ଋଭୁଗୀତା ୩୮ ॥ ପ୍ରପଞ୍ଚ ଶୂନ୍ଯତ୍ଵ ପ୍ରକରଣମ୍ ॥

ଋଭୁଃ -

• ଵକ୍ଷ୍ଯେ ଅତ୍ଯଦ୍ଭୁତଂ ଵ୍ଯକ୍ତଂ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦମାତ୍ରକମ୍ ।
• ସର୍ଵପ୍ରପଞ୍ଚଶୂନ୍ଯତ୍ଵଂ ସର୍ଵମାତ୍ମେତି ନିଶ୍ଚିତମ୍ ॥ ୧॥
• ଆତ୍ମରୂପପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ଆତ୍ମରୂପପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ।
• ସର୍ଵପ୍ରପଞ୍ଚଂ ନାସ୍ତ୍ଯେଵ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚିତମ୍ ॥ ୨॥
• ନିତ୍ଯାନୁଭଵମାନନ୍ଦଂ ନିତ୍ଯଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ଭାଵନମ୍ ।
• ଚିତ୍ତରୂପପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ଚିତ୍ତସଂସାରମେଵ ଵା ॥ ୩॥
• ଇଦମସ୍ତୀତି ସତ୍ତାତ୍ଵମହମସ୍ତୀତି ଵା ଜଗତ୍ ।
• ସ୍ଵାନ୍ତଃକରଣଦୋଷଂ ଵା ସ୍ଵାନ୍ତଃକରଣକାର୍ଯକମ୍ ॥ ୪॥
• ସ୍ଵସ୍ଯ ଜୀଵଭ୍ରମଃ କଶ୍ଚିତ୍ ସ୍ଵସ୍ଯ ନାଶଂ ସ୍ଵଜନ୍ମନା ।
• ଈଶ୍ଵରଃ କଶ୍ଚିଦସ୍ତୀତି ଜୀଵୋଽହମିତି ଵୈ ଜଗତ୍ ॥ ୫॥
• ମାଯା ସତ୍ତା ମହା ସତ୍ତା ଚିତ୍ତସତ୍ତା ଜଗନ୍ମଯମ୍ ।
• ଯଦ୍ଯଚ୍ଚ ଦୃଶ୍ଯତେ ଶାସ୍ତ୍ରୈର୍ଯଦ୍ଯଦ୍ଵେଦେ ଚ ଭାଷଣମ୍ ॥ ୬॥
• ଏକମିତ୍ଯେଵ ନିର୍ଦେଶଂ ଦ୍ଵୈତମିତ୍ଯେଵ ଭାଷଣମ୍ ।
• ଶିଵୋଽସ୍ମୀତି ଭ୍ରମଃ କଶ୍ଚିତ୍ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ମୀତି ଵିଭ୍ରମଃ ॥ ୭॥
• ଵିଷ୍ଣୁରସ୍ମୀତି ଵିଭ୍ରାନ୍ତିର୍ଜଗଦସ୍ତୀତି ଵିଭ୍ରମଃ ।var was ଜଗଦସ୍ମୀତି
• ଈଷଦସ୍ତୀତି ଵା ଭେଦଂ ଈଷଦସ୍ତୀତି ଵା ଦ୍ଵଯମ୍ ॥ ୮॥
• ସର୍ଵମସ୍ତୀତି ନାସ୍ତୀତି ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚଯମ୍ ।
• ଆତ୍ମଧ୍ଯାନପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ସ୍ମରଣାଦିପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ॥ ୯॥
• ଦୁଃଖରୂପପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ସୁଖରୂପପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ।
• ଦ୍ଵୈତାଦ୍ଵୈତପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ସତ୍ଯାସତ୍ଯପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ॥ ୧୦॥
• ଜାଗ୍ରତ୍ପ୍ରପଞ୍ଚମେଵାପି ତଥା ସ୍ଵପ୍ନପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ।
• ସୁପ୍ତିଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ତୁର୍ଯଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ॥ ୧୧॥
• ଵେଦଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ।
• ପାପବୁଦ୍ଧିପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ପୁଣ୍ଯଭେଦପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ॥ ୧୨॥
• ଜ୍ଞାନରୂପପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ନିର୍ଗୁଣଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ।
• ଗୁଣାଗୁଣପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଵା ଦୋଷାଦୋଷଵିନିର୍ଣଯମ୍ ॥ ୧୩॥
• ସତ୍ଯାସତ୍ଯଵିଚାରଂ ଵା ଚରାଚରଵିଚାରଣମ୍ ।
• ଏକ ଆତ୍ମେତି ସଦ୍ଭାଵଂ ମୁଖ୍ଯ ଆତ୍ମେତି ଭାଵନମ୍ ॥ ୧୪॥
• ସର୍ଵପ୍ରପଞ୍ଚଂ ନାସ୍ତ୍ଯେଵ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚଯମ୍ ।
• ଦ୍ଵୈତାଦ୍ଵୈତସମୁଦ୍ଭେଦଂ ନାସ୍ତି ନାସ୍ତୀତି ଭାଷଣମ୍ ॥ ୧୫॥
• ଅସତ୍ଯଂ ଜଗଦେଵେତି ସତ୍ଯଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚଯମ୍ ।
• କାର୍ଯରୂପଂ କାରଣଂ ଚ ନାନାଭେଦଵିଜୃମ୍ଭଣମ୍ ॥ ୧୬॥
• ସର୍ଵମନ୍ତ୍ରପ୍ରଦାତାରଂ ଦୂରେ ଦୂରଂ ତଥା ତଥା ।
• ସର୍ଵଂ ସନ୍ତ୍ଯଜ୍ଯ ସତତଂ ସ୍ଵାତ୍ମନ୍ଯେଵ ସ୍ଥିରୋ ଭଵ ॥ ୧୭॥
• ମୌନଭାଵଂ ମୌନକାର୍ଯଂ ମୌନଯୋଗଂ ମନଃପ୍ରିଯମ୍ ।
• ପଞ୍ଚାକ୍ଷରୋପଦେଷ୍ଟାରଂ ତଥା ଚାଷ୍ଟାକ୍ଷରପ୍ରଦମ୍ ॥ ୧୮॥
• ଯଦ୍ଯଦ୍ଯଦ୍ଯଦ୍ଵେଦଶାସ୍ତ୍ରଂ ଯଦ୍ଯଦ୍ଭେଦୋ ଗୁରୋଽପି ଵା ।
• ସର୍ଵଦା ସର୍ଵଲୋକେଷୁ ସର୍ଵସଙ୍କଲ୍ପକଲ୍ପନମ୍ ॥ ୧୯॥
• ସର୍ଵଵାକ୍ଯପ୍ରପଞ୍ଚଂ ହି ସର୍ଵଚିତ୍ତପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ।
• ସର୍ଵାକାରଵିକଲ୍ପଂ ଚ ସର୍ଵକାରଣକଲ୍ପନମ୍ ॥ ୨୦॥
• ସର୍ଵଦୋଷପ୍ରପଞ୍ଚଂ ଚ ସୁଖଦୁଃଖପ୍ରପଞ୍ଚକମ୍ ।
• ସହାଦେଯମୁପାଦେଯଂ ଗ୍ରାହ୍ଯଂ ତ୍ଯାଜ୍ଯଂ ଚ ଭାଷଣମ୍ ॥ ୨୧॥
• ଵିଚାର୍ଯ ଜନ୍ମମରଣଂ ଵାସନାଚିତ୍ତରୂପକମ୍ ।
• କାମକ୍ରୋଧଂ ଲୋଭମୋହଂ ସର୍ଵଡମ୍ଭଂ ଚ ହୁଂକୃତିମ୍ ॥ ୨୨॥
• ତ୍ରୈଲୋକ୍ଯସଂଭଵଂ ଦ୍ଵୈତଂ ବ୍ରହ୍ମେନ୍ଦ୍ରଵରୁଣାଦିକମ୍ ।
• ଜ୍ଞାନେନ୍ଦ୍ରିଯଂ ଚ ଶବ୍ଦାଦି ଦିଗ୍ଵାଯ୍ଵର୍କାଦିଦୈଵତମ୍ ॥ ୨୩॥
• କର୍ମେନ୍ଦ୍ରିଯାଦିସଦ୍ଭାଵଂ ଵିଷଯଂ ଦେଵତାଗଣମ୍ ।
• ଅନ୍ତଃକରଣଵୃତ୍ତିଂ ଚ ଵିଷଯଂ ଚାଧିଦୈଵତମ୍ ॥ ୨୪॥
• ଚିତ୍ତଵୃତ୍ତିଂ ଵିଭେଦଂ ଚ ବୁଦ୍ଧିଵୃତ୍ତିନିରୂପଣମ୍ ।
• ମାଯାମାତ୍ରମିଦଂ ଦ୍ଵୈତଂ ସଦସତ୍ତାଦିନିର୍ଣଯମ୍ ॥ ୨୫॥
• କିଞ୍ଚିଦ୍ ଦ୍ଵୈତଂ ବହୁଦ୍ଵୈତଂ ଜୀଵଦ୍ଵୈତଂ ସଦା ହ୍ଯସତ୍ ।
• ଜଗଦୁତ୍ପତ୍ତିମୋହଂ ଚ ଗୁରୁଶିଷ୍ଯତ୍ଵନିର୍ଣଯମ୍ ॥ ୨୬॥
• ଗୋପନଂ ତତ୍ପଦାର୍ଥସ୍ଯ ତ୍ଵଂପଦାର୍ଥସ୍ଯ ମେଲନମ୍ ।
• ତଥା ଚାସିପଦାର୍ଥସ୍ଯ ଐକ୍ଯବୁଦ୍ଧ୍ଯାନୁଭାଵନମ୍ ॥ ୨୭॥
• ଭେଦେଷୁ ଭେଦାଭେଦଂ ଚ ନାନ୍ଯତ୍ କିଞ୍ଚିଚ୍ଚ ଵିଦ୍ଯତେ ।
• ଏତତ୍ ପ୍ରପଞ୍ଚଂ ନାସ୍ତ୍ଯେଵ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚଯଃ ॥ ୨୮॥
• ସର୍ଵଂ ଚୈତନ୍ଯମାତ୍ରତ୍ଵାତ୍ କେଵଲଂ ବ୍ରହ୍ମ ଏଵ ସଃ ।
• ଆତ୍ମାକାରମିଦଂ ସର୍ଵମାତ୍ମନୋଽନ୍ଯନ୍ନ କିଞ୍ଚନ ॥ ୨୯॥
• ତୁର୍ଯାତୀତଂ ବ୍ରହ୍ମଣୋଽନ୍ଯତ୍ ସତ୍ଯାସତ୍ଯଂ ନ ଵିଦ୍ଯତେ ।
• ସର୍ଵଂ ତ୍ଯକ୍ତ୍ଵା ତୁ ସତତଂ ସ୍ଵାତ୍ମନ୍ଯେଵ ସ୍ଥିରୋ ଭଵ ॥ ୩୦॥
• ଚିତ୍ତଂ କାଲଂ ଵସ୍ତୁଭେଦଂ ସଙ୍କଲ୍ପଂ ଭାଵନଂ ସ୍ଵଯମ୍ ।
• ସର୍ଵଂ ସଂତ୍ଯଜ୍ଯ ସତତଂ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ଭାଵଯ ॥ ୩୧॥
• ଯଦ୍ଯଦ୍ଭେଦପରଂ ଶାସ୍ତ୍ରଂ ଯଦ୍ଯଦ୍ ଭେଦପରଂ ମନଃ ।
• ସର୍ଵଂ ସଂତ୍ଯଜ୍ଯ ସତତଂ ସ୍ଵାତ୍ମନ୍ଯେଵ ସ୍ଥିରୋ ଭଵ ॥ ୩୨॥
• ମନଃ କଲ୍ପିତକଲ୍ପଂ ଵା ଆତ୍ମାକଲ୍ପନଵିଭ୍ରମମ୍ ।
• ଅହଂକାରପରିଚ୍ଛେଦଂ ଦେହୋଽହଂ ଦେହଭାଵନା ॥ ୩୩॥
• ସର୍ଵଂ ସଂତ୍ଯଜ୍ଯ ସତତମାତ୍ମନ୍ଯେଵ ସ୍ଥିରୋ ଭଵ ।
• ପ୍ରପଞ୍ଚସ୍ଯ ଚ ସଦ୍ଭାଵଂ ପ୍ରପଞ୍ଚୋଦ୍ଭଵମନ୍ଯକମ୍ ॥ ୩୪॥
• ବନ୍ଧସଦ୍ଭାଵକଲନଂ ମୋକ୍ଷସଦ୍ଭାଵଭାଷଣମ୍ ।
• ଦେଵତାଭାଵସଦ୍ଭାଵଂ ଦେଵପୂଜାଵିନିର୍ଣଯମ୍ ॥ ୩୫॥
• ପଞ୍ଚାକ୍ଷରେତି ଯଦ୍ଦ୍ଵୈତମଷ୍ଟାକ୍ଷରସ୍ଯ ଦୈଵତମ୍ ।
• ପ୍ରାଣାଦିପଞ୍ଚକାସ୍ତିତ୍ଵମୁପପ୍ରାଣାଦିପଞ୍ଚକମ୍ ॥ ୩୬॥
• ପୃଥିଵୀଭୂତଭେଦଂ ଚ ଗୁଣା ଯତ୍ କୁଣ୍ଠନାଦିକମ୍ ।
• ଵେଦାନ୍ତଶାସ୍ତ୍ରସିଦ୍ଧାନ୍ତଂ ଶୈଵାଗମନମେଵ ଚ ॥ ୩୭॥
• ଲୌକିକଂ ଵାସ୍ତଵଂ ଦୋଷଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତିଂ ଚ ନିଵୃତ୍ତିକମ୍ ।
• ସର୍ଵଂ ସଂତ୍ଯଜ୍ଯ ସତତମାତ୍ମନ୍ଯେଵ ସ୍ଥିରୋ ଭଵ ॥ ୩୮॥
• ଆତ୍ମଜ୍ଞାନସୁଖଂ ବ୍ରହ୍ମ ଅନାତ୍ମଜ୍ଞାନଦୂଷଣମ୍ ।
• ରେଚକଂ ପୂରକଂ କୁମ୍ଭଂ ଷଡାଧାରଵିଶୋଧନମ୍ ॥ ୩୯॥
• ଦ୍ଵୈତଵୃତ୍ତିଶ୍ଚ ଦେହୋଽହଂ ସାକ୍ଷିଵୃତ୍ତିଶ୍ଚିଦଂଶକମ୍ ।
• ଅଖଣ୍ଡାକାରଵୃତ୍ତିଶ୍ଚ ଅଖଣ୍ଡାକାରସଂମତମ୍ ॥ ୪୦॥
• ଅନନ୍ତାନୁଭଵଂ ଚାପି ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚଯମ୍ ।
• ଉତ୍ତମଂ ମଧ୍ଯମଂ ଚାପି ତଥା ଚୈଵାଧମାଧମମ୍ ॥ ୪୧॥
• ଦୂଷଣଂ ଭୂଷଣଂ ଚୈଵ ସର୍ଵଵସ୍ତୁଵିନିନ୍ଦନମ୍ ।
• ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମ ଇଦଂ ବ୍ରହ୍ମ ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ତତ୍ତ୍ଵତଃ ॥ ୪୨॥
• ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ମି ମୁଗ୍ଧୋଽସ୍ମି ଵୃଦ୍ଧୋଽସ୍ମି ସଦସତ୍ପରଃ ।
• ଵୈଶ୍ଵାନରୋ ଵିରାଟ୍ ସ୍ଥୂଲପ୍ରପଞ୍ଚମିତି ଭାଵନମ୍ ॥ ୪୩॥
• ଆନନ୍ଦସ୍ଫାରଣେନାହଂ ପରାପରଵିଵର୍ଜିତଃ ।
• ନିତ୍ଯାନନ୍ଦମଯଂ ବ୍ରହ୍ମ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦଵିଗ୍ରହଃ ॥ ୪୪॥
• ଦୃଗ୍ରୂପଂ ଦୃଶ୍ଯରୂପଂ ଚ ମହାସତ୍ତାସ୍ଵରୂପକମ୍ ।
• କୈଵଲ୍ଯଂ ସର୍ଵନିଧନଂ ସର୍ଵଭୂତାନ୍ତରଂ ଗତମ୍ ॥ ୪୫॥
• ଭୂତଭଵ୍ଯଂ ଭଵିଷ୍ଯଚ୍ଚ ଵର୍ତମାନମସତ୍ ସଦା ।
• କାଲଭାଵଂ ଦେହଭାଵଂ ସତ୍ଯାସତ୍ଯଵିନିର୍ଣଯମ୍ ॥ ୪୬॥
• ପ୍ରଜ୍ଞାନଘନ ଏଵାହଂ ଶାନ୍ତାଶାନ୍ତଂ ନିରଞ୍ଜନମ୍ ।
• ପ୍ରପଞ୍ଚଵାର୍ତାସ୍ମରଣଂ ଦ୍ଵୈତାଦ୍ଵୈତଵିଭାଵନମ୍ ॥ ୪୭॥
• ଶିଵାଗମସମାଚାରଂ ଵେଦାନ୍ତଶ୍ରଵଣଂ ପଦମ୍ ।
• ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ମି ଶୁଦ୍ଧୋଽସ୍ମି ଚିନ୍ମାତ୍ରୋଽସ୍ମି ସଦାଶିଵଃ ॥ ୪୮॥
• ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ସନ୍ତ୍ଯଜ୍ଯ ସ୍ଵାତ୍ମନ୍ଯେଵ ସ୍ଥିରୋ ଭଵ ।
• ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସନ୍ଦେହ ଇଦଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସଂଶଯଃ ॥ ୪୯॥
• ସ୍ଥୂଲଦେହଂ ସୂକ୍ଷ୍ମଦେହଂ କାରଣଂ ଦେହମେଵ ଚ ।
• ଏଵଂ ଜ୍ଞାତୁଂ ଚ ସତତଂ ବ୍ରହ୍ମୈଵେଦଂ କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ ॥ ୫୦॥
• ଶିଵୋ ହ୍ଯାତ୍ମା ଶିଵୋ ଜୀଵଃ ଶିଵୋ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସଂଶଯଃ ।
• ଏତତ୍ ପ୍ରକରଣଂ ଯସ୍ତୁ ସକୃଦ୍ଵା ସର୍ଵଦାପି ଵା ॥ ୫୧॥
• ପଠେଦ୍ଵା ଶୃଣୁଯାଦ୍ଵାପି ସ ଚ ମୁକ୍ତୋ ନ ସଂଶଯଃ ।
• ନିମିଷଂ ନିମିଷାର୍ଧଂ ଵା ଶ୍ରୁତ୍ଵୈତବ୍ରହ୍ମଭାଗ୍ଭଵେତ୍ ॥ ୫୨॥
• ଲୋକାଲୋକଜଗତ୍ସ୍ଥିତିପ୍ରଵିଲଯପ୍ରୋଦ୍ଭାଵସତ୍ତାତ୍ମିକା
• ଭୀତିଃ ଶଙ୍କରନାମରୂପମସ୍କୃଦ୍ଵ୍ଯାକୁର୍ଵତେ କେଵଲମ୍ ।
• ସତ୍ଯାସତ୍ଯନିରଙ୍କୁଶଶ୍ରୁତିଵଚୋଵୀଚୀଭିରାମୃଶ୍ଯତେ
• ଯସ୍ତ୍ଵେତତ୍ ସଦିତୀଵ ତତ୍ତ୍ଵଵଚନୈର୍ମୀମାଂସ୍ଯତେଽଯଂ ଶିଵଃ ॥ ୫୩॥

• ॥ ଇତି ଶ୍ରୀଶିଵରହସ୍ଯେ ଶଙ୍କରାଖ୍ଯେ ଷଷ୍ଠାଂଶେ ଋଭୁନିଦାଘସଂଵାଦେ ପ୍ରପଞ୍ଚଶୂନ୍ଯତ୍ଵପ୍ରକରଣଂ ନାମ ଅଷ୍ଟତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ଯାଯଃ ॥

Special Thanks

The Sanskrit works, published by Sri Ramanasramam, have been approved to be posted on sanskritdocuments.org by permission of Sri V.S. Ramanan, President, Sri Ramanasramam.

Credits

Encoded by Anil Sharma anilandvijaya at gmail.com
Proofread by Sunder Hattangadi and Anil Sharma

https://sanskritdocuments.org

Send corrections to sanskrit at cheerful.com