ఋభుగీతా ౨ ॥ శివేన్ ఋభు ప్రతి సూత్రోపదేశ ॥

ఈశ్వరః -

• శ్రుణు పద్మజసంభూత మత్తః సూత్రవిధిక్రమమ్ ।
• జ్ఞానోత్పాదకహేతూని శ్రుతిసారాణి తత్త్వతః ॥ ౧॥
• వ్యాసా మన్వన్తరేషు ప్రతియుగజనితాః శాంభవజ్ఞానసిద్ధ్యై
• భస్మాభ్యక్తసమస్తగాత్రనివహా రుద్రాక్షమాలాధరాః ।
• కైలాసం సమవాప్య శఙ్కరపదధ్యానేన సూత్రాణ్యుమా-
• కాన్తాత్ ప్రాప్య వితన్వతే స్వకధియా ప్రామాణ్యవాదానహో ॥ ౨॥
• జిజ్ఞాస్యం బ్రహ్మ ఏవేత్యథపదవిదితైః సాధనప్రాప్త్యుపాయై-
• ర్యోగైర్యోగాద్యుపాయైర్యమనియమమహాసాంఖ్యవేదాన్తవాక్యైః ।
• శ్రోతవ్యో భగవాన్ న రూపగుణతో మన్తవ్య ఇత్యాహ హి
• వేదోద్బోధదవాక్యహేతుకరణైర్ధ్యేయః స సాక్షాత్కృతేః ॥ ౩॥
• జన్మాద్యస్య యతోఽస్య చిత్రజగతో మిథ్యైవ తత్కారణం
• బ్రహ్మ బ్రహ్మాత్మనైవ ప్రకృతిపరమదో వర్తమానం వివర్తేత్ ।
• శ్రుత్యా యుక్త్యా యతో వా ఇతిపదఘటితో బోధతో వక్తి శంభుం
• నాణుః కాలవిపాకకర్మజనితేత్యాచోదనా వై మృషా ॥ ౪॥
• యోనిః శాస్త్రస్య వేదస్తదుభయమననాద్బ్రహ్మణః ప్రత్యభిజ్ఞా
• నిఃశ్వాసాద్వేదజాలం శివవరవదనాద్వేధసా ప్రాప్తమేతత్ ।
• తస్మాత్ తర్కవితర్కకర్కశధియా నాతిక్రమేత్ తాం ధియం
• స్వామ్నాయక్రియయా తదప్రకరణే యోనిర్మహేశో ధ్రువమ్ ॥ ౫॥
• తత్త్వస్యాపి సమన్వయాత్ శ్రుతిగిరాం విశ్వేశ్వరే చోదనా
• సా చానిర్వచనీయతాముపగతా వాచో నివృత్తా ఇతి ।
• ఆత్మైవైష ఇతీవ వాక్యసువృతిర్వృత్తిం విధత్తే ధియా
• వేదాన్తాదిషు ఏక ఏవ భగవానుక్తో మహేశో ధ్రువమ్ ॥ ౬॥
• నాసద్వా వీక్షతే యజ్జడమితి కరణైర్గన్ధరూపాదిహీనం
• శబ్దస్పర్శాదిహీనం జగదనుగతమపి తద్బ్రహ్మ కింరూపమీష్టే ।
• గౌణం చేదపి శబ్దతో జగదిదం యన్నామరూపాత్మకం
• తచ్చాత్రావిశదీశ్వరోఽర్థవచసా మోక్షస్య నిష్ఠాక్రమః ॥ ౭॥
• హేయత్వావచనాచ్చ తచ్ఛ్రుతిగిరాం స్థూలం ప్రదృష్టం భవే-
• ద్రూపం నారూపతోఽపి ప్రకరణవచనం వా వికారః కిలేదమ్ ।
• స్వాప్యాయాదపి తద్వదాపి పరమానన్దో యదీత్థం పరః
• సామాన్యాచ్చ గతేరథాప్యనుభవే విద్యోతతే శఙ్కరః ॥ ౮॥
• శ్రుతత్వాద్వేదాన్తప్రతిపదవచః కారణముమా-
• సనాథో నాథానాం స చ కిల న కశ్చిజ్జనిభవః ।
• స ఏవానన్దాత్మా శ్రుతికథితకోశాదిరహితో
• వికారప్రాచుర్యాన్న హి భవతి కార్యం చ కరణమ్ ॥ ౯॥
• తద్ధేతువ్యపదేశతోఽపి శివ ఏవేతి చానన్దకృత్
• మన్త్రైర్వర్ణకృతక్రమేణ భగవాన్ సత్యాద్యనన్తోచ్యతే ।
• నైరన్తర్యానుపపత్తితోఽపి సుఖితా చానన్దభేదోఽర్థతః
• కామాచ్చాననుభావతో హృది భిదా జాయేద్భయం సంసృతేః ॥ ౧౦॥
• పుచ్ఛం బ్రహ్మ ప్రతిష్ఠితేతి వచనాచ్ఛేషీ మహేశోఽవ్యయః ।
• ఆకాశాన్తరతోఽపి భౌతికహృదాకాశాత్మతా వాక్యతో
• బ్రహ్మైవ ప్రతిభాతి భేదకలనే చాకల్పనా కల్పతః ॥ ౧౧॥
• సుషుప్త్యుత్క్రాన్త్యోర్వా న హి ఖలు న భేదః పరశివే
• అతోత్థానం ద్వైతే న భవతి పరే వై విలయనే ।
• తదర్హం యత్సూక్ష్మం జగదిదమనాకారమరసం
• న గన్ధం న స్పర్శం భవతి పరమేశే విలసితమ్ ॥ ౧౨॥
• అధీనం చార్థం తద్భవతి పునరేవేక్షణపరం
• స్వతన్త్రేచ్ఛా శంభోర్న ఖలు కరణం కార్యమపి న ॥ ౧౩॥
• జ్ఞేయత్వావచనాచ్చ శఙ్కర పరానన్దే ప్రమోదాస్పదే
• ప్రజ్ఞానం న హి కారణం ప్రకృతికం ప్రశ్నత్రయస్యార్థవత్ ।
• న విజ్ఞేయం దేహప్రవిలయశతోత్థానగణనా
• స మృత్యోర్మృత్యుస్తద్భవతి కిల భేదేన జగతః ॥ ౧౪॥
• మహద్వచ్చాణీయో భవతి చ సమో లోకసదృశా
• తథా జ్యోతిస్త్వేకం ప్రకరణపరం కల్పితవతః ।
• న సంఖ్యాభేదేన త్రిభువనవిభవాదతికరం
• స్వభావోఽయం శశ్వన్ముఖరయతి మోదాయ జగతామ్ ॥ ౧౫॥
• ప్రాణాదుద్గతపఞ్చసంఖ్యజనితా తద్వస్త్రివచ్చ శ్రుతం
• తచ్ఛ్రోత్రం మనసో న సిద్ధపరమానన్దైకజన్యం మహః ।
• జ్యోతిష్కారణదర్శితే చ కరణే సత్తా సదిత్యన్వహం
• చాకర్షా భవతి ప్రకర్షజనితే త్వత్తీతి వాక్యోత్తరమ్ ॥ ౧౬॥
• జాగ్రత్త్వావచనేన జీవజగతోర్భేదః కథం కథ్యతే
• లిఙ్గం ప్రాణగతం న చేశ్వరపరం జ్యోతిః కిలైక్యప్రదమ్ ।
• అన్యార్థత్వవివేకతోఽర్థగతికం చాకల్పయద్వాక్యతః ।
• ప్రజ్ఞామిత్యపరః క్రమస్థితిరసావన్యో వదన్తం మృషా ॥ ౧౭॥
• ప్రకృత్యైవం సిద్ధం భవతి పరమానన్దవిధురం
• అభిధ్యోపాదేశాద్ భవతి ఉభయామ్నాయవచనైః ।
• భవత్యాత్మా కర్తా కృతివిరహితో యోనిరపి చ
• ప్రతిష్ఠా నిష్ఠా చ త్రిభువనగురుః ప్రేమసదనః ॥ ౧౮॥
• అభిధ్యోపాదేశాత్ స బహు భవదీక్షాదివశతః
• సమాసాచోభాభ్యాం ప్రకృతిజసమామ్నాయవచనాత్ ।
• అతో హ్యాత్మా శుద్ధః ప్రకృతిపరిణామేన జగతాం
• మృదీవ వ్యాపారో భవతి పరిణామేషు చ శివః ॥ ౧౯॥
• ఆనన్దాభ్యాసయోగాద్వికృతజగదానన్దజగతో
• అతో హేతోర్ధర్మో న భవతి శివః కారణపరః ।
• హిరణ్యాత్మాఽఽదిత్యేఽక్షిణి ఉదేతీహ భగవాన్
• నతేశ్చాధారాణాం శ్రవణవచనైర్గోపితధియః ॥ ౨౦॥
• భేదాదివ్యపదేశతోఽస్తి భగవానన్యో భవేత్ కిం తతః
• ఆకాశాదిశరీరలిఙ్గనియమాద్వ్యాప్యం హి సర్వం తతః ।
• తజ్జ్యోతిః పరమం మహేశ్వరముమాకాన్తాఖ్యశాన్తం మహో
• వేదాన్తేషు నితాన్తవాక్యకలనే ఛన్దోఽభిధానాదపి ॥ ౨౧॥
• భూతాదివ్యపదేశతోఽపి భగవత్యస్మిన్ మహేశే ధ్రువం
• యస్మాద్భూతవరాణి జాయత ఇతి శ్రుత్యాఽస్య లేశాంశతః ।
• విశ్వం విశ్వపతేరభూత్ తదుభయం ప్రామాణ్యతో దర్శనాత్
• ప్రాణస్యానుగమాత్ స ఏవ భగవాన్ నాన్యః పథా విద్యతే ॥ ౨౨॥
• న వక్తుశ్చాత్మా వై స ఖలు శివభూమాదివిహితః
• తథైవాయుర్దేహే అరణివహవత్ చక్రగమహో ।
• అదృశ్యో హ్యాత్మా వై స హి సుదృశతః శాస్త్రనివహైః
• శివో దేవో వామో మునిరపి చ సార్వాత్మ్యమభజత్ ॥ ౨౩॥
• ప్రసిద్ధిః సర్వత్ర శ్రుతిషు విధివాక్యైర్భగవతో
• మహాభూతైర్జాతం జగదితి చ తజ్జాదివచనైః ।
• అతోఽణీయాన్ జ్యాయానపి ద్వివిధభేదవ్యపగతా
• వివక్షా నోఽస్తీతి ప్రథయతి గుణైరేవ హి శివః ॥ ౨౪॥
• సంభోగప్రాప్తిరేవ ప్రకటజగతః కారణతయా
• సదా వ్యోమైవేత్థం భవతి హృదయే సర్వజగతామ్ ।
• అతోఽత్తా వై శర్వశ్చరమచరభూతం జగదిదం
• మహామృత్యుర్దేశో భవతి శిఖరన్నాద ఇతి చ ॥ ౨౫॥
• ప్రకరణవచనేన వేదజాతే
• భగవతి భవనాశనే మహేశే ।
• ప్రవిశతి శివ ఏవ భోగభోక్తృ-
• నియమనదర్శనతో హి వాక్యజాతమ్ ॥ ౨౬॥
• విశేషణైః శఙ్కరమేవ నిత్యం
• ద్విధా వదత్యేవముపాధియోగాత్ ।
• అతోఽన్తరా వాక్యపదైః సమర్థితః
• స్థానాదియోగైర్భగవానుమాపతిః ॥ ౨౭॥
• సుఖాభిధానాత్ సుఖమేవ శంభుః
• కం బ్రహ్మ ఖం బ్రహ్మ ఇతి శ్రుతీరితః ।
• శ్రుతోపవాక్యోపనిషత్ప్రచోదితః
• గతిం ప్రపద్యేత బుధోఽపి విద్యయా ॥ ౨౮॥
• అనవస్థితితోఽపి నేతరో భగవానేవ స చక్షుషి ప్రబుధ్యేత్ ।
• భయభీతాః ఖలు యస్య సోమసూర్యానలవాయ్వంబుజసంభవా భ్రమన్తి ॥ ౨౯॥
• అన్తర్యామితయైవ లోకమఖిలం జానాత్యుమాయాః పతిః ।
• భూతేష్వన్తరగోఽపి భూతనివహా నో జానతే శఙ్కరమ్ ॥ ౩౦॥
• న తత్స్మృత్యా ధర్మైరభిలషణతో భేదవిధురం
• న శారీరం భేదే భవతి అగజానాయకవరే ।
• అదృశ్యత్వాద్ధర్మైర్న ఖలు భగవానన్యదితి చ
• పరాదాదిత్యం చామతిరపి చ భేదప్రకలనే ॥ ౩౧॥
• భేదాదేశ్చ విశేషణం పరశివే రూపం న నామ ప్రభా ।
• భావో వా భవతి ప్రభావిరహితం బ్రహ్మాత్మనా చాహ తత్ ॥ ౩౨॥
• స్మృతం మానం శంభౌ భగవతి చ తత్సాధనతయా-
• ప్యతో దైవం భూతం న భవతి చ సాక్షాత్ పరశివే ।
• అభివ్యక్తీ చాన్యః స్మృతిమపి తథాఽన్యోఽపి మనుతే
• తథా సంపత్తిర్వై భువి భవతి కిం శంభుకలనే ॥ ౩౩॥
• యం ముక్తివ్యపదేశతః శ్రుతిశిఖాశాఖాశతైః కల్పితే
• భిద్యేద్గ్రన్థిరపి ప్రకీర్ణవచనాత్ సాక్ష్యేవ బాహ్యాన్తరా ।
• శబ్దో బ్రహ్మతయైవ న ప్రభవతే ప్రాణప్రభేదేన చ
• తచ్చాప్యుత్క్రమణస్థితిశ్చ విలయే భుంక్త్యేఽప్యసౌ శఙ్కరః ॥ ౩౪॥
• తం భూమా సంప్రసాదాచ్ఛివమజరమాత్మానమధునా
• శృణోతీక్షేద్వాపి క్షణమపి తథాన్యం న మనుతే ।
• తథా ధర్మాపత్తిర్భవతి పరమాకాశజనితం
• ప్రశస్తం వ్యావృత్తం దహరమపి దధ్యాద్యపదిశత్ ॥ ౩౫॥
• అలిఙ్గం లిఙ్గస్థం వదతి విధివాక్యైః శ్రుతిరియం
• ధృతేరాకాశాఖ్యం మహిమని ప్రసిద్ధేర్విమృశతా ।
• అతో మర్శాన్నాయం భవతి భవభావాత్మకతయా
• శివావిర్భావో వా భవతి చ నిరూపే గతధియామ్ ॥ ౩౬॥
• పరామర్శే చాన్యద్భవతి దహరం కిం శ్రుతివచో
• నిరుక్తం చాల్పం యత్ త్వనుకృతి తదీయేఽహ్ని మహసా ।
• విభాతీదం శశ్వత్ ప్రమతివరశబ్దైః శ్రుతిభవైః ॥ ౩౭॥
• యో వ్యాపకోఽపి భగవాన్ పురుషోఽన్తరాత్మా ।
• వాలాగ్రమాత్రహృదయే కిము సన్నివిష్టః ॥ ౩౮॥
• ప్రత్యక్షానుభవప్రమాణపరమం వాక్యం కిలైకార్థదం
• మానేనాపి చ సంభవాభ్రమపరో వర్ణం తథైవాహ హి ।
• శబ్దం చాపి తథైవ నిత్యమపి తత్ సామ్యానుపత్తిక్రియా
• మధ్వాదిష్వనధీకృతోఽపి పురుషో జ్యోతిష్యభావో భవేత్ ॥ ౩౯॥
• భావం చాపి శుగస్య తచ్ఛ్రవణతో జాత్యన్తరాసంభవాత్
• సంస్కారాధికృతోఽపి శఙ్కరపదం యే వక్తుకామా మనాక్ ।
• జ్యోతిర్దర్శనతః ప్రసాదపరమాదస్మాచ్ఛరీరాత్ పరం
• జ్యోతిశ్చాభినివిశ్య వ్యోమ పరమానన్దం పరం విన్దతి ॥ ౪౦॥
• స్మృతీనాం వాదోఽత్ర శ్రుతివిభవదోషాన్యవచసా
• స ఏవాత్మా దోషైర్విగతమతికాయః పరశివః ।
• స విశ్వం విశ్వాత్మా భవతి స హి విశ్వాధికతయా
• సమస్తేషు ప్రోతో భవతి స హి కార్యేషు కరణమ్ ॥ ౪౧॥
• ప్రధానానాం తేషాం భవతి ఇతరేషామనుపమో-
• ప్యలబ్ధోఽప్యాత్మాయం శ్రుతిశిరసి చోక్తోఽణురహితః ।
• స దృశ్యోఽచిన్త్యాత్మా భవతి వరకార్యేషు కరణం
• అసద్వా సద్వా సోఽప్యసదితి న దృష్టాన్తవశగమ్ ॥ ౪౨॥
• అసఙ్గో లక్షణ్యః స భవతి హి పఞ్చస్వపి ముధా
• అభీమానోద్దేశాదనుగతిరథాక్షాదిరహితః ।
• స్వపక్షాదౌ దోషాశ్రుతిరపి న ఈష్టే పరమతం
• త్వనిర్మోక్షో భూయాదనుమితికుతర్కైర్న హి భవేత్ ॥ ౪౩॥
• భోక్త్రాపత్తేరపి విషయతో లోకవేదార్థవాదో
• నైనం శాస్తి ప్రభుమతిపరం వాచి వారంభణేభ్యః ।
• భోక్తా భోగవిలక్షణో హి భగవాన్ భావోఽపి లబ్ధో భవేత్
• సత్త్వాచ్చాపి పరస్య కార్యవివశం సద్వాక్యవాదాన్వయాత్ ॥ ౪౪॥
• యుక్తేః శబ్దాన్తరాచ్చాసదితి న హి కార్యం చ కరణం
• ప్రమాణైర్యుక్త్యా వా న భవతి విశేషేణ మనసా ।
• పరః ప్రాణోద్దేశాద్ధితకరణదోషాభిధధియా
• తథాశ్మాద్యా దివ్యా .... ద్యోతన్తి దేవా దివి ॥ ౪౫॥
• ప్రసక్తిర్వా కృత్స్నా శ్రుతివరబలాదాత్మని చిరం
• స్వపక్షే దోషాణాం ప్రభవతి చ సర్వాదిసుదృశా ।
• వికారాణాం భేదో న భవతి వియోజ్యో గుణధియాం
• అతో లోకే లీలాపరవిషమనైర్ఘృణ్యవిధురమ్ ॥ ౪౬॥
• స కర్మారంభాద్వా ఉపలభతి యద్యేతి చ పరం
• సర్వైర్ధర్మపదైరయుక్తవచనాపత్తేః ప్రవృత్తేర్భవేత్ ।
• భూతానాం గతిశోపయుజ్యపయసి క్షారం యథా నోపయుక్
• అవస్థానం నైవ ప్రభవతి తృణేషూద్యతమతే-
• స్తథాభావాత్ పుంసి ప్రకటయతి కార్యం చ కరణమ్ ॥ ౪౭॥
• అఙ్గిత్వానుపపత్తితోఽప్యనుమితో శక్తిజ్ఞహీనం జగత్
• ప్రతిషిద్ధే సిద్ధే ప్రసభమితి మౌనం హి శరణమ్ ।
• మహద్దీర్ఘం హస్వం ఉభయమపి కర్మైవ కరణే
• తథా సామ్యే స్థిత్యా ప్రభవతి స్వభావాచ్చ నియతమ్ ॥ ౪౮॥
• న స్థానతోఽపి శ్రుతిలిఙ్గసమన్వయేన
• ప్రకాశవైయర్థ్యమతో హి మాత్రా ।
• సూర్యోపమా ప్రమవతిత్వతథా ఉదత్వా-
• త్తద్దర్శనాచ్చ నియతం ప్రతిబిమ్బరూపమ్ ॥ ౪౯॥
• తదవ్యక్తం న తతో లిఙ్గమేతత్
• తథోభయవ్యపదేశాచ్చ తేజః ।
• ప్రతిషేధాచ్చ పరమః సేతురీశః
• సామాన్యతః స్థానవిశేషబుద్ధ్యా ॥ ౫౦॥
• విశేషతశ్చోపపత్తేస్తథాన్యదతః ఫలం చోపపద్యేత యస్మాత్ ।
• మహేశ్వరాచ్ఛ్రుతిభిశ్చోదితం యత్ ధర్మం పరే చేశ్వరం చేతి చాన్యే ।
• న కర్మవచ్చేశ్వరే భేదధీర్నః ॥ ౫౧॥
• భేదాన్న చేతి పరతః పరమార్థదృష్ట్యా
• స్వాధ్యాయభేదాదుపసంహారభేదః ।
• అథాన్యథాత్వం వచసోఽసౌ వరీయాన్
• సంజ్ఞాతశ్చేద్వ్యాప్తిరేవ ప్రమాణమ్ ॥ ౫౨॥
• సర్వత్రాభేదాదనయోస్తథాన్యత్
• ప్రాధాన్యమానన్దమయః శిరస్త్వమ్ ।
• తథేతరే త్వర్థసామాన్యయోగాత్
• ప్రయోజనాభావతయాఽప్యయాయ తే ॥ ౫౩॥
• శబ్దాత్తథా హ్యాత్మగృహీతిరుత్తరాత్
• తథాన్వయాదితరాఖ్యానపూర్వమ్ ।
• అశబ్దత్వాదేవమేతత్ సమాన-
• మేవం చ సంవిద్వచనావిశేషాత్ ॥ ౫౪॥
• తద్దర్శనాత్ సంభృతం చైవమేషోఽనామ్నాయాద్వేద్యభేదాత్ పరేతి ।
• గతేరర్థాదుపపన్నార్థలోకే శబ్దానుమానైః సగుణోఽవ్యయాత్మా ॥ ౫౫॥
• యథాధికారం స్థితిరేవ చాన్తరా
• తత్రైవ భేదాద్విశిషన్హీతరవత్ ।
• అన్యత్తథా సత్యకృత్యా తథైకే
• కామాదిరత్రాయతనేషు చాదరాత్ ॥ ౫౬॥
• ఉపస్థితే తద్వచనాత్ తథాగ్నేః
• సంలోప ఏవాగ్నిభవః ప్రదానే ।
• అతోఽన్యచిన్తార్థభేదలిఙ్గం బలీయః
• క్రియా పరం చాసమానాచ్చ దృష్టేః ॥ ౫౭॥
• శ్రుతేర్బలాదనుబన్ధేమఖే వై
• భావాపత్తిశ్చాత్మనశ్చైక ఏవ ।
• తద్భావభావదుపలబ్ధిరీశే
• సద్భావభావాదనుభావతశ్చ ॥ ౫౮॥
• అఙ్గావబద్ధా హి తథైవ మన్త్రతో
• భూమ్నః క్రతోర్జాయతే దర్శనేన ॥ ౫౯॥
• రూపాదేశ్చ విపర్యయేణ తు దృశా దోషోభయత్రాప్యయం
• అగ్రాహ్యాః సకలానపేక్ష్యకరణం ప్రాధాన్యవాదేన హి ।
• తత్ప్రాప్తిః సముదాయకేఽపి ఇతరే ప్రత్యాయికేనాపి యత్
• విద్యాఽవిద్యా అసతి బలతో ధుర్యమార్యాభిశంసీ ॥ ౬౦॥
• దోషోభయోరపి తదా స్వగమోఽభ్యుపేయా ।
• స్మృత్యా సతో దృశి ఉదాసీనవద్భజేత ॥ ౬౧॥
• నాభావాదుపలబ్ధితోఽపి భగవద్వైధర్మ్యస్వన్యాదివత్
• భావేనాప్యుపలబ్ధిరీశితురహో సా వై క్షణం కల్ప్యతే ।
• సర్వార్థానుపపత్తితోఽపి భగవత్యేకాద్వితీయే పునః ।
• కార్త్స్న్యేనాత్మని నో వికారకలనం నిత్యం పతేర్ధర్మతః ॥ ౬౨॥
• సంబన్ధానుఅపపత్తితోఽపి సమధిష్ఠానోపపత్తేరపి
• తచ్చైవాకరణం చ భోగవిధురం త్వం తత్త్వసర్వజ్ఞతా ।
• ఉత్పత్తేరపి కర్తురేవ కారణతయా విజ్ఞానభావో యది
• ... నిషేధప్రతిపత్తితోఽపి మరుతశ్చాకాశతః ప్రాణతః ॥ ౬౩॥
• అస్తిత్వం తదపీతి గౌణపరతా వాక్యేషు భిన్నా క్రియా
• కార్యద్రవ్యసమన్వయాయకరణం శబ్దాచ్చ బ్రహ్మైవ తత్ ।
• శబ్దేభ్యోఽప్యమతం శ్రుతం భవతి తద్ జ్ఞానం పరం శాంభవం
• యావల్లోకవిభాగకల్పనవశాత్ భూతక్రమాత్ సర్జతి ॥ ౬౪॥
• తస్యాసంభవతో భవేజ్జగదిదం తేజఃప్రసూతం శ్రుతిః
• చాపః క్ష్మా మరుదేవ ఖాత్మకథయన్తల్లిఙ్గసంజ్ఞానతః ॥ ౬౫॥
• విపర్యయేణ క్రమతోఽన్తరా హి విజ్ఞానమానక్రమతో విశేషాత్ ।
• న చాత్మనః కారణతావిపర్యశ్చరాచరవ్యాపకతో హి భావైః ॥ ౬౬॥
• నాత్మా శ్రుతో నిత్యతాశక్తియోగాన్నానేవ భాసత్యవికల్పకో హి ।
• సంజ్ఞాన ఏవాత్ర గతాగతానాం స్వాత్మానం చోత్తరణేనాణురేవ ॥ ౬౭॥
• స్వశబ్దోన్మానాభ్యాం సుఖయతి సదానన్దనతనుం
• విరోధశ్చాన్ద్రోపద్రవ ఇవ సదాత్మా నిఖిలగః ।
• గుణాదాలోకేషు వ్యతికరవతో గన్ధవహతః
• పరో దృష్టో హ్యాత్మా వ్యపదిశతి ప్రజ్ఞానుభవతః ॥ ౬౮॥
• యావచ్చాత్మా నైవా దృశ్యేత దోషైః
• పుంస్త్వాదివత్త్వసతో వ్యక్తియోగాత్ ।
• మనోఽన్యత్రాయది కార్యేషు గౌణం విముఖః
• కర్తా శాశ్వతో విహరతి ఉపాదానవశతః ॥ ౬౯॥
• అస్యాత్మవ్యపదేశతః శ్రుతిరియం కర్తృత్వవాదం వదత్
• ఉపాలబ్ధుం శక్తేర్విపరతి సమాధ్యా క్షుభితయా ।
• పరాత్తత్తు శ్రుత్యాప్యనుకృతి సురత్వక్షుభితయా
• పరో మన్త్రో వర్ణైర్భగవతి అనుజ్ఞాపరిహరౌ ।
• తనోః సంబన్ధేన ప్రవిశతి పరం జ్యోతికలనే ॥ ౭౦॥
• ఆసన్నతేవ్యతికరం పరరూపభేదే
• ఆభాస ఏవ సుదృశా నియతో నియమ్యాత్ ।
• ఆకాశవత్ సర్వగతోఽవ్యయాత్మా
• ఆసన్ధిభేదాత్ ప్రతిదేశభావాత్ ॥ ౭౧॥
• తథా ప్రాణో గౌణః ప్రకృతివిధిపూర్వార్థకలనా-
• దఘస్తోయే సృత్యః ప్రథితగతిశేషేణ కథితః ।
• హస్తాదయస్త్వణవః ప్రాణవాయోః
• చక్షుస్తథా కరణత్వాన్న దోషః ॥ ౭౨॥
• యః పఞ్చవృత్తిర్మనవచ్చ దృశ్యతే తథాణుతో జ్యోతిరసుశ్చ ఖాని ।
• భేదశ్రుతేర్లక్షణవిప్రయోగాదాత్మాదిభేదే తు విశేష వాదః ॥ ౭౩॥
• ఆత్మైకత్వాత్ ప్రాణగతేశ్చ వహ్నేః తే జాగతీవాశ్రుతత్త్వాన్న చేష్టా ।
• భోక్తుర్న చాత్మన్యవిదీకృతా యే తే ధూమమార్గేణ కిల ప్రయాన్తి ॥ ౭౪॥
• చరణాదితి చాన్యకల్పనాం స్మరన్తి సప్తైవ గతిప్రరోహాత్ ।
• వ్యాపారవైధుర్యసమూహవిద్యా తే కర్మణైవేహ తృతీయలబ్ధామ్ ॥ ౭౫॥
• తద్దర్శనం తద్గదతోఽప్యవిద్యా సవ్యోపపత్తేరుత దౌవిశేషాత్ ।
• చిరన్తపః శుద్ధిరతో విశేషాత్ తే స్థావరే చావిశేషార్థవాదః ॥ ౭౬॥
• సన్ధ్యాంశసృష్ట్యా కిల నిర్మమే జగత్ పుత్రేషు మాయామయతోఽవ్యయాత్మా ।
• కృత్స్నం మాయామయం తజ్జగదిదమసతో నామరూపం తు జాతమ్ ।
• జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తితోఽపి పరమానన్దం తిరోధానకృత్ ॥ ౭౭॥
• దేహయోగాత్ హ్రసతే వర్ధతే యః
• తత్రైవాన్యత్ పశ్యతే సోఽథ బోధాత్ ।
• స శోశుచానస్మృతిశబ్దబోధః ॥ ౭౮॥
• నానాశబ్దాదిభేదాత్ ఫలవివిధమహాకర్మవైచిత్ర్యయోగాత్
• ఈష్టే తాం గుణధారణాం శ్రుతిహితాం తద్దర్శనోద్బోధతః ।
• తద్దర్శనాత్ సిద్ధిత ఏవ సిద్ధ్యతే ఆచారయోగాదృతతచ్ఛ్రుతేశ్చ ॥ ౭౯॥
• వాచా సమారంభణతో నియామతః
• తస్యాధికాప్రాత్వకస్యోపదేశాత్ ।
• తుల్యం దృశా సర్వతః స్యాద్విభాగః
• అధ్యాపయాత్రాన్నవిశేషతస్తు తే ॥ ౮౦॥
• కామోపమర్దేన తదూర్ధ్వరేతసా
• విమర్శతో యాతి స్వతత్త్వతోఽన్యః ।
• అనుష్ఠేయం చాన్యత్ శ్రుతిశిరసి నిష్ఠాభ్రమవశాత్ ।
• విధిస్తుత్యా భావం ప్రవదతి
• రథాగ్నేరాధానమనువదతి జ్ఞానాఙ్గమపి చ ॥ ౮౧॥
• ప్రాణాత్యయే వాపి సమం తథాన్నం
• అబాధతః స్మృతితః కామకారే ।
• విహితాశ్రమకర్మతః సహైవ కార్యాత్
• తథోభయోర్లిఙ్గభఙ్గం చ దర్శయేత్ ॥ ౮౨॥
• తథాన్తరా చాపి స్మృతేర్విశేషతః
• జ్యాయోఽపి లిఙ్గాభయభావనాధికా ।
• సైవాధికారాదర్శనాత్ తదుక్తం
• ఆచారతః స్వామిన ఈజ్యవృత్త్యా ॥ ౮౩॥
• స్మృతే ఋత్విక్సహకార్యం చ కృత్స్నమ్ ।
• తన్మౌనవాచా వచనేన కుర్వన్ ।
• తదైహికం తదవస్థాధృతేశ్చ ॥ ౮౪॥
• ఆవృత్త్యాప్యసకృత్తథోపదిశతి హ్యాత్మన్నుపాగచ్ఛతి
• గ్రాహం యాతి చ శాస్త్రతో ప్రతీకకలనాత్ సా బ్రహ్మదృష్టిః ప్రభోః ।
• ఆదిత్యాదికృతీషు తథా సతీరపి కర్మాఙ్గతాధ్యానతః
• తస్మాచ్చాస్థిరతాం స్మరన్తి చ పునర్యత్రైవ తత్ర శ్రుతా ॥ ౮౫॥
• ఆప్రాయణాత్ తత్ర దృష్టం హి యత్ర తత్రాగమాత్ పూర్వయోఽశ్లేషనాశౌ ।
• తథేతరస్యాపి పతేదసంసృతౌ అనారబ్ధాగ్నిహోత్రాదికార్యే ॥ ౮౬॥
• అతోఽన్యేషాముభయోర్యత్ర యోగాత్
• విద్యాభోగేన వాఙ్మనసీ దర్శనాచ్చ ।
• సర్వాణ్యనుమనసా ప్రాణ ఏవ
• సోఽధ్యక్షేత ఉపదర్శేన కచ్చిత్ ॥ ౮౭॥
• సమానవృత్త్యా క్రమతే చాసు వృత్త్యా
• సంసారతో వ్యపదేశోపపత్తేః ।
• సూక్ష్మప్రమాణోపమర్దోపలబ్ధస్థితిశ్చ
• తథోపపత్తేరేష ఊష్మా రసైకే ॥ ౮౮॥
• అత్ర స్మర్యనానుపరతావిధివాక్యసిద్ధే-
• ర్వైయాసకిర్మునిరేషోవ్యయాత్మా ।
• అవిభాగో వచనాద్ధార్ద ఏవ
• రశ్మ్యనుసారీ నిశితో దక్షిణాయనే ।
• యోగినః ప్రతిసృతైస్తథార్చిరాత్
• వాయుమద్ఘటితో వరుణేన ॥ ౮౯॥
• అతివాహికవిధేస్తదలిఙ్గాత్ తద్వదత్ర ఉభయోరపి సిద్ధిః ।
• తద్వైతేన గతిరప్యుపావృతో విశేషసామీప్యసకార్యహేతౌ ॥ ౯౦॥
• స్మృతిస్తథాఽన్యోఽపి చ దర్శనేన కాయే తథా ప్రతిపత్తిప్రతీకః ।
• విశేషదృష్ట్యా సంపదావిర్భవేన స్వేనాంశత్వాన్ముక్తివిజ్ఞానతో హి ॥ ౯౧॥
• ఆత్మప్రకాశాదవిభాగేన దృష్టః తద్బ్రహ్మణోఽన్యద్ద్యుతితన్మాత్రతోఽన్యః ।
• ఉపన్యాసాదన్యసంకల్పభూత్యా రథవాన్యోఽప్యుథాహ ॥ ౯౨॥
• భావమన్యో ఉభయం న స్వభావా
• భావే సంపత్తిరేవం జగత్ స్యాత్ ।
• ప్రత్యక్షేణోపదేశాత్ స్థితిరపి
• జగతో వ్యక్తిభావాదుపాసా
• భేదాభాసస్థితిరవికారావర్తిరితి చ ॥ ౯౩॥
• తథా దృష్టేర్ద్రష్టుర్విపరీతదృష్టేః శ్రుతివశాత్
• తథా బుద్ధేర్బోద్ధా భవతి అనుమానేన హి బుధః ।
• భోగే సామాన్యలిఙ్గాత్ శివభజనభవే మాన్యమనసా
• అనావృత్తిః శబ్దో భవతి విధివాక్యేన నియతమ్ ॥ ౯౪॥
• తవోక్తః సూత్రాణాం విధిరపి చ సామాన్యముభయ-
• ప్రకృష్ట శ్రుత్యైవ ప్రభవతి మహానన్దసదనే ॥ ౯౫॥

స్కన్దః -

• త్రినేత్రవక్త్రసుచరిత్రరూపం మన్త్రార్థవాదామ్బుజమిత్రరూపాః ।
• ప్రహృష్టరూపా మునయో వితేనిరే మతానుసారీణ్యథ సూత్రితాని ॥ ౯౬॥
• న తాని బుద్ధ్యుద్భవబోధదాని విశ్వేశపాదామ్బుజభక్తిదాని ॥ ౯౭॥

• ॥ ఇతి శ్రీశివరహస్యే శఙ్కరాఖ్యే షష్ఠాంశే శివేన ఋభుం ప్రతి సూత్రోపదేశో నామ ద్వితీయోఽధ్యాయః ॥

Special Thanks

The Sanskrit works, published by Sri Ramanasramam, have been approved to be posted on sanskritdocuments.org by permission of Sri V.S. Ramanan, President, Sri Ramanasramam.

Credits

Encoded by Anil Sharma anilandvijaya at gmail.com
Proofread by Sunder Hattangadi and Anil Sharma

https://sanskritdocuments.org

Send corrections to sanskrit at cheerful.com