ଋଭୁଗୀତା ୨୧ ॥ ସର୍ଵ-ପ୍ରପଞ୍ଚ-ହେଯତ୍ଵ ପ୍ରକରଣ ନିରୂପଣମ୍ ॥

ଋଭୁଃ -

• ମହାରହସ୍ଯଂ ଵକ୍ଷ୍ଯାମି ଵେଦାନ୍ତେଷୁ ଚ ଗୋପିତମ୍ ।
• ଯସ୍ଯ ଶ୍ରଵଣମାତ୍ରେଣ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ଭଵତି ସ୍ଵଯମ୍ ॥ ୧॥
• ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦମାତ୍ରୋଽହଂ ସର୍ଵଂ ସଚ୍ଚିନ୍ମଯଂ ତତମ୍ ।
• ତଦେଵ ବ୍ରହ୍ମ ସଂପଶ୍ଯତ୍ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ଭଵତି ସ୍ଵଯମ୍ ॥ ୨॥
• ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମ ଇଦଂ ବ୍ରହ୍ମ ନାନା ବ୍ରହ୍ମ ନ ସଂଶଯଃ ।
• ସତ୍ଯଂ ବ୍ରହ୍ମ ସଦା ବ୍ରହ୍ମାପ୍ଯହଂ ବ୍ରହ୍ମୈଵ କେଵଲମ୍ ॥ ୩॥
• ଗୁରୁର୍ବ୍ରହ୍ମ ଗୁଣୋ ବ୍ରହ୍ମ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମପରୋଽସ୍ମ୍ଯହମ୍ ।
• ନାନ୍ତଂ ବ୍ରହ୍ମ ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମାପରୋଽସ୍ମ୍ଯହମ୍ ॥ ୪॥
• ଵେଦଵେଦ୍ଯଂ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଵିଦ୍ଯା ବ୍ରହ୍ମ ଵିଶେଷତଃ ।
• ଆତ୍ମା ବ୍ରହ୍ମ ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମ ଆଦ୍ଯନ୍ତଂ ବ୍ରହ୍ମ ସୋଽସ୍ମ୍ଯହମ୍ ॥ ୫॥
• ସତ୍ଯଂ ବ୍ରହ୍ମ ସଦା ବ୍ରହ୍ମ ଅନ୍ଯନ୍ନାସ୍ତି ସଦା ପରମ୍ ।
• ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମ ତ୍ଵହଂ ନାସ୍ତି ଅହଂକାରପରଂ ନହି ॥ ୬॥
• ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମ ଇଦଂ ନାସ୍ତି ଅଯମାତ୍ମା ମହାନ୍ ସଦା ।
• ଵେଦାନ୍ତଵେଦ୍ଯୋ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମା ଅପରଂ ଶଶଶୃଙ୍ଗଵତ୍ ॥ ୭॥
• ଭୂତଂ ନାସ୍ତି ଭଵିଷ୍ଯଂ ନ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ସ୍ଥିରତାଂ ଗତଃ ।
• ଚିନ୍ମଯୋଽହଂ ଜଡଂ ତୁଚ୍ଛଂ ଚିନ୍ମାତ୍ରଂ ଦେହନାଶନମ୍ ॥ ୮॥
• ଚିତ୍ତଂ କିଞ୍ଚିତ୍ କ୍ଵଚିଚ୍ଚାପି ଚିତ୍ତଂ ଦୂରୋଽହମାତ୍ମକଃ ।var was ହରୋଽହମାତ୍ମକଃ
• ସତ୍ଯଂ ଜ୍ଞାନମନନ୍ତଂ ଯନ୍ନାନୃତଂ ଜଡଦୁଃଖକମ୍ ॥ ୯॥
• ଆତ୍ମା ସତ୍ଯମନନ୍ତାତ୍ମା ଦେହମେଵ ନ ସଂଶଯଃ ।
• ଵାର୍ତାପ୍ଯସଚ୍ଛ୍ରୁତଂ ତନ୍ନ ଅହମେଵ ମହୋମହଃ ॥ ୧୦॥
• ଏକସଂଖ୍ଯାପ୍ଯସଦ୍ବ୍ରହ୍ମ ସତ୍ଯମେଵ ସଦାଽପ୍ଯହମ୍ ।
• ସର୍ଵମେଵମସତ୍ଯଂ ଚ ଉତ୍ପନ୍ନତ୍ଵାତ୍ ପରାତ୍ ସଦା ॥ ୧୧॥
• ସର୍ଵାଵଯଵହୀନୋଽପି ନିତ୍ଯତ୍ଵାତ୍ ପରମୋ ହ୍ଯହମ୍ ।
• ସର୍ଵଂ ଦୃଶ୍ଯଂ ନ ମେ କିଞ୍ଚିତ୍ ଚିନ୍ମଯତ୍ଵାଦ୍ଵଦାମ୍ଯହମ୍ ॥ ୧୨॥
• ଆଗ୍ରହଂ ଚ ନ ମେ କିଞ୍ଚିତ୍ ଚିନ୍ମଯତ୍ଵାଦ୍ଵଦାମ୍ଯହମ୍ ।
• ଇଦମିତ୍ଯପି ନିର୍ଦେଶୋ ନ କ୍ଵଚିନ୍ନ କ୍ଵଚିତ୍ ସଦା ॥ ୧୩॥
• ନିର୍ଗୁଣବ୍ରହ୍ମ ଏଵାହଂ ସୁଗୁରୋରୁପଦେଶତଃ ।
• ଵିଜ୍ଞାନଂ ସଗୁଣୋ ବ୍ରହ୍ମ ଅହଂ ଵିଜ୍ଞାନଵିଗ୍ରହଃ ॥ ୧୪॥
• ନିର୍ଗୁଣୋଽସ୍ମି ନିରଂଶୋଽସ୍ମି ଭଵୋଽସ୍ମି ଭରଣୋଽସ୍ମ୍ଯହମ୍ ।
• ଦେଵୋଽସ୍ମି ଦ୍ରଵ୍ଯପୂର୍ଣୋଽସ୍ମି ଶୁଦ୍ଧୋଽସ୍ମି ରହିତୋଽସ୍ମ୍ଯହମ୍ ॥ ୧୫॥
• ରସୋଽସ୍ମି ରସହୀନୋଽସ୍ମି ତୁର୍ଯୋଽସ୍ମି ଶୁଭଭାଵନଃ ।
• କାମୋଽସ୍ମି କାର୍ଯହୀନୋଽସ୍ମି ନିତ୍ଯନିର୍ମଲଵିଗ୍ରହଃ ॥ ୧୬॥
• ଆଚାରଫଲହୀନୋଽସ୍ମି ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ମି କେଵଲମ୍ ।
• ଇଦଂ ସର୍ଵଂ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଅଯମାତ୍ମା ନ ଵିସ୍ମଯଃ ॥ ୧୭॥
• ପୂର୍ଣାପୂର୍ଣସ୍ଵରୂପାତ୍ମା ନିତ୍ଯଂ ସର୍ଵାତ୍ମଵିଗ୍ରହଃ ।
• ପରମାନନ୍ଦତତ୍ତ୍ଵାତ୍ମା ପରିଚ୍ଛିନ୍ନଂ ନ ହି କ୍ଵଚିତ୍ ॥ ୧୮॥
• ଏକାତ୍ମା ନିର୍ମଲାକାର ଅହମେଵେତି ଭାଵଯ ।
• ଅହଂଭାଵନଯା ଯୁକ୍ତ ଅହଂଭାଵେନ ସଂଯୁତଃ ॥ ୧୯॥
• ଶାନ୍ତଂ ଭାଵଯ ସର୍ଵାତ୍ମା ଶାମ୍ଯତତ୍ତ୍ଵଂ ମନୋମଲଃ ।
• ଦେହୋଽହମିତି ସନ୍ତ୍ଯଜ୍ଯ ବ୍ରହ୍ମାହମିତି ନିଶ୍ଚିନୁ ॥ ୨୦॥
• ବ୍ରହ୍ମୈଵାହଂ ବ୍ରହ୍ମମାତ୍ରଂ ବ୍ରହ୍ମଣୋଽନ୍ଯନ୍ନ କିଞ୍ଚନ ।
• ଇଦଂ ନାହମିଦଂ ନାହମିଦଂ ନାହଂ ସଦା ସ୍ମର ॥ ୨୧॥
• ଅହଂ ସୋଽହମହଂ ସୋଽହମହଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ଭାଵଯ ।
• ଚିଦହଂ ଚିଦହଂ ବ୍ରହ୍ମ ଚିଦହଂ ଚିଦହଂ ଵଦ ॥ ୨୨॥
• ନେଦଂ ନେଦଂ ସଦା ନେଦଂ ନ ତ୍ଵଂ ନାହଂ ଚ ଭାଵଯ ।
• ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସନ୍ଦେହଃ ସର୍ଵଂ ଵେଦଂ ନ କିଞ୍ଚନ ॥ ୨୩॥
• ସର୍ଵଂ ଶବ୍ଦାର୍ଥଭଵନଂ ସର୍ଵଲୋକଭଯଂ ନ ଚ ।
• ସର୍ଵତୀର୍ଥଂ ନ ସତ୍ଯଂ ହି ସର୍ଵଦେଵାଲଯଂ ନ ହି ॥ ୨୪॥
• ସର୍ଵଚୈତନ୍ଯମାତ୍ରତ୍ଵାତ୍ ସର୍ଵଂ ନାମ ସଦା ନ ହି ।
• ସର୍ଵରୂପଂ ପରିତ୍ଯଜ୍ଯ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚିନୁ ॥ ୨୫॥
• ବ୍ରହ୍ମୈଵ ସର୍ଵଂ ତତ୍ସତ୍ଯଂ ପ୍ରପଞ୍ଚଂ ପ୍ରକୃତିର୍ନହି ।
• ପ୍ରାକୃତଂ ସ୍ମରଣଂ ତ୍ଯଜ୍ଯ ବ୍ରହ୍ମସ୍ମରଣମାହର ॥ ୨୬॥
• ତତସ୍ତଦପି ସନ୍ତ୍ଯଜ୍ଯ ନିଜରୂପେ ସ୍ଥିରୋ ଭଵ ।
• ସ୍ଥିରରୂପଂ ପରିତ୍ଯଜ୍ଯ ଆତ୍ମମାତ୍ରଂ ଭଵତ୍ଯସୌ ॥ ୨୭॥
• ତ୍ଯାଗତ୍ଵମପି ସନ୍ତ୍ଯଜ୍ଯ ଭେଦମାତ୍ରଂ ସଦା ତ୍ଯଜ ।
• ସ୍ଵଯଂ ନିଜଂ ସମାଵୃତ୍ଯ ସ୍ଵଯମେଵ ସ୍ଵଯଂ ଭଜ ॥ ୨୮॥
• ଇଦମିତ୍ଯଙ୍ଗୁଲୀଦୃଷ୍ଟମିଦମସ୍ତମଚେତନମ୍ ।
• ଇଦଂ ଵାକ୍ଯଂ ଚ ଵାକ୍ଯେନ ଵାଚାଽପି ପରିଵେଦନମ୍ ॥ ୨୯॥
• ସର୍ଵଭାଵଂ ନ ସନ୍ଦେହଃ ସର୍ଵଂ ନାସ୍ତି ନ ସଂଶଯଃ ।
• ସର୍ଵଂ ତୁଚ୍ଛଂ ନ ସନ୍ଦେହଃ ସର୍ଵଂ ମାଯା ନ ସଂଶଯଃ ॥ ୩୦॥
• ତ୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମାହଂ ନ ସନ୍ଦେହୋ ବ୍ରହ୍ମୈଵେଦଂ ନ ସଂଶଯଃ ।
• ସର୍ଵଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ସନ୍ଦେହଃ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସଂଶଯଃ ॥ ୩୧॥
• ବ୍ରହ୍ମାନ୍ଯଦ୍ଭାତି ଚେନ୍ମିଥ୍ଯା ସର୍ଵଂ ମିଥ୍ଯା ପରାଵରା ।
• ନ ଦେହଂ ପଞ୍ଚଭୂତଂ ଵା ନ ଚିତ୍ତଂ ଭ୍ରାନ୍ତିମାତ୍ରକମ୍ ॥ ୩୨॥
• ନ ଚ ବୁଦ୍ଧୀନ୍ଦ୍ରିଯାଭାଵୋ ନ ମୁକ୍ତିର୍ବ୍ରହ୍ମମାତ୍ରକମ୍ ।
• ନିମିଷଂ ଚ ନ ଶଙ୍କାପି ନ ସଙ୍କଲ୍ପଂ ତଦସ୍ତି ଚେତ୍ ॥ ୩୩॥
• ଅହଙ୍କାରମସଦ୍ଵିଦ୍ଧି ଅଭିମାନଂ ତଦସ୍ତି ଚେତ୍ ।
• ନ ଚିତ୍ତସ୍ମରଣଂ ତଚ୍ଚେନ୍ନ ସନ୍ଦେହୋ ଜରା ଯଦି ॥ ୩୪॥
• ପ୍ରାଣୋ...ଦୀଯତେ ଶାସ୍ତି ଘ୍ରାଣୋ ଯଦିହ ଗନ୍ଧକମ୍ ।
• ଚକ୍ଷୁର୍ଯଦିହ ଭୂତସ୍ଯ ଶ୍ରୋତ୍ରଂ ଶ୍ରଵଣଭାଵନମ୍ ॥ ୩୫॥
• ତ୍ଵଗସ୍ତି ଚେତ୍ ସ୍ପର୍ଶସତ୍ତା ଜିହ୍ଵା ଚେଦ୍ରସସଙ୍ଗ୍ରହଃ ।
• ଜୀଵୋଽସ୍ତି ଚେଜ୍ଜୀଵନଂ ଚ ପାଦଶ୍ଚେତ୍ ପାଦଚାରଣମ୍ ॥ ୩୬॥
• ହସ୍ତୌ ଯଦି କ୍ରିଯାସତ୍ତା ସ୍ରଷ୍ଟା ଚେତ୍ ସୃଷ୍ଟିସଂଭଵଃ ।
• ରକ୍ଷ୍ଯଂ ଚେଦ୍ରକ୍ଷକୋ ଵିଷ୍ଣୁର୍ଭକ୍ଷ୍ଯଂ ଚେଦ୍ଭକ୍ଷକଃ ଶିଵଃ ॥ ୩୭॥
• ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସନ୍ଦେହଃ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମୈଵ କେଵଲମ୍ ।
• ପୂଜ୍ଯଂ ଚେତ୍ ପୂଜନଂ ଚାସ୍ତି ଭାସ୍ଯଂ ଚେଦ୍ଭାସକଃ ଶିଵଃ ॥ ୩୮॥
• ସର୍ଵଂ ମିଥ୍ଯା ନ ସନ୍ଦେହଃ ସର୍ଵଂ ଚିନ୍ମାତ୍ରମେଵ ହି ।
• ଅସ୍ତି ଚେତ୍ କାରଣଂ ସତ୍ଯଂ କାର୍ଯଂ ଚୈଵ ଭଵିଷ୍ଯତି ॥ ୩୯॥
• ନାସ୍ତି ଚେନ୍ନାସ୍ତି ହୀନୋଽହଂ ବ୍ରହ୍ମୈଵାହଂ ପରାଯଣମ୍ ।
• ଅତ୍ଯନ୍ତଦୁଃଖମେତଦ୍ଧି ଅତ୍ଯନ୍ତସୁଖମଵ୍ଯଯମ୍ ॥ ୪୦॥
• ଅତ୍ଯନ୍ତଂ ଜନ୍ମମାତ୍ରଂ ଚ ଅତ୍ଯନ୍ତଂ ରଣସଂଭଵମ୍ ।
• ଅତ୍ଯନ୍ତଂ ମଲିନଂ ସର୍ଵମତ୍ଯନ୍ତଂ ନିର୍ମଲଂ ପରମ୍ ॥ ୪୧॥
• ଅତ୍ଯନ୍ତଂ କଲ୍ପନଂ ଦୁଷ୍ଟଂ ଅତ୍ଯନ୍ତଂ ନିର୍ମଲଂ ତ୍ଵହମ୍ ।
• ଅତ୍ଯନ୍ତଂ ସର୍ଵଦା ଦୋଷମତ୍ଯନ୍ତଂ ସର୍ଵଦା ଗୁଣମ୍ ॥ ୪୨॥
• ଅତ୍ଯନ୍ତଂ ସର୍ଵଦା ଶୁଭ୍ରମତ୍ଯନ୍ତଂ ସର୍ଵଦା ମଲମ୍ ।
• ଅତ୍ଯନ୍ତଂ ସର୍ଵଦା ଚାହମତ୍ଯନ୍ତଂ ସର୍ଵଦା ଇଦମ୍ ॥ ୪୩॥
• ଅତ୍ଯନ୍ତଂ ସର୍ଵଦା ବ୍ରହ୍ମ ଅତ୍ଯନ୍ତଂ ସର୍ଵଦା ଜଗତ୍ ।
• ଏତାଵଦୁକ୍ତମଭଯମହଂ ଭେଦଂ ନ କିଞ୍ଚନ ॥ ୪୪॥
• ସଦସଦ୍ଵାପି ନାସ୍ତ୍ଯେଵ ସଦସଦ୍ଵାପି ଵାକ୍ଯକମ୍ ।
• ନାସ୍ତି ନାସ୍ତି ନ ସନ୍ଦେହୋ ବ୍ରହ୍ମୈଵାହଂ ନ ସଂଶଯଃ ॥ ୪୫॥
• କାରଣଂ କାର୍ଯରୂପଂ ଵା ସର୍ଵଂ ନାସ୍ତି ନ ସଂଶଯଃ ।
• କର୍ତା ଭୋକ୍ତା କ୍ରିଯା ଵାପି ନ ଭୋଜ୍ଯଂ ଭୋଗତୃପ୍ତତା ॥ ୪୬॥
• ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସନ୍ଦେହଃ ସର୍ଵ ଶବ୍ଦୋ ନ ଵାସ୍ତଵମ୍ ।
• ଭୂତଂ ଭଵିଷ୍ଯଂ ଵାର୍ତଂ ତୁ କାର୍ଯଂ ଵା ନାସ୍ତି ସର୍ଵଦା ॥ ୪୭॥
• ସଦସଦ୍ଭେଦ୍ଯଭେଦଂ ଵା ନ ଗୁଣା ଗୁଣଭାଗିନଃ ।
• ନିର୍ମଲଂ ଵା ମଲଂ ଵାପି ନାସ୍ତି ନାସ୍ତି ନ କିଞ୍ଚନ ॥ ୪୮॥
• ଭାଷ୍ଯଂ ଵା ଭାଷଣଂ ଵାଽପି ନାସ୍ତି ନାସ୍ତି ନ କିଞ୍ଚନ ।
• ପ୍ରବଲଂ ଦୁର୍ବଲଂ ଵାପି ଅହଂ ଚ ତ୍ଵଂ ଚ ଵା କ୍ଵଚିତ୍ ॥ ୪୯॥
• ଗ୍ରାହ୍ଯଂ ଚ ଗ୍ରାହକଂ ଵାପି ଉପେକ୍ଷ୍ଯଂ ନାତ୍ମନଃ କ୍ଵଚିତ୍ ।
• ତୀର୍ଥଂ ଵା ସ୍ନାନରୂପଂ ଵା ଦେଵୋ ଵା ଦେଵ ପୂଜନମ୍ ॥ ୫୦॥
• ଜନ୍ମ ଵା ମରଣଂ ହେତୁର୍ନାସ୍ତି ନାସ୍ତି ନ କିଞ୍ଚନ ।
• ସତ୍ଯଂ ଵା ସତ୍ଯରୂପଂ ଵା ନାସ୍ତି ନାସ୍ତି ନ କିଞ୍ଚନ ॥ ୫୧॥
• ମାତରଃ ପିତରୋ ଵାପି ଦେହୋ ଵା ନାସ୍ତି କିଞ୍ଚନ ।
• ଦୃଗ୍ରୂପଂ ଦୃଶ୍ଯରୂପଂ ଵା ନାସ୍ତି ନାସ୍ତୀହ କିଞ୍ଚନ ॥ ୫୨॥
• ମାଯାକାର୍ଯଂ ଚ ମାଯା ଵା ନାସ୍ତି ନାସ୍ତୀହ କିଞ୍ଚନ ।
• ଜ୍ଞାନଂ ଵା ଜ୍ଞାନଭେଦୋ ଵା ନାସ୍ତି ନାସ୍ତୀହ କିଞ୍ଚନ ॥ ୫୩॥
• ସର୍ଵପ୍ରପଞ୍ଚହେଯତ୍ଵଂ ପ୍ରୋକ୍ତଂ ପ୍ରକରଣଂ ଚ ତେ ।
• ଯଃ ଶୃଣୋତି ସକୃଦ୍ଵାପି ଆତ୍ମାକାରଂ ପ୍ରପଦ୍ଯତେ ॥ ୫୪॥

ସ୍କନ୍ଦଃ -

• ମାଯା ସା ତ୍ରିଗୁଣା ଗଣାଧିପଗୁରୋରେଣାଙ୍କଚୂଡାମଣେଃ
• ପାଦାମ୍ଭୋଜସମର୍ଚନେନ ଵିଲଯଂ ଯାତ୍ଯେଵ ନାସ୍ତ୍ଯନ୍ଯଥା ।
• ଵିଦ୍ଯା ହୃଦ୍ଯତମା ସୁଵିଦ୍ଯୁଦିଵ ସା ଭାତ୍ଯେଵ ହୃତ୍ପଙ୍କଜେ
• ଯସ୍ଯାନଲ୍ପତପୋଭିରୁଗ୍ରକରଣାଦୃକ୍ ତସ୍ଯ ମୁକ୍ତିଃ ସ୍ଥିରା ॥ ୫୫॥

• ॥ ଇତି ଶ୍ରୀଶିଵରହସ୍ଯେ ଶଙ୍କରାଖ୍ଯେ ଷଷ୍ଠାଂଶେ ଋଭୁନିଦାଘସଂଵାଦେ ସର୍ଵପ୍ରପଞ୍ଚହେଯତ୍ଵପ୍ରକରଣଵର୍ଣନଂ ନାମ ଏକଵିଂଶୋଽଧ୍ଯାଯଃ ॥

Special Thanks

The Sanskrit works, published by Sri Ramanasramam, have been approved to be posted on sanskritdocuments.org by permission of Sri V.S. Ramanan, President, Sri Ramanasramam.

Credits

Encoded by Anil Sharma anilandvijaya at gmail.com
Proofread by Sunder Hattangadi and Anil Sharma

https://sanskritdocuments.org

Send corrections to sanskrit at cheerful.com