Bhikshatanakavyam by Utprekshavallabhakavi

उत्प्रेक्षावल्लभकविविरचितं भिक्षाटनकाव्यम्

प्रथमा पद्धतिः । काव्यमुखम्

कल्याणमाहवतु वः शिवयोस्तदेकं गात्रं यदीयमसितच्छवि कण्ठमूलम् । वामेतरेऽपि कुरुते सितभासि भागे प्रारब्धशैलतनयापरिणामशङ्काम् ॥ १॥ कार्श्यं क्षिणोतु भवतां परमेश्वरस्य भिक्षाटनं तदनुसंहितदेहिशब्दम् । यन्मानिनामपि विधेर्विपरीतभावे याच्ञोक्तिदैन्यसहमेव मनश्चकार ॥ २॥ सद्यस्तुषारगिरिजौषधिसेवयैव यः स्वोपयुक्तगरलं शमयाञ्चकार । अन्यैरशक्यशमनाज्जननामयाद्वः पायादपायनिलयादयमादिवैद्यः ॥ ३॥ नित्यं करोतु भगवान्स करीन्द्रवक्त्रः प्रारभ्यमाणशुभकर्मविघातलोपम् । दोषानुषङ्गरहितः स शिवोऽपि यस्य भृङ्गेषु गण्डतलचुम्बिषु साभ्यसूयः ॥ ४॥ वाल्मीकिरस्तु विजयी प्रथमः कवीनां तस्यानुसारसरलः स च कालिदासः । अन्ये भवन्तु जयिनः कवयोऽथ मा वा एषां कृतः कृतिषु नैव मयावगाहः ॥ ५॥ सन्त्येव सूक्तिरसिका बहवो मनुष्याः स्वर्गौकसो नवसुधारसनिर्वृताश्च । तौ दुर्लभौ कविवचःस्खलितस्य सोढा मर्त्येषु सागरगरस्य च यः सुरेषु ॥ ६॥ भूयानसत्कविजनो जगतीति खेदा- न्मौनग्रहः सुकविभिर्न कदापि कार्यः । काकै रसस्य निनिदैर्निचितेऽपि लोके किं कोकिला विदयते नहि कूजितानि ॥ ७॥ दुर्दान्तदुर्जनचिते भुवने नराणां प्रायो वरं विकलतैव कलोपपत्तेः । राहुग्रहेण न कदापि कलाविहीनः पूर्णस्तु हन्त परिभूयत एव चन्द्रः ॥ ८॥ एकेन सूक्तिमणिना हृदयङ्गमेन प्राज्ञस्य सत्कविपदं कुरवि(?)प्रयाति । वक्षोगतेन मणिनेव परस्य पुंसो रत्नाकरत्वगणना लवणार्णवस्य ॥ ९॥ नापेक्षते महदपि प्रथमानदोषं निर्दोषमल्पमपि नन्दति वस्तु लोकः । मूर्ध्ना बिभर्ति कृशमप्यनिशं सुधांशुं शम्भुः कलङ्कर(स)हितं न तु पूर्णबिम्बम् ॥ १०॥ सर्वे खलास्तिलकयन्तु चिराय पृथ्वीं सत्सम्भवो बहु मतः सुजनेषु हेतुः । घोरेषु घर्मदिवसेष्वतिलङ्घितेषु छायाद्रुमान्मृगयते नहि कोऽपि मर्त्यः ॥ ११॥ सन्तः क्षतानि जनयन्तु यथेष्टमस्या- माभाति तैरधिकमेव सरस्वती मे । दन्तक्षतं प्रियतमैरुपभोगकाले किं मण्डनाय न भवेद्वरसुन्दरीणाम् ॥ १२॥ सन्त्येव केऽप्यमितवाङ्मयदुर्विदग्धा- स्तेषां पुरः सुकविभिः स्वगिरः प्रकाश्याः । तेजस्यति प्रवितते सति तिग्मरश्मे- र्मुञ्चन्ति केचिदुपला निजमल्पतेजः ॥ १३॥ भूत्वा चिरेण गमिताः कति नाम सन्तः पृथ्वीश्वराश्च कति नाम तथेतरेऽपि । अद्यापि कीर्तिवपुषा कवयः पृथिव्यां जीवन्ति तेष्वभिहितस्तुतयोऽथवा तैः ॥ १४॥ मा मा परत्र विषये विषमेक्षणे मे तस्मिन्सदा भवतु हीनगुणापि वाणी । यो मूर्ध्नि मुग्धहृदयो जनगर्हणीयां धत्ते सुधांशुकलयैव सहास्थिमालाम् ॥ १५॥ आकर्णयन्तु मम सूक्तिवेदः प्रबन्धं तैर्नन्द्यतां पुनरयं खलु निन्द्यतां वा । आकर्णगोचरतयैव भवेद्गरीया- नस्माकमस्तु सफलो रचनाप्रयासः ॥ १६॥ वृत्तं वसन्ततिलकं विषयस्य जीव- भिक्षाटनं कविरसौ शिवभक्तदासः । श‍ृङ्गार एव हि रसस्तदिह प्रबन्धे श्रद्धा न कस्य यदि सूक्तिविनोदशीलः ॥ १७॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये काव्यमुखपद्धतिः प्रथमा ।

द्वितीया पद्धतिः । मण्डणम्

भिक्षाटनेन पुरुहूतपुराङ्गनाना- माकस्मिकोत्सवविधायिनि भूतनाथे । तासामनङ्गशरजर्जरमानसानां नानाविधानि चरितानि वयं वदामः ॥ १॥ रथ्यागतस्य गिरिशस्य विलोकनाय निर्गन्तुकाममनसो(?)वनितागृहेभ्यः । नैजाभिरूप्यगुणदर्शितपौनरुक्त्य- माचार इत्यभिमतं परिकर्म चक्रुः ॥ २॥ चन्द्रस्य सञ्चितकलस्य शरत्प्रसादो गन्धद्विपस्य च पुनर्मदिरोपयोगः । प्रागेव यौवनपरिष्करणे शरीरे भूरोऽपि भूषणविधिः प्रमदाजनस्य ॥ ३॥ लाक्षान्निय(मस्)तुमवलम्बितमात्र एव सख्या करेण तरुणाम्बुजकोमलेन । ईशान्तिकव्रजविघ्नभुवा रुषेव कस्याश्चिदग्रदमाशु बभूव रक्तम् ॥ ४॥ कस्याश्चिदग्रपदमाशु सखी विधाय लाक्षाक्र(क्त)मेकमारग्रहणे प्रसक्ते । आरञ्जितेतरविवेकमपारयन्ती कर्तुं मुहूर्तमनयोः स्तिमितावतस्थे ॥ ५॥ कस्याश्चिता(दा)यतदृशश्चरणारविन्दे नैपथ्यकर्मनिपुणेन सखीजनेन । आमुक्तमेव मणिनूपुरमुन्मदस्य मुक्तक्षणेन निगलो मदनद्विपस्य ॥ ६॥ काचिद्गतित्वरणलुप्तमतिश्चकार चूडामणिं चरण एव चकोरदृष्टिः । यः स्थापयत्यसम एव पदे स्वमूर्ध्ना सम्भाव्यमस्य किमहो न जनस्य हास्यम् ॥ ७॥ उद्दामदामकरचापविकल्पमौष्टिं पुंवर्गचित्तमृगवञ्चनमार्गरज्जुम् । काञ्ची मदीयवलयान्न बहिः पुमर्थ इत्यूचि(चु)षी कलरवेण बबन्ध काचित् ॥ ८॥ तां दिव्यसिन्धुपुलिनाकृतिभाजि काचि- त्काञ्चीं नितम्बफलके कलयाञ्चकार । उत्तीर्णभीमजननाम्बुधयोऽपि मुक्ता यामाश्रिता जघनसङ्गमकौतुकेन ॥ ९॥ मुक्तेरपि प्रियतमाजघनोपभोगः श्रेयान्न मृग्यमिह वस्तुनि नः प्रमाणम् । तत्पश्यतायतदृशा रशनाकलापे मुक्ता अपि स्वयमहो पुनरेव बद्धाः ॥ १०॥ पीनस्तनद्वितयधारणकर्शितस्य मध्यस्य मण्डनविधीन्न चकार काचित् । निःशङ्कमन्यभरनिर्वहणैकजाता- त्कार्श्यात्परं न खलु भूषणमस्ति किञ्चित् ॥ ११॥ हारेण च स्तनयुगं परिभूष्य पीन- मत्यायतं च जघनं रशनागुणेन । मध्यस्तु हन्त न कयापि विभूषितोऽभू- द्रिक्तिः सतां हि रविनैव हि माननीयः ॥ १२॥ पङ्कोद्भवत्वपरिवादभयान्मृगाक्ष्या जातं सरोजयुगलं कुचवेशधारी । शक्यं न धातृविहितं परिहर्तुमस्य भूयोऽपि येन घनचन्दनपङ्कलेपः ॥ १३॥ तस्मानि(दत्तानि)शङ्खवलयानि करे कयाचि- त्तानीन्दुखण्डघटितानि ममैष तर्कः । यस्या निसर्गमृदुपाणिसरोजमेषा- मामोचने झटिति यन्मुकुलीबभूव ॥ १४॥ एकावलीकलितमौक्तिककैतवेन कस्याश्चिदुन्नतपयोधरयुग्मसेवाम् । चक्रुर्मनांसि यमिनामतिनिर्मलानि कन्दर्पमुक्तशरपातकृतान्तराणि ॥ १५॥ दास्यामि हारहरिचन्दनकुङ्कुमानि दाक्ष्यं यदा हरवशीकरणं तदा ते । इत्यात्मनः स्तनमुपांशु निगद्य काचि- त्सर्वेतराङ्गपरिकर्मविधिं चकार ॥ १६॥ नूनं विदग्धजनकृत्यमतर्क्यपाकं लाक्षारसप्रणयिना वनिताजनेन । कस्याश्चिदोष्ठपुट एव कृतः समस्तं यूनां मनः सपदि लम्भितरागमासीत् ॥ १७॥ काचित्स्वकीयदशनानि विशोधयन्ती बिम्बाधरोष्ठरुचिसङ्गमपाटलानि । आदर्श एव परिवारजनोपनीते दृष्ट्वा न जात्वपि पुनर्विरराम रामा ॥ १८॥ प्रागेव मोहनमथाञ्जनयोजनेन चक्रे तथा मृगदृशो नयनं सखीभिः । पश्यन्यथा युवजनो गलमीश्वरस्य निःशेषलुप्तगरलं गणयेदशेषः ॥ १९॥ साम्ये मिथः स्थितवतोऽभ्युपने(?)नराणां वैषम्यबुद्धिरुभयोः समदर्शनेन । इत्याकलय्य किल कापि विलोचनान्ते कर्णद्वये गलितमुत्पलमाततान ॥ २०॥ नामार्द्रचन्दनरसेन सखीललाटे लेखां मदालसदृशो विदधे विदग्धा । यां वीक्ष्य शम्भुरपि मुग्धजटाशशाङ्के शङ्काकुलीकृतमनाः स्वकरं चकार ॥ २१॥ मा जातु राहुपरिभूतिरतर्क्ययोगा- न्मा भूत्क्षयः किमपि मा च कलङ्कयोगः । कस्याश्चिदेवमभिधाय मुखेन्दुबिम्बं रक्षामयं तिलकमाप्तजनश्चकार ॥ २२॥ कस्याश्चन प्रचुरकेशभरे जलार्द्रे जाड्यास्पदं तरुणवर्गमनो बभूव । कालेयधूपजुषु(षि)धूपितमात्तपुष्पे पुष्पाविद्धमथमङ्घ्री(?)निबद्धमेव ॥ २३॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये मण्डणपद्धतिद्वितीया ।

तृतीया पद्धतिः । मण्डनप्रतिषेधः

नारीषु निर्गमनमण्डनतत्परासु सख्योपचारसगुणो(णा)र्थमनोहराणि । ईशावलोकनमुहूर्तनिरोधभीत्या प्रारब्धमण्डननिषेधफलान्यवोचन् ॥ १॥ अर्काभिमुख्यसलिलस्थितिसाधनानि रक्ताम्बुजस्य फलितान्यधुना तपांसः(सि) । यद्भीरु तस्य परिभूतिकरं पदं ते लाक्षारसान्तरितरागमिदं करोषि ॥ २॥ गन्तुं परैरविदितं यदि शम्भुपार्श्वे वाञ्छा किमालि रणता नवनूपुरेण । कर्तुं हरस्य चरितान्यमिलाषवद्भिः प्रारम्भ एव पिशुनः परिवर्जनीयः ॥ ३॥ मा विश्वसः सखि कलां मणिमेखलां तां क्षौमस्य यद्यभिमतं परिरक्षणं ते । यावं हितापि दृढबन्धमिहाप्रयत्ना- ज्जायेत बन्धविमुखी पुरतः पुरारेः ॥ ४॥ यानि व्यथन्ति विरहे विरलं न याति(न्ति) योगे हरेण वलयैः सखि किं फलं ते । नैवास्ति यैर्वियदि चा(सम्)पदि चोपयोगे(गस्) तैः सङ्गमं न खलु वाह(ञ्छ)ति कोऽपि मर्त्यः ॥ ५॥ विस्तारिणी(णि)स्तनतटे हरिचन्दनं ते लज्जावहं किमनु लिम्पति कातराक्षि । सम्भोगसङ्क्रमितकान्त . . रा . . दन्तःप्रवृद्धफलकौषधिलेपकल्पम् ॥ ६॥ मध्यः कृशो विधिवशेन समर्पितोऽयं तस्योपरि स्तनभरो नवयौवनेन । भूयोऽपि हारमभिवाञ्छसि तत्र वोढु- मेकस्य भङ्गकरणे बहवः प्रवृत्ताः ॥ ७॥ बध्नासि दग्धमणिनूपुरमङ्घ्रीयुग्मे कस्मै फलाय यदि निर्गमनेऽभिलाषः । एणीदृशा दृ(शो द्रुं)तगतेः प्रतिबद्ध(न्ध)भावे नास्ति ध्रुवं निगलनूपुरयोर्विशेषः ॥ ८॥ भस्मव लिम्प कुचयोः सखि रक्षणार्थं मध्यावलोपनतया यदिमौ सुदुःस्थौ । हारेण किं किमथवा नवकुङ्कुमेन लब्ध्वात्मनः खलु पुनः परिकर्मवाञ्छा(म्) ॥ ९॥ मा चन्दनेन कुचयोः कुरु पत्त्रभङ्गं लब्ध्वा दृशोरनुमतिं स तु कल्पितव्यः । यादृच्छिकप्रणयिना विरहे हरेण नेत्रद्वयात्तव पतिष्यति बाष्पपूरः ॥ १०॥ पर्याप्तयौवनकृतोन्नतिशालिनौ ते मा त्वं तिरस्कुरु कुचौ नवकुङ्कुमेन । स्तोकोद्गमं मनसि कश्चिरमाशशंसे जेतुं ययोः पशुपतिं निजपूर्वशत्रुम् ॥ ११॥ आजन्मपाटलरुचावधरे तदीये रागोऽपरः पुनरयं सखि दूषणाय । जातास्य रत्नशकलस्य कृतोऽपि दक्षै- रर्घक्षयाय नवकृत्रिमरागयोगः ॥ १२॥ मा कज्जलेन मलिनीकुरु लोचनान्ते यद्यस्तदुक्तिमवमन्य तथा कियन्त । चन्द्रश्चिराय वदनेन तवाभिवाञ्छ- न्साम्यं लभेत सखि हन्त मलीमसोऽपि ॥ १३॥ स्निग्धापि न प्रणयि चेत्तव नेत्रमन्य- म(द)न्यस्य मा भवतु संस्करणप्रयासः । आकल्पितादपि तयोः सखि केवलस्य जानातु कान्तिमखिलामखिलोऽपि लोकः ॥ १४॥ पर्याप्तदीर्घनयनोत्पलभूरितं(षिते)ते कर्णे कुतः सखि नबोत्पलमादधासि । यद्यन्यथा(दा)भरणमिच्छसि कर्णयोस्ते पथ्योक्तय(यः)श्रवणभूषणतां लभन्ताम् ॥ १५॥ आदर्शमाशु सखि मुञ्चतु वापराधं कस्त्वां विनापि मलिनाशयमाश्रयेत । छायां प्रदृश्य सततं तव योऽद्य रूपे निर्द्वन्द्ववादमधुना शिथिलीचकार ॥ १६॥ केयूरनूपुरशिखामणिपारिहार्य- हारादिभिः किमबले श‍ृणु सङ्ग्रहोक्तिम् । भूषा त्रपा मृगदृशः शुचि सम्प्रदायि पुंसः श्रुतं यदवरं परमङ्गभारः ॥ १७॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये मण्डनप्रतिषेधपद्धतिस्तृतीया ।

चतुर्थी पद्धतिः । निर्गमनम्

प्रेमोत्तरैः प्रियसखीवचनैरलङ्घ्यै- रुत्तीर्य मण्डनविधानधुरं क(थं)चित् । वीथीसमागतवृषाङ्कविलोकनाय निर्जग्मुरायतदृशो निजमन्दिरेभ्यः ॥ १॥ काचित्पदाग्रगलितेन गृहात्प्रयाती लाक्षारसेन पदवीमरुणीचकार । सा च क्षणेन सरणीश्चरणाग्रमस्याः कस्योपकर्तुमुपकर्तरि नैव वाञ्छा ॥ २॥ कस्याश्चिदात्तरभसे गमने प्रवृत्ते काञ्ची पपात पदयोः करुणं क्वणन्ती । मध्यव्यपायगणनव्यथयेव कर्तुं विच्छित्तिमाशु गमनोद्यमसाहसस्य ॥ ३॥ किञ्चिद्विलम्बितभरेण पयोधरस्य तूर्णं गतास्वपि सखीषु हरोपकण्ठम् । तादृग्विधस्तनविजृम्भणमूलमेषा सर्वार्थनीयमपि मध्यवयो निनिन्द ॥ ४॥ कृच्छ्रेण कापि गुरुणैव जनेन रोध- मुल्लङ्घ्य शङ्करसमीपनभिप्रतस्थे । हा हन्त शीघ्रगमनप्रतिरोधहेतु- स्तस्यां पुनः स्तनभरोऽपि गुरुर्बभूव ॥ ५॥ काचिन्निवारितबहिर्गमना जनन्या द्रष्टुं हरं भवनजालकमाससाद । तत्या विलोपनमदृश्यत दाशयत्न- यत्नोपरुद्धशफरोपमितं क्षणेन ॥ ६॥ कृत्वा मसीमलिनमीक्षणमेकमेका वैकल्पभूषणमथ्यान्यदियाय रथ्याम् । किं नैव जैत्रमनवो(यो)र्मदनास्त्रमेकं दग्धं विषेण यदि रूढकलङ्कमन्यत् ॥ ७॥ ईशावलोकनकुतूहलमश्रुलेशै- र्वाचं विनैव जननीं प्रति काचिदूचे । तस्यास्तथैव विदधे गमनाभ्यनुज्ञां मातापि पाणिवलयापलयच्छलेन ॥ ८॥ धात्रीमुहूर्तविनिवारितनिर्गमाया बाष्पस्मितद्वितयलब्धविरुद्धयोगम् । कस्याश्चिदाननमशान्तिहिमाम्बुजालं प्रत्यूषपङ्कजमिव क्षणमाबभासे ॥ ९॥ भूषाविधावपि निवृत्तमनाः स्वकीये शम्भोः समीपगमनत्वरयैव काचित् । भूषोद्यतां प्रियसखीं परिपाल्य तस्थौ स्निग्धं तिरात्मनि सखीष्विव हन्त नार्या ॥ १० (स्निह्यन्ति नात्मनि सखीष्विव हन्त नार्या) ॥ १०॥ प्रारब्धमात्रकलजल्पितशिक्षणेन वामप्रकोष्ठवलयावलिसंश्रितेन । काचित्ससम्भ्रममुमापतिवीक्षणाय क्रीडाशुकेन सह राजपथं प्रतस्थे ॥ ११॥ प्रस्थानसम्भ्रमवशाद्गलितालकाया लग्नाङ्घ्रियावकरसे पथि शोणरूपैः । धम्मिल्लपुष्पनिवहो हृदये प्रविष्ट- रक्ताक्तमारविशिखाश्रियमाततान ॥ १२॥ आ(अ)स्थानगाम(मि)भिरलङ्करणैरुपेता भूयः परिच्छलननिह्नुतिरप्रसन्ना । वाणीव कापि कुकवेर्मधुपानमत्ता वेवा(गा)न्निपातबहुलैव विनिर्जगाम ॥ १३॥ वेगप्रयाणसमये चलितालकेभ्यः पुष्पैरथो निपतितैरपरा विरेजे । ईशोपकण्ठगमनप्रणयस्य पूजां कर्तुं निजाङ्घ्रियुगलस्य कृतोद्यमेव ॥ १४॥ याने गृहाद्बहिरुपान्तजनेन रुद्धे रोषारुणं सपदि सम्भृतबाष्पपूरम् । कस्याश्चिदीक्षणयुगं विदधे हुताश- निष्टप्तदत्तसलिलस्मरशास्त्रशङ्काम् ॥ १५॥ त्रुट्यद्गुणेन निजवृत्तपरिच्युतेन सङ्क्रान्तभूरिरजसा हतकन्तुकेन । व्याकुर्वता युवतिवश्यदशां नराणां काचिद्विहाय विहृतिं हरमाससाद ॥ १६॥ नेत्रं विधाय धृतकज्जलमेकत(म)स्या मात्रा परस्य करणेऽपि तथा प्रवृत्ते । काचिद्भवान्तिकगतित्वरितप्रवृत्तै- र्बाष्पैः कृतार्थमपि तेन समीचकार ॥ १७॥ त्याज्या सखि द्रुतगतिः कचधारकोऽयं संशय्यतां तव यया समयाति(?)मध्यः । लोके सुदुर्लभततो गुणवान्कृशोऽपि यः कल्पतेऽन्यभरनिर्वहणोत्सवाय ॥ १८॥ अप्युत्तरांशुकमिदं हरितप्रयाणौ पीनस्तना क्षिपति चेल्लघुभारभीत्या । वोढुं क्षमा भवसि तत्र निषेदुसीनां(षीणां) भारं पुनस्तरुणचित्तपरम्पराणाम् ॥ १९॥ यत्नान्मयैव विहितं तिलक ललाटे घर्माम्बुना विलुलितं गतिसम्भ्रमेण । पत्त्रक्रिया च सखि ते कुचयोर्विलुप्ता व्यापत्तये भवति हन्त जले(डे)न योगः ॥ २०॥ कण्ठोत्पलान्नयनमाप गतिच्युतात्ते तन्मीलने मुखमयं न जहाति भृङ्गः । येनैनमद्य विनिवारयसि प्रमत्ते तस्मिन्करेऽपि न किमम्बुजसाम्यदोषः ॥ २१॥ गत्वा तथा त्रिचतुराणि पदानि तूर्णं गन्तुं पुनः सखि शनैरपि न क्षमासि । प्रायः स्वशक्तिमन(नि)रूप्य कृता प्रवृत्तिः शक्तिर्नि (शक्तिं नि)जामपि शरीरभृतां क्षिणोति ॥ २२॥ लाक्षारुणैः सपदि विश्लथकेशपुष्पै- र्भ्रष्टैरशोभत परं पदवी परस्याः । आशम्भुदर्शनमनुद्रवत स्मरस्य बाणैर्विभिन्नहृदयैरिव शोणितार्द्रैः ॥ २३॥ स्विद्यल्ललाटमधिकाकुलितालकान्तं काचित्स्त(त्त)तस्तनपयोधररुग्णमध्यम् । दोलाछलेन रतिशी(शि)क्षणमाचरन्ती हित्वा तदाशु हरपार्श्वभुवं जगाम ॥ २४॥ काचिद्विहृत्य किल कन्तुककेलिरङ्गा- द्भूरेणुरूषिततनुर्निरगान्मृगाक्षी । उत्फुल्लपङ्कजवनेषु चिरं चरित्वा किञ्जल्करेणुपरिधूसरितेव लक्ष्मीः ॥ २५॥ यान्ती हरं प्रति शशाङ्कमुखी कराग्र- लाक्षारसैररुणितां पदवीं चकार । सा च क्षणेन पदवीपथमन्मथस्याः(?) किं नोपकारिणि भवेदुपकारवाञ्छा ॥ २६॥ पूर्वं द्विरेफपरिभूतिभयाद्भवत्या यत्केशपुष्पभरणं हरिणाक्षि मुक्तम् । व्यर्थं तदद्य पुनरप्यलकेषु भृङ्गाः पुञ्जीभवन्ति बकुलभ्रमतः पतन्ति ॥ २७॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्य निर्गमनपद्धतिश्चतुर्थी ।

पञ्चमी पद्धतिः । निर्गमनम्

यत्रागतिः पशुपतेर्नगरप्रवेशे तत्रैव धावनपरस्य वधूजनस्य । सञ्जल्पितानि पथि यानि मिथो बभूवु- रेतानि सन्तु रसिकश्रुतिपारणाय ॥ १॥ पादाम्बुजं सखि तवेदमियं धरित्री सद्यः परागपरिधूसरितं विधाय । पद्मेन शोच्यजननेन समीकरोति सत्यं भवत्यसमसाम्यकरस्त्रिसङ्गः ॥ २॥ मामप्यपेतकरुणे परिपाल्य याहि शम्भुं विलोकयितुमुत्सुकतामतीव । पत्न्यां विलासगमनं न परत्वयातं हंस्या गती विधति पक्षतिसाधिता च ॥ ३॥ हारो न(न्व)यं कुचभरे निहितो भवत्या प्रस्थानसञ्चरितया तदतीव भद्रम् । आलिङ्गनं यदि करिष्यसि भूतभर्तु- र्माद्र(भूत्)त्वदीयदृढमौक्तिकमर्मतोदः ॥ ४॥ मञ्जीरमालि चरणाश्रितमेतदेता- वाहूय मञ्जुनिनदैर्गमने त्वदीये । वाञ्छा तवात्तव मदालसया न चौर्ये चोरायते ग्रहसरः कलहंसकानाम् ॥ ५॥ मुक्तावलीं करतले दयती स्वकण्ठे विस्तृत्य कर्तुमबले त्वमतीव भासि । मन्त्रेण साधयितुमात्मयतेः शरीरं वाञ्छावती रतिरिव स्फटिकाक्षमालाम् ॥ ६॥ मर्द्व्रर्नदीयस्य शरधिद्वयमस्तमूर्ते- र्जङ्घात्मना परिणतं तव यद्ध्रुवं तत् । नो चेत्कथं मदनवैरिसमीपयाने जङ्घायुतस्य गतिरालि विलम्बिनी ते ॥ ७॥ वामे पदे निहितमार्द्रमलक्तकं ते चान्यत्र यत्तदतिसुन्दरमेव मन्ये । येनाद्य लब्धनपरापरिकर्म साम्यं नारीविमिश्रवपुषः परमेश्वरस्य ॥ ८॥ किं चित्रमत्र जघनं परमुद्वहन्त्या मद्री(न्दी)भवन्ति यदि ते गतयो वराङ्गी(ङ्गि) । यद्वीक्षणेऽपि गतधैर्यगुणा युवानो गन्तुं मनागपि पुनर्नहि शक्नुवन्ति ॥ ९॥ शम्भोरवेक्षणमहोत्सव एव लप्स्ये नायाति शीघ्रमिदमालि पदाम्बुजं ते । ज्ञातं मम दृ(द्रु)तगतेश्च फलं प्रयत्ना- त्संलप्स्यते नयनयुग्ममितीर्ष्य एव ॥ १०॥ विस्मृत्य यावकमकारि हरीन्द्र(रं दि)दृक्षो- र्नैवाधरे तव यमस्य(?)तदालि युक्तम् । आत्मोपयुक्तगरलौषधिपानकामः पास्यत्यवस्य(श्य)मधरामृतमिन्दुमौलिः ॥ ११॥ प्रागेव बन्धरुचिलोचनकान्तिचौर्ये (प्रागेव वन्द्यरुचिलोचनकान्तिचोरि) नीलोत्पलं यदकरोः सखि नाद्य कन्ये(?) । बुद्धिभ्रमादिदमभूदिति मा विषादः कस्तस्करं निजगृहाधिपतिं करोति ॥ १२॥ इन्दुर्मुखं कुचभरो गुरुरेव दत्तः शुक्लोऽधरश्च तव लोहित एव जातः । एवं गृहात्मवपुषः सखि तत्र चित्रं यत्पादयोरपि शनैश्चरता तयोस्ते ॥ १३॥ मा भूत्तवालि गिरिशस्य विलोकनाय यान्त्या न मण्डनमकारि मयेति लज्जा । धत्ते विलासिजनलोचनपेयमेत- न्निर्मक्षिकं मधु निराभरणं शरीरम् ॥ १४॥ मात्रैव ते गतिनिवारणमग्रतोऽभू- त्सद्यस्तदा परिहृतं सखि बाष्पपूरैः । शक्ता न गन्तुमधुनासि नितम्बभारा- द्दोषो निसर्गजनितः परिहारहीनः ॥ १५॥ हस्तस्थितां तु सखि ते नवपुष्पमालां मा विस्तृता शिरसि कर्तुमिति स्म खेदः । दृष्टे शिवे सपदि तस्य कुतूहलेन कर्णे निधातुमुचिता वरणोत्सवाय ॥ १६॥ त्याज्या सखि दृ(द्रु)तगतिः कुचभारतोऽयं संशय्यतां तव यया समुपेति मध्यः । अस्मिञ्जगत्यसुलभः सगुणादिरूढः कार्ये निजे भवति यः परधारणाय ॥ १७॥ नैष्पल्यशङ्करवशाज्जनभिर्हितोद्य (नूनं जनस्य न करोत्यवकाशदनं) यन्निर्मितौ शतधृतेरतिमात्रयत्नः । अस्य त्वदीक्षणयुगस्य विशालता सा साफल्यमेष्यति शिवस्य विलोकनेन ॥ १८॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये निर्गमनपद्धतिः पञ्चमी ।

षष्ठी पद्धतिः । दर्शनम्

नेत्रैर्मषीमलिनितैर्ददृशुस्तमेव रथ्यागतं शिवमयत्नत एव नार्यः । ज्ञानात्मकेन विमलेन विलोकनेन यद्वीक्षणाय हृदये यतयो यतन्ते ॥ १॥ गौरीकुचक्षपितभस्मनि कापि दृष्टिं चिक्षेप वक्षसि विभोरभिलाषगर्भाम् । तृष्णाग्रह(?)सुलभदुर्लभयोर्विवेके सृष्टास्ति सोऽप्ययमतीव च कापि मेने ॥ २॥ स्पन्दैरमन्दजनितैर्मुहुरेव यस्य संसूचितं झडिति शर्म भविष्यतीति । अन्यं निमील्य निबिडं मुदितैव काचि- द्वामेन तेन नयनेन शिवं ददर्श ॥ ३॥ न्यस्ता लिपिः शिरसि येन शरीरभाजां तस्याप्यजस्य हरपाणिभृते कपाले । दृष्ट्वाक्षराणि निपुणा द्रुहिणस्य कश्चि- देतान्यनेन लिखितानि किलेति मेने ॥ ४॥ वक्षःस्थलेऽतिमहति सरशासनस्य स्वस्मिन्पयोधरयुगे च विजृम्भमाणे । कस्याश्चिदीक्षणयुगं विदधे कहृत्त(?)- मानन्दशोकपिशुनानि गतानि तानि ॥ ५॥ आरादुदैक्षत तथा हरकण्ठमूल- माश्लेषकौतुकवशेन चिराय काचित् । तस्या यथा कलितकज्जलदृष्टिपातैः कल्मो(ल्मा)षितं तदति(?)पार्श्वजनस्य तर्कः ॥ ६॥ काचित्करेण मणिदर्पणमुद्वहन्ती तत्रावलोक्य गिरिशं प्रतिबिम्बलग्नम् । कण्ठे कथं मलिनमेति गतं गलस्थं मुग्धा मुहुर्मुकुर एव मुधा ममर्ज(ममार्ज) ॥ ७॥ कुम्भस्थलं कुचतटेन गतेन यान- मूर्वो युगेन च करं करिणो जहास । या पूर्वमद्य किल सा वसिते हरेण तस्यैव चर्मणि कुतूहलिनी बभूव ॥ ८॥ पूर्णेन्दुबिम्बतुलितेन मलेन काचि- त्प्रीतिं चकार हरहारमहोरगस्य । सा तस्य भीतिमपि भीतिनिवृत्तिकण्ठी सस्मार केशनिचयेन मयूरगङ्गीम् ॥ ९॥ कस्याश्चिदीक्षणमलोकविलासलोलं बिम्बौष्ठरक्तकुमुदे पदपाणिपद्मे । सस्ताव(प?)हारिणि हराख्यमहातटाके सद्यो निपत्य शफरायितमाचचार ॥ १०॥ आलोक्य लोकविपरीतममुष्य काचि- त्कङ्कालमंसशिखरे शितशूलबद्धम् । कोऽयं क्रमः प्रमहसामिति विस्मयेन नासानिवेशितकराङ्गुलिरेव तस्थौ ॥ ११॥ कस्याश्चिदायतदृशो हरकण्ठमूलं कण्ठग्रहोत्सुकतयैव विलोकयन्त्याः । त्रासावहस्तु न गरो न च हारसर्पो यत्पार्वतीवलयपङ्क्तिपदं तदेव ॥ १२॥ नेत्रद्वयेन हृतधीः करुणामयेन काचितृतीयमपि लोचनमीश्वरस्य । उन्मीलितं चिरनिमीलितमाचकाङ्क्षे सा तं न (तन्न)देवभुवनेन्धनवह्निगर्भम् ॥ १३॥ कान्त्या रतिर्भुजगहारतयैव भासा शोकश्च दुर्लभतया गरलेन भीतिः । केश्च(?)निर्दयतया च यदा कुलाक्ष्या नानारसास्पदमजायत शम्भुकण्ठः ॥ १४॥ अङ्गानि भीषणभुजङ्गविभूषणानि मत्वेतराणि नयनं विनिवर्ति(?)तेभ्यः । वक्रं स्मिताभरणमीशितुरीक्षमाणां बालां रुरोध सहसा प्रति नेत्रपात्रः ॥ १५॥ सन्ध्यानभःकपिशभासि विभोः कपर्दे काचिद्विलोक्य बुभुदे(बुधे)तुहिनस्य रेखाम् । स्रष्टुः कपालशकलावलिसाहचर्या- द्दंष्ट्रेव पोत्रिवपुषः पुरुषोत्तमस्य ॥ १६॥ शम्भोश्चिरं पदयुगे चिरमूरुकाण्डे मध्येचिरं चिरमुरस्यधरे तथैव । एवं मुहुः कृतपरिभ्रमणान्मृगाक्ष्या दृष्टिर्जगाम तृषितेव शिरःस्रवन्तीम् ॥ १७॥ गङ्गामवेक्ष्य गिरिशस्य जटाकलापे दीर्घोर्मिहस्तकलितेन्दुकलां चिराय । इत्थं बभूव किल भर्तरि शैलजाया दाक्षिण्यपाक इव कापि मुहुः शुशोच ॥ १८॥ व्यालोलकेशकलितैककरैव काचि- त्काञ्चीगुणश्लथनदर्शितनाभिमूला । वक्षस्यभीष्टदयिताकुचमुद्रितोऽयं योगी किलेति गिरिशं कुटिलं ददर्श ॥ १९॥ शर्म्मद्भविष्यति ममेति तदीयकम्पै- र्बुद्ध्वाननन्द यदतीव पुरा वराङ्गी । तद्वाममेव नयनं शिवमीक्षमाणा शर्वाण्यसर्वसमचित्ततया निनिन्द ॥ २०॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये दर्शनपद्धतिः षष्ठी ।

सप्तमी पद्धतिः । अङ्गवर्णनम्

आपादपद्मयुगमा च कपर्दभारा- दङ्गान्यनङ्गदमनस्य पुरन्ध्रिवर्गः । नेत्रैरपाकृतनिमेषकथैर्विलोक्य कर्णामृतानि वचनानि मिथो बभाषे ॥ १॥ नैवान्यदस्ति शरणं चरणारविन्दा- द्गौरीसखस्य सखि दुःखजुषां जनानाम् । यत्पद्मा(?)दुर्बलमपि स्वयमन्तकस्य वक्षो विभेद दृढमाश्रितरक्षणाय ॥ २॥ तारापतीन्सुदति पश्य पिनाकपाणेः पूर्णानिमान्पदमुपेत्य नखच्छलेन । अस्यायमङ्घ्रिकमलाश्रयहानिदोषा- दद्यापि हन्त कृश एव कपर्दचन्द्रः ॥ ३॥ जङ्घायुगं सखि विलोकय भूतभर्तुः संवाहनेषु गिरिजाकरपल्लवेन । सञ्जातकण्टकतया प्रतिपद्यतेऽयं नित्यं पदाम्बुरुहकोमलनालकक्ष्याम् ॥ ४॥ कक्षोरगेन्द्रमिह पश्य विभोस्तमेन- मावेष्टनेन विपुले कलितं नितम्बे । येनायमद्य लभते पुरसुन्दरीणां चित्ताम्बुराशिमथने सखि मन्दरत्वम् ॥ ५॥ नाथस्य सुन्दरि विलोकय नाभिगर्त- मस्योत्तमाङ्गकलिता विबुधस्रवन्ती । आवर्तमाशु विरचय्य पुनःपुनस्तं यत्साम्यदुर्लभतया शिथिलीकरोति ॥ ६॥ अङ्गीकृतं यदमुना वसनत्वपक्षे कक्षोरगेन्द्रफणरत्नमरीचिशोणम् । मातङ्गचर्म चिरकालनिकृत्तमेत- दद्यापि पश्य रुधिराक्तमिवावभाति ॥ ७॥ नैसर्गिकालमणि(?)शालिनि पश्य भिक्षो- र्हैरण्यगर्भमयि पाणितले कपालम् । आविष्करोत्यरुणतामरसे विनिद्रे निद्रावशस्तिमितहंसगतामभिख्याम् ॥ ८॥ आलेपनं यदिदमस्य भुजान्तराले तद्भस्मदिग्धवपुषो मदनस्य मन्ये । नो चेत्कथं कथय वीक्षितमात्र एव सम्मोहयेत्सखि मनः सकलाङ्गनानाम् ॥ ९॥ गौर्या मनोहरभुजाफणयोग्य एव कण्ठे कथं सखि हरस्य भुजङ्गहारः । मन्ये तयान्यवनितासु हृतोपगूढ- साशङ्कया वसति तत्र कृताभ्यनुज्ञः ॥ १०॥ शीतं निसर्गधवलं हृदये विहाय हारं भुजङ्गमतिभीषणमेव धत्ते । स्वातन्त्र्यभङ्गभयतः प्रभवः कदापि कुर्वन्ति हन्त न गुणेष्वपि पारतन्त्र्यम् ॥ ११॥ हारायितः सखि हरस्य महाभुजङ्गः पार्श्वस्थितिं(तिः)मृगदृशां विरुणद्धि भीमः । रुन्धे विभुष्वधिकवल्लभतां प्रपद्य प्रायः प्रियाश्रयणमाशु भुजङ्गवर्गः ॥ १२॥ नैल्यं यदम्य गलमूलगतं तदेके (?)मामग्रणं तुरगमाणिममेष तर्कः । या कापि सिद्धगुलिकैव मृगेक्षणाना- माश्लेषकौतुकनिषेधनिरूढशक्तेः ॥ १३॥ यो मूर्ध्नि मुग्धशशिभङ्गभयेन सोढा पार्थस्य निर्घृणशरासनताडनानि । यो वा करोत्युभयदानमपायकाले तं पश्य दक्षिणकरं सखि शङ्करस्य ॥ १४॥ साकूतमन्दहसितोदयलोभनीया- दास्यादिहास्य सखि सम्प्रति निर्गतानि । देहीति लोकबहुमानविवर्जितानि याच्ञाक्षराण्यपि महेश्वरतां ध्वनन्ति ॥ १५॥ आलोकयैतदखिलेक्षणमालि शम्भो- र्निर्हेतुनिह्नुतमनोभवरम्यदेहम् । सर्वेषु जन्तुषु विभुः समदर्शनोऽपि शाठ्येन यस्य विषमेक्षण एव जातः ॥ १६॥ सत्यार्थमेव खलु तद्यदिहाद्रु(द्भु)तस्य पात्रं भुजङ्गपरिरक्ष(क्षि)तमाहुरार्याः । पश्याम्बिकाकलवचोमृतपात्रभूते कण्ठेऽपि कुण्डलभुजङ्गपरिष्क्रियास्य ॥ १७॥ भालेक्षणान्तिकचरं सखि पश्य शम्भो- श्चूडाशशाङ्कमतिम(क)र्शितगात्रमेनम् । स्वप्रेमबन्धुमदनप्लुषि हव्यवाहे त्यक्तुं निजामिव तनुं विहितावसायम् ॥ १८॥ नासीरपूरणविधौ मकरध्वजस्य चक्रुर्वचांसि सुलभानि च यानि नार्यः । तानीन्दुशेखरभुजं मदनावमानं सद्यो ममार्जुरपि तस्य वपुः पुरारेः ॥ १९॥ सत्यं समाश्रितजनो बहुमानलाभे- नाप्राप्तवाञ्छितफलोऽपि विभुं जहाति । पश्येन्दुरेष कुरुते शिरसा धृतोऽसी- त्येतावता पशुपतेः कृश एव सेवाम् ॥ २०॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्येऽङ्गवर्णनपद्धतिः सप्तमी ।

अष्टमी पद्धतिः । विलासः

गौर्याः समक्षमपि यस्य विभोर्विकारं कर्तुं कथञ्चिदपि नालमभून्मनोभूः । तस्यैव चित्तमपहर्तुमहो विलासा नानाविधा नगरवामदृशां बभूवुः ॥ १॥ पुष्पं कराञ्जलिधृतं चलदुत्तरीया चिक्षेप कापि पुरतः स्मरशासनस्य । एतावदाद्य मयि पुष्पशरेण मुक्तं पश्यास्त्रजालमिति संशि(शंसि)तुमुद्यतेव ॥ २॥ आविश्चिकीर्षुरतुलं निजबाहुमूलं कन्दर्पमूलधनमीश(शि)तुरग्र एव । काचिद्विलोलवलयावलिना करेण नेत्रान्तिकादलकभारमपाचकार ॥ ३॥ एका त्रपापरिभवा सकलप्रवृत्ति- श्चिक्षेप दृष्टिमबला न तु चन्द्रचूडे । प्रायेण तिष्ठति विदग्धविलासिनीना- मर्धेक्षणेषु मदनः परिपूर्ण एव ॥ ४॥ काचिद्विलासचतुरं कतिचित्पदानि शम्भोर्जगाम पुरतो मदमन्थरेव । तां वीक्ष्य तादृशगतिं विशिखैः किमन्य- दात्मन्यपि स्वयमभून्मदनः प्रहर्त्ता ॥ ५॥ कन्दर्पशत्रुरयमित्यनुरूपयन्ती सैवापपात पुर एव पुरां विजेतुः । इत्यात्मदोषमपरत्र निपात्य काचि- त्काञ्चीमहो गुरुमयीमपरा निनिन्द ॥ ६॥ प्राप्ता स्वगेहमणितोरणमण्डमेका रथ्यागतत्रिपुरवैरिविलोकनाय । किं स्थाणुसंश्रयणमिष्टमिति ब्रुवाणां पाणिस्थकेलिकमलेन सखीं जघान ॥ ७॥ काचित्पुरा प्रणतिकृत्यमशिक्षितापि गौरीवराय विनयाञ्जलिमाबबन्ध । तन्मौलिचन्द्रकिरणैर्मुकुलीकृतेन लीलाम्बुजेन कृततत्प्रवणोपदेशा ॥ ८॥ हीनाङ्गतोपरतमार्गणमोचनेन प्राचीनवैरकुपितेन मनोभवेन । सञ्चोदितव निशितैर्निखिलेऽपि देहे विव्याध कापि मदनारिमपाङ्गबाणैः ॥ ९॥ प्रस्थानवेगशिथिले सति केशपाशे काचित्तथैव गिरिशस्य समीपमाप । तेन स्मरस्य परिभूतिमपास्य केश- बन्धो विधेय इति बद्धदृढव्रतेव ॥ १०॥ येनाकुलेक्षणयुगादरुणेन्दुमौलि- मान्दोलितेन न विलोकयितुं शशाक । लीलाम्बुजेन सहसैव नुनोद काचि- दात्मालकं चलदलिभ्रम पश्य बुद्धिः ॥ ११॥ कण्ठे सकौतुकसमर्पितया तदीये वव्रे स्वयं पशुपतिं स्वयमेव सद्यः । कालाञ्जनप्रणयमेचकया स्वदृष्ट्या नीलोत्पलारचितमालिकयैव काचित् ॥ १२॥ वल्लीव यस्तदधरस्तरुणप्रवाल- स्तत्रापि निर्मलरुचिस्मितमेव पुष्पम् । तस्योद्गमे जनविलोचनभृङ्गसेव्यो मासो मधुर्मधुसखाविरभूत्क्षणेन ॥ १३॥ रथ्योपहारकुसुमस्खलनेन काचि- त्पादाग्रतोदमभिनीय पुरः पुरारेः । आत्मन्यश‍ृङ्खलमनोभवमुच्यमान- पुष्पास्त्रदुर्विषहतां प्रकटीचकार ॥ १४॥ काचित्प्रकोष्ठवलयावलिसंश्रितस्य लीलाशुकस्य मुखसङ्क्रमितैर्वचोभिः । भिक्षाटनादिलघुकृत्यनिषेधगर्भै- र्मन्दस्मितोत्तरमयुग्मदृशं चकार ॥ १५॥ द्वारि स्थितस्फटिकतोरणदीर्घदण्डं तुङ्गस्तनाग्रयुगलेन निपीडयन्ती । मन्दस्मितानुमितचित्तनिगूढभावा काचिन्मुहुर्मुहुरवैक्षत चन्द्रमौलिम् ॥ १६॥ कस्याश्चिदीशपदवन्दनलालसाया नासीद्दिवा मुकुलितं करपद्ममेव । चूडाशशाङ्ककिरणैः परिभूयमानं तस्याः करप्रणयकेलिसरोरुहं च ॥ १७॥ अह्नाय काचिदनियन्त्रितमेव क्लृप्त- बन्धश्लथं चिकुरमीश्वरमाससाद । कामायमान . . . . . . . . सन्त- निःशेषनिर्हरणबद्धदृढव्रतेव ॥ १८॥ काचित्कलक्वणितकङ्कणमञ्जुनादै- रीशं स्ववीक्षणपरं विदधे विदग्धा । पुंसां मनोऽभिलषितेषु विलासिनीनां प्रायेण भूषणरवः प्रथमाभिलाषः ॥ १९॥ आचारपुष्पमपरा स्मितपुष्पमिश्र- मग्रे विभोः क्षणमवाकिरदानमन्ति(न्ती) । लालाटलोचनकृशानुभयादुपात्त- रूपान्तरेव कुसुमायुधचापयष्टिः ॥ २०॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये विलासपद्धतिरष्टमी ।

नवमी पद्धतिः । उत्तरप्रत्युत्तरम्

तैस्तैर्विलासचरितैर्विकृतं न वेति चित्तं परीक्षितुमयुग्मविलोचनस्य । यान्यूचिरे युवतयो वचनानि सार्धं तस्योत्तरैरनुगुणैः कथयामि तानि ॥ १॥ सख्यं वरेण्यघटितं द्रविणेश्वरेण कार्श्यं तथापि किमिदं तव नापयातम् । किञ्चैष सुन्दरि चिराय पयोधरेण स्फीतेन ते परिचितः कृश एव मध्यः ॥ २॥ सर्वेषु जन्तुषु समं कथमिन्दुमौले त्वामेव हन्तु विषमेक्षणमाह लोकः । मध्यः कृशोऽपि वहति स्तनयोर्भरं ते तस्मिन्वहत्यपि च मध्यमवाद एव ॥ ३॥ दोषं विनैव भवतस्तरुणेन्दुमौले कस्मात्पुरा विनिहतः करियूथनाथः । त्वत्पीवरस्तननिराकृतकुम्भकान्ति- र्जीवन्मृतो मयि वराङ्गि मृषापवादः ॥ ४॥ आद्यन्तशून्यमिति वेदविदो विदन्ति त्वामिन्दुशेखर जगत्युदयान्तभाजि । तद्वादमात्रमयमद्य हि दृष्ट एव सर्वैश्चकोरनयने तव मध्यलोपः ॥ ५॥ उत्पाट्य पावकमयं नयनं ललाटे प्लुष्टस्त्वया किमिति शङ्कर पुष्पकेतुः । दृष्ट्यैव ते यदयमाप पुनः प्रसूतिं तं(तच्)चण्डि हासपदमस्म्यहमेवमेव ॥ ६॥ मुक्तामय(यः)स्फुटमि(म)यं रशनागुणो मे धिग्धिग्भयङ्करभुजङ्गमकल्पितं ते मुक्तामयत्वमिति चित्त्वमु तस्य बाले (मुक्तामयत्वमुचितं ननु तस्य बाले) यः संसजेत्तव नितम्बमजस्रमेव ॥ ७॥ पूर्णं विहाय कथमेनमनङ्गशत्रो मूर्ध्ना भवान्वहसि(ति)नित्यकृशं शशाङ्कम् । त्वद्वक्त्रकान्तिपरिभूतिमनाकलय्य पूर्णाद्वराङ्गि वर एव कृशोऽयमिन्दुः ॥ ८॥ ये गर्हिता गिरिश तेऽपि भवन्तमेत्य श्लाघ्या भवन्ति सहसेति सतां प्रवादः । रागोऽधरे कुटिलताप्यलके कृशत्वं मध्ये कुचे कठिनता च तथा न किं ते ॥ ९॥ वैवस्वतेन दमितः सकलोऽपि लोकः सोऽपि त्वदीयचरणेन पिनाकपाणे । पद्मं शशी जयति भीरु मुखं तवैन- मेकान्ततो न विजयो न पराजयो वा ॥ १०॥ देहीति वाचि पदमद्य तवेन्दुमौले चक्षुः पुनर्मृगदृशां मणिमेखलासु । पुंसो रसार्द्रहृदयस्य पुरो वधूनां वाक्ये च चेतसि च कर्मणि चान्यदन्यत् ॥ ११॥ एतेन भैक्षचरणेन जगत्कुटुम्ब- त्राणक्षमा पशुपते किमलाभि पूर्तिः । पूर्णो न किं प्रतिदिनं त्वयि भिक्षमाणो लावण्यमाननगतं प्रतिपच्छशाङ्कः ॥ १२॥ अग्रेसरस्त्वमसि नाथ विलासभाजां भिक्षामटस्यपि कथं त्वमपास्तलज्जः । स्वच्छन्दवीक्षणवचांसि पृथग्वधूषु कर्तुं न भैक्षचरणादपरोऽप्यु(स्त्यु)पायः ॥ १३॥ एतानि नाथ वचनान्यमृतोपमानि कण्ठादुपात्तगरलादपि निर्गतानि । स्वादिष्ठता वचसि वक्र(क्तृ)गुणैर्न जाता श्रोतुर्जनस्य गुणवत्त्वनिबन्धनैव ॥ १४॥ क्रीडापरः कथमसि त्वमनादिवृद्धो मुग्धासु भैक्षचरणच्छलतो वधूषु । यः सङ्गमो युवतिभिर्जरयातुराणां तं सूरयो ज्वरणभैक्षजमामनन्ति ॥ १५॥ धिक्त्वां भुजङ्गममयस्तव यस्य हारो मुक्तामयस्तव न किं मम पश्य नाथ । मुक्तामयत्वमुचितं ननु तस्य बाले पीनस्तनेन कृतसङ्गमनिर्वृतस्य ॥ १६॥ अन्यत्र यातमपि मानसमीश किं ते नैवाददासि बलिमद्य नच प्रयासि । धत्ते गुरुस्तनभरः कलकण्ठितस्य तद्दक्षिणीकृतमिदं हृदयं मया ते ॥ १७॥ धिक्कार्ष्ण्यमीश भवतो मुखपूर्णचन्द्रे भ्रष्टं तदेव गणयामि गलस्थमेतत् । रागोऽधरे सुदति यः स तवाननेन्दो- राभासि(ति)सञ्चित इवोदयशोणभावः ॥ १८॥ मध्यस्थमीश कथयन्त्यखिला भवन्तं कस्मादकारि भवता स्मरदेहदाहः । पुंसां करोति मदिराक्षि नितान्तपीडां मध्यस्थमेव कथमद्य वलित्रयं ते ॥ १९॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्य उत्तरप्रत्युत्तरपद्धतिर्नवमी ।

दशमी पद्धतिः । भिक्षाप्रदानम्

प्रत्यालयं कृपणवज्जगतामधीश देहीति दीनपदवादिनि भिक्षमाणे । वामभ्रूवां मनसिजावस(श)मानसानां भिक्षाप्रदानचरितान्युपलालयामः ॥ १॥ काचित्पुरः पुररिपोरतिसम्भ्रमेण भिक्षामपात्रपतितामवबुध्य सद्यः । अन्तर्भयेन विदधे हृदये कराग्रं भिक्षाहमस्मि भवतो भगवन्नितीव ॥ २॥ प्रेम्णापि याचितनिदानविरोधिता तु दर्वीं दधत्यपि करेण समृद्धसिद्धाम् । भैक्षाटणा(ना)न्तमपरा गिरिशेन योगा- न्निश्चित्य कालहरणं कपटैश्चकार ॥ ३॥ सत्पात्रदानविधिना यदनेन पुण्यं तन्मे तवैव कृशभावमपाकरोतु । इत्येवमिन्दुशकलाभरणाय काचि- द्भैक्षेण पुण्यमपि दानभवं दिदेश ॥ ४॥ आदातुमैच्छदधिकं गिरिशो न भैक्षं पात्रं वधूः सपदि पूर्णमियेक्ष(ष)कर्तुम् । आयस्तयोर्युवतिशङ्करयोर्बभूव भिक्षाप्रदानसमये सततं विवादः ॥ ५॥ दर्व्याः परिच्युतमिदं तमियं च हस्ता- द्दानादयं तदपि दुर्लभसम्प्रदानात् । अश्रान्तमेव गिरिशान्तरपल्लवेन कस्याश्चिदायतदृशो स्मितपुष्पकेन(ण) ॥ ६॥ आयाहि तिष्ठ जहि भीमभुजङ्गहार- मेनं गलात्तदनु भैक्ष्यमिदं गृहाण । इत्येव ईश्वरमपेक्षितभैक्ष्यदाना- त्प्रागेव कापि निजकिङ्करतां निनाय ॥ ७॥ एका कथञ्चन चिरेण विनम्रवक्त्रा लज्जावशेन गिरिशाय दिदेश भिक्षाम् । दानोन्मुखस्य च गुणाभ्यधिके निकृष्टे याच्ञापरस्य च समस्त्रपया विकारः ॥ ८॥ धिग्याचनं जगति सन्निहितावमानं भैक्ष्यं प्रदेयमिति(दं)प्रार्थयते महेशः । कामद्वहेन(?)खलु देयमिति स्ववाचा प्रत्यादिदेश पुर एव हि तस्य काचित् ॥ ९॥ यो भिक्षते प्रतिगृहं भुवनेश्वरोऽपि तस्मै च या सकरुणैव ददाति भिक्षाम् । तावन्ववेक्ष्य गिरिशं (च)सखीं च काचि- त्तामेव सर्वसहतां जगते जगर्हे ॥ १०॥ दर्वीमुखं द्रुतगतिच्युतसिक्थमेव काचिन्मुधैव निदधे हरभैक्ष्यपात्रे । तस्याः पुनः परिहृतो(तौ)किरति प्रकोष्ठा- द्भिक्षाकपालपतितैर्वलयैः प्रमादः ॥ ११॥ भिक्षा प्रदातुमपरा शमनान्तकस्य वेगादुपान्तमुपसृत्य बभूव तूष्णीम् । दानादधःकृततदीयकरारविन्दा- च्छ्लाघ्यं विभुद्य(बुध्य)जनशोच्यमदानमेव ॥ १२॥ आहूत एव चरितो विधृतान्नदर्व्या भिक्षुः कयापि गिरिशो न कृतः कृतार्थः । दोषावरन्नि(रं नि)रवधेर्विरहासहिष्णोः स्नेहस्य किञ्चिदपि चारुदृशो न तस्याः ॥ १३॥ भिक्षां प्रदातुमभिवाञ्छ्य पुमानमुष्मै कङ्कालवेष इति बन्धुविबोधितापि । नैव न्यवर्तत वि(व)धूः शिवभैक्ष्य(क्ष)दाना- द्धर्मात्मना परिणतो ननु काम एव ॥ १४॥ यावन्न निर्गलति देहि वचोऽस्य वक्त्रा- त्तावद्ददौ झटिति कोऽपि शिवाय भैक्षम् । देहीति दीनपदनिर्गमयत्नमूल्यं नालं जगत्त्रितयमर्थिजनाय दत्तम् ॥ १५॥ यो दक्षिणः पुरजितो विततार भिक्षां कस्याश्चिदाशु वलयैः स करोति हीनः । हा हन्त दैवतमिति क्रमकारि वामः (?) संरक्षितो वलयवाङ् मलिनालकायाः ॥ १६॥ भिक्षोदने स्थलनिपातिनि कापि शम्भो पात्रं न सम्यगिति पाणिगतं जगर्हे । आत्मीयदुष्करणहेतुकयैव मर्त्यैः सर्वैर्विधेः शिरसि पात्यत एव दोषः ॥ १७॥ मा गच्छ शम्भुमिति मातृनिवारितापि भिक्षाप्रदानमपदिश्य जगाम काचित् । धर्मप्रतीपगतिरप्यभवत्तदानी- मालम्बनं मनसिजस्य विचित्रमेतत् ॥ १८॥ काचित्करेण दयती गुरुभैक्ष्य(क्ष)गर्भां दर्वीमियाय हरपार्श्वभुवं न यावत् । स्नेहोज्ज्वलां मनसिजः स्वयमेव भिक्षां तामेव तावददिशत्परमेश्वराय ॥ १९॥ पात्रोत्तमस्त्वमसि नायक पाणिलग्नं पात्रं तथापि न पवित्रमिदं कपालम् । यावन्न तत्त्यजसि नैव ददामि ताव- दिये(त्ये)व कापि गिरिशाय ददौ न भिक्षाम् ॥ २०॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये भिक्षाप्रदानपद्धतिर्दशमी ।

एकादशी पद्धतिः । दीनोक्तिः

भिक्षाप्रदानसमये वनिताजनस्य शोकेन शम्भुमधिकृत्य वचांसि यानि । तस्योत्तराण्यपि तया(था)नुनयान्वितानि वक्ष्यामि तानि विदुषां श्रवणोत्सवाय ॥ १॥ भिक्षाटनादिकममङ्गलचेष्टितं ते किं नाथ सापि सहते गिरिराजपुत्री । यद्यत्करोत्यविनयं जगतीह भर्ता साध्वी वधूरनुगुणैव हि तस्य तस्य ॥ २॥ भिक्षाटनं यदि न ते विहृतिप्रवृत्तं याचस्व भूरि पुरशासनमेव(?)भैक्षम् । लोकेऽत्र लोभबहुले मितमेव याच्यं तावानलाभसमये भविता विषादः ॥ ३॥ भिक्षानसाध्यमभियेभिपिनाकपाणे (भिक्षान्नसाध्यमधेहिभिपिनाकपाणे) रुच्यावहं तव तदेव हि कालकूटम् । यद्याचितं कृशजनेन तदाशु देयं दात्रा कदाचिदपि नास्य फलं विचार्यम् ॥ ४॥ सर्वेष्टसिद्धिफलमीश्वर . . . धनेशो याच्यस्त्वया प्रियसखो नतु भिक्षितव्यम् । वित्तान्धदुर्मुखनिरीक्षणभीतिभाजां भिक्षाबलं प्रति निकेतम(न)दैन्यलभ्या ॥ ५॥ सर्वाः कला वदनतो भवतः प्रवृत्ताः किं तासु काचिदपि नाथ न पोषहेतुः । अन्यैव कापि धनिनां द्रविणात्मिका श्री- र्विद्यात्मिका च विदुषामपरैव लक्ष्मीः ॥ ६॥ किञ्चिन्मुहूर्त्तमिह तिष्ठ विभो मदीयं गेहं प्रविश्य पुनरेत्य ददामि भिक्षाम् । अभ्यर्थिनामभिमतस्य चिरेण लाभा- दभ्यर्हितः सपदि नास्ति प(य)दस्य लाभः ॥ ७॥ तां तां समृद्धिममराहवतो भवन्ते भिक्षाटनव्यसनमीश मि(कि)मर्थमेतत् । नीचैः कदाचनमस्थिति(?)रन्यदोच्चै- रप्येकदा भवति देहभृतामवस्था ॥ ८॥ यत्केवलं तव कराग्रकरोटिपात्र- मद्याप्यलाभि भवता न किमत्र भैक्षम् । उत्साहसन्ततिकृतामपि देहभाजां लाभो न यत्नमनुधावति भाग्यहीनम् ॥ ९॥ मागाः परत्र भवने भव पात्रमद्य भिक्षोदनैरहमिदं तव पूरयामि । वाचां मुधा कुसुमिता विदधाति लोकः किञ्चित्तुला फलति नार्थिषु दीर्घतोऽपि ॥ १०॥ सम्पन्नमन्नमखिलेश्वरभैक्षमात्रं तुभ्यं ददातुमियदेतदपत्रपेऽहम् । निर्णीतमेतदखिलार्थिजनेन दाने देयस्य काललघुता लघुतां क्षिणोति ॥ ११॥ भैक्षार्थिना प्रतिगृहं चरता त्वयैव न स्थीयते किमिति हन्त मुहूर्तमात्रम् । एकत्र पुष्कलमलब्धवतां स्वकाम्यं कापि स्थितिर्मधुलिहामिव दुर्लभैव ॥ १२॥ दास्यामि भैक्ष्यमखिलेश दिने परस्मिं- स्तुभ्यं हतेन विधिना गलितोऽन्नकालः । सम्प्रीयतां स खलु नाम तया त्वदुक्त्या (?)यस्यात्मनः स्थिरमति त्वमिवातनोति ॥ १३॥ कालात्ययेऽद्य भवता गृहमागतं मे नास्त्येव भैक्षमखिलेश किमत्र कृत्यम् । नास्तीति यो वदति भिक्षुसमक्षमेव सद्भावमात्मनि निषेधति नैव देये ॥ १४॥ अप्रापणे वदनमेति यथा विकासं भैक्षस्य नैव हि तथा तव तस्य लाभे । वाञ्छाम्यलाभमहना(मा)यतलोचनाभ्यः सद्यो वियोगविपदाहत एव लाभः ॥ १५॥ स्वामिन्मया पुरत एव विखण्डितांशो भूयोऽपि मां किमनुधावसि भैक्षकामः । भृङ्गः परामुकुलनेन विमोधकामः पुष्पं नु किं पुनरुपैति विकासशङ्की ॥ १६॥ तुभ्यं ददामि कथमद्य वरेण्य भिक्षां तां स्वीकरोति कथमेव भवानलज्जः । दाता यथारुचि ददात्यमितं मितं वा गृह्णाति वस्तु मितमप्यम(ग)तिर्दरिद्रः ॥ १७॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृती भिक्षाटनकाव्ये दीनोक्तिपद्धतिरेकादशी ।

द्वादशी पद्धतिः । पारवश्यम्

बध्नाति मे प्रथमवैरिणि पक्षपात- मेवं जनोऽयमिति जातरूषा स्मरेण । निःशङ्कविद्धहृदयस्य वधूजनस्य यत्पारवस्य(श्य)हृदयं तदुदीरयामः ॥ १॥ भूतैः किमन्तिकचरैः सहसा गृहीता दष्टा शरीरकलितैरुत पन्नगेन्द्रैः । का(क्ला)न्ता स्विदम्य गलकालगरोष्मणेति काचिच्छिवस्य पथि सन्दिदिहे सखीभिः ॥ २॥ भूषोरगानविगणय्य विभोरुपान्ते कापि स्थितैव निजबन्धुनिवारितापि । किं धार्ष्ट्यमेतदुत मौढ्यमहो स्विदस्या भक्तिर्वरा किमु मनोभववैभवं वा ॥ ३॥ आलोक्य दृष्टिररुणा प्रथमास्त्रगाक्ष्या(?) गौरीकुचाघणकिणोरसमिन्दुमौलिम् । पश्चादुदश्रुसलिलाभवदग्नितप्ता मारस्य दत्तनिशिताश्रुजलेव शक्तिः ॥ ४॥ अस्त्रं विमुच्य निखिलं प्रथमं प्रयोगे भूयोऽपि वेद्धुमबलां विहितोद्यमस्य । अल्पायुधस्य वपुरेव तदीयमेकं लक्ष्यं च हस्तशरधिश्च तदा बभूव ॥ ५॥ पादेन किं फणिगणे चकितं नितम्बे शम्भोः करे विवशमग्रसरे सपात्रे । आधूसरं भसितलेपिनि बाहुमध्ये स्नातुं शिरः सरिति चित्तमधीरदृष्टेः ॥ ६॥ काचित्पृथुस्तनभरे गलितोत्तरीये व्यत्यासभङ्गिनि हितेन भुजद्वयेन । आलिङ्गनं हृदयदेशजुषः शिवस्य कर्तुं समीप्सितवतीव चिरं चकासे(शे) ॥ ७॥ पुष्पं विकीर्य गिरिशाय पुरैव पश्चा- त्सर्वो जनः श्रयति बन्धविमुक्तिमन्यः । वेणीभरो मृगदृशः प्रथमं विमुक्तो बन्धात्पुनः पुरजिते कुसुमान्मुमोच ॥ ८॥ आत्मानुबन्धिरशनागलनाद्यवद्य- मन्यास्वपि क्षणमवेक्ष्य हराग्र एव । काचित्त्रपापरिभवान्न ययौ तदानीं लज्जावहो न खलु जात्यविशेषभावः ॥ ९॥ आलिङ्गनाद्दु(दृ)तमना गिरिशं विलोक्य रोमाञ्चकण्टकितमूर्तिरजायतान्या । रोगेण पुंसि निहितासु(?)च तादृगेव प्रायेण तत्तदुपभोगसुखं करोति ॥ १०॥ कस्याश्चिदार्द्रघनचन्दनपङ्किलायां संवर्धितं स्तनभुवि स्मरकर्षकेण । रोमाच(ञ्च)सस्यममितिश्रमवारिसिक्तं भेदस्तु नाभवदयं खलु दीर्घतन्त्रः ॥ ११॥ छिन्नस्तनांशुकग(गु)णा भर(व)सन्निधाने प्रीत्या यदायतदृशो न तदद्भुताय । योषिद्गुणा नियमिता विधिनैव तस्या लज्जादयः सपदि यत्त्रुटिता बभूवुः ॥ १२॥ आसीत्परा सपदि तस्य कृतान्तशत्रो- रालोकनादनिमिषेति किमत्र चित्रम् । यस्य क्षणस्मरणमात्रवशेन मर्त्या- यत्नं विनाप्यनिमिषत्वपदं लभन्ते ॥ १३॥ च्योतत्सखीवसनरक्षणदत्तहस्ता विस्रंसिनी(नि)स्ववसने पुरतः पुरारेः । अन्या पुनः क्षणमजायत दत्तमूढा नाम्ना वने विगणने पररक्षकाणाम् ॥ १४ (नात्मावनं विगणितं पररक्षकाणाम्) ॥ १४॥ कस्याश्चिदुत्तरदुकूलविलोलदृश्य- माभोगतः कुचयुगस्य विनिर्जगाम । अन्तर्गतं झटिति वक्तुमिवेन्दुमौलिं रोमाञ्चमन्तिकगताय सखीजनाय ॥ १५॥ बन्धश्लथः कचभरः प्रबलाश्रु नेत्रं कम्पोत्तरं कुचयुगं गलदुत्तरीयम् । विस्रस्तकाञ्चि जघनं चरणां प्रयाणे शक्तेतरः(त)मृगदृशो हरदर्शनेन ॥ १६॥ हस्तः कयापि गलितांशुकवारणाय व्यापार(रि)तो वलयविच्युतिदैन्यपा(मा)प । धत्ते(यत्ने)कृते शमयितुं विनिपातमेकं हानिं परामपि विधिर्विदधाति वामः ॥ १७॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये पारवश्यपद्धतिर्द्वादशी ।

त्रयोदशी पद्धतिः । पारवश्योक्तिः

कन्दर्पमुक्तशितबाणपरम्पराभिः शम्भोः शिरः प्रहृतचित्तमवेक्ष्य सख्यः । नारीजनं निजगदुर्वचनानि यानि रम्याणि सन्तु रसिकश्रुतिपारणाय ॥ १॥ मुग्धे स्मरार्ति पिशुनं वसनाञ्चलेन रोमाञ्चमाब्रण(वृणु)पुरः पुरसुन्दरीणाम् । लोकः परस्खलनदर्शनदीप्य(र्घ)चक्षु- र्जात्यन्ध एव निजदोषनिरीक्षणेषु ॥ २॥ यत्पूर्वमात्तविनयाञ्जलिरीशपार्श्वे भूयाः सदेति मुहुरालि मयापदिष्टम् । तस्यावधीरणफलं वलयच्युतिस्ते क्षेमङ्करो भवति किं न शिवे प्रणामः ॥ ३॥ कामं विलोकय कृशोदरि कामशत्रुं मा भूदयं तव मुखाम्बुरुहे विकासः । आविर्भवत्यभि(हि)मभासि विकासमात्रा- त्तत्प्रेयसीति नलिनी न किमाह लोकः ॥ ४॥ आमीलनेन कमलस्य मधुद्य(व्र)तानां स्वच्छन्दचारविहृतिस्त्वयि सान्यथैव । दुर्लेपिशङ्करमुखाम्बुरुहेऽपि लीनः शक्तोऽनुगन्तुमपरत्र कटाक्षभङ्गः ॥ ५॥ वासच्यु(श्च्यु)तं तव सखीत्यभिधीयमाना नीलं हरस्य गलमूलमिति ब्रवीषि । उन्मादिनां जगति नूनमपार्थजल्पा- दल्पान्तराणि मदनातुरभाषितानि ॥ ६॥ शम्भोः समीपमुपगच्छसि निर्विशङ्कं मुग्धे मनोभवभवेन मतिभ्रमेण । हाराहिमस्य न निरूपयसि क्षुधार्तं द(दु)ग्धं च ते मुखमिदं शशिनिर्विशेषम् ॥ ७॥ स्रस्तोत्तरीयमधुना कुचमण्डलं ते पाहि(णि)द्वयेन पिदधासि यदम्बुजाक्षि । तत्साधु सम्प्रति पुनर्वलयोज्झितस्य तस्याभि . . . सखि केन तिरस्क्रियास्तु ॥ ८॥ नेत्रद्वयं हरविलोकनलाभमान्यं सर्वेतरेन्द्रियगतौ गमितेव शक्तिः । स्पर्शं न वेत्सु(त्सि)मुहरङ्गुलितापि(डि)तापि नाह्वानशब्दमपि यत्सखि मे श‍ृणोषि ॥ ९॥ सर्वाङ्गवीक्षणमनोभवभाग्यहीना नूनं त्वमस्य गिरिशस्य किमद्य कुर्मः । वक्षःस्थले प्रथममस्य दृशं निमग्ना- मुद्धर्तुमेव निपुणासि न यत्नतोऽपि ॥ १०॥ नेवाद्य कान्तिविलयो वपुषीश्वरस्य सङ्कोचनं न तव नेत्रयुगे प्रसङ्गि । अभ्यासमद्य सखि पश्यसि रोषरूक्षं पश्यन्तु ता अपि वृषध्वजमादरेण ॥ ११॥ ईर्ष्याकठोरमसकृत्त्वमवेक्षसे कि- मन्योऽपि तं कमपि पश्यतु भीरुवर्गः । मोहेन शङ्करविलोकनसम्भवेन श्वासं न किञ्चिदपि मुञ्चसि तारकाक्षि ॥ १२॥ भृङ्गास्तदीयवरसौरभलाभलोला- द्यत्नेन(यत्ते न)सम्प्रति तवाननमाश्रयन्ते । मा मे खलेति मम वा वनमाकलय्य बद्धा तदा क्व गलिता मणिमेखला ते ॥ १३॥ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . । यो मूढधीः स्वयमयं पुनराप्तवाक्यं न श्रद्दधीत यदि तस्य विपत्तिरेव ॥ १४॥ काञ्चीगुणः पततु काममसौ नितम्बा- देतानि रत्नवलयानि च बाहुयुग्मात् । एतत्तु मे व्यसनमालि सहैव तैस्तै- र्लज्जामयस्य सहजाभरणस्य पातः ॥ १५॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये पारवश्योक्तिपद्धतिस्त्रयोदशी ।

चतुर्दशी पद्धतिः । विश्लेषारम्भः

श्लाघ्येन भैक्षचरणेन चिरं विहृत्य रथ्यासु कालदमने गमनप्रवृत्ते । जातानि तस्य पुर एव नितम्बिनीनां विश्लेषभीतिकलुषानि(णि)विचेष्टितानि ॥ १॥ गन्तुं प्रवृत्तमवलोक्य वृषाङ्कमेका बालाम्बु नेत्रयुगुले प्रचुरं बभार । तस्यास्तदीयनयनानि पुनर्विदाहा- त्त्रस्यन्निव क्षणमलक्ष्यत पञ्चबाणः ॥ २॥ साकूतमैक्षत हरं मुहुरेव काचि- द्विश्लेषवन्दननिमीलनपादपद्मा । संज्ञां सरोरुहनिमीलनयोग्यकाले भूयः समागममवेक्ष्य वितन्वतीव ॥ ३॥ मन्दस्मितैरकलितोत्तरमीशमन्या देहीन्द्रनीलमिति कण्ठगरं ययाचे । आगामितं झटिति तीव्रवियोगतापं तेनैव कर्तुमभिवाञ्छ्य किलाढ(ढ्य)बुद्धिः ॥ ४॥ काचित्पतिं गतिविषक्तमवेक्ष्य चिह्नैः का मां तथास्त्वथ च कापि ममास्ति मीति । एते गमे हृदयगेहमहं प्रविष्टो मां निर्गमेदिति विलोचनमामिमील्य ॥ ५॥ मा गा इति व्यवसिता वदितुं कयापि सद्यो निरोद्धुमपि दत्तभुजार्गलेन । नानुष्ठितं गमनकाङक्षिणि भूतनाथे ह्रीयन्त्रिणा(ता)भवति नैव मनःप्रवृत्तेः(त्तिः) ॥ ६॥ हस्तं मम त्वगलितं वलयं न जाने भिक्षाकपालमिह नायक दर्शयेति । काचिच्चकार हरयानमुहूर्तविघ्नं भिक्षुः शिवोऽपि परिभूतिपदं जगाम ॥ ७॥ वीथीविमोचनगतिव्यवसायमेका दृष्ट्वा हरं विरहतश्चकिता चकार । तत्सन्निधावपि निमील्य निमील्य चक्षु- र्यत्नेन भावितदवीक्षणसाम्यशिक्षाम् ॥ ८॥ तावत्त्रयात्वरितपार्श्वगतिं मृ(तिर्मु)गाक्ष्या तावच्छलादसकलानि विलोकितानि । वीथीपरिभ्रमणकेलिविपक्षभूतो यावत्प्रभोर्निगमने जनिता(ना)भिलाषः ॥ ९॥ अन्तर्ज्वरस्व(श्व)सितमूर्ति(र्मि)तमेव भूया- न्गण्डस्थले धवलिमा दृशि चान्य(बाष्प)पूरः । जाते हरेण सुदृशो विरहप्रतापा- त्पूर्वं फलं तदनु हेतुरहो विचित्रम् ॥ १०॥ किञ्चिन्निरर्गलविनिर्गतबाष्पपूरै- राशङ्कितं हरवियोगहरं सखीभ्यः । दृष्टिर्ममेयमलकच्युतपुष्परेणु- स्पृष्टेत्यपृष्टवचनैः प्रकटीचकार ॥ ११॥ प्रस्थानमिन्दुशकलाभरणस्य काचि- दासन्नमेव विगणय्य भवेन मुग्धा । आदर्शमापतिततत्प्रतिबिम्बहृद्य- मङ्गेष्वनङ्गविवशेषु मुहुर्न्यधत्त ॥ १२॥ भग्नस्य शङ्खवलयस्य ममैतदेक- मर्थं निराय(प्य)मृगये तदिह द्वितीयम् । यन्मूर्ध्नि ते कुटिलभास्वरमेतदद्य सन्दर्शयेति वनिता गिरिशं रुरोध ॥ १३॥ स्वच्छन्दरागरसिकस्य गतिर्वि(गतिं नि)रोद्धुं शक्तास्मि ते मलयमारुततुल्यवृत्तेः । अस्याः स्मरार्तिरियतीति सखी प्रदर्श्य प्रस्थायिनं हरमवोचदुपांशु काचित् ॥ १४॥ सद्यः प्रयाणकरुणोद्यमगम्यमान- नैरस्यमार्द्रयितुमेव मनस्तदीयम् । पेतुः पिनाकिनि मुहुर्मृगलोचनाया बाष्पोदयान्तरितलोचनवीक्षितानि ॥ १५॥ काचित्प्रसक्तगमना गिरिशं प्रतस्थे छायाप्रविष्टवपुषा मुकुरे निधाय । तं सर्वथा सुलभमेव विबुध्यमाना नारी वियोगहरविह्वलतां जगाम ॥ १६॥ लीलाम्बुजे मम रमस्व यथेष्टमस्मि- न्मा गच्छ षट्पद परिभ्रमणेन किं ते । इत्याशु कापि गिरिशस्य गतिप्रसङ्गे भृङ्गाश्रयं गतिनिषेधवचे(?)जगाद ॥ १७॥ आशासमुल्लसितपीनपयोधराग्रा नाम्नाधरस्फुरणदर्शितशङ्ककोपा । काचिद्बभूव गतिकाङ्क्षिणि नीलकण्ठे बाष्पाम्बुदुर्दिनमुखी जलदागमश्रीः ॥ १८॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये विश्लेषारम्भपद्धतिश्चतुर्दशी ।

पञ्चदशी पद्धतिः । प्रश्नोक्तिः

स्था(स्थि)त्वा विभोर्जिगमिषोः पथि कातराक्ष्या- स्तत्प्रस्थितिक्षणनिवारणकारणेन । (?)अप्यल्पकां विविषदामहवं य एव(?) प्रश्नात्मिकानि ललितानि वचांसि चक्रुः ॥ १॥ स त्वं पुराण कथयेह ममाद्यं रूपं सख्या सहैव चिरकालकृतो विवादः । यद्भस्म ते वपुषि तद्भवता गृहीतं दाहे स्मरस्य किमथो न पुरत्रयस्य ॥ २॥ शङ्कामिमां शमय नाथ पुनर्यथेष्टं देशं भवान्व्रजतु केन तथा विरोधः । दाक्षायणीपरिणयप्रणयेऽपि किं ते पाणिः फणीन्द्रपु(प)रुषोऽयमथान्यथा वा ॥ ३॥ पृच्छाम्यहं किमपि नाथ भवन्तमेत- द्ब्रूहि द्वयोरपि तयोरधिकः क एव । अन्विष्य यस्तव वराहमलाभखेदो व्याधाकृतेः सुचिरमस्य च यो भवन्तम् ॥ ४॥ स्वामिन्मदीयहृदये चिरकाङ्क्षितोऽयं कार्यस्त्वया सपदि विप्रतिपत्तिलोपः । देहीति यत्पथमथाब्धिभवं विषं वा जिह्वाग्रदुःसहमुदीरय किं तयोस्ते ॥ ५॥ जिज्ञासया हृदयमाकुलितं तथापि पृच्छामि तत्कथय नायक तथ्यमेव । किं ते कपालमनिशं दयतः करस्य किं वानुगेहमदतश्चरणस्य यत्नः ॥ ६॥ याचे भवन्तमधुना मधुबन्धुशत्रो शङ्कामिमां प्रशमयातिचिरानुषक्ताम् । त्वद्भक्तयोर्वद पुलिन्दमुकुन्दयोस्ते नेत्रं यदेतदधिकं कतरेण दत्तम् ॥ ७॥ अभ्यर्थये भव भवन्तमपाकुरुष्व दीर्घं विवादमनुयुक्तविबोधनेन । का वल्लभा तव हिमालयजह्नुपुत्र्यो- र्भागेन किं परिणता शिरसा धृता वा ॥ ८॥ अस्त्येव यानविहतीभ(तिर्भ)वतस्तथापि सन्देहमद्य निरवद्य निराकुरुष्व । सर्पैरलङ्कृतिरियं किमु कान्तिदर्पा- त्किं सर्वयोषिदुपगूहनशङ्कया वा ॥ ९॥ पृच्छाम्यहं किमपि नाथ भवन्तमद्य तथ्यं निगद्य कुरु मामपि वीतशङ्काम् । चापाहतिः किमनतिः शिरसा स्वयं वा कामस्य दाहसमये तव कोपहेतुः ॥ १०॥ यत्सत्यमत्र वद निश्चयहेतुहान्या सोद्यो(दी)यते मम मतिश्चिरकालसे(मे)व । किं ते श्मशानमसिते किमु सर्पहारे सर्वस्वबुद्धिरुत भैक्षकपाल एव ॥ ११॥ एतत्कुतूहलवशेन ममास्ति किञ्चि- द्विज्ञाप्यमद्य भगवन्भव सावधानः । किं ते गलस्य यदि वा विबुधाङ्गनानां कण्ठस्य भूषणमवेक्ष्य विषोपयोगः ॥ १२॥ वा मिश्रणं कुरु मदीयवचोभिरद्य सन्दिग्धवस्तुकथनेन शशाङ्कमौले । मूर्ध्ना नतिस्तदपि लोप्तुमलक्तरागं गौर्यः पदे किमुत वज्रशिखोपरागम् ॥ १३॥ इत्युप्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये प्रश्नोक्तिपद्धतिः पञ्चदशी ।

षोडशी पद्धतिः । अनुगमनम्

भिक्षाटनव्युपरमे सति वा(या)न्तमीशं या विप्रयोगभयदुस्थि(स्थिः , स्थ)तया न जग्मुः । तासां सरोरुहदृशामनुयानकाले यच्चेष्टितं तदपि मां मुखरीकरोतु ॥ १॥ पूर्वाङ्गमङ्गजरिपो प्रतिनेत्रपात- व्रीडाद्विलोकन(कित?)वती न पुरा न बभ्रुः(नवभ्रूः ?) । पश्चादपश्यदपराङ्गमनुव्रजन्ती सर्वाङ्गवीक्षणमहोत्सवभाग्यहीना ॥ २॥ आन्दोलिताममरसिन्धुतरङ्गपातै- रिन्दोः कलां शिरसि कापि विलोक्य शम्भोः । एषा पतिष्यति पतिष्यति सम्प्रतीति तत्स्वीकृतव्यवसितात्तमनु प्रतस्थे ॥ ३॥ तस्या द्वि(कस्याश्चि)दन्तिकसखीभिरुपेक्षितायाः सख्यो न वा बत हरानुगमे बभूवुः । एका दृढा व्यवसितिर्महती वरान्या काचित्कठोरगुरुवर्गनिषेधशङ्का ॥ ४॥ काचित्स्वबन्धुजनमेकपदे विहाय रथ्यासमागतमनाकलितान्ववायम् । (?)भिक्षां विरूपनयनं वनितां विहाय कामश्चिरं प्रणयमाहव(वह)ति क्षणेन ॥ ५॥ काचिज्जनस्य पुरतो मनसाध्यवस्य मुग्धेन्दुचूडमनुगन्तुमुदश्रुनेत्रा । सा युध्यतोरथ जयार्थतयार्गलाभू- दुद्रिक्तमानमदनद्विपयोर्मुहूर्तम् ॥ ६॥ गच्छन्तमन्तकविपक्षमनुव्रजन्ती धात्र्या कथञ्चिदपि कापि निवारिताभूत् । चक्रेऽथ केवलमियं मनसा नु यात्रां वल्ली यथा सुमनसा मलयानिलस्य ॥ ७॥ गौरीपतेरनुगमेन किमित्युदीर्य पूर्वं पुनस्तु वचनैर्विहितानुयात्राम् । तच्चित्रमाप्तवचनैर्वनितार्थमूढै- रित्यात्मनः प्रियसखीमपरा चुकोप ॥ ८॥ प्रते(?)बलिग्रहणकर्मणि कापि बाला यातुं प्रवृत्तमवगम्य पिनाकपाणिम् । एष्यं निशाघनतमस्यभिसर्तुमीशं चूडेन्दुयाचनपरा चिरमन्विधा(या)य ॥ ९॥ एका रहस्यभिमतं किल वक्तुकामा दीर्घां विभोरनुगतिं विदधे मृषैव । सा किं करोतु सकलास्वपि चात्मनैव तुल्याभिलाषगमनासु विलासिनीषु ॥ १०॥ एषा भविष्यति मनोभवसायकाना- मद्यैव प(पा)त्रमिति तां सहसा विहाय । तस्याश्चिदीशमपयान्तमियाय चेतो नैवाप्तिरापदि फलाय नपुंसकेन ॥ ११॥ काचित्प्रयान्तमनुगम्य पतिं जवेन बाला पदानि कतिचिन्न पुनः शशाक । (?)मुक्तास्त्वया दिशमनेन गतामवेक्ष्य(?) श्वासानिल(ला)स्तमनु दूरपथा(?)नुजग्मुः ॥ १२॥ (?)नास्मादवाप्य नु मतिन्नसकी चलध्वा सङ्घाधिका न च तथाभ्युदितोऽस्य देशः(?) । काचित्तथाप्यनुजगाम हरं प्रयातं नत्वापि हन्त गणना मदनातुराणाम् ॥ १३॥ सन्तर्जिताभि(पि)गुरुभिः कृतसत्व(सान्त्व)नापि जीवोपमैः परिजनैरनुयाचितापि । जातैश्च कापि हसिताप्यनुशोचितापि मध्यस्थितैर्न गिरिशानुगतिं मुमोच ॥ १४॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्येऽनुगमनपद्धतिः षोडशी ।

सप्तदशी पद्धतिः । भिक्षाटनम्

सर्वेश्वरोऽपि निजशासनहानिदोषा- द्ग्रामेषु भैक्षचरणादिषु यः प्रयत्नः(त्तः) । आधातुमस्य विनयं गिरिशस्य चक्रुः शिक्षावचांसि दृढभक्तिवशेन नार्यः ॥ १॥ एतद्विभो जहि कराग्रकरोटिपात्र- मेवंविधात्मवधपातकसूचकं ते । कर्मायशस्यमवशापतितं स्वकीयं नाश्लाघयत्यनुगृहं जगति त्वदा(द)न्यः ॥ २॥ दाता जनोऽस्तु भवने भवतोऽप्यनेकः कामं तथापि न फलाय तवार्थितोऽयम् । रत्नाकरोऽपि विधिना यदि नाम शुष्ये- त्कस्तस्य पूरणविधानपरः पयोदः ॥ ३॥ भिक्षाटनं तव न यद्यपि वर्जनीयं देहीति मा वद कदापि शशाङ्कमौले । अभ्यर्थिनामवनताननदुद्रुयैव(?) दाता ददाति नहि . . . . गिरापि लुब्धः ॥ ४॥ आमो(त्मो)परोधविरसा करुणा न जातु भूयादितः प्रभृति ते कृपणामरेषु । चक्रे निसर्गविमलस्य त एव कण्ठे कार्ष्ण्यं वृषध्वज यदीयविपाकदोषः ॥ ५॥ गीर्वाणलोकसरिता सह नित्यमेना- मह्यावलिं शिरसि मा बिभृयाः पुरारे । त्वर्य(य्य)क्रमाकलितविश्वपदार्थवर्गे मा भूत्कदापि न विशेषविदित्यवद्यम् ॥ ६॥ भीमं भुजङ्गमपहाय पिनाकपाणे कण्ठे कुरु प्रकृतिशीतलमेव हारम् । तेनैव शान्तिमुपगच्छतु कालकूट- नित्यास्पदस्य सहसैव गलस्य तापः ॥ ७॥ मा जातु चन्द्रशकलाभरण श्मशाने क्रीडा विभो सह पिशाचगणैर्विधेया । क्षुद्रे चिरं परिचयो विहितो विधत्ते सौजन्यभूषणभृतामपि चित्तभेदम् ॥ ८॥ कस्त्वा निरोद्धुमलमीश यथेष्टचारं विज्ञापनीयमथवास्ति ममैतदेकम् । गौरीपयोधरनिसर्गपरिग्रहेऽस्मि- न्वक्षस्यमङ्गलचिताभसितं निधाय्यम् ॥ ९॥ शार्दूलचर्मवसनव्यसतं विहाय क्षौमं सुरद्रुमभवं परिधेहि नाथ । नैतेन यद्यपि तवास्ति विशेषलाभः शोभां तदाशु लभतां तव संश्रयेण ॥ १०॥ प्रागेव जृम्भितमभूदयशो जयत्सु पुष्पायुधं(पुष्पायुधाय)यदकरोन्नयनाग्निहव्यम् । नेत्रानलोपरि हरास्य सहायमिन्दु- चूडापगोर्मिपयसा भव सावधानः ॥ ११॥ आस्येन हुङ्कृतिमता स्तनितैः कठोरै- रुत्तुङ्गश्रृङ्गयुगलेन च भीषणेन । यस्त्रासमावह(हव)ति भीरुजनास्य शम्भो भित्त्वा जगद्गदमिमं कुरु भैक्ष्यचर्यम् ॥ १२॥ तेनैव वित्तपतिना जहि मैत्त्रबन्धं याच्ञाञ्जलिः शिरसि नाथ मुहुः कृतो मे । भिक्षाटनादुपरतिं तव यो न चक्रे शक्तेन चेत्करकरोटिविपर्ययं वा ॥ १३ (शक्तो न चे कुरु करोटिविपर्ययं वा) ॥ १३॥ मा दयये(?)पदयुगं नलिनः प्रकारं सन्ध्यासु नाथ पितृकाननसङ्क्रमेण । यत्क्षालयत्यहरहः परिषत्सुरीणा- मुत्तंसपुष्पगलितैर्मकरन्दपूरैः ॥ १४॥ योगोचिते मदनसूदन सान्ध्यकाले केशाचिते शवशतैर्निचिते श्मशाने । प्रेतैः प्रमोदनटनं भवता न कार्यं धिग्देशकालगणनाविधुरं चरित्रम् ॥ १५॥ आत्मीयभूतिपरिभूतिकरीं समृद्धि- माकल्ययाल्पशशिभूषणभृत्यवर्गे । आरोप्यते जलजनैर्जगदाधिपत्यं यत्त्वत्समाश्रयणलब्धपदे मुकुन्दे ॥ १६॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये भिक्षाटनपद्धतिः सप्तदशी ।

अष्टादशी पद्धतिः । रथ्याचरितम्

भिक्षाप्रतिग्रहमिषेण मृगेक्षणाना- मादाय मानमपयायिनि लोकनाथे । रथ्यासु दुःसहनवोत्कलिकाकुलानां तासां चरित्रमहमद्य विजृम्भयामि ॥ १॥ हारः क्वचित्क्वचिदलक्तरसः क्वचिच्च धम्मिल्लपुष्पनिवहः क्वचिदुत्तरीयम् । क्वाप्यर्धभग्नवलयानि मृगेक्षणानां रथ्या भरेण कृतचङ्क्रमणा विवव्रुः ॥ २॥ क्षोणीतले . . . . . निपातितहारमुक्तां स्वीकर्तुमादृतवतीव निषण्णमूर्तिः । रथ्यारजःसु निहितानि विभो पदानि काचिद्ददर्श सुचिरं पुरतः सखीनाम् ॥ ३॥ काचित्पुरारिपदलाञ्छनभूषिताया वीथ्याविमोक्षविमुखी पुरतः सखीनाम् । भूमौ विकीर्य मुषतो(?)निजहारमुक्तां तासां क(क्र)मग्रहणसम्भ्रममाचकार ॥ ४॥ आदाय शम्भुपदमुक्तिमदादरेण(?) रथ्यापरागमपरा निदधे कचाग्रे । कन्दर्पमुक्तशितबाणनवव्रणानां निर्वापणार्थमिव सिद्धरसस्य चूर्णम् ॥ ५॥ मार्गे शिवस्य पतितं कृतमालपुष्प- मादाय कापि बहु सङ्कटमाससाद । यत्पुष्पमात्रधृतिभूषितमुत्तमाङ्गा- न्नैवाङ्गमस्ति च यदन्यत(द)तो वरिष्ठम् ॥ ६॥ शम्भोः कपर्दगलितं कृतमालपुष्पं लब्ध्वा सखीं प्रमुदितामवलोक्य काचित् । वीथ्यागतप्रणयिना स्वयमप्यवाप्तुं चूडानदीमलभतैव दृशोः क्षणेन ॥ ७॥ वीथ्या ययाप ललितां कृतपुष्पमालां शम्भोः कपर्दगलितामपरा वहन्ती । तां वीथिकां न विजहौ शशिखण्डलोभा लब्धेऽप्युपर्युपरि काङ्क्षत एव लोकः ॥ ८॥ वीथ्यां शिवस्य चरणाम्बुजदत्तमुद्रां काचिद्विलोकयितुमाननमानमय्य । धारात्मना निपतदश्रुजलात्तदानीं ज्याबन्धनी मदनकार्मुकयष्टिरासीत् ॥ ९॥ अत्रस्थितं सुचिरमत्र बलिर्गृहीता साकूतमत्र गिरिशेन विलोकिताहम् । इत्याकुला परिजनैः सह तत्र तत्र बभ्राम नष्टमिव कापि मनोभवे तु ॥ १०॥ स्वीकर्तुमैच्छदपरां . . . . . . . . . . . . . . हरस्य पदमुद्रितमादरेण । विन्यासलोपिचकिता मुहुरीक्षमाणा नैवाददे न च मुमोच वधाश्चिराय ॥ ११॥ आदौ वृषस्य खुरधूलिरथास्य घण्टा- नादः पुरः शिशिरमौलिधुनीसमीरः । वीथी स्वयं तदनु भूतपतेः प्रवासे कस्याश्चिदाश्वसथ हेतुरभूत्क्रमेण ॥ १२॥ सम्बन्धि वस्तु दयितेन यथा कयापि प्रत्या मनः सुखयति ध्रुवमङ्गनानाम् । ईशानवाहनवृषानिङ्घ्रिखुराहतायाः पृथ्व्या रजोभिरविनिःसृतिमाप काचित् ॥ १३॥ वीथ्यां चकार कृतमालमवेक्ष्य काचि- न्मौलेः शिवस्य निपतेदिति जाततर्का । दैवात्तदास्यपचिचाय पुनः शशाङ्कं लब्धेऽप्युपर्युपरि काङ्क्षत एव लोकः ॥ १४॥ यस्यां विरञ्चिबलसूदनदुर्लभाभ्यां पद्भ्यां चचार सुचिरं स विहारभिक्षुः । स्वच्छन्दकेलिभवनादपि सैव रथ्या पथ्येति कापि न कदापि गृहं विवेश ॥ १५॥ आत्मीयमेव धवलं वलयस्य खण्ड- मास्ते शिवस्य पतितं वनिता विलोक्य । सद्यः कपर्दगलिता शशिनः कलेति जग्राह काचिदुपसृत्य कुतूहलेन ॥ १६॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये रथ्याचरितपद्धतिरष्टादशी ।

एकोनविंशी पद्धतिः । चरितोपलालनम्

आत्मीयनेत्रपथलम्बिनि वृत्तनाथे रथ्यागता हरवियोगविषादशान्त्यै । वामेक्षणा जगदुरस्य कथाप्रसङ्गा- दाविष्कृतादृतरसानि मिथो वचांसि ॥ १॥ कस्मादयं सखि करेण सिभक्ति शम्भु- र्भिक्षाटने विधिशिरोमयमेव पात्रम् । कार्या कदाचिदपि नार्थितकालहानां दीर्घायुषामपि दशेयमितीव शास्ति ॥ २॥ कोऽन्यो ददाति हिमसानुमतस्तनूनां मारद्रुहे च जगति श्वशुरद्रुहे च । तं लब्धुमद्रितनयामपहाय कन्यां का वा करोति सुकुमारतनुस्तवांसि ॥ ३॥ कैवापरा गिरिसुतामपहाय कन्यां कामद्रुहं जगति कामयती वृषाङ्कम् । तस्याः पितुर्हिमवतः श्वशुरद्रुहेऽस्मै कोऽन्यो ददाति तनयामपहाय भीतः ॥ ४॥ अभ्यर्थितः सुरगणेन . . . . (?)विशङ्क(?) चक्रे हरः किमिति तीव्रविषोपयोगम् । मन्येऽहमुक्तमगुणा गणयन्ति पथ्यं याच्ञा विहङ्गकरणाद्विषपानमेव ॥ ५॥ नेत्रानलार्चिषि विभोर्मदनेन साकं प्लोषोत्सवं किमिति नैव रतिः प्रपेदे । सा तत्र गन्तुमकरोदधभाग्यहान्या तस्या बभूव नयनोदकमन्तरायः ॥ ६॥ कामप्रिया मदनमेव विभोर्वितन्वं दग्धस्तदा किमिति नैव हुताशनेन । दाह्यो न किं व्यतिकरं शिवया शिवस्य मूढः स्वकृत्यमिति दर्शयितुं प्रवृत्तः ॥ ७॥ शैलात्मजासहचरोऽपि हरः किमर्थं मन्दाकिनीं शिरसि सादरमेव धत्ते । इत्थं न चेत्कथमयं बहुशो भवान्याः पादप्रहारफलदं कलहं लभेत ॥ ८॥ देहीति दीनपदमाहितपात्रपाणिः केनार्थिवेषमयमाह्वयने(द्रियते)वृषाङ्कः । सर्वो यथा विभवमाद्रियते जनोऽन्यः कार्श्यं तथा प्रकृतिदुर्लभमीश्वरोऽपि ॥ ९॥ भिक्षैव वृत्तिरजिनं वसनं यदस्य वाहो वृषस्तदयमिच्छति किं महेशः । सर्वो यथा विभवमाद्रियते जनोऽन्यः कार्श्यं तथा प्रकृतिदुर्लभमीश्वरोऽपि ॥ १०॥ निद्रानिमीलितविलोचनमूल्यमेष शम्भुः स्वदर्शनमदाद्गरुडध्वजाय । कालान्त एव विभवः कुटिलस्वभावै- र्वृत्त्यैः प्रसाधितधियो महते फलाय ॥ ११॥ कैलासचालनकृतांहस एव कस्मा- दीशः कृपाणमदिशद्दशकन्धराय । सन्त्रासिताद्रितनयादृढकण्ठपाश- लाभेन तुष्टहृदयः स न किं ददाति ॥ १२॥ आराध्य दुग्धजलधिः सुधयैव देवा- न्देवाय हन्त महते गरलं दिदेश । एवं ध्रुवं प्रकृतिरेव कुलाशयानां नीचेषु सम्मतिरसम्मतिरुत्तमेषु ॥ १३॥ विद्वज्जनो जगति येन पितामहेन भिक्षाप्रतिग्रहणपात्रमकारि सर्वः । तस्योत्तमाङ्गमपि शङ्करपाणिपद्मे भिक्षाप्रतिग्रहणपात्रमहो बभूव ॥ १४॥ बाणाहवे मुरजिता विजितः पुरारि- रित्येव विश्वगदितः सखि भूतवादः । सत्या स एव स यतः प्रभवो लयानां भूत्यै पराक्रमणकृत्यमतीव हास्यम् ॥ १५॥ शम्भो पुरा यदभवन्मदनेन साक- मद्यापि वैरमनुवर्तत एव किं तत् । गौर्या सहैव कृतविग्रहसन्धिना वा पुष्पायुधो विकृतविग्रहसन्धिरेव ॥ १६॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये चरितोपलालनपद्धतिरेकोनविंशतिः ।

विंशी पद्धतिः । गृहप्रवेशः

गौरीवरस्य पदपातपवित्रपांशुं रथ्याः कथञ्चिदपहाय शनैः प्रवृत्तैः । गेहे प्रवेशचरितैः पुरमानिनीनां वाणीमिमां वयममी चरितार्थयामः ॥ १॥ काचित्सखीविहृतपथ्यवचोङ्कुशानां पातैः प्रवृत्तिविपरीतशिरोविधूतिः । पार्थस्थितैः परिजनैः परिणुद्यमाना कृच्छ्रेण दुष्टकरिणीव निकेतमाप ॥ २॥ अच्छिन्नया श्रुति(?)परम्परयैव वीर्यां गौरीपतिं विहितसन्निधिमीक्षमाणा । सर्वास्वपीह निलयं प्रति कामिनीषु यातासु कापि च न कापि गृहप्रवेशम् ॥ ३॥ प्राक्सङ्गमे पुरजिता मदशोणरूपं शोकेन पाण्डुरमतो नु गृहप्रवेशम् । कस्याश्चिदाननमभूदुदयाद्रिमेत्य भूयः क्रमाद्विजहता शशिना समानम् ॥ ४॥ आश्रित्य यं भवनतोरणदीर्घदस्म(?) पूर्वं पुरारिमवलोकयति स्म काचित् । तन्मोक्तुमेव न शशाक गृहप्रवेशे प्राप्ते तदा कलितमूर्तिरिव स्मरास्त्रैः ॥ ५॥ नीतां कथञ्चन गृहं प्रियबन्धुवर्गो भूयोऽपि निर्जिगमिषुं सहसा रुरोध । (?)स्निह्यन्ति कारणमपूर्वकपालिनीति कस्यां कथा झटिति हन्त बहिर्गतैव ॥ ६॥ आपाण्डुगण्डयुगला गलदश्रुनेत्रा स्वस्थानविच्युतकटीगुणवन्धपादा । आलीजनेन परितः परिरक्ष्यमाणा बन्दीव कापि शनकैर्वसतिं विवेश ॥ ७॥ पूर्वं गृहात्प्रचलिता हरदर्शनाय वामाङ्घ्रियावकरसैररुणीचकार । बाष्पैर्मषीमलिनितैर्विनिवर्तमाना तामेव कापि पदवीं मलिनीचकार ॥ ८॥ काचित्कथञ्चन सखीजनसान्त्ववादै- र्द्वारं गतापि हरमार्गविलोकनेच्छुः । बाणी मनस्विन इवार्थनदैन्यकाले नान्तर्गता च वनिता न बहिर्गता च ॥ ९॥ या पूर्वमुन्नतपयोधरगौरवेण क्लान्ताप्यवाप हरमीक्षितुमाशु रथ्याम् । तस्यैव सा हृदयदेशजुषा गरिम्णा गेहप्रवेशमशकन्न पुनर्विधाना ॥ १०॥ नाथे चिरेण पतितामनिवर्त्य बुद्धिं काचित्स्वयं निववृते गुरुवश्यबुद्धिः । तस्याः पुनर्बहुविचारसखीं विनैव बुद्धिं कृतं मदनु(?)हास्यमभूच्चरित्रम् ॥ ११॥ काचित्कथञ्चिदपि नैव गृहं विवेश रथ्यां विहाय बहुभिः कृतसान्त्वनापि । कामातुरस्य हृ(ह)तबन्धुजनावकीर्णे कारानिवाससम एव गृहे निवासः ॥ १२॥ गेहं प्रविश्य पुनरप्ययमागतस्य(स्यः , स) वीथ्यां वृषाङ्क इति कापि विनिर्जगाम । रथ्यासु भैक्षचरणादपरं न कृत्यं तस्योरसो मृदुमना गणयाञ्चकार ॥ १३॥ काचित्प्रदक्षिणवि(नि)दर्शनदुर्बलाङ्गी वीथ्यां निपात्य निजभूषणमेकमेकम् । यावद्गृहोपगमनं ननु तावदेव रथ्यावशेषसकलाभरणा बभूव ॥ १४॥ वीथ्या कथञ्चन गृहं वचनप्रभेदैः प्रावेशयद्विरहिणीं प्रियबन्धुवर्गः । चित्तं तदीयमसमाक्षि(क्ष)विरक्तपाशं(?) नालं प्रवेशय(यि)तुमेव पुनर्बभूव ॥ १५॥ काचिद्विवेश शयनालयमाप्तसख्या रथ्यां विहाय हरवीक्षणहानिदूना । तस्या मनश्च विरहव्यथया सहैव श्रीकण्ठसङ्गममहोत्सवलम्भचिन्ताम् ॥ १६॥ हस्तच्युतैश्च बलयैश्चिकि(कु)रप्रमुक्तैः पुष्पैश्च यावकरसैश्च पदाग्रमुक्तैः । कीर्त्यैश्च भा(हा)रमणिभिर्गिरिशस्य रथ्या- माकल्प्य कापि शनकैर्वसतिं विवेश ॥ १७॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये गृहप्रवेशपद्धतिर्विंशतिः ।

एकविंशी पद्धतिः । बन्धुवचनम्

आलोक्य मारजनितां कृपणामवस्थां वामभ्रुवां निजगृहं पुनरागतानाम् । सन्दूयमानहृदयो हितबन्धुवर्गो यान्यप्यवोचत वचांसि वदामि तानि ॥ १॥ हा हन्त दग्धमदनस्तव पुष्पशय्या- शेषं शरीरमकरोदसहाय एव । रात्रावथास्य नवकैरवगन्धबन्धु- मन्दानिलप्रभृतयो बहवः सहायाः ॥ २॥ कालानलो यदलिकाङ्क्षि(क्ष)णिरक्षितोऽभू- त्कण्ठे च यद्गरलमर्पितमीश्वरेण । तत्सर्वमात्मविरहे सति बालिकानां तापं विधातुमिति सम्प्रति मे वितर्कः ॥ ३॥ अस्या हरेण विरहादतिकर्शिताया हस्तच्युतं वलयमेतदलब्धदेशम् । आस्ते पुनः स्थितिमगादयमङ्गुलीयं स्थानाच्युतिं मम ह एव भवत्यनर्थः ॥ ४॥ अज्ञातमद्य तनये त्यज शोकशङ्कुं पञ्चायुधः किमपि तत्त्वयि जातकोपः । रागो नवश्चरणयोरनुजातजन्मा मुक्तावली विरचिता नयनाम्बुलेशैः ॥ ५॥ अङ्गेष्वयं धवलिमैव यदङ्गरागो दत्तः शिवेन सखि वृज्ज . . . (?)तैष पोषः । भैक्षं प्रदातुमनघाय यदोद्यमस्ते तूष्णीं स्थिता सुकृतभङ्गभयादपूर्वम् ॥ ६॥ धत्से तदद्य मम पापमभूत्तवेत्थं यत्संशयस्थितिरियं मदुपेक्षयैव । सर्वोऽपि वक्ति जन एव शिवाभिधानं भस्मावलीं प(प्र)ति यथेप्सितमङ्गकेषु ॥ ७॥ तन्मे सुता विदधती परिहासपात्रे प्रायेण कामुकजनस्य गुणोऽपि दोषः । घुर्घूरकं शिरसि नैव सुगन्धि पुष्पं भस्म स्तने न तव कुङ्कुमचन्दनादि ॥ ८॥ यत्ने(त्ते)सुता मम किमन्यदियं वृषाङ्के प्रेम्णा भविष्यति भुजङ्गमभूषणापि । यस्य क्षणं स्मरणमेव सुदुस्तराणां सर्वापदामुपशमाय वदन्ति वृद्धाः ॥ ९॥ तत्सत्यमेव खलु यन्नवबन्धुजीव- शोभाहरं सखि हरायनमामनन्ति । तस्मान्नि(द)तीव रतिमद्य दधासि तेन शोभागतैव तव शंसयितुश्च जीवः ॥ १०॥ दृष्ट्वापि तं शिवमियं पुनरेवमार्ता प्रायेण पुण्यमपि पुण्यवतां फलाय । तत्पादपद्मयुगलस्मृतिमेव सर्वे सर्वव्यपायशमनीति वदन्ति वृद्धाः ॥ ११॥ मेधं विना स्थितिमगान्न सरित्तथैव बाला वृषाङ्कमिति भीतिरभूत्पुरा मे । (?)लोभे महालयमहो यदभूदमुप्या(पुण्य)- प्रायैर्निजैः सह पुनर्भवनप्रवेशः ॥ १२॥ यस्त्वां क्षिणोति विशिखैः स्वशरण्यभूता- मेवं सदा सुमुखि तेन समः स मारः । शाखां स्वयं समधिरुह्य महीरुहस्य यस्तां छिनत्ति निशितेन परश्वधेन ॥ १३॥ यन्न्याय्यवर्त्मगमनं निपुणं त्वयासी- लज्जा च यावदपवादभयं त्वदीयम् । तत्सर्वमालि कथमेकपदे न(नि)विष्टं सर्वङ्कषः स खलु तत्रभवाननङ्गः ॥ १४॥ बालामिमां हतमनोभव पुष्पबाणै- र्मा विध्य सम्प्रति वदामि तथैव पथ्यम् । (?)अस्यामरस्य विरतं सवतीन्दुमौलि- स्मर्ता न किं भवसि तेन पराजयं ते ॥ १५॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये बन्धुवचनपद्धतिरेकविंशतिः ।

द्वाविंशी पद्धतिः । अनुरागः

यश्चे(च्चे)ष्टितं प्रकटितं पुरसुन्दरीणां भूयो विजेतरि पुरामनुरागबन्धम् । प्रस्तुत्य तानि विरहोज्ज्वलमन्मथानि सम्पादयामि विदुषां श्रवणातिथेयम् ॥ १॥ सन्तर्जिता गिरिशमालपसीति मात्रा काचित्त्रपानतमुखी भुवमालिलेख । रेखा तदाकृतिरभूत्किमियं विधत्तां चित्तानुसारि वचनं च विचेष्टितं च ॥ २॥ पार्श्वं प्रजा(या)व(?)गिरिशस्य निजा(?)न्धकारे मा ते विषाद इति जीवसखीजनेन । आश्वासिता झटिति कापि निमीत्य चक्षुः सम्पादितं तम इति प्रमदा जगाद ॥ ३॥ तुङ्गौ युवामिह वृथैव प्रथासुवृत्ता- वन्योन्यसङ्गमजुषौ च वृथेति काचित् । श्रीकण्ठबाहुयुगलान्तरकाङ्क्षयेव कण्डूभृतौ करतलेन कुचौ ममर्द ॥ ४॥ क्रीडाशुकं हर हरेति शनैः प्रवृत्तौ यत्नेन पाठयितुमन्तरमन्मथापि । मातुर्भयेन पुनरेवमवोचदेत- दिष्टं फलं मम करादिति वाक्यशेषम् ॥ ५॥ बालेन्दुशेखरमनारतकालकण्ठं पिङ्गत्विषा तिलकितालकमीक्षणेन । सख्योऽपि यूयमिह पश्यत पश्यतेति कस्याश्चिदाविरभवद्विविधो विलापः ॥ ६॥ बन्धुष्वनादृतवती चिरसंस्कृतेषु भस्मावगुण्ठिततनुर्दृढबन्धमौना । काचित्सदैव हृदये शिवमर्चयन्ती योगं वियोगविधुरा फलितं चकार ॥ ७॥ कस्याश्चन स्तनभरो भसितेन शम्भो- र्वक्षःस्थलप्रणयिना वनितं चकार । यः कर्तुमीप्सति समागमनं महद्भि- स्तद्वल्लभेन कुरुते तदयं पुरैव ॥ ८॥ तुष्टाव निन्दति जने त्रिपुरारिमेका पार्श्वस्थिते स्तुवति गाढतरं निनिन्द । मौनावलम्बिनि चुकोप चकोरदृष्टि- स्नेहप्रिये दुरवबोधगतिर्वधूनाम् ॥ ९॥ काचिन्निजाङ्कमधिरोप्य शनैर्विपञ्चीं गाथामुपाक्रमत पाठयितुं शिवस्य । तस्या विलोचनजलैः पुनरार्द्रव(य)द्भि- स्तन्त्रीं स्वकीयजलता प्रकटीकृतैव ॥ १०॥ एका त्रपोदयवशेन पुनः सखीनां चित्ते विधातुमसमक्षमपारयन्ती । बाह्यं विहाय करणं पटतूलिकादि चेतःपटे स्मरणतूलिकया लिलेख ॥ ११॥ शीघ्रं नयात्र सखि सम्प्रति नीलकण्ठ- मित्यूचिषी सपदि मात्र(तृ)भयेन काचित् । तीव्रातपादुपवनादिति पूरयित्वा लीलामयूरविषयं वचनं चकार ॥ १२॥ चक्षुश्चकार निजसद्मनि यत्र यत्र विश्लेषणैर्गिरिशमैक्षत तत्र तत्र । एतधृवं(?)सपदि सङ्गमतोऽपि मन्ये विश्लेष एव दयितेन वनं(रं)वधूनाम् ॥ १३॥ शम्भुर्यथा गृहमगान्मम भैक्षकाङ्क्षी मां भिक्षयैव सह दत्तवती तदानीम् । प्राप्तः स एव हृदयालयमाशु तस्मै किं देयमद्य कथयेति सखीमपृच्छत् ॥ १४॥ अध्यापितो रहसि केलिशुकः कयापि नामानि मन्मथरिपोर्विरहार्तिशान्त्यै । तानि क्षणाद्गुरुजनस्य परो निगद्य तस्या मनस्थविकृतिं प्रकटीचकार ॥ १५॥ यः कोऽपि सोऽस्तु विषमा गतिरेष रोगो भस्मार्पणं निखिलरोगसमा चिकित्सा । मातुः पुरो वचनमेवमुदीरयन्त्यां सख्यां न्यसक्त तरलां दृशमाशु काचित् ॥ १६॥ काचिन्निजाशयतिरस्करणाय शम्भो- र्निन्दापराण्यकथयद्वचनानि बाला । तानि प्रकोपमधिकं जनयाम्बभूवु- स्तस्याः पुनः परिमरैरनुभाषितानि ॥ १७॥ गाथाः शिवस्य विलपन्नपरो मृगाक्ष्याः क्रीडामृगो विरहतापमपाचकार । संस्मारयन्निजगलेन सितेतरेण कण्ठं तदीयमसकृद्गृहबर्हिणोऽपि ॥ १८॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्येऽनुरागपद्धतिर्द्वाविंशतिः ।

त्रयोविंशी पद्धतिः । गुरुवचनोपालम्भः

याभ्यो दुरापहरसङ्गमलोलुपाभ्यो बन्धुर्जनस्य कटुपथ्यवचो बभाषे । तासां तदीयवचनश्रवणार्दितानां ब्रूमो वचास्यनुगुणार्थमनोहराणि ॥ १॥ मातः सदा गिरिशसङ्गमविघ्नमेव याचे करोषि न ततः स्वधिजातरोषाः(?) । स्नेहं मिथो न गणयन्ति यतः पुरन्ध्र्याः सापत्न्यमेव करणस्पृहया वदन्ति ॥ २॥ मां दुर्निवारविषमास्त्रकृतावसादां या तर्जयत्यसकृदेव शठैर्वचोभिः । अप्राप्य यौवनमनङ्गविधेयमेषा- मन्ये मदीयजननी जरती बभूव ॥ ३॥ अद्यापि शैशवनवं परिवर्तते मे तन्मैव मां प्रति सवित्र(त्रि)हितोपदेशः । ये यौवनस्थितिजुषो जगतीह तेषा- माचार्यकं वहति मन्मथ एव नान्यः ॥ ४॥ कन्दर्पमुक्तविशिखप्रणि(ण, हि)ताशयस्य यो दुर्विदग्धगुरुसन्निधिदेशवासः । त्रुट्यत्किरातशतरागणनो(?)मृगस्य मन्ये क्षुधार्तमृगवैरिगुहाप्रवेशः ॥ ५॥ पथ्योपदेशसमयः स गतः सदूरो(सुदूरे) यस्मिन्न सन्ति मदनज्वरसन्निपाताः । किं नैव वेत्सि जननि त्वमिमामवस्थां यस्याः कथञ्चिदपि जीवितमेव रक्ष्यम् ॥ ६॥ शाम्येदपि स्वयमयं मदनारि(ग्नि)रीशे नैराश्यतो जननि मा कुरु तं प्रदीप्तम् । एधांसि नीरसनिषेधवचांसि मन्ये कामानलस्य गुरुभिर्बहुशः कृतानि ॥ ७॥ स्नेहो न ते मयि परं मम देह एव मातः किमन्यदितम(र)त्र मम प्रमाणम् । ईशानुसारविनिवारणमाचरन्ती यन्मे झटित्यसुरतेर्विदधात्यनुज्ञाम् ॥ ८॥ मातस्त्वदीयवचनैः शितशूलकल्पै- र्नाहं मृता किमिति मर्मसु ताडितापि । प्रायः प्रियेण विरहव्यसने वधूनां प्राणप्रयाणमपि पुण्यफलं वदन्ति ॥ ९॥ छायां समाश्रयति काममहाद्रुमस्य सर्वोऽपि संस्मृतिमरुस्थलचारुतप्ता । नन्दत्यथापि किमयं वचसो विपाके मन्ये जरा जनयति स्मृतिमूलनाशम् ॥ १०॥ (?)अस्त्येव शम्भुविषयान्मनसो विकारा- द्रागो भमाद्य सखि मा परसङ्गमूलम् । पौष्पं रजः सपदि मालघ(य)मारुतार्थ्यं मूर्ध्नो वधायमपरं(?)पुरुषं जनस्य ॥ ११॥ मातः समस्तमपरं वचनं विमुञ्च शैवी(?)समागतिकथा यदि तां श‍ृणोमि । (?)त(उ)त्कण्ठयोज्ज्वलितकालहुताशतप्ता नाराचपातसदृशान्यवचःप्रवेशः(शा) ॥ १२॥ धामान्नि(या मां नि)यच्छति सुदुर्लभकाङ्क्षिणी भू- र्मा मेति किञ्चिदपि सा जननी न वेत्ति । सर्वैर्विना प्रियतमैः सुखमासितव्यं स्वापेक्षया यदि भवेदभिलाषबन्धः ॥ १३॥ मामद्य शिक्षयसि शङ्करवादमात्रा- द्रोमाञ्चकण्टकितमूर्तिरसि त्वमेव । वृद्धः करोति विषये विषयं परस्मै तस्मान्ममापि विनिवर्तितुमक्षमोऽपि ॥ १४॥ कष्टा नितान्तमशरीरिशरेण पीडा तस्या यदस्म्य(?)तितरार्तिगतो विशेषः । प्रायेण शत्रुरपि शोचति मर्त्यमात्रं मातापि नैव दयि(य)ते मदनातुरेषु ॥ १५॥ त्रातुं कृताभिलषितैः स्मरयन्त्रवृत्ता- न्मौनव्रतैर्गुरुजनैर्भवितव्यमेव । स्वादूकरोति सुकृतामपि कामवृत्तिं शास्त्रेण वा गुरुजनेन च वा निषेधः ॥ १६॥ यो वक्ति पथ्यवचनं हृदयानुकूलं यो वा भिषज्यति भिषक्प्रियभेषजेन । तावेव बान्धवजनश्च चिकित्सकश्च प्रच्छन्नशत्रुरपरो न सुहृन्न वैद्यः ॥ १७॥ एतन्नम(?)प्रथममम्ब मयि त्वदीये प्रेम्णे पुनस्तदनुरूपविचेष्टितेभ्यः । यन्मां प्रतीत्थमुपदेशविधिस्तवायं मा भूद्विजेतरि पुरामनुरागबन्धः ॥ १८॥ अद्यापि शैलसुतया वपुरैक्ययोग- मङ्गीकरोति गिरिशः स्वयमादिवृद्धः । केषाञ्चिदत्र तदयं जरतां जनानां कामानवाप्य वर एव विरक्तिवादः ॥ १९॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये गुरुवचनोपालम्भपद्धतिस्रयोविंशतिः ।

चतुर्विंशी पद्धतिः । विरहिण्यवस्थाः

रथ्या विमुच्य कथमप्यनिवेशशेषै- रालीजनैर्भवनमाशु निवेशितानाम् । वामभ्रुवां शशिकलाधरविप्रयोगे देहाश्रयाणि चरितान्युपलालयाम ॥ १॥ कस्याश्चिदक्षियुगलाद्धरयोर्वियोगे जातः प्रसाधनविधेर्विपरीतभावः । बाष्पैस्तयोः प्रथममाहितराग आसी- दत्यश्वसन्मलिनितश्वसितोष्मणैव ॥ २॥ भस्मालिलेप कुचयोर्हरिचन्दनादि- लेपं विहाय विरहे वनितां हरेण । बाष्पोदकं तदपि हन्त पुनर्निरासे शुध्यन्ययोर्निरसनेन जलस्य भेदः ॥ ३॥ त्यक्तेऽपि रत्नवलयैः सखि केलिपद्मै- र्हस्तादपातकथने मणिकन्तुकेऽपि । कस्याश्चिदेव न जहौ करभूषणत्वं क्रीडाशुकः पठितशङ्करनामधेयः ॥ ४॥ श्वासानिलश्च नयनोदकनिर्गमश्च जातागसी(सौ)विरहिणीकुचयोरभूताम् । आक्षेपणेन लघुनो वरणांशुकस्य लोपेन च प्रचुर चन्दनकर्दमस्य ॥ ५॥ विश्लेषदुर्बलमकारणपाटलेन संसृज्यमानमपि गण्डतलं करेण । आपाण्डुरच्छवि बभूव मृगेक्षणायाः संसर्गजा इति मृषैव गुणाश्च दोषाः ॥ ६॥ सम्मानपात्रमहमस्म्यमृतांशुमौले या सत्यमित्यधिकचिद्धितकौतुकैव । (?)अन्या वधूरपहरात्परिकर्शनेन साकं शशाङ्ककलया सममेव धत्ते ॥ ७॥ कस्याश्चिरग(रं ग्ल)पितचम्पककान्ति गात्रं जातं हरेण विरहे घनसारगौरम् । (?)निःश‍ृङ्खलप्रभृतिभिस्तदसन्निधाने व्याप्तं मनोभवयशोगिरिवा(रा)बभासे ॥ ८॥ दृष्टे पुरा पुरविरोधित(नि)काचिदङ्गै- र्या कण्ठकोगतिमयीं(?)ह रतिं प्रपेदे । तान्नैव जातु विरहौ(?)विरहेऽपि तस्मि- न्नन्तर्हितेऽपि सवितर्यरविन्दनै(तै)व ॥ ९॥ तुल्या शशाङ्ककलयेति मृगेक्षणायाः स्थौल्यातिरेकमणितावपरः प्रकारः । अङ्गानि शङ्करवियोगभुवां तनिम्ना- मध्यङ्गसाम्यमितराण्यपि शोच्यमापुः ॥ १०॥ आत्मीय एव सति धार्यदृशां प्रपन्ने कस्तस्य धारणमृते परधारणाय । यत्खेदपाण्डरमथा(?)मुखपद्ममेका हस्तोदकैर्विरहिणी न तु केलिपद्मम् ॥ ११॥ कस्याश्चिदश्रुसलिलेषु हिताभिषेकं शोकानलेन सदयज्वलितेन तप्तम् । गौरीपतेरुपरि लब्धुमिव प्रदेशं तीव्रं तपः पृथुकुचद्वयमाचचार ॥ १२॥ नालङ्कृतौ न शयने न मिथः प्रलापे न क्रीडनेषु न च भोजनपानयोर्वा । आस्थावती शिवसमर्पितचेतनैका रागो निरत्ययसुखोऽन्यविरक्तिहेतुः ॥ १३॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये विरहिण्यवस्थापद्धतिश्चतुर्विंशतिः ।

पञ्चविंशी पद्धतिः । अतिदीनोक्तिप्रयुक्तिः

निष्प्राप एव गिरिशे विहितस्पृहाणां वामभ्रुवामतिविभेदनकारणेन । आप्तो जनो रहसि यानि जगाद तानि प्रत्यूषिरै(?)सह वदामि पुनस्तदीयैः ॥ १॥ इन्दीवराक्षि विषमाक्ष इति प्रसिद्धे मा त्वं कृथाः पुरविरोधिनि पक्षपातम् । वैरूप्यमेव सखि तस्य चिराय काङ्क्षे येनायमन्यवनिताजनवर्जनीयः ॥ २॥ कण्ठे हरस्य न वरं परिरम्भणं ते हारोरगेण न कदापि यदेष शून्यः । त्राता पयोधिगरलादपि येन लोका- स्त्रातुं न मामहिविषातिकिमयं समर्थः ॥ ३॥ यः कामदेहदहनाद्विरसः प्रसिद्ध- स्तस्मै कुतः स्पृहयसि त्रिपुरान्तकाय । कोऽन्यः क्षमेत मदनुग्रहमन्तरेण रक्षां विधातुमिव मन्मथपीडितानाम् ॥ ४॥ आश्लेषणेषु कथमिच्छसि शङ्करस्य भस्मक्रयं सुरभिणा कुचकुङ्कुमेन । न्यूनार्धमेव भसितादपि कुङ्कुमं त- दर्धस्थितिः परमभिज्ञम(कृ)तैकमन्त्रात् ॥ ५॥ येनार्धगात्रमनुरागवशाद्वितीर्णं कस्यैचिदेनमधिकामर(य)से किमर्थम् । चक्रे ध्रुवं स पुनरर्धशरीरदाना- दन्याङ्गनाप्रणयसङ्गमनाभ्यनुज्ञाम् ॥ ६॥ भूलोकभृङ्गवनिता यदि दिव्यपुष्प- माघ्रातुमिच्छति तथा हरसङ्गमस्ते । अस्माकमक्षिविषयः सहसैव योऽभू- त्किं सम्भवेन्न विरहेण समागमोऽपि ॥ ७॥ पाणिं हरेण यदि वाञ्छति गृह्यमाणं भीरु त्वयाप्युरगकौतुकमेव बद्धम् । सत्यं तदेव दृढकौतुकबन्धिने(न्धनं)मे व्यर्थः करे शिथिलकौतुकतन्तुबन्धः ॥ ८॥ भर्तारमिच्छसि शिवं यदि तेन सार्धं वस्तव्यमालि नियतं पितृकारणे (कानने)षु । एणीदृशां हृदयवल्लभसन्निधाने सौधस्थलस्य विपिनस्य च को विशेषः ॥ ९॥ हित्वा तपांसि परुषाणि हरो दुरापः कर्तुं क्षमे न खलु तावकमन्तमेतत् । मुग्धे तदीयविरहानलतीव्रतापा- दस्मादसातरमस्ति तपः किमन्यत् ॥ १०॥ शैलात्मजैव हरमर्हति कामिनीषु मुग्धे कथं कथय तेन समागमेच्छा । अर्हेतराणि गणनापरवेषवन्ति सर्वोऽपि सर्वमपि वाञ्छितुमर्ह एव ॥ ११॥ उन्मादिनी त्वमिति निश्चितमालि किं तु तन्मात्रवेषचरिते यदि ते रिरंसा । उन्मादिनी यदि भवेयमहं तथा त्वं नो मन्त्रशिक्षणविधिः प्रकृतिस्थितानाम् ॥ १२॥ गौरीं विना सखि कदापि न शम्भुरास्ते कालोऽन्यया सह न तस्य समागमाय । रात्र्या सहैव चरि(र)तो दिवसस्य नित्यं किं सन्ध्यया न सममस्ति मुहूर्तयोगः ॥ १३॥ व्रीडां तनोति मदिराक्षि विशेषतोऽपि वामभ्रुवामननुरागिणि रागबन्धः । श्लाघावहो भवति नैव किमापगाना- मम्भोनिधेरुपरि यस्त्वयमेव पातः ॥ १४॥ कामं हरः सुलभ एव विहाय भूतिं सापत्न्यमिच्छसि कथं जगतां जनन्याः । अस्थानधावनपरस्य मनोभवस्य प्रायेण नैव हि जलस्थलयोर्विपातः ॥ १५॥ गौर्याः पुरो वहति यः शिरसैव गङ्गां विस्रम्भभूमिरियमालि कथं परस्य । स्त्रीशब्दमात्रतरले तरुणेन्दुमौलौ तस्मिन्ममापि खलु पाक्षिकलोभशङ्का ॥ १६॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्येऽतिदीनोक्तिप्रयुक्तिपद्धतिः पञ्चविंशतिः ।

षड्विंशी पद्धतिः । उद्यानचरितम्

उद्यानमाशु विविशुर्हरविप्रयुक्ता नार्यो निजातिपरिहारमतिभ्रमेण । पूर्वं निगूढपतनैश्च शरै . . . . . . स्तस्याथ दृश्यपतनैश्च सुसंस्कृतैव ॥ १॥ काचिन्निजोपवन एव वियोगरुग्णा पुष्पाणि वीक्ष्य विकृपा निभृतं दुदूये(?) । हस्तो निजस्य निजचापलदर्शनः स सव्यस्मरातुरजनैर्नतु पुष्पहासः ॥ २॥ आलोलकिंशुकतरोस्तरुणं प्रसून- मापाटलं परिजहार भयेन काचित् । निर्भिन्नकामिहृदयक्षतजावसक्तं नूनं स्मरास्त्रमिदमित्युपजातबुद्धिः ॥ ३॥ काचिद्वधूः शमय शम्भुवियोगताप- मित्यादरेण मलयद्रुममालिलिङ्ग । लेभे स सिद्धिमतुलां तरुणैरलभ्यां नैषा स्मरार्तिशमनं फलमाप किञ्चित् ॥ ४॥ कन्दर्पबाणनिकषच्युतचूर्णकल्पं सद्यः परागमवलोक्य दिशासु पौष्पम् । आसूचिताखिलवियोगिजनव्यपाय- मुप्तातपांसु(?)मपरा गणयाञ्चकार ॥ ५॥ काचिद्गता विरहिणी सहकारमूल- माकर्ण्य शब्दमशनिस्वननिर्विशेषम् । सद्यः किमित्युपरि लोचनमर्पयन्ती पापादवैक्षत भयङ्करमन्यपुष्टम् ॥ ६॥ कण्ठे कयापि करपल्लवमर्पयन्त्या भृङ्गस्वनव्यथितया गृहवाटिकायाम् । व्याख्यातमेव च सखीजनदीर्घमान- कर्णावतंसनवपल्लवनैव(?)रम्यम् ॥ ७॥ दृष्ट्वा पलाशमुकुलान्कुटिलस्वभावा- न्काचिद्भयादपससर्प सुदूरतोऽपि । मिथ्या प्रकाश्य कथने निजसौमनस्यं कौटिल्यमात्मनि भवन्परिवर्जनीयः ॥ ८॥ आलम्बितो विरहदुःखितया कयाचि- दाम्रद्रुमस्य सहसा तरुणप्रवालम् । कृष्णच्छविर्यदभवन्ननु युक्तमस्य प्रागेव पाणितलशोणिमतस्करस्य ॥ ९॥ यस्यैव चम्पकतरोम(र)पनीय(?)पूर्वं मूले ददौ त(वि)मलशीतलवारिधाराम् । तस्येतराकुसुमितस्य विनिश्चिकाय दातुं पुनर्विरहिणी निशितास्त्रधाराम् ॥ १०॥ भृङ्गस्वनास्य(ढ्य)कुसुमे कुरवे पुरस्थे गाढं निमील्य नयने विरहिण्ययत्नात् । कर्णद्वये तु निजसिद्धिविधानहीने काचिन्ननन्द च निनिन्द च पद्मयोनिम् ॥ ११॥ काचित्पुरा प्रतिदिनं परिवृद्धिहेतो- र्यस्यै दिदेश सलिलं नवमालिकायै । सा पुष्पितैव जलमश्रुमिषं वियोगे तस्यै प्रदाय कथमप्यनृणा बभूव ॥ १२॥ पुष्पेषु संस्तुतिमतीं क्वणितालिमाला- मालोक्य कापि महदेव भयं प्रपेदे । शम्भोस्तृतीयनयनानि(न)लधूमनीला सा मन्मथस्य धनुषो यत एव मौर्वी ॥ १३॥ यो लम्बितो विरहधर्मितया कदाचि- दुद्यानचूतविटपो मधुसम्भ्रमश्रीः । मानप्रवालकुसुमेक्षणमेव जात- स्पर्शोऽपि कामुकजनैः कुरुते विपत्तिम् ॥ १४॥ अङ्गारसञ्चयमतिर्विरहातुरायाः पुष्पेष्वजायत पलाशमहीरुहस्य । सा स्थापितैव मधुपैः पुनरेव लीनैः किञ्चित्प्रशान्त्युचितकार्ष्ण्यधियं विधाय ॥ १५॥ मा पुष्पितोऽयमिति नैव चकार काचि- दुद्यानभाजि पदघातमशेषयूनि । न्यक्कारकृत्यमपि नाभिलषन्ति कर्तुं प्रायः प्रसादविषयादपरत्र नार्यः ॥ १६॥ कामास्त्रमेतदिति जातरुषा लतासु विश्लेषिणी सुमनसा हरणे प्रवृत्ता । कामास्त्ररक्षकजनैरिव सद्य एव सैषा न्यरोषि(धि)कृतहुङ्कृतिभिर्द्विरेफैः ॥ १७॥ स्निग्धेन कोकिलरुतेन नवोद्गतेन चूताङ्कुरेण पवनेन च मालयेन । कालं वसन्तमवलोक्य जनोपकण्ठे कालं वसन्तमपरा कलयाञ्चकार ॥ १८॥ आलम्बिता विरहधर्मितया कयाचि- त्क्लान्तप्रवालकुसुमाभवदाम्रशाखा । तां वीक्ष्य तादृशदशां प्रणयिन्यथास्यां दीर्घं स्वकीयमजुगुप्सत बन्धुभावम् ॥ १९॥ आमूलपुष्पितमवेक्ष्य पलाशमन्या विश्लेषिणी ज्वलितबुद्धिरिमं शशाप । अङ्गारकारकरगोचर एव पूर्वं पश्चात्त्वमेवमरुणच्छविराशु भूयाः ॥ २०॥ यस्याश्चिराय विदधे गृहयूथिकायाः पुष्पोत्तमाय बहुदैवत(त)र्पणानि । तां पुष्पितेन परिगृह्य चकार काचि- द्विश्लेषिणीयुवतिजातिसमानकक्ष्याम् ॥ २१॥ अप्याश्मनीपरिहृतेन मुखं समीक्षे दृष्ट्वा वसन्तसमये लकुलं सपुष्पम् । काचिव्द्यथां विरहिणी महतीं प्रपेदे सत्यं नहि प्रतिनिधिर्भवितव्यतायाः ॥ २२॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्य उद्यानचरितपद्धतिः षड्विंशतिः ।

सप्तविंशी पद्धतिः । उद्यानोक्तिः

उद्यान एव ननु पुष्पितशालवर्गे विश्लेषितप्रमनसां मदिरेक्षणानाम् । तं तं विनेयमनुभूय विषादवेगा- द्वाक्यानि वक्त्रगलितानि विजृम्भयामः ॥ १॥ यन्नाम ते जगति गूढमयातवृत्या(?) जातं पुरा कुरबकद्रुम वाच्यमेव । भूयस्तदद्य भवता कृतमन्वितार्थं वाचालमत्तमधुपावसथं(?)प्रदाय ॥ २॥ उद्यानभूषण तवेदमनुक्तरूपं छायाप्रदानहृततप्तजनश्रमस्य । अस्मिञ्जने विरहपावकतापवृद्ध्या शोकातुरेऽपि दयसि त्वमशोक एव ॥ ३॥ वाचालकोकिलतया मधुराणि पूर्व- मापीडयेति विधुरं तव कूजितानि । धान्यं धिनोति वचनैः श्रवणानुकूलै- रन्यं दुनोति परुषैः परपुष्टजातिः ॥ ४॥ किं किंशुक त्वमपि सम्प्रति पीनलज्जः कर्त(र्तुं)व्यवस्यसि रुजं कुसुमैरगन्धैः । अभ्यर्थितोऽहमिति विक्लवमानसाना- मस्त्येव दार्क्ष्य(क्ष्य)मसतां परि(र)पीडनेषु ॥ ५॥ भृङ्गाङ्गने सखि तवापि ममापि तुल्या श्रीकण्ठ(कण्ठ)रुचिरत्र हि कोप(ऽपि)भेदः । पुष्पेषुचेष्टितमतीव तवानुकूलं सत्यं तदेव हि मम प्रतिकूलमासीत् ॥ ६॥ आपीयसीषु(?)रसमागलमुन्मिषत्सु पुष्पेष्वमी तत इतश्चरकायितेषु । मन्ये कलध्वनिमिषेण मनोभवस्य गायन्ति मत्तमधुपा विजयप्रशस्तिम् ॥ ७॥ पूर्वं मया चिरतरं सहकारबुद्ध्या यः पोषितः प्रतिविधानमुखैः प्रयत्नैः । जातः स सम्प्रति जगत्त्रयनाशहेतु- रा हन्त पुष्पसमये विष एव . . . . ॥ ८॥ नृत्तोद्यमोऽसि फणिसङ्गमनिर्भयोऽसि बर्हिन्यदप्यसितबन्धुरकन्धु(न्ध)रोऽसि । तैस्तैर्गुणैरनुकरोषि पिनाकपाणिं हन्तुं . . . . मो(?)किमधुना कथमक्षमोऽसि ॥ ९॥ अम्भोनिधौ निपतितो यदि सेतुहेतोः शैलोऽपि दक्षिणसमीरणजन्मभूमिः । सीतैककान्तविरहेण क(व)रं कपीन्द्रैः संरक्षिता युवतयः सकला भवेयुः ॥ १०॥ यत्ते निसर्गलघिमा यदभूल्लतानां संसृज्य पुष्परजसा तव धूसरत्वम् । मैत्रं च यत्तव जलैरुचितं तदा तै- र्मन्दानिल त्वमसि यत्प्रतिकूलवृत्तिः ॥ ११॥ आरग्वधादनिल कोरकमाहर त्वं सद्वा प्रसूनमथवा दलमेतदीयम् । सौरभ्यमेव यदि वा करुणा तवाहो किं नाञ्जनेयजनकस्य वियोगिनीषु ॥ १२॥ अत्युच्छ्रितासु सहकारमहीरुहाणां शाखासु पुष्पनिबिडास्वधिरूढवन्तः । प्रायः कुहूरिति पिका निजकूजितेन पथ्यां निशामभिवदन्ति वियोगिनीभ्यः ॥ १३॥ पोषं स्वकीयजननीपरिवर्जितानां कुर्वन्ति ये बलिभुजः पिकपोतकानाम् । तैः सम्यगेव विदितं परिरक्ष्यपात्रं कृष्णात्मनां सुकृतरूपमपि क्रियासु ॥ १४॥ पूर्वं मदीयवदनासवपुष्पितस्त्व- मद्याहमस्मि विधिना हरविप्रयुक्ता । हा हन्त पीडयसि मां बकुल प्रसूनै- र्भोक्तव्यमात्मकृतदुष्कृतमात्मनैव ॥ १५॥ बाणः(?)सुवर्णविजयी शुचिरेष गन्ध(धः) सम्भावना शिरसि ते परमेश्वरेण । एतत्तथापि कृतमाल तवास्ति दोषो यत्सङ्गतोऽसि मलिनैरसकृद्द्विरेफैः ॥ १६॥ उद्यानकेलिकमलानि च तानि हित्वा शम्भोः पदाम्बुजयुगे यदि ते रिरंसा । गीर्वाणनाथगणकस्य जनार्दनादे- रारुह्यतां सपदि लालत(?)मौलिमाला ॥ १७॥ क्वाप्युच्चयः सुमनसां कुहचित्परागो गन्धः क्वचित्क्वचन दक्षिणगन्धवाहः । दिष्ट्या वसन्तसमये मरणाभ्युपाय(यः) सार्वत्रिको विरहदुर्भरजीवितानाम् ॥ १८॥ पूर्वं प्रवालमथ पुष्पमथो नु गन्धं पश्चान्मधुव्रतकुलं पुनरस्य शब्दम् । चूते विधाय विधिरेवमभद्रमालां किं किं करिष्यति वियुक्तनिरूढवैरः ॥ १९॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्य उद्यानोक्तिपद्धतिः सप्तविंशतिः ।

अष्टाविंशी पद्धतिः । शिशिरोपचारः

उद्रिक्तशङ्करवियोगविषादशान्त्यै नानाविधे सपदि बन्धुजनैः प्रवृत्ते । शीतक्रियाप्रकरणे वरवर्णिता(नी)नां यद्यद्बभूव चरितं कथयामि तत्तत् ॥ १॥ सञ्चारितैश्च कदलीदलतालवृन्तै- रुत्थापितः परिजनैः शिशिरः समीरः । नान्तर्ज्वरं मृगदृशां शमयाम्बभूवु- र्यत्ने कृतेऽपि न फलाय दुदुःखवादः(?) ॥ २॥ मालां नवोत्पलमयीं विरहोष्मितायाः सख्या निधाय हृदये कृतमानुकूल्यम् । पुष्पास्त्रमोचनपरस्य मनोभवस्य विस्रम्भणं न वनितासु कदापि कार्यम् ॥ ३॥ यः कल्पितः कुचतटे विरहातुरायाः शैत्याय सान्द्रतरचन्दनपङ्कलेपः । अन्तः सतामधिकृतं जनयन्नयासी- दापाकलास्यनवकर्दमलेपकक्ष्याम् ॥ ४॥ कस्याश्चिदीशविरहे शयनीकृतानि पङ्केरुहाण्यपि तया सह शोकमापुः । अन्यार्तिनिर्वृतिमशक्नुवतां विधातु- र्मानिष्वयं सुमनसामुचितैव वृत्तिः ॥ ५॥ धारागृहं विरहवह्निशमाय तन्व्या भूयोऽपि मुग्धपरिवारजनश्चकार । तस्याः सदा कुचतटे पतिताम्बुधारे धारागृहत्वमधिकुर्वति नेत्र एव ॥ ६॥ हारः पयोधरयुगे विहितः कयापि विश्लेषितापजुषि नीलदृशामवापुः । सन्तापशान्तिकरणाक्षमतापवाद- माधातुमिन्द्रमणिमूर्धनि बन्ध एव ॥ ७॥ विस्रम्भिता प्रियसखीवचनेषु रम्भा- माश्लिष्यति स्म विरहोष्मशमाय काचित् । कस्याश्चन स्तनयुगे निशितं मृणाल- सान्निध्यतेन(?)सुषुवेऽम्बुजमाननस्य ॥ ८॥ आपीतरक्तकपिशा किमु जालजिह्वा ज्वाला किमद्य जगतः किमुत क्षयाग्नेः । आलोक्य काचिदतिसन्दिदिहे सखीभि- र्नीतानि शम्भुविरहे नवपल्लवानि ॥ ९॥ हारादिभूषणविधिः सरसैर्मृणालैः पत्त्रैर्नितान्तपृथुभिर्व्यजनोपयोगः । पद्मैश्च कल्य(ल्प)रचना विरहातुराया- स्तत्पद्मिनीविधिरहो विरहैकशेषः ॥ १०॥ कस्याश्चिदान्तरघनज्वरशान्तिहेतो- रालीजनेन विहिते शिशिरोपचारे । रेजे कुचोपचितचन्दनपङ्कलग्ना मुक्तावली बिसलतेव मुखाम्बुजस्य ॥ ११॥ सख्यार्पितेन कुचयोर्नवचन्दनेन भूरिज्वला विरहिणी कुपिता क्षणेन । तस्यास्तु देवघनसन्नहनावि(दि)लेप्तुं काचित्कृपामृदुमना न वृथा चकार ॥ १२॥ कस्याश्चिदीशविरहानलतापशान्त्यै वाञ्छां विभोर्बहुमते भसिते वहन्त्या । भस्मात्मना परिणतः क्वथितोऽङ्गसङ्गा- त्सख्या कृतः सरसचन्दनलेप एव ॥ १३॥ कल्हारसारघनसारहिमादि वस्तु यत्पठ्यते हृदयतापहरं विदग्धे । तत्सर्व(मेव स)मभूत्कुचयोः परस्याः किं चौषधं गिरिशशब्दितमेव शिष्टम् ॥ १४॥ जित्वा सरोजनिलयामलयागृहीतां सौर्यं तमः कमलिनीनियतं परस्याः । पद्मैरकारि शयनं व्यजनं विशालैः पत्त्रैर्मृणालरचितानि विभूषणानि ॥ १५॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये शिशिरोपचारपद्धतिरष्टाविंशतिः ।

एकोनत्रिंशी पद्धतिः । सख्युपालम्भः

नारीजनो हरवियोगमहोपशान्त्यै शीतक्रियां प्रियसखीषु वितन्वतीषु । निःश‍ृङ्खलद्विगुणवर्धिततीव्रताप- स्तत्कृत्यभूषणपरामिति वाचमूचे ॥ १॥ शीतक्रियां फलवतीं यदि कर्तुमास्था सख्यौ मदीयमुखतः श‍ृणुताभ्युपायम् । आनीय शङ्करमिहाद्य मदीयपार्श्वे कार्यास्ततो नु विविधाः शिशिरोपचाराः ॥ २॥ सत्यं त्वया प्रकटितो मयि भावबन्धः शीतक्रियासु विरमाद्य वृथाप्रवृत्तेः । शक्नुः(क्यः)कथं शमयितुं सखि निर्विकल्प- कल्पावसानदहनश्चुलुकोदकेन ॥ ३॥ जीहागधेन(?)हरिचन्दनसौरभेण सान्द्रेण किं तव दिगन्तविजृम्भितेन । बद्धादरः पुरुषभस्मविलोच(लेप)नेऽपि यत्तत्पराङ्मुखमना जगदेकनाथः ॥ ४॥ किं चन्दनेन किमु पल्लवसंस्तरेण किं मु(मौ)क्तिकैर्बिसगुणैरथ भूषणैर्वा । मूढे सखि प्रियसमागम एव यद्वा मारज्वरस्य मरणं शिशिरोपचारः ॥ ५॥ प्रारभ्यते प्रतिविधिः सखि यो भवत्या मूर्छासु मे हरसमानधनं विनान्यः । काराग्रहाज्झटिति निर्गमतो जनस्य द्वारोपरोध(नपरेण)शठेन तुल्यः ॥ ६॥ आदित्यतापसदृशं विरहोष्मतापं बुद्ध्वेव या प्रयतते शिशिरोपचारे । सा त्वं पयोधिसलिलैर्वडवामुखाग्नेः शान्ति करोष्यपरवह्नि ससम्भ्रमेण ॥ ७॥ साम्यं प्रतीत्य सखि साम्प्रतमन्यरोगै- स्तस्येदृशः प्रतिविधानमनोरथस्ते । सोऽयं पुनः स्मरगतो विपरीतवृत्ति- र्यस्यैक एव जनकश्च निवारकश्च ॥ ८॥ क्रीडाशुकं सखि कलीनवचांस्यजस्रं जल्पन्तमेनमपसारय शीघ्रमेव । अस्या न शिक्षणगिरं मुहुरुद्गिरन्त्या कार्यस्त्वयापि मम सन्निधितोऽपसारः ॥ ९॥ निर्वापणं सरसवस्तुभिरेव कर्तुं मूढैः किमस्य सखि वाञ्छसि चन्दनाद्यैः । किं त्वं न वेत्सि सरसेषु मनोभवाग्नि- र्वृद्धिं प्रयाति सुतरामिति लोकवादः ॥ १०॥ और्वानलं जलनिधेर्नहि श(क्यते यै)- र्हेतुं दवाग्निमथवा न वनद्रुमाणाम् । तैर्मोक्तिकैः किसलयैरपि तैरिदानीं शक्यः कथं शमयितुं सखि मन्मथाग्निः ॥ ११॥ ये शीतलप्रकृतयो भुवने पदार्था- स्तेऽप्यद्य हन्त मयि तापकरा मदाद्याः । यः सर्वसर्गनिकरे निपुणः स वेधाः कर्तुं क्षमो न किमयं गुरुवैपरीत्यम् ॥ १२॥ शय्यां करोषि मम तापनिवृत्तये चे- दादित्यमैत्र्यजनितौष्ण्यगुणैः सरोजैः । सख्यावयोर्हृदयजीवितयोरभेदा- न्मारज्वरो मयि घनस्त्वयि हन्त मोघः ॥ १३॥ यं पन्नगारिनिविषोष्मनितान्ततप्ताः श्रीकण्ठपादपमिवानिशमाश्रयन्ते । अन्तर्ज्वरं शमय मे सखि तस्य शम्भोः काराग्रहान्नहि वरः शिशिरोपचारः ॥ १४॥ नैवामुना श्रुतिकटुक्वणना शुकेन नैव त्वयानुपम . . . . व्यदधानयापि । नीतौ युवां हितविधायि पदं यथैव मन्ये मयैव सखि सम्प्रति मेऽपराद्धम् ॥ १५॥ हारस्त्वया सखि कृतो यदि मे मृणालै- र्वीरे न केन यदि वा विदितं मयैव । नाथेन वक्षसि धृतो यदतो ममाशु सन्तापहार्यपि भवेत्स भुजङ्गहारः ॥ १६॥ मत्तेव(त्तोऽव)गच्छ सखि सम्प्रति शीतविद्यां (मत्तेव(त्तोऽव)गच्छ सखि शीतविधानविद्यां) विश्लेषिणीमलमलं विफलक्रियाभिः । लोके सुखप्रदतया प्रथितानि यानि तैर्वस्तुभिर्वरण एव परं भिषज्या ॥ १७॥ प्रारम्भतोऽपि पुरतः परपीडनानां यान्त्या पदं स्वयमकारणरूढवैराः । यन्मां वियोगविधुरां परितप्तुकामो निष्पीड्यते मम(?)यतो भवतीभिरद्य ॥ १८॥ वाक्येऽपि यार्जनकभूर्विरभङ्ग(?)दीयो . . . . राक्षसीभिरनिशं न वृता सखीभिः । तस्या अपि प्रियसखीजनसङ्गम चे- च्चित्रं क्रियामहमिवानुभवेदसस्याम्(?) ॥ १९॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये सख्युपालम्भपद्धतिरेकोनत्रिंशतिः ।

त्रिंशती पद्धतिः । प्रदोषचरितम्

तापं सरोरुहदृशामचिकित्सनीयं विज्ञाय शीतलविधाभिरपि क्षणेन । अन्तर्दधे करुणया किल तिग्मभानु- स्तासां पुनश्चरितमद्य वयं वदामः ॥ १॥ तिग्मद्युतावपरदिक्प्रणयप्रवृत्ते दुःखं विभाव्य रजनीमुखभावतीव्रम् । कस्याश्चिदंशुमलिनं विरहातुरायाः पूर्वं मुखं तदनु पूर्वदिशस्तमोभिः ॥ २॥ जालान्तरेण पवनः प्रविशन्कयापि क्रु(रु)द्धो मृदु . . . . ढकवाटसमर्पणेन । लप्ते यथात्मनि तथा विशति स्वगेहे मन्दानिलेन विरहिण्यवरोदवज्राम् ॥ ३॥ कस्याश्चिदस्तमयलम्बितपाटलिम्ना पूष्णा सहैव पतत . . . . मायाम् । सख्या वियोगपरगारनियु(रु)द्यमायाः(?) कोपात्पपात शनकैररुणः कटाक्षः ॥ ४॥ भीतिं यदैव विदधे कुसुमैर्हसद्भिः . . . . तोयदतटान्तरितस्वरूपा । वामभ्रुवो विरहदर्वि . . . . ताशयायाः प्रादुर्भवन्नपि पुनर्नत . . . . हिमांशुः ॥ ५॥ आलम्बते दिनमणिः सखि पश्चिमायां सद्यः कयापि वि(प्यभि)हिता हरमानयेति । काचित्सरःसरसिजं मुकुलायमान- मालोक्य पाणिकमलं मुकुलीचकार ॥ ६॥ यः पावकः प्रणयिभिर्दिवसे पृथिव्या- मादायि चण्डमहसः किरणैरनेकैः । सर्वोऽपि हन्त निशि मन्मथपीडितायाः कस्याश्चिदाशु हृदयं स विवेश तापः ॥ ७॥ या तुङ्गसौधशबलीभिधिता(?)वियुक्ता या तत्समीपगतमङ्गलदीपिका च । सख्यः प्रमादमभिशङ्कय तयोर्विनेतु- र्जालप्रविष्टपवनं समतेव(?)रक्षाम् ॥ ८॥ काचित्सहायरचि(हि)तां निशि चक्रवाकीं दृष्ट्वा सतीष्वपि सखीष्वनुरागिणीषु । तस्यै शनैरकथयन्निजकामपीडां नूनं दशासदृशता प्रणयस्य हेतुः ॥ ९॥ भीमं तमस्तदपि कापि ननन्द तस्मा- द्यस्मात्रिलोचनगलस्मृतिमाततान । काचिद्विलोक्य कमलानि निमीलितानि विश्लेषिणी विकसितानि च कैरवाणि ॥ १०॥ शोकः सतां परविपद्यसतां च हर्षो धात्रे च(त्रैव)सृष्ट इति कापि विनिश्चिकाय । गौरीपतेरभिसृतिं सुदृशा कयापि कर्तुं प्रसाधनमशङ्कितमाचरन्त्या ॥ ११॥ नाबन्धि रत्नरशना विपुले नितम्बे वाचालता गुणवतामतिदूषणाय । सन्ध्यानभश्चरमसीमनि कापि पांसुं संसर्पिणी विरहिणी सहसा निरीक्ष्य ॥ १२॥ मेने जगत्त्रितयनिर्जयवैजयन्तीं कामस्य रत्नपटिकां भवविह्वलैव । . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ॥ १३॥ इत्युत्प्रेक्षावाल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये प्रदोषचरितपद्धतिस्विंशतिः ।

एकत्रिंशी पद्धतिः । प्रदोषोक्तः

प्राप्तः प्रदोष इति वीक्ष्य निरर्गलेन पुष्पायुधेन भृशपीडितमानसानाम् । वामभ्रूवां विरहतापविजृम्भितानि वाक्यानि वक्तुमभिवाञ्छति चेतना मे ॥ १॥ . . . . . . . . . . . . . . स्वयमेव भीतिं विध्यन्ति मुग्धहरिणान्विजने पुलिन्दाः । आचार्यमुच्चरितगोपतिवंशगीतं कामस्तु विध्यति वियोग(गि)जनं प्रपेदे(पद्य) ॥ २॥ तुभ्यं नमो भवतु वासरलोपसन्ध्ये नान्तःश्लथामनुकरोषि जटां शिवस्य । आशास्महे वयममी तत एव हेतो- र्मा भूत्कदापि शशिनः शकला . . . . ॥ ३॥ नेयं निशा हतनिशाचरयोषिदेषा हन्तुं वियोगविधुरं जनमाजगाम । अस्या मुखे सपदि यः प्रथते प्रकामं रागः स कोपजनितो न तु सान्ध्यरागः ॥ ४॥ सन्धुक्षयत्यविरतं हृदयं मदीय- मन्तः प्रविश्य मदनाग्निरसौरमीरः(मसौ समीरः)(?) । अस्मिन्नमुष्य विषमास्त्रविमुक्तबाणै- रापाद्यमानविवरे सुकरः प्रवेशः ॥ ५॥ . . . . पश्चिमे क्षणमदर्शि नभःप्रदेशे रागः क्व यात इति सम्प्रति मे व(वि)शङ्का । सत्यं हरेण विरहे हरिणेक्षणानां चित्तेषु पुष्पधनुषा कृतसंविभागः ॥ ६॥ आसन्नचन्द्ररमणप्रणयावि(व)लिप्ता कामव्यथां मनसि कैरविणी करोतु । अम्भोजिनि त्वमपि सम्प्रति वल्लभेन विश्लेषिणीमयि(धि)कथं रुजमादधासि ॥ ७॥ दग्धुं जगत्त्रयमयं किल कोऽपि वह्नि- रुज्जृम्भते वियति सान्ध्यमहश्छलेन । इत्थं न चेत्किमपि सम्प्रति वारि विप्राः सश्रद्धमञ्जलिभिरूर्ध्वममी क्षिपन्ति ॥ ७॥ यस्य प्रयाणसमये प्रकटानुरागः सोऽवश्यमेष्यति पुनः सवितेति सुप्तिम् । अम्भोजिनी व्रजति सुप्तिकथा कथं स्या- न्निःसङ्ग एव गिरिशे मम भक्तिमत्याः ॥ ९॥ सास्वे(?)स वासरपतिर्दिशि पश्चिमायां तेजःक्षयं मयि वशेन बभूव रक्तः । सा हन्त पातयति सा तमियं वराङ्गी कस्यापदे जगति नान्यतरानुरागः ॥ १०॥ मन्येऽहमित्थमुदयारुणचन्द्रनामा स्वीकारिणः प्रलयकालहुताशनस्य । धूमोऽयमग्रजनितस्तिमिरच्छलेन विश्लेषिसार्थनयनाश्रुनिपातहेतुः ॥ ११॥ एकस्य रात्रिमुखवेषविषद्रुमस्य सञ्जातसान्ध्यकिरणारुणपल्लवस्य । आगामिपूर्णशशिबिम्बमहाफलस्य तारागणं विगणयामि नवप्रसूनम् ॥ १२॥ अत्युच्छ्रितादनिल ते मलयात्प्रसूति- र्नित्यं यतः परिचयं सुमनोभिरेव । दाक्षिण्यवानिति जगद्विदितोऽसि तस्मा- न्मा जातु जारसरणीं व्रज नीचसेव्याम् ॥ १३॥ पूर्णेन्दुपूरमरुदत्र हिमाम्बुगर्भो गन्धोऽयमस्य मुकुलस्य विजृम्भमाणः । नाम प्रदोष इति दोषसमग्रभावा- त्स्रष्टा यथार्थमकरोद्रजनीमुखस्य ॥ १४॥ धन्या हि सा भगवती दिवसान्तसन्ध्या यामं गतां भुवि सुवीक्ष्य पिनाकपाणिः । विश्लिष्टबन्धनजटाभरणस्य हर्षा- गौर्याः समक्षमपि कृ(नृ)त्यति वीतशोकः ॥ १५॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये प्रदोषोक्तपद्धतिरेकत्रिंशतिः ।

द्वात्रिंशी पद्धतिः । चन्द्रोदयः

कन्दर्पशासनविलङ्घ्रिविजनेषु रोषा- द्रूपादिवेन्दुमुदयस्थमवेक्ष्य ताम्रम् । जज्ञे हरेण विरहे वनिताजनस्य यच्चेष्टितं तदधुना कथनीयमास्ते ॥ १॥ उष्णायमानमुदयारुणमिन्दुबिम्बं काचिद्रवे(?)विरहिणी न शशाक भेत्तुम् । तस्या विवेकमतिदायितया तदानीं तस्योपयोगमहितं शशलाञ्छनत्वम् ॥ २॥ अन्या विहाय मदनातुर(?)जीविताशा जातस्पृहा मरणशब्दितमङ्गलाय । लब्धः शिवो भवतु मे परजन्मनीति चन्द्रातपे विरहिणी सहसा पपात ॥ ३॥ आलोक्य काचिदुदयारुणमिन्दुबिम्बं विश्लेषिणामविषहं शिशिरं परेषाम् । द्रोही न वा खलु ममेति जनं बिभित्सोः कामास्त्रतः परगवीगणनां चकार ॥ ४॥ ज्ञातो जनैर्विरहतापजुषः परस्य नेत्रद्वयस्य नलिनस्य च . . . . ति भेदः । पद्मेषु चन्द्रकिरणैर्मुकुलीकृतेषु यज्जागरूकमभवन्निशि नेत्रयुग्मम् ॥ ५॥ चूडामणे पशुपतेरिति जृम्भितास्ता(?) तापावहो विरहिणामिति जातभीतः । चन्द्रस्य काचिदुभ(द)ये विधुरा निजाक्ष्णो- रुन्मीलनेऽपि न शशाक निमीलनेऽपि ॥ ६॥ भिक्षाटनं पशुपतिः कृतवानिहेति यां हातुमह्नि गलितेऽपि हि न क्षमाभूत् । तां वीथिका निशि मयूखभयाद्विहाय छायेव कापि शनकैर्वसतिं विवेश ॥ ७॥ कस्याश्चिदीशविरहव्यथिताशयायाः कामं वदन्तु मुखमेव हि चन्द्रकान्तम् । तस्या दृशो युगलमप्युदये हिमांशो- र्निर्दिश्यमानबहलोदकमिन्दुकान्ति(न्त)म् ॥ ८॥ यावान्दिनेशपतने विरहातुराया- स्तावान्हिमत्विषि मनागुदिते वितापः । पातो यथा परहिताय यथार्तिभाजां खेदाय नूनमुदयो मलिनाशयस्य ॥ ९॥ प्लुष्टिर्मनाग्विरहिणीस्तनमिन्दुपातैः काचिद्ददौ प्रियसखीमुखमारुताय । पारब्धमन्यदपरं पलितेक्षणेन जज्वाल हन्त हृदये मदनाग्मिरस्याः ॥ १०॥ एका शशाङ्ककिरणोपनिपातभीत्या वातायनान्तरविधा(न)कृतप्रयत्ना । आमीलनव्यवहृतेन्दुकरप्रयत्ना- ल्लक्ष्म्या सरोजवसतिं मनसा निनिन्द ॥ ११॥ स्पष्टं मुहुर्भुवनजालकृतप्रवेशै- रिन्दोः करैर्विरहिणी व्यथयाञ्चकार । स्पष्टं जगत्प्रकृति राजति कामिनीना- (?)मङ्गं मनस्थितिमनाक्कलयान्करेण ॥ १२॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये चन्द्रोदयपद्धतिर्द्वात्रिंशतिः ।

त्रयस्त्रिंशी पद्धतिः । चन्द्रोदयः

चन्द्रोदये विरहविह्वलमानसानां या निर्गताः फणितयो वदनाद्वधूनाम् । माधुर्ययोगपुनरुक्तसुधान्वितानां तासामिहास्मि कथनेन विदग्धमन्यः ॥ १॥ किं कृत्यमद्य सखि पश्य जगत्समस्तं व्याप्नोति सान्द्रमपहृत्य निशाप्रकारम् । त्रैलोक्यसंहरणकर्मणि कामशत्रोः कोपाट्टहास इव कोऽपि शशिप्रकाशः ॥ २॥ एतस्य चन्द्रहतकस्य कठोरभावं सख्यस्तदेव गमयेति विकल्पमेव । अम्भोनिधेरखिलरक्षणजागरूको जग्राह यत्पशुपतिर्गरलेन साकम् ॥ ३॥ अन्येषु जन्तुषु सुधासहजत्वमिन्दो व्यक्तीकरोषि किरणैरिति शीतपातैः । अस्माद्रतेषु तु पुनर्विधिवञ्चितेषु तैर्दुःसहैर्गरलसोदरभावमेव ॥ ४॥ वेधाः सुखी भवतु साम्प्रतमात्मशिष्टं कृत्वा जगत्त्रितयमिन्दुसमाननेन । सद्योनिमीलितजनार्दननाभिपद्मे गूढं स्थितस्य निहितस्य शशाङ्कभीतिः ॥ ५॥ किं रावणाङ्कवलितः किमु चन्द्रमौलेः सर्वात्मनामटनभावमलङ्करोति । निर्मूल एव किमु शीकरतः प्रलीनो य(द्द)त्तराज्यमयमुष्णकरः करोति ॥ ६॥ पूर्तं विहाय निहतद्युतिमद्य शोच्यं कार्श्यं तदेव कुमुदैकपते। भजस्व । यस्मिंस्त्वया निखिलचन्दनहेतुभूतं प्राप्तं पुरार्दनकपर्दिन्शिखामणित्वम् ॥ ७ (प्राप्तं पुरार्दनः पुरारिः शिवः मणित्वम्) ॥ ७॥ अङ्गारगर्भकरमिन्दुमिमं विधाय यादृच्छिकागमन . . . . कुरु मेऽद्य रक्षाम् । कालप्रतीक्षणपरो भुवनोपकारे . . . . जातिरिति मा स्तुतयेऽपवादः ॥ ८॥ अन्तःकलङ्कमुदयाश्रितशोणभाव- मालोचयामि सखि सम्प्रति चन्द्रबिम्बम् । अङ्गारचक्रमुपशान्तकरालमन्तः कामस्य दु(द)ग्धवपुषस्त्रिपुरान्तकेन ॥ ९॥ किं क्षेममद्य सखि नः कथयाम्बुराशेः से(सो)ऽयं कलाभिरखिलाभिरुदेति चन्द्रः । शैलात्मजावपुरभेदफलां स्मराज्ञा- मेकैव वर्तयति कस्य कलाभरेऽपि ॥ १०॥ शाणोपलं मकरकेतनसायकानां पूर्णेन्दुबिम्बमिदमालि वितर्कयामि । नो चेत्तथा कथमिदं निशि तत्त्वमेषा- मस्मिन्नुदञ्चति कथं च पुनः क्षयोऽस्य ॥ ११॥ इन्दुच्छलेन जलधेः प्रलयानलोऽय- मुज्जृम्भते सखि वियोगिजनक्षयाय । मूर्ध्ना बिभर्ति सरितं परमेश्वरोऽपि कालेयचन्द्रितकलापरितापगीतः ॥ १२॥ यद्यानियं(?)यदि स सम्प्रति राहुरिन्दुं दिष्ट्या भवेद्विरहिणामपि जीवलाभः । भुज्या स्वयैव यदि भूरिफलं परेषां मन्ये कदाचिदपि हन्त खलो न भुङ्क्ते ॥ १३॥ पात्रं करालगरगर्जि(र्मि)तदेव सत्यं नैवेन्दुबिम्बमिदमालि यतश्चिराय । उत्कण्ठते मम मनः शिवकण्ठमेव यः कालकूटगरलाम(रमप्य)खिलं ररक्ष ॥ १४॥ हृद्यानि मीलयसि हन्त सरोरुहाणि हा चन्द्र जृम्भयसि सम्प्रति कैरवाणि । युक्तं तवैतदुभयं मलिनाशयस्य हव्यावधीरण . . . . मभाजनं च ॥ १६॥ आलोकितं रमणभूषणमङ्गनानां तापं वियोगसमयेऽहमितीति वादः । चूडामणिः पशुपतेमिय(?)मिन्दुराशिं हा हन्त वर्धयति मे विधिना शठेन ॥ १६॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये चन्द्रोदयपद्धतिस्त्रयस्त्रिंशत् ।

चतुस्त्रिंशी पद्धतिः । दूतीप्रेषणम्

अव्याजदुस्तरनिशीथपयोधिमध्ये वैरायमाणविधिनैव निपातितानाम् । एणीदृशां हरभयाप्लवकाङक्षिणीनां दौत्यत्वयानि(?)चरितानि जनः श‍ृणोतु ॥ १॥ कामातुरो नहि निरूपयति स्वदैन्यं काचित्समस्तवनिताजनपूजनीया । दूत्यान्मुहुः सकृदपि त्रिपुरान्तकस्य कण्ठग्रहाय . . . . वरणं चकार ॥ २॥ यः पाण्डुरस्त्वयमथाब्धिविषं निली(पी)य नैल्यं बिभर्ति भुवनत्रयरक्षणाय । दौत्यं तथाविधतथा(या)र्हसि शङ्करस्य तस्येव कापि नवमम्बुधरं ययाचे ॥ ३॥ कल्याणबान्धवपरो जगतीह मातु- रन्यो जनोऽयमिति जीवसखीषु रूक्षा । काचित्स्वमातरमयाचत शम्भुदौत्यं किं नैव कारयति कामभवो विकारः ॥ ४॥ सामोक्तिभिः प्रियसखीमनुचर्य काचि- द्दौत्याय वाच्यमनया परिपृच्छ्यमाना । तूष्णीमजातनिजसङ्गमने वृषाङ्के वक्तव्यहानिपरिदूयमना बभूव ॥ ५॥ यामेव जीवितसखीं परिरभ्य गाढ- मीशोपकण्ठगमने त्वरयाञ्चकार । तां प्रस्थितां सपदि वीक्ष्य रुरोध काचि- दीशान्तिकान्यवनितागमनासहिष्णुः ॥ ६॥ सन्देशगर्भितपुटे स्मरलेखपात्रे विन्यस्तसान्द्रनवचन्दनपङ्कमृत्के । शम्भोर्भविष्यति करप्रणयीति काचि- न्मुद्रां व्यथाविरहिणी कुचचूचुकेन ॥ ७॥ मा गास्त्वमद्य हरसन्निधिमस्मदर्थे प्राणासिका यदसि मे तदिहासितव्यम् । प्राणाः प्रयान्तु सुखमद्य ममेति काचि- त्स्नेहोक्तिभिः प्रियसखीं त्वरयाञ्चकार ॥ ८॥ न प्रेषिता प्रियसखी गिरिशस्य पार्श्वं सा स्त्रीति शङ्कितधिया सुदृशा कयापि । मत्वा नपुंसकमिति प्रहितं मनोऽभू- त्तच्चापि तत्र रमते किमयं विधत्ताम् ॥ ९॥ कृत्वाधरं रचितचिह्नमलक्तकेन तस्याः कुचाग्रमपि कुङ्कुमकर्दमेन । काचिद्गभीरहृदया हरसन्निधानं गन्तुं पुनः प्रियसखीं वनिता न्ययुङ्क्त ॥ १०॥ योऽपीदृशं वितनुते परकीयमिष्टं तादृक्फलं स फल(लभ)ते पुनरित्यभिज्ञाम् । मामद्य योजय हरेण विधाय दौत्य- मित्याजगाद विधुरा निशि चक्रवाकीम् ॥ ११॥ रागः शठो नियतमन्यतरानुरागः स्वस्थः स एव पुरुषस्य निरङ्कुशस्य । मानग्रहो हि मरणाय वधूजनस्य आचक्ष्व नाथमिति कापि जगाद दूतीम् ॥ १२॥ वार्ताहरीमनधिगम्य हरेः शुचान्या तापोऽर्जिते स्तनतटेऽश्रुजलं मुमोच । तस्मै हृदि स्थितवते स्थित एतदीयां वक्तुं प्रविष्टमितरन्नहि तत्र दृष्टिम् ॥ १३॥ सन्देशमीशविषयं स्वयमेव काचि- द्यम्मिन्विलेखितुमुपाक्रमताञ्चिताक्षी । तत्रैतदाशु धृतकज्जलबाष्पपातैः प्रागक्षरार्पणविधेर्मलिनीचकार ॥ १४॥ किं किं परिभ्रमसि . . . . कुदले मे पुष्पोज्झितेऽपि मधुपार्थितया तथैव । आनीय शम्भुमिह स द्रुतमाप्तकामो भूयादिति भ्रमरमाह शुचेव काचित् ॥ १५॥ दीर्घं मयैव कलजल्पितशिक्षणं ते तद्दीक्षतामविरतस्य स एष कालः । कालान्तकाय कथया मम कामपीडा- मित्यन्तरङ्गमपरा शुकमाबभाषे ॥ १६॥ कण्ठावतंसकुसुमाश्रयणापदेशा- त्कस्यैव कण्ठविवरं प्रतिपाद्य सद्यः । वार्ताहरो भव हराय ममैव काचि- दात्मालकान्तिकचरं भ्रमरं बभाषे ॥ १७॥ स श्लेषदुःखशमनाय सरोरुहिण्याः सन्ध्या प्रयान्तमनुगम्य कठोरभासम् । आयास(सि)तेन न विनेति कथाप्रसङ्गा- त्सख्युः पुरो विरहिणी वचनं जगाद ॥ १८॥ आहूय दौत्यगमनाभिमुखीं वयस्यां सन्देशमीशविषये बहु वक्तुकामा । तत्पार्श्वमेष्यसि यदीत्यसमाप्तितोक्ति- र्बाष्पैरवोचदपरा कथनीयशेषम् ॥ १९॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये दूतीप्रेषणपद्धतिश्चतुत्रिंशत् ।

पञ्चत्रिंशी पद्धतिः । दूतीवचनम्

अस्मादृशामसुलभस्य विभोरशक्ये दौत्ये पदे युवतिभिर्विनियोजितानाम् । तं व्यापिनं गगन एव विधाय लक्ष्यं दौत्योचितानि वचनान्यभवन्सखीनाम् ॥ १॥ कालान्तकोऽयमिति विश्वजनप्रसिद्धं सत्यां विधातुमिति चेद्गिरिजाभिलाषः । यो बाधते त्वयि दृढप्रणयां सखीं मे कालं तमद्य झटिति क्षपय क्षपाख्यम् ॥ २॥ सख्यां वसन्तसखबाणगणार्दितायां तां किञ्चिदत्र करुणां तरुणेन्दुमौले । मा वा (?)न नः क्षितिरतो मरणं वरिष्ठं जीवस्थितेस्त्वमनुरागनिमित्तमस्याः ॥ ३॥ किं विस्तरेण श‍ृणु शङ्कर सङ्ग्रहोक्तिं वक्तव्यवस्तुनि मया सति पृच्छ्यमाने । नैवाक्षरैः सपदि कण्ठगतैर्मृगाक्ष्याः प्राणैरभाणि हरितव्यमशेषमेव ॥ ४॥ गौरीसखस्य तव मा भवतु प्रसक्तिः(त्तिः) कल्याणकाममितरासु मृगेक्षणासु । कण्ठे चिरं रुचिमती गरनीलमूले भूयात्सदैव करुणाधिकवल्लभाय ॥ ५॥ शम्भो तदा त्वदवलोकनपुण्यकाले यान्त्यामभून्निपतितः प्रथमाश्रुपूरः । शोकाश्रुणः परिभवेऽपि किमायताक्ष्या- स्तस्यास्तयोर्नयनयोरनुरूपमेव ॥ ६॥ सर्वज्ञता निरुपयिच्छ(?)कृपापि सिद्धे- रव्याहतत्वमिति नाथ गुणास्त्रयस्ते । तत्र त्रये नियतमन्यतरस्य लोप- स्तस्या न चेदिह विधास्यति जीवरक्षाम् ॥ ७॥ पाण्डुत्वमावहति भस्मकृतिं विनाङ्गे धूमं विना च नयनाश्रुनिपातहेतुः । शम्भो विना ज्वलति चेन्धनमद्भुतं त- त्तस्यास्त्वदीयविरहप्रचितो हुताशः ॥ ८॥ याचे भवन्तमिदमद्य जटाकलापे पूर्णं निधेहि शशिनं विकलं विहाय । दैन्यं च ते विकलचन्द्रपरिग्रहोत्थं तस्याश्च मा भवतु दुर्विषहोऽद्य तापः ॥ ९॥ यत्तादृशं मयि तथा प्रणिपातदैन्यं सख्या गिरीशसहितेऽत्र निनादमेतत् । सद्यस्त्वया च नरनैपुणरूढयैव यन्निद्रया निशि विभो प्रणयव्यवायः ॥ १०॥ त्वां याचते मम सखी निशि मन्निकेत- मागम्यतामिति पुरार्दन मन्मुखेन । नातः परं मृगदृशामभिमानभङ्गो लभ्येत चेदभिमतं ननु सोऽपि मह्यम् ॥ ११॥ मघ(ध्य)स्थितिं तव मनोभवपीडितायां याचे न पक्षपतनं चिरजीवसख्याम् । एतावतैव हि भविष्यति काम्यसिद्धि- र्माध्यस्थ्यमातुरजनेष्वपि पक्षपातः ॥ १२॥ आश्लेषणं तव सुदुर्लभमस्तु शम्भो सख्याः प्रयच्छ ललितं तव बाहुमूलम् । तस्या गले विनिहिता(?)मसवः प्रयाणे प्रारम्भिणी(?)पुनरिमं न विलङ्घयेयुः ॥ १३॥ गौरीकुचार्पणमहावलयाहिधन्ये कण्ठेन तेऽन्यवनिताजनसङ्गमोहः । तत्र स्व(त्व)यार्पितमवेक्ष(नवेन)भुजङ्गमेन तस्या भुजोऽपि घटतामिति नाथ याचे ॥ १४॥ कुर्वन्तु तापमवरे विरहाः परेषां याच्याविभञ्जनमिदं तव नैव युक्तम् । शम्भो यतस्त्वमपि वेत्सि विरोहभिक्षुं नित्यं सुदुर्विषमयाचनभङ्गपीडाम् ॥ १५॥ त्वत्संश्रुतापि भवतैवमुपेक्षिता चे- त्सा नः सशेः(?)वरद हन्त तवैव हानिः । यन्नीलिमा तव गले सहसैव जस्यात्(?) कारुण्यहेमनिकषोपलशैललक्ष्मीः ॥ १६॥ सा पद्मचारुनयना विषमेक्षणस्त्वं सा कुञ्चितालकभरा हर धूर्जटिस्त्वम् । सा सद्गुणैकवसतिर्गुणवर्जितस्त्वं तस्यास्तथापि किमिदं तव दुर्लभोऽसि ॥ १७॥ या वीक्ष्य नाथ गरलं तव कण्ठमूले या पन्नगेन्दु(न्द्र)मपि तत्र पुरा निनिन्द । जातस्पृहैव भगवन्भवतीयमात्रे(र्ता) पापादियं न सहते विरहं त(त्व)दीयम् ॥ १८॥ कामं वृथा भवतु मे त्वयि कामदौत्यं प्रष्टव्यमेतदभिधेहि पिनाकपाणे । तस्यारतथा स्मरशरैर्विहितप्रहारे चित्ते वसन्नपि कथं त्वमकामविद्धः ॥ १९॥ गङ्गापयः सकलमेव कपर्दकोणे सद्यो विलीनमिति नाथ कियान्मदस्ते । सामर्थ्यमस्ति यदि ते नयनाम्बुपूरः सख्यास्त्वदीयविरहप्रचितो निवार्यः ॥ २०॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये दूतीवचनपद्धतिः पञ्चत्रिंशत् ।

षट्त्रिंशी पद्धतिः । रजनीयापनोक्तिः

विश्लेषितैर्युवतयो विरहे त्रियामं निन्युः सुदुःसहवियोगनितान्तदीर्घाम् । तेषां विचक्षणवचस्युपवर्णनेन वाणीमिमां वयममी चरितार्थयामः ॥ १॥ कस्याश्चिदिन्दुमलयानिलचक्रवाक- केङ्कारसन्तमसकैरवसौरभाद्यैः । विश्लेषवंशमथनैर्निचिते निशीथे मूर्छाप्रसादकृत एव हि जीवलाभः ॥ २॥ प्रत्यग्रपुष्परचिते शयने न शिश्ये नाश्लिष्ट(?)कुत्र च न चैव सखीं बभाषे । नापि क्वचिस्थितिमती न ययौ न विद्मः किं किं विधाय विधुरा रजनीमनैषीत् ॥ ३॥ चन्द्रक्षयं भव मुहुर्भुजगामिषस्य(?) भूयाः कलङ्कनिलयो जलतां भजस्व । कस्याश्चिदित्यपुनरुक्तमुदीरिताभिः शापोक्तिभिः सह निशाविरतिं प्रपेदे ॥ ४॥ तच्च्चिन्तनैस्तदनुबन्धिकथाप्रसङ्गै- स्तत्सङ्गमानुगुणकर्मनिरूपणाभिः । तन्नामभाषिशुकसंहननैश्च काचि- द्रात्रिं निनाय रहिता परमेश्वरेण ॥ ५॥ पर्याप्तशीकर . . . . मण्डलतालवृन्ता नीरन्ध्रसंस्तवदृढप्रणया सखीव । कस्याश्चिदीशविरहव्यसने प्रवृत्ते पार्श्वं न जातु विजहौ विपुला त्रियामा ॥ ६॥ सन्तप्तमूर्तिरतिशीतलराजरम्भा शम्भोस्ततार रजनीचरितं वियुक्ता । किन्तु च्युते दयितपोतदृढौपगूढे यस्मान्न भावि पुनरुत्तरणं वधूनाम् ॥ ७॥ व्याजोक्तिभिश्च गमनाय गतिप्रसक्ता- माहूय शङ्करवशीकृतिशास्त्रिभिश्च । दूतीं प्रकृत्य पुनरेव पुनः कृताभि- र्याता निशा मृगदृशो न तु सा प्रयाता ॥ ८॥ पौष्पैः शरैः प्रहरतो रतिनायकस्य पुष्पास्त्रविद्धवपुषश्च मृगेक्षणायाः । प्रायेण नैव निशि सुप्तिरभूत्तथापि मूर्छासु सा विरहितापि निमीलिताक्षी ॥ ९॥ किं कालरात्रिरथवा किमु कालदूती किं पापसंहतिरनेकविधप्रवृत्ता । किं मर्मकृन्तनकरी शितहेतिरेषे- त्येका व्यलङ्घयदपोक्तिभिरेव रात्रिम् ॥ १०॥ चन्द्राभिधानवडवाग्निमदृष्टपारं कन्दर्पकेतुमकरभ्रमणातिभीमम् । अच्छिन्नबन्धहरचिन्तनसेतुनैव काचिद्गभीररजनीजलधिं ततार ॥ ११॥ शैत्यार्थिनी कुसुमतल्पमवाप पूर्वं पश्चात्प्रवालशयनं तदपि प्रमुच्य । श्रीकण्ठकण्ठसरसीमतिशक्यहेतोः काचिद्गतामभिनवैश्च निशां निनाय ॥ १२॥ वापीमवाप नवचन्दनपङ्कलिप्ता प्रत्यग्रपुष्पशयनात्पुनरेतदस्याः । इत्थं द्वयोरपि तयोररतिं वहन्ती काचिद्गतागतगतेन निशां निनाय ॥ १३॥ यस्याः क्षणादपगतिं हरविप्रयुक्ता यस्याश्च काचन समागममाशशंस । न प्रस्थिता च रजनी न समागता वा निद्राविधातरि विरोधिनि नेष्टसिद्धिः ॥ १४॥ एकक्षणप्रतिस . . . . दिवसार्जवेन योगान्निशा च विरहादपनामदीर्घः । ताभ्यां विवर्जितरहो दिवसक्षपाभ्यां देहं विचिन्त्य विरहिण्यपरा चचार ॥ १५॥ आलम्बिते प्रियसखीभिरथात्मनापि पर्यायतः क्षणमशान्तिवशेन मुक्तैः । बाला शिलामिव विशालतमां कथञ्चि- त्काचिद्गुणैः पुरजितो रजनीं चकार ॥ १६॥ शक्येतराय गिरिशाय रुचैर्वचोभि- र्दौत्याय जीवितसखीमपरा न्ययुङ्क्त । प्राणव्यये विरहिणी रजनीमशेषां तस्याश्चिरायितवशेन चिरायते स्म ॥ १७॥ गौरीपतेरथ च चौर्यमवेक्ष्य काचि- द्रात्रिं निनाय निखिलामपि जागरेण । लब्धेऽपि रक्तकुमुदिन्यवितन्द्रगङ्गा जागर्ति तस्करजनो निशि पुष्कलोऽपि ॥ १८॥ काचित्क्षपां क्षपयितुं विपुलां सखीभिः सम्प्रस्तुतस्य वृषवाहनकीर्तनस्य । आकर्णनेन चरमेतरयोः प्रवृत्तां सन्ध्यां द्वयोरपि तयोर्युगपद्ददर्श ॥ १९॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये रजनीयापनोक्तिपद्धतिः षट्त्रिंशत् ।

सप्तत्रिंशी पद्धतिः । रजनीयापनोक्तिः

दीर्घां निशां शमयितुं विरहे हरेण निद्राप्रसक्तिरहितस्य वधूजनस्य । नानाविधानि चरितानि सखीं प्रकृत्य जातानि यानि कथयाम्यहमद्य तानि ॥ १॥ आहूत एव न समीपमुपैति भिक्षां गृह्णाति नैव मुहु . . . . म्बयते तथापि । यत्ते चिरादनुसृतोऽपि न चाभिमुख्यं भिक्षु मृगाक्षि वद कोऽयमदृष्टपूर्वम् ॥ २॥ भिक्षाप्रदानसमये न मया तदानी- मालिङ्गितोऽभवदहं पुनरद्य दूये । चिन्तामणिं करतलस्थमुपेक्षयोर्व्यां- सद्यो निपात्य मृगये तमितस्ततोऽपि ॥ ३॥ भिक्षातिसर्जनमिषादहमिन्दुमौले वक्षःस्थलेन मम योजयितुं प्रवृत्ता । अत्रान्तरे श्वसितमूर्जितमुत्ससर्ज हारो हरस्य सखि भाग्यविपर्ययेण ॥ ४॥ भिक्षां ददात्यभवती(?)मुदिते शिवेन तां दातुमोदनमयीं मयि सोऽद्य मायाम् । यत्तस्य गर्भित . . . . ररहःप्रवृत्त- मन्दस्मितं सखि न ते हृदयादपैति ॥ ५॥ गात्रं विकर्षितमभूद्गिरिशानवाप्त्या वार्धास्रमीक्षणमदर्शनतः शिवस्य । लब्ध्वा शिवं सततमाहितसन्निधानं सन्तप्यते सखि कथं हृदयं मदीयम् ॥ ६॥ यद्यागमिष्यति मदीयगृहोपकण्ठं भिक्षाटनाय गिरिशः समनन्तरेऽपि । तस्योपगृहनविधिर्भवितव्य एव दातुं प्रदानसमये स्ववशो हि भिक्षुः ॥ ७॥ नाट्ये कृतश्रममिवास्य पदं गतेन देहीति दीनपदमप्यनुषक्तरागम् । पत्रावलम्ब्यहिकरः करणप्रवीणः प्रायेण कोऽपि नट एष न भिक्षुरेषः ॥ ८॥ इक्षुर्धनुर्मधुकरावलिरेव मौर्वी शस्त्राणि पञ्च नवपुष्पमयानि कस्य । लोकत्रयं विजयते मदनस्तथापि . . . . मयाय निजधैर्यमतन्त्रमेतत् ॥ ९॥ पुष्पायुधो गि(रि)शनेत्रहुताशनेन प्राग्भस्मसात्कृत इति स्म कथा वृथैव । आलिङ्गिताननममुष्य तयोपदिष्टो मन्ये वियोगिजनदाहविधिप्रकाशः ॥ १०॥ बद्धा जटा नयनमप्यसमं चितैस्त- न्नीतं वपुश्च भसितैरतिधूसरत्वम् । एवं य . . . . नोह . . . . भैक्षचारे कान्तीविगूहितमहो विबभूव शम्भुः ॥ ११॥ तां पार्वतीं मनसि मे परमेश्वरेण यो येन योजयितुमक्षमतां प्रपेदे । तेनैव मां शमयितुं यतते मुधैव कामोऽपि कामुकवदेव विवेकहीनः ॥ १२॥ वीथ्यां तथा पुरत एव जनस्य शम्भुं कण्ठे ग्रहीतुमभयं विहितोद्यमेव । लज्जा रुरोध सखि मां सहसा किमन्य- त्स्त्रीवात्र साप्यभवदेव हि मे सपत्नी ॥ १३॥ स्त्रीजातिमात्रहृदयार्तिकके वृषाङ्के कन्दर्पदौत्यमनुतिष्ठति केवलस्याः(?) । क्रीडाशुकः शरणमन्यतमो ममायं लोके पुनः फलितमात्रवचान(?)दूतः ॥ १४॥ साक्षात्पुरस्थितमपोह्य वृषाङ्कमद्य चित्रे निवेश्य परिरम्भणमाचरन्ती । भित्त्वा विहारसरसीं परिवृद्धपूरां वाञ्छामि गाहितुमहं मृगतृष्णिकायाम् ॥ १५॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये रजनीयापनोक्तिपद्धतिः सप्तत्रिंशत् ।

अष्टत्रिंशी पद्धतिः । स्वप्नः

नीरन्ध्रमुक्तशरपीडितमानसाना- मेणीदृशामकरुणेन मनोभवेन । विश्लेषसुप्तिविषयाणि निशाविरामे जातानि यानि चरितानि वदामि तानि ॥ १॥ निद्रावतीं गिरिजया कृतदेहसन्धि- रप्याजगाम विधुरां स्वयमिन्दुमौलिः । अप्यन्ययोषिदुपधानपदे निरुद्ध- प्रीत्या ध्रुवं प्रभुजनो भव(ज)तेऽन्यनारीम् ॥ २॥ वामे विधौ भवति बन्धुजनोऽपि वैरी सुप्तां कथञ्चिदपि जीवसखीं निशान्ते । मूर्छाभयाद्विरहिणीं प्रतिबोधयन्ती विच्छन्ति(?)माशु विदधे हरसङ्गमस्य ॥ ३॥ लाभं परार्थमपरत्र नयेद्विधाता सुप्त्यागते विधुरया गिरिशे कयाचित् । गाढोपगूहनविधेरसकृत्कृतस्य पार्श्वोपधातमभवत्सहसैव पात्रम् ॥ ४॥ रोमाञ्चितैरवयवैः स्फुरिताधरेण किञ्चिद्विलग्ननवता च कुचद्वयेन । ज्ञात्वा सखी हरसमागमनं चरन्ती निद्रां स्वकीयहरनिर्वहणां ननन्द ॥ ५॥ काचित्कथञ्चन निशाविरतिप्रसुप्त्या सम्मीलिताक्षियुगलापि शिवं ददर्श । या पुण्डरीकवदना च मृगायताक्षी तस्या विरुद्धचरितास्पदतापि युक्ता ॥ ६॥ साक्षात्कृते पशुपतौ न कदापि शोच्या जायेत मीलनदशा नियतं नराणाम् । यद्दृष्टवद्गिरिशमह्नि तदायताक्ष्या यत्नं विनैव निशि मीलितमक्षियुग्मम् ॥ ७॥ जातप्रबोधजनलभ्यनिजानुभूतिं सुप्यै(प्त्वै)व काप्यनुबभूव शिवं वियुक्ता । स्नेहः शिवे यदि भवेदमितो नराणां मार्गेण विध्यति न कर्षवतापि शम्भुः ॥ ८॥ यत्सुप्तिभङ्गकरणं स्मृतिभिर्निषिद्धं तेनैव सर्वविषयं विरहार्तलक्ष्यम् । सख्या प्रभातमिति कापि निबोधयन्त्या हा हन्त भञ्जितशिवानुभवा बभूव ॥ ९॥ उद्दिश्य कापि विधुरा गिरिशानुभूतिं सुप्त्यैव लोचननिमीलनमाचकाङ्क्षे । तस्यास्तदेतदुचितं खलु येन सर्वे पश्यन्ति तं शममना(नो)विनिमीलिताक्षः(क्षा) ॥ १०॥ आलिङ्गनं किमथवाधरपानमस्य मन्दस्मितं किमुत वा स्थितिरेव तृष्णीम् । अन्यक्रिया किमपि कापि सखीमपृच्छ- त्स्वप्नागतेन गिरिशेन रतिं चिकीर्षुः ॥ ११॥ सर्वोऽपि चौर्यमपरा(?)वनितासु कुर्व- न्कामी समीप्सति परस्य जनस्य सुप्तिम् । आश्चर्यमेतदचलेन्द्रसुताभयेन यत्सुप्तयैव विदधे रसचौर्यमेव ॥ १२॥ योगप्रबुद्धहरिनाभिसरोजसृष्टौ सम्भाव्यते न खलु . . . . गिरिजापरेण । सृष्ट्यन्तरे कुरु तदागमनप्रधानं सुप्त्येति कापि नयनाम्बुरुहं ययाचे ॥ १३॥ वामभ्रुवां हरसमानयनाय निद्रा नाभ्यर्थिता तदपि सैव न माननीयः । अभ्यर्थितापि विदधे न सखीति दृष्टं किं कस्य केन फलमित्युपतर्क्यमेव ॥ १४॥ पार्श्वे तवेन्दुमुखि शङ्करमानयेति विश्वस्य मां नयनमीलनमाचरेति । स्वप्ने समागममनेन विबुध्य तन्व्या निद्रावतीं प्रियसखी विदधे वियुक्ताम् ॥ १५॥ जाग्रत्प्रपञ्चविपरीतविधानदक्षे देव्यद्य मे नयनयोः क्षणमात्रमास्स्व । काम्यार्थसिद्धिरियतैव ममेति निद्रा- मन्तर्निगद्य विधुरा न च तल्पमाप ॥ १६॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये स्वप्नपद्धतिरष्टत्रिंशत् ।

एकोनचत्वारिंशी पद्धतिः । स्वप्नोक्तिः

सङ्गत्य रात्रिविरतौ कथमप्यवाप्त- निद्राप्रसादसुलभेन महेश्वरेण । स्वप्नोपभोगमवदन्प्रमदाः प्रमोद- त्सद्यो हरस्य हि मताय सखीजनाय ॥ १॥ स्वप्नो हरेण रतिमद्य विधातुमीष- त्सक्तस्त्वयारतकृपया प्रतिबोधिताहम् । सुप्तिं व्रजेयमधुनास्य समागमाय भूयोऽपि नैव सखि मे प्रतिबोधिनी भूः ॥ २॥ आलिङ्गिताङ्गमभयं शशिभूषणेन स्वप्ने मया तु न स यन्न गले गृहीतः । ब्रीडावशस्तिमितया सखि हन्त पापा- न्नोऽज्ञासिषं किमिति सुप्तिविजृम्भितं तत् ॥ ३॥ स्वप्ने हरेण विहितेऽपि तथैव भागे नासीत्क्षतं वपुषि मे सखि हा हतास्मि । यन्नैव कृष्टमधरं न रतिक्षतस्य क्षत्त्रं तदेवमुभयं फलहीनमेतत् ॥ ४॥ यः प्रस्थितो गतघृणः सखि चन्द्रमौलिः स्वप्नागतः प्रथममेव मयोपगूढः । वीथीगतो यदि भवेत्त्रपयाभिभूता तस्याग्रतो नहि यथैव पुरा भवेयम् ॥ ५॥ सुस्वप्नदर्शनफलं भवति प्रबोधे पश्चादिति स्म कथयन्ति तदन्यथापि । स्वप्ने शिवस्य निशि वीक्षणमालि जातं तस्योपगूहनविधिं तदसूत सद्यः ॥ ६॥ स्वप्ने हरेण परिभोगरसेप्सुना मे वासो गृहीतमिदमेव तदा विबुद्धम् । सख्यावयोरुपरि यानि विचेष्टितानि ज्ञाता परं विषमसायक एव तेषाम् ॥ ७॥ यन्मे हरेण सह सङ्गमसौख्यहेतौ नेत्रोन्निमीलनदशां स्वयमाससाद । सोढा स्वयं विपदमर्त्यपहारकृत्यं नेत्रोपमस्य चरिते किमुत स्वदृष्टेः ॥ ८॥ स्वप्नोपलम्भनदशा मम सैव नित्यं भूयात्प्रजागरदशा सखि माददापि (?) । यस्यामवापदचलेन्द्रसुतैकशेषं (?) वक्तुः प्रजागरसुदुर्लभमीश्वरस्य ॥ ९॥ स्वप्ने शिवः सुदति सम्प्रति देहि भिक्षा- मित्यूचिवानहमदामविलम्ब्य तस्मै । नैवाददे न गत(वान्)स्मितमेव चक्रे दत्ता मयास्य तु गले दृढमङ्कपाली ॥ १०॥ यो वीक्षितोऽह(नि)निशि . . . . सुप्रलब्ध- शर्याप्त(?). . . . मधिरिरंसुरिवाससाद । दृष्ट्वा तमाशु गलता वसनांशुकेन जारायितं चिरनितम्बनिषेविणा . . . . ॥ ११॥ आलम्ब्यमानवसना सकलेश्वरेण मुञ्चेत्यवोचमपतच्छिथिलोऽस्य हस्तः । स्वप्ने सखि क्षणत एव हतो भुजो मे जग्राह कण्ठमयमस्तदयस्य तस्य ॥ १२॥ स्वप्ने हरेण सति निर्दयमारयुद्धे लुप्तो न चन्दनरसः कुचयोरयं मे । नैवाधरेऽपि दशनक्षतमीक्ष्यते य- ज्जाग्रग्गतादपि वरं सखि सुप्तभोगः ॥ १३॥ आविस्मितेन गिरिशेन हृता स्म लज्जा निद्रागमे सखि गृहीतकराभ(ह)मासम् । आमूलकण्टकितपङ्कजनालकल्प- मद्यापि पश्य चरितार्थमिदं प्रकोष्टम् ॥ १४॥ रत्युत्सवाय मम लम्बितमीश्वरेण वासोऽनिशं रति . . . . समागतेन । बोधेन तद्गलितमैक्षत हन्त गन्तुं सोऽयं पुरा न खलु तिष्ठति चन्द्रमौली(लिः) ॥ १५॥ निद्रेव जीवितसखीं मनसैव सख्यो यूयं मृषाप्रणयसंवरमाचरन्त्यः । या दुर्लभं गिरिसुतावरमद्य दूरा- दानीय मे शयनमध्यगतं चकार ॥ १६॥ निम्नीकृतस्तनयुगं विहितोपगूह- स्वप्नागतेन यदहं परमेश्वरेण । तेनैव हारगलिताः सखि पश्य मुक्ताः सत्यं भवत्यनृतमेव कृतं शिवेन ॥ १७॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये स्वप्नोक्तिपद्धतिरेकोनचत्वारिंशत् ।

चत्वारिंशी पद्धतिः । गौरीप्रशंसा

स्वप्ने मुहूर्तमनुभूय पिनाकपाणिं निःशेषलुप्तसरह(?)व्यसना युवत्यः । तेनैव नित्यमपि सेवितयौवनाया गौर्याः प्रशस्तिगिरमात्मगतां शशंसुः ॥ १॥ सा शैलराजतनया वनितासु वर्या- मालभ्य रूढिसुलभे विरहे हरेण । पादोदकायितजला मुहुरेव यस्या- स्तन्मौलिदिव्यतटिनीपत(तट)योर्निपत्य ॥ २॥ सा पार्वती स्तनवती भुवने पृ(वृ)थान्याः क्लेशावहा युवतयः स्तनमुद्वहन्ति । यस्याः पयोधरयुगेन मनोजशत्रो- र्वक्षःस्थलेऽपि विहिता रतिमर्दमुद्रा ॥ ३॥ सा राजते जगति शैलसुता वधूनां या जायते हरगलग्रहणोत्सवेषु । आनन्दनिर्भरतया मुकुलीकृताक्षी मोहं गतेरवगरस्य महोष्मणैव ॥ ४॥ सैवोत्तमा जगति पर्वतराजपुत्री पीत्वा यदीयमधरामृतमिन्दुमौलिः । आत्मीयमप्रतिमृदुः सह कालकूट- क्ष्वेडोपतापमखिलं शमयाञ्चकार ॥ ५॥ सा पार्वती विजयतां भुवनस्य माता स्थेमानमाजगतमङ्गलभूषणस्य । निश्चित्य या गतभया विदधेऽभ्यनुज्ञां भर्त्रा कृतस्य गरलाशनसाहसस्य ॥ ६॥ सौभाग्यजन्भवसतिः किल शैलकन्या- कामाभिभूत्युचितमस्य . . . . संविधातुम् । कण्ठे मुहुर्मदनशत्रुमपेतशङ्का बध्नाति यानि भुजगद्वयश‍ृङ्खलेन ॥ ७॥ सा राजते जगति पर्वतराजपुत्री सम्भोगकेलिकलहे बहुशः प्रवृत्ते । ईशस्य मौलिपरितः परिपूर्णचन्द्रो यूनां पुराश्रिकषणा कृशमेवमासीत् ॥ ८॥ सा पार्वती विजयतां जगदेकमाता यस्या विहारकलहे सुलभे हरेण । पादाम्बुजाश्रयणकाङ्क्षितयैव तस्य प्रागेव मौलिकुसुमान्मधुपाः श्रयन्ते ॥ ९॥ तप्तं तयैव हि तपो गिरिराजपुत्र्या यस्या पिपास . . . . ममे परमेश्वरेण । हस्ता . . . . हो न मनसैव कृतः कृतोऽभू- दग्न्याधि(?)रोहणमिषाच्चरणावलम्बम् ॥ १०॥ सा पार्वती जगति भाग्यवती वधूनां या रुष्टपार्थदृढमुष्टिनिपातपीडाम् । सद्यो जहार गिरिशोरसि घट्टितेन कामोष्मणेन(व)कुचपुट्टलिकद्वयेन ॥ ११॥ धन्या गिरीन्द्रतनया खलु यद्भवेन सन्ध्याप्रणामसमये स पिनाकपाणिः । एवं निमीलति सरोरुहमद्य पश्य गौरीत्युदीर्य करमीलनमातनोति ॥ १२॥ सा नायिका विजयतां प्रणयेन रुष्टा या साक्कनाय(?)विनतस्य पुरार्दनस्य । प्रद्योतिताम्भसि कपर्दसुरस्रवन्त्यां बाष्पैरपूर्वसरितं पुनरातनोति ॥ १३॥ तां पार्वतीमनिशमेव सदा स्वमेव सन्ध्याप्रणामसमये परमेश्वरस्य । कोपेन यारुणतनुच्छविराजभूत्वं निर्यात्पुनः परिणता स्वयमेव सन्ध्या ॥ १४॥ सौभाग्यजन्मवसतेर्गिरिराजपुत्र्याः कुर्मस्तयोश्चरणयोरसकृन्नमस्याम् । नित्यं ययोः स्वयमलक्तकसन्निधित्स्वो- श्चेटीजनेन सुलभः कलहः शिवस्य ॥ १५॥ दाक्षीयणीचिरसमीप्सितलाभहेतो- र्विद्यासमस्तयुवतीस्पृहणीयवृत्ता । उन्मत्तवृत्तिरपि यत्सहचारसक्त्या शम्भुर्जगत्त्रयगरिष्ठकुसुम्बधुर्यः ॥ १६॥ नित्या हि सा भगवती गिरिराजकन्या नम्रस्य केलिकलहेपु नवेन्दुमौलेः । मन्दाकिनीशिरसि या पदयावकेन सन्ध्यायमानसलिलामसकृत्करोति ॥ १७॥ सा पार्वती जगति विभ्रमजन्मभूमि- र्यां याचते स्म गिरिशं(?)सुरसङ्घमध्ये । यन्मे व्यलीकमभवन्मदनाङ्गदाहा- त्तत्क्षम्यतामिति करग्रहणच्छलेन ॥ १८॥ इत्युत्प्रेक्षावल्लभकृतौ भिक्षाटनकाव्ये गौरीप्रशंसापद्धतिश्चत्वारिंशत् । ॥ सम्पूर्णमिदं काव्यम् ॥ Proofread by Ruma Dewan