अतिमानुषस्तवः
पञ्चस्तव्यां २ अतिमानुषस्तवः
श्रीरस्तु ।
श्रीमते हयग्रीवाय नमः ।
श्रीमते रामानुजाय नमः ॥
श्रीवत्सचिह्नमिश्रेभ्यो नमौक्तिमधीमहे ।
यदुक्तयस्त्रयीकण्ठे यान्ति मङ्गलसूत्रताम् ॥
अतिमानुषशीलवृत्तवेषैरतिवृत्तामरविक्रमप्रतापैः ।
अतिलङ्घितसर्वलोकसाम्यं वरये वैष्णववैभवावतारम् ॥ १॥
श्रेयः किरन्तु किरणाश्चरणारविन्द-
निष्यन्दमानमकरन्दरसौघदेश्याः ।
तज्जाः श्रुतेर्मधुन उत्स इति प्रतीता-
माङ्गल्यरङ्गनिलयस्य परस्य धाम्नः ॥ २॥
श्रीमत्पराङ्कुशमुनीन्द्रमनोनिवासा-
त्तज्जानुरागरसमज्जनमञ्जसाऽऽप्य ।
अद्याप्यनारततदुत्थितरागयोगं
श्रीरङ्गराजचरणाम्बुजमुन्नयामः ॥ ३॥
वज्रध्वजाङ्कुशसुधाकलशातपत्र-
पङ्केरुहाङ्कपरिकर्मपरीतमन्तः ।
आपादपङ्कजविशृङ्खलदीप्रमौले-
श्श्रीरङ्गिणश्चरणयोर्युगमाश्रयामः ॥ ४॥
श्रीरङ्गराजचरणौ प्रणुमो ययोः ख-
ल्वेकस्त्रिविक्रमविधौ वसुधामशेषाम् ।
व्यक्रंस्त साचलकुलामपि विप्रकीर्ण-
स्थूलावलग्नसिकतामिव निर्णतोच्चम् ॥ ५॥
ज्ञानं बलं विपुलमीशनवीर्यशक्ति-
तेजांसि च त्रियुगभूयमुपागतानि ।
पूर्णानि षट् च परिगृह्य भवंश्चतुर्धा
भक्तं जनं त्वमनुजग्रहिथानुरागात् ॥ ६॥
एकान्तमङ्गलगुणास्पदमस्तहेयं
नित्यं पदं तव यतस्तत एव देव! ।
आम्नायते तदिह विश्वविरूपरूपं
तेनैव नन्विदमशब्दमरूपमाहुः ॥ ७॥
शब्दादिहेय इह गोचर इन्द्रियाणां
तत्प्रत्यनीकविभवस्त्वमतीन्द्रियोऽसि ।
तेनैव ते न बत दर्शनमस्ति किञ्चि-
द्वाचो धियश्च तत एव न गोचरोऽसि ॥ ८॥
एवं स्थिते त्वदुपसंश्रयणाभ्युपायो
मानेन केनचिदलप्स्यत नोपलब्धुम् ।
नो चेदमर्त्यमनुजादिषु योनिषु त्व-
मिच्छाविहारविधिना समवातरिष्यः ॥ ९॥
शीलः क एष तव हन्त दयैकसिन्धो!
क्षुद्रे पृथग्जनपदे जगदण्डमध्ये ।
क्षोदीयसोऽपि हि जनस्य कृते कृती त्व-
मत्रावतीर्य ननु लोचनगोचरोऽभूः ॥ १०॥
यं पातकात्सुमहतोऽप्युदधारयस्त्वं
त्वत्पादवारिपरिपूतशिराश्च योऽभूत् ।
तं वन्दसे किल ततश्च वरं वृणीषे
क्रीडाविधिर्बत! विलक्षणलक्षणस्ते ॥ ११॥
क्रीडाविधेः परिकरस्तव या तु माया
सा मोहनी न कतमस्य तु हन्त! जन्तोः ।
है मर्त्यसिंहवपुषस्तव तेजसोंऽशे
शम्भुर्भवन् हि शरभश्शलभो बभूव ॥ १२॥
यस्यात्मतां त्रिपुरभङ्गविधावधास्त्वं
त्वच्छक्तितेजितशरो विजयी च योऽभूत् ।
दक्षक्रतौ तु किल तेन विनिर्जितस्त्वं
युक्तो विधेयविषयेषु हि कामचारः ॥ १३॥
मुग्धश्शिशुर्वटदले शयितोऽतितन्वा
तन्वा जगन्ति बिभृषे सविकासमेव ।
ऐशीमिमां तु तव शक्तिमतर्कितव्या-
मव्याजतः प्रथयसे किमिहावतीर्णः ॥ १४॥
ब्रह्मेशमध्यगणना गणनाऽर्कपङ्क्तौ
इन्द्रानुजत्वमदितेस्तनयत्वयोगात् ।
इक्ष्वाकुवंशयदुवंशजनिश्च हन्त
श्लाघ्यान्यमून्यनुपमस्य परस्य धाम्नः ॥ १५॥
त्वन्निर्मिता जठरगा च तव त्रिलोकी
किं भिक्षणादियमृते भवता दुरापा ।
मध्ये कदा तु न विचक्रमिषे जगच्चेत्
त्वद्विक्रमैः कथमिव श्रुतिरञ्चिता स्यात् ॥ १६॥
पृच्छामि किञ्चन यदा किल राघवत्वे
मायामृगस्य वशगो मनुजत्वमौग्ध्यात् ।
सीतावियोगविवशो न च तद्गतिज्ञः
प्रादास्तदा परगतिं हि कथं स्वगाय ॥ १७॥
अक्षुण्णयोगपथमग्र्यहतं जटायुं
तिर्यञ्चमेव बत! मोक्षपथे नियोक्तुम् ।
शक्नोषि वेत्सि च यदा स तदा कथं त्वं
देवीमवाप्तुमनलं व्यथितो विचिन्वन् ॥ १८॥
सालान् हि सप्त सगिरीन्सरसातलान्या-
नेकेषुमन्दजवतो निरपत्रयस्त्वम् ।
तेष्वेकविव्यथनखिन्नकपिप्रणुन्नं
शाखामृगं मृमयसे स्म कथं सहायम् ॥ १९॥
दासस्सखा समभवत्तव यः कपीन्द्र-
स्तद्विद्विषं कपिममर्षवशाज्जिघांसुः ।
त्वत्स्नेहविक्लबधियं तमिमं कपीन्द्रं
विस्रम्भयन् सपदि सालगिरीनविध्यः ॥ २०॥
यद्वा मृगं मृगयुवन्मृगयापथेन
च्छन्नो जघन्थ न तु शत्रुवधाभिमुख्यात् ।
तद्युक्तमेव तव राघव वंशजस्य
तिर्यक्षु नैव हि विपक्षतयोपचारः ॥ २१॥
मानुष्यकं चरितमाचरितुं प्रवृत्तो
देवातिगं चरितमङ्ग! किमङ्ग्यकार्षीः ।
यत्सागरे बत बबन्धिथ नाथ! सेतुं
शैलैःप्लवङ्गमसमिङ्गितसंप्रणुन्नैः ॥ २२॥
यो विक्रमेण मनुजत्वविभूषणेन
देवं वरं वरुणराजमज! व्यजेष्ठाः ।
कृत्वोपदां दशरथं विधिरुद्रमुख्यै-
र्देवैस्स्तुतश्च स किलेन्द्रजिता जितोऽसि ॥ २३॥
अब्धिं न तेरिथ न जिग्यिथ राक्षसेन्द्रं
नैवास्य जज्ञिथ यदा च बलाबलं त्वम् ।
निस्संशयस्सपदि तस्य पदेऽभ्यषिञ्च-
स्तस्यानुजं कथमिदं हि विभीषणं च ॥ २४॥
त्वं दक्षिणस्य निवसन्नुदधेस्तटेऽपि
दूरान्तरोत्तरपयोधिमहान्तरीपे ।
दैत्यान्निजैकशरपारणयून् किमेतां
लङ्कां स्थितोऽत्र कुरुषे किल न स्म भस्म ॥ २५॥
एतत्कथं कथय यन्मथितस्त्वयाऽसौ
हित्वा स्वभावनियमं प्रथितं त्रिलोक्याम् ।
अश्वाप्सरोविषसुधाविधुपारिजात-
लक्ष्म्यात्मना परिणतो जलधिर्बभूव ॥ २६॥
यत्तादृशागसमरिं रघुवीर! वीक्ष्य
विश्रम्यतामिति मुमोचिथ मुग्धमाजौ ।
कोऽयं गुणः कतरकोटिगतः कियान्वा
कस्य स्तुतेः पदमहो बत! कस्य भूमिः ॥ २७॥
यल्लक्ष्मणस्त्वदनुजो रिपुशक्तिमुग्ध-
श्शत्रोर्गुरुर्हनुमतस्तु लघुर्बभूव ।
एतेन वै सुविदितोऽभवदिन्द्रशत्रो-
र्मायास्त्रबन्धननिबन्धनजो विमोहः ॥ २८॥
हा हन्त हन्त ! भवतश्चरणारविन्द-
द्वन्द्वं कदा नु भविता विषयो ममाक्ष्णोः ।
योऽहं निरर्गलविनिर्गलदन्धकारै-
र्वृक्षैस्तृणैश्च सुलभं समयं व्यतीतः ॥ २९॥
वंशं रघोरनुजिघृक्षुरिहावतीर्णो
दिव्यैर्ववर्षिथ तथाऽत्र भवद्गुणौघैः ।
त्वत्सन्निधिप्रभवशैत्यजुषो यथा हि
वृक्षाश्च तान्तिमलभन्त भवद्वियोगे ॥ ३०॥
ये धर्ममाचरितुमभ्यसितुं च योगं
बोद्धुं च किञ्चन न जात्वधिकारभाजः ।
तेऽपि त्वदाचरितभूतलबन्धगन्धा-
द्बन्धातिगाः परगतिं गमितास्तृणाद्याः ॥ ३१॥
तादृग्गुणो ननु बभूविथ राघवत्वे
यस्तावकं चरितमन्वहमन्वभुङ्क्तः ।
सोऽत्रैव हन्त हनुमान् परमां विमुक्तिं
बुद्ध्याऽवधूय चरितं तव सेवतेऽसौ ॥ ३२॥
यत्त्वं कृतागसमपि प्रणतिप्रसक्तं
तं वायसं परमया दययाऽक्षमिष्ठाः ।
तेनैव मादृशजनस्य महागसोऽपि
युक्तं समाश्वसनमित्युपधारयामि ॥ ३३॥
सा पूतना शकटमर्जुनयोश्च युग्मं
बाल्योचिताऽन्यपरचेष्टितविस्फुलिङ्गे ।
यस्यालभन्त शलभत्वमहो निगूढ-
स्स त्वं व्रजे ववृधिषे किल कंसभीत्या ॥ ३४॥
पश्यत्सु सूरिषु सदा परमं पदं ते
देव्या श्रिया सह वसन्परया विभूत्या ।
योगेन योगनिरतैः परिमृग्यमाणः
किं त्वं व्रजेषु नवनीतमहो ! व्यमुष्णाः ॥ ३५॥
यं दुर्ग्रहं सुमनसो मनसाऽपि नित्यं
बन्धच्छिदं परममीशमुदाहरन्ति ।
दाम्ना निबद्ध इति शुश्रुम तं भवन्तं
नालं बभूविथ बत ! श्लथनाय तस्य ॥ ३६॥
ऐशं हि शैशवमपि व्यतिवेलखेलं
यत्पूतना शकटमर्जुनयोश्च युग्मम् ।
बाल्योचितान्यपरसाचिविचेष्टितेन
हन्तालभन्त शलभायितमोजसस्ते ॥ ३७॥
सत्येव गव्यनिवहे निजधाम्नि भूम्ना
पर्यन्तसद्मसु किमर्थमचूचुरस्त्वम् ।
मुष्णंश्च किं व्यजघटो घटशेषमग्रे
गोपीजनस्य परिहासपदं किमासीः ? ॥ ३८॥
यन्नाम नाथ नवनीतमचूचुरस्त्वं
तच्छादनाय यदि ते मतिराविरासीत् ।
किं मुग्ध ! दिग्धममुना करपल्लवं ते
गात्रे प्रमृज्य निरगाः किल निर्विशङ्कः ॥ ३९॥
त्वामन्यगोपगृहगव्यमुषं यशोदा
गुर्वी त्वदीयमवमानममृष्यमाणा ।
प्रेम्णाऽथ दामपरिणामजुषा बबन्ध
तादृङ् न ते चरितमार्यजनास्सहन्ते ॥ ४०॥
मात्रा यदि त्वमसि दामनि सन्निबद्ध-
स्तच्छ्राविणामुदितचाक्षुषनिर्झराणाम् ।
बध्नासि हन्त हृदयं भगवन्कुतस्त-
त्सर्वो हि वश्यविषये विवृणोति वीर्यम् ॥ ४१॥
कान्तालकान्तममलं कमलायताक्ष-
मुद्भ्रूविलासमुदितस्मितमुन्नसं च ।
वक्त्रं वहन् परम ! गोपगृहेषु किं त्वं
गोपीमनांसि नवनीतमुताभ्यमोषीः ॥ ४२॥
सर्वं गुणाय गुणिनामिति सत्यमेत-
द्यत्खल्विहेतरजने मलिनत्वहेतुः ।
यद्गोपवेषविनिषेवणमुत्तमं ते
गोपालनं च गणयन्ति गुणं गुणेषु ॥ ४३॥
गोपालपोतकतया निभृतं धरित्रीं
आवस्तुकाम इव सन्नपि बाल्यलौल्यात् ।
ऐन्द्रं निहन्य मखमद्रिमथो दधानः
किं तस्थिषे सुरगणाय सवासवाय ॥ ४४॥
वेणुक्वणप्रणयिनि त्वयि लोकनाथ!
वृन्दावनं चरणसञ्चरणैः पुनाने ।
भावास्तदा वनभुवः किल कीदृशस्ते
त्वद्गीतसिक्तसिकतासु वसुन्धरासु ॥ ४५॥
धन्यैश्श्रुतं तदिह तावकरासकाले
गीतेन येन् हि शिलास्सलिलाम्बभूवुः ।
पञ्चापि किञ्च परिवृत्तगुणानि भूता-
न्युर्वीकृशानुमरुदम्बरशम्बराणि ॥ ४६॥
तेभ्यः कृती न किल कश्चिदिहास्ति ये वै
रासोत्सवोत्सुकधियस्तव काननान्ते ।
वेणुस्वनस्रुतरसौघपरिप्लुतान्ते
स्वे सृक्वणी रसनया लिलिहुर्भुजङ्गाः ॥ ४७॥
अम्भोदनीलमरविन्ददलायताक्षं
पिञ्छावतंसमुररीकृतवेणुपाणिम् ।
त्वां गोपवेषपरिकर्मितकायकान्तिं
धन्यास्तदा ददृशुरुन्मथितान्यभावाः ॥ ४८॥
गोवर्धनो गिरिवरो यमुना नदी सा
वृन्दावनं च मधुरा च पुरी पुराणी ।
अद्यापि हन्त सुलभाः कृतिनां जनाना-
मेते भवच्चरणचारजुषः प्रदेशाः ॥ ४९॥
वृन्दावने स्थिरचरात्मककीटदूर्वा-
पर्यन्तजन्तुनिचये बत ! ये तदानीम् ।
नैवालभामहि जनिं हतकास्त एते
पापाः पदं तव कदा पुनराश्रयामः ॥ ५०॥
हा जन्म तासु सिकतासु मया न लब्धं
रासे त्वया विरहिताः किल गोपकन्याः ।
यास्तावकीनपदपङ्क्तिजुषोऽजुषन्त
निक्षिप्य तत्र निजमङ्गमनङ्गतप्तम् ॥ ५१॥
आचिन्वतः कुसुममंङ्घ्रिसरोरुहं ते
ये भेजिरे बत ! वनस्पतयो लता वा ।
अद्यापि तत्कुलभुवः कुलदैवतं मे
वृन्दावनं मम धियं च सनाथयन्ति ॥ ५२॥
यत्त्वत्प्रियं तदिह पुण्यमपुण्यमन्य-
न्नान्यत्तयोर्भवति लक्षणमत्र जातु ।
धूर्तायितं तव हि यत्किल रासगोष्ठ्यां
तत्कीर्तनं परमपावनमामनन्ति ॥ ५३॥
या कंसमुख्यनृपकीटनिबर्हणोत्था
सा निर्जितत्रिजगतस्तव नैव कीर्तिः ।
गोपालनादि यदिदं भवदीयकर्मे-
त्यार्द्रीकरोति विदुषां हृदयं तदेतत् ॥ ५४॥
गोपालवेषपरिकर्म परावरेशं
यन्नाम धाम परमं तमसः परस्तात् ।
तत्पिञ्छलाञ्छनसुदामकृतोपवीतं
गोधूलिधूसरितकुन्तलमन्तरास्ताम् ॥ ५५॥
यद्वै जरासुतभयाद्विपलायथास्त्वं
तच्चेन्मनुष्यचरितानुविधानजं ते ।
तर्हि त्रिलोकगुरुमीश्वरमीश्वराणां
बाणाहवे किमिति शम्भुमजृम्भयस्त्वम् ॥ ५६॥
जातं कुतस्तदकृतज्ञविचेष्टितं ते
पुत्रीयया किल वरं ववृषेवृषाङ्कात् ।
अक्षेषु सक्तमतिना च निरादरेण
वाराणसी हरपुरी भवता विदग्धा ॥ ५७॥
सञ्जीवयन्नपि मृतं सुतमुत्तराया-
स्सान्दीपनेश्चिरमृतं सुतमानयंश्च ।
धाम्नो निजाद्द्विजसुतान्पुनरानयन्वा
स्वामेव तां तनुमहो ! कथमानयस्त्वम् ॥ ५८॥
अद्यापि नास्म्युपरतस्त्रिविधापचारा-
त्पापः परे निपतितोऽस्मि तमस्यपारे ।
एतादृशोऽहमगतिर्भवतो दयायाः
पात्रं त्वदीयचरणौ शरणं प्रपद्ये ॥ ५९॥
विस्रम्भणं त्वयि न यद्यपि मेऽस्ति नापि
श्रद्धा यथोक्तवचनार्थगता तथाऽपि ।
वाचं त्विमां सकृदथाप्यसकृन्मयोक्तां
सत्यां कुरुष्व दययैव दयैकसिन्धो ॥ ६०॥
पापीयसोऽपि शरणागतशब्दभाजो
नोपेक्षणं मम तवोचितमीश्वरस्य ।
त्वज्ज्ञानशक्तिकरुणासु सतीषु नेह
पापं पराक्रमितुमर्हति मामकीनम् ॥ ६१॥
इति पञ्चस्तव्यां अतिमानुषस्तवः समाप्तः ।
Proofread by Aruna Narayanan narayanan.aruna at gmail.com