यमकभारतम्
ध्यायेत्परमानन्दं यन्माता पतिमयदपरमानन्दम् । (ध्यायेत्तं परमानन्दम्)
उज्झितपरमानं दम्पत्याद्याद्याश्रमैस्सदैव परमानन्दम् ॥ १॥
यस्य करालोऽलं चक्रं कालः परस्य हि करालोलम् ।
यस्य गदा पवमानस्सन् यो व्यासोऽभवत्सदापवमानः ॥ २॥
यस्य रमा न मनोगं जगृहे विश्वम्भरापि नमनोऽगम् ।
यस्य पुमानानन्दं भुङ्क्ते यद्धाम कपतिमानानन्दम् ॥ ३॥
परमेषु यदा तेजः परमेषु चकार वासुदेवोऽजः ।
मानधि बिभ्रत्सु मनो माऽनधिमासीन्न वासुदेवोऽजः ॥ ४॥
सोऽजनि देवक्यन्ते यस्मादनुकम्पनावदेव क्यन्ते ।
अवदन्देव क्यं ते भुवनं हि सुराः सदैव देवक्यन्ते ॥ ५॥
नीतो वसुदेवेन स्वततेन स गोकुलं सवसुदेवेन । (सुवसुदेवेन)
तत्र यशोदा तनयं मेने कृष्णं स्वकीयमवदातनयम् ॥ ६॥
ववृधे गोकुलमध्याद्यो देवो विश्वमद्भुताकुलमध्यात् ।
तत्र च पूतनिकाया वधमकरोद्यन्निजाः सुपूतनिकायाः ॥ ७॥
अधुनोच्छकटं लोली पादाङ्गुष्ठेन वातपेशशकटं लोली ।
अतनोद्रक्षामस्य स्वाज्ञानाद्गोपिका सदेरक्षामस्य ॥ ८॥
मुखलालनलोला तन्मुखगं जगदचष्ट सालनलोलातत् ।
नाध्यैन्मायामस्य जगत्प्रभोः स्वधिकतततमायामस्य ॥ ९॥ (स्वाधिकतततमायामस्य)
तस्य सुशर्माण्यकरो दरिणो गर्गः सदुक्तिकर्माण्यकरोत् ।
अवदन्नामानमयं जगदादिं वासुदेवनामानमयम् ॥ १०॥
तस्य सखा बलनामा ज्येष्ठो भ्राताऽथ यन्निजाबलना मा ।
यस्य च पर्यङ्कोऽयं पूर्वतनो विष्णुमजसपर्यं कोऽयम् ॥ ११॥
तेन हतो वातरयस्तृणचक्रो नाम दितिसुतोऽवातरयः ।
हरमाणो बालतमं स्वात्मानं कण्ठरोधिनाऽबालतमम् ॥ १२॥
सोऽवनिमध्ये रङ्गन्नरिदरयुग्बालरूपमध्येरङ्गन् ।
अमुषन्नवनीतमदः स्वगोकुले गोपिकासु नवनीतमदः ॥ १३॥ (सगोकुले)
तन्माता कोपमिता तमनुससारात्मवादवाकोपमिता । (तमनुससारात्मवाकोपमिता)
जगृहे सानमनं तं देवं तच्चिन्तयैव सानमनन्तम् ॥ १४॥
अथ सान्तरितामानं विष्णुं विश्वोद्भवं सदान्तरितामानम् ।
अनयद्दामोदरतां योऽरमयत्सुन्दरी निजामोदरताम् ॥ १५॥
चक्रे सोऽर्जुननाशं प्राप्नोति यत्स्मृतिः सदार्जुनना शम् ।
तौ च गतौ निजमोकस्तेनैव नुतेन यन्निजानिजमोकः ॥ १६॥ (यन्निजोऽनिजमोकः)
अथ वृन्दावनवासं गोपाश्चक्रुर्जगत्क्षिताऽवनवासम् ।
तत्र बकासुरमारः शौरिरभून्नित्यसंश्रितासुरमारः ॥ १७॥
अहनद्वत्सतनूकं योपाल्लोकं स्वयत्नवत्सतनूकम् ।
सोपाद्वत्सानमरस्सहाग्रजो गोपवत्सवत्सानमरः ॥ १८॥
स विभुः श्रीमानहिके ननर्त यस्य श्रमानमामानहिके ।
अकरोन्नद्युदकान्तं कान्तं नीत्वोरगं सनाद्युदकान्तम् ॥ १९॥
हत्वा धेनुकमूढं बलात्प्रलम्बं च खेट् सधेनुकमूढम् ।
व्रजमावीदमृताशः पीत्वा वह्निं चरस्थितादमृताशः ॥ २०॥ (चरस्थिरादमृताशः)
गिरिणा रक्षापि कृता व्रजस्य तेन स्वरक्षरक्षापिकृता ।
शक्राय व्यञ्जयता स्वां शक्तिं विश्वमात्मनाऽव्यञ्जयता ॥ २१॥
रेमे गोपीष्वरिहा स मन्मथाक्रान्तसुन्दरीपीष्वरिहा ।
पूर्णानन्दैकतनुः स विश्वरुक्पावनोऽप्यनन्दैकतनुः ॥ २२॥ (विश्वरुक्पावनोऽप्यानन्दैकतनुः)
अथ हतयोर्गलिकेश्योः श्वफल्कजप्रापितः पुरी गलिकेश्योः ।
भङ्क्त्वा धनुराजवरं जघान तेनैव च स्वयं राजवरम् ॥ २३॥
मृत्नन् गजमुग्रबलं सबलो रङ्गं विवेश सृतिमुग्रबलम् । (श्रुतिमुग्रबलम्)
हत्वा मल्लौ बलिनौ कंसं च विमोक्षितौ ततौ लौ बलिनौ ॥ २४॥ (विमोक्षिता ततौ रौ बलिनौ)
प्रादात्सान्दीपनये मृतपुत्रं ज्ञानदीपसान्दीपनये ।
गुर्वर्थेऽज्ञानतमःप्रभेदिता नित्यसम्भृताऽऽज्ञानतमः ॥ २५॥
जित्वा मागधराजं तोषितमकरोत्सदात्मयोगधराजम् ।
अनुकुर्वन्निजसदनं चक्रे रम्यां पुरं सुबोधनिजसदनम् ॥ २६॥ (रम्यं)
प्रसभं सगजबलस्य क्षत्रस्योच्चैस्समगधराजबलस्य ।
मानं शिशुपालवरं हत्वा भैष्मीमवापा शिशुपालवरम् ॥ २७॥ (भैष्मीमवाप)
हंसो डिबिकश्चपलावमुना संसूदितौ यवनकश्च पला ।
कीर्तिर्विमला विरता प्रतता विश्वाधिपावनीलाविरता ॥ २८॥
सत्याजाम्बवतीर्या भार्या विन्दाद्या भानुसाम्बवतीर्याः ।
प्रद्युम्नं मोदरतः प्राप ज्येष्ठं हरिः सुतं मोदरतः ॥ २९॥
यत्परिवारतयेशा जाता देवा नृपात्मनाऽरतयेशाः ।
यद्भरितं विषसर्पप्रभृतिध्वान्तं न मारुतिं विषसर्प ॥ ३०॥
येन हिडिम्बबकाद्या रक्षोधीशा निपातिता बबकाद्याः ।
भीमे प्रीतिममेयां व्यञ्जयता तेन शेषपाति ममे याम् ॥ ३१॥
अथ कृष्णावरणे तान् प्राप्तान्राज्ञोऽशृणोत्सदावरणेतान् ।
द्रष्टुं यातस्सबलस्तां चानैषीत्पृथासुतांस्ततः सबलः ॥ ३२॥
तानिन्द्रस्थलवासांश्चक्रे कृष्णः पुरो निजस्थलवासान् । (कृष्णः परो)
स्वबलोद्रेचितमानैर्जुगोप धर्मं च तैः पराचितमानैः ॥ ३३॥
वालिवधानुनयाय प्रणयी सख्यं सुसन्दधेऽनुनयाय ।
वासवजेन विशेषात् तेनैव पुनर्नृजन्मजेन विशेषात् ॥ ३४॥
मातुः परिभवहाऽन्यै राज्ञा द्युसदामितश्च परिभवहान्यै ।
अभवन्नरकमुरारिर्योऽवासीदत्समस्तनरकमुरारिः ॥ ३५॥ (अभवन्नरकमुरारिर्योऽवात्सी)
नीतो दिवि देववरै रेमे सत्यासमन्वितोऽदेववरैः ।
सर्वर्तुवने शशिना निशि सत्यां वासरे वनेऽशशिना ॥ ३६॥
सुरतरुमापालिमतात् प्रकाशयन् शक्तिमात्मनः पालिमतात् ।
सुरवरवीरेषु दरी प्रधानजीवेश्वरः परेषुदरी ॥ ३७॥
पुरमभियायारिदरी दत्त्वा भद्रां पृथासुतायारिदरी ।
शक्रपुरीमभियातः प्रादाद्वह्नेर्वनं सतामभियातः ॥ ३८॥
शिवभक्तप्रवराद्यं पुमान्न सेहे गिरी शविप्रवराद्यम् । (गिरि)
तं स्वात्मेन्द्रवरेण व्यधुनोद्भीमेन धूतरुद्रवरेण ॥ ३९॥
यस्याज्ञाबलसारैः पार्थैर्दिग्भ्यो हृतं धनं बलसारैः ।
जित्वा क्ष्मामविशेषां प्रसह्य भूपान् समस्तकामविशेषाम् ॥ ४०॥
अथ पार्थान् क्रतुराजं प्रापयदमरेट् सरुद्रशक्रतुराजम् ।
पूजा तेनावापि छिन्नश्चैद्यः सृतिं गतेनावापि ॥ ४१॥
निहतौ सौभकरूशौ शीतो भातश्च येन तौ भकरूशौ ।
अजयद्रुद्रं च रणे बाणार्थेऽवनतिपतितकचन्द्रं चरणे ॥ ४२॥
असृजज्ज्वरमुग्रतमःक्षयप्रदो लीलयाऽघिवरमुग्रतमः ।
क्रीडामात्रं विश्वं प्रकाशयन्नात्मनः स विहरकमात्रं विश्वम् ॥ ४३॥
यस्यावेशोरुबलान्न्यहनत्पार्थोऽसुरान्प्रजेशोरुबलान् ।
वरदानादस्यैव जगत्प्रभोरीरणात्समनुगतनादस्यैव ॥ ४४॥
यस्यावेशात्सबलः प्रचकर्ष पुरं प्रसह्य चेशात्सबलः ।
कुरुपतिनाम नु यमुनाऽऽकृष्टा येनाहुरर्ह्यमतनु यमुना(१) ॥ ४५॥ (येनाहुरर्घ्यमतनु)
(१. अतनु यं उना, य अर्थात् पूज्य, उ अर्थात् रुद्रं)
यद्बलवान् क्रोधवशान्निनाय नाशं वृकोदरः क्रोधवशान् ।
लेभेऽचान्यागम्यं स्थानं पुष्पाणि धाम चान्यागम्यम् ॥ ४६॥
यद्वलभारवहत्वान्नाचलदुरगादिभिः सुभारवहत्वात् ।
धर्मादरिहाऽपि पदं भीमो येनैव साहसं रिहाऽऽपि पदम् ॥ ४७॥ (लिहाऽऽपि)
न हि नहुषोऽलं नहितुं धर्मो द्रौणिस्तथेतरोऽलं नहितुम् ।
नो राट् कर्णो ब्रह्मवरी येन ध्वस्तोऽस्त्रमग्रहीत्सब्रह्मवरी ॥ ४८॥ (सुब्रह्मवरी)
क्षात्रं धर्मं स्ववता गुरुवृत्त्यै केशवाज्ञया च चरमं स्ववता ।
सर्वं सेहेऽमनसा भीमेनैशैकमानिना हेमनसा ॥ ४९॥ (भीमेनेशैकमानिना)
यद्भक्तप्रवरेण प्रोतः स्वस्मिन् स कीचकः प्रवरेण ॥
पतितास्तस्य सहायाः कृष्णार्थे मानिनः समस्य सहायाः ॥ ५०॥
यद्भक्त्याऽनुगृहीतौ पार्थो भीमश्च गोनृपौ नु गृहीतौ ।
ऋणमुक्त्यै सुव्यत्यस्त्यै क्रमशो वीरावमुञ्चतां सुव्यत्यस्त्यै ॥ ५१॥
यद्भक्त्याऽमितयालं कृष्णा कार्ये विवेश कृष्णाऽऽकार्ये ।
यामीरार्घतनुत्वान्नापाद्भीमादृतेऽपि नाऽपाद्भीमात् ॥ ५२॥
यां स्प्रष्टुमिच्छन्तमजातशत्रुं न्यवारयत्स्वःस्थमजातशत्रुम् ।
शंरूपा ने नित्यरतेरियं श्रीरिति स्म देवेड्यदितेरियं श्रीः ॥ ५३॥ (शंरूप्य)
मनसामनसाऽमनसा मनसा यमनन्तमजस्रमवेदनुया ।
विलयं विलयं विलयं विलयन्निखिलं त्वशुभं प्रचकार च या ॥ ५४॥ (प्रचकार च यः)
सोऽगाद्दूतमुखेन प्रमुणेदं वर्तते यदूतमुखेन ।
पार्थार्थे बहुतनुतां यत्र प्रकाशयत् स्वयं सबहुतनुताम् ॥ ५५॥ (प्राकाशयत्)
गुरुकर्णनदीजादीनवधीच्चक्षुर्बलेन जनदीजादी । (जनदीजान्)
शक्त्या निजया परवान् स्वजनानुद्रेचयन्ननन्तयाऽपरवान् ॥ ५६॥
यस्य सुनीतिसहायान्न रिपून्मेनेऽर्जुनः समेतसहा यान् ।
अकरोच्चासु परासुप्रततिं सेनासु धावनासुपरासु ॥ ५७॥
येन जयद्रथमारः पार्थः शत्रूनवापतद्रथमारः । (पात्रा)
यद्विरहादपि देहे स रथः शश्वत् स्थितेः सदादपि देहे ॥ ५८॥
यद्भरितो भरताभः प्रभुरम्भाभावितोऽभिभरताभः ।
भीमो रभसाऽभिभवी प्रसभं भाभाभिभूर्भासा भिभवी ॥ ५९॥
यदनुग्रहपूर्णत्वाद् भीमः सर्वानरीननहिपूर्णत्वाऽऽत् । (यदनुग्रहिपूर्णत्वाद्)
अदहद्बाहुबलेन क्रोधाग्नावाहितान्निजाहुबलेन ॥ ६०॥
कृष्णाभीमाप्ततमः शीर्णं येन स्वकीयहृदयमाप्ततमः ।
धृतराष्ट्रसुतानवधीद् भीमेन स्थापितो मनसि सुसुतानवधीत् ॥ ६१॥
भीमनिपातितदेहानदर्शयत्स्वानरीन् विपातितदेहान् । (भीमविपाटित, विपाटितदेहान्)
कृष्णाया हितकारी सम्यग्घीरप्रियः सदाऽहितकारी ॥ ६२॥ (सम्यग्गीरप्रियः)
अथ हरिणाऽपीतबलं द्रौणेरस्त्रं महारिणा पीतबलम् ।
दधताऽवासोमरणं नीतं चक्रेऽभिमन्युजं सोमरणम् ॥ ६३॥
तस्य च रक्षा सुकृता जनार्दनेनेशशेषकेक्षासुकृता ।
पार्थेषु प्रेमवता नित्यं भर्त्राऽसुतासुविप्रेमवता ॥ ६४॥
ज्ञानं परमं प्रादाद्भीष्मगतः सृतिविमोक्षचरमं प्रादात् ।
पाण्डुसुतानामधिकं चक्रे वेदं गुणोत्तरं स्वनामधिकम् ॥ ६५॥
तेनावापि सुजातैर्हरिमेधस्तुरगावर्तनेऽपि सुजातैः । (सुजातैर्हयमेधस्तुरगावर्तनेऽपि)
पाण्डुसुतैः सवसूकैराप्तैर्व्यासात्मना च सुसवसूकैः ॥ ६६॥
तदनु सुपाण्डुतनूजै रेमे क्ष्मां पालयन् सुपाण्डुतनूजैः ।
अनुपमसुखरूपोऽजः परमः श्रीवल्लभः स्वधिकरूपोजः ॥ ६७॥ (सति सुखरूपोजः)
सुगतिं परमामददान्निजयोग्यां ज्ञानिसुततिपरमामददात् ।
(चरमामददान्निजयोग्यां ज्ञानिसुततिम्परमामददात्)
पार्थानां सयदूनां स पितृप्रेष्यादिनामिनां सयदूनाम् ॥ ६८॥
रेमे तत्रापिसुखी परमोऽनन्तो ननन्द तत्रापिसुखी ।
प्राणेनेन्दिरया च प्रयुतो नित्यं महागुणेन्दिरया च ॥ ६९॥
एवं सर्वाणि हरे रूपाणि श्रीपतेः सुपर्वाणिहरेः ।
पूर्णसुखानि सुभान्ति प्रततानि निरन्तराणि सुभान्ति ॥ ७०॥
राम राम महाबाहो माया ते सुदुरासदा ।
वादसादद को लोके पादावेव तवासजेत् ॥ ७१॥
जेत्सवातव वेदापाकेलोकोदद सादवा ।
दासरादुसुतेयामाहोबाहा मम राम रा ॥ ७२॥ (राम राः)
देवानां पतयो नित्यं नो मतं यस्य जानते । (मतं यस्य न जानते)
तस्मै देव नमस्येऽहं भवतेऽसुरमारये ॥ ७३॥
समस्तदेवजन कवासुदेवपरामृत ।
वासुदेव परामृत ज्ञानमूर्ते नमोऽस्तु ते ॥ ७४॥
देवादे देवलोकप पूर्णानन्दमहोदघे ।
सर्वज्ञेश रमानाथ देवाऽऽदेदेवलोकप ॥ ७५॥
योनिर्ममेशेषपुराणविद्यां योनिर्ममेशेषपुराणविद्याम् ।
योनिर्ममेशेषपुराणविद्यां योनिर्ममेशेषपुराणविद्याम् ॥ ७६॥
अनन्तपारामितविक्रमेश प्रभो रमापारमनन्तपार ।
महागुणाढ्यापरिमेयसत्त्व रमालयाशेषमहागुणाढ्य ॥ ७७॥
भाभाभाभाभाभाभाभाभाभाभाभाभाभाभाभा ।
भाभाभाभाभाभाभाभाभामाभाभाभाभाभाभा ॥ ७८॥
नैव परः केशवतः परमादस्मात्समश्च सुकेशवतः ।
सोऽयं शपथवरो नः शश्वत्सन्धारितः सुशपथवरोऽनः ॥ ७९॥
कृष्णकथेयं यमिता सुखतीर्थेनोदिताऽनने ने यं यमिता । (सुखतीर्थेनोदिताऽनेने)
भक्तिमता परमेशे सर्वोद्रेकात्सदानुताऽऽप रमेशे ॥ ८०॥ (सर्वोद्रेकात्सदावताऽऽप)
इति नारायणनामा सुखतीर्थंसुपूजितः सुरायणना मा । (सुऽवकतीर्थेसुपूजितः नारायणना)
पूर्णगुणाधिक पूर्णज्ञानेच्छाभक्तिभिः स्वधिक पूर्ण ॥ ८१॥
(पूर्णगुणैरधिक पूर्णज्ञानेच्छाशक्तिभिः स्वधिक पूर्णः)
॥ इति श्रीमद्मध्वाचार्यविरचितं यमकभारतं सम्पूर्णम् ॥
कृष्णकथा
Proofread Vani V.