ઋભુગીતા ૩૧ . મહાવાક્યાર્થ નિરૂપણ પ્રકરણમ્ .

ઋભુઃ -

• વક્ષ્યે રહસ્યમત્યન્તં સાક્ષાદ્બ્રહ્મપ્રકાશકમ્ .
• સર્વોપનિષદામર્થં સર્વલોકેષુ દુર્લભમ્ . ૧.
• પ્રજ્ઞાનં બ્રહ્મ નિશ્ચિત્ય પદદ્વયસમન્વિતમ્ .
• મહાવાક્યં ચતુર્વાક્યં ઋગ્યજુઃસામસંભવમ્ . ૨.
• મમ પ્રજ્ઞૈવ બ્રહ્માહં જ્ઞાનમાત્રમિદં જગત્ .
• જ્ઞાનમેવ જગત્ સર્વં જ્ઞાનાદન્યન્ન વિદ્યતે . ૩.
• જ્ઞાનસ્યાનન્તરં સર્વં દૃશ્યતે જ્ઞાનરૂપતઃ .
• જ્ઞાનસ્ય બ્રહ્મણશ્ચાપિ મમેવ પૃથઙ્ ન હિ . ૪.
• જીવઃ પ્રજ્ઞાનશબ્દસ્ય બ્રહ્મશબ્દસ્ય ચેશ્વરઃ .
• ઐક્યમસ્મીત્યખણ્ડાર્થમખણ્ડૈકરસં તતમ્ . ૫.
• અખણ્ડાકારવૃત્તિસ્તુ જીવન્મુક્તિરિતીરિતમ્ .
• અખણ્ડૈકરસં વસ્તુ વિદેહો મુક્તિરુચ્યતે . ૬.
• બ્રહ્મૈવાહં ન સંસારી સચ્ચિદાનન્દમસ્મ્યહમ્ .
• નિર્ગુણોઽહં નિરંશોઽહં પરમાનન્દવાનહમ્ . ૭.
• નિત્યોઽહં નિર્વિકલ્પોઽહં ચિદહં ચિદહં સદા .
• અખણ્ડાકારવૃત્ત્યાખ્યં ચિત્તં બ્રહ્માત્મના સ્થિતમ્ . ૮.
• લવણં તોયમાત્રેણ યથૈકત્વમખણ્ડિતમ્ .
• અખણ્ડૈકરસં વક્ષ્યે વિદેહો મુક્તિલક્ષણમ્ . ૯.
• પ્રજ્ઞાપદં પરિત્યજ્ય બ્રહ્મૈવ પદમેવ હિ .
• અહમસ્મિ મહાનસ્મિ સિદ્ધોઽસ્મીતિ પરિત્યજન્ . ૧૦.
• સ્મરણં ચ પરિત્યજ્ય ભાવનં ચિત્તકર્તૃકમ્ .
• સર્વમન્તઃ પરિત્યજ્ય સર્વશૂન્યં પરિસ્થિતિઃ . ૧૧.
• તૂષ્ણીં સ્થિતિં ચ સન્ત્યજ્ય તતો મૌનવિકલ્પનમ્ .
• યત્તચ્ચિત્તં વિકલ્પાંશં મનસા કલ્પિતં જગત્ . ૧૨.
• દેહોઽહમિત્યહઙ્કારં દ્વૈતવૃત્તિરિતીરિતમ્ .
• સર્વં સાક્ષિરહં બ્રહ્મ ઇત્યેવં દૃઢનિશ્ચયમ્ . ૧૩.
• સર્વદાઽસંશયં બ્રહ્મ સાક્ષિવૃત્તિરિતીરિતમ્ .
• દ્વૈતવૃત્તિઃ સાક્ષવૃત્તિરખણ્ડાકારવૃત્તિકમ્ . ૧૪.
• અખણ્ડૈકરસં ચેતિ લોકે વૃત્તિત્રયં ભવેત્ .
• પ્રથમે નિશ્ચિતે દ્વૈતે દ્વિતીયે સાક્ષિસંશયઃ . ૧૫.
• તૃતીયે પદભાગે હિ દૃઢનિશ્ચયમીરિતમ્ .
• એતત્ત્રયાર્થં સંશોધ્ય તં પરિત્યજ્ય નિશ્ચિનુ . ૧૬.
• અખણ્ડૈકરસાકારો નિત્યં તન્મયતાં વ્રજ .
• અભ્યાસવાક્યમેતત્તુ સદાઽભ્યાસસ્ય કારણમ્ . ૧૭.
• મનનસ્ય પરં વાક્યં યોઽયં ચન્દનવૃક્ષવત્ .
• યુક્તિભિશ્ચિન્તનં વૃત્તં પદત્રયમુદાહૃતમ્ . ૧૮.
• અહં પદસ્ય જીવોઽર્થ ઈશો બ્રહ્મપદસ્ય હિ .
• અસ્મીતિ પદભાગસ્ય અખણ્ડાકારવૃત્તિકમ્ . ૧૯.
• પદત્રયં પરિત્યજ્ય વિચાર્ય મનસા સહ .
• અખણ્ડૈકરસં પ્રાપ્ય વિદેહો મુક્તિલક્ષણમ્ . ૨૦.
• અહં બ્રહ્માસ્મિ ચિન્માત્રં સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ .
• અહં બ્રહ્માસ્મિ વાક્યસ્ય શ્રવણાનન્તરં સદા . ૨૧.
• અહં બ્રહ્માસ્મિ નિત્યોઽસ્મિ શાન્તોઽસ્મિ પરમોઽસ્મ્યહમ્ .
• નિર્ગુણોઽહં નિરીહોઽહં નિરંશોઽસ્મિ સદા સ્મૃતઃ . ૨૨.var was નિર્યશોઽસ્મિ
• આત્મૈવાસ્મિ ન સન્દેહઃ અખણ્ડૈકરસોઽસ્મ્યહમ્ .
• એવં નિરન્તરં તજ્જ્ઞો ભાવયેત્ પરમાત્મનિ . ૨૩.
• યથા ચાનુભવં વાક્યં તસ્માદનુભવેત્ સદા .
• આરંભાચ્ચ દ્વિતીયાત્તુ સ્મૃતમભ્યાસવાક્યતઃ . ૨૪.
• તૃતીયાન્તત્ત્વમસ્યેતિ વાક્યસામાન્યનિર્ણયમ્ .
• તત્પદં ત્વંપદં ત્વસ્ય પદત્રયમુદાહૃતમ્ . ૨૫.
• તત્પદસ્યેશ્વરો હ્યર્થો જીવોઽર્થસ્ત્વંપદસ્ય હિ .
• ઐક્યસ્યાપિ પદસ્યાર્થમખણ્ડૈકરસં પદમ્ . ૨૬.
• દ્વૈતવૃત્તિઃ સાક્ષવૃત્તિરખણ્ડાકારવૃત્તિકઃ .
• અખણ્ડં સચ્ચિદાનન્દં તત્ત્વમેવાસિ નિશ્ચયઃ . ૨૭.
• ત્વં બ્રહ્માસિ ન સન્દેહસ્ત્વમેવાસિ ચિદવ્યયઃ .
• ત્વમેવ સચ્ચિદાનન્દસ્ત્વમેવાખણ્ડનિશ્ચયઃ . ૨૮.
• ઇત્યેવમુક્તો ગુરુણા સ એવ પરમો ગુરુઃ .
• અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિત્ય સચ્છિષ્યઃ પરમાત્મવાન્ . ૨૯.
• નાન્યો ગુરુર્નાન્યશિષ્યસ્ત્વં બ્રહ્માસિ ગુરુઃ પરઃ .
• સર્વમન્ત્રોપદેષ્ટારો ગુરવઃ સ ગુરુઃ પરઃ . ૩૦.
• ત્વં બ્રહ્માસીતિ વક્તારં ગુરુરેવેતિ નિશ્ચિનુ .
• તથા તત્ત્વમસિ બ્રહ્મ ત્વમેવાસિ ચ સદ્ગુરુઃ . ૩૧.
• સદ્ગુરોર્વચને યસ્તુ નિશ્ચયં તત્ત્વનિશ્ચયમ્ .
• કરોતિ સતતં મુક્તેર્નાત્ર કાર્યા વિચારણા . ૩૨.
• મહાવાક્યં ગુરોર્વાક્યં તત્ત્વમસ્યાદિવાક્યકમ્ .
• શૃણોતુ શ્રવણં ચિત્તં નાન્યત્ શ્રવણમુચ્યતે . ૩૩.
• સર્વવેદાન્તવાક્યાનામદ્વૈતે બ્રહ્મણિ સ્થિતિઃ .
• ઇત્યેવં ચ ગુરોર્વક્ત્રાત્ શ્રુતં બ્રહ્મેતિ તચ્છ્રવઃ . ૩૪.
• ગુરોર્નાન્યો મન્ત્રવાદી એક એવ હિ સદ્ગુરુઃ .
• ત્વં બ્રહ્માસીતિ યેનોક્તં એષ એવ હિ સદ્ગુરુઃ . ૩૫.
• વેદાન્તશ્રવણં ચૈતન્નાન્યચ્છ્રવણમીરિતમ્ .
• યુક્તિભિશ્ચિન્તનં ચૈવ મનનં પરિકથ્યતે . ૩૬.
• એવં ચન્દનવૃક્ષોઽપિ શ્રુતોઽપિ પરિશોધ્યતે .
• ત્વં બ્રહ્માસીતિ ચોક્તોઽપિ સંશયં પરિપશ્યતિ . ૩૭.
• સંશોધ્ય નિશ્ચિનોત્યેવમાત્માનં પરિશોધ્યતે .
• યુક્તિર્નામ વદામ્યત્ર દેહોનાહં વિનાશતઃ . ૩૮.
• સ્થૂલદેહં સૂક્ષ્મદેહં સ્થૂલસૂક્ષ્મં ચ કારણમ્ .
• ત્રયં ચથુર્થે નાસ્તીતિ સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ . ૩૯.
• એતત્સર્વં જડત્વાચ્ચ દૃશ્યત્વાદ્ઘટવન્નહિ .
• અહં ચૈતન્યમેવાત્ર દૃગ્રૂપત્વાલ્લયં ન હિ . ૪૦.
• સત્યં જ્ઞાનમનન્તં યદાત્મનઃ સહજા ગુણાઃ .
• અન્તતં જડદુઃખાદિ જગતઃ પ્રથિતો ગુણઃ . ૪૧.
• તસ્માદહં બ્રહ્મ એવ ઇદં સર્વમસત્યકમ્ .
• એવં ચ મનનં નિત્યં કરોતિ બ્રહ્મવિત્તમઃ . ૪૨.
• વક્ષ્યે નિદિધ્યાસનં ચ ઉભયત્યાગલક્ષણમ્ .
• ત્વં બ્રહ્માસીતિ શ્રવણં મનનં ચાહમેવ હિ . ૪૩.
• એતત્ત્યાગં નિદિધ્યાસં સજાતીયત્વભાવનમ્ .
• વિજાતીયપરિત્યાગં સ્વગતત્વવિભાવનમ્ . ૪૪.
• સર્વત્યાગં પરિત્યજ્ય તુરીયત્વં ચ વર્જનમ્ .
• બ્રહ્મચિન્માત્રસારત્વં સાક્ષાત્કારં પ્રચક્ષતે . ૪૫.
• ઉપદેશે મહાવાક્યમસ્તિત્વમિતિ નિર્ણયઃ .
• તથૈવાનુભવં વાક્યમહં બ્રહ્માસ્મિ નિર્ણયઃ . ૪૬.
• પ્રજ્ઞાનં બ્રહ્મવાક્યોત્થમભ્યાસાર્થમિતીરિતમ્ .
• અયમાત્મેતિ વાક્યોત્થદર્શનં વાક્યમીરિતમ્ . ૪૭.
• અયમેકપદં ચૈક આત્મેતિ બ્રહ્મ ચ ત્રયમ્ .
• અયંપદસ્ય જીવોઽર્થ આત્મનો ઈશ્વરઃ પરઃ . ૪૮.
• તથા બ્રહ્મપદસ્યાર્થ અખણ્ડાકારવૃત્તિકમ્ .
• અખણ્ડૈકરસં સર્વં પદત્રયલયં ગતમ્ . ૪૯.
• અખણ્ડૈકરસો હ્યાત્મા નિત્યશુદ્ધવિમુક્તકઃ .
• તદેવ સર્વમુદ્ભૂતં ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ . ૫૦.
• અખણ્ડૈકરસો દેવ અયમેકમુદીરિતમ્ .
• આત્મેતિ પદમેકસ્ય બ્રહ્મેતિ પદમેકકમ્ . ૫૧.
• અયં પદસ્ય જીવોઽર્થ આત્મેતીશ્વર ઈરિતઃ .
• અસ્યાર્થોઽસ્મીત્યખણ્ડાર્થમખણ્ડૈકરસં પદમ્ . ૫૨.
• દ્વૈતવૃત્તિઃ સાક્ષિવૃત્તિરખણ્ડાકારવૃત્તિકમ્ .
• અખણ્ડૈકરસં પશ્ચાત્ સોઽહમસ્મીતિ ભાવય . ૫૩.
• ઇત્યેવં ચ ચતુર્વાક્યતાત્પર્યાર્થં સમીરિતમ્ .
• ઉપાધિસહિતં વાક્યં કેવલં લક્ષ્યમીરિતમ્ . ૫૪.
• કિઞ્ચિજ્જ્ઞત્વાદિ જીવસ્ય સર્વ જ્ઞત્વાદિ ચેશ્વરઃ .
• જીવોઽપરો સચૈતન્યમીશ્વરોઽહં પરોક્ષકઃ . ૫૫.
• સર્વશૂન્યમિતિ ત્યાજ્યં બ્રહ્માસ્મીતિ વિનિશ્ચયઃ .
• અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ . ૫૬.
• અહમૈક્યં પરં ગત્વા સ્વસ્વભાવો ભવોત્તમ .
• એતત્સર્વં મહામિથ્યા નાસ્તિ નાસ્તિ ન સંશયઃ . ૫૭.
• સર્વં નાસ્તિ ન સન્દેહઃ સર્વં બ્રહ્મ ન સંશયઃ .
• એકાકારમખણ્ડાર્થં તદેવાહં ન સંશયઃ .
• બ્રહ્મેદં વિતતાકારં તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ . ૫૮.

સૂતઃ -

• ભવોદ્ભવમુખોદ્ભવં ભવહરાદ્યહૃદ્યં ભુવિ
• પ્રકૃષ્ટરસભાવતઃ પ્રથિતબોધબુદ્ધં ભવ .
• ભજન્તિ ભસિતાઙ્ગકા ભરિતમોદભારાદરા
• ભુજઙ્ગવરભૂષણં ભુવનમધ્યવૃન્દાવનમ્ . ૫૯.

• . ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે મહાવાક્યાર્થનિરૂપણપ્રકરણં નામ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ .

Special Thanks

The Sanskrit works, published by Sri Ramanasramam, have been approved to be posted on sanskritdocuments.org by permission of Sri V.S. Ramanan, President, Sri Ramanasramam.

Credits

Encoded by Anil Sharma anilandvijaya at gmail.com
Proofread by Sunder Hattangadi and Anil Sharma

https://sanskritdocuments.org

Send corrections to sanskrit at cheerful.com