.. vālmīki rāmāyaṇa - bālakāṇḍa ..
sarga - 13
atha saṃvatsare pūrṇe tasminprāpte turaṅgame .
sarayvāścottare tīre rājño yajño.abhyavartata .. 1..
ṛṣyaśṛṅgaṃ puraskṛtya karma cakrurdvijarṣabhāḥ .
aśvamedhe mahāyajñe rājño.asya sumahātmanaḥ .. 2..
karma kurvanti vidhivadyājakā vedapāragāḥ .
yathāvidhi yathānyāyaṃ parikrāmanti śāstrataḥ .. 3..
pravargyaṃ śāstrataḥ kṛtvā tathaivopasadaṃ dvijāḥ .
cakruśca vidhivatsarvamadhikaṃ karma śāstrataḥ .. 4..
abhipūjya tato hṛṣṭāḥ sarve cakruryathāvidhi .
prātaḥsavanapūrvāṇi karmāṇi munipuṅgavāḥ .. 5..
na cāhutamabhūttatra skhalitaṃ vāpi kiṃ cana .
dṛśyate brahmavatsarvaṃ kṣemayuktaṃ hi cakrire .. 6..
na teṣvahaḥsu śrānto vā kṣudhito vāpi dṛśyate .
nāvidvānbrāhmaṇastatra nāśatānucarastathā .. 7..
brāhmaṇā bhuñjate nityaṃ nāthavantaśca bhuñjate .
tāpasā bhujate cāpi śramaṇā bhuñjate tathā .. 8..
vṛddhāśca vyādhitāścaiva striyo bālāstathaiva ca .
aniśaṃ bhuñjamānānāṃ na tṛptirupalabhyate .. 9..
dīyatāṃ dīyatāmannaṃ vāsāṃsi vividhāni ca .
iti sañcoditāstatra tathā cakruranekaśaḥ .. 10..
annakūṭāśca bahavo dṛśyante parvatopamāḥ .
divase divase tatra siddhasya vidhivattadā .. 11..
annaṃ hi vidhivatsvādu praśaṃsanti dvijarṣabhāḥ .
aho tṛptāḥ sma bhadraṃ te iti śuśrāva rāghavaḥ .. 12..
svalaṅkṛtāśca puruṣā brāhmaṇānparyaveṣayan .
upāsate ca tānanye sumṛṣṭamaṇikuṇḍalāḥ .. 13..
karmāntare tadā viprā hetuvādānbahūnapi .
prāhuḥ suvāgmino dhīrāḥ parasparajigīṣayā .. 14..
divase divase tatra saṃstare kuśalā dvijāḥ .
sarvakarmāṇi cakruste yathāśāstraṃ pracoditāḥ .. 15..
nāṣaḍaṅgavidatrāsīnnāvrato nābahuśrutaḥ .
sadasyastasya vai rājño nāvādakuśalo dvijaḥ .. 16..
prāpte yūpocchraye tasminṣaḍbailvāḥ khādirāstathā .
tāvanto bilvasahitāḥ parṇinaśca tathāpare .. 17..
śleṣmātakamayo diṣṭo devadārumayastathā .
dvāveva tatra vihitau bāhuvyastaparigrahau .. 18..
kāritāḥ sarva evaite śāstrajñairyajñakovidaiḥ .
śobhārthaṃ tasya yajñasya kāñcanālaṅkṛtā bhavan .. 19..
vinyastā vidhivatsarve śilpibhiḥ sukṛtā dṛḍhāḥ .
aṣṭāśrayaḥ sarva eva ślakṣṇarūpasamanvitāḥ .. 20..
ācchāditāste vāsobhiḥ puṣpairgandhaiśca bhūṣitāḥ .
saptarṣayo dīptimanto virājante yathā divi .. 21..
iṣṭakāśca yathānyāyaṃ kāritāśca pramāṇataḥ .
cito.agnirbrāhmaṇaistatra kuśalaiḥ śulbakarmaṇi .
sa cityo rājasiṃhasya sañcitaḥ kuśalairdvijaiḥ .. 22..
garuḍo rukmapakṣo vai triguṇo.aṣṭādaśātmakaḥ .
niyuktāstatra paśavastattaduddiśya daivatam .. 23..
uragāḥ pakṣiṇaścaiva yathāśāstraṃ pracoditāḥ .
śāmitre tu hayastatra tathā jala carāś ca ye .. 24..
ṛtvigbhiḥ sarvamevaitanniyuktaṃ śāstratastadā .
paśūnāṃ triśataṃ tatra yūpeṣu niyataṃ tadā .
aśvaratnottamaṃ tasya rājño daśarathasya ha .. 25..
kausalyā taṃ hayaṃ tatra paricarya samantataḥ .
kṛpāṇairviśaśāsainaṃ tribhiḥ paramayā mudā .. 26..
patatriṇā tadā sārdhaṃ susthitena ca cetasā .
avasadrajanīmekāṃ kausalyā dharmakāmyayā .. 27..
hotādhvaryustathodgātā hayena samayojayan .
mahiṣyā parivṛtthyātha vāvātāmaparāṃ tathā .. 28..
patatriṇastasya vapāmuddhṛtya niyatendriyaḥ .
ṛtvikparama sampannaḥ śrapayāmāsa śāstrataḥ .. 29..
dhūmagandhaṃ vapāyāstu jighrati sma narādhipaḥ .
yathākālaṃ yathānyāyaṃ nirṇudanpāpamātmanaḥ .. 30..
hayasya yāni cāṅgāni tāni sarvāṇi brāhmaṇāḥ .
agnau prāsyanti vidhivatsamastāḥ ṣoḍaśartvijaḥ .. 31..
plakṣaśākhāsu yajñānāmanyeṣāṃ kriyate haviḥ .
aśvamedhasya caikasya vaitaso bhāga iṣyate .. 32..
tryaho.aśvamedhaḥ saṅkhyātaḥ kalpasūtreṇa brāhmaṇaiḥ .
catuṣṭomamahastasya prathamaṃ parikalpitam .. 33..
ukthyaṃ dvitīyaṃ saṅkhyātamatirātraṃ tathottaram .
kāritāstatra bahavo vihitāḥ śāstradarśanāt .. 34..
jyotiṣṭomāyuṣī caiva atirātrau ca nirmitau .
abhijidviśvajiccaiva aptoryāmo mahākratuḥ .. 35..
prācīṃ hotre dadau rājā diśaṃ svakulavardhanaḥ .
adhvaryave pratīcīṃ tu brahmaṇe dakṣiṇāṃ diśam .. 36..
udgātre tu tathodīcīṃ dakṣiṇaiṣā vinirmitā .
aśvamedhe mahāyajñe svayambhuvihite purā .. 37..
kratuṃ samāpya tu tadā nyāyataḥ puruṣarṣabhaḥ .
ṛtvigbhyo hi dadau rājā dharāṃ tāṃ kratuvardhanaḥ .. 38..
ṛtvijastvabruvansarve rājānaṃ gatakalmaṣam .
bhavāneva mahīṃ kṛtsnāmeko rakṣitumarhati .. 39..
na bhūmyā kāryamasmākaṃ na hi śaktāḥ sma pālane .
ratāḥ svādhyāyakaraṇe vayaṃ nityaṃ hi bhūmipa .
niṣkrayaṃ kiṃ cideveha prayacchatu bhavāniti .. 40..
gavāṃ śatasahasrāṇi daśa tebhyo dadau nṛpaḥ .
daśakoṭiṃ suvarṇasya rajatasya caturguṇam .. 41..
ṛtvijastu tataḥ sarve pradaduḥ sahitā vasu .
ṛṣyaśṛṅgāya munaye vasiṣṭhāya ca dhīmate .. 42..
tataste nyāyataḥ kṛtvā pravibhāgaṃ dvijottamāḥ .
suprītamanasaḥ sarve pratyūcurmuditā bhṛśam .. 43..
tataḥ prītamanā rājā prāpya yajñamanuttamam .
pāpāpahaṃ svarnayanaṃ dustaraṃ pārthivarṣabhaiḥ .. 44..
tato.abravīdṛṣyaśṛṅgaṃ rājā daśarathastadā .
kulasya vardhanaṃ tattu kartumarhasi suvrata .. 45..
tatheti ca sa rājānamuvāca dvijasattamaḥ .
bhaviṣyanti sutā rājaṃścatvāraste kulodvahāḥ .. 46..
This page uses Unicode utf-8 encoding for devanagari/sanskrit transliteration. Please set the fonts and languages setting in your web browser to display the correct Unicode font. Some help is available at Notes on Viewing and Creating Devanagari Documents with Unicode Support. Some Unicode fonts for Devanagari are linked at http://devanaagarii.net. Some Unicode fonts for Sanskrit Transliteration are available at IndUni Fonts. Questions, comments? Write to (sanskrit at cheerful dot c om).