ଋଭୁଗୀତା ୨୬ ॥ ଜ୍ଞାନାମୃତ-ମନୋମଯ-ପ୍ରକରଣ ଵର୍ଣନମ୍ ॥

ଋଭୁଃ -

• ଵକ୍ଷ୍ଯେ ସଚ୍ଚିତ୍ପରାନନ୍ଦଂ ସ୍ଵଭାଵଂ ସର୍ଵଦା ସୁଖମ୍ ।
• ସର୍ଵଵେଦପୁରାଣାନାଂ ସାରାତ୍ ସାରତରଂ ସ୍ଵଯମ୍ ॥ ୧॥
• ନ ଭେଦଂ ଚ ଦ୍ଵଯଂ ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵଂ ନ ଭେଦଂ ଭେଦଵର୍ଜିତମ୍ ।
• ଇଦମେଵ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଜ୍ଞାନାଶ୍ରଯମନାମଯମ୍ ॥ ୨॥
• ନ କ୍ଵଚିନ୍ନାତ ଏଵାହଂ ନାକ୍ଷରଂ ନ ପରାତ୍ପରମ୍ ।
• ଇଦମେଵ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଜ୍ଞାନାଶ୍ରଯମନାମଯମ୍ ॥ ୩॥
• ନ ବହିର୍ନାନ୍ତରଂ ନାହଂ ନ ସଙ୍କଲ୍ପୋ ନ ଵିଗ୍ରହଃ ।
• ଇଦମେଵ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଜ୍ଞାନାଶ୍ରଯମନାମଯମ୍ ॥ ୪॥
• ନ ସତ୍ଯଂ ଚ ପରିତ୍ଯଜ୍ଯ ନ ଵାର୍ତା ନାର୍ଥଦୂଷଣମ୍ ।
• ଇଦମେଵ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଜ୍ଞାନାଶ୍ରଯମନାମଯମ୍ ॥ ୫॥
• ନ ଗୁଣୋ ଗୁଣିଵାକ୍ଯଂ ଵା ନ ମନୋଵୃତ୍ତିନିଶ୍ଚଯଃ ।
• ନ ଜପଂ ନ ପରିଚ୍ଛିନ୍ନଂ ନ ଵ୍ଯାପକମସତ୍ ଫଲମ୍ ॥ ୬॥
• ନ ଗୁରୁର୍ନ ଚ ଶିଷ୍ଯୋ ଵା ନ ସ୍ଥିରଂ ନ ଶୁଭାଶୁଭମ୍ ।
• ନୈକରୂପଂ ନାନ୍ଯରୂପଂ ନ ମୋକ୍ଷୋ ନ ଚ ବନ୍ଧକମ୍ ॥ ୭॥
• ଅହଂ ପଦାର୍ଥସ୍ତତ୍ପଦଂ ଵା ନେନ୍ଦ୍ରିଯଂ ଵିଷଯାଦିକମ୍ ।
• ନ ସଂଶଯଂ ନ ତୁଚ୍ଛଂ ଵା ନ ନିଶ୍ଚଯଂ ନ ଵା କୃତମ୍ ॥ ୮॥
• ନ ଶାନ୍ତିରୂପମଦ୍ଵୈତଂ ନ ଚୋର୍ଧ୍ଵଂ ନ ଚ ନୀଚକମ୍ ।
• ନ ଲକ୍ଷଣଂ ନ ଦୁଃଖାଙ୍ଗଂ ନ ସୁଖଂ ନ ଚ ଚଞ୍ଚଲମ୍ ॥ ୯॥
• ନ ଶରୀରଂ ନ ଲିଙ୍ଗଂ ଵା ନ କାରଣମକାରଣମ୍ ।
• ନ ଦୁଃଖଂ ନାନ୍ତିକଂ ନାହଂ ନ ଗୂଢଂ ନ ପରଂ ପଦମ୍ ॥ ୧୦॥
• ନ ସଞ୍ଚିତଂ ଚ ନାଗାମି ନ ସତ୍ଯଂ ଚ ତ୍ଵମାହକମ୍ ।
• ନାଜ୍ଞାନଂ ନ ଚ ଵିଜ୍ଞାନଂ ନ ମୂଢୋ ନ ଚ ଵିଜ୍ଞଵାନ୍ ॥ ୧୧॥
• ନ ନୀଚଂ ନରକଂ ନାନ୍ତଂ ନ ମୁକ୍ତିର୍ନ ଚ ପାଵନମ୍ ।
• ନ ତୃଷ୍ଣା ନ ଚ ଵିଦ୍ଯାତ୍ଵଂ ନାହଂ ତତ୍ତ୍ଵଂ ନ ଦେଵତା ॥ ୧୨॥
• ନ ଶୁଭାଶୁଭସଙ୍କେତୋ ନ ମୃତ୍ଯୁର୍ନ ଚ ଜୀଵନମ୍ ।
• ନ ତୃପ୍ତିର୍ନ ଚ ଭୋଜ୍ଯଂ ଵା ନ ଖଣ୍ଡୈକରସୋଽଦ୍ଵଯମ୍ ॥ ୧୩॥
• ନ ସଙ୍କଲ୍ପଂ ନ ପ୍ରପଞ୍ଚଂ ନ ଜାଗରଣରାଜକମ୍ ।
• ନ କିଞ୍ଚିତ୍ସମତାଦୋଷୋ ନ ତୁର୍ଯଗଣନା ଭ୍ରମଃ ॥ ୧୪॥
• ନ ସର୍ଵଂ ସମଲଂ ନେଷ୍ଟଂ ନ ନୀତିର୍ନ ଚ ପୂଜନମ୍ ।
• ନ ପ୍ରପଞ୍ଚଂ ନ ବହୁନା ନାନ୍ଯଭାଷଣସଙ୍ଗମଃ ॥ ୧୫॥
• ନ ସତ୍ସଙ୍ଗମସତ୍ସଙ୍ଗଃ ନ ବ୍ରହ୍ମ ନ ଵିଚାରଣମ୍ ।
• ନାଭ୍ଯାସଂ ନ ଚ ଵକ୍ତା ଚ ନ ସ୍ନାନଂ ନ ଚ ତୀର୍ଥକମ୍ ॥ ୧୬॥
• ନ ପୁଣ୍ଯଂ ନ ଚ ଵା ପାପଂ ନ କ୍ରିଯା ଦୋଷକାରଣମ୍ ।
• ନ ଚାଧ୍ଯାତ୍ମଂ ନାଧିଭୂତଂ ନ ଦୈଵତମସମ୍ଭଵମ୍ ॥ ୧୭॥
• ନ ଜନ୍ମମରଣେ କ୍ଵାପି ଜାଗ୍ରତ୍ସ୍ଵପ୍ନସୁଷୁପ୍ତିକମ୍ ।
• ନ ଭୂଲୋକଂ ନ ପାତାଲଂ ନ ଜଯାପଜଯାଜଯୌ ॥ ୧୮॥
• ନ ହୀନଂ ନ ଚ ଵା ଭୀତିର୍ନ ରତିର୍ନ ମୃତିସ୍ତ୍ଵରା ।
• ଅଚିନ୍ତ୍ଯଂ ନାପରାଧ୍ଯାତ୍ମା ନିଗମାଗମଵିଭ୍ରମଃ ॥ ୧୯॥
• ନ ସାତ୍ତ୍ଵିକଂ ରାଜସଂ ଚ ନ ତାମସଗୁଣାଧିକମ୍ ।
• ନ ଶୈଵଂ ନ ଚ ଵେଦାନ୍ତଂ ନ ସ୍ଵାଦ୍ଯଂ ତନ୍ନ ମାନସମ୍ ॥ ୨୦॥
• ନ ବନ୍ଧୋ ନ ଚ ମୋକ୍ଷୋ ଵା ନ ଵାକ୍ଯଂ ଐକ୍ଯଲକ୍ଷଣମ୍ ।
• ନ ସ୍ତ୍ରୀରୂପଂ ନ ପୁଂଭାଵଃ ନ ଷଣ୍ଡୋ ନ ସ୍ଥିରଃ ପଦମ୍ ॥ ୨୧॥
• ନ ଭୂଷଣଂ ନ ଦୂଷଣଂ ନ ସ୍ତୋତ୍ରଂ ନ ସ୍ତୁତିର୍ନ ହି ।
• ନ ଲୌକିକଂ ଵୈଦିକଂ ନ ଶାସ୍ତ୍ରଂ ନ ଚ ଶାସନମ୍ ॥ ୨୨॥
• ନ ପାନଂ ନ କୃଶଂ ନେଦଂ ନ ମୋଦଂ ନ ମଦାମଦମ୍ ।
• ନ ଭାଵନମଭାଵୋ ଵା ନ କୁଲଂ ନାମରୂପକମ୍ ॥ ୨୩॥
• ନୋତ୍କୃଷ୍ଟଂ ଚ ନିକୃଷ୍ଟଂ ଚ ନ ଶ୍ରେଯୋଽଶ୍ରେଯ ଏଵ ହି ।
• ନିର୍ମଲତ୍ଵଂ ମଲୋତ୍ସର୍ଗୋ ନ ଜୀଵୋ ନ ମନୋଦମଃ ॥ ୨୪॥
• ନ ଶାନ୍ତିକଲନା ନାଗଂ ନ ଶାନ୍ତିର୍ନ ଶମୋ ଦମଃ ।
• ନ କ୍ରୀଡା ନ ଚ ଭାଵାଙ୍ଗଂ ନ ଵିକାରଂ ନ ଦୋଷକମ୍ ॥ ୨୫॥
• ନ ଯତ୍କିଞ୍ଚିନ୍ନ ଯତ୍ରାହଂ ନ ମାଯାଖ୍ଯା ନ ମାଯିକା ।
• ଯତ୍କିଞ୍ଚିନ୍ନ ଚ ଧର୍ମାଦି ନ ଧର୍ମପରିପୀଡନମ୍ ॥ ୨୬॥
• ନ ଯୌଵନଂ ନ ବାଲ୍ଯଂ ଵା ନ ଜରାମରଣାଦିକମ୍ ।
• ନ ବନ୍ଧୁର୍ନ ଚ ଵାଽବନ୍ଧୁର୍ନ ମିତ୍ରଂ ନ ଚ ସୋଦରଃ ॥ ୨୭॥
• ନାପି ସର୍ଵଂ ନ ଚାକିଞ୍ଚିନ୍ନ ଵିରିଞ୍ଚୋ ନ କେଶଵଃ ।
• ନ ଶିଵୋ ନାଷ୍ଟଦିକ୍ପାଲୋ ନ ଵିଶ୍ଵୋ ନ ଚ ତୈଜସଃ ॥ ୨୮॥
• ନ ପ୍ରାଜ୍ଞୋ ହି ନ ତୁର୍ଯୋ ଵା ନ ବ୍ରହ୍ମକ୍ଷତ୍ରଵିଡ୍ଵରଃ ।
• ଇଦମେଵ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଜ୍ଞାନାମୃତମନାମଯମ୍ ॥ ୨୯॥
• ନ ପୁନର୍ଭାଵି ପଶ୍ଚାଦ୍ଵା ନ ପୁନର୍ଭଵସଂଭଵଃ ।
• ନ କାଲକଲନା ନାହଂ ନ ସଂଭାଷଣକାରଣମ୍ ॥ ୩୦॥
• ନ ଚୋର୍ଧ୍ଵମନ୍ତଃକରଣଂ ନ ଚ ଚିନ୍ମାତ୍ରଭାଷଣମ୍ ।
• ନ ବ୍ରହ୍ମାହମିତି ଦ୍ଵୈତଂ ନ ଚିନ୍ମାତ୍ରମିତି ଦ୍ଵଯମ୍ ॥ ୩୧॥
• ନାନ୍ନକୋଶଂ ନ ଚ ପ୍ରାଣମନୋମଯମକୋଶକମ୍ ।
• ନ ଵିଜ୍ଞାନମଯଃ କୋଶଃ ନ ଚାନନ୍ଦମଯଃ ପୃଥକ୍ ॥ ୩୨॥
• ନ ବୋଧରୂପଂ ବୋଧ୍ଯଂ ଵା ବୋଧକଂ ନାତ୍ର ଯଦ୍ଭ୍ରମଃ ।
• ନ ବାଧ୍ଯଂ ବାଧକଂ ମିଥ୍ଯା ତ୍ରିପୁଟୀଜ୍ଞାନନିର୍ଣଯଃ ॥ ୩୩॥
• ନ ପ୍ରମାତା ପ୍ରମାଣଂ ଵା ନ ପ୍ରମେଯଂ ଫଲୋଦଯମ୍ ।
• ଇଦମେଵ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଜ୍ଞାନାମୃତମନୋମଯମ୍ ॥ ୩୪॥
• ନ ଗୁହ୍ଯଂ ନ ପ୍ରକାଶଂ ଵା ନ ମହତ୍ଵଂ ନ ଚାଣୁତା ।
• ନ ପ୍ରପଞ୍ଚୋ ଵିଦ୍ଯମାନଂ ନ ପ୍ରପଞ୍ଚଃ କଦାଚନ ॥ ୩୫॥
• ନାନ୍ତଃକରଣସଂସାରୋ ନ ମନୋ ଜଗତାଂ ଭ୍ରମଃ ।
• ନ ଚିତ୍ତରୂପସଂସାରୋ ବୁଦ୍ଧିପୂର୍ଵଂ ପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ॥ ୩୬॥
• ନ ଜୀଵରୂପସଂସାରୋ ଵାସନାରୂପସଂସୃତିଃ ।
• ନ ଲିଙ୍ଗଭେଦସଂସାରୋ ନାଜ୍ଞାନମଯସଂସ୍ମୃତିଃ ॥ ୩୭॥var was ସଂସୃତିଃ
• ନ ଵେଦରୂପସଂସାରୋ ନ ଶାସ୍ତ୍ରାଗମସଂସୃତିଃ ।
• ନାନ୍ଯଦସ୍ତୀତି ସଂସାରମନ୍ଯଦସ୍ତୀତି ଭେଦକମ୍ ॥ ୩୮॥
• ନ ଭେଦାଭେଦକଲନଂ ନ ଦୋଷାଦୋଷକଲ୍ପନମ୍ ।
• ନ ଶାନ୍ତାଶାନ୍ତସଂସାରଂ ନ ଗୁଣାଗୁଣସଂସୃତିଃ ॥ ୩୯॥
• ନ ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗଂ ନ ପୁଂଲିଙ୍ଗଂ ନ ନପୁଂସକସଂସୃତିଃ ।
• ନ ସ୍ଥାଵରଂ ନ ଜଙ୍ଗମଂ ଚ ନ ଦୁଃଖଂ ନ ସୁଖଂ କ୍ଵଚିତ୍ ॥ ୪୦॥
• ନ ଶିଷ୍ଟାଶିଷ୍ଟରୂପଂ ଵା ନ ଯୋଗ୍ଯାଯୋଗ୍ଯନିଶ୍ଚଯଃ ।
• ନ ଦ୍ଵୈତଵୃତ୍ତିରୂପଂ ଵା ସାକ୍ଷିଵୃତ୍ତିତ୍ଵଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୪୧॥
• ଅଖଣ୍ଡାକାରଵୃତ୍ତିତ୍ଵମଖଣ୍ଡୈକରସଂ ସୁଖମ୍ ।
• ଦେହୋଽହମିତି ଯା ଵୃତ୍ତିର୍ବ୍ରହ୍ମାହମିତି ଶବ୍ଦକମ୍ ॥ ୪୨॥
• ଅଖଣ୍ଡନିଶ୍ଚଯା ଵୃତ୍ତିର୍ନାଖଣ୍ଡୈକରସଂ ମହତ୍ ।
• ନ ସର୍ଵଵୃତ୍ତିଭଵନଂ ସର୍ଵଵୃତ୍ତିଵିନାଶକମ୍ ॥ ୪୩॥
• ସର୍ଵଵୃତ୍ତ୍ଯନୁସନ୍ଧାନଂ ସର୍ଵଵୃତ୍ତିଵିମୋଚନମ୍ ।
• ସର୍ଵଵୃତ୍ତିଵିନାଶାନ୍ତଂ ସର୍ଵଵୃତ୍ତିଵିଶୂନ୍ଯକମ୍ ॥ ୪୪॥
• ନ ସର୍ଵଵୃତ୍ତିସାହସ୍ରଂ କ୍ଷଣକ୍ଷଣଵିନାଶନମ୍ ।
• ନ ସର୍ଵଵୃତ୍ତିସାକ୍ଷିତ୍ଵଂ ନ ଚ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମଭାଵନମ୍ ॥ ୪୫॥
• ନ ଜଗନ୍ନ ମନୋ ନାନ୍ତୋ ନ କାର୍ଯକଲନଂ କ୍ଵଚିତ୍ ।
• ନ ଦୂଷଣଂ ଭୂଷଣଂ ଵା ନ ନିରଙ୍କୁଶଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୪୬॥
• ନ ଚ ଧର୍ମାତ୍ମନୋ ଲିଙ୍ଗଂ ଗୁଣଶାଲିତ୍ଵଲକ୍ଷଣମ୍ ।
• ନ ସମାଧିକଲିଙ୍ଗଂ ଵା ନ ପ୍ରାରବ୍ଧଂ ପ୍ରବନ୍ଧକମ୍ ॥ ୪୭॥
• ବ୍ରହ୍ମଵିତ୍ତଂ ଆତ୍ମସତ୍ଯୋ ନ ପରଃ ସ୍ଵପ୍ନଲକ୍ଷଣମ୍ ।
• ନ ଚ ଵର୍ଯପରୋ ରୋଧୋ ଵରିଷ୍ଠୋ ନାର୍ଥତତ୍ପରଃ ॥ ୪୮॥
• ଆତ୍ମଜ୍ଞାନଵିହୀନୋ ଯୋ ମହାପାତକିରେଵ ସଃ ।
• ଏତାଵଦ୍ ଜ୍ଞାନହୀନୋ ଯୋ ମହାରୋଗୀ ସ ଏଵ ହି ॥ ୪୯॥
• ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସନ୍ଦେହ ଅଖଣ୍ଡୈକରସାତ୍ମକଃ ।
• ବ୍ରହ୍ମୈଵ ସର୍ଵମେଵେତି ନିଶ୍ଚଯାନୁଭଵାତ୍ମକଃ ॥ ୫୦॥
• ସଦ୍ଯୋ ମୁକ୍ତୋ ନ ସନ୍ଦେହଃ ସଦ୍ଯଃ ପ୍ରଜ୍ଞାନଵିଗ୍ରହଃ ।
• ସ ଏଵ ଜ୍ଞାନଵାନ୍ ଲୋକେ ସ ଏଵ ପରମେଶ୍ଵରଃ ॥ ୫୧॥
• ଇଦମେଵ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଜ୍ଞାନାମୃତମନୋମଯମ୍ ।
• ଏତତ୍ପ୍ରକରଣଂ ଯସ୍ତୁ ଶୃଣୁତେ ବ୍ରହ୍ମ ଏଵ ସଃ ॥ ୫୨॥
• ଏକତ୍ଵଂ ନ ବହୁତ୍ଵମପ୍ଯଣୁମହତ୍ କାର୍ଯଂ ନ ଵୈ କାରଣଂ
• ଵିଶ୍ଵଂ ଵିଶ୍ଵପତିତ୍ଵମପ୍ଯରସକଂ ନୋ ଗନ୍ଧରୂପଂ ସଦା ।
• ବଦ୍ଧଂ ମୁକ୍ତମନୁତ୍ତମୋତ୍ତମମହାନନ୍ଦୈକମୋଦଂ ସଦା
• ଭୂମାନନ୍ଦସଦାଶିଵଂ ଜନିଜରାରୋଗାଦ୍ଯସଙ୍ଗଂ ମହଃ ॥ ୫୩॥

• ॥ ଇତି ଶ୍ରୀଶିଵରହସ୍ଯେ ଶଙ୍କରାଖ୍ଯେ ଷଷ୍ଠାଂଶେ ଋଭୁନିଦାଘସଂଵାଦେ ଜ୍ଞାନାମୃତମନୋମଯପ୍ରକରଣଵର୍ଣନଂ ନାମ ଷଡ୍ଵିଂଶୋଽଧ୍ଯାଯଃ ॥

Special Thanks

The Sanskrit works, published by Sri Ramanasramam, have been approved to be posted on sanskritdocuments.org by permission of Sri V.S. Ramanan, President, Sri Ramanasramam.

Credits

Encoded by Anil Sharma anilandvijaya at gmail.com
Proofread by Sunder Hattangadi and Anil Sharma

https://sanskritdocuments.org

Send corrections to sanskrit at cheerful.com