महादेवतपश्चर्यावर्णनम्
(शिवरहस्यान्तर्गते ईशाख्ये)
स्कन्द उवाच ।
तदा ब्रह्मा हरिश्चैव सदक्षो वासवः सुराः ।
नत्वा स्तुत्वा महादेवं ययुर्लोकान् सुरास्तदा ॥ १॥
महादेवोऽपि विश्वात्मा ब्रह्मणा परिसन्त्वितः ।
जगाम गणवृन्दैश्च नन्दिना विश्वनन्दिना ॥ २॥
गणानां गर्जनैश्चैव भेरीपटहगोमुखैः ।
काहलैः शङ्खगोशृङ्गैर्नदद्भिः गणवक्त्रतः ॥ ३॥
नानाछत्र धरैरन्यैश्चामरासक्तपाणिभिः ।
गणेन्द्रैः केतुहस्तैश्च चन्द्रस्फाटिकनिर्मलैः ॥ ४॥
भस्मभूषितसर्वाङ्गैर्गणेन्द्रैर्वरुणोपमैः ।
वृषारूढो महादेवः कोटित्रयगणावृतः ॥ ५॥
सत्या वियोगदुःखेन तपस्तप्तुं मनो दधे ।
जगाम मन्दिरे तत्र नानाद्रुम विराजिते ॥ ६॥
चम्पकाशोकपुन्नागबकुलैः समलङ्कृते ।
सालतालतमालढ्ये अङ्कोलकदलीयुते ॥ ७॥
कपित्थपूगहिन्तालरसालपनसावृते ।
पारिजातकसम्पूर्णे नानापक्षिविराजिते ॥ ८॥
पुष्पगुच्छैकसुभगमिलद्भृङ्गकुलाकुले ।
परभृत्सुन्दरगिरा पल्लवोल्लासिमारुते ॥ ९॥
नृत्यन्मयूरकेकाभिर्नदन्नत्यूहशोभिते ।
हंसक्रेङ्कारसरसीसारसैः समलङ्कृते ॥ १०॥
फुल्लहल्लकपद्मालिनीलोत्पल सुकौमुदैः ।
कदम्बमञ्जरीलोलस्रवत्पुष्परजोवृते ॥ ११॥
गलन्मधुस्रवालोलशाखान्दोलितमारुते ।
भ्रमत्सारङ्गमातङ्ग सङ्घर्षितमहाद्रुमे ॥ १२॥
उत्पुच्छचमरीसङ्घे सरघोड्डीनसङ्कुले ।
कस्तूरिकामृगभ्राम्यद्गन्धवाहैकसुन्दरे ॥ १३॥
कपोतगलहुङ्कारै गोलाङ्गुलोत्थहुङ्कृते ।
वानरोदरसम्बद्धस्तन्धयकुतूहले ॥ १४॥
शाखालीढेषु संलीन शशिवक्त्रकणादरे ।
सपक्षपक्षिविक्षेपैः पक्षिपोतैश्च भासुरे ॥ १५॥
खरोरुनखरोत्कीर्णलिक्षावीक्षणवानरे ।
नैकधातुशतैश्चित्रे विचित्रकुसुमोज्ज्वले ॥ १६॥
शाखाशतसहस्राढ्ये दवधूमसमाकुले ।
कदम्बकदलीपुष्पवनान्दोलनसुन्दरे ॥ १७॥
गिरिमस्तकसंस्राविनिर्झरप्रविराजिते ।
पल्वलोदतटान्तस्थगुल्मवल्लीगृहैर्युते ॥ १८॥
फुल्लवल्लीमहावल्लीगुच्छहल्लीस(ष)शोभिते ।
वेणुसङ्घर्षणोत्पन्नहव्यवाहशिखावृते ॥ १९॥
वेणुक्रीङ्कारबहुले झिल्लीगणविनादिते ।
हल्लीस(ष)लास्यं कुर्वद्भिर्द्रुमहस्तैः परस्परम् ॥ २०॥
मातङ्गबृंहितरवैः कोलघर्घरनिःस्वनैः ।
घर्घरैस्तालपत्राणां नारिकेलैश्च शोभिते ॥ २१॥
तद्भूतपत्रसल्लून पक्वनारेलतालकैः ।
समावृता सा भूर्भाति मातङ्गमदपङ्किला ॥ २२॥
विमलस्वादुपानीयैर्नैकप्रस्रवणैर्युते ।
निरूढशष्पसम्पूर्मभूभागसमलङ्कृते ॥ २३॥
वनगोरससन्तप्तशिलातल विराजिते ।
स्निग्धवर्णमहामूलसटावटविराजिते ॥ २४॥
मन्दं च तत्र गणपैर्महादेवो वृषास्थितः ।
महादेवस्य देवस्य शङ्करस्यामितात्मनः ॥ २५॥
दीप्तमाद्यतनं तत्र हैमं मणिविभूषितम् ।
हेमप्राकार संयुक्तं मणितोरणमण्डितम् ॥ २६॥
स्फाटिकैः सुविचित्रैश्च गोपुरैश्च समन्वितम् ।
सिह्मासनैर्मणिमयैः शुभास्तरमसंयुतैः ॥ २७॥
रम्यादर्शगृहैश्चित्रैश्चित्ररङ्गविचित्रितैः
वृक्षपाषाणफलकैश्चित्रितैः सौधभूषितैः ॥ २८॥
वितानतानितैश्चित्रैर्दिव्यास्तरणिकावृते ।
पद्मरागैः पुष्परागैर्नीलवैडूर्यनिर्मितैः ॥ २९॥
गोमेदवज्रमुक्ताच्छविद्रुमैश्च विराजितैः ।
मण्डितैः पुष्पमालाढ्यैर्धूपदीपसमावृतैः ॥ ३०॥
प्रमथैरावृते तत्र वेणु वीणाब्जनादिते ।
झल्लरीशङ्खपटहभेरीगोमुखडिड्डिमैः ॥ ३१॥
सिद्धदेवर्षिगन्धर्वैर्ब्रह्मेन्द्राद्यमरैर्वृतैः ।
किम्पुरुषैस्तथा नागैरप्सरोगणसेवितैः ॥ ३२॥
गायद्गन्धर्वनिकरैर्वीणातन्त्रीविराजितैः(विनादितैः) ।
मन्दारैश्चारुशिखरैरुपेतं शङ्करस्तदा ॥ ३३॥
दृष्ट्वा न हर्षमापाथ महादेवो महेश्वरः ।
तदा रुद्रगणैः सार्धं निशश्वास मुहुर्मुहुः ॥ ३४॥
रुद्धाहिराडिवास्वस्थः स्थाणुः स्थाणुरिव स्थितः ।
तदा सतीवियोगार्तो बभूवातीव विह्वलः ॥ ३५॥
दृष्ट्वा चन्द्रमसं रात्रौ फुल्लमल्लीगणानिलम् ।
जिघ्रत्स्वाङ्गमहासर्पपारणां व्यदधाद्धरः ॥ ३६॥
विनिश्वसन् तदा देवस्तपस्येव मनो दधे ।
विधाय स्वात्मनात्मानं भस्मरूषितविग्रहः ॥ ३७॥
त्रिपुण्ड्रविलसद्भालो रुद्राक्षाङ्गदकङ्कणः ।
जटिलालकसन्मौलिपिशङ्गितगिरिप्रभः ॥ ३८॥
प्रभाविभासिसोमार्कः सुन्दरामलविग्रहः ।
सोम धामवृतोत्तंसो महादेवो महेश्वरः ॥ ३९॥
उत्फुल्लपुण्डरीकाभमुखमण्डलभासुरः ।
भालानलानिलालोल नेत्राञ्जलसुपक्षकः ॥ ४०॥
उद्यद्भानुप्रभा भासिवामलोचनसुन्दरः ।
पूर्वपुण्यसुधाधाममण्डलोत्तुङ्गदक्षधृक् ॥ ४१॥
चाम्पेयकलिकोद्दामनासापुटविराजितः ।
बिम्बप्रभावधिक्कारिरदच्छदविशोभितः ॥ ४२॥
स्वच्छादर्शकपोलोद्यत्प्रभाभासितदिक्ततिः ।
नागकुण्डल बिभ्राजत्कर्णावर्तविशोभितः ॥ ४३॥
शम्बाभकण्ठगरल कीलाललितकन्धरः ।
करिशुण्डाभवृत्तोरुबाहुदण्डविराजितः ॥ ४४॥
चतुर्दशोरुभवनस्थानायितमहोदरः ।
वृत्तगम्भीरसुभगनाभीकूपविराजितः ॥ ४५॥
त्रिवलीललितोदारमृगेन्द्रसमसत्कटिः ।
व्याघ्रचर्मपरीधानः कृत्तिवासा महेश्वरः ॥ ४६॥
रम्भावृत्तोरुस्निग्धोरु रुक्मदण्डपदद्वयः ।
पादपद्मयुगालीढव्यालीमञ्जीरफूत्कृतिः ॥ ४७॥
नागहारो महादेवस्त्यक्त्वा चायुधमुत्तमम् ।
मृगटङ्कौ परित्यज्य वटोरुविटपास्तृते ॥ ४८॥
भूतलेऽजिन संस्तीर्णे व्याघ्राजिन विराजिते ।
योगपट्टाभिरामेण पादावाबध्य चान्यतः ॥ ४९॥
भस्माङ्गरागसुभगदेहकान्तिविराजितः ।
नासाग्रन्यस्तनयनो भगनेत्रनिपातनः ॥ ५०॥
उग्रोऽप्यंव्यग्रमनसा इन्द्रियाण्यथ संहरन् ।
विश्वतः परमेशानः रुद्रो विश्वाधिकः प्रभुः ॥ ५१॥
आत्मानमात्मना ध्यायन् बाह्यव्यापारवर्जितः
तमसः परमं साक्षात् ब्रह्म तन्निर्गुणं परम् ।
चतुर्थं शिवमद्वैतं पूर्णात्पूर्णतरं शिवं
विश्वतश्चक्षुषं देवं विश्वतोमुखमीश्वरम् ॥ ५२॥
सर्वेन्द्रियगुणातीतं सर्वेन्द्रियविवर्जितम् ।
आकाशकोशं विश्वेशं चेतनानां च चेतनम् ॥ ५३॥
निरञ्जनं शिवं नित्यं व्याप्यव्यापकवर्जितम् ।
भूतं भव्यं भविष्यच्च यद्भाव्यमभयं परम् ॥ ५४॥
परात्परं साक्षिणं च विश्वस्मादुत्तरोत्तरम् ।
अमृतं परमं धाम सीमा पुच्छप्रतिष्ठितम् ॥ ५५॥
ऋतं सत्यं परं धाम वृद्धं ब्रह्म सनातनम् ।
अणोरणुं महान्तं तमीशानं विश्वतोमुखम् ॥ ५६॥
पुरीशयं गुहासंस्थं अवस्थातीतमीश्वरम् ।
शाश्वतं ध्रुवमक्षय्यं क्षराक्षरविलक्षणम् ॥ ५७॥
अपाणिपादजघनमचक्षुर्घ्राणमीश्वरम् ।
अनक्षिघ्राणरसनं सर्वेन्द्रियगुणातिगम् ॥ ५८॥
शाश्वतं शान्तगम्भीरवेद्यं वेद्यविवर्जितम् ।
रसं परं हरं तारं प्रणवं नादबोधितम् ॥ ५९॥
योगसाङ्ख्यदुरापं तं सर्वात्मानं गुणातिगम् ।
वेदवेदान्तसंवेद्यं विश्वात्मानं सनातनम् ॥ ६०॥
भावाभावैकरहितं हृदयं शरणं शिवम् ।
प्रत्यग्दृश्यमनौपम्यं सर्वदृक्सर्वहृद्गतम् ॥ ६१॥
वेदवेद्यं नतद्वेद्यमभेद्यं द्वैतवर्जितम् ।
आनन्दं व्यापकं बोधं सर्वचैतन्यबोधदम् ॥ ६२॥
बहुरूपमरूपं च चिद्घनं भानभानकम् ।
शिवं तुरीयमद्वैतं सर्वान्तर्यामिनं हरम् ॥ ६३॥
विश्वात्मानं विश्वरूपं वृत्तिवाग्रूपवर्जितम् ।
सूक्ष्मं सूक्ष्मप्रतीकाशं वाच्यवाचकवर्जितम् ॥ ६४॥
न दिव्यं नान्तरिक्षं च वेदाश्रमविवर्जितम् ।
आनन्दरूपममृतं सदैकरसमद्वयम् ॥ ६५॥
अखण्डैकरसं देवः स्वात्मानं स्वात्मनि स्थितम् ।
निश्चलस्थाणुवत्स्थाणुरतिष्ठद्गणसेवितः ॥ ६६॥
दशसाहस्रमब्दानां एवं तेपे तपो हरः ॥ ६७॥
कुमार उवाच ।
स्वात्मानमानन्दमखण्डबोधं
वेदान्तसारं परमेश्वरं तदा ।
स्वात्मानमालोक्य सनातनं शिवं
न वेद किञ्चान्यदपीश्वरस्तदा ॥ ६८॥
॥ इति शिवरहस्यान्तर्गते सुब्रह्मण्यप्रोक्तं महादेवतपश्चर्यावर्णनं सम्पूर्णम् ॥
- ॥ श्रीशिवरहस्यम् । ईशाख्यः द्वादशमांशः । अध्यायः ८ महादेवतपश्चर्या । १-६८ ॥
- .. shrIshivarahasyam . IshAkhyaH dvAdashamAMshaH . adhyAyaH 8 mahAdevatapashcharyA . 1-68 ..
Notes:
Śiva शिव departs from the scene of the Dakṣādhvara दक्षाध्वर along with His gaṇa-s गणाः et al and finds a suitable place where He settles into deep yogic meditation performing tapaḥ तपः for a very long time.
Proofread by Ruma Dewan