Ribhu Gita - Siva Rahasya Purana Amsha 6

ଋଭୁଗୀତା ୩୧ ॥ ମହାଵାକ୍ଯାର୍ଥ ନିରୂପଣ ପ୍ରକରଣମ୍ ॥

ଋଭୁଃ -

ଵକ୍ଷ୍ଯେ ରହସ୍ଯମତ୍ଯନ୍ତଂ ସାକ୍ଷାଦ୍ବ୍ରହ୍ମପ୍ରକାଶକମ୍ ।
ସର୍ଵୋପନିଷଦାମର୍ଥଂ ସର୍ଵଲୋକେଷୁ ଦୁର୍ଲଭମ୍ ॥ ୧॥
ପ୍ରଜ୍ଞାନଂ ବ୍ରହ୍ମ ନିଶ୍ଚିତ୍ଯ ପଦଦ୍ଵଯସମନ୍ଵିତମ୍ ।
ମହାଵାକ୍ଯଂ ଚତୁର୍ଵାକ୍ଯଂ ଋଗ୍ଯଜୁଃସାମସଂଭଵମ୍ ॥ ୨॥
ମମ ପ୍ରଜ୍ଞୈଵ ବ୍ରହ୍ମାହଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରମିଦଂ ଜଗତ୍ ।
ଜ୍ଞାନମେଵ ଜଗତ୍ ସର୍ଵଂ ଜ୍ଞାନାଦନ୍ଯନ୍ନ ଵିଦ୍ଯତେ ॥ ୩॥
ଜ୍ଞାନସ୍ଯାନନ୍ତରଂ ସର୍ଵଂ ଦୃଶ୍ଯତେ ଜ୍ଞାନରୂପତଃ ।
ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ବ୍ରହ୍ମଣଶ୍ଚାପି ମମେଵ ପୃଥଙ୍ ନ ହି ॥ ୪॥
ଜୀଵଃ ପ୍ରଜ୍ଞାନଶବ୍ଦସ୍ଯ ବ୍ରହ୍ମଶବ୍ଦସ୍ଯ ଚେଶ୍ଵରଃ ।
ଐକ୍ଯମସ୍ମୀତ୍ଯଖଣ୍ଡାର୍ଥମଖଣ୍ଡୈକରସଂ ତତମ୍ ॥ ୫॥
ଅଖଣ୍ଡାକାରଵୃତ୍ତିସ୍ତୁ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତିରିତୀରିତମ୍ ।
ଅଖଣ୍ଡୈକରସଂ ଵସ୍ତୁ ଵିଦେହୋ ମୁକ୍ତିରୁଚ୍ଯତେ ॥ ୬॥
ବ୍ରହ୍ମୈଵାହଂ ନ ସଂସାରୀ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦମସ୍ମ୍ଯହମ୍ ।
ନିର୍ଗୁଣୋଽହଂ ନିରଂଶୋଽହଂ ପରମାନନ୍ଦଵାନହମ୍ ॥ ୭॥
ନିତ୍ଯୋଽହଂ ନିର୍ଵିକଲ୍ପୋଽହଂ ଚିଦହଂ ଚିଦହଂ ସଦା ।
ଅଖଣ୍ଡାକାରଵୃତ୍ତ୍ଯାଖ୍ଯଂ ଚିତ୍ତଂ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନା ସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୮॥
ଲଵଣଂ ତୋଯମାତ୍ରେଣ ଯଥୈକତ୍ଵମଖଣ୍ଡିତମ୍ ।
ଅଖଣ୍ଡୈକରସଂ ଵକ୍ଷ୍ଯେ ଵିଦେହୋ ମୁକ୍ତିଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୯॥
ପ୍ରଜ୍ଞାପଦଂ ପରିତ୍ଯଜ୍ଯ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ପଦମେଵ ହି ।
ଅହମସ୍ମି ମହାନସ୍ମି ସିଦ୍ଧୋଽସ୍ମୀତି ପରିତ୍ଯଜନ୍ ॥ ୧୦॥
ସ୍ମରଣଂ ଚ ପରିତ୍ଯଜ୍ଯ ଭାଵନଂ ଚିତ୍ତକର୍ତୃକମ୍ ।
ସର୍ଵମନ୍ତଃ ପରିତ୍ଯଜ୍ଯ ସର୍ଵଶୂନ୍ଯଂ ପରିସ୍ଥିତିଃ ॥ ୧୧॥
ତୂଷ୍ଣୀଂ ସ୍ଥିତିଂ ଚ ସନ୍ତ୍ଯଜ୍ଯ ତତୋ ମୌନଵିକଲ୍ପନମ୍ ।
ଯତ୍ତଚ୍ଚିତ୍ତଂ ଵିକଲ୍ପାଂଶଂ ମନସା କଲ୍ପିତଂ ଜଗତ୍ ॥ ୧୨॥
ଦେହୋଽହମିତ୍ଯହଙ୍କାରଂ ଦ୍ଵୈତଵୃତ୍ତିରିତୀରିତମ୍ ।
ସର୍ଵଂ ସାକ୍ଷିରହଂ ବ୍ରହ୍ମ ଇତ୍ଯେଵଂ ଦୃଢନିଶ୍ଚଯମ୍ ॥ ୧୩॥
ସର୍ଵଦାଽସଂଶଯଂ ବ୍ରହ୍ମ ସାକ୍ଷିଵୃତ୍ତିରିତୀରିତମ୍ ।
ଦ୍ଵୈତଵୃତ୍ତିଃ ସାକ୍ଷଵୃତ୍ତିରଖଣ୍ଡାକାରଵୃତ୍ତିକମ୍ ॥ ୧୪॥
ଅଖଣ୍ଡୈକରସଂ ଚେତି ଲୋକେ ଵୃତ୍ତିତ୍ରଯଂ ଭଵେତ୍ ।
ପ୍ରଥମେ ନିଶ୍ଚିତେ ଦ୍ଵୈତେ ଦ୍ଵିତୀଯେ ସାକ୍ଷିସଂଶଯଃ ॥ ୧୫॥
ତୃତୀଯେ ପଦଭାଗେ ହି ଦୃଢନିଶ୍ଚଯମୀରିତମ୍ ।
ଏତତ୍ତ୍ରଯାର୍ଥଂ ସଂଶୋଧ୍ଯ ତଂ ପରିତ୍ଯଜ୍ଯ ନିଶ୍ଚିନୁ ॥ ୧୬॥
ଅଖଣ୍ଡୈକରସାକାରୋ ନିତ୍ଯଂ ତନ୍ମଯତାଂ ଵ୍ରଜ ।
ଅଭ୍ଯାସଵାକ୍ଯମେତତ୍ତୁ ସଦାଽଭ୍ଯାସସ୍ଯ କାରଣମ୍ ॥ ୧୭॥
ମନନସ୍ଯ ପରଂ ଵାକ୍ଯଂ ଯୋଽଯଂ ଚନ୍ଦନଵୃକ୍ଷଵତ୍ ।
ଯୁକ୍ତିଭିଶ୍ଚିନ୍ତନଂ ଵୃତ୍ତଂ ପଦତ୍ରଯମୁଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୮॥
ଅହଂ ପଦସ୍ଯ ଜୀଵୋଽର୍ଥ ଈଶୋ ବ୍ରହ୍ମପଦସ୍ଯ ହି ।
ଅସ୍ମୀତି ପଦଭାଗସ୍ଯ ଅଖଣ୍ଡାକାରଵୃତ୍ତିକମ୍ ॥ ୧୯॥
ପଦତ୍ରଯଂ ପରିତ୍ଯଜ୍ଯ ଵିଚାର୍ଯ ମନସା ସହ ।
ଅଖଣ୍ଡୈକରସଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ଵିଦେହୋ ମୁକ୍ତିଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୨୦॥
ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ମି ଚିନ୍ମାତ୍ରଂ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦଵିଗ୍ରହଃ ।
ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ମି ଵାକ୍ଯସ୍ଯ ଶ୍ରଵଣାନନ୍ତରଂ ସଦା ॥ ୨୧॥
ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ମି ନିତ୍ଯୋଽସ୍ମି ଶାନ୍ତୋଽସ୍ମି ପରମୋଽସ୍ମ୍ଯହମ୍ ।
ନିର୍ଗୁଣୋଽହଂ ନିରୀହୋଽହଂ ନିରଂଶୋଽସ୍ମି ସଦା ସ୍ମୃତଃ ॥ ୨୨॥var was ନିର୍ଯଶୋଽସ୍ମି
ଆତ୍ମୈଵାସ୍ମି ନ ସନ୍ଦେହଃ ଅଖଣ୍ଡୈକରସୋଽସ୍ମ୍ଯହମ୍ ।
ଏଵଂ ନିରନ୍ତରଂ ତଜ୍ଜ୍ଞୋ ଭାଵଯେତ୍ ପରମାତ୍ମନି ॥ ୨୩॥
ଯଥା ଚାନୁଭଵଂ ଵାକ୍ଯଂ ତସ୍ମାଦନୁଭଵେତ୍ ସଦା ।
ଆରଂଭାଚ୍ଚ ଦ୍ଵିତୀଯାତ୍ତୁ ସ୍ମୃତମଭ୍ଯାସଵାକ୍ଯତଃ ॥ ୨୪॥
ତୃତୀଯାନ୍ତତ୍ତ୍ଵମସ୍ଯେତି ଵାକ୍ଯସାମାନ୍ଯନିର୍ଣଯମ୍ ।
ତତ୍ପଦଂ ତ୍ଵଂପଦଂ ତ୍ଵସ୍ଯ ପଦତ୍ରଯମୁଦାହୃତମ୍ ॥ ୨୫॥
ତତ୍ପଦସ୍ଯେଶ୍ଵରୋ ହ୍ଯର୍ଥୋ ଜୀଵୋଽର୍ଥସ୍ତ୍ଵଂପଦସ୍ଯ ହି ।
ଐକ୍ଯସ୍ଯାପି ପଦସ୍ଯାର୍ଥମଖଣ୍ଡୈକରସଂ ପଦମ୍ ॥ ୨୬॥
ଦ୍ଵୈତଵୃତ୍ତିଃ ସାକ୍ଷଵୃତ୍ତିରଖଣ୍ଡାକାରଵୃତ୍ତିକଃ ।
ଅଖଣ୍ଡଂ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦଂ ତତ୍ତ୍ଵମେଵାସି ନିଶ୍ଚଯଃ ॥ ୨୭॥
ତ୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମାସି ନ ସନ୍ଦେହସ୍ତ୍ଵମେଵାସି ଚିଦଵ୍ଯଯଃ ।
ତ୍ଵମେଵ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦସ୍ତ୍ଵମେଵାଖଣ୍ଡନିଶ୍ଚଯଃ ॥ ୨୮॥
ଇତ୍ଯେଵମୁକ୍ତୋ ଗୁରୁଣା ସ ଏଵ ପରମୋ ଗୁରୁଃ ।
ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚିତ୍ଯ ସଚ୍ଛିଷ୍ଯଃ ପରମାତ୍ମଵାନ୍ ॥ ୨୯॥
ନାନ୍ଯୋ ଗୁରୁର୍ନାନ୍ଯଶିଷ୍ଯସ୍ତ୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମାସି ଗୁରୁଃ ପରଃ ।
ସର୍ଵମନ୍ତ୍ରୋପଦେଷ୍ଟାରୋ ଗୁରଵଃ ସ ଗୁରୁଃ ପରଃ ॥ ୩୦॥
ତ୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମାସୀତି ଵକ୍ତାରଂ ଗୁରୁରେଵେତି ନିଶ୍ଚିନୁ ।
ତଥା ତତ୍ତ୍ଵମସି ବ୍ରହ୍ମ ତ୍ଵମେଵାସି ଚ ସଦ୍ଗୁରୁଃ ॥ ୩୧॥
ସଦ୍ଗୁରୋର୍ଵଚନେ ଯସ୍ତୁ ନିଶ୍ଚଯଂ ତତ୍ତ୍ଵନିଶ୍ଚଯମ୍ ।
କରୋତି ସତତଂ ମୁକ୍ତେର୍ନାତ୍ର କାର୍ଯା ଵିଚାରଣା ॥ ୩୨॥
ମହାଵାକ୍ଯଂ ଗୁରୋର୍ଵାକ୍ଯଂ ତତ୍ତ୍ଵମସ୍ଯାଦିଵାକ୍ଯକମ୍ ।
ଶୃଣୋତୁ ଶ୍ରଵଣଂ ଚିତ୍ତଂ ନାନ୍ଯତ୍ ଶ୍ରଵଣମୁଚ୍ଯତେ ॥ ୩୩॥
ସର୍ଵଵେଦାନ୍ତଵାକ୍ଯାନାମଦ୍ଵୈତେ ବ୍ରହ୍ମଣି ସ୍ଥିତିଃ ।
ଇତ୍ଯେଵଂ ଚ ଗୁରୋର୍ଵକ୍ତ୍ରାତ୍ ଶ୍ରୁତଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ତଚ୍ଛ୍ରଵଃ ॥ ୩୪॥
ଗୁରୋର୍ନାନ୍ଯୋ ମନ୍ତ୍ରଵାଦୀ ଏକ ଏଵ ହି ସଦ୍ଗୁରୁଃ ।
ତ୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମାସୀତି ଯେନୋକ୍ତଂ ଏଷ ଏଵ ହି ସଦ୍ଗୁରୁଃ ॥ ୩୫॥
ଵେଦାନ୍ତଶ୍ରଵଣଂ ଚୈତନ୍ନାନ୍ଯଚ୍ଛ୍ରଵଣମୀରିତମ୍ ।
ଯୁକ୍ତିଭିଶ୍ଚିନ୍ତନଂ ଚୈଵ ମନନଂ ପରିକଥ୍ଯତେ ॥ ୩୬॥
ଏଵଂ ଚନ୍ଦନଵୃକ୍ଷୋଽପି ଶ୍ରୁତୋଽପି ପରିଶୋଧ୍ଯତେ ।
ତ୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମାସୀତି ଚୋକ୍ତୋଽପି ସଂଶଯଂ ପରିପଶ୍ଯତି ॥ ୩୭॥
ସଂଶୋଧ୍ଯ ନିଶ୍ଚିନୋତ୍ଯେଵମାତ୍ମାନଂ ପରିଶୋଧ୍ଯତେ ।
ଯୁକ୍ତିର୍ନାମ ଵଦାମ୍ଯତ୍ର ଦେହୋନାହଂ ଵିନାଶତଃ ॥ ୩୮॥
ସ୍ଥୂଲଦେହଂ ସୂକ୍ଷ୍ମଦେହଂ ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମଂ ଚ କାରଣମ୍ ।
ତ୍ରଯଂ ଚଥୁର୍ଥେ ନାସ୍ତୀତି ସର୍ଵଂ ଚିନ୍ମାତ୍ରମେଵ ହି ॥ ୩୯॥
ଏତତ୍ସର୍ଵଂ ଜଡତ୍ଵାଚ୍ଚ ଦୃଶ୍ଯତ୍ଵାଦ୍ଘଟଵନ୍ନହି ।
ଅହଂ ଚୈତନ୍ଯମେଵାତ୍ର ଦୃଗ୍ରୂପତ୍ଵାଲ୍ଲଯଂ ନ ହି ॥ ୪୦॥
ସତ୍ଯଂ ଜ୍ଞାନମନନ୍ତଂ ଯଦାତ୍ମନଃ ସହଜା ଗୁଣାଃ ।
ଅନ୍ତତଂ ଜଡଦୁଃଖାଦି ଜଗତଃ ପ୍ରଥିତୋ ଗୁଣଃ ॥ ୪୧॥
ତସ୍ମାଦହଂ ବ୍ରହ୍ମ ଏଵ ଇଦଂ ସର୍ଵମସତ୍ଯକମ୍ ।
ଏଵଂ ଚ ମନନଂ ନିତ୍ଯଂ କରୋତି ବ୍ରହ୍ମଵିତ୍ତମଃ ॥ ୪୨॥
ଵକ୍ଷ୍ଯେ ନିଦିଧ୍ଯାସନଂ ଚ ଉଭଯତ୍ଯାଗଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ତ୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମାସୀତି ଶ୍ରଵଣଂ ମନନଂ ଚାହମେଵ ହି ॥ ୪୩॥
ଏତତ୍ତ୍ଯାଗଂ ନିଦିଧ୍ଯାସଂ ସଜାତୀଯତ୍ଵଭାଵନମ୍ ।
ଵିଜାତୀଯପରିତ୍ଯାଗଂ ସ୍ଵଗତତ୍ଵଵିଭାଵନମ୍ ॥ ୪୪॥
ସର୍ଵତ୍ଯାଗଂ ପରିତ୍ଯଜ୍ଯ ତୁରୀଯତ୍ଵଂ ଚ ଵର୍ଜନମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଚିନ୍ମାତ୍ରସାରତ୍ଵଂ ସାକ୍ଷାତ୍କାରଂ ପ୍ରଚକ୍ଷତେ ॥ ୪୫॥
ଉପଦେଶେ ମହାଵାକ୍ଯମସ୍ତିତ୍ଵମିତି ନିର୍ଣଯଃ ।
ତଥୈଵାନୁଭଵଂ ଵାକ୍ଯମହଂ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ମି ନିର୍ଣଯଃ ॥ ୪୬॥
ପ୍ରଜ୍ଞାନଂ ବ୍ରହ୍ମଵାକ୍ଯୋତ୍ଥମଭ୍ଯାସାର୍ଥମିତୀରିତମ୍ ।
ଅଯମାତ୍ମେତି ଵାକ୍ଯୋତ୍ଥଦର୍ଶନଂ ଵାକ୍ଯମୀରିତମ୍ ॥ ୪୭॥
ଅଯମେକପଦଂ ଚୈକ ଆତ୍ମେତି ବ୍ରହ୍ମ ଚ ତ୍ରଯମ୍ ।
ଅଯଂପଦସ୍ଯ ଜୀଵୋଽର୍ଥ ଆତ୍ମନୋ ଈଶ୍ଵରଃ ପରଃ ॥ ୪୮॥
ତଥା ବ୍ରହ୍ମପଦସ୍ଯାର୍ଥ ଅଖଣ୍ଡାକାରଵୃତ୍ତିକମ୍ ।
ଅଖଣ୍ଡୈକରସଂ ସର୍ଵଂ ପଦତ୍ରଯଲଯଂ ଗତମ୍ ॥ ୪୯॥
ଅଖଣ୍ଡୈକରସୋ ହ୍ଯାତ୍ମା ନିତ୍ଯଶୁଦ୍ଧଵିମୁକ୍ତକଃ ।
ତଦେଵ ସର୍ଵମୁଦ୍ଭୂତଂ ଭଵିଷ୍ଯତି ନ ସଂଶଯଃ ॥ ୫୦॥
ଅଖଣ୍ଡୈକରସୋ ଦେଵ ଅଯମେକମୁଦୀରିତମ୍ ।
ଆତ୍ମେତି ପଦମେକସ୍ଯ ବ୍ରହ୍ମେତି ପଦମେକକମ୍ ॥ ୫୧॥
ଅଯଂ ପଦସ୍ଯ ଜୀଵୋଽର୍ଥ ଆତ୍ମେତୀଶ୍ଵର ଈରିତଃ ।
ଅସ୍ଯାର୍ଥୋଽସ୍ମୀତ୍ଯଖଣ୍ଡାର୍ଥମଖଣ୍ଡୈକରସଂ ପଦମ୍ ॥ ୫୨॥
ଦ୍ଵୈତଵୃତ୍ତିଃ ସାକ୍ଷିଵୃତ୍ତିରଖଣ୍ଡାକାରଵୃତ୍ତିକମ୍ ।
ଅଖଣ୍ଡୈକରସଂ ପଶ୍ଚାତ୍ ସୋଽହମସ୍ମୀତି ଭାଵଯ ॥ ୫୩॥
ଇତ୍ଯେଵଂ ଚ ଚତୁର୍ଵାକ୍ଯତାତ୍ପର୍ଯାର୍ଥଂ ସମୀରିତମ୍ ।
ଉପାଧିସହିତଂ ଵାକ୍ଯଂ କେଵଲଂ ଲକ୍ଷ୍ଯମୀରିତମ୍ ॥ ୫୪॥
କିଞ୍ଚିଜ୍ଜ୍ଞତ୍ଵାଦି ଜୀଵସ୍ଯ ସର୍ଵ ଜ୍ଞତ୍ଵାଦି ଚେଶ୍ଵରଃ ।
ଜୀଵୋଽପରୋ ସଚୈତନ୍ଯମୀଶ୍ଵରୋଽହଂ ପରୋକ୍ଷକଃ ॥ ୫୫॥
ସର୍ଵଶୂନ୍ଯମିତି ତ୍ଯାଜ୍ଯଂ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ମୀତି ଵିନିଶ୍ଚଯଃ ।
ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସନ୍ଦେହଃ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦଵିଗ୍ରହଃ ॥ ୫୬॥
ଅହମୈକ୍ଯଂ ପରଂ ଗତ୍ଵା ସ୍ଵସ୍ଵଭାଵୋ ଭଵୋତ୍ତମ ।
ଏତତ୍ସର୍ଵଂ ମହାମିଥ୍ଯା ନାସ୍ତି ନାସ୍ତି ନ ସଂଶଯଃ ॥ ୫୭॥
ସର୍ଵଂ ନାସ୍ତି ନ ସନ୍ଦେହଃ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସଂଶଯଃ ।
ଏକାକାରମଖଣ୍ଡାର୍ଥଂ ତଦେଵାହଂ ନ ସଂଶଯଃ ।
ବ୍ରହ୍ମେଦଂ ଵିତତାକାରଂ ତଦ୍ବ୍ରହ୍ମାହଂ ନ ସଂଶଯଃ ॥ ୫୮॥

ସୂତଃ -

ଭଵୋଦ୍ଭଵମୁଖୋଦ୍ଭଵଂ ଭଵହରାଦ୍ଯହୃଦ୍ଯଂ ଭୁଵି
ପ୍ରକୃଷ୍ଟରସଭାଵତଃ ପ୍ରଥିତବୋଧବୁଦ୍ଧଂ ଭଵ ।
ଭଜନ୍ତି ଭସିତାଙ୍ଗକା ଭରିତମୋଦଭାରାଦରା
ଭୁଜଙ୍ଗଵରଭୂଷଣଂ ଭୁଵନମଧ୍ଯଵୃନ୍ଦାଵନମ୍ ॥ ୫୯॥

॥ ଇତି ଶ୍ରୀଶିଵରହସ୍ଯେ ଶଙ୍କରାଖ୍ଯେ ଷଷ୍ଠାଂଶେ ଋଭୁନିଦାଘସଂଵାଦେ ମହାଵାକ୍ଯାର୍ଥନିରୂପଣପ୍ରକରଣଂ ନାମ ଏକତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ଯାଯଃ ॥

Special Thanks

The Sanskrit works, published by Sri Ramanasramam, have been approved to be posted on sanskritdocuments.org by permission of Sri V.S. Ramanan, President, Sri Ramanasramam.

Credits

Encoded by Anil Sharma anilandvijaya at gmail.com
Proofread by Sunder Hattangadi and Anil Sharma

https://sanskritdocuments.org

Send corrections to sanskrit at cheerful.com