कौशल्यकार्मार्यशब्दाभ्याम् अपत्ये फिञ् प्रत्ययो भवति। इञो ऽपवादः। कौशल्यायनिः। कार्मार्यायणिः। परमप्रकृतेरेव अयं प्रतययः इष्यते, कौशलस्य अपत्यं, कर्मारस्य पत्यम् इति। प्रत्ययसन्नियोगेन तु प्रकृतिरूपं निपात्यते। यथा च स्मृत्यन्तरम्, दगुकोसलकर्मारच्छागवृषाणां युट् वादिष्टस्य इति। दागव्यायनिः। कौसल्यायनिः। कार्मार्यायणिः। छग्यायनिः। वार्ष्यायणिः।

"परमप्रकृतेरेवायं प्रत्यय इष्यते" इति। कोशलशब्दात्, कर्मारशब्दाच्च। एवकाः "वृद्धेत्कोशलाजादाञ्ञ्यङ्" ४।१।१६९ इति ञ्यङन्तो यः कौशल्यशब्दः, यश्च "सेनान्तलक्षणकारिभ्यश्च" ४।१।१५२ इति कारिलक्षणण्यप्रत्ययान्तः कर्मार्यशब्दः तयोव्र्यवच्छेदाय। यदि मूलप्रकृतेरेवेष्यते, कथमिदं विकृतं प्रकृतिरूपं श्रयूते? इत्याह-- "प्रत्ययसन्नियोगेन" इत्यादि। न चेयं स्वमनीषिका, अपि त्वाचार्यणामेव भाष्यकारप्रभृति#ईनामिदं मतमिति दर्शयन्नाह-- "तथा च" इत्यादि। कः पुनः परमप्रकृतेः प्रत्ययान्ताद्वत्पत्तौ विशेषः? परमप्रकृतेरुत्पत्तावपत्यमात्रे प्रत्ययो लभ्यते, प्रत्ययान्तात् तूत्पत्तौ "गोत्राद्यूनि" ४।१।९४ इति वचनात् "यून्यपत्ये" इत्येव विशेषः। "युड् वादिष्टस्य" इति। आदिष्टग्रहणमायन्नादेशए कृते यथा स्यादित्येवमर्थम्; अन्यथा ह्रनादित्वादायन्नादेशो न स्यात्। "दागव्यावनिः" इति। "ओर्गुणेः" ६।४।१४६ कृते "वान्तो यि प्रत्यये" ६।१।७६ इत्यवादेशः॥ "कात्र्रायणिः" इति। कर्त्तुरपत्यमित्यण्--- कार्त्रः, ततः फिञ्। " दाक्षायणः" इति। दाक्षिशब्दादिञन्ताद्यूनि पञिञोश्च" ४।१।१०१ इति फक्। प्रतिपादनादि सुगमम्॥

कौशल्य। परमप्रकृतेरेवायमिति। यदि तु "वृद्धेत्कोसले"ति ञ्यङन्तात्कोशलशब्दात्कारिलक्षणण्यन्तात्कर्मारशब्दाच्चायं विधिः स्यात्तदा यून्येव प्रसज्यतेतेति भावः।

छागवृषयोरपि। छागेति। दगुशब्दस्याप्युपलक्षणमेतत्। फैञ्प्रकरणे "दगुकोसलकर्मारच्छागवृषाणां युट्चाऽ‌ऽदिष्टस्यं"इति वार्तिकात्। आदिष्टस्य। आयन्नदेशस्येत्यर्थः। अन्यथा प्रातिपदोक्ते युटि कृते प्रत्ययादित्वाऽभावात्कौशल्यायनिरित्यादौ फस्यायन्नादेसो न स्यात्, युकि कृते तु "दागव्यायनिः इत्यत्र और्गुणः, अन्यत्राऽल्लोपश्च न स्यादिति भावः।