Ribhu Gita - Siva Rahasya Purana Amsha 6

ഋഭുഗീതാ ൨ ॥ ശിവേന് ഋഭു പ്രതി സൂത്രോപദേശ ॥

ഈശ്വരഃ -

ശ്രുണു പദ്മജസംഭൂത മത്തഃ സൂത്രവിധിക്രമമ് ।
ജ്ഞാനോത്പാദകഹേതൂനി ശ്രുതിസാരാണി തത്ത്വതഃ ॥ ൧॥
വ്യാസാ മന്വന്തരേഷു പ്രതിയുഗജനിതാഃ ശാംഭവജ്ഞാനസിദ്ധ്യൈ
ഭസ്മാഭ്യക്തസമസ്തഗാത്രനിവഹാ രുദ്രാക്ഷമാലാധരാഃ ।
കൈലാസം സമവാപ്യ ശങ്കരപദധ്യാനേന സൂത്രാണ്യുമാ-
കാന്താത് പ്രാപ്യ വിതന്വതേ സ്വകധിയാ പ്രാമാണ്യവാദാനഹോ ॥ ൨॥
ജിജ്ഞാസ്യം ബ്രഹ്മ ഏവേത്യഥപദവിദിതൈഃ സാധനപ്രാപ്ത്യുപായൈ-
ര്യോഗൈര്യോഗാദ്യുപായൈര്യമനിയമമഹാസാംഖ്യവേദാന്തവാക്യൈഃ ।
ശ്രോതവ്യോ ഭഗവാന് ന രൂപഗുണതോ മന്തവ്യ ഇത്യാഹ ഹി
വേദോദ്ബോധദവാക്യഹേതുകരണൈര്ധ്യേയഃ സ സാക്ഷാത്കൃതേഃ ॥ ൩॥
ജന്മാദ്യസ്യ യതോഽസ്യ ചിത്രജഗതോ മിഥ്യൈവ തത്കാരണം
ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മാത്മനൈവ പ്രകൃതിപരമദോ വര്തമാനം വിവര്തേത് ।
ശ്രുത്യാ യുക്ത്യാ യതോ വാ ഇതിപദഘടിതോ ബോധതോ വക്തി ശംഭും
നാണുഃ കാലവിപാകകര്മജനിതേത്യാചോദനാ വൈ മൃഷാ ॥ ൪॥
യോനിഃ ശാസ്ത്രസ്യ വേദസ്തദുഭയമനനാദ്ബ്രഹ്മണഃ പ്രത്യഭിജ്ഞാ
നിഃശ്വാസാദ്വേദജാലം ശിവവരവദനാദ്വേധസാ പ്രാപ്തമേതത് ।
തസ്മാത് തര്കവിതര്കകര്കശധിയാ നാതിക്രമേത് താം ധിയം
സ്വാമ്നായക്രിയയാ തദപ്രകരണേ യോനിര്മഹേശോ ധ്രുവമ് ॥ ൫॥
തത്ത്വസ്യാപി സമന്വയാത് ശ്രുതിഗിരാം വിശ്വേശ്വരേ ചോദനാ
സാ ചാനിര്വചനീയതാമുപഗതാ വാചോ നിവൃത്താ ഇതി ।
ആത്മൈവൈഷ ഇതീവ വാക്യസുവൃതിര്വൃത്തിം വിധത്തേ ധിയാ
വേദാന്താദിഷു ഏക ഏവ ഭഗവാനുക്തോ മഹേശോ ധ്രുവമ് ॥ ൬॥
നാസദ്വാ വീക്ഷതേ യജ്ജഡമിതി കരണൈര്ഗന്ധരൂപാദിഹീനം
ശബ്ദസ്പര്ശാദിഹീനം ജഗദനുഗതമപി തദ്ബ്രഹ്മ കിംരൂപമീഷ്ടേ ।
ഗൌണം ചേദപി ശബ്ദതോ ജഗദിദം യന്നാമരൂപാത്മകം
തച്ചാത്രാവിശദീശ്വരോഽര്ഥവചസാ മോക്ഷസ്യ നിഷ്ഠാക്രമഃ ॥ ൭॥
ഹേയത്വാവചനാച്ച തച്ഛ്രുതിഗിരാം സ്ഥൂലം പ്രദൃഷ്ടം ഭവേ-
ദ്രൂപം നാരൂപതോഽപി പ്രകരണവചനം വാ വികാരഃ കിലേദമ് ।
സ്വാപ്യായാദപി തദ്വദാപി പരമാനന്ദോ യദീത്ഥം പരഃ
സാമാന്യാച്ച ഗതേരഥാപ്യനുഭവേ വിദ്യോതതേ ശങ്കരഃ ॥ ൮॥
ശ്രുതത്വാദ്വേദാന്തപ്രതിപദവചഃ കാരണമുമാ-
സനാഥോ നാഥാനാം സ ച കില ന കശ്ചിജ്ജനിഭവഃ ।
സ ഏവാനന്ദാത്മാ ശ്രുതികഥിതകോശാദിരഹിതോ
വികാരപ്രാചുര്യാന്ന ഹി ഭവതി കാര്യം ച കരണമ് ॥ ൯॥
തദ്ധേതുവ്യപദേശതോഽപി ശിവ ഏവേതി ചാനന്ദകൃത്
മന്ത്രൈര്വര്ണകൃതക്രമേണ ഭഗവാന് സത്യാദ്യനന്തോച്യതേ ।
നൈരന്തര്യാനുപപത്തിതോഽപി സുഖിതാ ചാനന്ദഭേദോഽര്ഥതഃ
കാമാച്ചാനനുഭാവതോ ഹൃദി ഭിദാ ജായേദ്ഭയം സംസൃതേഃ ॥ ൧൦॥
പുച്ഛം ബ്രഹ്മ പ്രതിഷ്ഠിതേതി വചനാച്ഛേഷീ മഹേശോഽവ്യയഃ ।
ആകാശാന്തരതോഽപി ഭൌതികഹൃദാകാശാത്മതാ വാക്യതോ
ബ്രഹ്മൈവ പ്രതിഭാതി ഭേദകലനേ ചാകല്പനാ കല്പതഃ ॥ ൧൧॥
സുഷുപ്ത്യുത്ക്രാന്ത്യോര്വാ ന ഹി ഖലു ന ഭേദഃ പരശിവേ
അതോത്ഥാനം ദ്വൈതേ ന ഭവതി പരേ വൈ വിലയനേ ।
തദര്ഹം യത്സൂക്ഷ്മം ജഗദിദമനാകാരമരസം
ന ഗന്ധം ന സ്പര്ശം ഭവതി പരമേശേ വിലസിതമ് ॥ ൧൨॥
അധീനം ചാര്ഥം തദ്ഭവതി പുനരേവേക്ഷണപരം
സ്വതന്ത്രേച്ഛാ ശംഭോര്ന ഖലു കരണം കാര്യമപി ന ॥ ൧൩॥
ജ്ഞേയത്വാവചനാച്ച ശങ്കര പരാനന്ദേ പ്രമോദാസ്പദേ
പ്രജ്ഞാനം ന ഹി കാരണം പ്രകൃതികം പ്രശ്നത്രയസ്യാര്ഥവത് ।
ന വിജ്ഞേയം ദേഹപ്രവിലയശതോത്ഥാനഗണനാ
സ മൃത്യോര്മൃത്യുസ്തദ്ഭവതി കില ഭേദേന ജഗതഃ ॥ ൧൪॥
മഹദ്വച്ചാണീയോ ഭവതി ച സമോ ലോകസദൃശാ
തഥാ ജ്യോതിസ്ത്വേകം പ്രകരണപരം കല്പിതവതഃ ।
ന സംഖ്യാഭേദേന ത്രിഭുവനവിഭവാദതികരം
സ്വഭാവോഽയം ശശ്വന്മുഖരയതി മോദായ ജഗതാമ് ॥ ൧൫॥
പ്രാണാദുദ്ഗതപഞ്ചസംഖ്യജനിതാ തദ്വസ്ത്രിവച്ച ശ്രുതം
തച്ഛ്രോത്രം മനസോ ന സിദ്ധപരമാനന്ദൈകജന്യം മഹഃ ।
ജ്യോതിഷ്കാരണദര്ശിതേ ച കരണേ സത്താ സദിത്യന്വഹം
ചാകര്ഷാ ഭവതി പ്രകര്ഷജനിതേ ത്വത്തീതി വാക്യോത്തരമ് ॥ ൧൬॥
ജാഗ്രത്ത്വാവചനേന ജീവജഗതോര്ഭേദഃ കഥം കഥ്യതേ
ലിങ്ഗം പ്രാണഗതം ന ചേശ്വരപരം ജ്യോതിഃ കിലൈക്യപ്രദമ് ।
അന്യാര്ഥത്വവിവേകതോഽര്ഥഗതികം ചാകല്പയദ്വാക്യതഃ ।
പ്രജ്ഞാമിത്യപരഃ ക്രമസ്ഥിതിരസാവന്യോ വദന്തം മൃഷാ ॥ ൧൭॥
പ്രകൃത്യൈവം സിദ്ധം ഭവതി പരമാനന്ദവിധുരം
അഭിധ്യോപാദേശാദ് ഭവതി ഉഭയാമ്നായവചനൈഃ ।
ഭവത്യാത്മാ കര്താ കൃതിവിരഹിതോ യോനിരപി ച
പ്രതിഷ്ഠാ നിഷ്ഠാ ച ത്രിഭുവനഗുരുഃ പ്രേമസദനഃ ॥ ൧൮॥
അഭിധ്യോപാദേശാത് സ ബഹു ഭവദീക്ഷാദിവശതഃ
സമാസാചോഭാഭ്യാം പ്രകൃതിജസമാമ്നായവചനാത് ।
അതോ ഹ്യാത്മാ ശുദ്ധഃ പ്രകൃതിപരിണാമേന ജഗതാം
മൃദീവ വ്യാപാരോ ഭവതി പരിണാമേഷു ച ശിവഃ ॥ ൧൯॥
ആനന്ദാഭ്യാസയോഗാദ്വികൃതജഗദാനന്ദജഗതോ
അതോ ഹേതോര്ധര്മോ ന ഭവതി ശിവഃ കാരണപരഃ ।
ഹിരണ്യാത്മാഽഽദിത്യേഽക്ഷിണി ഉദേതീഹ ഭഗവാന്
നതേശ്ചാധാരാണാം ശ്രവണവചനൈര്ഗോപിതധിയഃ ॥ ൨൦॥
ഭേദാദിവ്യപദേശതോഽസ്തി ഭഗവാനന്യോ ഭവേത് കിം തതഃ
ആകാശാദിശരീരലിങ്ഗനിയമാദ്വ്യാപ്യം ഹി സര്വം തതഃ ।
തജ്ജ്യോതിഃ പരമം മഹേശ്വരമുമാകാന്താഖ്യശാന്തം മഹോ
വേദാന്തേഷു നിതാന്തവാക്യകലനേ ഛന്ദോഽഭിധാനാദപി ॥ ൨൧॥
ഭൂതാദിവ്യപദേശതോഽപി ഭഗവത്യസ്മിന് മഹേശേ ധ്രുവം
യസ്മാദ്ഭൂതവരാണി ജായത ഇതി ശ്രുത്യാഽസ്യ ലേശാംശതഃ ।
വിശ്വം വിശ്വപതേരഭൂത് തദുഭയം പ്രാമാണ്യതോ ദര്ശനാത്
പ്രാണസ്യാനുഗമാത് സ ഏവ ഭഗവാന് നാന്യഃ പഥാ വിദ്യതേ ॥ ൨൨॥
ന വക്തുശ്ചാത്മാ വൈ സ ഖലു ശിവഭൂമാദിവിഹിതഃ
തഥൈവായുര്ദേഹേ അരണിവഹവത് ചക്രഗമഹോ ।
അദൃശ്യോ ഹ്യാത്മാ വൈ സ ഹി സുദൃശതഃ ശാസ്ത്രനിവഹൈഃ
ശിവോ ദേവോ വാമോ മുനിരപി ച സാര്വാത്മ്യമഭജത് ॥ ൨൩॥
പ്രസിദ്ധിഃ സര്വത്ര ശ്രുതിഷു വിധിവാക്യൈര്ഭഗവതോ
മഹാഭൂതൈര്ജാതം ജഗദിതി ച തജ്ജാദിവചനൈഃ ।
അതോഽണീയാന് ജ്യായാനപി ദ്വിവിധഭേദവ്യപഗതാ
വിവക്ഷാ നോഽസ്തീതി പ്രഥയതി ഗുണൈരേവ ഹി ശിവഃ ॥ ൨൪॥
സംഭോഗപ്രാപ്തിരേവ പ്രകടജഗതഃ കാരണതയാ
സദാ വ്യോമൈവേത്ഥം ഭവതി ഹൃദയേ സര്വജഗതാമ് ।
അതോഽത്താ വൈ ശര്വശ്ചരമചരഭൂതം ജഗദിദം
മഹാമൃത്യുര്ദേശോ ഭവതി ശിഖരന്നാദ ഇതി ച ॥ ൨൫॥
പ്രകരണവചനേന വേദജാതേ
ഭഗവതി ഭവനാശനേ മഹേശേ ।
പ്രവിശതി ശിവ ഏവ ഭോഗഭോക്തൃ-
നിയമനദര്ശനതോ ഹി വാക്യജാതമ് ॥ ൨൬॥
വിശേഷണൈഃ ശങ്കരമേവ നിത്യം
ദ്വിധാ വദത്യേവമുപാധിയോഗാത് ।
അതോഽന്തരാ വാക്യപദൈഃ സമര്ഥിതഃ
സ്ഥാനാദിയോഗൈര്ഭഗവാനുമാപതിഃ ॥ ൨൭॥
സുഖാഭിധാനാത് സുഖമേവ ശംഭുഃ
കം ബ്രഹ്മ ഖം ബ്രഹ്മ ഇതി ശ്രുതീരിതഃ ।
ശ്രുതോപവാക്യോപനിഷത്പ്രചോദിതഃ
ഗതിം പ്രപദ്യേത ബുധോഽപി വിദ്യയാ ॥ ൨൮॥
അനവസ്ഥിതിതോഽപി നേതരോ ഭഗവാനേവ സ ചക്ഷുഷി പ്രബുധ്യേത് ।
ഭയഭീതാഃ ഖലു യസ്യ സോമസൂര്യാനലവായ്വംബുജസംഭവാ ഭ്രമന്തി ॥ ൨൯॥
അന്തര്യാമിതയൈവ ലോകമഖിലം ജാനാത്യുമായാഃ പതിഃ ।
ഭൂതേഷ്വന്തരഗോഽപി ഭൂതനിവഹാ നോ ജാനതേ ശങ്കരമ് ॥ ൩൦॥
ന തത്സ്മൃത്യാ ധര്മൈരഭിലഷണതോ ഭേദവിധുരം
ന ശാരീരം ഭേദേ ഭവതി അഗജാനായകവരേ ।
അദൃശ്യത്വാദ്ധര്മൈര്ന ഖലു ഭഗവാനന്യദിതി ച
പരാദാദിത്യം ചാമതിരപി ച ഭേദപ്രകലനേ ॥ ൩൧॥
ഭേദാദേശ്ച വിശേഷണം പരശിവേ രൂപം ന നാമ പ്രഭാ ।
ഭാവോ വാ ഭവതി പ്രഭാവിരഹിതം ബ്രഹ്മാത്മനാ ചാഹ തത് ॥ ൩൨॥
സ്മൃതം മാനം ശംഭൌ ഭഗവതി ച തത്സാധനതയാ-
പ്യതോ ദൈവം ഭൂതം ന ഭവതി ച സാക്ഷാത് പരശിവേ ।
അഭിവ്യക്തീ ചാന്യഃ സ്മൃതിമപി തഥാഽന്യോഽപി മനുതേ
തഥാ സംപത്തിര്വൈ ഭുവി ഭവതി കിം ശംഭുകലനേ ॥ ൩൩॥
യം മുക്തിവ്യപദേശതഃ ശ്രുതിശിഖാശാഖാശതൈഃ കല്പിതേ
ഭിദ്യേദ്ഗ്രന്ഥിരപി പ്രകീര്ണവചനാത് സാക്ഷ്യേവ ബാഹ്യാന്തരാ ।
ശബ്ദോ ബ്രഹ്മതയൈവ ന പ്രഭവതേ പ്രാണപ്രഭേദേന ച
തച്ചാപ്യുത്ക്രമണസ്ഥിതിശ്ച വിലയേ ഭുംക്ത്യേഽപ്യസൌ ശങ്കരഃ ॥ ൩൪॥
തം ഭൂമാ സംപ്രസാദാച്ഛിവമജരമാത്മാനമധുനാ
ശൃണോതീക്ഷേദ്വാപി ക്ഷണമപി തഥാന്യം ന മനുതേ ।
തഥാ ധര്മാപത്തിര്ഭവതി പരമാകാശജനിതം
പ്രശസ്തം വ്യാവൃത്തം ദഹരമപി ദധ്യാദ്യപദിശത് ॥ ൩൫॥
അലിങ്ഗം ലിങ്ഗസ്ഥം വദതി വിധിവാക്യൈഃ ശ്രുതിരിയം
ധൃതേരാകാശാഖ്യം മഹിമനി പ്രസിദ്ധേര്വിമൃശതാ ।
അതോ മര്ശാന്നായം ഭവതി ഭവഭാവാത്മകതയാ
ശിവാവിര്ഭാവോ വാ ഭവതി ച നിരൂപേ ഗതധിയാമ് ॥ ൩൬॥
പരാമര്ശേ ചാന്യദ്ഭവതി ദഹരം കിം ശ്രുതിവചോ
നിരുക്തം ചാല്പം യത് ത്വനുകൃതി തദീയേഽഹ്നി മഹസാ ।
വിഭാതീദം ശശ്വത് പ്രമതിവരശബ്ദൈഃ ശ്രുതിഭവൈഃ ॥ ൩൭॥
യോ വ്യാപകോഽപി ഭഗവാന് പുരുഷോഽന്തരാത്മാ ।
വാലാഗ്രമാത്രഹൃദയേ കിമു സന്നിവിഷ്ടഃ ॥ ൩൮॥
പ്രത്യക്ഷാനുഭവപ്രമാണപരമം വാക്യം കിലൈകാര്ഥദം
മാനേനാപി ച സംഭവാഭ്രമപരോ വര്ണം തഥൈവാഹ ഹി ।
ശബ്ദം ചാപി തഥൈവ നിത്യമപി തത് സാമ്യാനുപത്തിക്രിയാ
മധ്വാദിഷ്വനധീകൃതോഽപി പുരുഷോ ജ്യോതിഷ്യഭാവോ ഭവേത് ॥ ൩൯॥
ഭാവം ചാപി ശുഗസ്യ തച്ഛ്രവണതോ ജാത്യന്തരാസംഭവാത്
സംസ്കാരാധികൃതോഽപി ശങ്കരപദം യേ വക്തുകാമാ മനാക് ।
ജ്യോതിര്ദര്ശനതഃ പ്രസാദപരമാദസ്മാച്ഛരീരാത് പരം
ജ്യോതിശ്ചാഭിനിവിശ്യ വ്യോമ പരമാനന്ദം പരം വിന്ദതി ॥ ൪൦॥
സ്മൃതീനാം വാദോഽത്ര ശ്രുതിവിഭവദോഷാന്യവചസാ
സ ഏവാത്മാ ദോഷൈര്വിഗതമതികായഃ പരശിവഃ ।
സ വിശ്വം വിശ്വാത്മാ ഭവതി സ ഹി വിശ്വാധികതയാ
സമസ്തേഷു പ്രോതോ ഭവതി സ ഹി കാര്യേഷു കരണമ് ॥ ൪൧॥
പ്രധാനാനാം തേഷാം ഭവതി ഇതരേഷാമനുപമോ-
പ്യലബ്ധോഽപ്യാത്മായം ശ്രുതിശിരസി ചോക്തോഽണുരഹിതഃ ।
സ ദൃശ്യോഽചിന്ത്യാത്മാ ഭവതി വരകാര്യേഷു കരണം
അസദ്വാ സദ്വാ സോഽപ്യസദിതി ന ദൃഷ്ടാന്തവശഗമ് ॥ ൪൨॥
അസങ്ഗോ ലക്ഷണ്യഃ സ ഭവതി ഹി പഞ്ചസ്വപി മുധാ
അഭീമാനോദ്ദേശാദനുഗതിരഥാക്ഷാദിരഹിതഃ ।
സ്വപക്ഷാദൌ ദോഷാശ്രുതിരപി ന ഈഷ്ടേ പരമതം
ത്വനിര്മോക്ഷോ ഭൂയാദനുമിതികുതര്കൈര്ന ഹി ഭവേത് ॥ ൪൩॥
ഭോക്ത്രാപത്തേരപി വിഷയതോ ലോകവേദാര്ഥവാദോ
നൈനം ശാസ്തി പ്രഭുമതിപരം വാചി വാരംഭണേഭ്യഃ ।
ഭോക്താ ഭോഗവിലക്ഷണോ ഹി ഭഗവാന് ഭാവോഽപി ലബ്ധോ ഭവേത്
സത്ത്വാച്ചാപി പരസ്യ കാര്യവിവശം സദ്വാക്യവാദാന്വയാത് ॥ ൪൪॥
യുക്തേഃ ശബ്ദാന്തരാച്ചാസദിതി ന ഹി കാര്യം ച കരണം
പ്രമാണൈര്യുക്ത്യാ വാ ന ഭവതി വിശേഷേണ മനസാ ।
പരഃ പ്രാണോദ്ദേശാദ്ധിതകരണദോഷാഭിധധിയാ
തഥാശ്മാദ്യാ ദിവ്യാ .... ദ്യോതന്തി ദേവാ ദിവി ॥ ൪൫॥
പ്രസക്തിര്വാ കൃത്സ്നാ ശ്രുതിവരബലാദാത്മനി ചിരം
സ്വപക്ഷേ ദോഷാണാം പ്രഭവതി ച സര്വാദിസുദൃശാ ।
വികാരാണാം ഭേദോ ന ഭവതി വിയോജ്യോ ഗുണധിയാം
അതോ ലോകേ ലീലാപരവിഷമനൈര്ഘൃണ്യവിധുരമ് ॥ ൪൬॥
സ കര്മാരംഭാദ്വാ ഉപലഭതി യദ്യേതി ച പരം
സര്വൈര്ധര്മപദൈരയുക്തവചനാപത്തേഃ പ്രവൃത്തേര്ഭവേത് ।
ഭൂതാനാം ഗതിശോപയുജ്യപയസി ക്ഷാരം യഥാ നോപയുക്
അവസ്ഥാനം നൈവ പ്രഭവതി തൃണേഷൂദ്യതമതേ-
സ്തഥാഭാവാത് പുംസി പ്രകടയതി കാര്യം ച കരണമ് ॥ ൪൭॥
അങ്ഗിത്വാനുപപത്തിതോഽപ്യനുമിതോ ശക്തിജ്ഞഹീനം ജഗത്
പ്രതിഷിദ്ധേ സിദ്ധേ പ്രസഭമിതി മൌനം ഹി ശരണമ് ।
മഹദ്ദീര്ഘം ഹസ്വം ഉഭയമപി കര്മൈവ കരണേ
തഥാ സാമ്യേ സ്ഥിത്യാ പ്രഭവതി സ്വഭാവാച്ച നിയതമ് ॥ ൪൮॥
ന സ്ഥാനതോഽപി ശ്രുതിലിങ്ഗസമന്വയേന
പ്രകാശവൈയര്ഥ്യമതോ ഹി മാത്രാ ।
സൂര്യോപമാ പ്രമവതിത്വതഥാ ഉദത്വാ-
ത്തദ്ദര്ശനാച്ച നിയതം പ്രതിബിമ്ബരൂപമ് ॥ ൪൯॥
തദവ്യക്തം ന തതോ ലിങ്ഗമേതത്
തഥോഭയവ്യപദേശാച്ച തേജഃ ।
പ്രതിഷേധാച്ച പരമഃ സേതുരീശഃ
സാമാന്യതഃ സ്ഥാനവിശേഷബുദ്ധ്യാ ॥ ൫൦॥
വിശേഷതശ്ചോപപത്തേസ്തഥാന്യദതഃ ഫലം ചോപപദ്യേത യസ്മാത് ।
മഹേശ്വരാച്ഛ്രുതിഭിശ്ചോദിതം യത് ധര്മം പരേ ചേശ്വരം ചേതി ചാന്യേ ।
ന കര്മവച്ചേശ്വരേ ഭേദധീര്നഃ ॥ ൫൧॥
ഭേദാന്ന ചേതി പരതഃ പരമാര്ഥദൃഷ്ട്യാ
സ്വാധ്യായഭേദാദുപസംഹാരഭേദഃ ।
അഥാന്യഥാത്വം വചസോഽസൌ വരീയാന്
സംജ്ഞാതശ്ചേദ്വ്യാപ്തിരേവ പ്രമാണമ് ॥ ൫൨॥
സര്വത്രാഭേദാദനയോസ്തഥാന്യത്
പ്രാധാന്യമാനന്ദമയഃ ശിരസ്ത്വമ് ।
തഥേതരേ ത്വര്ഥസാമാന്യയോഗാത്
പ്രയോജനാഭാവതയാഽപ്യയായ തേ ॥ ൫൩॥
ശബ്ദാത്തഥാ ഹ്യാത്മഗൃഹീതിരുത്തരാത്
തഥാന്വയാദിതരാഖ്യാനപൂര്വമ് ।
അശബ്ദത്വാദേവമേതത് സമാന-
മേവം ച സംവിദ്വചനാവിശേഷാത് ॥ ൫൪॥
തദ്ദര്ശനാത് സംഭൃതം ചൈവമേഷോഽനാമ്നായാദ്വേദ്യഭേദാത് പരേതി ।
ഗതേരര്ഥാദുപപന്നാര്ഥലോകേ ശബ്ദാനുമാനൈഃ സഗുണോഽവ്യയാത്മാ ॥ ൫൫॥
യഥാധികാരം സ്ഥിതിരേവ ചാന്തരാ
തത്രൈവ ഭേദാദ്വിശിഷന്ഹീതരവത് ।
അന്യത്തഥാ സത്യകൃത്യാ തഥൈകേ
കാമാദിരത്രായതനേഷു ചാദരാത് ॥ ൫൬॥
ഉപസ്ഥിതേ തദ്വചനാത് തഥാഗ്നേഃ
സംലോപ ഏവാഗ്നിഭവഃ പ്രദാനേ ।
അതോഽന്യചിന്താര്ഥഭേദലിങ്ഗം ബലീയഃ
ക്രിയാ പരം ചാസമാനാച്ച ദൃഷ്ടേഃ ॥ ൫൭॥
ശ്രുതേര്ബലാദനുബന്ധേമഖേ വൈ
ഭാവാപത്തിശ്ചാത്മനശ്ചൈക ഏവ ।
തദ്ഭാവഭാവദുപലബ്ധിരീശേ
സദ്ഭാവഭാവാദനുഭാവതശ്ച ॥ ൫൮॥
അങ്ഗാവബദ്ധാ ഹി തഥൈവ മന്ത്രതോ
ഭൂമ്നഃ ക്രതോര്ജായതേ ദര്ശനേന ॥ ൫൯॥
രൂപാദേശ്ച വിപര്യയേണ തു ദൃശാ ദോഷോഭയത്രാപ്യയം
അഗ്രാഹ്യാഃ സകലാനപേക്ഷ്യകരണം പ്രാധാന്യവാദേന ഹി ।
തത്പ്രാപ്തിഃ സമുദായകേഽപി ഇതരേ പ്രത്യായികേനാപി യത്
വിദ്യാഽവിദ്യാ അസതി ബലതോ ധുര്യമാര്യാഭിശംസീ ॥ ൬൦॥
ദോഷോഭയോരപി തദാ സ്വഗമോഽഭ്യുപേയാ ।
സ്മൃത്യാ സതോ ദൃശി ഉദാസീനവദ്ഭജേത ॥ ൬൧॥
നാഭാവാദുപലബ്ധിതോഽപി ഭഗവദ്വൈധര്മ്യസ്വന്യാദിവത്
ഭാവേനാപ്യുപലബ്ധിരീശിതുരഹോ സാ വൈ ക്ഷണം കല്പ്യതേ ।
സര്വാര്ഥാനുപപത്തിതോഽപി ഭഗവത്യേകാദ്വിതീയേ പുനഃ ।
കാര്ത്സ്ന്യേനാത്മനി നോ വികാരകലനം നിത്യം പതേര്ധര്മതഃ ॥ ൬൨॥
സംബന്ധാനുഅപപത്തിതോഽപി സമധിഷ്ഠാനോപപത്തേരപി
തച്ചൈവാകരണം ച ഭോഗവിധുരം ത്വം തത്ത്വസര്വജ്ഞതാ ।
ഉത്പത്തേരപി കര്തുരേവ കാരണതയാ വിജ്ഞാനഭാവോ യദി
... നിഷേധപ്രതിപത്തിതോഽപി മരുതശ്ചാകാശതഃ പ്രാണതഃ ॥ ൬൩॥
അസ്തിത്വം തദപീതി ഗൌണപരതാ വാക്യേഷു ഭിന്നാ ക്രിയാ
കാര്യദ്രവ്യസമന്വയായകരണം ശബ്ദാച്ച ബ്രഹ്മൈവ തത് ।
ശബ്ദേഭ്യോഽപ്യമതം ശ്രുതം ഭവതി തദ് ജ്ഞാനം പരം ശാംഭവം
യാവല്ലോകവിഭാഗകല്പനവശാത് ഭൂതക്രമാത് സര്ജതി ॥ ൬൪॥
തസ്യാസംഭവതോ ഭവേജ്ജഗദിദം തേജഃപ്രസൂതം ശ്രുതിഃ
ചാപഃ ക്ഷ്മാ മരുദേവ ഖാത്മകഥയന്തല്ലിങ്ഗസംജ്ഞാനതഃ ॥ ൬൫॥
വിപര്യയേണ ക്രമതോഽന്തരാ ഹി വിജ്ഞാനമാനക്രമതോ വിശേഷാത് ।
ന ചാത്മനഃ കാരണതാവിപര്യശ്ചരാചരവ്യാപകതോ ഹി ഭാവൈഃ ॥ ൬൬॥
നാത്മാ ശ്രുതോ നിത്യതാശക്തിയോഗാന്നാനേവ ഭാസത്യവികല്പകോ ഹി ।
സംജ്ഞാന ഏവാത്ര ഗതാഗതാനാം സ്വാത്മാനം ചോത്തരണേനാണുരേവ ॥ ൬൭॥
സ്വശബ്ദോന്മാനാഭ്യാം സുഖയതി സദാനന്ദനതനും
വിരോധശ്ചാന്ദ്രോപദ്രവ ഇവ സദാത്മാ നിഖിലഗഃ ।
ഗുണാദാലോകേഷു വ്യതികരവതോ ഗന്ധവഹതഃ
പരോ ദൃഷ്ടോ ഹ്യാത്മാ വ്യപദിശതി പ്രജ്ഞാനുഭവതഃ ॥ ൬൮॥
യാവച്ചാത്മാ നൈവാ ദൃശ്യേത ദോഷൈഃ
പുംസ്ത്വാദിവത്ത്വസതോ വ്യക്തിയോഗാത് ।
മനോഽന്യത്രായദി കാര്യേഷു ഗൌണം വിമുഖഃ
കര്താ ശാശ്വതോ വിഹരതി ഉപാദാനവശതഃ ॥ ൬൯॥
അസ്യാത്മവ്യപദേശതഃ ശ്രുതിരിയം കര്തൃത്വവാദം വദത്
ഉപാലബ്ധും ശക്തേര്വിപരതി സമാധ്യാ ക്ഷുഭിതയാ ।
പരാത്തത്തു ശ്രുത്യാപ്യനുകൃതി സുരത്വക്ഷുഭിതയാ
പരോ മന്ത്രോ വര്ണൈര്ഭഗവതി അനുജ്ഞാപരിഹരൌ ।
തനോഃ സംബന്ധേന പ്രവിശതി പരം ജ്യോതികലനേ ॥ ൭൦॥
ആസന്നതേവ്യതികരം പരരൂപഭേദേ
ആഭാസ ഏവ സുദൃശാ നിയതോ നിയമ്യാത് ।
ആകാശവത് സര്വഗതോഽവ്യയാത്മാ
ആസന്ധിഭേദാത് പ്രതിദേശഭാവാത് ॥ ൭൧॥
തഥാ പ്രാണോ ഗൌണഃ പ്രകൃതിവിധിപൂര്വാര്ഥകലനാ-
ദഘസ്തോയേ സൃത്യഃ പ്രഥിതഗതിശേഷേണ കഥിതഃ ।
ഹസ്താദയസ്ത്വണവഃ പ്രാണവായോഃ
ചക്ഷുസ്തഥാ കരണത്വാന്ന ദോഷഃ ॥ ൭൨॥
യഃ പഞ്ചവൃത്തിര്മനവച്ച ദൃശ്യതേ തഥാണുതോ ജ്യോതിരസുശ്ച ഖാനി ।
ഭേദശ്രുതേര്ലക്ഷണവിപ്രയോഗാദാത്മാദിഭേദേ തു വിശേഷ വാദഃ ॥ ൭൩॥
ആത്മൈകത്വാത് പ്രാണഗതേശ്ച വഹ്നേഃ തേ ജാഗതീവാശ്രുതത്ത്വാന്ന ചേഷ്ടാ ।
ഭോക്തുര്ന ചാത്മന്യവിദീകൃതാ യേ തേ ധൂമമാര്ഗേണ കില പ്രയാന്തി ॥ ൭൪॥
ചരണാദിതി ചാന്യകല്പനാം സ്മരന്തി സപ്തൈവ ഗതിപ്രരോഹാത് ।
വ്യാപാരവൈധുര്യസമൂഹവിദ്യാ തേ കര്മണൈവേഹ തൃതീയലബ്ധാമ് ॥ ൭൫॥
തദ്ദര്ശനം തദ്ഗദതോഽപ്യവിദ്യാ സവ്യോപപത്തേരുത ദൌവിശേഷാത് ।
ചിരന്തപഃ ശുദ്ധിരതോ വിശേഷാത് തേ സ്ഥാവരേ ചാവിശേഷാര്ഥവാദഃ ॥ ൭൬॥
സന്ധ്യാംശസൃഷ്ട്യാ കില നിര്മമേ ജഗത് പുത്രേഷു മായാമയതോഽവ്യയാത്മാ ।
കൃത്സ്നം മായാമയം തജ്ജഗദിദമസതോ നാമരൂപം തു ജാതമ് ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തിതോഽപി പരമാനന്ദം തിരോധാനകൃത് ॥ ൭൭॥
ദേഹയോഗാത് ഹ്രസതേ വര്ധതേ യഃ
തത്രൈവാന്യത് പശ്യതേ സോഽഥ ബോധാത് ।
സ ശോശുചാനസ്മൃതിശബ്ദബോധഃ ॥ ൭൮॥
നാനാശബ്ദാദിഭേദാത് ഫലവിവിധമഹാകര്മവൈചിത്ര്യയോഗാത്
ഈഷ്ടേ താം ഗുണധാരണാം ശ്രുതിഹിതാം തദ്ദര്ശനോദ്ബോധതഃ ।
തദ്ദര്ശനാത് സിദ്ധിത ഏവ സിദ്ധ്യതേ ആചാരയോഗാദൃതതച്ഛ്രുതേശ്ച ॥ ൭൯॥
വാചാ സമാരംഭണതോ നിയാമതഃ
തസ്യാധികാപ്രാത്വകസ്യോപദേശാത് ।
തുല്യം ദൃശാ സര്വതഃ സ്യാദ്വിഭാഗഃ
അധ്യാപയാത്രാന്നവിശേഷതസ്തു തേ ॥ ൮൦॥
കാമോപമര്ദേന തദൂര്ധ്വരേതസാ
വിമര്ശതോ യാതി സ്വതത്ത്വതോഽന്യഃ ।
അനുഷ്ഠേയം ചാന്യത് ശ്രുതിശിരസി നിഷ്ഠാഭ്രമവശാത് ।
വിധിസ്തുത്യാ ഭാവം പ്രവദതി
രഥാഗ്നേരാധാനമനുവദതി ജ്ഞാനാങ്ഗമപി ച ॥ ൮൧॥
പ്രാണാത്യയേ വാപി സമം തഥാന്നം
അബാധതഃ സ്മൃതിതഃ കാമകാരേ ।
വിഹിതാശ്രമകര്മതഃ സഹൈവ കാര്യാത്
തഥോഭയോര്ലിങ്ഗഭങ്ഗം ച ദര്ശയേത് ॥ ൮൨॥
തഥാന്തരാ ചാപി സ്മൃതേര്വിശേഷതഃ
ജ്യായോഽപി ലിങ്ഗാഭയഭാവനാധികാ ।
സൈവാധികാരാദര്ശനാത് തദുക്തം
ആചാരതഃ സ്വാമിന ഈജ്യവൃത്ത്യാ ॥ ൮൩॥
സ്മൃതേ ഋത്വിക്സഹകാര്യം ച കൃത്സ്നമ് ।
തന്മൌനവാചാ വചനേന കുര്വന് ।
തദൈഹികം തദവസ്ഥാധൃതേശ്ച ॥ ൮൪॥
ആവൃത്ത്യാപ്യസകൃത്തഥോപദിശതി ഹ്യാത്മന്നുപാഗച്ഛതി
ഗ്രാഹം യാതി ച ശാസ്ത്രതോ പ്രതീകകലനാത് സാ ബ്രഹ്മദൃഷ്ടിഃ പ്രഭോഃ ।
ആദിത്യാദികൃതീഷു തഥാ സതീരപി കര്മാങ്ഗതാധ്യാനതഃ
തസ്മാച്ചാസ്ഥിരതാം സ്മരന്തി ച പുനര്യത്രൈവ തത്ര ശ്രുതാ ॥ ൮൫॥
ആപ്രായണാത് തത്ര ദൃഷ്ടം ഹി യത്ര തത്രാഗമാത് പൂര്വയോഽശ്ലേഷനാശൌ ।
തഥേതരസ്യാപി പതേദസംസൃതൌ അനാരബ്ധാഗ്നിഹോത്രാദികാര്യേ ॥ ൮൬॥
അതോഽന്യേഷാമുഭയോര്യത്ര യോഗാത്
വിദ്യാഭോഗേന വാങ്മനസീ ദര്ശനാച്ച ।
സര്വാണ്യനുമനസാ പ്രാണ ഏവ
സോഽധ്യക്ഷേത ഉപദര്ശേന കച്ചിത് ॥ ൮൭॥
സമാനവൃത്ത്യാ ക്രമതേ ചാസു വൃത്ത്യാ
സംസാരതോ വ്യപദേശോപപത്തേഃ ।
സൂക്ഷ്മപ്രമാണോപമര്ദോപലബ്ധസ്ഥിതിശ്ച
തഥോപപത്തേരേഷ ഊഷ്മാ രസൈകേ ॥ ൮൮॥
അത്ര സ്മര്യനാനുപരതാവിധിവാക്യസിദ്ധേ-
ര്വൈയാസകിര്മുനിരേഷോവ്യയാത്മാ ।
അവിഭാഗോ വചനാദ്ധാര്ദ ഏവ
രശ്മ്യനുസാരീ നിശിതോ ദക്ഷിണായനേ ।
യോഗിനഃ പ്രതിസൃതൈസ്തഥാര്ചിരാത്
വായുമദ്ഘടിതോ വരുണേന ॥ ൮൯॥
അതിവാഹികവിധേസ്തദലിങ്ഗാത് തദ്വദത്ര ഉഭയോരപി സിദ്ധിഃ ।
തദ്വൈതേന ഗതിരപ്യുപാവൃതോ വിശേഷസാമീപ്യസകാര്യഹേതൌ ॥ ൯൦॥
സ്മൃതിസ്തഥാഽന്യോഽപി ച ദര്ശനേന കായേ തഥാ പ്രതിപത്തിപ്രതീകഃ ।
വിശേഷദൃഷ്ട്യാ സംപദാവിര്ഭവേന സ്വേനാംശത്വാന്മുക്തിവിജ്ഞാനതോ ഹി ॥ ൯൧॥
ആത്മപ്രകാശാദവിഭാഗേന ദൃഷ്ടഃ തദ്ബ്രഹ്മണോഽന്യദ്ദ്യുതിതന്മാത്രതോഽന്യഃ ।
ഉപന്യാസാദന്യസംകല്പഭൂത്യാ രഥവാന്യോഽപ്യുഥാഹ ॥ ൯൨॥
ഭാവമന്യോ ഉഭയം ന സ്വഭാവാ
ഭാവേ സംപത്തിരേവം ജഗത് സ്യാത് ।
പ്രത്യക്ഷേണോപദേശാത് സ്ഥിതിരപി
ജഗതോ വ്യക്തിഭാവാദുപാസാ
ഭേദാഭാസസ്ഥിതിരവികാരാവര്തിരിതി ച ॥ ൯൩॥
തഥാ ദൃഷ്ടേര്ദ്രഷ്ടുര്വിപരീതദൃഷ്ടേഃ ശ്രുതിവശാത്
തഥാ ബുദ്ധേര്ബോദ്ധാ ഭവതി അനുമാനേന ഹി ബുധഃ ।
ഭോഗേ സാമാന്യലിങ്ഗാത് ശിവഭജനഭവേ മാന്യമനസാ
അനാവൃത്തിഃ ശബ്ദോ ഭവതി വിധിവാക്യേന നിയതമ് ॥ ൯൪॥
തവോക്തഃ സൂത്രാണാം വിധിരപി ച സാമാന്യമുഭയ-
പ്രകൃഷ്ട ശ്രുത്യൈവ പ്രഭവതി മഹാനന്ദസദനേ ॥ ൯൫॥

സ്കന്ദഃ -

ത്രിനേത്രവക്ത്രസുചരിത്രരൂപം മന്ത്രാര്ഥവാദാമ്ബുജമിത്രരൂപാഃ ।
പ്രഹൃഷ്ടരൂപാ മുനയോ വിതേനിരേ മതാനുസാരീണ്യഥ സൂത്രിതാനി ॥ ൯൬॥
ന താനി ബുദ്ധ്യുദ്ഭവബോധദാനി വിശ്വേശപാദാമ്ബുജഭക്തിദാനി ॥ ൯൭॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ശിവേന ഋഭും പ്രതി സൂത്രോപദേശോ നാമ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥

Special Thanks

The Sanskrit works, published by Sri Ramanasramam, have been approved to be posted on sanskritdocuments.org by permission of Sri V.S. Ramanan, President, Sri Ramanasramam.

Credits

Encoded by Anil Sharma anilandvijaya at gmail.com
Proofread by Sunder Hattangadi and Anil Sharma

https://sanskritdocuments.org

Send corrections to sanskrit at cheerful.com