वसिष्ठकल्पोक्तं महामृत्युञ्जयादिविधानम्
त्र्यम्बकस्य विधानन्तु कीर्तयिष्ये मुनीश्वराः ।
यथोक्तविधिना युक्तं संस्मृतं ब्रह्मणा पुरा ॥ १॥
मृत्युञ्जयस्त्रिधा प्रोक्त आद्यो मृत्युञ्जयः स्मृतः ।
मृतसञ्जीवनी चैव महामृत्युञ्जयस्तथा ॥ २॥
मृत्युञ्जयः केवलः स्यात्पुटितो व्याहृतित्रयैः ।
तारं (ॐ) त्रिबीजं (हौं जूँ सः) व्याहृत्य पुटितो मृतजीवनी ॥ ३॥
तारं त्रिबीजं व्याहृत्य पुटितैस्तैस्त्रियम्बकः ।
महामृत्युञ्जयः प्रोक्तः सर्वमन्त्रविशारदैः ॥ ४॥
तत्रैव विशेषः - ``प्रणवान्ते प्रसाद - (हौं) श्च मृतिहारक - (जूँ सः) - मेव च ।
भूरादिव्याहृतयश्च त्र्यम्बकेति च ऋक् ततः ॥ ५॥
विपर्ययेण त्रिबीजं तद्वच्च व्याहृतित्रयम् ।
स्वाहान्तो मनुरेषोऽयं शुक्रेणाराधितः पुरा ॥ ६॥
महामृत्युञ्जय इति विश्रुतो भुवनत्रये ।
ॐ कारैः सहितः षड्भिश्चतुर्दशभिरेव च ॥ ७॥
मृत्युञ्जयं तं विधिवदुपास्येप्सितमाप्नुयात् ॥अ।
(आदौ प्रासादबीजं तदनु मृतिहरं तारकं व्याहृतिश्च,
प्रोच्चार्य त्र्यम्बकं यो जयति मृतिहरं भूय एवैतदाद्यम् । )
कृत्वा न्यासं षडङ्गं स्रवदमृतकरं मण्डलान्तः प्रविष्टम्,
ध्यात्वा योगीशरुद्रं स जयति मरणं शुक्रविद्याप्रसादात् ॥ ८॥
॥ अथ मन्त्रस्वरूपम् ॥
ॐ भूः ॐ भुवः ॐ स्वः ॐ त्र्यम्बकं यजामहे इति ऋक् ॐ स्वः
ॐ भुवः ॐ भूः ॐ इत्यष्टचत्वारिंशद् (४८) - वर्णात्मकः केवलमृत्युञ्जयः ॥ १॥
ॐ हौं जूँ सः ॐ भूर्भुवः स्वः ॐ त्र्यम्बकं यजामहे. इति ऋक्
ॐ स्वः भुवः भूः ॐ सः जूँ हौं ॐ इति द्विपञ्चाशद् (५२) - वर्णात्मको मृतसञ्जीवनीमन्त्रः ॥
॥ अथ महामृत्युञ्जयमन्त्रः ॥
ॐ हौं ॐ जूँ ॐ सः ॐ भूः ॐ भुवः ॐ स्वः
ॐ त्र्यम्बकं यजामहे सुगन्धिं पुष्टिवर्द्धनम् ।
उर्वारुकमिव बन्धनान्मृत्योर्मुक्षीय मामृतात्
ॐ स्वः ॐ भुवः ॐ भूः ॐ सः ॐ जूँ ॐ हौं ॐ स्वाहा
इति द्विषष्टि (६२) - वर्णात्मको महामृत्युञ्जयशुक्राराधितो मन्त्रः ॥
॥ अथ प्रयोगविशेषः ॥
ग्रहपीडासु सर्वासु महागदनिपीडने ।
वियोगे बान्धवानाञ्च जनमार उपस्थिते ॥ १॥
राज्यभङ्गे धनग्लानौ क्षिप्रमृत्युविनाशने ।
अभियोगे (राजकीयव्याधौ) समुत्पन्ने मनोधर्मविपर्यये ॥ २॥
मृत्युञ्जयस्य देवस्य विधानं क्रियते बुधैः ।
राष्ट्रभङ्गे जनक्लेशे महारोगनिपीडने ॥ ३॥
कोटिसङ्ख्यः जपः प्रोक्तो मुनिभिस्तत्त्वदर्शिभिः ।
सामान्यगदपीडायां दुष्टस्वप्नस्य दर्शने ॥ ४॥
मृत्युञ्जयस्य देवस्य जपो लक्षमितः शुभः ।
अपमृत्युविनाशाय जपोऽयुतमितः स्मृतः ॥ ५॥
दुर्वार्ताश्रवणे जाप्यं सुहृदामनृते क्षुते ।
यात्रायामयुतं कार्यं सहस्रं वा समाहितैः ॥ ६॥
पूर्णस्य स्वस्य जाप्यस्य दशांशवहनं मतम् ।
पायसेन च साज्येन समिद्भिस्तिलसर्पिषा ॥ ७॥
श्रीवृक्षस्य (बिल्व) फलैः पत्रेः कमलैः शतपत्रकैः ।
खर्जूरीभिश्च साज्याभिरन्यैर्यज्ञफलैस्तथा ॥ ८॥
हवनं कारयेद् विद्वान् कृत्वाचार्यार्चनक्रियाम् ।
ब्राह्मणान् भोजयेत्सम्यग् दशांशेन यजेत्तथा ॥ ९॥
एवं कृते विधाने च सर्वकर्मफलं लभेत् ।
चिन्तितार्थस्य सिद्धिः स्यान्नात्र कार्य्या विचारणा ॥ १०॥
शान्तिरत्ने विशेषः --
आयुः कामो घृतेनाग्नौ जुहुयाल्लक्षसङ्ख्यया ।
अयुतं वा सहस्रं वा शतमष्टोत्तरं तु वा ॥ ११॥
आरोग्यकामो जुहुयादर्ककाष्ठैर्घृतप्लुप्तैः ।
पयसा वापि जुहुयाद् गव्येनाज्येन वा पुनः ॥ १२॥
पलाशसमिधो वापि सर्वरोगप्रशान्तये ।
अच्छिद्रैराम्रपर्णैस्तु पयोक्तैर्जुहुयाज्ज्वरे ॥ १३॥
गुडूचीखण्डकैर्वापि खादिरैर्वा घृतप्लुतैः ।
प्रमेहे मधुना होमः पयसा वा घृतेन वा ॥ १४॥
औदुम्बरसमिद्भिर्वा होम आमलकेन वा ।
गुल्मे शाल्मलिहोमः स्यात्तिलैः कृष्णैर्घृतेन वा ॥ १५॥
वर्धसानसमिद्धोमः सद्यः शूलहरो भवेत् ।
करञ्जसमिधो वापि निर्गुण्डीसमिधोऽपि वा ॥ १६॥
तैलेनाभ्यज्य जुहुयाद्वातरोगप्रशान्तये ।
शमीसमिद्भिर्जुहुयादतिसारप्रशान्तये ॥ १७॥
शान्त्यर्थमक्षिरोगस्य पलाशसमिधः स्मृताः ।
उन्मत्त (धत्तूर) - समिधो हुत्वा अपस्मारात्प्रमुच्यते ॥ १८॥
कुबेराक्षेन्द्रवल्लीभ्यां नेत्रशूलेषु होमयेत् ।
तैलेनाभ्यज्य जुहुयाद्वज्ज्रखण्डैस्तथैव च ॥ १९॥
मातुलुङ्गगुडूचीनां होमः कामलनाशनः ।
मधुरत्रयहोमेन शान्तिः स्याद्राजयक्ष्मणाम् ॥ २०॥
होमाच्च फलमूलानां गर्भरोगः प्रशाम्यति ।
कुष्ठे मसूरिकैर्होमो मधुरत्रयसंयुतैः ॥ २१॥
अथवा तैलसंयुक्तैर्जुहुयाद् गौरसर्षपैः ।
ये चान्ये मुखरोगाः स्युः शिरोरोगास्तथैव च ॥ २२॥
ते सर्वे प्रशमं यान्ति तिलैर्होमाद् घृतप्लुतैः ।
औदराणां तु रोगाणां सर्वेषां शान्तिमिच्छता ॥ २३॥
बिल्ववृक्षसमिद्धोमः कर्तव्यो द्विजसत्तम ।
अधःस्रावे तु जुहुयात्पद्मपत्रैर्घृतप्लुतैः ॥ २४॥
दूर्वाभिर्वा पयोक्ताभिर्जुहुयाच्चन्दनेन वा ।
अश्वत्थस्य समिद्भिश्च रक्तस्रावे तु होमयेत् ॥ २५॥
अथवा गोघृतेनैव रक्तातीसारशान्तये ।
अन्यरोगेषु सर्वेषु कण्ठरोगमहोदरे ॥ २६॥
त्रिभिः फलैस्तु जुहुयान्मधुक्षीरघृतप्लुतैः ।
मधुरत्रयहोमस्तु सर्वरोगोपशान्तये ॥ २७॥
आयुर्वेदेषु यत्प्रोक्तं यस्य रोगस्य भेषजम् ।
तस्य रोगस्य शान्त्यर्थं तेन तेन च होमयेत् ॥ २८॥
श्रीकामो बिल्ववृक्षस्य समिद्भिरथवा फलैः ।
पत्रैर्वाऽप्यस्य जुहुयान्महतीं श्रियमाप्नुयात् ॥ २९॥
विद्यार्थी जुहुयाद्यस्तु रुद्राक्षैर्गोघृतप्लुतैः ।
विद्यां चायुस्ततो वित्तं लभते नात्र संशयः ॥ ३०॥
वृष्टिकामस्तु सम्पूज्य देवदेवं त्रियम्बकम् ।
अर्घ्यपाद्यादिभिर्देवमब्लिङ्गैरभिषेचयेत् ॥ ३१॥
आपो हिष्ठेति तिसृभिर्हिरण्यवर्णादिभिस्तथा ।
पावमानानुवाकेन त्र्यम्बकेत्यनया ऋचा ॥ ३२॥
वैतसीभिः समिद्भिश्च जुहुयात्पयसा प्लुतैः ।
अयुतं वा सहस्रं वा जुहुयात्पयसाऽपि वा ॥ ३३॥
पुण्याहं वाचयेद्विप्रैर्ब्राह्मणान्भोजयेत्ततः ।
दशाहाभ्यन्तरे वृष्टिर्भवत्येव न संशयः ॥ ३४॥
वृष्टिकामश्चार्द्रवासा वटवृक्षसमुद्भवैः ।
समिद्भिर्जुहुयान्मन्त्रान्सद्यो वृष्टिमवाप्नुयात् ॥ ३५॥
नाभिमात्रजले स्थित्वा ध्यायन् वै पुष्टिवर्द्धनम् ।
जपेत्त्रियम्बकं मन्त्रं महतीं वृष्टिमाप्नुयात् ॥ ३६॥
अग्निहोत्रात्समादाय सितं भसितमुत्तमम् ।
अनया तु ऋचा हुत्वा जले वृष्टिं निवारयेत् ॥ ३७॥
पुत्रकामस्तु जुहुयात्पायसं घृतसंयुतम् ।
चरुशेषं स्वयं भुक्त्वा पुत्रमाप्नोति मानवः ॥ ३८॥
इति वशिष्टकल्पोक्तं मृत्युञ्जयसञ्जीवनीमहामृत्युञ्जयविधानम् ॥
मन्त्रमहोदधौ विशेषः --
स्वजन्मदिवसे यस्तु पायसैर्मधुरान्वितैः ।
जुहोति तस्य वर्द्धन्ते कमलारोग्यकीर्तयः ॥ १॥
गुडूचीबकुलोत्थाभिः समिद्भिर्हवनं नृणाम् ।
जन्मतारात्रये रोगान्मृत्युं चापि विनाशयेत् ॥ २॥
प्रत्यहं जुहुयाद्दूर्वां अपमृत्युविनष्टये ।
किं बहूक्तेन सर्वेष्टं प्रयच्छति शिवो नृणाम् ॥ ३॥
इति मृत्युञ्जयविधानं ।
अपरो द्वादशाक्षरो मृत्युञ्जयः
``ॐ जूँ सः पालय पालय सः जूँ ॐ''
ॐ अस्य श्रीद्वादशाक्षरमृत्युञ्जयमन्त्रस्य श्रीकहोल ऋषिः,
देवी गायत्री छन्दः मृत्युञ्जयरुद्रो देवता, जूँ बीजं, सः शक्तिः,
सर्वारिष्टाल्पमृत्युनाशार्थे जपे विनियोगः ।
ॐ हर हर स्वाहा हृदये । ॐ कपर्दिने स्वाहा शिरसे ।
ॐ नीलकण्ठाय स्वाहा शिखायै वषट् ।
ॐ कालकूटविषभक्षणाय स्वाहा कवचाय हुँ ।
ॐ नीलङ्कण्ठिने स्वाहा अस्त्राय फट् ।
अथ ध्यानं -
बालार्कायुततेजसं धृतजटाजूटेन्दुखण्डोज्ज्वलं
नागेन्द्रैः कृतभूषणं जपवटीं शूलं कपालं करैः ।
खट्वाङ्गं दधतं त्रिनेत्रविलसत्पञ्चाननं सुन्दरं
व्याघ्रत्वक्परिधानमक्षवलयं श्रीनीलकण्ठं भजे ॥ १॥
एवं ध्यात्वा मानसोपचारैः सम्पूज्य जपेत् ॥
मनुनाऽनेन सञ्जप्तैः कुम्भस्थैः सलिलैः शुभैः ।
अभिषिञ्चेत् विषाक्रान्तं विषान् मुच्येत स द्रुतम् ।
स्पृष्ट्वा जपेद्विषाक्रान्तं तत्क्षणान्निर्विषो भवेत् ॥
इति अपरो द्वादशाक्षरो मृत्युञ्जयः सम्पूर्णः ।
त्र्यक्षरीमृत्युञ्जयजपविधिः
ॐ अस्य श्रीत्र्यक्षरात्मकमृत्युञ्जयमन्त्रस्य कहोलऋषिः,
देवी गायत्रीछन्दः, श्रीमृत्युञ्जयो देवता, जूँ बीजं, सः शक्तिः,
ॐ कीलकं, सर्वारिष्टाल्पमृत्युनाशार्थे जपे विनियोगः ।
कहोलऋषये नमः शिरसे । देवीगायत्रीच्छन्दसे नमः मुखे ।
श्रीमृत्युञ्जयदेवतायै नमः हृदि । जूँ बीजाय नमः गुह्ये ।
सः शक्तये नमः पादयोः । ॐ कीलकाय नमः सर्वाङ्गे ।
इति हृदयादिन्यासः ॥
अथ करन्यासः -
सां अङ्गुष्ठाभ्यां नमः । सीं तर्जनीभ्यां नमः ।
सूँ मध्यमाभ्यां नमः । सैं अनामिकाभ्यां नमः ।
सौं कनिष्ठिकाभ्यां नमः । सः करतलकरपृष्ठाभ्यां नमः ॥
अथ हृदयादिन्यासः -
सं हृदि । सीं शिरसि । सूँ शिखायै ।
सैं नेत्रत्रयाय । सौं कवचाय हुँ । सः अस्त्राय फट् ॥
अथ ध्यानं -
चन्द्रार्काग्निविलोचनं स्मितमुखं पद्मद्वयान्तः स्थितं
मुद्रापाशमृगाक्षसूत्रविलसत्पाणिं हिमांशुप्रभम् ।
कोटीरेन्दुगलत् सुधास्नुततनुं हारादिभूषोज्ज्वलं
कान्त्या विश्वविमोहनं पशुपति मृत्युञ्जयं भावयेत् ॥ १॥
मूलमन्त्रः - ॐ जूँ सः सः जूँ ॐ ॥
अथ पुराणोक्तमृत्युञ्जयमन्त्रः -
ॐ मृत्युञ्जयाय रुद्राय नीलकण्ठाय शम्भवे ।
अमृतेशाय शर्वाय महादेवाय ते नमः ॐ ॥
इति त्र्यक्षरीमृत्युञ्जयजपविधिः समाप्ता ।
इति वसिष्ठकल्पोक्तं महामृत्युञ्जयादिविधानं सम्पूर्णम् ।
Proofread by Paresh Panditrao