विरक्तिरत्नावलिः
ॐ श्रीगणेशाय नमः ।
प्रणम्य गुरुचिद्धनं नततमस्ततिध्वंसनं
सुखाम्बुरसवृष्टिदं सुकृतिनां हृदब्जे सदाम् ।
करोमि चितिवृद्धये जनिविमुक्तये ज्ञानिनां
त्रयीहृदयसागरोद्भवविरक्तिरत्नावलिम् ॥ १॥
अपारभवसागरं चतुरशीतिलक्षोद्भव-
स्थलोर्मिचलितं सतीसुतसुतादिनक्राचितम् ।
महेश्वरपदाम्बुजप्रणयकर्णधारेरितं
न तर्तुमलमन्यतो दृढविरक्तिपोतं विना ॥ २॥
न रज्यति तु धावकान् मलिनमीषदप्यम्बरं
तथा सकलवासनामलिनमानसं संविदा ।
न तिष्ठति यथा रजः परमसूक्ष्मसूच्यग्रके
सरागहृदये नृणां शिवसुखाब्धिबिन्दोः कणः ॥ ३॥
विनाशयति शम्बरं निजकणांशसंस्पर्शतो
विपक्वकलशं सकृच्छ्रवणतोऽपि बोधस्तथा ।
सकामपुरुषं परं विगतकामचित्ते सदा
तथा नटति चेतना सुरसरोवरे हंसिका ॥ ४॥
विरक्तहृदयं तथा विशति संविदम्भो यथा
सुनिम्नतरभूतलं गलितवासना धीर्नृणाम् ।
विपक्षविहगो यथा वसति वृक्षनीडे निजे
तथा शिवसुरद्रुमे परमसौख्यसाम्राज्यदे ॥ ५॥
महाविबुधसङ्गिनाममृतलालसानां सदा-
शिवाङ्घ्रिकमलार्चने नियतमानसानां सदा ।
यथा विमलचन्द्रिका हिमकरस्य राकातिथौ
तथा सुकृतशालिनां किल विरक्तिरुत्पद्यते ॥ ६॥
तृणीकृतपितामहत्रिदशनाथसम्पच्चया
सदा स्फुरति मानसे सकलसम्पदा पूरिते ।
पुनश्च विषये स्पृहा भवति नैव पाते यथा
विरक्तिरिति वर्ण्यते मुनिवरैश्च सा सौख्यदा ॥ ७॥
जडाजडमये जगत्यसहनीयदुःखास्पदे
यथोपलमरुस्थले न लभते पयःशीकरम् ।
किरातहृदये दयां मधुरसं किराते जन-
स्तथा सुखकणं वृथाभ्रमणमात्रमेव ध्रुवम् ॥ ८॥
अनङ्गपरदम्पतीमथनजातशुक्लार्तवे
युते भवत एकधा विशति तत्र गर्भाशये ।
तदैव नरदेहभाक् सुकृतदुःखभोगाय वै
स्वकर्मवशगो रजोद्रवविवृद्धपेशीगतः ॥ ९॥
तदाशयगतं क्रमात् कललभूतरेतोरजो
जरायुपरिवेष्टितं मलजलालयान्त्रान्तरम् ।
न मातृजठरानलः पचति शालिबीजादिवत्
ततोऽङ्गमभिजायते विहितभोज्यशीलैः स्त्रियाः ॥ १०॥
शिरोनयननासिकाश्रवणबाहुवक्षःस्थलं
ह्यधोमुखहृदम्बुजं भवति गर्भपिण्डस्य च ।
स्वमातृरसधातुगप्रकृतिवर्णतेजोबला-
न्यधोमुखविलासवद्विमलदर्पणे पश्यतः ॥ ११॥
स्वपापफलभोगभाग् बधिरमूकपङ्ग्वादिकां
स तु प्रलभते मरुद्विकृतवक्त्रनेत्रादिकाम् ।
स्वपाकपरिपाकिकाविमलमृत्तिकास्फोटक-
प्रदीर्णसुषिरान्वितां घटतनुं तथा पूरुषः ॥ १२॥
स्वमातृजठरस्थितः कफगले परोधाच्छिशु-
र्न रोदिति सुखं तथा न लभतेऽग्नितापान्मलम् ।
विमुञ्चति न कुम्भकाद्वहति वेगजालं च नो
भजन्नरकयातनां कृमिरिवात्र मध्यस्थितः ॥ १३॥
चसाकफपरिप्लुतो जननमार्गतोऽधोमुखः
प्रसूतिसमये शिशुः पतति वायुना दैवतः ।
तदा कुशलकामिनी निजकरेण पादौ शिशोः
प्रगृह्य कुरुते ततः कफविशोधनं धून्वती ॥ १४॥
कट्ष्णरससेवनाद् वसनकम्बलाच्छादनात्
पुरीषजललोलनानुचितगन्धसंसेवनात् ।
क्षुधादिपरिपीडनादवशमानसादीन्द्रिय-
स्ततः शिशुदशां कथं परमपूरुषः काङ्क्षति ॥ १५॥
ममेदमिति वासनागृहशरीरतातप्रसू-
जनद्रविणभूषणाम्बरधरादिपश्वादिकम् ।
न चास्ति कुलगोत्रसूत्रनरजातिवर्णाश्रमाः
शिशोः क इह वेत्ति नाहमिति वृत्तिशून्यो यथा ॥ १६॥
पयोधरपयः शिशुः पिबति रौति वक्षोरुहे
निजाननगते ततः करपदं धुनात्यञ्जसा ।
अधः पतति मञ्चकाद् वमति तं कफं खादति
प्रमूढहृदयः सुखं विषयजं न विन्दत्यहो ॥ १७॥
परिभ्रमति वक्षसा पशुवदर्भको मन्दिरे
क्वचित् खलति रोदिति क्व नु गतेति माता भृशम् ।
कृमिं धरति पाणिना चलति जानुना चासकृ-
ज्जलं पिबति ताड्यते गदभयेन मात्रा तदा ॥ १८॥
द्विजोद्भवगदात् तदा श्रवणवेधतोऽभ्यङ्गतो
भृशोष्णजलसेचनादुरगपूतनापीडनात् ।
अतित्वरितगर्भभृत्कुजननीस्तनास्पर्शनाद्
व्यथा भवति तां पुनः स्मरति कः पुमान् हा शिशोः ॥ १९॥
प्रियैः सततखेलने प्रहरति स्वमाता गृहे
बहिः प्रियजनैः सदा बलपरीक्षया मर्द्यते ।
गुरुः पठनमन्दिरेऽक्षरविधौ परं शिक्षते
प्रपञ्चहृदयं वटुं पितृजनाश्च कौमारके ॥ २०॥
अहो जगति यौवनं नयति देहिनं सर्वदा
सकर्णवचनेक्षणं बधिरमूकजन्मान्धताम् ।
श्रुतिश्रवणशङ्करस्मरणमूर्तिसन्दर्शने
भवार्णवसुतारणप्लवपदाब्जभृद्देशिके ॥ २१॥
प्रभुः परमयौवनं विषययाचकेभ्यो यतो
हृषीकधनसङ्घमर्पयति कर्णभूपो यथा ।
विवेकरिपुमञ्जसा दहति कोपशस्त्राग्निना
सदाघकरमादराद्विटपतेश्च गृह्णात्यहो ॥ २२॥
अभूच्छतमखः स्वयं समढ्यौवनं योषितः
शरीरवरवेदिकाकलितयोनिकुण्डे भृशम् ।
जुहोति नरशुक्लकं वदननन्दने क्रीडति
प्रियाधरसुधां सदा पिबति कामयानोऽनिशम् ॥ २३॥
न यौवनवने चर प्रबलमारभिल्लाश्रये
स कामहतकः स्त्रियाः सुनिशितैः कटाक्षेषुभिः ।
प्रहृत्य करलाघवात् त्वरितमव्रणं प्रक्षिपेत्
कुचाद्रियुगलान्तरे त्वमपि तृष्णया मुह्यसि ॥ २४॥
न यौवनसुरां पिब द्रविणभीतिलज्जापहां
स्वजातिकुलशीलविस्मरणकारिणीं मोहिनीम् ।
परस्वयुवतीसतीगतिविवेकहानिप्रदां
कुमार्गगतिदायिनीं निगममार्गसरोधिनीम् ॥ २५॥
परस्परमतिप्रियं परमयौवने यद्दव्यो-
र्विरूपमपि मोहतः किल शरीरमासीत् पुरा ।
तदप्रियमहो भवत्यथ शरीरिणोः पश्यतोः
सुरूपमपि वार्धके विमलचेलभूषान्वितम् ॥ २६॥
जराशिथिलदेहिनो भुवि सुखं कुतो विद्यते
प्रमुढहृदयेन्द्रियो भवति तन्त्र सर्वा स्पृहा ।
पदं स्खलति वै गतौ कटितटं न तत् पूर्वव-
च्छिरश्चलति वेपते करयुगं मनो भ्राम्यति ॥ २७॥
स्वपुत्ररमणीसुता विषमवाक्यशूलेन तं
कुतस्तव धनं वद क्व नु च कर्म सम्पादितम् ।
इति प्रियजनाः सदा परितुदन्ति वृद्धं तदा -
प्यहो स परिखिन्नधीः शिवशिवेति नाक्रोशति ॥ २८॥
प्रयान्तमपि मन्दिरात् परुषवाक्यनिर्भत्सितं
कुचेलमतिवार्धकं विधृतदण्डहस्तं नरम् ।
क्व तात परिगच्छसीत्यपहसन्ति नप्त्रादयः
पुनश्च परिवेष्टिता अपहरन्ति तस्यांशुके ॥ २९॥
क्व मे नगरकम्बलं क्व च गतं कलिङ्गांशुकं
सुमृन्मयघटः प्रिये मृदुलतार्णशय्या परा ।
महानिशि गृहेश्वरि स्वपिषि चोरकाले कथं
प्रजल्पति जरान्वितो न लभतेऽपि निद्रासुखम् ॥ ३०॥
चतुर्ष्वपि दशान्तरेष्वहह भूपतिर्मानवः
सुखं न लभते सदा परवशो यतः सेन्द्रियः ।
स्वमातृपितृवर्जितो भवति तत्र बाल्येऽर्भकः
सदोपजननीजनैः स परिपोष्यते सेवकैः ॥ ३१॥
सदा विपदहो सुखं कथमसज्जनो मन्यते
नृपेन्द्रतनयस्य सम्भवति यच्च कौमारके ।
गजाश्वरथवाहनभ्रमणचालनारोहणे
महास्त्रशरचापशिक्षणविधौ गदायोधने ॥ ३२॥
सदा नगरपालने प्रकृतिरञ्जने ध्वंसने
द्विषां कुमतिशिक्षणे लुकृतिलोकसंरक्षणे ।
सुकीर्तिधनपोषणे निजसुहृज्जनालापने
कुतो निहितचेतसो नरमणेः सुखं यौवने ॥ ३३॥
नृपोऽहमिति गर्वितो विधिनिषेधवर्ज्यो भव-
त्यमार्गगमनात् सदा दुरितकण्टकाविद्धपात् ।
शशाङ्कमुखसुन्दरीवरतरक्षुपङ्क्तयां पुन-
र्न याति हृदयांशुकं नरपतेर्विलग्नं परम् ॥ ३४॥
भयं द्विजकुलोद्भवे भवति सर्वदा देहिनः
श्रुतिस्मृतिविचारणे यजनयाजने पाठने ।
स्वराक्षरविलोपतो दुरवगाहवेदार्थतो
यथाविधिजपार्चनाव्रतविलोपतः कालतः ॥ ३५॥
वणिक्कुलजदेहिनः क्व सुखमर्थकामस्य हा
परार्थचयरक्षणे कलितकालहीनको ।
महीपतिमहाभये परपणीयलाभक्षये
सदा निहितचेतसः कृषिपरिश्रमे गोक्रये ॥ ३६॥
त्रिवर्णजनसेवकः सविनयः पदादुद्भवो
विधेर्भवति सर्वदा परवशः स भुङ्क्ते कदा ।
अनेकपरिचर्यया शिथिलगात्रसर्वेन्द्रियः
कदा स्वपिति मानवः कथमसौ विरक्तिं भजेत् ॥ ३७॥
कुतः सुखमथ स्त्रिया भवति तत्र कौमारके
स्वजातिकुलशीलरूपमतितुल्यभर्ता मया ।
कदा क्व किल लभ्यते सकलभूषणालङ्कृता
भवामि कथमेवमादिशतचिन्तयावेष्टिते ॥ ३८॥
सदा मृदुलभाषणे श्वशुरसेवने यौवने
स्वभर्तृपरितोषणे गृहपदार्थसंरक्षणे ।
सुपाककरणे परं सुपरिवेषणे प्रेरणे
सदार्पितदृशः सुखं पतिगृहे रमण्याः कुतः ॥ ३९॥
मुहुर्भयमहो स्त्रियाः पतिविरोधगर्भाच्युतेः
प्रजासु बहुलत्वतो जननतः सपत्न्याः शिशोः ।
मृतेः प्रसवतो धवात्ययवियोगदारिद्रयतः
स्नुषातनययोगतोऽप्यननुकूलजामातृतः ॥ ४०॥
विरूपविगुणस्त्रिया रमणसम्प्रसादो न वै
जनाः सततमङ्गनामभिलषन्ति रम्या यदि ।
स्वमातृभवनस्थिता परजनेन सा निन्द्यते
सुखं खलु कुतः स्त्रियाः क्व भुवि लौकिकं चा मृतेः ॥ ४१॥
मुरारिपदपङ्कजप्रवणहस्तिराजोऽपि किं
सुखी परमभूत् पुरा कुजनिनक्रवक्त्राहृतः ।
क्षितीशवरवाहनस्य करिणस्तु का वा कथा
निषादिदृढशृङ्खलाङ्कुशनियन्त्रणाद् बन्धनात् ॥ ४२॥
सुखं शतमखाश्रयेऽप्यहह दभ्रमप्यन्ततो
न चाभ्रमुपतेः स्वतश्चरणरोधनाद् बन्धनात् ।
पुरन्दरमनोनुगां कलयतो गतिं चोत्तमां
मुनिप्रवरशापतो वसुमतीगजत्वान्वयात् ॥ ४३॥
पयोधिमथनोद्भवः सुरपतिप्रियोच्चैःश्रवाः
सदा सुररणाङ्कणभ्रमणधर्मलालामुखः ।
भवत्यपरसैन्धवो नरपतेः कथं प्राप्नुयात्
सुखं शकटकर्षणात् कुशलसादिपादाहतेः ॥ ४४॥
जितो हरिरितीह पक्षिपतिराप दर्पं ततो
हरेः किल वरार्थिनः प्रवरपत्रतामावहत् ।
सुखं न पतगेशितुश्च परपक्षिणः स्यात् कथं
किरातजनभोजनस्य तरुकोटरावासिनः ॥ ४५॥
त्रिमूर्तितनुरूपकस्तरुशिरोमणिः पुण्यभाक्
प्रजाविविधकामनासततपूरणायास्तधीः ।
सुखी भवति किं ततोऽपरतरुः कथं प्राप्नुयात्
सुखं भवनपुत्तलीपरिकरादिहेतुः परम् ॥ ४६॥
सदा त्रिपथगामिनी परमपावनी साप्यहो
सुखं न लभते नृणां दुरितवर्गसङ्क्षालनात् ।
तनूमलपरिक्षयाच्छिवकपर्दसंरोधना-
न्नदी विपिनगामिनी किमयते सुखं जाड्यभाक् ॥ ४७॥
सुखं किमु सरित्पतेश्चुलुकनान्मुनेर्मन्थना-
दहीन्द्रतनुरज्जुना सततबाडबग्रासतः ।
रवुप्रवरबन्धनान्नियतमाकुलीभावतो
निजे हि भवने सदा स्वतनुजापतेर्वासनात् ॥ ४८॥
समुद्रजलपानतो गगनमार्गसञ्चारतः
प्रचण्डपवनाहतेरशनिताडनाद् वज्रिणः ।
अकालनिजकालयोरपि च भूतले वर्षणात्
कुतो जडमयस्य हा भवति धूमयोनेः सुखम् ॥ ४९॥
वनस्पतिपतिः स्वयं स खलु राजयक्ष्माकुलः
सुधाकरशरीरभृद् भवति राहुणा पीडितः ।
मलिम्लुचसरोरुहप्रवरकामुकद्वेषिणो
विचित्रममरत्वमेतदवलोकयेन्दोः परम् ॥ ५०॥
महेश्वरभयाद् रविर्भ्रमति काञ्चनाद्रिं सदा
प्रजाघशुभकर्मणां भवति किं च साक्षी भृशम् ।
विहीनदशनाननश्चरुहविः समश्नात्यहो
कुतोऽस्य सुखमात्मनः परमनूरुमत्सारथेः ॥ ५१॥
शुभाशुभमखे हुतं वहति भूसुरैरानने
तदर्पयति हव्यवाड् यजनदेवताभ्यो हविः ।
पचत्यपि च षड् रसान् नृजठरे तथा मन्दिरे
कुतोऽस्य सुखमस्ति हा नियतदीपभावान्निशि ॥ ५२॥
सहस्रभगवान् हरिः कथमसौ सुखं प्रमुत्रा-
न्न चैकसुभगान्वितोऽपि च नरस्त्रिलोके सुखी ।
शरीरचरुयाजिनां रणधनञ्जये प्रीतये
स्वभोज्यगणिकाङ्गनाव्रजनियोजकश्चानिशम् ॥ ५३॥
सुखी भवति किं विधिर्विविधसृष्टिसङ्कल्पवान्
जितेन्द्रिययतीश्वरादरणचित्तवृत्तिः सदा ।
स्वपूर्वचतुराननप्रचुरमुण्डमाल्यं परं
महेशगलमण्डनं मनसि चिन्तयन् बुद्धिमान् ॥ ५४॥
सुखी कथमधोक्षजो रखुकुलावतंसः परं
दशाननवधोत्सुको नरहरिर्महावामनः ।
फणीन्द्रशयनः पयोनिधिनिकेतनः श्रीपति-
र्धराधरधरः पुमान् बहुलवेषधारी यथा ॥ ५५॥
महापितृवनालयो नरकरोटिमालाधरः
पिशाचगणसंवृतः करटिचर्मवासोधरः ।
चिताभसितलेपनो विषधरेन्द्रभूषो हरो
विरूपनयनः सुखी भवति किं च भिक्षाटनः ॥ ५६॥
विधिप्रमुखदैवतैर्मनसि काङ्क्षणीयं मुहु-
निन्दानममृतस्य यत् सकलदेवतांशात्मकम् ।
नृजन्म भुवि देहिनां परमदुर्लभं हाटकं
करोति कुमतिर्वृथा भुवि यथा ह्यपात्रे व्यधात् ॥ ५७॥
द्विजत्वमपि दुर्लभं वरकुलोद्भवत्वं नृणां
त्रयीविहितकर्मकृत्त्वमपि शाम्भवत्वं ततः ।
विशुद्धमतिसङ्गमो विमलबुद्धिमत्त्वं परं
त्विदं भवति यस्य वै सुकृतशालिनां सोऽग्रणीः ॥ ५८॥
गतं न लभते जनः क्षणलवांशमप्यायुषः
सदा विषयवासनाक्षपितकालवृत्तेर्बत ।
लभेत सिकतागतं जलमपि प्रयत्नान्न तत्
ततः कुरु तदैश्वरं सफलमात्मसंयोजनात् ॥ ५९॥
नर स्मर न तां वृथा विषलतामिमां सुन्दरीं
स्तनद्वयसुमञ्जरीमधुरपल्लवां मोहिनीम् ।
भवज्वरविकारदामसहनीयतृष्णावहां
स्त्रियः खलु विचिन्तभादपि विमोहयन्त्यद्भुतम् ॥ ६०॥
असत्यनिलयं परं दुरितकृष्ण वर्मेन्धनं
परार्तिकरणक्षमं परुषमोहगर्वालयम् ।
अचञ्चलसुधीमनःकुलगिरीन्द्रवज्रायुधं
कथं हि रमणीजनं कमलसम्भवोऽजीजनत् ॥ ६१॥
वशीकरणमन्त्रमद्भुतमपारवीर्यं स्मरः
प्रयोगकुशलः स्वयं खलु जपन् सदा त्र्यक्षरम् ।
प्रसिद्धमबलेति तं त्रिभुवनस्थजन्तुष्वसौ
करोति सफलं ततः स्मरहरेति मन्त्रं जप ॥ ६२॥
गतानुगतिका जना ध्रुवमिमे जगत्यां सुधी-
र्न कोऽपि सुविचारवान् यदबलेति मत्ताः स्त्रियः ।
विचित्रमिह ता बलप्रकृतिधर्मतेजस्तपो-
धनान्यपहरन्ति याः स्मरणमात्रतो जाग्रति ॥ ६३॥
सुतेन सुगतिः पितुः स्मृतिगिरेरितेति ध्रुवं
तथैव तपसा गतिर्न खलु पुत्रहीनस्य किम् ।
तदर्थमबलानले बहुधनेन्धनप्रोज्ज्वले
पतङ्ग इव दीपके पतति सत्तपोबाधके ॥ ६४॥
वृथा बहुधनव्ययैर्व्रजपैः प्रजोत्पादनं
करोति विबुधोऽपि किं जगति धर्मपत्न्या मुदा ।
स चेत् कुचरितो भवेद् भवति पुण्यलोकस्थितेः
पितुः पतनकारणं प्रकटमैहिके चायशः ॥ ६५।
पिता भवति रेतसा स्वयमिहैव पुत्रात्मना
त्रयी वदति तत्तथा विदितमेतदत्यद्भुतम् ।
स्वकर्मपरिपाकतो भवति जन्म चेति श्रुतं
श्रुतेर्हि वचनं तदर्थमवबुध्यते नो जडः ॥ ६६॥
अजस्य परमात्मनो न खलु शुक्लमाहारजं
पितृत्वमिव वन्ध्यपुंस इह नैव सम्भावितम् ।
अलिङ्गसुखचित्तनोः परिणतिश्च नो कर्मजा
सदाद्वयसदात्मनः श्रुतिविधिश्च कोऽप्यस्ति नो ॥ ६७॥
धनं स्वसुखकारणं निमिषशस्तथा लेशशो
नरेण बहुविद्यया परममार्जन भुवि ।
न नीतिवचनं हि तत् खलु जडं सुखस्यात्मनः
कथं भवति कारणं भुवि विचारवान् कोऽपि न ॥ ६८॥
धनं मदविवर्धनं पतिसतीमनोभेदनं
कुनीतिजनभूषणं नटनटीसमाकर्णनम् ।
प्रपञ्चतरुजीवनं प्रणयतैलसंशोषणं
कथं हि विदुषेष्यते कुमतिभिः प्रकोपो यथा ॥ ६९॥
``निरन्तरसुखप्रदं निटिललोचनं निष्कलं
ममत्वपरिमोचनं मदनवैरिणं तं प्रभुम् ।
विहाय विबुधोऽपि किं विभवसिद्धये कुत्सितं
नरं नरकमागिनं सततमाश्रयत्यात्महा ॥ ७०॥
धनार्जनपरो भव त्वमिह सर्वदा दुःखधी-
स्तवात्र सुखमीषदस्ति किमु तद्धनेन ध्रुवम् ।
स्वपुत्रसुकलत्रमित्रजनभोगयोग्यं भवेत्
तदार्जनसमुच्चयेषु सरघेव किं क्लिश्यसि ॥ ७१॥
त्रयीपठनमादरात् पितृतिथौ हि भोक्तुं द्विजः
करोति गदितुं क्वचित् स्मृतिविमर्शनं सूतकम् ।
मनूञ्जपति हिंसनाय परमार्थतो वेदवि-
न्न कश्चिदपि पुण्यधीर्भुवि विचारवानात्मनि ॥ ७२॥
इदं जगदसन्महन्न खलु कर्म देहः सती
धनं निधनमिन्द्रजालमिति सर्वमात्मीयकम् ।
परानुपदिशन्त्यहो श्रुतिशिरांसि लोके स्वयं
धनार्जनपराः सदा धनिगृहाश्रिताः पण्डिताः ॥ ७३॥
कुतर्कपठनोत्सुकाः कुसुमबाणशास्त्रीयकाः
प्रबन्धकथनप्रियाः प्रहसनप्रशंसाकराः ।
कलाकुशलबुद्धयः कलुषहूणभाषारता
भवन्ति भुवि भूसुरा निगमसारचित् कोऽपि न ॥ ७४॥
घनार्जनपरो भवान् भवति यावदेव प्रिया-
कुमारपितृसोदरीदुहितृमातृबन्धुस्नुषाः ।
भवन्ति विनयान्विताः परिसरन्ति भक्त्या परं
यदा भवति निर्धनो जगति ते हि कुप्यन्ति च ॥ ७५॥
न कोऽपि च सहायको भवति तत्र वर्त्मन्यहो
जनो बहुदयापरास्त्वयि हि ये श्मशानावधि ।
धनार्थमनुयान्ति केचन बुधा मुधा तज्जने
करोषि सततं प्रियं त्यज ममत्वपाशं ततः ॥ ७६॥
पलालमिह धान्यधीस्त्यजति लोकशास्त्रश्रुती-
स्तथा त्वमपि मोक्षधीस्त्वरितमेव तं स्वीकुरु ।
चराचरमयं रसं गुरुकटाक्षसंस्पर्शनात्
पयोऽपि जलमिश्रितं कलयतीह हंसो यथा ॥ ७७॥
इमामशुचिकुण्डिकां जडमयीं तनुं श्यामलां
रसार्तवसुमृन्मयीं पितृकुलालसत्कारणाम् ।
यतीन्द्रनवरन्ध्रिकां सुभगचक्रसम्भूतिकां
न तां स्पृश मनोरथश्वपचदूषितां सर्वथा ॥ ७८॥
अहो परमदुःखदो जगति कोऽस्ति देहात् पृथक्
परोपकृतिवृत्तिविस्मृतिपरश्च दोषाकरः ।
परार्तिनयनोत्सवः परधनक्षयौत्सुक्यधी-
स्तपोजनपराङ्मुखस्तरलताकरः सन्मतेः ॥ ७९॥
गजाब्जवरचित्रकायकिरिगोमृगाणां यथा
त्वगस्थिनखरोमरोचनवराणि गौरीपतेः ।
समर्पणविभूषणोपकरणानि जन्तोस्तथा
तवाङ्गमशिवार्पणं भवति किं न भूभारकृत् ॥ ८०॥
भनोनृपतिमञ्जसा जहि विवेकखड्गेन तं
महेश्वरपराङ्मुखं विषयपञ्चमन्त्र्यन्वितम् ।
शिवाङ्घ्रिकमलार्चनानियतकामयानस्थित-
स्ततो ह्यमृतसुन्दरी प्रवृणुयाद्भवन्तं सुधीः ॥ ८१॥
मनोदशमुखासुरं भवसमुद्रमध्योल्लस-
च्छरीरपुरवासिनं विमलबुद्धिसीतामुषम् ।
जहि त्वमभिरामधीः प्रणवचापचन्द्रेषुणा
विदेहकुलदीपिकां प्रलभसे पुनः सत्वरम् ॥ ८२॥
मनोन्मनि जहि द्रुतं हृदयचण्डभण्डासुरं
परात्प्रकृतिमण्डितं परमशाम्भवीभासिते ।
महेन्द्रधनुषा त्विषा मदनवैरिनेत्राग्निना
सुखा मृततरङ्गिणी भवसि तेन संराज्ञिका ॥ ८३॥
गुरूक्तिसुधयैव हृत् समलमाप्नुयाच्छुद्धतां
तदा तव हि मोक्षधोहृदयपुण्डरीकाम्बरे ।
अखण्डममृतं शिवं शशिकलावतंसं सुखं
ततस्त्वमिह पश्यसि प्रणतलोककल्पद्रुमम् ॥ ८४॥
कृपाब्धिवडवानलं सुकृतशैलवज्रायुधं
विमर्शसुममञ्जरीवनहुताशनं नाश्रय ।
सुमैत्रघनमारुतं सुमतिपद्मिनीहस्तिनीं
क्रुधं वरतपोऽशनिं चितिशशाङ्कराहुं नर ॥ ८५॥
स्पृहा शुनकबालिकेति हि वदामि भोज्ये तु सा
स्ववान्तमनघा च नातिपरिपालितान्नं भयात् ।
न गच्छति धरान्तरं तत इतः क्षणं धावति
ब्रवीमि किमहो सुधीर्जगति नास्ति तृष्णोपमा ॥ ८६॥
मनोरथपिशाचिका सकलधातुसंशोषिका
कुदेशगमनोत्सुका गलिन्तभीतिदुर्वृत्तिका ।
सदा चपलचित्तदा स्मरणमात्रतो नश्यति
ध्रुवं शिवपदाब्जभक्तिरसतृप्तिसेतोर्भुवि ॥ ८७॥
त्वमेव परमः शिवस्त्वयि हि जातमेतज्जगत्
त्वयि प्ररमते पुनस्त्वयि विलीयते सत्तया ।
त्वमेव सकलं जगज्जलनिधौ तरङ्गादिवत्
त्वमेव परमोक्तिवानहमपीति न त्वां विना ॥ ८८॥
इमां परमपावनीं हृदि विरक्तिरत्नावलिं
सदा वहति यो नरः स तु विवेकचूडामणिः ।
भजत्यमलबुद्धिषु प्रवरतामपि श्रीपुरे -
श्वरस्य कृपयामृतं प्रलभतामनन्तं शिवम् ॥ ८९॥
इति श्रीविरक्तिरत्नावलिः समाप्ता ।
(३८)
Proofread by Sivakumar Thyagarajan Iyer