कावेरीलहरी
महीभृत्तुङ्गस्ते जगति विदितो भाति जनको
महीयान् हि प्रेयान् भवति भुवि रत्नाकर इति ।
अपि स्वर्णस्थानान्यतिशतमुदञ्चन्ति तटयोः
श्रियं ते कावेरि प्रथयितुमलं कः कविरपि ॥ १॥
अयि त्वां तुष्टूषोर्जितसुरसरित्पूरविभवे ।
तनूजे सह्याद्रेः सततमपि गीतां बुधवरैः ।
सुधाहृयां भूभृत्कुलवरशिरोलालितरसां
विधेहि त्वत्तुल्यां जननि मम वाचं कविनुताम् ॥ २॥
त्वमङ्के सह्याद्रेर्भवसि ननु बालेव विमले
क्रमाद् वृद्धिं भूयो भजसि भुवनस्यास्य भृतये ।
परं चोलान् बालानिव जननि संवर्ध्य पयसा
तनूभूता वार्धिं प्रविशसि विनीतेव वनिता ॥ ३॥
भवानी संसक्ता विलसति भवत्या गिरिसुता
तव श्रीरङ्गेऽसौ वसति विमले श्रीपतिरपि ।
भजन्ते वेणीं ते स्फुटतरमशेषाः सुमनसो
विशुद्धिस्ते वाचामपि सरणिमाचामतितराम् ॥ ४॥
पतिं पारावारं परमभिसरन्त्या गिरिवरात्
सुमस्फायद्वेण्याः स्फुटकमलमुख्या मृदुगतेः ।
वहन् गङ्गां तुङ्गामपि हि सुषमां द्रष्टुमसमां
गिरीनुच्चैरेष श्रयति गिरिशस्ते तटगतान् ॥ ५॥
सुता शैलस्य त्वं भजसि भुवि सारस्यमसमं
प्रपन्ना देवि त्वं लवणजलधिं चासि मधुरा ।
वहन्ती निम्ने स्वान्नमयसि च लोकानुपरिगान् ।
महीयान् मातस्ते मनसि न हि मे माति महिमा ॥ ६॥
महत्तन्मायूरं महितमपि मध्यार्जुनपुरं
महीशूरं मातर्मिलितघनसारं भुवि परम् ।
तटं ते संप्राप्तं वरमपि परं तत्त्रिशिरसः
सुतुङ्गं श्रीरङ्गं गजवनमभूत् पावनमपि ॥ ७॥
श्रुतिः सा वक्ति त्वां सह जननि गङ्गादिभिरपि
प्रशंसन्ति त्वां च प्रतनवचनान्येव बहुधा ।
भवत्वेतन्नूनं कचिदपि निलीनं सुविदिता
न ते किं नुत्यर्हा बहुजनपदानामुपकृतिः ॥ ८॥
खनन् कश्चित् कूपं कटुसलिलमल्पं यदि मरौ
कियत्तं श्लाघन्ते भुबि स च कियन्माद्यति हृदि ।
विशालान् यद्देशानमृततुलितैरम्ब सलिलेः
चिरात् पुष्णासि त्वं कथयितुमिदं कः कमलजः ॥ ९॥
कियन्तः प्रासादा जलधरपथश्रान्तशिखरा
विचित्रास्ते कूले विदधति नरान् विस्मिततरान् ।
कियत्यो देवार्चास्तव सलिलसङ्गातिशुचयो
न भूमा ते सीमां भजति मनसो मे न च गिराम् ॥ १०॥
स्वतः स्वच्छच्छायातटतरुसुमस्तोमसुभगा ।
कचिन्नीलाम्भोजच्युतदलसमाश्लिष्टसलिला ।
कचिदिव्यस्त्रैणातुलघुसृणपङ्कारुणजला
नदीनां तासां त्वं भजसि तिसृणामम्ब सुषमाम् ॥ ११॥
प्रहृष्यत्पाथोजं मधुरतरगुनन्मधुकरं
परं पूतं शीतं जननि तव पीयूषतुलितम् ।
अपामेतं पूरं कलिमलहरं ते कलयतः
प्रहृष्यन्त्यक्षाणि प्रसभमपि तप्तस्य सपदि ॥ १२॥
तरङ्गाश्लेषार्दस्तटतरुसुमामोदसुभगो
मरुत्पोतः पूतस्तव पथिकलोकस्य तटयोः ।
पुरः स्वेदं स्वेदं हृदि जननि सादं च वपुषः
समग्रं सन्तापं प्रतनमथ पापं च हरति ॥ १३॥
स्रवन्तीरत्यल्पा अनतिविदिता याः कलुषिताः
अशक्ता गन्तुं ता निजपदमिताः काननभवाः ।
समृद्धस्वर्णश्रीकलितनिजसाम्या विमलिताः
विधायादायैता गमयसि च रत्नाकरमहो ॥ १४॥
अमी चूताः पूता मृदुपवनधूतास्तव तटे
विराजन्ते शाखाविधृतफलभारा नततराः ।
श्रिताग्रा कञ्चालैः पिककुलवरैर्ये कलरवैः
समर्चन्तो भक्त्या शरणगमिवाम्बाध्वगकुलम् ॥ १५॥
चिराद्ग्ण्येरन् वा कुशलमतिना तेऽम्ब सिकताः
परं नैताः कूले तव सुकृतशालाः सुविपुलाः ।
वसन्तो यत्रैते पथिकयतिवर्णिप्रभृतयो
भजन्तीष्टानर्थानविदितबुभुक्षापरिभवाः ॥ १६॥
शतं नद्यः सन्ति त्रिचतुरदिनोद्वेलसलिलाः
विशुष्यन्त्योऽनीशाः सपदि चटकस्यापि हि मुदे ।
न ताः स्वादुस्फीतस्वसलिलभरप्रीतभुवनाः
सदा नाव्या भाव्या सकलविबुधैः संह्यगिरिजा ॥ १७॥
परं यन्माधुर्यं जगति पयसस्तेऽतिविदितं
फलानां भूयस्तद्विलसति तरूणां तटभुवाम् ।
अनीदृग्वाचां तद्भवति च कवीनां मधुमुचां
महन्मन्ये मौग्ध्यं जननि महिलानां च सुदृशाम् ॥ १८॥
सुदूरादायातं सपदि मनुजं प्रागविदितं
विनिश्चिन्वन् कान्त्या वदनगतया ते तटमुवम् ।
वसन् देशेऽन्यस्मिन्नपि मितमतीनामचरमो
जनः स्तौति क्षिप्रं यदिदमपि ते किं न महिमा ॥ १९॥
श्रुतं मा भूत्तेन श्रुतमपि न वेदोऽपि विदितो
न चानीचा वाचा विलसतु न चाचारसरणिः ।
विदेशे विद्वद्भिर्विहितविनयैर्वल्गुवचनैः
परं विप्रः पूज्यो भवति तव तीरागत इति ॥ २०॥
शरत्ताराकारस्फुटमणिमहाहाररुचिराः
प्रतीरे ते बालाः कनकमयचेला यदमलाः ।
चलन्ते बाष्पानः प्रवरमधिरूढा मदकला-
स्तदम्ब स्वद्वारिप्रसृतिभवभाग्यैककणिका ॥ २१॥
पितुः प्राप्तैरर्थैः पथि पथि सखीभ्योऽप्यधिगतै
रशेषैः पुष्यन्ती भुवनमविशेषेण जननि ।
प्रसन्नैवाजस्रं यदि कमितुरग्रेऽप्यमुखरा
न वैरस्यं यासि क्व भवति सुदृक्ते ननु समा ॥ २२॥
अभूदेवग्रामं भवति न हि तीरं क्वचन ते
न च ग्रामो विद्वद्वरविरहितो देवविकलः ।
न दीना विद्वांसो जननि विबुधा नाल्पशरणा
नदीनामन्यासां भवति किमु भाग्यं तव समम् ॥ २३॥
पतन्तः सह्याग्रात् पटुतरशिलाघातमुखराः
शरज्ज्योत्स्नाशुभ्रास्तुलितपृथुमुक्तामाणिसराः ।
रयानीतस्फीतातुलरुचिमिलद्रन्ननिकरा
भवन्ति त्वत्पूरा विदलितमहापातकिनराः ॥ २४॥
महीध्राः सन्त्यन्ये फणिबहुलवल्मीकवलिताः
फलं किं तैः स्फीतैरपि कपिशिवामात्रशरणैः ।
चिरं जीयात् सह्यः सलिलभृतसर्वावनितलः
शरण्यारण्याप्तामलमुनिवराधीतिमुखरः ॥ २५॥
वहन् गङ्गां मौलौ दधदथ सुधांशुं पुरहर-
स्तुषाराद्रेर्बालामपि वपुषि नेत्राग्निजनितम् ।
स हर्तुं सन्तापं निजमभिनवैनूनममृतैः
भजन् बह्वीर्मुर्तीस्तव जननि तीरे निवसति ॥ २६॥
गतास्तुङ्गं शृङ्गं तव जननि तातस्य विबुधाः
पिबन्तस्तत्पुण्यं जनिमृतिहरं नव्यममृतम् ।
परं सेवायातामरवरवधूकेलिमुदिता
भजन्ते सत्यं ते सपदि ननु सौम्यं दिविषदाम् ॥ २७॥
वरं भृङ्गास्तुङ्गास्तव वितततीरद्रुमगताः
पिकाः काका घूका अपि शकुनयोऽमी सुजनयः ।
अनासाद्याम्ब त्वाममृततुलितामल्पसुकृता
वरं प्रासादाग्रे जननि निवसन्तोऽपि न नृपाः ॥ २८॥
अनल्पावर्तं ते सलिलमपि वीक्ष्यामलतरं
नरा नावर्तन्ते जननि भुवि भूयो भववने ।
निबध्नन्तः सेवाञ्जलिमपि हि ते साधुमहिते
न तिष्ठन्ते दीना धरणिपतये दूनवदनाः ॥ २९॥
पिबन् पानीयं ते पुलिनतलशायी पथि गतः
समाजिघ्रन् मातः स्फुटजलजजातं परिमलम् ।
कलं कुर्वन् कर्णे पिकवरवधूटीकलकलं
रसालद्रोर्मूले रसयति रसं कञ्चन जनः ॥ ३०॥
वसन्तः सन्तो ये महति किल दूरेऽपि विषये
स्मरन्तस्त्वां स्नात्वा द्रुतमुषसि कुत्रापि पयसि ।
पठन्त्येते भक्त्या चरितमविगीतं तव परं
धुनीनां धन्यानां भवति हि धुरीणाम्ब भवती ॥ ३१॥
स्वया संसक्तानामपि तटगताः स्वल्पसरितां
मुदा संस्तुत्यर्हा महितचरितानामपि सताम् ।
निरीक्ष्यन्ते नैके नृपवदपि लोके यदि धनैः
कथङ्कारं गच्छेत्तव महिमपारं मम मतिः ॥ ३२॥
तनोश्चेदुद्भूतैस्तनुभिरपि जात्वेव जननी
पयोभिः पुष्यन्ती स्वसुतमपि शंसन्ति निगमाः ।
पयोभूयाजस्त्रं प्रचुरतरदेशावनपरा
न जाने केषां वा जननि वचसा त्वं नुतिपदम् ॥ ३३॥
नगो नागो वाहं तटभुवि भवेयं तव परं
मृगो वाप्यन्यस्मिन् जनुषि जडधीरम्ब विहगः ।
भवेयं भिक्षुर्वा परमकृपणो भूमिवलये
न दूरे ते देशे धनदतुलितो भूपतिरपि ॥ ३४॥
समभ्येति त्वां सा सुरसरिदपि स्वाघधुतये
स्वयम्भूसन्दिष्टा प्रतिसममिति स्कन्दिविनुतिम् ।
अजानद्भिर्मन्ये मुनिकुलभवैस्त्वां कतिपयैः
परं पञ्चस्वेकां जननि भुवि गङ्गासु गणिताम् ॥ ३५॥
बहुस्रोताख्याते चुलकितमहाब्धेरपि मुनेः
परं मान्येऽम्ब श्रीधरशुचिशिरस्तः समुदिते ।
श्रुता त्रिस्रोता या भयमधिगता जन्हुमुनितोऽ-
प्यलं गङ्गा किं श्रीधरपदभवा त्वां तुलयितुम् ॥ ३६॥
विशालास्त्वत्तोऽपि प्रचुरतरनाव्याम्बुविदिता
विशन्त्यब्धिं नघः परमुरुतरग्राहमकराः ।
गिरीन्द्रादा वार्धेरुभयतटकेदारमिलना-
दमोघाशेषाम्बुस्त्वमिव ननु नालोकि तटिनी ॥ ३७॥
गिरीशोत्तंसार्हा परमहिमशैलाद् भुवमिता
तटीदीव्यद्रम्भामिषदनिमिषाह्लादिसलिला ।
समा मन्दाकिन्या सुरभिकुमुदाक्षा विजयसे
परं न त्वं मातस्तपनतनयासङ्गकलुषा ॥ ३८॥
परं कुम्भादन्ते विलसति तटे कोणनगरं
स कुम्भेशो यस्मिन् जयति च शिवा मङ्गलपदा ।
सुखं शेते शार्ङ्गीं जहदपि परं क्षीरजलधिं
विहातुं स्वीयं द्रागिव दशजनिक्लेशमवशः ॥ ३९॥
गताः पारं श्रुत्याः पदजलधिपारीणधिषणा
विनीता न्याये वा मतिमथितमीमांसकमताः ।
परं शिष्टा वैद्यागमगतिविदो वाङ्मुखकृतो
यतीशा यज्वानो जगति विदिता यत्पुरगताः ॥ ४०॥
कृतं वाराणस्यामपि चिरमघं हर्तुममितं
निवासं यत्राहुः समुचितमुपायं स्मृतिविदः ।
परं कन्यातीर्थं विलसति च धन्याम्बुविदितं
त्वयासीत् पूतं तत्पुरमुभयपार्श्वप्रसृतया ॥ ४१॥
जनिं भूयो यायां यदि भुवि भवेयं तव जले
कुलीरः कूर्मो वा तिमिरपि वकोटश्च करटः ।
तृणं मन्वे देवि त्रिदिवमपि पद्मासनभुवं
मतां मुक्तिं शुक्तिं तनुमिव न मे सक्तिरयते ॥ ४२॥
प्रकृत्यैवाल्पीयो यदपि विरसं भाति कलुषं
वचो मेऽनास्वाद्यं ननु भुवि कवीनां रसविदाम् ।
इदं ते संस्तुत्या तदपि विमलीभूय महतां
सतां वन्यस्रोतःपय इव भजेतैव हृदयम् ॥ ४३॥
पयोभिः पुष्टानां कनकतटिनि त्वं तटभुवां
बहूनां बालानामिह समधिकैरम्ब कनकैः ।
सदा पूर्णान् कोशानपि विदधती वत्सलतरा
महीं कर्तुं रत्नैर्भजसि किमु रत्नाकरमपि ॥ ४४॥
पदा प्राप्तं पङ्कं प्रतनमपि पङ्कं हरति ते
भ्रमोऽयं चेद्भूयान् भ्रममपि हरत्यम्ब स परम् ।
अयं जाड्यं नृणां जरयति जलस्यापि जडिमा
स्वयं चैते भङ्गा बत कलुषभङ्गं विदधति ॥ ४५॥
गिरीशस्याभूस्त्वं जननि शिरसः सा हरिपदात्
युवा नाम्ना गङ्गे ननु विबुधलोकैकविदिते ।
न मुञ्चत्युत्सङ्गं तव यदि परं श्रीपतिरसौ
ततस्ते दाक्षिण्यं प्रथितमिह हेतुत्वमयते ॥ ४६॥
तवोत्सङ्गे रङ्गे विलसति किल श्रीपतिरसौ
वहन्निद्रामुद्रां शिशुरिव जनन्याः प्रथमजः ।
भजन् वातं शीतं तटयुगतरूणामविरतं
कलं गीतं शृण्वन्नपि पिकवधूनां श्रुतिहितम् ॥ ४७॥
प्रशस्यान् स्वावासानविरतनदीमातृकतया
समीकृत्याहुयैरपि सपदि देशान्तरभुवः ।
भजन्ते चोलास्तेऽखिलधरणिपालादरधृताः
त्वदीयैः स्रोतोभिः श्रियमनुपमां भारततले ॥ ४८॥
मता मायामेया विबुधनिवहैस्त्वं मुररिपोः
पुरा सा राजर्षेरपि भुवि कवेरस्य दुहिता ।
अदीनां कुर्वाणा भुवमथ नदीनामपि वरा
पयोधिं संप्राप्ता परमतिपवित्रा विजयसे ॥ ४९॥
परं लोपामुद्रा ननु परमभद्राकृतिरभूत्
समासाद्यासीद्यां कलशजनिरल्पोऽपि स मुनिः ।
क्षितौ दक्षो भक्षीकृतमनुजरक्षोनिगरणे
समुद्राचामे वा शिखरिवरमुद्रावितरणे ॥ ५०॥
प्रकुप्यद्भिः स्तोत्रे स्वरविकृतितो द्रागपि शठैः
विनिघ्नद्धिः स्वार्थानपि भुवि मखात् किं मम बुधैः ।
अभक्तानां नृणामपि तटभुवां दूषणकृतां
गतिर्मे, कावेरि त्वमिह दधतीं वित्तमतुलम् ॥ ५१॥
न मन्ये मान्यानां गुणलवविहीनं मम वचः
चमत्कारं चित्ते रचयितुमलं स्यादिदमिति ।
मतं मे पूताया निरुपधिदयानिघ्नमनसो
जनन्या बालस्याबिलमिव परं ते मुदमिति ॥ ५२॥
लसत्स्वर्णाभिख्यां रमणमथ रत्नाकरमिता
वहन्तीमुत्सङ्गे शयितमपि पुंसां प्रथमजम् ।
सुदूरे द्रष्टुं त्यामचलकुलवृद्धस्तनुभवां
शिरः श्रीमानुच्चैर्वहति भृतबाष्पः किमु मुदा ॥ ५३॥
नृणामन्यत्राहुर्भुवि निवसतां यत्तटयुगाद्
विशुद्धिं कृच्छ्रायः स्मृतिसमुदितां ये बहुविदः ।
प्रथां याः पञ्चाप्ता जगति महतीनां च सरितां
श्रुता तास्वेका त्वं ननु जननि गङ्गासु जयसि ॥ ५४॥
इति नारायणकविविरचिता कावेरीलहरी समाप्ता ।
Encoded and proofread by Mandar Mali aryavrutta at gmail.com