%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % machine-readable Text of the mahaabhaarata % based on the poona critical edition % produced by muneo tokunaga % kyoto, japan % completed on november 14, 1991 % the first revised version(v1): september 16, 1994 % %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% ====================================================================== == The files in this directory are revised versions of the == == digital files produced by Professor Muneo Tokunaga, Kyoto == == University, and copyrighted by him. I am grateful to Professor == == Tokunaga for his agreement to this use of his original files == == and for permitting the revised versions to be made publicly == == available. == ====================================================================== == Dr J. D. Smith * jds10@cam.ac.uk == == http://bombay.oriental.cam.ac.uk/index.html == ====================================================================== %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % ITRANS conversion questions to: Avinash Chopde %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{iarticle} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitpage \parindent=0pt % no indents \let\usedvng=\normaldvng % \Largedvng \pagestyle{headings} \begin{document} #indian \centerline{\hugedvng .. mahaabhaarata..}##\setcounter{section}{16}## ##\begin{center}## \section{mahaaprasthaanikaparva.n} ##\end{center}## ##\begin{multicols}{2}\obeylines## \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 1} j eva.n vR^iShNyandhakakule shrutvA mausalamAhavam . pANDavAH kimakurvanta tathA kR^iShNe diva.n gate .. 1..\\ vai shrutvaiva kauravo rAjA vR^iShNInA.n kadanaM mahat . prasthAne matimAdhAya vAkyamarjunamabravIt .. 2..\\ kAlaH pachati bhUtAni sarvANyeva mahAmate . karma nyAsamahaM manye tvamapi draShTumarhasi .. 3..\\ ityuktaH sa tu kaunteyaH kAlaH kAla iti bruvan . anvapadyata tadvAkyaM bhrAturjyeShThasya vIryavAn .. 4..\\ arjunasya mata.n GYAtvA bhImaseno yamau tathA . anvapadyanta tadvAkya.n yaduktaM savyasAchinA .. 5..\\ tato yuyutsumAnAyya pravrajandharmakAmyayA . rAjyaM paridadau sarva.n vaishya putre yudhiShThiraH .. 6..\\ abhiShichya svarAjye tu ta.n rAjAnaM parikShitam . duHkhArtashchAbravIdrAjA subhadrAM pANDavAgrajaH .. 7..\\ eSha putrasya te putraH kururAjo bhaviShyati . yadUnAM parisheShashcha vajro rAjA kR^itash cha ha .. 8..\\ parikShiddhAstina pure shakra prasthe tu yAdavaH . vajro rAjA tvayA rakShyo mA chAdharme manaH kR^ithAH .. 9..\\ ityuktvA dharmarAjaH sa vAsudevasya dhImataH . mAtulasya cha vR^iddhasya rAmAdInA.n tathaiva cha .. 10..\\ mAtR^ibhiH sahadharmAtmA kR^itvodakamatandritaH . shrAddhAnyuddishya sarveShA.n chakAra vidhivattadA .. 11..\\ dadau ratnAni vAsA.nsi grAmAnashvAnrathAnapi . striyashcha dvijamukhyebhyo gavA.n shatasahasrashaH .. 12..\\ kR^ipamabhyarchya cha gurumarthamAnapuraskR^itam . shiShyaM parikShita.n tasmai dadau bharatasattamaH .. 13..\\ tatastu prakR^itIH sarvAH samAnAyya yudhiShThiraH . sarvamAchaShTa rAjarShishchikIrShatamathAtmanaH .. 14..\\ te shrutvaiva vachastasya paurajAnapadA janAH . bhR^ishamudvignamanaso nAbhyanandanta tadvachaH .. 15..\\ naiva.n kartavyamiti te tadochuste narAdhipam . na cha rAjA tathAkArShItkAlaparyAya dharmavit .. 16..\\ tato.anumAnya dharmAtmA paurajAnapada.n janam . gamanAya mati.n chakre bhrAtarashchAsya te tadA .. 17..\\ tataH sa rAjA kauravyo dharmaputro yudhiShThiraH . utsR^ijyAbharaNAnya~NgAjjagR^ihe valkalAnyuta .. 18..\\ bhImArjunau yamau chaiva draupadI cha yashasvinI . tathaiva sarve jagR^ihurvalkalAni janAdhipa .. 19..\\ vidhivatkArayitveShTiM naiShThikIM bharatarShabha . samutsR^ijyApsu sarve.agnInpratasthurnarapu~NgavAH .. 20..\\ tataH praruruduH sarvAH striyo dR^iShTvA nararShabhAn . prasthitAndraupadI ShaShThAnpurA dyUtajitAnyathA .. 21..\\ harSho.abhavachcha sarveShAM bhrAtR^INA.n gamanaM prati . yudhiShThira mata.n GYAtvA vR^iShNikShayamaveShkya cha .. 22..\\ bhrAtaraH pa~ncha kR^iShNA cha ShaShThI shvA chaiva saptamaH . AtmanA saptamo rAjA niryayau gajasAhvayAt . paurairanugato dUra.n sarvairantaHpuraistathA .. 23..\\ na chainamashakatkashchchinnivartasveti bhAShitum . nyavartanta tataH sarve narA nagaravAsinaH .. 24..\\ kR^ipa prabbhR^itayashchaiva yuyutsuM paryavArayan . vivesha ga~NgA.n kauravya ulUpI bhujagAtmajA .. 25..\\ chitrA~NgadA yayau chApi maNipUra puraM prati . shiShTAH parikShita.n tvanyA mAtaraH paryavArayan .. 26..\\ pANDavAshcha mahAtmAno draupadI cha yashasvinI . kR^ipopavAsAH kauravya prayayuH prA~NmukhAstataH .. 27..\\ yogayuktA mahAtmAnastyAgadharmamupeyuShaH . abhijagmurbahUndeshAnsaritaH sAgarA.nstathA .. 28..\\ yudhiShThiro yayAvagre bhImastu tadanantaram . arjunastasya chAnveva yamau chaiva yathAkramam .. 29..\\ pR^iShThatastu varArohA shyAmA padmadalekShaNA . draupadI yoShitA.n shreShThA yayau bharatasattama .. 30..\\ shvA chaivAnuyayAvekaH pANDavAnprasthitAnvane . krameNa te yayurvIrA lauhitya.n salilArNavam .. 31..\\ gANDIva.n cha dhanurdivyaM na mumocha dhana~njayaH . ratnalobhAnmahArAja tau chAkShayyau maheShudhI .. 32..\\ agni.n te dadR^ishustatra sthita.n shailamivAgrataH . mArgamAvR^itya tiShThanta.n sAkShAtpuruShavigraham .. 33..\\ tato devaH sa saptArchiH pANDavAnidamabravIt . bho bho pANDusutA vIrAH pAvakaM mA vibodhata .. 34..\\ yudhiShThira mahAbAho bhImasena parantapa . arjunAshvasutau vIrau nibodhata vacho mama .. 35..\\ ahamagniH kurushreShThA mayA dagdha.n cha khANDavam . arjunasya prabhAvena tathA nArAyaNasya cha .. 36..\\ aya.n vaH phalguno bhrAtA gANDIvaM paramAyudham . parityajya vana.n yAtu nAnenArtho.asti kash chana .. 37..\\ chakraratna.n tu yatkR^iShNe sthitamAsInmahAtmani . gata.n tachchA punarhaste kAlenaiShyati tasya ha .. 38..\\ varuNAdAhR^itaM pUrvaM mayaitatpArtha kAraNAt . gANDIva.n kArmukashreShTha.n varuNAyaiva dIyatAm .. 39..\\ tataste bhrAtaraH sarve dhana~njayamachodayan . sa jale prAkShipattattu tathAkShayyau maheShudhI .. 40..\\ tato.agnirbharatashreShTha tatraivAntaradhIyata . yayushcha pANDavA vIrAstataste dakShiNAmukhAH .. 41..\\ tataste tUttareNaiva tIreNa lavaNAmbhasaH . jagmurbharatashArdUla disha.n dakShiNapashchimam .. 42..\\ tataH punaH samAvR^ittAH pashchimA.n dishameva te . dadR^ishurdvArakA.n chApi sAgareNa pariplutAm .. 43..\\ udIchIM punarAvR^ittya yayurbharatasattamAH . prAdakShiNya.n chikIrShantaH pR^ithivyA yogadharmiNaH .. 44..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 2} vai tataste niyatAtmAna udIchI.n dishamAsthitAH . dadR^ishuryogayuktAshcha himavantaM mahAgirim .. 1..\\ ta.n chApyatikramantaste dadR^ishurvAlukArNavam . avaikShanta mahAshailaM meru.n shikhariNAM varam .. 2..\\ teShA.n tu gachchhatA.n shIghraM sarveShAM yogadharmiNAm . yAGYasenI bhraShTayogA nipapAta mahItale .. 3..\\ tA.n tu prapatitAM dR^iShTvA bhImaseno mahAbalaH . uvAcha dharmarAjAna.n yAGYasenImavekShya ha .. 4..\\ nAdharmashcharitaH kashchidrAjaputryA parantapa . kAraNa.n kiM nu tadrAjanyatkR^iShNA patitA bhuvi .. 5..\\ y pakShapAto mahAnasyA visheSheNa dhana~njaye . tasyaitatphalamadyaiShA bhu~Nkte puruShasattama .. 6..\\ vai evamuktvAnavekShyainA.n yayau dharmasuto nR^ipaH . samAdhAya mano dhImandharmAtmA puruSharShabhaH .. 7..\\ sahadevastato dhImAnnipapAta mahItale . ta.n chApi patitaM dR^iShTvA bhImo rAjAnamabravIt .. 8..\\ yo.ayamasmAsu sarveShu shushrUShuranaha~NkR^itaH . so.ayaM mAdravatI putraH kasmAnnipatito bhuvi .. 9..\\ y AtmanaH sadR^ishaM prAGYaM naiSho.amanyata ka.n chana . tena doSheNa patitastasmAdeSha nR^ipAtmajaH .. 10..\\ vai ityuktvA tu samutsR^ijya sahadeva.n yayau tadA . bhrAtR^ibhiH saha kaunteyaH shunA chaiva yudhiShThiraH .. 11..\\ kR^iShNAM nipatitA.n dR^iShTvA sahadevaM cha pANDavam . Arto bandhupriyaH shUro nakulo nipapAta ha .. 12..\\ tasminnipatite vIre nakule chArudarshane . punareva tadA bhImo rAjAnamidamabravIt .. 13..\\ yo.ayamakShata dharmAtmA bhrAtA vachanakArakaH . rUpeNApratimo loke nakulaH patito bhuvi .. 14..\\ ityukto bhImasenena pratyuvAcha yudhiShThiraH . nakulaM prati dharmAtmA sarvabuddhimatA.n varaH .. 15..\\ rUpeNa matsamo nAsti kashchidityasya darshanam . adhikashchAhamevaika ityasya manasi sthitam .. 16..\\ nakulaH patitastasmAdAgachchha tva.n vR^ikodara . yasya yadvihita.n vIra so.avashya.n tadupAshnute .. 17..\\ tA.nstu prapatitAndR^iShTvA pANDavaH shvetavAhanaH . papAta shokasantaptastato.anu paravIrahA .. 18..\\ tasmi.nstu puruShavyAghre patite shakra tejasi . mriyamANe durAdharShe bhImo rAjAnamabravIt .. 19..\\ anR^itaM na smarAmyasya svaireShvapi mahAtmanaH . atha kasya vikAro.aya.n yenAyaM patito bhuvi .. 20..\\ y ekAhnA nirdaheya.n vai shatrUnityarjuno.abravIt . na cha tatkR^itavAneSha shUramAnI tato.apatat .. 21..\\ avamene dhanurgrAhAneSha sarvAMshcha phalgunaH . yathA chokta.n tathA chaiva kartavyaM bhUtimichchhatA .. 22..\\ vai ityuktvA prasthito rAjA bhImo.atha nipapAta ha . patitashchAbravIdbhImo dharmarAja.n yudhiShThiram .. 23..\\ bho bho rAjannavekShasva patito.ahaM priyastava . kiMnimitta.n cha patitaM brUhi me yadi vettha ha .. 24..\\ y atibhukta.n cha bhavatA prANena cha vikatthase . anavekShya paraM pArtha tenAsi patitaH kShitau .. 25..\\ vai ityuktvA taM mahAbAhurjagAmAnavalokayan . shvA tveko.anuyayau yaste bahushaH kIrtito mayA .. 26..\\ \medskip\hrule\medskip\centerline{\Largedvng 3} vai tataH saMnAdaya~nshakro divaM bhUmi.n cha sarvashaH . rathenopayayau pArthamArohetyabravIchcha tam .. 1..\\ sa bhrAtR^InpatitAndR^iShTvA dharmarAjo yudhiShThiraH . abravIchchhokasantaptaH sahasrAkShamida.n vachaH .. 2..\\ bhrAtaraH patitA me.atra AgachchheyurmayA saha . na vinA bhrAtR^ibhiH svargamichchhe gantu.n sureshvara .. 3..\\ sukumArI sukhArhA cha rAjaputrI purandara . sAsmAbhiH saha gachchheta tadbhavAnanumanyatAm .. 4..\\ indra bhrAtR^IndrakShyasi putrA.nstvamagratastridiva.n gatAn . kR^iShNayA sahitAnsarvAnmA shucho bharatarShabha .. 5..\\ nikShipya mAnuSha.n dehaM gatAste bharatarShabha . anena tva.n sharIreNa svarga.n gantA na saMshayaH .. 6..\\ y atha shvA bhUtabhAvyesha bhakto mAM nityameva ha . sa gachchheta mayA sArdhamAnR^isha.nsyA hi me matiH .. 7..\\ indra amartyatvaM matsAmatva.n cha rAja~n shriya.n kR^itsnAM mahatIM chaiva kIrtim . samprApto.adya svargasukhAni cha tvaM tyaja shvAnaM nAtra nR^isha.nsamasti .. 8..\\ y anAryamAryeNa sahasranetra shakya.n kartuM duShkarametadArya . mA me shriyA sa~Ngamana.n tayAstu yasyAH kR^ite bhakta jana.n tyajeyam .. 9..\\ indra svarge loke shvavatAM nAsti dhiShNyam iShTApUrta.n krodhavashA haranti . tato vichArya kriyatA.n dharmarAja tyaja shvAnaM nAtra nR^isha.nsamasti .. 10..\\ y bhakta tyAgaM prAhuratyantapApaM tulya.n loke brahma vadhyA kR^itena . tasmAnnAha.n jAtu kathaM chanAdya tyakShyAmyena.n svasukhArthI mahendra .. 11..\\ indra shunA dR^iShTa.n krodhavashA haranti yaddattamiShTa.n vivR^itamatho huta.n cha . tasmAchchhunastyAgamima.n kuruShva shunastyAgAtprApyase devalokam .. 12..\\ tyaktvA bhrAtR^IndayitA.n chApi kR^iShNAM prApto lokaH karmaNA svena vIra . shvAna.n chainaM na tyajase kathaM nu tyAga.n kR^itsnaM chAsthito muhyase.adya .. 13..\\ y na vidyate sandhirathApi vigraho mR^itairmartyairiti lokeShu niShThA . na te mayA jIvayitu.n hi shakyA tasmAttyAgasteShu kR^ito na jIvatAm .. 14..\\ pratipradAna.n sharaNAgatasya striyA vadho brAhmaNasvApahAraH . mitradrohastAni chatvAri shakra bhakta tyAgash chaiva samo mato me .. 15..\\ vai taddharmarAjasya vacho nishamya dharmasvarUpI bhagavAnuvAcha . yudhiShThiraM prati yukto narendraM shlakShNairvAkyaiH sa.nstava samprayuktaiH .. 16..\\ abhijAto.asi rAjendra piturvR^ittena medhayA . anukroshena chAnena sarvabhUteShu bhArata .. 17..\\ purA dvaitavane chAsi mayA putra parIkShitaH . pAnIyArthe parAkrAntA yatra te bhrAtaro hatAH .. 18..\\ bhImArjunau parityajya yatra tvaM bhrAtarAvubhau . mAtroH sAmyamabhIpsanvai nakula.n jIvamichchhasi .. 19..\\ aya.n shvA bhakta ityeva tyakto deva rathastvayA . tasmAtsvarge na te tulyaH kashchidasti narAdhipa .. 20..\\ atastavAkShayA lokAH svasharIreNa bhArata . prApto.asi bharatashreShTha divyA.n gatimanuttamAm .. 21..\\ tato dharmashcha shakrashcha marutashchAshvinAvapi . devA devarShayashchaiva rathamAropya pANDavam .. 22..\\ prayayuH svairvimAnaiste siddhAH kAmavihAriNaH . sarve virajasaH puNyAH puNyavAgbuddhikarmiNaH .. 23..\\ sa ta.n rathaM samAsthAya rAjA kurukulodvahaH . UrdhvamAchakrame shIghra.n tejasAvR^itya rodasI .. 24..\\ tato deva nikAyastho nAradaH sarvalokavit . uvAchochchaistadA vAkyaM bR^ihadvAdI bR^ihattapAH .. 25..\\ ye.api rAjarShayaH sarve te chApi samupasthitAH . kIrtiM prachchhAdya teShA.n vai kururAjo.adhitiShThati .. 26..\\ lokAnAvR^itya yashasA tejasA vR^ittasampadA . svasharIreNa samprAptaM nAnya.n shushruma pANDavAt .. 27..\\ nAradasya vachaH shrutvA rAjA vachanamabravIt . devAnAmantrya dharmAtmA svapakShAMshchaiva pArthivAn .. 28..\\ shubha.n vA yadi vA pApaM bhrAtR^INAM sthAnamadya me . tadeva prAptumichchhAmi lokAnanyAnna kAmaye .. 29..\\ rAGYastu vachana.n shrutvA devarAjaH purandaraH . AnR^isha.nsya samAyuktaM pratyuvAcha yudhiShThiram .. 30..\\ sthAne.asminvasa rAjendra karmabhirnirjite shubhaiH . ki.n tvaM mAnuShyaka.n snehamadyApi parikarShasi .. 31..\\ siddhiM prApto.asi paramA.n yathA nAnyaH pumAnkva chit . naiva te bhrAtaraH sthAna.n samprAptAH kurunandana .. 32..\\ adyApi mAnuSho bhAvaH spR^ishate tvAM narAdhipa . svargo.ayaM pashya devarShInsiddhAMshcha tridivAlayAn .. 33..\\ yudhiShThirastu devendrameva.n vAdinamIshvaram . punarevAbravIddhImAnida.n vachanamarthavat .. 34..\\ tairvinA notsahe vastumiha daitya nibarhaNa . gantumichchhAmi tatrAha.n yatra me bhrAtaro gatAH .. 35..\\ yatra sA bR^ihatI shyAmA buddhisattvaguNAnvitA . draupadI yoShitA.n shreShThA yatra chaiva priyA mama .. 36..\\ ##\end{multicols}## ## \medskip\hrule\medskip Last updated on \today ; Send corrections to sanskrit@cheerful.com \end{document}