|| वाल्मीकि रामायण - सुन्दरकाण्ड ||

|| सर्ग ||

१
ततो रावणनीतायाः सीतायाः शत्रुकर्शनः |
इयेष पदमन्वेष्टुं चारणाचरिते पथि || १||

अथ वैदूर्यवर्णेषु शाद्वलेषु महाबलः |
धीरः सलिलकल्पेषु विचचार यथासुखम् || २||

द्विजान्वित्रासयन्धीमानुरसा पादपान्हरन् |
मृगांश्च सुबहून्निघ्नन्प्रवृद्ध इव केसरी || ३||

नीललोहितमाञ्जिष्ठपद्मवर्णैः सितासितैः |
स्वभावविहितैश्चित्रैर्धातुभिः समलङ्कृतम् || ४||

कामरूपिभिराविष्टमभीक्ष्णं सपरिच्छदैः |
यक्षकिंनरगन्धर्वैर्देवकल्पैश्च पन्नगैः || ५||

स तस्य गिरिवर्यस्य तले नागवरायुते |
तिष्ठन्कपिवरस्तत्र ह्रदे नाग इवाबभौ || ६||

स सूर्याय महेन्द्राय पवनाय स्वयम्भुवे |
भूतेभ्यश्चाञ्जलिं कृत्वा चकार गमने मतिम् || ७||

अञ्जलिं प्राङ्मुखः कुर्वन्पवनायात्मयोनये |
ततो हि ववृधे गन्तुं दक्षिणो दक्षिणां दिशम् || ८||

प्लवङ्गप्रवरैर्दृष्टः प्लवने कृतनिश्चयः |
ववृधे रामवृद्ध्यर्थं समुद्र इव पर्वसु || ९||

निष्प्रमाण शरीरः सँल्लिलङ्घयिषुरर्णवम् |
बाहुभ्यां पीडयामास चरणाभ्यां च पर्वतम् || १०||

स चचालाचलाश्चारु मुहूर्तं कपिपीडितः |
तरूणां पुष्पिताग्राणां सर्वं पुष्पमशातयत् || ११||

तेन पादपमुक्तेन पुष्पौघेण सुगन्धिना |
सर्वतः संवृतः शैलो बभौ पुष्पमयो यथा || १२||

तेन चोत्तमवीर्येण पीड्यमानः स पर्वतः |
सलिलं सम्प्रसुस्राव मदं मत्त इव द्विपः || १३||

पीड्यमानस्तु बलिना महेन्द्रस्तेन पर्वतः |
रीतिर्निर्वर्तयामास काञ्चनाञ्जनराजतीः |
मुमोच च शिलाः शैलो विशालाः समनःशिलाः || १४||

गिरिणा पीड्यमानेन पीड्यमानानि सर्वशः |
गुहाविष्टानि भूतानि विनेदुर्विकृतैः स्वरैः || १५||

स महासत्त्वसंनादः शैलपीडानिमित्तजः |
पृथिवीं पूरयामास दिशश्चोपवनानि च || १६||

शिरोभिः पृथुभिः सर्पा व्यक्तस्वस्तिकलक्षणैः |
वमन्तः पावकं घोरं ददंशुर्दशनैः शिलाः || १७||

तास्तदा सविषैर्दष्टाः कुपितैस्तैर्महाशिलाः |
जज्वलुः पावकोद्दीप्ता विभिदुश्च सहस्रधा || १८||

यानि चौषधजालानि तस्मिञ्जातानि पर्वते |
विषघ्नान्यपि नागानां न शेकुः शमितुं विषम् || १९||

भिद्यतेऽयं गिरिर्भूतैरिति मत्वा तपस्विनः |
त्रस्ता विद्याधरास्तस्मादुत्पेतुः स्त्रीगणैः सह || २०||

पानभूमिगतं हित्वा हैममासनभाजनम् |
पात्राणि च महार्हाणि करकांश्च हिरण्मयान् || २१||

लेह्यानुच्चावचान्भक्ष्यान्मांसानि विविधानि च |
आर्षभाणि च चर्माणि खड्गांश्च कनकत्सरून् || २२||

कृतकण्ठगुणाः क्षीबा रक्तमाल्यानुलेपनाः |
रक्ताक्षाः पुष्कराक्षाश्च गगनं प्रतिपेदिरे || २३||

हारनूपुरकेयूर पारिहार्य धराः स्त्रियः |
विस्मिताः सस्मितास्तस्थुराकाशे रमणैः सह || २४||

दर्शयन्तो महाविद्यां विद्याधरमहर्षयः |
सहितास्तस्थुराकाशे वीक्षां चक्रुश् च पर्वतम् || २५||

शुश्रुवुश्च तदा शब्दमृषीणां भावितात्मनाम् |
चारणानां च सिद्धानां स्थितानां विमलेऽम्बरे || २६||

एष पर्वतसङ्काशो हनूमान्मारुतात्मजः |
तितीर्षति महावेगं समुद्रं मकरालयम् || २७||

रामार्थं वानरार्थं च चिकीर्षन्कर्म दुष्करम् |
समुद्रस्य परं पारं दुष्प्रापं प्राप्तुमिच्छति || २८||

दुधुवे च स रोमाणि चकम्पे चाचलोपमः |
ननाद च महानादं सुमहानिव तोयदः || २९||

आनुपूर्व्याच्च वृत्तं च लाङ्गूलं रोमभिश् चितम् |
उत्पतिष्यन्विचिक्षेप पक्षिराज इवोरगम् || ३०||

तस्य लाङ्गूलमाविद्धमतिवेगस्य पृष्ठतः |
ददृशे गरुडेनेव ह्रियमाणो महोरगः || ३१||

बाहू संस्तम्भयामास महापरिघसंनिभौ |
ससाद च कपिः कट्यां चरणौ सञ्चुकोप च || ३२||

संहृत्य च भुजौ श्रीमांस्तथैव च शिरोधराम् |
तेजः सत्त्वं तथा वीर्यमाविवेश स वीर्यवान् || ३३||

मार्गमालोकयन्दूरादूर्ध्वप्रणिहितेक्षणः |
रुरोध हृदये प्राणानाकाशमवलोकयन् || ३४||

पद्भ्यां दृढमवस्थानं कृत्वा स कपिकुञ्जरः |
निकुञ्च्य कर्णौ हनुमानुत्पतिष्यन्महाबलः |
वानरान्वानरश्रेष्ठ इदं वचनमब्रवीत् || ३५||

यथा राघवनिर्मुक्तः शरः श्वसनविक्रमः |
गच्छेत्तद्वद्गमिष्यामि लङ्कां रावणपालिताम् || ३६||

न हि द्रक्ष्यामि यदि तां लङ्कायां जनकात्मजाम् |
अनेनैव हि वेगेन गमिष्यामि सुरालयम् || ३७||

यदि वा त्रिदिवे सीतां न द्रक्ष्यामि कृतश्रमः |
बद्ध्वा राक्षसराजानमानयिष्यामि रावणम् || ३८||

सर्वथा कृतकार्योऽहमेष्यामि सह सीतया |
आनयिष्यामि वा लङ्कां समुत्पाट्य सरावणाम् || ३९||

एवमुक्त्वा तु हनुमान्वानरान्वानरोत्तमः |
उत्पपाताथ वेगेन वेगवानविचारयन् || ४०||

समुत्पतति तस्मिंस्तु वेगात्ते नगरोहिणः |
संहृत्य विटपान्सर्वान्समुत्पेतुः समन्ततः || ४१||

स मत्तकोयष्टिभकान्पादपान्पुष्पशालिनः |
उद्वहन्नूरुवेगेन जगाम विमलेऽम्बरे || ४२||

ऊरुवेगोद्धता वृक्षा मुहूर्तं कपिमन्वयुः |
प्रस्थितं दीर्घमध्वानं स्वबन्धुमिव बान्धवाः || ४३||

तमूरुवेगोन्मथिताः सालाश्चान्ये नगोत्तमाः |
अनुजग्मुर्हनूमन्तं सैन्या इव महीपतिम् || ४४||

सुपुष्पिताग्रैर्बहुभिः पादपैरन्वितः कपिः |
हनुमान्पर्वताकारो बभूवाद्भुतदर्शनः || ४५||

सारवन्तोऽथ ये वृक्षा न्यमज्जँल्लवणाम्भसि |
भयादिव महेन्द्रस्य पर्वता वरुणालये || ४६||

स नानाकुसुमैः कीर्णः कपिः साङ्कुरकोरकैः |
शुशुभे मेघसङ्काशः खद्योतैरिव पर्वतः || ४७||

विमुक्तास्तस्य वेगेन मुक्त्वा पुष्पाणि ते द्रुमाः |
अवशीर्यन्त सलिले निवृत्ताः सुहृदो यथा || ४८||

लघुत्वेनोपपन्नं तद्विचित्रं सागरेऽपतत् |
द्रुमाणां विविधं पुष्पं कपिवायुसमीरितम् || ४९||

पुष्पौघेणानुबद्धेन नानावर्णेन वानरः |
बभौ मेघ इवोद्यन्वै विद्युद्गणविभूषितः || ५०||

तस्य वेगसमुद्भूतैः पुष्पैस्तोयमदृश्यत |
ताराभिरभिरामाभिरुदिताभिरिवाम्बरम् || ५१||

तस्याम्बरगतौ बाहू ददृशाते प्रसारितौ |
पर्वताग्राद्विनिष्क्रान्तौ पञ्चास्याविव पन्नगौ || ५२||

पिबन्निव बभौ चापि सोर्मिजालं महार्णवम् |
पिपासुरिव चाकाशं ददृशे स महाकपिः || ५३||

तस्य विद्युत्प्रभाकारे वायुमार्गानुसारिणः |
नयने विप्रकाशेते पर्वतस्थाविवानलौ || ५४||

पिङ्गे पिङ्गाक्षमुख्यस्य बृहती परिमण्डले |
चक्षुषी सम्प्रकशेते चन्द्रसूर्याविव स्थितौ || ५५||

मुखं नासिकया तस्य ताम्रया ताम्रमाबभौ |
सन्ध्यया समभिस्पृष्टं यथा सूर्यस्य मण्डलम् || ५६||

लाङ्गलं च समाविद्धं प्लवमानस्य शोभते |
अम्बरे वायुपुत्रस्य शक्रध्वज इवोच्छ्रितः || ५७||

लाङ्गूलचक्रेण महाञ्शुक्लदंष्ट्रोऽनिलात्मजः |
व्यरोचत महाप्राज्ञः परिवेषीव भास्करः || ५८||

स्फिग्देशेनाभिताम्रेण रराज स महाकपिः |
महता दारितेनेव गिरिर्गैरिकधातुना || ५९||

तस्य वानरसिंहस्य प्लवमानस्य सागरम् |
कक्षान्तरगतो वायुर्जीमूत इव गर्जति || ६०||

खे यथा निपतत्युल्का उत्तरान्ताद्विनिःसृता |
दृश्यते सानुबन्धा च तथा स कपिकुञ्जरः || ६१||

पतत्पतङ्गसङ्काशो व्यायतः शुशुभे कपिः |
प्रवृद्ध इव मातङ्गः कक्ष्यया बध्यमानया || ६२||

उपरिष्टाच्छरीरेण छायया चावगाढया |
सागरे मारुताविष्टा नौरिवासीत्तदा कपिः || ६३||

यं यं देशं समुद्रस्य जगाम स महाकपिः |
स स तस्याङ्गवेगेन सोन्माद इव लक्ष्यते || ६४||

सागरस्योर्मिजालानामुरसा शैलवर्ष्मणाम् |
अभिघ्नंस्तु महावेगः पुप्लुवे स महाकपिः || ६५||

कपिवातश्च बलवान्मेघवातश्च निःसृतः |
सागरं भीमनिर्घोषं कम्पयामासतुर्भृशम् || ६६||

विकर्षन्नूर्मिजालानि बृहन्ति लवणाम्भसि |
अत्यक्रामन्महावेगस्तरङ्गान्गणयन्निव || ६७||

प्लवमानं समीक्ष्याथ भुजङ्गाः सागरालयाः |
व्योम्नि तं कपिशार्दूलं सुपर्णमिति मेनिरे || ६८||

दशयोजनविस्तीर्णा त्रिंशद्योजनमायता |
छाया वानरसिंहस्य जले चारुतराभवत् || ६९||

श्वेताभ्रघनराजीव वायुपुत्रानुगामिनी |
तस्य सा शुशुभे छाया वितता लवणाम्भसि || ७०||

प्लवमानं तु तं दृष्ट्वा प्लवगं त्वरितं तदा |
ववृषुः पुष्पवर्षाणि देवगन्धर्वदानवाः || ७१||

तताप न हि तं सूर्यः प्लवन्तं वानरेश्वरम् |
सिषेवे च तदा वायू रामकार्यार्थसिद्धये || ७२||

ऋषयस्तुष्टुवुश्चैनं प्लवमानं विहायसा |
जगुश्च देवगन्धर्वाः प्रशंसन्तो महौजसं || ७३||

नागाश्च तुष्टुवुर्यक्षा रक्षांसि विबुधाः खगाः |
प्रेक्ष्याकाशे कपिवरं सहसा विगतक्लमम् || ७४||

तस्मिन्प्लवगशार्दूले प्लवमाने हनूमति |
इक्ष्वाकुकुलमानार्थी चिन्तयामास सागरः || ७५||

साहाय्यं वानरेन्द्रस्य यदि नाहं हनूमतः |
करिष्यामि भविष्यामि सर्ववाच्यो विवक्षताम् || ७६||

अहमिक्ष्वाकुनाथेन सगरेण विवर्धितः |
इक्ष्वाकुसचिवश्चायं नावसीदितुमर्हति || ७७||

तथा मया विधातव्यं विश्रमेत यथा कपिः |
शेषं च मयि विश्रान्तः सुखेनातिपतिष्यति || ७८||

इति कृत्वा मतिं साध्वीं समुद्रश् छन्नमम्भसि |
हिरण्यनाभं मैनाकमुवाच गिरिसत्तमम् || ७९||

त्वमिहासुरसङ्घानां पातालतलवासिनाम् |
देवराज्ञा गिरिश्रेष्ठ परिघः संनिवेशितः || ८०||

त्वमेषां ज्ञातवीर्याणां पुनरेवोत्पतिष्यताम् |
पातालस्याप्रमेयस्य द्वारमावृत्य तिष्ठसि || ८१||

तिर्यगूर्ध्वमधश्चैव शक्तिस्ते शैलवर्धितुम् |
तस्मात्सञ्चोदयामि त्वामुत्तिष्ठ नगसत्तम || ८२||

स एष कपिशार्दूलस्त्वामुपर्येति वीर्यवान् |
हनूमान्रामकार्यार्थं भीमकर्मा खमाप्लुतः || ८३||

तस्य साह्यं मया कार्यमिक्ष्वाकुकुलवर्तिनः |
मम इक्ष्वाकवः पूज्याः परं पूज्यतमास्तव || ८४||

कुरु साचिव्यमस्माकं न नः कार्यमतिक्रमेत् |
कर्तव्यमकृतं कार्यं सतां मन्युमुदीरयेत् || ८५||

सलिलादूर्ध्वमुत्तिष्ठ तिष्ठत्वेष कपिस्त्वयि |
अस्माकमतिथिश्चैव पूज्यश्च प्लवतां वरः || ८६||

चामीकरमहानाभ देवगन्धर्वसेवित |
हनूमांस्त्वयि विश्रान्तस्ततः शेषं गमिष्यति || ८७||

काकुत्स्थस्यानृशंस्यं च मैथिल्याश्च विवासनम् |
श्रमं च प्लवगेन्द्रस्य समीक्ष्योत्थातुमर्हसि || ८८||

हिरण्यनाभो मैनाको निशम्य लवणाम्भसः |
उत्पपात जलात्तूर्णं महाद्रुमलतायुतः || ८९||

स सागरजलं भित्त्वा बभूवात्युत्थितस्तदा |
यथा जलधरं भित्त्वा दीप्तरश्मिर्दिवाकरः || ९०||

शातकुम्भमयैः शृङ्गैः सकिंनरमहोरगैः |
आदित्योदयसङ्काशैरालिखद्भिरिवाम्बरम् || ९१||

तस्य जाम्बूनदैः शृङ्गैः पर्वतस्य समुत्थितैः |
आकाशं शस्त्रसङ्काशमभवत्काञ्चनप्रभम् || ९२||

जातरूपमयैः शृङ्गैर्भ्राजमानैः स्वयं प्रभैः |
आदित्यशतसङ्काशः सोऽभवद्गिरिसत्तमः || ९३||

तमुत्थितमसङ्गेन हनूमानग्रतः स्थितम् |
मध्ये लवणतोयस्य विघ्नोऽयमिति निश्चितः || ९४||

स तमुच्छ्रितमत्यर्थं महावेगो महाकपिः |
उरसा पातयामास जीमूतमिव मारुतः || ९५||

स तदा पातितस्तेन कपिना पर्वतोत्तमः |
बुद्ध्वा तस्य कपेर्वेगं जहर्ष च ननन्द च || ९६||

तमाकाशगतं वीरमाकाशे समवस्थितम् |
प्रीतो हृष्टमना वाक्यमब्रवीत्पर्वतः कपिम् |
मानुषं धरयन्रूपमात्मनः शिखरे स्थितः || ९७||

दुष्करं कृतवान्कर्म त्वमिदं वानरोत्तम |
निपत्य मम शृङ्गेषु विश्रमस्व यथासुखम् || ९८||

राघावस्य कुले जातैरुदधिः परिवर्धितः |
स त्वां रामहिते युक्तं प्रत्यर्चयति सागरः || ९९||

कृते च प्रतिकर्तव्यमेष धर्मः सनातनः |
सोऽयं तत्प्रतिकारार्थी त्वत्तः संमानमर्हति || १००||

त्वन्निमित्तमनेनाहं बहुमानात्प्रचोदितः |
योजनानां शतं चापि कपिरेष समाप्लुतः |
तव सानुषु विश्रान्तः शेषं प्रक्रमताम् इति || १०१||

तिष्ठ त्वं हरिशार्दूल मयि विश्रम्य गम्यताम् |
तदिदं गन्धवत्स्वादु कन्दमूलफलं बहु |
तदास्वाद्य हरिश्रेष्ठ विश्रान्तोऽनुगमिष्यसि || १०२||

अस्माकमपि सम्बन्धः कपिमुख्यस्त्वयास्ति वै |
प्रख्यतस्त्रिषु लोकेषु महागुणपरिग्रहः || १०३||

वेगवन्तः प्लवन्तो ये प्लवगा मारुतात्मज |
तेषां मुख्यतमं मन्ये त्वामहं कपिकुञ्जर || १०४||

अतिथिः किल पूजार्हः प्राकृतोऽपि विजानता |
धर्मं जिज्ञासमानेन किं पुनर्यादृशो भवान् || १०५||

त्वं हि देववरिष्ठस्य मारुतस्य महात्मनः |
पुत्रस्तस्यैव वेगेन सदृशः कपिकुञ्जर || १०६||

पूजिते त्वयि धर्मज्ञ पूजां प्राप्नोति मारुतः |
तस्मात्त्वं पूजनीयो मे शृणु चाप्यत्र कारणम् || १०७||

पूर्वं कृतयुगे तात पर्वताः पक्षिणोऽभवन् |
तेऽपि जग्मुर्दिशः सर्वा गरुडानिलवेगिनः || १०८||

ततस्तेषु प्रयातेषु देवसङ्घाः सहर्षिभिः |
भूतानि च भयं जग्मुस्तेषां पतनशङ्कया || १०९||

ततः क्रुद्धः सहस्राक्षः पर्वतानां शतक्रतुः |
पक्षांश्चिच्छेद वज्रेण तत्र तत्र सहस्रशः || ११०||

स मामुपगतः क्रुद्धो वज्रमुद्यम्य देवराट् |
ततोऽहं सहसा क्षिप्तः श्वसनेन महात्मना || १११||

अस्मिँल्लवणतोये च प्रक्षिप्तः प्लवगोत्तम |
गुप्तपक्षः समग्रश्च तव पित्राभिरक्षितः || ११२||

ततोऽहं मानयामि त्वां मान्यो हि मम मारुतः |
त्वया मे ह्येष सम्बन्धः कपिमुख्य महागुणः || ११३||

अस्मिन्नेवङ्गते कार्ये सागरस्य ममैव च |
प्रीतिं प्रीतमना कर्तुं त्वमर्हसि महाकपे || ११४||

श्रमं मोक्षय पूजां च गृहाण कपिसत्तम |
प्रीतिं च बहुमन्यस्व प्रीतोऽस्मि तव दर्शनात् || ११५||

एवमुक्तः कपिश्रेष्ठस्तं नगोत्तममब्रवीत् |
प्रीतोऽस्मि कृतमातिथ्यं मन्युरेषोऽपनीयताम् || ११६||

त्वरते कार्यकालो मे अहश्चाप्यतिवर्तते |
प्रतिज्ञा च मया दत्ता न स्थातव्यमिहान्तरा || ११७||

इत्युक्त्वा पाणिना शैलमालभ्य हरिपुङ्गवः |
जगामाकाशमाविश्य वीर्यवान्प्रहसन्निव || ११८||

स पर्वतसमुद्राभ्यां बहुमानादवेक्षितः |
पूजितश्चोपपन्नाभिराशीर्भिरनिलात्मजः || ११९||

अथोर्ध्वं दूरमुत्पत्य हित्वा शैलमहार्णवौ |
पितुः पन्थानमास्थाय जगाम विमलेऽम्बरे || १२०||

भूयश्चोर्ध्वगतिं प्राप्य गिरिं तमवलोकयन् |
वायुसूनुर्निरालम्बे जगाम विमलेऽम्बरे || १२१||

तद्द्वितीयं हनुमतो दृष्ट्वा कर्म सुदुष्करम् |
प्रशशंसुः सुराः सर्वे सिद्धाश्च परमर्षयः || १२२||

देवताश्चाभवन्हृष्टास्तत्रस्थास्तस्य कर्मणा |
काञ्चनस्य सुनाभस्य सहस्राक्षश्च वासवः || १२३||

उवाच वचनं धीमान्परितोषात्सगद्गदम् |
सुनाभं पर्वतश्रेष्ठं स्वयमेव शचीपतिः || १२४||

हिरण्यनाभशैलेन्द्रपरितुष्टोऽस्मि ते भृशम् |
अभयं ते प्रयच्छामि तिष्ठ सौम्य यथासुखम् || १२५||

साह्यं कृतं ते सुमहद्विक्रान्तस्य हनूमतः |
क्रमतो योजनशतं निर्भयस्य भये सति || १२६||

रामस्यैष हि दौत्येन याति दाशरथेर्हरिः |
सत्क्रियां कुर्वता शक्या तोषितोऽस्मि दृढं त्वया || १२७||

ततः प्रहर्षमलभद्विपुलं पर्वतोत्तमः |
देवतानां पतिं दृष्ट्वा परितुष्टं शतक्रतुम् || १२८||

स वै दत्तवरः शैलो बभूवावस्थितस्तदा |
हनूमांश्च मुहूर्तेन व्यतिचक्राम सागरम् || १२९||

ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश्च परमर्षयः |
अब्रुवन्सूर्यसङ्काशां सुरसां नागमातरम् || १३०||

अयं वातात्मजः श्रीमान्प्लवते सागरोपरि |
हनूमान्नाम तस्य त्वं मुहूर्तं विघ्नमाचर || १३१||

राक्षसं रूपमास्थाय सुघोरं पर्वतोपमम् |
दंष्ट्राकरालं पिङ्गाक्षं वक्त्रं कृत्वा नभःस्पृशम् || १३२||

बलमिच्छामहे ज्ञातुं भूयश्चास्य पराक्रमम् |
त्वां विजेष्यत्युपायेन विषदं वा गमिष्यति || १३३||

एवमुक्ता तु सा देवी दैवतैरभिसत्कृता |
समुद्रमध्ये सुरसा बिभ्रती राक्षसं वपुः || १३४||

विकृतं च विरूपं च सर्वस्य च भयावहम् |
प्लवमानं हनूमन्तमावृत्येदमुवाच ह || १३५||

मम भक्षः प्रदिष्टस्त्वमीश्वरैर्वानरर्षभ |
अहं त्वां भक्षयिष्यामि प्रविशेदं ममाननम् || १३६||

एवमुक्तः सुरसया प्राञ्जलिर्वानरर्षभः |
प्रहृष्टवदनः श्रीमानिदं वचनमब्रवीत् || १३७||

रामो दाशरथिर्नाम प्रविष्टो दण्डकावनम् |
लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा वैदेह्या चापि भार्यया || १३८||

अस्य कार्यविषक्तस्य बद्धवैरस्य राक्षसैः |
तस्य सीता हृता भार्या रावणेन यशस्विनी || १३९||

तस्याः सकाशं दूतोऽहं गमिष्ये रामशासनात् |
कर्तुमर्हसि रामस्य साह्यं विषयवासिनि || १४०||

अथ वा मैथिलीं दृष्ट्वा रामं चाक्लिष्टकारिणम् |
आगमिष्यामि ते वक्त्रं सत्यं प्रतिशृणोमि ते || १४१||

एवमुक्ता हनुमता सुरसा कामरूपिणी |
अब्रवीन्नातिवर्तेन्मां कश्चिदेष वरो मम || १४२||

एवमुक्तः सुरसया क्रुद्धो वानरपुङ्गवः |
अब्रवीत्कुरु वै वक्त्रं येन मां विषहिष्यसे || १४३||

इत्युक्त्वा सुरसां क्रुद्धो दशयोजनमायतः |
दशयोजनविस्तारो बभूव हनुमांस्तदा || १४४||

तं दृष्ट्वा मेघसङ्काशं दशयोजनमायतम् |
चकार सुरसाप्यास्यं विंशद्योजनमायतम् || १४५||

हनुमांस्तु ततः क्रुद्धस्त्रिंशद्योजनमायतः |
चकार सुरसा वक्त्रं चत्वारिंशत्तथोच्छ्रितम् || १४६||

बभूव हनुमान्वीरः पञ्चाशद्योजनोच्छ्रितः |
चकार सुरसा वक्त्रं षष्टियोजनमायतम् || १४७||

तथैव हनुमान्वीरः सप्ततिं योजनोच्छ्रितः |
चकार सुरसा वक्त्रमशीतिं योजनायतम् || १४८||

हनूमानचल प्रख्यो नवतिं योजनोच्छ्रितः |
चकार सुरसा वक्त्रं शतयोजनमायतम् || १४९||

तद्दृष्ट्वा व्यादितं त्वास्यं वायुपुत्रः स बुद्धिमान् |
दीर्घजिह्वं सुरसया सुघोरं नरकोपमम् || १५०||

स सङ्क्षिप्यात्मनः कायं जीमूत इव मारुतिः |
तस्मिन्मुहूर्ते हनुमान्बभूवाङ्गुष्ठमात्रकः || १५१||

सोऽभिपत्याशु तद्वक्त्रं निष्पत्य च महाजवः |
अन्तरिक्षे स्थितः श्रीमानिदं वचनमब्रवीत् || १५२||

प्रविष्टोऽस्मि हि ते वक्त्रं दाक्षायणि नमोऽस्तु ते |
गमिष्ये यत्र वैदेही सत्यं चास्तु वचस्तव || १५३||

तं दृष्ट्वा वदनान्मुक्तं चन्द्रं राहुमुखादिव |
अब्रवीत्सुरसा देवी स्वेन रूपेण वानरम् || १५४||

अर्थसिद्ध्यै हरिश्रेष्ठ गच्छ सौम्य यथासुखम् |
समानय च वैदेहीं राघवेण महात्मना || १५५||

तत्तृतीयं हनुमतो दृष्ट्वा कर्म सुदुष्करम् |
साधु साध्विति भूतानि प्रशशंसुस्तदा हरिम् || १५६||

स सागरमनाधृष्यमभ्येत्य वरुणालयम् |
जगामाकाशमाविश्य वेगेन गरुणोपमः || १५७||

सेविते वारिधारिभिः पतगैश्च निषेविते |
चरिते कैशिकाचार्यैरैरावतनिषेविते || १५८||

सिंहकुञ्जरशार्दूलपतगोरगवाहनैः |
विमानैः सम्पतद्भिश्च विमलैः समलङ्कृते || १५९||

वज्राशनिसमाघातैः पावकैरुपशोभिते |
कृतपुण्यैर्महाभागैः स्वर्गजिद्भिरलङ्कृते || १६०||

बहता हव्यमत्यन्तं सेविते चित्रभानुना |
ग्रहनक्षत्रचन्द्रार्कतारागणविभूषिते || १६१||

महर्षिगणगन्धर्वनागयक्षसमाकुले |
विविक्ते विमले विश्वे विश्वावसुनिषेविते || १६२||

देवराजगजाक्रान्ते चन्द्रसूर्यपथे शिवे |
विताने जीवलोकस्य विततो ब्रह्मनिर्मिते || १६३||

बहुशः सेविते वीरैर्विद्याधरगणैर्वरैः |
कपिना कृष्यमाणानि महाभ्राणि चकाशिरे || १६४||

प्रविशन्नभ्रजालानि निष्पतंश्च पुनः पुनः |
प्रावृषीन्दुरिवाभाति निष्पतन्प्रविशंस्तदा || १६५||

प्लवमानं तु तं दृष्ट्वा सिंहिका नाम राक्षसी |
मनसा चिन्तयामास प्रवृद्धा कामरूपिणी || १६६||

अद्य दीर्घस्य कालस्य भविष्याम्यहमाशिता |
इदं हि मे महत्सत्त्वं चिरस्य वशमागतम् || १६७||

इति सञ्चिन्त्य मनसा छायामस्य समक्षिपत् |
छायायां सङ्गृहीतायां चिन्तयामास वानरः || १६८||

समाक्षिप्तोऽस्मि सहसा पङ्गूकृतपराक्रमः |
प्रतिलोमेन वातेन महानौरिव सागरे || १६९||

तिर्यगूर्ध्वमधश्चैव वीक्षमाणस्ततः कपिः |
ददर्श स महासत्त्वमुत्थितं लवणाम्भसि || १७०||

कपिराज्ञा यदाख्यातं सत्त्वमद्भुतदर्शनम् |
छायाग्राहि महावीर्यं तदिदं नात्र संशयः || १७१||

स तां बुद्ध्वार्थतत्त्वेन सिंहिकां मतिमान्कपिः |
व्यवर्धत महाकायः प्रावृषीव बलाहकः || १७२||

तस्य सा कायमुद्वीक्ष्य वर्धमानं महाकपेः |
वक्त्रं प्रसारयामास पातालाम्बरसंनिभम् || १७३||

स ददर्श ततस्तस्या विकृतं सुमहन्मुखम् |
कायमात्रं च मेधावी मर्माणि च महाकपिः || १७४||

स तस्या विवृते वक्त्रे वज्रसंहननः कपिः |
सङ्क्षिप्य मुहुरात्मानं निष्पपात महाबलः || १७५||

आस्ये तस्या निमज्जन्तं ददृशुः सिद्धचारणाः |
ग्रस्यमानं यथा चन्द्रं पूर्णं पर्वणि राहुणा || १७६||

ततस्तस्य नखैस्तीक्ष्णैर्मर्माण्युत्कृत्य वानरः |
उत्पपाताथ वेगेन मनःसम्पातविक्रमः || १७७||

तां हतां वानरेणाशु पतितां वीक्ष्य सिंहिकाम् |
भूतान्याकाशचारीणि तमूचुः प्लवगर्षभम् || १७८||

भीममद्य कृतं कर्म महत्सत्त्वं त्वया हतम् |
साधयार्थमभिप्रेतमरिष्टं प्लवतां वर || १७९||

यस्य त्वेतानि चत्वारि वानरेन्द्र यथा तव |
धृतिर्दृष्टिर्मतिर्दाक्ष्यं स कर्मसु न सीदति || १८०||

स तैः सम्भावितः पूज्यः प्रतिपन्नप्रयोजनः |
जगामाकाशमाविश्य पन्नगाशनवत्कपिः || १८१||

प्राप्तभूयिष्ठ पारस्तु सर्वतः प्रतिलोकयन् |
योजनानां शतस्यान्ते वनराजिं ददर्श सः || १८२||

ददर्श च पतन्नेव विविधद्रुमभूषितम् |
द्वीपं शाखामृगश्रेष्ठो मलयोपवनानि च || १८३||

सागरं सागरानूपान्सागरानूपजान्द्रुमान् |
सागरस्य च पत्नीनां मुखान्यपि विलोकयन् || १८४||

स महामेघसङ्काशं समीक्ष्यात्मानमात्मना |
निरुन्धन्तमिवाकाशं चकार मतिमान्मतिम् || १८५||

कायवृद्धिं प्रवेगं च मम दृष्ट्वैव राक्षसाः |
मयि कौतूहलं कुर्युरिति मेने महाकपिः || १८६||

ततः शरीरं सङ्क्षिप्य तन्महीधरसंनिभम् |
पुनः प्रकृतिमापेदे वीतमोह इवात्मवान् || १८७||

स चारुनानाविधरूपधारी
परं समासाद्य समुद्रतीरम् |
परैरशक्यप्रतिपन्नरूपः
समीक्षितात्मा समवेक्षितार्थः || १८८||

ततः स लम्बस्य गिरेः समृद्धे
विचित्रकूटे निपपात कूटे |
सकेतकोद्दालकनालिकेरे
महाद्रिकूटप्रतिमो महात्मा || १८९||

स सागरं दानवपन्नगायुतं
बलेन विक्रम्य महोर्मिमालिनम् |
निपत्य तीरे च महोदधेस्तदा
ददर्श लङ्काममरावतीम् इव || १९०||

This page uses Unicode utf-8 encoding for devanagari/sanskrit transliteration. Please set the fonts and languages setting in your web browser to display the correct Unicode font. Some help is available at Notes on Viewing and Creating Devanagari Documents with Unicode Support. Some Unicode fonts for Devanagari are linked at http://devanaagarii.net. Some Unicode fonts for Sanskrit Transliteration are available at IndUni Fonts.

Questions, comments? Write to (sanskrit at cheerful dot c om).