%@@1 % File name : mbh16.itx %-------------------------------------------- % Text title : 16 mahAbhArate mausalaparva.n % Author : Veda Vyasa % Language : sanskrit % Subject : religion % Description/comments : Access available at Prof John Smith's site % http://bombay.indology.info/mahabharata/statement.html % Transliterated by : Prof. Tokunaga % Proofread by : Team at Bhandarkar Oriental Research Institute (BORI), Tokunaga % Latest update : September 16, 2013 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % Special Instructions : i1h.hdr,ijag.inc,itrans.sty,multicol.sty,iarticle.sty % Transliteration scheme: ITRANS 5.3 % Site access : http://sanskritdocuments.org/ %----------------------------------------------------- % The text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. %@@1 %-------------------------------------------------------- \engtitle{.. 16 Mahabharata - Mausalaparva ..}## \itxtitle{.. 16 mahAbhArate mausalaparvam ..}##\endtitles ## mausalaparva 1 \medskip vaishampAyana uvAcha|| ShaTtri.nshe tvatha samprApte varShe kauravanandanaH | dadarsha viparItAni nimittAni yudhiShThiraH || 1|| vavurvAtAH sanirghAtA rUkShAH sharkaravarShiNaH | apasavyAni shakunA maNDalAni prachakrire || 2|| pratyagUhurmahAnadyo disho nIhArasa.nvRRitAH | ulkAshchA~NgAravarShiNyaH prapeturgaganAdbhuvi || 3|| Adityo rajasA rAjansamavachChannamaNDalaH | virashmirudaye nityaM kabandhaiH samadRRishyata || 4|| pariveShAshcha dRRishyante dAruNAH chandrasUryayoH | trivarNAH shyAmarUkShAntAstathA bhasmAruNaprabhAH || 5|| ete chAnye cha bahava utpAtA bhayasha.nsinaH | dRRishyante.aharaho rAjanhRRidayodvegakArakAH || 6|| kasyachittvatha kAlasya kururAjo yudhiShThiraH | shushrAva vRRiShNichakrasya mausale kadanaM kRRitam || 7|| vimuktaM vAsudevaM cha shrutvA rAmaM cha pANDavaH | samAnIyAbravIdbhrAtR^InkiM kariShyAma ityuta || 8|| parasparaM samAsAdya brahmadaNDabalAtkRRitAn | vRRiShNInvinaShTA.nste shrutvA vyathitAH pANDavAbhavan || 9|| nidhanaM vAsudevasya samudrasyeva shoShaNam | vIrA na shraddadhustasya vinAshaM shAr~NgadhanvanaH || 10|| mausalaM te parishrutya duHkhashokasamanvitAH | viShaNNA hatasa~NkalpAH pANDavAH samupAvishan || 11|| \hrule \medskip munishApAtsAmbasya musalaprasavaH 2 \medskip janamejaya uvAcha|| kathaM vinaShTA bhagavannandhakA vRRiShNibhiH saha | pashyato vAsudevasya bhojAshchaiva mahArathAH || 1|| vaishampAyana uvAcha|| ShaTtri.nshe.atha tato varShe vRRiShNInAmanayo mahAn | anyonyaM musalaiste tu nijaghnuH kAlachoditAH || 2|| janamejaya uvAcha|| kenAnushaptAste vIrAH kShayaM vRRiShNyandhakA yayuH | bhojAshcha dvijavarya tvaM vistareNa vadasva me || 3|| vaishampAyana uvAcha|| vishvAmitraM cha kaNvaM cha nAradaM cha tapodhanam | sAraNapramukhA vIrA dadRRishurdvArakAgatAn || 4|| te vai sAmbaM puraskRRitya bhUShayitvA striyaM yathA | abruvannupasa~Ngamya daivadaNDanipIDitAH || 5|| iyaM strI putrakAmasya babhroramitatejasaH | RRiShayaH sAdhu jAnIta kimiyaM janayiShyati || 6|| ityuktAste tadA rAjanvipralambhapradharShitAH | pratyabruva.nstAnmunayo yattachChRRiNu narAdhipa || 7|| vRRiShNyandhakavinAshAya musalaM ghoramAyasam | vAsudevasya dAyAdaH sAmbo.ayaM janayiShyati || 8|| yena yUyaM sudurvRRittA nRRisha.nsA jAtamanyavaH | uchChettAraH kulaM kRRitsnamRRite rAmajanArdanau || 9|| samudraM yAsyati shrImA.nstyaktvA dehaM halAyudhaH | jarA kRRiShNaM mahAtmAnaM shayAnaM bhuvi bhetsyati || 10|| ityabruvanta te rAjanpralabdhAstairdurAtmabhiH | munayaH krodharaktAkShAH samIkShyAtha parasparam || 11|| tathoktvA munayaste tu tataH keshavamabhyayuH | athAbravIttadA vRRiShNI~nshrutvaivaM madhusUdanaH | antaj~no matimA.nstasya bhavitavyaM tatheti tAn || 13|| evamuktvA hRRiShIkeshaH pravivesha punargRRihAn | kRRitAntamanyathA naichChatkartuM sa jagataH prabhuH || 14|| shvobhUte.atha tataH sAmbo musalaM tadasUta vai | vRRiShNyandhakavinAshAya ki~NkarapratimaM mahat || 15|| prasUtaM shApajaM ghoraM tachcha rAj~ne nyavedayan | viShaNNarUpastadrAjA sUkShmaM chUrNamakArayat || 16|| prAkShipansAgare tachcha puruShA rAjashAsanAt | aghoShaya.nshcha nagare vachanAdAhukasya cha || 17|| adya prabhRRiti sarveShu vRRiShNyandhakagRRiheShviha | surAsavo na kartavyaH sarvairnagaravAsibhiH || 18|| yashcha no.aviditaM kuryAtpeyaM kashchinnaraH kvachit | jIvansa shUlamArohetsvayaM kRRitvA sabAndhavaH || 19|| tato rAjabhayAtsarve niyamaM chakrire tadA | narAH shAsanamAj~nAya tasya rAj~no mahAtmanaH || 20|| \hrule \medskip utpAtadarshanam.h 3 \medskip vaishampAyana uvAcha|| evaM prayatamAnAnAM vRRiShNInAmandhakaiH saha | kAlo gRRihANi sarveShAM parichakrAma nityashaH || 1|| karAlo vikaTo muNDaH puruShaH kRRiShNapi~NgalaH | gRRihANyavekShya vRRiShNInAM nAdRRishyata punaH kvachit || 2|| utpedire mahAvAtA dAruNAshchA dine dine | vRRiShNyandhakavinAshAya bahavo romaharShaNAH || 3|| vivRRiddhamUShakA rathyA vibhinnamaNikAstathA | chIchIkUchIti vAshyantyaH sArikA vRRiShNiveshmasu || 4|| nopashAmyati shabdashcha sa divArAtrameva hi || 4|| anukurvannulUkAnAM sArasA virutaM tathA | ajAH shivAnAM cha rutamanvakurvata bhArata || 5|| pANDurA raktapAdAshcha vihagAH kAlachoditAH | vRRiShNyandhakAnAM geheShu kapotA vyachara.nstadA || 6|| vyajAyanta kharA goShu karabhAshvatarIShu cha | shunIShvapi biDAlAshcha mUShakA nakulIShu cha || 7|| nApatrapanta pApAni kurvanto vRRiShNayastadA | prAdviShanbrAhmaNA.nshchApi pitR^IndevA.nstathaiva cha || 8|| gurU.nshchApyavamanyanta na tu rAmajanArdanau | patnyaH patInvyuchcharanta patnIshcha patayastathA || 9|| vibhAvasuH prajvalito vAmaM viparivartate | nIlalohitamA~njiShThA visRRijannarchiShaH pRRithak || 10|| udayAstamane nityaM puryAM tasyAM divAkaraH | vyadRRishyatAsakRRitpumbhiH kabandhaiH parivAritaH || 11|| mahAnaseShu siddhe.anne sa.nskRRite.atIva bhArata | AhAryamANe kRRimayo vyadRRishyanta narAdhipa || 12|| puNyAhe vAchyamAne cha japatsu cha mahAtmasu | abhidhAvantaH shrUyante na chAdRRishyata kashchana || 13|| parasparaM cha nakShatraM hanyamAnaM punaH punaH | grahairapashyansarve te nAtmanastu katha~nchana || 14|| nadantaM pA~nchajanyaM cha vRRiShNyandhakaniveshane | samantAtpratyavAshyanta rAsabhA dAruNasvarAH || 15|| evaM pashyanhRRiShIkeshaH samprAptaM kAlaparyayam | trayodashyAmamAvAsyAM tAM dRRiShTvA prAbravIdidam || 16|| chaturdashI pa~nchadashI kRRiteyaM rAhuNA punaH | tadA cha bhArate yuddhe prAptA chAdya kShayAya naH || 17|| vimRRishanneva kAlaM taM parichintya janArdanaH | mene prAptaM sa ShaTtri.nshaM varShaM vai keshisUdanaH || 18|| putrashokAbhisantaptA gAndhArI hatabAndhavA | yadanuvyAjahArArtA tadidaM samupAgatam || 19|| idaM cha tadanuprAptamabravIdyadyudhiShThiraH | purA vyUDheShvanIkeShu dRRiShTvotpAtAnsudAruNAn || 20|| ityuktvA vAsudevastu chikIrShansatyameva tat | Aj~nApayAmAsa tadA tIrthayAtrAmari.ndama || 21|| aghoShayanta puruShAstatra keshavashAsanAt | tIrthayAtrA samudre vaH kAryeti puruSharShabhAH || 22|| \hrule \medskip vRRiShNyandhakAdivinAshaH 4 \medskip vaishampAyana uvAcha|| kAlI strI pANDurairdantaiH pravishya hasatI nishi | striyaH svapneShu muShNantI dvArakAM paridhAvati || 1|| ala~NkArAshcha ChatraM cha dhvajAshcha kavachAni cha | hriyamANAnyadRRishyanta rakShobhiH subhayAnakaiH || 2|| tachchAgnidattaM kRRiShNasya vajranAbhamayasmayam | divamAchakrame chakraM vRRiShNInAM pashyatAM tadA || 3|| yuktaM rathaM divyamAdityavarNaM; hayAharanpashyato dArukasya | te sAgarasyopariShThAdavarta;nmanojavAshchaturo vAjimukhyAH || 4|| tAlaH suparNashcha mahAdhvajau tau; supUjitau rAmajanArdanAbhyAm | uchchairjahrurapsaraso divAnishaM; vAchashchochurgamyatAM tIrthayAtrA || 5|| tato jigamiShantaste vRRiShNyandhakamahArathAH | sAntaHpurAstadA tIrthayAtrAmaichChannararShabhAH || 6|| tato bhojyaM cha bhakShyaM cha peyaM chAndhakavRRiShNayaH | bahu nAnAvidhaM chakrurmadyaM mA.nsamanekashaH || 7|| tataH sIdhuShu saktAshcha niryayurnagarAdbahiH | yAnairashvairgajaishchaiva shrImantastigmatejasaH || 8|| tataH prabhAse nyavasanyathoddeshaM yathAgRRiham | prabhUtabhakShyapeyAste sadArA yAdavAstadA || 9|| niviShTA.nstAnnishamyAtha samudrAnte sa yogavit | jagAmAmantrya tAnvIrAnuddhavo.arthavishAradaH || 10|| taM prasthitaM mahAtmAnamabhivAdya kRRitA~njalim | jAnanvinAshaM vRRiShNInAM naichChadvArayituM hariH || 11|| tataH kAlaparItAste vRRiShNyandhakamahArathAH | apashyannuddhavaM yAntaM tejasAvRRitya rodasI || 12|| brAhmaNArtheShu yatsiddhamannaM teShAM mahAtmanAm | tadvAnarebhyaH pradaduH surAgandhasamanvitam || 13|| tatastUryashatAkIrNaM naTanartakasa~Nkulam | prAvartata mahApAnaM prabhAse tigmatejasAm || 14|| kRRiShNasya saMnidhau rAmaH sahitaH kRRitavarmaNA | apibadyuyudhAnashcha gado babhrustathaiva cha || 15|| tataH pariShado madhye yuyudhAno madotkaTaH | abravItkRRitavarmANamavahasyAvamanya cha || 16|| kaH kShatriyo manyamAnaH suptAnhanyAnmRRitAniva | na tanmRRiShyanti hArdikya yAdavA yattvayA kRRitam || 17|| ityukte yuyudhAnena pUjayAmAsa tadvachaH | pradyumno rathinAM shreShTho hArdikyamavamanya cha || 18|| tataH paramasa~NkruddhaH kRRitavarmA tamabravIt | nirdishanniva sAvaj~naM tadA savyena pANinA || 19|| bhUrishravAshChinnabAhuryuddhe prAyagatastvayA | vadhena sunRRisha.nsena kathaM vIreNa pAtitaH || 20|| iti tasya vachaH shrutvA keshavaH paravIrahA | tiryaksaroShayA dRRiShTyA vIkShAM chakre sa manyumAn || 21|| maNiH syamantakashchaiva yaH sa satrAjito.abhavat | tAM kathAM smArayAmAsa sAtyakirmadhusUdanam || 22|| tachChrutvA keshavasyA~NkamagamadrudatI tadA | satyabhAmA prakupitA kopayantI janArdanam || 23|| tata utthAya sakrodhaH sAtyakirvAkyamabravIt | pa~nchAnAM draupadeyAnAM dhRRiShTadyumnashikhaNDinoH || 24|| eSha gachChAmi padavIM satyena cha tathA shape | sauptike ye cha nihatAH suptAnena durAtmanA || 25|| droNaputrasahAyena pApena kRRitavarmaNA | samAptamAyurasyAdya yashashchApi sumadhyame || 26|| itIdamuktvA khaDgena keshavasya samIpataH | abhidrutya shiraH kruddhashchichCheda kRRitavarmaNaH || 27|| tathAnyAnapi nighnantaM yuyudhAnaM samantataH | abhyadhAvaddhRRiShIkesho vinivArayiShustadA || 28|| ekIbhUtAstataH sarve kAlaparyAyachoditAH | bhojAndhakA mahArAja shaineyaM paryavArayan || 29|| tAndRRiShTvA patatastUrNamabhikruddhA~njanArdanaH | na chukrodha mahAtejA jAnankAlasya paryayam || 30|| te tu pAnamadAviShTAshchoditAshchaiva manyunA | yuyudhAnamathAbhyaghnannuchChiShTairbhAjanaistadA || 31|| hanyamAne tu shaineye kruddho rukmiNinandanaH | tadantaramupAdhAvanmokShayiShya~nshineH sutam || 32|| sa bhojaiH saha sa.nyuktaH sAtyakishchAndhakaiH saha | bahutvAnnihatau tatra ubhau kRRiShNasya pashyataH || 33|| hataM dRRiShTvA tu shaineyaM putraM cha yadunandanaH | erakANAM tadA muShTiM kopAjjagrAha keshavaH || 34|| tadabhUnmusalaM ghoraM vajrakalpamayomayam | jaghAna tena kRRiShNastAnye.asya pramukhato.abhavan || 35|| tato.andhakAshcha bhojAshcha shaineyA vRRiShNayastathA | jaghnuranyonyamAkrande musalaiH kAlachoditAH || 36|| yasteShAmerakAM kashchijjagrAha ruShito nRRipa | vajrabhUteva sA rAjannadRRishyata tadA vibho || 37|| tRRiNaM cha musalIbhUtamapi tatra vyadRRishyata | brahmadaNDakRRitaM sarvamiti tadviddhi pArthiva || 38|| AvidhyAvidhya te rAjanprakShipanti sma yattRRiNam | tadvajrabhUtaM musalaM vyadRRishyata tadA dRRiDham || 39|| avadhItpitaraM putraH pitA putraM cha bhArata | mattAH paripatanti sma pothayantaH parasparam || 40|| pata~NgA iva chAgnau te nyapatankukurAndhakAH | nAsItpalAyane buddhirvadhyamAnasya kasyachit || 41|| taM tu pashyanmahAbAhurjAnankAlasya paryayam | musalaM samavaShTabhya tasthau sa madhusUdanaH || 42|| sAmbaM cha nihataM dRRiShTvA chArudeShNaM cha mAdhavaH | pradyumnaM chAniruddhaM cha tatashchukrodha bhArata || 43|| gadaM vIkShya shayAnaM cha bhRRishaM kopasamanvitaH | sa niHsheShaM tadA chakre shAr~NgachakragadAdharaH || 44|| taM nighnantaM mahAtejA babhruH parapura~njayaH | dArukashchaiva dAshArhamUchaturyannibodha tat || 45|| bhagavansaMhRRitaM sarvaM tvayA bhUyiShThamachyuta | rAmasya padamanvichCha tatra gachChAma yatra saH || 46|| \hrule \medskip rAmakRRiShNAvatArasamAptiH 5 \medskip vaishampAyana uvAcha|| tato yayurdArukaH keshavashcha; babhrushcha rAmasya padaM patantaH | athApashyanrAmamanantavIryaM; vRRikShe sthitaM chintayAnaM vivikte || 1|| tataH samAsAdya mahAnubhAvaH; kRRiShNastadA dArukamanvashAsat | gatvA kurU~nshIghramimaM mahAntaM; pArthAya sha.nsasva vadhaM yadUnAm || 2|| tato.arjunaH kShipramihopayAtu; shrutvA mRRitAnyAdavAnbrahmashApAt | ityevamuktaH sa yayau rathena; kurU.nstadA dAruko naShTachetAH || 3|| tato gate dAruke keshavo.atha; dRRiShTvAntike babhrumuvAcha vAkyam | striyo bhavAnrakShatu yAtu shIghraM; naitA hi.nsyurdasyavo vittalobhAt || 4|| sa prasthitaH keshavenAnushiShTo; madAturo j~nAtivadhArditashcha | taM vai yAntaM saMnidhau keshavasya; tvarantamekaM sahasaiva babhrum || 5|| brahmAnushaptamavadhInmahadvai; kUTonmuktaM musalaM lubdhakasya || 5|| tato dRRiShTvA nihataM babhrumAha; kRRiShNo vAkyaM bhrAtaramagrajaM tu | ihaiva tvaM mAM pratIkShasva rAma; yAvatstriyo j~nAtivashAH karomi || 6|| tataH purIM dvAravatIM pravishya; janArdanaH pitaraM prAha vAkyam | striyo bhavAnrakShatu naH samagrA; dhana~njayasyAgamanaM pratIkShan || 7|| rAmo vanAnte pratipAlayanmA;mAste.adyAhaM tena samAgamiShye || 7|| dRRiShTaM mayedaM nidhanaM yadUnAM; rAj~nAM cha pUrvaM kurupu~NgavAnAm | nAhaM vinA yadubhiryAdavAnAM; purImimAM draShTumihAdya shaktaH || 8|| tapashchariShyAmi nibodha tanme; rAmeNa sArdhaM vanamabhyupetya | itIdamuktvA shirasAsya pAdau; sa.nspRRishya kRRiShNastvarito jagAma || 9|| tato mahAnninadaH prAdurAsI;tsastrIkumArasya purasya tasya | athAbravItkeshavaH saMnivartya; shabdaM shrutvA yoShitAM kroshatInAm || 10|| purImimAmeShyati savyasAchI; sa vo duHkhAnmochayitA narAgryaH | tato gatvA keshavastaM dadarsha; rAmaM vane sthitamekaM vivikte || 11|| athApashyadyogayuktasya tasya; nAgaM mukhAnniHsarantaM mahAntam | shvetaM yayau sa tataH prekShyamANo; mahArNavo yena mahAnubhAvaH || 12|| sahasrashIrShaH parvatAbhogavarShmA; raktAnanaH svAM tanuM tAM vimuchya | samyakcha taM sAgaraH pratyagRRihNA;nnAgA divyAH saritashchaiva puNyAH || 13|| karkoTako vAsukistakShakashcha; pRRithushravA varuNaH ku~njarashcha | mishrI sha~NkhaH kumudaH puNDarIka;stathA nAgo dhRRitarAShTro mahAtmA || 14|| hrAdaH krAthaH shitikaNTho.agratejA;stathA nAgau chakramandAtiShaNDau | nAgashreShTho durmukhashchAmbarIShaH; svayaM rAjA varuNashchApi rAjan || 15|| pratyudgamya svAgatenAbhyanandaM;ste.apUjaya.nshchArghyapAdyakriyAbhiH || 15|| tato gate bhrAtari vAsudevo; jAnansarvA gatayo divyadRRiShTiH | vane shUnye vichara.nshchintayAno; bhUmau tataH sa.nviveshAgryatejAH || 16|| sarvaM hi tena prAktadA vittamAsI;dgAndhAryA yadvAkyamuktaH sa pUrvam | durvAsasA pAyasochChiShTalipte; yachchApyuktaM tachcha sasmAra kRRiShNaH || 17|| sa chintayAno.andhakavRRiShNinAshaM; kurukShayaM chaiva mahAnubhAvaH | mene tataH sa~NkramaNasya kAlaM; tatashchakArendriyasaMnirodham || 18|| sa saMniruddhendriyavA~NmanAstu; shishye mahAyogamupetya kRRiShNaH | jarAtha taM deshamupAjagAma; lubdhastadAnIM mRRigalipsurugraH || 19|| sa keshavaM yogayuktaM shayAnaM; mRRigAsha~NkI lubdhakaH sAyakena | jarAvidhyatpAdatale tvarAvAM;staM chAbhitastajjighRRikShurjagAma || 20|| athApashyatpuruShaM yogayuktaM; pItAmbaraM lubdhako.anekabAhum || 20|| matvAtmAnamaparAddhaM sa tasya; jagrAha pAdau shirasA chArtarUpaH | AshvAsayattaM mahAtmA tadAnIM; gachChannUrdhvaM rodasI vyApya lakShmyA || 21|| divaM prAptaM vAsavo.athAshvinau cha; rudrAdityA vasavashchAtha vishve | pratyudyayurmunayashchApi siddhA; gandharvamukhyAshcha sahApsarobhiH || 22|| tato rAjanbhagavAnugratejA; nArAyaNaH prabhavashchAvyayashcha | yogAchAryo rodasI vyApya lakShmyA; sthAnaM prApa svaM mahAtmAprameyam || 23|| tato devairRRiShibhishchApi kRRiShNaH; samAgatashchAraNaishchaiva rAjan | gandharvAgryairapsarobhirvarAbhiH; siddhaiH sAdhyaishchAnataiH pUjyamAnaH || 24|| te vai devAH pratyanandanta rAja;nmunishreShThA vAgbhirAnarchurIsham | gandharvAshchApyupatasthuH stuvantaH; prItyA chainaM puruhUto.abhyanandat || 25|| \hrule \medskip arjunAgamanam.h 6 \medskip vaishampAyana uvAcha|| dAruko.api kurUngatvA dRRiShTvA pArthAnmahArathAn | AchaShTa mausale vRRiShNInanyonyenopasaMhRRitAn || 1|| shrutvA vinaShTAnvArShNeyAnsabhojakukurAndhakAn | pANDavAH shokasantaptA vitrastamanaso.abhavan || 2|| tato.arjunastAnAmantrya keshavasya priyaH sakhA | prayayau mAtulaM draShTuM nedamastIti chAbravIt || 3|| sa vRRiShNinilayaM gatvA dArukeNa saha prabho | dadarsha dvArakAM vIro mRRitanAthAmiva striyam || 4|| yAH sma tA lokanAthena nAthavatyaH purAbhavan | tAstvanAthAstadA nAthaM pArthaM dRRiShTvA vichukrushuH || 5|| ShoDashastrIsahasrANi vAsudevaparigrahaH | tAsAmAsInmahAnnAdo dRRiShTvaivArjunamAgatam || 6|| tAstu dRRiShTvaiva kauravyo bAShpeNa pihito.arjunaH | hInAH kRRiShNena putraishcha nAshakatso.abhivIkShitum || 7|| tAM sa vRRiShNyandhakajalAM hayamInAM rathoDupAm | vAditrarathaghoShaughAM veshmatIrthamahAgrahAm || 8|| ratnashaivalasa~NghATAM vajraprAkAramAlinIm | rathyAsrotojalAvartAM chatvarastimitahradAm || 9|| rAmakRRiShNamahAgrAhAM dvArakAsaritaM tadA | kAlapAshagrahAM ghorAM nadIM vaitaraNImiva || 10|| tAM dadarshArjuno dhImAnvihInAM vRRiShNipu~NgavaiH | gatashriyaM nirAnandAM padminIM shishire yathA || 11|| tAM dRRiShTvA dvArakAM pArthastAshcha kRRiShNasya yoShitaH | sasvanaM bAShpamutsRRijya nipapAta mahItale || 12|| sAtrAjitI tataH satyA rukmiNI cha vishAM pate | abhipatya praruruduH parivArya dhana~njayam || 13|| tatastAH kA~nchane pIThe samutthAyopaveshya cha | abruvantyo mahAtmAnaM parivAryopatasthire || 14|| tataH sa.nstUya govindaM kathayitvA cha pANDavaH | AshvAsya tAH striyashchApi mAtulaM draShTumabhyagAt || 15|| \hrule \medskip vasudevavilApaH 7 \medskip vaishampAyana uvAcha|| taM shayAnaM mahAtmAnaM vIramAnakadundubhim | putrashokAbhisantaptaM dadarsha kurupu~NgavaH || 1|| tasyAshruparipUrNAkSho vyUDhorasko mahAbhujaH | ArtasyArtataraH pArthaH pAdau jagrAha bhArata || 2|| samAli~NgyArjunaM vRRiddhaH sa bhujAbhyAM mahAbhujaH | rudanputrAnsmaransarvAnvilalApa suvihvalaH || 3|| bhrAtR^InputrA.nshcha pautrA.nshcha dauhitrA.nshcha sakhInapi || 3|| vasudeva uvAcha|| yairjitA bhUmipAlAshcha daityAshcha shatasho.arjuna | tAndRRiShTvA neha pashyAmi jIvAmyarjuna durmaraH || 4|| yau tAvarjuna shiShyau te priyau bahumatau sadA | tayorapanayAtpArtha vRRiShNayo nidhanaM gatAH || 5|| yau tau vRRiShNipravIrANAM dvAvevAtirathau matau | pradyumno yuyudhAnashcha kathayankatthase cha yau || 6|| nityaM tvaM kurushArdUla kRRiShNashcha mama putrakaH | tAvubhau vRRiShNinAshasya mukhamAstAM dhana~njaya || 7|| na tu garhAmi shaineyaM hArdikyaM chAhamarjuna | akrUraM raukmiNeyaM cha shApo hyevAtra kAraNam || 8|| keshinaM yastu ka.nsaM cha vikramya jagataH prabhuH | videhAvakarotpArtha chaidyaM cha balagarvitam || 9|| naiShAdimekalavyaM cha chakre kAli~NgamAgadhAn | gAndhArAnkAshirAjaM cha marubhUmau cha pArthivAn || 10|| prAchyA.nshcha dAkShiNAtyA.nshcha pArvatIyA.nstathA nRRipAn | so.abhyupekShitavAnetamanayaM madhusUdanaH || 11|| tataH putrA.nshcha pautrA.nshcha bhrAtR^Inatha sakhInapi | shayAnAnnihatAndRRiShTvA tato mAmabravIdidam || 12|| samprApto.adyAyamasyAntaH kulasya puruSharShabha | AgamiShyati bIbhatsurimAM dvAravatIM purIm || 13|| AkhyeyaM tasya yadvRRittaM vRRiShNInAM vaishasaM mahat | sa tu shrutvA mahAtejA yadUnAmanayaM prabho || 14|| AgantA kShiprameveha na me.atrAsti vichAraNA || 14|| yo.ahaM tamarjunaM viddhi yo.arjunaH so.ahameva tu | yadbrUyAttattathA kAryamiti budhyasva mAdhava || 15|| sa strIShu prAptakAlaM vaH pANDavo bAlakeShu cha | pratipatsyati bIbhatsurbhavatashchaurdhvadehikam || 16|| imAM cha nagarIM sadyaH pratiyAte dhana~njaye | prAkArATTAlakopetAM samudraH plAvayiShyati || 17|| ahaM hi deshe kasmi.nshchitpuNye niyamamAsthitaH | kAlaM kartA sadya eva rAmeNa saha dhImatA || 18|| evamuktvA hRRiShIkesho mAmachintyaparAkramaH | hitvA mAM bAlakaiH sArdhaM dishaM kAmapyagAtprabhuH || 19|| so.ahaM tau cha mahAtmAnau chintayanbhrAtarau tava | ghoraM j~nAtivadhaM chaiva na bhu~nje shokakarshitaH || 20|| na cha bhokShye na jIviShye diShTyA prApto.asi pANDava | yaduktaM pArtha kRRiShNena tatsarvamakhilaM kuru || 21|| etatte pArtha rAjyaM cha striyo ratnAni chaiva ha | iShTAnprANAnahaM hImA.nstyakShyAmi ripusUdana || 22|| \hrule \medskip vasudevanidhanam.h . vajrAbhiShekaH 8 \medskip vaishampAyana uvAcha|| evamuktaH sa bIbhatsurmAtulena parantapaH | durmanA dInamanasaM vasudevamuvAcha ha || 1|| nAhaM vRRiShNipravIreNa madhubhishchaiva mAtula | vihInAM pRRithivIM draShTuM shaktashchiramiha prabho || 2|| rAjA cha bhImasenashcha sahadevashcha pANDavaH | nakulo yAj~nasenI cha ShaDekamanaso vayam || 3|| rAj~naH sa~NkramaNe chApi kAlo.ayaM vartate dhruvam | tamimaM viddhi samprAptaM kAlaM kAlavidAM vara || 4|| sarvathA vRRiShNidArA.nstu bAlavRRiddhA.nstathaiva cha | nayiShye parigRRihyAhamindraprasthamari.ndama || 5|| ityuktvA dArukamidaM vAkyamAha dhana~njayaH | amAtyAnvRRiShNivIrANAM draShTumichChAmi mAchiram || 6|| ityevamuktvA vachanaM sudharmAM yAdavIM sabhAm | praviveshArjunaH shUraH shochamAno mahArathAn || 7|| tamAsanagataM tatra sarvAH prakRRitayastathA | brAhmaNA naigamAshchaiva parivAryopatasthire || 8|| tAndInamanasaH sarvAnnibhRRitAngatachetasaH | uvAchedaM vachaH pArthaH svayaM dInatarastadA || 9|| shakraprasthamahaM neShye vRRiShNyandhakajanaM svayam | idaM tu nagaraM sarvaM samudraH plAvayiShyati || 10|| sajjIkuruta yAnAni ratnAni vividhAni cha | vajro.ayaM bhavatAM rAjA shakraprasthe bhaviShyati || 11|| saptame divase chaiva ravau vimala udgate | bahirvatsyAmahe sarve sajjIbhavata mAchiram || 12|| ityuktAstena te paurAH pArthenAkliShTakarmaNA | sajjamAshu tatashchakruH svasiddhyarthaM samutsukAH || 13|| tAM rAtrimavasatpArthaH keshavasya niveshane | mahatA shokamohena sahasAbhipariplutaH || 14|| shvobhUte.atha tataH shaurirvasudevaH pratApavAn | yuktvAtmAnaM mahAtejA jagAma gatimuttamAm || 15|| tataH shabdo mahAnAsIdvasudevasya veshmani | dAruNaH kroshatInAM cha rudatInAM cha yoShitAm || 16|| prakIrNamUrdhajAH sarvA vimuktAbharaNasrajaH | urA.nsi pANibhirghnantyo vyalapankaruNaM striyaH || 17|| taM devakI cha bhadrA cha rohiNI madirA tathA | anvAroDhuM vyavasitA bhartAraM yoShitAM varAH || 18|| tataH shauriM nRRiyuktena bahumAlyena bhArata | yAnena mahatA pArtho bahirniShkrAmayattadA || 19|| tamanvayustatra tatra duHkhashokasamAhatAH | dvArakAvAsinaH paurAH sarva eva nararShabha || 20|| tasyAshvamedhikaM ChatraM dIpyamAnAshcha pAvakAH | purastAttasya yAnasya yAjakAshcha tato yayuH || 21|| anujagmushcha taM vIraM devyastA vai svala~NkRRitAH | strIsahasraiH parivRRitA vadhUbhishcha sahasrashaH || 22|| yastu deshaH priyastasya jIvato.abhUnmahAtmanaH | tatrainamupasa~Nkalpya pitRRimedhaM prachakrire || 23|| taM chitAgnigataM vIraM shUraputraM varA~NganAH | tato.anvAruruhuH patnyashchatasraH patilokagAH || 24|| taM vai chatasRRibhiH strIbhiranvitaM pANDunandanaH | adAhayachchandanaishcha gandhairuchchAvachairapi || 25|| tataH prAdurabhUchChabdaH samiddhasya vibhAvasoH | sAmagAnAM cha nirghoSho narANAM rudatAmapi || 26|| tato vajrapradhAnAste vRRiShNivIrakumArakAH | sarva evodakaM chakruH striyashchaiva mahAtmanaH || 27|| aluptadharmastaM dharmaM kArayitvA sa phalgunaH | jagAma vRRiShNayo yatra vinaShTA bharatarShabha || 28|| sa tAndRRiShTvA nipatitAnkadane bhRRishaduHkhitaH | babhUvAtIva kauravyaH prAptakAlaM chakAra cha || 29|| yathApradhAnatashchaiva chakre sarvAH kriyAstadA | ye hatA brahmashApena musalairerakodbhavaiH || 30|| tataH sharIre rAmasya vAsudevasya chobhayoH | anviShya dAhayAmAsa puruShairAptakAribhiH || 31|| sa teShAM vidhivatkRRitvA pretakAryANi pANDavaH | saptame divase prAyAdrathamAruhya satvaraH || 32|| ashvayuktai rathaishchApi gokharoShTrayutairapi || 32|| striyastA vRRiShNivIrANAM rudatyaH shokakarshitAH | anujagmurmahAtmAnaM pANDuputraM dhana~njayam || 33|| bhRRityAstvandhakavRRiShNInAM sAdino rathinashcha ye | vIrahInaM vRRiddhabAlaM paurajAnapadAstathA || 34|| yayuste parivAryAtha kalatraM pArthashAsanAt || 34|| ku~njaraishcha gajArohA yayuH shailanibhaistathA | sapAdarakShaiH sa.nyuktAH sottarAyudhikA yayuH || 35|| putrAshchAndhakavRRiShNInAM sarve pArthamanuvratAH | brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH shUdrAshchaiva mahAdhanAH || 36|| dasha ShaTcha sahasrANi vAsudevAvarodhanam | puraskRRitya yayurvajraM pautraM kRRiShNasya dhImataH || 37|| bahUni cha sahasrANi prayutAnyarbudAni cha | bhojavRRiShNyandhakastrINAM hatanAthAni niryayuH || 38|| tatsAgarasamaprakhyaM vRRiShNichakraM maharddhimat | uvAha rathinAM shreShThaH pArthaH parapura~njayaH || 39|| niryAte tu jane tasminsAgaro makarAlayaH | dvArakAM ratnasampUrNAM jalenAplAvayattadA || 40|| tadadbhutamabhiprekShya dvArakAvAsino janAH | tUrNAttUrNataraM jagmuraho daivamiti bruvan || 41|| kAnaneShu cha ramyeShu parvateShu nadIShu cha | nivasannAnayAmAsa vRRiShNidArAndhana~njayaH || 42|| sa pa~nchanadamAsAdya dhImAnatisamRRiddhimat | deshe gopashudhAnyADhye nivAsamakarotprabhuH || 43|| tato lobhaH samabhavaddasyUnAM nihateshvarAH | dRRiShTvA striyo nIyamAnAH pArthenaikena bhArata || 44|| tataste pApakarmANo lobhopahatachetasaH | AbhIrA mantrayAmAsuH sametyAshubhadarshanAH || 45|| ayameko.arjuno yoddhA vRRiddhabAlaM hateshvaram | nayatyasmAnatikramya yodhAshcheme hataujasaH || 46|| tato yaShTipraharaNA dasyavaste sahasrashaH | abhyadhAvanta vRRiShNInAM taM janaM loptrahAriNaH || 47|| mahatA siMhanAdena drAvayantaH pRRithagjanam | abhipeturdhanArthaM te kAlaparyAyachoditAH || 48|| tato nivRRittaH kaunteyaH sahasA sapadAnugaH | uvAcha tAnmahAbAhurarjunaH prahasanniva || 49|| nivartadhvamadharmaj~nA yadi stha na mumUrShavaH | nedAnIM sharanirbhinnAH shochadhvaM nihatA mayA || 50|| tathoktAstena vIreNa kadarthIkRRitya tadvachaH | abhipeturjanaM mUDhA vAryamANAH punaH punaH || 51|| tato.arjuno dhanurdivyaM gANDIvamajaraM mahat | AropayitumArebhe yatnAdiva katha~nchana || 52|| chakAra sajyaM kRRichChreNa sambhrame tumule sati | chintayAmAsa chAstrANi na cha sasmAra tAnyapi || 53|| vaikRRityaM tanmahaddRRiShTvA bhujavIrye tathA yudhi | divyAnAM cha mahAstrANAM vinAshAdvrIDito.abhavat || 54|| vRRiShNiyodhAshcha te sarve gajAshvarathayAyinaH | na shekurAvartayituM hriyamANaM cha taM janam || 55|| kalatrasya bahutvAttu sampatatsu tatastataH | prayatnamakarotpArtho janasya parirakShaNe || 56|| miShatAM sarvayodhAnAM tatastAH pramadottamAH | samantato.avakRRiShyanta kAmAchchAnyAH pravavrajuH || 57|| tato gANDIvanirmuktaiH sharaiH pArtho dhana~njayaH | jaghAna dasyUnsodvego vRRiShNibhRRityaiH saha prabhuH || 58|| kShaNena tasya te rAjankShayaM jagmurajihmagAH | akShayA hi purA bhUtvA kShINAH kShatajabhojanAH || 59|| sa sharakShayamAsAdya duHkhashokasamAhataH | dhanuShkoTyA tadA dasyUnavadhItpAkashAsaniH || 60|| prekShatastveva pArthasya vRRiShNyandhakavarastriyaH | jagmurAdAya te mlechChAH samantAjjanamejaya || 61|| dhana~njayastu daivaM tanmanasAchintayatprabhuH | duHkhashokasamAviShTo niHshvAsaparamo.abhavat || 62|| astrANAM cha praNAshena bAhuvIryasya sa~NkShayAt | dhanuShashchAvidheyatvAchCharANAM sa~NkShayeNa cha || 63|| babhUva vimanAH pArtho daivamityanuchintayan | nyavartata tato rAjannedamastIti chAbravIt || 64|| tataH sa sheShamAdAya kalatrasya mahAmatiH | hRRitabhUyiShTharatnasya kurukShetramavAtarat || 65|| evaM kalatramAnIya vRRiShNInAM hRRitasheShitam | nyaveshayata kauravyastatra tatra dhana~njayaH || 66|| hArdikyatanayaM pArtho nagaraM mArtikAvatam | bhojarAjakalatraM cha hRRitasheShaM narottamaH || 67|| tato vRRiddhA.nshcha bAlA.nshcha striyashchAdAya pANDavaH | vIrairvihInAnsarvA.nstA~nshakraprasthe nyaveshayat || 68|| yauyudhAniM sarasvatyAM putraM sAtyakinaH priyam | nyaveshayata dharmAtmA vRRiddhabAlapuraskRRitam || 69|| indraprasthe dadau rAjyaM vajrAya paravIrahA | vajreNAkrUradArAstu vAryamANAH pravavrajuH || 70|| rukmiNI tvatha gAndhArI shaibyA haimavatItyapi | devI jAmbavatI chaiva vivishurjAtavedasam || 71|| satyabhAmA tathaivAnyA devyaH kRRiShNasya saMmatAH | vanaM pravivishU rAja.nstApasye kRRitanishchayAH || 72|| dvArakAvAsino ye tu puruShAH pArthamanvayuH | yathArhaM sa.nvibhajyainAnvajre paryadadajjayaH || 73|| sa tatkRRitvA prAptakAlaM bAShpeNApihito.arjunaH | kRRiShNadvaipAyanaM rAjandadarshAsInamAshrame || 74|| \hrule \medskip vyAsArjunasamAgamaH 9 \medskip vaishampAyana uvAcha|| pravishannarjuno rAjannAshramaM satyavAdinaH | dadarshAsInamekAnte muniM satyavatIsutam || 1|| sa tamAsAdya dharmaj~namupatasthe mahAvratam | arjuno.asmIti nAmAsmai nivedyAbhyavadattataH || 2|| svAgataM te.astviti prAha muniH satyavatIsutaH | AsyatAmiti chovAcha prasannAtmA mahAmuniH || 3|| tamapratItamanasaM niHshvasantaM punaH punaH | nirviNNamanasaM dRRiShTvA pArthaM vyAso.abravIdidam || 4|| avIrajo.abhighAtaste brAhmaNo vA hatastvayA | yuddhe parAjito vAsi gatashrIriva lakShyase || 5|| na tvA pratyabhijAnAmi kimidaM bharatarShabha | shrotavyaM chenmayA pArtha kShipramAkhyAtumarhasi || 6|| arjuna uvAcha|| yaH sa medhavapuH shrImAnbRRihatpa~NkajalochanaH | sa kRRiShNaH saha rAmeNa tyaktvA dehaM divaM gataH || 7|| mausale vRRiShNivIrANAM vinAsho brahmashApajaH | babhUva vIrAntakaraH prabhAse romaharShaNaH || 8|| ye te shUrA mahAtmAnaH siMhadarpA mahAbalAH | bhojavRRiShNyandhakA brahmannanyonyaM tairhataM yudhi || 9|| gadAparighashaktInAM sahAH parighabAhavaH | ta erakAbhirnihatAH pashya kAlasya paryayam || 10|| hataM pa~nchashataM teShAM sahasraM bAhushAlinAm | nidhanaM samanuprAptaM samAsAdyetaretaram || 11|| punaH punarna mRRishyAmi vinAshamamitaujasAm | chintayAno yadUnAM cha kRRiShNasya cha yashasvinaH || 12|| shoShaNaM sAgarasyeva parvatasyeva chAlanam | nabhasaH patanaM chaiva shaityamagnestathaiva cha || 13|| ashraddheyamahaM manye vinAshaM shAr~NgadhanvanaH | na cheha sthAtumichChAmi loke kRRiShNavinAkRRitaH || 14|| itaH kaShTataraM chAnyachChRRiNu tadvai tapodhana | mano me dIryate yena chintayAnasya vai muhuH || 15|| pashyato vRRiShNidArAshcha mama brahmansahasrashaH | AbhIrairanusRRityAjau hRRitAH pa~nchanadAlayaiH || 16|| dhanurAdAya tatrAhaM nAshakaM tasya pUraNe | yathA purA cha me vIryaM bhujayorna tathAbhavat || 17|| astrANi me pranaShTAni vividhAni mahAmune | sharAshcha kShayamApannAH kShaNenaiva samantataH || 18|| puruShashchAprameyAtmA sha~NkhachakragadAdharaH | chaturbhujaH pItavAsA shyAmaH padmAyatekShaNaH || 19|| yaH sa yAti purastAnme rathasya sumahAdyutiH | pradahanripusainyAni na pashyAmyahamadya tam || 20|| yena pUrvaM pradagdhAni shatrusainyAni tejasA | sharairgANDIvanirmuktairahaM pashchAdvyanAshayam || 21|| tamapashyanviShIdAmi ghUrNAmIva cha sattama | parinirviNNachetAshcha shAntiM nopalabhe.api cha || 22|| vinA janArdanaM vIraM nAhaM jIvitumutsahe | shrutvaiva hi gataM viShNuM mamApi mumuhurdishaH || 23|| pranaShTaj~nAtivIryasya shUnyasya paridhAvataH | upadeShTuM mama shreyo bhavAnarhati sattama || 24|| vyAsa uvAcha|| brahmashApavinirdagdhA vRRiShNyandhakamahArathAH | vinaShTAH kurushArdUla na tA~nshochitumarhasi || 25|| bhavitavyaM tathA taddhi diShTametanmahAtmanAm | upekShitaM cha kRRiShNena shaktenApi vyapohitum || 26|| trailokyamapi kRRiShNo hi kRRitsnaM sthAvaraja~Ngamam | prasahedanyathA kartuM kimu shApaM manIShiNAm || 27|| rathasya purato yAti yaH sa chakragadAdharaH | tava snehAtpurANarShirvAsudevashchaturbhujaH || 28|| kRRitvA bhArAvataraNaM pRRithivyAH pRRithulochanaH | mokShayitvA jagatsarvaM gataH svasthAnamuttamam || 29|| tvayA tviha mahatkarma devAnAM puruSharShabha | kRRitaM bhImasahAyena yamAbhyAM cha mahAbhuja || 30|| kRRitakRRityA.nshcha vo manye sa.nsiddhAnkurupu~Ngava | gamanaM prAptakAlaM cha taddhi shreyo mataM mama || 31|| balaM buddhishcha tejashcha pratipattishcha bhArata | bhavanti bhavakAleShu vipadyante viparyaye || 32|| kAlamUlamidaM sarvaM jagadbIjaM dhana~njaya | kAla eva samAdatte punareva yadRRichChayA || 33|| sa eva balavAnbhUtvA punarbhavati durbalaH | sa eveshashcha bhUtveha parairAj~nApyate punaH || 34|| kRRitakRRityAni chAstrANi gatAnyadya yathAgatam | punareShyanti te hastaM yadA kAlo bhaviShyati || 35|| kAlo gantuM gatiM mukhyAM bhavatAmapi bhArata | etachChreyo hi vo manye paramaM bharatarShabha || 36|| etadvachanamAj~nAya vyAsasyAmitatejasaH | anuj~nAto yayau pArtho nagaraM nAgasAhvayam || 37|| pravishya cha purIM vIraH samAsAdya yudhiShThiram | AchaShTa tadyathAvRRittaM vRRiShNyandhakajanaM prati || 38|| \medskip ## \hrule Mahabharata Critical Edition Only for Personal Studies Encoding: ISCII Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune, India, 1999 http://bombay.indology.info/mahabharata/statement.html for further details