वाक्याभ्यासाः
    An Original Collection of Sanskrit-English-Hindi sentences


    (1)

    १। तत्र बालाः क्रीडन्ति।
    • There, the children play.
    • वहाँ बच्चे खेलते हैं।

    २। गुरुः शिष्यान् पाठयति।
    • The Guru teaches the pupils.
    • गुरु शिष्यों को पढ़ाते हैं।

    ३। तस्मिन् गृहे जनाः न गच्छन्ति।
    • In that house, people do not go.
    • उस घर में लोग नहीं जाते।

    ४। तस्य नाम सूर्यदेवः अस्ति।
    • His name is Suryadev.
    • उसका नाम सूर्यदेव है।

    ५। सदा सत्यं वक्तव्यम्।
    • Truth should always be spoken.
    • हमेशा सत्य बोलना चाहिए।

    ६। अर्जुनः शत्रून् हन्ति।
    • Arjuna kills enemies.
    • अर्जुन शत्रुओं को मारता है।

    ७। शिवः हिमालये वसति।
    • Shiva resides in the Himalayas.
    • शिव हिमालय में निवास करते हैं।

    ८। मुनयः तपः कुर्वन्ति।
    • The sages perform penance.
    • मुनिगण तपस्या करते हैं।

    ९। गजः ईक्षुं भक्षयति।
    • The elephant eats sugarcane.
    • हाथी गन्ना खाता है।

    १०। पितामहः मातामहेन मिलति।
    • The paternal grandfather meets the maternal grandfather.
    • दादा जी नाना जी से मिलते हैं।

    (2)


    १। गङ्गां नमामि।
    • I bow to the river Ganga.
    • मैं गंगा को प्रणाम करता हूँ।

    २। तरुणी वरं वृणोति।
    • The young maiden chooses a groom.
    • युवती एक दूल्हा वरती है।

    ३। नारायणः क्षीरे सागरे शेते।
    • Narayana lies on the ocean of milk.
    • नारायण क्षीरसागर पर शयन करते हैं।

    ४। तस्य पिता वंशीधरः वर्तते।
    • His father is VanshiDhara.
    • उसके पिता वंशीधर हैं।

    ५। अस्याः माता पाठशालायां पाठयति।
    • Her mother teaches at a school.
    • उसकी माँ स्कूल में पढ़ाती हैं।

    ६। त्वं मूढा असि।
    • You are foolish.
    • तुम मूर्ख हो।

    ७। तव गुरुः पाषण्डं करोति।
    • Your teacher commits heresy.
    • तुम्हारा गुरु धर्म विरोधी कार्य करता है।

    ८। वाजी क्षिप्रं धावति।
    • The horse runs swiftly.
    • घोड़ा तेज़ी से दौड़ता है।

    ९। तस्य कौशलं श्लाघ्यम् अस्ति।
    • His skill is praiseworthy.
    • उसकी कुशलता प्रशंसनीय है।

    १०। एषा कस्य लेखनी अस्ति।
    • Whose pen is this?
    • यह किसकी कलम है?

    (3)


    १। वृद्धा मन्दं गच्छति।
    • The old woman walks slowly.
    • बूढ़ी महिला धीरे चलती है।

    २। राजा दण्डं दण्डयति।
    • The king administers punishment.
    • राजा दण्ड सुनाता है।

    ३। सन्न्यासी यत्र कुत्र अटति।
    • The renouncer wanders here and there.
    • संन्यासी जहाँ-तहाँ भटकता है।

    ४। शरीरं गङ्गाजलेन शुध्यते।
    • The body is purified by the waters of the Ganges.
    • गंगा के जल से शरीर शुद्ध होता है।

    ५। कुटुम्बी कुटुम्बे स्निह्यति।
    • The members love the family.
    • परिवारजन परिवार से प्यार करते हैं।

    ६। जातस्य मृत्युः निश्चितः भवति।
    • Death is certain for the born.
    • जन्म लेने वाले की मृत्यु निश्चित होती है।

    ७। धरा अस्माकं भारं धरति।
    • The earth bears our burden.
    • पृथ्वी हमारा भार उठाती है।

    ८। पृथिवी कर्षणेन अन्नं प्रयच्छति।
    • The earth provides food through cultivation.
    • भूमि खेती के माध्यम से भोजन प्रदान करती है।

    ९। वृक्षाः फलानि यच्छन्ति।
    • Trees yield fruits.
    • पेड़ फल देते हैं।

    १०। अधर्मिणः दुर्दशा भवति।
    • The wicked face misfortune.
    • अधर्मी की दुर्दशा होती है।

    (4)


    १। मूषकः वस्त्राणि कर्तयति।
    • The mouse gnaws clothes.
    • चूहा कपड़े चबाता है।

    २। जलबिन्दुः सागरेण मिलति।
    • The drop merges with the ocean.
    • बूँद समुद्र में मिलती है।

    ३। वाष्पोद्वाहनम् उड्डयते।
    • Hot-air balloon flies.
    • वाष्प का गुब्बारा उड़ता है।

    ४। पतिः धर्मपत्नीम् ईक्षते।
    • The husband looks at his wife.
    • पति धर्मपत्नी को देखता है।

    ५। वरः श्वसुरं नमति।
    • The groom bows to his father-in-law.
    • दुल्हा अपने ससुर को नमस्कार करता है।

    ६। पितृव्यः मह्यं मिष्ठान्नं ददाति।
    • Uncle gives me sweets.
    • चाचा जी मुझे मिठाई देते हैं।

    ७। किमर्थं तत्र गच्छसि।
    • Why are you going there?
    • तुम वहाँ क्यों जा रहे हो?

    ८। पुरुषः चिकित्सकेन स्त्रीवत् परिवृत्यते।
    • The man is modified into woman-like by the doctor.
    • चिकित्सक पुरुष को महिला की तरह बना देता है।

    ९। न धनलोलुपता ब्राह्मणं शोभते।
    • Greed for wealth does not adorn a Brahmin.
    • धन की लालसा ब्राह्मण को नहीं शोभती है।

    १०। न विद्वान् धनाढ्यं भजति।
    A scholar does not worship the wealthy.
    विद्वान् धनवान को नहीं भजता है।

    (5)


    १। वैद्यः रुग्णान् धनं याचति।
    • The doctor asks for money from the patients.
    • वैद्य रोगियों से धन मांगता है।

    २। यवनः दैवविग्रहान् खण्डयति।
    • The Yavana destroys idols.
    • यवन मूर्तियों को तोड़ता है।

    ३। भारते राममन्दिरे प्राणप्रतिष्ठा अभवत्।
    • In India, the Prāna Pratishthā ceremony took place in the Rama temple.
    • भारत में राम मंदिर में प्राण प्रतिष्ठा का कार्य हुआ।

    ४। अस्माकं समयः मूल्यवान् अस्ति।
    • Our time is precious.
    • हमारा समय मूल्यवान है।

    ५। हरिणी हरिणे स्निह्यति।
    • The doe loves the stag.
    • हिरणी हिरण को प्रेम करती है।

    ६। तस्याः पिता तां सुपुरूषाय ददाति।
    • Her father gives her to a gentle man.
    • उसके पिता उसे एक सत्पुरुष को देते हैं।

    ७। सा पतिं सेवते‌।
    • She serves the husband.
    • वह पति की सेवा करती है।

    ८। दम्पती दैवान् भजतः।
    • The couple worships the deities.
    • दम्पती देवताओं को भजता है।

    ९। देवताः पूजकेभ्यो धनधान्यं प्रयच्छन्ति।
    • The deities bestow wealth upon the worshippers.
    • देवता पूजकों को धन और धान्य प्रदान करते हैं।

    १०। यवनः अन्ततः विनशिष्यति।
    Ultimately, the Yavana will perish.
    अंत में, यवन नष्ट हो जाएगा।

    (6)


    १। तस्याः प्रहस्तयोः दश अङ्गुलीयकानि सन्ति।
    • She has ten rings in her hands.
    • उसके हाथों में दस अंगूठियाँ हैं।

    २। वने सिंहः राजते।
    • The lion reigns in the forest.
    • जंगल में सिंह राज करता है।

    ३। एषः गजः विशालकायः अस्ति।
    • This elephant is huge-bodied.
    • यह हाथी विशालकाय है।

    ४। गुरुः वृक्षमूले आसने शोभते।
    • The teacher looks graceful sitting under the tree.
    • गुरु पेड़ के नीचे बैठे हुए शोभायमान लगते हैं।

    ५। तस्य भार्य्या तम् अत्यजत्।
    • His wife abandoned him.
    • उसकी पत्नी उसे छोड़ दिया।

    ६। सा तस्मात् धनं याचति।
    • She asks money from him.
    • वह उससे पैसे मांगती है।

    ७। न्याय्याधीशः तं धनं दातुम् आज्ञापयति।
    • The judge orders him to give the money.
    • न्यायाधीश उसे पैसे देने का आदेश देता है।

    ८। सः पिता भवितुम् इच्छति।
    • He wants to become a father.
    • वह पिता बनना चाहता है।

    ९। तस्य माता तं तर्जति।
    • His mother scolds him.
    • उसकी माँ उसे डाँटती है।

    १०। सः गृहं त्यक्त्वा कुत्र अगच्छत्।
    Having left home, where did he go?
    घर छोड़कर वह कहाँ गया?

    (7)


    १। स्वामी स्वहस्तेन अश्वं खादयति।
    • The Boss feeds the horse with his own hand.
    • स्वामी अपने हाथ से घोड़े को खिलाता है।

    २। मन्दिरे गौः आगच्छति।
    • The cow enters the temple.
    • मंदिर में गाय आती है।

    ३। सा वक्तुं बिभेति।
    • She fears to speak.
    • वह बोलने से डरती है।

    ४। कियत् प्रेम करोषि त्वम्।
    • How much do you love?
    • तुम कितना प्यार करते हो?

    ५। सर्वान् परित्यज्य त्वाम् इच्छामि।
    • Abandon everyone, I desire you.
    • सबको छोड़कर तुमको चाहता हूँ।

    ६। कविः काव्यं लिलिखिषति।
    • The poet wants to write poetry.
    • कवि कविता लिखना चाहता है।

    ७। सेवकः अन्नं पचति।
    • The servant cooks food.
    • नौकर खाना पकाता है।

    ८। मयि अपि हृदयः अस्ति।
    • I also have a heart.
    • मेरे पास भी हृदय है।

    ९। सतां रक्षति भगवान्।
    • God protects the virtuous.
    • भगवान नेकजनों की रक्षा करते हैं।

    १०। अहं कति वारं वदानि।
    How many times do I tell you?
    मैं तुम्हें कितनी बार कहूँ।

    (8)


    १। माता दैवं पूजयति।
    • The mother worships the Daiva.
    • माँ दैव की पूजा करती है।

    २। पिता प्रातः उत्तिष्ठति।
    • The father wakes up in the morning.
    • पिता जी सुबह उठते हैं।

    ३। अग्रजः मित्रैः सह गच्छति।
    • The elder brother goes with friends.
    • बड़ा भाई दोस्तों के साथ जाता है।

    ४। अग्रजा चित्रं चित्रयति।
    • The elder sister paints a painting.
    • बड़ी बहन एक चित्र आँकती है।

    ५। पितामहः ग्रामसभां गच्छति।
    • The grandfather goes to the village assembly.
    • दादाजी गाँव की सभा में जाते हैं।

    ६। मातामहः माम् आह्वयति।
    • The maternal grandfather calls me.
    • नाना मुझे बुलाते है।

    ७। मातामही मम अनुजे स्निह्यति।
    • The maternal grandmother loves my younger brother.
    • नानी मेरे‌ छोटे भाई से प्यार करती हैं।

    ८। पितृव्या गृहं प्रविशति।
    • The paternal aunt enters the house.
    • चाची गृहप्रवेश करती हैं।

    ९। पितृव्यः प्रसन्नवदनः तिष्ठति।
    • The paternal uncle remains happy.
    • चाचा जी खुशबदन रहते हैं।

    १०। पितृष्वसा पितृव्यां निन्दति।
    Father's sister criticizes aunty.
    भुआ चाची की निंदा करती हैं।

    (9)


    १। ब्रह्मणः चतुर्भ्यः मुखेभ्यः वेदाः निस्सृताः।
    • The Vedas emerged from the four mouths of Brahma.
    • वेद ब्रह्मा के चार मुखों से निकले।

    २। सत्यभामा भूमिदेवी अस्ति।
    • Satyabhama is the goddess of the earth.
    • सत्यभामा भूदेवी हैं।

    ३। इन्द्रस्य पत्नी शुची अस्ति।
    • Indra's wife is Shuchi.
    • इंद्र की पत्नी शुची है।

    ४। हनुमान् गिरिं धरति।
    • Hanuman carries a mountain.
    • हनुमान पहाड़ उठाते हैं।

    ५। अहं वंशीवादनं न जानामि।
    • I do not know how to play the flute.
    • मुझे बांसुरी बजाना नहीं आता।

    ६। रामात् परं धनुर्धरः न विद्यते।
    • There is no greater archer than Rama.
    • राम से बड़ा धनुर्धारी कोई नहीं है।

    ७। वासुदेवस्य अष्टौ भार्य्याः प्रधानाः।
    • Vasudeva had eight principal wives.
    • वासुदेव के आठ प्रमुख पत्नियाँ थीं।

    ८। राजा दरिद्राय उत्तरीयं यच्छति।
    • The king donates a robe to the poor.
    • राजा दरिद्र को उत्तरीय देता है।

    ९। कदा गन्तासि उद्योगाय पुत्र।
    • When will you go for work, son?
    • बेटा, तू कब काम के लिए जाएगा?

    १०। अशोकवाटिकायां भाग्यश्रीः न्यवसत्।
    The goddess of fortune lived in the Ashoka grove.
    भाग्यश्री ने अशोक वाटिका में निवास किया था।

    (10)


    १। सः रसालवृक्षम् आरोहयति।
    • He climbs the mango tree.
    • वह आम के पेड़ पर चढ़ता है।

    २। तस्याः पाणिग्रहणं जातम्।
    • Her hand holding ceremony happened.
    • उसका पाणिग्रहण हुआ।

    ३। अहं यामि।
    • I am going.
    • मैं जा रहा हूँ।

    ४। तत्र सेवकाः न सन्ति।
    • There are no servants there.
    • वहाँ कोई सेवक नहीं हैं।

    ५। दुष्टाः स्वार्थम् अभिलक्ष्य राजन्ते।
    • Wicked people rule by selfishness.
    • बुरे लोग स्वार्थ देखकर शासन करते हैं।

    ६। परस्मै यत् क्रियते तत् पुण्यम्।
    • Whatever is done for others is virtue.
    • जो कुछ भी दूसरों के लिए किया जाता है, वह पुण्य है।

    ७। मम मातामही मांसाहारिणी नास्ति।
    • My grandmother is not a non-vegetarian.
    • मेरी नानी मांस नहीं खाती हैं।

    ८। सा नित्यं पितृपदं पूजयति।
    • She worships the father regularly.
    • वह नित्य पिता की पूजा करती है।

    ९। माता पुत्रं त्यक्त्वा गच्छति।
    • The mother leaves her son and goes.
    • माँ अपने बेटे को छोड़कर जाती हैं।

    १०। स्नुषा श्वसुरम् अपमन्यते।
    The daughter-in-law disrespects her father-in-law.
    बहू ससुर का अपमान करती हैं।

    (11)


    १। मत्स्याः सुखेन तरन्ति।
    • Fish swim happily.
    • मछलियाँ खुशी से तैरती हैं।

    २। वानरः शिलायां कूर्दते।
    • The monkey jumps on the rock.
    • बंदर पत्थर पर कूदता है।

    ३। चटका कूजते।
    • The sparrow chirps.
    • गौरैया चहचहाती है।

    ४। मूषकः गणेशं वहति।
    • The mouse carries Lord Ganesha.
    • मूषक गणेश जी का वहन करता है।

    ५। वन्दी राजानं प्रशंसति।
    • The laudator praises the king.
    • बंदी राजा की सराहना करता है।

    ६। दासी राज्ञीं सेवते।
    • The maid serves the queen.
    • दासी रानी की सेवा करती है।

    ७। सा तडागे‌ स्नाति।
    • She bathes in the pond.
    • वह तालाब में स्नान करती है।

    ८। सर्पः परीक्षितं दशति।
    • The snake bites Parikshit.
    • साँप परीक्षित को डसता है।

    ९। गरुडः सर्पान् भक्षयति।
    • The Garuda eats the snakes.
    • गरुड़ साँपों को खाता है।

    १०। सिंहः व्याघ्रं विलोक्य गर्जति।
    The lion roars upon seeing the tiger.
    शेर बाघ को देखकर गरजता है।

    (12)


    १। मम पिता वृत्तपत्रं पठति।
    • My father reads the newspaper.
    • मेरे पिताजी समाचारपत्र पढ़ते हैं।

    २। माता शाकान् कृन्तति।
    • Mother chops the vegetables.
    • माँ सब्जियाँ काटती हैं।

    ३। वाहनानि धावन्ति।
    • Vehicles are running.
    • वाहन चल रहे हैं।

    ४। शाकविक्रेता शाके जलं सिञ्चति।
    • The vegetable vendor waters the vegetables.
    • सब्जीवाले सब्जियों पर पानी छिड़कते है।

    ५। अहं श्रीमद्भगवद्गीतां अधीये।
    • I study the Shrimad Bhagavad Gita.
    • मैं श्रीमद्भगवद्गीता पढ़ता हूँ।

    ६। गुरुः शिष्ये पुत्रवत् स्निह्यति।
    • The teacher loves the student like a son.
    • गुरु छात्र को पुत्र की तरह प्यार करता है।

    ७। कर्णः परशुरामं मिथ्याम् उवाच।
    • Karna spoke a lie to Parashurama.
    • कर्ण ने परशुराम से झूठ बोला।

    ८। सूर्यः तपति।
    • The sun shines.
    • सूर्य तपता है।

    ९। वृक्षाः फलन्ति।
    • Trees bear fruit.
    • पेड़ फलते हैं।

    १०। निर्मला नदी वहति।
    The clean river flows.
    निर्मल नदी बहती है।

    (13)


    १। पुरोहितः शङ्खं धमति।
    • The priest blows the conch shell.
    • पुरोहित शंख बजाता है।

    २। श्रीकृष्णः भक्तं दृष्ट्वा स्मयते।
    • Lord Krishna smiles upon seeing the devotee.
    • श्रीकृष्ण भक्त को देखकर मुस्कुराते हैं।

    ३। राधा कर्णं पालयति।
    • Radha nurtures Karna.
    • राधा कर्ण की परवरिश करती है।

    ४। सीता श्रीरामविरहे रोदिति।
    • Sita cries in the separation from Lord Rama.
    • सीता श्रीराम के वियोग में रोती है।

    ५। कालीदासः रघुवंशम् अरचयत्।
    • Kalidasa composed the Raghuvamsha.
    • कालिदास ने रघुवंशम् रचा।

    ६। भोजः राजर्षिः आसीत्।
    • Bhoja was a royal sage.
    • भोज एक राजर्षि थे।

    ७। अष्टावक्रः जनकस्य गुरुः आसीत्।
    • Ashtavakra was Janaka's teacher.
    • अष्टावक्र जनक के गुरु थे।

    ८। शिशुः अक्षराणि बोधते।
    • The child recognises the letters.
    • बच्चा अक्षरों को पहचानता है।

    ९। सा युद्धनीतिं जानाति।
    • She knows the war tactics.
    • वह युद्धनीति को जानती है।

    १०। तस्याः पतिः धनार्जनं न जानाति।
    Her husband doesn't know how to earn wealth.
    उसके पति को धन कमाना नहीं आता है।

    (14)


    १। गोविन्दः रामेण सह क्रीडति।
    • Govinda plays with Rama.
    • गोविन्द राम के साथ खेलता है।

    २। एतद् वनं रमणीयम् अस्ति।
    • This forest is beautiful.
    • यह वन रमणीय है।

    ३। तत्र कुत्रचित् एकः वानरः निवसति।
    • Somewhere there, a monkey lives.
    • वहाँ कहीं एक बंदर रहता है।

    ४। अयम् अध्ययनं करोति।
    • This man studies.
    • यह पढता है।

    ५। अहं गृहे सुखी अस्मि।
    • I am happy at home.
    • मैं घर पर सुखी हूँ।

    ६। योगः मम शरीरं रक्षति।
    • Yoga protects my body.
    • योग मेरे शरीर की रक्षा करता है।

    ७। मम गृहे अतिथिः आगमिष्यति।
    • A guest will come to my home.
    • मेरे घर में एक मेहमान आने वाला है।

    ८। संस्कृतस्य अध्ययनं कर्तुं बालकः प्रयतते।
    • The boy tries to study Sanskrit.
    • लड़का संस्कृत पढ़ने का प्रयास करता है।

    ९। मम पिता वैद्यः अस्ति।
    • My father is a doctor.
    • मेरे पिताजी वैद्य हैं।

    १०। सः शिक्षकः विद्यालये सदा उपस्थितः अस्ति।
    That teacher is always present at the school.
    वह शिक्षक विद्यालय में सदा उपस्थित रहता है।

    (15)


    १। नववधूः गवाक्षेण परिपश्यति।
    The new bride looks around through window.
    नई दुल्हन खिड़की से सब ओर देखती है।

    २। अहं स्वसारम् आह्वयामि।
    I call sister.
    मैं बहन को बुलाता हूँ।

    ३। तस्य पिता दण्डं धृत्वा चलति।
    His father walks holding a stick.
    उसके पिता लाठी पकड़कर चलते हैं।

    ४। वृद्धस्य नाम जगन्नाथशास्त्री अस्ति।
    The old man's name is Jagannath Shastri.
    बुजुर्ग का नाम जगन्नाथ शास्त्री है।

    ५। कस्य नाम प्रभाकरः अत्र।
    Whose name is Prabhakar here?
    यहाँ किसका नाम प्रभाकर है?

    ६ मम भार्य्या शाकान् क्षिपति।
    My wife throws vegetables.
    मेरी पत्नी सब्जियाँ फेंकती है।

    ७। किमर्थं कुक्कुटः न उड्डयते।
    Why doesn't the cock flies?
    मुर्गा क्यों नहीं उड़ता है?

    ८। तव चिन्तने दोषः अस्ति।
    There is a fault in your thinking.
    तुम्हारे विचार में दोष है।

    ९। पितः अहं न जानामि तम्।
    Father, I don't know him.
    पिताजी मैं उसे नहीं जानती।

    १०। तत्र वनचराः रमन्ते।
    There, the forest dwellers roam.
    वहाँ, वनवासी घूमते हैं।

    (16)


    १। गोपिकाः नृत्यन्ति।
    The milkmaids dance.
    गोपिकाएँ नाचती हैं।

    २। तव वस्त्रं मलिनम् अस्ति।
    Your clothes are dirty.
    तुम्हारा कपड़ा गंदा है।

    ३। गजः नद्यां स्नाति।
    The elephant bathes in the river.
    हाथी नदी में स्नान करता है।

    ४। शिखण्डी रथं नयति।
    Shikhandi drives the chariot.
    शिखण्डी रथ चलाता है।

    ५। लक्ष्मणः इन्द्रजितं जघान।
    Lakshmana had struck Indrajit.
    लक्ष्मण ने इन्द्रजित को मारा था।

    ६। मण्डूकः सोपाने कूर्दते।
    The frog jumps on the stairs.
    मेंढ़क सीढ़ियों पर कूदता है।

    ७। सा दुष्टे शिलां क्षिपति।
    She throws a stone at the wicked.
    वह दुष्ट पर पत्थर फेकती है।

    ८। मम मित्रं वदति यत् सा माम् एव ईक्षते।
    My friend says that she's staring me.
    मेरा मित्र कहता है कि वह मुझे ही निहारती है।

    ९। किमर्थं नटसि।
    Why are you dancing?
    तुम क्यों नाच रहे हो?

    १०। भीमस्य भुजौ एव शस्त्रे स्तः।
    Bhima's weapons are the arms.
    भीम की भुजाऐं ही शस्त्र हैं।

    (17)


    १। अहं प्रतिदिनं कार्यालयं गच्छामि।
    • I go to the office every day.
    • मैं प्रतिदिन कार्यालय जाता हूँ।

    २। मम पत्यै अहं न रोचे।
    • I do not please my husband.
    • मैं मेरे पति को नहीं सुहाती हूँ।

    ३। सन्न्यासी द्वारे द्वारे भिक्षते।
    • The renouncer begs from door to door.
    • संन्यासी द्वार-द्वार भिख माँगता है।

    ४। स ब्राह्मणः मिताहारी अस्ति।
    • That Brahmin is a modest eater.
    • वे ब्राह्मण कम आहार लेनेवाले हैं।

    ५। तस्य स्वसा स्वपतिगृहं जिगमिषति।
    • His sister wishes to go to her husband's house.
    • उसकी बहन अपने पति के घर जाना चाहती है।

    ६। लेखकस्य नाम देवपाणिः अस्ति।
    • The author's name is Devapani.
    • लेखक का नाम देवपाणि है।

    ७। नार्या गृहं शोभते।
    • The woman beautifies the home.
    • नारी से घर शोभती है।

    ८। पुत्रः पितृचरणं सेवते।
    • The son serves his father's feet.
    • बेटा अपने पिता के पाँव की सेवा करता है।

    ९। तस्य पितरौ तं शास्त्राणि न पाठयतः।
    • His parents do not teach him scriptures.
    • उसके माता-पिता उसे शास्त्र नहीं पढ़ाते।

    १०। तौ हि स्वपुत्रस्य शत्रू स्तः।
    They are the enemies of their own son.
    वे ही अपने पुत्र के शत्रु हैं।

    (18)


    १। अहं कूपजलेन स्नामि।
    • I bathe with well water.
    • मैं कुएं के पानी से नहाता हूँ।

    २। सा मां दृष्ट्वा हसति।
    • She laughs upon seeing me.
    • वह मुझे देखकर हंसती है।

    ३। मूर्खाः उच्चैः भाषन्ते।
    • Fools speak loudly.
    • मूर्ख ऊँचा बोलते हैं।

    ४। ब्राह्मणः घोषयति शान्तिश्शान्तिश्शान्तिः।
    • The Brahmin proclaims "Peace, Peace, Peace."
    • ब्राह्मण घोषणा करता है, "शान्ति, शान्ति, शान्ति।"

    ५। अबुद्धयः बहु भाषन्ते।
    • The ignorant speak a lot.
    • अज्ञानी बहुत बोलते हैं।

    ६। कच्छपः चिरकालं जीवति।
    • The tortoise lives for a long time.
    • कछुआ बहुत लंबे समय तक जीता है।

    ७। नरः प्रतिदिनं कर्म करोति।
    • The man does work every day.
    • पुरुष हर दिन काम करता है।

    ८। चित्रकारः धनं स्वीकृत्य चित्रयति।
    • The artist accepts money and paints.
    • चित्रकार धन लेकर चित्र बनाता है।

    ९। विद्वांसः दुर्लभाः लोके।
    • Scholars are rare in the world.
    • विद्वान् लोग लोक में दुर्लभ होते हैं।

    १०। युवकाः स्वम् अतिमन्यन्ते।
    Young men exalt their own.
    युवा लोग अपने को बहुत समझते हैं।

    (19)


    १। ब्रह्मचारी बहूनि पुस्तकानि अधीते।
    • The celibate student reads many books.
    • ब्रह्मचारी बहुत से पुस्तकें पढ़ता है।

    २। तेषां मार्गे माऽगमः।
    • Don't get into their way.
    • उनके मार्ग में मत जा।

    ३। हस्ती मत्तः अभवत्।
    • The elephant became intoxicated.
    • हाथी मतवाला हो गया।

    ४। व्याघ्राः मांसम् अन्विषन्ति।
    • Tigers seek meat.
    • बाघ मांस ढूँढते हैं।

    ५। घटिका समयं सूचयति।
    • The clock indicates the time.
    • घड़ी समय की सूचना करती है।

    ६। विष्णुः सर्वं सदा पश्यति।
    • Vishnu always sees everything.
    • विष्णुजी हमेशा सब कुछ देखते हैं।

    ७। देही देहस्य ईश्वरः कथ्यते।
    • The embodied soul is called the Lord of the body.
    • शरीरी शरीर का ईश्वर कहलाता है।

    ८। श्रेष्ठी शीतकाले कम्बलदानं करोति।
    • The merchant donates blankets in the winter.
    • सेठ जी सर्दी में कंबल दान करते हैं।

    ९। कपोती अण्डं सूते।
    • The dove lays an egg.
    • कबूतरी अंडा देती है।

    १०। मम नाम विष्णुदासः अस्ति।
    My name is Vishnudasa.
    मेरा नाम विष्णुदास है।

    (20)


    १। प्रकाशसिंहः पुस्तकं लिखति।
    • Prakash Singh writes a book.
    • प्रकाशसिंह पुस्तक लिखता है।

    २। मम पुत्रिकायै गजः रोचते।
    • My daughter likes elephants.
    • मेरी बेटी को हाथी पसंद है।

    ३। पुरुषः उद्यमेन कार्यसिद्धिम् आप्नोति।
    • A man achieves success through effort.
    • एक पुरुष उद्यम से काम में सफलता प्राप्त करता है।

    ४। नदी माता इव जन्तून् पालयति।
    • The river nourishes creatures like a mother.
    • नदी माँ की तरह जीवों का पोषण करती है।

    ५। वृक्षः सत्सु अग्रगणी वर्तते।
    • The tree is the first among the virtuous.
    • पेड़ सज्जनों में अग्रगणी है।

    ६। अर्जुनः धनुः उद्यम्य परीक्षते।
    • Arjuna watch around after lifting the bow.
    • अर्जुन धनुष् उठाकर चारों ओर देखता है।

    ७। मम नाम्ना पर्वताः कम्पन्ते।
    • Mountains tremble at my name.
    • मेरे नाम से पहाड़ कापते हैं।

    ८। मम भार्य्यया अहं कम्पे।
    • I tremble in front of my wife.
    • मेरी पत्नी से मैं कांपता हूँ।

    ९। धार्म्मिकः आत्मानं न अवसादयति।
    • The righteous one does not depress oneself.
    • धार्मिक व्यक्ति स्वयं को अवसाद नहीं देता।

    १०। यदा सुवर्णा चलति तदा राहुलः अनुगच्छति।
    When Suvarna moves, then Rahul follows.
    जब सुवर्णा चलती है, तब राहुल उसके पीछे चलता है।

    (21)


    १। हे धीमन् गर्वं मा कुरु।
    • O wise one, do not be proud.
    • हे बुद्धिमान, गर्व मत करो।

    २। आवाम् अधुना मोदिष्यावः मित्र।
    • We two will rejoice together now, friend.
    • अब हम साथ में मजे करेंगे, मित्र।

    ३। मया श्वः प्रातः पर्णपत्तनं गन्तव्यम्।
    • I have to go to Parnapattanam tomorrow morning.
    • मुझे कल सुबह पर्णपत्तनम् जाना होगा।

    ४। धिक् कीदृशः जनाः सन्ति जगति।
    • Alas! What kind of people are there in this world.
    • धिक्कार है इस दुनिया में कैसे-कैसे लोग हैं।

    ५। सम्प्रति केचन पुरुषाः स्त्रीत्वं काङ्क्षन्ते।
    • Some men currently desire to be women.
    • कुछ लोग अभी महिला बनना चाहते हैं।

    ६। रुष्टा स्त्री सर्वं नाशयति।
    • An angry woman destroys everything.
    • एक क्रोधित स्त्री सब कुछ नष्ट कर देती है।

    ७। बहूनि वञ्चनानि लोके अस्मिन् प्रवर्तन्ते।
    • Many deceptions occur in this world.
    • इस दुनिया में बहुत सारे धोखे होते हैं।

    ८। शिशुः प्रथमवारं व्योममार्गेण प्रयाति।
    • The baby is traveling through the airway for the first time.
    • शिशु पहली बार हवाई मार्ग से यात्रा कर रहा है।

    ९। पितामही मां स्वपन्तं दृष्ट्वा तर्जयति।
    • The Grandmother scolds me after seeing me sleeping.
    • दादी मुझे सोते हुए देखकर डाँटती है।

    १०। अहं पितामहीं स्वपन्तीं विलोक्य प्रकाशं शाम्यामि।
    I turn off the lights after seeing the grandmother sleeping.
    मैं दादी को सोती हुई देखकर बत्ती बुझा देता हूँ।

    (22)


    १। प्रतिदिनं वाक्यानि लिखन्तु सर्वे।
    • Everyone write sentences every day.
    • सब लोग प्रतिदिन वाक्य लिखें।

    २। अभ्यासेन ज्ञानं दृढत्वं समधिगच्छति।
    • Through practice, knowledge gains stability.
    • अभ्यास से ज्ञान को दृढता मिलती है।

    ३। बहुजनाः वाक्यानि पठित्वा तुष्यन्ति।
    • Many people feel satisfied after reading sentences.
    • बहुत से लोग वाक्य पढ़कर संतुष्ट होते हैं।

    ४। केचन जनाः उद्याने भ्रमन्ति।
    • Some people wander in the park.
    • कुछ लोग उद्यान में घूमते हैं।

    ५। एकः बालकः धूम्रं पिबति।
    • One boy is smoking.
    • एक लड़का धूम्रपान करता है।

    ६। क्षणिकसुखं कालान्तरे करालं रोगं ददाति।
    • Temporary pleasure leads to severe illness later.
    • अस्थायी सुख बाद में गंभीर रोग देता है।

    ७। खं गच्छति यः सः खगः कथ्यते।
    • One who goes in the sky is called a bird.
    • जो आसमान से जाता है उसे पंछी कहते हैं।

    ८। माता गच्छन्तं बालकं विलोकयति।
    • The mother sees the boy going.
    • माँ जाते हुए बच्चे को देखती हैं।

    ९। तस्य तनुः बुभुक्षया अशुष्यत्।
    • His body dried up due to hunger.
    • उसका शरीर भूख से सूख गया।

    १०। प्रजापालनम् एव राजधर्मः वर्तते।
    Nourishing the public is the raj dharma.
    प्रजा का पालन करना ही राजाधर्म है।

    (23)


    १। व्याधः जन्तून् प्रलोभयति।
    • The hunter tempts the animals.
    • शिकारी जानवरों को प्रलोभित करता है।

    २। मूषकः अन्नम् अन्विषति।
    • The mouse searches for food.
    • चूहा अन्न ढूँढता है।

    ३। कारागारे नर्तनं भवति।
    • There is dancing in the prison.
    • जेल में नृत्य होता है।

    ४। तस्य नाम राकेशशर्मा अस्ति।
    • His name is Rakesh Sharma.
    • उसका नाम राकेश शर्मा है।

    ५। व्योमयात्री यात्रायै सज्जः अस्ति।
    • The space traveler is ready for the journey.
    • अंतरिक्ष यात्री यात्रा के लिए तैयार है।

    ६। सूर्यवंशे दिलीपः बभूव।
    • Dilip was from the solar dynasty.
    • दिलीप सूर्यवंश में हुए।

    ७। बालगणेशः कुबेरगृहं गच्छति।
    • Young Ganesh goes to Kubera's house.
    • बाल गणेश कुबेर के घर जाते हैं।

    ८। सर्पाः गरुडाद् बिभ्यति।
    • Snakes fear Garuda.
    • साँप गरुड़ से डरते हैं।

    ९। तेषां विद्यालये शिक्षकाः न आगच्छन्ति।
    • The teachers do not come to their school.
    • उनके विद्यालय में शिक्षक नहीं आते हैं।

    १०। तस्याः गृहे जलम् अपि नास्ति।
    There is not even water in her house.
    उसके घर में पानी भी नहीं है।

    (24)


    १। विश्वजित् हस्ते खड्गं धरति।
    • - Vishwajit holds a sword in hand.
    • - विश्वजित् हाथ में तलवार धारण करता है।

    २। लघ्वी कन्या नृत्यति।
    • - The little girl dances.
    • - छोटी बच्ची नाचती है।

    ३। प्रभाशङ्करस्य माता रोदिति।
    • - The mother of Prabhāśaṅkara weeps.
    • - प्रभाशङ्कर की माँ रोती है।

    ४। तस्याः प्रियतमः तस्याः गृहं परितः अटति।
    • - Her beloved one wanders around her house.
    • - उसका प्रियतम उसके घर के चारों ओर घूमता है।

    ५। कुबेरस्य सर्वं भोजम् एकदन्तः भुङ्क्ते।
    • - The single-toothed one (Ganesha) eats all the food of Kubera.
    • - कुबेर का सभी भोजन एकदंत खाते हैं।

    ६। तस्य तडागे जलं नास्ति।
    • - There is no water in his pond.
    • - उसके तालाब में पानी नहीं है।

    ७। मम विडालः रुग्णः जातः।
    • - My tomcat has fallen ill.
    • - मेरा बिल्ला रुग्ण हो गया है।

    ८। विहगौ उड्डयेते।
    • - The two birds fly.
    • - पंछी का जोड़ा उड़ता है।

    ९। तव प्रवृत्तिं जानामि।
    • - I know about your nature.
    • - मुझे तुम्हारी प्रवृत्ति पता है।

    १०। तस्य पिता धर्मं जानाति।
    - His father knows the Dharma.
    - उसके पिता धर्म को जानते हैं।

    (25)


    १। कूपं परितः स्त्रियः हसन्ति।
    • - Women laugh around the well.
    • - स्त्रियाँ कुएं के चारों ओर हँसती हैं।

    २। तस्याः मार्गे शुनकः शेते।
    • - A dog sleeps on her path.
    • - उसके मार्ग में एक कुत्ता सोता है।

    ३। सः सिंहात् बिभेति।
    • - He fears a lion.
    • - वह शेर से डरता है।

    ४। तस्य ग्रामे कः अपि धनिकः नास्ति।
    • - There is no rich person in his village.
    • - उसके गाँव में कोई धनी नहीं है।

    ५। आवां कालिकापुरं गच्छावः।
    • - We both go to Kalikapuram.
    • - हम दोनों कालिकापुर जाते हैं।

    ६। तस्य नेता भ्रष्टः अस्ति।
    • - His leader is corrupt.
    • - उसका नेता भ्रष्ट है।

    ७। मम मनः आधिग्रस्तं कृतम्।
    • - My mind is suffering illness.
    • - मेरा मन आधि से ग्रस्त है।

    ८। गुरुः उत्तरं जानाति।
    • - The Guru knows the answer.
    • - गुरु उत्तर जानते हैं।

    ९। जन्म एव मृत्युः इति बुद्धवचनम्।
    • - Birth is indeed death, so says the Buddha.
    • - जन्म ही मृत्यु है, ऐसा बुद्ध का कहना है।

    १०। बालगोविन्दः कबीरं भजते।
    - Balagovind worships Kabir.
    - बालगोविन्द कबीर को भजते है।

    (26)


    १। तस्य पिता कार्यालयं याति।
    His father goes to the office.
    उसके पिता कार्यालय जाते हैं।

    २। तस्य स्यूते धनं नास्ति।
    There is no money in his bag.
    उसकी थैले में पैसा नहीं है।

    ३। मम माता पितृव्या सह मिलति।
    My mother meets with aunty.
    मेरी माँ चाची से मिलती हैं।

    ४। वरस्य पितरौ वधूम् अन्विषतः।
    The groom's parents seek a bride.
    दुल्हे के माता-पिता दुल्हन की खोज में हैं।

    ५। कति आम्राणि त्वया खादितानि।
    How many mangoes have you eaten?
    तुमने कितने आम खाए हैं?

    ६। त्वं किमर्थं क्रुद्धः असि।
    Why are you angry?
    तुम क्यों गुस्से में हो?

    ७। सा मां न अभिजानाति।
    She does not recognize me.
    वह मुझे पहचानती नहीं है।

    ८। तस्य पुत्राः मां हे मातुल इति वदन्ति।
    His sons address me as "uncle".
    उसके बेटे मुझे "मामा" कहकर बुलाते हैं।

    ९। त्वया विना आम्रम् अपि निम्बः इव भाति माम्।
    Without you, even the mango appears like a Neem.
    तुम्हारे बिना आम भी मुझे नीम की तरह लगता है।

    १०। बालाः वटस्य अधः क्रीडन्ति।
    The children play beneath the banyan tree.
    बच्चे बरगद के नीचे खेलते हैं।

    (27)


    १। त्वं मां किमर्थम् अवमन्यसे तात।
    Why do you disrespect me, sir?
    आप मुझे क्यों अपमानित करते हैं, तात?

    सा सर्वदा प्रियं वदति।
    She always speaks sweetly.
    वह हमेशा प्रिय कहती है।

    मर्कटः धनं हृत्वा धावति।
    The monkey runs away after stealing the money.
    बंदर धन चोरी करके भागता है।

    तस्य नाम न जानामि।
    I don't know his name.
    मुझे उसका नाम नहीं पता।

    रामस्य बलम् अवेक्ष्य सर्वे विस्मिताः सन्ति।
    All are amazed after witnessing Rama's strength.
    सभी लोग राम का बल देखकर विस्मित हैं।

    तव सान्निध्यं न अपेक्षितं मया।
    I did not expect your presence.
    मैंने तुम्हारे उपस्थिति की अपेक्षा नहीं की थी।

    तव कति भ्रातरः सन्ति।
    How many brothers do you have?
    तुम्हारे कितने भाई हैं?

    मकरस्य दन्ताः वज्रम् इव सन्ति।
    The teeth of a crocodile are like Vajra.
    मगरमच्छ के दांत वज्र के समान होते हैं।

    द्वारपालाः कार्यं न कुर्वन्ति।
    The gatekeepers are not doing their duty.
    द्वारपाल कार्य नहीं कर रहे हैं।

    राज्ञः समीपं न बहु वक्तव्यम्।
    Much shouldn't be spoken near the king.
    राजा के पास बहुत नहीं बोलना चाहिए।

    (28)


    १। पञ्चवादने कुक्कुटाः कूजन्ति।
    The roosters crow at 5'o Clock.
    मुर्गे पाँच बजे बाँग देते हैं।

    बिडालः दुग्धं चोरयते।
    The tomcat steals the milk.
    बिल्ला दूध चुराता है।

    मम मतिः दुष्टा अस्ति।
    My thinking is wicked.
    मेरी मति दुष्ट है।

    तेषां जन्म सफलं गतम्।
    Their birth has been successful.
    उनका जन्म सफल गया।

    महान् पण्डितः एषः दामोदरः अस्ति।
    This great scholar is Damodara.
    यह महान् विद्वान् दामोदर है।

    अहं भवते धनं दातुं न इच्छामि।
    I do not wish to give you money.
    मैं आपको धन देना नहीं चाहता।

    किमर्थं मां दुष्यसि।
    Why do you insult me?
    तुम मुझे क्यों दूषते हो?

    सा कन्या पाककुशला अस्ति।
    That girl is skilled in cooking.
    वह कन्या खाना पकाने में कुशल है।

    प्रधानमन्त्री अद्य वदतु।
    The Prime Minister should speak today.
    प्रधानमंत्री आज बोलें।

    बालैः उक्तं कथम् एतत्।
    The children said How So?
    बच्चों ने कहा ऐसा कैसे?

    (29)


    १। चौरः वस्त्रेण शिशुं प्रच्छाद्य नयति।
    The thief carries away the baby after wrapping in clothes.
    चोर शिशु को कपड़ों में लपेटकर ले जाता है।

    २। रामः दशरथस्य मृत्युं न जानाति।
    Rama does not know about Dasharatha's death.
    राम दशरथ की मृत्यु के बारे में नहीं जानते।

    ३। कीदृग् अयं प्रकल्पः ते।
    What kind of plan is this of yours?
    तुम्हारी यह कैसी योजना है?

    ४। तव नाम्ना सर्वे बिभ्यति।
    Everyone is afraid of your name.
    तुम्हारे नाम से सब डरते हैं।

    ५। मम रथे धनुः रक्षितम्।
    My bow is kept in the chariot.
    मेरा धनुष रथ में रखा हुआ है।

    ६। कुत्र गच्छसि तात।
    Where are you going, sir?
    कहाँ जा रहे हैं, तात?

    ७। बालिका मातरं दृष्ट्वा हसति।
    The girl laughs after seeing the mother.
    लड़की अपनी माँ को देखकर हँसती है।

    ८। अर्जुनः नर्तकः अपि आसीत्।
    Arjuna was also a dancer.
    अर्जुन नर्तक भी था।

    ९। विद्याधरः मूर्खः अस्ति।
    Vidhyadhara is foolish.
    विद्याधर मूर्ख है।

    १०। तस्य मुखदर्शनं नाम पापम्।
    Seeing his face is a sin.
    उसका मुँह देखना पाप है।

    (30)


    १। व्याघ्रः अश्वम् अन्विषति।
    The tiger searches for the horse.
    बाघ घोड़े को ढूंढता है।

    २। सः हरिद्वारे कुत्र निवसति।
    Where does he live in Haridwar?
    वह हरिद्वार में कहाँ रहता है?

    ३। मम पिता वैद्यः नास्ति।
    My father is not a doctor.
    मेरे पिता वैद्य नहीं हैं।

    ४। सा मधुरं वदति।
    She speaks sweetly.
    वह मीठा बोलती है।

    ५। तस्य भार्य्या धनं चोरयति।
    His wife steals the money.
    उसकी पत्नी पैसे चुराती है।

    ६। द्रौपद्या पाण्डवाः धिक्कृताः।
    The Pandavas were insulted by Draupadi.
    द्रौपदी ने पाण्डवों को धिक्कारा।

    ७। मात्रा अन्नं भक्षितम्।
    The food was eaten by the mother.
    माँ ने अन्न खाया।

    ८। मालाकारिणी उद्यानं गच्छति।
    The female garland maker goes to the garden.
    मालिन उद्यान जाती है।

    ९। मम पतिः मदिरां पिबति।
    My husband drinks alcohol.
    मेरे पति शराब पीते हैं।

    १०। अहं विष्णुः अहम् एव शिवः।
    I am Vishnu, I am indeed Shiva.
    मैं विष्णु हूँ, मैं ही शिव हूँ।

    (31)


    १। गजः शुण्डेन जलं पिबति।
    The elephant drinks water with the trunk.
    हाथी सूंड से पानी पीता है।

    २। सीता हनुमता सह न जिगमिषति।
    Sita does not want to go with Hanuman.
    सीता हनुमान के साथ जाना नहीं चाहती।

    ३। सा सपत्न्यै न ईर्ष्यति।
    She does not envy the co-wife.
    वह सौतन से ईर्ष्या नहीं करती।

    ४। क्लान्ताय श्रमिकाय जलं देहि।
    Give water to the tired worker.
    थके हुए श्रमिक को पानी दो।

    ५। अहम् अपि तत्रैव गच्छामि।
    I also go there.
    मैं भी वहाँ जाता हूँ।

    ६। सखि पतिः न वशे मे।
    Oh dear! The husband is not under my control.
    हे सखि पति मेरे वश में नहीं है।

    ७। मम पुत्राय दास्यामि सर्वम्।
    I will give everything to my son.
    मैं अपने बेटे को सब कुछ दूंगा।

    ८। प्रभाकरः दयालुः अस्ति।
    Prabhakar is kind.
    प्रभाकर दयालु है।

    ९। किं वक्तुकामा असि।
    What do you want to say?
    तुम्हें क्या कहना है?

    १०। मोहनः सुष्ठु भणति।
    Mohan speaks well.
    मोहन ठीक बोलता है।

    (32)


    १। राजा ऋषेः स्वागतं कृतवान्।
    The king welcomed the sage.
    राजा ने ऋषि का स्वागत किया।

    २। त्वं वनस्थलीं गत्वा पश्य।
    You go to the forest and see.
    तुम जंगल में जाकर देखो।

    ३। मम पुत्रः मन्दधीः अस्ति।
    My son is slow-witted.
    मेरा बेटा मंदबुद्धि है।

    ४। बाहुबली कालकेयं हन्ति।
    Bahubali kills Kalakeya.
    बाहुबली कालकेय को मारता है।

    ५। पार्थः रथे उपविष्टः अस्ति।
    Partha is seated in the chariot.
    पार्थ रथ में बैठा हुआ है।

    ६। षोडशसहस्रस्त्रियः श्रीकृष्णं वृण्वन्ति।
    Sixteen thousand women choose Shri Krishna.
    सोलह हजार स्त्रियाँ श्रीकृष्ण का वरण करती हैं।

    ७। पाणिनिः भारते बभ्राम।
    Panini wandered in Bharat.
    पाणिनि भारत में भटके थे।

    ८। अरविन्दः कारागारे शोचति।
    Aravinda mourns in the prison.
    अरविन्द जेल में शोक करता है।

    ९। कृतकधियः विकसन्ति।
    Artificial intelligences develop.
    ए आई विकास करते हैं।

    १०। राजा अग्निः इव भवति।
    The King is like fire.
    राजा आग जैसा होता है।

    (33)


    १। परश्वः स्वसा आगन्ता।
    The sister will come overmorrow.
    बहन परसों आयेगी।

    २। वधिरः भयभीतः अस्ति।
    The deaf is afraid.
    बहरा डरा हुआ है।

    ३। द्रोणः पुत्रं विना न जीवितुकामः।
    Drona does not want to live without his son.
    द्रोण अपने पुत्र के बिना जीना नहीं चाहते।

    ४। सः विद्याप्राप्तये काशीम् अगच्छत्।
    He went to Kashi to acquire knowledge.
    वह विद्या प्राप्ति के लिए काशी गया।

    ५। सा कन्या मह्यं रोचते।
    That girl impresses me.
    वह लड़की मुझे पसंद है।

    ६। रामः अतिक्रुद्धः दृश्यते।
    Rama appears very angry.
    राम बहुत क्रोधित लगते हैं।

    ७। दुःखं पापानि हरति।
    Pain removes sins.
    दुख पापों को हर लेता है।

    ८। सुखं पुण्यानि हरति।
    Happiness takes away merits.
    सुख पुण्यों को हर लेता है।

    ९। समत्वं योगः उच्यते।
    Equanimity is called yoga.
    समता को योग कहा जाता है।

    १०। बुद्धेन जन्म एव मृत्युः इति उक्तम्।
    Buddha Said, “Birth itself is death”.
    बुद्ध ने कहा जन्म ही मृत्यु है।

    (34)


    १। किशोरः गायकः अस्ति।
    Kishore is a singer.
    किशोर गायक है।

    २। मातामही मह्यम् ऊर्णायुं ददाति।
    Grandmother gives me a woollen blanket.
    नानी मुझे ऊनी शाल देती है।

    ३। अनुजा उर्णनाभात् बिभेति।
    The younger sister is afraid of a spider.
    छोटी बहन मकड़े से डरती है।

    ४। हस्तिनापुरस्य दुर्दैवम् एतत्।
    This is the misfortune of Hastinapur.
    हस्तिनापुर का यह दुर्भाग्य है।

    ५। किं मया कर्तव्यं गुरो।
    What should I do, teacher?
    मैं क्या करूँ, गुरुजी?

    ६। माता स्वशिशोः मुखं जिघ्रति।
    Mother smells her baby's face.
    मां अपने शिशु का मुँह सूंघती है।

    ७। सेवकः हट्टं गच्छति।
    The servant goes to the market.
    सेवक बाजार जाता है।

    ८। शकुन्तलया भरतः पोषितः।
    Bharata is fostered by Shakuntala.
    भरत को शकुन्तला ने पाला है।

    ९। वानराः वस्तूनि चोरयन्ति।
    The monkeys steal things.
    बंदर सामान चुरा लेते हैं।

    १०। मम पितुः नाम न जानासि।
    You do not know my father's name.
    तुम मेरे पिता का नाम नहीं जानते।

    (35)


    १। अद्य अहं न ब्रवीमि।
    Today, I do not speak.
    आज, मैं नहीं बोलता।

    २। हे प्रफुल्ल अहं परिश्रान्ता अस्मि।
    O Prafull, I am tired.
    हे प्रफुल्ल, मैं थक गयी हूँ।

    ३। तव हस्ते खड्गं न शोभते मुने।
    The sword does not suit your hand, sage.
    मुनि, आपके हाथ में तलवार नहीं शोभती।

    ४। यत्र न शुचिता तत्र‌ न वसते लक्ष्मीः।
    Where there is no cleanliness, there does not reside Lakshmī.
    जहाँ सफाई नहीं है, वहाँ लक्ष्मी जी नहीं बसतीं है।

    ५। मम पिता दुःखितः दृश्यते।
    My father appears unhappy.
    मेरे पिता दुखी दिखते हैं।

    ६। परशुरामस्य भक्तः अस्मि राजन्।
    O king, I am a devotee of Parashurama.
    हे राजन्, मैं परशुराम का भक्त हूँ।

    ७। देवव्रतः कथं भीष्मः बभूवः।
    How did Devavrata become Bhishma?
    देवव्रत कैसे भीष्म बने?

    ८। त्वयि अश्रूणि न शोभते कृष्णे।
    Tears do not suit you, Krishnā.
    आंसू तुम्हे नहीं शोभते हैं, कृष्णा।

    ९। अहम् अपि मतं दास्यामि।
    I will also submit my vote.
    मैं भी अपना मत दूंगा।

    १०। विद्यार्थी अन्नं भिक्षते।
    The student begs for food.
    छात्र अन्न की भिक्षा मांगता है।

    (36)


    १। त्वया न एवं वक्तव्यम्।
    You should not speak like this.
    तुम्हें ऐसा बोलना नहीं चाहिए।

    २। शवं न वदति कदाचिद् अपि।
    Dead body never speaks at all.
    शव कभी भी नहीं बोलता है।

    ३। प्रियागृहं मे तीर्थम्।
    The house of my beloved is the holy place for me.
    प्रिया का घर मेरा तीर्थ है।

    ४। भवान् मोहवशं मा गच्छतु।
    Do not get carried away by attachment.
    आप मोह के वश में मत पड़िए।

    ५। सत्यं न उच्यते सत्यवता।
    Truth is not spoken by Satyavān.
    सत्यवान् द्वारा सत्य नहीं बोला जाता।

    ६। स व्यापारी जनान् वञ्चति।
    That merchant deceives people.
    वह व्यापारी लोगों को धोखा देता है।

    ७। अश्वत्थामा हतः नरः वा कुञ्जरः।
    Ashwatthama is dead, Man or an Elephant (Be it).
    अश्वत्थामा मारा गया है नर या हाथी (जो भी हो)।

    ८। सूर्यदेवः तस्मै मणिं ददाति।
    The Surya Deva gives him a gem.
    सूर्यदेव उसे एक मणि देते हैं।

    ९। प्रतिदिनं संलापशाला प्रचलति।
    The Samlāpshālā runs every day.
    संलापशाला प्रतिदिन चलती है।

    १०। मम जीवने मम एव नियमाः भवन्तु।
    Let my own rules govern my life.
    मेरे जीवन में मेरे ही नियम हों।

    (37)


    १। मूषकः सुप्ते सिंहे कूर्दते।
    The mouse jumps upon the slept lion.
    चूहा सोते शेर पर कूदता है।

    २। अश्वः अतिवेगेन धावति।
    The horse runs at high speed.
    घोड़ा उच्च गति से दौड़ता है।

    ३। रजकः स्वपत्नीं हिंसति।
    The washerman harms his wife.
    धोबी अपनी पत्नी की हिंसा करता है।

    ४। क्षेत्रपालः भूमिं रक्षति।
    The KshetraPala protects the land.
    क्षेत्रपाल भूमि की रक्षा करते हैं।

    ५। बलदेवः दुर्योधनं शिक्षयति।
    Baladeva teaches Duryodhana.
    बलराम दुर्योधन को सिखाते हैं।

    ६। श्रीवराहः द्राविडैः पूज्यते।
    Lord Varaha is worshipped by Dravidians.
    भगवान वराह द्राविड़ों द्वारा पूजित होते हैं।

    ७। प्रतिदिनं समाचारपत्रं पठ्यते।
    The newspaper is read every day.
    हर दिन समाचार पत्र पढ़ा जाता है।

    ८। मम शिशवे लड्डुकं देहि।
    Give my child a laddu.
    मेरे बच्चे को लड्डू दो।

    ९। मम वस्त्राणि आर्द्राणि सन्ति।
    My clothes are wet.
    मेरे कपड़े भीगे हुए हैं।

    १०। भ्रातृजाया मयि पुत्रवत् स्निह्यति।
    The sister-in-law loves me like a son.
    भाभी मुझे बेटे की भांति प्यार करती है।

    (38)


    १। रजकः मम वस्त्राणि नयति।
    The washerman takes away my clothes.
    धोबी मेरे कपड़े लेकर जाता है।

    २। मम पिता मां पाठशालायाः आनयति।
    My father brings me from school.
    मेरे पिता मुझे पाठशाला से लेकर आते हैं।

    ३। तव स्कन्धे कृमिः सरति।
    An insect crawls on your shoulder.
    तेरे कंधे पर कीड़ा रेंगता है।

    ४। त्वं लक्ष्मणपुरं किमर्थं गच्छसि।
    Why are you going to Lucknow?
    तुम लखनऊ क्यों जा रहे हो?

    ५। पशुशालायां व्याघ्रः अस्ति।
    There is a tiger in the zoo.
    चिड़ियाघर में एक बाघ है।

    ६। सा मत्स्येभ्यः अन्नं क्षिपति।
    She feeds the fish.
    वह मछलियों को खाना डालती है।

    ७। तव मातुः नाम विद्या नास्ति।
    Your mother's name isn't Vidya.
    तेरी माँ का नाम विद्या नहीं है।

    ८। तव हस्ते कङ्कणं बहु शोभते।
    The bangles suits your hand very much.
    तेरे हाथ पर कंगन शोभते हैं।

    ९। मम भ्रातुः हस्ते दण्डः अस्ति।
    There is a stick in my brother's hand.
    मेरे भाई के हाथ में डंडा है।

    १०। कथम् इदं कार्यं क्रियते‌।
    How is this work done?
    यह काम कैसे किया‌ जाता है?

    (39)


    १। प्रधानाध्यापकः दर्पकः अस्ति।
    • The principal is arrogant.
    • प्रधानाध्यापक घमंडी है।

    २। राजा मुनिं सेवते।
    • The king serves the sage.
    • राजा मुनि की सेवा करता है।

    ३। ग्रीष्मकाले शीतलं खाद्यते।
    • Cool food is eaten in summer.
    • गर्मियों में ठंडा खाया जाता है।

    ४। तव गृहे द्वौ अश्वौ स्तः।
    • There are two horses in your house.
    • तेरे घर में दो घोड़े हैं।

    ५। एकः गजः मम मित्रम् अस्ति।
    • An elephant is my friend.
    • एक हाथी मेरा दोस्त है।

    ६। दम्पती यज्ञं यजतः।
    • The couple performs a sacrifice.
    • दम्पती यज्ञ करते हैं।

    ७। क्रूरः वानरान् ताडयति।
    • The cruel man beats the monkeys.
    • क्रूर पुरुष बंदरों को मारता है।

    ८। शुनकाः वृद्धम् धावयन्ति।
    • The dogs chase the old man.
    • कुत्ते बूढ़े आदमी को दौड़ाते हैं।

    ९। शिक्षणसंस्थानेषु बहुधनं याच्यते।
    • A lot of money is demanded in educational institutions.
    • शिक्षा संस्थानों में बहुत पैसा मांगा जाता है।

    १०। पुरा विद्यादानं व्यापारः न आसीत्।
    • Imparting Education was not a business in old times.
    • पहले विद्या का दान व्यापार नहीं था।

    (40)


    १। तव भ्राता लौहपथगामिन्या गच्छति।
    • Your brother goes by train.
    • तुम्हारा भाई रेलगाड़ी से जाता है।

    २। किमर्थं मम माता अन्नं न पचति।
    • Why does my mother not cook food?
    • मेरी माँ खाना क्यों नहीं पकाती है?

    ३। साम्बः श्रीकृष्णस्य पुत्रः बभूव।
    • Samba was the son of Shri Krishna.
    • साम्ब श्रीकृष्ण के पुत्र हुए।

    ४। कस्य हस्ते भाग्यम् अस्ति।
    • Whose hand holds fortune?
    • किसके हाथ में भाग्य है?

    ५। किमर्थं न लोभं त्यजसि।
    • Why do you not give up greed?
    • तुम लालच क्यों नहीं छोड़ते?

    ६। विश्वनाथः वाहनं क्रीणाति।
    • Vishwanath buys a vehicle.
    • विश्वनाथ एक वाहन किनता है।

    ७। तव सर्वे दन्ताः कृतकाः सन्ति।
    • All your teeth are artificial.
    • तेरे सभी दाँत नकली हैं।

    ८। राजा माम् अदण्डयत्।
    • The king punished me.
    • राजा ने मुझे दण्ड दिया।

    ९। ब्राह्मणाय वस्त्राणि यच्छ।
    • Give clothes to the Brahmin.
    • ब्राह्मण को कपड़े दो।

    १०। शान्तिः कुत्र लभ्यते।
    • Where is peace obtained?
    • शांति कहाँ मिलती है?

    (41)


    १। अयम् अहम् अस्मि मातः।
    • This is me, mom.
    • यह मैं हूँ, माँ।

    २। तत्र त्रयः सिंहाः तिष्ठन्ति।
    • There are three lions there.
    • वहाँ तीन शेर हैं।

    ३। मम मातुलस्य गृहे धर्मग्रन्थाः सन्ति।
    • In my maternal uncle's house, there are religious texts.
    • मेरे मामा के घर में धार्मिक ग्रंथ हैं।

    ४। तव गोत्रं नाम किम्।
    • What is your lineage name?
    • तुम्हारा गोत्र नाम क्या है?

    ५। एष तपस्वी कुतः आयाति।
    • From where does this ascetic come?
    • यह तपस्वी कहाँ से आते हैं?

    ६। पत्नी गृहस्वामिनी कथ्यते।
    • The wife is called the mistress of the house.
    • पत्नी को घर की स्वामिनी कहा जाता है।

    ७। प्रहर्षः सदा शुभस्य शीघ्रं करोति।
    • Praharsha always hastens the auspicious.
    • प्रहर्ष सदा शुभ कार्य को शीघ्र करता है।

    ८। संस्कृतं विधिवत् पठनीयम्।
    • Sanskrit should be read according to rules.
    • संस्कृत को विधिवत् पढ़ना चाहिए।

    ९। अजं विक्रयार्थं मारयति यत्र तद् अजमारः।
    • Where goat is butchered for selling, That's Ajmer.
    • जहाँ बेचने के लिए बकरा मारा जाता है, वह स्थान अजमेर है।

    १०। साध्वी मांसं न खादति।
    • The saintly woman does not eat meat.
    • साध्वी मांस नहीं खाती है।

    (42)


    १। अनुपमा सूर्याय जलम् अर्पयति।
    • Anupama offers water to the sun.
    • अनुपमा सूर्य को जल अर्पण करती है।

    २। कर्णः रथस्य चक्रम् उन्नयति।
    • Karna lifts the chariot wheel.
    • कर्ण रथ का पहिया उठाता है।

    ३। विहगाः अन्नम् अन्विषन्ति।
    • Birds search for food.
    • पंछी अन्न ढूँढते हैं।

    ४। विद्वान् शङ्कां समादधाति।
    • The wise person dispels doubt.
    • ज्ञानी शंका का समाधान करता है।

    ५। देवमन्दिरे भक्ताः भजन्ति।
    • Devotees worship in the temple of the deity.
    • भक्त देवता के मंदिर में पूजा करते हैं।

    ६। तव प्रकल्पः अयं निरर्थकः अस्ति।
    • This plan of yours is meaningless.
    • तुम्हारी यह योजना निरर्थक है।

    ७। सः प्रतिदिनं दरिद्रान् भोजयति।
    • He feeds the poor every day.
    • वह निर्धनों को हर दिन खिलाता है।

    ८। अस्य बालकस्य माता नास्ति।
    • This boy does not have a mother.
    • इस बच्चे की माँ नहीं है।

    ९। मौनी आकाशम् इङ्गते।
    • The silent one points at the sky.
    • मौनी आकाश पर संकेत करता है।

    १०। अहं त्वां कतिवारं वदानि।
    • How many times should I tell you?
    • मैं तुम्हें कितनी बार कहूँ।

    (43)


    १। तत्र कति बालिकाः पठन्ति।
    • How many girls study there?
    • वहाँ कितनी लड़कियाँ पढ़ती हैं?

    २। मम मते तु न इदं कर्तव्यम्।
    • In my opinion, however, this should not be done.
    • मेरे मत में तो यह नहीं किया जाना चाहिए।

    ३। सः सिंहः मानवान् भक्षयति।
    • That lion eats humans.
    • वह सिंह मनुष्यों को खाता है।

    ४। अयं बालकः तीक्ष्णबुद्धिः अस्ति।
    • This boy has sharp intellect.
    • यह लड़का तीक्ष्णबुद्धि है।

    ५। तस्याः पर्यङ्के बिडालः शेते।
    • A tomcat sleeps on her bed.
    • उसके बिस्तर पर एक बिल्ला सोती है।

    ६। सः प्रधानमन्त्रिणः नाम अपि न जानाति।
    • He does not even know the name of the Prime Minister.
    • उसे प्रधानमन्त्री का नाम भी नहीं पता है।

    ७। सा आदिवसं रोदिति।
    • She cries whole day.
    • वह दिन भर रोती है।

    ८। श्रीहरिः गजेन्द्रं त्रायते।
    • Lord Hari saves the elephant.
    • श्री हरि हाथी को बचाते हैं।

    ९। गुरुः शिष्याय अन्नं ददाति।
    • The teacher gives food to the disciple.
    • गुरु शिष्य को अन्न देता है।

    १०। अहं प्रतिदिनं संस्कृतं पठामि।
    • I study Sanskrit every day.
    • मैं प्रतिदिन संस्कृत पढ़ती हूँ।

    (44)


    १। वृषभः क्षेत्रं कर्षति।
    • The bull plows the field.
    • बैल खेत जोतता है।

    २। तस्य नासिकायां मक्षिका अस्ति।
    • There is a fly on its nose.
    • उसकी नाक पर मक्खी है।

    ३। तस्याः द्वारि भिक्षुकः अस्ति।
    • There is a beggar at her door.
    • उसके द्वार पर एक भिक्षुक है।

    ४। विदेहः महीं भुङ्क्ते।
    • Videha enjoys the land.
    • विदेह भूमि भोगता है।

    ५। नरेशः जलम् आनयति।
    • Naresha brings water.
    • नरेश पानी लाता है।

    ६। माता मध्याह्ने न शेते।
    • Mother does not sleep in the afternoon.
    • मां दोपहर में नहीं सोती है।

    ७। अश्वः तृणम् आस्वादयति।
    • The horse tastes the grass.
    • घोड़ा घास चखता है।

    ८। मम उरसि तीव्रवेदना भवति।
    • There is severe pain in my chest.
    • मेरी छाती में तेज वेदना होती है।

    ९। सा मह्यं फलं न ददाति।
    • She does not give me the fruit.
    • वह मुझे फल नहीं देती।

    १०। कुत्र गच्छसि तात अद्य।
    • Where are you going, father, today?
    • आज आप कहाँ जा रहे हो, पिताजी?

    (45)


    १। सा रक्तं वस्त्रं धारयति।
    • She wears a red dress.
    • वह लाल वस्त्र पहनती है।

    २। एवं कृत्वा पापम् अवाप्स्यसि।
    • By doing so, you will obtain a sin.
    • ऐसा करके तुम पाप प्राप्त करोगे।

    ३। अहं न मूढः मित्र।
    • I am not foolish, friend.
    • हे मित्र मैं मूर्ख नहीं हूँ।

    ४। नवीनः कुत्र गतः।
    • Where did Naveen go?
    • नवीन कहाँ गया?

    ५। तव नाम वद वत्स।
    • Tell your name, my dear child.
    • तुम्हारा नाम बताओ, वत्स।

    ६। प्रतिदिनं सन्ध्यावन्दनं करोमि।
    • I perform evening prayers every day.
    • मैं प्रतिदिन सन्ध्यावन्दन करता हूँ।

    ७। अयं कियता जलेन स्नाति।
    • How much water does he use to bathe?
    • वह कितने पानी से नहाता है।

    ८। तव पुत्रः मूकः अस्ति किम्।
    • Is your son mute?
    • क्या तुम्हारे बेटे गूँगा है?

    ९। एष मयूरः अतिसुन्दरो वर्तते।
    • This peacock is very beautiful.
    • यह मोर बहुत सुंदरत है।

    १०। सः ऋषिः कदापि न वक्ति।
    • That sage never speaks.
    • वह ऋषि कभी नहीं बोलता।

    (46)


    १। त्वम् अत्र उपविश्य हससि।
    • You sit here and laugh.
    • तुम यहाँ बैठकर हँसते हो।

    २। मम पितुः पत्रं देहि।
    • Give the letter of my father.
    • मेरे पिताजी का पत्र दें।

    ३। त्वं मां न जानासि बाले।
    • You don't know me, girl.
    • बच्ची, तुम मुझे नहीं जानती।

    ४। कस्य पाणौ पिनाकः भवति।
    • Whose hand holds the Pinaka bow?
    • किसके हाथ में पिनाक धनुष होता है?

    ५। दीपा प्रशान्ते न स्निह्यति।
    • Deepa doesn't love Prashanta.
    • दीपा प्रशान्त में स्नेह नहीं रखती।

    ६। विधायकः कार्यं न करोति।
    • The legislator does not perform the duty.
    • विधायक कार्य नहीं करता।

    ७। श्वः मतदानदिवसः भविता।
    • Tomorrow is election day.
    • कल मतदान का दिन है।

    ८। बालकः मातुः अङ्के शेते।
    • The boy sleeps in the mother's lap.
    • लड़का माँ की गोद में सोया है।

    ९। भृगुः ऋषिः क्रुद्धः अस्ति।
    • Sage Bhrigu is angry.
    • ऋषि भृगु क्रोधित हैं।

    १०। रुद्रः अरोध्यः अस्ति।
    • Rudra is unstoppable.
    • रुद्र रुकने वाले नहीं हैं।

    (47)


    १। साधुः विष्णुं भजते।
    • The saint worships Vishnu.
    • साधु विष्णु को भजता है।

    २। त्वं मा व्यलपीः।
    • You don't cry.
    • तुम विलाप मत करो।

    ३। मम कक्षे सा नास्ति।
    • She is not in my room.
    • वह मेरे कक्ष में नहीं है।

    ४। तस्य रत्नं कुत्र गतम्।
    • Where has his jewel gone?
    • उसका रत्न कहाँ गया?

    ५। गवाक्षे कपोतः तिष्ठति।
    • The pigeon is sitting on the window.
    • कबूतर खिड़की पर बैठा है।

    ६। अहं तीक्ष्णवस्तूनि न खादामि।
    • I don't eat spicy foods.
    • मैं तीखे पदार्थ नहीं खाता।

    ७। अद्य क्रीडायै कन्दुकम् आनय।
    • Bring the ball for playing today.
    • आज खेलने के लिए गेंद लाओ।

    ८। पण्डितः कर्मणः पूर्वं विचारणं करोति।
    • The scholar thinks before action.
    • पंडित कार्य के पहले विचार करता है।

    ९। उशीनरः स्वमांसं श्येनाय ददौ।
    • Ushinara had given his flesh to the eagle.
    • उशीनर ने अपना मांस बाज को दिया था।

    १०। यः मनोः जायते सः मनुजः।
    • He who is born from Manu is human.
    • जो मनु से जन्म लेता है, वह मनुष्य है।

    (48)


    १। अलं तव प्रलापेन दुर्योधन।
    • Enough of your chatter, Duryodhana.
    • बहुत हुआ प्रलाप दुर्योधन।

    २। यः मनुष्याय जीवति स एव मनुष्यः।
    • He who lives for humans is indeed human.
    • जो मनुष्यों के लिए जीता है, वही मनुष्य है।

    ३। ब्राह्मणाः ज्ञाननिधिः सन्ति।
    • Brahmins are repositories of knowledge.
    • ब्राह्मण ज्ञान के निधि होते हैं।

    ४। नारदः महाज्ञानी अस्ति।
    • Narada is very wise.
    • नारद बहुत ही ज्ञानी हैं।

    ५। भीष्मः गङ्गायाः पुत्रः आसीत्।
    • Bhishma was the son of Ganga.
    • भीष्म गंगा के पुत्र थे।

    ६। तव नाम न मया श्रुतम्।
    • I haven't heard your name.
    • मैंने तुम्हारा नाम नहीं सुना है।

    ७। त्वं दातुं शक्नोषि चेद् देहि।
    • If you can donate then give.
    • तुम दे सकते हो तो दो।

    ८। धिक् परवश्यताम् इति सीता उवाच।
    • "Woe to the dependency," said Sita.
    • "पराधीनता को धिक्कार है," ऐसा सीताजी ने कहा था।

    ९। कर्णः अमोघशक्तिम् इच्छति।
    • Karna desires the invincible power.
    • कर्ण अमोघ शक्ति का इच्छुक है।

    १०। मम पुत्रस्य उपचाराय ऋणम् अपेक्षते।
    • Debt is expected for my son's treatment.
    • मेरे पुत्र के उपचार के लिए ऋण की अपेक्षा है।

    (49)


    १। ब्रह्मचारी मिताहारी भवति।
    • A celibate is moderate in eating.
    • एक ब्रह्मचारी मिताहारी होता है।

    २। तस्य पिता मम मित्रम् अस्ति।
    • His father is my friend.
    • उसका पिता मेरा मित्र है।

    ३। सा गृहकार्यं न कर्तुम् इच्छति।
    • She does not want to do household chores.
    • वह घर के काम करना नहीं चाहती।

    ४। अहं नित्यं शिवं भजामि।
    • I worship Shiva daily.
    • मैं नित्य शिवजी की पूजा करता हूँ।

    ५। सा स्त्री एकादश्यां फलम् एव खादयति।
    • That woman only eats fruits on Ekadashi.
    • वह महिला एकादशी पर फल ही खाती है।

    ६। त्वं मम मित्रं न असि।
    • You are not my friend.
    • तुम मेरे मित्र नहीं हो।

    ७। अत्रिः वने अटति।
    • Atri wanders in the forest.
    • अत्रि वन में भटकते हैं।

    ८। तस्मिन् बहुबलम् अस्ति।
    • There is much power in him.
    • उसमें बहुत बल है।

    ९। भीमः हनुमन्तं पश्यति।
    • Bhima sees Hanuman.
    • भीम हनुमान को देखता है।

    १०। जनाः मतं न ददति।
    • People do not cast the vote.
    • लोग मत नहीं देतें।

    (50)


    १। किं दिवसे अस्मिन् हनुमान् सञ्जातः।
    • Was Hanuman born on this day?
    • इस दिन हनुमान् जन्में थे क्या?

    २। वाग्दैवी वाणीं विशोधयति।
    • The goddess of speech purifies speech.
    • वाग्देवी वाणी शुद्ध करती है।

    ३। सा पद्मं जिघ्रति।
    • She smells the lotus.
    • वह कमल सूँघती है।

    ४। क्षत्रियाः शूराः भवन्ति।
    • Kshatriyas are brave.
    • क्षत्रिय वीर होते हैं।

    ५। किं ते श्रोत्रे कृमिः गतः।
    • Did insect get into your ear?
    • तेरे कान में कीड़ा चला गया क्या?

    ६। अहं त्वाम् आश्रये देवि।
    • I seek refuge in you, O Goddess.
    • मैं तुम्हारी आश्रय में हूँ, ओ देवी।

    ७। सदा अतिथिं सम्पूजयेत्।
    • One should always honor guests.
    • सदा अतिथि का सत्कार करना चाहिए।

    ८। अष्टावक्रः महामुनिः आसीत्।
    • Astavakra was a great sage.
    • अष्टावक्र एक महान मुनि थे।

    ९। परशुरामश्च तस्य शिष्यश्च ब्रह्मचारिणौ स्तः।
    • Parashurama and his disciple were two celibates.
    • परशुराम और उसके शिष्य दो ब्रह्मचारी थे।

    १०। हूं श्रुतं मया तव कथितम्।
    • Yes, I heard what you said.
    • हाँ, मैंने तुम्हारे कहे हुए को सुना।

    (51)


    १। वयम् अद्य हट्टं गमिष्यामः।
    • We will go to the market today.
    • हम आज बाजार जाएँगे।

    २। सा ह्यः मगधम् अगच्छत्।
    • She went to Magadha yesterday.
    • वह कल मगध गयी थी।

    ३। शिशुः मन्दं चलति।
    • The baby walks slowly.
    • शिशु धीरे चलता है।

    ४। म्लेच्छः शिलाखण्डं क्षिपति।
    • The foreigner throws a stone.
    • म्लेच्छ पत्थर फेंकता है।

    ५। पिशाचः रक्तं पिबति।
    • The Pisacha drinks blood.
    • पिशाच खून पीता है।

    ६। विनायकः मूषकेन सह क्रीडति।
    • Vinayaka plays with the mouse.
    • विनायक मूषक के साथ खेलता है।

    ७। नकुलः अश्वम् आरोहयति।
    • Nakula mounts the horse.
    • नकुल घोड़े पर चढ़ता है।

    ८। तस्याः माता शिल्पिनी अस्ति।
    • Her mother is an artist.
    • उसकी माँ एक शिल्पिनी हैं।

    ९। न मम दोषः अत्र श्रीमन्।
    • It's not my fault here, sir.
    • श्रीमन्, यहाँ मेरा दोष नहीं है।

    १०। भूतगणाः शिवं परितः नृत्यन्ति।
    • The spirits dance around Shiva.
    • भूतगण शिव के चारों ओर नृत्य करते हैं।

    (52)


    १। सा हस्तघटिकां धारयति।
    • She wears a watch.
    • वह घड़ी पहनती है।

    २। अहं सर्वकार्याणि सन्त्यज्य आगतः।
    • Having abandoned all tasks, I arrived.
    • सभी कामों को छोड़कर मैं आया।

    ३। तव पिता बलवान् अस्ति।
    • Your father is strong.
    • तेरे पिता बलवान् हैं।

    ४। जानामि प्रिये ते स्वभावम्।
    • I know your nature, dear.
    • मैं तुम्हारा स्वभाव जानता हूँ, प्रिये।

    ५। न रामेण विना दशरथः जीविष्यति।
    • Dasharatha will not live without Rama.
    • दशरथ राम के बिना नहीं जीवेंगे।

    ६। धर्म्मः कुक्कुररूपेण अत्र प्रकटितः।
    • Dharma is manifested here in the form of a dog.
    • यहाँ धर्म कुत्ते के रूप में प्रकट है।

    ७। न मे शरीरं त्वया स्पर्शनीयम्।
    • My body is not touchable by you.
    • मेरा शरीर तुम्हारे द्वारा स्पर्शनीय नहीं है।

    ८। पराशरः ऋषिः अत्र आगमिष्यति।
    • The sage Parashara will arrive here.
    • ऋषि पराशर यहाँ आएंगे।

    ९। मम स्वामी दयालुः अस्ति।
    • My master is kind.
    • मेरा स्वामी दयालु है।

    १०। केवलः सः कुक्कुरः एव मम मित्रम्।
    • That dog alone is my friend,.
    • वह कुत्ता ही केवल मेरा मित्र है।

    (53)


    १। वरः मदिरां न पिबति।
    • The groom does not drink alcohol.
    • दुल्हा मदिरा नहीं पीता।

    २। सः मत् उद्धारं स्वीकृत्य पलायितः।
    • He took credit from me and fled.
    • वह मुझसे उधार लेकर भाग गया।

    ३। रात्रौ अत्र न आगन्तव्यं त्वया।
    • You should not come here at night.
    • तुम्हें रात्रि में यहाँ नहीं आना चाहिए।

    ४। एवं मा कुरु पुत्र।
    • Son, do not do like this.
    • बेटा, ऐसा मत करो।

    ५। सः वानरः इव दृश्यते।
    • He looks like a monkey.
    • वह बंदर जैसा दिखता है।

    ६। तव पुत्री इव कन्या न दृष्टा मया।
    • I have not seen a girl like your daughter.
    • मैंने तुम्हारी बेटी के समान कन्या नहीं देखी।

    ७। न अहं धनवान् अस्मि।
    • I am not wealthy.
    • मैं धनवान् नहीं हूँ।

    ८। कपोतः किमपि वक्तुम् इच्छति।
    • The pigeon wants to say something.
    • कबूतर कुछ कहना चाहता है।

    ९। तात अहम् अद्य हंसम् अदर्शम्।
    • Father, I saw a swan today.
    • पिताजी, मैंने आज हंस देखा।

    १०। हनुमान् समुद्रं विलङ्घ्य लङ्कां प्रविष्टः।
    • Hanuman crossed the ocean and entered Lanka.
    • हनुमान् जी ने समुद्र को लांघकर लंका में प्रविष्ट हुए।

    (54)


    १। कन्यागृहं रिक्तपाणिः न गच्छेत्।
    • One should not go to a girl's house empty-handed.
    • कन्या के घर खाली हाथ नहीं जाना चाहिए।

    २। लोकः श्रेष्ठजनान् अनुवर्तते।
    • People follow the footsteps of great individuals.
    • लोग महान व्यक्तियों का अनुसरण करते हैं।

    ३। त्वत् लज्जा निर्गता किम्।
    • Has shame abandoned you?
    • तुमसे लाज निकल गई है क्या?

    ४। मनः अस्तु शान्तम्।
    • May the mind be peaceful.
    • मन शांत हो।

    ५। सूर्यः प्रत्युपकारं न इच्छति।
    • The sun doesn't seek reciprocation.
    • सूर्य प्रत्युपकार की इच्छा नहीं करता।

    ६। मम भ्राता बलिष्ठः अस्ति।
    • My brother is strong.
    • मेरा भाई मजबूत है।

    ७। तस्य स्वपितरि महती श्रद्धा विद्यते।
    • He has great respect for his father.
    • उसके पिता के प्रति बड़ी श्रद्धा है।

    ८। त्वं दिवसे कतिवारं खादसि।
    • How many times a day do you eat?
    • तुम दिन में कितनी बार खाते हो?

    ९। हरिनामानुकीर्तनाद् शान्तिः अवाप्यते।
    • Peace is attained through chanting the name of Hari.
    • हरि के नाम का कीर्तन करने से शांति प्राप्त होती है।

    १०। महारोगी दैवभक्तो सम्भवति।
    • A severely ill becomes a devotee of God.
    • महारोगी भगवान का भक्त बन जाता है।

    (55)


    १। अहं त्वां प्रार्थयामि वीर।
    • I pray to you, O hero.
    • मैं तुम्हारी प्रार्थना करती हूँ, वीर।

    २। सः पुराणं पठति।
    • He reads the Purana.
    • वह पुराण पढ़ता है।

    ३। कस्य पुत्री सा।
    • Whose daughter is she?
    • वह किसकी बेटी है?

    ४। त्वं हि केवला मम प्रिया।
    • You are indeed my only beloved.
    • तुम ही केवल मेरी प्रिय हो।

    ५। धनं दृष्ट्वा कस्य मनः न विचलति।
    • Whose mind doesn't waver upon seeing wealth?
    • किसका मन धन देखकर नहीं विचलित होता?

    ६। तव सर्वान् दोषान् क्षमिष्ये।
    • I will forgive all your faults.
    • मैं तुम्हारे सभी दोषों को क्षमा करूँगा।

    ७। अहं सर्वदा निर्मले मार्गे पदं स्थापयामि।
    • I always set my foot on clean pathway.
    • मैं सदा निर्मल मार्ग पर पैर रखता हूँ।

    ८। भरतः सिंहशावकेन सह क्रीडति।
    • Bharata plays with a lion cub.
    • भरत एक शेर के बच्चे के साथ खेलता है।

    ९। राज्ञः समीपे सहस्राः अश्वाः सन्ति।
    • There are thousands of horses near the king.
    • राजा के पास सहस्रों घोड़े हैं।

    १०। त्वां दृष्ट्वा कृतकृत्यो भवामि।
    • Upon seeing you, I feel accomplished.
    • तुम्हें देखकर मैं कृतकृत्य हो जाता हूँ।

    (56)


    १। परश्वः पितामहः आगन्ता।
    • Grandfather will arrive overmorrow.
    • परसों दादाजी आयेंगे।

    २। तव वाहनं मदीयात् तीव्रतरम् अस्ति।
    • Your vehicle is faster than mine.
    • तुम्हारा वाहन मेरे से तीव्र है।

    ३। सा मुनिं दृष्ट्वा प्रणमति।
    • She bows upon seeing the sage.
    • वह मुनि को देखकर प्रणाम करती है।

    ४। विद्या मम प्रतिवेशिनी अस्ति।
    • Vidya is my neighbour.
    • विद्या मेरी पड़ोसन है।

    ५। लौहपुरं पुरा आर्यावर्ते आसीत्।
    • Lahore was once in India.
    • लाहौर पहले आर्यावर्त में था।

    ६। इयं गौः कियत् दुग्धं ददाति।
    • How much milk this cow gives?
    • यह गाय कितना दूध देती है?

    ७। तपस्वी जले तपः तपति।
    • The ascetic meditates in the water.
    • तपस्वी जल में तप करता है।

    ८। सर्वे बालकाः क्रीडन्ति।
    • All the children play.
    • सभी बच्चें खेलते हैं।

    ९। सा रुदन्तं बालं ताडयति।
    • She beats the crying child.
    • वह रो रहे बच्चे को पिटती है।

    १०। नववधूः पतिं त्यक्तुम् इच्छति।
    • The new bride wants to leave the husband.
    • नई दुल्हन पति को छोड़ना चाहती है।

    (57)


    १। सा जलम् आनेतुम् अगमत्।
    • She has gone to fetch water.
    • वह जल लाने गयी है।

    २। तेन मम आम्रं भक्षितम्।
    • By him, my mango was eaten.
    • उसने मेरे आम को खाया।

    ३। तया पिशुनवचनम् उच्यते।
    • By her, condemnatory words are spoken.
    • उसके द्वारा चुगली की जाती है।

    ४। अहं प्रातःकाले मित्रगृहं गमिष्यामि।
    • I will go to the friend's house in the morning.
    • मैं सुबह मित्र के घर जाऊंगा।

    ५। तस्य कन्या चपला अस्ति।
    • His daughter is restless.
    • उसकी बेटी चंचल है।

    ६। मत्तः उद्धारं स्वीकृत्य कुत्र गच्छसि।
    • Having accepted the borrowing from me, where are you going?
    • मुझसे उधार लेकर, तुम कहाँ जाते हो?

    ७। अस्मिन् देशे म्लेच्छाः निवसन्ति।
    • In this country, foreigners reside.
    • इस देश में म्लेच्छ निवास करते हैं।

    ८। कस्य स्मरणमात्रेण जीवः रक्ष्यते।
    • By whose remembrance alone is the being protected?
    • किसके स्मरणमात्र से जीव की रक्षा होती है?

    ९। नृसिंहागमनेन प्रह्लादः आह्लादते।
    • Prahlad rejoices with the arrival of Narasimha.
    • नरसिंह के आगमन से प्रह्लाद आनंदित होता है।

    १०। किम् अत्र कुरुथः।
    • What are you two doing here?
    • यहाँ तुम दोनों क्या करते हो?

    (58)


    १। विनायकः मां विवाह्य नेष्यति।
    • Vinayaka will take me after wedding me.
    • विनायक मुझे विवाह कर ले जाएगा।

    २। वानरः सीतां प्रणमति।
    • The monkey bows to Sita.
    • वानर सीता को प्रणाम करता है।

    ३। तत्र उपविश्य वदतु भवान्।
    • Thou sit there and speak.
    • वहाँ बैठकर बात कीजिए आप।

    ४। मम मातामहः पण्डितः आसीत्।
    • My maternal grandpa was a scholar.
    • मेरी नाना विद्वान् थें।

    ५। गुरुं परितः शिष्याः नृत्यन्ति।
    • The disciples dance around the teacher.
    • शिष्य गुरु के चारों ओर नृत्य करते हैं।

    ६। मम आभूषणम् अन्विष्य अत्र आनय।
    • After searching for my ornament, bring it here.
    • मेरे आभूषण को ढूंढकर यहाँ लाओ।

    ७। बालब्रह्मचारी कदापि स्त्रीं न अपश्यत्।
    • The young celibate never saw a woman.
    • बाल ब्रह्मचारी ने कभी महिला नहीं देखी।

    ८। लक्ष्मणः सदा रामम् अनुगच्छति।
    • Lakshmana always follows Ram.
    • लक्ष्मण सदा राम का अनुसरण करते हैं।

    ९। गजस्य उपरि राजकुमारः उपविष्टः अस्ति।
    • The prince is seated atop the elephant.
    • राजकुमार हाथी के ऊपर बैठा हुआ है।

    १०। मण्डलाधिकारी शठः अस्ति।
    • The district magistrate is corrupt.
    • जिलाधिकारी भ्रष्ट है।

    (59)


    १। गार्हस्थ्ये न मम आस्था विद्यते।
    • I have no faith in household life.
    • मेरी गृहस्थ जीवन में आस्था नहीं है।

    २। कस्य धनं शाश्वतम्।
    • Whose wealth is everlasting?
    • किसका धन स्थायी है?

    ३। तां विना जीवितुं न उत्सहे।
    • I am not eager to live without her.
    • मैं उसके बिना जीने को उत्साहित नहीं हूँ।

    ४। मम दृष्टिः सुतीक्ष्णा अस्ति।
    • My vision is well-sharp.
    • मेरी दृष्टि तीक्ष्ण है।

    ५। मम पुत्रः न दृश्यते कान्ते।
    • My son is not visible, O beloved.
    • मेरा बेटा नहीं दिखता, प्रिये।

    ६। गुरो महाभारतं केन लिखितम्।
    • By whom was the Mahabharata written, O teacher?
    • गुरुजी, महाभारत किसने लिखा था?

    ७। तव वाहनम् उद्धारः अपेक्षते।
    • Your vehicle needs repair.
    • तुम्हारे वाहन को उद्धार चाहिए।

    ८। दस्युराजः अस्मि अहम्।
    • I am the king of thieves.
    • मैं चोरों का राजा हूँ।

    ९। कालो बलवान् आर्ये।
    • Time is powerful, Miss.
    • समय शक्तिशाली होता है, आर्ये।

    १०। भजनेन दैवः तुष्यति।
    • Deva is pleased by worship.
    • भजन से देवता प्रसन्न होते हैं।

    (60)


    १। वृषभाः परस्परं युध्यन्ते।
    • The Bulls fight with each other.
    • साँड़ एक दूसरे से लड़ते हैं।

    २। जनाः निर्यासोपयोगेन पत्राणि योजयन्ति।
    • People stick papers using gum.
    • लोग गोंद की सहायता से पन्नों को जोड़ते हैं।

    ३। वाताटाः आकाशे डयन्ते।
    • The Kites fly in the sky.
    • पतंग आकाश में उड़ते हैं।

    ४। पाथेयपत्रे तेन भोजनम् अनीयत।
    • The Food was brought in a tiffin carrier by him.
    • उसके द्वारा भोजनपात्र में भोजन लाया गया ।

    ५। पिता दिनपत्रिकां पुत्रेण वाचयति।
    • The Father gets the newspaper read by the son.
    • पिता अपने बेटे से समाचारपत्र पढ़़वाता है।

    ६। अखण्डभारतमानचित्रे एते देशाः अपि गण्यन्ते स्म।
    • These countries also were counted in the map of the Undivided Bharata.
    • ये देश भी अखंड भारत के मानचित्र में गिनें जाते थें।

    ७। भाजनमपि त्वं शीघ्रं विजानीहि।
    • You get to know how to divide quickly as well.
    • तुम भाग करना भी शीघ्र ही सीखो।

    ८। कति वासराः निर्गताः किन्तु त्वं ततः न प्रत्यागतः।
    • How many days have passed, but you haven't returned from there yet.
    • कितने दिन बीत गए हैं, लेकिन तुम अभी तक वहाँ से वापस नहीं आए हो।

    ९। रामस्य अयनम् इति रामायणं भवति।
    • The journey of Rama is called Ramayana.
    • राम की यात्रा को रामायण कहा जाता है।

    १०। सप्ताहान्ते गोशालादर्शनार्थं गन्तास्मः वयम्।
    • We are going to visit the cowshed over the weekend.
    • हम सप्ताहांत में गोशाला का दर्शन करने जाएंगे।

    (61)


    १। मम पौत्रः तत्र क्रीडति।
    • My grandson plays there.
    • मेरा पोता वहाँ खेलता है।

    २। लोमहर्षणस्य पुत्रः उग्रश्रवाः आसीत्।
    • Lomaharshana's son was Ugrashrava.
    • लोमहर्षण के पुत्र उग्रश्रवा थें।

    ३। कति दिनानि विगतानि।
    • How many days have passed?
    • कितने दिन बीत गए हैं?

    ४। उलूकः दर्पणं पश्यति।
    • The owl sees the mirror.
    • उल्लू दर्पण देखता है।

    ५। पर्वते हनूमान् तिष्ठति।
    • Hanuman stands on the mountain.
    • हनुमान् पर्वत पर खड़े हैं।

    ६। जिह्वालौल्यात् मांसं भक्षयसि।
    • Due to tongue's cravings, you eat meat.
    • जिह्वा के लोलुपता से तुम मांस खाते हो।

    ७। को नाम कौरवाणां पितामहः।
    • Who is the grandfather of the Kauravas?
    • कौरवों के पितामह कौन हैं?

    ८। सञ्जयदत्तस्य प्रशंसकः अस्ति सः।
    • He is a fan of Sanjaya Dutta.
    • वह संजय दत्त का प्रशंसक है।

    ९। किं कार्यं निर्दोषं जगति।
    • What work is faultless in this world?
    • इस संसार में कौनसा कार्य निर्दोष है?

    १०। शङ्कराचार्यः बहुज्ञः आसीत्।
    • Shankaracharya was highly knowledgeable.
    • शङ्कराचार्य बहुत ज्ञानी थें।

    (62)


    १। गर्भिणी प्रसन्नचित्ता बभूव।
    • The pregnant woman became happy.
    • गर्भवती महिला प्रसन्न हो गई।

    २। श्वासकोषः नष्टः मे।
    • My lung is damaged.
    • मेरा फेफड़ा नष्ट हो गया है।

    ३। इदं तैलं भोजनाय अस्ति।
    • This oil is for cooking.
    • यह तेल भोजन के लिए है।

    ४। कृष्णात् परं कमपि अहं न जाने।
    • I don't know anything beyond Krishna.
    • कृष्ण को छोड़कर मुझे कुछ नहीं पता।

    ५। ग्रामे सर्वे मदिराम् अत्यजन्।
    • Everyone in the village gave up alcohol.
    • गाँव में सभी ने मदिरा छोड़ दी।

    ६। आपणः अस्ति आपणिकः नास्ति।
    • Shop is there, not the shopkeeper.
    • दुकान है दुकानवाला नहीं है।

    ७। अन्त्रदोषः क्लेशते माम्।
    • Intestinal problem troubles me.
    • आंत के विकार ने मुझे क्लेश पहुँचा रखा है।

    ८। देशाय मरणं श्रेयस्करं भवति।
    • It is better to die for the nation.
    • देश के लिए मृत्यु श्रेयस्कर है।

    ९। ग्रन्थालयः सुदीर्घः वर्तते।
    • The library is very big.
    • पुस्तकालय बहुत बड़ा है।

    १०। लशुनं नैवाहं खादामि।
    • I do not eat garlic.
    • मैं लहसुन नहीं खाता।

    (63)


    १। वरटा तु बहुना बलेन दंशति।
    • The wasp stings with great force.
    • ततैया बड़ी शक्ति से डंक मारता है।

    २। तिमिङ्गिलः न एषु प्रदेशेषु प्राप्यते।
    • Whale is not found in these regions.
    • इन प्रदेशों में व्हेल नहीं मिलती।

    ३। श्लोकस्य अन्वयमपि कुरुत।
    • (You all) explain the meaning of the verse as well.
    • (तुम लोग) श्लोक का अन्वय भी करो।

    ४। पठितः पाठः बाल्यं स्मारितवान्।
    • The lesson read, reminded of childhood.
    • पढ़े हुए पाठ ने बाल्यकाल का स्मरण करा दिया ।

    ५। ईशभजनं वर्धतां शीघ्रम्।
    • Devotion to God should grow rapidly.
    • भगवान् के प्रति भक्ति शीघ्रता से बढ़े।

    ६। जवनिका पुटीकृता।
    • The curtain is folded (pleated).
    • परदा घरी किया गया।

    ७। धैर्यशाली धनम् अवाप्नोति।
    • Courageous person attains wealth.
    • धैर्यशील व्यक्ति धन प्राप्त करता है।

    ८। शङ्खं धमति सः उच्चैः।
    • He blows the conch loudly.
    • वह शंख को ऊंचे स्वर में बजाता है।

    ९। कृशः स्थूलम् आह्वयति युद्धार्थम्।
    • The weak challenges the strong for the battle.
    • बलहीन व्यक्ति बलवान् को युद्ध के लिए ललकारता है।

    १०। भृत्यः भारं वहति सर्वत्र।
    • The servant carries the load everywhere.
    • सेवक सर्वत्र बोझ उठाकर ले जाता है।

    (64)


    १। विष्णुः मकरात् गजेन्द्रं रक्षति।
    • Vishnu protects the elephant from the crocodile.
    • विष्णु गज को मगर से बचाता है।

    २। बहिः सर्वत्र धूमः वर्तते।
    • Outside, smoke is there everywhere.
    • बाहर सभी ओर धुआं है।

    ३। राणाप्रतापात् अकबरः बिभेति स्म।
    • Akbar was afraid of Rana Pratap.
    • अकबर राणा प्रताप से डरता था।

    ४। कर्मयोगिने कार्यकरणं रोचते।
    • Karmayogi enjoys doing the work.
    • कर्म योगी को कार्य करना अच्छा लगता है।

    ५। वातायनम् उद्घाटय शीघ्रम्।
    • Open the window quickly.
    • वातायन को शीघ्र खोलो।

    ६। कर्णाभरणं कुत्र पतितम्।
    • Where did the earring fall?
    • कुण्डल कहाँ गिरा।

    ७। सस्यं वेगेन वर्धते।
    • Plant grows quickly.
    • पौधा शीघ्रता से बढ़ता है।

    ८। कोटरे मूषकः शावकान् अजनयत्।
    • The mouse gave birth to the babies inside the cavity.
    • कोटर में चूहे ने बच्चों को जन्म दिआ।

    ९। तव त्वक् कृष्णा अभवत्।
    • Your skin turned black.
    • तुम्हारी त्वचा काली हो गई।

    १०। बधिरः आसीत् सः पुरा।
    • He used to be deaf.
    • वह पहले बहरा था।

    (65)


    १. समाचारपत्रं तत्र स्थापय।
    • Keep the newspaper there.
    • समाचारपत्र वहाँ रखो।

    २. मुख्यमन्त्रिणा इत्थं न वक्तव्यम्।
    The chief Minister should not speak like this.
    • मुख्यमंत्री को ऐसा नहीं बोलना चाहिए।

    ३. दक्षिणे स्कन्धे महती वेदना तस्याः।
    • She has severe pain in her right shoulder.
    • उसके दाहिनी कंधे में बहुत वेदना है।

    ४. दध्नि मक्षिका पतिता।
    • The house-fly fell into the curds.
    • मक्खी दही में गिर गई।

    ५. गोण्यां गोधूमः अस्ति।
    • There is wheat in the sack.
    • बोरी में गेहूँ है।

    ६. मार्जारः कूर्दते।
    • The cat is jumping.
    • बिल्ली कूद रही है।

    ७। देवदत्तः इति भीष्मस्य अपरं नाम।
    • Devadatta is another name of Bhishma.
    • देवदत्त भीष्म का अन्य नाम है।

    ८। पारिजातपुष्पं न लभते सामान्यतः।
    • The parijat flower is not commonly available.
    • सामान्यतः पारिजात का फूल नहीं मिलता।

    ९। तैलपः अपि डयितुं शक्नोति।
    • Even cockroach can fly.
    • तिलचट्टा भी उड़ सकता है।

    १०। वृद्धा दण्डेन चलति।
    • The old woman walks with a stick.
    • वृद्ध महिला लाठी के साथ चलती है।

    (66)


    १। अर्धचषकं जलं आनयेद्वा।
    Will you bring half a glass of water?
    • आधा गिलास पानी लाओ।

    २। उट्टङ्ककः कुत्र गतः।
    • Where did the typist go?
    • उट्टङ्कक कहाँ चला गया।

    ३। कानिचित् खादितुं वस्तूनि सन्ति वा।
    • Are there any snacks (edibles) to eat?
    • क्या खाने के लिए कुछ है ।

    ४। धावनस्पर्धायां पुरस्कारः प्राप्तः।
    • The prize was received in the race.
    • दौड़ में पुरस्कार प्राप्त हुआ।

    ५। शाकानि न सन्ति कण्डोले।
    • There are no vegetables in the basket.
    • डलिया में सब्जियाँ नहीं हैं।

    ६। समयः तु धावन् इव दृश्यते।
    • Time seems to pass by quickly.
    • समय बहुत वेग से जा रहा है।

    ७। सायंकाले तु क्रीडाङ्गणं व्रज।
    • Go to the playground in the evening atleast.
    • शाम को तो क्रीडाक्षेत्र में जाओ।

    ८। भोजनाय अवसरः न लब्धः।
    • There was no opportunity for having food.
    • भोजन के लिए कोई अवसर ही नहीं मिला।

    ९। रेलयानं चैन्नईपर्यन्तं यास्यति।
    • The train will go till Chennai.
    • ट्रेन चेन्नई तक जाएगी।

    १०। भारतीयभाषाः संस्कृतसम्बन्धिताः स्युः।
    • Indian languages ​​are mostly related to Sanskrit.
    • भारतीय भाषाएँ संस्कृत से संबन्धित हैं।

    (67)


    १। आतपः तीव्रः अस्ति बहिः।
    • The sun is scorching hot outside.
    • बाहर सूर्य की गर्मी तीव्र है।

    २। शिरस्त्राणं धृत्वैव गच्छ।
    • Take your hat and go
    • अपनी टोपी लेकर जाओ।

    ३। सः ऊष्णीषं विक्रीणीते वा।
    • Does he sell turbans?
    • वह पगड़ी बेच रहा है क्या।

    ४। कूपे जलाकर्षाणाय स्थापिता रज्जुः क्षयति।
    • The rope installed for drawing water from the well is wearing out.
    • कूप से पानी निकालने के लिए लगाई गई रस्सी का क्षरण हो रहा है।

    ५। क्षेत्रभूमिः मेघाच्छादिता अस्ति।
    • The field is covered with clouds.
    • खेत मेघों से ढ़का हुआ है।

    ६। तस्मिन् उद्याने रमामहे वयम्।
    • We are enjoying in that park.
    • हम उस उद्यान में आनन्द कर रहे हैं।

    ७। दूरवाणीं पश्यन् तेन गर्तः न दृष्टः।
    • While watching the mobile, he didn’t notice the ditch.
    • दूरवाणी देखते हुए उसे गड्ढा नहीं दिखा।

    ८। नखकृन्तनीं स्वीकुरु भोः।
    • Take the nail cutter, my friend.
    • मित्र, नखकृन्तनी स्वीकार करो।

    ९। तरणसमये नौकावत् शरीरं कुरु।
    • Make your body like a boat while swimming
    • तैरते समय शरीर को नाव की तरह बना लो।

    १०। सः घटः मृत्तिकया निर्मितः किल।
    • That pot is made of clay, isn’t it?
    • वह मिट्टी से बना हुआ घड़ा है ना।

    (68)


    १। मयूरपिच्छः सर्वेभ्यः रोचते।
    • The peacock feather appeals to everyone.
    • मोर पंख सभी को अच्छा लगता है।

    २। सा मां जीवनानुशासनम् अपाठयत्।
    • She taught me the principles of life.
    • उसने मुझे जीवन के सिद्धांतों को सिखाया।

    ३। जनाः जैविककृषिं कर्तुं चेष्टन्ते।
    • People endeavor to do organic farming.
    • लोग जैविक खेती करने का प्रयास करते हैं।

    ४। कीटः पादान् प्रसार्य शेते।
    • The insect sleeps with stretched-out legs.
    • कीट पैरों को फैलाकर सोता है।

    ५। कुञ्चिकया तालः उद्घाटितः।
    • The lock was opened by using the key.
    • चाबी से ताला खोला गया।

    ६। आपणात् मशकजालम् आनय।
    • Bring mosquito net from the shop.
    • दुकान से मच्छरदानी लाओ।

    ७। कुतः रात्रौ जवनिकाः कम्पन्ते।
    • Why do curtains move ( shake / flutter ) at night?
    • रात में परदे क्यों हिल रहे हैं।

    ८। पुस्तकप्रियः पुस्तकमेव वाञ्छति।
    • A book lover wants only books.
    • पुस्तक प्रेमी को केवल पुस्तकें ही चाहिए।

    ९। अस्याः युवत्याः कर्णाभरणं तत्।
    • That is the earring of this girl ( lady).
    • यह उस लड़की के कान का आभूषण है।

    १०। तत् कर्णाभरणं कियत् प्रकाशते।
    • How brightly that earring shines!
    • वह कान का आभूषण चमकता है।

    (69)


    १। श्रीरामः निषादेन सेवितः।
    • Lord Rama is served by Nishad.
    • श्रीराम निषाद के द्वारा सेवित हुए।

    २। शिशुः दुग्धाय क्रन्दति।
    • The baby cries for the milk.
    • बच्चा दूध के लिए रोता है।

    ३। पुत्रं माता कारवेल्लं खादयति।
    • Mother feeds bitter gourd to her son.
    • माता बेटे को करेला खिला रही है।

    ४। तूलिकायाः किं कार्यं साम्प्रतम्।
    • What is the use of the quilt right now?
    • वर्तमान में रजाई का काम क्या है।

    ५। ते अधुना अपि शेरते।
    • They are still sleeping.
    • वे अभी भी सो रहे हैं।

    ६। देवदर्शनाय निर्गच्छति सः।
    • He goes for ‘darshan’ of the deity.
    • वह देवता के दर्शन के लिए जाता है।

    ७। कदाचित्तु पुस्तकं स्वीकृत्य पठ।
    • Read the book at least occasionally.
    • कभी तो पुस्तक को लेकर पढ़ो।

    ८। कालगणना अपि एकं विज्ञानं भवति।
    • Astrology is also a science.
    • ज्योतिष भी एक विज्ञान है।

    ९। नटः मुखरागं क्षालयति।
    • The actor washes off the makeup.
    • अभिनेता मुखराग को धोता है।

    १०। जालिन्याः लता वृक्षे प्रसृता।
    • The ridge gourd creeper is spread over the tree.
    • तोरई की लता पेड़ पर फैल गई।

    (70)


    १। ध्येयनिष्ठः क्लेशान् सहते।
    • One who is focussed on the goal endures hardships.
    • ध्येयनिष्ठ व्यक्ति कठिनाइयों को सहता है।

    २। दायित्वं स्वीकुरु न त्वं बाला अधुना।
    • Accept responsibility, you are not a child anymore.
    • दायित्व को स्वीकार करो तुम अब बालिका नहीं हो।

    ३। वर्णमालायां कति व्यञ्जनानि सन्ति।
    • How many consonants are there in the table of alphabets?
    • वर्णमाला में कितने व्यंजन होते हैं।

    ४। वृक्षेषु अपि चैतन्यं भवति भोः।
    • There is consciousness even in trees, my friend.
    • पेड़ों में भी चेतना होती है, मेरे मित्र।

    ५। पयोहिमं न उदराय लाभप्रदं स्यात्।
    • Ice cream is perhaps not beneficial for the stomach.
    • आईस्क्रीम पेट के लिए लाभकारी नहीं होती है।

    ६। सम्यक् गृहाण छूरिकाम्।
    • Hold the knife properly.
    • चाकू को सही से पकड़ो।

    ७। मातुः स्पर्शः मृदुः भवति।
    • A mother's touch is gentle.
    • माँ का स्पर्श कोमल होता है।

    ८। सर्पः फूत्कृत्य भाययति अस्मान्।
    • The snake hissed, frightening us.
    • साँप फूंककर हमें डराता है।

    ९। परिश्रमिणः सर्वसिद्धयः करस्थाः भवन्ति।
    • Diligent ones attain all the success.
    • परिश्रमी सभी सफलताओं को प्राप्त कर लेता है।

    १०। चत्वारः पुरुषार्थाः पालनीयाः।
    • The four purusharthas should be pursued.
    • चार पुरुषार्थों का पालन करना चाहिए।

    (71)


    १। प्रथमं वस्त्राणि निष्पीडयतु।
    • First wring the clothes.
    • पहले कपड़ों को निचोड़ दो ।

    २। विक्रीतानि वस्तूनि न प्रतिस्वीकरोति आपणिकः।
    • The shopkeeper does not accept return of sold items
    • दुकानदार बेचे गए सामान को स्वीकार नहीं करता।

    ३। भोजनपरिवेषणात् पूर्वं पात्राणि प्रक्षालय।
    • Before serving food, wash the utensils.
    • भोजन कराने से पहले पात्रों को धो लो।

    ४। स्वच्छजलेन घटं पूर्यताम्।
    • Fill the pot with clean water.
    • घड़े में साफ पानी भरो।

    ५। अपघाते यानं पूर्णं नष्टम्।
    • The vehicle is completely damaged in the accident.
    • दुर्घटना में वाहन पूरी तरह से नष्ट हो जाता है।

    ६। कृष्णनिम्बं शाकरुचिं वर्धयते।
    • Curry leaf enhances the taste.
    • कड़ीपत्ता डालने से सब्जी का स्वाद बढ़ जाता है।

    ७। तिन्त्रिण्याः उपयोगः उपसेचने भवति।
    • Tamarind is used in the sauce.
    • चटनी बनाने के लिए इमली का उपयोग किया जाता है।

    ८। वृत्तकारिण्या वर्तुलं निर्मातु।
    • Draw a circle with the compass
    • वृत्तकार की सहायता से एक गोला बनाओ।

    ९। पुस्तकाधः रूप्यकाणि स्थापितानि।
    • Rupees are placed under the book.
    • पुस्तक के नीचे रुपए रखे गए हैं।

    १०। धर्ममार्गः एव सर्वदा आश्रयणीयः।
    • The path of righteousness should always be followed.
    • धर्म का मार्ग हमेशा अनुसरण किया जाना चाहिए।

    (72)


    १। येन कन्दुकं गृहीतं तम् आह्वय।
    • Call the one who took the ball.
    • जिसने गेंद ली है, उसे बुलाओ।

    २। तावन्तं भारम् उन्नेतुं नाहं समर्थः।
    • I am not capable of lifting so much load.
    • मैं इतना भार उठाने में सक्षम नहीं हूँ।

    ३। श्रीरामः आजानुबाहुः आसीत्।
    • Lord Rama had long arms upto his knees.
    • श्रीराम के हाथ जानुपर्यन्त थे।

    ४। बालाः पूजार्थं पुष्पाणि अवचिन्वन्ति।
    • Children are plucking flowers for worship.
    • बच्चे पूजा के लिए फूल चुनते हैं।

    ५। अनवधानी भूत्वा न यानं चालय।
    • Do not drive the vehicle carelessly.
    • ध्यानविहीन होकर गाड़ी न चलाओ।

    ६। त्रिज्यस्य द्विगुणितः भवति व्यासः।
    • Diameter is twice the radius.
    • व्यास त्रिज्या का दोगुना होता है।

    ७। सूचिकां तदुचिते स्थाने स्थापय भोः।
    • Keep the needle in its proper place, my friend.
    • सुई को उसके सही स्थान पर रखो।

    ८। आसन्दं काष्ठनिर्मितं क्रीणामः।
    • Let's buy a wooden chair.
    • हम एक लकड़ी का आसन्द क्रय करें ।

    ९। भोजने कस्य तैलस्य उपयोगः क्रियते भवद्भिः।
    • Which oil is used for cooking by you.
    • भोजन बनाने के लिए आपके द्वारा किस तेल उपयोग किया जाता है।

    १०। गृहे मम ताडनं सर्वाधिकं भवति।
    • I get beaten the most in the house.
    • घर में मेरी पिटाई सर्वाधिक होती है।

    (73)


    १। अजीर्णे भोजनं विषं भवति।
    • Undigested food becomes poison.
    • अपचा भोजन विष बन जाता है।

    २। अति सर्वत्र वर्जयेत्।
    • Excess should be avoided in all respects.
    • सभी विषयों में अति नहीं करनी चाहिए।

    ३। सततम् आत्मचिन्तनं कुरु।
    • Always introspect.
    • हमेशा आत्म-चिंतन में लगे रहो।

    ४। स्नानं कदाचित् करोति वा भवान्।
    • Do you take bath sometimes?
    • क्या आप कभी स्नान करते हैं।

    ५। समस्तपदे कः धातुः प्रयुक्तः।
    • Which root is used in the compound-word?
    • समस्तपद में कौनसी धातु प्रयुक्त हुई है।

    ६। मम सुषुप्सा अद्य तीव्रतरा अस्ति।
    • I am very sleepy today.
    • मेरी ऊंघ आज अधिक है।

    ७। ताः तु नूतनाः शाटिकाः क्रीणन्ति।
    • They, however, buy new sarees.
    • वे तो नई साडियां क्रय कर रहीं हैं।

    ८। दीर्घजीवनं सर्वेषां न भवति।
    • Everyone does not have long life.
    • लंबा जीवन सभी के पास नहीं है।

    ९। सर्वं त्यक्त्वा भोजनं कुरु इदानीम्।
    • Leave everything (aside) and eat now.
    • सब कुछ छोड़कर अब भोजन करो।

    १०। घटिका तु पुरातनी जाता।
    • The clock, however, has became old.
    • घड़ी तो पुरानी हो गई है।

    (74)


    १। छात्रः कक्षायाः सुधाखण्डं कोषे स्थापयति।
    • The student keeps the chalk-piece from the class, in the pocket
    • छात्र कक्षा से कोश में बत्ती रखता है।

    २। सः तत् फलरसं मदर्थमेव अस्थापयत्।
    • He kept that fruit juice just for my sake.
    • उसने मेरे लिए फलों के रस को वहाँ रखा।

    ३। अपि बदरीफलानि शैत्यकाले आयान्ति।
    • Are berries available in winter?
    • क्या शीतकाल में बेर आते हैं?

    ४। भवतः आगमनस्य कारणं किम्।
    • What brings you here?
    • तुम्हारे आगमन का कारण क्या है।

    ५। तेषां कार्यक्रमस्य प्रसिद्धिः प्रसृता सर्वत्र।
    • Fame ( Success) of their program has spread everywhere.
    • उनके कार्यक्रम की सफलता सब ओर फैल गयी।

    ६। रुदता बालेन भोजनं न कृतम्।
    • Food was not eaten by the crying child.
    • रोते हुए बच्चे के द्वारा भोजन नहीं किया गया।

    ७। किमर्थम् असमये खादथ।
    • Why do you eat at the wrong time?
    • तुम सब ने असमय क्यों खाया?

    ८। मातृसेवनं सर्वैः कर्तव्यमेव।
    • Service to the mother must be done by everyone indeed.
    • माँ की सेवा सभी के लिए वास्तव में कर्तव्य है।

    ९। भवति के के गुणाः विद्यन्ते।
    • What all qualities do you have?
    • तुम्हारे पास कौन-कौन से गुण हैं?

    १०। रामः उत्थाय प्रातःस्मरणं करोति।
    • After getting up in the morning Rama prays
    • उठकर राम प्रातःस्मरण करता है।

    (75)


    १। लोकाः समस्ताः सुखिनो भवन्तु।
    • May all be happy.
    • सभी लोग सुखी हों।

    २। सुरेन्द्रः स्वर्गस्य राजा अस्ति।
    • Surendra is the king of heaven.
    • इंद्र स्वर्ग का राजा है।

    ३। सः दण्डेन गर्दभं नियमयति।
    • He controls the donkey with a stick.
    • वह छड़ी से गधे को नियन्त्रित करता है।

    ४। पुत्रमोहान्धः आसीत् द्रोणाचार्यः।
    • Dronacharya was blinded by love for his son.
    • द्रोणाचार्य अपने पुत्र के प्रेम में अंधा था।

    ५। पीनसः इति रोगेन नासिका अवरुद्घा मम।
    • My nose is blocked due to Sinusitis.
    • मेरी नाक जुकाम के कारण बंद है।

    ६। दर्पणः भग्नः भवति।
    • The mirror is broken.
    • आईना टूट गया है।

    ७। रामनामाङ्कितम् अङ्गुलीयकमेतत्।
    • This ring is Ramanama-engraved.
    • इस अंगूठी पर राम का नाम लिखा हुआ है।

    ८। सः खड्गः निशितः अस्ति।
    • That sword is sharp.
    • वह तलवार तीक्ष्ण है।

    ९। परिश्रमी न निर्धनः भवति।
    • Hardworking person is not poor.
    • परिश्रमी लोग निर्धन नहीं होते।

    १०। देवदासः भावपूर्णः जातः।
    • Devdas was filled with emotions.
    • देवदास भावपूर्ण है।

    (76)


    १। सर्वप्राणिषुः ईश्वरः विद्यते।
    • God exists in all the living beings.
    • सभी जीवों में भगवान का अस्तित्व होता है।

    २। योगस्य अष्ट अङ्गानि सन्ति।
    • There are eight limbs of yoga.
    • योग के आठ अंग होते हैं।

    ३। शयानं न पीडयतु।
    • Do not disturb the one who is sleeping.
    • सोने वाले को कष्ट न दें।

    ४। पुष्पहारः तु सुगन्धपूर्णः अस्ति।
    • The floral garland is fragrant.
    • फूलों का हार सुगंध से भरा हुआ है।

    ५। ध्यानस्थः जनः रामः रामः इति रटति।
    • The person in meditation chants 'Rama Rama'.
    • ध्यान में लगा व्यक्ति 'राम राम' का जाप करता रहता है।

    ६। राममन्दिरदर्शनं तु अकरवम्।
    • I had darshan at Ramamandir.
    • मैंने राम मंदिर का दर्शन कर लिया।

    ७। हस्तिपकः धैर्यवान् भवतु।
    • Elephant keeper should be courageous.
    • हाथी पालक साहसी हों।

    ८। कियान् सौभाग्यशाली अस्मि अहम्।
    • How fortunate I am.
    • मैं कितना भाग्यशाली हूँ।

    ९। वृष्टिं दृष्ट्वा सर्वे मोदन्ते।
    • Everyone is elated on seeing the rain.
    • वर्षा को देखकर सभी खुश होते हैं।

    १०। पङ्क्तिः दीर्घतरा अस्ति ततः।
    • The queue is longer from thereon.
    • वहाँ की अपेक्षा यहाँ पंक्ति लंबी है।

    (77)


    १। माता योगसूत्राणि स्मरति।
    • The mother remembers the Yoga Sutras.
    • माँ योग सूत्रों को याद करती हैं।

    २। अनुजः अग्रजाम् अनुकरोति।
    • The younger brother imitates the elder sister.
    • छोटा भाई बड़ी बहन का अनुकरण करता है।

    ३। भू इति धातुः अकर्मकः अस्ति।
    • भू is an intransitive verb-root
    • भू यह धातु एक अकर्मक धातु है।

    ४। अहर्निशं राष्ट्रचिन्तनं करोति राजा।
    • The king thinks about the nation day and night.
    • राजा राष्ट्र की चिंता दिन रात करता है।

    ५। प्राणायामं करोमि प्रातःकाले।
    • I do pranayama in the morning.
    • मैं सुबह प्राणायाम करता हूँ।

    ६। स्वर्णकारस्य उत्पीठिका एषा।
    • This is goldsmith's table.
    • यह सुनार की उत्पीठिका है।

    ७। आतपेऽपि आनन्दः सन्न्यासिनः।
    • There is happiness for ascetics, even in the heat
    • ऊष्णता में भी संन्यासी के लिए आनंद है।

    ८। अग्निज्योतिः ऊर्ध्वमुखी भवति सर्वदा।
    • The flame is always upward-facing.
    • अग्नि की ज्योति हमेशा ऊपर की ओर होती है।

    ९। इतः एव धावितः सः मूषकः।
    • That mouse ran from here itself.
    • वह चूहा यहाँ से ही भागा था।

    १०। अशोकवाटिकायां स्थापिता सीता रावणेन।
    • Sita was kept in the Ashoka grove by Ravana.
    • रावण ने सीता को अशोक वाटिका में रखा।

    (78)


    १। प्रतिवर्षं पञ्च वृक्षान् आरोपयामि।
    • Every year, I plant five trees.
    • हर साल, मैं पाँच पेड़ लगाता हूँ।

    २। नलिकायाः बिन्दुमात्रं जलं स्रवति।
    • Just a drop of water trickles from the tap.
    • नल से बूंद के बराबर पानी बह रहा है।

    ३। नदीतटे अधिकः फेनः संगृहीतः जातः।
    • A lot of foam has gathered on the bank of the river.
    • नदी के किनारे बहुत सारा झाग जमा हो गया है।

    ४। सुरङ्गमार्गः उन्नते पर्वते अस्ति।
    • The tunnel-road is on the high mountain.
    • सुरंग मार्ग ऊंचे पहाड़ पर है।

    ५। सा प्रतिदिवसं संस्कृतं पठति।
    • She reads Sanskrit every day.
    • वह प्रतिदिन संस्कृत पढ़ती है।

    ६। राज्ञी शासनं करोति अस्मिन् राज्ये।
    • The queen governs this kingdom.
    • रानी इस राज्य में शासन करती है।

    ७। वधूः वरं दृष्ट्वा लज्जते।
    • The bride feels shy upon seeing the groom.
    • वधू वर को देखकर लजाती है।

    ८। सारथिः गुणाढ्यः भवेत्।
    • The charioteer should be meritorious.
    • सारथि गुणवान् होना चाहिए।

    ९। भटः चोरान् ताडयति।
    • The soldier is beating the thieves.
    • सैनिक चोरों को सजा देता है।

    १०। पुत्र आगत्य भोजनं कुरु।
    • Son, come and have
    the meal.
    • बेटा, आकर भोजन करो।

    (79)


    १। अधुनैव अपठमहं धन्यवादाः।
    • I just read. Many thanks.
    • मैने अभी ही पढ़ा। धन्यवाद।

    २। स्थालिकां न भ्रमय त्वम्।
    • Do not rotate the plate.
    • थाली को मत घुमाओ।

    ३। देशं सम्यक् परिपालयति प्रधानमन्त्री।
    • The Prime Minister governs the country well.
    • प्रधानमंत्री देश का अच्छे से चला रहे हैं।

    ४। साम्प्रतिके काले मतदानं सर्वोत्कृष्टं दानमस्ति।
    • Voting is the best donation in the present times.
    • मतदान वर्तमान समय में सर्वोत्तम दान है।

    ५। मम माता भूमिः पुत्रः अहं पृथिव्याः।
    • Earth is my mother and I am son of earth.
    • पृथ्वी मेरी माँ है और मैं उसका पुत्र हूँ।

    ६। भल्लूकः मां जिघ्रति।
    • The bear smells me.
    • भालू मुझे सूंघ रहा है।

    ७। कोटिशः मशकाः विद्यन्ते अत्र।
    • There are crores of mosquitoes here.
    • यहाँ करोड़ों मच्छर हैं।

    ८। पर्यङ्के आच्छादकं प्रसार्य उपविशतु।
    • Spread the sheet on the bed and sit down.
    • पर्यंक पर चादर फैलाओ और बैठो।

    ९। गोमयेन निर्मितः दीपः एषः।
    • This lamp is made of cow dung.
    • यह दीपक गोबर से बनाया गया है।

    १०। कासारः तु पूर्वम् आसीत् अत्र।
    • There was a lake here before.
    • तालाब तो यहाँ पहले था।

    (80)


    १। का त्वं बाले।
    • Who are you, child?
    • तू कौन है बच्ची।

    २। विश्वेऽस्मिन् प्रसारयतु सर्वत्र।
    • Spread it everywhere, in this world.
    • इस विश्व में इसे हर जगह फैलाओ।

    ३। अत्र तापमानं चत्वारिंशत्तः अधिकम् अस्ति।
    • The temperature here is more than forty degrees.
    • यहाँ का तापमान चालीस से अधिक है।

    ४। निर्निमेषं निर्वाचनप्रचारः चलति।
    • The political campaign is happening continuously.
    • निर्वाचन का प्रचार कार्य निरंतर चल रहा है।

    ५। ऊरुकन्तु विदरितं जातम्।
    • The trouser is torn though.
    • पायजामा फट गया।

    ६। जानुनि वेदना अधिका अभवत्।
    • Pain has increased in the knee.
    • घुटने में अधिक वेदना हो गई।

    ७। प्राप्तान् पुरस्कारान् कपाटिकायां स्थापयतु।
    • Place the awards that are received in the wardrobe.
    • प्राप्त पुरस्कारों को कपाटिका में रखो।

    ८। सत्तां प्राप्तुमेव प्रयतते सः।
    • He is striving just to attain power.
    • वह सत्ता प्राप्त करने का प्रयास कर रहा है।

    ९। चषकपरिमितं दुग्धं पास्यामि।
    • I will drink a glassful of milk.
    • मैं गिलास के बराबर मात्रा में दूध पीऊंगा।

    १०। पुत्री कियत् शीघ्रं ज्येष्ठा अभवत्।
    • The daughter has grown up so soon.
    • बेटी बहुत शीघ्र बड़ी हो गई।

    (81)


    १। वाल्मीकिः नारदं परिपृच्छति।
    • Valmiki asks Narada.
    • वाल्मीकि नारद से पूछता है।

    २। कथनानुसारेण कार्यं क्रियताम्।
    • Let the work be done according to the description.
    • कथन के अनुसार कार्य किया जाए।

    ३। जम्बीरपानीयं देहि मह्यम्।
    • Give me some lemon juice
    • मुझे थोड़ा नींबू पानी दो।

    ४। बहिःस्थानि खाद्यानि न खादामि।
    • I don't eat outside food
    • मैं बाहर का खाना नहीं खाता।

    ५। पुरातनवैरेण तेन इत्थम् आचर्यत।
    • He behaved like this because of an old enmity.
    • पुरानी शत्रुता के कारण उसके द्वारा ऐसा व्यवहार किया गया।

    ६। उपस्थितान् सम्बोधयतु रमेशः।
    • Ramesh should address those who are present.
    • रमेश को उपस्थित लोगों को संबोधित करना चाहिए।

    ७। नेतारः भाषन्ते।
    • The leaders are speaking.
    • नेता बोल रहे हैं।

    ८। कार्यकरणे निरन्तरता आवश्यकी।
    • Consistency is essential in execution.
    • कार्य करने में निरंतरता आवश्यक है।

    ९। ततः सायं षड्वादने प्रस्थास्यति यानम्।
    • Vehicle will depart from there at 6 o’clock in the evening.
    • वहाँ से शाम को छः बजे गाड़ी निकलेगी।

    १०। सः तान् तोषयितुं प्रयतते।
    • He tries to please them.
    • वह उन्हें खुश करने की कोशिश करता है।

    (82)


    १। सत्यभाषिणः न शङ्कन्ते।
    • Truthful speakers do not suspect.
    • सच्चे बोलने वाले शंका नहीं करते।

    २। रामपूर्वजैः धर्मः परिपालितः।
    • Dharma was upheld by the ancestors of Rama.
    • राम के पूर्वजों ने धर्म का पालन किया।

    ३। दैत्यगुरुः शुक्राचार्यः आसीत्।
    • Shukracharya was Daityas’ teacher.
    • राक्षसों के गुरु शुक्राचार्य थे।

    ४। किमर्थम् एषः गृहं परितः अटति।
    • Why is he roaming around the house?
    • वह घर के आस-पास क्यों घूम रहा है।

    ५। सेवमानः पुत्रः देवं लभते।
    • The son who serves attains the divine.
    • सेवा करने वाला पुत्र देवता को प्राप्त होता है।

    ६। जल्पनं विहाय कार्यं कुरु।
    • Work without gossiping.
    • व्यर्थ बात छोड़़कर काम करो।

    ७। गरुडः विनतायाः पुत्रः अस्ति।
    • Garuda is the son of Vinata.
    • गरुड़ विनता का पुत्र है।

    ८। अस्मै दलाय दशाङ्कानि दीयन्ताम्।
    • Ten points be given to this team.
    • इसे दल को दस अङ्क दिए जाएं।

    ९। दैवयोगेन अहमत्र प्रत्यागतः।
    • I returned because of divine providence.
    • मैं यहाँ दैवी योग से आया हूँ।

    १०। अपघातं दृष्ट्वा सः विसंज्ञम् अवाप्नोत्।
    • Seeing the accident, he became unconscious.
    • दुर्घटना को देखकर वह मूर्छित हो गया।

    (83)


    १। विद्दुद्दीपे कीटः उपविष्टः।
    • An insect is sitting on the bulb.
    • विद्युत दीप पर कीड़ा बैठा है।

    २। आरक्षकाः ग्रहीतुम् आयान्ति ताम्।
    • The guards are coming to capture her.
    • रक्षक उसे पकड़ने आ रहे हैं।

    ३। घटिकायां समयं पश्यतु।
    • See the time in the watch.
    • घड़ी में समय देखो।

    ४। दैवीशक्तिः प्रबला भवति।
    • Divine power is strong.
    • दैवी शक्ति बलवती होती है।

    ५। विकिरतु तण्डुलान्।
    • Spread the rice.
    • चावलों को बिखेर दो।

    ६। राष्ट्रसेवनकार्यमेतत्।
    • This is a work of national service.
    • यह राष्ट्र सेवा का काम है।

    ७। दुष्टं वाक्यं किमस्ति।
    • Which one is a wrong sentence?
    • अनुचित वाक्य क्या है।

    ८। भो राम माम् उद्धर।
    • Oh Rama, save me!
    • हे राम, मेरा उद्धार करो।

    ९। शुभा भवतु इयं रात्रिः तुभ्यं।
    • May this night be auspicious for you.
    • तुम्हारे लिए यह रात्रि शुभ हो।

    १०। सर्वे भद्राणि पश्यन्तु।
    • May everyone see auspicious things.
    • सभी लोग शुभ देखें।

    (84)


    १। निर्झराः सन्ति यस्मिन् स्थाने।
    • Where there are waterfalls.
    • जिस स्थान में झरने हैं।

    २। बालसूर्यः आकर्षकः स्यात्।
    • The rising sun may be attractive.
    • बाल सूर्य आकर्षक होता है।

    ३। दुष्करं कार्यं कथं वा साधितं त्वया।
    • How was the difficult task accomplished by you?
    • तुमने कठिन काम को कैसे संपन्न किया।

    ४। क्रुद्धो हन्यात् गुरून् अपि।
    • The angry man may even kill the teachers.
    • गुस्से में व्यक्ति गुरुओं को भी मार सकता है।

    ५। नासारज्जुं आकर्षय तस्य।
    • Pull his nose rope.
    • उसकी नाक की रस्सी खींचो।

    ६। सा शिशुचित्रं लिखति अङ्कन्या।
    • She is sketching a baby’s picture with pencil.
    • वह अङ्कनी बच्चे का चित्र बना रही है।

    ७। पञ्च न षड् अङ्गुल्यः सन्ति मे।
    • I have six fingers, not five.
    • मेरे पास पांच नहीं छह अङ्गुली हैं।

    ८। कटोपरि पादरक्षान् मा स्थापय।
    • Don’t keep footwear on the mat.
    • बिस्तर पर जूते न रखें।

    ९। कति तैलकूप्यः क्रीताः तया।
    • How many oil bottles were bought by her?
    • उसने कितने तेल के पात्र क्रय किए।

    १०। कुशान् लुनाति इति कुशलः।
    • One who cuts the grass is called a skilled person.
    • कुश(घास) को छाट़ने वाला व्यक्ति कुशल होता है।

    (85)


    १। दोलायाः उपरि सा उपविष्टा।
    • She sat on the swing.
    • झूले के ऊपर वह बैठी थी।

    २। प्रधानाचार्यः सर्वछात्रसमूहान् सम्बोधयति।
    • The principal addresses all the groups of students.
    • प्राचार्य सभी छात्रों के समूहों को संबोधित करते हैं।

    ३। योगो भवति दुःखहा।
    • Yoga is the destroyer of pain.
    • योग दुःख का नाशक है।

    ४। रामो विग्रहवान् धर्मः।
    • Rama embodies righteousness.
    • राम धर्म का प्रतिष्ठान हैं।

    ५। मम पुरतः सदा हनुमान् भवति।
    • Hanuman is always in front of me.
    • हनुमान हमेशा मेरे सामने होते हैं।

    ६। तस्य पिता सैनिकः किल।
    • His father is a soldier isn’t it?
    • उसके पिता सेना में हैं ना।

    ७। मतदानार्थं सर्वे गताः।
    • All have gone for voting.
    • सभी मतदान के लिए गए।

    ८। तस्य भूविज्ञानकक्षा चलति इदानीम्।
    • His geography class is going on now.
    • उसकी भूगोल की कक्षा अभी चल रहा है।

    ९। गते शोकं न कुर्वीत।
    • Do not brood over the past.
    • भूतकाल का शोक न करें।

    १०। सः पर्यावरणप्रेमी भवेत्।
    • He should become environment-conscious.
    • वह पर्यावरण प्रेमी होना चाहिए।

    (86)


    १। भूपटे भारतं कुत्र।
    • Where is India on the map?
    • मानचित्र पर भारत कहाँ है।

    २। इदं शरीरं राष्ट्राय इदं न मम।
    • This body is meant for the nation, it is not mine.
    • यह शरीर राष्ट्र के लिए है मेरे लिए नहीं।

    ३। सः प्रधानमन्त्रिणः अग्रजः अस्ति।
    • He is Prime Minister’s elder brother.
    • वह प्रधानमंत्री का बडा भाई है।

    ४। मातुः पादस्पर्शनं करोषि किल त्वम्।
    • You touch mother's feet, don’t you?
    • तुम माँ के पाँव छूते हो ना।

    ५। देवदत्तः ज्वरेण कम्पते।
    • Devadatta is trembling with fever.
    • देवदत्त ज्वर से कांप रहा है।

    ६. राष्ट्ररक्षासमो यज्ञः दृष्टः नैव च नैव च।
    There is never a Yajgna equivalent to nation-protection, never ever.
    • राष्ट्र की रक्षा के समान यज्ञ नहीं देखा नहीं देखा।

    ७। अधिकारी अधिकारक्षेत्रं जानातु सम्यक्।
    • The officer should know his jurisdiction well.
    • अधिकारी को अपने प्रभाव क्षेत्र को अच्छे से जानना चाहिए।

    ८। उपवेशनात् पूर्वं स्थानं मार्जय।
    • Before sitting down, clean the place.
    • बैठने से पहले स्थान को साफ करें।

    ९। सा वामपक्षेण शेते।
    • She sleeps on her left.
    • वह बाएं करवट से लेटी है।

    १०। शिशुः गाढनिद्रायाम् अस्ति।
    • The baby is in deep sleep.
    • बच्चा गहरी नींद में है।

    (87)


    १। सः शयानः किन्तु न सुप्तः।
    • He is lying down but not asleep.
    • वह लेटा हुआ है लेकिन सोया नहीं है।

    २। तस्य श्मश्रु अचिरात् वर्धितम्।
    • His beard grew quickly.
    • उसकी दाढ़ी शीघ्र ही बढ़ गई।

    ३। सः‌ मारीचं सहायं वरयामास।
    • He chose Maaricha as an accomplice.
    • उसने मारीच को सहायक के रूप में चुना।

    ४। सञ्चिकायां मम चित्रं तु नास्ति।
    • But my picture is not there in the file.
    • लेकिन मेरा चित्र सञ्चिका में नहीं है।

    ५। सप्त इति भाजकसङ्ख्या वर्तते।
    • The divisor is seven.
    • भाजक संख्या सात है।

    ६। अहं तमिलपत्रिकां पिपठिषामि।
    • I want to read Tamil newspaper.
    • मैं तमिल समाचार पत्रिका पढना चाहता हूँ।

    ७। रामः शबर्या सम्पूजितः।
    • Rama was worshipped by Shabari.
    • राम शबरी द्वारा पूजित हुए।

    ८। नैव क्लिष्टा न च कठिना।
    • Neither difficult nor hard.
    • न तो क्लिष्ट है और न ही कठिन ।

    ९। उत्तरपत्रिकां परिशीलय।
    • Examine the answer sheet.
    • उत्तर पत्रिका का परीक्षण करें।

    १०। कतमे वर्षे सा दिवङ्गता।
    • In which year did she pass away?
    • वह किस वर्ष दिव्यं हो गई।

    (88)


    १। बालेन सर्वत्र वक्ररेखाः लेखिताः।
    • Curves were scribbled by the child everywhere.
    • बच्चे ने सर्वत्र वक्ररेखाएँ खींचदीं।

    २। मन्दिरस्य दक्षिणतः आम्रः आसीत्।
    • There was a mango tree at the right side of the temple.
    • मंदिर के दक्षिण दिशा की ओर एक आम का पेड़ था।

    ३। जलबन्धः बृहन् अस्ति।
    • The dam is big.
    • बांध बड़ा है।

    ४। आपद्दीपं ददातु शीघ्रम्।
    • Give the emergency lamp quickly.
    • शीघ्रता से आपदा की दीपक दो।

    ५। राजमार्गे मार्गदीपाः न विद्यन्ते।
    • There are no street lamps on the highway.
    • राजमार्ग पर सड़क के दीपक नहीं हैं।

    ६। पनसफलं खादति किं भवती।
    • Do you eat jackfruit?
    • क्या तुम कटहल खाती हैं।

    ७। धौतवस्त्रं अपि धरति सः।
    • He wears Dhoti too.
    • वह धोती भी पहनता है।

    ८। भारते चित्रकः अफ्रिकातः आनीतः।
    • The cheetah was brought to Bharat from Africa.
    • चरते को भारत में अफ्रीका से लाया गया।

    ९। परशुना कर्तितः पादः तस्य।
    • His foot was cut by an axe.
    • उसका पैर कुल्हाडी से काट गया था।

    १०। करतले मधुमक्षिकास्ति तव।
    • There is a bee on your palm.
    • तुम्हारे हाथ में एक मधुमक्षिका है।

    (89)


    १। रामः सीताम् अनुप्राप्य राज्यं पुनरवाप्तवान्।
    • Rama regained his kingdom after finding Sita.
    • राम ने सीता को पाकर अपना राज्य पुनः प्राप्त किया।

    २। कुत्र विराजते मे धेनुः मातः।
    • Where is my cow mother?
    • माँ मेरी गाय कहाँ है।

    ३। जलाश्वः स्थूलः अस्ति।
    • The hippopotamus is fat.
    • दरियाई घोड़ा मोटा है।

    ४। दाधेयं खाद तत् शीतलतां ददाति।
    • Have Raita, it keeps you cool.
    • रायता खाओ, वह शीतलता देगा।

    ५। छत्राकं न खादितं मया कदाचित्।
    • Mushroom has never been eaten by me.
    • मैंने कभी कुकुरमुत्ता नहीं खाया है।

    ६। नैच्छत् राज्यं महाबलः।
    • The mighty warrior did not desire kingdom.
    • महायोद्धा ने राज्य की इच्छा नहीं की।

    ७। रात्रौ कुक्कुरः मयि भषति।
    • The dog barks at me at night.
    • रात में कुत्ता मुझपर भोंकता है।

    ८। शुकहरितं वस्त्रं परश्वः आगन्ता।
    • The parrot-green cloth will arrive the day after tomorrow.
    • हरे तोते के रंग का कपड़ा परसों आ आयेगा।

    ९। वृक्षे एकमपि पर्णं न दृश्यते।
    • Not a single leaf is seen on the tree.
    • पेड़ पर एक भी पत्ता नहीं दिखता है।

    १०। अङ्गविन्यासविशेषः भवति नर्तनम्।
    • Special body movements is the dance.
    • विशेष शारीरिक आंगविन्यास नृत्य होता है।

    (90)


    १। भवती परिवारेण साकं वर्तताम्।
    • You stay with your family.
    • आप अपने परिवार के साथ रहो।

    २। तस्य कुटिलताम् अवगच्छ।
    • Understand his cunningness.
    • उसकी चालाकी को समझो।

    ३। सः त्वां वञ्चयति।
    • He is deceiving you.
    • वह तुम्हें वञ्चना दे रहा है।

    ४. कनिष्ठिकायां व्रणः जातः मे।
    • My little finger is wounded
    • मेरी छोटी उंगली में घाव हो गया है।

    ५। पादरक्षा रक्तवर्णीया अस्ति मे।
    • My footwear is red in colour.
    • मेरी चप्पल लाल रंग की है।

    ६. किन्तु तयोः एकां मर्कटः नीतवान्।
    • But the monkey took away one of the those two.
    • लेकिन बंदर उन दोनों में से एक को चुरा ले गया।

    ७। शरीरे सप्तचक्राणि भवन्ति सर्वेषाम्।
    • There are seven chakras in everyone's body.
    • हर व्यक्ति के शरीर में सात चक्र होते हैं।

    ८। तेषु मूलाधारचक्रम् अपि अस्ति।
    • Among them, there is a mooladhara chakra also.
    • उनमें से एक मूलाधार चक्र भी है।

    ९। ग्रन्थालये तूष्णीं तिष्ठन्ति सर्वे।
    • Everyone remains silent in the library.
    • पुस्तकालय में सभी चुपचाप बैठे रहते हैं।

    १०। हस्तकङ्कणानि शब्दं कुर्वन्ति।
    • Bracelets make sound.
    • कंगन ध्वनि करते हैं।

    (91)


    १। कुतः मां वक्रदृष्ट्या पश्यसि।
    • Why do you look sideways at me?
    • तुम मुझे टेढ़ी दृष्टि से क्यों देख रहे हो।

    २। मन्दिरे ध्वजस्तम्भः अत्युन्नतः।
    • The flagpost in the temple is very tall.
    • मंदिर में ध्वजदण्ड बहुत ऊँचा है।

    ३। मुगलाक्रमणसमये इमानि मन्दिराणि अपि ध्वस्तानि।
    • During the Mughal invasion, these temples were also destroyed.
    • मुघल आक्रमणकाल में ये मंदिर भी नष्ट कर दिए गए थे।

    ४। प्रतिदिनं दश वाक्यानि लिख।
    • Write ten sentences every day.
    • प्रतिदिन दस वाक्य लिखो।

    ५। जपाकुसुमम् उद्याने अस्ति किम्।
    • Is there a Hibiscus flower in the garden?
    • उद्यान में गुढल का फूल है क्या।

    ६। भारतीयधेनूनां ककुत् भवति।
    • Indian cows have a hump.
    • भारतस्य गायों के कूबड होता है।

    ७। कर्पूरम् उत्थापय इतः।
    • Pick up the camphor from here.
    • यहाँ से कपूर उठाओ।

    ८। रामनवम्याः दिवसे अत्र कार्यक्रमः भवति।
    • There happens a program here on Rama Navami.
    • राम नवमी के दिन यहाँ कार्यक्रम होता है।

    ९। टङ्कणगतिः तस्य महती अस्ति।
    • His typing speed is very high.
    • उसकी टङ्कन की गति अधिक है।

    १०। कर्तरीं स्वीकृत्य कार्यं कुरु।
    • Do the work after taking scissors.
    • कैंची लेकर के काम करो।

    (92)


    १। सः कदा त्यक्ष्यति पदम्।
    • When will he give up his position?
    • वह पद छोड़ेगा कब।

    २। एतेभ्यः त्रिभ्यः देहि रूप्यकाणि।
    • Give money ( rupees) to these three.
    • इन तीनों को रूपये दो।

    ३। भिक्षुकं न तर्जयत।
    • (You all) do not scold the beggar.
    • (तुम सब) भिक्षुक को मत डाँटो।

    ४। शीघ्रम् उत्थाय जलं पूरयामि अहम्।
    • I get up quickly and fill the water.
    • मैं शीघ्र उठकर पानी भर लेता हूँ।

    ५। तस्य शब्दजाले न भ्रमतात्।
    • Do not get deluded by his web of words.
    • उसके शब्दजाल में मत भटकना।

    ६। मया सह वर्तस्व तव कल्याणं भवेत्।
    • Stay with me ; your welfare may ensue.
    • मेरे साथ रहो तुम्हारा कल्याण होगा।

    ७। संसारं दृष्ट्वा मोहावेशं न प्राप्नुहि।
    • Upon seeing the world, do not get deluded.
    • दुनिया को देखकर मोह में न पड़ो।

    ८। धर्म एव हतो हन्ति।
    • Only violated dharma violates.
    • मारा गया धर्म ही मारता है।

    ९। पञ्चाङ्गं दृष्टं मया।
    • Calander has been seen by me.
    • पंचांग मेर् द्वारा देखा गया है।

    १०। मायामयम् इदम् अखिलं बुद्ध्वा।
    • Knowing that this entire world is illusory.
    • इस सारे जगत को मिथ्या जानकर।

    (93)


    १। अभिमानः सर्वनाशकः भवति।
    • Pride is destructive.
    • गर्व सर्वनाशक होता है।

    २। श्रीमतः रामकृष्णस्य शिष्यः अयम्।
    • He is a disciple of Shri Ramakrishna.
    • यह श्री रामकृष्ण का शिष्य है।

    ३। इदम् आसनं रत्नैः कल्पितम्।
    • This seat is made of precious gems.
    • यह आसन रत्नों से बना हुआ है।

    ४। एषा बाला कीर्तिमानं स्थापयेत्।
    • This girl may establish a record.
    • यह लड़की कीर्तिमान बना सकती है।

    ५। एकस्मिन् पात्रे पायसम् आनय।
    • Bring paayasam in a vessel.
    • एक बर्तन में पायस लाओ।

    ६। ताम्बूलं खादित्वा ओष्ठौ रक्तौ जातौ।
    • After eating betel leaves, lips became red.
    • पान खाने के बाद होंठ लाल हो जाते हैं।

    ७। पूजां गृहाण प्रभो।
    • Accept the worship, Lord.
    • पूजा को स्वीकार करो, प्रभु।

    ८। यद् यत् कर्म क्रियते तत् अखिलम्।
    • whatever action one performs, it is complete.
    • जो भी कर्म किया जाता है, वह पूर्ण किया जाता है।

    ९। एतावदुक्त्वा अहं मम भाषणं समापयामि।
    • All that said, I conclude my speech.
    • इतना कहकर मैं अपना भाषण समाप्त करता हूँ।

    १०। ब्रह्मपदं त्वं प्रविश विदित्वा।
    • You enter into Brahmapada, knowing it.
    • उसे जानकर ब्रह्म की अवस्था में प्रवेश करो।

    (94)


    १। किमर्थम् अस्यां वार्तायां हससि।
    • Why are you laughing during this conversation?
    • इस बातचीत में तुम हँस क्यों रहे हो?

    २। पृष्ठतः मन्दिरस्य पर्वतः वर्तते।
    • There is a mountain behind the temple.
    • मंदिर के पीछे एक पहाड़ है।

    ३। सद्यः युवानः देशं सेवितुम् वाञ्छन्ति।
    • Nowadays young people wish to serve the country.
    • आज कल युवा लोग देश की सेवा करना चाहते हैं।

    ४। जटां धरति इति जटाधरः।
    • He who wears dreadlocks is called a Jataadhara
    • जो जटा धारण करता है, उसे जटाधारी कहते हैं।

    ५। रामनाम एव तारकमस्ति संसारात्।
    • The name of Rama alone is the raft(means)to cross the ocean of worldly existence. (samsaara)
    • राम का नाम ही संसार की समुद्र से पार लगाने वाला है।

    ६। मृत्तिकायाः सुगन्धं जिघ्र।
    • Smell the fragrance of the soil.
    • मिट्टी की सुगन्ध को सूंघो।

    ७। ध्येयं श्रीपतिरूपम् अजस्रम्।
    • Meditate on the form of the Shreepati incessantly. (non-stop)
    • निरन्तर भगवान के रूप पर ध्यान करो।

    ८। यद्यपि सर्वे प्राणिनः मरिष्यन्ति।
    • Eventhough all the living beings will die.
    • यद्यपि सभी प्राणी मरेंगे।

    ९। तथापि धर्माचरणं न कुर्वन्ति।
    • Still, they do not follow dharma.
    • तथापि वे धर्म का आचरण नहीं करते।

    १०। पाण्डुपुत्रः भीमः अहम्।
    • I am Bhima, the son of Pandu.
    • मैं पाण्डुपुत्र भीम हूँ।

    (95)


    १। नासिका अनुस्वारस्य उच्चारणस्थानम्।
    • The nose is the locus of pronunciation for anusvaara.
    • नाक अनुस्वार का उच्चारण स्थान है।

    २। धीराः न शोचन्ति कदापि।
    • The wise never grieve.
    • बुद्धिमान लोग कभी शोक नहीं करते।

    ३। मित्रपरीक्षणम् आपत्काले भवति।
    • The test of friendship happens during difficult times.
    • मित्रता का परीक्षण कठिन समय में होता है।

    ४। उद्वाहानन्तरं गृहस्थः इति उच्यते।
    • One is called a householder after marriage.
    • विवाह के पश्चात् व्यक्ति को गृहस्थ कहा जाता है।

    ५। शृगालः वनं प्रति धावति।
    • The jackal runs towards the forest.
    • सियार वन की ओर दौड़ता है।

    ६। स्खलनकारणेन सा सोपानेभ्यः अपतत्।
    • Due to slipping, she fell from the stairs.
    • फिसलने के कारण वह सीढ़ियों से गिर गई।

    ७। हिमपातं दृष्ट्वा केचन अत्युत्साहिताः।
    • Some became overexcited upon seeing the snowfall.
    • हिमपात देखकर कुछ लोग बहुत उत्साहित हो गए।

    ८। अहं लघूद्योगं प्रारप्स्ये।
    • I will start a small business.
    • मैं एक छोटा व्यापार शुरू करूँगा।

    ९। नलिकायां मलमिश्रितं जलम् आयाति।
    • Dirty water comes through the pipe.
    • मल मिला हुआ पानी नल के माध्यम से आता है।

    १०। कुञ्चिकागुच्छः एव पतितः कुत्रचित्।
    • The key-bunch itself fell somewhere.
    • चाबियों का गुच्छा ही कहीं गिर गया।

    (96)


    १। अद्य सायं रामायणपाठः अस्ति।
    • Today evening there is a recitation of the Ramayana.
    • आज शाम रामायण का पाठ है।

    २। युवानः दृढनिश्चयिनः स्युः।
    • Youngsters should be firm in their resolve.
    • युवा अपने निश्चय में दृढ़ रहें।

    ३। बुद्धिबलं सर्वबलप्रधानम्।
    • The supreme among strengths is the Intellectual strength.
    • बुद्धिमत्ता सब शक्तियों में प्रधान है।

    ४। प्रातरुत्थाय पितरौ नमति रामः।
    • Rama wakes up in the morning and bows to his parents.
    • सुबह उठकर राम माता-पिता को नमस्कार करता है।

    ५। मम पुत्र्याः विवाहः अग्रिमवर्षे भविता।
    • My daughter's wedding will take place next year.
    • मेरी बेटी का विवाह अगले वर्ष होगा।

    ६। सङ्गठनं सर्वसिद्ध्यास्पदं भवति।
    • Organization is the abode of all successes.
    • संगठन सफलता का घर है।

    ७। मन्दिरनिर्माणे महती स्थापत्यकला उपयुज्यते स्म।
    • Great architectural skill was employed in temple construction.
    • मंदिर निर्माण में महान स्थापत्य कला का प्रयोग किया जाता था।

    ८। कृष्णस्तु भगवान् स्वयम्।
    • Krishna is the god himself.
    • कृष्ण स्वयं परमेश्वर हैं।

    ९। युवजनाः शस्त्रशास्त्रज्ञाः भवेयुः।
    • The youth should become experts in weaponry and scriptures.
    • युवा शस्त्रों और शास्त्रों में विशेषज्ञ बनना चाहिए।

    १०। तव पुत्रं सामाजिकानुशासनं पाठय।
    • Teach social ethics to your son.
    • अपने बेटे को सामाजिक अनुशासन सिखाओ।

    (97)


    १। मक्षिकाः वारयति पुच्छम्।
    • The tail clears the flies off.
    • पूछ मक्खियों को हटाती है।

    २। बालाः देवीस्वरूपिण्यः भवन्ति।
    • Girls are embodiments of Devi.
    • बच्चियां देवी का स्वरूप होती हैं।

    ३। सूत्रस्मरणमपि आवश्यकमेव।
    • Remembering sutra is also necessary.
    • सूत्र का स्मरण भी आवश्यक है।

    ४। विद्यार्थिनी गृहगमनाय शिक्षकम् अनुमतिं पृच्छति।
    • The student asks permission from the teacher to go home.
    • छात्रा घर जाने के लिए शिक्षक से अनुमति लेती है।

    ५। कल्हणः राजतरङ्गिणीं रचितवान्।
    • Kalhana composed Rajatarangini.
    • कल्हण ने राजतरंगिणी की रचना की।

    ६। अश्वत्थामा हतः नरो वा कुञ्जरो वा।
    • Ashwatthama is dead- either man or elephant.
    • अश्वत्थामा मर गया है, नर अथवा हाथी।

    ७। यत्करोमि जगन्नाथ तदस्तु तव पूजनम्।
    • Whatever I do, hey Jagannaatha, may that be your worship.
    • जो कुछ मैं करता हूँ, हे जगन्नाथ, वह आपका पूजन हो।

    ८। भवती तु भगवती अस्ति मान्ये।
    • Respected lady, you are a goddess.
    • आप तो देवी हैं मान्ये।

    ९। भगवता शिवेन तस्मै दिव्यास्त्रं प्रदत्तम्।
    • A divine weapon was given to him by Lord Shiva
    • भगवान शिव के द्वारा उसे एक दिव्य अस्त्र दिया गया ।

    १०। वणिक् वस्तूनि तोलयति।
    • The merchant weighs the goods.
    • व्यापारी माल को तोलता है।

    (98)


    १। शलभयूथः सस्यानि भक्षते।
    • The swarm of locusts eat the crops.
    • टिड़ियों की झुंड फसल खाता है।

    २। सः प्रथमार्जितेन धनेन वस्त्राणि निर्धनेभ्यः राति।
    • He gives clothes for the poor, with his first salary
    • प्रथमार्जित पैसों से वह निर्धनों के लिए कपड़े देता है।

    ३। युवती वृद्धं मातामहं श्रयति।
    • The young woman takes care of her aged grandfather.
    • युवती अपने नाना का ध्यान रखती है।

    ४। दुष्टं मनः दुष्टविचारान् एव सूते।
    • An evil mind generates(creates) only evil thoughts.
    • बुरा मन केवल बुरे विचारों को ही जन्म देता है।

    ५। हिंसां कुर्वन् न कश्चित् शान्तिम् आप्नुयात्।
    • No one may attain peace by committing violence.
    • कोई भी हिंसा करके शांति नहीं प्राप्त करता।

    ६। वृकः रौति रात्रिकाले।
    • The wolf howls at night.
    • भेड़िया रात में चीखता है।

    ७। देवाः सज्जनान् पान्ति।
    • Gods protect the virtuous (good people)
    • देवता धर्मात्माओं की रक्षा करते हैं।

    ८। काकः काकी च मिलित्वा शावकान् पिपूर्तः।
    • Male and female crows together nourish their young ones.
    • कौवा और मादा कौवा मिलकर अपने बच्चों का भरण पोषण करते हैं।

    ९। सा दधि मथ्नाति।
    • She churns the curds.
    • वह दही मथती है।

    १०। युद्धे व्रणितः भूत्वा सः खञ्जति।
    • Having been wounded in the battle, he limps.
    • युद्ध में चोटिल होकर वह लंगड़ाता है।

    (99)


    १। सः विंशत्यै धेनुभ्यः प्रतिदिनं खादितुं ददाति।
    • He feeds twenty cows every day
    • वह हर दिन बीस गायों को खाने के लिए देता है।

    २। भारतीयगगनयात्रिकाः चन्द्रं गमिष्यन्ति।
    • Indian astronauts will go to moon.
    • भारतीय अंतरिक्ष यात्री चंद्रमा पर जाएँगे।

    ३। अहम् अनुवैद्यः नास्मि उपवैद्यः अस्मि।
    • I am not a ward boy, but an assistant physician.
    • मैं अनुवैद्य नहीं हूँ, सहायक चिकित्सक हूँ।

    ४। व्यक्तिः इति स्त्रीलिङ्गशब्दः अस्ति।
    • The word ‘ व्यक्तिः’ is of feminine gender.
    • व्यक्ति शब्द स्त्रीलिंग है।

    ५। मम मतिरास्तां तव पदकमले।
    • My mind is in your lotus-feet
    • मेरी मति आपके पदकमलों में स्थित हो।

    ६। अनेक इति सर्वनामपदमस्ति।
    • ‘अनेक’ is a pronoun.
    • अनेक यह शब्द एक सर्वनाम है।

    ७। अध्यापिका बालान् अध्यापयति।
    • Lady teacher teaches the children.
    • शिक्षिका बच्चों को पढ़ाती है।

    ८। कृषिकार्याय कौशलमावश्यकम्।
    • Skill is essential for agriculture.
    • कृषि कार्य के लिए कौशल आवश्यक है।

    ९। विज्ञानी शोधकार्ये प्रवृत्तः।
    • The scientist is engaged in research work.
    • वैज्ञानिक अनुसंधान कार्य में लगा हुआ है।

    १०। धीवरः मत्स्यान् दृष्ट्वा मोदते।
    • The fisherman rejoices upon seeing the fish.
    • मछुआरा मछलियों को देखकर खुश होता है।

    (100)


    १। स्नात्वा अपि जृम्भसे अहो कियान् अलसः त्वम्।
    • Even after taking bath, you are yawning ; how lazy you are!
    • नहाने के बाद भी तुम जम्भाई ले रहे हो कितने आलसी हो।

    २। पत्रवितारकः पत्राणि प्रतीक्षमाणेभ्यः यच्छति।
    • The postman delivers letters to those who are expecting.
    • डाकिया उन लोगों को पत्र देता है जो प्रतीक्षा कर रहे हैं।

    ३। अहम् एकवारमेव विमाने उपविष्टवान्।
    • I boarded the plane only once.
    • मैं विमान में केवल एक बार ही सवार हुआ।

    ४। अनामिकायाम् अङ्गुलीयकं ध्रियते।
    • Ring is worn on the ring finger.
    • अनामिका उंगली पर अंगूठी पहनी जाती है।

    ५। तस्य दन्तपाली वक्रा जाता दुर्घटनायाम्।
    • His tooth-guard got twisted in the accident.
    • उसकी दन्तपाली दुर्घटना में टेढ़ी हो गई थी।

    ६। विष्णोः उरसि प्रहरति भृगुः।
    • Bhrigu struck Vishnu on the chest.
    • भृगु ने विष्णु की छाती पर मारा।

    ७। तर्जनी तर्जयितुम् उपयुज्यते।
    • The index finger is used for pointing.
    • तर्जनी उंगली डांटने के लिए प्रयोग में ली जाती है।

    ८। कुतः ते नखाः पीतवर्णीयाः सन्ति।
    • Why are your nails yellow?
    • तुम्हारे नाखून पीले क्यों हैं।

    ९। कालकः विद्यते तस्य वामकपोले।
    • There is a mole on his left cheek.
    • उसके बाएं गाल पर एक तिल है।

    १०। यकृति शोथः अस्ति पितुः।
    • Father's liver is inflamed.
    • पिता के यकृत् में सूजन है।

    (101)


    १। सिक्थवर्तिका समाप्ता ।
    • The candle is finished.
    • मोमबत्ती समाप्त हो गई।

    २। अधिकारी श्रमिकं निष्कासयति।
    • The officer dismisses the worker.
    • प्रबंधक श्रमिक को निकालता है।

    ३। विद्यार्थी पिपठिषति।
    • The student desires to study.
    • छात्र पढ़ाई करना चाहता है।

    ४। उक्तस्य विषयस्य पुनः प्रतिपादनं कुरु।
    • Repeat the explanation of the said topic.
    • उक्त विषय की व्याख्या पुनः करें।

    ५। गरुडः बहुना वेगेन डयते।
    • The eagle flies very fast.
    • गरुड़ तीव्र वेग से उडता है।

    ६। बालिके देवम् अर्चितवत्यौ।
    • The two girls worshipped the deity.
    • दो लड़कियों ने देवता की पूजा की।

    ७। त्वम् आनन्दं लभस्व।
    • You should attain happiness.
    • तुम आनन्द प्राप्त करो।

    ८। गृहस्थाः अतिथीन् सत्कुर्वन्ति।
    • The householders honour the guests.
    • घरवाले अतिथियों का सत्कार करते हैं।

    ९। मृत्युः नूतनः आरम्भः भवेत्।
    • Death may be the new beginning.
    • मृत्यु एक नया आरम्भ है।

    १०। विद्युत् तु गता एव।
    • But, the electricity has gone already.
    • बिजली चली गई है।

    (102)


    १। कलायः कदाचित् खादितः किं भवता।
    • Has groundnut ever been eaten by you?
    • क्या कभी आपने मूंगफली खाई है।

    २। आलवालाम्बु पिबन्ति पक्षिणः।
    • Birds drink the water in the tree-basin.
    • पक्षी पेडों में पानी डालने के लिए बने स्थान में से पानी पीते हैं।

    ३। पर्वतक्षेत्रे सन्न्यासिनः तपस्स्थली विद्यते।
    • Ascetics’ meditation-place lies in mountains.
    • पर्वतीय क्षेत्र में संन्यासियों के ध्यान करने के लिए एक स्थान होता है।

    ४। तत्र विराजमानः सन्न्यासी तपसा प्रकाशते।
    • There, the ascetic is glowing because of meditation.
    • वहाँ विराजमान संन्यासी तप के कारण प्रकाशित होता है।

    ५। कृशः जनः स्थूलं दृष्ट्वा खिद्यते।
    • Lean person feels sad upon seeing fat one.
    • पतला व्यक्ति मोटे को देखकर खिन्न होता है।

    ६। माता पुत्रीं चुम्बति।
    • The mother kisses her daughter.
    • माँ बेटी को चूमती है।

    ७। हस्तसङ्केतेन यात्रिकः लोकयानं स्थगयति।
    • The traveller stops the bus with a hand-signal.
    • यात्री हाथ संकेत से वाहन को रोकता है।

    ८। धेनुः वत्सां लेढि।
    • The cow licks the calf.
    • गाय बछड़े को चाटती है।

    ९। ब्रह्मचारी हनुमद्विग्रहं भावेन स्पृशति।
    • The celibate (brahmachaari) touches the idol of Hanuman with sentiment.
    • ब्रह्मचारी हनुमान् जी की मूर्ति को भक्ति भाव से छूता है।

    १०। तातः अपत्यं पुरातनं वृत्तान्तं स्मारयति।
    • Father reminds the son of an old incident.
    • पिता पुत्र को एक पुरानी घटना स्मरण कराता हैं।

    (103)


    १। माता रामो मत्पिता रामचन्द्रः।
    • Rama is my mother and Ramachandra is my father
    • मेरी माता राम हैं और मेरे पिता रामचंद्र हैं।

    २। दूरादेव भवन्तम् अभिज्ञातवान्।
    • Recognized you from afar.
    • तुम्हें दूर से पहचान लिया।

    ३। वृक्षाधः उपवेशने महान् आनन्दः आगच्छति।
    • Sitting beneath the tree gives immense joy.
    • पेड़ के नीचे बैठने से महान आनंद होता है।

    ४। देशरक्षणार्थं प्राणान् समर्पय।
    • Offer your life for protection of the country.
    • देश की रक्षा के लिए अपने प्राणों को समर्पित करो।

    ५। विद्युद्वाहनं प्रसिद्धं जायमानमस्ति।
    • Electric vehicle is becoming famous.
    • विद्युत् वाहन प्रसिद्ध हो रहा है।

    ६। नलेन सेतुमकारयत्।
    • Got the bridge built by Nala.
    • नल से सेतु बनवाया।

    ७। रामराज्यम् आरब्धं भोः।
    • The reign of Rama has begun, my friend!
    • राम राज्य का आरंभ हो गया है।

    ८। माता पिता च कुत्र गतौ।
    • Where have mother and father gone?
    • माँ और पिता कहाँ गए हैं।

    ९। नास्ति मूलमनौषधम्।
    • There is no root which is not a medicine.
    • कोई भी मूल(जड़) औषधि नहीं है ऐसा नहीं है।

    १०। अवधानी भव त्वम्।
    • Be attentive.
    • सतर्क रहो।

    (104)


    १। पश्य तत् वर्तुलाकारम् आम्रम्।
    • Look at that round-shaped mango.
    • उस गोल आकार वाले आम को देखो।

    २। शिशुना मातुः वेणी गृहीता।
    • The mother’s plait was held by the child
    • बच्चे ने माँ की चोटी पकड़ ली है।

    ३। गच्छति याने आरोढुं न प्रयतस्व।
    • Do not try to board the moving vehicle.
    • चलते वाहन में चढ़ने का प्रयास न करो।

    ४। प्रवहमानः वायुः शुष्यन्ति पत्राणि अनयत्।
    • The blowing wind carried away dry leaves.
    • बहती हवा सूखते हुए पत्तों को ले जाती है।

    ५। कः सौरमासः चलति अधुना।
    • Which solar month is going on now?
    • अभी कौन सा सौरमास चल रहा है।

    ६। तव जन्मदिनाङ्कः कः।
    • What is your date of birth?
    • तुम्हारी जन्मतिथि क्या है।

    ७। तिसृषु रामस्य माता का।
    • Who is the mother of Rama among the three?
    • तीनों में से राम की माता कौन है।

    ८। दशानाम् उपनिषदां भाष्यम् उपलब्धमस्ति।
    • The commentary on ten Upanishads is available.
    • दस उपनिषदों की व्याख्या उपलब्ध है।

    ९। कठोपनिषदः पठनं तु कृतम्मया।
    • I have read the Kathopanishad.
    • मैंने कठोपनिषद का पठन तो कर लिया है।

    १०। रात्रिकाले शीतलता वर्धते सर्वत्र।
    • Chillness increases everywhere at night.
    • रात्रि में सब ओर ठंडक बढ़ जाती है।

    (105)


    १। कथं वयं सुखिनः स्याम।
    • How can we be happy?
    • हम कैसे खुश रह सकते हैं।

    २। सौचिकः वस्त्राणि सीव्यति।
    • Tailor stitches the clothes.
    • दर्जी कपड़े सिलता है।

    ३। सन्मित्रं सर्वत्र कीर्तिं प्रसारयति।
    • A good friend spreads fame everywhere.
    • एक अच्छा मित्र हर जगह कीर्ति फैलाता है।

    ४। पिपीलिकाः मृताः नैकाः मम कारणेन।
    • Many ants died because of me.
    • कई चींटियाँ मेरी वजह से मरीं।

    ५। इच्छाः अस्मान् बहुधा नर्तयन्ति।
    • Desires make us dance in many ways.
    • इच्छाएँ हमें बहुधा नचाती हैं।

    ६। किमर्थं यूयं बालान् तर्जयन्तः पाठयथ।
    • Why do you all scold the children while teaching them?
    • तुम लोग बच्चों को डांटते हुए क्यों पढ़ाते हो ।

    ७। न त्वहं कामये राज्यम्।
    • I do not desire the kingdom.
    • मैं राज्य की इच्छा नहीं करता।

    ८। ग्रन्थं पठितवत्या युवत्या समयः न दृष्टः।
    • Time was not noticed by the young woman who was reading the book.
    • पुस्तक पढ़ती हुई युवती ने समय नहीं देखा।

    ९। वृषभयुगलं न सामान्यतः दृश्यते।
    • A Pairs of bulls is not commonly seen.
    • बैलों की जोड़ी सामान्यतः नहीं दिखती है।

    १०। सन्धिपठनं क्रियते इदानीम् अस्माभिः।
    • Sandhi is being studied by us now.
    • हमारे द्वारा अभी सन्धि पढ़ी रही हैं।

    (106)


    १। चाणक्यः चन्द्रगुप्तं राज्ये प्रतिष्ठापितवान्।
    • Chanakya established ( throned) Chandragupta in the kingdom.
    • चाणक्य ने चन्द्रगुप्त को सिंहासन पर प्रतिष्ठापित।

    २। लक्ष्मीः इति तस्याः नाम।
    • Her name is Lakshmi.
    • उसका नाम लक्ष्मी है।

    ३। खड्गचालनमपि जानीयाः त्वम्।
    • You should also know swordsmanship ( fencing).
    • तुम्हें तलवार चलाना भी आना चाहिए।

    ४। उपवेष्टुमपि स्थानं नास्ति अत्र।
    • There is no place even to sit here.
    • यहाँ बैठने की भी स्थान नहीं है।

    ५। सा कियत् सुन्दरं गायति किल।
    • How beautifully she sings, isn’t it?
    • वह सचमुच कितना सुन्दर गाती है।

    ६। मात्रा प्रेषितानि लड्डुकानि खादन् अस्मि।
    • I am eating the laddus sent by mother.
    • मैं माँ द्वारा भेजे गए लड्डू खा रहा हूँ।

    ७। तस्याः धेनोः खुरे वेदना विद्यते।
    • Her cow has pain in its hoof.
    • उसकी गाय के खुर में वेदना है।

    ८। अमृतपानाय सर्वे लालायिताः सन्ति।
    • Everyone is salivating (drooling over) to drink the Amrutha.
    • सभी अमृतपान के लिए लालायित हैं।

    ९। चतुरा अस्ति तव पुत्री।
    • Your daughter is clever.
    • तुम्हारी बेटी चतुर है।

    १०। हनुमतः लाङ्गूले अग्निः प्रज्वालितः।
    • Fire was set to Hanuman's tail.
    • हनुमान की पूँछ में आग लगा दी गई।

    (107)


    १। हे गङ्गे मम कुमतिकलापं हर।
    • Hey Ganga, take away my evil thoughts.
    • हे गंगा, मेरे बुरे विचारों को दूर कर दो।

    २। सुविस्तृतमासीत् भाषणम्।
    • The speech was very elaborate.
    • भाषण बहुत विस्तृत था।

    ३। क्रुद्धः महिषः अन्यान् तुम्फति।
    • The angry buffalo injures others.
    • गुस्सैल भैंसा दूसरों पर हमला करती है।

    ४। सर्वे कामेन क्रोधेन च आवृताः सन्ति।
    • Everyone is enveloped by desire and anger.
    • सभी काम और क्रोध से घिरे हुए हैं।

    ५। आत्मज्ञानविहीनाः अधोगतिं प्राप्नुवन्ति।
    • Those lacking atma-jnaana meet their downfall.
    • आत्मज्ञान से रहित व्यक्ति अधोगति को प्राप्त होते हैं।

    ६। भूमौ उपविश्य खादन्तु ते।
    • Let them sit on the ground and eat.
    • वे भूमि पर बैठकर खाएं।

    ७। गजः उन्मत्तः जातः तेन हस्तिपकः अपि पातितः।
    • The elephant went mad and the mahout was thrown down ( by the elephant).
    • हाथी पागल हो गया और अपने महावत को भी गिरा दिया।

    ८। गृहेषु अपि वृक्षान् आरोपयन्ति जनाः।
    • People plant trees in houses also.
    • लोग घरों पर भी पेड़ लगाते हैं।

    ९। त्वं कानि स्थानानि अपश्यः।
    • Which places did you see?
    • तुमने कौन-कौन सी जगहें देख लीं ।

    १०। घनधूमिका आलिङ्गनेच्छया पर्वतम् आच्छादितवती।
    • The dense fog covered the mountain with a desire to embrace it.
    • घनी धुंध ने पर्वत को आलिंगन की इच्छा से ढक लिया।

    (108)


    १। अत्र तत्र न ष्ठीव।
    • Do not spit here and there.
    • यहाँ-वहाँ मत थूकें।

    २। कासनसमये वेदना भवति किम्।
    • Do you feel pain while coughing?
    • क्या खाँसते समय वेदना होती है।

    ३। एकलक्षम् इति सङ्ख्यायां पञ्च शून्याः भवन्ति।
    • There are five zeros in the numeral for one Lakh.
    • एक लाख में पाँच शून्य होते हैं।

    ४। नीललोहितवर्णः अस्मिन् कक्षे नास्ति।
    • There is no violet color in this room.
    • इस कमरे में बैंगनी रंग नहीं है।

    ५। कण्ठस्य शुद्ध्यर्थं गण्डूषयति।
    • He gargles to cleanse his throat.
    • वह गले की सफाई के लिए गरारे करता है।

    ६। यदि विषयान् ध्यायति तर्हि तेषु सङ्गः वर्धते।
    • If one contemplates on objects, attachment to them grows.
    • यदि कोई विषयों का ध्यान करता है, तो उनमें आसक्ति बढ़ती है।

    ७। वार्षिकं शुल्कं तु तेभ्यः प्रदत्तमेव।
    • The annual fee has indeed been paid to them.
    • वार्षिक शुल्क तो उन्हें दे दिया है।

    ८। नूतना भाषा अपि पठितव्या।
    • A new language should also be learned.
    • नई भाषा भी पढ़नी चाहिए।

    ९। अग्रिममासे केरलं गन्तास्मि।
    • I will go to Kerala next month.
    • अगले महीने मैं केरल जाऊँगा।

    १०। अधिकवेगकारणेनैव अपघातः जातः।
    • The accident occured due to overspeeding.
    • अधिक गति के कारण ही दुर्घटना हुई।

    (109)


    १। भूस्खलनेन जनाः मृताः।
    • People died due to landslide.
    • भूस्खलन से लोग मारे गए।

    २। स्तम्भः सदा सुदृढः भवेत्।
    • A pillar should always be strong.
    • स्तंभ हमेशा दृढ़ होना चाहिए।

    ३। ते प्रतिदिवसं रङ्गवल्लीं निर्मातः।
    • They (two women) create a rangoli every day.
    • वे (दो महिलाएं) प्रतिदिन रंगोली बनातीं हैं।

    ४। इष्टिकया ताडितः सः शिरसि।
    • He was hit on the head by a brick.
    • उसे सिर पर ईंट से मारा गया।

    ५। अम्ब मे आच्छादकं क्व।
    • Mother, where is my blanket?
    • माँ मेरी चादर कहाँ है।

    ६। ज्येष्ठः जातः सः।
    • He became elder
    • वह बड़ा हो गया है।

    ७। अधुना तस्य तर्जनम् एव वरं ताडनात्।
    • Now, his scolding is better than beating.
    • अब उसको डाँटना मारने से अच्छा है।

    ८। गोहितम् इदं सर्वं खाद्यम्।
    • All this food is for the cows.
    • यह सारा भोजन गायों के लिए है।

    ९। भूमिपूजनम् अभूत्किल अद्य।
    • Bhoomipoojan happened today, isn’t it?
    • आज भूमि-पूजन हुआ।

    १०। उपधानं न स्वीकरोमि अहं कदापि।
    • I never use a pillow.
    • मैं कभी भी तकिया नहीं लेता हूँ।

    (110)


    १। पादाभ्यमेव सः भ्रमति।
    • He wanders on foot.
    • वह पैदल ही घूमता है।

    २। अम्ब मे दन्तकूर्चः कुत्र स्थापितः।
    • Mother, where is my toothbrush kept?
    • माँ मेरा दाँतों का कूर्च कहाँ रखा है।

    ३। तत्रैव भवतु सः अत्र तु ताडनमेव प्राप्नुयात्।
    • Let him be there itself, he will only get beatings here.
    • उसे वहीं रहने दो यहाँ उसे केवल दंड ही मिलेगा।

    ४। अस्य वाक्यस्य औचित्यं किम्।
    • What is the propriety of this sentence?
    • इस वाक्य की उपयुक्तता क्या है।

    ५। सन्न्यासिनं दूरादेव नमस्कुर्वन्ति जनाः।
    • People greet a monk from afar itself.
    • लोग साधु को दूर से ही नमस्कार करते हैं।

    ६। कण्टकशाखाम् अपसार्य गन्तव्यम्।
    • One should move the thorny branch away and proceed(go).
    • काँटेदार शाखा को हटाकर आगे बढ़ना चाहिए।

    ७। रामदूतः सर्वान् पराजित्य गच्छेत्।
    • Rama’s envoy may defeat every one and go.
    • राम का दूत सबको पराजित करके जाएगा।

    ८। मातृभिः शिशवः लाल्यन्ते।
    • Infants are cuddled by mothers.
    • बच्चे माताओं द्वारा लालित किए जाते हैं।

    ९। वाग्भूषणम् एव भूषणं भवति।
    • Elocution itself is the ornament.
    • वाणी का अलंकरण ही वास्तविक् आभूषण होता है।

    १०। सूर्यास्तस्य समयः अभवत्।
    • It is sunset time.
    • सूर्यास्त का समय हो गया।

    (111)


    १। मार्गं निकषा व्रणितः चिक्रोडः पतितः अस्ति।
    • A wounded squirrel has fallen on the road.
    • मार्ग पर एक व्रणित गिलहरी गिरी हुई है।

    २। द्रोण्या जलं निक्षिप वृक्षाय।
    • Pour water for the tree from the bucket.
    • बाल्टी से पानी पेड़ के लिए डालो।

    ३। पुरस्कारवितरणस्य कार्यक्रमे मुख्याथितिः कः वर्तते।
    • Who is the chief-guest at the award distribution ceremony?
    • पुरस्कार वितरण कार्यक्रम में मुख्य अतिथि कौन हैं।

    ४। युवां श्वः जनान् सम्बोधयिष्यथः किम्।
    • Will you both address the people tomorrow?
    • क्या तुम दोनों कल लोगों को संबोधित कर दोगे।

    ५। अहं किमपि न जाने अस्मिन् विषये।
    • I do not know anything in this matter.
    • मैं इस विषय में कुछ नहीं जानता।

    ६। कथमपि तं अद्य रात्रौ एव कारागृहे स्थापय।
    • Somehow, put him in the prison in the tonight itself.
    • कैसे भी करके उसे आज रात्रि में ही कारागृह में डाल दो।

    ७। तव पुत्रस्य वामहस्तः भग्नः।
    • Your son's left hand is broken.
    • तुम्हारे बेटे का बायां हाथ टूट गया है।

    ८। उलूकः लक्ष्म्याः वाहनमस्ति।
    • Owl is the vehicle of Lakshmi.
    • उल्लू लक्ष्मी का वाहन है।

    ९। खट्वाम् अधः आनय अचिरात्।
    • Bring the cot down immediately.
    • तुरंत खाट को नीचे लाओ।

    १०। साम्प्रतं नास्ति कश्चित् तादृशः बलशाली।
    • At present, there is no one as strong as him.
    • वर्तमान में उसके जैसा बलशाली कोई नहीं है।

    (112)


    १। सर्वे भवन्तु सुखिनः।
    • May all be happy.
    • सभी सुखी हों।

    २। हस्ताक्षराभियानं चालयाम।
    • Let us conduct a signature campaign.
    • हम एक हस्ताक्षर अभियान चलाएं।

    ३ | भाषणं तु पूर्णम् अधुना चलतु भवान् मया सह।
    • Speech is over now, (please) come along with me.
    • भाषण पूर्ण हुआ अब आप मेरे साथ चलें।

    ४। प्रयोगशालायाम् दुर्गन्धः अस्ति।
    • There is a bad odour in the laboratory.
    • प्रयोगशाला में एक दुर्गंध है।

    ५ | ननाद ढक्कां नवपञ्चवारम्।
    • He played (sounded) the drum (damaru) fourteen times.
    • उसने डमरू चौदह बार बजाया।

    ६ | सा तु बहुभाषापट्वी वर्तते।
    • She, however, is proficient in several languages.
    • वह (महिला) कई भाषाओं में प्रवीण है।

    ७। पत्रसूचीम् आसन्दे कः अस्थापयत्।
    • Who kept the mail list on chair?
    • पत्रों की सूची को किसने आसन्द पर रखी।

    ८। दर्पणे सः वानरः आत्मानं पश्यति।
    • That monkey sees himself in the mirror.
    • वह वानर दर्पण में अपने आप को देखता है।

    ९। क्षुरपत्रेण श्मश्रु कर्तयत यूयम्।
    • You all should shave your beard with the blade.
    • तुम लोग क्षुरपत्र से अपनी श्मश्रु बनाओ।

    १०। चतुरः पादान् प्रसार्य शेते मे धेनुः।
    • My cow sleeps by stretching all its four legs out.
    • मेरी गाय अपने चार पैरों को फैलाकर सोती है।

    (113)


    १। धनाढ्याः विनम्राः स्युः।
    • The wealthy should be humble.
    • धनवानों को विनम्र होना चाहिए।

    २। सत्सङ्गतिः कथय किं न करोति पुंसाम्।
    • You tell (me), what good company does not do to people?
    • बताओ अच्छी संगत लोगों के लिए क्या नहीं करती।

    ३। मम मातरमहं सम्यक् जानामि।
    • I know my mother well.
    • मैं अपनी माँ को अच्छी प्रकार जानता हूँ।

    ४। तातः कटपुटीकरणपटुः अस्ति।
    • Father is an expert in folding the mat.
    • पिता दरी को घरी करने में निपुण हैं।

    ५। शिवस्यैषा मुद्रा भद्राय राजते।
    • This stamp of Shiva suits (is meant for) good people.
    • शिव की यह मुद्रा भले लोगों के लिए है।

    ६। भारतेन मङ्गलयानं कदा प्रेषितम्।
    • When was the Mangalyaan sent by India?
    • भारत के द्वारा मंगलयान कब भेजा गया था।

    ७। रोटिकां पात्रस्य अन्तः स्थापय।
    • Keep the bread inside the container.
    • रोटी को बर्तन के अंदर रखो।

    ८। फलरसं तु यथेष्टं पिबामि।
    • I drink as much fruit juice as I like.
    • मैं इच्छानुसार फलों का रस पीता हूँ।

    ९। विद्यालयस्यूतः बाल्यकालं स्मारयति।
    • The school bag reminds me of my childhood.
    • विद्यालय का थैला मुझे मेरे बचपन की याद दिलाता है।

    १०। त्वया वृथा एव समयः याप्यते।
    • Time is wasted by you unnecessarily.
    • तुम समय व्यर्थ कर रहे हो।

    (114)


    १। नवरात्रोत्सवः चलतीदानीम्।
    • The Navaratri festival is going on now.
    • नवरात्रि उत्सव अभी चल रहा है।

    २। पृथिव्याः तापमानं वर्धमानमस्ति।
    • The temperature of the Earth is increasing.
    • पृथ्वी का तापमान बढ़ रहा है।

    ३। वनवर्धनं विहाय नास्ति मार्गः।
    • There is no way except reforestation.
    • वनरोपण को छोडकर कोई मार्ग नहीं है।

    ४। पादरक्षायां वृश्चिकः वर्तते।
    • There is a scorpion in the shoe.
    • जूते में बिच्छू है।

    ५। विषाणुकारणेन नैकाः गावः मृताः।
    • Many cows have died due to a virus.
    • विषाणु के कारण कई गायें मर गई हैं।

    ६। पशवः न कदाचित् स्वधर्मं जहति।
    • Animals never abandon their nature (swadharma)
    • पशु कभी अपने स्वभाव को नहीं छोड़ते।

    ७। तस्याः कशेरौ अस्ति वेदना।
    • She has pain in her spine.
    • उसकी रीढ़ की हड्डी में वेदना है।

    ८। शिशुः कृष्णाङ्गारम् अखादत्।
    • The child ate charcoal.
    • बच्चे ने कोयला खा लिया।

    ९। अस्मिन् विषये नाहं किमपि कर्तुं शक्नोमि।
    • I cannot do anything in this matter.
    • इस विषय में मैं कुछ नहीं कर सकता।

    १०। सा सुखेन स्वपिति।
    • She sleeps comfortably.
    • वह आराम से सोती है।

    (115)


    १। नृसिंहविग्रहः ओजपूर्णः अस्ति।
    • The idol of Narasimha is full of vigor (ojas).
    • नृसिंह की मूर्ति ओज से पूर्ण है।

    २। धावनसमये हस्तचालनं वेगवर्धकं भवति।
    • Arm movement increases the speed while running.
    • दौड़ते समय हाथ हिलाना गति को बढ़ाता है।

    ३। भस्मेन पात्राणि प्रक्षालयति कर्मकरः।
    • The worker washes the utensils with ash.
    • कर्मचारी राख से बर्तन धोता है।

    ४। द्रौपद्याः अपरं नाम कृष्णा इति।
    • Another name of Draupadi is Krishnaa.
    • द्रौपदी का दूसरा नाम कृष्णा है।

    ५। प्लवगाः नैकाः सन्ति पर्वते।
    • There are many monkeys on the mountain.
    • पहाड़ पर कई बंदर हैं।

    ६। त्वं न स्पृश इदं भोजनं देवार्थम् अस्ति।
    • Do not touch this food; it is meant for the gods.
    • तुम इस भोजन को मत छुओ यह देवताओं के लिए है।

    ७। सरिताम्पतिः रामं प्रार्थयत्।
    • Sea, the Lord of the rivers prayed to Rama.
    • नदियों के स्वामी सागर ने राम से प्रार्थना की।

    ८। रामवृद्ध्यर्थम् अकरोत् सर्वं व्यापारम्।
    • He did all the efforts ( activities) for Rama's prosperity.
    • उसने राम की वृद्धि के लिए सभी कार्य/परिश्रम किए।

    ९। मदर्थम् नास्ति किं ताम्बूलम्।
    • Is there no betel leaf for me?
    • मेरे लिए ताम्बूल नहीं है क्या।

    १०। जिगमिषोः रोधनं न क्रियताम्।
    • Do not stop the one who wishes to go.
    • जाने की इच्छा वाले को रोकना नहीं चाहिए।

    (116)


    १। एषः तन्तुवायस्य जनकः ननु।
    • He is the father of the weaver, isn't it?
    • यह बुनकर का पिता है, है ना।

    २। कुम्भकारः कुम्भं निर्माति।
    • The potter makes the pot.
    • कुम्हार घड़ा बनाता है।

    ३। अधोमुखी भूत्वा वृक्षात् अवतरति बिडालः।
    • The cat descends from the tree headfirst.
    • बिल्ली सिर के बल पेड़ से उतरती है।

    ४। व्याघ्रः सिंहापेक्षया बृहत्तरः वर्तते।
    • The tiger is larger compared to the lion.
    • बाघ सिंह की अपेक्षा बड़ा होता है।

    ५। विक्षिप्तं मनः सदा क्लेशान् अनुभवति।
    • A distracted mind always experiences distress.
    • विचलित मन सदा कष्ट का अनुभव करता है।

    ६। वृक्षाः आतपात् रक्षन्ति।
    • Trees protect from the heat.
    • पेड़ धूप से बचाते हैं।

    ७। तत्र तदा नवपल्लवपर्णयुतसस्यं बभौ।
    • Long back there was a plant with new young leaves.
    • उस समय वहाँ नई पत्तियों से युक्त सस्य था।

    ८। शीघ्रमुत्थाय भूमिवन्दनं कुरु।
    • Get up quickly and do the Bhoomivandana.
    • शीघ्र उठकर भूमिवंदना करो।

    १०। सा घटना तु सप्तवर्षपुरातनी वर्तते।
    • But that is a seven-year-old event.
    • वह घटना सात वर्ष पुरानी है।

    (117)


    १। सः गुणशाली वर्तते तेन सह सम्पर्कं कुरु।
    • He is virtuous, get in touch with him
    • वह गुणवान है उससे संपर्क करो।

    २। जलदः तु कृष्णवर्णीयः नास्ति।
    • But the cloud is not dark
    • बादल काले रंग के नहीं हैं।

    ३। अद्य प्रातः सः दक्षिणां दिशं प्रति गतः।
    • This morning, he went southward
    • आज सुबह वह दक्षिण दिशा की ओर गया।

    ४। त्वया लक्षितः किं दोषः वाक्ये।
    • Did you notice a mistake in the sentence?
    • क्या आपने वाक्य में त्रुटी देखी।

    ५। दूरवाणीदर्शनं यावत् न्यूनं तावद् वरम्।
    • The lesser the mobile-screen-time, the better it would be.
    • जितना कम स्क्रीन समय उतना अच्छा।

    ६। अपहरणानि वर्धमानानि सन्ति किल।
    • Abductions are indeed increasing.
    • अपहरण सचमुच बढ़ रहे हैं।

    ७। कुत्र किं वक्तव्यमिति विवेकः नास्ति तस्याम्।
    • She lacks the discretion as to what to say and where.
    • उसमें कहाँ क्या बोलना है इसका विवेक नहीं है।

    ८। रज्जुघर्षणपरिणामेन चिह्नमिदं निर्मितम्।
    • This mark was caused by rope-friction.
    • यह चिह्न रस्सी के घर्षण से बना है।

    ९। कृष्णवियोगं न सहन्ते भक्ताः।
    • Devotees cannot bear separation from Krishna.
    • भक्तजन कृष्ण से वियोग सहन नहीं कर सकते।

    १०। भुषुण्डिमपि जानामि चालयितुम्।
    • I also know how to operate a gun.
    • मुझे बन्दूक भी चलाना भी आती है।

    (118)


    १। भूतेभ्यः अञ्जलिं कृत्वा गमनाय सिद्धः हनुमान्।
    • Hanuman, ready for departure, saluted (folded his hands together for) the beings.
    • प्रस्थान के लिए सिद्ध हनुमान ने प्राणियों को प्रणाम किया।

    २। भवद्गुणाः एव जनान् आकर्षयन्ति।
    • Your qualities alone attract people.
    • आपके गुण ही लोगों को आकर्षित करते हैं।

    ३। धनं जीवनसञ्चालनाय आवश्यकमस्ति।
    • Money is necessary for the livelihood
    • जीवन के संचालन के लिए धन आवश्यक है।

    ४। भूमिः अस्मान् पाति।
    • The earth protects us.
    • भूमि हमारी पालन करती है।

    ५। विवाहनिमन्त्रणपत्रिकां संस्कृतेन निर्मापयिष्यामि।
    • I will get the wedding invitation card composed/made in Sanskrit.
    • मैं विवाह निमंत्रण पत्रिका संस्कृत में बनवाऊंगी।

    ६। तोरणोपरि उपविष्टः कपिः।
    • The monkey is seated on ornamented door-arch(torana).
    • बंदर तोरण द्वार पर बैठा है।

    ७। अङ्गुष्ठानामिकाभ्यां गृह्यते लेखनी।
    • The pen is held with the thumb and the ring finger.
    • अंगूठे और अनामिका से कलम पकड़ी जाती है।

    ८। पृष्ठतः विद्यमानं जनम् आह्वयामि।
    • I am calling the person present at the back side.
    • मैं पीछे उपस्थित व्यक्ति को बुला रहा हूँ।

    ९। सङ्गठनशक्तिः एव क्लेशनिवारिणी।
    • The power of organization alone dispels hardships.
    • संगठन शक्ति ही कष्टों को दूर करती है।

    १०। नदी वेगेन प्रवहति।
    • The river flows fast.
    • नदी वेग से बहती है।

    (119)


    १। कार्याधिकतया निद्रालुः भवामि।
    • Due to excessive work, I feel sleepy.
    • अधिक कार्य के कारण मैं निद्रालु हूँ।

    २। शिष्याः स्मृत्वा वेदमन्त्रान् अभिरक्षन्ति।
    • Students preserve the Vedic mantras by memorizing them.
    • शिष्य वेदमंत्रों को याद करके उनकी रक्षा करते हैं।

    ३। सः त्रिंशद्वारं पर्वतम् आरूढवान्।
    • He climbed the mountain thirty times.
    • उसने तीस बार पहाड़ पर चढ़ाई की।

    ४। अपत्यानि मातरम् उपासते।
    • Children worship their mother.
    • बच्चे अपनी माता की पूजा करते हैं।

    ५। अञ्जनानन्दं वीरं प्रणमामि।
    • I bow to the brave Anjanananda.
    • मैं वीर अंजनानंद को प्रणाम करता हूँ।

    ६। आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः।
    • Indeed, laziness is a great enemy that resides in the human body.
    • वास्तव में आलस्य मनुष्य के शरीर में स्थित एक महान शत्रु है।

    ७। सः अरिमर्दनः इति कथ्यते।
    • He is called the destroyer of enemies.
    • उसे शत्रुनाशक कहा जाता है।

    ८। कामरूपिणः प्रयान्ति।
    • Shapeshifters are going ( traveling)
    • रूप बदलने वाले प्रस्थान करते हैं।

    ९। अद्यत्वे दानादिकं तु बहु कुर्वन्ति जनाः।
    • Nowadays people do a lot of charity, etc.
    • आजकल, लोग दान और ऐसे कार्यों में बहुत संलग्न रहते हैं।

    १०। इष्टिकाभिः निर्मितमिदं गृहम्।
    • This house is built of bricks.
    • यह घर ईंटों से बना है।

    (120)


    १। यज्जुहोषि तत् कुरुष्व मदर्पणम्।
    • Whatever you are going to sacrifice/consume, do it as an offering to me.
    • जो कुछ भी तुम अर्पित करते हो उसे मुझे अर्पण कर दो।

    २। शोधिन्या चायं शोधयति माता।
    • Mother purifies (filters) the tea with a strainer.
    • माँ छलनी से चाय को छानती है।

    ३। तक्रप्रियोऽहम्।
    • I am fond of buttermilk.
    • मैं तक्रम प्रिय हूँ।

    ४। तस्याः दक्षिणहस्ते दूरवाणी अस्ति।
    • She has a phone in her right hand.
    • उसके दाहिने हाथ में दूरवाणी है।

    ५। प्रतिवेशिनी शाटिकाक्रयणादर्शा।
    • The neighbor is an ideal for saree-purchase.
    • पड़ोसन साड़ी क्रय करने में आदर्श है।

    ६। दक्षता अभ्यासेन अवाप्यते।
    • Skill is attained through practice.
    • कौशल अभ्यास से प्राप्त होता है।

    ७। षट् स्तोभाः अवशिष्टाः।
    • Six wickets are remaining.
    • छह स्तोभ शेष हैं।

    ८। कृष्णफलके लेखितुमाह्वयति माम्।
    • He invites me to write on the blackboard.
    • वह मुझे श्यामपट पर लिखने के लिए आमंत्रित करता है।

    ९। बहुवारं चिन्तयामि यत् सन्न्यासं स्वीकुर्याम्।
    • Often I think that I should take Sanyaasa.
    • बहुधा मैं सोचता हूँ कि मुझे संन्यास ले लेना चाहिए।

    १०। प्रायशः अस्मिन् मार्गे गते ते महिले।
    • Probably, those two women went on this road
    • वे दोनों महिलाएं सम्भवतः इस मार्ग पर गईं।

    (121)


    १। चिक्रोडपुच्छं केशाच्छादितं भवति।
    • The tail of a squirrel is covered with hair.
    • गिलहरी की पूँछ बालों से ढकी होती है।

    २। पिपीलिकाः न कदापि स्वपन्ति।
    • Ants never sleep.
    • चींटियाँ कभी नहीं सोतीं।

    ३। मम वस्त्राणि अहमेव प्रक्षालयामि।
    • I wash my clothes myself.
    • मैं अपने कपड़े स्वयं धोता हूँ।

    ४। किं करोषि त्वम्।
    • What are you doing?
    • तुम क्या कर रहे हो।

    ५। यत् भवता क्रियते तदेव करोमि।
    • I do whatever is done by you.
    • मैं वही करता हूँ जो आपके द्वारा किया जाता है।

    ६। समाजकण्टकैः बालदेहव्यापारः क्रियते।
    • Child-trafficking is done by thugs (antisocial elements).
    • समाज के कण्टकों द्वारा बाल देह व्यापार किया जाता है।

    ७। भवतां गृहे सन्ति किल कानिचन शस्त्राणि।
    • There are some weapons in your house, right?
    • आपके घर में कुछ शस्त्र हैं ना।

    ८। मदग्रजः विदेशयात्रायामस्ति।
    • My elder brother is on a foreign-travel.
    • मेरा बड़ा भाई विदेश यात्रा पर है।

    ९। रक्तवर्णीयं पिञ्जं नुद।
    • Press the red button/switch.
    • लाल बटन दबाएं।

    १०। मार्जनम् आवश्यकं गृहस्य।
    • Cleaning of the house is necessary.
    • घर की सफाई आवश्यक है।

    (122)


    १। मार्गम् अङ्गुलीसङ्केतेन दर्शयति सा।
    • She shows the way/direction with a finger gesture.
    • वह उंगली के सङ्केत से मार्ग दिखाती है।

    २। पुच्छं सदा चलायमानं भवति।
    • The tail keeps moving all the time.
    • पूँछ हमेशा हिलती रहती है।

    ३। पुनः कदलीं प्राप्तुं वृक्षकर्तनं क्रियते।
    • To get the banana again, tree-cutting is done.
    • केला फिर से पाने के लिए पेड़ को काटा जाता है।

    ४। प्राणिमात्रं न हिंसति एषः।
    • He does not harm any living being.
    • वह किसी भी जीव को हानि नहीं पहुँचाता।

    ५। अहिंसा परमो धर्मः धर्महिंसा तथैव च।
    • Non-violence is the highest duty, and so is righteous violence.
    • अहिंसा परम धर्म है और धर्म के लिए की गई हिंसा भी ।

    ६। तीक्ष्णाः भवन्ति कुक्कुरदन्ताः।
    • Dog's teeth are sharp.
    • कुत्ते के दांत तीक्ष्ण होते हैं।

    ७। उद्योगदर्शनाय आगताः इमे।
    • They have come to see the factory.
    • वे उद्योग देखने आए हैं।

    ८। चित्रपतङ्गस्य द्वौ पक्षौ भवतः।
    • A butterfly has two wings.
    • तितली के दो पंख होते हैं।

    ९। गौण्यामस्ति सर्षपः।
    • There is a mustard in the sack.
    • बोरी में सरसों है।

    १०। अभीक्ष्णं स्वेदः पतति शरीरात्।
    • Sweat drips from the body often.
    • शरीर से लगातार पसीना गिरता है।

    (123)


    १। रामाङ्किता मुद्रिका दीयताम्।
    • The ring marked ‘Rama’ should be given.
    • राम के चिह्न वाली अंगूठी दी जाए।

    २। यथासुखं कार्याणि क्रियन्ताम्।
    • Let the tasks be done as per comfort.
    • काम आराम से किए जाएं।

    ३। अयं मार्गः नगरं प्रति गच्छत्युत न।
    • Does this road go towards the city or not?
    • क्या यह मार्ग नगर की ओर जाता है अथवा नहीं।

    ४। धेनुः वत्सम् अजनयत्।
    • The cow gave birth to a calf.
    • गाय ने बछड़े को जन्म दिया।

    ५। हस्तशकटात् क्रीतमिदं युतकम्।
    • This shirt was bought from the handcart/pushcart.
    • यह कमीज ठेले से खरीदी गई थी।

    ६। मृत्पात्रे पक्षिभ्यः जलं सञ्चितमस्ति।
    • Water is stored for the birds in the clay-pot.
    • मिट्टी के बर्तन में पक्षियों के लिए पानी रखा गया है।

    ७। स्वातन्त्र्यवीरसावरकराय नमः।
    • Salutations to the freedom fighter Savarkar.
    • स्वातन्त्र्यवीर सावरकर को नमस्कार।

    ८। तुलसीसस्यं प्रत्येकं गृहे भवेत्।
    • Every house should have a Tulsi plant.
    • हर घर में तुलसी का पौधा होना चाहिए।

    ९। दण्डार्धभागः नष्टप्रायः अस्ति।
    • One half of the stick is almost damaged/broken.
    • डंडे का आधा हिस्सा लगभग टूट चुका है।

    १०। पित्तलस्थालिकायां खादति माता।
    • Mother eats in a brass plate.
    • माँ पीतल की थाली में खाती हैं।

    (124)


    १। दुःखानि प्राप्यन्ते दुरभ्यासैः न तु दुरदृष्टैः।
    • Sorrows are obtained through bad habits, not bad luck.
    • दुःख अनुचित अभ्यास से प्राप्त होते हैं न कि कुभाग्य से।

    २। नारिकेलतैलं लेपयामि।
    • I am applying coconut oil.
    • मैं नारियल तेल लगाता हूँ।

    ३। नामपट्टिका नास्ति गृहस्य पुरतः।
    • There is no nameplate in front of the house.
    • घर के सामने नामपट्टिका नहीं है।

    ४। नृत्यन्तः विवाहस्थलं यान्ति।
    • They go dancing to the wedding venue.
    • वे नाचते हुए विवाहस्थल जाते हैं।

    ५। दीर्घतराय आयुषे अल्पतरं धनं पर्याप्तम्।
    • Less wealth is sufficient for a longer life.
    • लंबे जीवन के लिए कम धन पर्याप्त है।

    ६। राष्ट्रभक्तिः सार्थकजीवनाय अलम्।
    • Patriotism is enough for a meaningful life.
    • राष्ट्रभक्ति सार्थक जीवन के लिए पर्याप्त है।

    ७। न हि ज्ञानसदृशं पवित्रम् इह विद्यते।
    • There is nothing as pure as knowledge in this world.
    • इस लोक में ज्ञान के समान पवित्र कुछ भी नहीं है।

    ८। कृषकः हलेन भूमिं कर्षति।
    • The farmer tills the land with a plow.
    • किसान हल से भूमि जोतता है।

    ९। सुराणाम् ईशः सुरेशः अस्ति।
    • The lord of the Suras (Devas) is Suresha.
    • सुरों का शासक सुरेश है।

    १०। द्वादश रोटिकाः खादति दिनं दिनं सः।
    • He eats twelve rotis every day.
    • वह प्रतिदिन बारह रोटियाँ खाता है।

    (125)


    १। विक्रयिकः अवञ्चित्वा विक्रीणीते।
    • The seller sells without cheating.
    • विक्रेता वञ्चना किए बिना बेचता है।

    २। उपनेत्रस्य वामकाचः मनाग् भग्नः।
    • The left lens of the glasses is slightly broken.
    • चश्मे का बायां कांच थोड़ा टूटा हुआ है।

    ३। इक्षुदण्डरसः रोचते मह्यम्।
    • I like sugarcane juice.
    • मुझे गन्ने का रस अच्छा लगता है।

    ४। आकाशात् पतितं तोयं यथा गच्छति सागरम्।
    • As the water that falls from the sky goes (flows) into the ocean.
    • जैसे आकाश से गिरा जल समुद्र में जाता है।

    ५। पञ्चाङ्गं दृष्ट्वा तिथिं ज्ञापय माम्।
    • Look at the calendar and inform me the date.
    • पंचांग देखकर मुझे तिथि बताओ।

    ६। दूरनियन्त्रकेन किं वाहिनीपरिवर्तनं कुर्याम्।
    • Could I change the channel with the remote?
    • क्या मैं दूरनियन्त्रक से वाहिनी बदलूँ।

    ७। सर्वदेवनमस्कारः केशवं प्रति गच्छति।
    • Salutations to all the devas transfer to Keshava.
    • सभी देवताओं को किया गया नमस्कार केशव को जाता है।

    ८। अनया कुञ्चिकया पिधेहि।
    • Lock with this key.
    • इस कुञ्चिका से बंद करो।

    ९। नीलवर्णीया एषा शाटिका।
    • This sari is blue.
    • यह साड़ी नीले रंग की है।

    १०। न मे भक्तः प्रणश्यति।
    • My devotee never perishes.
    • मेरा भक्त कभी नष्ट नहीं होता।

    (126)


    १। कृष्णः गोचारणसमये वेणुं वादयति।
    • Krishna plays the flute while herding the cows.
    • कृष्ण गाय चराते समय बांसुरी बजाते हैं।

    २। श्रीरामजन्मभूम्यान्दोलने बहुः सङ्घर्षः कृतः।
    • Lot of struggle went into Ramajanmabhoomi movement.
    • श्रीराम जन्मभूमि आंदोलन में बहुत संघर्ष किया गया।

    ३। वृष्टिः भवति सर्वत्र।
    • Rain occurs everywhere.
    • सर्वत्र बारिश हो रही है।

    ४। मेषवत् नानुक्रियन्तां विषयाः।
    • Do not follow sensory attractions ( or subjects) like sheep.
    • विषयों का अनुसरण भेड़ के जैसे न करें ।

    ५। उपनेत्रं धृत्वा अपि न पश्यति अन्धः।
    • The blind cannot see even after wearing spectacles.
    • चश्मा पहनने के बाद भी अंधा नहीं देख सकता।

    ६। राजनीतिः कलुषिता जाता।
    • Politics has got corrupted.
    • राजनीति भ्रष्ट हो गई है।

    ७। हीनभावनया परिपूर्णः सः।
    • He is filled with inferiority complex.
    • वह हीन भावना से भरा हुआ है।

    ८। कर्नाटकराज्ये वसन्ति ते।
    • They live in the state of Karnataka.
    • वे कर्नाटक राज्य में रहते हैं।

    ९। नैके प्राणिनः सङ्कटापन्नाः वर्तन्ते।
    • Many creatures are in danger.
    • कई प्राणी संकट में हैं।

    १०। आरभते कार्यक्रमः शीघ्रतां क्रियताम्।
    • The program is starting, hurry up.
    • कार्यक्रम प्रारम्भ हो रहा है, शीघ्रता करो।

    (127)


    १। मम मातुलानी अद्य आगच्छति।
    • My maternal aunt is coming today.
    • मेरी मामी आज आ रही हैं।

    २। छायाम् अन्यस्य कुर्वन्ति वृक्षाः।
    • Trees provide shade for others.
    • वृक्ष दूसरों के लिए छाया देते हैं।

    ३। दोषदर्शनं मा भूः सर्वत्र।
    • Do not find faults everywhere.
    • हर जगह दोष न निकालें।

    ४। बहुत्र ष्ठीवनेन मलिनता अस्ति भवने।
    • Due to spitting in many places, the building is dirty.
    • कई जगह थूकने से घर गंदा हो गया है।

    ५। दीर्घश्वसनं स्वास्थ्यहितं भवति।
    • Deep breathing is beneficial for the health.
    • गहरी सांस लेना स्वास्थ्य के लिए लाभकारी है।

    ६। सर्पभयं नास्ति मे।
    • I do not have fear of snakes.
    • मुझे सांप का डर नहीं है।

    ७। अहन्तु गमिष्यामि स्वदायित्वपालनाय।
    • I will, however, go to fulfil my responsibility.
    • मैं तो अपनी जिम्मेदारी निभाने जाऊंगा।

    ८। दन्ताः द्वात्रिंशद् भवन्ति।
    • There are thirty-two teeth.
    • बत्तीस दांत होते हैं।

    ९। समाजपरिवर्तनेन राष्ट्रपरिवर्तनं सम्भवति।
    • National transformation is possible through societal transformation.
    • समाज परिवर्तन से राष्ट्र परिवर्तन संभव है।

    १०। नागरिककर्तव्याः पालनीयाः।
    • Civic duties should be honoured.
    • नागरिक कर्तव्यों का पालन किया जाना चाहिए।

    (128)


    १। इदं गृहं मृत्तिकायाः अस्ति।
    • This is a mud-house.
    • यह घर मिट्टी का बना है।

    २। पङ्के आनन्दं करोति शूकरः।
    • The pig enjoys in the mud (slush).
    • सूअर कीचड़ में आनंद लेता है।

    ३। शङ्करः समाजाय हलाहलं पपौ।
    • Shankara drank poison for the sake of society (mankind).
    • शंकर ने समाज के लिए हलाहल पिया।

    ४। भारतविरोधीन् विचारान् नाशयिष्यामो वयम्।
    • We will destroy anti-Bharat thoughts/ideas.
    • हम भारत विरोधी विचारों को नष्ट करेंगे।

    ५। सत्यमेव जयते नानृतम्।
    • Truth alone triumphs, not falsehood.
    • सत्य ही विजयी होता है, असत्य नहीं।

    ६। मम ताडनं विस्मृतवान् किम्।
    • Have you forgotten my beatings (punishments)?
    • क्या तुम मेरी मार भूल गए ।

    ७। भवतः आगमनस्य आशा अपि समाप्ता।
    • Even the hope of your arrival is over.
    • आपके आगमन की आशा भी समाप्त हो गई है।

    ८। सैनिकस्य मृतदेहः एव प्रत्यागमत्।
    • Only the dead body of the soldier returned.
    • सैनिक का मृत शरीर ही वापस आया।

    ९। ऐन्द्रजालिकाः वञ्चयन्ति जनान्।
    • Magicians trick/hoodwink the people.
    • जादूगर लोगों को वञ्चना देते हैं।

    १०। तव तातस्य स्वसा तव किं स्यात्।
    • What is your father’s sister to you?
    • तुम्हारे पिता की बहन तुम्हारी क्या लगती है।

    (129)


    १। पुत्रं लालयति माता।
    • The mother caresses her son.
    • मां अपने बेटे को दुलार करती है।

    २। कूर्दनसमये अधः न पश्य।
    • While jumping(leaping), do not look down.
    • कूदते समय नीचे न देखें।

    ३। अत्र प्रभुः रामः उवास पुरा।
    • Lord Raama resided here before.
    • भगवान राम यहाँ पहले निवास करते थे।

    ४। नास्ति बुद्धिः अयुक्तस्य।
    • There is no wisdom in the unfit (or unorganized) person.
    • अव्यवस्थित व्यक्ति में बुद्धि नहीं होती।

    ५। वस्त्राणि शुष्कानि जातानि।
    • The clothes are dry now.
    • वस्त्र अब सूख चुके हैं।

    ६। काचित् भारतीया भाषा अध्येतव्या एव।
    • Any one Indian language must be learnt.
    • किसी भी भारतीय भाषा को सीखना चाहिए।

    ७। अत्रत्याः जनाः मृदुभाषिणः सन्ति।
    • The people here speak gently.
    • यहाँ के लोग मृदुभाषी हैं।

    ८। महाकालः अत्र स्थानदेवः अस्ति।
    • Mahaakaala is the local deity.
    • महाकाल इस स्थान के देवता हैं।

    ९। अनृतमुक्तं तेन।
    • Lie was uttered by him.
    • उसने झूठ बोला।

    १०। शास्त्राधारितमेव पूजनं भवेत्।
    • Worship should be scripture-based.
    • पूजा शास्त्रों के आधार पर ही होनी चाहिए।

    (130)


    १। ज्येष्ठकृष्णद्वादशी अस्ति अद्य।
    • Today is Jyeshtha Krishna Dwadashi.
    • आज ज्येष्ठ कृष्ण पक्ष की द्वादशी है।

    २। सा अस्ति महाराज्ञी अहिल्याबाई।
    • She is Mahaaraani Ahilyaabai.
    • वह महारानी अहिल्याबाई है।

    ३। भूम्याः स्पृशनात् प्राक् तां नमस्कुरु।
    • Before touching the ground, pay homage to her.
    • भूमि को स्पर्श करने से पहले उसको नमस्कार करो।

    ४। द्वादश वेणवः नीयन्ते मया।
    • Twelve flutes are being taken by me
    • मैं बारह वेणु ले जा रहा हूँ।

    ५। केचनश्रेष्ठवादकाः अप्यासन् तत्र।
    • There were some renowned players (of the musical instrument) also.
    • कुछ प्रसिद्ध वादक भी वहाँ बैठे थे।

    ६। पृष्ठतः कः विद्यते।
    • Who is there behind?
    • पीछे कौन है।

    ७। अधोमुखी भूत्वा अवतरति चिक्रोडः वृक्षात्।
    • Squirrel descends from the tree, facedown.
    • नीचे मुँह करके गिलहरी पेड़ से उतरती है।

    ८। सन्धिकालः अस्ति दीपं प्रज्ज्वालय।
    • Light the lamp; it is dusk.
    • संध्या के समय दीपक जलाओ।

    ९। वाहनकुञ्चिका क्व अस्ति।
    • Where is the vehicle key?
    • वाहन की कुञ्चिका कहाँ है।

    १०। सर्वे वेष्टीं धृत्वा यान्ति।
    • They are all going dressed-up Veshthi
    • वे सभी वेष्टी धारण करके जाते हैं।

    (131)


    १। दन्ताः दुग्धधवलाः सन्ति तस्याः।
    • Her teeth are as white as milk.
    • उसके दांत दूध के जैसे धवल हैं।

    २. मातः मे कानिचन मित्राणि आगन्तारः परश्वः।
    • Mother, some of my friends will arrive the day after tomorrow.
    • माँ मेरे कुछ मित्र परसों आएंगे।

    ३। गृहस्वच्छता सम्यक् कृता अस्ति।
    • Cleaning of the house has been done well.
    • घर की सफाई ठीक से की गई है।

    ४। मकराः सहस्राधिकाः सन्ति नद्यामस्याम्।
    • There are more than a thousand crocodiles in this river.
    • इस नदी में एक सहस्र से अधिक मगरमच्छ हैं।

    ५। कासाञ्चन कलानां ज्ञाता अस्ति सः।
    • He is knowledgable in some art forms.
    • वह कुछ कलाओं का ज्ञाता है।

    ६. श्मश्रुकर्तनं न रोचते मे।
    • I do not like shaving.
    • मुझे श्मश्रु काटना पसंद नहीं है।

    ७। आत्मनः मोक्षार्थं जगद्धिताय च।
    • For the liberation of oneself and for the welfare of the world.
    • अपनी मुक्ति और विश्व के हित के लिए।

    ८। निद्रायामस्ति इदानीमपि भवान्।
    • Even now you are sleepy.
    • आप अभी भी नींद में हैं।

    ९। तस्य भूगोलज्ञानं समीचीनमस्ति।
    • He has profound knowledge of geography.
    • उसके पास भूगोल का विशेष ज्ञान है।

    १०। श्यामपट्टात् केन मार्जितः श्लोकः।
    • By whom was the verse(shloka) erased from the blackboard?
    • श्यामपट्ट पर से किसने श्लोक मिटा दिया।

    (132)


    १। श्रान्ता महिला लोकयाने एव सुप्तवती।
    • The tired lady slept in the bus itself.
    • थकी हुई महिला लोकयान में ही सो गई।

    २। विवाहकार्यक्रमे त्वमपि आगच्छ।
    • You too come to the wedding ceremony.
    • तुम भी विवाह समारोह में आओ।

    ३। रेलयानस्य प्रतीक्षा होराद्वयात् क्रियते।
    • The train's arrival is awaited for two hours.
    • दो घंटों से रेयान के आगमन की प्रतीक्षा की जा रही है।

    ४। भवता स्वबुद्धिविक्रीता किम्।
    • Have you sold your intelligence?
    • तुमने तुम्हारी बुद्धि बेच दी है क्या।

    ५। षड् जनाः मृताः दुर्घटनायां प्रपरह्यः।
    • Six people died in the accident three days back.
    • परसों से पहले के दिन दुर्घटना में छः लोगों की मृत्यु हो गई।

    ६। यानस्य अस्य समाहारः कुत्र भवति।
    • Where is the assembly of the vehicle done?
    • गाड़ी का समीकरण कहाँ होता है ।

    ७। मम जन्मदिवसः कार्तिकमासे अस्ति।
    • My birthday is in the month of Kaartika.
    • मेरा जन्मदिन कार्तिक माह में है।

    ८। तव पिता कदा दिवङ्गतः।
    • When did your father pass away?
    • तुम्हारे पिताजी का स्वर्गवास कब हुआ।

    ९। नास्ति मम इच्छात्र।
    • I have no desire in this.
    • मेरी यहाँ कोई इच्छा नहीं है।

    १०। हे दुष्ट अधुना तु उत्तिष्ठ।
    • O wicked person, wake up now at least!
    • हे दुष्ट अब तो उठ ।

    (133)


    १। शीलं सर्वगुणप्रधानं भवति।
    • Character is the superior to all virtues.
    • चरित्र सभी गुणों में प्रमुख होता है।

    २। सूर्ये उदये सति मयूराः केकायन्ते।
    • While the sun rises, peacocks make sound.
    • सूर्योदय के समय मोर शब्द करते हैं।

    ३। दूरवाणीयं कुतः क्रीता।
    • Where was this mobile bought from?
    • दूरवाणी कहाँ से क्रय की ।

    ४। चत्वारि व्यजनानि चलन्त्यत्र।
    • Four fans are on here.
    • यहाँ चार पंखे चल रहे हैं।

    ५। गृहं प्राप्य सम्यक् पठितास्मि।
    • After reaching home, I will study well (thoroughly).
    • घर पहुँचकर मैं ठीक से पढ़ाई करूँगा।

    ६। वामपादाङ्गुष्ठस्य घट्टनम् अभूत्।
    • There was an injury to the left big toe.
    • बाएं पैर के अंगूठे में चोट आई थी।

    ७। महत्यः व्यवस्थाः कृताः कार्यक्रमाय।
    • Elaborate arrangements were made for the event.
    • कार्यक्रम के लिए भारी व्यवस्थाएँ की गई थीं।

    ८। देशकालविरुद्धाः विचाराः मार्जनीयाः।
    • Thoughts incompatible with place and time must be cleansed.
    • स्थान और समय के प्रतिकूल विचार मिटा देने चाहिए।

    ९। नैके जनाः स्थूलत्वकारणेन क्लेशान् अनुभवन्ति।
    • Many people suffer due to obesity.
    • बहुत से लोग मोटापे के कारण कष्ट झेलते हैं।

    १०। अहो कतिषु विषयेषु तस्य उत्तमा गतिः अस्ति।
    • Wow! in how many subjects does he excel?
    • वाह कितने विषयों में उसकी उत्तम क्षमता है।

    (134)


    १। तव दर्शनम् अभूत् बहूनां दिनानामनन्तरम्।
    • Saw you after many days.
    • बहुत दिनों के बाद तुम्हारे दर्शन हुए हैं।

    २। सोपानेषु दृष्टः मया सः वृश्चिकः।
    • Scorpion was seen by me on the stairs.
    • मैंने सीढ़ियों पर उस बिच्छू को देखा।

    ३। अत्रत्या मृदा कृष्णवर्णीया अस्ति।
    • The soil here is dark-coloured.
    • यहाँ की मिट्टी काले रंग की है।

    ४। सुखदाः अनुभवाः अपि सन्ति मे जीवने।
    • There are enjoyable experiences also in my life.
    • मेरे जीवन में आनंददायक अनुभव भी हैं।

    ५। छात्रावासे त्रिपञ्चाशद् बालाः वसन्ति।
    • Fifty three children reside in the hostel.
    • छात्रावास में तिरेपन बच्चे रहते हैं।

    ६। वैद्यं मेलितुं गम्यते अस्माभिः।
    • The doctor is going to be met by us.
    • वैद्य से मिलने हमारे द्वारा जाया जाता है।

    ७। अद्यत्वे अखाद्यानि एव अश्नन्ति जनाः।
    • Nowadays people eat uneatables only.
    • आज कल लोग केवल अखाद्य वस्तुएँ ही खाते हैं।

    ८। अपत्यस्य समुचितं परिपालनं कठिनं भवति।
    • Proper upbringing of a child is difficult.
    • बच्चे का समुचित पालन करना कठिन होता है।

    ९। अलसाः निद्राप्रियाः भवन्ति।
    • Lazy people are fond of sleep.
    • आलसीजन नींद से प्यार करते हैं।

    १०। शिशुः मातरम् अनुवदति।
    • The child repeats after the mother.
    • बच्चा माँ का कहा दुहराता है।

    (135)


    १। भवन्तं दृष्ट्वा देवदर्शनम् इव अभवत्।
    • Seeing you felt like a divine darshan.
    • आपको देखने से जैसे भगवान के दर्शन हो गए।

    २। कथं जनाः पाश्चात्यविचारम् अनुसरन्ति।
    • How do people even follow Western ideology?
    • (हे ईश्वर)लोग पश्चिमी विचारधारा का कैसे अनुसरण करते हैं।

    ३। रामनाम उक्त्वा पूर्णता अनुभूयते
    • Completeness is experienced by chanting the name of Raama.
    • राम के नाम का उच्चारण करने से पूर्णता का अनुभव होता है।

    ४। हस्तौ संयोज्य वदामि कृपया इतः गच्छ।
    • I say with folded hands, kindly go from here.
    • मैं हाथ जोड़कर बोलता हूँ, कृपया यहाँ से जाइए।

    ५। एतत् सर्वं नास्ति खादितुं योग्यम्।
    • All this is not esculent (fit to be eaten).
    • यह सब खाने के योग्य नहीं है।

    ६। कियता विलम्बेन आगतः न्यायाधीशः।
    • The judge arrived so late.
    • न्यायाधीश कितनी देर से आया।

    ७। त्वां दृष्ट्वैव अलसा भवामि।
    • Just by seeing you, I become lazy.
    • तुम्हें देखकर ही मैं आलसी हो जाती हूँ।

    ८। साम्प्रतं युवानः पुनः भारतीयताम् अनुसरन्ति।
    • Currently, the youth are again following Indian traditions.
    • वर्तमान में युवा फिर से भारतीय परंपराओं का पालन कर रहे हैं।

    ९। रामः अनघः अस्ति।
    • Raama is flawless (immaculate).
    • राम निर्दोष हैं।

    १०। ईदृशी शाटिका दुर्लभा अस्ति।
    • This type of saree is rare.
    • ऐसी साड़ी दुर्लभ होती है।

    (136)


    १। लक्ष्मणः क्रोधमूर्च्छितः।
    • Lakshmana is/was ireful.
    • लक्ष्मण क्रोध से भर गया।

    २। गोशालायां षण्णवत्यधिकैकसहस्रधेनवः सन्ति।
    • There are one thousand and ninety six cows in the cowshed (goshaala)
    • गोशाला में एक सहस्र छियानवे गायें हैं।

    ३। गानात् पूर्वम् आलपति।
    • He takes up prelusion before the song.
    • वह गाने से पहले आलाप लेता है।

    ४। यूयं देवतुल्याः स्थ।
    • You all are like gods.
    • तुम सब देवताओं के समान हो।

    ५। रोदनं विहाय दृढमानसा भव।
    • Stop crying and be resolute.
    • रोना छोड़कर दृढ़ मन वाली बनो।

    ६। त्यागमूर्तिः भवान्।
    • You are an epitome of sacrifice.
    • आप त्याग की मूर्ति हैं।

    ७। प्रतिदिनं गीतायाः एकम् अध्यायं पठामि।
    • I read one chapter of Gita daily.
    • मैं प्रतिदिन गीता का एक अध्याय पढ़ता हूँ।

    ८। आलस्यं जहि परिश्रमशालिनी भव।
    • Give up laziness and be diligent.
    • आलस्य छोड़ो और परिश्रमी बनो।

    ९। परापवादे पाण्डित्यमस्ति बहूनाम्।
    • Many have expertise in blaming others.
    • अन्यों की निन्दा करने में बहुतों को पाण्डित्य प्राप्त है।

    १०। महोदयायाः पिपठिषा उत्तमा अस्ति।
    • The lady has an excellent desire to read.
    • महोदया की पढ़ने की इच्छा उत्तम है।

    (137)


    १। सुरुचिपूर्णं खाद्यं चाखाद्ये।
    • I am eating delicious food again and again.
    • स्वादिष्ट भोजन पुनः पुनः खा रहाँ हूँ।

    २। निस्सरति मातुः मुखात् शुभवचनम्।
    • Auspicious words come out of the mother's mouth.
    • माता के मुख से शुभ वचन निकलते हैं।

    ३। जीवेम शरदश्शतम्।
    • May we live a hundred years.
    • हम सौ शरद(वर्ष) जियें।

    ४। शिरसि तस्य पञ्चषाः केशाः एव सन्ति।
    • He has only five or six hairs on his head.
    • उसके सिर पर केवल पाँच छह बाल ही हैं।

    ५। अस्य जनकः कदा दिवङ्गतः।
    • When did his father pass away?
    • इसके पिता कब दिवंगत हुए।

    ६। तैः मिलित्वा रामकथा आयोजिता।
    • Together they organized Raamakathaa.
    • उन्होनें साथ मिलकर रामकथा का आयोजन किया गया।

    ७। मया भवत्या समयनियोजनं पठितव्यम्।
    • Time-management must be learnt by me from you.
    • मुझे आपसे समय नियोजन सीखना है।

    ८। तव बोधनेनैव वयं प्रेरिताः।
    • We are inspired only by your teaching.
    • आपकी शिक्षा से हम प्रेरित हैं।

    ९। पूर्णसमर्पणम् आवश्यकम्।
    • Complete dedication is necessary.
    • पूर्ण समर्पण आवश्यक है।

    १०। एकध्येयनिष्ठो भव।
    • Be focussed on one goal.
    • एक लक्ष्य पर केंद्रित रहो।

    (138)


    १। लघवः मत्स्याः अजायन्त तडागेऽस्मिन्।
    • Small fish were born in this pond.
    • इस तालाब में छोटी मछलियाँ पैदा हो गई हैं।

    २। एकवर्षं कियच्छीग्रं व्यतीतं किल।
    • One year passed quickly indeed.
    • एक वर्ष बहुत शीघ्र ही बीत गया।

    ३। उषसि घासोऽपरि पदवेशौ विना चलावः।
    • In the morning, we (two) walk on the grass without footwear.
    • प्रातः हम दोनों बिना जूतों के घास पर घूमते हैं।

    ४। कर्मकराः मार्जिष्यन्ति त्यजतु भवान्।
    • The workers will clean; you please leave it.
    • कर्मचारी सफाई कर देंगे आप छोडिए।

    ५। कृषिक्षेत्रेषु कर्षणम् आरब्धम्।
    • Plowing has started in the agricultural fields.
    • कृषि क्षेत्रों में खेती प्रारम्भ हो गई है।

    ६। कैश्चित्तु प्रियङ्गोः वपनमपि कृतम्।
    • Some have even sowed the millet.
    • कुछ लोगों ने तो बाजरे की बुवाई भी कर दी है।

    ७. सर्वनाथः शिवः अस्ति।
    • Shiva is the lord of all.
    • शिव सभी के ईश्वर हैं।

    ८। अग्रिमे स्थानके अवतरिष्यामि।
    • I will arrive at the next station.
    • मैं अगले स्थान पर उतर जाऊंगा।

    ९। सः अभीक्ष्णं मां पश्यति।
    • He looks at me continuously.
    • वह लगातार मुझे देखता है।

    १०। निर्जनस्थानेषु पशूनां सङ्ख्या अधिका भवति।
    • The number of animals is higher in isolated places.
    • अलग-थलग स्थानों में पशुओं की संख्या अधिक होती है।

    (139)


    १। विद्यार्थिनः पदवेशान् पङ्क्त्या स्थापयन्तु।
    • Let the students arrange their footwear in rows.
    • छात्र अपने पदवेश पंक्तियों में रखें।

    २। वृक्षाः फलान्विताः भवन्तः सन्ति।
    • The trees are fruit-laden.
    • पेड़ फलों से भरे हुए हैं।

    ३। वेणुछिद्रे फूत्क्रियताम्।
    • Blow in the hole of the flute.
    • बांसुरी के छेद में फूक मारो।

    ४। गच्छ तात यथासुखम्।
    • Go, my child, as you please.
    • मेरे बच्चे जैसी इच्छा करे वैसे जाओ।

    ५। यस्य पुरतः मारुतिः तं रघुनन्दनं वन्दे।
    • I salute Lord Rama, in front of whom is Hanuman.
    • जिनके सामने हनुमान है उन रामचंद्र को मैं वंदन करता हूँ।

    ६। तव मुखाकृतिः न परिस्थित्यनुकूला।
    • Your facial expression does not match the situation.
    • तुम्हारे चेहरे की अभिव्यक्ति परिस्थिति से मेल नहीं खाती।

    ७। स्वर्णकङ्कणानि धृत्वा गता सा।
    • She went wearing gold bangles.
    • वह स्वर्ण कंगन पहनकर गई।

    ८। यष्टिकां दक्षिणहस्तेन गृहाण।
    • Hold the stick with your right hand.
    • अपने दाहिने हाथ में यष्टि को पकड़ो।

    ९। आदिवसं सुप्तवान् रोगकारणेन।
    • He slept the whole day due to illness.
    • वह रोग के कारण पूरे दिन सोता रहा।

    १०। भगवद्ध्वजः उत्तोलितः तैः।
    • The flag of the Lord (Bhagawaddhwaja) was hoisted by them.
    • उनके द्वारा भगवान का ध्वज उठाया गया।

    (140)


    १। आमधुना अहं स्थिरमनसा वदिष्यामि।
    • Yes, I will now speak with a calm mind.
    • हाँ अब मैं शांत मन से बोलूंगा।

    २। वयं पञ्च आगच्छाम भ्रमणार्थम्।
    • Five of us should come for the tour.
    • हम पाँच लोग भ्रमण के लिए आ जाएं।

    ३। यदि समयेन प्राप्स्यं गृहं तर्हि निद्रा पूर्णा अभविष्यत्।
    • If I reach home on time, The sleep would be complete.
    • यदि समय से घर पहुंच जाऊँ तो नींद पूरी हो जाए।

    ४। वयमत्र परितुष्टाः स्मः।
    • We are satisfied here.
    • हम यहाँ संतुष्ट हैं।

    ५। भवान् स्वस्य व्यवस्थां करोतु।
    • You organize for yourself.
    • आप अपनी व्यवस्था करें।

    ६। हस्तलिखितं पत्रमिदम्।
    • This is a handwritten letter.
    • यह एक हस्तलिखित पत्र है।

    ७। अद्य किल स्नास्यसि।
    • Today you will indeed take bath.
    • आज तो नहाओगे ही।

    ८। अस्मिन् प्रकरणे नाहं लिप्तः।
    • I am not involved in this matter.
    • मैं इस प्रकरण में सम्मिलित नहीं हूँ।

    ९। न अङ्ग्यकरोत् सः।
    • He did not agree.
    • उसने स्वीकार नहीं किया।

    १०। लकारान् पठामि इदानीम्।
    • I am studying verb forms (lakaara) now.
    • मैं अभी लकार पढ़ रहा हूँ।

    (141)


    १। भवतु नाम सः मन्त्री अहमपि स्वाभिमानी अस्मि।
    • He may be a minister; I too have self-respect.
    • होगा वह मंत्री किन्तु मैं भी स्वाभिमानी हूँ।

    २। शुष्कपर्णं चूर्णयति वामहस्तेन सः।
    • He crushes dry leaf with his left hand.
    • वह अपने बाएं हाथ से सूखे पत्ते को पीसता है।

    ३। मार्जनी कुत्र वा स्थापिता जनन्या।
    • Where has the broom been kept by mother?
    • झाड़ू मां के द्वारा कहां रख दी गई।

    ४। साधुजनः सदा रामनामैव जपति।
    • The saint always chants only the name of Rama.
    • साधु केवल राम का नाम जपता है।

    ५। सकलगुणनिधानं हनुमन्तं नमामि।
    • I salute Hanuman, the repository of all virtues.
    • मैं सभी गुणों के भंडार हनुमान को नमन करता हूँ।

    ६। भगवान् सदा मे प्रत्यक्षं भवति।
    • God is always present for me.
    • भगवान हमेशा मेरे सामने होते हैं।

    ७। एकोऽहं बहु स्याम्।
    • I am one, should become many.
    • एक हूँ बहुत हो जाएँ।

    ८। प्रेरणादायकमिदम् आचरणं भवत्याः।
    • This conduct of yours is inspirational.
    • तुम्हारा यह व्यवहार प्रेरणास्पद है।

    ९। नारायणी नमोऽस्तु ते।
    • Salutations to you, Naaraayani.
    • तुम्हें नमस्कार है हे नारायणी।

    १०। मनश्शोधनं करणीयम्।
    • Purification of the mind should be done.
    • मन की शुद्धि करनी चाहिए।

    (142)


    १। वेणुध्वनिः नास्ति स्पष्टः भवतः।
    • Your flute does not have a clear sound.
    • तुम्हारी बांसुरी की ध्वनि स्पष्ट नहीं है।

    २। मकरसङ्क्रान्त्युत्सवम् आचरिष्यामः।
    • We will celebrate the festival of Makara Sankraanti.
    • हम मकर संक्रांति का त्योहार मनाएँगे।

    ३। आरक्षकाः अपि तं न गृह्णन्ति।
    • Even the police/guards do not arrest him.
    • रक्षक भी उसे नहीं पकड़ते।

    ४। राष्ट्राध्यक्षाय राष्ट्रमेव प्रथमं स्यात्।
    • For the President, nation must come first.
    • राष्ट्राध्यक्ष के लिए देश ही पहला होना चाहिए।

    ५। देशे यूनां चरित्रनिर्माणं महदावश्यकम् |
    • In the country, character-building of youth is paramount.
    • देश में युवाओं का चरित्र निर्माण बहुत आवश्यक है।

    ६। रात्रौ कम्पमानां रज्जुं दृष्ट्वा भीतः सः।
    • Upon seeing the shaking rope at night, he got scared.
    • रात्रि में हिलती रस्सी को देखकर वह डर गया।

    ७। वाहनस्य अग्रदीपं प्रज्ज्वालय।
    • Light the front lamp of the vehicle.
    • गाड़ी के सामने की बत्ती जलाओ।

    ८। भवत्याः मूलस्थानं किमस्ति।
    • What is your native place?
    • तुम्हारा मूल स्थान क्या है।

    ९। चटका चञ्च्वा अपत्यानि खादयति।
    • The sparrow feeds its chicks by his beak.
    • चिड़िया अपने बच्चों को चोंच से खिलाती है।

    १०। सर्पाः अपत्यरक्षणं न कुर्वन्ति।
    • Snakes do not take care of their offspring.
    • सांप अपने बच्चों की देखभाल नहीं करते।

    (143)


    १। दशाधिकपञ्चवादनम् इति समयः।
    • It is ten minutes past five.
    • पाँच बजकर दस मिनट हो गए।

    २। अस्मज्जन्म कथं सार्थकं स्यात्।
    • How can our birth be meaningful?
    • हमारा जन्म कैसे सार्थक हो सकता है।

    ३। प्रतिदिनं कांश्चन पृष्ठान् अधीष्व।
    • Every day, read a few pages.
    • हर दिन कुछ पृष्ठों को पढ़ो।

    ४। शूलेन वक्षसि प्राहरत्।
    • He struck his chest with a spear (shoola).
    • वह भाले से छाती पर प्रहार करता है।

    ५। पीतवर्णीययुतकधारी अगमत्किमितः।
    • Did any one with a yellow shirt go from here?
    • कोई पीले वस्त्र पहने हुआ यहाँ से गया क्या।

    ६। एकचषकपरिमितं चायं पिबति मातामही।
    • Maternal grand mother drinks a cupful of tea.
    • नानी एक कप चाय पीती है।

    ७। यः हस्तम् उत्तोलयति तम् आह्वय।
    • Whoever raises their hand, call/invite them.
    • जो भी हाथ उठाता है उसे बुलाओ।

    ८। सूर्यनमस्कारान् कुरु दृढं भवेत् शरीरम्।
    • Do Suryanamaskaara; body becomes fit.
    • शरीर स्वस्थ रखने के लिए सूर्य नमस्कार करो।

    ९। खेलन् शिशुः हसति।
    • The child laughs while playing.
    • खेलते समय बच्चा हँसता है।

    १०। समूहनायकः सर्वान् नियमान् बोधयति।
    • The leader informs everyone of the rules.
    • नेता सभी को नियम समझाता है।

    (144)


    १। तस्य यज्ञोपवीतसंस्कारः श्वः भविता।
    • His sacred thread (Yajnopaveeta) ceremony will happen tomorrow.
    • उसका यज्ञोपवीत संस्कार कल होगा।

    २। कार्याणि अकार्षम् अहम्।
    • I did the work/tasks.
    • मैनें कार्य कर दिए।

    ३। धर्मच्युतः नष्टः एव।
    • One who has lost righteousness is annihilated.
    • धर्ममार्ग से हटा व्यक्ति नष्ट ही है।

    ४। पराधीनतायाः आनन्दः न योग्यः।
    • Happiness obtained under dependence is worthless.
    • पराधीन रहकर प्राप्त आनन्द योग्य नहीं है।

    ५। स्वतन्त्रतायाः क्लेशः एव समुचितः।
    • Pain of independence is certainly worthwhile.
    • स्वतंत्रता का कष्ट उत्तम ही है।

    ६। मनुष्यजन्म दुर्लभमेव।
    • Human birth ( janma) is indeed rare.
    • मानव जन्म दुर्लभ ही है।

    ७। हंसवाहिनीं ज्ञानदायिनीं नमाम्यहम्।
    • I salute the swan-rider (hamsavaahini) and giver of knowledge (jnaanadaayini).
    • मैं ज्ञानदायिनी हंसवाहिनी को नमन करता हूँ।

    ८। बिरसामुण्डा महान् क्रान्तिकारी बभूव।
    • Birasa Munda was a great revolutionary.
    • बिरसा मुण्डा एक महान क्रांतिकारी हुए।

    ९। येन प्रयत्यते तेन प्राप्यते।
    • One who strives, achieves.
    • जिसके द्वारा प्रयास किया जाता है उसके द्वारा पाया जाता है।

    १०। सः सन्न्यासी इव दृश्यते।
    • He looks like a renunciant.
    • वह संन्यासी की भांति दिखता है।

    (145)


    १। त्रिषु घटेष्वपि जलं न विद्यते।
    • Water is not there in the three pots as well.
    • तीनों घड़ों में भी पानी नहीं है।

    २। नासिकयोः मलं निर्गच्छति।
    • Dirt comes out of the nostrils.
    • नाक से मल निकल रहा है।

    ३। देवनिर्मितदेशे राक्षसाः अपि सन्ति।
    • There are demons also in the land created by the gods.
    • देवों द्वारा बनाए गए देश में राक्षस भी होते हैं।

    ४। नवपल्लवयुते वृक्षे हनुमान् आस्ते।
    • Hanuman sits on a tree which has new leaves.
    • नए पत्तों वाले एक पेड़ पर हनुमान बैठे हुए हैं।

    ५। कति च हताः कति च मरिष्यन्ति।
    • Many are killed, many will die.
    • कई मारे गए हैं कई मरने वाले हैं।

    ६। तव संवादे अत्युक्तिः अधिका भवति।
    • There is excessive criticism/exaggeration in your conversation.
    • तुम्हारी बातचीत में बहुत सी आलोचना होती है।

    ७। निर्निमेषं स्वेदः पतति नासिकायाः।
    • Sweat drips incessantly from the nose.
    • नाक से बिना रुके स्वेद गिर रहा है।

    ८। सर्वैः रामः प्रार्थ्यते।
    • Raama is prayed to by everyone.
    • राम की पूजा सबके द्वारा की जाती है।

    ९। तव माया दुरत्यया हे राम।
    • Hey Raama, your maaya is unfathomable.
    • हे राम तुम्हारी माया अत्यन्त कठिन है।

    १०। सर्वत्र मनुष्यरूपेण मृगाश्चरन्ति।
    • Animals move in the form of humans everywhere.
    • सब ओर पशु मनुष्य के रूप में विचरण कर रहे हैं।

    (146)


    १। तव चरितं विश्वहितकरमस्ति।
    • Your conduct is beneficial for the world.
    • तुम्हारा चरित्र विश्व के लिए हितकर है।

    २। मातः त्वां सततं स्मराम्यहम्।
    • Mother, I remember you always.
    • माँ मैं तुम्हें निरंतर स्मरण करता हूँ।

    ३। कर्णयोः बधिरता वर्धमाना अस्ति।
    • Deafness is increasing in both the ears.
    • कानों में बहरापन बढ़ रहा है।

    ४। स्वर्णनिर्मितां शृङ्खलां चोरयितुं प्रायत्यत तेन।
    • He attempted to steal a gold necklace/chain.
    • उसने सोने की एक कंठी चुराने का प्रयास किया।

    ५। राष्ट्राय समर्पयितुं सिद्धाः जीवनम्।
    • They are ready to dedicate their lives to the nation.
    • राष्ट्र के लिए जीवन समर्पण करने के लिए वे सिद्ध हैं।

    ६। भूपालीरागं गीतवान् सः।
    • He sang a song in the Bhoopaali raaga.
    • उसने भूपालीराग में एक गीत गाया।

    ७। त्रयस्त्रिंशत् विदेशीयजनाः तत्रागताः।
    • Thirty-three foreigners came there.
    • तेतीस विदेशी लोग वहाँ आए।

    ८। समयः अभूत् कार्यक्रमस्य।
    • It is time for the event.
    • कार्यक्रम का समय आ गया।

    ९। समयनाशः सर्वनाशः इव।
    • Loss/wastage of time is like loss of everything.
    • समय का नाश सर्वनाश जैसा होता है।

    १०। अपरिश्रमशालिनः एव भाग्यं भर्त्सयन्ते।
    • Only lazy people curse the fortune.
    • केवल परिश्रमहीन ही भाग्य की भर्त्सना करते हैं।

    (147)


    १। अद्यत्वे शास्त्रीयसङ्गीतं प्रति आसक्तः भवति लोकः।
    • Nowadays, people are getting interested in classical music.
    • आजकल लोग शास्त्रीय संगीत की ओर आकर्षित हो रहे हैं।

    २। युद्धात् प्रतिगमनं वीरेभ्यः न रोचते।
    • Heroes do not like retreating from war.
    • वीरों को युद्ध से वापस आना अच्छा नहीं लगता।

    ३। परीक्षापरिणामं दृष्ट्वा सर्वे मोदन्ते।
    • Everyone rejoices after seeing the exam results.
    • परीक्षा के परिणाम देखकर सभी प्रसन्न हो जाते हैं।

    ४। मोदकप्रियं मूषकवाहनं गणेशं प्रणमामि आदौ।
    • At the outset, I bow to Lord Ganesha, who loves Modak and rides the mouse.
    • मैं सर्वप्रथम मोदकप्रिय और चूहे पर सवार भगवान गणेश को प्रणाम करता हूँ।

    ५। कृत्रिमवस्तूनि विना जीवनमुचिततरम्।
    • Life is better without artificial things.
    • कृत्रिम वस्तुओं के बिना जीवन अधिक उचित है।

    ६। कामान्धः एव अन्धः न तु जन्मान्धः।
    • One blinded in desire is actually a blind, not the one who is born-blind.
    • कामना में अंधा ही वास्तव में अन्धा है न कि जन्म से अंधा।

    ७। मम नगरस्वच्छता मम दायित्वम्।
    • Cleanliness of my city is my responsibility.
    • मेरे नगर की स्वच्छता मेरा कर्तव्य है।

    ८। एषः कन्यामहाविद्यालयः अस्ति।
    • This is a girls' high school.
    • यह एक कन्या महाविद्यालय है।

    ९। शिशुः आनन्देन चीत्करोति।
    • The child screams with joy.
    • बच्चा आनन्द से चिल्लाता है।

    १०। दशतीर्थयात्रिणः हताः
    • Ten pilgrims were killed.
    • दस तीर्थयात्री मारे गए।

    (148)


    १। आदिवसं दूरवाणीं चालितवान् अद्य।
    • Today, he used/operated the mobile the whole day.
    • आज पूरे दिन दूरवाणी चलाई।

    २। कः व्रजति मार्गे रात्रौ।
    • Who roams on the road at night?
    • रात्रि में सड़क पर कौन घूम रहा है।

    ३। अस्माकं मुखमेकं भवति कर्णौ तु द्वौ।
    • We have one mouth but two ears.
    • हमारे पास एक मुँह है लेकिन दो कान हैं।

    ४। पञ्चानां नदीनां सङ्गमः अस्ति अत्र।
    • Here is a confluence of five rivers.
    • यहाँ पाँच नदियों का संगम है।

    ५। जलबन्धे नैके विहगाः मत्स्यान् ग्रहीतुं यतन्ते।
    • Several birds are trying to catch fish in the reservoir.
    • बान्ध में कई पक्षी मछलियाँ पकड़ने का प्रयास कर रहे हैं।

    ६। शैत्ये जनाः भुक्त्वा मकरवत् शेरते।
    • During winter, post-meals, people sleep like crocodiles.
    • शीतकाल में भोजन के बाद लोग मगरमच्छ जैसे लेटते हैं।

    ७। सर्वाः भारतीयभाषाः मधुराः सन्ति।
    • All Indian languages are sweet/melodious.
    • सभी भारतीय भाषाएँ मधुर होती हैं।

    ८। अद्य वादनाभ्यासः नाभूत्।
    • There was no (musical-) instrument practice today.
    • आज संगीत वादन का अभ्यास नहीं हुआ।

    ९। कार्यकर्तॄणाम् अभावः अस्ति।
    • There is a shortage of workers.
    • कार्यकर्ताओं की कमी है।

    १०। प्रबन्धनं बहु सम्यक् कृतम्।
    • It is very well managed.
    • प्रबंधन बहुत अच्छे प्रकार से किया गया है।

    (149)


    १। ऋष्यमूकपर्वते सुग्रीवः वसति स्म।
    • Sugriva lived on Mount Rishyamooka.
    • सुग्रीव ऋष्यमूक पर्वत पर रहता था।

    २। दीपं प्रज्वाल्य ध्यानस्था सा देवी।
    • The lady lit the lamp and meditated.
    • महिला दीपक जला कर ध्यान कर रही है।

    ३। सः विमानादवतीर्य प्रणमति भूमिम्।
    • Upon descending from the plane, he bows to the earth.
    • विमान से उतरकर वह भूमि को प्रणाम करता है।

    ४। एतादृशी कापि राजाज्ञा नास्ति किल।
    • There is no such royal decree (hard rule) for this.
    • ऐसी कोई राजाज्ञा नहीं है।

    ५। सर्वजगतः शुभं भवेत्।
    • May there be auspiciousness for the whole world.
    • सम्पूर्ण जगत के लिए मंगल हो।

    ६। विश्वशान्तिकरभारतस्य पुनरुत्थानम् आवश्यकम्।
    • The revival/resurgence of world-peacemaker-Bharat is necessary.
    • विश्वशांति के लिए भारत का पुनरुत्थान आवश्यक है।

    ७। प्रसन्नः भूत्वा जीवनं यापय।
    • Be happy and live life.
    • प्रसन्न होकर अपना जीवन जियो।

    ८। जन्म ते चत्वारिंशतः वर्षेभ्यः पूर्वमभवत्।
    • Your birth happened forty years ago.
    • तुम्हारा जन्म चालीस वर्ष पहले हुआ था।

    ९। मुद्रणाय भवद्ध्वनिः समीचीनः।
    • Your voice is good for recording.
    • मुद्रण के लिए आपकी ध्वनि अच्छी है।

    १०। बालेयं मेधाविनी भविष्यति।
    • This girl child will become intelligent.
    • यह बच्ची बुद्धिमान बनेगी।

    (150)


    १। ते सर्वे गताः युवां कदा गमिष्यथः।
    • They have all gone ; when will you two go?
    • वे सब गए तुम दोनों कब जाओगे।

    २। रात्रौ कार्यक्रमः प्राचलत्।
    • The program proceeded at night.
    • रात्रि में कार्यक्रम चला था।

    ३। तत्र गच्छ अत्र किं स्यात् तव।
    • Go there; what could be here yours?
    • वहाँ जाओ यहाँ तुम्हारा क्या है।

    ४। सार्थकता कुत्र मम जीवनस्य।
    • What is the purpose of my life?
    • मेरे जीवन की सार्थकता कहाँ है।

    ५। हे वत्सले मातृभूमे ते नमः अस्तु।
    • Hey, beloved motherland, salutation for you.
    • हे वत्सला मातृभूमि आपको प्रणाम है।

    ६। अर्थं स्मारं स्मारं मन्त्रं पठ।
    • Recite the mantra remembering its meaning.
    • अर्थ को ध्यान में रखते हुए मंत्र पढ़ो।

    ७। इदं जगत् मायामयमस्ति।
    • This world is full of illusion (maayaa).
    • यह जगत मायामय है।

    ८। भवत्याः कार्यार्थं मया मम कटिः बद्धा।
    • For the sake of your work, I have prepared myself.
    • तुम्हारे कार्यों के लिए मेरे द्वारा कमर कस ली गई है।

    ९। साधनारताः मुमुक्षवः तापसाः सन्ति।
    • Who are devoted to their practices and seekers of moksha are ascetics.
    • साधनारत मोक्ष के इच्छुक तपस्वी हैं।

    १०। सप्तमोक्षदायिन्यः नगर्यः सन्ति।
    • There are seven cities that grant liberation.
    • सात मोक्ष प्रदान करने वाली नगरियाँ हैं।

    (151)


    १। अत्र अष्टौ अशोकवृक्षाः सन्ति।
    • Here are eight Ashoka trees.
    • यहाँ आठ अशोक वृक्ष हैं।

    २। ह्यः सः रामभजनं कारयाञ्चकार।
    • Yesterday he got worship (bhajan) of Rama done.
    • कल उसने भगवान राम जी का भजन करवाया।

    ३। भोक्तुमुपविशत यूयम्।
    • You all should sit down for eating.
    • तुम सभी भोजन करने के लिए बैठो ।

    ४। कण्ठस्था माला तुलस्याः किम्।
    • Is the Necklace (made)of Tulasi?
    • कण्ठ स्थित माला तुलसी की है क्या ।

    ५। लज्जावन्तः तु नेत्थं कथयेयुः।
    • Modest ones, however, did not speak like this.
    • लज्जाशील लोग तो इस प्रकार नहीं कहते।

    ६। परिश्रमशालिनः सन्ति इमे बालाः।
    • These children are hardworking.
    • ये बच्चे परिश्रमी हैं।

    ७। तस्याः वेणी बहुः दीर्घा।
    • Her plait is very long.
    • उसकी चोटी बहुत लम्बी है।

    ८। नखाः मलपूरिताः जाताः।
    • Nails have become dirty.
    • नाखूनों में मल भर गया है।

    ९। स्वच्छताकार्यं सर्वे कुर्वन्तु।
    • Let everyone do the cleaning work.
    • सभी लोग स्वच्छता का काम करें।

    १०। शीष्कारमपि स्वीकृत्य आगन्तास्मः श्वः।
    • We will come tomorrow with whistle.
    • सीटी भी लेकर हम कल आएंगे ।

    (152)


    १। सुन्दरं मृदङ्गं वादयति एषः।
    • He plays beautiful mridangam.
    • वह सुंदर मृदंग बजाता है।

    २। धर्मरक्षणार्थानि इमानि कार्याणि।
    • These tasks are for the protection of dharma.
    • ये कार्य धर्म की रक्षा के लिए हैं।

    ३। तस्य सङ्गीताभ्यासः श्रेष्ठः अस्ति।
    • His music practice is excellent.
    • उसका संगीत का अभ्यास उत्कृष्ट है।

    ४। भवत्याः चरणयोः प्रणामाः।
    • Salutations to your feet.
    • आपके पादों में प्रणाम है।

    ५। गुणप्रवर्धनस्य प्रयासः भवतु सदा जीवने।
    • May there always be effort towards enhancement of virtues in life.
    • गुणों की वृद्धि के प्रयास हमेशा जीवन में हो।

    ६। देशार्थकेन्द्रितं जीवनं भवेन्मम।
    • May my life be centered around the welfare of the country.
    • मेरा जीवन देश हित में केन्द्रित हो।

    ७। वयं सन्धिं पठन्तः स्मः।
    • We are studying sandhi.
    • हम संधि का पठन कर रहे हैं।

    ८। तस्य पुत्र्याः नाम अनुपमा।
    • His daughter's name is Anupama.
    • उसकी बेटी का नाम अनुपमा है।

    ९। लघ्वी सत्यपि चतुरा सा।
    • Though small, she is clever.
    • छोटी होते हुए भी वह चतुर है।

    १०। आतपे बहिर्गन्तुं न वद।
    • Do not ask to go out in the sun.
    • धूप में बाहर जाने को मत बोलो।

    (153)


    १। शङ्खवादनाय युक्तिः आवश्यकी।
    • Skill is necessary for blowing the conch.
    • शंख बजाने के लिए कुशलता आवश्यक है।

    २। कौपीनं धृत्वैव गच्छति सः।
    • He goes wearing only a loincloth.
    • वह केवल कौपीन पहनकर जाता है।

    ३। प्रातरुत्थाय स्तोत्रं पठितव्यम्।
    • Hymns must be recited upon waking up in the morning.
    • सुबह उठकर स्तोत्र पढ़ना चाहिए।

    ४। एतावन्ति दिनानि यावत् नापश्यं दूरवाणीम्।
    • I have not seen my mobile for this many (so many) days.
    • इतने दिनों तक मैंने अपनी दूरवाणी नहीं देखी।

    ५। दैनन्दिनीम् अपश्यः किं मम।
    • Did you see my diary?
    • क्या आपने मेरी दैनन्दिनी देखी।

    ६। नैवेदानीमेव आगतोऽस्मि।
    • No, I have just arrived.
    • न मैं तो अभी आया हूँ ।

    ७। क्रियापदरहितं वाक्यं न भवति।
    • There is no sentence without a verb.
    • क्रियापद रहित वाक्य नहीं होता।

    ८। वृद्धोऽपि व्यायामरतः एषः।
    • Even though he is old, is fond of exercise.
    • वृद्ध होने पर भी वह व्यायामरत है।

    ९। तस्य पादयोः शोथः अस्ति।
    • He has swelling in his feet.
    • उसके पैरों में सूजन है।

    १०। महोदय ममोदरे वेदना भवति।
    • Sir (mahodaya), I have pain in my stomach.
    • महोदय मेरे पेट में वेदना हो रहा है।

    (154)


    १। विषयान् प्रति उदासीनः भवितुमिच्छामि।
    • I wish to remain indifferent towards objects of senses.
    • मैं विषयों के प्रति उदासीन रहना चाहता हूँ।

    २। दुर्गुणपङ्कान्निष्कासय माम्।
    • Remove me from the mire of bad qualities.
    • मुझे दुर्गुणों के कीचड़़ से निकालो।

    ३। हे आङ्ग्लपुत्र मत्पुरतः संस्कृतेन सम्भाष्यताम्।
    • Hey, Englishman ! speak to me in Sanskrit.
    • हे आङ्ग्लपुत्र मेरे सामने संस्कृत में बात करो।

    ४। स्वपूर्णसामर्थ्यं प्रदर्शितं भवेत् कार्ये।
    • Full potential must be demonstrated in the task.
    • कार्य को पूरी क्षमता से किया जाना चाहिए।

    ५। अन्तः अस्ति आरम्भः।
    • The end is the beginning.
    • अंत ही आरंभ है।

    ६। किमहं श्रूयमाणः अस्मि भवद्विषये।
    • What am I hearing about you?
    • यह मैं क्या सुना रहा हूँ आपके विषये में।

    ७। अध्यापनेन अध्ययनम् अपि भवति।
    • Teaching leads to learning also.
    • अध्यापन से अध्ययन भी होता है।

    ८। अस्मिन् विषये मम ज्ञानं नास्ति।
    • I have no knowledge in this subject.
    • इस विषय में मेरा कोई ज्ञान नहीं है।

    ९। सः मूर्खवदाचरति।
    • He behaves like a fool.
    • वह मूर्ख के जैसे व्यवहार करता है।

    १०। पुनः एकवारं धन्यवादाः।
    • Thanks once again.
    • एक बार पुनः धन्यवाद।

    (155)


    १। जनैः साकं संवादः कृतः।
    • A conversation was made with the people.
    • लोगों के साथ संवाद किया गया।

    २। तद्देशे भारतीयदूतावासे कार्यक्रमः अभूत्।
    • In that country, an event happened (was held) at the Indian embassy.
    • उस देश में भारतीय दूतावास में एक कार्यक्रम हुआ।

    ३। अन्या कापि वक्तुमिच्छति किम्।
    • Does anyone else (any other lady) wish to speak?
    • क्या कोई और कुछ कहना चाहती है।

    ४। अवगतः किल विषयः।
    • Matter understood, isn’t it?
    • विषय समझ मे आ गया ना ।

    ५। समापयामः सत्रमधुना।
    • Let us conclude the session now.
    • अब हम सत्र को समाप्त करें।

    ६। भोजनं तु सम्यगेवात्र।
    • The food here is quite good.
    • यहाँ का भोजन बहुत अच्छा है।

    ७। चिकित्सालयपरिसरे द्वे मन्दिरे स्तः।
    • There are two temples in the hospital premises.
    • चिकित्सालय परिसर में दो मंदिर हैं।

    ८। भित्तिषु दीपान् स्थापयन्ति जनाः।
    • People are placing lamps on the walls.
    • लोग भित्ति पर दीपक रख रहे हैं।

    ९। प्रयागराजे स्थानान्तरितौ तौ।
    • Those two were transfered to Prayagraj.
    • उन्हें प्रयागराज स्थानांतरित किया गया।

    १०। सः गुरुकुले अपठत्।
    • He studied at the gurukul.
    • उसने गुरुकुल में पढ़ाई की।

    (156)


    १। अहं ध्वनिमुद्रणं कृत्वा स्थापयामि।
    • I am posting it after audio recording.
    • मैं ध्वनिमुद्रण करके स्थापित करता हूँ।

    २। सायं सार्धषड्वादने भोजनं भवति।
    • Dinner is at 6:30 PM.
    • सायंकाल ६:३० बजे भोजन होता है।

    ३। रात्रौ अभ्यासं कर्तुं शक्नोमि।
    • I can practice at night.
    • मैं रात्रि में अभ्यास कर सकता हूँ।

    ४। सः महोदयः अपि संस्कृतं जानाति।
    • That gentleman (mahodaya) also knows Sanskrit.
    • वह महोदय भी संस्कृत जानते हैं।

    ५। कथमपि कृत्वा भवती उपस्थिता भवतु।
    • Somehow, you must be present.
    • कैसे भी करके आपको उपस्थित होना चाहिए।

    ६। गृहेऽपि सन्ति केचन अतिथयः।
    • There are some guests at home also.
    • घर पर भी कुछ अतिथि हैं।

    ७। स्वपरिवारविषये उद्यतां भवता।
    • Tell me about your family.
    • आप अपने परिवार के विषय में बताएं।

    ८। मन्दिरप्राङ्गणे जाता अद्यतनी सभा।
    • Today's meeting was held in the temple courtyard.
    • आज की बैठक मंदिर के आंगन में आयोजित की गई थी।

    ९। पुत्र्या सह शिवालयम् अगच्छम्।
    • I went to the Shiva temple with my daughter.
    • मैं अपनी बेटी के साथ शिव मंदिर गई।

    १०। केरल राज्ये अस्ति एषः चिकित्सालयः।
    • This hospital is in the state of Kerala.
    • यह चिकित्सालय केरल राज्य में है।

    (157)


    १। पुष्यनक्षत्रस्य वृक्षः वर्तते अश्वत्थः ।
    • The tree of the Pushya nakshatra is the pipal.
    • पुष्य नक्षत्र का वृक्ष पीपल है।

    २। वाहनम् एकस्थात् अन्यस्थानं नयति।
    • The vehicle takes(transports) from one place to another.
    • वाहन एक स्थान से दूसरे स्थान ले जाता है।

    ३। राष्ट्रीयवृक्षस्य नाम जानासि नु।
    • You know the name of the national tree, don’t you?.
    • तुम राष्ट्रीय वृक्ष का नाम जानते हो ना।

    ४। अहर्निशं स्वमनः उत्तमविचारैः पूरणीयम्।
    • One should always fill one’s mind with the best thoughts.
    • अहर्निश अपने मन को उत्तम विचारों से पूर्ण रखना चाहिए।

    ५। गृहात् बहिः शैत्यप्रभावः अधिकः स्यात्।
    • The effect of winter/cold could be more outside the house.
    • घर के बाहर ठंड का प्रभाव अधिक हो सकता है।

    ६। ते तूर्यान् वादयन्ते।
    • They play trumpets.
    • वे तूर्य वाद्य बजाते हैं।

    ७। लघौ सर्पेऽपि महत् विषं भवति।
    • Even in small snakes, considerable venom exists.
    • छोटे सांप में भी विष अधिक होता है।

    ८। भुजङ्गासनं कुर्वन्नस्मि।
    • I am doing the bhugangasana.
    • मैं भुजङ्गासन कर रहा हूँ।

    ९। तस्य अनुजः दिवं जगाम।
    • His younger brother went to heavenly abode.
    • उसका छोटा भाई दिवंगत हो गया।

    १०। महदाश्चर्यकरी घटना अभूदद्य।
    • A surprising event occurred today.
    • आज एक बहुत आश्चर्यकरी घटना हुई।

    (158)


    १। तर्पणार्थम् अस्ति इदं संस्कारितं जलम्।
    • This purified water is for tarpan.
    • तर्पण के लिए यह संस्कारित जल उपयुक्त है।

    २। सुखं दुःखं कल्पनामात्रमेवास्ति अस्माकम्।
    • Happiness and sorrow are merely our perceptions.
    • सुख और दुःख केवल हमारी कल्पना मात्र हैं।

    ३। अहो कर्णप्रियमिदं सङ्गीतम्।
    • Oh, this music is delightful to the ears.
    • आह यह संगीत कर्णप्रिय है।

    ४। शिवरञ्जनीरागे निबद्धमिदं गीतम्।
    • This song is composed in the Raag Shivaranjani.
    • यह गीत राग शिवरञ्जनी में रचा गया है।

    ५। जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी।
    • Mother and motherland are greater than heaven.
    • माँ और मातृभूमि स्वर्ग से भी महान् हैं।

    ६। अश्वत्थः अहर्निशम् प्राणवायुं ददाति।
    • The peepal tree provides oxygen day and night.
    • पीपल का पेड़ रात और दिन प्राणवायु प्रदान करता है।

    ७। रोहिणी प्रियतमा पत्नी चन्द्रस्य।
    • Rohini is the beloved wife of the moon.
    • रोहिणी चन्द्र की प्रिय पत्नी है।

    ८। शनिदेवस्य वाहनः काकः अस्ति।
    • Crow is the vaahana of Lord Saturn.
    • कौवा भगवान शनि का वाहन है।

    ९। वृक्षकारणेन अत्र तापमानमधिकं नास्ति।
    • Because of trees, the temperature here is not high.
    • यहाँ पेड़ों के कारण तापमान अधिक नहीं है।

    १०। नैतिकचरित्रस्य वर्धनमेव शिक्षा।
    • Education is nothing but enhancement of moral character.
    • शिक्षा नैतिक चरित्र का विकास है।

    (159)


    १। टङ्कारध्वनिः आयाति वाद्यात्।
    • Twang emanates from the musical instrument.
    • वाद्य से टंकार की ध्वनि आती है।

    २। तेन आवां यष्टिकाभ्यां ताड्यावहे।
    • We (two) were beaten with (two) sticks by him.
    • उसके द्वारा हम(दो) दो डण्डियों से मारे गए।

    ३। साधुः प्रयासः कृतः बालेन।
    • Proper effort has been made by the boy.
    • बच्चे ने अच्छा प्रयास किया है।

    ४। ऊष्णवायुः सर्वत्र प्रवहति।
    • Hot wind blows everywhere.
    • ऊष्ण हवा सभी जगह चल रही है।

    ५। ते देवाः भावयन्तु वः।
    • Let those devas/deities bless you.
    • उन देवताओं की कृपा हो आप पर।

    ६। सम्यक् श्रुत्वा लिखतु विद्यार्थी।
    • The student should write after listening well.
    • विद्यार्थी को सही से सुनकर लिखना चाहिए।

    ७। सूत्रे पुष्पाणि ग्रथितानि सन्ति।
    • Flowers are strung on the thread.
    • सूत्र में फूल गूंथे गए हैं।

    ८। मम भार्यां रक्षतु भैरवी।
    • Bhairavi protect my wife.
    • भैरवी मेरी पत्नी की रक्षा करे।

    ९। तेषां परिणामः आगतः किल।
    • Their result came possibly.
    • उनका परिणाम आ गया है लगता है।

    १०। हस्तरेखादर्शनं केन कारितं भवतः।
    • Your palm-reading was made to be done by whom?
    • आपकी हस्तरेखा किसके द्वारा दिखाई गई।

    (160)


    १। अन्वयं कुरु अस्य श्लोकस्य।
    • Please do anvaya of this verse.
    • इस श्लोक का अन्वय करो।

    २। भवत्याः जनकोऽपि मे आपणात् क्रीणाति।
    • Your father also buys from my shop.
    • आपके पिताजी भी मेरी दुकान से वस्तु क्रय करते हैं।

    ३। बालः स्ववस्त्रस्य सीवनम् अकार्षीत्।
    • The child sewed his clothes himself.
    • बच्चे ने आज अपने कपड़ों की सिलाई स्वयं की।

    ४। कंसे निपातयतु सूपम् वितरकः।
    • Let the server pour the soup into the bowl.
    • वितरक सूप को कटोरी में डाले।

    ५। भवान् एवमाचरेत् इति आश्चर्यम्।
    • It's surprising that you behave like this.
    • यह आश्चर्य है कि आप ऐसा व्यवहार करते हैं।

    ६। तस्य एकः पादः कृत्रिमः अस्ति।
    • His one leg is artificial.
    • उसका एक पैर कृत्रिम है।

    ७। रामम् अनुकरोति लक्ष्मणः।
    • Lakshmana imitates Raama.
    • लक्ष्मण राम का अनुकरण करता है।

    ८। चलनसमये तस्य उदरं कम्पते।
    • His stomach trembles while walking.
    • उसका पेट चलते समय हिलता है।

    ९। कुतः ओष्ठरागं लिम्पन्ति महिलाः।
    • Why do women apply lipstick?
    • महिलाएँ ओष्ठराग क्यों लगातीं हैं।

    १०। अद्यतनीयं समाचारपत्रं कुत्रास्ति।
    • Where is today's newspaper?
    • आज का समाचार पत्र कहाँ है।

    (161)


    १। मम गुरवः अत्रैव विराजन्ते।
    • My teachers are present right here.
    • मेरे शिक्षक यहीं उपस्थित हैं।

    २। प्रचारः न कृतः तेन।
    • No publicity was not given by him.
    • उसके द्वारा कोई प्रचार नहीं किया।

    ३। रामनाम विना वाणी न शोभते।
    • Speech without Raamanaama lacks grace/beauty.
    • रामनाम के बिना वाणी शोभा नहीं पाती।

    ४। द्वे अङ्गुलीयके धृतवान् सः।
    • He wore two rings.
    • उसने दो अंगूठियां पहन रखीं हैं।

    ५। तस्य नेत्रे प्रकाशेते।
    • His eyes are shining.
    • उसकी आंखें प्रकाशित हैं।

    ६। विंशतिः व्यजनानि चलन्ति।
    • Twenty fans are on.
    • बीस पंखे चल रहे हैं।

    ७। सरस्वत्याः विग्रहः स्थापितः विद्यालये।
    • An idol of Saraswati is set up in the school.
    • विद्यालय में सरस्वती की मूर्ति स्थापित की गई है।

    ८। परधने नास्ति मे अधिकारः।
    • I have no right over others' wealth.
    • मेरे पास दूसरों की संपत्ति पर कोई अधिकार नहीं है।

    ९। नवपुष्पनिर्मिता माला इयम्।
    • This garland is made of fresh flowers.
    • यह माला नए फूलों से बनाई गई है।

    १०। केशविन्यासं करोति सः।
    • He does hairstyling.
    • वह बालों का विन्यास करता है।

    (162)


    १। तव महिमानं न अहं जाने।
    • I do not know your greatness.
    • मुझे आपकी महिमा का पता नहीं है।

    २। नमस्तस्यै नमो नमः।
    • Salutations to her, salutations again and again.
    • उन्हें (महिला) नमस्कार, बार-बार नमस्कार।

    ३। अस्य गीतस्य लिपिं जानीथ।
    • Know the script of this song.
    • इस गीत की लिपि को जानो।

    ४। भवतु नाम तव जनकः आरक्षकाधिकारी।
    • Your father may be a security officer, so what?
    • हों भले हि आपके पिताजी आरक्षक अधिकारी।

    ५। भवत्याः परिश्रमम् अनुकर्तुं न सरलम्।
    • It is not easy to emulate your effort.
    • आपके परिश्रम का अनुकरण करना सरल नहीं है।

    ६। कैलाशवर्यस्य भाषणमासीदद्य।
    • Today was the speech of Mr. Kailash.
    • आज कैलाश का भाषण था।

    ७। अभूवन् किं नाटकानि ते।
    • Are your dramas over?
    • तुम्हारे नाटक हो गए क्या।

    ८। मुखावरणम् अधृत्वैव अगमत् सः।
    • He went without even wearing the mask.
    • वह मुखावरण लगाए बिना ही चला गया।

    ९। श्मश्रु शोभते तस्य।
    • His beard looks good.
    • उसकी श्मश्रु अच्छी दिखती है।

    १०। विश्वरूपदर्शनं कर्तुमिच्छामि प्रभो।
    • Hey, Prabhu, I desire to see your vishwaroopa.
    • हे प्रभो मैं आपके विश्वरूप का दर्शन करना चाहता हूँ।

    (163)


    १। तं कण्डूयनं बाधते।
    • Itching troubles him.
    • उसे खुजली सताती है।

    २। सः शिरसः वेदनया त्रस्तः।
    • He is terrified by the pain in his head.
    • वह सिर की वेदना से त्रस्त है।

    ३। सपत्नीकः रामः वनं गच्छति।
    • Raama, along with his wife, goes to the forest.
    • राम अपनी पत्नी के साथ वन जा रहा है।।

    ४। तस्य अहङ्कारः एव पराजयकारणम्।
    • His pride alone is the cause of his defeat.
    • उसका अहंकार ही उसकी पराजय का कारण है।

    ५। कथं दूरवाणी रक्षणीया चोरेभ्यः।
    • How can mobile be safeguarded from the thieves?
    • दूरवाणी को चोरों से कैसे रक्षित किया जा सकता है।

    ६। कार्यकर्तॄणां नामसूचिं कदा दद्यात् सः।
    • When will he possibly give the list of the workers' names?
    • वह श्रमिकों की सूची कब देगा।

    ७। चित्तरञ्जकमस्ति भवत्याः गीतम्।
    • Your song is delightful.
    • तुम्हारा गीत बहुत ही मनोहारी है।

    ८। प्रातःकाले शीघ्रम् उत्थितः अहम्।
    • I woke up early in the morning.
    • मैं सुबह शीघ्र उठ गया।

    ९। कर्गदे वाक्यानि अलिखम्।
    • I wrote sentences on the paper.
    • मैनें कागज पर वाक्य लिखे।

    १०। कति देशाः समाहूताः उपवेशने।
    • How many countries are invited to the conference?
    • सम्मेलन में कितने देशों को आमंत्रित किया गया है।

    (164)


    १। सकलभुवनजनहिताय एव अहमत्रास्मि।
    • I am here only for the welfare of all beings.
    • मैं यहाँ सभी जीवों के हित के लिए हूँ।

    २। सः महान् तुन्दिलः अस्ति।
    • He is one with a paunch.
    • वह बड़ी तोंद वाला है।

    ३। अस्मिन् क्षेत्रे कस्य बीजानि उप्तानि।
    • Whose seeds have been sown in this field?
    • इस क्षेत्र में किसके बीज बोए गए हैं।

    ४। मशकः ऊर्णनाभजाले बन्धितः कदाचित्।
    • Mosquito was trapped in the spider's web at sometime.
    • कदाचित् मच्छर मकड़ी के जाल में फंस गया।

    ५। म्लेच्छानां सशस्त्रविरोधाय सिद्धो भव।
    • Be prepared to fight against the barbarians with weapons.
    • शस्त्रों के साथ म्लेच्छों से लड़ने के लिए सिद्ध रहो।

    ६। मम तु सन्ति कानिचन मित्राणि अत्र।
    • I, however, have some friends here.
    • मेरे यहाँ कुछ मित्र हैं।

    ७। ध्वनिवर्धकस्य साहाय्येन भाषन्ते नेतारः।
    • Leaders speak with the help of microphone.
    • नेता ध्वनिवर्धक की सहायता से भाषण देते हैं।

    ८। वेङ्कटेशोऽस्ति तस्य महोदयस्य नाम।
    • That Gentleman's name is Venkatesha.
    • उन महोदय का नाम वेङ्टेश है।

    ९। अनुभवः सर्वोत्तमः शिक्षकः भवति।
    • Experience is the best teacher.
    • अनुभव सबसे अच्छा शिक्षक होता है।

    १०। तपः आवश्यकं सिध्यर्थम्।
    • Austerity is necessary for achievement.
    • सफलता के लिए तप आवश्यक है।

    (165)


    १। वज्राङ्गी स्यात् सः।
    • He should be robust.
    • वह वज्राङ्गी होना चाहिए।

    २। कर्णयोः कुण्डले शोभेते।
    • Earrings shine in the ears.
    • कानों में कुंडल चमक रहे हैं।

    ३। अस्य छन्दसः नाम किम्।
    • What is the name of this meter?
    • इस छंद का नाम क्या है।

    ४। अस्मिन् स्तोत्रे फलश्रुतिः नास्ति।
    • There is no mention of benefits of listening in this hymn.
    • इस स्तोत्र में फलश्रुति नहीं है।

    ५। माहात्म्यश्लोकान् अपि वदिष्यथ यूयम्।
    • You all will recite the praise verses.
    • तुम सभी माहात्म्यश्लोकों को भी बोलोगे।

    ६। तत्पाठनं मया एकदा श्रुतमस्ति।
    • I have heard his teaching once.
    • मैंने उसका पढाना एक बार सुना है।

    ७। पुरा अधिकपरिश्रमशालिनः भवन्ति स्म मनुजाः।
    • People used to be very hardworking in the past.
    • पहले लोग बहुत परिश्रमी होते थे।

    ८। पुनरागमनाय सर्वे देवाः यान्तु।
    • May all gods depart for return.
    • सभी देव पुनः आने के लिए प्रस्थान करें।

    ९। भारतविषये सर्वं मङ्गलमस्तु।
    • May everything be auspicious regarding Bharat.
    • भारत के संबंध में सब मंगल हो।

    १०। सज्जनगणचित्तं निर्भयमस्तु।
    • May the minds of the virtuous be fearless.
    • सज्जनों के मन निर्भय हों।

    (166)


    १। एकोनविंशतिः बकाः सन्ति समूहे।
    • There are nineteen storks in the group.
    • समूह में उन्नीस बगुले हैं।

    २। पर्वतोऽपरि नर्मदेश्वरः इति नामकं मन्दिरम् अस्ति।
    • On the mountain there is a temple called Narmadaeshwar.
    • पहाड़ के ऊपर नर्मदेश्वर नामक एक मंदिर है।

    ३। लाङ्गूलम् सः अधः अपातयत्।
    • He put the tail down.
    • उसने पूंछ नीचे डाल दी।

    ४। अन्येषां सेवायां रतः स्यात् मनुष्यः।
    • A person should indulge in serving others.
    • व्यक्ति को दूसरों की सेवा में लगना चाहिए।

    ५। सर्वाणि दुष्कार्याणि तस्मै तु सरलानि एव।
    • All difficult tasks are nevertheless simple for him.
    • उसके लिए सभी कठिन कार्य सरल हैं।

    ६। उच्छिष्टभोजनं कुतः भवद्भिः अत्र अस्थाप्यत।
    • Why did you keep the leftover food here?
    • तुमने यहाँ झूठा भोजन क्यों रखा है।

    ७। तस्य विशिष्टं वादनं श्रुत्वा प्रसन्नोऽहम्।
    • Having heard his special instrumental music, I am pleased.
    • उसके विशेष वादन को सुनकर मैं प्रसन्न हुआ।

    ८। पवित्रं मनः एव सन्मार्गं प्रति नयेत्।
    • Pure mind alone leads towards right path.
    • शुद्ध मन ही सही मार्ग की ओर प्रेरित करता है ।

    ९। रामकार्ये सदा निरतः हनुमान्।
    • Hanuman is always devoted to Raama's work.
    • हनुमान लगातार राम के कार्य में लगे रहते हैं।

    १०। स तु आसन्दे एव अस्वपत्।
    • He fell asleep on the chair itself.
    • वह आसन्द पर ही सो गया।

    (167)


    १। बहुभ्यः स्थानेभ्यः जनाः नेत्रचिकित्सार्थम् आगच्छन्ति।
    • People come from several places for eye treatment.
    • लोग कई स्थानों से नेत्र चिकित्सा के लिए आते हैं।

    २। आत्मना सह षट् कर्मकरान् नीतवान् सः।
    • He took six workers with him.
    • वह अपने साथ छह कामगारों को ले गया।

    ३। मम स्तरानुगुणं भवेयुः प्रश्नाः।
    • The questions should be as per my level.
    • प्रश्न मेरे स्तर के अनुसार होने चाहिए।

    ४। भगवतः दृष्ट्या सर्वे समानाः।
    • In the eyes of the Lord, all are equal.
    • भगवान की दृष्टि में सभी समान हैं।

    ५। अद्य प्रातः एव भ्रमणार्थम् उद्यानं प्रति गता सा।
    • She went to the garden for a walk this morning itself.
    • वह आज सुबह ही घूमने के लिए बगीचे में चली गई ।

    ६। सर्वाणि वस्तूनि सुव्यवस्थितानि भवेयुः तदेव मम सुविधायै।
    • All things should be well-organized, that is for my convenience only.
    • सब कुछ सुव्यवस्थित होना चाहिए यही मेरी सुविधा के लिए है।

    ७। बहवः बाधाः अनुभूयन्ते।
    • Many obstacles are being experienced.
    • कई बाधाओं का अनुभव हो रहा है।

    ८। अति सर्वत्र वर्जयेत्।
    • Excess should be avoided everywhere.
    • अति सर्वत्र वर्जित करना चाहिए।

    ९। रघुवंशे अस्ति एषः संवादः।
    • This conversation is in the Raghuvamsha.
    • यह संवाद रघुवंश में है।

    १०। भवतीम् अनुसृत्य आगमिष्यामि।
    • I will follow you and come.
    • मैं आपका अनुसरण करके आऊँगा।

    (168)


    १। अतिनिद्रापि हानिकारिका भवति।
    • Excessive sleep is also harmful.
    • अति निद्रा भी हानिकारक होती है।

    २। भवता सह कार्यकरणे मया बहु सौख्यम् अनुभूतम्।
    • Much comfort/happiness was experienced by me by working with you.
    • आपके साथ कार्य करने में मैंने बहुत सुख का अनुभव किया।

    ३। सर्वं स्मृत्वा वदेयम्।
    • I will speak remembering everything OR I will remember everything and speak.
    • सब कुछ याद करके कहूँगा।

    ४। परीक्षार्थं शुभकामनाः।
    • Best wishes for the examination.
    • परीक्षा के लिए शुभकामनाएँ।

    ५। अहमपि लघ्वीं सूक्तिं वदामि।
    • I will also say a short verse.
    • मैं भी एक लघु सूक्ति कहता हूँ।

    ६। सर्षपस्य क्षेत्रमिदम्।
    • This is a mustard field.
    • यह सरसों का खेत है।

    ७। रज्जुं गृहीत्वा आरोढुं शक्नुयाः त्वम्।
    • You can climb by holding the rope.
    • तुम रस्सी पकड़कर चढ़ सकते हो।

    ८। कैश्चित् योधृभिः मिलित्वा अभिमन्युः हतः।
    • Abhimanyu was jointly killed by many warriors.
    • अभिमन्यु कुछ योद्धाओं द्वारा मिलकर मारा गया था।

    ९। कमपि संस्कृतसम्बन्धितं विषयं वदेम।
    • Let's talk about some topic related to Sanskrit.
    • किसी संस्कृत से संबंधित विषय पर बात करें।

    १०। प्रणामाः हे गुरुवर्य।
    • Greetings, oh! revered teacher.
    • प्रणाम हे गुरुवर्य।

    (169)


    १। काष्ठनिर्मितां पाञ्चालिकाम् आनय।
    • Bring the wooden doll.
    • लकड़ी की गुड़िया लाओ।

    २। अहमिति पदेन सह उत्तमपुरुषः भवति।
    • First-person is formed with the word 'aham'.
    • 'अहम्' शब्द के साथ उत्तम पुरुष होता है।

    ३। शिवोपासकाः शिवम् ईप्सन्ति।
    • Devotees of Shiva desire Shiva.
    • शिव के उपासक शिव की कामना करते हैं।

    ४। गणकः रूप्यकाणि गणयति।
    • The accountant counts the coins.
    • लेखाकार सिक्के गिनता है।

    ५। गृहपालकः स्वदायित्वं पालयेत्।
    • The housekeeper should fulfill/discharge his responsibility.
    • गृहपालक को अपने दायित्व का पालन करना चाहिए।

    ६। कति दर्शकाः आगताः इदानीं यावत्।
    • How many spectators have arrived so far?
    • अब तक कितने दर्शक आ चुके हैं।

    ७। यावन्तः अतिथयः तावतः चायचषकान् आनय।
    • Bring as many cups of tea as there are guests.
    • जितने अतिथि हैं उतने चाय के कप लाओ।

    ८। कियत् गभीरं जलमस्ति तडागे।
    • How deep is the water in the pond?
    • तालाब में पानी कितना गहरा है।

    ९। मृतसैनिकानां स्मरणार्थम् इदं भवनम्।
    • This building is in memory of the fallen soldiers.
    • यह भवन मृत सैनिकों की स्मृति में है।

    १०। परिस्थितिम् अजानता मया तथा आचरितम्।
    • I acted thus without knowing the situation.
    • स्थिति को न जानकर मैंने ऐसा आचरण किया।

    (170)


    १। विवक्षा अस्ति मयि अपि विषयेऽस्मिन् ।
    • I also have an intention to speak on this matter.
    • मेरी भी इस विषय में कुछ कहने की इच्छा है।

    २। एकेन शब्देन द्वौ अर्थौ प्रतिपादितौ।
    • Two meanings are conveyed through one word.
    • एक शब्द से दो अर्थ व्यक्त किये हैं।

    ३। पक्षपाती न भव।
    • Do not be biased.
    • पक्षपाती मत बनो।

    ४। संस्कृतरक्षणम् एव धर्मरक्षणम्।
    • Preservation of Sanskrit is in fact preservation of dharma.
    • संस्कृत का संरक्षण ही धर्म का संरक्षण है।

    ५। अहमेतानि पुस्तकानि दित्सामि।
    • I want to give these books.
    • मैं ये पुस्तकें देना चाहता हूँ।

    ६। विवेकः पुस्तकपठनेन नायाति।
    • Discernment does not come from reading books.
    • विवेक पुस्तक पढ़ने से नहीं आता।

    ७। ईशानदिशि वर्तते अस्मद्देशः।
    • Our country is situated in the northeast direction.
    • हमारा देश ईशान दिशा में स्थित है।

    ८। तदुद्वाहस्य दशवर्षाणि जातानि।
    • Ten years have passed since his marriage.
    • उसके विवाह को दस वर्ष हो चुके हैं।

    ९। माता देवालयात् प्रत्यागच्छति।
    • Mother is returning from the temple.
    • माँ मंदिर से लौट रही है।

    १०। त्वयि विश्वस्यैव ददामि गृहकुञ्चिकाम्।
    • Trusting in you, I am giving you the key of the house.
    • मैं तुम पर विश्वास करके तुम्हें घर की कुञ्चिका देता हूँ।

    (171)


    १। भवन्तः अस्माभिस्सह क्रीडन्तु।
    • You (all) play with us.
    • आप सभी हमारे साथ खेलें।

    २। अहं तु भ्रमणार्थम् आयातः।
    • I have come for a tour.
    • मैं भ्रमण के लिए आया हूँ।

    ३। नास्ति द्रष्टुमिच्छा ते मुखम्।
    • Don't have desire to see your face.
    • तुम्हारा मुख देखने की इच्छा नहीं है।

    ४। घर्षणेन रज्जुः भग्ना जाता।
    • The rope was broken by friction.
    • घर्षण से रस्सी टूट गई।

    ५। अमृतं पिपासन्ति राक्षसाः।
    • The demons desire to drink nectar.
    • राक्षस अमृत पीना चाहते हैं।

    ६। वृक्षाः अपि परस्परं भाषन्ते।
    • Even trees talk to each other.
    • वृक्ष भी आपस में बात करते हैं।

    ७। भूभृत् राज्यरक्षणाय युध्यते।
    • The king fights to protect the kingdom.
    • राजा राज्य की रक्षा के लिए लड़ता है।

    ८। ऋणस्य अभिवृद्धिः भवति।
    • The debt increases.
    • ऋण की वृद्धि होती है।

    ९। कर्म कुरु।
    • Do your duty.
    • अपना कर्म करो।

    १०। मनुजः सन्नपि न मोक्षाय यतते।
    • Even being a human, one does not strive for liberation.
    • मनुष्य होते हुए भी मोक्ष के लिए प्रयास नहीं करता।

    (172)


    १। प्रणवध्वनिः सर्वत्र गुञ्जायमानः अस्ति
    • The sound of Om is resonating everywhere.
    • ओम की ध्वनि सर्वत्र गूंज रही है।

    २। संसारेऽस्मिन् सर्वे आत्मीयाः भवन्तु।
    • In this world, let everyone be dear/affectionate to each other.
    • इस संसार में, सभी एक-दूसरे के प्रिय हों।

    ३। मातुः स्वास्थ्यं सम्यक् नास्ति।
    • Mother's health is not good.
    • माँ का स्वास्थ्य ठीक नहीं है।

    ४। कलशे जलमस्ति प्रत्युत न।
    • Is there water in the pot or not?
    • कलश में जल है अथवा नहीं।

    ५। निमज्जनेन तन्मृत्युः अभूत्।
    • His death happened due to drowning.
    • डूबने से उसकी मृत्यु हुई।

    ६। रामचरित्रं सर्वेभ्यः आदर्शरूपमस्ति।
    • The character of Raama is an ideal for everyone.
    • रामचरित्र सभी के लिए आदर्श है।

    ७। मृत्युः तु सर्वेषां निश्चितः।
    • Death is a certainty for all.
    • मृत्यु सभी के लिए निश्चित है।

    ८। मम भागिनेया आगता गृहे।
    • My niece has come home.
    • मेरी भांजी घर आई है।

    ९। गौरीं विना शिवः न पूर्णः।
    • Without Gauri, Shiva is not complete.
    • गौरी के बिना शिव पूर्ण नहीं हैं।

    १०। हिन्दूधर्मे एव महिलाः पूज्यन्ते।
    • Women are worshipped only in Hinduism.
    • केवल हिन्दू धर्म में ही महिलाएँ पूजनीय हैं।

    (173)


    १। महिला काष्ठानि प्रज्ज्वाल्य दुग्धं क्वाथयति।
    • The woman lights up and (then) firewood and boils milk.
    • महिला लकड़ी जलाकर दूध उबालती है।

    २। इयं धेनुः विशाला अस्ति।
    • This cow is big.
    • यह गाय बड़ी है।

    ३। संवादात्मकः विषयः एषः।
    • This is a topic for discussion.
    • यह बातचीत का विषय है।

    ४। ह्यः प्रत्यागमने विलम्बः अभवत्।
    • Yesterday there was delay in arrival.
    • कल आने में देरी हुई थी।

    ५। भवन्तौ कस्मिन् कार्ये उद्युक्तौ स्तः।
    • What task are you both engaged in?
    • तुम दोनों किस काम में लगे हो।

    ६। भावाभिव्यक्तिसाधनत्वेन भवति भाषा।
    • Language serves as a means of expressing emotions.
    • भाषा भावनाओं को व्यक्त करने का साधन होती है।

    ७। संस्कृतभाषिणः के के सन्ति अत्र।
    • Who are all the Sanskrit speakers here?
    • यहाँ संस्कृत बोलने वाले कौन-कौन हैं।

    ८। भवतोः क आलापः प्रवर्तते।
    • What conversation is going on between you two?
    • तुम दोनों में क्या बातचीत चल रही है।

    ९। एवं प्रभवितुं नार्हति।
    • It cannot happen this way.
    • ऐसा नहीं हो सकती है।

    १०। धर्मरिरक्षुभिः शास्त्राध्ययनं कर्तव्यमेव।
    • Those who want to protect dharma must study scriptures.
    • धर्मरक्षण की इच्छा रखने वालों को शास्त्रों का अध्ययन करना चाहिए।

    (174)


    १। नैकदुर्गविजेतारं शिवराजं नमामि।
    • I salute King Shivraj, the conqueror of many forts.
    • मैं उन शिवराज को नमस्कार करता हूँ, जो कई किलों को जीत चुके हैं।

    २। उपलब्धान् शिष्यान् एव आह्वय।
    • Call only the available disciples.
    • उपलब्ध शिष्यों को ही बुलाओ।

    ३। श्वशुरः गां पयः दोग्धि।
    • Father-in-law is milking the cow.
    • ससुर गाय का दूध निकालता है।

    ४। सर्वजन्तूनां ध्वनिम् अनुवक्तुं शक्नोति सः।
    • He can imitate the sound of all the animals.
    • वह सभी पशुओं की ध्वनि निकाल सकता है।

    ५। चतस्रः मयूर्यः डयमानाः केकायन्ते।
    • Four flying peacocks are squawking.
    • चार उडते हुए मोर केका रहे हैं।

    ६। संघर्षं विना नास्ति सफलता।
    • There is no success without struggle.
    • संघर्ष के बिना कोई भी सफलता नहीं होती।

    ७। अनुकूलता न सर्वदा तिष्ठति।
    • Convenience does not remain all the time.
    • अनुकूलता हमेशा नहीं बनी रहती।

    ८। ऊर्जायाः नाशः न भवति।
    • Destruction of energy does not happen.
    • ऊर्जा का नाश नहीं होता।

    ९। ईषद् रोदिति ईषच्च हसति शिशुः।
    • The child cries a bit and laughs a bit.
    • बच्चा थोड़ा रोता है और थोड़ा हंसता है।

    १०। श्यालाः कति सन्ति भवतोः।
    • How many brothers-in-law are there for you two?
    • तुम दोनों के कितने श्याल हैं।

    (175)


    १। शौर्येण विना जयः न भवति।
    • There is no victory without courage.
    • साहस के बिना जीत नहीं होती।

    २। नवमकक्षायाम् आगतः अहम्।
    • I have reached/come to ninth class.
    • मैं नौंवीं कक्षा में आया हूँ।

    ३। एकादशः अध्यायः पूर्णः।
    • The eleventh chapter is complete.
    • ग्यारहवां अध्याय पूरा हुआ।

    ४। पञ्चरुद्राक्षमालाः कण्ठे विद्यन्ते।
    • There are five Rudraksha beads in the neck.
    • गले में पांच रुद्राक्ष मालाएं हैं।

    ५। सत्कार्याणि न पर्याप्तानि मोक्षाय।
    • Good deeds are not sufficient for liberation.
    • मोक्ष के लिए अच्छे कार्य पर्याप्त नहीं होते।

    ६। अनुमीयताम् अस्य कूपस्य दैर्घ्यम्।
    • Estimate the depth of this well.
    • इस कुए की गहराई का अनुमान लगाओ।

    ७। इदं कार्यं महदावश्यकमस्ति।
    • This task is very essential.
    • यह कार्य बहुत जरुरी है।

    ८। भक्तिं विना मोक्षः न सिध्यति।
    • Without devotion, liberation is not achieved.
    • भक्ति के बिना मोक्ष नहीं हो सकता।

    ९। कार्यक्रमस्य महत्त्वम् अवगमनीयम्।
    • Importance of the program must be understood.
    • कार्यक्रम का महत्त्व समझना चाहिए।

    १०। गच्छत्सु साधनेषु इदम् अन्ते गच्छेत्।
    • Among vehicles which are going, this one will go at the end.
    • सभी साधनों में यह अंत में जाएगा।

    (176)


    १। त्वमपि तादृशः भवितुं वाञ्छसि इति संशयः।
    • I doubt if you also want to become like that.
    • तुम भी वैसा बनना चाहते हो ऐसा मुझे संदेह है।

    २। वीणावादिन्यै सरस्वत्यै नमः।
    • Salutations to Saraswati, the player of the veena.
    • वीणा बजाने वाली सरस्वती को नमस्कार।

    ३। आरक्षकैः रामभक्तेषु गोलिकाः चालिताः।
    • The police fired on Rama devotees.
    • आरक्षकों ने राम भक्तों पर गोलियाँ चलाईं।

    ४। श्रीबलरामः नामके विद्यामन्दिरे अस्मि।
    • I am in the school named Shri Balaram.
    • मैं श्री बलराम नामक विद्यालय में हूँ।

    ५। कतीनां क्रान्तिकारीणां नामानि जानाति भवती।
    • Names of how many revolutionaries do you know?
    • तुम्हें कितने क्रांतिकारीयों के नाम पता है।

    ६। भवान् यत् वदति तत् लेखितुमपि शक्नुयान्ननु।
    • Whatever you are speaking you can write it also, isn’t it?
    • जो कुछ बोला जाता है, वह लिख भी सकते हो ना ।

    ७। इदं शरीरं राष्ट्राय इदं न मम।
    • This body is for nation, not for me.
    • यह शरीर राष्ट्र के लिए है मेरे लिए नहीं।

    ८। राममन्दिरं भारतस्य पुनरुत्थानस्य सङ्केतमस्ति।
    • The temple of Ram is a symbol of Bharat’s resurgence.
    • राम मंदिर भारत के पुनरुत्थान का प्रतीक है।

    ९। व्यक्तिगतजीवनस्य प्रभावः सामाजिकजीवने भवति एव।
    • The influence of personal life indeed exists on social life.
    • व्यक्तिगत जीवन का प्रभाव सामाजिक जीवन पर अवश्य रहता है।

    १०। लघुः दर्पणः नास्ति स्नानगृहे।
    • There is no small mirror in the bathroom.
    • स्नानघर में छोटा दर्पण नहीं है।

    (177)


    १। दक्षिणे जानुनि व्रणः जातः पतनेन।
    • A wound occured on the right knee due to a fall.
    • दाहिने घुटने पर गिरने से व्रण हो गया।

    २। रे मूढ पिपतिषसि किम्।
    • Hey, fool! do you want to fall?
    • अरे मूर्ख क्या तुम गिरना चाहते हो।

    ३। नारिकेलतैलं दक्षिणभारते अधिकम् उपयुज्यते।
    • Coconut oil is used more in Southern Bhaarat.
    • दक्षिण भारत में नारियल तेल अधिक उपयोग में लिया जाता है।

    ४। तस्मै पाणिनये नमः।
    • Salutations to Panini.
    • पाणिनि को प्रणाम।

    ५। कृताञ्जलिः भक्तः देवं नमति।
    • A devotee with folded hands bows to the deity.
    • हाथ जोड़कर भक्त देवता को प्रणाम करता है।

    ६। मनुष्यः भावपूर्णः भवेत्।
    • A person should be full of emotions/feelings.
    • मनुष्य भावपूर्ण होना चाहिए।

    ७। अङ्कनीं तीक्ष्णां कृत्वा पुनः लिख।
    • Sharpen the pencil and write again.
    • अंकनी को छील करके पुनः लिखो।

    ८। भूयो भूयो नमाम्यहं भवतीम्।
    • Again and again, I bow to you.
    • मैं बार-बार आपको प्रणाम करता हूँ।

    ९। यः त्यागी सः पूज्यते लोके।
    • The one who is renunciant is revered in the world.
    • जो त्यागी होता है, उसे दुनिया में पूजा जाता है।

    १०। वैराग्यं न भवति सारल्येन।
    • Detachment does not happen easily.
    • वैराग्य सरलता से नहीं आता।

    (178)


    १। कामात् निवृत्तिः न सरलः।
    • Abstention from lust is not easy.
    • काम से मुक्ति सरल नहीं होती।

    २। शिवः शिवः इति जपन् व्रजति सन्न्यासी।
    • The ascetic goes chanting ‘Shiva, Shiva’.
    • शिव शिव का जप करते हुए संन्यासी चला जाता है।

    ३। असत्याचरणं सदा हानिकारकमेव।
    • Untruthful conduct is always harmful.
    • असत्य आचरण हमेशा हानिकारक होता है।

    ४। प्रश्नः अतीव सरलः अस्ति।
    • The question is very simple.
    • प्रश्न बहुत ही सरल है।

    ५। अहमपि कक्षायाम् उपस्थातुम् अतीव श्रान्तः।
    • I am too tired to be present in the class.
    • मैं भी कक्षा में जाने के लिए बहुत ही थका हुआ हूँ।

    ६। विदेहस्य अपत्यं स्त्री वैदेही।
    • The daughter of Videha is Vaidehi.
    • विदेह की कन्या वैदेही है।

    ७। क्लान्तः जनः न वाहनं चालयेत्।
    • Tired person should not drive vehicle.
    • थके हुए व्यक्ति को गाड़ी नहीं चलानी चाहिए।

    ८। कथं विश्वसिमि यत् त्वम् आरक्षकाधिकारी।
    • How can I believe that you are a police officer?
    • मैं कैसे मान सकता हूँ कि आप आरक्षक अधिकारी हैं।

    ९। अन्येषु देशेषु इत्थं नियमः नास्ति।
    • There are no such rules in other countries.
    • अन्य देशों में ऐसे नियम नहीं हैं।

    १०। कः युगाब्दः चलति।
    • Which year is passing?
    • कौनसा युग चल रहा है।

    (179)


    १। तिरुपतिमन्दिरम् अपश्यन् किं भवन्तः।
    • Have you seen the Tirupati temple?
    • क्या आपने तिरुपति मंदिर देखा है।

    २। षट्पञ्चाशत् श्वेतवर्णीयाः गावः वनात् प्रत्यागच्छन्ति।
    • Fifty-six white cows are returning from the forest.
    • छप्पन श्वेत गायें जंगल से वापस आ रही हैं।

    ३। रिक्तेऽस्मिन् क्षेत्रे वृक्षान् आरोपयाम।
    • Let us plant trees in this empty field.
    • चलो इस खाली क्षेत्र में पेड़ लगाएँ।

    ४। तैलशोधनोद्योगः स्थाप्यते अस्मन्नगरे।
    • An oil refinery is being established in our city.
    • हमारे शहर में एक तेल शोधन उद्योग स्थापित हो रहा है।

    ५। मम अर्हता अस्ति किमत्र।
    • Do I have the eligibility for this?
    • क्या मेरे पास इसके लिए अर्हता है।

    ६। दुर्गुणैः परिपूर्णः अहम्।
    • I am full of bad qualities.
    • मैं दुर्गुणों से भरा हुआ हूँ।

    ७। ६३ नारङ्गवृक्षाः सन्त्युद्याने।
    • There are 63 orange trees in the garden.
    • बगीचे में ६३ नारंगी के पेड़ हैं।

    ८। ज्ञानस्य प्रसारः सर्वदा भवतु।
    • May the dissemination of knowledge always happen.
    • ज्ञान का प्रसार हमेशा होता रहे।

    ९। सूर्यः क्षितिजे अस्ति।
    • The sun is on the horizon.
    • सूरज क्षितिज पर है।

    १०। महायन्त्रैः पर्यावरणनाशः अभवत्।
    • Environmental destruction has occurred due to large machines.
    • बड़े यंत्रों द्वारा पर्यावरण का नाश किया गया है।

    (180)


    १। शुभास्ते पन्थानः सन्तु।
    • May your paths be auspicious.
    • आपके मार्ग शुभ हों।

    २। प्रयाणसमये सम्यक् मार्गः अवलोकनीयः।
    • During travel correct (proper) path should be sought.
    • यात्रा के समय सही मार्ग देखा जाना चाहिए।

    ३। सत्यं वद धर्मं चर।
    • Speak the truth, follow the dharma.
    • सत्य बोलो धर्म का पालन करो।

    ४। सत्यान्न प्रमदितव्यम्।
    • Do not neglect the Truth.
    • सत्य के विषय में कभी प्रमाद मत करो।

    ५। गणेशपूजनं सदा आदौ भवति।
    • The worship of Ganesha always happens first.
    • गणेश की पूजा हमेशा सबसे पहले होती है।

    ६। बालानां रोदनं बलम्।
    • For children crying is (their) strength.
    • बच्चों का रोना ही उनकी शक्ति है।

    ७। धैर्यधरणं बहु आवश्यकं जीवने।
    • Maintaining patience (courage) is very essential in life.
    • जीवन में धैर्य बनाए रखना बहुत आवश्यक है।

    ८। विनम्रता ज्ञानस्य सङ्केतं ददाति।
    • Humility gives a indication of knowledge.
    • विनम्रता ज्ञान का संकेत देती है।

    ९। सः किम् अभाषत।
    • What did he say?
    • उसने क्या कहा।

    १०। तव तातोऽपि न जानीते किल अस्मिन् विषये।
    • Even your father does not know about this matter, isn’t it?
    • इस विषय में तुम्हारे पिता भी नहीं जानते ना ।

    (181)


    १। नास्ति मे जिगमिषा।
    • I have no desire to go.
    • मेरी जाने की इच्छा नहीं है।

    २। कर्मण्यता एव जीवनम्।
    • Activity indeed is life.
    • सक्रियता ही जीवन है।

    ३। अकर्मण्यता एव मृत्युः।
    • Inactivity is indeed death.
    • निष्क्रियता ही मृत्यु है।

    ४। रामादिवत् प्रवर्तितव्यम्।
    • One should behave like Rama (and the like)
    • राम जैसे लोगों की तरह का आचरण करना चाहिए।

    ५। रावणादिवत् न प्रवर्तितव्यम्।
    • One should not behave like Ravana ( and the like)
    • रावण जैसे लोगों की तरह आचरण नहीं करना चाहिए।

    ६। कोकिलः उषसि आम्रे उपविश्य कूजति।
    • The cuckoo sits on the mango tree in the morning and sings.
    • कोयल सुबह आम के पेड़ पर बैठकर गाती है।

    ७। सप्त चित्राणि विरचितानि तया।
    • Seven pictures (paintings) were created by her.
    • उसके द्वारा सात चित्र बनाए गए।

    ८। विषयमेनं बोधयितुमेवास्ति एषः शिक्षकः।
    • This teacher is here only to teach this subject.
    • यह शिक्षक केवल इस विषय को पढ़ाने के लिए है।

    ९। योगासनाभ्यासं करोमि प्रतिदिनम्।
    • I practice yogaasana daily.
    • मैं प्रतिदिन योगाभ्यास करता हूँ।

    १०। नेत्रचिकित्सायै प्रयाति सा केरलम्।
    • She goes to Kerala for eye treatment.
    • वह नेत्र चिकित्सा के लिए केरल जा रही है।

    (182)


    १। अद्यत्वे चिन्तनस्य पवित्रता न्यूना जाता।
    • Nowadays, purity of thought has decreased.
    • आजकल, विचारों की पवित्रता कम हो गई है।

    २। भरतस्यान्तिके रामः हनूमन्तं व्यसर्जयत्।
    • Rama sent Hanuman to Bharata.
    • राम ने हनुमान को भरत के पास भेजा।

    ३। नासिकाछिद्रयोः मलं सङ्गृहीतमस्ति।
    • Dirt is collected in the nostrils.
    • नासिकाछिद्रों में मैल जमा हुआ है।

    ४। अधोमुखिनी भूत्वा शेते बाला।
    • The girl sleeps face-down.
    • बालिका उल्टी होकर सोती है।

    ५। तव वृषभः न दृश्यते अद्य।
    • Your ox is not seen today.
    • तुम्हारा बैल आज दिखाई नहीं दे रहा है।

    ६। शुष्ककासः अस्ति मम।
    • I have a dry cough.
    • मुझे शुष्क कास है।

    ७। सङ्घठितशक्त्या सर्वं शक्यम्।
    • Everything is possible with organised (collective) strength.
    • संगठित शक्ति से सब कुछ संभव है।

    ८। तव शब्दजाले न बद्धः भविष्यामि।
    • I will not be trapped in your web of words.
    • मैं तुम्हारे शब्दजाल में नहीं फँसूंगा।

    ९। अहं सर्वदा आनन्दे भवामि।
    • I am always in a bliss.
    • मैं हमेशा आनंद में रहता हूँ।

    १०। रामस्य माता न एवं वदेत्।
    • Rama's mother could not say like this.
    • राम की माता ऐसा नहीं बोल सकती।

    (183)


    १। वाक् इयं कुत्रचन श्रुता।
    • This voice has been heard somewhere by me.
    • यह वाणी कहीं सुनी गई है मेरे द्वारा।

    २। सा कलायान् चाखाद्यते।
    • She eats groundnuts again again.
    • वह मूंगफली बार बार खाती है ।

    ३। आमिदमेव ब्रह्मणः मन्दिरम्।
    • Yes, this is the temple of Brahma.
    • हाँ यह ब्रह्मा का मंदिर है।

    ४। सत्यार्थप्रकाशस्य लेखकं जानाति किल भवान्।
    • You know the author of "Satyarth Prakash", don't you?
    • आप सत्यार्थप्रकाश के लेखक को जानते हो न।

    ५। वितस्ता अस्ति झेलमनद्याः वास्तविकं नाम।
    • Vitasta is the original name of Jhelum river.
    • वितस्ता वास्तव में झेलम नदी का सही नाम है।

    ६। वेदाः चतुर्षु भागेषु विभक्ताः।
    • The Vedas are divided into four parts.
    • वेद चार भागों में विभाजित हैं।

    ७। भरताग्रजं श्रेष्ठं तं रघुनन्दनं वन्दे।
    • I salute the superior Raghunandan, elder brother of Bharata.
    • मैं रघुनंदन को नमस्कार करता हूँ जो भरत के बड़े भाई हैं।

    ८। मार्गं व्यस्मरिषं तदापणस्य।
    • I forgot the way to that shop.
    • मैं उस दुकान का मार्ग भूल गया हूँ।

    ९। अयं जनपदः अपरिचितः मम।
    • This district is unknown to me.
    • यह जनपद मेरे लिए अपरिचित है।

    १०। मातामहस्य दूरवाणी आगच्छति।
    • I am getting a phone call from maternal-grandfather.
    • नाना की दूरवाणी आ रही है।

    (184)


    १। किं त्वम् अस्य भूमेः स्वामी।
    • Are you the owner of this land?
    • क्या आप इस भूमि के स्वामी हैं।

    २। युक्त्या कृतं कृषिकार्यं महत् लाभप्रदं भवति।
    • Agriculture done with planning (expedience) is greatly profitable.
    • युक्ति के साथ किया गया कृषि कार्य अत्यंत लाभकारी होता है।

    ३। गभीराः कूपाः वर्तन्ते अत्र।
    • There are deep wells here.
    • यहाँ गहरे कुएं हैं।

    ४। तस्य मुखं कियत् प्रकाशते।
    • His face is so bright!
    • उसका चेहरा कितना चमकता है।

    ५। महाकालेश्वरस्य प्रातः कालिकं दर्शनम् अभूत्।
    • Morning darshan of Mahakaleshwar happened
    • महाकालेश्वर का सुबह का दर्शन हुआ।

    ६। मूषकान् अनुधावति मार्जारः खादितुम्।
    • The cat chases the mice to eat them.
    • बिल्ली चूहों को खाने के लिए पीछा करती है।

    ७। पक्षिणः पङ्क्त्या डयन्ते।
    • The birds fly in a line.
    • पक्षी एक पंक्ति में उड़ते हैं।

    ८। जिगमिषन् उत्साहे दूरवाणीमेव व्यस्मरम्।
    • In an excitement to leave, I forgot the phone itself.
    • प्रस्थान करते हुए उत्साह में मैं दूरवाणी को ही भूल गया।

    ९। केशाः अधिकाः पतन्तः सन्ति।
    • More hairs are falling out.
    • अधिक बाल गिर रहे हैं।

    १०। माता शिशुशरीरे तैलमर्दनं करोति।
    • The mother massages the baby’s body with oil.
    • माँ बच्चे के शरीर पर तेल मर्दन करती है।

    (185)


    १। किमर्थमत्र तव आश्चर्यभावः।
    • Why are you surprised here?
    • यहाँ तुम्हें आश्चर्य क्यों हो रहा है।

    २। मासे त्रिकिलोपरिमितं घृतमखादम्।
    • I consumed three kilograms of ghee in a month.
    • मैंने महीने में तीन किलो घी खा लिया।

    ३। सौरोर्जायाः प्रसारः कर्तव्यः।
    • Publicity of solar energy should be done.
    • सौर ऊर्जा का प्रसार करना चाहिए।

    ४। भवतीं दृष्ट्वैव प्रेरणा अवाप्यते।
    • Seeing you, by itself, is an inspiration.
    • आपको(महिला) देखकर ही प्रेरणा मिलती है।

    ५। कस्य का गतिः इति कर्माधारितम्।
    • Whose destiny is what, is based on karma.
    • किसकी गति क्या है यह कर्म पर आधारित है।

    ६। एनां वार्तां श्रुत्वा चिन्ताग्रस्तः सः।
    • On hearing this news, he was worried.
    • यह समाचार सुनकर वह चिंतित हो गया।

    ७। भ्रातृप्रेम न्यूनं नास्ति आवयोः।
    • Brotherly love is no less between us.
    • हमारे बीच भ्रातृ प्रेम की कमी नहीं है।

    ८। कस्मिन् प्रदेशे वर्षाः अधिकाः जाताः।
    • Which state has received most rainfall?
    • किस प्रदेश में वर्षा अधिक हुई है।

    ९। एकैकशः सर्वे गमिष्यन्ति।
    • One by one, everyone will go.
    • एक-एक करके सब जाएंगे।

    १०। जलपानाय अवतरेयं किम्।
    • Shall I descend, for snacks?
    • क्या मैं जलपान के लिए उतरूं।

    (186)


    १। भवती यथासुखमाचरतु।
    • You should behave yourselves as per convenience.
    • आप सुविधा अनुसार आचरण करें ।

    २। बहुभाषिकाः सन्ति केचन मित्रेषु।
    • Among friends, some are multilingual.
    • मित्रों में कुछ बहुभाषी हैं।

    ३। वाचि शुद्धताम् आनयेः।
    • Let there be purity in the speech.
    • भाषण में शुद्धता लानी चाहिए।

    ४। कोऽहं कस्त्वं कुत आयातः।
    • Who am I, who are you, and from where have you come?
    • मैं कौन हूँ तुम कौन हो और तुम कहाँ से आए हो।

    ५। समस्यायाः न समाधानविषये विचिन्तय।
    • Dwell not on the problems, think about the solutions.
    • समस्याओं पर ध्यान मत दो समाधान पर ध्यान दो।

    ६। वीरभोग्या वसुन्धरा।
    • The earth is meant for heroes.
    • पृथ्वी वीरों के लिए है।

    ७। अग्रे नयति इति अग्निः।
    • One who carries (what we offer to celestials) is Agni.
    • जो आगे ले जाती वह अग्नि है।

    ८। मनः इन्द्रियेभ्यः परं भवति।
    • The mind is superior to the senses.
    • मन इन्द्रियों से श्रेष्ठ होता है।

    ९। सत्यं वच्मि मातः।
    • I am speaking truth, mother.
    • मैं सत्य बोलता हूँ माँ।

    १०। किं प्रश्नान् पृच्छेम।
    • Should we ask questions?
    • क्या हम प्रश्न पूछें।

    (187)


    १। प्रतिदिवसं जनाः कीटाः इव म्रियन्ते मार्गेषु।
    • Every day, people die like insects on the roads.
    • हर दिन लोग मार्गों पर कीड़ों के जैसे मर जाते हैं।

    २। उच्चन्यायालयेऽपि संस्कृतेन वादप्रतिविवादौ चलतः।
    • Even in High Court, debates take place in Sanskrit.
    • उच्च न्यायालय में भी संस्कृत में वाद और प्रतिवाद चलते हैं।

    ३। उज्जैनस्य पुरातनं नाम अवन्तिका इति अस्ति।
    • The ancient name of Ujjain is Avantika.
    • उज्जैन का प्राचीन नाम अवन्तिका है।

    ४। द्रोणगिरिपर्वतेऽस्ति सञ्जीवन्यौषधम्।
    • On the Dronagiri mountain, there is a life-saving herb (Sanjeevani).
    • द्रोणगिरी पर्वत पर सञ्जीवनी औषधि है।

    ५। अवकरपात्रस्य उपयोगः क्रियताम्।
    • Dustbin should be used.
    • कूड़ेदान का उपयोग किया जाए।

    ६। भारवाहकः आदिवसं परिश्रमं कुरुते।
    • The coolie works hard for a living.
    • भारवाहक जीवन यापन के लिए परिश्रम करता है।

    ७। वातावरणं दृष्ट्वा वृक्षाणां महत्त्वम् अवगम्यते।
    • By observing the environment, the importance of trees is understood.
    • वातावरण को देखकर पेड़ों का महत्व समझ में आता है।

    ८। पितुः सत्यवादिता त्वयापि परिपालनीया।
    • Your father's truthfulness must be upheld by you too.
    • तुम्हारे पिता की सत्यवादिता का पालन तुम्हें भी करना चाहिए।

    ९। रामनगरे रावणसदृशः कुतः आगतः त्वम्।
    • From where did you, who resemble Ravana, come to Ram's place?
    • राम की नगरी में रावण जैसे तुम कहाँ से आ गए हो ।

    १०। पितुः अनुमतिः अस्ति किम्।
    • Is father's permission there?
    • पिता की अनुमति है क्या।

    (188)


    १। म्लेच्छाः पितृव्यपुत्रीं न भगिनीम् अनुमन्यन्ते।
    • Muslims don't consider (paternal) uncle's daughter as sister.
    • मुस्लिम काका की बेटी को बहन नहीं मानते।

    २। अधुना अग्रजः चिन्तामुक्तः अभवत्।
    • Now, the elder brother is relieved.
    • अब बड़ा भाई चिंता मुक्त हो गया हैं।

    ३। युवयुवतीषु चारित्र्यदोषाः न भवन्तु।
    • Let there be no character flaws in youngsters (young girls and boys).
    • युवाकों और युवतियों में चरित्र दोष न हों।

    ४। दुर्विषयाणां विरोधः कर्तव्यः मनुजेन।
    • Man must oppose bad things(objects).
    • मनुष्य को अनुचित विषयों का विरोध करना चाहिए।

    ५। विद्यमानाषु षट् जनाः दूरवाण्यां मग्नाः।
    • Among the people who are present here, six are busy with the mobile phone.
    • उपस्थित लोगों में से छह लोग फोन पर व्यस्त हैं।

    ६। रामम् अनुस्मरन्ती सीता रोदिति।
    • Remembering Rama, Sita weeps.
    • सीता राम को याद करके रोती है।

    ७। पादयोः शब्दं श्रुत्वा प्रधावति मूषकः।
    • Hearing the footsteps, the mouse runs away.
    • पाँवों की ध्वनि सुनकर चूहा भाग जाता है।

    ८। सात्विकविचाराणां धनी सः।
    • He is a person of serene thoughts.
    • वह सात्विक विचारों वाला व्यक्ति है।

    ९। महिलाः सदा सौभाग्यशालिनः भवन्तु।
    • May women always be fortunate.
    • महिलाएँ हमेशा सौभाग्यशाली रहें।

    १०। अपरिचितेभ्यः अपि परिचयं साधयति सः।
    • He makes acquaintances with strangers as well.
    • वह अपरिचित लोगों से भी परिचय कर लेता है।

    (189)


    १। शुनः चत्वारः पादाः भवन्ति।
    • A dog has four legs.
    • एक कुत्ते के चार पैर होते हैं।

    २। सर्वकारियपरियोजनानां प्राप्तिः नास्त्यत्र।
    • Government projects do not reach this place.
    • यहाँ सरकार की परियोजनाएं नहीं पहुँच पाती हैं।

    ३। अग्रजां भाययितुमत्र अस्मि।
    • I am here to frighten elder sister.
    • मैं यहाँ बड़ी बहन को डराने के लिए हूँ।

    ४। सुदीर्घः अस्ति एषः सुरङ्गः।
    • This tunnel is very long.
    • यह सुरंग बहुत लंबी है।

    ५। केशविन्यासकरणं कस्मै न रोचते।
    • Who does not like hairstyling?
    • केशविन्यास किसे अच्छा नहीं लगता है।

    ६। भवतः का समस्या अत्र।
    • What is your problem here?
    • यहाँ आपकी समस्या क्या है।

    ७। तासु लघुतमा नः धेनुः।
    • Among them, our cow is the smallest.
    • उनमें से हमारी गाय सबसे छोटी है।

    ८। त्वां दृष्ट्वा बाला सा भीता।
    • Seeing you, that girl was scared.
    • तुम्हें देखकर वह लड़की डर गई।

    ९। आम्रेषु आम्राणि सन्ति।
    • There are mangoes on the mango trees.
    • आम के पेड़ों पर आम हैं।

    १०। वृक्षायुर्वेदं पिपठिषामः।
    • We desire to study the science of tree life (Botany).
    • हम वृक्षों के जीवन का विज्ञान (वनस्पति विज्ञान) पढ़ना चाहते हैं।

    If you find any new, useful, related links, or have correction/addition, please send a note to samskrit.samvadah@gmail.com.


    संस्कृत संवादः Samskrit Samvadah page