaveyaM puruSho yakSha tvatprasAdAdaninditaH .. 5\-191\-29 (38447) yAvadeva sa rAjA vai nopayAti puraM mama . tAvadeva mahAyakSha prasAdaM kuru guhyaka .. .. 5\-191\-30 (38448) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyanaparvaNi ekanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-191\-11 sAdhumatA kalyANavatApi devAnAM satAM sAdhUnAM cha pratipattiH pUjA nityaM kartavyeti sheShaH . kimu duHkhArNavaM prApya kartavyeti . tasmAt bhavAn gurUn devArAdhanArthaM brAhmaNAn archayatAM pUjayatu .. 5\-191\-21 lAjollApikaH lAjAni ushIrANi ullApayati sUchayatIti lAjollApikaH . ushIraparimalayuktadhUmADhyamityarthaH . ushIre lAjamuddiShTamiti vishvaH. rAjopalepadhUmADhyaM itio koDa pAThaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 192 .. shrIH .. 5\.192\. adhyAyaH 192 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## sthUNena shikhaNDinyai punaHpuMstvapratyarpaNapratij~nApanapUrvakaM tadIyastrItvasvIkAreNa svIyapuMstvasamarpaNam .. 1 .. dAshArNakena upAyAt shikhaNDinaH puMstvaM nirdhArya svapuragamanam .. 2 .. atrAntare sthUNagR^ihamAgatena kubereNa taMprati strItvadhAraNasya shikhaNDimaraNAvadhikatvarUpashApadAnam .. 3 .. puMstvapratyarpaNAya gatena shikhaNDinA sthUNAttadvR^ittAntamupalabhya harShAtsvagR^ihAgamanam .. 4 .. iti bhIShmeNa duryodhanaMprati shikhaNDinA saha svena yuddhAkaraNe kAraNAbhidhAnam .. 5 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-193\-0 (38449) bhIShma uvAcha. 5\-193\-0x (3933) shikhaNDivAkyaM shrutvA.atha sa yakSho bharatarShabha . provAcha manasA chintya daivenopanipIDitaH .. 5\-192\-1 (38450) bhavitavyaM tathA taddhi mama duHkhAya kaurava . bhadre kAmaM kariShyAmi samayaM tu nibodha me .. 5\-192\-2 (38451) `svaM te puMstvaM pradAsyAmi strItvaM dhArayitA.asmi te' kiMchitkAlaM tu te dAsye pulli~NgaM svamidaM tava . AgantavyaM tvayA kAle satyaM chaiva vadasva me .. 5\-192\-3 (38452) prabhuH saMkalpasiddho.asmi kAmachArI vihaMgamaH . matprasAdAtpuraM chaiva trAhi bandhUMshcha kevalam .. 5\-192\-4 (38453) strIli~NgaM dhArayiShyAmi tavedaM pArthivAtmaje . satyaM me pratijAnIhi kariShyAmi priyaM tava .. 5\-192\-5 (38454) shikhaNDyuvAcha. 5\-192\-6x (3934) pratidAsyAmi bhagavanpuli~NgaM tava suvrata . kiMchitkAlAntaraM strItvaM dhArayasva nishAchara .. 5\-192\-6 (38455) pratiyAte dashArNe tu pArthive hemavarmaNi . kanyaiva hi bhaviShyAmi puruShastvaM bhaviShyasi .. 5\-192\-7 (38456) bhIShma uvAcha. 5\-192\-8x (3935) ityuktvA samayaM tatra chakrAte tAvubhau nR^ipa . anyonyasyAnabhidrohe tau saMkrAmayatAM tataH .. 5\-192\-8 (38457) strIli~NgaM dhArayAmAsa sthUNo yakSho.atha bhArata . yakSharUpaM cha taddIptaM shikhaNDI pratyapadyata .. 5\-192\-9 (38458) tataH shikhaNDI pA~nchAlyaH puMstvamAsAdya pArthiva . vivesha nagaraM hR^iShTaH pitaraM cha samAsadat .. 5\-192\-10 (38459) yathAvR^ittaM tu tatsarvamAchakhyau drupadasya tat . `mAtushcha rahite rAjanprasAdaM yakShajaM tadA.' drupadastasya tachChrutvA harShamAhArayatparam .. 5\-192\-11 (38460) sabhAryastachcha sasmAra maheshvaravachastadA . tataH saMpreShayAmAsa dashArNAdhipaternR^ipaH .. 5\-192\-12 (38461) puruSho.ayaM mama sutaH shraddhattAM me bhavAniti . atha dAshArNako rAjA sahasAbhyAgamattadA .. 5\-192\-13 (38462) pA~nchAlarAjaM drupadaM duHkhashokasamanvitaH . tataH kAmpilyamAsAdya dashArNAdhipatistataH .. 5\-192\-14 (38463) preShayAmAsa satkR^itya dUtaM brahmavidAM varam . brUhi madvachanAddUta pA~nchAlyaM taM nR^ipAdhamam .. 5\-192\-15 (38464) yanme kanyAM svakanyArthe vR^itavAnasi durmate . phalaM tasyAvalepasya drakShyasyadya na saMshayaH .. 5\-192\-16 (38465) evamuktashcha tenAsau brAhmaNo rAjasattama . dUtaH prayAto nagaraM dAshArNanR^ipachoditaH .. 5\-192\-17 (38466) tataH AsAdayAmAsa purodhA drupadaM pure . tasmai pA~nchAlako rAjA gAmarghyaM cha susatkR^itam .. 5\-192\-18 (38467) prApayAmAsa rAjendra saha tena shikhaNDinA . tAM pUjAM nAbhyanandatsa vAkyaM chedamuvAcha ha .. 5\-192\-19 (38468) yaduktaM tena vIreNa rAj~nA kA~nchanavarmaNA . yatte.ahamadhamAchAra duhitrA.asmyabhiva~nchitaH .. 5\-192\-20 (38469) tasya pApasya karaNAtphalaM prApnuhi durmate . dehi yuddhaM narapate mamAdya raNamUrdhani .. 5\-192\-21 (38470) uddhariShyAmi te sadyaH sAmAtyasutabAndhavam . tadupAlambhasaMyuktaM shrAvitaH kila pArthivaH .. 5\-192\-22 (38471) dashArNapatinA chokto mantrimadhye purodhasA . abhavadbharatashreShTha drupadaH praNayAnataH .. 5\-192\-23 (38472) yadAha mAM bhavAnbrahmansaMbandhivachanAdvachaH . asyottaraM prativacho dUto rAj~ne vadiShyati .. 5\-192\-24 (38473) tataH saMpreShayAmAsa drupado.api mahAtmane . hiraNyavarmaNe dUtaM brAhmaNaM vedapAragam .. 5\-192\-25 (38474) tamAgamya tu rAjAnaM dashArNAdhipatiM tadA . tadvAkyamAdade rAjanyaduktaM drupadena ha .. 5\-192\-26 (38475) AgamaH kriyatAM vyaktaH kumAro.ayaM suto mama . mithyaitaduktaM kenApi tadashraddheyamityuta .. 5\-192\-27 (38476) tataH sa rAjA drupadasya shrutvA . vimarshayukto yuvatIrvariShThAH . saMpreShayAmAsa suchArurUpAH shikhaNDinaM strIpumAnveti vettum .. 5\-192\-28 (38477) tAH preShitAstattvabhAvaM viditvA prItyA rAj~ne tachChashaMsurhi sarvam . shikhaNDinaM puruShaM kauravendra dAshArNarAjAya mahAnubhAvam .. 5\-192\-29 (38478) tataH kR^itvA tu rAjA sa AgamaM prItimAnatha . saMbandhinA samAgamya hR^iShTo vAsamuvAsa ha .. 5\-192\-30 (38479) shikhaNDine cha muditaH prAdAdvittaM janeshvaraH . hastino.ashvAMshcha gAshchaiva dAsIrbahushatAstathA . 5\-192031c pUjitashcha pratiyayau nirbhartsya tanayAM kila .. 5\-192\-31 (38480) vinItakilviShe prIte hemavarmaNi pArthive . pratiyAte dashArNe tu hR^iShTarUpA shikhaNDinI .. 5\-192\-32 (38481) kasyachittvatha kAlasya kubero naravAhanaH . lokayAtrAM prakurvANaH sthUNasyAgAnniveshanam .. 5\-192\-33 (38482) sa nadgR^ihasyopari vatamAna AlokayAmAsa dhanAdhigoptA . sthUNasya yakShasya vivesha veshma svalaMkR^itaM mAlyaguNairvichitraiH .. 5\-192\-34 (38483) lAchaishcha gandhaishcha tathA vitAnai\- rabhyarchitaM dhR^inadhR^ipitaM cha . dhvajaiH patAkAbhiralaMkR^itaM cha bhakShyAnnapeyAmipadattamodam .. 5\-192\-35 (38484) tatsthAnaM tasya dR^iShTvA tu sarvataH samalaMkR^itam . maNiratnasuvarNAnAM mAlAbhiH paripUritam .. 5\-192\-36 (38485) nAnAkusUmagandhADhyaM siktasaMmR^iShTashobhitam . athAbravIdyakShapatistAnyakShAnanugAMstadA .. 5\-192\-37 (38486) svalaMkR^itamidaM veshma sthUNasyAmitavikramAH . nopasarpati mAM chaiva kasmAdadya sa mandadhIH .. 5\-192\-38 (38487) yasmAjjAnansa mandAtmA mAmasau nopasarpati . tasmAttasmai mahAdaNDo dhAryaH syAditi me matiH .. 5\-192\-39 (38488) yakShA UchuH . 5\-192\-40x (3936) drupadasya sutA rAjanrAj~no jAtA shikhaNDinI . tasyA nimitte kasmiMshchitprAdAtpuruShalakShaNam .. 5\-192\-40 (38489) agrahIllakShaNaM strINAM strIbhUtA tiShThate gR^ihe . nopasarpati tenAsau savrIDaH strIsarUpavAn .. 5\-192\-41 (38490) etasmAtkAraNAdrAjansthUNo na tvA.adya sarpati . shrutvA kuru yathAnyAyaM vimAnamiha tiShThatAm .. 5\-192\-42 (38491) AnIyatAM sthUNa iti tato yakShAdhipo.abravIt . kartAsmi nigrahaM tasya pratyuvAcha punaH punaH .. 5\-192\-43 (38492) so.abhyagachChata yakShendramAhUtaH pR^ithivIpate . strImarUpo mahArAja tasthau vrIDAsamanvitaH .. 5\-192\-44 (38493) taM shashApAtha saMkruddho dhanadaH kurUnandana . evameva bhavatvadya strItvaM pApasya guhyakAH .. 5\-192\-45 (38494) tato.abravIdyakShapatirmahAtmA yasmAdadAstvavamanyeha yakShAn . shikhaNDino lakShaNaM pApabuddhe strIlakShaNaM chAgrahIH pApakarman .. 5\-192\-46 (38495) apravR^ittaM sudurbuddhe yasmAdetattvayA kR^itam . tasmAdadya prabhR^ityeva strI tvaM sA puruShastathA .. 5\-192\-47 (38496) tataH prasAdayAmAsuryakShA vaishravaNaM kila . sthUNasyArthe kuruShvAntaM shApasyeti punaH punaH .. 5\-192\-48 (38497) tato mahAtmA yakShendraH pratyuvAchAnugAminaH . sarvAnyakShagaNAMstAta shApasyAntachikIrShayA .. 5\-192\-49 (38498) shikhaNDini hate yakShAH svaM rUpaM pratipatsyate . sthUNo yakSho nirudvego bhavatviti mahAmanAH .. 5\-192\-50 (38499) ityuktvA bhagavAndevo yakSharAjaH supUjitaH . prayayau sahitaH sarvairnimeShAntarachAribhiH .. 5\-192\-51 (38500) sthUNastu shApaM saMprApya tatraiva nyavasattadA . samaye chAgamUttUrNaM shikhaNDI taM kShapAcharam .. 5\-192\-52 (38501) so.abhigamyAbravIdvAkyaM prApto.asmi bhagavanniti . tamabravIttataH sthUNaH prIto.asmIti punaH punaH .. 5\-192\-53 (38502) ArjavenAgataM dR^iShTvA rAjaputraM shikhaNDinam . sarvameva yathAvR^ittamAchachakShe shikhaNDine .. 5\-192\-54 (38503) bhIShma uvAcha. 5\-192\-55x (3937) shapto vaishravaNenAhaM tvatkR^ite pArthivAtmaja . gachChedAnIM yathAkAmaM chara lokAnyathAsukham .. 5\-192\-55 (38504) diShTametatpurA manye na shakyamativartitum . gamanaM tava cheto hi paulastyasya cha darshanam .. 5\-192\-56 (38505) bhIShma uvAcha. 5\-192\-57x (3938) evamuktaH shikhaNDI tu sthUNayakSheNa bhArata . pratyAjagAma nagaraM harveNa mahatAvR^itaH .. 5\-192\-57 (38506) pUjayAmAsa vividhairgandhamAlyairmahAdhanaiH . dvijAtIndevatAshchaiva chaityAnatha chatuShpathAn .. 5\-192\-58 (38507) drupadaH saha putreNa siddhArthena shikhaNDinA . mudaM cha paramAM lebhe pA~nchAlyaH saha bAndhavaiH .. 5\-192\-59 (38508) shiShyArthaM pradadau chAtha droNAya kurupu~Ngava . shikhaNDinaM mahArAja putraM strIpUrviNaM tathA .. 5\-192\-60 (38509) pratipede chatuShpAdaM dhanurvedaM nR^ipAtmajaH . shikhaNDI saha yuShmAbhirdhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 5\-192\-61 (38510) mama tvetachcharAstAta yathAvatpratyavedayan . jaDAndhabadhirAkArA ye muktA drapade mayA .. 5\-192\-62 (38511) evameSha mahArAja strI pumAndrupadAtmajaH . sa saMbhUtaH kurushreShTha shikhaNDI rathasattamaH .. 5\-192\-63 (38512) jyeShThA kAshipateH kanyA ambA nAmeti vishrutA . drupadasya kule jAtA shikhaNDI bharatarShabha .. 5\-192\-64 (38513) nAhamenaM dhanuShpANiM yuyutsuM samupasthitam . muhUrtamapi pashyeyaM prahareyaM na chApyuta .. 5\-192\-65 (38514) vratametanmama sadA pR^ithivyAmapi vishrutam . striyAM strIpUrvake chaiva strInAmni strIsarUpiNi .. 5\-192\-66 (38515) na mu~ncheyamahaM bANamiti kauravanandana . na hanyAmahametena kAraNena shikhaNDinam .. 5\-192\-67 (38516) etattattvamahaM veda janma tAta shikhaNDinaH . tato nainaM haniShyAmi samareShvAtatAyinam .. 5\-192\-68 (38517) yadi bhIShmaH striyaM hanyAtsantaH kuryurvigarhaNam . nainaM tasmAddhaniShyAmi dR^iShTvApi samare sthitam .. 5\-192\-69 (38518) vaishampAyana uvAcha. 5\-192\-70x (3939) etachChrutvA tu karavyo rAjA duryodhanastadA . muhUrtamiva sa dhyAtvA bhIShme yuktamamanyata .. .. 5\-192\-70 (38519) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi dvinavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-192\-4 vihaMgamaH AkAshagAmI .. 5\-192\-8 abhisaMdehe iti jho pAThaH . saMdehe li~Nge samyag dihyate upachIyete ratikAle prathete iti vyutpatteriti tatrArdhaH .. 5\-192\-24 uttaraM utkR^iShTataram .. 5\-192\-27 AgamaH parIkShA .. 5\-192\-61 chatuShpAdaM grahaNadharaNaprayogaprAtIkAraishchaturbhiH pAdairyuktam .. 5\-192\- \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 193 .. shrIH .. 5\.193\. adhyAyaH 193 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena bhIShmAdInprati yuShmAbhiH kiyatA kAlena samagraparasenAkShapaNaM kartuM shakyamiti prashne taiH pR^ithakpR^ithaktaduttaradAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-193\-0 (38520) saMjaya uvAcha. 5\-193\-0x (3940) prabhAtAyAM tu sharvaryAM punareva sutastava . madhye sarvasya sainyasya pitAmahamapR^ichChata .. 5\-193\-1 (38521) duryodhana uvAcha. 5\-193\-2x (3941) pANDaveyasya gA~Ngeya yadetatsainyamudyatam . prabhUtanaranAgAshvaM mahArathasamAkulam .. 5\-193\-2 (38522) bhImArjunaprabhR^itibhirmaheShvAsairmahAbalaiH . lokapAlasamairguptaM dhR^iShTadyumnapurogamaiH .. 5\-193\-3 (38523) apradhR^iShyamanAvAryamuddhUtamiva sAgaram . senAsAgaramakShobhyamapi devArmahAhave .. 5\-193\-4 (38524) kena kAlena gA~Ngeya kShapayethA mahAdyute . AchAryo vA maheShvAsaH kR^ipo vA.a.ashu mahAbalaH .. 5\-193\-5 (38525) karNo vA samarashlAghI drauNirvA dvijasattamaH . divyAstraviduShaH sarve bhavanto hi bale mama .. 5\-193\-6 (38526) etadichChAmyahaM j~nAtuM paraM kautUhalaM hi me . hR^idi nityaM mahAbAho vaktumarhasi tanmama .. 5\-193\-7 (38527) bhIShma uvAcha. 5\-193\-8x (3942) anurUpaM kurushreShTha tvayyetatpR^ithivIpate . balAbalamamitrANAM teShAM yadiha pR^ichChasi .. 5\-193\-8 (38528) shrR^iNu rAjanmama raNe yA shaktiH paramA bhavet . shastravIrye raNe yachcha bhujayoshcha mahAbhuja .. 5\-193\-9 (38529) Arjavenaiva yuddhena yoddhavya itaro janaH . mAyAyuddhena mAyAvI ityetaddharmanishchayaH .. 5\-193\-10 (38530) hanyAmahaM mahAbhAga pANDavAnAmanIkinIm . divase divase kR^itvA bhAgAnbhAgAnnijAnmama .. 5\-193\-11 (38531) yodhAnAM dashasAhasraM kR^itvA bhAgaM mahAdyute . sahasraM rathinAmekameSha bhAgo mato mama .. 5\-193\-12 (38532) anenAhaM vidhAnena sannaddhaH satatotthitaH . kShapayeyaM mahatsainyaM kAlenAnena bhArata .. 5\-193\-13 (38533) mu~ncheyaM yadi vAstrANi mahAnti samare sthitaH . shatasAhasraghAtIni hanyAM mAsena bhArata .. 5\-193\-14 (38534) saMjaya uvAcha. 5\-193\-15x (3943) shrutvA bhIShmasya tadvAkyaM rAjA duryodhanastataH . paryapR^ichChata rAjendra droNama~NgirasAM varam .. 5\-193\-15 (38535) AchArya kena kAlena pANDuputrasya sainikAn . nihanyA iti taM droNaH pratyuvAcha hasanniva .. 5\-193\-16 (38536) sthaviro.asmi mahAbAho mandaprANavicheShTitaH . shastrAgninA nirdaheyaM pANDavAnAmanIkinIm .. 5\-193\-17 (38537) yathA bhIShmaH shAntanavo mAseneti matirmama . eShA me paramA shaktiretanme paramaM balam .. 5\-193\-18 (38538) dvAbhyAmeva tu mAsAbhyAM kR^ipaH shAradvato.abravIt . drauNistu dasharAtreNa pratijaj~ne balakShayam . karNastu pa~ncharAtreNa pratijaj~ne mahAstravit .. 5\-193\-19 (38539) tachChrutvA sUtaputrasya vAkyaM sAgaragAsutaH . jahAsa sasvanaM hAsaM vAkyaM chedamuvAcha ha .. 5\-193\-20 (38540) na hi yAvadraNe pArthaM bANasha~Nkhadhanurdharam . vAsudevasamAyuktaM rathenAyAntamAhave .. 5\-193\-21 (38541) samAgachChasi rAdheya tenaivamabhimanyase . shakyamevaM cha bhUyashcha tvayA vaktuM yatheShTataH .. .. 5\-193\-22 (38542) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi vinavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 194 .. shrIH .. 5\.194\. adhyAyaH 194 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa chAramukhAt bhIShmAdibhiH svasvashaktiprakAshanaM nishamya arjunaMprati tachChaktinivedanachodane tatkathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-194\-0 (38543) vaishampAyana uvAcha. 5\-194\-0x (3944) etachChrutvA tu kaunteyaH sarvAnbhrAtR^Inupahvare . AhUya bharatashreShTha idaM vachanamabravIt .. 5\-194\-1 (38544) yudhiShThira uvAcha. 5\-194\-2x (3945) dhArtarAShTrasya sainyeShu ye chArapuruShA mama . te pravR^ittiM prayachChanti mamemAM vyuShitAM nishAm .. 5\-194\-2 (38545) duryodhanaH kilApR^ichChadApageyaM mahAvratam . kena kAlena pANDUnAM hanyAH sainyamiti prabho .. 5\-194\-3 (38546) mAseneti cha tenokto dhArtarAShTraH sudurmatiH . tAvatA chApi kAlena droNopi pratijaj~nivAn .. 5\-194\-4 (38547) gautamo dviguNaM kAlamuktavAniti naH shrutam . drauNistu dasharAtreNa pratijaj~ne mahAstravit .. 5\-194\-5 (38548) tathA divyAstravitkarNaH saMpR^iShTaH kurusaMsadi . pa~nchabhirdivasairhantuM sasainyaM pratijaj~nivAn .. 5\-194\-6 (38549) tasmAdahamapIchChAmi shrotumarjuna te vachaH . kAlena kiyatA shatrUnkShapayeriti phAlguna .. 5\-194\-7 (38550) evamukto guDAkeshaH pArthivena dhana~njayaH . vAsudevaM samIkShyedaM vachanaM pratyabhAShata .. 5\-194\-8 (38551) sarva ete mahAtmAnaH kR^itAstrAshchitrayodhinaH . asaMshayaM mahArAja hanyureva na saMshayaH .. 5\-194\-9 (38552) apaitu te manastApo yathA satyaM bravImyaham . hanyAmekarathenaiva vAsudevasahAyavAn .. 5\-194\-10 (38553) sAmarAnapi lokAMstrInsarvAnsthAvaraja~NgamAn . bhUtaM bhavyaM bhaviShyaM cha nimeShAditi me matiH .. 5\-194\-11 (38554) `yAvadichCheddharirayaM tAvadasti na chAnyathA.' yattaddhoraM pashupatiH prAdAdastraM mahanmama . kairAte dvandvayuddhe tu tadidaM mayi vartate .. 5\-194\-12 (38555) yadyugAnte pashupatiH sarvabhUtAni saMharan . prayu~Nkte puruShavyAghra tadidaM mayi vartate .. 5\-194\-13 (38556) tanna jAnAti gA~Ngeyo na droNo na cha gautamaH . na cha droNasuto rAjankuta eva tu sUtajaH .. 5\-194\-14 (38557) na tu yuktaM raNe hantuM divyairastraiH pR^ithagjanam . Arjavenaiva yuddhena vijeShyAmo vayaM parAn .. 5\-194\-15 (38558) tatheme puruShavyAghrAH sahAyAstava pArthiva . sarve divyAstravidvAMsaH sarve yuddhAbhikA~NkShiNaH .. 5\-194\-16 (38559) vedAntAvabhR^ithasnAtAH sarva ete.aparAjitAH . nihanyuH samare senAM devAnAmapi pANDava .. 5\-194\-17 (38560) shikhaNDI yuyudhAnashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . bhImaseno yamau chobhau yudhAmanyUttamaujasau .. 5\-194\-18 (38561) virATadrupadau chobhau bhIShmadroNasamau yudhi . sha~Nkhashchaiva mahAbAhurhaiDimbashcha mahAbalaH .. 5\-194\-19 (38562) putro.asyA~njanaparvA tu mahAbalaparAkramaH . shaineyashcha mahAbAhuH sahAyo raNakevidaH .. 5\-194\-20 (38563) abhimanyushcha balavAndraupadyAH pa~ncha chAtmajAH . svayaM chApi samarthosi trelokyotsAdanepi cha .. 5\-194\-21 (38564) krodhAdyaM puruShaM pashyestathA shakrasamadyute . sa kShipraM nabhavedvyaktamiti tvAM vedmi kaurava .. .. 5\-194\-22 (38565) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyanaparvaNi chaturnavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-194\-2 vyuShitAM nishAM prabhAtakAle .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 195 .. shrIH .. 5\.195\. adhyAyaH 195 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## duryodhanena tredhAvibhajya senAnAM yApanam .. 1 .. sarveShAM shibirapraveshaH .. 2 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-195\-0 (38566) vaishampAyana uvAcha. 5\-195\-0x (3946) tataH prabhAte vimale dhArtarAShTreNa choditAH . duryodhanena rAjAnaH prayayuH pANDavAnprati .. 5\-195\-1 (38567) AplAvya shuchayaH sarve sragviNaH shuklavAsasaH . gR^ihItashastrA dhvajinaH svasti vAchya hutAgnayaH . 5\-195\-2 (38568) sarve brahmavidaH shUrAH sarve sucharitavratAH . sarve kAmakR^itashchaiva sarve chAhavalakShaNAH .. 5\-195\-3 (38569) AhaveShu parA.NllokA~njigIShanto mahAbalAH . ekAgramanasaH sarve shraddadhAnAH parasparam .. 5\-195\-4 (38570) vindAnuvindAvAvantyau kekayA bAhlikaiH saha . prayayuH sarva evaite bhAradvAjapurogamAH .. 5\-195\-5 (38571) ashvatthAmA shAntanavaH saindhavo.atha jayadrathaH . dAkShiNAtyAH pratIchyAshcha pArvatIyAshcha ne nR^ipAH .. 5\-195\-6 (38572) gAndhArarAjaH shakuniH prAchyodIchyAshcha sarvashaH . shakAH kirAtA yavanAH shibayo.atha vasAtayaH .. 5\-195\-7 (38573) svaiH svairanIkaiH sahitAH parivArya mahAratham . ete mahArathAH sarve dvitIye niryayurbale .. 5\-195\-8 (38574) kR^itavArmA sahAnIkastrigartashcha mahArathaH . duryodhanashcha nR^ipatirbhrAtR^ibhiH parivAritaH .. 5\-195\-9 (38575) shalo bhUrishravAH shalyaH kausalyo.atha bR^ihadrathaH . ete pashchAdanugatA dhArtarAShTrapurogamAH .. 5\-195\-10 (38576) te sametya yathAnyAyaM dhArtarAShTrA mahAbalAH . kurukShetrasya pashchArdhe vyavAtiShThanta daMshitAH .. 5\-195\-11 (38577) duryodhanastu shibiraM kArayAmAsa bhArata . yathaiva hAstinapuraM dvitIyaM samalaMkR^itam .. 5\-195\-12 (38578) na visheShaM vijAnanti purasya shibirasya vA . kushalA api rAjendra narA nagaravAsinaH .. 5\-195\-13 (38579) tAdR^ishAnyeva durgANi rAj~nAmapi mahIpatiH . kArayAmAsa kauravyaH shatasho.atha sahasrashaH .. 5\-195\-14 (38580) pa~nchayojanamutsR^ijya mANDalaM tadraNAjiram . senAniveshAste rAjannAvisha~nChatasa~NghashaH .. 5\-195\-15 (38581) tatra te pR^ithivIpAlA yathotsAhaM yathAbalam . vivishuH shibirANyatra dravyavanti sahasrashaH .. 5\-195\-16 (38582) teShAM duryodhano rAjA sasainyAnAM mahAtmanAm . vyAdidesha sa bAhyAnAM bhakShyabhojyamanuttamam .. 5\-195\-17 (38583) sanAgAshvamanuNyANAM ye cha shilpopajIvinaH . ye chAnye.anugatAstatra sUtamAgadhabandinaH .. 5\-195\-18 (38584) vaNijo gaNikAshchArA ye chaiva prekShakA janAH . sarvAMstankauravo rAjA vidhivatpratyavaikShata .. .. 5\-195\-19 (38585) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvami pa~nchanavatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip udyogaparva \- adhyAya 196 .. shrIH .. 5\.196\. adhyAyaH 196 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNApi tredhAvibhajya svasenAnAM preShaNam .. 1 .. ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text## 5\-196\-0 (38586) vaishampAyana uvAcha. 5\-196\-0x (3947) tathaiva rAjA kaunteyo dharmaputro yudhiShThiraH . dhR^iShTadyumnamukhAnvIrAMshchodayAmAsa bhArata .. 5\-196\-1 (38587) chedikAshikarUshAnAM netAraM dR^iDhavikramam . senApatimamitraghnaM dhR^iShTaketumathAdishat .. 5\-196\-2 (38588) virATaM drupadaM chaiva yuyudhAnaM shikhaNDinam . pA~nchAlyau cha maheShvAsau yudhAmanyUttamaujasau .. 5\-196\-3 (38589) te shUrAshchitravarmANastaptakuNDaladhAriNaH . AjyAvasiktA jvalitA dhiShNyeShviva hutAshanAH .. 5\-196\-4 (38590) ashobhanta maheShvAsA grahAH prajvalitA iva . atha sainyaM yathAyogaM pUjayitvA nararShabhaH .. 5\-196\-5 (38591) didesha tAnyanIkAni prayANAya mahIpatiH . teShAM yudhiShThiro rAjA sasainyAnAM mahAtmanAm .. 5\-196\-6 (38592) vyAdidesha sabAhyAnAM bhakShyabhojyamanuttamam . sa gajAshvamanuShyANAM ye cha shilpopajIvinaH .. 5\-196\-7 (38593) abhimanyuM bR^ihantaM cha draupadeyAMshcha sarvashaH . dhR^iShTadyumnamukhAnetAnprAhiNotpANDunandanaH .. 5\-196\-8 (38594) bhImaM cha yuyudhAnaM cha pANDavaM cha dhanaMjayam . dvitIyaM preShayAmAsa balaskandhaM yudhiShThiraH .. 5\-196\-9 (38595) bhANDaM samAropayatAM charatAM saMpradhAvatAm . hR^iShTAnAM tatra yodhAnAM shabdo divamivAspashat .. 5\-196\-10 (38596) svayameva tataH pashchAdvirATadrapadAnvitaH . athAparairmahIpAlaiH saha prAyAnmahIpatiH .. 5\-196\-11 (38597) bhImadhanvAyatI senA dhR^iShTadyumnena pAlitA . ga~Ngeva pUrNA stimitA syandamAnA vyadR^ishyata .. 5\-196\-12 (38598) tataH punaranIkAni nyayojayata buddhimAn . mohayandhR^itarAShTrasya putrANAM buddhinishchayam .. 5\-196\-13 (38599) draupadeyAnmaheShvAsAnabhimanyuM cha pANDavaH . nakulaM sahadevaM cha sarvAMshchaiva prabhadrakAn .. 5\-196\-14 (38600) dasha chAshvasahasrANi dvisahastrANi dantinAm . ayutaM cha padAtInAM rathAH pa~nchashataM tathA .. 5\-196\-15 (38601) bhImasenasya durdharShaM prathamaM prAdishadbalam . madhyame cha virATaM cha jayatsenaM cha pANDavaH .. 5\-196\-16 (38602) mahArathau cha pA~nchAlyau yudhAmanyUttamaujasau . vIryavantau mahAtmAnau yudhAmanyUttamaujasau .. 5\-196\-17 (38603) anvayAtAM tadA madhye vAsudevadhana~njayau . `tau dR^iShTvA pR^ithivIpAlA naShTamityeva menire . antarikShagatAH sarve devAH sendrapurogamAH '.. 5\-196\-18 (38604) babhUvuratisaMrabdhAH kR^itapraharaNA narAH . teShAM viMshatisAhasrA hayAH shUrairadhiShThitAH . pa~ncha nAgasahasrANi rathavaMshAshcha sarvashaH .. 5\-196\-19 (38605) padAtayashcha ye shUrAH kArmukAsigadAdharAH . sahasrasho.anvayuH pashchAdagratashcha sahasrashaH .. 5\-196\-20 (38606) yudhiShThiro yatra sainye svayameva balArNave . tatra te pR^ithivIpAlA bhUyiShThaM paryavasthitAH .. 5\-196\-21 (38607) tatra nAgasahasrANi hayAnAmayutAni cha . tathA rathasahasrANi padAtInAM cha bhArata .. 5\-196\-22 (38608) chekitAnaH svasainyena mahatA pArthivarShabha . dhR^iShTaketushcha chedInAM praNetA pArthivo yayau .. 5\-196\-23 (38609) sAtyakishcha maheShvAso vR^iShNInAM pravaro rathaH . vR^itaH shatasahasreNa rathAnAM pramudanbalI .. 5\-196\-24 (38610) kShatradevabrahmadevau rathasthau puruSharShabhau . jaghanaM pAlayantau cha pR^iShThato.anuprajagmatuH .. 5\-196\-25 (38611) shakaTApaNaveshAshcha yAnaM yugyaM cha sarvashaH . tatra nAgasahasrANi hayAnAmayutAni cha . phalgu sarvaM kalatraM cha yatkiMchitkR^ishadurbalam .. 5\-196\-26 (38612) koshasa~nchayavAhAMshcha koShThAgAraM tathaiva cha . gajAnIkena saMgR^ihya shanaiH prAyAdyudhiShThiraH .. 5\-196\-27 (38613) tamanvayAtsatyadhR^itiH sauchittiryuddhadurmadaH . shreNimAnvasudAnashcha putraH kAshyasya vA vibhuH .. 5\-196\-28 (38614) rathA viMshatisAhasrA ye teShAmanuyAyinaH . hayAnAM dasha koTyashcha mahatAM kiMkiNIkinAm .. 5\-196\-29 (38615) gajA viMshatisAhasrA IShAdantAH prahAriNaH . kulInA bhinnakaraTA meghA iva visarpiNaH .. 5\-196\-30 (38616) ShaShTirnAgasahasrANi dashAnyAni cha bhArata . yudhiShThirasya yAnyAsanyudhi senA mahAtmanaH .. 5\-196\-31 (38617) kSharanta iva jImUtAH prabhinnakaraTAmukhAH . rAjAnamanvayuH pashchAchchalanta iva parvatAH .. 5\-196\-32 (38618) evaM tasya balaM bhImaM kuntIputrasya dhImataH . yadAshrityAtha yuyudhe dhArtarAShTraM suyodhanam .. 5\-196\-33 (38619) tato.anye shatashaH pashchAtsahasrAyutasho narAH . nardantaH prayayusteShANanIkAni sahasrashaH .. 5\-196\-34 (38620) tatra bherIsahasrANi sha~NkhAnAmayutAni cha . nyavAdayanta saMhR^iShTAH sahasrAyutasho narAH .. .. 5\-196\-35 (38621) iti shrImanmahAbhArate shatasAhasryAM saMhitAyAM vaiyAsikyAM udyogaparvaNi ambopAkhyAnaparvaNi ShaNNavatyadhikashatatamo.adhyAyaH . . .. samAptamambopAkhyAnaparva .. udyogaparva cha .. asyAnantaraM bhIShmaparva bhaviShyati tasyayamAdya shlokaH . janamejaya uvAcha. kathaM yuyudhire vIrAH kurupANDavasomakAH. pArthivAH sumahAtmAno nAnAdeshasamAgatAH .. idaM udyogaparva kuMbhaghoNasthena TIo Ar_o kR^iShNAchAryeNa TIo Ar_o vyAsAchAryeNa cha muMbayyAM nirNayasAgaramudrAyantre mudrApitam . shakAbdAH 1828 sana 1907 ##Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes## 5\-196\-12 bhImadhanvAyanIti jho pAThe bhImadhanvAnaH ayante pracharantyasyAmiti bhImadhanvAyanI .. 5\-196\-19 kR^itapraharaNAH `kR^itayuddhAH ' .. 5\-196\-26 shakaTA bhANDavanti anAMsi . ApaNo vaNiskamudAyaH. vesho veshyAjanaH. yAnaM yuddhayogyaM vAhanam. yugyaM kevalaM vAhanam. phalgu bAlAdikam. kalatraM stryAdikam .. 5\-196\-27 kosho dhanam . koShTho dhAnyAdisAmagrI. saMgR^ihya ekIkR^itya .. 5\-196\- ## \medskip\hrule\obeylines \medskip {\rm Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om} {\rm Last updated \today} {\rm http://sanskritdocuments.org} \end{document}