रामकर्णरसायनम्
श्रीरामभद्रदीक्षितकृतम् ।
प्रथमो निष्यन्दः ।
दिशतु स कुशलं जिते दशास्ये
विधिविहितस्तुतिवेदितस्वरूपः ।
उपदिशति शिवो नृणां यदीयं
मनुमविमुक्तपुरे विभुक्तिहेतोः ॥ १॥
विहितविधिमपास्यता निषिद्धा-
न्यपि चरताप्यकृताक्षनिग्रहेण ।
यदघमुपचितं मया यतिष्ये
रघुवरसंस्मरणेन तन्निमार्ष्टुम् ॥ २॥
चिरपरिचितया मनो विकृष्टं
दिशि दिशि वासनया च मे नियाम्यम् ।
इति कवनपथेऽवतार्य राम -
स्मरणविधावनघे करोम्युपायम् ॥ ३॥
प्रकृतिरिति सरस्वतीति लक्ष्मी-
रिति गिरिजेति जगन्मयीति वा याम् ।
गदति मुनिगणः कवित्वसिद्ध्यै
कथमपि तां कलये विदेहकन्याम् ॥ ४॥
मधुरभणितये पतिव्रतानां
मकुटमणिं कलये महीकुमारीम् ।
पतिकृतरिपुपातनप्रतिज्ञा-
दलनभयादहितेऽप्यदत्तशापाम् ॥ ५॥
हृदय विषयमेव सेवसे किं
यदयमुदग्रविषोपमः क्रमेण ।
मदयति च निहन्ति च प्रकामं
तदयनमेत्य गिरां भजस्व रामम् ॥ ६॥
रघुवरचरणारविन्दभक्ति-
च्छलमकरन्दनिरन्तराभिषिक्ताः ।
वकुलपरिमला गिरो मदीयाः
कविकुलकर्परसायनानि सन्तु ॥ ७॥
भरतविदितपादुकाप्रभावं
धरणिसुतादरणीयनामधेयम् ।
करतलधृतकार्मुकं पुमांसं
मरकतनीलशरीरमाश्रयामः ॥ ८॥
निटिलनयननिर्वृतिप्रदाख्यं
कुटिलनिशाचरकुम्भिनां मृगेन्द्रम् ।
कटिलसदसिमम्बुदाभमेकं
ज्जन्तिलपुरीकृतचापबाणमीडे ॥ ९॥
निलयमखिलमङ्गलस्य रक्षो-
वलयवसप्रबलायितानलास्त्रम् ।
कलयति हृदयं विदेहकन्या-
वलयपदाङ्कितकन्धरं पुमांसम् ॥ १०॥
विमोहयति विष्टपत्रयजनान्गुणारोपण-
क्षपात्रुटितचण्डिकारमणचापचण्डध्वनौ ।
जयत्यसकृदुन्मिषत्पुलकयोरपेतत्रपं
परस्परनिरीक्षणं रघुवरक्षमाकन्ययोः ॥ ११॥
करोमि हृदयाम्बुजे कमपि वीरमम्भोनिधेः
निबन्धनमबिन्धनज्वलनबन्धुतूणीशयम् ।
न कश्चिदपि दृश्यते जगति यस्य शक्तो जये
स्मरप्रहितजानकीनयनपद्मबाणं विना ॥ १२॥
कष दलदुत्पलद्युतिरुदारवेषोज्ज्वलः
स्वयं विशति मे मनस्त्वरितमाः परिज्ञायते ।
स एष ननु जानकीकुचतटीपटीरद्रव-
प्रसक्तघनवासनाघुमुङ्घुमायमानः प्रभुः ॥ १३॥
भजे शरधनुर्धरं विकटचित्रकूटाटवी-
चरं कमपि शङ्करप्रणयिनीप्रियाख्यं प्रभुम् ।
स्फुटाकलितकुङ्कुमा वदति यस्य वक्षस्तटी
मृगेन्द्ररसितत्रसज्जनकजाहठालिङ्गनम् ॥ १४॥
चिरस्य विधुरस्य मे विषयघर्मघोरातपैः
पयोदनिचयोदयप्रतिनिधिः किलेयं दशा ।
नराघमुषि राघवे यदधुना मनः प्रीयते
समस्तसुरमस्तकप्रणतिकर्मणि ब्रह्मणि ॥ १५॥
कटीघटितवल्कलं घनलसज्जटामण्डलं
करात्तशरकार्मुकं कमलपत्रमित्रेक्षणम् ।
तमालदलमेचकं धरणिकन्यकाकामुकं
तरङ्गितकृपारसं तरणिवंशदीपं भजे ॥ १६॥
अचोदितकुलक्रमं पुनरपृष्टजातिक्रियं
नयानयविचारणाविधुरमस्तशङ्काकणम् ।
उपेयुषि विभीषणे झटिति दत्तमस्याभयं
मयेति समुदीरिता भगवतो गिरः पान्तु नः ॥ १७॥
कह्लाराम्बुजगन्धिमन्दपवने खेलन्मृगालङ्कृते
कूजत्कोकिलबालचूतगहने कूले सरय्वाः शुभे ।
पश्यान्वेति शुकं शुकीति चुबुके गह्णन्करेण प्रियां
चित्ते भाति स कोऽपि मे दशशिरोमत्तेभकण्ठीरवः ॥ १८॥
माद्यत्केकिनि चित्रकूटकटके मन्दाकिनीमेदुरे
प्रत्यग्रप्रसवस्य केसरतरोः प्रच्छायशीते तले ।
कौशेयास्तरणे विदेहदुहितुः कुर्वाणमङ्के शिरो
नीलाम्भोदनिभं भजे रघुकुलप्राचीनभाग्यं प्रभुम् ॥ १९॥
त्रस्तप्रस्थितहंसयूथमभितोनृत्यन्मयूरव्रजं
वल्मीकान्तरसम्प्रविष्टभुजगं पङ्क्तीभवच्चातकम् ।
पुष्प्यन्नीपसिलिन्घ्रकेतकिजनस्थानाटवीमेयुषा
कालिम्ना मम केनचित्कवचितं चेतो विराधद्विषा ॥ २०॥
संरम्भस्खलितोत्तरीयमवनिन्यस्ताग्रपादं भुजा-
बुद्यम्य श्लथनीवि पुष्पनिचयं सगलतीं जानकीम् ।
पश्यन्पश्चवटीवने मुहुरपि प्रच्छन्न एवान्तिके
हस्तोपात्तधनुःशरः स्फुरतु मे चित्ते रघुग्रामणीः ॥ २१॥
निर्वृत्ते खरदूषणत्रिशिरसामुन्मूलनादाहवे
वैदेही परिषस्वजे सपदि यं मूर्तां जयश्रीरिव ।
उन्मीलत्पुलकश्रमाम्भसि धनुर्न्यस्तैकहस्ताम्बुजे
तस्मिन्सस्मितवक्त्रचन्द्रमसि मे देवे मनो धावति ॥ २२॥
पायात्पर्णकुटीगतो घनघटासिक्तावनीसौरभ-
घ्राणव्यापृतपुष्करद्विपकुले नीपप्रसूनाकुले ।
केकाकण्ठशिखण्डिताण्डवयुते खेलत्पुरोमारुते
नन्दन्प्रावृषि चित्रकूटकटके सीतासखो राघवः ॥ २३॥
अर्धावर्तितमन्त्रमर्धविरतस्वाध्यायमर्धोज्झित-
ब्रह्मोपासनमर्धमुक्तहवनातिथ्यादिसर्वक्रियम् ।
दृष्ट्वा पञ्चवटीजुषो यमृषयः सार्थं तपो मेनिरे
कन्दर्पायुतसुन्दरं व्रजति मे काकुत्स्थमेनं मनः ॥ २४॥
चारुस्मेरमुखाम्बुजं चरणयोर्मञ्जुक्वणन्नूपुपरं
चञ्चद्रत्नललन्तिकालिकलसत्कस्तूरिकाचित्रकम् ।
कान्तव्याघ्रनखानुबन्धिकनकग्रैवेयकालङ्कृतं
कौसल्याङ्कविभूषणं कुवलयश्यामं भजामः शिशुम् ॥ २५॥
दत्त्वा पार्श्वजुषो विदेहदुहितुश्चापं कराम्भोरुहे
गुल्फद्वन्द्वनिवेशितस्फिगवनौ कुर्वन्समे जानुनी ।
दृष्ट्या कूणितया कराम्बुजयुगव्यासक्तमूलाञ्चलं
पश्यन्बाणमृजुर्न वेति हृदि मे वीरोऽयमारोहति ॥ २६॥
उन्मीलन्नवमल्लिकापरिमलोदञ्चद्विरेफारवै-
रारण्ये तुलसीवने मुखरिते दृश्ये शुकश्यामले ।
शश्वल्लीनमयूरदृग्वलनया शश्वद्गृहीतं बला-
ज्जानक्या सह चित्रकूटकटके देवं मनो धावति ॥ २७॥
सीतादत्तकराम्बुजं पदयुगश्लिष्यन्मणीपादुकं
हर्षावेक्षिविहारबर्ह्युपसृताभ्यर्णं घटोध्न्या गवा ।
स्वामिन्देव जयेति पञ्जरशुकस्वानोल्लसत्तोरणं
साकेताधिपतेरुषस्यवतु नः शय्यागृहान्निर्गमः ॥ २८॥
पाणौ मुष्टिगृहीतपन्नगलतापर्णोच्चये बिभ्रतीं
वामे रत्नकरण्डकं तदपरे वीटीं विदेहात्मजाम् ।
पश्यन्कूजति पार्श्वतः कलरवे दृष्ट्या तिरश्चीनया
मन्दस्मेरमुखीं हृदि स्फुरति मे मञ्चाधिरूढो विभुः ॥ २९॥
शैलान्मत्तोऽवतरति करी ज्यास्वनैर्वारयैनं
सौमित्रे मा भवतु चकिता जानकीति प्रहिण्वन् ।
तज्ज्वाघोषं मृगपतिरवं व्याहरन्वेपिताङ्ग्या
गाढाश्लिष्टो जनकसुतया कौसलेयोऽवतान्नः ॥ ३०॥
हंसी मन्दं चलति हरिणी वीक्षते लोललोलं
रम्यं कूजत्ययमिह पिको राजते बर्हिणोऽसौ ।
इत्याश्चर्याद्वनभुवि वधूं दर्शयन्तीं यदि त्वां
पश्याम्येतैरलमिति वदन्पातु न वै कौसलेयः ॥ ३१॥
देव त्वां रघुवीर नीरदनिभं सीतातडित्सङ्गतं
कारुण्यामृतवर्षिणं कतिपये दृष्ट्वा मयूरा इव ।
किं नृत्यन्ति न चातका इव परे किं वा न गाद्यन्त्यतः
स्वामिन्पालय पालयेत्पहमपि क्रोशामि मणडूकवत् ॥ ३२॥
खेलत्केकिनि सञ्चरन्मृगशिशौ चूतस्फुरद्वल्कले
नीपन्यस्तनिषङ्गधन्वनि जनस्थानोटजप्राङ्गणे ।
सीतां पुष्पसमित्कुशान्हृतवतीं सम्भावयन्तं दृशा
बद्धस्वस्तिकमेणचर्मणि घनच्छायं भजेयं प्रभुम् ॥ ३३॥
सम्प्राप्तो मृगयां विधाय नलिनीपत्राहृतैरम्बुभिः
सङ्क्षाल्यांशुकपल्लवेन कुचयोः पादाब्जमुन्मार्जतीम् ।
मृष्टा नेह मनः शिलेति विसृतां रत्नाङ्गुलीयश्रियं
वैदेहीं प्रति दर्शयन्हृदि कृतव्याजो विभुः पातु नः ॥ ३४॥
श्लथकचभरान्नैतद्भूमौ निपातय सुन्दरी-
त्युदितहसितं सव्रीडाया महीदुहितुर्दिशन् ।
वनतरुतले मल्लीपुष्पैः कृतं नवगर्भकं
दिनकरकुलोत्तंसो देवोऽधिरोहति मे मनः ॥ ३५॥
दलितदनुजाटोपे चापाधिरोपितसायके
मरकतमणिच्छायादायादकायमनोहरे ( होभरे)।
प्रपातजनताप्राणत्राणप्रवीणपराक्रमे
स्फुरति पुरतोऽस्माकं सीतापतौ दुरितं कुतः ॥ ३६॥
अविदितनतक्लेशानीशानपास्य दिशामहो
सह परिहरन्कालीकेलीसखं मुरलीभृता ।
वनमृगपरीवारे वीरे वरेषुधनुर्धरे
कुवलयदलश्यामे रामे कुतूहलि मे मनः ॥ ३७॥
स्फटिकधवलान्मेघश्यामे गृहीतमृगानला-
द्धृतधनुरिषौ भूतेशानात्प्लवङ्गमसेविते ।
मतिरवतरत्यात्तव्याघ्राजिनाद्धृतवल्कले
शिखरितनयानाथात्पृथ्वीसुतापरिणेतरि ॥ ३८॥
स्वच्छन्दं व्रजसुन्दरीजनविटाद्बद्धैकदारव्रते
लीलावेणुलसत्करात्त्रिभुवनत्राणाय चापस्पृशि ।
चौर्याकृष्टवधूजनात्परिणतौ कीटादिमुक्तिप्रदे
व्यावृत्तं मम यादवाद्रघुपतौ चेतः स्वयं धावति ॥ ३९॥
कश्चिद्बालो मृत्तिकां भक्षयित्वा कश्चिद्वृद्धश्चूतमूले लुठित्वा ।
मां रक्षेच्चेन्मास्तु तद्यन्ममास्ते त्राता सीताकेलिलोलो युवैकः ॥ ४०॥
अभिमतफलसिद्ध्यै ध्यातुमेकं सुराणा-
मनुसरति मनो मे यावदाबद्धवेगम् ।
अपहरति निरुन्धन्नन्तरा तावदेत-
त्कपिकुलपरिवारः कश्चिदम्भोदनीलः ॥ ४१॥
क्षणचलितनिरूढस्वर्णदीकर्णभूषे
परिहृतमयकन्यापत्रलेखाप्रसङ्गे ।
विरचितसुरसुभ्रूविभ्रमप्रातिभाव्ये
कुतुकितमतिभव्ये क्वापि कालिम्निचेतः ॥ ४२॥
कचभरनिटिलभ्रूकर्णदृङ्नासिकोष्ठ-
स्तनजघननितम्बं पश्यदन्याङ्गनानाम् ।
मलिनयति मनश्चेन्मन्मथस्तावताल किं
विमलयितुमहल्यापावनोऽप्यस्ति वीरः ॥ ४३॥
नवकुलवलयदामश्यामलः कोमलाङ्ग्या
विरचितमधुरश्रीरेकया विद्युतेव ।
जलधर इव काले जृम्भमाणो मयूरं
कुतुकयति मनो मे कोऽपि कोदण्डभूषः ॥ ४४॥
मनसि मम समिन्द्धे पुण्यभाजामवेक्ष्यः
कपिसदसि मुनीनां चेतसास्वादनीयः ।
जनकनृपतिकन्यासस्पृहालिङ्गनार्हः
श्रुतियुवतिकबर्याः कोऽपि सौरभ्यसारः ॥ ४५॥
कुवलयदलनीलः कोऽपि रक्षोवधूनां
कुचगिरिषु निपातं बाष्पवृष्टेर्विधाता ।
निखिलभुवनचेतोबर्हिनृत्तैकहेतुः
शमयति मम तापं शार्ङ्गचापाम्बुवाहः ॥ ४६॥
निगमशिखरिशृङ्गान्नित्यमागत्य खेलन्
मुनिजनहृदरण्ये मोहसारत्वमुक्ते ।
दशवदनगजेन्द्रे दर्शिताघातलीलो
वशयति रधुसिंहो मानसं नः प्रसन्नः ॥ ४७॥
करयोः शरकार्मुकाभिरामं पदयोरश्मविवेककृत्परागम् ।
कलितेषुधिमंसयोः प्रभुं तं करुणापूर्णमपाङ्गयोरुपासे ॥ ४८॥
अवलम्ब्य शरासमद्रिसारं गुणमाकृष्य गुरुध्वनिं विमुञ्चन् ।
विशिखानहितेषु रुक्मपुङ्खान्विहरत्याहवसीम्नि वीररामः ॥ ४९॥
चरमाङ्गनिबद्धचारुतूणं सुरमाङ्गल्यधुरीणचापबाणम् ।
अलिनीलमुपैति मानसं मे नलिनीनायकवंशभागधयेम् ॥ ५०॥
दृशि कारुणिकः करे धनुष्मान्कुशिकापत्यमखस्य रक्षिता यः ।
रजनीचरतूलचण्डवातो भजनीयो मम सोऽयमेक एव ॥ ५१॥
वदने शबरीफलाभिलाषं वचने सत्यधुराविराजमानम् ।
नयनेऽप्यनवेक्षितान्यदारं चरणे जीवलमाश्रये नृपालम् ॥ ५२॥
नवनीरदनीलमात्तचापं भवनीहाररविं शृणोतु लोकः ।
अवनीतनयासखं जगत्यां स्तवनीयं मम दैवमेकमेव ॥ ५३॥
भरिता दयया दृशोः सुराणां परितापक्षतये गृहीतचापा ।
दुरितानि धुनोतु कापि लीला च्छुरिता भूमिसुताकुचाङ्गरागैः ॥ ५४॥
सुरचारणसिद्धबद्धसेवः शरचापाभरणो नवाम्बुदश्रीः ।
अहिमांशुकुलार्णवेन्दुरेको महिमाऽन्तःकरणे ममाविरस्तु ॥ ५५॥
धनुषा सह सायकं दधाने जनुषा भूषितचण्डरश्मिमवंशे ।
कुचनम्रमहीसुतानुरक्ते क्वचन न्यस्तमिदं महिम्नि चेतः ॥ ५६॥
भयकम्पितसागरप्रशस्ते मयकन्यातनुमण्डनासहिष्णौ ।
नवगारुडरत्नभासुरे स्यादवगाढं हृदयं क्वचित्प्रभौ मे ॥ ५७॥
निजनामरसज्ञनीलकण्ठं भजनाय प्लवगावृतोपकण्ठम् ।
बलयन्त्रितसिन्धुमन्तरेकं कलयन्नन्यमुपासितुं त्वरे कम् ॥ ५८॥
विकटभ्रुकुटिर्विलोकतेऽरीन्विशिखान्सुञ्चति विग्रहान्विभिन्ते ।
अनुलिम्पति शोणितैर्धरित्रीं रणरङ्गे रघुपुङ्गवः समिन्द्धे ॥ ५९॥
स्मयमानमुखेन्दुरिन्द्रनीलद्युतिरम्भोजदलेक्षणो धनुष्मान् ।
तरलीकृतजानकीदृगन्तस्तरुणः कश्चन मे मनो धिनोति ॥ ६०॥
दलदुत्पलदामकोमलाङ्गी दशकण्ठायुरपायकालभङ्गी ।
मनसे मम रोचतेऽभिरूपा करुणा काचिदुपात्तबाणचापा ॥ ६१॥
मौलौ निधेहि मकुटं त्यज बर्हिबर्हं
बाणं गृहाण धनुषा सह मुञ्च वेणुम् ।
शाखामृगैर्विहर सन्त्यज गोपबालान्
रामो यदूद्वह भव त्वमथाश्रये त्वाम् ॥ ६२॥
कृष्णैकसूतरथकेतनभूतदूतः
सोऽनूरुसारथिरथात्मजमित्रभूतः ।
वाणीशयन्तृकरथस्य शरासभङ्क्ता
कश्चिन्मनो हरति कार्मुकभूषणो मे ॥ ६३॥
दृप्यद्दशाननकलत्रकठोरगर्भ-
विभ्रंशविभ्रमपरिस्फुटसाहसेन ।
घण्टा विलुण्ठयतु नः कलुषं रवेण
कोदण्डकोटिघटिता कुलदेवतायाः ॥ ६४॥
देवद्विषां विजयि देहभृतां शरण्यं
कारुण्यभूषितकटाक्षमुदग्रचापम् ।
टङ्कत्रुटन्मरकतोपलरत्ननीलं
धाम स्मरामि धरणीतनयासहायम् ॥ ६५॥
आस्ते कृतान्त इति पापिषु दपडकारी-
त्याकर्णितेऽपि मुहुराप्तपरम्परायाः ।
रक्षिष्यतीति रघुनन्दनमेव साक्षा-
द्विश्वस्य केवलमहं न विचिन्तयामि ॥ ६६॥
तिष्ठन्तु दारुणतरा निरयाः सहस्रं
तिष्ठन्तु घोरचरिता यमकिङ्करा वा ।
पापात्मनोऽपि नियतं परिपालनाय
कोदपडपाणिरिति कोऽपि ममास्ति नाथः ॥ ६७॥
लीलोपात्तबलिप्रसूनमुकुलाः स्निग्धेन सौमित्रिणा
वैदेहीकरपल्लवात्तकलशीधाराम्बुसंवर्धिताः ।
दृष्टा वत्सलया दृशा रघुपतेः पुत्रा इव प्रत्यहं
प्रायः पञ्चवटीकुटीरतरवः प्रीणन्ति मे मानसम् ॥ ६८॥
सौवर्णीमवसक्थिकामधिवसन्पार्श्वस्थपृथ्वीसुता-
हस्ताम्भोजयुगक्रमप्रसृतया जातिस्रजा दीर्घया ।
पाणिभ्यामधिवेष्टयन्कचभरं मौल्येकपार्श्वोचितं
देवो मे हृदि भाति दत्तनयनो दृश्ये तदेकस्तने ॥ ६९॥
चापसंहितशरं चरमाङ्गे
बद्धतूणमुपनीवि कृपाणम् ।
वञ्चनाभृगवधाय वनान्ते
सञ्चरन्तमिनमन्तरुपासे ॥ ७०॥
कौणपाधिपकदर्थितामरीकाङ्क्षितप्रणयिबाणकार्मुकम् ।
कञ्चन श्रुतिकरण्डमौक्तिकं कालिमानमवलोकयामहे ॥ ७१॥
जानकीस्तनतटान्तपालिकाजातुकुङ्कुमविभागपिञ्जरः ।
दृश्यते हृदि दयाधुरन्धरः कोऽपि कोसलकुलीनकुञ्जरः ॥ ७२॥
मामके हृदि महीकुमारिकाकामकेलिकुतुकी नृपात्मजः ।
आतनोति पदमस्त्रबन्धुरो नूतनोदयपयोदसुन्दरः ॥ ७३॥
चन्द्रशेखरशरासनच्छिदा चातुरीचणकरारविन्दया ।
स्वीकृतं मम सुरानुकूलया लीलया हृदयमभ्रनीलया ॥ ७४॥
कौणपालिकदलीविषाणिना बाणचापपरिकर्मपाणिना ।
चण्डिकारमणचापखण्डने पण्डितेन मम मण्डितं मनः ॥ ७५॥
कृत्तकीर्णकुटिलक्षपाचरे कृत्रिमेतरगिरामगोचरे ।
धावते हि कुलदेवतेति मे चित्तमेवमिदमुत्तमे नृणाम् ॥ ७६॥
कालिकानिभरुचिः कनीयसा कान्तया च सह कल्पितासिका ।
कार्मुकाशुगलसत्कराम्बुजा काचिदस्ति करुणा गतिर्मम ॥ ७७॥
मामके मनसि धान्यमालिनीभूषणासहभुजोष्मशालिनी ।
सा चकास्ति शरचापधारिणी भानुमालिकुलभाग्यधोरणी ॥ ७८॥
याति तेजसि मनः सनातने दूतभूषितकिरीटिकेतने ।
यामिनीचरचमूभयङ्करे जानकीनयनकेलिकिङ्करे ॥ ७९॥
चङ्क्रमानुगतगन्धसिन्धुरा सिन्धुराजकृतसेतुबन्धना ।
वासना धृतशरासनाशुगा मेचका मनसि मे चकास्ति सा ॥ ८०॥
वानरक्षपितराक्षसव्रजं दीनरक्षणविचक्षणं प्रभुम् ।
श्रीमदग्र्यशरचापमेति मे जामदग्न्यमदनिग्रहं मनः ॥ ८१॥
कण्ठे कालशरासभञ्जनचपां कल्याणनानागुणं
कारुण्याभरणं खरान्तकरणं कञ्जाभिरामेक्षणम् ।
पाणिद्वन्द्वगृहीतबाणधनुषं पाथोदनीलत्विषं
पौलस्त्यासुमुषं भजामि पुरुषं पार्श्वे वधूटीजुषम् ॥ ८२॥
कुवलयदलनीलश्रीभृतां भूकुमारी-
कुचकलशविराजत्कुङ्कुमैरङ्कितानाम् ।
दशमुखभुजतेजोदर्पतूलानलानां
दशरथसुकृतानां दासभावं भजामः । ८३
करधृतशरचापः कान्तिमत्पङ्कजाक्षो
निहितशरधिरंसे नीरदस्निग्धनीलः ।
वनमृगपरिवारो वन्दनीयो मुनीनां
मदयति हृदयं मे मैथिलीप्रापानाथः ॥ ८४॥
मघवदुपलनीले मण्डलीकृत्य चापं
मुहुरभिदशकण्ठं मुञ्चतीषुप्रपञ्चम् ।
रणधरणिरजोभिर्धूसरे वासरेश-
प्रभवकुलभवानामुत्तमे चित्तमेति ॥ ८५॥
शुभगुणकलकण्ठस्तोममाकन्दशाखा
नियमिनिवहचेतोनीलकण्ठाभ्ररेखा ।
दशवदनवधूटीचक्रवाकीत्रियामा
जनयति कुतुकं मे जानकीप्रेमभूमा ॥ ८६॥
कल्याणमावहतु दाशरथेः कटाक्षः
शाखामृगे शतमखादपि सानुकम्पः ।
आभाति भूमितनयाधरबिम्बलोभ-
सम्पातसङ्क्रमितलाक्ष इवारुणो यः ॥ ८७॥
तारुण्यदर्पतरलीकृतगोपकन्या-
दृष्टिप्रियं तव यदस्ति वपुस्तदास्ताम् ।
काकुत्स्थवीर कमलानयनाभिरामं
गात्रं त्विदं तव करोति मुदं मदन्तः ॥ ८८॥
स कश्चन गिरीन्द्रजासखशरासनव्रश्चनो
मनो हरति मामकं मरकतोपलश्यामलः ।
धनुः शरलसत्करो धरणिकन्यकाप्रेमभूः
धनञ्जयरथध्वजाभरणभूतदूतः प्रभुः ॥ ८९॥
धन्या वयं धरणिकन्यकया सनाथे
नाथे स्थिते जगति नः परिपालनाय ।
यः शीलितो यतिभिरात्मनि निष्कलङ्के
लङ्केश्वरं लवितुमात्तमनुष्यरूपः ॥ ९०॥
दीनानुकम्पि दिवसेश्वरवंशरत्नं
कर्तृव्यपेतवचसा कथमप्युपेयम् ।
तापिञ्छनीलरुचि तामरसायताक्षं
चापोज्ज्वलं किमपि वस्तु ममाविरस्तु ॥ ९१॥
आबद्धतूणमंसे करकमलद्वन्द्वधृतधनुर्बाणम् ।
पश्यामि हृदयकमले रामं दूर्वादलश्यामम् ॥ ९२॥
मज्जति मनो मदीयं क्वचिदपि दलितेन्द्रनीलमणिनीले ।
महिमनि महीकुमारीकुचकुड्मलकुङ्कुमाङ्कितोरस्के ॥ ९३॥
जगदघहरप्रशंसे जनकसुतावलयपदविलसदंसे ।
निगमान्तनलिनहंसे रमते मम हृदयमिनकुलावतंसे ॥ ९४॥
विकचेन्दीवरनीलं विदेहतनयाकुचस्तबकलोलम् ।
निगमान्तसुधानिलयं माधुर्यं पिबति मामकं हृदयम् ॥ ९५॥
सरसघनसारमेदुरचन्दननिष्यन्दशीतलालोकम् ।
कमपि दलितमयकन्यामङ्गलमालिङ्गति मनो मे ॥ ९६॥
गिरिशधनुस्तरुकरिणं दलितभृगुप्रवरगर्वसर्वस्वम् ।
कलयामि कमपि वीरं कृत्तकबन्धं कृताम्बुनिधिबन्धम् ॥ ९७॥
कुशिकसुतकुतुकदायी कुवलयदलनीलकोमलशरीरः ।
कोसलकुलतिलको मे कोऽपि गतिः कोविदाररथकेतुः ॥ ९८॥
कुवलयदामसरूपं कुण्ठितदशकण्ठनिरुपमाटोपम् ।
करतलगृहीतचापं कलये तद्धाम पामरदुरापम् ॥ ९९॥
दलितेन्दीवररूपे दर्शितदशकण्ठयौवतविलापे ।
धूतशरचापकलापे दीव्यति हृदयं दिलीपकुलदीपे ॥ १००॥
निगमान्तवनकुरङ्गे निर्मलमुन्यन्तरङ्गनटरङ्गे ।
रुचितुलितरवितुरङ्गे क्वचन रमे रघुकुलार्णवतरङ्गे ॥ १०१॥
दशकन्धरमदसिन्धुरदलनधुरन्धरनिशातशरनखरम् ।
पटुमवने निगमवनेचरमवनेः कन्यया हरिं कलये ॥ १०२॥
कपिकुलकलितपरिधये करुणानिधये शरास्तवारिधये ।
वितनोमि दाशरथये विनतिं सीताविहारसारथये ॥ १०३॥
वन्देऽहं दीनदयावासं देहकृतजलदसन्देहम् ।
तं जनकजाक्षिरञ्जनतारुण्यमपाङ्गसङ्गतारुण्यम् ॥ १०४॥
रक्षोनीकं दलयन्कन्दलयन्योऽभवन्मुदमृषीणाम् ।
इषुणा सहसा लवनं सालवनं नीतवान्स मे शरणम् ॥ १०५॥
शशधरखण्डमपडनशरासनिरासकला
कुशलकराम्बुजेऽम्बुदकदम्बविडम्बचणे ।
निशिचरसिंहसंहननलाविशिखं विशिखं
दधति दधामि धामनि मनो मुनिमोदपदे ॥ १०६॥
धरणिसुताजयोधरधराधरकूटतटी-
घुस-णरजोभिशोभितभुजान्तरबन्धुरया
कवचितमेकया करणमन्तर्दं तरुणी-
कृतशिलया दिनाधिपकुलोदयया दयया ॥ १०७॥
दशरथसूनवे नवसुधायशसे वसुधा-
दुहितृविहारगौरवपुषे करुणावपुषे ।
प्रणतिमुदारनीरनिधिसाध्वसदाय सदा
कुवलयदामकोमलतनूरुचये रचये ॥ १०८॥
दशमुखभङ्गसङ्गमितसर्वसुपर्वचतु-
र्वदनसविस्तरस्तवनिवर्तितमर्त्यमतौ ।
हृदयमरातिभीतिकरणेषुधनुःस्मरणे
कलिहरनाम्नि धाम्नि रुणानिलये कलये ॥ १०९॥
भुजगकलापचापपरिभञ्जनसञ्जनित-
स्तुति भुजविक्रमक्रमगृहीतमहीतनया ।
मम हृदि वासना स्मरति सङ्गररङ्गरण-
द्दशमुखसर्पदर्पभरशिक्षणपक्षिपतिः ॥ ११०॥
अरविन्दजदलसुन्दरनयनं दरहसितं
मणिकुण्डलकृतमपडनमुखमण्डलशशिनम् ।
रघुपुङ्गवमिदमङ्गजमदभङ्गदवपुषं
मम चिन्ततु हृदयं ततमपि कृन्ततु दुरितम् ॥ १११॥
निगमावलिसुगमाकृति गतये रिपुहतये
विनतामरजनतावृतजनुषे धृतधनुषे ।
अनयाशरजनयाम्यनगरवेदनगुरवे
तनुमो नतिमनुमोदितयतये रपुषतये ॥ ११२॥
दशकन्धरभृशकम्पितसुमनोभयशमनो
नदनायककदनाशुगहृदयो मम हृदये ।
सुजनोचितभजनो घनरुचिराकृतिरचिरा-
दुपयाति स कृपयाऽवनिसुतया सह हितया ॥ ११३॥
क्षणदाचरगणदारणचणदारुणविशिखं
करुणारसवरुणालयमरुणान्वयतिलकम् ।
प्रियया घनदयया सविनयया सह मिलितं
स्मर मानस चरमायुषि परमापदि सुखितुम् ॥ ११४॥
भज मानस परिपालितभजमानसमुदयं
कपिलक्षण विरहासहकपिलक्षणनिकटम् ।
रघुनन्दनमघभञ्जनरपुनन्दनवनिके
कलितापदममरद्विषि कलितापदकथनम् ॥ ११५॥
गुरुत्वराकृतानतीन्मरुत्वदादिदिक्पती-
नतीत्य तीव्रमञ्जनासुतादिमाञ्जनानपि ।
क्रमेण मेऽयते मनस्तमेव मेघमेचकं
करस्थचापसायकं ककुत्स्थवंशनायकम् ॥ ११६॥
करारविन्दयोः शरं शरासनं च बिभ्रती
बिसप्रस्तसप्रभा भृशं विशालयोर्दृशोः ।
तनूकृताभ्रविभ्रमा मनूदितान्वयक्रमा
दया महीसुतासखी मया मनस्युपास्यते ॥ ११७॥
दशाननं निबर्हितुं भृशानतामरोक्तिभि-
र्गृहीतमर्त्यविग्रहा महीतले सकृन्मया ।
मदीयवंशदेवता यदीयमीड्यते तदा
कृतान्ततो न मे भयं नितान्तभीषणादपि ॥ ११८॥
यमार्यमादिपञ्चकक्रियोपभोगिभीतिदं
यमार्यमाहुरागमा महात्मनामिहाश्रये ।
विभावरीचरेश्वरप्रभावदावपावके
विभावरीणवैभवे मनो विनोदमेति च ॥ ११९॥
भजामहे वयं सुधाभुजामहेयसेवनं
भुजामहेभहस्तसङ्गृहीतबाणकार्मुकम् ।
उदारसारराक्षसच्छिदारसाकुलं रणे
सदारसानुजस्थितिं सदा रघूद्वहं प्रभुम् ॥ १२०॥
सहस्रं सन्त्यन्ये शतमखशशाङ्कप्रभृतयः ।
परावृत्तं तेभ्यः प्रसजति मनो मे क्वचिदपि ।
नवाम्भोदश्यामे नलिनदलसोदर्यनयने
धनुर्बाणाकल्पे धरणितनयाविभ्रमपदे ॥ १२१॥
शरासं बिभ्राणां शातमखशरासाभमिषुणा
सहारातिग्रीवारुधिरमधुसेवारुचिमता ।
भजामो जीमूतश्रियमवनिजामोहनतनुं
दयावश्यापाङ्गां दशरथतपस्यापरिणतिम् ॥ १२२॥
मदक्षीबक्ष्वेलामुखरखरकीलालघुसृण-
द्रवैरालिम्पन्तं रणधरणिमेणीदृशमिव ।
भजे व्योमस्थानां नयनकुतुकस्थानसमरं
जनस्थानारण्यायतनमनरण्यान्वयमणिम् ॥ १२३॥
भ जाने प्राचीने जनुषि सुकृतं किं न्वकरवं
सतां वंशे चाहं समजनिषि कीदृङ्महिमनि ।
अधीशो लोकानां मम हृदयमारोहति यतो
जगद्वन्द्यः श्रीमाञ्जनकनृपकन्यासहचरः ॥ १२४॥
स्फुरन्नानाकल्पं भुजपटिमजल्पाकपुरभि-
द्धनुष्कं किष्किन्धानवनृपतिसन्धानचतुरम् ।
कमप्यन्तः कुर्वे करतलगृहीतेषुधनुषं
तमालश्यामाङ्गं तपनकुलराजन्यतनयम् ॥ १२५॥
गिरिजापतिगीयमाननाम्ने
नलिनीनायकवंशभाग्यभूम्ने ।
प्रपातोऽस्मि पयोदमेचकिम्ने
वनमालाधरवक्षसे महिम्ने ॥ १२६॥
दिक्पालस्मयधस्मरक्रमदशग्रीवग्रहव्यग्रदोः -
स्तम्भाडम्बरकार्तवीर्यविजयव्याख्यातमुख्यौजसः ।
जेतारं जमदग्निजन्मन ऋषेर्वीरस्य सारस्वत-
स्रोतः स्यूतघनालिमालिखति मे चेतः शरण्यं नरम् ॥ १२७॥
अङ्के निवेशितविदेहकुमारिकाणां
लङ्केशदारललितासहसायकानाम् ।
आसारवाहिकरुणाभृदपाङ्गितानां
कासामपि प्रपदनं कलयामि भासाम् ॥ १२८॥
न हि तन्न करोमि यन्निषिद्धं
विहितं यद्यपि कर्म नचाचरामि ।
धरणीदुहितुस्तथापि नाथं
शरणीकृत्य कृतार्थतामुपैमि ॥ १२९॥
अयं शक्रादीनां गणमगणयित्वा दिविषदा-
मुपेक्ष्य स्वच्छन्दं द्रुहिणमनवेक्ष्य त्रिनयनम् ।
पदत्रस्यापि श्रीकरमृषिवङूकल्मषहरं
नमस्कारोऽस्माकं रधुपतिपदाब्जं मृगयते ॥ १३०॥
प्रत्यग्राम्बुदजालनीलवपुषं पाणिस्फुरत्कार्मुकं
पार्श्वद्वन्द्वनिविष्टपत्न्यवरजं राजन्यमेकं प्रभुम् ।
नेत्रश्रीनिगृहीतनीरजलदच्छायामदं मे मुदा
चेतः शीतमयूखशेखरधनुर्द्रोढारमाढौकते ॥ १३१॥
असुपवनभुजङ्गीभूतबाणामरीणां
निगमवनकुरङ्गीं नीरदश्यामलाङ्गीम् ।
मदनतरलसीतामानसाम्भोजभृङ्गीं
कलयति हृदयं मे कामपि प्रेमभङ्गीम् ॥ १३२॥
ज्यावल्लि कारणवशाद्रघुवंशकेतोः
कर्णान्तमेष्यसि कदापि विकृष्यमाणा ।
देवे निवेदय तदा मम दौरवस्थ्यं
धर्माश्रितासि यदतः किल ते ब्रवीमि ॥ १३३॥
कृत्वा स्थावरतावहानि कतिचित्पापानि पापप्रियो
नाभूवं सरयूतटे तृणमपि प्रागेव कस्मादहम् ।
यत्तत्रत्यचराचरेभ्य इव मे देवः स्मराविष्कृत-
स्वर्गस्त्रैणनिसर्गकेलिमधुरान्सान्तानिकान्दापयेत् ॥ १३४॥
हिन्दोलभूषणमकृत्रिमवाक्तरुण्या
मन्दोदरीमदनकेलिसमापनास्त्रम् ।
केलीसखं जनकराजकिशोरिकाया
नालीककार्मुकधरं नरमाश्रयामः ॥ १३५॥
चेतः शतक्रतुमुखेषु मखाशनेषु
तिष्ठन्तु निष्ठुरपुराणतपोबलेन ।
उत्कण्ठतेऽद्य दशकण्ठमदद्विपेन्द्र-
कण्ठीरवं कमपि वीरमुपासितुं नः ॥ १३६॥
प्राचीनप्रभवशतार्जितैस्तपोभिः
प्रोन्मीलत्कुतुकतरङ्गमन्तरङ्गम् ।
दिष्ट्या मे दिनकरवंशदीपमेकं
कोदषडाभरणमुपैति कोसलेन्द्रम् ॥ १३७॥
कारुण्यामृतपरिवाहभागपाङ्गं
वैदेहीस्तनघनसारवासिताङ्गम् ।
नाराचक्षपितनदीश्वरावलेपं
ध्यायामः कमपि करात्तवाणचापम् ॥ १३८॥
लङ्केशद्विरदमृगाधिपो गुणानां
सङ्केतस्थलमवनीसुतासहायः ।
निर्वेलप्रसृदतयोऽस्तु मे शरण्यः
सर्वेषामपि जगतां स कश्चिदीशः ॥ १३९॥
अशनिपरुषघोषा जीवितं हर्तुकामा
यमभटजनपङ्क्तिर्यावदायाति भीमा ।
मरकतमणिनीले मैथिलीकेलिलोले
महिमनि मम तावन्मग्नमस्त्वन्तरङ्गम् ॥ १४०॥
देहावसानसमये दयया रघूणां
वीरः कराम्बुजविराजदभीतिमुद्रः ।
आरुह्य पुष्पकमलङ्कृतवामभागो
देव्या विदेहसुतया मम सन्निधत्ताम् ॥ १४१॥
सुरैः प्रथमः स्तुता तदनु योगिभिर्भाविता
ततः प्लवगभल्लुकैर्जय जयेति सम्भाविता ।
जगत्त्रितयनायिका जनकराजकन्यान्विता
मदीयकुलदेवता वसति रत्नसिंहासने ॥ १४२॥
आश्चर्यं न किमनवेक्ष्य लोकपालान्
उल्लङ्घ्य द्रुहिणमुपेक्ष्य चन्द्रचूडम् ।
अस्माभिः सविनयमञ्जलिः कृतोऽयं
पादाब्जं भजति पयोधिबन्धनस्य ॥ १४३॥
श्रीकण्ठायुधशिथिलीकृतिप्रवीणो
निःशेषीकृतभृगुनन्दनावलेपः ।
स्रोतस्विन्यधिपतिसूचितप्रतापो
देवो मे दशमुखशासनः शरण्यः ॥ १४४॥
सुत्रामप्रमुखसुपर्ववन्द्यलीलं
भल्लूकप्रवगपरिष्कृताङ्घ्रिमूलम् ।
वैदेहीवलयपदाङ्कशोभितांसं
चेतो मे स्मरति चिरन्तनं पुमांसम् ॥ १४५॥
सङ्क्रन्दनस्यन्दनभूषणानां
नाराचधारार्दितरावणानाम् ।
वेमानिकाश्चर्यरणक्रमाणा-
मध्येमि केषामपि विक्रमाणाम् ॥ १४६॥
आम्नायमौलिमणिमब्जभवादिवन्द्यं
नाम्ना विभूषितनगेन्द्रसुतामुखेन्दुम् ।
द्वैधीकृतेशधनुषं पुरुषं तमेकं
नाथं विधाय हृदयं मम नानटीति ॥ १४७॥
सुग्रीवाङ्गदजाम्बवद्धनुमतां सूक्ष्मेक्षिकालक्षितं
श्रुत्वा मन्त्रमनन्यतन्त्रहृदये श्च्योतद्दयोर्मीमये ।
दर्पान्धं दशकन्धरं विजहतस्तद्भ्रातुरभ्यागमं
सार्थीकुर्वति निर्वृतिं भजति मे स्वान्तं कबन्धान्तके ॥ १४८॥
पारावारतटे धनुःशरपरिष्काराग्रहस्ताम्बुजं
नम्रस्याशरनायकानुजनुषो नाथीभवद्याचतः ।
मेघश्यामलकान्तिमेदुरकृपामेदस्विनेत्राञ्चलं
किञ्चिद्वस्तु निवस्तुमस्तु हृदि मे कीशाच्छभल्लावृतम् ॥ १४९॥
उत्सृज्याग्रजमुग्रजल्पितमपि क्रव्यादभव्याधिपं
सम्प्राप्तेन विभीषणेन सचिवैः सार्धं स्थितेनाम्बरे ।
दीनत्राणधुरीण देव करुणा देया मयीत्यर्थितं
भक्तास्मो हृदि राघवं परिवृतं भल्लूकशाखामृगैः ॥ १५०॥
सुग्रीवागतमेनमानय दशग्रीवानुजं वा दश-
ग्रीवं वा प्लवगेन्द्र किं गणनया दत्तं मयास्याभयम् ।
इत्यामन्त्र्य विभीषणाय ददतो लङ्काधिपत्यं प्रभो-
र्ध्यायामः प्रतिपन्नसन्नतदयादीक्षान्कटाक्षाङ्कुरान् ॥ १५१॥
दर्भास्तरन्यस्तशरीरभारं सिन्धोः प्रसादाय रघुप्रवीरम् ।
मदव्यपेतं महति प्रतापेऽप्यन्वेति नन्वेष ममान्तरात्मा ॥ १५२॥
दानोत्कर्षक्षममुपदधद्दक्षिणं बाहुदण्डं
दीर्घीकुर्वन्नितरमसितज्याकिणाङ्कप्रकोष्ठम् ।
प्रान्ते कृत्वा धतुरिषुमपि प्रातुमब्धेः प्रसादं
देवो दर्भास्तरणशयितश्चित्तभुत्तम्भते नः ॥ १५३॥
भक्तिप्रह्वविभीषणार्पितकरन्यस्तैकहस्ताम्बुजः
सुग्रीवेण पुरो निवारितजनः सौमित्रिणानुद्रुतः ।
सम्भ्राम्यद्भरतोपनीतचरणत्राणार्पिताङ्घ्रिद्वयो
दिष्ट्या सम्प्रति मानसं विशति मे राजैष राज्ञामपि ॥ १५४॥
वयश्चतुरमस्थिरं गुणवती वाधूरद्रुवा
न सम्पदविनश्वरा न चिरजीविनो बान्धवाः ।
इति स्वयमवेत्य चिद्घनसदात्भके शाश्वते
रमस्व रघुपुङ्गवे हृदय नान्यदालोचय ॥ १५५॥
उत्तुङ्गभूमितनयाकुचशैलशृङ्ग-
काश्मीरगैरिकपरागकरम्बिताङ्गः ।
भग्नक्षपाचरतरुर्भरताग्रजन्मा
मत्तद्विपो विहरतान्मनसि ह्रदे मे ॥ १५६॥
रणभुवि कृतलङ्कातङ्कहुङ्कारगर्भ-
भ्रुकुटिविकटव कार्भुकारूढपत्रः ।
निखिलनिजसपक्षक्षेमकामः पुरो मे
स भवतु रधुवीरर साध्वसध्वंसहेतोः ॥ १५७॥
रणप्रवणरावणव्रणदबाणमोक्षक्षण-
क्वणद्गुणधनुर्ध्वनित्वरितमारितारिव्रजः ।
जगद्दुरितजर्जरीकरणजागरूकक्रमो
मम व्यपनयेद्भयं मनुकुलप्रवीराग्रणीः ॥ १५८॥
स्फुरदभिनवरत्नश्रेणिरज्यत्किरीटे
सुरभिलवनमालालङ्कृतोरःकवाटे ।
सरति खलु मनो मे सर्वलोकैकनाथे
पुरभिदभिमताख्ये पुंसि सीतासनाथे ॥ १५९॥
पुष्पपाण्याक्षिपता फलानि हरता पृथ्वीरुहान्भञ्जता
व्याघ्रान्द्रावयता द्विपान्प्रहरता कण्ठीरवान्कर्षता ।
रक्षःसैन्यजिगीषुणा हरिचमूचक्रेण साकं व्रजन्
स्वामी चेतसि मे मुदं स कुरुते भूमीसुतावल्लभः ॥ १६०॥
कदनमरिनगर्याः कर्तुमुद्दामभीमैः
कपिभिरनिलसूनुस्कन्धमारुह्य यान्तम् ।
कनकशिखरिशृङ्गारूढकालाम्बुदाभं
कमपि मनसि वीरं कुर्महे शर्महेतोः ॥ १६१॥
उग्रे तपस्यपि पयोधिमुपेक्षमाणं
बाणत्रुटत्तिमितिमिङ्गिलरक्तशोणम् ।
कुर्वन् रुषा मनुकुलीनकुमारवीरः
कौतूहलं दिशति मे हृदि कौसलेयः ॥ १६२॥
जलधिजनितकोपजायमानभ्रुकुटिविटङ्कभयङ्कराननाय ।
गगनचरगणः प्रणाममस्मत्कुलपतये कुरुते स्म राघवाय ॥ १६३॥
जलदनीलतनौ जनकात्मजावदनचन्द्रवशीकृतमानसे ।
शरशरासनचारुकराम्बुजे रघुपतौ रमतां हृदयं मम ॥ १६४॥
दलदुत्पलदामकोमलाङ्गं दयमानं मनुवंशशैलशृङ्गम् ।
करपद्मगृहीतचापवाणं कलये कञ्चन पूरुषं पुराणम् ॥ १६५॥
पिपासितास्त्रनिष्पीतप्रेयसीमातृमेखलम् ।
वस्तु विध्वस्तपौलस्त्यं पुरस्तादाविरस्तु नः ॥ १६६॥
स्मरतरलविदेहराजकन्या-
कुचतटकुङ्कुमयोगपिञ्जराय ।
मनुकुलमणये नमोऽस्तु गौरी-
रमणशरासनसालकुञ्जराय ॥ १६७॥
द्वितीयो निष्यन्दः ।
वन्दे तमिन्दीवरदामनीलं वन्दारुमन्दारपदारविन्दम् ।
रामं सुरामङ्गलकृद्विरामं क्षेमङ्करामन्दशराभिरामम् ॥ १॥
भजामि देवं भरताग्रजं तं पदाम्बुजं यस्य पवित्रकीर्त्तेः ।
शिरांसि वा शीलयति द्युतीनां मनांसि वा मत्कुलसम्भवानाम् ॥ २॥
ममान्तरुन्मीलति मानवेन्दुर्महीसुताविभ्रमसूत्रकारः ।
निपातयामास निशाचरेन्द्रं विदन्बुधानां विधिगौरवं यः ॥ ३॥
देवतासु शरणीकरणार्थं धावता सुचिरमेकतमा मे ।
चेतसा गतिवशेन गृहीता धूतसागरमदा विशिखैर्या ॥ ४॥
कुम्भजादिमुनिकोटिनुतं चेत्तं भजानि तपनान्वयदीपम् ।
वासरे न चरमे भविता मे कासरेण सह कालनिरीक्षा ॥ ५॥
आमनेम यदि कोमलवर्णं रामनाम भुवने महनीयम् ।
व्योमसीमनि वसेम सुखाख्ये धाम डामरमियाम न याम्यम् ॥ ६॥
नूतनागमघनाभशरीरे भूतनाथधनुरक्षमसारे ।
पूतनामनि मनो यदि रामे यातना न भविता यमतो मे ॥ ७॥
पूर्वजन्मकृतपुण्यमहिम्ना पुञ्जितेन मतिरुज्झितनिम्ना ।
कुत्रचिद्विहरते गुणतुङ्गे कुम्भकर्णकुमुदैकपतङ्गे ॥ ८॥
पापिनोऽयमिह पावयितेति प्रत्ययेन मम चित्तमुपैति ।
भूयसा हतनिशाचरलोकं भूसुताहृदयतस्करमेकम् ॥ ९॥
अङ्कितं जनकजाकुचभाजा कुङ्कुमेन च कुरङ्गमदेन ।
तं कठोरशरकारितलङ्कातङ्कमेव मतिरेति युवानम् ॥ १०॥
उत्पलद्युतिमुदञ्चितयोगं विद्युतेव च विदेहकुमार्या ।
चातको नवमिवाम्बुदमेकं चापभूषितमुपैति ममात्मा ॥ ११॥
अस्तु मे हृदयमप्यणुभात्रं वस्तुमेव वलते कृपयाऽस्मिन् ।
कोटिभिः परिवृतः प्लवगानां कोऽ पि कोकनदबन्धुकुलीनः ॥ १२॥
निग्रहे युधि निशाटचमूनामुग्रहेतिभिरुदग्रविहारम् ।
तापसामरशरण्यमुपासे चापसायकधरं रघुवीरम् ॥ १३॥
हस्तेनाम्बुजकोमलेन चरणाम्भोज्जक्वणन्नूपुरं
कौसल्याकरपल्लवाङ्गुलिदलान्यालम्व्य मन्दं चरन् ।
पश्यत्पङ्क्तिरथाक्षिपङ्कजनवादित्यो हरत्येव मे
चित्तं कोऽपि चिरन्तनोक्तियुवतेरुत्तंसभूतः शिशुः ॥ १४॥
चेतः शीतलयत्यधिष्ठितवता सौधस्थलीमुन्नता-
मानन्दार्द्रितचेतसा दशरथेनालोकिताभ्यागमः ।
श्यामाङ्गः शरदिन्दुबिम्बवदवः स्मेरारविन्देक्षणः
कोऽपि स्वर्णकुथाभिरामकलभस्कन्धाधिरूढः शिशुः ॥ १५॥
मणिसरधरं कण्ठे मध्ये हिरण्मयकिङ्किणी-
नहनसुभगं नालीकाक्षं नवाम्बुदमेचकम् ।
दशरथनृपस्त्रीणामङ्केषु सङ्क्रमितं क्रमा-
द्विचिनुत जनास्त्रय्यन्तार्थं विडम्बितशैशवम् ॥ १६॥
गुरूपरिचरणेनालं कुवलयनीलं गृहीतशिशुलीलम् ।
द्रक्ष्यथ दशरथनृपतेः शुद्धान्तेष्वागमान्तसिद्धान्तम् ॥ १७॥
प्रतिकलमजसूनुसुन्दरीभिः पृथगुपलालितमङ्कमण्डलेषु ।
विकचकुवलयद्युतिं विनोदादुपनिषदर्थमुदीक्षितुं यतध्वम् ॥ १८॥
हत्वा चण्डपराक्रमं दशमुखं क्षिप्रं रणप्राङ्गणे
वामं न्यस्य करं शरासशिखरे सव्ये शरं बिभ्रतः ।
बन्धस्रंसिजटाभरस्य निटिलव्याकीर्णघर्माम्भसो
देवस्यावतु नस्त्रिभङ्गिललिता धीरोद्धता च स्थितिः ॥ १९॥
केनापि कीशभटकोटिनिषेवितेन
मन्दोदरीमधुमदासहमार्गणेन ।
जीमूतमेचकरुचा जलजेक्षणेन
वीरेण तुष्टमपि हृष्टमिदं मनो मे ॥ २०॥
धाराधीश्वरवंशमण्डयितरि क्रोधोत्पतत्ताडका-
हन्तर्यध्वररक्षितर्यृषिवधूशापव्यपाकर्तरि ।
चन्द्रापीडशरासभेत्तरि महीकन्यासमुद्वोढरि
क्रुध्यद्भार्गवदर्पभङ्क्तरि मनः कुर्यां नृवर्यात्मजे ॥ २१॥
नवकुवलयश्यामे वामेन बिभ्रति पाणिना
धनुषमितरेणाजावाजानसिद्धजयं शरम् ।
विहर हृदयेदानीमानीलजूटजटाधरे
विबुधमकुटीहीरे वीरे विराधविरोधिनि ॥ २२॥
कमपि च पुरुषं कृपाविधेयं
गुहजननीगुणनीयनामधेयम् ।
शरविदलितशाम्बरीकुरङ्गं
शरणमुपैति मदीयमन्तरङ्गम् ॥ २३॥
सान्द्रं पुष्यति चम्पकः कुरबको धत्ते नवान्कोरकान्
माकन्दः स्तबकान्व्यनक्ति बकुलः पुष्पाणि पुष्णाति च ।
झङ्कुर्वन्ति मधुव्रता विदधते चारुस्वनं कोकिलाः
पश्येति क्षितिकन्यकामनुनयन्दीव्यत्यटव्यां प्रभुः ॥ २४॥
स्वेनालङ्कृतपद्मबान्धवकुलां मेनातनूजापते-
र्भङ्क्त्वा चापमवापितां वसुमतीकन्याकराब्जग्रहम् ।
कामप्यन्वहमाश्रयेम करुणां कादम्बिनीमेचकां
काकक्रोष्टुकदम्बसात्कृतखरक्रव्यामटव्यां पुरा ॥ २५॥
कल्याणी मतिरद्य काङ्क्षितपरित्राणा रघूणां प्रभुं
सौवर्णत्सरुरच्यमानचलरुच्याक्षेपिकौक्षेयकम् ।
मायूरच्छदमेचकच्छविमिलत्पुङ्खस्फुरन्मार्गणं
कञ्चित्काञ्चनपट्टलाञ्छनबृहत्कोदण्डमाहिण्डते ॥ २६॥
वालास्फालितवारणैः करतलव्याकर्णिकपतीरवैः
पादाघातचटच्चटायितपतत्प्रोत्तुङ्गपृथ्यीरुहैः ।
गर्जद्भिः कपियूथपैः सह दशग्रीवं विजेतुं व्रजन्
इन्द्रे चेतसि मे समीरतनयस्कन्धेऽधिरूढो विभुः ॥ २७॥
अंसे निषङ्गमवसज्य करारविन्दे
चापं शरं च जनकात्मजया वहन्त्या ।
साकं प्रसूतहरणाय वने चरन्तं
साकेतनाथमनुयाति मनो मदीयम् ॥ २८॥
पुण्ये पञ्चवटीनदीपरिसरे पुष्पावचाये कृते
प्रस्विन्नाननपङ्कजः प्रसृमरश्वासालसालोकनः ।
श्रीखण्डद्रुममूलवर्तिनि शिलापट्टे समन्दानिले
विश्राम्यन्सह सीतया मनसि मे विश्राम्यतीव प्रभुः ॥ २९॥
सेवन्तामितरे शशाङ्कशकलोत्तेसं पुमांसं तथा
वेणूदञ्चितनादवञ्चितलसद्गोपीजनं वा जनाः ।
सेव्यः कश्चन निश्चितो मम जनस्थानाटवीसङ्कट-
क्रव्याद्योधसहस्रसप्तकयुगच्छेदक्रियासाहसी ॥ ३०॥
चक्रीकृत्य शरासनं धलधलाकुर्वत्सुवर्णाञ्चलं
मुञ्चन्दिक्षु विदिक्षु काञ्चनभृतः पुङ्खानुपुङ्खान् शरान् ।
स्वामी नः खरसेनया निखिलया साकं समीकक्षितौ
कृत्तक्षिप्तभुजाशिरश्चरणया क्रूरं परिक्रीडते ॥ ३१॥
यस्याः सन्ति कराः सहस्रमपि वा यस्याः सहस्रं दृशः
कृत्त्वा देवतयोर्द्वयोरपि तयोः स्वस्थौ सुतौ विश्रुते ।
वीरे विश्रवसश्चतुर्ष्वपि सुतेष्वाद्यन्तशेषीक्रिया-
विद्याचुञ्चुशिलीमुखे विहरते वीतक्लमं मे मनः ॥ ३२॥
आक्रान्तं हृदयं दयापरवशस्वान्तेन दान्ते जने
चापज्यापटुघोषभीषितनमल्कल्लोलिनीकामिना ।
क्रव्यादेषु कृतान्तकेलिकलनाचातुर्यधुर्येषुणा
केनापि प्लवमानसैनिकपरीवारेण वीरेण मे ॥ ३३॥
प्रच्छायद्रुम ऋश्यमूकशिखरे पार्श्वस्थितेनैकशः
सुग्रीवेण निवेद्यमानजननस्थानप्रभावाह्वयान् ।
पश्यन्वानरयूथपानुपगतान्पाथोदनीलाकृति-
र्वीरः सावरजः स भाति हृदि मे विश्वत्रयाधीश्वरः ॥ ३४॥
कृपारसपयोधिना खरवरूथिनीयोधिना
महामहिमशालिना मुनिहदब्जकोशालिना ।
मनो मम कृपाणिना शरशरासमृत्पाणिना
जटामकुटधारिणा तरलितं विराधारिणा ॥ ३५॥
कन्दर्पकोटिशतसुन्दररूपधेयं
कञ्चित्प्रभुं भुवनमङ्गलनामधेयम् ।
नन्वस्थिरेऽपि हृदये नतिकृद्विधेयं
कुर्मः कुशेशयसुहृत्कुलभागधेयम् ॥ ३६॥
मौलिविराजन्मणिमयमकुटीमङ्क्षुनिपातनहृतरिपुगर्वः
सर्वसुपर्वस्तुतिपदसमरप्राङ्गणचङ्क्वणदिषुगणलीलः ।
भल्लुकमल्लप्लवगवरचमूपाणिपदाहतिविरचितलङ्का-
गोपुरभङ्गः कुतुकयति मनः कोऽपि कुशेशयदयितकुलीनः ॥ ३७॥
वार्षिकपाथोवहरुचिवपुषा वारितवारिधिबहलमदेन
प्रातरुदञ्चत्प्रभकमलदलप्रस्तुतविस्तृतनयनतुलेन ।
निटिलजटालीनिबिडितशिरसा निस्तुलकार्मुकविशिखधरेण
क्रीतमिवान्तःकरणमिदमहो केनचिदाननसुलभकृपेण ॥ ३८॥
सुन्दराकृति यत्कबन्धवसुन्धरारुहखण्डने
गन्धसिन्धुरदूमिबन्धुरसिन्धुबन्धधुरन्धरम् ।
यस्तु निस्तुलमस्तु तद्धृदि शस्त्रशस्तपुलस्त्यभू-
हस्तमस्तकमास्तिकस्तुतिविस्तरार्हयशस्ततम् ॥ ३९॥
कृत्तराजसमत्तरावणमुत्तराधरयोः समं
दत्तमङ्गलमुत्तमं नृषु चित्तमञ्चति मामकम् ।
तं कुतूहलि सङ्कुचल्लिकुचस्मयक्षितिजाकुच-
द्वन्द्वसङ्गमलग्नकुङ्कुमपिञ्जरं रघुकुञ्जरम् ॥ ४०॥
कल्पकद्रुमदर्पहृत्पदपङ्कजप्रचलद्रजः
स्पर्शदर्शितगौतमाप्रियमेतमप्रतिमं नरम् ।
तुङ्गसङ्गररङ्गसङ्गमितप्लवङ्गमपुङ्गव-
प्रेरितद्रुमदारितक्षणदाचरं गतिमाचरम् ॥ ४१॥
ऊर्मिलध्वनिकार्मुकच्छलवार्मुगुज्झितमार्गणा-
सारदुर्बलवीरकर्बुरवारनिर्भरकौतुकैः ।
गृध्रमोदिनि युद्धसीमनि सिद्धचारणकिन्नरैः
श्लाघितो हृदि मोघितैनसि राघवो मम भासते ॥ ४२॥
तापसामरगोपसाहसिचापसायकलाञ्छनः
चारुगोस्तनजानकीस्तनकौतुकी स्तनयित्नुभाः ।
क्रुध्यदापतदुद्यतायुधविध्यदन्तककिङ्करे
कश्चिदेव हि निश्चितो मम पश्चिमेऽहनि रक्षिता ॥ ४३॥
दिष्ट्या सम्प्रति मे मनः स्पृहयते दुष्टाशरानीकिनी-
कष्टापादनतुष्टिकृत्कपिचमूश्रीकामिने स्वामिने ।
दूरादस्तसुरार्तये दशमुखध्वंसोन्मिषत्कीर्तये
तत्कालस्थितलोकलोचनसुधावर्तीभववन्मूर्तये ॥ ४४॥
कलमकणिशपुञ्जपिञ्जराङ्ग-
प्लवगकदम्बकरन्धितोपकण्ठम् ।
उदयदरुणचन्द्रबिम्बचिह्व-
प्रभमुपसर्पति मानसं प्रभुं नः ॥ ४५॥
शरहतदशकधरं धरित्रीदुहितृपयोधरपत्रलेखधुर्यम् ।
कमपि नृपकुमारमेकवीरं भजति मनो मम भानुवंशरत्नम् ॥ ४६॥
विकचकमलपत्रमित्रनेत्रं विकटजटापटलीभृदुत्तमाङ्गम् ।
कपिकुलकलिताब्धिसेतुबन्धं कमपि कबन्धभुजाभिदं भजामः ॥ ४७॥
आकाशमध्यगतनाकालयप्रकरशोकापनोदनजय-
श्रीकामवानरसमीकावपातितमहाकायराक्षसकुलम् ।
राकामृगाङ्कमधुराकारवक्त्रमगनीकाशकार्मुकधरं
काकापराधसहमाकारयामि हृदि लोकाधिपं रघुपतिम् ॥ ४८॥
वन्दारुहृष्यदरविन्दासनप्रभृतिवृन्दारकव्रजशिरः -
सन्दानिताभिनवमन्दारदाममकरन्दाभिषिक्तचरणम् ।
तं दाशरथ्यभिहितं दानवारिमृषिवृदाय मोक्षपदवी-
सन्दायिनं भजति मन्दापि गे मतिरियं दाशकीशसुलभम् ॥ ४९॥
सुत्रामपावकपवित्रादिदेवजनवित्रासनक्षमभुजा-
मित्रातिघोरदशवक्त्रावखण्डनजचित्रावदातयशसि ।
सत्रा शरेण धनुरत्त्रासुपञ्चकममित्रावलेर्दधति मे
कुत्रापि- धामनि पवित्राभिधेऽनुषजति त्राणलिन्तु हृदयम् ॥ ५०॥
तीराचलोदरविसारानुनादितगुणारावभैरवधनुः
दूरापविद्धशरधारानिपातहृतनीराकरस्मयभरम् ।
आराधनीयमखिलैरादियोगिभिरुदारानुकम्पमधुना
धीरादरेण मम वीराग्रगण्यमयते राघवान्वयमणिम् ॥ ५१॥
भूतावसादिति रणे तादृशि च्युततनौ ताडिते दशमुखे
गीतापदानमुपयाता सुरैः सह विनीताशयेन विधिना ।
सीताविहारसखमातातमाविधि च मे तावदन्वयभुवां
नेतारमेव भजते तापमुज्झितुमुदीतादरं मन इदम् ॥ ५२॥
पश्यन्तः शबरार्भकाः शुकगणभ्रान्त्या जिघृक्षन्ति यां
सारङ्गाश्च नवोन्मिषत्तृणधिया संरुन्धते चर्वितुम् ।
दूरादेव पलायते फणिकुलं बर्हभ्रमाद्भर्हिणां
सैषा पश्चवटीजुषो रघुपतेः शोभा पुरो भाति मे ॥ ५३॥
अस्तामीलनमक्षिनीलनलिनव्यूहेन देहेऽर्चितेः
शङ्काऽऽतङ्कविवर्जितेन शबरस्त्रीणां मृगीणामिव ।
वीरश्चेतसि विश्लथीकृतखरोच्छ्रायो महायोगिनां
वन्द्यः पश्चवटीवनान्तरकुटीवासी ममासीदति ॥ ५४॥
पाण्योः कार्मुकमाशुगं च शिरसि श्यामं जटामण्डलं
कट्या चीरमुदारमंसफलके तूणीरमाबिभ्रतम् ।
शाणोल्लीढहरिन्मणिस्मयहरच्छायं कृपायन्त्रितं
भूमानं कमपि स्मरन्मरकतश्यामायते मे मनः ॥ ५५॥
अधिरोहतीव हृदयं ममाधुना युधि रोषपातितविभीषणाग्रजः ।
स्मरचारुतामदहरस्तनुश्रिया शरचापलाञ्छितकराम्बुजः प्रभुः ॥ ५६॥
अवसानहीनभवसागरान्तरे पतितः परेतपतितस्त्रसन्नहम् ।
शरणीकरोमि धरणीकुमारिकादयितं दयावलयितं दृगञ्चले ॥ ५७॥
किमनेन मेऽन्यनमनेन लभ्यते लघुना यदस्मि रघुनायकं भजन् ।
कुरुते जनः किमुरुतेजसाऽऽर्जिते कनकाञ्चले क्वचन काचमार्गणम् ॥ ५८॥
मनुराजवंशजनुराजवङ्गवच्छिदुरोऽसदाननदुरासदाभिधः ।
महता शरेण स हताशरेश्वरः कृपयातिमात्रमुपयाति मानसम् ॥ ५९॥
एकवारमपि नाकवासिषु विवेकवानधिकमेकको
धावता न घटतेऽवतारयितुमेव तादृशि कृपां मयि ।
एहि मान्यगुण पाहि मामिति ततोऽहिमांशुकुलशेखरं
चेतसाऽवृणि निशातसायकविघूतसागरमदं प्रभुम् ॥ ६०॥
भैरवाहवविहारवानरचमूरवाकलितराक्षस-
त्रासना गिरिसुतासनाथपुरशासनादृतनिजाभिधा ।
घोरदानवशरीरदारणविशारदाशुगधनुर्धरा
भावना परिजनावनानुगुणसेवना मनसि भाति मे ॥ ६१॥
न क्षिणोति खलशिक्षणोऽतिममदक्षिणोदधिमवज्ञया
जोषमास्थितमशेषमान्यगतिरेष मार्गणगणः कथम् ।
इत्यमुं मथितुमत्यमुञ्चदिह नित्यमुञ्छितरिपूनिषून्
यस्तमालिखति नस्तमालरुचिमस्तमायिकमृगं मनः ॥ ६२॥
गीर्वाणैरिव कविभिः कृताभिमुख्ये
नित्यं च क्षितिसुतया निबद्धसख्ये ।
मच्चेतः सरति मनुप्रसूतिमुख्ये
मैनाकस्वसृमहनीयमङ्गलाख्ये ॥ ६३॥
किं ब्रूमहे तत इतोऽपि गवेषणाया-
मालम्बनं क्वचिदपि त्रिज्गत्यलब्ध्वा ।
हन्त द्रुतं पतति मामकमन्तरङ्गं
काकुत्स्थनामनि गभीरकृपाम्बुराशौ ॥ ६४॥
कादम्बिनीनिभरुचा कमलेक्षणेन
कात्यायनीकमनकार्मुकभञ्जनेन ।
केनापि कीलितपयोनिधिना गृहीतं
चित्तं तथापि मम चिन्तयते न किञ्चित् ॥ ६५।
नक्तञ्चरेन्द्रजयनन्दितविष्टपेन
नालीकिनीरमणवंशनवाङ्कुरेण ।
नाथेन बद्धमपिनद्धनदीश्वरेण
नन्वद्य मानसमिदं मम नानटीति ॥ ६६॥
दशग्रीवोदग्रस्मयदलनकेलीचणशरः
शरीरश्रीनिर्वापितहरितदूर्वारुचिमदः ।
स कश्चिन्निश्चिन्तः प्रविशति कठोरेऽपि हृदि मे
दृषद्रूक्षारण्यभ्रमणकृतशिक्षाबल इव ॥ ६७॥
भ्रान्त्वा दिक्षु विदिक्षु दुर्लभसुखोपायं मदीयं मनो
दिष्ट्या धावति देवताः परिहरद्दीनानुकम्पोज्झिताः ।
प्राप्ते साप्तपदीनतां करुणया दाशेन कोशेन वा
नन्दिग्रामकृताधिपत्यचरणत्राणे पुराणे नरे ॥ ६८॥
उत्प्लुत्य व्रजतां स्फुटभ्रुकुटिकं हुङ्कारमातन्वतां
वालाग्राणि विधून्वतां किलिकिलाकोलाहलं कुर्वताम् ।
योधानामरविन्दकेसररुचां मध्ये तमध्येति मे
चेतश्चापशिलीमुखोज्ज्वलकराम्भोजं रघूणां प्रभुम् ॥ ६९॥
प्रायेण चेतसि मम प्रणयेन वस्तु-
मस्मत्प्रभुः समुपसर्पति पुष्पकेण ।
चण्डोन्मिषत्किलिकिलाश्चलदीर्घपुच्छा
यच्छादयन्ति गगनं गणशः प्लवङ्गाः ॥ ७०॥
कोऽयं विकर्षति मनो मम कुञ्जरेन्द्रो
नालीकनालमिव नन्वयमेव जाने ।
रक्षोधिराजरमणीहृदयार्पिताग्नि-
रक्षौहिणीशतपतिः कपिभल्लुकानाम् ॥ ७१॥
भल्लूकप्रकरेण जङ्गममषीपाषाणखण्डत्विषा
गोलाङ्गूलकदम्बकेन वदने नीलाञ्चितश्मश्रुणा ।
पक्वोदुम्बरपाटलेन च कपिव्यूहेन नीरन्ध्रया
वाहिन्या सह वर्तते हृदि स मे स्तोकेऽपि लोकेश्वरः ॥ ७२॥
स्वच्छन्दं कपिभिर्विहृत्य सुतरामाश्लिष्य दिव्यान्मुनी-
न्दिक्पालेष्ववतीर्य मन्दमितरान्देवानतीत्याञ्जसा ।
दीनं दूरत एव साध्वसवशात्तिष्ठन्तमेतीव मां
देवस्य क्षणदाचरेन्द्रजयिनो दृष्टिर्दमाशीतला ॥ ७३॥
वेदान्तविभ्रमवने विहितप्रचारः
काकुत्स्थवंशमवतीर्य कदापि खेलन् ।
वाल्मीकिवाङ्निकरवागुरया गृहीतो
हृत्पञ्चरं व्रजति कश्चिदयं शुको मे ॥ ७४॥
दशकण्ठकलत्रकण्ठरिक्तीकृतिधौरेयशरे क्वचिन्नरेन्द्रे ।
कलहंस इव स्फुटेऽरविन्दे कलयत्येष कुतूहलं ममात्मा ॥ ७५॥
विषयेषु विहारि निर्विशङ्कं
हृदयं मे हृतवानलीव कीटम् ।
विभुरेष विदेहराजकन्या-
कुचकुम्भच्युतकुङ्कुमारुणाङ्गः ॥ ७६॥
अयि मन्मथ कोप लोभमोहौ
मद मात्सर्य वृथायमुद्यमो वः ।
शरणङ्कुरुते यतो मनो मे
शरकृत्ताशरनायकं प्रभुं तम् ॥ ७७॥
पश्यङ्घ्रितापमचिरोज्झितपञ्चबाण-
विद्यापुनर्गणनदायिपदारविन्दे ।
देवे मनश्चरति चन्द्रकलापचाप-
द्वैतोपदेशविधिदेशिकबाहुदण्डे ॥ ७८॥
देवतान्तरमपास्य जन्मितादावतान्तजनभुक्तिदायिनम् ।
जानकीशमवलम्बते दयास्थानकीशनिवहं मनो मम ॥ ७९॥
वारिधिस्मयनिरोधिसायके
वासराधिपतिवंशनायके ।
भक्तलोकभरणक्षमाशये
भद्रकाङ्कि हृदयं निवेशये ॥ ८०॥
तिष्ठन्साकमनेकवानरभटैस्तीरेऽम्बुधेरुत्तरे
देवश्चेतसि भाति मे कुटिलितभ्रूवल्लिदत्तेक्षणः ।
आगच्छत्यपगच्छति व्यतिषजत्युज्जृम्भमाणे पत-
त्याविध्यत्यभिगर्जति प्रतिमुहुः कल्लोलजाले पुरः ॥ ८१॥
उत्सर्पज्जलसर्पजालकमुपागच्छद्दुलीकच्छपं
वल्गत्कर्कटशङ्खसङ्घमुदयत्कुम्भीरडिम्भोत्करम् ।
उद्धूताण्डजषण्डमुच्चनिनदप्रारम्भमम्भोनिधिं
लक्षीकुर्वति वर्वृतीति मम धीरक्षीणसारे प्रभौ ॥ ८२॥
गङ्गादिमेन तटिनीगृहिणीशतेन
साकं कृताञ्जलिपुटं शरणं वृणानम् ।
वैदूर्यवर्णतनुमर्णवमन्वगृह्णा-
द्दीनैकबन्धुरहिमद्युतिवंशदीपः ॥ ८३॥
द्रागुन्मूलितनीतशैलशिखरप्रक्षेपशीर्णध्वन-
त्कल्लोलोत्पतदम्बुशीकरकुलक्लिन्नैः प्लवङ्गव्रजैः ।
नीरन्ध्रीकृततीरसैकततले नीराकरे कौतुक-
न्यस्ताक्षो हृदि भाति मे धृतधनुर्बाणो रघूणां प्रभुः ॥ ८४॥
खेयाम्भांसि मुखैः पिबाम चरणैर्मथ्नाम सालं गृहा-
न्प्लोषाम ज्वलनेन विभ्रमवनान्युत्पाटयामौजसा ।
रक्षांसि प्रहराम पाणिभिरिति व्याहारिभिर्वानरै-
र्लङ्कां रोधयति स्म राथवकुलालङ्कारभूतः प्रभुः ॥ ८५॥
मा चेतस्त्वरितं गमः परिसरे देवस्य यद्दूरत-
स्तौ सुग्रीवविभीषणावपि समं सौमित्रिणा तिष्ठतः ।
हस्ताग्रापिहिताननं हनुमता कर्णे गिरं जल्पता
द्वन्द्वं मन्त्रयते प्लवङ्गमचमूमध्यस्थितोऽयं प्रभु-॥ ८६॥
पामरसार्थदुरापं तामरसार्थनपदाक्षिसौलभ्यम् ।
मानसमुद्धतमयते दीनसमुद्धरणदक्षिणं रामम् ॥ ८७॥
पातकराजिहराख्यं शीतकराजिक्षमाननं देवम् ।
कुञ्जरयानमुपासे पिञ्जरयानद्धकार्मुकं मौर्व्या ॥ ८८॥
सुग्रीवेण यवाग्रशोभिकणिशश्रेणीपिशाङ्गश्रिया
कालोन्मीलितकर्णिकारकलिकागौरेण सौमित्रिणा ।
साकं वानरसैनिकेषु निवसन्सान्द्रानुबद्धातसी-
सच्छायः कुतुकं करोति हृदि मे साकेतपृथ्वीपतिः ॥ ८९॥
सन्नह्यद्भटकोटिकौणपपुरीसन्दर्शने कौतुका-
दारूढेन सुवेलशैलशिखरं श्यामाम्बुवाहश्रिया ।
चापं वासवचापचारु दधता शाखामृगानीकिनी-
सम्बाधान्तिकभूमिना हृतमिव स्वान्तं मम स्वामिना ॥ ९०॥
आरूढभ्रुकुटीविटङ्कनिटिलामारक्तनेत्राम्बुजां
गाढोन्नद्धजटाभरां कपिचमूकल्याणदानोन्मुखीम् ।
बाणानुत्सृजतीं रणे निशिचरप्राणापहारक्षमां
लीलां कामपि चिन्तयामि मनसा नीलाम्बुदश्यामलाम् ॥ ९१॥
प्रसर्पदनुपप्लवप्लवगसैनिकप्रेक्षण-
क्षणप्रहृतनैरृतद्रुतगृहीतधूतायुधे ।
रणे पटुरणद्गुणप्रहितबाणबाणासन-
प्रसन्नकरपुष्करे रघुवरे विरूढं मनः ॥ ९२॥
बाणच्छिन्नविकीर्णरावणशिरः श्रेणीभुरीणीकृते
घोरे सङ्गरचत्वरे क्रतुभुजां यः प्रीतये तत्त्वरे ।
तस्यातस्यसितश्रियः श्रितजनश्रेयस्कृतो धन्विनः
स्मारं स्मारमये क्षिपेम समये दुर्वारसर्वापदः ॥ ९३॥
नाराचेन समं निशाचरचमूवाराशिकुम्भीभुवा
प्रावृण्मेघमुहूर्तलाञ्छनधनुऽ पुण्यं दधानो धनुः ।
लङ्कातङ्कनिदानवानरभटव्रातानपेतान्तिको
वीरः कोऽपि विकर्षतीव हृदयं विष्वक्प्रचारप्रियम् ॥ ९४॥
सालग्राम इवार्कमण्डल इव क्षीराम्बुराशाविव
श्रीवैकुण्ठ इवागमाञ्चल इव प्राचेतसोक्ताविव ।
निर्व्याजेन कृपाभरेण नितरां निर्धूय मोहांहसी
काङ्क्षत्येष ककुत्स्थवंशतिलकः कर्तुं पदं मे हृदि ॥ ९५॥
निहतवति कबन्धं नीरधौ सेतुबन्धं
विहितवति विचित्रं वीक्षकाणां पवित्रम् ।
जगदुपकृतिनिष्ठे ज्याकिणाङ्कप्रकोष्ठे
मम हृदयमुदारे मज्जति क्वापि वीरे ॥ ९९॥
शरस्फुरदुषर्बुधक्वथितजृम्भदम्भोवह-
द्बृहत्तरतरङ्गसङ्कुलितकूलशैलोदरे ।
उदन्वति वितन्वति स्तुतिमवक्रिमप्रक्रमः
क्रमेत हृदि मे तरण्यभिजनप्रदीपः प्रभुः ॥ ९७॥
जगत्त्रयपवित्रया जनितचित्रचारित्रया
महीभवकलत्रया महितभानुमत्पुत्रया ।
दयारुचिरशीलया दमितताडकाबालया
कयापि घननीलया कवचितं मनो लीलया ॥ ९८॥
निरर्गलधनुर्गुणप्रहितनिर्गलन्मार्गण-
प्रपञ्चहतवञ्चनासमरचुञ्चुनक्तञ्चरम् ।
चिरत्नमुनिरत्ननत्युचितयत्नमात्मा मम
स्मरत्ययमनत्ययं प्रभुमदित्यपत्यान्वयम् ॥ ९९॥
बिभ्रत्प्रत्यवपन्नसर्वभुवनश्वःश्रेयसश्रीपुनः
प्रत्युत्थापनविभ्रमैकरसिकौ पापयोर्धनुःसायकौ ।
स्थान्यादेशपदाधिरोपितदशग्रीवेदमेकान्तर-
भ्रातृव्यञ्जितशक्तिरस्तु हृदि मे वीराग्रणी राघवः ॥ १००॥
समीकभुवि चण्डया सरणधूतवेतण्डया
भुजाविजितशुण्डया भुजगभीमकोदण्डया ।
प्रतिद्विषमकुण्ठया प्रथमवासवैकुण्ठया
प्रविद्धदशकण्ठया प्रसृतमन्तरुत्कण्ठया ॥ १०१॥
प्रभूतगुणभूषणा प्रबलरक्षसां भीषणा
प्रमोदितविभीषणा प्रदरजाब्धिसंशोषणा ।
मखाशिषु कृतावना महदमुक्तसंसेवना
महीदुहितृसेवना मनसि भाति मे भावना ॥ १०२॥
दयारसधुरीणया दमिषु दत्तकल्याणया
दरीसदृशतूणया दलितरावणप्राणया ।
मलीमसविदूरया मनुकुलोदिताकारया
मनः सुकृतधारया मम हृतं महोदारया ॥ १०३॥
कृच्छ्रादन्तःसुरपरिषदः प्राप्य मार्गं प्रविश्य
ब्रह्मर्षीणां गणमथ चलत्कीशसम्बाधखिन्नम् ।
राजन्ये मे लगति हृदयं कापि पृथ्वीकुमारी-
पीनोत्तुङ्गस्तनमकरिकालेखविद्याधुरीणे ॥ १०४॥
निःशब्दस्तिमितप्लवङ्गमभटश्रेण्यन्तरालस्थली-
विक्रान्ताङ्गदहूतदर्शितविभुक्तैकैकदिक्पालकाम् ।
आस्थानीमवलोकितस्मितशिरः कम्पादिसंवाहनां
सन्तुष्यत्सकलामरां रघुपतेरन्तश्चिरं चिन्तये ॥ १०५॥
इति श्रीरामभद्रदीक्षितकृतं रामकर्णरसायनं सम्पूर्णम् ।
Proofread by PSA Easwaran psaeaswaran@gmail.com