परिव्राड्मननम्
॥ श्रीराम समर्थ ॥
प्रथमप्रकरणम्
मय्यनन्तसुखाम्भोधौ बहुधा विश्ववीचयः ।
उत्पद्यन्ते विलीयन्ते तेन मे न पृथक् स्थितिः ॥ १॥
क्षीरे क्षीरं यथा क्षिप्तममृते ह्यमृतञ्च वा ।
संयुक्तमेकतां याति यथाऽहं मय्यनन्तताम् ॥ २॥
ब्रह्माविष्णुमहेशाद्याः देवा वाण्यादिदेवताः ।
मद्रूपेणैव चिद्व्योम्नि राजन्ते भेदवर्जिताः ॥ ३॥
मायाकॢप्तौ बन्धमोक्षौ न स्तः स्वात्मनि वस्तुतः ।
यथा रज्जौ निष्क्रियायां सर्पाभासविनिर्गमौ ॥ ४॥
यत्रैष सकलो भासो दर्पणान्तः पुरं यथा ।
तच्चिन्मात्रोऽहमत्यच्छःनिर्विकारस्वभाववान् ॥ ५॥
यथा पिपीलकाश्वासैः मेरुश्चलति नो क्वचित् ।
मायाकार्यैस्तथा नाहं किञ्चित्क्वचिदपि च्युतः ॥ ६॥
अपि शीतशुगर्कोऽपि अप्यत्युष्णश्च चन्द्रमाः ।
अप्यधः प्रसरेदग्निः नाहं स्यां विकृतः क्वचित् ॥ ७॥
यथैव व्योम्नि नीलत्वं यथा नीरं मरुस्थले ।
पुरुषत्वं यथा स्थाणौ शुक्तौ वा रजतस्थितिः ॥ ८॥
मयि भूम्नि परानन्दे निर्विकारेऽद्वये तथा ।
माययारोपितश्चापि विकारो मे न सज्जते ॥ ९॥
माया तत्सर्वकार्यञ्च तमः शद्वेन चोच्यते ।
ज्योतिषां ज्योतिरेवाहं तमःपारेऽस्य सुस्थितः ॥ १०॥
भोग्यहीनोऽहमानन्दः चैत्यनिर्मुक्तचिद्घनः ।
स्वे महिम्नि स्वसत्ताकः सन्मात्रोऽहं स्वभावतः ॥ ११॥
मत्त ऐरावतो बद्धः सर्षपीकोणकोटरे ।
मशकेन कृतं युद्धं सिंहोघै रेणुकोटरे ॥ १२॥
पद्माक्षे स्थापितो मेरुः निगीर्णो भृङ्गसूनुना ।
वन्ध्यापुत्रेण पश्चात्स शशशृङ्गेण वै हतः ॥ १३॥
मृगाम्भोत्तुङ्गकल्लोलैः बलादाकृष्टवन्नभः ।
तस्मिन्निमज्य सुस्नातान्प्राणांस्त्यक्त्वा दिवं गतम् ॥ १४॥
यथैत्तत्तावदेवं स्यात् अर्थशून्यविकल्पनम् ।
मायातत्कार्यरूपस्य मय्यनन्तचिदर्णवे ॥ १५॥
नोदेति नास्तमायाति मयि किञ्चिन्न किञ्चन ।
सद्घनश्चिद्घनो वाऽहमानन्दघन एव वा ॥ १६॥
एकोऽहमद्वयोऽहं वा स्वभावपरिनिष्ठितः ।
न जातं जायते किञ्चित् जनिष्यति न वा मयि ॥ १७॥
चिद्रूपत्वान्न मे जाड्यं सत्यत्वान्नानृतं मम ।
आनन्दत्वान्न मे दुःखमेकोऽहं नित्यनिर्मलः ॥ १८॥
इति श्रीरामदासकृपान्वितैः भगवद्भिः श्रीधरस्वामिभिः विरचिते
परिव्राड्-मनने प्रथमप्रकरणं सम्पूर्णम् ॥
द्वितीयप्रकरणम्
सर्वभावान्तरस्थाय चैत्यमुक्तचिदात्मने ।
प्रत्यक्चैतन्यरूपाय मह्यमेव नमो नमः ॥ १॥
शास्त्राभ्यासैर्बुद्धिसौक्ष्म्यं सूक्ष्मतत्त्वावगाहने ।
दृश्यते त्वग्रया बुद्ध्या सूक्ष्मया सूक्ष्मदर्शिभिः ॥ २॥
कर्माणि चित्तशुद्ध्यर्थ ऐहिकार्थसुखाप्तये ।
औपासनेन ऐकाग्र्यं चित्तस्य च विधीयते ॥ ३॥
शास्त्रमभ्यस्य मेधावी ज्ञानविज्ञानतत्परः ।
पलालमिव धान्यार्थी त्यजेद् ग्रन्थमशेषतः ॥ ४॥
उल्काहस्तो यथा लोके द्रव्यमालोक्य तां त्यजेत् ।
ज्ञानेन ज्ञेयमालोक्य पश्चात्तत्परिवर्जयेत् ॥ ५॥
आत्मानमात्मनः साक्षात् ब्रह्मबुद्ध्या सुनिश्चलम् ।
देहजात्यादिसम्बन्धान् वर्णाश्रमव्यवस्थितान् ॥ ६॥
वेदशास्त्रपुराणानि पदपांसुमिव त्यजेत् ।
नानुध्याद् बहून्शब्दान् वाचोविग्लापनं हि तत् ॥ ७॥
विज्ञेयोऽक्षरतन्मात्रं जीवितं चापि चञ्चलम् ।
विहाय शास्त्रजालानि यत्सत्यं तदुपास्यताम् ॥ ८॥
न कर्मणा न प्रजया धनेनाप्यवदत्श्रुतिः ।
अमृतत्वं च त्यागेन मुमुक्षूणां विमुक्तये ॥ ९॥
योन्तःशीतलया बुद्ध्या रागद्वेषविमुक्तया ।
साक्षिवत्पश्यतीदं हि जीवितं तस्य शोभते ॥ १०॥
परात्मनि च यो रक्तः विरक्तोऽपरमात्मनि ।
सर्वैषणाविनिर्मुक्तः स भैक्षं भोक्तुमर्हति ॥ ११॥
अहमेवाक्षरं ब्रह्म वासुदेवाख्यमद्वयम् ।
इति भावो ध्रुवो यस्य तदा भवति भैक्षभुक् ॥ १२॥
सशिखं वपनं कृत्वा बहिःसूत्रं त्यजेद् बुधः ।
यदक्षरं परं ब्रह्म तत्सूत्रमिति धारयेत् ॥ १३॥
इति श्रीरामदासकृपान्वितैः भगवद्भिः श्रीधरस्वामिभिः विरचिते
परिव्राड्-मनने द्वितीयप्रकरणं सम्पूर्णम् ।
तृतीयप्रकरणम्
अध्रुवैःसाधनैर्न स्यात् ध्रुवप्राप्तिःस्वतोभवा ।
ब्रह्मैवाहं शुद्धबुद्धो ह्यज आत्मा महान् धृवः ॥ १॥
अकृतेन कृतेनापि प्राप्तिः स्यान्न कदाचन ।
अखण्डैकरसो ह्यात्मा ब्रह्मैवाहं सनातनः ॥ २॥
सूक्ष्मबुद्ध्या च किं ज्ञेयं मम नित्योपलब्धितः
हृद्यन्तर्ज्योतिरेवाहं स्वयञ्ज्योतिः स्वभावतः ॥ ३॥
वेदशास्त्रपुराणानि भूतानि सकलान्यपि ।
येनार्थवन्ति तं किं मां विज्ञातारं प्रकाशयेत् ॥ ४॥
स्वयं प्रकाशरूपं तत्किं शास्त्रेण प्रकाश्यते ।
नित्यप्राप्ते हि मद्रूपं निःशब्दं ब्रह्म निर्गुणम् ॥ ५॥
श्रवणं तु गुरोः पूर्वं मननं तदनन्तरम् ।
निदिध्यासनमित्येतत्पूर्णबोधस्य कारणम् ॥ ६॥
शृण्वन्त्वज्ञाततत्त्वास्ते जानन् कस्मात्शृणोम्यहम् ।
मन्तन्तां संशयापन्नाः न मन्येऽहमसंशयः ॥ ७॥
विपर्यस्तो निदिध्यासेत्किं ध्यानमविपर्यये ।
देहात्मत्वविपर्मासं न कदाचिद् भजाम्यहम् ॥ ८॥
न कर्मणा नो प्रजया वित्तेनापि भवेत्सुखम् ।
सुखं भूमाहमेवाहं सर्वोपास्योऽद्वयः शिवः ॥ ९॥
न मे चित्तं न तच्छुद्धि मया किञ्चिदपेक्ष्यते ।
अप्राणो ह्यमनाः शुद्धः इत्यादिश्रुतिशासनात् ॥ १०॥
ऐहिकामुष्मिकार्थे वा सिद्धये मुक्तयेऽपि वा ।
न मेऽस्ति किञ्चित्कर्तव्यं सुखरूपोऽहमाततः ॥ ११॥
दुःखिनोऽज्ञाः संसन्तुकामं पुत्राद्यपेक्षया ।
परमानन्दपूर्णोऽहं संसरामि किमिच्छया ॥ १२॥
अनुतिष्ठन्तु कर्माणि परलोकधियासवः ।
सर्वलोकात्मकः कस्मात् अनुतिष्ठामि किं कथम् ॥ १३॥
किं करोमि क्व गच्छामि किं गृह्णामि त्यजामि किम् ।
यन्मया पूरितं सर्वं महाकल्पाम्बुना यथा ॥ १४॥
ब्रह्मादिकीटपर्यन्ताः प्राणिनो मयि कल्पिताः ।
बुद्बुदादिविकारान्ताः तरङ्गाः सागरे यथा ॥ १५॥
तरङ्गस्थं द्रवं सिन्धुः न वाञ्छति यथा तथा ।
विषयानन्दवाञ्छा मे मा भूदानन्दरूपतः ॥ १६॥
दारिद्र्याशा यथा नास्ति सम्पन्नस्य तथा मम ।
ब्रह्मानन्दे निमग्नस्य विषयाशा न तद्भवेत् ॥ १७॥
स्वान्मन्यारोपिताशेषभासवस्तु निरस्य च ।
अहमेव परं ब्रह्म पूर्णमद्वयमक्रियम् ॥ १८॥
न देवासुरगन्धर्वाः न तल्लीकाः पुमांश्च स्त्री ।
न भोग्य-भोक्तृ भोगाश्च मय्यखण्डे चिदात्मनि ॥ १९॥
न निरोधो न चोत्पत्ति न बद्धो न च साधकाः ।
न मुमुक्षुर्न वै मुक्ताः स्वप्रकाशेऽद्वये मयि ॥ २०॥
सर्वद्रष्टा विभिन्नोऽहं दृश्याच्चिन्मात्र विग्रहः ।
जीवेशजगदाभासाः चिन्मये विलयं गताः ॥ २१॥
चिदखण्डरसे को वा पुमान्स्त्री च जगच्च किम् ।
जीवशौ कौ तयोर्ज्ञानं मयि किञ्चिन्न वैद्म्यहम् ॥ २२॥
ब्रह्माण्डपिण्डौ जीवेशौ जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तया ।
नोपाधिश्च न तत्कर्म चिन्मात्रे शिष्यते क्वचित् ॥ २३॥
अतिरिक्ते च सर्वस्वात्सर्वरूपेऽथवा तते ।
मय्यद्वय सुखे स्फारे भिन्नता विलयं गता ॥ २४॥
इति श्रीरामदासकृपान्वितैः भगवद्भिः श्रीधरस्वामिभिः विरचिते
परिव्राड्-मनने तृतीयप्रकरणं सम्पूर्णम् ।
चतुर्थप्रकरणम्
अध्यारोपापवादाभ्यां निष्प्रपञ्चं प्रपञ्चते ।
नित्यस्य निष्प्रपञ्चस्य प्रपञ्चोऽयं न मे कदा ॥ १॥
जागरत्स्वप्नयोरेवं प्रपञ्चोऽज्ञे विभासते ।
सुप्तौ तु विलयं याति स्वाज्ञानेऽनात्मवेदिनाम् ॥ २॥
स्वप्ने जागरितं नास्ति जागरे स्वप्नता न हि ।
द्वयमेवं लये नास्ति लयोऽपि ह्युभयोर्न च ॥ ३॥
त्रयमेवं भवेन्मिथ्या गुणत्रयविनिर्मितम् ।
अस्य द्रष्टा गुणातीतः एकोऽहं नित्यचिद्घनः ॥ ४॥
अज्ञाने बुद्धिविलये निद्रा सा भण्यते बुधैः ।
विहीनाज्ञानतत्कार्ये मयि निद्रा कथं भवेत् ॥ ५॥
बुद्धेः पूर्णविकासोऽयं जागरः परिकीर्त्यते ।
बुद्धितत्कार्यहीनत्वात् जागरो मे न विद्यते ॥ ६॥
हिता नाडी प्रचारो यत् बुद्धेः स्वप्नः प्रजायते ।
सञ्चारधर्मशून्येऽस्मिन् मयि स्वप्नो न विद्यते ॥ ७॥
जाग्रत्स्वप्नसुषुप्त्यादि प्रपञ्चं यत्प्रकाशते ।
स्वात्मनोऽन्यच्च किं तत्स्यात् अतोऽहं ब्रह्म स्वप्रभम् ॥ ८॥
मय्यवस्था यतः सर्वा जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तयः ।
मत्तोन्यदासकं तेषां किं स्याद् ब्रह्म ततोऽस्म्यहम् ॥ ९॥
जाग्रत्स्वप्नसुषुप्त्याहि प्रपञ्चं यत् प्रकाशते ।
तद्ब्रह्माहमिति ज्ञात्वा सर्वबन्धैः प्रमुच्यते ॥ १०॥
यदन्यत्तस्य विलयः जन्मना शौचसङ्गतौ ।
स्वमात्रस्य विकारो मे न हि कश्चित् सुसङ्गतम् ॥ ११॥
स्वात्मन्याऽन्यद्भवेद् दृश्यं दृश्यं यज्जनितं च तत् ।
तस्य कार्यस्य षड्भावाः न मेऽतोऽहमजोऽव्ययः ॥ १२॥
यतोऽजन्मा अविनाशी नित्यशुद्धाश्चिदात्मकः ।
नित्यं कार्यविहीनोऽस्मि मत्समं नास्ति किञ्चन ॥ १३॥
अविनाशस्वभावस्य निरंशस्य ह्यजस्य वा ।
नैव मे स्वात्ममात्रस्य जन्ममृत्युश्चिदात्मनः ॥ १४॥
सर्वपूर्णे स्वतःपूर्ण स्वमात्रे मयि चित्सुखे ।
किमर्थं कस्य कामाय कार्यं स्यान्निरुपाधिके ॥ १५॥
प्रयोजनमनुद्दिश्य प्रवृत्तिर्मे कथं भवेत् ।
सृजेयं किं न मे किञ्चित्कार्यं स्याद्यत्प्रयोजकम् ॥ १६॥
आकाशे दृश्यतेऽसङ्गे मेघकार्यमितस्ततः ।
मय्यद्वये निर्विकारेऽसङ्गे तन्मायिकं भ्रमः ॥ १७॥
यथाच्छन्नं न चाकाशं मेघकारैर्न सम्भवेत् ।
मायाच्छन्नस्तथा नाहं नानाकारैर्न मे जनिः ॥ १८॥
यथाकाशे भवेद्वार्वायुना खं न चाल्यते ।
तथा मयि स्याद्यदहं ब्रह्मास्मि न हि चञ्चलः ॥ १९॥
चिद्घनः सद्घनोऽहं वा ह्यानन्दघन एव च ।
न मेऽस्ति माया चाञ्चल्यं न मे स्फूर्त्या पृथक् स्थितिः ॥ २०॥
चिन्मात्रत्वान्न मे जाड्यं जाड्याभावान्न विस्मृतिः ।
विस्मृत्यभावतो नैव ब्रह्मवाहं स्मृतिश्च मे ॥ २१॥
यदा न मय्यहं ब्रह्म स्मृतिर्भवितुमर्हति ।
लक्षीकृत्य च मां माया स्फूरत्येवं स्फुटं ततः ॥ २२॥
इति श्रीरामदासकृपान्वितैः भगवद्भिः श्रीधरस्वामिभिः विरचिते
परिव्राड्-मनने चतुर्थप्रकरणं सम्पूर्णम् ॥
पञ्चमप्रकरणम्
लोहचुम्बकवन्माया यत्सान्निध्याज्जडाऽपि च ।
चेतनत्वमवाप्नोति तदहं ब्रह्म निश्चलम् ॥ १॥
ब्रह्मैवासीदिदं ह्यग्रे एकमेवाऽवदत्शृतिः ।
तदात्मानं स्वयं चावेत् अहं ब्रह्मेति तत्त्वतः ॥ २॥
तस्मात्तत्सर्वमेवेदमभवत्तच्चयोऽद्वयम् ।
देवर्षिमनुजानां वै प्रत्यबुध्यक सोऽभवत् ॥ ३॥
अधिष्ठानान्नचाध्यस्तं पृथग्भवितुमर्हति ।
अध्यस्तफणिनि रज्जुर्यथैकाऽभावभावयोः ॥ ४॥
नित्योऽहं निर्विकल्पोऽहं चिन्मात्रोऽहं स्वभावतः ।
न मे किञ्चिद्विकारोऽस्ति मायाया भावतोऽन्यथा ॥ ५॥
अव्यक्ताच्च महज्जातं ततोऽहङ्कार एव च ।
पञ्चभूतं ततः सूक्ष्मं स्थूलं च क्रमशोऽभवत् ॥ ६॥
पञ्चाऽपञ्चीकृताभ्यां च स्थूलसूक्ष्मवपुस्ततः ।
शिवोऽविद्यावशाज्जीवः प्रवेशानन्तरोऽभवत् ॥ ७॥
सङ्कल्पादिप्रवेशान्ता सृष्टिरीशविकल्पिता ।
जाग्रदादिविमोक्षान्ता सृष्टिर्जीवविकल्पिता ॥ ८॥
बीजेऽव्यक्तो यथा वृक्षः मायायां कार्यमीदृशम् ।
यदा भावे तदानीं सा कथ्यतेऽव्यक्तनामतः ॥ ९॥
पृथ्वीजलमनुष्यैश्च यथा बीजं द्रुमोन्मुखम् ।
तत्सृष्ट्योन्मुखमव्यक्तं कालकर्मतपः क्रमैः ॥ १०॥
बीजादङ्कुर एवं हि अव्यक्तान्महदुद्गमः ।
अङ्कुरार्थे यथा पर्णे तथा प्रकृतिपूरुषौ ॥ ११॥
तत्पर्णाभ्यां च विस्तारो वृक्षस्यैवं यथा भवेत् ।
तथैव भवविस्तारः पुम्प्रकृत्योर्विधीयते ॥ १२॥
द्विधा विभज्यात्मानं स अर्धेन पुरुषोऽभवत् ।
अर्धेन नारी तस्यां तु विराजमसृजद्विभुः ॥ १३॥
मायां तु प्रकृतिं विद्यात्मायिनं तु महेश्वरम् ।
तस्यावयवभूतैस्तु व्याप्तं सर्वमिदं जगत् ॥ १४॥
मायासम्बन्धतश्चेशः जीवोऽविद्यावशात्तथा ।
वाचारम्भणमात्रं हि वस्तुतो न हि किञ्चन ॥ १५॥
चिदखण्डरसत्वेन मयि माया न विद्यते ।
नाविद्या न तयोः कार्यं मयि किञ्चिद्विजृम्भते ॥ १६॥
छायादेहाश्रिता यद्वत् भिन्नाभिन्ना न चान्यथा ।
मदाश्रितां तथा माया तुच्छा काप्यसती तथा ॥ १७॥
छायया देहसम्बन्धो यथा भवितु मर्हति ।
तथैव मम सम्बन्धो मायया च भवेदिह ॥ १८॥
देहस्य सत्ता छायायां तथाऽऽस्यां मत्स्थितिर्भवेत् ।
मायावृद्धिक्षयाभ्यां च क्वचिन्नास्ति पृथक् स्थितिः ॥ १९॥
अव्यक्ते त्वीश्वरः प्रोक्तस्तथा महति विश्रुतः ।
हिरण्यगर्भनाम्नात्र सङ्कल्पस्योदयः श्रुतः ॥ २०॥
नानाकारैस्ततः स्वस्य बहुत्वमुपपादितम् ।
रूपं रूपं बभूवात्र श्रुतेर्गीः सम्प्रवर्तते ॥ २१॥
बीजमेकं यथास्वस्माद्बहून्युत्पादयेत्तथा ।
हिरण्यगर्भ एवायं बह्वाहं रूपतोऽभवत् ॥ २२॥
अव्यक्तं कारणं तस्मान्महल्लिङ्गवपुर्भवेत् ।
यत्रेकोऽहं बहु स्यां वै सङ्कल्पोद्गम ईरितः ॥ २३॥
डालिमेहि यथा तस्य बीजान्यन्तर्भवन्ति हि ।
यथा डालिम इत्युक्तः सर्वबीजसमष्टितः ॥ २४॥
तथाऽहमो बहुत्वं च स्वर्णगर्भे प्रतिष्ठितम् ।
हिरण्यगर्भ इत्युक्तः सर्वोहं मान्यतः श्रुतौ ॥ २५॥
योगेनात्मा सृष्टिविधो द्विधारूपो बभूव सः ।
पुमांश्च दक्षिणार्धाङ्गे वामार्धा प्रकृतिः स्मृता ॥ २६॥
सर्व मिथुनमेतस्माद् अग्निषोमात्मकं जगत् ।
एनयोः सन्नतिः साऽपि सर्वा स्त्रीपुरुषात्मका ॥ २७॥
अर्धो वा एष यत्पत्नी द्वेधात्मानमपादयत् ।
स्त्रीपुमांस्मै रहं चैकं श्रुत्या चानुभवेन च ॥ २८॥
अनेक नामरूपाभ्यां सृष्टिरेवं प्रवर्तिता ।
जातिशीलगुणैः कृत्यै तथा भूरादयः क्रमात् ॥ २९॥
स्त्रीपुमान्रूपतः सर्वा प्रवृत्तिः सृष्टिसर्जने ।
मातापितृमलोद्भूते देहेऽसङ्गोऽहमानतः ॥ ३०॥
अनेक रोचकैर्वाक्यैर्मयि सृष्टिर्विकल्प्यते ।
एकोऽहमि न चानन्ये भिन्नवार्ताऽपि सम्भवेत् ॥ ३१॥
अहंरूपेण मात्रेषु ह्यलिङ्गं भेदवर्जितम् ।
सुविधाय श्रुतिर्वक्ति चात्मानं जानथाऽद्वयम् ॥ ३२॥
न स्त्री नाहं पुमांश्चापि न बालो बालिकाऽपि च ।
सर्वस्मिन्मां हि चिन्मात्रं यं पश्येत्स हि मुक्तिभाक् ॥ ३३॥
सर्वभूतस्थमात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि ।
सम्पश्चन्ब्रह्म परमं याति नान्येन हेतुना ॥ ३४॥
समं सर्वेषु भूतेषु तिष्ठन्तं परमेश्वरम् ।
विनश्यत्स्वविनश्यन्तं यः पश्यति स पश्यति ॥ ३५॥
कालत्रये यथा सर्पे रज्जो नास्ति तथा मयि ।
अहङ्कारादि देहान्तं जगन्नास्त्यहमद्वयः ॥ ३६॥
इति श्रीरामदासकृपान्वितैः भगवद्भिः श्रीधरस्वामिभिः विरचिते
परिव्राड्-मनने पञ्चमप्रकरणं सम्पूर्णम् ॥
षष्ठप्रकरणम्
कारणं यस्य वै कार्यं कार्याभावान्न कारणम् ।
मयि मत्तः पृथङ्नास्ति कार्यं नाऽहं न कारणम् ॥ १॥
असतो मा सद्गमय तमसो मा ज्योतिरिति ।
मृत्योर्मामृतवत्वञ्च प्रार्थना दृश्यते श्रुतौ ॥ २॥
असत्तमो मृत्युरूपं कार्यमेतत्ततः स्फुटम् ।
कार्यस्यैतस्य यत्स्यात्तत्कारणं तादृगेवहि ॥ ३॥
असत्तमो मृत्युरूपमिदमग्रेऽवदत्शृतिः ।
तें नैव पश्चात्तत्कार्यं व्याकृतं तावदेव हि ॥ ४॥
कार्येषु कारणगुणाः सङ्क्रामन्तीति न्यायतः ।
कार्यकारणयोर्मेलः समीचीनतया स्थिता ॥ ५॥
जाग्रत्स्वप्नप्रपञ्चस्य कारणं शून्यमेव तत् ।
सौषुप्तप्रत्ययादेवं मायारूपं विबुध्यते ॥ ६॥
तुच्छाऽनिर्वचनीया या श्रुता शक्तिः स्वभावतः ।
तस्या रूपेण तत्कार्यं तथैवेत्येव गम्यते ॥ ७॥
शक्त्यैव कार्यजननं शक्तिरेव हि कारणम् ।
मायाकार्यमिदं सर्वं ततः सर्वैर्निगद्यते ॥ ८॥
कार्यं जडं यतः सर्वं शक्तिः साऽपि जडा भवेत् ।
रसोऽहं सच्चिदानन्दः जडा प्रकृतिरुच्यते ॥ ९॥
शून्यं पूर्णाङ्कसंयुक्तं यद्वद्गण्यं तथैव हि ।
माया तत्कार्यसकलं मद्योगादेव गण्यते ॥ १०॥
मायाकार्यस्य वैविध्यं मद्विना नैव सिद्ध्यति ।
विनैकगणनां क्वापि काऽपि सङ्ख्या न विद्यते ॥ ११॥
स्वे महिम्नि सदैकोऽस्मि चिन्मात्रोऽहं स्वभावतः ।
नित्यं मायाविद्ययोस्तत्कार्यंस्याभावभावयोः ॥ १२॥
सत्यज्ञानानन्ततोऽहं प्रतियोगितया स्थितः ।
मच्चेतनवती सेयं जज्ञेऽनृतजडं जगत् ॥ १३॥
ततो मद्ब्रह्मरूपस्य कारणत्वं जगौ श्रुतिः ।
यतो वानेन वाक्येन तदध्यारोपितं किल ॥ १४॥
कार्ये कारणता याता कारणे न हि कार्यता ।
कारणत्वं ततो गच्छेत् कार्याभावे विचारतः ॥ १५॥
अथाऽहं शुद्धबोधश्च कार्यकारणवर्जितः ।
एक एवाद्वितीयोऽत्र त्ववाङ्मनसगोचरः ॥ १६॥
चिदानन्दे न मय्येवमसदादिकलक्षणा ।
मायाऽविद्या न तत्कार्ये दुःखानृतजडं च यत् ॥ १७॥
प्रमादो मृत्युरित्याहुः मृत्युरत्यन्तविस्मृतिः ।
कार्यं सर्वं मृत्युरूपं कार्ये मद्विस्मृतिर्यतः ॥ १८॥
कार्यस्यैतस्य पूर्वं कारणं साऽपि विस्मृति ।
शक्तिर्मृत्युरिति ख्याता नित्यबोधे न सा मयि ॥ १९॥
मायोपाधिर्जगद्योनिः सर्वज्ञत्वादिलक्षणः ।
मिथ्यैव बत मां वक्ति श्रुतिरध्यापयत्यहो ॥ २०॥
आत्मैवाऽहमसन्नाहमात्मैवाऽहं च निर्गुणः ।
आत्मैवाऽहं न माया च न तत्कार्यमसज्जडम् ॥ २१॥
न विश्वस्तैजसः प्राज्ञाः विराट् सूत्रेश्वरः क्वचित् ।
न पुमान् प्रकृतिश्चैव न नारी न नरः क्वचित् ॥ २२॥
न सङ्कल्पो न भुतानि नेन्द्रियाणि मनस्तथा ।
क्वचित्सूक्ष्मश्च स्थूलश्च देहो नाहमचेतनः ॥ २३॥
न मे कामश्च क्रोधश्च रागद्वेषौ न मे क्वचित् ।
न मे नारीति भावः स्यात् न मे नर इति क्वचित् ॥ २४॥
सत्यस्वरूप एवाहं चिद्घनानन्दविग्रहः ।
एकोऽहं नास्ति मत्तोऽन्यत् अहमेवास्मि केवलः ॥ २५॥
वन्ध्यामातुरहो पुत्रः पितुर्वै ब्रह्मचारिणः ।
मृगतृष्णाम्भसि स्नातः खपुष्पकृतशेखरः ॥ २६॥
विदेह एष आयाति शशशृङ्गेण संयुतः ।
अजो सपरिवारैश्च निस्तत्त्वमखिलं खलु ॥ २७॥
कार्योपाधिरहं जीवः कारणोपाधिरीश्वरः ।
कार्यकारणतां हित्वा पूर्णबोधावशिष्यते ॥ २८॥
तस्मान् मुमुक्षुभिर्नैव मतिर्जीवेशवादयोः ।
कार्या, किन्तु ब्रह्मतत्त्वं निश्चलेन विचार्यताम् ॥ २९॥
मायाभावान्न चाविद्या चेशाभावान्न जीवकः ।
चिन्मात्रत्वान्न मे भेदः सत्यत्वान्न च मे पृथक् ॥ ३०॥
पूर्णाङ्के मीलितं शून्यं पूर्णाङ्के नैव तिष्ठति ।
तथा मन्मीलिता माया मद्रूपेणैव तिष्ठति ॥ ३१॥
अन्याभावादद्वयोऽहं तस्या नित्यनिवृत्तितः ।
अहं सच्चित्सुखानन्दः न मद्भिन्नं मयि स्थितम् ॥ ३२॥
न मे किञ्चित्क्वचिद्वापि पृथक्त्वं तु प्रतीयते ।
सच्चिदानन्दमात्रोऽहमहमेवाहमद्वयः ॥ ३३॥
अन्यहीनस्वभावात्मा भेदशून्यः स्वयम्प्रभः ।
सद्घनश्चिद्घनश्चाहमानन्दघन एव च ॥ ३४॥
केवलः शान्तरूपोऽहं केवलः शाश्वतोस्म्यहम् ।
केवलास्तित्वरूपोऽहमहं त्यक्त्वा हमस्म्यहम् ॥ ३५॥
इति श्रीरामदासकृपान्वितैः भगवद्भिः श्रीधरस्वामिभिः विरचिते
परिव्राड्-मनने षष्ठप्रकरणं सम्पूर्णम् ॥
सप्तमप्रकरणम्
दृग्दृश्यौ द्वौ पदार्थौ स्तः परस्परविलक्षणौ ।
दृग्ब्रह्म दृश्यं मायेति किल वेदान्तडिण्डिमः ॥ १॥
प्रथमं स्फुरणं यत्स्यात् मयि ब्रह्मणि केवले ।
अहं ब्रह्मेति माया सा दृश्यं सर्वादिमत्तथा ॥ २॥
ब्रह्माग्रेऽवेदहं ब्रह्म तस्मात्तत्सर्वमेव हि ।
विद्याऽविद्यादिभेदेन जीवेश्वरविभानतः ॥ ३॥
अभासेन च जीवेशौ करोतीति श्रुतिर्जगौ ।
मायाविद्या च सैवेयं भवति स्वयमेव हि ॥ ४॥
मायासम्बन्धतश्चेशो जीवोऽविद्यावशस्तथा ।
कल्पितेयमविद्येयमनात्मन्यात्मभावनात् ॥ ५॥
एतावदेवाविद्यात्वं नाहं ब्रह्मेति निश्चयः ।
एतावदेव विद्यात्वमहं ब्रह्मेति निश्चयः ॥ ६॥
देहोऽहमिति सङ्कल्पः सत्यं जीवः स एव हि ।
देहोऽहमिति यज्ज्ञानं तस्याज्ञानं तदेव हि ॥ ७॥
देहोऽहमिति सङ्कल्पः तदन्तःकरणं स्मृतम् ।
अन्तःकरणसम्भिने बोधः सोऽहम्पदाभिधः ॥ ८॥
देहोऽहमिति सङ्कल्पः हृदयग्रन्थिरीरितः ।
अहं चिदपि गेहेन योगाच्चिज्जडतास्य तु ॥ ९॥
हृदयग्रन्थिसम्भेदाच्चिदहं चेति निश्चयात् ।
अहं ब्रह्मेति बोधाद् वा स जीवः केवलः शिवः ॥ १०॥
अशब्दमस्पर्शमरूपमव्ययं
तथाऽरस नित्यमगन्धवच्च यत् ।
अनाद्यनन्तं महतः परं ध्रुवं
निचाय्य मां मृत्युमुखात् प्रमुच्यते ॥ ११॥
देहेन्द्रियप्राणमनोऽहमादयः
सर्वे विकारा विषयाः सुखादयः ।
व्योमादिभूतान्यखिलं च विश्व-
मव्यक्तपर्यन्तमिदं ह्यनात्मा ॥ १२॥
दृशिस्वरूपं गगनोपमं परं
सकृद्विभातं त्वजमेकमक्षरम् ।
अलेपकं नित्यस्थितं यदद्वयं
निचाय्य मां मृत्युमुखात् प्रमुच्यते ॥ १३॥
आनन्दरूपोऽहमखण्डबोधः
परात्परोऽहं धनचित् प्रकाशः ।
मेघा यथा व्योम न च स्पृशन्ति
मायाविकाराणि न मां स्पृशन्ति ॥ १४॥
सङ्कल्पमात्रकलने किल चेशभानं
सङ्कल्पमात्रकलने बत जीवभावः ।
सङ्कल्पमात्रकलने हि जगद्विलासः
सङ्कल्पशून्यमयि नास्ति विभिन्नमीषत् ॥ १५॥
इति श्रीरामदासकृपान्वितैः भगवद्भिः श्रीधरस्वामिभिः विरचिते
परिव्राड्-मनने सप्तमप्रकरणं सम्पूर्णम् ॥
अष्टमप्रकरणम्
घटाकाशमठाकाशौ महाकाशे प्रतिष्ठितौ ।
एवं मयि चिदाकाशे जीवेशौ परिकल्पितौ ॥ १॥
परोक्षतापरिच्छेदशाबल्यापोहनिर्मलम् ।
तदसीति निरालक्ष्यं ब्रह्मैवाहं स्वयम्प्रभः ॥ २॥
जीवेशयोः जाग्रदादि प्रपञ्चं यत्प्रकाशते ।
तदहं चित्सुखं ब्रह्म निर्विकल्पं सनातनम् ॥ ३॥
नष्टे पूर्व विकल्पे तु यावदन्यस्य नोदयः ।
तन्मध्ये चित्स्वरूपेण नित्योऽहं निर्विकल्पकः ॥ ४॥
आकाशे वायुवत्तस्मिन् मय्यहं यद्विभासते ।
तस्य लक्ष्यस्वरूपेण सर्वस्यात्मस्वरूप्यहम् ॥ ५॥
अहं ब्रह्मेति विज्ञानमीश्वरस्येति कथ्यते ।
नित्यबुद्धस्वरूपोऽयं सर्वज्ञः सर्वशक्तिमान् ॥ ६॥
बहुस्यां वा प्रजायेति प्रवृत्तौ चोद्यते ततः ।
कर्ता भर्ता प्रविष्टश्च नियन्ता नाशिताऽपि च ॥ ७॥
अहं नाम्मा प्रविष्टः सन् जीवत्वेन वसत्यसौ ।
ततः पतिश्च पत्नी च भूत्वा कामादिवेष्टितः ॥ ८॥
बहुस्यामिति सन्तत्या प्रपूरयति स्वेप्सितम् ।
ईश एव जगत्यस्मिन् पटे तन्तुरिव स्थितः ॥ ९॥
स्वरूपस्याविस्मृतितः प्रवृत्तावीश इर्यते ।
स्वरूपस्य च विस्मृत्या प्रवृत्तो जीव इर्यते ॥ १०॥
नाहं जीवस्तथेशो वा प्रवृत्तिरहितो यतः ।
न मे द्विभजनं चापि पुं प्रकृतितया स्थितिः ॥ ११॥
न मे किञ्चित्सर्जनं वा प्रवेशस्तेषु सम्मतः ।
चतुर्विधेषु देहेषु सृष्ट्वा मिथुनमीदृशम् ॥ १२॥
नाहं देहो न मे देहो पुमान्नाहं न प्रकृतिः ।
नरो नाहं न नारी वा न मे कामो न सन्ततिः ॥ १३॥
ज्ञेयाभावज्ञानमात्रे किञ्चिज्ज्ञत्वं न जीवकः ।
मयि भूम्नि न तत्सर्वं सर्वज्ञो वेश इत्यपि ॥ १४॥
अहमो लक्ष्यमेतेषु प्रपञ्चस्याप्रवर्तकम् ।
निर्विकल्पस्वभावं यत् तदहं चित्सुखं स्वयम् ॥ १५॥
सूत्रात्मके पटे नित्यं यथा कर्पाससंस्थितिः ।
तथा सूत्रात्मके विश्वे सच्चिदानन्दसंस्थितिः ॥ १६॥
अखण्डैकरसत्वेन निर्विकारोऽहमानतः ।
बोधानन्दे स्वमात्रेऽस्मिन् ययि मत्तो न किञ्चन ॥ १७॥
मयि किञ्चित्पृथङ्नास्ति स्वयमेकात्मना स्थितः ।
सर्वसङ्कल्पशून्योऽहं निर्विकल्पस्वभाववान् ॥ १८॥
द्वैतं यदि तदाद्वैतं द्वैताभावेऽद्वयं न च ।
दृश्यं यदि दृगप्यस्ति दृश्याभावे दृगेव न ॥ १९॥
नास्ति दृष्टान्तिकं सत्ये नास्ति दार्ष्टान्तिकं ह्यजे ।
चिन्मात्रं केवलं चाहं न मत्तो मयि किञ्चन ॥ २०॥
विलक्षणं यथा ध्वान्तं लीयते भानुतेजसि ।
तथाऽनिर्वचनीया या माया सा मयि स्वार्चिषि ॥ २१॥
माया तत्कार्यमखिलं मय्यनन्तचिदर्णवे ।
अर्थशून्यविकल्पोऽयं नास्ति नास्ति कथं च न ॥ २२॥
इति श्रीरामदासकृपान्वितैः भगवद्भिः श्रीधरस्वामिभिः विरचिते
परिव्राड्-मनने अष्टमप्रकरणं सम्पूर्णम् ॥
समाप्तोऽयं ग्रन्थः ॥
इतिशम् ॥
॥ ॐ तत्सत् ॥
इति परिव्राड्मननं सम्पूर्णम् ।
Proofread by Paresh Panditrao