Ribhu Gita - Siva Rahasya Purana Amsha 6

ଋଭୁଗୀତା ୨ ॥ ଶିଵେନ୍ ଋଭୁ ପ୍ରତି ସୂତ୍ରୋପଦେଶ ॥

ଈଶ୍ଵରଃ -

ଶ୍ରୁଣୁ ପଦ୍ମଜସଂଭୂତ ମତ୍ତଃ ସୂତ୍ରଵିଧିକ୍ରମମ୍ ।
ଜ୍ଞାନୋତ୍ପାଦକହେତୂନି ଶ୍ରୁତିସାରାଣି ତତ୍ତ୍ଵତଃ ॥ ୧॥
ଵ୍ଯାସା ମନ୍ଵନ୍ତରେଷୁ ପ୍ରତିଯୁଗଜନିତାଃ ଶାଂଭଵଜ୍ଞାନସିଦ୍ଧ୍ଯୈ
ଭସ୍ମାଭ୍ଯକ୍ତସମସ୍ତଗାତ୍ରନିଵହା ରୁଦ୍ରାକ୍ଷମାଲାଧରାଃ ।
କୈଲାସଂ ସମଵାପ୍ଯ ଶଙ୍କରପଦଧ୍ଯାନେନ ସୂତ୍ରାଣ୍ଯୁମା-
କାନ୍ତାତ୍ ପ୍ରାପ୍ଯ ଵିତନ୍ଵତେ ସ୍ଵକଧିଯା ପ୍ରାମାଣ୍ଯଵାଦାନହୋ ॥ ୨॥
ଜିଜ୍ଞାସ୍ଯଂ ବ୍ରହ୍ମ ଏଵେତ୍ଯଥପଦଵିଦିତୈଃ ସାଧନପ୍ରାପ୍ତ୍ଯୁପାଯୈ-
ର୍ଯୋଗୈର୍ଯୋଗାଦ୍ଯୁପାଯୈର୍ଯମନିଯମମହାସାଂଖ୍ଯଵେଦାନ୍ତଵାକ୍ଯୈଃ ।
ଶ୍ରୋତଵ୍ଯୋ ଭଗଵାନ୍ ନ ରୂପଗୁଣତୋ ମନ୍ତଵ୍ଯ ଇତ୍ଯାହ ହି
ଵେଦୋଦ୍ବୋଧଦଵାକ୍ଯହେତୁକରଣୈର୍ଧ୍ଯେଯଃ ସ ସାକ୍ଷାତ୍କୃତେଃ ॥ ୩॥
ଜନ୍ମାଦ୍ଯସ୍ଯ ଯତୋଽସ୍ଯ ଚିତ୍ରଜଗତୋ ମିଥ୍ଯୈଵ ତତ୍କାରଣଂ
ବ୍ରହ୍ମ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନୈଵ ପ୍ରକୃତିପରମଦୋ ଵର୍ତମାନଂ ଵିଵର୍ତେତ୍ ।
ଶ୍ରୁତ୍ଯା ଯୁକ୍ତ୍ଯା ଯତୋ ଵା ଇତିପଦଘଟିତୋ ବୋଧତୋ ଵକ୍ତି ଶଂଭୁଂ
ନାଣୁଃ କାଲଵିପାକକର୍ମଜନିତେତ୍ଯାଚୋଦନା ଵୈ ମୃଷା ॥ ୪॥
ଯୋନିଃ ଶାସ୍ତ୍ରସ୍ଯ ଵେଦସ୍ତଦୁଭଯମନନାଦ୍ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପ୍ରତ୍ଯଭିଜ୍ଞା
ନିଃଶ୍ଵାସାଦ୍ଵେଦଜାଲଂ ଶିଵଵରଵଦନାଦ୍ଵେଧସା ପ୍ରାପ୍ତମେତତ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ତର୍କଵିତର୍କକର୍କଶଧିଯା ନାତିକ୍ରମେତ୍ ତାଂ ଧିଯଂ
ସ୍ଵାମ୍ନାଯକ୍ରିଯଯା ତଦପ୍ରକରଣେ ଯୋନିର୍ମହେଶୋ ଧ୍ରୁଵମ୍ ॥ ୫॥
ତତ୍ତ୍ଵସ୍ଯାପି ସମନ୍ଵଯାତ୍ ଶ୍ରୁତିଗିରାଂ ଵିଶ୍ଵେଶ୍ଵରେ ଚୋଦନା
ସା ଚାନିର୍ଵଚନୀଯତାମୁପଗତା ଵାଚୋ ନିଵୃତ୍ତା ଇତି ।
ଆତ୍ମୈଵୈଷ ଇତୀଵ ଵାକ୍ଯସୁଵୃତିର୍ଵୃତ୍ତିଂ ଵିଧତ୍ତେ ଧିଯା
ଵେଦାନ୍ତାଦିଷୁ ଏକ ଏଵ ଭଗଵାନୁକ୍ତୋ ମହେଶୋ ଧ୍ରୁଵମ୍ ॥ ୬॥
ନାସଦ୍ଵା ଵୀକ୍ଷତେ ଯଜ୍ଜଡମିତି କରଣୈର୍ଗନ୍ଧରୂପାଦିହୀନଂ
ଶବ୍ଦସ୍ପର୍ଶାଦିହୀନଂ ଜଗଦନୁଗତମପି ତଦ୍ବ୍ରହ୍ମ କିଂରୂପମୀଷ୍ଟେ ।
ଗୌଣଂ ଚେଦପି ଶବ୍ଦତୋ ଜଗଦିଦଂ ଯନ୍ନାମରୂପାତ୍ମକଂ
ତଚ୍ଚାତ୍ରାଵିଶଦୀଶ୍ଵରୋଽର୍ଥଵଚସା ମୋକ୍ଷସ୍ଯ ନିଷ୍ଠାକ୍ରମଃ ॥ ୭॥
ହେଯତ୍ଵାଵଚନାଚ୍ଚ ତଚ୍ଛ୍ରୁତିଗିରାଂ ସ୍ଥୂଲଂ ପ୍ରଦୃଷ୍ଟଂ ଭଵେ-
ଦ୍ରୂପଂ ନାରୂପତୋଽପି ପ୍ରକରଣଵଚନଂ ଵା ଵିକାରଃ କିଲେଦମ୍ ।
ସ୍ଵାପ୍ଯାଯାଦପି ତଦ୍ଵଦାପି ପରମାନନ୍ଦୋ ଯଦୀତ୍ଥଂ ପରଃ
ସାମାନ୍ଯାଚ୍ଚ ଗତେରଥାପ୍ଯନୁଭଵେ ଵିଦ୍ଯୋତତେ ଶଙ୍କରଃ ॥ ୮॥
ଶ୍ରୁତତ୍ଵାଦ୍ଵେଦାନ୍ତପ୍ରତିପଦଵଚଃ କାରଣମୁମା-
ସନାଥୋ ନାଥାନାଂ ସ ଚ କିଲ ନ କଶ୍ଚିଜ୍ଜନିଭଵଃ ।
ସ ଏଵାନନ୍ଦାତ୍ମା ଶ୍ରୁତିକଥିତକୋଶାଦିରହିତୋ
ଵିକାରପ୍ରାଚୁର୍ଯାନ୍ନ ହି ଭଵତି କାର୍ଯଂ ଚ କରଣମ୍ ॥ ୯॥
ତଦ୍ଧେତୁଵ୍ଯପଦେଶତୋଽପି ଶିଵ ଏଵେତି ଚାନନ୍ଦକୃତ୍
ମନ୍ତ୍ରୈର୍ଵର୍ଣକୃତକ୍ରମେଣ ଭଗଵାନ୍ ସତ୍ଯାଦ୍ଯନନ୍ତୋଚ୍ଯତେ ।
ନୈରନ୍ତର୍ଯାନୁପପତ୍ତିତୋଽପି ସୁଖିତା ଚାନନ୍ଦଭେଦୋଽର୍ଥତଃ
କାମାଚ୍ଚାନନୁଭାଵତୋ ହୃଦି ଭିଦା ଜାଯେଦ୍ଭଯଂ ସଂସୃତେଃ ॥ ୧୦॥
ପୁଚ୍ଛଂ ବ୍ରହ୍ମ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତେତି ଵଚନାଚ୍ଛେଷୀ ମହେଶୋଽଵ୍ଯଯଃ ।
ଆକାଶାନ୍ତରତୋଽପି ଭୌତିକହୃଦାକାଶାତ୍ମତା ଵାକ୍ଯତୋ
ବ୍ରହ୍ମୈଵ ପ୍ରତିଭାତି ଭେଦକଲନେ ଚାକଲ୍ପନା କଲ୍ପତଃ ॥ ୧୧॥
ସୁଷୁପ୍ତ୍ଯୁତ୍କ୍ରାନ୍ତ୍ଯୋର୍ଵା ନ ହି ଖଲୁ ନ ଭେଦଃ ପରଶିଵେ
ଅତୋତ୍ଥାନଂ ଦ୍ଵୈତେ ନ ଭଵତି ପରେ ଵୈ ଵିଲଯନେ ।
ତଦର୍ହଂ ଯତ୍ସୂକ୍ଷ୍ମଂ ଜଗଦିଦମନାକାରମରସଂ
ନ ଗନ୍ଧଂ ନ ସ୍ପର୍ଶଂ ଭଵତି ପରମେଶେ ଵିଲସିତମ୍ ॥ ୧୨॥
ଅଧୀନଂ ଚାର୍ଥଂ ତଦ୍ଭଵତି ପୁନରେଵେକ୍ଷଣପରଂ
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରେଚ୍ଛା ଶଂଭୋର୍ନ ଖଲୁ କରଣଂ କାର୍ଯମପି ନ ॥ ୧୩॥
ଜ୍ଞେଯତ୍ଵାଵଚନାଚ୍ଚ ଶଙ୍କର ପରାନନ୍ଦେ ପ୍ରମୋଦାସ୍ପଦେ
ପ୍ରଜ୍ଞାନଂ ନ ହି କାରଣଂ ପ୍ରକୃତିକଂ ପ୍ରଶ୍ନତ୍ରଯସ୍ଯାର୍ଥଵତ୍ ।
ନ ଵିଜ୍ଞେଯଂ ଦେହପ୍ରଵିଲଯଶତୋତ୍ଥାନଗଣନା
ସ ମୃତ୍ଯୋର୍ମୃତ୍ଯୁସ୍ତଦ୍ଭଵତି କିଲ ଭେଦେନ ଜଗତଃ ॥ ୧୪॥
ମହଦ୍ଵଚ୍ଚାଣୀଯୋ ଭଵତି ଚ ସମୋ ଲୋକସଦୃଶା
ତଥା ଜ୍ଯୋତିସ୍ତ୍ଵେକଂ ପ୍ରକରଣପରଂ କଲ୍ପିତଵତଃ ।
ନ ସଂଖ୍ଯାଭେଦେନ ତ୍ରିଭୁଵନଵିଭଵାଦତିକରଂ
ସ୍ଵଭାଵୋଽଯଂ ଶଶ୍ଵନ୍ମୁଖରଯତି ମୋଦାଯ ଜଗତାମ୍ ॥ ୧୫॥
ପ୍ରାଣାଦୁଦ୍ଗତପଞ୍ଚସଂଖ୍ଯଜନିତା ତଦ୍ଵସ୍ତ୍ରିଵଚ୍ଚ ଶ୍ରୁତଂ
ତଚ୍ଛ୍ରୋତ୍ରଂ ମନସୋ ନ ସିଦ୍ଧପରମାନନ୍ଦୈକଜନ୍ଯଂ ମହଃ ।
ଜ୍ଯୋତିଷ୍କାରଣଦର୍ଶିତେ ଚ କରଣେ ସତ୍ତା ସଦିତ୍ଯନ୍ଵହଂ
ଚାକର୍ଷା ଭଵତି ପ୍ରକର୍ଷଜନିତେ ତ୍ଵତ୍ତୀତି ଵାକ୍ଯୋତ୍ତରମ୍ ॥ ୧୬॥
ଜାଗ୍ରତ୍ତ୍ଵାଵଚନେନ ଜୀଵଜଗତୋର୍ଭେଦଃ କଥଂ କଥ୍ଯତେ
ଲିଙ୍ଗଂ ପ୍ରାଣଗତଂ ନ ଚେଶ୍ଵରପରଂ ଜ୍ଯୋତିଃ କିଲୈକ୍ଯପ୍ରଦମ୍ ।
ଅନ୍ଯାର୍ଥତ୍ଵଵିଵେକତୋଽର୍ଥଗତିକଂ ଚାକଲ୍ପଯଦ୍ଵାକ୍ଯତଃ ।
ପ୍ରଜ୍ଞାମିତ୍ଯପରଃ କ୍ରମସ୍ଥିତିରସାଵନ୍ଯୋ ଵଦନ୍ତଂ ମୃଷା ॥ ୧୭॥
ପ୍ରକୃତ୍ଯୈଵଂ ସିଦ୍ଧଂ ଭଵତି ପରମାନନ୍ଦଵିଧୁରଂ
ଅଭିଧ୍ଯୋପାଦେଶାଦ୍ ଭଵତି ଉଭଯାମ୍ନାଯଵଚନୈଃ ।
ଭଵତ୍ଯାତ୍ମା କର୍ତା କୃତିଵିରହିତୋ ଯୋନିରପି ଚ
ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିଷ୍ଠା ଚ ତ୍ରିଭୁଵନଗୁରୁଃ ପ୍ରେମସଦନଃ ॥ ୧୮॥
ଅଭିଧ୍ଯୋପାଦେଶାତ୍ ସ ବହୁ ଭଵଦୀକ୍ଷାଦିଵଶତଃ
ସମାସାଚୋଭାଭ୍ଯାଂ ପ୍ରକୃତିଜସମାମ୍ନାଯଵଚନାତ୍ ।
ଅତୋ ହ୍ଯାତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧଃ ପ୍ରକୃତିପରିଣାମେନ ଜଗତାଂ
ମୃଦୀଵ ଵ୍ଯାପାରୋ ଭଵତି ପରିଣାମେଷୁ ଚ ଶିଵଃ ॥ ୧୯॥
ଆନନ୍ଦାଭ୍ଯାସଯୋଗାଦ୍ଵିକୃତଜଗଦାନନ୍ଦଜଗତୋ
ଅତୋ ହେତୋର୍ଧର୍ମୋ ନ ଭଵତି ଶିଵଃ କାରଣପରଃ ।
ହିରଣ୍ଯାତ୍ମାଽଽଦିତ୍ଯେଽକ୍ଷିଣି ଉଦେତୀହ ଭଗଵାନ୍
ନତେଶ୍ଚାଧାରାଣାଂ ଶ୍ରଵଣଵଚନୈର୍ଗୋପିତଧିଯଃ ॥ ୨୦॥
ଭେଦାଦିଵ୍ଯପଦେଶତୋଽସ୍ତି ଭଗଵାନନ୍ଯୋ ଭଵେତ୍ କିଂ ତତଃ
ଆକାଶାଦିଶରୀରଲିଙ୍ଗନିଯମାଦ୍ଵ୍ଯାପ୍ଯଂ ହି ସର୍ଵଂ ତତଃ ।
ତଜ୍ଜ୍ଯୋତିଃ ପରମଂ ମହେଶ୍ଵରମୁମାକାନ୍ତାଖ୍ଯଶାନ୍ତଂ ମହୋ
ଵେଦାନ୍ତେଷୁ ନିତାନ୍ତଵାକ୍ଯକଲନେ ଛନ୍ଦୋଽଭିଧାନାଦପି ॥ ୨୧॥
ଭୂତାଦିଵ୍ଯପଦେଶତୋଽପି ଭଗଵତ୍ଯସ୍ମିନ୍ ମହେଶେ ଧ୍ରୁଵଂ
ଯସ୍ମାଦ୍ଭୂତଵରାଣି ଜାଯତ ଇତି ଶ୍ରୁତ୍ଯାଽସ୍ଯ ଲେଶାଂଶତଃ ।
ଵିଶ୍ଵଂ ଵିଶ୍ଵପତେରଭୂତ୍ ତଦୁଭଯଂ ପ୍ରାମାଣ୍ଯତୋ ଦର୍ଶନାତ୍
ପ୍ରାଣସ୍ଯାନୁଗମାତ୍ ସ ଏଵ ଭଗଵାନ୍ ନାନ୍ଯଃ ପଥା ଵିଦ୍ଯତେ ॥ ୨୨॥
ନ ଵକ୍ତୁଶ୍ଚାତ୍ମା ଵୈ ସ ଖଲୁ ଶିଵଭୂମାଦିଵିହିତଃ
ତଥୈଵାଯୁର୍ଦେହେ ଅରଣିଵହଵତ୍ ଚକ୍ରଗମହୋ ।
ଅଦୃଶ୍ଯୋ ହ୍ଯାତ୍ମା ଵୈ ସ ହି ସୁଦୃଶତଃ ଶାସ୍ତ୍ରନିଵହୈଃ
ଶିଵୋ ଦେଵୋ ଵାମୋ ମୁନିରପି ଚ ସାର୍ଵାତ୍ମ୍ଯମଭଜତ୍ ॥ ୨୩॥
ପ୍ରସିଦ୍ଧିଃ ସର୍ଵତ୍ର ଶ୍ରୁତିଷୁ ଵିଧିଵାକ୍ଯୈର୍ଭଗଵତୋ
ମହାଭୂତୈର୍ଜାତଂ ଜଗଦିତି ଚ ତଜ୍ଜାଦିଵଚନୈଃ ।
ଅତୋଽଣୀଯାନ୍ ଜ୍ଯାଯାନପି ଦ୍ଵିଵିଧଭେଦଵ୍ଯପଗତା
ଵିଵକ୍ଷା ନୋଽସ୍ତୀତି ପ୍ରଥଯତି ଗୁଣୈରେଵ ହି ଶିଵଃ ॥ ୨୪॥
ସଂଭୋଗପ୍ରାପ୍ତିରେଵ ପ୍ରକଟଜଗତଃ କାରଣତଯା
ସଦା ଵ୍ଯୋମୈଵେତ୍ଥଂ ଭଵତି ହୃଦଯେ ସର୍ଵଜଗତାମ୍ ।
ଅତୋଽତ୍ତା ଵୈ ଶର୍ଵଶ୍ଚରମଚରଭୂତଂ ଜଗଦିଦଂ
ମହାମୃତ୍ଯୁର୍ଦେଶୋ ଭଵତି ଶିଖରନ୍ନାଦ ଇତି ଚ ॥ ୨୫॥
ପ୍ରକରଣଵଚନେନ ଵେଦଜାତେ
ଭଗଵତି ଭଵନାଶନେ ମହେଶେ ।
ପ୍ରଵିଶତି ଶିଵ ଏଵ ଭୋଗଭୋକ୍ତୃ-
ନିଯମନଦର୍ଶନତୋ ହି ଵାକ୍ଯଜାତମ୍ ॥ ୨୬॥
ଵିଶେଷଣୈଃ ଶଙ୍କରମେଵ ନିତ୍ଯଂ
ଦ୍ଵିଧା ଵଦତ୍ଯେଵମୁପାଧିଯୋଗାତ୍ ।
ଅତୋଽନ୍ତରା ଵାକ୍ଯପଦୈଃ ସମର୍ଥିତଃ
ସ୍ଥାନାଦିଯୋଗୈର୍ଭଗଵାନୁମାପତିଃ ॥ ୨୭॥
ସୁଖାଭିଧାନାତ୍ ସୁଖମେଵ ଶଂଭୁଃ
କଂ ବ୍ରହ୍ମ ଖଂ ବ୍ରହ୍ମ ଇତି ଶ୍ରୁତୀରିତଃ ।
ଶ୍ରୁତୋପଵାକ୍ଯୋପନିଷତ୍ପ୍ରଚୋଦିତଃ
ଗତିଂ ପ୍ରପଦ୍ଯେତ ବୁଧୋଽପି ଵିଦ୍ଯଯା ॥ ୨୮॥
ଅନଵସ୍ଥିତିତୋଽପି ନେତରୋ ଭଗଵାନେଵ ସ ଚକ୍ଷୁଷି ପ୍ରବୁଧ୍ଯେତ୍ ।
ଭଯଭୀତାଃ ଖଲୁ ଯସ୍ଯ ସୋମସୂର୍ଯାନଲଵାଯ୍ଵଂବୁଜସଂଭଵା ଭ୍ରମନ୍ତି ॥ ୨୯॥
ଅନ୍ତର୍ଯାମିତଯୈଵ ଲୋକମଖିଲଂ ଜାନାତ୍ଯୁମାଯାଃ ପତିଃ ।
ଭୂତେଷ୍ଵନ୍ତରଗୋଽପି ଭୂତନିଵହା ନୋ ଜାନତେ ଶଙ୍କରମ୍ ॥ ୩୦॥
ନ ତତ୍ସ୍ମୃତ୍ଯା ଧର୍ମୈରଭିଲଷଣତୋ ଭେଦଵିଧୁରଂ
ନ ଶାରୀରଂ ଭେଦେ ଭଵତି ଅଗଜାନାଯକଵରେ ।
ଅଦୃଶ୍ଯତ୍ଵାଦ୍ଧର୍ମୈର୍ନ ଖଲୁ ଭଗଵାନନ୍ଯଦିତି ଚ
ପରାଦାଦିତ୍ଯଂ ଚାମତିରପି ଚ ଭେଦପ୍ରକଲନେ ॥ ୩୧॥
ଭେଦାଦେଶ୍ଚ ଵିଶେଷଣଂ ପରଶିଵେ ରୂପଂ ନ ନାମ ପ୍ରଭା ।
ଭାଵୋ ଵା ଭଵତି ପ୍ରଭାଵିରହିତଂ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନା ଚାହ ତତ୍ ॥ ୩୨॥
ସ୍ମୃତଂ ମାନଂ ଶଂଭୌ ଭଗଵତି ଚ ତତ୍ସାଧନତଯା-
ପ୍ଯତୋ ଦୈଵଂ ଭୂତଂ ନ ଭଵତି ଚ ସାକ୍ଷାତ୍ ପରଶିଵେ ।
ଅଭିଵ୍ଯକ୍ତୀ ଚାନ୍ଯଃ ସ୍ମୃତିମପି ତଥାଽନ୍ଯୋଽପି ମନୁତେ
ତଥା ସଂପତ୍ତିର୍ଵୈ ଭୁଵି ଭଵତି କିଂ ଶଂଭୁକଲନେ ॥ ୩୩॥
ଯଂ ମୁକ୍ତିଵ୍ଯପଦେଶତଃ ଶ୍ରୁତିଶିଖାଶାଖାଶତୈଃ କଲ୍ପିତେ
ଭିଦ୍ଯେଦ୍ଗ୍ରନ୍ଥିରପି ପ୍ରକୀର୍ଣଵଚନାତ୍ ସାକ୍ଷ୍ଯେଵ ବାହ୍ଯାନ୍ତରା ।
ଶବ୍ଦୋ ବ୍ରହ୍ମତଯୈଵ ନ ପ୍ରଭଵତେ ପ୍ରାଣପ୍ରଭେଦେନ ଚ
ତଚ୍ଚାପ୍ଯୁତ୍କ୍ରମଣସ୍ଥିତିଶ୍ଚ ଵିଲଯେ ଭୁଂକ୍ତ୍ଯେଽପ୍ଯସୌ ଶଙ୍କରଃ ॥ ୩୪॥
ତଂ ଭୂମା ସଂପ୍ରସାଦାଚ୍ଛିଵମଜରମାତ୍ମାନମଧୁନା
ଶୃଣୋତୀକ୍ଷେଦ୍ଵାପି କ୍ଷଣମପି ତଥାନ୍ଯଂ ନ ମନୁତେ ।
ତଥା ଧର୍ମାପତ୍ତିର୍ଭଵତି ପରମାକାଶଜନିତଂ
ପ୍ରଶସ୍ତଂ ଵ୍ଯାଵୃତ୍ତଂ ଦହରମପି ଦଧ୍ଯାଦ୍ଯପଦିଶତ୍ ॥ ୩୫॥
ଅଲିଙ୍ଗଂ ଲିଙ୍ଗସ୍ଥଂ ଵଦତି ଵିଧିଵାକ୍ଯୈଃ ଶ୍ରୁତିରିଯଂ
ଧୃତେରାକାଶାଖ୍ଯଂ ମହିମନି ପ୍ରସିଦ୍ଧେର୍ଵିମୃଶତା ।
ଅତୋ ମର୍ଶାନ୍ନାଯଂ ଭଵତି ଭଵଭାଵାତ୍ମକତଯା
ଶିଵାଵିର୍ଭାଵୋ ଵା ଭଵତି ଚ ନିରୂପେ ଗତଧିଯାମ୍ ॥ ୩୬॥
ପରାମର୍ଶେ ଚାନ୍ଯଦ୍ଭଵତି ଦହରଂ କିଂ ଶ୍ରୁତିଵଚୋ
ନିରୁକ୍ତଂ ଚାଲ୍ପଂ ଯତ୍ ତ୍ଵନୁକୃତି ତଦୀଯେଽହ୍ନି ମହସା ।
ଵିଭାତୀଦଂ ଶଶ୍ଵତ୍ ପ୍ରମତିଵରଶବ୍ଦୈଃ ଶ୍ରୁତିଭଵୈଃ ॥ ୩୭॥
ଯୋ ଵ୍ଯାପକୋଽପି ଭଗଵାନ୍ ପୁରୁଷୋଽନ୍ତରାତ୍ମା ।
ଵାଲାଗ୍ରମାତ୍ରହୃଦଯେ କିମୁ ସନ୍ନିଵିଷ୍ଟଃ ॥ ୩୮॥
ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷାନୁଭଵପ୍ରମାଣପରମଂ ଵାକ୍ଯଂ କିଲୈକାର୍ଥଦଂ
ମାନେନାପି ଚ ସଂଭଵାଭ୍ରମପରୋ ଵର୍ଣଂ ତଥୈଵାହ ହି ।
ଶବ୍ଦଂ ଚାପି ତଥୈଵ ନିତ୍ଯମପି ତତ୍ ସାମ୍ଯାନୁପତ୍ତିକ୍ରିଯା
ମଧ୍ଵାଦିଷ୍ଵନଧୀକୃତୋଽପି ପୁରୁଷୋ ଜ୍ଯୋତିଷ୍ଯଭାଵୋ ଭଵେତ୍ ॥ ୩୯॥
ଭାଵଂ ଚାପି ଶୁଗସ୍ଯ ତଚ୍ଛ୍ରଵଣତୋ ଜାତ୍ଯନ୍ତରାସଂଭଵାତ୍
ସଂସ୍କାରାଧିକୃତୋଽପି ଶଙ୍କରପଦଂ ଯେ ଵକ୍ତୁକାମା ମନାକ୍ ।
ଜ୍ଯୋତିର୍ଦର୍ଶନତଃ ପ୍ରସାଦପରମାଦସ୍ମାଚ୍ଛରୀରାତ୍ ପରଂ
ଜ୍ଯୋତିଶ୍ଚାଭିନିଵିଶ୍ଯ ଵ୍ଯୋମ ପରମାନନ୍ଦଂ ପରଂ ଵିନ୍ଦତି ॥ ୪୦॥
ସ୍ମୃତୀନାଂ ଵାଦୋଽତ୍ର ଶ୍ରୁତିଵିଭଵଦୋଷାନ୍ଯଵଚସା
ସ ଏଵାତ୍ମା ଦୋଷୈର୍ଵିଗତମତିକାଯଃ ପରଶିଵଃ ।
ସ ଵିଶ୍ଵଂ ଵିଶ୍ଵାତ୍ମା ଭଵତି ସ ହି ଵିଶ୍ଵାଧିକତଯା
ସମସ୍ତେଷୁ ପ୍ରୋତୋ ଭଵତି ସ ହି କାର୍ଯେଷୁ କରଣମ୍ ॥ ୪୧॥
ପ୍ରଧାନାନାଂ ତେଷାଂ ଭଵତି ଇତରେଷାମନୁପମୋ-
ପ୍ଯଲବ୍ଧୋଽପ୍ଯାତ୍ମାଯଂ ଶ୍ରୁତିଶିରସି ଚୋକ୍ତୋଽଣୁରହିତଃ ।
ସ ଦୃଶ୍ଯୋଽଚିନ୍ତ୍ଯାତ୍ମା ଭଵତି ଵରକାର୍ଯେଷୁ କରଣଂ
ଅସଦ୍ଵା ସଦ୍ଵା ସୋଽପ୍ଯସଦିତି ନ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତଵଶଗମ୍ ॥ ୪୨॥
ଅସଙ୍ଗୋ ଲକ୍ଷଣ୍ଯଃ ସ ଭଵତି ହି ପଞ୍ଚସ୍ଵପି ମୁଧା
ଅଭୀମାନୋଦ୍ଦେଶାଦନୁଗତିରଥାକ୍ଷାଦିରହିତଃ ।
ସ୍ଵପକ୍ଷାଦୌ ଦୋଷାଶ୍ରୁତିରପି ନ ଈଷ୍ଟେ ପରମତଂ
ତ୍ଵନିର୍ମୋକ୍ଷୋ ଭୂଯାଦନୁମିତିକୁତର୍କୈର୍ନ ହି ଭଵେତ୍ ॥ ୪୩॥
ଭୋକ୍ତ୍ରାପତ୍ତେରପି ଵିଷଯତୋ ଲୋକଵେଦାର୍ଥଵାଦୋ
ନୈନଂ ଶାସ୍ତି ପ୍ରଭୁମତିପରଂ ଵାଚି ଵାରଂଭଣେଭ୍ଯଃ ।
ଭୋକ୍ତା ଭୋଗଵିଲକ୍ଷଣୋ ହି ଭଗଵାନ୍ ଭାଵୋଽପି ଲବ୍ଧୋ ଭଵେତ୍
ସତ୍ତ୍ଵାଚ୍ଚାପି ପରସ୍ଯ କାର୍ଯଵିଵଶଂ ସଦ୍ଵାକ୍ଯଵାଦାନ୍ଵଯାତ୍ ॥ ୪୪॥
ଯୁକ୍ତେଃ ଶବ୍ଦାନ୍ତରାଚ୍ଚାସଦିତି ନ ହି କାର୍ଯଂ ଚ କରଣଂ
ପ୍ରମାଣୈର୍ଯୁକ୍ତ୍ଯା ଵା ନ ଭଵତି ଵିଶେଷେଣ ମନସା ।
ପରଃ ପ୍ରାଣୋଦ୍ଦେଶାଦ୍ଧିତକରଣଦୋଷାଭିଧଧିଯା
ତଥାଶ୍ମାଦ୍ଯା ଦିଵ୍ଯା .... ଦ୍ଯୋତନ୍ତି ଦେଵା ଦିଵି ॥ ୪୫॥
ପ୍ରସକ୍ତିର୍ଵା କୃତ୍ସ୍ନା ଶ୍ରୁତିଵରବଲାଦାତ୍ମନି ଚିରଂ
ସ୍ଵପକ୍ଷେ ଦୋଷାଣାଂ ପ୍ରଭଵତି ଚ ସର୍ଵାଦିସୁଦୃଶା ।
ଵିକାରାଣାଂ ଭେଦୋ ନ ଭଵତି ଵିଯୋଜ୍ଯୋ ଗୁଣଧିଯାଂ
ଅତୋ ଲୋକେ ଲୀଲାପରଵିଷମନୈର୍ଘୃଣ୍ଯଵିଧୁରମ୍ ॥ ୪୬॥
ସ କର୍ମାରଂଭାଦ୍ଵା ଉପଲଭତି ଯଦ୍ଯେତି ଚ ପରଂ
ସର୍ଵୈର୍ଧର୍ମପଦୈରଯୁକ୍ତଵଚନାପତ୍ତେଃ ପ୍ରଵୃତ୍ତେର୍ଭଵେତ୍ ।
ଭୂତାନାଂ ଗତିଶୋପଯୁଜ୍ଯପଯସି କ୍ଷାରଂ ଯଥା ନୋପଯୁକ୍
ଅଵସ୍ଥାନଂ ନୈଵ ପ୍ରଭଵତି ତୃଣେଷୂଦ୍ଯତମତେ-
ସ୍ତଥାଭାଵାତ୍ ପୁଂସି ପ୍ରକଟଯତି କାର୍ଯଂ ଚ କରଣମ୍ ॥ ୪୭॥
ଅଙ୍ଗିତ୍ଵାନୁପପତ୍ତିତୋଽପ୍ଯନୁମିତୋ ଶକ୍ତିଜ୍ଞହୀନଂ ଜଗତ୍
ପ୍ରତିଷିଦ୍ଧେ ସିଦ୍ଧେ ପ୍ରସଭମିତି ମୌନଂ ହି ଶରଣମ୍ ।
ମହଦ୍ଦୀର୍ଘଂ ହସ୍ଵଂ ଉଭଯମପି କର୍ମୈଵ କରଣେ
ତଥା ସାମ୍ଯେ ସ୍ଥିତ୍ଯା ପ୍ରଭଵତି ସ୍ଵଭାଵାଚ୍ଚ ନିଯତମ୍ ॥ ୪୮॥
ନ ସ୍ଥାନତୋଽପି ଶ୍ରୁତିଲିଙ୍ଗସମନ୍ଵଯେନ
ପ୍ରକାଶଵୈଯର୍ଥ୍ଯମତୋ ହି ମାତ୍ରା ।
ସୂର୍ଯୋପମା ପ୍ରମଵତିତ୍ଵତଥା ଉଦତ୍ଵା-
ତ୍ତଦ୍ଦର୍ଶନାଚ୍ଚ ନିଯତଂ ପ୍ରତିବିମ୍ବରୂପମ୍ ॥ ୪୯॥
ତଦଵ୍ଯକ୍ତଂ ନ ତତୋ ଲିଙ୍ଗମେତତ୍
ତଥୋଭଯଵ୍ଯପଦେଶାଚ୍ଚ ତେଜଃ ।
ପ୍ରତିଷେଧାଚ୍ଚ ପରମଃ ସେତୁରୀଶଃ
ସାମାନ୍ଯତଃ ସ୍ଥାନଵିଶେଷବୁଦ୍ଧ୍ଯା ॥ ୫୦॥
ଵିଶେଷତଶ୍ଚୋପପତ୍ତେସ୍ତଥାନ୍ଯଦତଃ ଫଲଂ ଚୋପପଦ୍ଯେତ ଯସ୍ମାତ୍ ।
ମହେଶ୍ଵରାଚ୍ଛ୍ରୁତିଭିଶ୍ଚୋଦିତଂ ଯତ୍ ଧର୍ମଂ ପରେ ଚେଶ୍ଵରଂ ଚେତି ଚାନ୍ଯେ ।
ନ କର୍ମଵଚ୍ଚେଶ୍ଵରେ ଭେଦଧୀର୍ନଃ ॥ ୫୧॥
ଭେଦାନ୍ନ ଚେତି ପରତଃ ପରମାର୍ଥଦୃଷ୍ଟ୍ଯା
ସ୍ଵାଧ୍ଯାଯଭେଦାଦୁପସଂହାରଭେଦଃ ।
ଅଥାନ୍ଯଥାତ୍ଵଂ ଵଚସୋଽସୌ ଵରୀଯାନ୍
ସଂଜ୍ଞାତଶ୍ଚେଦ୍ଵ୍ଯାପ୍ତିରେଵ ପ୍ରମାଣମ୍ ॥ ୫୨॥
ସର୍ଵତ୍ରାଭେଦାଦନଯୋସ୍ତଥାନ୍ଯତ୍
ପ୍ରାଧାନ୍ଯମାନନ୍ଦମଯଃ ଶିରସ୍ତ୍ଵମ୍ ।
ତଥେତରେ ତ୍ଵର୍ଥସାମାନ୍ଯଯୋଗାତ୍
ପ୍ରଯୋଜନାଭାଵତଯାଽପ୍ଯଯାଯ ତେ ॥ ୫୩॥
ଶବ୍ଦାତ୍ତଥା ହ୍ଯାତ୍ମଗୃହୀତିରୁତ୍ତରାତ୍
ତଥାନ୍ଵଯାଦିତରାଖ୍ଯାନପୂର୍ଵମ୍ ।
ଅଶବ୍ଦତ୍ଵାଦେଵମେତତ୍ ସମାନ-
ମେଵଂ ଚ ସଂଵିଦ୍ଵଚନାଵିଶେଷାତ୍ ॥ ୫୪॥
ତଦ୍ଦର୍ଶନାତ୍ ସଂଭୃତଂ ଚୈଵମେଷୋଽନାମ୍ନାଯାଦ୍ଵେଦ୍ଯଭେଦାତ୍ ପରେତି ।
ଗତେରର୍ଥାଦୁପପନ୍ନାର୍ଥଲୋକେ ଶବ୍ଦାନୁମାନୈଃ ସଗୁଣୋଽଵ୍ଯଯାତ୍ମା ॥ ୫୫॥
ଯଥାଧିକାରଂ ସ୍ଥିତିରେଵ ଚାନ୍ତରା
ତତ୍ରୈଵ ଭେଦାଦ୍ଵିଶିଷନ୍ହୀତରଵତ୍ ।
ଅନ୍ଯତ୍ତଥା ସତ୍ଯକୃତ୍ଯା ତଥୈକେ
କାମାଦିରତ୍ରାଯତନେଷୁ ଚାଦରାତ୍ ॥ ୫୬॥
ଉପସ୍ଥିତେ ତଦ୍ଵଚନାତ୍ ତଥାଗ୍ନେଃ
ସଂଲୋପ ଏଵାଗ୍ନିଭଵଃ ପ୍ରଦାନେ ।
ଅତୋଽନ୍ଯଚିନ୍ତାର୍ଥଭେଦଲିଙ୍ଗଂ ବଲୀଯଃ
କ୍ରିଯା ପରଂ ଚାସମାନାଚ୍ଚ ଦୃଷ୍ଟେଃ ॥ ୫୭॥
ଶ୍ରୁତେର୍ବଲାଦନୁବନ୍ଧେମଖେ ଵୈ
ଭାଵାପତ୍ତିଶ୍ଚାତ୍ମନଶ୍ଚୈକ ଏଵ ।
ତଦ୍ଭାଵଭାଵଦୁପଲବ୍ଧିରୀଶେ
ସଦ୍ଭାଵଭାଵାଦନୁଭାଵତଶ୍ଚ ॥ ୫୮॥
ଅଙ୍ଗାଵବଦ୍ଧା ହି ତଥୈଵ ମନ୍ତ୍ରତୋ
ଭୂମ୍ନଃ କ୍ରତୋର୍ଜାଯତେ ଦର୍ଶନେନ ॥ ୫୯॥
ରୂପାଦେଶ୍ଚ ଵିପର୍ଯଯେଣ ତୁ ଦୃଶା ଦୋଷୋଭଯତ୍ରାପ୍ଯଯଂ
ଅଗ୍ରାହ୍ଯାଃ ସକଲାନପେକ୍ଷ୍ଯକରଣଂ ପ୍ରାଧାନ୍ଯଵାଦେନ ହି ।
ତତ୍ପ୍ରାପ୍ତିଃ ସମୁଦାଯକେଽପି ଇତରେ ପ୍ରତ୍ଯାଯିକେନାପି ଯତ୍
ଵିଦ୍ଯାଽଵିଦ୍ଯା ଅସତି ବଲତୋ ଧୁର୍ଯମାର୍ଯାଭିଶଂସୀ ॥ ୬୦॥
ଦୋଷୋଭଯୋରପି ତଦା ସ୍ଵଗମୋଽଭ୍ଯୁପେଯା ।
ସ୍ମୃତ୍ଯା ସତୋ ଦୃଶି ଉଦାସୀନଵଦ୍ଭଜେତ ॥ ୬୧॥
ନାଭାଵାଦୁପଲବ୍ଧିତୋଽପି ଭଗଵଦ୍ଵୈଧର୍ମ୍ଯସ୍ଵନ୍ଯାଦିଵତ୍
ଭାଵେନାପ୍ଯୁପଲବ୍ଧିରୀଶିତୁରହୋ ସା ଵୈ କ୍ଷଣଂ କଲ୍ପ୍ଯତେ ।
ସର୍ଵାର୍ଥାନୁପପତ୍ତିତୋଽପି ଭଗଵତ୍ଯେକାଦ୍ଵିତୀଯେ ପୁନଃ ।
କାର୍ତ୍ସ୍ନ୍ଯେନାତ୍ମନି ନୋ ଵିକାରକଲନଂ ନିତ୍ଯଂ ପତେର୍ଧର୍ମତଃ ॥ ୬୨॥
ସଂବନ୍ଧାନୁଅପପତ୍ତିତୋଽପି ସମଧିଷ୍ଠାନୋପପତ୍ତେରପି
ତଚ୍ଚୈଵାକରଣଂ ଚ ଭୋଗଵିଧୁରଂ ତ୍ଵଂ ତତ୍ତ୍ଵସର୍ଵଜ୍ଞତା ।
ଉତ୍ପତ୍ତେରପି କର୍ତୁରେଵ କାରଣତଯା ଵିଜ୍ଞାନଭାଵୋ ଯଦି
... ନିଷେଧପ୍ରତିପତ୍ତିତୋଽପି ମରୁତଶ୍ଚାକାଶତଃ ପ୍ରାଣତଃ ॥ ୬୩॥
ଅସ୍ତିତ୍ଵଂ ତଦପୀତି ଗୌଣପରତା ଵାକ୍ଯେଷୁ ଭିନ୍ନା କ୍ରିଯା
କାର୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯସମନ୍ଵଯାଯକରଣଂ ଶବ୍ଦାଚ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ତତ୍ ।
ଶବ୍ଦେଭ୍ଯୋଽପ୍ଯମତଂ ଶ୍ରୁତଂ ଭଵତି ତଦ୍ ଜ୍ଞାନଂ ପରଂ ଶାଂଭଵଂ
ଯାଵଲ୍ଲୋକଵିଭାଗକଲ୍ପନଵଶାତ୍ ଭୂତକ୍ରମାତ୍ ସର୍ଜତି ॥ ୬୪॥
ତସ୍ଯାସଂଭଵତୋ ଭଵେଜ୍ଜଗଦିଦଂ ତେଜଃପ୍ରସୂତଂ ଶ୍ରୁତିଃ
ଚାପଃ କ୍ଷ୍ମା ମରୁଦେଵ ଖାତ୍ମକଥଯନ୍ତଲ୍ଲିଙ୍ଗସଂଜ୍ଞାନତଃ ॥ ୬୫॥
ଵିପର୍ଯଯେଣ କ୍ରମତୋଽନ୍ତରା ହି ଵିଜ୍ଞାନମାନକ୍ରମତୋ ଵିଶେଷାତ୍ ।
ନ ଚାତ୍ମନଃ କାରଣତାଵିପର୍ଯଶ୍ଚରାଚରଵ୍ଯାପକତୋ ହି ଭାଵୈଃ ॥ ୬୬॥
ନାତ୍ମା ଶ୍ରୁତୋ ନିତ୍ଯତାଶକ୍ତିଯୋଗାନ୍ନାନେଵ ଭାସତ୍ଯଵିକଲ୍ପକୋ ହି ।
ସଂଜ୍ଞାନ ଏଵାତ୍ର ଗତାଗତାନାଂ ସ୍ଵାତ୍ମାନଂ ଚୋତ୍ତରଣେନାଣୁରେଵ ॥ ୬୭॥
ସ୍ଵଶବ୍ଦୋନ୍ମାନାଭ୍ଯାଂ ସୁଖଯତି ସଦାନନ୍ଦନତନୁଂ
ଵିରୋଧଶ୍ଚାନ୍ଦ୍ରୋପଦ୍ରଵ ଇଵ ସଦାତ୍ମା ନିଖିଲଗଃ ।
ଗୁଣାଦାଲୋକେଷୁ ଵ୍ଯତିକରଵତୋ ଗନ୍ଧଵହତଃ
ପରୋ ଦୃଷ୍ଟୋ ହ୍ଯାତ୍ମା ଵ୍ଯପଦିଶତି ପ୍ରଜ୍ଞାନୁଭଵତଃ ॥ ୬୮॥
ଯାଵଚ୍ଚାତ୍ମା ନୈଵା ଦୃଶ୍ଯେତ ଦୋଷୈଃ
ପୁଂସ୍ତ୍ଵାଦିଵତ୍ତ୍ଵସତୋ ଵ୍ଯକ୍ତିଯୋଗାତ୍ ।
ମନୋଽନ୍ଯତ୍ରାଯଦି କାର୍ଯେଷୁ ଗୌଣଂ ଵିମୁଖଃ
କର୍ତା ଶାଶ୍ଵତୋ ଵିହରତି ଉପାଦାନଵଶତଃ ॥ ୬୯॥
ଅସ୍ଯାତ୍ମଵ୍ଯପଦେଶତଃ ଶ୍ରୁତିରିଯଂ କର୍ତୃତ୍ଵଵାଦଂ ଵଦତ୍
ଉପାଲବ୍ଧୁଂ ଶକ୍ତେର୍ଵିପରତି ସମାଧ୍ଯା କ୍ଷୁଭିତଯା ।
ପରାତ୍ତତ୍ତୁ ଶ୍ରୁତ୍ଯାପ୍ଯନୁକୃତି ସୁରତ୍ଵକ୍ଷୁଭିତଯା
ପରୋ ମନ୍ତ୍ରୋ ଵର୍ଣୈର୍ଭଗଵତି ଅନୁଜ୍ଞାପରିହରୌ ।
ତନୋଃ ସଂବନ୍ଧେନ ପ୍ରଵିଶତି ପରଂ ଜ୍ଯୋତିକଲନେ ॥ ୭୦॥
ଆସନ୍ନତେଵ୍ଯତିକରଂ ପରରୂପଭେଦେ
ଆଭାସ ଏଵ ସୁଦୃଶା ନିଯତୋ ନିଯମ୍ଯାତ୍ ।
ଆକାଶଵତ୍ ସର୍ଵଗତୋଽଵ୍ଯଯାତ୍ମା
ଆସନ୍ଧିଭେଦାତ୍ ପ୍ରତିଦେଶଭାଵାତ୍ ॥ ୭୧॥
ତଥା ପ୍ରାଣୋ ଗୌଣଃ ପ୍ରକୃତିଵିଧିପୂର୍ଵାର୍ଥକଲନା-
ଦଘସ୍ତୋଯେ ସୃତ୍ଯଃ ପ୍ରଥିତଗତିଶେଷେଣ କଥିତଃ ।
ହସ୍ତାଦଯସ୍ତ୍ଵଣଵଃ ପ୍ରାଣଵାଯୋଃ
ଚକ୍ଷୁସ୍ତଥା କରଣତ୍ଵାନ୍ନ ଦୋଷଃ ॥ ୭୨॥
ଯଃ ପଞ୍ଚଵୃତ୍ତିର୍ମନଵଚ୍ଚ ଦୃଶ୍ଯତେ ତଥାଣୁତୋ ଜ୍ଯୋତିରସୁଶ୍ଚ ଖାନି ।
ଭେଦଶ୍ରୁତେର୍ଲକ୍ଷଣଵିପ୍ରଯୋଗାଦାତ୍ମାଦିଭେଦେ ତୁ ଵିଶେଷ ଵାଦଃ ॥ ୭୩॥
ଆତ୍ମୈକତ୍ଵାତ୍ ପ୍ରାଣଗତେଶ୍ଚ ଵହ୍ନେଃ ତେ ଜାଗତୀଵାଶ୍ରୁତତ୍ତ୍ଵାନ୍ନ ଚେଷ୍ଟା ।
ଭୋକ୍ତୁର୍ନ ଚାତ୍ମନ୍ଯଵିଦୀକୃତା ଯେ ତେ ଧୂମମାର୍ଗେଣ କିଲ ପ୍ରଯାନ୍ତି ॥ ୭୪॥
ଚରଣାଦିତି ଚାନ୍ଯକଲ୍ପନାଂ ସ୍ମରନ୍ତି ସପ୍ତୈଵ ଗତିପ୍ରରୋହାତ୍ ।
ଵ୍ଯାପାରଵୈଧୁର୍ଯସମୂହଵିଦ୍ଯା ତେ କର୍ମଣୈଵେହ ତୃତୀଯଲବ୍ଧାମ୍ ॥ ୭୫॥
ତଦ୍ଦର୍ଶନଂ ତଦ୍ଗଦତୋଽପ୍ଯଵିଦ୍ଯା ସଵ୍ଯୋପପତ୍ତେରୁତ ଦୌଵିଶେଷାତ୍ ।
ଚିରନ୍ତପଃ ଶୁଦ୍ଧିରତୋ ଵିଶେଷାତ୍ ତେ ସ୍ଥାଵରେ ଚାଵିଶେଷାର୍ଥଵାଦଃ ॥ ୭୬॥
ସନ୍ଧ୍ଯାଂଶସୃଷ୍ଟ୍ଯା କିଲ ନିର୍ମମେ ଜଗତ୍ ପୁତ୍ରେଷୁ ମାଯାମଯତୋଽଵ୍ଯଯାତ୍ମା ।
କୃତ୍ସ୍ନଂ ମାଯାମଯଂ ତଜ୍ଜଗଦିଦମସତୋ ନାମରୂପଂ ତୁ ଜାତମ୍ ।
ଜାଗ୍ରତ୍ସ୍ଵପ୍ନସୁଷୁପ୍ତିତୋଽପି ପରମାନନ୍ଦଂ ତିରୋଧାନକୃତ୍ ॥ ୭୭॥
ଦେହଯୋଗାତ୍ ହ୍ରସତେ ଵର୍ଧତେ ଯଃ
ତତ୍ରୈଵାନ୍ଯତ୍ ପଶ୍ଯତେ ସୋଽଥ ବୋଧାତ୍ ।
ସ ଶୋଶୁଚାନସ୍ମୃତିଶବ୍ଦବୋଧଃ ॥ ୭୮॥
ନାନାଶବ୍ଦାଦିଭେଦାତ୍ ଫଲଵିଵିଧମହାକର୍ମଵୈଚିତ୍ର୍ଯଯୋଗାତ୍
ଈଷ୍ଟେ ତାଂ ଗୁଣଧାରଣାଂ ଶ୍ରୁତିହିତାଂ ତଦ୍ଦର୍ଶନୋଦ୍ବୋଧତଃ ।
ତଦ୍ଦର୍ଶନାତ୍ ସିଦ୍ଧିତ ଏଵ ସିଦ୍ଧ୍ଯତେ ଆଚାରଯୋଗାଦୃତତଚ୍ଛ୍ରୁତେଶ୍ଚ ॥ ୭୯॥
ଵାଚା ସମାରଂଭଣତୋ ନିଯାମତଃ
ତସ୍ଯାଧିକାପ୍ରାତ୍ଵକସ୍ଯୋପଦେଶାତ୍ ।
ତୁଲ୍ଯଂ ଦୃଶା ସର୍ଵତଃ ସ୍ଯାଦ୍ଵିଭାଗଃ
ଅଧ୍ଯାପଯାତ୍ରାନ୍ନଵିଶେଷତସ୍ତୁ ତେ ॥ ୮୦॥
କାମୋପମର୍ଦେନ ତଦୂର୍ଧ୍ଵରେତସା
ଵିମର୍ଶତୋ ଯାତି ସ୍ଵତତ୍ତ୍ଵତୋଽନ୍ଯଃ ।
ଅନୁଷ୍ଠେଯଂ ଚାନ୍ଯତ୍ ଶ୍ରୁତିଶିରସି ନିଷ୍ଠାଭ୍ରମଵଶାତ୍ ।
ଵିଧିସ୍ତୁତ୍ଯା ଭାଵଂ ପ୍ରଵଦତି
ରଥାଗ୍ନେରାଧାନମନୁଵଦତି ଜ୍ଞାନାଙ୍ଗମପି ଚ ॥ ୮୧॥
ପ୍ରାଣାତ୍ଯଯେ ଵାପି ସମଂ ତଥାନ୍ନଂ
ଅବାଧତଃ ସ୍ମୃତିତଃ କାମକାରେ ।
ଵିହିତାଶ୍ରମକର୍ମତଃ ସହୈଵ କାର୍ଯାତ୍
ତଥୋଭଯୋର୍ଲିଙ୍ଗଭଙ୍ଗଂ ଚ ଦର୍ଶଯେତ୍ ॥ ୮୨॥
ତଥାନ୍ତରା ଚାପି ସ୍ମୃତେର୍ଵିଶେଷତଃ
ଜ୍ଯାଯୋଽପି ଲିଙ୍ଗାଭଯଭାଵନାଧିକା ।
ସୈଵାଧିକାରାଦର୍ଶନାତ୍ ତଦୁକ୍ତଂ
ଆଚାରତଃ ସ୍ଵାମିନ ଈଜ୍ଯଵୃତ୍ତ୍ଯା ॥ ୮୩॥
ସ୍ମୃତେ ଋତ୍ଵିକ୍ସହକାର୍ଯଂ ଚ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ।
ତନ୍ମୌନଵାଚା ଵଚନେନ କୁର୍ଵନ୍ ।
ତଦୈହିକଂ ତଦଵସ୍ଥାଧୃତେଶ୍ଚ ॥ ୮୪॥
ଆଵୃତ୍ତ୍ଯାପ୍ଯସକୃତ୍ତଥୋପଦିଶତି ହ୍ଯାତ୍ମନ୍ନୁପାଗଚ୍ଛତି
ଗ୍ରାହଂ ଯାତି ଚ ଶାସ୍ତ୍ରତୋ ପ୍ରତୀକକଲନାତ୍ ସା ବ୍ରହ୍ମଦୃଷ୍ଟିଃ ପ୍ରଭୋଃ ।
ଆଦିତ୍ଯାଦିକୃତୀଷୁ ତଥା ସତୀରପି କର୍ମାଙ୍ଗତାଧ୍ଯାନତଃ
ତସ୍ମାଚ୍ଚାସ୍ଥିରତାଂ ସ୍ମରନ୍ତି ଚ ପୁନର୍ଯତ୍ରୈଵ ତତ୍ର ଶ୍ରୁତା ॥ ୮୫॥
ଆପ୍ରାଯଣାତ୍ ତତ୍ର ଦୃଷ୍ଟଂ ହି ଯତ୍ର ତତ୍ରାଗମାତ୍ ପୂର୍ଵଯୋଽଶ୍ଲେଷନାଶୌ ।
ତଥେତରସ୍ଯାପି ପତେଦସଂସୃତୌ ଅନାରବ୍ଧାଗ୍ନିହୋତ୍ରାଦିକାର୍ଯେ ॥ ୮୬॥
ଅତୋଽନ୍ଯେଷାମୁଭଯୋର୍ଯତ୍ର ଯୋଗାତ୍
ଵିଦ୍ଯାଭୋଗେନ ଵାଙ୍ମନସୀ ଦର୍ଶନାଚ୍ଚ ।
ସର୍ଵାଣ୍ଯନୁମନସା ପ୍ରାଣ ଏଵ
ସୋଽଧ୍ଯକ୍ଷେତ ଉପଦର୍ଶେନ କଚ୍ଚିତ୍ ॥ ୮୭॥
ସମାନଵୃତ୍ତ୍ଯା କ୍ରମତେ ଚାସୁ ଵୃତ୍ତ୍ଯା
ସଂସାରତୋ ଵ୍ଯପଦେଶୋପପତ୍ତେଃ ।
ସୂକ୍ଷ୍ମପ୍ରମାଣୋପମର୍ଦୋପଲବ୍ଧସ୍ଥିତିଶ୍ଚ
ତଥୋପପତ୍ତେରେଷ ଊଷ୍ମା ରସୈକେ ॥ ୮୮॥
ଅତ୍ର ସ୍ମର୍ଯନାନୁପରତାଵିଧିଵାକ୍ଯସିଦ୍ଧେ-
ର୍ଵୈଯାସକିର୍ମୁନିରେଷୋଵ୍ଯଯାତ୍ମା ।
ଅଵିଭାଗୋ ଵଚନାଦ୍ଧାର୍ଦ ଏଵ
ରଶ୍ମ୍ଯନୁସାରୀ ନିଶିତୋ ଦକ୍ଷିଣାଯନେ ।
ଯୋଗିନଃ ପ୍ରତିସୃତୈସ୍ତଥାର୍ଚିରାତ୍
ଵାଯୁମଦ୍ଘଟିତୋ ଵରୁଣେନ ॥ ୮୯॥
ଅତିଵାହିକଵିଧେସ୍ତଦଲିଙ୍ଗାତ୍ ତଦ୍ଵଦତ୍ର ଉଭଯୋରପି ସିଦ୍ଧିଃ ।
ତଦ୍ଵୈତେନ ଗତିରପ୍ଯୁପାଵୃତୋ ଵିଶେଷସାମୀପ୍ଯସକାର୍ଯହେତୌ ॥ ୯୦॥
ସ୍ମୃତିସ୍ତଥାଽନ୍ଯୋଽପି ଚ ଦର୍ଶନେନ କାଯେ ତଥା ପ୍ରତିପତ୍ତିପ୍ରତୀକଃ ।
ଵିଶେଷଦୃଷ୍ଟ୍ଯା ସଂପଦାଵିର୍ଭଵେନ ସ୍ଵେନାଂଶତ୍ଵାନ୍ମୁକ୍ତିଵିଜ୍ଞାନତୋ ହି ॥ ୯୧॥
ଆତ୍ମପ୍ରକାଶାଦଵିଭାଗେନ ଦୃଷ୍ଟଃ ତଦ୍ବ୍ରହ୍ମଣୋଽନ୍ଯଦ୍ଦ୍ଯୁତିତନ୍ମାତ୍ରତୋଽନ୍ଯଃ ।
ଉପନ୍ଯାସାଦନ୍ଯସଂକଲ୍ପଭୂତ୍ଯା ରଥଵାନ୍ଯୋଽପ୍ଯୁଥାହ ॥ ୯୨॥
ଭାଵମନ୍ଯୋ ଉଭଯଂ ନ ସ୍ଵଭାଵା
ଭାଵେ ସଂପତ୍ତିରେଵଂ ଜଗତ୍ ସ୍ଯାତ୍ ।
ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷେଣୋପଦେଶାତ୍ ସ୍ଥିତିରପି
ଜଗତୋ ଵ୍ଯକ୍ତିଭାଵାଦୁପାସା
ଭେଦାଭାସସ୍ଥିତିରଵିକାରାଵର୍ତିରିତି ଚ ॥ ୯୩॥
ତଥା ଦୃଷ୍ଟେର୍ଦ୍ରଷ୍ଟୁର୍ଵିପରୀତଦୃଷ୍ଟେଃ ଶ୍ରୁତିଵଶାତ୍
ତଥା ବୁଦ୍ଧେର୍ବୋଦ୍ଧା ଭଵତି ଅନୁମାନେନ ହି ବୁଧଃ ।
ଭୋଗେ ସାମାନ୍ଯଲିଙ୍ଗାତ୍ ଶିଵଭଜନଭଵେ ମାନ୍ଯମନସା
ଅନାଵୃତ୍ତିଃ ଶବ୍ଦୋ ଭଵତି ଵିଧିଵାକ୍ଯେନ ନିଯତମ୍ ॥ ୯୪॥
ତଵୋକ୍ତଃ ସୂତ୍ରାଣାଂ ଵିଧିରପି ଚ ସାମାନ୍ଯମୁଭଯ-
ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଶ୍ରୁତ୍ଯୈଵ ପ୍ରଭଵତି ମହାନନ୍ଦସଦନେ ॥ ୯୫॥

ସ୍କନ୍ଦଃ -

ତ୍ରିନେତ୍ରଵକ୍ତ୍ରସୁଚରିତ୍ରରୂପଂ ମନ୍ତ୍ରାର୍ଥଵାଦାମ୍ବୁଜମିତ୍ରରୂପାଃ ।
ପ୍ରହୃଷ୍ଟରୂପା ମୁନଯୋ ଵିତେନିରେ ମତାନୁସାରୀଣ୍ଯଥ ସୂତ୍ରିତାନି ॥ ୯୬॥
ନ ତାନି ବୁଦ୍ଧ୍ଯୁଦ୍ଭଵବୋଧଦାନି ଵିଶ୍ଵେଶପାଦାମ୍ବୁଜଭକ୍ତିଦାନି ॥ ୯୭॥

॥ ଇତି ଶ୍ରୀଶିଵରହସ୍ଯେ ଶଙ୍କରାଖ୍ଯେ ଷଷ୍ଠାଂଶେ ଶିଵେନ ଋଭୁଂ ପ୍ରତି ସୂତ୍ରୋପଦେଶୋ ନାମ ଦ୍ଵିତୀଯୋଽଧ୍ଯାଯଃ ॥

Special Thanks

The Sanskrit works, published by Sri Ramanasramam, have been approved to be posted on sanskritdocuments.org by permission of Sri V.S. Ramanan, President, Sri Ramanasramam.

Credits

Encoded by Anil Sharma anilandvijaya at gmail.com
Proofread by Sunder Hattangadi and Anil Sharma

https://sanskritdocuments.org

Send corrections to sanskrit at cheerful.com