कपिज्ञातिशब्दाभ्यां ढक् प्रययो भवति भावकर्मणोरर्थयोः। कपेर् भावः कर्म वा कापेयम्। ज्ञातेयम्। यथासङ्ख्यम् अर्थयोः सर्वत्र एव अत्र प्रकरणे न इष्यते।

कपिशब्दात्? "इगन्ताच्च लघुपूर्वात्()" ५।१।१३० इत्यणि प्राप्त इदं विधीयते। "यथासंख्यम्()" इत्यादि। तत्र "गुणवचनब्राहृणादिभ्यः" ५।१।१२३ इत्यत्र यतासंख्याभावः प्रतिपादितः। इहापि प्रतिपाद्यते। तत्रेदं प्रतिपादनम्()--अत्र चकारोऽनुवत्र्तते, स चैकस्याः प्रकृतेर्भावे कर्मणि च ढग्विंधिं समुच्चिनोति। तेन यथांसंख्यं न भवति; अन्यथा हि समुच्ययो नोपपद्यते। अस्वरितत्वाद्वा यथासंख्यं न भविष्यति, प्रतिपादितं हि पूर्वम्()--"स्वरितत्वेन यथासंख्यं भवति" इति। न चेह यथासंख्यार्थं स्वरितत्वं प्रतिज्ञायते॥

कपिज्ञात्योर्ढक्। पञ्चम्यर्थे षष्ठी। आभ्यामपि षष्ठ()न्ताभ्यां भावकर्मणोर्ढगित्यर्थः। अत्र कपि ज्ञात्योर्भावकर्मणोश्च न यथासङ्ख्य, व्याख्यानात्।

कपिज्ञात्योः। इह कपिज्ञाती द्वौ, भावकर्मणी अर्थावपि द्वौ, तयोर्यथासङ्ख्यं नभवति, अस्वरितत्वप्रतिज्ञानात्। एवं "पत्यन्तपुरोहितादिभ्यःट, "द्वन्द्वमनोज्ञादिभ्यः"इत्यत्रापि बोध्यम्। ब्राआहृणादित्वादिति। यद्यपि ब्राआहृणादिषु राजन् शब्दः केवलः पठितस्तथाप्ययमेव "असे"इति प्रतिषेधो ज्ञापयति "अस्त्यत्र प्रकरणे राजन्()शब्देन तदन्तविधि"रिति। एवं त ब्राआहृणादिपाठस्य समासे चरितार्थत्वादसमासे विशेषविहितो यगेव भवति। अन्ये तु ब्राआहृणादेराकृतिगणत्वादेव तदन्तात्कतंचित्ष्यञि सिद्धे राजन्()शब्दस्य तत्रपाठो यका सह समावेशार्थ इति। तथा चावेष्ट()धिकरणे शाबरभाष्ये उक्तं---"राज्ञः कर्म राज्यं, ब्राआहृणादित्वात् ष्यञि"ति। पुरोहित, सङ्ग्रामिक, पथिक, सारथिकेत्यादयः पुरोहितादयः।